Eastern Armenian Bible

139 downloads 871 Views 7MB Size Report
ASTUAflAΩUNff. MATEAN. HIN EI NOR KTAKARANNERI. (Eastern Armenian Bible). Bibles.org.uk, London. Page 2. Page 3. Hin Ktakaran. Eres. Eres. flNNDOC ...
ASTUAflAΩUNff MATEAN

HIN EI NOR KTAKARANNERI (Eastern Armenian Bible)

Bibles.org.uk, London.

Hin Ktakaran Eres

flNNDOC . . . . . . Elq . . . . . . . . . . Ξewtakan . . . . . Φower . . . . . . . . Erkrord fflr¯nq . . Yesow . . . . . . . . Dataworner . . . Høow¸ . . . . . . . . 1 Φagaworac . . . 2 Φagaworac . . . 3 Φagaworac . . . 4 Φagaworac . . . 1 Mnacordac . . . 2 Mnacordac . . . 1 Ezras . . . . . . 2 Ezras . . . . . . N¯emi . . . . . . . . Es¸er . . . . . . . . Yowdi¸ . . . . . . . Tobi¸ . . . . . . . . 1 Makabayeciner 2 Makabayeciner 3 Makabayeciner Saˇmos . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 90 168 225 303 367 409 454 460 518 566 624 678 728 791 823 842 867 888 915 932 994 1041 1062

Eres

Aøakner . . . . . . . . . Ψoˇovoˇ . . . . . . . . . Erg Ergoc . . . . . . . . Imastow¸iwn Soˇomoni Siraq . . . . . . . . . . Yob . . . . . . . . . . . . Esayi . . . . . . . . . . . ffls¯¯ . . . . . . . . . . . . Amos . . . . . . . . . . . Miqia . . . . . . . . . . Yovel . . . . . . . . . . . Abdiow . . . . . . . . . . Yovnan . . . . . . . . . . Nawowm . . . . . . . . . . Ambakowm . . . . . . . . . SoŒonia . . . . . . . . . Ang¯ . . . . . . . . . . . . Zaqaria . . . . . . . . Maˇaqia . . . . . . . . Eremia . . . . . . . . . . Barowq . . . . . . . . . . Oˇb . . . . . . . . . . . . Dani¯l . . . . . . . . . . Ezeki¯l . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

1167 1211 1225 1232 1260 1308 1353 1444 1457 1467 1475 1480 1482 1485 1488 1492 1496 1499 1515 1520 1623 1631 1640 1677

Nor Ktakaran Eres

MATΦΣOS . . . . . . Markos . . . . . . . . Ξowkas . . . . . . . . Yovhann¯s . . . . . . GorÆq . . . . . . . . . Høom¯aciner . . . . 1 Korn¸aciner . . . 2 Korn¸aciner . . . Gaˇataciner . . . EŒesaciner . . . . . ffiilipeciner . . . . Koˇosaciner . . . . 1 Φesaˇonikeciner 2 Φesaˇonikeciner

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

1767 1823 1859 1918 1964 2024 2048 2071 2087 2095 2103 2109 2115 2120

Eres

1 Timo¸¯os . . 2 Timo¸¯os . . Titos . . . . . ffiilimon . . . . Ebrayeciner Yakobos . . . 1 Petros . . 2 Petros . . 1 Yovhann¯s . 2 Yovhann¯s . 3 Yovhann¯s . Yowda . . . . . Yaytnow¸iwn .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

2123 2130 2135 2138 2140 2157 2163 2170 2175 2182 2183 2184 2186

GIRQ flNNDOC G

I skzban¯ AstowaÆ steˇÆec erkinqn ow erkir˚: Er– 1, 2 kirn an´ew ow ankazm ¯r, xawar ¯r tirowm anhowni vray, ew AstÆow hogin ærjowm ¯r jreri vray: Ew AstowaÆ asac. 3 ¡Φoˇ loys lini¿: Ew loys eˇaw: AstowaÆ tesaw, or loys˚ law 4 ¯, ew AstowaÆ loys˚ baßanec xawaric: AstowaÆ loys˚ ko– 5 œec cerek, isk xawar˚ koœec giæer: Ew eˇaw erekoy, ew eˇaw aøawØt‘ Ør aøajin: AstowaÆ asac. ¡Φoˇ taraÆow¸iwn 6 aøajanay jreri mijew, ew jrer˚ ¸oˇ baßanowen jreric¿: Ew eˇaw aydp¯s: AstowaÆ steˇÆec taraÆow¸iwn˚, orov 7 AstowaÆ taraÆow¸ean nerqewowm eˇaÆ jrer˚ anjrpetec taraÆow¸ean vray eˇaÆ jreric: AstowaÆ taraÆow¸iwn˚ 8 koœec erkinq: AstowaÆ tesaw, or law ¯: Ew eˇaw erekoy, ew eˇaw aøawØt‘ Ør erkrord: AstowaÆ asac. ¡Φoˇ erknqi 9 tak gtnowoˇ jrer˚ hawaqowen mi teˇ, ew ereway camaq˚¿: Ew eˇaw aydp¯s. erknqi taki jrer˚ hawaqowecin mi teˇ, ow erewac camaq˚: AstowaÆ camaq˚ koœec erkir, isk hawa– 10 qowaÆ jrer˚ koœec Æov: AstowaÆ tesaw, or law ¯: AstowaÆ 11 asac. ¡Φoˇ erkir˚ ir tesaki ow ir nmanow¸ean serm˚ parownakoˇ dalar boys ew ir tesaki ow ir nmanow¸ean serm˚ parownakoˇ, ir tesaki mirg towoˇ ptˇaber Æaø a˘ecni erkri vray¿: Ew eˇaw aydp¯s. hoˇ˚ amboˇj erkri 12 vray canelow serm˚ ir m¯j parownakoˇ dalar boys ew ir te– saki serm˚ ir m¯j parownakoˇ, mirg towoˇ Æaø a˘ecrec: AstowaÆ tesaw, or law ¯: Ew eˇaw erekoy, ew eˇaw aøawØt‘ 13 Ør errord: AstowaÆ asac. ¡Φoˇ lowsatowner linen er– 14 knqi taraÆow¸ean m¯j, orp¯szi lowsaworen erkir˚ ew ira– ric baßanen cerekn ow giæer˚: Dranq ¸oˇ linen, orp¯szi coyc tan taroway eˇanakner˚, tØnakan Ørern ow tari– ner˚, ¸oˇ linen, Æagen erknqi taraÆow¸ean m¯j‘ erkir˚ 15 lowsaworelow hamar¿: Ew eˇaw aydp¯s: AstowaÆ steˇÆec 16 erkow meÆ lowsatowner. meÆ lowsatown‘ cerekn iæxelow, isk Œoqr lowsatown‘ giæern iæxelow hamar, inœp¯s naew ast– ˇer: AstowaÆ dranq drec erknqi taraÆow¸ean m¯j‘ erki– 17 r˚ lowsaworelow hamar, inœp¯s naew cerekoway ow giæeroway 18

