Page 1 > > > > @ 1111 ...

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ازدواجِ ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ در ﻣﻴﺰان ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻳﺎ‬ ‫اﻳﻤﻨﻲِ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﺎﺻﺮ ﻧﻮري‬

‫‪1‬‬

‫داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ اﻫﺮ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫اﻳﺮان ﻛﺸﻮري ﭼﻨﺪﻗﻮﻣﻲ اﺳﺖ و زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﮔﻮﻳﺸﻮر زﻳﺎد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ زﺑﺎنﻫﺎ در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭘﮋوﻫﺶِ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲِ ﺟﺎﻣﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ زﺑﺎن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ ‬اﻧﺠﺎمﺷﺪه درﺑﺎرة ﺳﺎﻳﺮ زﺑﺎنﻫﺎ و‬ ‫ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻠﻮﭼﻲ‪ ،‬ﻣﺎزﻧﺪراﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬و ﮔﻴﻠﻜﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ زوال و اﻧﺤﻄﺎط ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦِ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ‬ﮔﻮﻳﺸﻮر زﻳﺎد‪ ،‬زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﺴﻠﻂ و ﺑﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ‪ ‬ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه‪ ‬ﻓﻌﻠﻲِ زﺑﺎنﻫﺎ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي اﻳﺮان را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺻﺤﺖ ﻳﺎ ﺳﻘﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪاي‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ‪ 180‬زن و‬ ‫ﻣﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬اﻫﺮ و ﻣﺮﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﻬﺖ ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ‪ 44‬ﺳﺆال ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ )ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﻓﺎرسﻧﺸﻴﻦ( و ازدواجِ ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬در ﻣﻴﺰان ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻳﺎ اﻳﻤﻨﻲِ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎريِ دادهﻫﺎي ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫در اﻳﻦ زﺑﺎن داﺷﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻗﻄﻊ اﻧﺘﻘﺎلِ ﺑﻴﻦﻧﺴﻠﻲِ زﺑﺎن‪-‬ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ و رﻣﺰ ﺑﻘﺎي ﻳﻚ زﺑﺎن‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ -‬در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ازدواجِ ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺮة زﺑﺎن‪.‬‬

‫‪1. [email protected]‬‬

‫‪ | 38‬ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان واﻗﻌﻴﺘﻲ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ‪ 90‬درﺻﺪ از ﺣﺪود ‪ 7000‬زﺑﺎن و ﮔﻮﻳﺶ‬ ‫دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺔ ﮔﻮﻳﺸﻮران ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎنﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ‪ ‬ﺑﻮﻣﻲِ‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ در ﺟﺪاﻟﻲ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻮع زﺑﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫زﺑﺎنﻫﺎي در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ و ﻣﺮگ و ﺗﻐﻴﻴﺮ زﺑﺎن در ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻲ ﺳﺎلِ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺰاﻳﻨﺪة‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎنِ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ ﭼﻮن روﺑﻴﻨﺰ‪ 1‬و ﻳﻮﻫﻠﻨﺒﻚ‪(1991) 2‬؛ ﮔﺮﻳﻨﻮﺑﻞ‪ 3‬و وﻳﻠﻲ‬

‫‪4‬‬

‫)‪(1998‬؛ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل‪(2000) 5‬؛ ﻣﺎﻓﻲ‪ 6‬و ﻫﺎرﻣﻮن‪ ،(2003) 7‬ﻫﺮﻳﺴﻮن‪ (2007) 8‬و اﻳﻮاﻧﺰ‪،(2010) 9‬‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ در زﻣﻴﻨﺔ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦِ ﺑﺴﻴﺎري از زﺑﺎنﻫﺎ رﻓﺘﻪ‬ ‫رﻓﺘﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪ .‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺑﺎور ﺑﻌﻀﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎﻫﺶ و زوال ﻗﺮﻳﺐاﻟﻮﻗﻮع و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲِ زﺑﺎن را اﻣﺮي‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻠﺖ ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﻲﺑﺪﻳﻞ زﺑﺎن در اﻛﺘﺴﺎب‪ ،‬ﺣﻔﻆ و اﻧﺘﻘﺎل داﻧﺶ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻧﺒﻮد و‬ ‫ﻓﻘﺪان ﺗﻨﻮع زﺑﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان زوال و ﻓﻘﺪان ﻓﺮﻫﻨﮓ و داﻧﺶ داﻧﺴﺖ )ﻧﻴﺘﻞ‪ 10‬و روﻣﻴﻦ‪:2000 ،11‬‬ ‫‪ .(27‬دﻻﻳﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي در اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه دﺧﻴﻞاﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻠﻞ زوال و‬ ‫ﻣﺮگ زﺑﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ زﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﮔﻮﻳﺸﻮران اﻏﻠﺐ از‬ ‫زﺑﺎن ﻣﺴﻠﻂ‪ ‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﻪﺟﺎي زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و دﻳﮕﺮي آﻣﻮزش رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﻲ آن‪،‬‬ ‫زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻪﻧﺪرت ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن آﻣﻮزش ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﻣﻴﺘﻬﻮن‪ .(1998 ،12‬در‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي‪ ،‬اﻧﺴﺠﺎم ﮔﺮوﻫﻲ و ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ زوال ﻳﺎ ﺑﻘﺎي زﺑﺎن ﺑﻪﺷﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2-1‬اﻧﺴﺠﺎم ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫آﻧﭽﻪ ادواردز‬

‫‪13‬‬

‫)‪" (1992‬اﻣﻨﻴﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﻲ در ﺟﻬﺖ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اداﻣﺔ‬

‫ﺣﻴﺎت‪ ‬زﺑﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻠﺰوﻣﺎت‪ ‬اﻣﻨﻴﺖ‪ ‬ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ زﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻪاﻧﺪازة ﻛﺎﻓﻲ ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ازدواجِ درونﻗﻮﻣﻲ در آن ﺣﻔﻆ ﺷﺪه و ﺗﺪاوم ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي‬ ‫‪8. K. D. Harrison‬‬ ‫‪9. N. Evans‬‬ ‫‪10. D. Nettle‬‬ ‫‪11. S. Romaine‬‬ ‫‪12. M. Mithun‬‬ ‫‪13. J. Edwards‬‬

