Loading… Whoops! There was a problem loading more pages ...

Ευρωτταίκή Προο ΔΙΓΛΩΣΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ TOY ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

UlUtHHEllliliiFT BILINGUAL PERIODICAL EDITION OF THE EUROPEAN CENTRE OF COMMUNICATION INFORMATION & (

ISSNII09-56IX

H \U

DELOCALISATION OF LABOUR INTENSIVE ENTERPRISES: AN ARGUMENT IN FAVOUR OF "TRIANGULAR MANUFACTURING" BETWEEN DEVELOPED COUNTRIES - GREECE AND THE BALKANS

/DELOCALISATION OF LABOUR INTENSIVE I ENTERPRISES: A N ARGUMENT IN FAVOUR OF TRIANGULAR MANUFACTURING" BETWEEN DEVELOPED COUNTRIES - GREECE A N D THE BALKANS by Lois Labrianidis Professor, Economic Geographer, Uninersity of Macedonia (http://www.uom.gr/rdpru)

This article comprises three parts. I. Part one analyses the relationship between Globalisation and development of less developed countries. II. Part t w o analyses the trend for the relocation of labour intensive enterprises t o less developed countries. Emphasis is on the relocation of Greek enterprises in the countries of the Balkans and its impact on the Greek economy III. Part three discusses a possible new role for Greece in the International Divison of Labour.

I. Globalisation and development of less developed countries Globalisation is a multi-level procedure that creates development at one level and delay at another: it produces winners and losers. For a large part of the Earth population, it has provided the opportunity for significant increase in their income. However, globalisation also has its dark side: it creates great inequality both between countries and within each country. Indisputably, the t e r m "globalisation" is quite vague; however, this does not mean that everything has been permanently settled and that there is a hierarchy in place that cannot be changed. The critical factor for a country is not whether it chooses t o be included o r not in the international market but rather under what conditions it will be included. Three points are now going t o be elaborated on: /*; Our world is characterised by great inequality between countries and the gap is becoming increasingly wider. Thus, today, w h i l e c o u n t r i e s such as Luxembourg, Japan, N o r w a y , and the USA have an income per capita that exceeds $35,000, t h e r e are numerous countries (such

as Ethiopia, Erythrea, and Nigeria) w i t h less than $ l 5 0 / c a p i t a . Indeed, in time, the ratio of income per capita in poor countries t o that of rich countries has dramatically worsened (from 1:3 in 1820, it was 1:35 in 1950 and 1:72 in 1992).

The increase of the gap between rich and poor countries Year

1820 1913 1950 1973 1992

Ratio of Income per capita in poor countries t o that in rich countries

1:3 1: I I 1: 35 1:44 1:72

Source: U N D P (1999: 38). A similar trend is seen in the relationship between the industrial product of developed countries per capita as compared to that of underdeveloped countries: f r o m 8:6 in 1800 it became 55:2 in 1913. Td: Trade liberalisation mainly countries that are already developed.

benefits

As time w e n t by, only some few underdeveloped countries managed t o develop, while most of them did not; indeed many of them sank deeper into poverty. Given all these problems, h o w should we proceed? W h a t should the role of international trade be? The prevailing answer given so far is what is known as «Washington's consensus», i.e. the most certain way t o help p o o r countries is t o open the markets even m o r e . This is the direction less developed countries are being pushed into by the developed cout-

ΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΤΡΙΓΩΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ» ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΕΠΤΪΤΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ - ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

(

ΜΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΤΡΙΓΩΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ» ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ - ΕΛΑΑΔΑΣ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ Λόης Λαμπριανίδης Καθηγητής, Οικονομικός Γεωγράφος, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (http://www.uom.gr/rdpru)

To άρθρο αυτό χωρίζεται σε τρία μέρη. I. αναλύεται η σχέση Παγκοσμιοποίησης και ανάτκυξης των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών. II. αναλύεται η τάση μετεγκατάστασης των επιχειρήσεων έντασης εργασίας σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Έμφαση στην μετεγκατάσταση των ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες της Βαλκανικής και οι επιπτώσεις τους στην ελληνική οικονομία. III. συζητείται ένας πιθανός νέος ρόλος της Ελλάδας στο Διεθνή Καταμερισμό Εργασίας.

I. Παγκοσμιοποίηση και ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών Η παγκοσμιοποίηση είναι μια πολυεπίπεδη διαδικασία ττου δημιουργεί ανάτττυξη σε ένα επίπεδο και καθυστέρηση σε άλλο: παράγει νικητές και ηττημένους. Για μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της γης πρόσφερε την ευκαιρία για σημαντική αύξηση του εισοδήματος. Ταυτόχρονα όμως έχει και τη σκοτεινή της πλευρά: δημιουργεί μεγάλες ανισότητες μεταξύ των χωρών αλλά και στο εσωτερικό τους. Αναμφίβολα ο όρος παγκοσμιοποίηση είναι αρκετά ασαφής' είναι όμως δεδομένο ότι δε σημαίνει πως όλα έχουν διευθετηθεί οριστικά και πως υπάρχει μια ιεραρχία η οποία δεν μπορεί να αλλάξει. Η κρίσιμη διάσταση για μια χώρα δεν είναι εάν θα επιλέξει να ενταχθεί ή όχι στη διεθνή αγορά αλλά κάτω από ποιες συνθήκες θα ενταχθεί. Στη συνέχεια γίνονται τρεις επισημάνσεις: / ' Ο κόσμος μας χαρακτηρίζεται ανισότητες μεταξύ των χωρών, διευρύνονται.

από που

μεγάλες μάλιστα

Έτσι, σήμερα ενώ χώρες όπως τ ο Λ ο υ ξ ε μ βούργο, η Ιαπωνία, η Ν ο ρ β η γ ί α και οι Η Π Α έχουν κατά κεφαλή ε ι σ ο δ ή μ α τ α πάνω από 35.000 $, υπάρχουν πάρα πολλές χώρες (όπως η Α ι θ ι ο πία, η Ερυθραία και η Νιγηρία) που έχουν πολύ λ ι γ ό τ ε ρ ο από 150 $ / κ ε φ α λ ή .

Μάλιστα, διαχρονικά η σχέση του κατά κεφαλή εισοδήματος των φτωχών χωρών προς αυτό των πλουσίων χωρών χειροτέρευσε δραματικά (από 1:3 τ ο 1820 έφτασε τ ο 1:35 το' 1950 και τ ο 1:72 το 1992). Αύξηση του χάσματος φτωχών χωρών

Έτος

μεταξύ πλούσιων και

Σχέση ΑΕΠ/κεφαλή φτωχών προς πλούσιες χωρών

1820 1913 1950 1973 1992

3 II 35 44 72

Πηγή: U N D R ( I 9 9 9 : 38). Αντίστοιχη πορεία είχε και η σχέση του κατά κεφαλή βιομηχανικού προϊόντος των αναπτυγμένων χωρών προς αυτό των υττανάπτυκτων: 8:6 τ ο 1800 και έγινε 55:2 τ ο 1913. ΐ Η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου ευνοεί κυρίως τις χώρες που είναι ήδη αναπτυγμένες. Δ ι α χ ρ ο ν ι κ ά μόνο κάποιες λίγες υπανάπχυκτες χώρες κ α τ ά φ ε ρ α ν να αναπτυχθούν ενώ οι περισσ ό τ ε ρ ε ς δεν τα κ α τ ά φ ε ρ α ν και μάλιστα ο ρ ι σ μ έ νες υπαναχώρησαν σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια. Πώς θα πρέπει λοιπόν να προχωρήσουμε με δ ε δ ο μ έ ν α αυτά τα προβλήματα. Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος τ ο υ διεθνούς εμπορίου; Η κυρίαρχη απάντηση που δίνεται μέχρι σήμερα είναι αυτό που αποκαλείται «συναίνεση της Ο υ ά σιγκτον» δηλαδή ότι ο πιο σίγουρος τρόπος για να βοηθήσει κανείς τις φτωχές χώρες είναι να σνοίξει ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τις αγορές. Προς αυτή λοιπόν την κατεύθυνση πιέζονται οι λιγ ό τ ε ρ ο αναπτυγμένες χώρες από τις αναπτυγμένες μέσω τ ο υ Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Ό μ ω ς , η πλήρης απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου σε γενικές γραμμές ωφελεί τις αναπτυγμένες χώρες εις βάρος των υπανάπτυκτων.

