ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻏﻼت ﺳﺎل ﺳﻮم /ﺷﻤﺎره دوم(95-106) 1392 /
اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻨﻄﻘﻪ رﺷﺖ
2
ﻧﺎدر ﭘﻴﺮﻣﺮادﻳﺎن1٭ ،ﻓﺎﻃﻤﻪ ذﻛﺮي ،2ﻣﺠﺘﺒﻲ رﺿﺎﻳﻲ ،3وﺣﻴﺪه ﻋﺒﺪاﻟﻬﻲ
1و -2ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺘﺎدﻳﺎر و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ آب داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزي داﻧﺸﮕﺎه ﮔﻴﻼن -3 ،ﻣﺮﺑﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺮﻧﺞ ﻛﺸﻮر
)ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ -1391/10/25 :ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش(1392/4/17 : ﭼﻜﻴﺪه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آﺑﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺟﻬﺖ ﺑﺮآورد آب ﻣﺼﺮﻓﻲ ﮔﻴﺎه و ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺿﺮوري اﺳﺖ. ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ در ﺗﻌﻴﻴﻦ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎه ،ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوره رﺷﺪ ،ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪ و وارﻳﺘﻪ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ .ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ در اراﺿﻲ ﺷﺎﻟﻴﺰاري ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺮﻧﺞ ﻛﺸﻮر واﻗﻊ در ﻣﻨﻄﻘﻪ رﺷﺖ ،در ﺳﺎلﻫﺎي 1390و 1391ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮاي ﺳﻪ رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻗﻢ ﻣﺤﻠﻲ ،ﺧﺰر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻗﻢ اﺻﻼح ﺷﺪه و ﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻗﻢ ﻫﻴﺒﺮﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ .ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻧﺼﺐ 3ﻋﺪد ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻫﺮ رﻗﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ .اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻨﺞ روش ﭘﻨﻤﻦ-ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ،ﺗﺎﺑﺶ ،ﺑﻼﻧﻲ-ﻛﺮﻳﺪل ،ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز ﺟﻬﺖ ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ .ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ ،ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ارﻗﺎم ﺧﺰر ) 526ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( و ﺑﻬﺎر ) 490ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ) 459ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان 14/6و 6/8درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد .ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻗﻢ و روش ﻣﺒﻨﺎي ﺑﺮآورد ،EToﺑﻴﻦ 0/76ﺗﺎ 1/09ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﻳﻲ 1/15 ،ﺗﺎ 1/48ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ و 0/91ﺗﺎ 1/21ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻮد .ﺗﻔﺎوت ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﻓﺎﺋﻮ ﻧﺸﺎن از ﺿﺮورت اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ .ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ- ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺪﻗﻴﻖ ﺑﺮآوردﻫﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﺪودﻳﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻮد .ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن آب ﻣﻨﻄﻘﻪ در اﻓﺰاﻳﺶ دﻗﺖ ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻧﻴﺎز آﺑﻲ و ﺑﺎ ﻫﺪف اﺳﺘﻔﺎده از آن در ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎي آﺑﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺗﺤﻮﻳﻞ آب در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد. واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي :ﺑﺮﻧﺞ ،ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ،ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ،ﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮ
* ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل
[email protected] ;
[email protected] :
96
ﭘﻴﺮﻣﺮادﻳﺎن و ﻫﻤﻜﺎران :اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﻴﺎز ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ روزاﻓﺰون ﺟﻤﻌﻴﺖ و از ﻃﺮﻓﻲ ﺳﻬﻢ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻏﺬا و ﻣﺼﺮف آب، ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري آب را دو ﭼﻨﺪان ﻣﻲﻛﻨﺪ ) .(Burt, 2011ﺣﺪود 75درﺻﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﻧﺞ دﻧﻴﺎ از 79ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﻜﺘﺎر اراﺿﻲ ﭘﺴﺖ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ .ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اراﺿﻲ ﺑﻴﻦ 34ﺗﺎ 43درﺻﺪ از آب آﺑﻴﺎري ﻳﺎ 24ﺗﺎ 30درﺻﺪ از ﻛﻞ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ) .(Bouman et al., 2007از اﻳﻦرو ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﺑﺮﻧﺞ در راﺳﺘﺎي اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري آب از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. ﻣﻘﺪار آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد ،و ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮي، دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ،ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ روش ﻛﺎﺷﺖ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺰان آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ،از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در اﻣﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب در ﻣﺰرﻋﻪ اﺳﺖ. ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻤﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از 250ﺳﺎل ﻣﻲرﺳﺪ .ﺷﺎﻳﺪ واژهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ و آب ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻗﺪﻣﺘﻲ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻳﻜﻲ از اوﻟﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎل 1887 اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ در داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻠﺮادوي آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺑﺮ روي ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻨﺪم ،ذرت ،ﺟﻮ و ﻳﻮﻻف اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ) Bahmani, .(2004در ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﻏﺮب آﻓﺮﻳﻘﺎ ) Hendrickx et al., (1986ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ و ﻣﻘﺪار آن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﻏﺮﻗﺎب 5/3 ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ،در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮﺷﻪدﻫﻲ 7/1ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ،و در زﻣﺎن رﺳﻴﺪن 4/1ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ. ﺷﻲ و ﻫﻤﻜﺎران ) (Shih et al., 1982ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﺑﺮﻧﺞ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻔﺘﮕﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮده و ﻛﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق را ﺑﺮاي ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻬﺎر ،ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳـﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ- ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ را از 3/6ﺗﺎ 10/9ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻬﺎره 3/3 ،ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻪ و 1/8ﺗﺎ 7/6ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل ﭘﺎﻳﻴﺰه ﺑﺪﺳﺖ آوردﻧﺪ .ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﺑﺮاي ﻓﺼﻮل ﺑﻬﺎر ،ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ 6/8 ،6/5و 4/5ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ﺑﻮده و ﻛﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ 740ﺗﺎ 610 ،800ﺗﺎ 840و 400ﺗﺎ 500ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ.
آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮي روي ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻛﺎرﻧﺎل ،ﻫﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ) .(Tyagi et al., 1999در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺞ در 4ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه )اﺑﺘﺪاﻳﻲ ،ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه ،ﮔﻠﺪﻫﻲ و ﻧﻬﺎﻳﻲ( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ 1/23 ،1/14 ،1/02و 1/15ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ .ﻃﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭘﻴﺮﻣﺮادﻳﺎن و ﻫﻤﻜﺎران ) (Pirmoradian et al., 2002در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻮﺷﻜﻚ اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﺑﺮﻧﺞ رﻗﻢ ﭼﻤﭙﺎي ﻛﺎﻣﻔﻴﺮوزي در ﺳﺎلﻫﺎي 1375و 1376ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ ،ﻣﺤﺪوده ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺑﻴﻦ 3/76ﺗﺎ 9/34ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ،ﻣﻴﺎﻧﻲ و اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،0/97 1/25و 1/09ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ .ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﻴﻼن ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻛﻞ دوره ﺑﺮﻧﺞ را ﺑﺮاﺑﺮ 5288ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ در ﻫﻜﺘﺎر و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ را ﺣﺪود 5/4ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﮔﺰارش ﻧﻤﻮد ) .(Herve, 1996ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﺿﻮيﭘﻮر و ﻳﺰداﻧﻲ ) Razavipour and (Yazdani, 1998در ﻣﻨﻄﻘﻪ رﺷﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﺮاﺑﺮ 4/89و ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﺑﺮﻧﺞ رﻗﻢ ﺧﺰر ﺑﺮاﺑﺮ 5/43و رﻗﻢ ﺑﻴﻨﺎم 5/23ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز و ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺮتﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺧﺰر 5/51و رﻗﻢ ﺑﻴﻨﺎم 5/42ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ .ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﻮل رﺷﺪ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺧﺰر ﺑﺮاﺑﺮ 1/14 و ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺑﻴﻨﺎم ﺑﺮاﺑﺮ 1/11ﻋﻨﻮان ﺷﺪ. ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻲ دﻗﻴﻖ در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه اﺳﺖ .دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ) ،(ETcاﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ .از ﻃﺮﻓﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲﺗﺮﻳﻦ روش ﺑﺮآورد ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﻫﺮ ﮔﻴﺎه ،ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ) (EToدر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ) (Kcاﺳﺖ ).(ETc = ETo Kc ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻟﺤﺎظ ﻛﺮدن ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﮔﻴﺎه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ،ارﺗﻔﺎع ﺑﻮﺗﻪ، درﺻﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺒﺰ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺗﺎج ﮔﻴﺎه اﺳﺖ ) .(Doorenbose and Pruitt, 1977آﻟﻦ و ﻫﻤﻜﺎران ) (Allen et al., 1990ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻻﻳﺴﺘﻤﺮي و ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ.
ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻏﻼت /ﺳﺎل ﺳﻮم /ﺷﻤﺎره دوم1392 /
ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪادي از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دورﻧﺒﻮس و ﭘﺮوﻳﺖ ) (Doorenbose and Pruitt, 1977و آﻟﻦ و ﻫﻤﻜﺎران ) (Allen et al., 1998اراﻳﻪ ﺷﺪ .اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻏﻠﺐ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻴﺎز ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﺻﻼح ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺤﻠﻲ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ .ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺞ و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ،Kcﻣﺸﻜﻞ اﺻﻠﻲ ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺖ .ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺪلﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ اراﻳﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺪلﻫﺎ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ورودي ،ﺗﺨﻤﻴﻦ دﻗﻴﻘﻲ از ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ اراﻳﻪ ﺷﻮد .در ﻫﺮ ﺣﺎل ورودي ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺪلﻫﺎ ،ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ .از ﺑﻴﻦ روشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اراﻳﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ،از ﺳﻮي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ) (ICIDو ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮار و ﺑﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ ) (FAOروش ﭘﻨﻤﻦ-ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ از روي دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ).(Allen et al., 1998 اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﻨﻤﻦ-ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ) Allen et al., (1998ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ وﺟﻮد دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ،رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ،ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و ﺗﺎﺑﺶ اﺳﺖ .اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺬﻛﻮر در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﻚ و اﻗﻠﻴﻢﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﻓﺮاواﻧﻲ و ﭘﻮﺷﺶ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ
97
ﻛﺸﺖ را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ .از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ دادهﻫﺎي دﻣﺎي ﻫﻮا و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻜﺎﻧﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺳﻨﺠﻲ وزارت ﻧﻴﺮو ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ .ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ روشﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دﻣﺎ ﻳﺎ روش ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﻼس Aﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آﻧﭽﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ،اوﻟﻴﻦ ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي روزاﻧﻪ ،ﻓﺼﻠﻲ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺷﺪت ETcﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮﻫﺎي اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻮد .ﻫﺪف دوم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن Kcﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺷﺪ ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻨﺞ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻨﻄﻘﻪ رﺷﺖ ﺑﻮد. ﻣﻮاد و روشﻫﺎ اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ در ﻣﺰارع ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺮﻧﺞ ﻛﺸﻮر در رﺷﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ 37˚/12′ﻋﺮض ﺷﻤﺎﻟﻲ، 49˚/38′ﻃﻮل ﺷﺮﻗﻲ و ارﺗﻔﺎع -7ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي 1390و 1391اﻧﺠﺎم ﺷﺪ .ارﻗﺎم ﺑﺮﻧﺞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺎﺷﻤﻲ )رﻗﻢ ﻣﺤﻠﻲ( ،ﺧﺰر )رﻗﻢ اﺻﻼح ﺷﺪه( و ﺑﻬﺎر )رﻗﻢ ﻫﻴﺒﺮﻳﺪ( ﺑﻮد .ﺑﺮاي دو ﺳﺎل آزﻣﺎﻳﺶ ،ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﺸﺎﻛﺎري ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺗﺎرﻳﺦﻫﺎي 2و 4ﺧﺮداد و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در 27و 22ﻣﺮداد ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ و 16ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر ﺑﻮد .در اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﺑﺮاي ﻫﺮ رﻗﻢ از 3ﻋﺪد ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺎ ﻗﻄﺮ 56ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﻪ ﻣﻜﺎن از ﻫﺮ ﻗﻄﻌﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻧﺼﺐ ﺷﺪ )ﺷﻜﻞ .(1
ﺷﻜﻞ -1ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺟﻬﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﺑﺮﻧﺞ. Figure 1. The cylindrical mini-lysimeter for measuring rice evapotranspiration.
98
ﭘﻴﺮﻣﺮادﻳﺎن و ﻫﻤﻜﺎران :اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ
ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﺷﺖ )ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻮﺗﻪ 20×20ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ و ﺳﻪ ﻧﺸﺎء در ﻫﺮ ﺑﻮﺗﻪ( و داﺷﺖ داﺧﻞ ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮﻫﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻃﺮاف آن ﺑﻮد .اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در دورهﻫﺎي 3ﺗﺎ 4روزه اﻧﺠﺎم ﺷﺪ .ﺣﺠﻢ آب ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه از ﻫﺮ ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﻘﺪار آب ﻻزم ﺑﻪ ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان آن )ﻣﺎﻧﻨﺪ روش اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ( اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ ،و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ، ارﺗﻔﺎع آﺑﻲ ﻛﻪ ﺻﺮف ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ. ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ از راﺑﻄﻪ ) (1اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ )±.(Pirmoradian et al., 2004 ET = R ± O ) (1 در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ :ETﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق )ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( :Rﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ )ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( :Oآب اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه )ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در ﻣﻘﻴﺎس روزاﻧﻪ از اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي واﻗﻊ در ﻣﺠﺎورت ﻣﺤﻞ اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪ .ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮاي ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ اول ﺳﺎلﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺶ در ﺟﺪول 1 اراﻳﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﺮماﻓﺰار REF-ETﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ از ﭘﻨﺞ روش ﭘﻨﻤﻦ-
ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ) ،(Allen et al., 1998ﺗﺎﺑﺶ ) Doorenbos ،(and Pruitt, 1977ﺑﻼﻧﻲ-ﻛﺮﻳﺪل ) Doorenbos and ،(Pruitt, 1977ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ) Doorenbos and Pruitt, (1977و ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز و ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ) Hargreaves and
(Samani, 1982ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ. ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ و ﻧﻴﺰ ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮ ،ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻃﻮل دوره رﺷﺪ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از روشﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ .ﺑﺎ ﻟﺤﺎظ ﻧﻘﺎط ﻣﻬﻢ دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ،ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺳﺎده و ﺧﻄﻲ از ﻣﻨﺤﻨﻲ Kcﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﺋﻮ در دورﻧﺒﻮس و ﭘﺮوﻳﺖ ) Doorenbos and Pruitt, (1977و آﻟﻦ و ﻫﻤﻜﺎران ) (Allen et al., 1998ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ .اﻳﻦ روش ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ داراي ﻛﺎرﺑﺮد ﮔﺴﺘﺮدهاي اﺳﺖ و ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ در اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد ﻛﺎرﺑﺮدي ،ﺗﻮﺻﻴﻒ دﻗﻴﻘﻲ از ﻣﻨﺤﻨﻲ Kcﺳﺎﻻﻧﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ .ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻪ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي Kcﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ و ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺑﺎ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ و ﭘﻮﺷﺶ ﻧﺴﺒﻲ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در ﺷﻜﻞ 2اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻘﺎدﻳﺮ Kcﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ،ﻣﻴﺎﻧﻲ و اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪل ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ .در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﺎﺋﻮ 56ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪ.
ﺷﻜﻞ -2ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺧﻄﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ Kcﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ).(Doorenbos and Pruitt, 1977; Allen et al., 1998 Figure 2. FAO-style, linearized Kc curve with four crop stages and three Kc values for crop coefficient (Doorenbos and Pruitt, 1977; Allen et al., 1998).
99
ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻏﻼت /ﺳﺎل ﺳﻮم /ﺷﻤﺎره دوم1392 / ﺟﺪول -1ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ) ،(Tدرﺻﺪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ) ،(RHﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ) ،(Rﺳﺎﻋﺖ آﻓﺘﺎﺑﻲ ) (Sو ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )(U ﺑﺮاي ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ اول ﺳﺎلﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺶ Table 1. Mean monthly of temperature (T), percent of relative humidity (RH), precipitation (R), sunshine hours (S), and wind speed (U) for the first six months of experimental years ﻣﺎه 1390 1391 2012
Month
2011
)U(m/s
)S(hr/d
)R(mm
)RH(%
)T(°c
)U(m/s
)S(hr/d
)R(mm
)RH(%
)T(°c
2.5
5.4
96.4
75
15.1
2.5
4.3
30.8
77
14.1
2.0
6.3
4.7
78
21.0
1.9
2.7
53.7
82
17.6
2.2
8.6
77.4
77
24.6
1.8
6.4
10.2
77
23.7
2.1
5.8
131.5
82
24.8
1.7
8.5
39.0
77
26.2
1.6
8.6
39.8
73
27.8
1.7
6.4
98.7
79
26.7
1.6
4.0
184.4
85
23.4
1.5
4.1
276.5
84
22.1
ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺑﺤﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ و ﺗﺒﺨﻴﺮ-ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه از روشﻫﺎي ﭘﻨﻤﻦ-ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ) Allen et al., ،(1998ﺗﺎﺑﺶ ) ،(Doorenbos and Pruitt, 1977ﺑﻼﻧﻲ- ﻛﺮﻳﺪل ) ،(Doorenbos and Pruitt, 1977ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ) (Doorenbos and Pruitt, 1977و ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز-ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ) (Hargreaves and Samani, 1982در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺷﻜﻞﻫﺎي 3ﺗﺎ 6آﻣﺪه اﺳﺖ. ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات EToﺻﺮف ﻧﻈﺮ از روش ﺑﺮآورد ،ﺑﺮاي ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ در اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻛﻢ ﺑﻮده و ﺑﺮاي اواﺳﻂ ﻓﺼﻞ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎي دوره دوﺑﺎره ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .ﺑﺮاي ﻛﻞ دوره رﺷﺪ و در ﻫﺮ دو ﺳﺎل آزﻣﺎﻳﺶ ،ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮآورد EToدر روش ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ آن در روش ﺗﺎﺑﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻃﻮل دوره رﺷﺪ آن ﺑﺎ ارﻗﺎم دﻳﮕﺮ ،ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ 344و 427ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ﺳﺎل 1390 و 341و 415ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ﺳﺎل 1391ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدن ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ،ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ 392و 482 ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮد.
ﻓﺮوردﻳﻦ April
اردﻳﺒﻬﺸﺖ May
ﺧﺮداد June
ﺗﻴﺮ July
ﻣﺮداد August
ﺷﻬﺮﻳﻮر September
ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻘﺎدﻳﺮ ETcاﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻴﻨﻲﻻﻳﺴﻲﻣﺘﺮﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ETcدر ﻫﻔﺘﻪﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ دوره رﺷﺪ در ﻣﺤﺪوده ﻣﻘﺎدﻳﺮ EToدر ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده و در اواﺳﻂ دوره ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ و ﻣﻴﺰان ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ETo اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .در اواﺧﺮ دوره ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺒﺰ و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺮق ،ﻣﻴﺰان ETcﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده ﺗﻐﻴﻴﺮات EToﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد .ﻣﻘﺎدﻳﺮ ETcﺑﺮاي ﻛﻞ دوره رﺷﺪ و ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ در ﺳﺎلﻫﺎي 1390و 1391ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ 459و 437ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ .اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮاي رﻗﻢﻫﺎي ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر و ﺳﺎل 1390ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ 526و 490ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮد .ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻻﺗﺮ ETcدر ﺳﺎل 1390ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺑﻮدن دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه در اﻳﻦ ﺳﺎل ) 5روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺳﺎل (1390و ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎرش در ﻃﻲ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺳﺎل 1391ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل 195) 1390ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ 146ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( ﻧﺴﺒﺖ داد. از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو رﻗﻢ ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر در ﻣﻘﺪار ETcﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدن ﻃﻮل دوره رﺷﺪ و ﺳﺎل آزﻣﺎﻳﺶ ،ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ رﻗﻢ ﺧﺰر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﻢ ﺑﻬﺎر ﺑﻪﻣﻴﺰان 7/4درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ETcدر ﺳﺎل ،1390ﻧﺸﺎن از ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدن ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان 14/6و 6/8 درﺻﺪ اﺳﺖ.
ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ- اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ:ﭘﻴﺮﻣﺮادﻳﺎن و ﻫﻤﻜﺎران
ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه از روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺑﺮاي-( و ﺗﺒﺨﻴﺮETc) ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ- ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺒﺨﻴﺮ-3 ﺷﻜﻞ .1390 رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ در ﺳﺎل Figure 3. The variations of rice evapotranspiration (ETc) and estimated reference evapotranspiration from different methods during growing period for Hashemi variety in 2011.
ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه از روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺑﺮاي-( و ﺗﺒﺨﻴﺮETc) ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ- ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺒﺨﻴﺮ-4 ﺷﻜﻞ .1391 رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ در ﺳﺎل Figure 4. The variations of rice evapotranspiration (ETc) and estimated reference evapotranspiration from different methods during growing period for Hashemi variety in 2012.
100
101
1392 / ﺷﻤﺎره دوم/ ﺳﺎل ﺳﻮم/ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻏﻼت
ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه از روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ-( و ﺗﺒﺨﻴﺮETc) ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ- ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺒﺨﻴﺮ-5 ﺷﻜﻞ .1390 ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺧﺰر در ﺳﺎل Figure 5. The variations of rice evapotranspiration (ETc) and estimated reference evapotranspiration from different methods during growing period for Khazar variety in 2011.
ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه از روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻃﻮل دوره-( و ﺗﺒﺨﻴﺮETc) ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮﻧﺞ- ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺒﺨﻴﺮ-6 ﺷﻜﻞ .1390 رﺷﺪ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺑﻬﺎر در ﺳﺎل Figure 6. The variations of rice evapotranspiration (ETc) and estimated reference evapotranspiration from different methods during growing period for Bahar variety in 2011.
ﭘﻴﺮﻣﺮادﻳﺎن و ﻫﻤﻜﺎران :اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ
102
ﺟﺪول -2ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﺑﺮﻧﺞ )ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در روز( در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ دوره رﺷﺪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﻞ دوره رﺷﺪ ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﺖ آزﻣﺎﻳﺶ Table 2. The mean values of rice evapotranspiration (mm/d) in different growing stages and total mean of growing period for different studied varieties ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﻞ دوره ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ رﺷﺪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ Growing stages Total mean of growing period
Rice cultivar
اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ
ﻣﻴﺎﻧﻲ
ﺗﻮﺳﻌﻪ
اﺑﺘﺪاﻳﻲ
Late
Mid
Development
Initial
5.40
4.93
6.48
5.76
4.35
5.00
2.97
6.69
5.63
3.89
4.60
2.81
6.20
4.95
3.87
ﻫﺎﺷﻤﻲ
*
Hasemi
ﺧﺰر Khazar
ﺑﻬﺎر Bahar
* ﻣﻘﺪار اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دو ﺳﺎل ) 1390و (1391اﺳﺖ. *The values are average of two consecutive years (2011, 2012).
ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ETcﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻲ، ﺗﻮﺳﻌﻪ ،ﻣﻴﺎﻧﻲ و اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺰ ﻛﻞ دوره رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ارﻗﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺟﺪول 2آﻣﺪه اﺳﺖ .ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ،ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ روزاﻧﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪاﻳﻲ رخ داده اﺳﺖ .اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ روزاﻧﻪ ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻃﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ دوره رﺷﺪ در ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ و ﻣﻘﺎرن ﺷﺪن دوره اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﺎه ﺷﻬﺮﻳﻮر و ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺴﺒﻲ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ آب و ﻫﻮاﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوره اﺑﺘﺪاﻳﻲ رﺷﺪ داﻧﺴﺖ .ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ روزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻪ رﻗﻢ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ رخ داده اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ آن رﺳﻴﺪن ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺒﺰ در اﻳﻦ دوره و اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﻲ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ اﺳﺖ .ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ETcﺑﺮاي ﻛﻞ دوره رﺷﺪ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار را دارد و ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر در ردهﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ دوره رﺷﺪ رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو رﻗﻢ دﻳﮕﺮ ،ﻣﻘﺪار ﻛﻞ ETcﺑﺮاي اﻳﻦ رﻗﻢ ﻛﻤﺘﺮ از ارﻗﺎم دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ. ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ارﻗﺎم ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاي ﺳﻪ دورهي اﺑﺘﺪاﻳﻲ ،ﻣﻴﺎﻧﻲ و اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﺟﺪول 3آﻣﺪه اﺳﺖ .در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ارﻗﺎم ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ،ﺑﺮاي دوره اﺑﺘﺪاﻳﻲ رﺷﺪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از روش ﺑﺮآورد ،EToﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ
اﻳﻦ رﻗﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو رﻗﻢ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از رﺷﺪ اﺳﺖ. ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در اﻳﻦ دوره ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺑﻬﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از رﻗﻢ ﺧﺰر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ .در دوره ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ،ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺧﺰر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ و ارﻗﺎم ﻫﺎﺷﻤﻲ و ﺑﻬﺎر در ردهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ .در دوره اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوره اﺑﺘﺪاﻳﻲ، ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره رﻗﻢ ﺧﺰر در رﺗﺒﻪ ﺑﻌﺪي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮاي رﻗﻢ ﺑﻬﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ. در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ روشﻫﺎي ﻣﺒﻨﺎي ﺑﺮآورد ،EToﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در روشﻫﺎي ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز -ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ و ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮآورد EToدر اﻳﻦ دو روش ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺳﺘﻮن آﺧﺮ ﺟﺪول 3ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺞ در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﺎﺋﻮ 56ﺑﺮاي ﺳﻪ دوره اﺑﺘﺪاﻳﻲ ،ﻣﻴﺎﻧﻲ و اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ 1/2 ،1/05و 0/6-0/9 ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ) .(Allen et al., 1998ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺘﺞ از اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻓﺎﺋﻮ ﺣﺎﻛﻲ از وﺟﻮد ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺖ .ﻣﻘﺎدﻳﺮ درﺻﺪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت در ﺟﺪول 4اراﻳﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﻴﺶ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻋﺪم ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺑﺮﻧﺞ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در
103
ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻏﻼت /ﺳﺎل ﺳﻮم /ﺷﻤﺎره دوم1392 /
اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ واﻗﻊ ﺷﺪ. ﺗﻔﺎوت ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﻓﺎﺋﻮ ﻧﺸﺎن از ﺿﺮورت اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺪﻗﻴﻖ ﺑﺮآوردﻫﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﺪودﻳﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻮد .ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن آب ﻣﻨﻄﻘﻪ در اﻓﺰاﻳﺶ دﻗﺖ ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻧﻴﺎز آﺑﻲ و ﺑﺎ ﻫﺪف اﺳﺘﻔﺎده از آن در ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎي آﺑﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺗﺤﻮﻳﻞ آب در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد.
ﻓﺎﺋﻮ 56آﻣﺪه اﺳﺖ )از 150ﺗﺎ 180روز ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي اﺳﺘﻮاﻳﻲ و ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ .ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺿﺮ ﺿﺮورت اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺳﺎزد .ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻮل دورهﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﺋﻮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل از ﻃﻮل دورهﻫﺎي ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ .در ﻋﻤﻞ ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻟﺤﺎظ اﺛﺮات ﻣﺤﻠﻲ رﻗﻢ ﮔﻴﺎه ،اﻗﻠﻴﻢ و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ، اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ).(Bos et al., 2009 ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق ﻛﻞ دوره رﺷﺪ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﻫﺎﺷﻤﻲ ،ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ 526 ،448و 490ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ .ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ارﻗﺎم ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان 14/6و 6/8درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ .ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ETcﺑﺮاي ﻛﻞ دوره رﺷﺪ و ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﻫﺎﺷﻤﻲ ،ﺧﺰر و ﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ 5/0 ،5/4و 4/6ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ .ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ -ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ دوره رﺷﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻪ رﻗﻢ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﺑﺮاي رﻗﻢ ﻫﺎﺷﻤﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ
ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻗﺮارداد ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎره 4202-27ﻣﻮرخ 90/11/9ﺑﺎ ﺣﻮزه ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﮔﻴﻼن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از ﺣﻮزه ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺮﻧﺞ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن اﻣﻜﺎن اﺟﺮاي ﻃﺮح در ﻣﺤﻞ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد.
ﺟﺪول -3ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ارﻗﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﺖ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺮاي ﺳﻪ دورة اﺑﺘﺪاﻳﻲ ،ﻣﻴﺎﻧﻲ و اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ- ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )(ETo Table 3. The values of crop coefficient for the different studied varieties in initial, mid-season and late-season stages based on ETo estimation method روش ﺑﺮآورد ETo ETo estimation method
ﺿﺮاﻳﺐ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻓﺎﺋﻮ FAO recommended coefficients
ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز-ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ
ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ
ﺑﻼﻧﻲ-ﻛﺮﻳﺪل
HargreavesSamani
Pan Evaporation
BlaneyCriddle
Radiation
1.05
0.91
1.09
0.92
0.91
0.99
1.2
1.18
1.38
1.22
1.22
1.35
0.6-0.9
1.01
1.21
1.05
1.06
1.14
1.05
0.76
1.01
0.84
0.84
0.90
1.2
1.27
1.48
1.23
1.23
1.37
0.6-0.9
0.93
1.18
1.04
1.05
1.08
اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ
1.05
0.79
1.05
0.88
0.89
0.94
1.2
1.15
1.36
1.18
1.18
1.31
0.6-0.9
0.91
1.16
1.02
1.03
1.05
اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ
ﺗﺎﺑﺶ
ﭘﻨﻤﻦ-ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ
ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ
PenmanMonteith
اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ
رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ Growing stage
Rice cultivar
Initial Mid Late
ﻫﺎﺷﻤﻲ
*
Hashemi
Initial Mid Late
ﺧﺰر Khazar
Initial Mid Late
ﺑﻬﺎر Bahar
* ﻣﻘﺪار اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دو ﺳﺎل ) 1390و (1391اﺳﺖ. *The values are average of two consecutive years (2011, 2012).
ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ- اﺳﺘﺨﺮاج ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ:ﭘﻴﺮﻣﺮادﻳﺎن و ﻫﻤﻜﺎران
104
ﻣﻘﺎدﻳﺮ درﺻﺪ ﺗﻔﺎوت ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺘﺞ از اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻓﺎﺋﻮ-4 ﺟﺪول Table 4. The difference percentages between the gained crop coefficients from this study and FAO recommended values ETo روش ﺑﺮآورد رﻗﻢ ﺑﺮﻧﺞ ET estimation method o ﻣﺮﺣﻠﻪ Growing ﻴﺚ ﻣﺎﻧﺘ ﭘﻨﻤﻦ ﻛﺮﻳﺪل -ﺑﻼﻧﻲ ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ-ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز Rice رﺷﺪ ﺗﺎﺑﺶ stage
cultivar
Initial
ﻫﺎﺷﻤﻲ Hashemi
Mid Late Initial
ﺧﺰر Khazar
Mid Late Initial
ﺑﻬﺎر Bahar
Mid Late
اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ
PenmanMonteith 6
14
BlaneyCriddle 12
Pan Evaporation 4
HargreavesSamani 13
12
1
2
15
1
81
35
Radiation
52
38
34
اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ
15
20
20
4
27
14
2
2
23
6
44
40
38
58
24
اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ
11
15
16
0
24
9
2
2
20
1
40
38
36
55
21
References Allen, R. G., Jensen, M. E., and Burman, R. D. 1990. Evapotranspiration and irrigation water requirement. ASCE Manual and Report on Engineering Practice. No. 70. American Society of Civil Engineers, New York, USA. pp: 123. Allen, R. G., Pereira, L. S., Raes, D. and Smith, M. 1998. Crop evapotranspiration: Guidelines for computing crop water requirements. FAO Irrigation and Drainage, Paper No. 56, Rome, Italy. pp: 300. Bahmani, A. 2004. Application of artificial neural networks to estimate reference evapotranspiration for decreasing requirement data in Tehran region. M.Sc. Dissertation. Tarbiat Modares University, Iran. (In Persion). Bos, M. G., Kselik, R. A. L., Allen, R. G. and Molden D. J. 2009. Water Requirements for Irrigation and the Environment. Springer. Bouman, B. A. M., Lampayan, R. M., and Tuong, T. P. 2007. Water management in irrigated rice: Coping with water scarcity. International Rice Research Institute, Los Baños, Philippines. pp: 54. Burt, C. M. 2011. The irrigation sector shift from construction to modernization: What is required for success. Proceeding of 21st International Congress on Irrigation and Drainage, 16-22 October, Tehran, Iran. pp: 7-11. Doorenbose, J., and Pruitt, W. O. 1977. Guideline for predicting crop water requirements. FAO Irrigation and Drainage, Paper No. 24, Rome, Italy. pp: 193. Hargreaves, G. H. and Samani, Z. A. 1982. Estimating potential evapotranspiration. Technical note. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, ASCE 108 (3): 225–230. Hendrickx, J. M. H., Vink, N. H. and Fayinke, T. 1986. Water requirement for irrigated rice in semi-arid region in west Arfica. Agricaltural Water Management 22: 75-90. Herve, P. 1996. Guilan, a successful irrigation project in Iran. Irrigation and Drainage Systems 10: 95-107. Pirmoradian, N., Kamgar-Haghighi, A. A. and Sepaskhah, A. R. 2002. Crop coefficient and water requirement of rice in Kooshkak region, Fars province. Journal of Agricultural Science and Natural Resources 6 (3): 15-23. (In Persian). Pirmoradian, N., Kamgar-Haghighi, A. A. and Sepaskhah, A. R. 2004. Lateral seepage, deep percolation, runoff, and the efficiencies of water use and application in irrigation rice in Kooshkak region in Fars province, I.R. of Iran. Iran Agricultural Research 23 (2): 1-8. (In Persian).
105
1392 / ﺷﻤﺎره دوم/ ﺳﺎل ﺳﻮم/ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻏﻼت
Razavipour, T., and Yazdani, M. R. 1998. Determination of medow and rice (Binam & Khazar varieties) potential evapotranspiration, Kc values, C values by lysimeters and controlled plots in Guilan Province (Rasht). Final Report. Rice Research Institute of Iran. (In Persian). Shih, S. F., Rahi, G. S., and Harrison, D. S. 1982. Evapotranspiration studies on rice in relation to water efficiency. Transactions of the ASAE 25 (3): 702-707. Tyagi, N. K., Sharma, D. K. and Luthra, S. K. 1999. Determination of evapotranspiration and crop coefficients of rice and sunflower with lysimeter. Agricultural Water Management 45: 41-54.
Cereal Research, Vol. 3, No. 2, 2013 (95-106)
106
Derivation of crop coefficients of three rice varieties based on ETo estimation method in Rasht region Nader Pirmoradian1*, Fatemeh Zekri2, Mojtaba Rezaei3, Vaheedeh Abdollahi2
1 and 2. Assist. Prof. and Graduate Students, respectively, Dept. of Water Engineering, Faculty of Agricultural Sciences, University of Guilan, 3. Research Instructor of Rice Research Institute of Iran
(Received: January 14, 2013- Accepted: July 8, 2013) Abstract Determination of evapotranspiration is necessary in water studies specially to estimate crop water requirement and to design irrigation systems. One of the most important stages in estimating crop water requirement is determination of crop coefficient (Kc) and reference evapotranspiration (ETo) as for factors such as growing period, crop species and cultivar. This experiment was conducted to derivate Kc for three rice varieties, Hashemi as a local cultivar, Khazar as an improved cultivar and Bahar as a Hybrid cultivar, in paddy fields of Rice Research Institute of Iran in 2009 and 2010. The values of crop evapotranspiration (ETc) were measured with installing three cylindrical mini-lysimeter for each cultivar. Derivation of Kc were done based on five ETo estimation methods including FAO Penman-Monteith, Radiation, Blaney-Criddle, Pan Evaporation and Hargreaves. As a result, water requirements for Khazar (526 mm) and Bahar (490 mm) varieties were 14.6 and 6.8 percent higher than Hashemi (459 mm) cultivar, respectively. The crop coefficients were varied between 0.76 to 1.09 for initial stage, 1.15 to 1.48 for mid-season and 0.91 to 1.21 for late-season based on ETo estimation method and rice cultivar. Difference between the gained Kc in this study with the recommended values by FAO shows that derivation of crop coefficient based on local conditions is necessary. The obtained Kc based on different ETo methods can increase estimation accuracy of water requirement in availability limitation to meteorological data. The results of this study can be used by local project managers, consultants and irrigation engineers in designing water projects and scheduling of water delivery in irrigation and drainage networks. Keywords: Evapotranspiration, Crop coefficient, Lysimeter, Rice
*Corresponding author:
[email protected] ;
[email protected]
