National Agricultural Research Institute. NARI TOKTOK. BUB001(P). January
2002. Binatang Bilong Taro. Sapos yu laikim mo long dispela pepa yu ken rait i ...
National Agricultural Research Institute Sapos yu laikim mo long dispela pepa yu ken rait i kam long adres i stap ananit long dispela toktok:
Binatang Bilong Taro
The Librarian National Agricultural Research Institute Wet Lowlands Mainland Programme PO Box 1639 LAE 411 Morobe Province Telephone: (675) 475 1033/475 1228 Facsimile: (675) 475 1034 Email:
[email protected]
NARI TOKTOK BUB001(P) January 2002
TOK I GO PAS Taro emi wanpela bikpela kaikai long planti hap bilong PNG. Em i save gro gut long ples malumalu na graun igat gris. Ol i save kamautim as bilong taro na kukim na kaikai. Sampela binatang nogut i save kaikai taro taim em i gro. Sampela taim yu mas kilim ol dispela binatang nogut. I gat sevenpela (7) binatang. Yumi mas save gut long ol dispela kain binatang. Ol i ken bagarapim taro nogut tru.
katapila igat raunpela mak long het na tel na i luk olsem ai bilong em. Sapos igat planti amiwom long taro, ol i ken bagarapim tru ol lip bilong taro. Planti taim namba bilong ol i no bikpela tumas long wanem narapela birua binatang isave kilim ol. Tasol long sampela taim dispela birua isave dai long taim bilong san na namba bilong amiwom isave go bikpela. Long dispela taim em bikpela bagarap bai kamap long lip bilong taro.
Piksa 1. Soim lip taro ol binatang i kaikai pinis
2
7
leiswing. Dispela tupela binatang i gutpela long wanem ol i save kaikaim ol eifid.
dispela piksa i soim liklik yelopela binatang ol kolim eifid
TARO BITEL Taro bitel i save kaikai as bilong taro taim em i stap aninit long graun. Kala bilong bitel em bilak. I gat sevenpela (7) kain taro bitel. Long planti hap i gat tupela (2) kain taro bitel. Sampela taim igat bikpela bagarap na sampela taim igat liklik bagarap tasol long taro. Ol bitel i save stap long graun oltaim. Em i hat tru long kilim ol. I no gat wanpela marasin long kilim ol. Tasol bitel i no inap kaikai taro sapos yu groim long wara. Yu noken yusim wanpela graun tasol long groim taro long olgeta yia. Yu mas senisim long wanwan taim. Dispela bitel i save kaikai taro kongkong, suga, yam, banana, kaukau, potato na sampela wail taro.
Piksa 4. Piksa i soim ol liklik binatang i stap antap long lip taro
TARO AMIWOM Dispela em katapila bilong bataplai husat isave kaikaim lip bilong taro. Ol isave putim lain kiau long lip bilong taro. Taim kiau i bruk ol pikinini save kaikaim antap bilong lip, tasol taim ol i kamap bikpela ol i save kaikai arere bilong lip. Kala bilong dispela katapila em braun wantaim ol wait lain long ol sait bilong em. Ol dispela 6
Pksa 2. Liklik sinek bilong Taro bitel
3
TARO BATAPLAI Snek o katapila bilong dispela bataplai i save kaikai lip bilong taro. Kala bilong dispela bataplai em grin na igat wait mak long sait na igat tupela wait spot long tupela sait bilong tel bilong em, klostu long as. Dispela tupela wait spot i luk olsem ai. Long dispela tel tu yu ken lukim narapela tel i save poin i go antap. Sapos planti bataplai i stap, bikpela bagarap bai kamap long lip bilong taro. Sampela taim bun bilong lip tasol bai stap. Sampela taim ol yangpela taro save dai na nogat planti taro save kamap na karim gut. Igat taim bilong ol dispela snek long kamap.Ol i save kamap planti long taim bilong san na bihain tasol long taim bilong san.
Igat tupela narakain snek o katapila tu i save mekim wankain bagarap. Wanpela igat yelo kala na bilak mak. Narapela em igat pink kala na longpela wait mak long sait bilong ol. Olgeta dispela snek o katapila i wanpela famili tasol olsem na ol tu i save kamap long taim bilong san na bihain tasol long taim bilong san. Ol narapela binatang husat i save kaikai ol dispela snek o katapila i save dai long taim bilong san olsem na namba bilong ol dispela snek o katapila i save kamap bikpela tru long taim bilong san.
TARO EIFID Epid em i wanpela liklik yelopela binatang. Bodi bilong em i malumalu na planti taim ol i save wok poroman na stap wantaim ol yet.Ol pikinini wantaim ol bikpela eifid isave pulim wara bilong taro. Planti taim ol i save stap aninit long long lip na long stik o bun bilong taro, na namel long lip kapa. Taim planti eifid i pulim wara, taro bai ino nap sanap strong.Yu ken painim pipia na pekpek bilong eifid long stik bilong taro lip. Eifid tu isave givim sik olsem ‘Alomae’ na ‘Bobone’ long taro.
Piksa 3. Sinek bilong taro bataplai
Igat tupela narapela binatang isave kaikaim eifid. Dispela em leidibed bitel na katapila bilong
4
5