DELOCAUSATION OF LABOUR INTENSIVE ENTERPRISES: AN ARGUMENT IN FAVOUR OF TRIANGULAR MANUFACTURING" BETWEEN DEVELOPED COUNTRIES - GREECE AND THE BALKANS

nries through the W o r l d Trade Organisation. However, full liberalisation of international trade generally benefits developed countries at the expense of underdeveloped ones. Japan, South Korea and Taiwan are typical cases of successful development with the help of very selective policies of trade liberalisation. O n the other hand, Chile (1974-79), Mexico (19851988), and Argentina (1991), which for some time followed policies of full liberalisation of their trade, not only were led t o the disappearance of their weaker sectors but also of those which had the potential of becoming stronger, often at a great social cost. W e , therefore, support that the liberalisation of international trade is not a panacea. If our goal is t o reduce poverty and improve living conditions in underdeveloped countries, then this should be the focus of economic policy. The most suitable policy is selective liberalisation of international trade, when particular sectors become competitive. Indeed, developed countries, in trying t o justify the increase of inequality, despite continuous liberalisation of international trade, attribute it to the lack of satisfactory institutions in underdeveloped countries. They forget, nevertheless, that today's developed countries, in the beginning of their development, did not have the same level of institutions as today's underdeveloped countries. For example, in 1820, when Britain was more developed than India is today, it did not have even the fundamental institutions India has today (it did not have universal suffrage not even for all male population, it had no Central Bank, no labour legislation, no bankruptcy legislation, etc).

3*: Developed countries are today trying to make underdeveloped ones adopt policies that they themselves avoided in the past until they became dominant

Britain truly counted on trade protection and state support during the long period leading t o its development. Already as early as the 14th century, it promoted its main industrial activity, manufacturing woolen clothing, by taxing ex-

ports of unprocessed w o o l t o competitor countries. Only after I860, when Britain had already become a dominant country, did it start t o support free trade. A t that time, the USA was the most intensively protected country and it remained so until the end of W W II. The Netherlands used a series of intervention policies until the 17th century so as t o be able t o create its commercial fleet and safeguard its commercial domination. Only at the end of the 18th century, when it was the dominant competitor, did it adopt policies of international trade liberalisation. Similar stories of protectionism and state interventions are true about most other countries that are developed t o day, such as Germany, Sweden, Japan and South Korea. Even today, powerful countries support free trade only when it is t o their interest. For example, the EU protects agriculture and animal farming products as well as labour intensive industrial sectors, while it is in favour of free trade in the sectors of industry and services, which it is comptetitive in.

II Relocation of labour intensive enterprises in a globalised economy The last quarter of the 20 th century was characterised by the increased i n c o r p o r a t i o n of enterprises and districts in a w o r l d - w i d e w e b of m a n u f a c t u r i n g and d i s t r i b u t i o n . Indeed, recently, there has been a generalised t r e n d of industry relocation f r o m the developed countries to the less developed ones, due t o the difference in labour costs between the countries, c o r r e c t e d as regards the difference in labour p r o d u c t i v i t y between the countries. However, multinational companies are still concentrated in developed countries. M o r e than 70% of multi-national investment - despite the prevailing v i e w - n o t only originates f r o m developed countries but is also directed t o developed countries. In 2 0 0 1 , t h e r e was a stock of invested capital in developed countries that amounted t o $5,400/capita, while the equivalent figure f o r underdeveloped countries was only $440/capita. Furtherm o r e , multinational companies originating

ΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ TON ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΤΡΙΓΩΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ» ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ - ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

Η Ιαπωνία, η Ν. Κορέα και η Taiwan ει'ναι τυπικές περιητώσεις επιτυχούς ανάπτυξης με τη βοήθεια πολύ επιλεκτικών πολιτικών απελευθέρωσης του εμπορίου. Από την άλλη η Χιλή (1974-79), τ ο Μεξικό (1985-1988) και η Αργεντινή (1991) που για κάποιο διάστημα ακολούθησαν πολιτικές πλήρους απελευθέρωσης του εμπορίου τους, όχι απλά ο δ η γήθηκαν στην εξαφάνιση των πιο αδύναμων κλάδων τους αλλά και αυτών που εν δυνάμει θα μπορούσαν να γίνουν ισχυροί, συχνά μάλιστα με πολύ μεγάλο κοινωνικό κόστος. Υποστηρίζουμε λοιπόν ότι η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου δεν αποτελεί πανάκεια. Εάν στόχος είναι η μείωση της φτώχειας και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των υπανάπτυκτων χωρών τότε αυτή πρέπει να μπει στο επίκεντρο της οικονομικής πολιτικής. Η πιο κατάλληλη πολιτική είναι να δει κανείς την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου επιλεκτικά, όταν οι επιμέρους κλάδοι γίνονται ανταγωνιστικοί. Μάλιστα, οι αναπτυγμένες χώρες επιχειρώντας να δικαιολογήσουν την αύξηση των ανισοτήτων παρόλη την συνεχή απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου την αποδίδουν στην έλλειψη ικανοποιητικών θεσμών στις υπανάπτυκτες χώρες. Ξεχνούν όμως ότι οι σημερινές αναπτυγμένες χώρες όταν πρωτοαναπτύχθηκαν δεν είχαν τ ο επίπεδο ανάπτυξης των θεσμών που έχουν σήμερα οι υπανάτττυκτες. Για παράδειγμα, το 1820, όταν η Βρετανία ήταν πιο αναπτυγμένη από τη σημερινή Ινδία δεν είχε ούτε τους βασικούς από τους θεσμούς που έχει σήμερα η Ινδία (δεν είχε δυνατότητα ψήφου ούτε καν όλος ο ανδρικός πληθυσμός, δεν είχε Κεντρική Τράπεζα, εργατική νομοθεσία, νομοθεσία για χρεοκοπημένες επιχειρήσεις, κλπ). f Οι αναπτυγμένες χώρες σήμερα προσπαθούν να επιβάλλουν στις υπανάπτυκτες να υιοθετήσουν πολιτικές που οι ίδιες στο παρελθόν, μέχρι να γίνουν κυρίαρχες, απέφευγαν. Η Βρετανία στηρίζονταν έντονα στην προστασία του εμπορίου της και στις κρατικές ενισχύσεις στη διάρκεια της μακράς περιόδου προς την ανάπτυξή της. Ήδη από τον 14ο αιώνα, προωθούσε την κύρια βιομηχανική της δραστηριότητα, την παραγωγή μάλλινων προϊόντων, με τ ο να φορολογεί τις εξαγωγές ακατέργαστου μαλλιού στις ανταγωνίστριες χώρες. Μόνο μετά τ ο 1860 όταν η Βρετανία είχε γίνει ήδη