1. 19–2. 2

19 20

21

22

23 24

25

26

27

28

29

30

31

2 2

flNNDOC

2

vray iæxelow ew loysn ow xawar˚ iraric baßanelow hamar: AstowaÆ tesaw, or law ¯: Ew eˇaw erekoy, ew eˇaw aøa– wØt‘ Ør œorrord: AstowaÆ asac. ¡Φoˇ jrern artadren kendanow¸ean æownœ ownecoˇ zeøownner, ew erkri vray ow er– knqi taraÆow¸ean m¯j ¸oˇ ¸ewawor ¸øœownner linen¿: Ew eˇaw aydp¯s: AstowaÆ steˇÆec xoæor k¯ter, kendanow– ¸ean æownœ ownecoˇ am¯n tesak zeøownner, or artadrecin jrern ˚st tesakneri, ew am¯n tesak ¸ewawor ¸øœownner‘ ˚st tesakneri: AstowaÆ tesaw, or law ¯: AstowaÆ Ør– hnec dranc ow asac. ¡A˘ec¯—q, bazmac¯—q ew lcr¯—q Æoveri jrer˚, isk ¸øœownner˚ ¸oˇ bazmanan erkri vray¿: Ew e– ˇaw erekoy, ew eˇaw aøawØt‘ Ør hingerord: AstowaÆ a– sac. ¡Φoˇ erkirn artadri œorqotani kendaniner irenc tesaknerov, soˇownner ew gazanner irenc tesaknerov¿: Ew eˇaw aydp¯s: AstowaÆ steˇÆec erkri gazannern i– renc tesaknerov, anasownnern irenc tesaknerov ew erk– ri bolor soˇownnern irenc tesaknerov: AstowaÆ tesaw, or dranq law en: AstowaÆ asac. ¡Mard steˇÆenq mer ker– paranqov ow nmanow¸eamb, na ¸oˇ iæxi Æovi ´kneri, er– knqi ¸øœownneri, oˇj erkri anasownneri ew erkri vray so– ˇacoˇ bolor soˇownneri vray¿: Ew AstowaÆ mardown steˇ– Æec ir patkerov, AstÆow patkerov steˇÆec nran, arow ew ¯g steˇÆec nranc: AstowaÆ Ørhnec nranc ow asac. ¡A˘ec¯—q, bazmac¯—q, lcr¯—q erkir˚, tirec¯—q dran, iæxec¯—q Æovi ´kneri, erknqi ¸øœownneri, oˇj erkri bolor anasown– neri ow erkri vray soˇacoˇ bolor soˇownneri vray¿: As– towaÆ asac. ¡Aha ´ez toweci oˇj erkri vray taraÆowaÆ sermaneli bolor boyseri sermer˚ ew irenc m¯j ptowˇ ser– manelow serm parownakoˇ bolor Æaøer˚: Dranq ¸oˇ ´ez hamar snownd linen, isk bolor kanaœ xoter˚ erkri bolor gazanneri, erknqi bolor ¸øœownneri ew erkri vray soˇa– coˇ bolor soˇownneri‘ bolor kendanineri hamar ¸oˇ linen ker¿: Ew eˇaw aydp¯s: AstowaÆ tesaw, or ayn am¯n˚, inœ steˇÆel ¯r, æat law ¯: Ew eˇaw erekoy, ew eˇaw aøawØt‘ Ør vecerord: Ayspisov AstowaÆ steˇÆec erkinqn ow erkir˚ ew kar– gaworec dranq: AstowaÆ vecerord Ørn awartec arar–

3

flNNDOC

2. 3–21

œagorÆow¸iwn˚ ew ir kataraÆ bolor gorÆeric yetoy‘ eظn– erord Ør˚, hangstacaw: AstowaÆ Ørhnec eظnerord Ør˚ ew srbagorÆec ayn, orovhetew ayd Ør˚ AstowaÆ hangsta– caw ir ayn bolor gorÆeric, or sksel ¯r anel: Ays ¯ erknqi ow erkri ararœow¸ean patmow¸iwn˚: Ayn Ør˚, erb AstowaÆ steˇÆec erkinqn ow erkir˚, erkri vray deø oœ mi townk œ¯r bowsel, deø oœ mi daætayin boys œ¯r a˘el, orovhetew T¯r AstowaÆ an´rew œ¯r teˇacrel erkri vray, ew mard œkar, or mæak¯r hoˇ˚, bayc aˇbiwr ¯r bxowm erkric ew oøogowm oˇj erkir˚: T¯r AstowaÆ mardown steˇÆec erkri hoˇic, nra d¯mqin kendanow¸ean æownœ Œœec, ew mardn eˇaw kendani ¯ak: AstowaÆ draxt tnkec Edemowm‘ arewelean koˇm˚, ew aynteˇ drec ir steˇÆaÆ mardown: T¯r AstowaÆ erkric bowscrec naew am¯n tesaki geˇeckatesil ow hameˇ mrger towoˇ Æaøer, isk kenac Æaø˚‘ barow ew œari gitow¸ean Æaø˚, tnkec draxti m¯jteˇowm: Get ¯r bxowm Edemic, orp¯szi oøog¯r draxt˚, ew aynteˇic baßanwowm ¯r œors ˘iwˇeri: M¯ki anown˚ ffiison ¯r: Na ¯, or patowm ¯ amboˇj Ewilat erkir˚, aynteˇ, owr oski kay: Ayd erkri oskin azniw ¯: Aynteˇ kay naew sowtak ew dahanak aknaqar˚: Erkrord geti anown˚ Gehon ¯: Na patowm ¯ E¸ovpacwoc erkir˚: Errord get˚ Tigrisn ¯: Sa hosowm ¯ d¯pi Asores– tan: fforrord get˚ EŒratn ¯: T¯r AstowaÆ ir steˇÆaÆ mardown teˇaworec berkrow¸ean draxtowm, orp¯szi sa mæaki ow pahpani ayn: T¯r AstowaÆ patowirec Adamin ow asac. ¡Draxtowm am¯n Æaøi ptowˇneric karoˇ es ow– tel, bayc barow ew œari gitow¸ean Æaøic mi— ker¯q, orov– hetew ayn Ør˚, erb owt¯q dranic, mahkanacow k˚ daønaq¿: T¯r AstowaÆ asac. ¡Law œ¯, or mard˚ miaynak lini: Nra nmanow¸eamb mi Øgnakan steˇÆenq nra hamar¿: T¯r As– towaÆ steˇÆec naew daætayin bolor gazannerin, erknqi bolor ¸øœownnerin ew berec Adami mØt, or tesni, ¸¯ Adam˚ inœ anown k˚ tay dranc: Ew Adamn inœ anown or tar am¯n mi kendanown, ayn ¯l k˚ lin¯r dra anown˚: Adam˚ bolor a– nasownnerin, erknqi bolor ¸øœownnerin ew daætayin bolor gazannerin towec anownner, bayc Adam˚ œgtaw ir nmanow– ¸iwnn ownecoˇ mi Øgnakan: T¯r AstowaÆ ¸mrow¸iwn berec