‫‪1. R. H. Robins‬‬ ‫‪2. E. Uhlenbeck‬‬ ‫‪3. L. Grenoble‬‬ ‫‪4.L. J. Whaley‬‬ ‫‪5. D.Crystal‬‬ ‫‪6. L. Maffi‬‬ ‫‪7 .D. Harmon‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ‪39 | ...‬‬

‫ازدواجِ ﺑﻴﺮون از ﺟﺎﻣﻌﺔ زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲِ زﻳﺎد ﻳﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺎﻻي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮ اﻧﺴﺠﺎم ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ و از اﻳﻦ رو ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺑﻘﺎي زﺑﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ‪ % 30‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ‬ ‫ﻛﺸﻮر )ﻣﺎﻓﻲﻧﻈﺎم و ﻣﺤﺮاﺑﻲ‪ ،(118 :2008 ،‬زﻳﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫‪ -3-1‬ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ دومِ ﻣﺆﺛﺮ در ﻣﻴﺰان اﻳﻤﻨﻲ ﻳﺎ درﻣﺨﺎﻃﺮهﺑﻮدنِ زﺑﺎن "ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ" اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺸﻮرانِ آن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ دارد‪ ،‬ﺷﺎﻧﺲ زﻳﺎدي ﺑﺮاي اداﻣﺔ ﺣﻴﺎت دارد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ داورﻧﻴﺎ )‪ ،(1385‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻋﻠﻞ و ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ زﺑﺎن ﺗﺮكﻫﺎي ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ در ﺗﻬﺮان در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ از ﻛﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﮔﻮﻳﺸﻮرِ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 18/3‬درﺻﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ‪ 36/7‬درﺻﺪ‪ ‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻟﻲ درﺑﺎرة ﻣﻴﺰان‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ در ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺧﺮدﺳﺎﻻن‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦِ ‪ 20‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ‪21/7 ،‬‬ ‫درﺻﺪ ﻛﻢ‪ 25 ،‬درﺻﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ 16/2 ،‬درﺻﺪ زﻳﺎد و ‪ 17/2‬درﺻﺪ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ در آﻳﻨﺪة ﻧﺰدﻳﻚ از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع دارد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺣﻔﻆ ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي و ﺑﻪﺣﺎﺷﻴﻪراﻧﺪن‪ ،‬ﻣﺤﺮومﻣﺎﻧﺪن و اﻧﺰواي زﺑﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت و ﻣﻴﺎنﻣﺪت ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺳﻮ‪ ،‬و ﺿﺮﺑﺎت ﻣﻬﻠﻜﻲ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺮة‬ ‫اﻳﻦ زﺑﺎن وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ و ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪيِ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻴﺪاﻧﻲ در ﺳﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬اﻫﺮ و ﻣﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﺎرﭼﻮب اراﺋﻪﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ )‪ ،(2003‬و اﺛﺮ دو‬ ‫زﻳﺮﻋﺎﻣﻞِ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ازدواج ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ را در اﻣﻜﺎن ﺑﻘﺎ و اداﻣﺔ ﺣﻴﺎت ﻳﺎ ﻣﺮگ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲِ‬ ‫زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻜﺮ )‪ (9 :1995‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﮕﺮش ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎورﻫﺎ و ﻓﺮﺻﺖ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و در ﻣﻮرد زﺑﺎن اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻣﺜﻞ آﻣﺎر‪،‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﻲ در ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲِ اﻳﻤﻨﻲِ زﺑﺎنﻫﺎﺳﺖ"‪.‬‬