κυρίαρχη δύναμη, άρχισε να υποστηρίζει τ ο ελεύθερο εμπόριο. Εκείνη την περίοδο οι Η Π Α ήταν η πιο έντονα προστατευόμενη χώρα και παρέμεινε έτσι μέχρι τ ο τέλος του Β' Π.Π. Η Ολλανδία χρησιμοποιούσε μια σειρά από παρεμβατικές πολιτικές μέχρι τον 17ο αιώνα ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει τον εμπορικό της στόλο και να εξασφαλίσει την εμπορικη της κυριαρχία. Μόνο στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν ήταν ήδη κυρίαρχος ανταγωνιστής, υιοθέτησε πολιτικές απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου. Παρόμοιες ιστορίες προστατευτισμού και κρατικών παρεμβάσεων μπορούν να ειπωθούν και για τις περισσότερες άλλες χώρες που σήμερα είναι αναπτυγμένες, όπως η Γερμανία, η Σουηδία, Ιαπωνία και η Ν. Κορέα. Μάλιοτα, ακόμη και σήμερα οι ισχυρές χώρες υττοστηρίζουν τ ο ελεύθερο εμπόριο μόνο όταν είναι προς τ ο συμφέρον τους. Για παράδειγμα, η Ε.Ε. προστατεύει την γεωργία - κτηνοτροφία της καθώς και τους βιομηχανικούς κλάδους έντασης εργασίας ενώ είναι υπέρ του ελεύθερου εμπορίου στους κλάδους της βιομηχανίας και των υπηρεσιών όπου είναι ανταγωνιστική.

II: Μετεγκαχάσταση των επιχειρήσεων έντασης εργασίας σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία T o τελευταίο τ έ τ α ρ τ ο του 20ού αιώνα χαρακτηρίστηκε από την αυξανόμενη ενσωμάτωση των επιχειρήσεων και των περιοχών σε ένα παγκόσμιο δίκτυο παραγωγής και διανομής. Μάλιστα, πρόσφατα παρατηρείται μια γενικευμένη τάση μετεγκατάστασης της βιομηχανίας από τις αναπτυγμένες χώρες προς τις λιγότερο αναπτυγμένες που βασίζεχαι στη διαφορά εργατικού κόστους ανάμεσα στις χώρες, διορθωμένη ως προς τη διαφορά στην παραγωγικότητα εργασίας ανάμεσα στις δυο χώρες. Παρόλα αυτά οι πολυεθνικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να επικεντρώνονται στις αναπτυγμένες χώρες. Πάνω από τ ο 70% των πολυεθνικών επενδύσεων, αντίθετα από την κυρίαρχη αντίληψη, όχι μόνο προέρχονται από αναπτυγμένες χώρες αλλά και πηγαίνουν σε αναπτυγμένες χώρες. T o 2001 στις ανατπυγμένες χώρες υττήρχε απόθεμα επενδυμένου κ ε φ α λ α ί ο υ σ ε ττολυεθνικές που έ φ τ α ν ε τα 4.500$/κεφαλή ενώ στις υπανάπτυκτες ήταν μόνο 440$/κεφαλή. Εξάλλου, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις που προέρχονταν από αναπτυγμένες χώρες ήταν

DELOCALISATION OF LABOUR INTENSIVE ENTERPRISES: AN ARGUMENT IN FAVOUR OF 'TRIANGULAR MANUFACTURING" BETWEEN DEVELOPED COUNTRIES - GREECE AND THE BALKANS

FDI inflows and outflows, flows and stock ($/capita, 2001)

Country

Stock

Flows Inflows

Outflows

Inflows

Outflows

512

569

4545

5951

41

9

436

168

World

112

98

1040

1075

Greece

-57

147

1323

484

Developed Underdeveloped

f r o m developed countries w e r e $6,000/capita, while the equivalent figure f o r underdeveloped countries was only $ l 7 0 / c a p i t a . Low pay is not sufficient for a country t o attract direct foreing investment. Concerning various o t h e r issues, such a physical and immaterial infrastructure, socio-economic stability, human capital, etc, there are o t h e r m o r e i m p o r t a n t factors.

Relocation of Greek enterprises to countries of the Balkan Peninsula and its impact on the Greek economy The relatively recent "opening" of Greek enterprises t o Central and Eastern European Countries (CEECs) has been unprecedented. W i t h i n a short time, an important number of investment schemes have been created abroad. Until CEE countries opened, there were few enterprises investing abroad, while in the '60s and, mainly, in the '70s some construction companies were activated in countries of the Middle East. Since 1990 things have radically changed; as early as 1998, there were more than 1,200 Foreign Direct Investments in CEECs. Until very recently, most people considered it self-evident that these investment schemes would have a positive impact on the Greek economy. This paper, on the basis of relatively good experiental material on a phenomenon that has been widely discussed w i t h o u t always taking into account clear experiential data, is trying t o contribute towards demystifying the extent of the phenomenon and, mainly, its importance for the Greek economy.

where the least developed countries are found. Three countries (Bulgaria 4 1 % , Albania 20.5% and Romania 20.5%) attract 82% of Greek FDI which, of course, keeps decreasing. Investments are mainly found in trade (47%) and, secondly, in industry (36%) (clothing: 48%, food and drinks: 26%). But why are the Balkans - where Greek FDI is concentrated - not attractive for FDI? The Balkans differ substantially f r o m CEECs in terms of the following: level of economic prosperity (GDP/capita, unemployment, etc); transition to market economy and t o parliamentary democracy more difficult; higher degree of corruption; countries under "special" political status: Kosovo; Bosnia-Herzegovina; Montenegro; FYR of Macedonia. Hence, one can understand why FDI is extremely limited. The reason why the Balkans faced such difficulties in their transition can be attributed t o : the bloody war in former Yugoslavia; history (i.e. part of the O t t o m a n empire, relatively newly formed national states, external boundaries not settled yet, etc); structure of their economy (e.g. Bulgaria: heavy industry with exports t o the former USSR); no powerful countries t o "protect" their interests (so as t o influence things within the country as well as to bring international agencies and FDI); transition t o market economy started later, while in some of the CEECs (Hungary, Poland, etc) it had started much earlier than 1989. Point 2nd : It is not at all self-evident that multinational enterprises benefit exclusively or, even, mainly the development of their country of origin. Indeed, there might be "dark" sides, as well, for their countries of origin.