3

4

5

6 7

8 9

10

11 12

13 14 15

16

17

18 19

20

21

2. 22–3. 15

22

23

24

25

3

2 3

4, 5

6

7

8

9, 10

11

12

13 14

15

flNNDOC

4

Adami vray, ew sa qnec: AstowaÆ hanec nra koˇoskreric m¯k˚ ew ayd teˇ˚ maækov ÆaÆkec: T¯r AstowaÆ Adamic vercraÆ koˇoskric kin ararec ew nran berec Adami mØt: Adamn asac. ¡Ayßm sa oskor ¯ im oskorneric ew marmin‘ im marmnic: Φoˇ sa koœowi kin, orovhetew ir amowsnowc steˇÆowec¿: Ayd isk pat˘aøov tˇamard˚ ¸oˇnelov ir hØrn ow mØr˚‘ p¯tq ¯ mianay ir knoj˚, ew erkows˚ p¯tq ¯ linen mi marmin: Ew erkowsn ¯l‘ Adamn ow ir kin˚, merk ¯in ow œ¯in amaœowm: ffl´˚ erkri vray AstÆow steˇÆaÆ bolor gazanneric awe– li xoramank ¯r: ffl´n asac knoj˚. ¡Inœo?w AstowaÆ asac, ¸¯ draxtowm gtnowoˇ bolor Æaøeri ptowˇneric œ¯q karoˇ ow– tel¿: Kinn asac Ø´in. ¡Draxti Æaøeri ptowˇneric ka– roˇ enq owtel: Sakayn draxti m¯jteˇi Æaøi ptˇi ha– mar AstowaÆ asac. ¡Dranic œowt¯q ew œmØtenaq, orp¯szi œmeøn¯q¿: ffl´n asac knoj˚. ¡ff¯q mahanay, orovhetew As– towaÆ git¯r, or ayn Ør˚, erb dranic owt¯q, k˚ bacowen ´er aœqer˚, ew dowq k˚ lin¯q astowaÆneri nman‘ k’imanaq barin ow œar˚¿: Kin˚ tesaw, or Æaøi ptowˇ˚ law ¯ owtelow hamar, aknaha˘oy ¯ ew grawiœ‘ ˚mbønelow hamar: Na aøaw nra ptˇic, keraw ew towec ir mØt kangnaÆ amowsnown, ew nranq keran: Erkowsi aœqern ¯l bacowecin, ew nranq has– kacan, or merk en: Nranq ¸zenow terewnern irar karecin ew irenc hamar gognoc æinecin: Erekoyean nranq lsecin T¯r AstÆow‘ draxtowm ærjagayelow otna´ayn˚, ew Adamn ow ir kin˚ T¯r AstÆowc ¸aqnowecin draxti Æaøeri m¯j: T¯r AstowaÆ kanœec Adamin ow asac nran. ¡O?wr es¿: A– dam˚ patasxanec. ¡Lseci qo ´aynn aysteˇ‘ draxtowm, amaœeci, orovhetew merk ¯i, ew ¸aqnoweci¿: AstowaÆ a– sac nran. ¡O?v yaytnec qez, ¸¯ merk es: ArdeØq kera?r ayn Æaøi ptˇic, oric patowirel ¯i, or œowtes¿: Adamn asac. ¡Ays kin˚, or towecir in´, na— towec in´ Æaøi ptˇic, ew es keray¿: T¯r AstowaÆ asac knoj˚. ¡Ayd i?nœ es arel¿: Kinn asac. ¡ffl´˚ xabec in´, ew es keray¿: T¯r AstowaÆ asac Ø´in. ¡Qani or ayd bann arecir, aniÆeal lines erkri bo– lor anasownneri ow gazanneri m¯j: Qo lanji ow orovayni vray soˇas, oˇj keanqowmd hoˇ owtes: Φænamow¸iwn piti

5

flNNDOC

3. 16–4. 8

dnem qo ew ayd knoj mijew, qo serndi ow nra serndi mijew: Na piti jaxjaxi qo glowx˚, isk dow piti xay¸es nra garæapar˚¿: Isk knojn asac. ¡Piti anœaŒ bazmacnem qo cawern ow qo haøaœanqner˚: Cawerov erexaner piti Ænes, qo amowsnown piti en¸arkowes, ew na piti iæxi qez vray¿: AstowaÆ Adamin asac. ¡Qani or ansacir qo knoj ´aynin ew kerar ayn Æaøi ptˇic, ori—c miayn qez patowireci œowtel, bayc kerar dranic, ¸oˇ aniÆeal li– ni erkir˚ qo araÆi pat˘aøov: Tanjanqov hay¸ay¸es qo snownd˚ qo keanqi bolor Ørerin: ffiowæ ow tatask ¸oˇ a– ˘ecni qez hamar erkir˚, ew dow daætayin boyserov snowes: Qo eresi qrtinqov owtes hacd minœew hoˇ daønald, oric steˇÆowecir, orovhetew hoˇ ¯ir ew hoˇ ¯l k˚ daønas¿: Ew Adamn ir knoj anown˚ drec Keanq, orovhetew na ¯ bolor mardkanc naxamayr˚: T¯r AstowaÆ Adami ow nra knoj hamar kaæowic zgestner patrastec ew hagcrec nranc: T¯r AstowaÆ asac. ¡Aha Adam˚ dar´aw mez nman m¯k˚, na giti barin ew œar˚: Ard, gowc¯ na ´eøq˚ mekni, qa– ˇi kenac Æaøic, owti ew anmah daønay¿: Ew T¯r AstowaÆ artaqsec nran berkrow¸ean draxtic, orp¯szi na mæaki ayn hoˇ˚, oric steˇÆowel ¯r: AstowaÆ dowrs hanec Ada– min, bnakecrec berkrow¸ean draxti dimac ew hramayec qerovb¯nerin ow boceˇ¯n srin æowrjanaki hskel d¯pi kenac Æaø˚ tanoˇ ˘anaparhner˚:

16

17

18

19 20

21

22

23

24

Adam˚ paøkec ir kin Ewayi het, sa yˇiacaw, Ænec Ka– 4 y¯nin ow asac. ¡Mard Æneci AstÆow zØrow¸eamb¿: Dranic 2 yetoy na Ænec nra eˇbayr Ab¯lin: Ab¯l˚ dar´aw oœxarne– ri hoviw, isk Kay¯n˚ hoˇ ¯r mæakowm: Oroæ ßamanak anc 3 Kay¯n˚ erkri bariqneric ˚nÆay berec AstÆown, isk Ab¯– 4 l˚ berec ir oœxarneri aøajnekneric ow g¯reric: AstowaÆ bari aœqov nayec Ab¯lin ow nra ˚nÆanerin, isk Kay¯ni 5 ow nra ˚nÆaneri vray owæadrow¸iwn œdar´rec: Kay¯n˚ æat trtmec, nra d¯mq˚ møaylowec: T¯r AstowaÆ Kay¯nin asac. 6 ¡Inœo?w trtmecir, inœo?w møaylowec d¯mqd: ff¯? or e¸¯ ardar 7 es zohaberowm, bayc ardar œes baßanowm, meˇanœaÆ es li– nowm: Hangi—st eˇir, dow karoˇ es meˇqic azatowel, dow i vi˘aki es ayn yaˇ¸aharelow¿: Kay¯nn asac ir eˇbayr 8

4. 9–26

9

10 11

12

13 14

15

16 17

18

19

20 21 22

23

24

25

26

flNNDOC

6

Ab¯lin. ¡Ari gnanq daæt¿: Erb nranq daæt hasan, Kay¯– n˚ yar´akowec ir eˇbayr Ab¯li vray ew spanec nran: T¯r AstowaÆ harcrec Kay¯nin. ¡O?wr ¯ qo eˇbayr Ab¯l˚¿: Sa patasxanec. ¡ffgitem, mi?¸¯ es im eˇbØr pahakn em¿: AstowaÆ asac. ¡Ayd i?nœ arecir, qo eˇbØr arean kanœ˚ erkric boˇoqowm ¯ in´: Ard, aniÆeal lines erkri vray, or˚ bacec ir beran˚ eˇbØrd‘ qo ´eøqov ¸aŒaÆ ariwnn ˚ndow– nelow hamar: Dow piti mæakes hoˇ˚, bayc na piti œka– roˇanay qez tal ir ardiwnq˚: Ah ow doˇi ew ererman m¯j piti lines erkri vray¿: Kay¯nn asac AstÆown. ¡GorÆaÆ meˇqs meÆ ¯ ¸oˇow¸ean arßani linelow hamar: E¸¯ aysØr in´ hanes erkric, es k˚ ¸aqnowem qeznic, ah ow doˇi ew ererman m¯j k˚ linem erkri vray, ew ov handipi, k˚ spa– ni in´¿: T¯r AstowaÆ asac nran. ¡Aydp¯s œ¯: Na, ov k˚ spani Kay¯nin, eظnapatik vr¯ßi k’arßananay¿: Ew T¯r AstowaÆ næan drec Kay¯ni vray, orp¯szi oœ oq, ov handi– pi nran, œspani: Kay¯n˚ heøacaw AstÆow mØtic ew bnak– owec Nayid erkrowm‘ Edemi dimac: Kay¯n˚ paøkec ir knoj het, sa yˇiacaw ow Ænec Enoqin: Kay¯n˚ qaˇaq kaøowcec ew qaˇaq˚ koœec ir ordow‘ Enoqi anowamb: Enoq˚ Gayeridad anowamb ordi ownecaw: Gayeridad˚ Ænec Mayi¯lin, Mayi¯l˚ Ænec Ma¸owsaˇayin, Ma¸owsaˇan Ænec Ξam¯qin: Ξam¯qn aøaw erkow kin. m¯ki anown˚ Adda ¯r, isk erkrordi anown˚‘ S¯lla: Addan Ænec Yob¯lin: Sa xaænaraÆneri vranne– rowm bnakowoˇneri naxahayrn ¯: Nra eˇbØr anown˚ Yobaˇ ¯: Na ¯ yØrinel ergn ow qnar˚: S¯llan Ænec Φob¯lin, or˚ pˇn´i ow erka¸i hmowt darbin ¯r: Φob¯li qoyr˚ Noyeman ¯r: Ξam¯qn asac ir kananc‘ Addayin ow S¯llayin. ¡Lsec¯—q im xØsq˚, Ξam¯qi kanayq, aka—nj dr¯q im asaÆin: Es mi eritasard mard spaneci, orovhetew na in´ viraworel ew harowaÆel ¯r: E¸¯ spanow¸ean hamar Kay¯nic eظn an– gam vr¯ß ¯ pahanjwowm, apa Ξam¯qic‘ eظanasowneظn angam¿: Adam˚ paøkec ir kin Ewayi het, sa yˇiacaw, Ænec ordi, nra anown˚ drec S¯¸ ew asac. ¡Kay¯ni spa– naÆ Ab¯li Œoxar¯n AstowaÆ in´ owriæ zawak pargewec¿: S¯¸n ownecaw ordi ew nra anown˚ drec Enos: Na yowsalov kanœowm ¯r T¯r AstÆow anown˚:

7

flNNDOC

5. 1–29

Sa mardkanc azgabanow¸ean ayn Øreri patmow¸iwnn 5 ¯, erb AstowaÆ steˇÆec Adamin: Υst AstÆow patkeri steˇÆec nran, arow ew ¯g steˇÆec nranc, Ørhnec ew a– 2 dam, aysinqn‘ mard anowanec nranc ayn Ør˚, erb steˇ– Æec nranc: Adam˚ erkow hariwr eresown tarekanin ir 3 nman ow ir kerparanqov ordi Ænec ew anown˚ drec S¯¸: S¯¸in Ænelowc yetoy Adamn aprec ews eظ˚ hariwr ta– 4 ri ew Ænec owstrer ow dowstrer: Adam˚ meøaw‘ aprelov 5 in˚ hariwr eresown tari: S¯¸˚ erkow hariwr hing tare– 6 kanin Ænec Enosin: Enosin Ænelowc yetoy S¯¸n aprec ews 7 eظ˚ hariwr eظ˚ tari ew Ænec owstrer ow dowstrer: S¯¸˚ 8 meøaw‘ aprelov in˚ hariwr tasnerkow tari: Enos˚ ha– 9 riwr innsown tarekanin Ænec Kaynanin: Kaynanin Æne– 10 lowc yetoy Enosn aprec ews eظ˚ hariwr tasnhing tari ew Ænec owstrer ow dowstrer: Enos˚ meøaw‘ aprelov in˚ ha– 11 riwr hing tari: Kaynan˚ hariwr eظanasown tarekanin 12 Ænec Maˇaˇay¯lin: Maˇaˇay¯lin Ænelowc yetoy Kaynann 13 aprec ews eظ˚ hariwr qaøasown tari ew Ænec owstrer ow dowstrer: Kaynan˚ meøaw‘ aprelov in˚ hariwr tas˚ 14 tari: Maˇaˇay¯l˚ hariwr va¸sownhing tarekanin Ænec 15 Yar¯din: Yar¯din Ænelowc yetoy Maˇaˇay¯ln aprec ews 16 eظ˚ hariwr eresown tari ew Ænec owstrer ow dowstrer: Maˇaˇay¯l˚ meøaw‘ aprelov ow¸ hariwr innsownhing tari: 17 Yar¯d˚ hariwr va¸sownerkow tarekanin Ænec Enoqin: E– 18, 19 noqin Ænelowc yetoy Yar¯dn aprec ews ow¸ hariwr tari ew Ænec owstrer ow dowstrer: Yar¯d˚ meøaw‘ aprelov in˚ ha– 20 riwr va¸sownerkow tari: Enoq˚ hariwr va¸sownhing ta– 21 rekanin Ænec Ma¸owsaˇayin: Enoq˚ Ma¸owsaˇayin Æne– 22 lowc yetoy sireli eˇaw AstÆown erkow hariwr tari ew Ænec owstrer ow dowstrer: Enoq˚ aprec ereq hariwr va¸sown– 23 hing tari: Enoq˚ sireli eˇaw AstÆown: Na anyaytacaw, 24 orovhetew AstowaÆ nran taraw ir mØt: Ma¸owsaˇan 25 hariwr ow¸sowneظ˚ tarekanin Ænec Ξam¯qin: Ξam¯qin 26 Ænelowc yetoy Ma¸owsaˇan aprec ews ow¸ hariwr erkow ta– ri ew Ænec owstrer ow dowstrer: Ma¸owsaˇan meøaw‘ ap– 27 relov in˚ hariwr va¸sownin˚ tari: Ξam¯q˚ hariwr ow¸– 28 sownow¸ tarekanin Ænec ordi: Na nra anown˚ drec Noy: 29

5. 30–6. 16

30 31 32

6 2 3

4

5

6

7

8 9

10 11 12

13

14

15

16

flNNDOC

8

Ξam¯qn asac. ¡Sa mez k˚ hangstacni mer gorÆeric, mer ´eøqeri caweric ew ayn erkric, or aniÆec T¯r AstowaÆ¿: Noyin Ænelowc yetoy Ξam¯qn aprec ews hing hariwr va¸– sownhing tari ew Ænec owstrer ow dowstrer: Ξam¯q˚ meøaw‘ aprelov eظ˚ hariwr yisownereq tari: Noy˚ hing hariwr tarekanin Ænec ereq ordi. S¯min, Qamin ew Yab¯¸in: Erb sksecin mardik bazmanal erkri vray ew dowstrer ownecan, AstÆow ordiner˚, tesnelov or mardkanc dowst– rer˚ geˇecik en, kin aøan nranc, owm ˚ntrecin: T¯r As– towaÆ asac. ¡Im ogin yawitean ¸oˇ œmnay ayd mardkanc m¯j, orovhetew nranq marmnawor en: Nranc keanqi sah– man˚ ¸oˇ lini hariwr qsan tari¿: Ayd Ørerin hskaner ¯in aprowm erkri vray: Erb AstÆow ordiner˚ mardkanc dowstreri het paøkecin, irenc hamar ordiner Ænecin: Nranq ayn hskanern ¯in, oronq hnowc i ver anowani mar– dik ¯in: Erb T¯r AstowaÆ tesaw, or mardkanc œaragor– Æow¸iwnner˚ bazmanowm en erkri vray, ew am¯n oq ir mtqowm am¯n Ør xnamqov œaragorÆow¸iwnner ¯ niw¸owm, zˇjac As– towaÆ, or mard ¯ steˇÆel erkri vray, ew trtmec ir hogow xorqowm: T¯r AstowaÆ asac. ¡Erkri eresic veracne– low em im steˇÆaÆ am¯n mi ¯ak‘ mardowc minœew anasown ew soˇownneric minœew erknqi ¸øœownner˚, orovhetew zˇja– cel em, or steˇÆel em nranc¿: Noy˚, sakayn, arßanacel ¯r T¯r AstÆow sirown: Ays ¯ Noyi patmow¸iwn˚: Noy˚ ka– tareal ew ardar mard ¯r ir azgi m¯j: Noy˚ sireli e– ˇaw AstÆown: Noy˚ Ænec ereq ordi. S¯min, Qamin, Yab¯– ¸in: Apakanowec erkirn AstÆow aøaj, aæxarh˚ lcowec anardarow¸eamb: T¯r AstowaÆ tesaw, or erkirn apa– kanowaÆ ¯, orovhetew erkri vray am¯n ¯ak apakanel ¯r ir ˘anaparh˚: T¯r AstowaÆ asac Noyin. ¡Bolor mard– kanc verj˚ hasel ¯, orovhetew erkir˚ lcowel ¯ nranc an– irawow¸iwnnerov: Es k’oœnœacnem nranc ow erkir˚: Ard, dow qez hamar qaøakowsi Œaytic tapan k˚ æines: Ta– pan˚ baßanmownqnerov k˚ patrastes ew nersic ow drsic kowprov k˚ ÆeŒes: Tapann aysp¯s k˚ æines. ¸oˇ ereq ha– riwr kangown lini tapani erkarow¸iwn˚, yisown kangown‘ laynow¸iwn˚, ew eresown kangown‘ bar´row¸iwn˚: Tapann

9

flNNDOC

6. 17–7. 12

asti˘anabar neˇacnelov k˚ æines, aynp¯s, or nra ÆaÆk˚ mi kangown lini: Tapani dowø˚ koˇqic k’anes. nerqnayark, mijnayark ow vernayark ¸oˇ ownenay tapan˚: Isk es, a– ha, jrov k˚ heˇeˇem erkir˚‘ oœnœacnelow hamar erknqi tak gtnowoˇ am¯n mi ænœawor ¯ak. ew ayn am¯n˚, inœ kay erkri vray, k’oœnœanay: Es im owxt˚ k˚ hastatem qez het, ew tapan k˚ mtnes dow, qez het naew‘ qo ordiner˚, qo kin˚ ew qo ordineri kanayq: Bolor kendanineric, bolor gazan– neric ow bolor ¯akneric erkow-erkow k˚ mtcnes tapan, or nranq kerakrowen qez het: Φoˇ dranq arow ew ¯g linen: Am¯n tesak ¸øœownneric, am¯n tesak kendanineric, erk– ri am¯n tesak soˇownneric‘ boloric erkow-erkow, arow ew ¯g, ¸oˇ mtnen qez het, or kerakrowen qez het: Ew dow k˚ vercnes bolor ayn owteliqneric, oroncov piti snow¯q: Dranq k˚ kowtakes qez mØt, orp¯szi qez ow nranc hamar kerakowr linen¿: Ew Noyn arec ayn am¯n˚, inœ patowirec nran T¯r AstowaÆ: Na aydp¯s ¯l arec:

17

18

19

20

21

22

T¯r AstowaÆ asac Noyin. ¡Dow ew qo oˇj ˚ntaniq˚ mt¯—q 7 tapan, orovhetew mardkayin ceˇi m¯j miayn qe—z gtay ardar im hand¯p: AnpiˇÆ bolor kendanineric eظ˚-e– 2 ظ˚‘ arow ew ¯g, k˚ mtcnes qez het, isk piˇÆ bolor ken– danineric erkow-erkow‘ arow ew ¯g, naew erknqi anpiˇÆ 3 ¸øœownneric eظ˚-eظ˚‘ arow ew ¯g, isk piˇÆ ¸øœownneric erkow-erkow‘ arow ew ¯g, or serownd pahpanowi oˇj erk– ri vray: Eظ˚ Ør yetoy es qaøasown Ør ow qaøasown gi– 4 æer an´rew piti ¸aŒem erkri vray ew erkri eresic piti jnjem im steˇÆaÆ am¯n mi ¯ak¿: Noyn arec ayn am¯n˚, 5 inœ patowirec T¯r AstowaÆ: Noy˚ vec hariwr tarekan 6 ¯r, erb jrheˇeˇ eˇaw erkri vray: Jrheˇeˇi pat˘aøov 7 Noyi het tapan mtan nra ordiner˚, nra kinn ow nra or– dineri kanayq: AnpiˇÆ ¸øœownneric ow piˇÆ ¸øœownneric, 8 erkri vray soˇacoˇ bolor soˇownneric erkow-erkow‘ arow ew 9 ¯g, Noyi het mtan tapan, inœp¯s patowirel ¯r nran T¯r AstowaÆ: Eظ˚ Ør yetoy erkri vray jrheˇeˇ eˇaw: Noyi 10, 11 keanqi veœariwrerord tarowm, erkrord amsi qsaneظin ßay¸qecin storgetneay bazowm aˇbiwrner, bacowecin er– knqi jrv¯ßner˚: Erkri vray an´rew ¸aŒowec qaøasown 12

7. 13–8. 9 13

14

15

16

17

18 19

20 21

22 23

24

8

2 3

4 5

6 7

8 9

flNNDOC

10

Ør ow qaøasown giæer: Ayd Ør˚ Noyi het tapan mtan S¯m˚, Qam˚, Yab¯¸˚‘ Noyi ordiner˚, Noyi kin˚ ew nra or– dineri ereq kanayq: Nranq ew am¯n tesak gazan, am¯n tesak anasown, erkri vray soˇacoˇ am¯n tesak soˇown ew am¯n tesak ¸øœown mtan tapan‘ Noyi mØt, erkow-er– kow bolor ayn ¯akneric, oronc m¯j kendanow¸ean æownœ kar: Tapan mtnoˇ ¯akner˚ arow ew ¯g ¯in, inœp¯s patowirel ¯r AstowaÆ Noyin: T¯r AstowaÆ nra etewic Œakec ta– pan˚: Erkri vray qaøasown Ør ow qaøasown giæer jrheˇeˇ eˇaw: Yordacaw jowrn ow bar´racrec tapan˚, ew tapan˚ ktrowec getnic: Jowrn aweli ow aweli vararec, oˇoˇec er– kir˚, ew tapan˚ loˇac jreri vray: Jowrn aynqan sast– kacaw erkri vray, or ÆaÆkec erknqi tak gtnowoˇ bolor bar´raber´ leøner˚: Tasnhing kangown aweli ver bar– ´racaw jowr˚ ew ÆaÆkec bolor leøner˚: Meøan erkri vray æarßowoˇ bolor kendani ¯akner˚‘ ¸øœownner˚, anasownnern ow gazanner˚, erkri vray soˇacoˇ bolor soˇownnern ow bo– lor mardik: Camaqi vray eˇaÆ am¯n ban, or kendani æownœ own¯r ir øowngeri m¯j, oœnœacaw: AstowaÆ bnajnjec erkri eresin gtnowoˇ am¯n mi ¯ak‘ mardowc minœew anasown, so– ˇownneric minœew erknqi ¸øœownner˚: Nranq veracan erkri eresic: Kendani mnac miayn Noy˚, naew nranq, or nra het tapanowm ¯in: Jowr˚ hariwr yisown Ør oˇoˇec erkir˚: AstowaÆ yiæec Noyin, nra het tapanowm gtnowoˇ bolor gazannerin, bolor anasownnerin ow bolor ¸øœownnerin: As– towaÆ hoˇm bar´racrec erkri vray, ew an´rew˚ dadarec: ffiakowecin storgetneay aˇbiwrnern ow erknqi sahanqne– r˚, dadarec naew erknqic ¸aŒowoˇ an´rew˚: Jowr˚ gna– lov ijnowm, qaæwowm ¯r erkri vrayic, ew hariwr yisown Ør anc ayn nowazec: Eظnerord amsi qsaneظin tapan˚ nstec Ararat leran vray: Jowr˚ minœew tasnerord amis˚ qaæ– wowm ¯r, nowazowm: Tasnm¯kerord amsi aøajin Ør˚ erewa– cin leøneri gaga¸ner˚: Qaøasown Ør yetoy Noy˚ bacec ir kaøowcaÆ tapani patowhan˚: Na ar´akec mi ag– øaw, or˚ gnac, bayc œveradar´aw, minœew or jowr˚ camaq¯r erkri vrayic: Yetoy na ar´akec mi aˇawni‘ tesnelow, ¸¯ jrer˚ qaæowe?l en erkri eresic: Aˇawnin ir otq˚ dne–

11

flNNDOC

8. 10–9. 5

low teˇ œgtnelov‘ veradar´aw nra mØt‘ tapan, orovhe– tew jowr˚ deø ÆaÆkel ¯r oˇj erkir˚: Noy˚ erkarec ´eøq˚, bønec nran ew berec ir mØt‘ tapan: Na spasec ews eØ– ¸˚ Ør ow tapanic dar´eal ar´akec aˇawnown: Aˇawnin nra mØt veradar´aw erekoyean: Nra ktowcin ´i¸enow mi æiwˇ kar: Noy˚ dranic haskacaw, or jrer˚ qaæowel en erk– ri vrayic: Noyn spasec ews eظ˚ Ør ow noric ar´akec aˇawnown, orn aylews nra mØt œveradar´aw: Noyi keanqi veœariwrm¯kerord tarowm, aøajin amsi aøajin Ør˚ jrer˚ qaæowecin erkri vrayic: Noy˚ bacec ir kaøowcaÆ tapani ÆaÆk˚ ew tesaw, or jowr˚ qaæowel ¯ erkri eresic: Erkrord amsi qsaneظnerord Ør˚ erkir˚ camaqec: T¯r AstowaÆ Noyin asac. ¡Do—wrs ek¯q ayd tapanic dow, qo kin˚, qo ordiner˚ ew qo ordineri kanayq, naew qez het eˇoˇ bolor gazanner˚, bolor ¯akner˚‘ ¸øœownneric minœew anasownne– r˚: Do—wrs hanir qez het naew erkri vray soˇacoˇ bo– lor soˇownnerin, nranq ¸oˇ soˇan erkri vray: A˘ec¯—q ew bazmac¯—q erkri vray¿: Dowrs elan Noy˚, nra het naew ir kin˚, ir ordinern ow ir ordineri kanayq: Erkri bo– lor gazanner˚, bolor soˇownnern ow bolor ¸øœownner˚‘ irenc tesaknerov, dowrs elan tapanic: Noy˚ zohaseˇan æi– nec AstÆow hamar: Na aøaw bolor tesaki anpiˇÆ ana– sownneric, bolor tesaki anpiˇÆ ¸øœownneric ew oˇjakizec zohaseˇani vray: Ew T¯r AstowaÆ hototec anowæ boyr˚: T¯r AstowaÆ ir mtqowm asac. ¡Mardkanc œar ararqneri hamar es erkirn aylews œem aniÆi, orovhetew mardkanc mitq˚ mankowc œari Æaøayow¸ean m¯j ¯: Es aylews oœ mi kendani ¯aki œem patowhasi, inœp¯s areci: Aysowhetew, qani deø kay erkir˚, ¸oˇ œdadaren sermn ow hown´˚, cowrtn ow tظ˚, amaøn ow garown˚, cerekn ow giæer˚¿:

10 11

12 13

14 15 16 17

18 19

20

21

22

AstowaÆ Ørhnelov Noyin ow nra ordinerin‘ asac nranc. 9 ¡A˘ec¯—q, bazmac¯—q, lcr¯—q erkirn ow tirec¯—q dran: Λer 2 ahn ow erkiwˇ˚ ¸oˇ lini erkri bolor gazanneri, erknqi bo– lor ¸øœownneri, erkri bolor zeøownneri ew Æovi bolor ´kne– ri vray, or en¸arkel em ´ez: Am¯n mi kendani zeøown 3 ¸oˇ kerakowr lini ´ez, inœp¯s xotn ow banjarn em tow– el: Kensatow ariwn parownakoˇ mis œowt¯q, qanzi es 4, 5

9. 6–23

6

7

8 9 10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20 21 22

23

flNNDOC

12

¯l ´er kensatow ariwn˚ k˚ pahanjem, bolor gazanneri, inœp¯s naew mardow mijocov k˚ pahanjem ayn: Mardow mi– jocov piti pahanjem ir eˇbØr hogin: Ov ¸aŒi mardow ariwn˚, nra arean Œoxar¯n ¸oˇ ¸aŒowi ir ariwn˚, orov– hetew AstÆow patkerov em steˇÆel es mardown: Isk dowq a˘ec¯—q, bazmac¯—q, lcr¯—q erkir˚ ew bazmac¯—q dra vray¿: T¯r AstowaÆ, dimelov Noyin ow nra ordinerin, oronq nra het ¯in, asac. ¡Aha es owxt em dnowm ´ez het, ´eznic yetoy ekoˇ ´er serowndneri het, ´ez het eˇoˇ bolor ken– dani ¯akneri het‘ ¸øœownneri, anasownneri, erkri bolor gazanneri, ayd tapanic dowrs ekaÆ bolori ew erkri bo– lor kendanineri het: Es owxt em dnowm ´ez het. aylews oœ mi ¯ak œi meøni jrheˇeˇic, oˇj erkir˚ oœnœacnoˇ jrhe– ˇeˇ œi lini aylews¿: T¯r AstowaÆ asac Noyin. ¡Im ow ´er mijew, ´ez het eˇoˇ am¯n kendani ¯aki mijew galiq bo– lor serowndneri hamar im hastataÆ owxti næann ays ¯. im ÆiaÆan˚ k˚ kapem amperi m¯j: Ew da ¸oˇ lini im ow oˇj erkri mijew yawitenakan owxti næan˚: Erb erk– ri vray amper kowtakem, im ÆiaÆan˚ ¸oˇ ereway amperi m¯j: Aynßam es k˚ yiæem im owxt˚, or hastatel em im ow ´er mijew ew ænœawor bolor ¯akeri mijew: Aylews jrheˇeˇ œi lini, orp¯szi bolor ¯akner˚ œoœnœanan: Φoˇ im ÆiaÆa– n˚ lini amperi m¯j, orp¯szi es tesnem ayn ew yiæem im ow erkri vray gtnowoˇ bolor ænœawor ¯akneri mijew im has– tataÆ yawitenakan owxt˚¿: T¯r AstowaÆ asac Noyin. ¡Ays ¯ næann ayn owxti, or hastateci im ow ´er mijew ew erkri vray gtnowoˇ bolor ¯akneri mijew¿: Noyi‘ tapa– nic dowrs ekaÆ ordinern ¯in S¯m˚, Qam˚ ew Yab¯¸˚: Qam˚ Qanani hayrn ¯r: Ays ereqn ¯in Noyi ordiner˚, ew ßoˇo– vowrdner˚ srancic serowelov taraÆowecin oˇj erkri vray: Noy˚‘ hoˇagorÆ ayd mard˚, aøajinn ¯r, or hoˇ mæakec ew aygi tnkec: Na xmec dra ginowc, harbec ow merkacaw ir tan m¯j: Qam˚‘ Qanani hayr˚, tesaw ir hØr merkow¸iwnn ow dowrs gnalov‘ ayd masin patmec ir erkow eˇbayrnerin: S¯mn ow Yab¯¸˚, erkowsn ¯l, hagowstner aøan irenc owse– rin ew, yet-yet gnalov, ÆaÆkecin irenc hØr merkow¸iwn˚: Nranq m¯jqov ¯in kangnaÆ, aynp¯s or irenc hØr merkow–

13

flNNDOC

9. 24–10. 19

¸iwn˚ œtesan: Noy˚ s¸aŒowelov ginovow¸iwnic‘ imacaw, ¸¯ inœ ¯ arel ir nkatmamb ir krtser ordin, ew asac. ¡A– niÆeal lini strowk Qanan˚ ew ir eˇbayrneri Æaøan ¸oˇ lini¿: Na awelacrec. ¡fflrhneal lini T¯r AstowaÆ‘ S¯mi AstowaÆ˚, isk Qanan˚ ¸oˇ lini nra Æaøan: AstowaÆ ¸oˇ bargawa˘ecni Yab¯¸in, na ¸oˇ bnakowi S¯mi tan˚, isk Qanan˚ ¸oˇ lini nra Æaøan¿: Jrheˇeˇic yetoy Noy˚ aprec ereq hariwr yisown tari: Noy˚ in˚ hariwr yisown tari aprelowc yetoy meøaw:

24 25

26 27

28 29

Sranq en Noyi ordineri‘ S¯mi, Qami, Yab¯¸i serownd– 10 ner˚. jrheˇeˇic yetoy ordiner Ænowecin nranc: Yab¯¸i 2 ordinern en Gamer˚, Magog˚, Madan, Yawan˚, Elisan, Φob¯l˚, Mosoq˚ ew Φiras˚: Gameri ordinern en Asqana– 3 z˚, RiŒa¸˚ ew Φorgoman: Yawani ordinern en Elisan ow 4 Φarsis˚, kitacinern ow øodaciner˚: Srancic ¯, or ba– 5 ßanowecin ew Æovezerqowm bnakow¸iwn hastatecin ßoˇo– vowrdner˚‘ iwraqanœiwrn ˚st ir erkrowm ownecaÆ lezowneri ew tohmeri: Qami ordinern en Qowæn ow Mestrem˚, ffiowdn 6 ow Qanan˚: Qowæi ordinern en Saban, Ewilan, Saba¸an, 7 fiegman ew Sabaka¸an: fiegmayi ordinern en Saban ew Yowdadan˚: Qowæ˚ Ænec Nebro¸in: Na aøajin hskan ¯r 8 erkri vray: Na qaj orsord ¯r AstÆow aøaj: Dra ha– 9 mar ¯l asoy¸ dar´aw. ¡Nebro¸i p¯s qaj ¯ T¯r AstÆow aøaj¿: Nra ¸agaworow¸iwnn skizb aøaw Babelonowm ew 10 ˚ndgrkowm ¯r Or¯q˚, Aqadn ow Qaˇan¯n, oronq gtnwowm ¯in Senaar erkrowm: Nebro¸n elaw ayd erkric ow gnac Asowr, 11 kaøowcec Ninow¯n, fiobo¸ qaˇaq˚, Qaˇan˚, inœp¯s na– 12 ew Ninow¯i ow Qaˇani mijew gtnowoˇ Daseman˚: Sa meÆ qaˇaq ¯r: Mestrem˚ serec lowdiimacinerin, seniimaci– 13 nerin, saˇbiimacinerin, heŒ¸aˇiimacinerin, patro– 14 soniimacinerin ew qasˇoniimacinerin, oroncic skizb a– øan Œˇætacinern ow kaŒ¸orimaciner˚: Qanan˚ Ænownd 15 towec Sidonin‘ ir andranik ordown, qetacinerin, yebow– 16 sacinerin, amorhacinerin, gergesacinerin, xewacine– 17 rin, arowakacinerin, aminacinerin, aradionacinerin, 18 samaracinerin ew ama¸acinerin: Dranic yetoy sŒøowe– cin qananacineri ceˇer˚: Qananacineri sahmanner˚ 19

10. 20–11. 8

20 21

22 23 24

25

26 27, 28 29 30 31

32

11 2

3

4

5 6

7

8

flNNDOC

14

´gowecin Sidonic minœew Gerara, or Gazayi mØt ¯r, min– œew Sodom ew Gomor, Adamayic ow Seboyimic minœew Lasa: Aha sranq en Qami ordinern ˚st irenc ceˇeri, ˚st i– renc lezowneri, irenc erkrneri ow irenc tohmeri: Yab¯¸i er¯c eˇbayr˚‘ S¯m˚, or Eberi bolor ordineri naxahayrn ¯r, noynp¯s Ænec ordiner: Semi ordinern en Elam˚, A– sowr˚, ArŒaqsad˚, Lowdn ow Aram˚: Arami ordinern en Hows˚, Emowˇ˚, Gadern ow Mosoq˚: ArŒaqsad˚ Ænec Kay– nanin, Kaynan˚ Ænec Saˇayin, isk Saˇan Ænec Eberin: Eber˚ Ænec erkow ordi. m¯ki anown˚ ffiaˇ¯k ¯r, orovhetew nra ØrØq crowecin mardik, isk eˇbØr anown˚ Yektan ¯r: Yektan˚ Ænec Σlmodadin, Sal¯qin, Asarmodin, Yaraqin, Yodoramin, Ez¯lin, Deklayin, Gebaˇin, Abim¯¯lin, Sab¯– iin, OwŒirin, Ewilayin ow Yobabin: Sranq bolor˚ Yekta– ni ordinern en: Nranq bnakow¸iwn hastatecin Mas¯ic minœew SoŒera, or gtnwowm ¯r arewelean leran koˇm˚: A– ha sranq en S¯mi ordinern ˚st irenc ceˇeri, ˚st irenc lezowneri, irenc erkri ow tohmeri: Ays ¯ Noyi ordineri ceˇeri Ænndabanow¸iwnn ˚st irenc tohmeri: Jrheˇeˇic yetoy aæxarhov m¯k sŒøowaÆ ßoˇovowrdner˚ srancic en aøajacel: Ayn ßamanak oˇj erkir˚ m¯k lezowov, m¯k barbaøov ¯r xØsowm: Arewelqic teˇaæarßowelow ßamanak nranq Senaar erkrowm mi daæt gtan ew bnakowecin aynteˇ: Nranq mimeanc dimelov‘ asacin. ¡Ek¯q aˇiws æinenq ow ayn ¸rÆenq krakov¿: Aˇiws˚ nranc hamar Æaøayec ibrew qar, isk kowpr˚‘ ibrew æaˇax: Nranq asacin. ¡Ek¯q mez hamar qaˇaq kaøowcenq ew aætarak, ori gaga¸˚ has– ni minœew erkinq: Hambaw ´eøq berenq oˇj aæxarhov m¯k sŒøowelowc aøaj¿: T¯rn ijaw, orp¯szi tesni ayn qaˇaqn ow aætarak˚, or kaøowcowm ¯in mardkanc ordiner˚: T¯rn asac. ¡Sranq m¯k ßoˇovowrd en, ownen m¯k lezow ew sksel en ayd gorÆn anel: Ard, oœinœ œi xangarowm nranc, or kaøowcen ayn, inœ kamenowm en: Ari ijnenq ew xaønenq nranc lezown aynp¯s, or oœ m¯k˚ œhaskanay ir ˚nkeroj a– saÆ˚¿: T¯r AstowaÆ aynteˇic nranc sŒøec aæxarhov m¯k, ew nranq dadarecin qaˇaqn ow aætarak˚ kaøowce–

15

flNNDOC

11. 9–29

lowc: Dra hamar ayn koœowec Xaønakow¸iwn (Babelon), o– rovhetew T¯r AstowaÆ aynteˇ xaønec amboˇj erkri bna– kiœneri lezowner˚ ew aynteