Julian Tuwim

Julian Tuwim Rok 2013 jest rokiem poety Juliana Tuwima i oficjalnie rozpoczął się 6 stycznia w Łodzi. Rok 2013 jest także rokiem kompozytora Witolda Lutosławskiego i chemika Jana Czochralskiego. W roku 2013 przypada sześćdziesiąta rocznica śmierci Juliana Tuwima – zmarł 27 grudnia 1953 roku. W tym roku minie też sto lat od jego poetyckiego debiutu – publikacji wiersza “Prośba” w “Kurierze Warszawskim”. Julian Tuwim urodził się 13 września 1894 r. w Łodzi przy ul. Widzewskiej 44 (obecnie Kilińskiego 46), w zasymilowanej, mieszczańskiej rodzinie żydowskiej. Ojciec poety, Izydor Tuwim (ur. 22 lipca 1858 w Kalwarii, zm. 1935), ukończył szkołę w Królewcu, następnie studiował w Paryżu, znał kilka języków obcych. Był urzędnikiem i korespondentem Azowsko-Dońskiego Banku Handlowego. Zmarł w 1935 i jest pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi. Matka, Adela z Krukowskich (ur. 9 stycznia 1872 w Mariampolu, zm. 1942), była córką właściciela drukarni, pochodziła z rodziny inteligenckiej, jej czterej bracia byli adwokatami oraz lekarzami. Julian Tuwim miał siostrę Irenę, rodzice rozmawiali ze sobą po polsku i czytali Julkowi i Irence polskie wiersze. W latach 1904-1914 r. Julian Tuwim uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Łodzi. Na początku uczył się słabo, nie okazywał zainteresowania przedmiotami ścisłymi, zwłaszcza matematyką, przez co powtarzał szóstą klasę. W 1905 r., z powodu przetaczającej się przez Łódź rewolucji, rodzina Tuwimów musiała opuścić miasto i schronić się na pewien czas we Wrocławiu. Jednak to Łódź Julian Tuwim nazywał zawsze najwspanialszym miastem na ziemi. Już w gimnazjum fascynowała go twórczość poetów rosyjskich, Baudelaire’a, Whitmana, Verlaine’a i Leopolda Staffa. Zadebiutował przekładając na esperanto wiersze Staffa. Jego debiut poetycki nastąpił w 1913 roku. Wiersz Prośba opublikowany został w „Kurierze Warszawskim”. Utwór podpisał inicjałami St. M., poznanej w 1912 r., swojej przyszłej żony Stefanii Marchew. W 1916 r. przeniósł się do Warszawy, z zamiarem rozpoczęcia studiów. Zaczął studiować kolejno prawo i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim (1916–1918), ale zrezygnował po jednym semestrze. Za to pisał coraz więcej i współpracował z kabaretami. Swoje utwory ogłaszał w piśmie „Pro arte et studio”. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, grupa czołowych, polskich młodych poetów, założyła w 1920 r. miesięcznik poetycki „Skamander”. Członkowie grupy poetyckiej Skamander stanowili pierwszą, wielką falę emigracji polskich literatów i poetów. Członek założyciel Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS). 30 kwietnia 1919 r. Julian Tuwim poślubił Stefanię Marchew w zburzonej w listopadzie 1939 Wielkiej Synagodze w Łodzi, przy al. Kościuszki 1. W następnych latach ukazywały się kolejne tomy poezji Tuwima: Sokrates tańczący (1920), Siódma jesień (1922), Wierszy tom czwarty (1923), Słowa we krwi (1926), Rzecz czarnoleska (1929), Biblia cygańska (1932) i Treść gorejąca (1936). Poeta wydał również poematy: Bal w Operze (1936) i Kwiaty polskie (1949) oraz dał się poznać jako tłumacz, między innymi Puszkina i Gogola. Autor popularnych wierszy dla dzieci, m.in. Lokomotywa, Ptasie radio, Pan Hilary, Rzepka, Słoń Trąbalski, Bambo. 3 maja 1935 roku umiera w Łodzi ojciec Tuwima. Po śmierci męża Adela Tuwimowa przeniosła się na stałe do Warszawy i popadła w poważną chorobę psychiczną, próbowała popełnić samobójstwo. Ostatni okres życia spędziła w szpitalu dla psychicznie chorych w