Let me elaborate on 6 points. st

Point I : Greek investment is concentrated in CEECs and, more specifically, in the Balkans,

There is an established perception that when some investment is made abroad, by definition the benefits are reaped by the country of the

ΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ TON ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΤΑΙΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΤΡΙΓΩΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ» ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΕΠΤΎΓΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ - ΕΛΛΑΔΑΣ KA1 ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

Εισροές και εκροές ΑΞΕ ροές και στοκ ($/κεφαλή, 2001)

Χώρες

Σχόκ

Ροές εισροές

εκροές

εισροές

εκροές

Αναπτυγμένες

512

569

4545

5951

Υπανάπτυκτες

41

9

436

168

Κόσμος

112

98

1040

1075

Ελλάδα

-57

147

1323

484

6.000 $/κεφαλή ενώ από χις υπανάτττυκχες μόνο 170$/κεφαλή. Η ύπαρξη χαμηλών αμοιβών δεν αρκεί ώστε μια χώρα να προσελκύσει ξένες άμεσες επενδύσεις. Γιατί άλλα ζητήματα όπως η φυσική και άϋλη υποδομή, η σταθερότητα του κοινωνικοπολιτικού συστήματος, το ανθρώπινο κεφάλαιο κλπ είναι πολύ πιο σημαντικοί παράγοντες. Μετεγκατάσταση ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες της Βαλκανικής και στις συνέπειες της για την ελληνική οικονομία. To σχετικά πρόσφατο "άνοιγμα" των ελληνικών επιχειρήσεων οτις Χ.Κ.Α.Ε. υπήρξε ττρωτόγνωρο. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάοτημα δημιουργήθηκε σχεδόν εκ του μηδενός ένας σημαντικός αριθμός επενδυτικών σχεδίων στο εξωτερικό. Μέχρι τ ο άνοιγμα των χωρών της ΚΑΕ υπήρχαν ελάχιστες επιχειρήσεις που είχαν επενδύσεις σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κό, ενώ στη δεκαετία τ ο υ '60 και κυρίως τ ο υ '70 ορισμένες κατασκευαστικές ε τ α ι ρ ί ε ς που δ ρ α στηριοποιήθηκαν στις χώρες της Μέσης Α ν α τ ο λής. Από το 1990, τα δ ε δ ο μ έ ν α άλλαξαν ριζικά και ήδη από το 1998 υπήρχαν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς από 1.200 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (Α.Ξ.Ε.- Foreign Direct Investments) στις Χ Κ Α Ε . Μέχρι πολύ πρόσφατα οι περισσότεροι θεωρούσαν αυτονόητη τη θετική συμβολη αυτών των επενδύσεων στην ελληνικη οικονομία. Η εισήγηση αυτή στηριζόμενη σε ένα σχετικά καλό εμπειρικό υλικό, για ένα φαινόμενο περί του οποίου έχουν λεχθεί τόσα πολλά χωρίς πάντοτε να υπάρχουν σαφή εμπειρικά δεδομένα, προσπαθεί να συμβάλει στην απομυθοποίηση της έκτασης και, κυρίως, της σημασίας του για την ελληνικη οικονομία.

Θα αναπτύξω 6 θέσεις θ έ σ η I 1 Ο ι ελληνικές επενδύσεις επικεντρώνονται στις Χ Κ Α Ε και ειδικότερα στις χώρες της Βαλκανικής όπου είναι οι λιγότερο ανεπτυγμένες. T o 82% των ελληνικών ΑΞΕ - που βέβαια μειώνεται συνεχώς - βρίσκεται σε 3 χώρες (Βουλγαρία 4 1 % , Αλβανία 20,5% και Ρουμανία 20,5%). Επικεντρώνονται κυρίως στο εμπόριο (47%) και δευτερευόντως στη βιομηχανία (36%)(ένδυση 48%, τρόφιμα-ποτά 26%). Γιατί όμως τα Βαλκάνια, όπου επικεντρώνονται οι ελληνικές ΑΞΕ δεν είναι ελκυστικά στις ΑΞΕ. Τα Βαλκάνια διαφέρουν ουσιαστικά από τις χώρες ΚΑΕ ως προς χα εξής: επίπεδα οικονομικής ευημερίας (ΑΕΠ/κεφαλη, ανεργία κλττ), δυσκολότερη μετάβαση στην οικονομία της αγοράς και στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, υψηλότεροι βαθμοί διαφθοράς, χώρες με «ειδικό» πολιτικό καθεστώς: Κόσοβο, Βοσνία - Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, ΠΓΔΜ. Συνεπώς, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί είναι εξαιρετική περιορισμένες οι ΑΞΕ. Ο λόγος για τον οποίον τα Βαλκάνια αντιμετώπισαν τέτοιες δυσκολίες στη μετάβασή τους μπορεί να αποδοθεί στα εξης: τον αιματηρό πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία, την ιστορία (δηλαδη μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σχετικά νεοσχηματισθέντα εθνικά κράτη, εξωτερικά σύνορα μη καθορισθέντα ακόμη, κλπ.), δομή της οικονομίας τους (π.χ. Βουλγαρία: βαριά βιομηχανία με εξαγωγές στην πρώην ΕΣΣΔ), απουσία ισχυρών χωρών για να «προσχαχεύσουν» τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ά τους (ώστε να επηρεάσουν την κατάσταση ε ν τ ό ς της χώρας, καθώς και να φ έ ρ ο υ ν διεθνείς φ ο ρ ε ί ς και ΑΞΕ), κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν η μετάβαση στην οικονομία της αγοράς, ενώ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς από τις χώρες ΚΑΕ (π.χ. Ο υ γ γ α ρ ί α , Πολωνία, κλπ.) είχαν ξ ε κ ι ν ή σ ε ι πολύ πριν από t o 1989.

DELOCALISATION OF LABOUR INTENSIVE ENTERPRISES: AN ARGUMENT IN FAVOUR OF TRIANGULAR MANUFACTURING" BETWEEN DEVELOPED COUNTRIES - GREECE AND THE BALKANS

parent company. However, things are not exactly so. One should view the self-evident positive results for the countries of origin of multinational companies in a somewhat sceptical manner. Consequences f r o m investment abroad are numerous for the country of origin and mainly concern balance of payments, employment and the multiplying effects created. The establishment - relocation of manufacturing t o another country has negative short-term results and, mainly, leads t o a rise in unemployment. However, what is important is not its absolute increase, but its relative increase - in other words, what would have happened if the investment had not taken place there? Benefits created f r o m an investment scheme abroad for the country of the parent company are to a great extent dependent on the features of the enterprise. In some cases, the benefits for the country of the parent company are numerous. However, in other cases, the benefits for the country of the parent company are limited. This is even more true in the case of Greek companies, because they have no depth. Thus, one should dispute the view that Greek investment schemes in CEECs will automatically be of benefit t o the Greek economy. Point 3rd: Greece is a country with very limited importance when it comes to attracting foreing investment and completely insignificant as a country of exporting investment Greece's share in the w o r l d foreign investment stock is less than 1% and showing a downward trend (i.e 0.9% in 1980, 0.5% in 1998). In 1998 it came 27th with $22 billion, while the equivalent figure for Great Britain was $229 billion. The same year the FDI inflow to Greece was $2,094/capita, while the equivalent figure for the Netherlands was $64,791/capita ( I : 31). The share of Greece in the w o r l d FDI outflow stock is totally insignificant. In 1998 it accounted for only 0.03% and came 31st with $0.9, while the equivalent figure for Great Britain was $500. Namely, the FDI outflow f r o m Greece in 1998 was $86 / capita, while the equivalent figure for Switzerland was $24,669/capita ( I : 287). Point 4*: The exceptionally limited role of Greece as a country exporting investment is definitely due t o the structure of the Greek

economy. However, it should also be viewed as a result of the geographical isolation of Greece until recently (i.g. due t o its b o r d e r i n g w i t h socialist countries and T u r k e y ) . The role of geographic p r o x i m i t y is significant both f o r international trade and, mainly, f o r multinational investment. N u m e r o u s countries realise the largest part of t h e i r investments in their neighbouring countries. Belgium and L u x e m b o u r g 67%, Austria 47%, D e n m a r k 40% and France 39%. Greek foreign investment proves the importance of geographic proximity, in the sense that it is concentrated in their neighbouring countries (Albania, Bulgaria and Romania), and especially so in the sense of their geographical distribution within each one of these countries (i.e. in their south, near their borders with Greece). Point 5*: Undoubtedly, there is significant activation of Greek interest enterprises in the countries of the Balkans, but there is no case of Greek multinationals being created overnight at a massive scale. Greek interest enterprises in CEECs are numerous but very small in size. There are few (about 50) very large Greek companies that have invested in CEECs, and also some Greek representations of multinational enterprises. These few and some more could be called multinationals of a "new" type. A large share of this capital belongs t o enterprises of the broader public sector which made their investments there very recently as a result of governmental choices. W h a t is of particular importance, nevertheless, is that there are numerous Greek interest companies in the countries of the Balkans, which have no "parent" company in Greece. Expected benefits from these enterprises for the Greek economy are truly limited (increase of trade inflows between Greece and the countries of the Balkans, repatriation of profits t o the extent that profit-making is higher in Greece, etc). O f course, the situation has been changing, especially after 1998, due t o the possibility of drawing capital f r o m the stock-market; there have been quite a few (around 30) Greek multinationals with many subsidiaries, many of which are now in developed countries.

ΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ TON ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΤΡΙΓΩΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ» ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΕΠΤΊΤΜΕΝΩΝ XQPQN - ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΒΜΚΑΝΙΩΝ

Θέση 21: Δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι οι ΤΤΟλυεθνικές επιχειρήσεις ευνοούν αποκλειστικά ή έσιω κυρίως την ανάπτυξη της χώρας προέλευσής τους. Μάλιστα, μπορεί να υπάρχουν και «σκοτεινές» πλευρές για τις χώρες προέλευσής τους. Υπάρχει μια παγιωμένη αντίληψη ότι όταν πραγματοποιείται μια επένδυση στο εξωτερικό τα οφέλη εξ εξορισμού τα καρπούται η χώρα της μητρικής. Όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι ακριβώς. Θ α πρέπει κανείς να δει τα αυτονόητα θετικά αποτελέσματα για τις χώρες προέλευσης των πολυεθνικών επιχειρήσεων με κάττοιο σκετττικισμό. Ο ι συνέπειες από τις επενδύσεις στο εξωτερικό ει'ναι πολλαπλές για τη χώρα προέλευσής τους και κυρίως αφορούν το ισοζύγιο πληρωμών, την απασχόληση και τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα που δημιουργούνται. Η εγκατάσταση/ μετεγκατάσταση της παραγωγής σε άλλη χώρα βραχυπρόθεσμα έχει αρνητικά αποτελέσματα και κυρίως ο δ η γεί σε αύξηση της ανεργίας. Δ ε ν έχει όμως σημασία η απόλυτη αύξησή της αλλά η διαφορική, τι θα συνέβαινε εάν δεν είχε γίνει η επένδυση εκεί. Τα οφέλη λοιπόν που αφήνει μια επένδυση στο εξωτερικό στη χώρα της μητρικής εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα χαρακτηριστικά της ίδιας της επιχείρησης. Σε ορισμένες περιπχώσεις τα οφέλη της χώρας της μητρικής είναι πάρα πολλά. Σε άλλες όμως περιπτώσεις τα οφέλη της χώρας της μητρικής είναι πολύ περιορισμένα. Α υ τ ό ισχύει ακόμη περισσότερο στην περίπτωση των ελληνικών επιχειρήσεων, επειδή δεν έχουν βάθος. Έτσι, θα πρέπει να τίθεται υπό αμφισβήτηση η άποψη ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις στις Χ Κ Α Ε . θα ευνοήσουν αυτόματα την ελληνική οικονομία. θέση 31: Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πολύ περιορισμένη σημασία όσον αφορά την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και χελείως ασήμαντη ως χώρα εξαγωγής επενδύσεων. Η συμμετοχή της Ελλάδας στα παγκόσμια αποθέματα εισροών ξένων επενδύσεων είναι μικρότερη από 1% και μάλιστα με φθίνουσα τάση (δηλ. 0,9% το 1980, 0,5% το 1998). T o 1998 κατείχε την 27η θέση με 22 δις $ ενώ η Μεγ. Βρετανία 229 δις $. Την ίδια χρονιά οι εισροές ΑΞΕ στην Ελλάδα ήταν 2.094 $/κεφαλή ενώ στην Ολλανδία 64.791 $/κεφαλή (1:31). Η συμμετοχή της Ελλάδας στο παγκόσμιο απόθεμα εκροών ΑΞΕ είναι χελείως ασήμαντη. To 1998 είχε μόλις τ ο 0,03% και κατείχε την 31η θέση με 0,9 δις $ ενώ η Μεγ. Βρετανία είχε 500 δις $. Δηλαδή, οι εκροές ΑΞΕ από την Ελλάδα το 1998 ήταν 86 $/κεφαλή ενώ της Ελβετίας 24.669 $/κεφαλή (1:287).

θ έ σ η 4η: Ο εξαιρετικά περιορισμένος ρόλος της Ελλάδας ως χώρας εξαγωγής επενδύσεων οφείλεται αναμφίβολα στη διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας. Όμως, θα πρέπει να ειδωθεί και ως απόρροια της γεωγραφικής απομόνωσης της Ελλάδας μέχρι πρόσφατα (δηλ. λόγω των συνόρων με σοσιαλιστικές χώρες και Τουρκία). Ο ρόλος της γεωγραφικής εγγύτητας είναι σημαντικός τ ό σ ο για τ ο διεθνές εμπόριο ό σ ο κυρίως για τις πολυεθνικές επενδύσεις. Πάρα ττολλές χώρες πραγμαχοττοιούν ένα πολύ σημαντικό μέρος των επενδύσεών τ ο υ ς στις γ ε ι τ ο ν ι κ έ ς τ ο υ ς χώρες. Βέλγιο και τ ο Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο τ ο 67%, Α υ σ τ ρ ί α τ ο 47%, Δανία τ ο 40%, και Γαλλία τ ο 39%. Ο ι ελληνικές ξένες επενδύσεις αποδεικνύουν τη σημασία της γεωγραφικής γειτνίασης, με την έννοια ότι: επικεντρώνονται στις γειτονικές τους χώρες (Αλβανία, Βουλγαρία και Ρουμανία) και κυρίως με την έννοια της γεωγραφικής κατανομής τους στο εσωτερικό κάθε μιας από αυτές τις χώρες (δηλαδή στον νότο τους, στα σύνορα με την Ελλάδα). θ έ σ η 5φ Αναμφίβολα υπάρχει μια αξιόλογη δραστηριοποίηση επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων στις χώρες της Βαλκανικής, δεν πρόκειται όμως για τη δημιουργία ελληνικών πολυεθνικών επιχειρήσεων εν μιά νυκτί και σε μαζική κλίμακα. Ο ι επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων στις ΧΚΑΕ είναι πάρα ττολλές αριθμητικά αλλά πολύ μικρές σε μέγεθος. Υπάρχουν ελάχιστες (50 περίπου) πολύ μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει στις Χ Κ Α Ε καθώς επίσης και κάποιες ελληνικές αντιπροσωπείες πολυεθνικών επιχειρήσεων. Αυτές οι λι'γες και μερικές ακόμη θα μπορούσαν να ονομαστούν και πολυεθνικές επιχειρήσεις "νέου" τ ύ που. Ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτού του κεφαλαίου ανήκει σε επιχειρήσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα που πραγματοποίησαν χις επενδύσεις τους εκεί πολύ πρόσφατα ως απόρροια κυρίως κυβερνητικών επιλογών. Α υ τ ό , όμως, που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλές επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων στις χώρες της Βαλκανικής οι οποίες δεν έχουν "μητρική" επιχείρηση στην Ελλάδα. Τα αναμενόμενα οφέλη για την ελληνική οικονομία από αυτές τις επιχειρήσεις είναι πολύ περιορισμένα (αύξηση των εμπορικών ροών μεταξύ της Ελλάδας και των χωρών της Βαλκανικής, επαναπατρισμός κερδών στον βαθμό που η κερδοφορία ει'ναι υψηλόχερη στην Ελλάδα κ.λπ.). Βέβαια χα δεδομένα αλλάζουν και ιδίως μεχά τ ο 1998, λόγω της δυνατότητας άντλησης κεφαλαίων από τ ο χρηματιστήριο, υπάρχουν πια και αρκεχές