‫‪ | 40‬ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ اﻣﺮوزه‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺮكﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎرﺑﺮد‬ ‫دارد اﻣﺎ از آنﺟﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ آﻣﻮزش رﺳﻤﻲ ﻛﺸﻮر ﻧﺪارد‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻮزهﻫﺎي اداري و رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺸﺨﺺ و ﺗﻌﺮﻳﻒﺷﺪهاي ﻧﺪارد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫زوال و اﻧﺤﻄﺎط‪ ‬ﺗﺪرﻳﺠﻲِ اﻳﻦ زﺑﺎن دور از ذﻫﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻳﻚ زﺑﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ زﺑﺎﻧﻲ اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ "ﺑﺎزار زﺑﺎﻧﻲ" اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮردﻳﻮ‪ 1‬و‬ ‫ﺑﻮﻟﺘﺎﻧﺴﻜﻲ‪ (1975)2‬اوﻟﻴﻦﺑﺎر اﻳﻦ اﺻﻄﻼح را ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدﻧﺪ )ﻧﻘﻞ در ﺛﻮرﺑﻮرن‪ .(2006،3‬ﺑﺎزار زﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﺪﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ارزش ﻛﻼمِ ﮔﻮﻳﺸﻮر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي او ﻣﻮرد دﻗﺖ و‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮعِ ﮔﻮﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻼم ﺑﻪ آن اﺑﺮاز ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )اﻛﺮت‪،4‬‬ ‫‪13 :2000‬؛ ﻧﻘﻞ در ﺛﻮرﺑﻮرن‪.(2006،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ زﺑﺎن ﻳﺎ ﮔﻮﻧﺔ زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيِ زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻳﺮز‪-‬اﺳﻜﺎﺗﻦ‪ ،(109 :2006) 5‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" :‬درك و ﺑﺮداﺷﺖ از زﺑﺎنﻫﺎ و‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊِ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺧﺎص ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد"‪ .‬ﮔﻮﻳﺸﻮران ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎﻳﻲ در ﺧﻮد واﻗﻒ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻪ آﺛﺎر ﺑﺎﻟﻘﻮة ﭼﻨﻴﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎﻳﻲ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ و ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﻫﻢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4-1‬وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻴﺰان ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫در ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ آﻏﺎﺟﺎﻧﻴﺎن در ‪ 1983‬اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﻓﻘﺮ در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻴﺰان ﻓﻘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي و ﻓﺎرسزﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﮔﺬر‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان از ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬در اواﺧﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲﺷﺪن و ﻣﺪرنﺳﺎزي در دوران ﭘﻬﻠﻮي‪،‬‬ ‫و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺎﻣﺘﻮازن و ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﺔ ﺛﺮوت ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و‬ ‫ﺑﻪﻧﻔﻊ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬و اﻗﺪاﻣﺎت‪ ‬ﺗﺒﻌﻴﺾآﻣﻴﺰِ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻓﺎرس اﺷﺎره ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آﻏﺎﺟﺎﻧﻴﺎن )ﻫﻤﺎن‪ (214 :‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ در اوان ﺻﻨﻌﺘﻲﺳﺎزيِ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان‪ ،‬از ﻛﻞ ‪20‬‬ ‫ﻛﺎرﺧﺎﻧﺔ ﻧﺴﺎﺟﻲ‪ 9 ،‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ در اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان و ﻣﺎزﻧﺪران ﺗﺄﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺪ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ‬ﺗﺒﻌﻴﺾآﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﻴﺮﻓﺎرس‬ ‫‪1. P.Bourdieu‬‬ ‫‪2. L. Boltanski‬‬ ‫‪3. J. Thorburn‬‬ ‫‪4. P. Eckert‬‬ ‫‪5. C. Myers-Scotton‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ‪41 | ...‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﺑﻪوﻳﮋه ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺎ ‪ 20/7‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ‬ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪،‬‬ ‫‪ 32/7‬درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﺔ ﺗﻮﺳﻌﻪ را در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1352-53‬ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ 4/8 ،‬درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﺔ ﻛﺸﻮر را داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﺗﺎﺑﻜﻲ )‪ (28 :2005‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺪرنﺳﺎزي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺗﺤﺮك‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻫﻤﮕﻮﻧﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲﺳﺎزي‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﺎنﺳﺎزيِ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻜﻲ از ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي و ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه در اﺧﺘﻼف ﻳﺎ ﻳﻜﺴﺎنﺳﺎزيِ‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﺮك اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪1‬اﺳﺖ‪ .‬در راﺳﺘﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ‪ ،‬وي ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬اﺟﺒﺎري و‬ ‫اﺳﻜﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﻗﺒﺎﻳﻞ در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در زﻣﺎن ﭘﻬﻠﻮي اول‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ )ص‪ .(32 .‬در ﻧﺘﻴﺠﺔ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ‪" ‬ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻳﻚ زﺑﺎن"‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺗﻌﻄﻴﻞ و ﻣﺪارسِ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻨﻚ زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻣﻠﻲ در آﻧﻬﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آﻏﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻫﻴﭻ ﻛﺘﺎب و‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از زﺑﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻓﺎرﺳﻲ اﺟﺎزة اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ در ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬در اواﺧﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬و ﻛﻮدﺗﺎي رﺿﺎﺧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎديِ‬ ‫ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﺮاي ﻣﻠﻴﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮﻓﺎرس در اﻳﺮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺖ‪....‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺮﻳﺐ ﻧﻮد درﺻﺪ از ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﻛﺎر ﻣﺎﻫﺮ ﻛﺸﻮر در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاريﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺎﺳﺎً ﻓﺎرسﻧﺸﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎ ﺳﻠﻄﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﺔ ﻗﺪرت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺴﻠﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺠﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ )ﺳﻠﻄﺎﻧﺰاده‪.(1384 ،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎر )ﻧﻘﻞ در ﺳﻠﻄﺎﻧﺰاده‪ ،(7 :1384 ،‬ﻳﻜﻲ از ﺗﺌﻮرﻳﺴﻴﻦﻫﺎ و ﺣﺎﻣﻴﺎنِ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻬﻠﻮي‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺷﺪنِ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪" ‬ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻳﻚ زﺑﺎن"‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت‪ ‬ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻛﺸﻴﺪن راهآﻫﻦ و ﻣﺘﺼﻞﻧﻤﻮدنِ ﻛﻠﻴﺔ ﻧﻘﺎط ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻠﻄﻪ و آﻣﻴﺰشِ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪ .2‬ﻛﻮچدادنِ ﺑﻌﻀﻲ اﻳﻼت‪ ‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﺎط داﺧﻠﻲ و آوردنِ اﻳﻼت‪ ‬ﻓﺎرسزﺑﺎن‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺎﻻت و ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦﻛﺮدنِ آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت‪ ‬ﻓﻮق ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و درونﻗﻮﻣﻲ و ازدواجﻫﺎي ﺑﻴﻦﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف‪ ‬ﺑﺮﻫﻢزدنِ اﻧﺴﺠﺎم ﮔﺮوﻫﻲ در زﻣﺎن ﭘﻬﻠﻮي دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1. social mobilization‬‬