Otwocku. Podczas likwidacji otwockiego getta została zastrzelona przez Niemców 19 sierpnia 1942. W tym czasie Tuwim dużo pracuje a przeżycia rodzinne i zawodowe wpływają ujemnie na stan jego zdrowia. Pogłębiają się stany lekowe – agorafobiczne, które nie opuszczają go już do końca życia. Od tego czasu do września 1939 roku całymi tygodniami nie wychodzi z domu a jeżeli już to w towarzystwie żony lub przyjaciół. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Biurze Prasowym Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego. Wybuch II wojny w 1939 r. zmusił poetę do ucieczki z Polski. Przez Rumunię i Włochy dotarł do Francji. Wspólnie z Janem Lechoniem, Antonim Słonimskim, Kazimierzem Wierzyńskim oraz Mieczysławem Grydzewskim (określanymi jako poeci satelici) spotykali się w paryskiej kawiarni „Café de la Régence”. Latem 1940 r., w obliczu kapitulacji Francji i osobistego zagrożenia, Tuwim, razem z Lechoniem, udali się przez Hiszpanię do Lizbony, a następnie do Rio de Janeiro (Brazylia), gdzie dołączył do nich Kazimierz Wierzyński. Ostatecznie wspólnie wyjechali do Nowego Jorku, gdzie poeta mieszkał przez blisko pięć lat (1942-1946). Na początku 1946 roku działał w Komisji Pomocy Naukowej dla Kraju, za którym cały czas tęsknił. To wtedy powstały Kwiaty polskie, dzieło uważane przez poetę za bardzo ważny utwór w jego artystycznym rozwoju. Do Polski przyjechał w 1946 r., jako jeden z pierwszych powracających z Zachodu pisarzy i stał się osobowością chronioną, adorowaną i uprzywilejowaną przez ówczesne władze. Został okrzyknięty poetą państwowym. Zamieszkał w Warszawie, przez kilka miesięcy w 1947 był kierownikiem artystycznym Teatru Muzycznego w Domu Wojska Polskiego, w latach 1948-51 został dyrektorem artystycznym Teatru Nowego w Warszawie, a potem jego kierownikiem literackim. W ostatnich latach życia Tuwim stworzył niewiele wierszy; czasami tylko ulegał prośbom zaprzyjaźnionych redaktorów, potrzebujących wierszy na rocznicowe okazje. W tym czasie sporo tłumaczył, głównie z rosyjskiego, m.in. Eugeniusza Oniegina. Prowadził też od 1949 r. aż do śmierci, rubrykę Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą w „Problemach”. Po powrocie do Polski wraz z żoną adoptowali Ewunię, dziewczynkę, która w czasie wojny straciła oboje rodziców. Córka Ewa w 2006 założyła „Fundację im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim”. Celem Fundacji jest udzielanie pomocy niepełnosprawnym i nieuleczalnie chorym dzieciom oraz niepełnosprawnej i nieuleczalnie chorej młodzieży, a także sprawowanie opieki nad dorobkiem artystycznym poety oraz jego siostry. W latach 1928 i 1949 zdobył Nagrodę Literacką miasta Łodzi, a w 1935 nagrodę polskiego Pen Clubu. W 1949 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, a w 1951 nagrodę literacką pierwszego stopnia. Tuwim był również bibliofilem i zbieraczem wszelkich osobliwości. Oprócz twórczości poetyckiej, pozostawił po sobie także prace będące odzwierciedleniem jego zainteresowań, np. Czary i czarty polskie, Wypisy czarnoksięskie, Polski słownik pijacki i antologię bachiczną, Pegaza dęba, czyli panopticum poetyckie. Julian Tuwim zmarł nagle, 27 grudnia 1953 w Zakopanem. Podobno w jego kieszeni znaleziono kawiarnianą serwetkę z zapisanym zdaniem „Dla oszczędności zgaście światło wiekuiste, gdyby miało mi kiedyś zaświecić”. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Pośmiertnie przyznano mu Order Polonia Restituta. Obchody Roku organizuje rodzinne miasto poety - Łódź. W planach organizatorów jest m.in.  duża wystawa multimedialna "O gorejącej treści zdarzeń", poświęcona Tuwimowi, jego czasom, rodzinie i środowisku artystycznemu, które współtworzył, oraz spektakl "Bal w Operze" do muzyki Zygmunta Krauzego.  Próbą pożenienia poezji Tuwima z muzyką poważną ma być koncert "Słopiewnie", na którym poezja Tuwima zaprezentowana zostanie w interpretacjach wielkich

 







kompozytorów XX wieku: Karola Szymanowskiego, Witolda Lutosławskiego, Henryka Mikołaja Góreckiego i Krzysztofa Meyera, a także utwory muzyczne (np. symfonie) inspirowane jego twórczością. Zaplanowano też serię happeningów związanych z postacią Tuwima, m.in. inscenizację ślubu poety ze Stefanią Marchew (poślubił ją 30 kwietnia 1919 w Wielkiej Synagodze w Łodzi). mają też zostać ogłoszone konkursy na plakat i logo obchodów, uruchomiona zostanie także specjalna strona internetowa. W lutym zaś wystartuje ścieżka edukacyjna w łódzkich szkołach i bibliotekach. Wkrótce ogłoszony też zostanie ogólnopolski konkurs na komiks o Tuwimie (rozstrzygnięcie podczas Międzynarodowego Festiwalu Komiksu i Gier w październiku). Ciekawie zapowiada się koncert Grande Valse Brillante w ramach Święta Łodzi podczas którego wystąpią artyści wykonujący muzykę do tekstów Tuwima. Choć projekt jest na razie w sferze planów, jest w czym wybierać, bo teksty Tuwima były dość często adaptowana przez muzyków - piosenki Tuwima w swoim repertuarze mają m.in. Grzegorz Turnau, Michał Bajor, Janusz Radek, L.U.C., Kazik Staszewski, Buldog, Pustki, Tatiana Okupnik, Grabaż, Justyna Steczkowska, Akurat, Włochaty, Fokus, Rambo Jet, Paweł Kukiz i Piersi. Koncert ma przypomnieć też dawniejsze przeboje Tuwimowskie z repertuaru m.in. Hanki Ordonówny czy Ewy Demarczyk. Wydarzenia związane z Rokiem Tuwima zawitają też do pociągu Intercity "Tuwim" relacji Łódź-Warszawa-Łódź: organizatorzy zapowiadają teatr, muzykę, aktorów i piosenkarzy zaczepiających "Tuwimem", multimedialny wagon z telebimami, na których prezentowane będą filmy i informacje o Tuwimie. Na dworcu Łódź-Widzew odbędzie się happening dla dzieci - inscenizacja wiersza "Lokomotywa". Minister kultury Bogdan Zdrojewski chciałby też, aby w Łodzi powstał związany z Tuwimem ośrodek, który po zakończeniu 2013 r. będzie kontynuować działalność.

Wiersze dla dzieci: Mowa ptaków, Kapuśniaczek, Wieczór zimowy w mieście, Warzywa, Ptasie plotki, Warszawa, Rzeczka, Figielek, Gabryś, Bambo, Abecadło, Taniec, Kotek, Mróz, Cuda i dziwy, Dżońcio, Lokomotywa, Ptasie radio, W aeroplanie, Stół, Trudny rachunek, Dwa Michały, Rozmowa ptaków, Dzieci w polu, Słoń Trąbalski, Zosia Samosia, Rok i bieda, Spóźniny słowik, O Grzesiu kłamczuchu i jego cioci, O panu Tralalińskim, Dyzio marzyciel, Słówka i słufka, Rzepka, Idzie Grześ, Skakanka, Wszyscy dla wszystkich, List do dzieci, Pstryk, Rycerz Krzykalski, Okulary, Pan Maluśkiewicz i wieloryb, Raz-dwa-trzy. Literatura: 1. J.Tuwim „Wiersze” opracowanie Alina Kowalczykowa, Warszawa 1986, Czytelnik 2. http://www.culture.pl/kalendarz-pelnatresc/-/eo_event_asset_publisher/L6vx/content/rok-tuwima 3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Julian_Tuwim 4. http://www.uml.lodz.pl/tuwim/julian_tuwim/ 5. http://www.uml.lodz.pl/tuwim/program_lodzkich_obchodow

Opracowały: Grażyna Krychowiak, Barbara Michniewicz