çevre kirliliğinin en zarar verici sonuçlarından biri de asit yağmurlarıdır. Asit
yağmurları, hava kirliliğinden kaynaklanır. Kömür, petrol gibi fosil yakıtların
yakılması ...
1
Asit Yağmurları
Asit Yağmurları Neden Zararlı? Ana Tema
Önerilen Süre Kazanımlar
Öğrenciye Kazandırılacak Beceriler Yöntem ve Teknikler Araç ve Gereçler
Asit yağmurları canlılara, binalara, heykellere ve taşıtlara zarar verir. 3-4 ders saati • Asit yağmurlarının nasıl oluştuğunu açıklar. • Asit yağmurlarının çevreye etkilerini belirtir. • Asit yağmurlarını azaltmaya yönelik önlemleri sıralar. Gözlem yapma, karşılaştırma, bulguları kaydetme, çıkarımda bulunma, yaratıcı düşünme Anlatım, beyin fırtınası İki adet 1 litrelik kavanoz, bir bardak su, bir şişe sirke, yumurta kabukları, kuru fasulye, saksı, toprak, Yeşil Kutu CD ve DVD’si
Giriş Herhangi bir maddenin doğal dengeyi bozacak şekilde artarak birikmesi çevre kirliliğine yol açar. Çevre kirliliğine neden olan maddelerin çoğu, insan etkinlikleri sonucunda açığa çıkar. Günümüzde çevre kirliliğinin en zarar verici sonuçlarından biri de asit yağmurlarıdır. Asit yağmurları, hava kirliliğinden kaynaklanır. Kömür, petrol gibi fosil yakıtların yakılması sonucu atmosferde kükürt ve azot içeren gazlar birikir. Havada 2-7 gün asılı kalabilen bu gazlar, su buharıyla birleşince bir kimyasal tepkime ortaya çıkar. Bu tepkime sonucunda sülfürik asit ve nitrik asit damlaları oluşur ve bunlar, yağmurlarla birlikte yeryüzüne iner. Böylece yeryüzüne inen yağışlar, çok miktarda kükürt ve azot içeren “asit yağmurları”dır.
184
Asit Yağmurları Neden Zararlı?
Asit Yağmurları
Atmosferdeki asitli maddeler, yalnızca yağmurlarla değil, kar, sis ve rüzgârla da yeryüzüne iner. Yeryüzüne ulaşan asit, bitkilere, hayvanlara, binalara, heykellere ve taşıtlara önemli zararlar verir. Örneğin, göl ve akarsulardaki asit dengesinin bozulmasına bağlı olarak canlılar ölebilir; ağaçların gelişimi durabilir. Ayrıca asit, yağışlarla suya ve toprağa geçer. Suyun ve toprağın yapısında değişikliğe yol açar ve burada yaşayan canlılar için tehlike oluşturur.
1
Etkinlikler Asit yağmurları nasıl oluşur?
1
Öğrencilere, günümüzde insan etkinliklerinden kaynaklanan birçok çevre sorunu olduğunu söyleyin. Onlara bu sorunların neler olabileceğini sorun. (Hava kirliliği, su kirliliği, küresel ısınma, vb.)
2
Öğrencilere çevre sorunlarından birinin de asit yağmurları olduğunu belirtin. Ardından asit yağmurlarının nasıl oluştuğunu anlatın. Bunun için “Giriş” bölümündeki bilgilerden yararlanın.
Asit yağmurlarının etkilerini gözlemleyelim Asit yağmurlarının binaları ve canlıların yaşamını nasıl etkilediğini gözlemlemek üzere öğrencilere aşağıdaki etkinlikleri yaptırın. A.
1
Dersten bir hafta önce, öğrencilerle birlikte, asit yağmurlarının binalara nasıl zarar verebileceğini gözlemlemek için bir deney düzeneği hazırlayın. Bir kavanozun içine yalnızca iki bardak su, ikinci bir kavanozun içine bir bardak su ve bir bardak sirke koyun. İki kavanoza da aynı miktarda yumurta kabuğu atın. Öğrencilerden kavanozları bir hafta boyunca gözlemlemelerini isteyin. Gözlem sonuçlarını bir not defterine kaydetmelerini sağlayın.
2
Derste öğrencilerin kavanozları yeniden incelemelerini sağladıktan sonra onlara aşağıdaki soruları sorun: • Kavanozlardaki yumurta kabuklarında bir değişiklik var mı? (İçinde sirke olan ikinci kavanozda bulunan kabuklar değişikliğe uğradı.) • Yumurta kabukları, sirkenin hangi özelliğinden dolayı değişikliğe uğramış olabilir? (Sirke asit içerir. Asit, bazı maddelerin parçalanmasına neden olur.)
B.