‫‪ | 42‬ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﺟﺎﻣﻲ )‪ (1381‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت‪ ‬آﺷﻜﺎر اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺤﻘﻴﺮات‪ ‬ﻓﺎﺣﺶِ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲِ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪار آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪" :‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎ ُﺗﺮﻛﻨﺪ! ﻳﻮﻧﺠﻪ ﺧﻮرده‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﻛﺎه ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ اﻳﺮان را‬ ‫آﺑﺎد ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ!" )ﺟﺎﻣﻲ‪ .(259 :1381،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻗﺒﻞ از ﭘﻬﻠﻮي ﭼﺸﻢوﭼﺮاغ اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺟﺰ ﺧﺮاﺑﺔ دوراﻓﺘﺎدهاي ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ )ﻫﻤﺎن‪ .(260 :‬وي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﻳﺰ از ﺳﺎل‬ ‫‪ 1308‬دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﻮرد ﺳﻴﻞِ وﻳﺮانﻛﻨﻨﺪهاي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺴﺎرات ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ آن وارد ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫دوﻟﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﺮاي راه‪ ‬ﻣﺨﺼﻮصِ آﺑﻌﻠﻲ و آﻣﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ راه‪ ‬ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺪود ﭘﺎﻧﺼﺪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺮد وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺳﺪ ﺗﺒﺮﻳﺰ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺳﻴﻞﻫﺎي ﻣﺨﺮب‪ ،‬ﻣﺴﺎﻋﺪت‪‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻲ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬ ‫اﺗﺎﺑﻜﻲ )‪ ،(69 :1376‬ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دورة ﭘﻬﻠﻮي‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺧﺼﻮص از ‪ 1925‬ﺗﺎ ‪ 1941‬در ﻃﻮل ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺿﺎﺧﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد و ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﺳﺎل ‪ 1945‬ﻛﻤﻚ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎنﺳﺎزي و ﺗﻮﻫﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮكﻫﺎ را اراﺋﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎبِ وي اﺛﺮي ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ درﺑﺎرة ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنِ اﻗﺘﺼﺎدي و‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت‪ ‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲِ رژﻳﻢ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻔﺮ‪ (85 :2002)1‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺗﺪوام ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺗﻤﺮﻛﺰﮔﺮاﻳﺎﻧﺔ رﺿﺎﺷﺎه و ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت‪‬‬ ‫ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺘﻪ ﻋﻠﻴﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ‪ ‬اﻧﺠﺎم رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﺴﻴﺎري از اﻫﺎﻟﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﮔﺮدﻳﺪ‪.....‬ﻣﻬﺎﺟﺮت آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫"آﺳﻴﻤﻴﻠﻪﺷﺪن" ﻳﺎ ادﻏﺎم ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ در ﻗﻮم ﻓﺎرس ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1975‬ﻧﻴﻤﻲ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﻌﺘﻲ در ﺗﻬﺮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﺪ درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪازاي ﻫﺮ ﻛﺎرﮔﺮي ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻬﺮان ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ‪ 7‬دﻫﻢ ﻧﻔﺮ ﻛﺸﺎورزي ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‪ 1 ،‬ﺑﻪ ‪ 2/6‬ﺑﻮد‪ ،‬و در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‪ 1،‬ﺑﻪ ‪ 13‬ﺑﻮد‪ .‬درﺻﺪ ﺑﺎﺳﻮادي‬ ‫در دﻫﺔ ‪ 1970‬در ﺗﻬﺮان ‪ 62‬درﺻﺪ و در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ‪ 27‬درﺻﺪ ﺑﻮد‪ .‬درﺻﺪ ﺣﻀﻮر ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻬﺮاﻧﻲ‬ ‫در ﻣﺪرﺳﻪ‪ 74 ،‬درﺻﺪ و ﺑﺮاي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ‪ 44‬درﺻﺪ ﺑﻮد )اﺻﻐﺮزاده‪.(146 :2007 ،‬‬

‫‪1. B. Shaffer‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ‪43 | ...‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس آﻣﺎر ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ ،1379‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎ ‪ 3362570‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪،‬‬ ‫‪ 635‬ﻣﺮﻛﺰ و ﻛﺎرﮔﺎه ﺻﻨﻌﺘﻲ دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﺑﺎ ‪ 4173322‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ 1830 ،‬ﻣﺮﻛﺰ و‬ ‫ﻛﺎرﮔﺎه ﺻﻨﻌﺘﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﻼم ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻓﺮﺳﺖﺗﺮﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر اﺳﺖ )ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺠﺎرت و ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ 3 ،‬ﻣﻬﺮ ‪ .(1389‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﺔﻣﺪﻳﺮﻛﻞ اﻣﻮر روﺳﺘﺎﻳﻲِ اﺳﺘﺎﻧﺪاري آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺗﻌﺪاد ‪ 3000‬روﺳﺘﺎ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ‪ 290‬روﺳﺘﺎ از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺧﺎﻟﻲ از ﺳﻜﻨﻪ اﺳﺖ )ﺧﺒﺮﮔﺰاري ﻓﺎرس‪ 27 ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ‬ ‫‪ .(1389‬ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﺔ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة اﻫﺮ و ﻫﺮﻳﺲ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬از ‪ 305‬روﺳﺘﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﻫﺮ ﺗﻌﺪاد ‪55‬‬ ‫روﺳﺘﺎ ﺧﺎﻟﻲ از ﺳﻜﻨﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )اﻳﺴﻜﺎﻧﻴﻮز‪ ،‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ .(1389‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻇﻬﺎرات اﺻﻐﺮي‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ اﻣﻮر روﺳﺘﺎﻳﻲِ اﺳﺘﺎﻧﺪاريِ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ‪130‬روﺳﺘﺎي اﻫﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ ‪ 20‬ﺧﺎﻧﻮار‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ورزﻗﺎن‪ 151 ،‬روﺳﺘﺎي داراي ﺳﻜﻨﻪ و ‪ 13‬روﺳﺘﺎي ﺧﺎﻟﻲ از ﺳﻜﻨﻪ دارد‬ ‫)دوﻫﻔﺘﻪﻧﺎﻣﺔ ﮔﻮﻳﺎ‪ 24 ،‬ﻣﻬﺮ ‪ .(1389‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮات اﻛﺜﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎنِ زﺑﺎن‪ ،‬اﻳﻦ روﻧﺪ ﻓﺰاﻳﻨﺪة‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺨﻠﻴﺔ روﺳﺘﺎﻫﺎ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮات ﺳﻮﻳﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﻴﻜﺮة زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ در ﺳﺎل ‪ ،1970‬ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ‬ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر آﻏﺎز‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻦآوري‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬و ﻣﻬﺎﺟﺮت دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺑﻪ ﻛﻼنﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم را‬ ‫ﺑﺎ ﺳﻮاﺑﻖ و ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺮد ﻫﻢ آورد‪ .‬اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي در اﻳﺮان ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ و ﻣﻴﺰان اﺳﺘﻘﺒﺎل از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيِ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ "ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻳﻚ زﺑﺎن"‪ ،‬در‬ ‫اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺣﺎﺷﻴﺔ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ و ﻧﺎﻣﺘﻮازن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﺎﻻﺗﺮرﻓﺘﻦِ ﻣﻴﺰان ﻣﻬﺎﺟﺮت از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﺎﺟﺮان آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‪،‬ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮيِ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻋﻤﺪهاي در ﺗﻬﺮان داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻣﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺮخ ﻣﻬﺎﺟﺮت از ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲِ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان و ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﻬﺎﺟﺮت از‬ ‫روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮِ ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل ‪ 1970‬ﺑﻮد )ﭘﺮاﻳﺲ‪.(253 :2005 ،1‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻋﻤﺪة ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﺨﺮﺑﻲ روي زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان دارد‪،‬‬ ‫ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد اﻣﻜﺎﻧﺎت‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت ﻧﺎرواﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻤﻲ )‪ (1382‬ﻧﺸﺎن‬

