ANKARA'DAKI IKI ASKERI BIRLIKTE ERLERDE HIV ... - eJManager

TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (5)

® ANKARA’DAKI IKI ASKERI BIRLIKTE ERLERDE HIV/AIDS BILGI DÜZEYININ DEGERLENDIRILMESI Yrd.Doç.Dr.Tayfun KIR*, Yrd.Doç.Dr. Selim KILIÇ*, Uzm.Dr. Recai OGUR*, Yrd.Doç.Dr. Muharrem UÇAR**, Prof.Dr. Metin HASDE*. * GATA Halk Sagligi AD, Ankara. ** GATA Tip Tarihi ve Deontoloji AD, Ankara ÖZET HIV/AIDS gittikçe artan bir öneme sahiptir. Mücadelede en etkin yöntemlerden biri riskli davranislarin alinmasini önlemeye yönelik olarak egitim vermektir. Bunu saglamak için de egitim gereksinimleri belirlenmelidir. Bu çalismada bir genç eriskin erkek grubu olan erlere verilecek egitimlerde gereksinimleri belirlemek için bilgi düzeylerini degerlendirmek amaçlanmistir. Tanimlayici tipteki bu çalisma Ankar a’daki iki askeri birlikte görev yapan askerler arasinda Subat-Mart 2004 tarihleri arasinda gerçeklestirilmistir. Arastirmacilar tarafindan hazirlanan soru formlari katilimcilara uygulanarak veriler toplanmistir. Tamami erkek olan katilimcilarin ortalama yaslari 24,3+2,7’tür. Çalismaya katilanlarin dogru yanit ortalamasi 24 soru üzerinden 19,1±3,3 ve minimum ve maksimum dogru yanit sayilari 7 ve 24’tür. Evli olan katilimcilarin ortalama dogru yanit ortalamalari bekar olanlardan, cinsel iliskiye girmis olanlarinki cinsel iliskiye girmemis olanlardan, AIDS hakkinda yeterli bilgiye sahip oldugunu bildirenlerinki yeterli bilgiye sahip olmadigini bildirenlerden daha yüksektir. Ögrenim düzeyi yükseldikçe, askerlik öncesi yasadigi yerlesim birimi köyden kente dogru gittikçe ortalama dogru yanit sayisi artmaktadir. Dogru yanit ortalamasi Bati, Güney, Orta ve Kuzey bölgelerinde ikamet edenlerde benzer iken Dogu bölgesinde ikamet edenlerde daha düsüktür. Aylik geliri fazla olanlarin az olanlara göre ortalama dogru yanit sayilari daha fazladir. Çalismanin yapildigi erler arasinda HIV/AIDS bulasi ile ilgili temel konularda önemli bilgi açiklari gözlenmistir. Bu açiklar HIV/AIDS bulasi konusunda risk almaya yol açabilir. Erlere dogru bilgilerin kazandirilmasi ve HIV/AIDS bulasi ile ilgili riskli davranislarin önlenmesi için yapilacak egitimlerde bu konulara öncelik verilmelidir. Anahtar kelimeler: HIV, AIDS, CYBH, bilgi düzeyi, erler EVALUATION OF HIV/AIDS KNOWLEDGE LEVEL AMONG PRIVATES IN TWO MILITARY UNIT IN ANKARA SUMMARY HIV/AIDS has an increasing importance. One of most effective methods to prevent it is education, which is aimed to prevent risky behaviors. To ensure this, education needs should be known. In this study, evaluation of knowledge level was aimed to describe needs of education, which will be given to privates. This descriptive study was realized in privates who were serving in two military units in February-March 2004. Data were collected using questionnaires, designed by researchers. All participants were male. Mean age of those was 24.3+2.7. The mean of correct answer is 19,1±3,3 of 24 question and minimum and maximum numbers of correct answers were 7 and 24. The means of correct answers in the participants who were married, experienced sexual intercourse, reported that their knowledge on AIDS were not enough was higher than the others. The mean of correct answer increased from village to city, from lower education level to higher. The mean was same in the participants from West, South, Central, and North demographic regions but lower in those from East. Also that was higher in those who have more income than those who have less income. In participant privates, there is knowledge gap on basic subjects related with HIV/AIDS transmission. This gap may cause risk taking related with HIV/AIDS transmission. These subjects should be given priority in educations, which are to give correct knowledge to privates and to prevent HIV/AIDS transmission. Key words: HIV, AIDS, STD, knowledge level, privates.

Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Dr. Tayfun KIR. GATA Halk Sagligi AD, 06018, Etlik/Ankara

E-mail: [email protected]

93


GIRIS Yirmi birinci yüzyilda tüm dünyada daha saglikli bir yasam için çaba harcanirken enfeksiyon hastaliklari ve bulasici olmayan kronik hastaliklar en önemli konulari olusturacaktir. Cinsel yolla bulasan hastaliklar (CYBH) dünyanin pek çok ülkesinde ciddi bir halk sagligi sorunudur. CYBH eski çaglardan beri insanogluna verdigi fiziksel, psikolojik ve ekonomik zararlarin boyutu nedeniyle enfeksiyon hastaliklari içinde önemli bir yere sahiptir. CYBH, halen önemli morbidite nedeni olmasinin yaninda, son yillarda ortaya çikan AIDS nedeniyle ciddi boyutta mortaliteye de yol açmaktadir. Günümüzde tüm dünyada cinsel deneyim yasinin gittikçe asagilara çekilmesi ve cinsel yasamin giderek daha da yogun yasanmasi CYBH’nin artmasina ve dolayisiyla bu tip hastaliklara yönelik koruma ve kontrol yöntemlerinin artmasina neden olmustur (1,2,3,4). Son yillarda, en önemli CYBH nedenlerinden birisi olan HIV enfeksiyonunun ve AIDS’in pandemi haline gelmesi dünya sagligini ciddi boyutlarda tehdit etmektedir . Dünyada 1998 yili verilerine göre 36.6 milyon HIV ile enfekte kisi bulunmaktadir. Her 5 dakika da bir kisi HIV ile enfekte olmakta ve bunlarin % 95’i AIDS nedeni ile hayatini kaybetmektedir (5,6). Türkiye’de ilk AIDS vakasinin saptandigi 1985 yilindan 2002 yili sonuna kadar geçen süre içinde, resmi olarak toplam 1515 HIV/AIDS kaydi yapilmistir (452 vaka ve 1063 tasiyici). Bunlarin 681’i ölüm ile sonuçlanmistir (7). Eldeki verilere göre, 1992 yilindan itibaren vaka sayilari her yil katlanarak artmaktadir. Bu durum ülkemiz nüfusunun genç olmasina, turizm sektörünün giderek gelismesine, damar içi madde 94

kullaniminin giderek artmasina ve artan kentlesmeye baglanabilir (8). DSÖ’nün 1999 verilerine göre, dünyadaki, HIV virüsü ile enfekte olan kisilerin %50’sinin 25 yasin altinda oldugu tespit edilmistir. Ülkemizde saptanan vakalarin %64,8’i 15-39 yas grubundadir (6). Tüm dünyadaki HIV bulasinin dörtte üçünden cinsel iliski sorumludur. Ergenlik dönemindekiler, I.V. madde bagimlilari ve birden çok partnerle korunmasiz cinsel iliskide bulunanlar risk gruplarini olustururlar. Enfekte kisiler uzun süre semptomsuz kalabildigi için, bu süre zarfinda HIV’i baskalarina yaymaya devam eder (1,9). Askerlik çaginin 20-22 yaslari arasinda oldugunu, ortanca evlilik yasinin 23,6 oldugunu ve erkeklerde ilk cinsel iliski yasi için ortancanin 19,2 oldugunu (10) dikkate aldigimizda su tablo ortaya çikar: Erler cinsel yönden aktif bir yas grubundadir ve çogu bekardir. Ilk cinsel iliski yas ortancasi ise askerlik çagi öncesindedir. Çogu bekar olan ve ilk cinsel iliski yasi ortancasini geçmis olan bu genç eriskin erkekler özellikle izinlerinde kontrolsüz cinsel iliskiye girme egilimindedirler. Bu yas grubu erkekler HIV/AIDS ve cinsellik hakkinda egitimsiz olmalari, cinsel kimliklerine yeni kavusmalari, cinsel aktivitelerinin artmasi, cinsel saglikla ilgili konulari konusmamalari ve bu konuya iliskin bilgilerinin yetersiz olmasi nedeni ile risk grubu olarak degerlendirilmektedirler (6,8). Genç eriskin erkekler özellikle CYBH için en önemli koruyucu yöntem olan kondom kullanimini bile ihmal etme egilimindedirler (11,12). Tüm bu etkenler düsünüldügünde, ülkemizde askerlik görevini yerine getiren genç erkeklerin riskli bir grup olusturdugu söylenebilir. DSÖ’nün


arastirma sonuçlarina göre askerlerin çogunun seks isçileriyle birlikte olduklari belirlenmistir (6). Tekbas’in yaptigi çalismada erlerin %48.6’sinin genel eve gittigi saptanmistir (13). Türkiye’nin farkli bölgelerinden gelen askerlerin, memleketlerine döndüklerinde, bu hastaligi eslerine ve baskalarina bulastirabilecekleri düsünülürse tehlikenin boyutlari daha iyi anlasilir (6). AIDS halen etkin bir tedavisi ve asisi bulunmayan bir enfeksiyon hastaligidir. Günümüz kosullarinda en ideal davranis korunmaktir. Korunmanin en önemli yolu ise; bu konuda egitilmek ve ögrenilen bilgileri günlük yasamda saglikli bir sekilde kullanabilmektir (14). Egitim, HIV/AIDS bulasinin önlenmesi açisindan oldukça önemlidir. Gereksinimlere göre hazirlanmis uygun bir egitim kisiyi ve çevresini HIV/AIDS’den koruyabilir (6,8). Ancak ihtiyaçlara göre hazirlanmis bir egitimden ziyade HIV/AIDS için en önemli bilgi kaynagi, gazete, dergi, radyo, televizyon programlari gibi kitle iletisim araçlaridir (15). Bu çalismada biz bir genç eriskin erkek grubu olan erlere verilecek egitim gereksinimlerini belirlemek için bilgi düzeylerini degerlendirmeyi amaçladik. GEREÇ VE YÖNTEM Tanimlayici tipteki bu çalisma Ankara’daki iki askeri birlikte görev yapan askerler arasinda Subat-Mart 2004 tarihleri arasinda gerçeklestirilmistir. Veri toplamak için arastirmacilar tarafindan hazirlanan soru formu katilimcilara uygulanmistir. Ilk 6 soru sosyodemografik özellikleri tanimlamak, bir soru AIDS hakkinda kendi bilgisini nasil degerlendirdigini (yeterli veya yetersiz) belirlemek, bir

soru da daha önce cinsel iliskiye girip girmedigini ögrenmek için sorulmustur. Hangi cinsel yolla bulasan hastaliklari (CYBH) bildigini ögrenmek ve AIDS ile ilgili bilgi düzeyini degerlendirmek için de 6 soru sorulmustur. AIDS ile ilgili davranislarin arastirildigi sorunun 16 maddesi ve CYBH’lerin isimlerinin soruldugu sorunun ise 4 maddesi vardir ve bunlar ayri ayri degerlendirilmistir. Çalismaya 08-20 Subat 2004 tarihleri arasinda birlik revirine basvuran erlere hazirlanan soru formlari uygulanmistir. Veriler SPSS 11.0 istatistik programinda degerlendirilmistir. Dogru yanit sayisinin bagimsiz degiskenlere göre degerlendirilmesinde, t testi, tek yönlü ANOVA ve Kruskal Wallis testi kullanilmistir. SONUÇLAR Arastirma kapsaminda 410 ere ulasilarak soru formu doldurulmustur. Tamami erkek olan katilimcilarin yaslari 20 ile 34 arasinda degismektedir ve ortalama 24,3 + 2,7’tür. Çalismaya katilanlarin %87,8’i bekardir. Üniversite mezuniyeti ve lise mezuniyeti en fazla bildirilen ögrenim düzeyidir (sirasi ile %12,9 ve %68,8). Katilimcilarin çogunlugu il merkezlerinde (%59,0) ve en çok Bati ve Orta demografik bölgelerinde (%25,4 ve %25,1) ikamet etmektedir. Katilimcilarin %69,8’i cinsel birliktelik yasadigini ifade ederken, %30,2’si cinsel birliktelik yasamadigini bildirmistir. Cinsel iliskiye giren katilimcilarin %32,6’si her iliskide kondom kullandigini belirtmistir. AIDS hakkinda yeterli bilgiye sahip oldugunu bildiren katilimci sayisi 247 (%60,2) iken yeterli bilgiye sahip olmadigini bildiren katilimci sayisi 136 (%39,8)’dir (Tablo 1). Çalismaya katilanlarin dogru yanit ortalamasi 19,1±3,3’tür (minimum 7, maksimum 24). 95


Tablo 1. Çalismaya katilan erlerin özellikleri (Ankara,2004). Öze ll ik Medeni hali

Ögrenim durumu

Yasamakta oldugu yerlesim birimi

Yasamakta oldugu demografik bölge

Aylik gelir**

Cinsel birliktelik

Cinsel kondom sikligi***

iliskide kullanma

Evli* Bekar Toplam Okuma -yazma biliyor Ilkokulu mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Toplam Köy Belde Ilçe Il merkezi Toplam Bati Güney Orta Kuzey Dogu Yurtdisi Toplam 0-500 milyon 501-1000 milyon 1000’den fazla Toplam Var Yok Toplam Her iliskide Siklikla Nadir Hiç bir zaman Toplam Yeterli

AIDS hakkinda sahip oldugu bilgiyi nasil Yetersiz degerlendiriyor. Toplam

Sayi 50 360 410 13 42 20 53 282 410 46 20 102 242 410 104 56 103 51 86 10 410 84 119 22 225 286 124 410 93 70 75 47 285 247

Yüzde 12,2 87,8 100,0 3,2 10,2 4,9 12,9 68,8 100,0 11,2 4,9 24,9 59,0 100,0 25,4 13,7 25,1 12,4 21,0 2,4 100,0 37,3 52,9 9,8 100,0 69,8 30,2 100,0 32,6 24,6 26,3 16,5 100,0 60,2

136

39,8

410

100,0

*5 bosanmis ve 4 ayri yasayan dahil edilmistir. ** Tüm katilimcilar yanitlamamistir. *** Sadece cinsel birlikte lik sorusuna var yaniti verenler dahil edilmistir.

96


AIDS ile ilgili sorular içinde dogru yanit yüzdesinin en fazla oldugu sorular sunlardi: “Tokalasma ile AIDS bulasir mi?” (%97,1), “Beraber olacaginiz kadinin AIDS’li olup olmadigini bilmiyorsaniz yapmaniz gereken en dogru davranis hangisidir?” (%96,3) ve “AIDS’li kisinin

elbiselerinden AIDS bulasir mi?” (%96,1). En az dogru yanitlanan sorular ise sunlardi: “Anneden bebege emzirme sirasinda AIDS bulasir mi?” (%20,5). ”Dövme yaptirmakla AIDS bulasir mi?” (%48,5) ve “Baskasina ait tiras takimini kullanmakla AIDS bulasir mi?” (%61,2) (Tablo 2).

Tablo 2. Katilimcilarin AIDS ile ilgili sorulara verdikleri dogru yanitlar (Ankara, 2004). So r u AIDS hastaliginin nedeni asagidakilerden hangisi olabilir? Beraber olacaginiz kadinin AIDS’li olup olmadigini bilmiyorsaniz yapmaniz gereken en dogru davranis hangisidir? Kondom (Prezervatif) sizi AIDS’den nasil korur? AIDS hastaliginin bir asisi var midir? Hangisi cinsel yolla bulasan bir hastaliktir. Hepatit B Belsoguklugu Frengi AIDS AIDS hastaligi sizce nasil bulasir? AIDS’li kisinin elbiselerinden AIDS’li kadinla cinsel iliski AIDS’li erkekle cinsel iliski Ortak tuvaletlerden Sivrisinekle AIDS’li kisiyle ayni odada kalmakla Dövme yaptirmak Baskasina ait tiras takimini kullanmak Yanaktan öpüsmek Tokalasma Anneden dogum sirasinda bebege Anneden bebege emzirme sirasinda Yiyecek, içecekle Öksürük, aksirikla Ayni çatal, biçagi kullanmakla Ortak tiras biçagi kullanmakla

Dogru cevap sayisi

Yüzde

345

84,1

394

96,3

376 330

91,7 80,5

186 312 243 370

45,4 76,1 59,3 90,2

394 390 289 383 291 388 199 251 386 398 274 84 393 391 368 252

96,1 95,1 70,5 93,4 71,0 94,6 48,5 61,2 94,1 97,1 66,8 20,5 95,9 95,4 89,8 61,5

97


Evli olan katilimcilarin ortalama dogru yanit ortalamalari bekar olanlardan istatistiksel olarak anlamli düzeyde daha yüksektir (p