1
Öğrencilere DVD’deki “Asit Yağmurları” adlı filmi izlettirin. Ardından onlara aşağıdaki soruları sorun: • Asit yağmurlarının sonuçları nelerdir? (Suların kirlenmesi, yapıların zarar görmesi vb.) • Asit yağmurlarının nedenleri nedir? (Trafik, sanayi ve enerji üretiminden kaynaklanan kükürtoksit ve azot oksit) • Asit yağmurlarını engellemek neden gereklidir? (Canlıların, heykellerin, binaların, metal yapıların vb. zarar görmesini engellemek için)
2
Öğrencilere asit yağmurlarına neden olan kükürtoksit ve azotoksit gibi maddelerin, havada günlerce kalabileceğini ve çok uzun mesafeler (bazen binlerce kilometre) kat edebileceğini anlatın. Bu maddelerin havadaki su buharıyla tepkimeye girerek asit oluşturabileceğini belirtin. Bu asitli maddelerin, yağmurlarla yeryüzüne inerek toprağa ve suya karışacağını vurgulayın. Ayrıca doğal gübrelerin de azot içermeleri nedeniyle toprağın ve suyun asit dengesini bozabileceğini anlatın. Toprağın asitlenmesinin, zaman içinde bitkilerin beslenmesini durduracağını ve gelişimlerinin yavaşlayacağını söyleyin. Dünyada birçok gölde asitlenme nedeniyle canlılığın yok olmuş durumda olduğunu vurgulayın.
Asit Yağmurları Neden Zararlı?
185
1
Asit Yağmurları
C.
1
Dersten iki hafta önce öğrencilere asit yağmurlarının canlılar üzerindeki etkilerini gözlemlemek üzere bir deney yapacağınızı açıklayın. Bu deney için bir öğrenciye, yaklaşık 10 adet kuru fasulyeyi nemli pamuklar içinde belirli aralıklarla sulayarak çimlendirme görevi verin. Ayrıca çimlenen fasulyelerin yarısını bir saksıya, yarısını da başka bir saksıya dikip okula getirmesini isteyin.
2
Okulda her iki saksıdaki fasulyeleri aynı miktarda suyla düzenli olarak sulayın. Böylece fasulyelerin biraz daha büyüyerek belirli bir uzunluğa ulaşmalarını sağlayacaksınız. Daha sonra derste, bu saksılardan birinin üzerine “su”, diğerine de “sirke” yazılı bir etiket yapıştırın. Üzerinde su yazan saksıyı suyla, diğerini de sirkeyle sulamaya başlayın. Yaklaşık yirmi gün boyunca öğrencilerin bitkileri sık sık incelemelerini sağlayın. Bu süre içinde gözlemlerini bir deftere kaydetmelerini isteyin. Yirmi günün sonunda onlara hangi saksıdaki bitkilerin daha iyi geliştiğini, hangi saksıdakilerin gelişiminin durduğunu ve bunların nedenlerini sorun.
3
Öğrencilere, DVD'deki “Lord Nelson” adlı filmi izlettirin.
Asitlenmeyi önlemek için neler yapılabilir?
1 2
Öğrencilere CD’nin “Asit Yağmurları” bölümünde bulunan “Asit yağmurlarının etkileri” başlıklı bilgileri aktarın. Öğrencilere enerji üretimi, ulaşım, sanayi ve yoğun tarım etkinliklerinden kaynaklanan asitlenmeyi azaltmak için önlemler alınması gerektiğini anlatın. Asitlenmeyi azaltmak için neler yapılabileceğine ilişkin bir beyin fırtınası yaptırın. Ortaya çıkan fikirleri tahtaya yazın ve hep birlikte bunlar üzerinde konuşun. Öğrencilere “Asit Yağmurları Nasıl Azaltılır?” başlıklı bilgi sayfasını dağıtın. Burada yazan bilgiler hakkında konuşun. Öğrencilere daha fazla bilgi aktarmak için CD’nin “Asit Yağmurları” bölümünden yararlanabilirsiniz.
Tamamlayıcı Çalışmalar •
186
Öğrencilerin, asit yağmurlarının nasıl oluştuğunu, etkilerini ve azaltılmasına yönelik önlemleri içeren bir broşür hazırlamalarını sağlayın. Onların hazırladığı bu broşürü çoğaltarak okulda dağıtın.
Asit Yağmurları Neden Zararlı?
Asit Yağmurları
• Zirai mücadele ilaçlarını ve amonyaklı gübreleri kontrollü bir şekilde kullanmak
• Havayı en az kirleten yakıtları kullanmak
• Binalarda ısı yalıtımı yapmak
• Yenilenebilir enerji kaynaklarının (Güneş, rüzgâr, su, biyokütle, jeotermal kaynaklar vb.) kullanımını yaygınlaştırmak • Motorlu araçlara hava kirliliğini azaltacak donanımlar eklemek, sanayi kuruluşlarına ve enerji santrallerine arıtma sistemleri kurmak • Kükürtsüz benzin kullanmak
Öğrenci bilgi sayfası
Asit Yağmurları Nasıl Azaltılır?
• Enerji tasarrufu yapmak ve toplu taşıma araçlarının kullanımını yaygınlaştırmak
• Kara yolu taşımacılığı yerine demir yolu ve deniz yolu taşımacılığına öncelik vermek
• Kentlerde bisiklet kullanımını kolaylaştıracak düzenlemeler yapmak
• Zorunlu kalmadıkça ulaşım için uçağı tercih etmemek; Bunu önlemek için uçak yakıtlarının kullanımına ilişkin uluslararası sınırlamaları uygulamak
187