‫‪1. M. Price‬‬

‫‪ | 44‬ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ و ﺗﺒﻌﻴﺾ در ﺑﻴﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺒﻌﻴﻀﺎﺗﻲ ﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﻣﻬﺎﺟﺮت در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5-1‬ﻣﻬﺎﺟﺮت و اﻳﻤﻨﻲ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮه زﺑﺎن‬ ‫ﻛﺮوﻓﻮرد‪ (23 :1995) 1‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲِ ﻣﺮدم‪ ،‬روي ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎنِ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ ﻳﺎ اداﻣﺔ ﺗﺤﺼﻴﻞ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺗﺮك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ در ﺟﻬﺖ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲِ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻬﺎﺟﺮت‪،‬‬ ‫اﻏﻠﺐ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ازدواجِ ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ زوﺟﻴﻦ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن رﺳﻤﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ادﮔﺒﺠﺎ‪ (236 :2004) 2‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮔﺮوﻫﻲِ ﺟﻮاﻧﺎن از روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺪاﻛﺮدنِ ﻛﺎر و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﻣﺰاﻳﺎي ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن‪ ،‬زوال و ﻣﺮگ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺪ‪‬‬ ‫ﺣﺘﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺪرﺳﻮن‪ 3‬و آﻧﺪرﺳﻮن‪ ،(2004) 4‬در ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ زﺑﺎنِ ﭘﺎﻧﮕﺎﺳﻴﻨﺎن در‬ ‫ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و درونﻗﻮﻣﻲ )ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻗﻮام دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻧﮕﺎﺳﻴﻨﺎن‬ ‫زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺖ(‪ ،‬و ازدواجﻫﺎي ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦِ اﻳﻦ زﺑﺎن اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮﻧﺰﻳﻨﮕﺮ‪ ،(2 :2005) 5‬زﺑﺎنﻫﺎي در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻟﺰاﻣﺎً زﺑﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﮔﻮﻳﺸﻮرِ اﻧﺪﻛﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺟﻮاﻣﻊ زﺑﺎﻧﻲِ ﻛﻮﭼﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺪﻳﺪات‪ ‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻧﺪازه و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ )رﻳﺲ‪ .(17 :2002 ،6‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اداﻣﺔ ﺣﻴﺎت ﻳﻚ‬ ‫زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﮕﺮش ﻛﻠﻲِ ﮔﻮﻳﺸﻮران ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻴﺮاث ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ زﺑﺎن ﻫﻢ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﺔ ﻣﻴﺮاث ﻧﻴﺎﻛﺎن اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎلِ ﺑﻴﻦ ﻧﺴﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻣﻮزش‬ ‫زﺑﺎن ﻣﺎدري‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲِ ﺣﻴﺎت زﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻬﺎﺟﺮت و ازدواجِ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫در ﻗﻄﻊ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻲِ اﻧﺘﻘﺎلِ ﺑﻴﻦ ﻧﺴﻠﻲِ زﺑﺎن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. J. Crawford‬‬ ‫‪2. E. Adegbija‬‬ ‫‪3. J. N. Anderson‬‬ ‫‪4. V. B. Anderson‬‬ ‫‪5. M. Brenzinger‬‬ ‫‪6. T. Riese‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ‪45 | ...‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮگ زﺑﺎنﻫﺎ ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻣﺮدم از ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ وﻳﻠﻴﻦ‪ 1‬و ﻫﺮﻳﺴﻮن‪ (5 :2004) 2‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد‪ ‬ﮔﻮﻳﺸﻮران ﺑﻪ ﺗﺮك زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫و رويآوردن ﺑﻪ زﺑﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ را اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ زوال زﺑﺎنﻫﺎ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاودات‬ ‫و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺎدل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺟﻮاﻣﻊ زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﺗﺮيِ ﻋﺪدي‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻳﺎ‬ ‫ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻﻳﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردار و ﻛﻢ ﻣﻨﺰﻟﺖ را ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﺧﻮد درﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﺑﺎن ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻂ را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ و ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر و ﺗﺪرﻳﺠﺎً‬ ‫زﺑﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻮﺗﺔ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2‬روش ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﻣﺮگ زﺑﺎن‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮردي‬ ‫در اﻳﺮان" اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻘﺶ دو زﻳﺮﻣﺘﻐﻴﺮِ ﻣﺴﺘﻘﻞِ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ازدواج ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ‬ ‫در ﻣﻴﺰان اﻳﻤﻨﻲ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮة زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب اراﺋﻪﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ )‪ ،(2003‬ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲِ ﻣﻴﺰان ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻳﺎ اﻳﻤﻨﻲ‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل آﻣﺪه اﺳﺖ‪" :‬ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﻌﺪاد ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﮔﻮﻳﺸﻮران را ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﺎﻣﻌﺔ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﻫﻤﻴﺸﻪ در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار دارد" )ص‪ .(10 .‬آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮيِ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺪك زﺑﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ زﻳﺎد‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻮادث‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 180‬زن و ﻣﺮد‪ ‬داراي ﻓﺮزﻧﺪ‪ ‬ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از زوﺟﻴﻦ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮكزﺑﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﻮد ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬اﻫﺮ و ﻣﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ‪44‬‬ ‫ﺳﺆال ﭼﻨﺪﮔﺰﻳﻨﻪ اي و ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎ ﺟﻮاب ﺑﺎز اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺔ ﺳﺆاﻻت در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ‪-‬ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺶِ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ‪-‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺗﺤﻘﻴﻖ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪﺻﻮرت دﺳﺘﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺴﺖ و‬ ‫ﻳﺎ اﻳﻤﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن‪ ،‬در ﭘﺎﻳﻴﺰ ﺳﺎل ‪ 1388‬ﺗﻮزﻳﻊ و در ﻣﺪت ‪ 45‬روز‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬

‫‪1. D. Whalen‬‬ ‫‪2. D. Harrison‬‬

‫‪ | 46‬ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﺗﻜﻤﻴﻞ‪ ،‬ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺪود ‪ 300‬ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪادي اﺻﻼً ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻮﺻﻴﻒ دادهﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺮرﺳﻲِ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت و ازدواج ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺆالﻫﺎ و‬ ‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺗﺤﻘﻴﻖ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﺳﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺗﺤﺼﻴﻼت و ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ ‬ﻛﻠﻲِ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺟﺪاول ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت و ازدواج ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار در‬ ‫ﺑﻪﺧﻄﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ و ﺗﺰﻟﺰلِ ﺟﺎﻳﮕﺎه زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ در اﻳﺮاناﻧﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻻﺑﻮدنِ آﻫﻨﮓ ازدواجِ ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲِ ﺗﺮكزﺑﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻓﺎرسزﺑﺎﻧﺎن و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺑﻮدنِ ﻧﺮخ ﻣﻬﺎﺟﺮت از اﺳﺘﺎنﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪوﻳﮋه ﺳﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي از ﮔﻮﻳﺸﻮرانِ ﺧﻮد را در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺘﺮاﻛﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﺎرسزﺑﺎﻧﺎن و ﺗﺮك زﺑﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺷﻴﻌﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺘﺰاج‬ ‫اﻳﻦ اﻗﻮام ﺑﻪﺳﻬﻮﻟﺖ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮﻓﺮض اﮔﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ را ﻣﺴﺎوي ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬زﺑﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ را ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ زﺑﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺸﻮران آن اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺗﺰﻟﺰل ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ -1‬درﺻﺪ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﻨﺴﻴﺖ‬

‫درﺻﺪ‬

‫ﺗﻌﺪاد‬

‫ﺟﻨﺲ‬

‫‪68/9‬‬

‫‪124‬‬

‫ﻣﺮد‬

‫‪31/1‬‬

‫‪56‬‬

‫زن‬

‫‪100‬‬

‫‪180‬‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ‪47 | ...‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ -2‬درﺻﺪ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﻦ‬

‫درﺻﺪ‬

‫ﺗﻌﺪاد‬

‫ﺳﻦ‬

‫‪42/2‬‬

‫‪76‬‬

‫‪30-20‬‬

‫‪42/2‬‬

‫‪76‬‬

‫‪40-31‬‬

‫‪11/7‬‬

‫‪21‬‬

‫‪41-50‬‬

‫‪3/9‬‬

‫‪7‬‬

‫ﺑﻴﺶ از ‪50‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -3‬درﺻﺪ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﺰان ﺗﺤﺼﻴﻼت‬

‫درﺻﺪ‬

‫ﺗﻌﺪاد‬

‫ﻣﻴﺰان ﺗﺤﺼﻴﻼت‬

‫‪0/5‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻲﺳﻮاد‬

‫‪6/7‬‬

‫‪12‬‬

‫ﭘﻨﺠﻢ اﺑﺘﺪاﻳﻲ‬

‫‪47/2‬‬

‫‪85‬‬

‫دﻳﭙﻠﻢ ﻳﺎ ﻓﻮق دﻳﭙﻠﻢ‬

‫‪38/9‬‬

‫‪70‬‬

‫ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ‬

‫‪6/7‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ و ﺑﺎﻻﺗﺮ‬

‫‪100‬‬

‫‪180‬‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫از ‪ 180‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲِ اﻧﺠﺎمﺷﺪه‪ 142 ،‬ﻧﻔﺮ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ 78/9‬درﺻﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺆال ﻛﻪ "آﻳﺎ از اﻗﻮام‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﺎن و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ِﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺎرسﻧﺸﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ؟ ﻋﻠﺖ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟"ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد‪ 27 ،‬ﻧﻔﺮ ﺑﻴﻜﺎري‪ 83 ،‬ﻧﻔﺮ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ و ‪ 32‬ﻧﻔﺮ دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮي‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺨﺪام و ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻲِ درآﻣﺪ در‬ ‫ﺷﻬﺮِ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮﮔﺰﻳﻨﻲ از ﺷﻬﺮ ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋه‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲﺑﻮدن‪ ،‬ﺳﻜﻮﻧﺖ آﺷﻨﺎﻳﺎن در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ارﺗﻘﺎي ﺷﻐﻠﻲ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﺟﺒﺎري را از دﻻﻳﻞ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﺮﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪ .‬داده ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از دﻻﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻐﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ "آﻳﺎ از اﻗﻮام‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﺎن‪ ،‬دوﺳﺘﺎن و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎنِ ﺷﻤﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﻓﺎرسﻧﺸﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ در ﺻﻮرت ﻣﺜﺒﺖﺑﻮدنِ ﺟﻮاب‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺣﺮف‬ ‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ؟"‬

‫‪ | 48‬ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪100‬‬ ‫‪65/2‬‬

‫‪80‬‬ ‫‪30/4‬‬

‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪4/4‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺗﺮﻛﻲ‪-‬ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪-1‬درﺻﺪ ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن ﺑﻴﻦ واﻟﺪﻳﻦ و ﺑﭽﻪ ﻫﺎ در ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻧﻤﻮدار‪ 1‬ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬از ‪ 158‬ﻣﻮرد ﭘﺎﺳﺦِ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺆال ﻓﻮق و‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲِ آن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ‪ 7‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 4/4‬درﺻﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ 48 .‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 30/4‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن ﺻﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ‪ 103‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 65/2‬درﺻﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬از ﻫﺮ دو زﺑﺎن در ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﺑﻪﺷﺪت‪ ،‬ﮔﻮﻳﺸﻮران‬ ‫ﺟﻮان و ﻛﻮدﻛﺎن را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻳﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ روﻧﺪ ﺷﺎﻳﻊ در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ دوزﺑﺎﻧﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫ﭼﻮن اﻳﻦ دو زﺑﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻘﻴﺪة رﻳﺲ )‪ ،(11 :2002‬اﻳﻦ دوزﺑﺎﻧﮕﻲِ ﻧﺎﻣﺘﻮازن‬ ‫زﻳﺎد ﺗﺪوام ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮگ‪ ‬زﺑﺎنِ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردار از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﻧﺴﻞ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎرتﻫﺎي زﺑﺎنِ ﻏﺎﻟﺐ را ﺧﻮب ﻓﺮا ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻬﺎرت‪ ‬آﻧﻬﺎ در زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺸﺎن ﺗﺎرﻳﺦﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻬﻨﻪ و ﺑﻲﻣﺼﺮف‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‪ ‬ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻣﺮوزي را ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺴﻞ ﺟﻮان‪ ،‬اﻳﻦ زﺑﺎن را‬ ‫ﻓﻘﻂ در ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺑﺰرگﺗﺮﻫﺎ و ﻛﻬﻨﺴﺎﻻن ﺑﻪﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد و در ﺻﺤﺒﺖ‪ ‬ﻫﻤﺴﺎﻻن‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺑﺰار ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻋﺮﺻﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ ﺗﻨﮓ و‬ ‫ﺗﻨﮓﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻧﺎﮔﻮار در اﻧﺘﻈﺎر اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲﺳﺖ و زﻣﺎنِ اﺣﺘﻀﺎر آن‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ‪49 | ...‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪80‬‬

‫‪49/2‬‬

‫‪45/1‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪5/7‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺗﺮﻛﻲ‪-‬ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ -2‬درﺻﺪ ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن در ﺧﺎﻧﻪ در ازدواج ﺑﻴﻦ ﺗﺮك و ﻓﺎرس‬

‫در ﺟﻮاب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال‪ ،‬ﻛﻪ "آﻳﺎ از اﻃﺮاﻓﻴﺎن‪ ،‬دوﺳﺘﺎن‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪانِ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﻳﺎ‬ ‫اﺷﺨﺎﺻﻲ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻮﻃﻦِ ﻓﺎرس ازدواج ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ؟ در ﺻﻮرت ﻣﺜﺒﺖﺑﻮدنِ ﺟﻮاب‪،‬‬ ‫زﺑﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺧﺎﻧﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﺑﺎ ﻛﻮدك ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻨﺪ؟" ‪ 122‬ﻧﻔﺮ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ‪ 7‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪5/7‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫زﺑﺎن ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 55 .‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 45/1‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮرد‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ 60 .‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 49/2‬درﺻﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ دو زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ در ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻧﻤﻮدار ‪ .(2‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ازدواجِ ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﻮﻳﺸﻮران ﺧﻮد را ﺑﻪﻧﻔﻊ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ -3‬درﺻﺪ ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎن در ارﺗﺒﺎط واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن در ازدواج ﺑﻴﻦ ﺗﺮك و ﻓﺎرس‬

‫‪ | 50‬ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻧﻤﻮدار ‪ 3‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬از ‪ 121‬ﭘﺎﺳﺦِ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮمِ ﺳﺆال ﻓﻮق‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زﺑﺎن ﻣﻮرد‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬در ‪ 10‬ﻣﻮرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ 8/3‬درﺻﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺣﺮف‬ ‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ‪ 65‬ﻣﻮرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 53/7‬درﺻﺪ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ‪ 46‬ﻣﻮرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 38‬درﺻﺪ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ دو زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎ ِﻳﺞ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ ازدواج ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻣﻨﻔﻲ در زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﮔﻮﻳﺸﻮرانِ ﺟﻮان ﺧﻮد را‪ ،‬در‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺪر ﻳﺎ ﻣﺎدر ﺗﺮك ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬ ‫ﻛﻪ ازدواجﻫﺎي ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﻘﻄﺎعِ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﺟﺰﺋﻲِ اﻧﺘﻘﺎلِ ﺑﻴﻦ ﻧﺴﻠﻲِ زﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﺣﻴﺎﺗﻲﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﻴﺎت و ﺑﻘﺎي زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮيِ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ‬ﺑﺎﻻي ﮔﻮﻳﺸﻮر‪،‬‬ ‫زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲِ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ از دو زﻳﺮﻋﺎﻣﻞِ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ازدواج ﺑﻴﻦﻗﻮﻣﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﻣﻨﻔﻲ را‬ ‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪﺧﻄﺮاﻓﺘﺎدنِ اﻳﻦ زﺑﺎن‪ ،‬در ﺻﻮرت‪ ‬ﺗﺪاوم ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪ‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮِ ﺗﺪرﻳﺠﻲ دور از اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮانِ ﺗﺮك‪ ،‬ﮔﻮﻳﺸﻮرانِ ﺟﻮان‪،‬زﺑﺎنِ ﺑﻮﻣﻲِ واﻟﺪﻳﻦِ ﺧﻮد را ﺑﻪﻧﻔﻊ زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺘﻘﺎلِ ﺑﻴﻦ ﻧﺴﻠﻲِ زﺑﺎن در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺰﺋﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ در آﻳﻨﺪة ﻧﺰدﻳﻚ در ﻣﻌﺮض اﻧﺤﻄﺎط و زوال ﻗﺮار‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن در دو ﻛﺸﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن رﺳﻤﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ و اﺳﺘﻔﺎدة ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺎﻻي ﮔﻮﻳﺸﻮران و ﻗﻠﻤﺮوي‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﻦ زﺑﺎن در اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﺨﻦ از زوالِ ﻛﺎﻣﻞِ اﻳﻦ زﺑﺎن ﻋﺒﺚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺿﺮوري‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﻳﺮ زﺑﺎنﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﻛﻪ از‬ ‫آﻣﻮزش‪ ،‬ﻧﺸﺮ و ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﺎﻓﻲ ﻣﺤﺮوم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ و ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﺑﻌﺎد‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و زواﻳﺎي ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎرِ ﺣﻴﺎت‪ ‬ﮔﻮﻳﺶﻫﺎ و زﺑﺎنﻫﺎ ﻛﺸﻒ و ﺿﺒﻂ ﺷﻮد و ﻧﺘﺎﻳﺞ و‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاران و‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰانِ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و آﻣﻮزﺷﻲ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲِ ﺟﻮاﻧﺐ و ﻧﮕﺎﻫﻲ‬ ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻣﺘﻌﻬﺪاﻧﻪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت و ﺗﻤﻬﻴﺪات ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺛﺒﺎت ﺗﻨﻮع زﺑﺎﻧﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺸﺄ و ﺳﺒﺐ ﻓﻮاﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ‬ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و ‪51 | ...‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫اﺗﺎﺑﻜﻲ‪ ،‬ﺗﻮرج )‪ .(1376‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻣﺤﻤﺪﻛﺮﻳﻢ اﺷﺮاق‪ .‬ﺗﻬﺮان‪:‬ﺗﻮس‪.‬‬ ‫اﻳﺴﻜﺎﻧﻴﻮز )ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ .(1389‬رﻳﻴﺲ ﻣﺠﻤﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‪:‬ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي اﻫﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺎﻟﻲﺷﺪن روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪:‬‬ ‫‪aharnews.blogfa.com/8901.aspx‬‬

‫ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﻗﺎﺳﻢ )‪ .(1382‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺤﻠﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1381‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﺮاغ راه آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻧﻮ‪.‬‬ ‫داورﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎس )‪ .(1385‬ﻋﻠﻞ و ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ زﺑﺎن ﺗﺮكﻫﺎي ﺗﻬﺮان‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻧﻮ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮﮔﺰاري ﻓﺎرس )دوﺷﻨﺒﻪ‪ 27 ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ .(1389‬ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ اﻣﻮر روﺳﺘﺎﻳﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪاري آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ‪ 290 :‬روﺳﺘﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﺧﺎﻟﻲ از ﺳﻜﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪:‬‬ ‫‪www.farsnews.com‬‬

‫دوﻫﻔﺘﻪﻧﺎﻣﺔ ﮔﻮﻳﺎ )‪ 24‬ﻣﻬﺮ ‪ .(1389‬ﻳﻚﺳﻮم ﺗﻌﺪاد روﺳﺘﺎﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ در ﻣﻨﻄﻘﺔ‬ ‫ارﺳﺒﺎران‪ .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪:‬‬ ‫‪http://gooyanews.ir/gooya/index.php?option=com_content&task=view&id=228&Ite‬‬ ‫‪mid=53‬‬

‫ﺳﻠﻄﺎﻧﺰاده‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ )‪ .(1384‬زﺑﺎن‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪:‬‬ ‫‪www.achiq.org/yazi/hidayet%20dil.pdf‬‬

‫ﻫﻔﺘﻪﻧﺎﻣﺔ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺠﺎرت و ﺗﻮﺳﻌﻪ )ﺷﻨﺒﻪ ‪ 3‬ﻣﻬﺮ ‪ .(1389‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻓﺮﺳﺖﺗﺮﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر‪ .‬ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ‪ :‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‪.‬‬ ‫‪Adegbija, E. (2004). "Language policy and planning in Nigeria". In Current Issues‬‬ ‫‪in Language Planning,Vol.5(3), 181-239. London: Routledge.‬‬ ‫‪Aghajanian, A. (1983). "Ethnic inequality in Iran: An overview". In International‬‬ ‫‪Journal of Middle East Studies, Vol.15, 211-224.‬‬ ‫?‪Anderson, J. N. &V. B. Anderson (2008)."Pangasinan: An endangered language‬‬ ‫‪Retrospect and prospect". Retrieved from the Web May 2, 2009.‬‬ ‫‪http://www2.hawaii.edu/~vanderso/Pangasinan.pdf.‬‬ ‫‪Asgharzadeh, A. (2007). Iran and the Challenge of Diversity. New York: Palgrave‬‬ ‫‪Macmillan Press.‬‬

‫ | ﻣﺠﻠﻪ زﺑﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬52 Atabaki, T. (2005)."Ethnic diversity and territorial integrity of Iran: Domestic harmony and regional challenges".inIranian Studies, Vol. 38(1), 23-44. London: Routledge. Baker, C. (1995). Attitudes and Language. Clevedon: Multilingual Matters. Brenzinger, M. (2005)."Documenting endangered languages and language maintenance".Retreived from the Web April 14, 2009. http://ijb.sagepub.com. Crawford, J. (1995). "Endangered native American languages: What is to be done, and why?".Retrieved from the Web June 7, 2008. www.ncela.gwu.edu/pubs/nabe/brj/v19/crawford.pdf. Crystal, D. (2000). Language Death. Cambridge: Cambridge University Press. Eckert, P. (2000). Linguistic Variation as Social Practice. Oxford: Blackwell. Edwards,J. (1992)."Sociopolitical aspects of language maintenance and loss: Towards a typology of minority language situations". In Maintenance and Loss of Minority Languages. Amsterdam: John Benjamins , 37–54 Evans, N. (2010).Dying Words: Endangered Languages and What They Have to Tell Us.Malden, MA: Wiley-Blackwell. Grenoble, L. & L. J. Whaley (Eds.) (1998).Endangered Languages: Current Issues and Future Prospects. Cambridge: Cambridge University Press. Harrsion, K. D. (2007). When Languages Die: The Extinction of the World’s Languages and the Erosion of Human Knowledge. Oxford: Oxford University Press. Maffi, L.&D. Harmon (2003). Sharing a World of Difference: The Earth's Linguistic, Cultural and Biological Diversity.UNESCO:World Wildlife Fund, Terralingua (Organization). Mafinezam, A. & A. Mehrabi. (2008). Iran and its Place among Nations. London: Praeger. Mithun, M. (1998)."The significance of diversity in language endangerment and preservation". In Endangered Languages: Current Issuesand Future Prospects,163–91. Myers-Scotton, C. (2006). Multiple Voices.An Introduction to Bilingualism. Oxford: Wiley-Blackwell. Nettle, D. & S. Romaine (2000).Vanishing Voices: The Extinction of the World’s Languages. Oxford: Oxford University Press. Price, M. (2005). Iran’s Diverse Peoples: A Reference SourceBook. California: ABC-CLIO Inc. Riese, T. (2002).Encounter of cultures: Language death. Retrieved from the Web May 10, 2008. www.ff.ns.ac.yu/stara/elpub/susretkultura/45.pdf.

53 | ... ‫ ﺑﺮونﻗﻮﻣﻲ و‬‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت‬ Robins, R. H. & E. Uhlenbeck (Eds.) (1991).Endangered languages.Oxford: Berg. Shaffer, B. (2002). Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. Cambridge, MA: The MIT Press. Thorburn, J. (2006). Language Attitudes and Use in the Innu Community of Shshatshiu, Labrador. Unpublished MA Thesis. Memorial University of New foundland. UNESCO (2003). "Language vitality and endangerment: UNESCO ad hoc expertgroup on endangered languages". Retrieved from the Web May 4, 2009. www.unesco.org/culture/ich/doc/src/00120-EN.pdf. Whalen, D. & D. Harrison (2004). "The World’s endangered languages". In Microsoft Encarta Reference Library. riage, Language Endangerment.