DELOCAUSATION OF LABOUR INTENSIVE ENTERPRISES: AN ARGUMENT IN FAVOUR OF 'TRIANGULAR MANUFACTURING" BETWEEN DEVELOPED COUNTRIES - GREECE AND THE BALKANS

Point 6*: The presence of Greek interest enterprises in CEECs does not necessarily reflect a dynamism of the Greek economy. The basic reasons making Greek enterprises leave the Greek market and create investment schemes in CEECs is saturation and intensification of competition in the Greek market, mainly due t o intensive import penetration and noncompetitive pricing in labour intensive manufacturing sectors (e.g. garment and footwear). The relatively "strong" position of G r e e k companies in the countries of the Balkans is mainly due t o the fact that investors f r o m developed countries have adopted a wait-andsee attitude. As soon as the situation in these countries is stabilised, investors from developed countries, w h o so far consciously keep out, will also make a dynamic entrance. If Greek enterprises have not managed to manufacture internationally competitive products by then, it is certain that they will be pushed out of these markets as well (as they have - t o quite a high extent - been pushed out of Greece, too). The concept that the Balkans is "our hinterland", "our market", provided we are locally competitive is a fallacy. W h e n a company is competitive at a w o r l d level, it is also competitive at a local level. However, the opposite is not true: in a globalised economy nobody can afford t o be competitive only at the local level.

III. A possible new role for Greece in the International Division of Labour Greece has been under "double pressure" for some time now, in the sense that Greek company products are, on the one hand, comparatively more expensive that those of l o w - c o s t manufacturers ( w i t h o u t always being better in quality) and, on the o t h e r hand, since they are l o w e r in quality than the equivalent p r o d ucts of higher-quality manufacturers - w i t h out, necessarily, being m o r e attractive in price. Greece cannot win the battle of cheap products, since it now has living standards and a socio-economic-political level, which, fortunately, does not make low labour cost a competitive advantage. The shift, therefore, f r o m price competition t o quality competition is the only way out for Greek enterprises. In a globalised society, where a company can find a sub-contractor

and assign the manufacturing of clothing through auctions on the Internet, one can easily comprehend that a company in a developed country, like Greece is, must -ultimately - be in a position t o manufacture a product at competitive prices in relation t o underdeveloped countries (Nepal, etc). This is true t o the extent that the company chooses t o manufacture products the competitiveness of which is based on their low prices. However, if a company chooses t o manufacture quality products, based on knoweledge, technology, etc, as we support in this paper, things change and new prospects are opened. Undoubtedly, relocation of manufacturing t o another country has negative short-term results, mainly leading t o an increase in unemployment (nevertheless, what is important is not its absolute but relative increase, i.e. what would have happened if the investment had not taken place there). However, in the mid and long t e r m , it can help the manufacturing sector restructuring of the economy; it all depends on how enterprises are going t o operate. Investment schemes in the countries of the Balkans were considered as a deus ex machina for the Greek economy that could not find a substantial way out of its crisis. Nevertheless, the opening of these markets must be seen mainly through a wider time scale so that the deeper problems of the Greek economy are dealt with. In other words, in order t o meet the need for: I) technological and organisational restructuring of enterprises; 2) restructuring of manufacturing products by shifting t o technologically more complex sectors, and 3) focusing interest on activities that require more specialised labour. So, if w e consciously aim at upgrading Greek economy in the International Division of Labour, there should have been policies for structuring advantages in this direction. For example, policies in the direction of creating knowledge supporting structures (Sector Institutes f o r C o t t o n , knitting, fashion design schools, etc), policies for human force training, since this is the "key-element" for the development of an enterprise, policies t o encourage cooperation between enterprises, policies t o improve immaterial infrastructure (road and transport networks, etc). Instead of all the above, f o r many years state

ΕΤΕΓΚΑΤΑΠΑΙΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΤΡΙΓΩΝΙΚΗΣ BIOMHXAN1AI» ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΕΓΤΠΤΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ - ΕΛΛΑΔΑΙΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

(30 περίπου) ελληνικές πολυεθνικές με πολλές θυγατρικές πολλές αττό τις οποίες είναι πια σε ανεΓτχυγμένες χώρες. θέση 6η: Η ύτταρξη επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων σης ΧΚΑΕ δεν υττοδηλώνει ατταραίχητα έναν δυναμισμό της ελληνικής οικονομίας. Οι βασικοί λόγοι που ωθούν τις ελληνικές επιχειρήσεις να φύγουν από την ελληνική αγορά και να δημιουργήσουν επενδυτικά σχέδια στις Χ Κ Α Ε ει'ναι ο κορεσμός και η εντατικοποίηση τ ο υ ανταγωνισμού στην ελληνική αγορά, κυρίως λόγω της έντονης εισαγωγικής διείσδυσης καθώς και τ ο μη ανταγωνιστικό κοστολόγιο σε κλάδους που παράγουν προϊόντα έντασης εργασίας (π.χ. έ τ ο ι μ ο ένδυμα και υπόδημα). Η σχετικά "ισχυρή" θέση των ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες της Βαλκανικής οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι επενδυτές από τις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες τηρούν στάση αναμονής. Μόλις ομαλοποιηθεί η κατάσταση στις χώρες αυτές θα μπουν δυναμικά και επενδυτές από αναπτυγμένες χώρες που σήμερα συνειδητά απέχουν. Εάν οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν έχουν καταφέρει μέχρι τ ό τε να παράγουν διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα είναι βέβαιο ότι θα εκδιωχθούν και από αυτές τις αγορές (όπως εκδιώχθηκαν σε μεγάλο βαθμό και από την Ελλάδα). Η λογική ότι: τα Βαλκάνια είναι η "ενδοχώρα μας", η "αγορά μας", αρκεί να είμαστε τοπικά ανταγωνιστικοί είναι λανθασμένη. Ό τ α ν κάποια επιχείρηση είναι ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο είναι και σε τοπικό. Ό χ ι όμως και το αντίστροφο: δεν μπορει' σε μια παγκοσμιοποιούμενη αγορά να είναι κανείς ανταγωνιστικός σε τοπικό επίπεδο μόνο. Ill: Ένας ττιθανός νέος ρόλος της Ελλάδας στο Διεθνή Καταμερισμό Εργασίας Η Ελλάδα αντιμετωπίζει εδώ και καιρό μια «διπλή πι'εση» με την έννοια ότι τα προϊόντα των ελληνικών επιχειρήσεων: αφενός είναι συγκριτικά ακριβότερα από τα αντίστοιχα των παραγωγών χ α μ η λού κόστους (χωρίς πάντοτε να είναι ποιοτικά καλύτερα) και α φ ε τ έ ρ ο υ είναι ποιοτικά υποδεέστερα από τα αντίστοιχα προϊόντα των π ο ι ο τ ι κ ό τερων παραγωγών-χωρίς να είναι απαραίτητα πιο ελκυστικά στην τιμή τους. Η Ελλάδα δεν μπορεί να κερδίσει τη μάχη του φ τ η νού προϊόντος γιατί διαθέτει πλέον ένα βιοτικό και κοινωνικο-οικονομικό-πολιτικό επίπεδο που ευτυχώς δεν αναδεικνύει ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα το χαμηλό κόστος εργασίας. Η μετατόπιση λοιπόν

από τον ανταγωνισμό τιμών στον ανταγωνισμό ποιότητας, αποτελεί για τις ελληνικές επιχειρήσεις μονόδρομο. Σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία όπου μία εταιρεία μπορεί να βρει υπεργολάβο να του αναθέσει την παραγωγή ρούχων μέσα από πλειστηριασμούς που γίνονται μέσω διαδικτύου κατανοεί κανει'ς ότι μια επιχείρηση σε μια αναπτυγμένη χώρα όπως είναι η Ελλάδα σε τελευταία ανάλυση θα πρέπει να μπορεί να παράγει προϊόν σε ανταγωνιστικές τιμές σε σχέση με τις υπανάπτυκτες χώρες (Νεπάλ κλπ). Αυτά στο βαθμό που η επιχείρηση επιλέξει να παράγει προϊόντα που να στηρίζουν την ανταγωνιστικότητά τους στη χαμηλή τους τιμή. Εάν όμως επιλέξει να παράγει προϊόντα ποιοτικά, που να στηρίζονται στην γνώση, στην τεχνολογία κλπ, όπως υποστηρίζουμε εδώ, τα πράγματα αλλάζουν και ανοίγονται νέες προοπτικές. Αναμφίβολα, η μετεγκατάσταση της παραγωγής σε άλλη χώρα βραχυπρόθεσμα έχει αρνητικά αποτελέσμαχα και κυρίως οδηγεί σε αύξηση της ανεργίας (δεν έχει όμως σημασία η απόλυτη αύξησή της αλλά η διαφορική, τι θα συνέβαινε εάν δεν είχε γίνει η επένδυση εκεί). Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα όμως μπορεί να βοηθήσει στην παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας, όλα εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο θα λειχουργήσουν οι εττιχειρήσεις. Οι επενδύσεις στις χώρες της Βαλκανικής θεωρήθηκαν ως ο από μηχανής θεός για την ελληνική βιομηχανία που αδυνατούσε να βρει μια ουσιαστική δ ι έ ξ ο δ ο στην κρίση της. Όμως, τ ο άνοιγμα των αγορών αυτών πρέπει να ειδωθεί κυρίως ως μια διεύρυνση του χρονικού ορίζοντα για την αντιμετώπιση των βαθύτερων προβλημάτων που κατατρύχουν την ελληνική οικονομία. Δηλαδή, για την ικανοποίηση της ανάγκης: I) για τεχνολογική και οργανωτική αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων, 2) για την ανασύνθεση του προίόντος της μεταποίησης με μετακίνηση σε πιο περίπλοκους χεχνολογικά κλάδους και 3) για την επικέντρωση του ενδιαφέροντος σε δραστηριότητες που απαιτούν περισσότερο εξειδικευμένη εργασία. Εάν συνειδητά λοιπόν στοχεύαμε crcqv αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας στο Διεθνή Καταμερισμό Εργασίας θα έπρεπε να υπάρχουν πολιτικές για τη δόμηση πλεονεκτημάτων προς αυτήν την κατεύθυνση. Για παράδειγμα: πολιτικές προς την κατ ε ύ θ υ ν σ η δημιουργίας υποστηρικτικών δομών γνώσης (Κλαδικά Ινστιτούτα Βάμβακος, Π λ ε κ τ ι κής, σχολές για σ χ ε δ ι α σ τ έ ς μόδας κλπ), πολιτικές για την κ α τ ά ρ τ ι σ η τ ο υ ανθρώπινου δυναμικ ο ύ , μια που α υ τ ό αποτελεί τ ο " σ τ ο ι χ ε ί ο - κλειδί" για την ανάπτυξη μιας επιχείρησης. Πολιτικές ενίσχυσης της συνεργασίας των επιχειρήσεων. Π ο λ ι τ ι κ έ ς βελτίωσης της άϋλης υποδομής ( δ ρ ό μοι, μ ε τ α φ ο ρ έ ς , δίκτυα κλπ)

DELOCAUSATION OF LABOUR INTENSIVE ENTERPRISES: AN ARGUMENT IN FAVOUR OF TRIANGULAR MANUFACTURING" BETWEEN DEVELOPED COUNTRIES - GREECE AND THE BALKANS

policies have just aimed at supporting isolated enterprises, while in the '90s, the state was con­ tent with the "solution" that emerged as a deus ex machina, i.e. the relocation of businesses to Balkan countries on the one hand, and the cheap labour force of immigrants, on the other. Developing "triangular manufacturing activity" with Balkan countries, on the one hand, and some developed ones, on the other, could per­ haps - for some labour intensive sectors - help Greece operate as an "intermediary", i.e. com­ bining the demand that exists in some devel­ oped coutnries (e.g. Germany, Great Britain) with the possibility of organising manufacturing in some Balkan countries. This is something that is already happening, but is should be organised so as t o have optimal results for both sides. According to Gereffi (1999: 41), in order for some small industrial plants in less developed countries t o participate in such a network, they

need some companies t o play the role of the "intermediary" - liaising between demand from developed coutnries and supply from underde­ veloped countries, in the sense that these play the role of operational combination and co-or­ dination of activities spread over the globe. The role of such an intermediary can be proven ex­ ceptionally significant. In order for a company t o be able to play this "indermediary" role, however, it should have very good knowledge of demand and supply interna­ tionally. This requires knowledge of manufactur­ ing potential of various industrial plants spread over numerous countries and presupposes their ability t o be incorporated in a wide network of orders. O f course, it also presupposes knowl­ edge of demand and safeguarding of orders, and the infrastructure on the part of the country where they are active as well as synergy with other enterprises (transport, consultants, design­ ers, banks, etc; Enright et al, 1997: 55).

Bibliography Agosin, M. R. and Tussie, D. 1993. "Trade and Growth: New Dilemmas in Trade Policy — An Overview", Ch. I in Trade and Growth: New Dilemmas in Trade Policy, St. Martin's Press. Chang, Ha-Joon 2002. "Kicking Away the Ladder", Post-autistic economics review, vol. 15. Enright M., Scott E. and Dowell D. (1997). The Hong Kong advantage. Oxford University Press: Oxford, N. York. Gerrefi G. and Korzeniewicz M. (eds.) Commodity chains and global capitalism, Praeger: Westport CT. Gereffi G. (1999). 'International trade and industrial upgrading in the apparel commodity chain', Journal of International Economics, vol. 48(1), pp. 37-70. Labrianidis L (1996). "Subcontracting in Greek manufacturing and the opening of the Balkan markets", Cyprus Journal of Economics vol. 9(1), pp. 29-45. Λαμπριανίδης Λ. (1997). "To άνοιγμα των ελληνικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια μπορεί να οδηγήσει στην υπονόμευση της ανάπτυξης χης χώρας", Επιθεώρηση Πολιτικής Εηιστήμης, ν. 9, pp. 65-101. Labrianidis. L. (2000α). "Are Greek companies that invest in the Balkans in the 1990s Transnational Companies?" in: A. Mitsos and E. Mossialos (eds.) The contribution of a changing Greece to the European Union, LSE, Ashgate Press: London, pp. 457-482. Λαμπριανίδης Λ. (2000β). "H εττενδυτική δραστηριότητα των ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες ΚΑΕ: η κατάσταση πέρα από τους μύθους". Στο Ανδρικοπούλου Ε. κσι Καυκαλάς Γ. (επιμ.) Η Ελλάδα και ο νέος ευρωπαϊκός χώρος: η διεύρυνση και η νέα γεωγραφία της ευρωπαίκής ανάπτυξης, θεμέλιο: Αθήνα, pp. 236-274. Labrianidis, L (2000γ). 'Geographical Proximity Matters in the Orientation of F.D.I.' In: Petrakos. G. and Totev, S. (eds) Economic Co-operation in the Balkans. Alshgate: London. Milanovic, 2002. "The Two Faces of Globalization: Against Globalization As W e Know It" May. www.networkideas.org., pp. 5-6.

at

Rodrik, D. 2001. The Global Governance of Trade: As if Trade Really Mattered, United Nations Development Programme (UNDP) Shaikh, A. 2003. «Globalization and the Myth of Free Trade», Paper presented at the University of Macedonia on May 29, 2003 UNDP 1999. Human Development Report

ΕΤΕΓΚΑΤΑΧΤΑΣΗ TQN ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ «ΤΡΙΓΩΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ» ΜΕΤΑΞΥ ΑΜΕΓΠΎΓΜΕΝΩΝ XQPQN - ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

Αντ' αυτών οι πολιτικές του κράτους για πολλά χρόνια στόχευαν απλά στην ενίσχυση των μεμονωμένων επιχειρήσεων ενώ στην δεκαετία του '90, τ ο κράτος επαναπαύτηκε με τη «λύση», που προέκυψε ως από μηχανής θεός. Δηλαδή, αφενός η μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων στις χώρες της Βαλκανικής και αφετέρου το φτηνό εργατικό δυναμικό των μεταναστών. Η ανάιπυξη «τριγωνικής βιομηχανικής δραστηριότητας» με τις χώρες της Βαλκανικής από την μια και με κάποιες αναπτυγμένες χώρες από την άλλη, ίσως για ορισμένους κλάδους έντασης εργασίας θα μπορούσε να βοηθήσει την Ελλάδα να λειτουργήσει σας «ενδιάμεσος» δηλαδή, να συνδυάζει την ζήτηση που υπάρχει από κάποιες αναπτυγμένες χώρες (π.χ. Γερμανία, Μεγ. Βρετανία) με την δυνατότητα οργάνωσης της παραγωγής στις χώρες της Βαλκανικής. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει ήδη, απλά θα πρέπει να οργανωθεί ώστε να έχει, κατά τ ο δυνατόν, άριστα αποτελέσματα και για τις δυο πλευρές. Οι διάφορες μικρές βιομηχανικές μονάδες οτις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, όπως υποστηρίζει ο

Gereffi (1999, 41), για να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε ένα τ έ τ ο ι ο δίκτυο χρειάζονται κάποιες επιχειρήσεις που θα παίξουν τον ρόλο του «ενδιάμεσου» -ανάμεσα στην ζήχηση από χις ανατπυγμένες χώρες και στην προσφορά από τις υπανάπτυκτες χώρες. Με την έννοια ότι παίζουν τον ρόλο της λειτουργικής σύνθεσης και συντονισμού δραστηριοτήτων που είναι διάσπαρτες σε όλο τον κόσμο. Ο ρόλος ενός τ έ τ ο ι ο υ ενδιάμεσου αναδεικνύεται εξαιρετικά σημαντικός. Προκειμένου όμως μια επιχείρηση να μπορέσει να παίξει αυτόν τον ρόλο του «ενδιάμεσου» πρέπει να μπορεί να έχει πολύ καλή γνώση της ζήτησης και της προσφοράς διεθνώς. Απαιτεί την γνώση των δυνατοτήτων παραγωγής πολλών διαφορετικών βιομηχανικών μονάδων που βρίσκονται διασκορπισμένες σε ττολλές χώρες και προϋποθέχει χη δυνατότητα ενσωμάτωσής τους σ' ένα μεγάλο δίκτυο υπεργολάβων. Και βέβαια προϋποθέτει τη γνώση της ζήτησης και την εξασφάλιση των παραγγελιών. Προϋποθέτει επίσης υποδομή αττό την πλευρά της χώρας στην οποία δραστηριοποιούνται και συνέργια με άλλες επιχειρήσεις (μεταφορών, συμβούλων, σχεδιαστών, χραπεζών κ.λττ. -Enright κ.ά. 1997, 55).

Βιβλιογραφία Agosin, Μ. R. and Tussie, D. 1993. "Trade and Growth: New Dilemmas in Trade Policy — An Overview", Ch. I in Trade and Growth: New Dilemmas in Trade Policy, St. Martin's Press. Chang, Ha-Joon 2002. "Kicking Away the Ladder", Post-autistic economics review, vol. 15. Enright M., Scott E. and Dowell D. (1997). The Hong Kong advantage. Oxford University Press: Oxford, N. York. Gerrefi G. and Korzeniewicz M. (eds.) Commodity chains and global capitalism, Praeger: Westport CT. Gereffi G. (1999). 'International trade and industrial upgrading in the apparel commodity chain', journal of International Economics, vol. 48(1), pp. 37-70. Labrianidis L (1996). "Subcontracting in Greek manufacturing and the opening of the Balkan markets", Cyprus Journal of Economics vol. 9( I), pp. 29-45. Λαμπριανίδης Λ. (1997). "To άνοιγμα των ελληνικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια μπορεί να οδηγήσει οτην υττονόμευση της ανάπτυξης χης χώρας", Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τ. 9, σσ. 65-101. Labrianidis L (2000α). "Are Greek companies that invest in the Balkans in the 1990s Transnational Companies?" In: A. Mitsos and E. Mossialos (eds.) The contribution of a changing Greece to the European Union, LSE, Ashgate Press: London, pp. 457-482. Λαμττριανίδης Λ. (2000β). "H επενδυτική δραστηριότητα των ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες ΚΑΕ: η κατάσταση πέρα από τους μύθους". Στο Ανδρικοπούλου Ε. και Καυκαλάς Γ. (εττιμ.) Η Ελλάδα και ο νέος ευρωπαϊκός χώρος: η διεύρυνση και η νέα γεωγραφία της ευρωπαίκής ανάπτυξης, Οεμέλιο: Αθήνα, σσ. 236-274. Labrianidis L (2000γ). 'Geographical Proximity Matters in the Orientation of F.D.I.' In: Petrakos G. and Totev S. (eds) Economic Co-operation in the Balkans. Alshgate: London. Milanovic, 2002. 'The Two Faces of Globalization: Against Globalization As We Know It" May, at www.networkideas.org., pp. 5-6. Rodrik, D. 2001. The Global Governance of Trade: As if Trade Really Mattered, United Nations Development Programme (UNDP) Shaikh, A. 2003. «Globalization and the Myth of Free Trade», Κείμενο εργασίας που παρουσιάστηκε στο Παν/μιο Μακεδονίας 29/5/03 UNDP 1999. Human Development Report

H — t 3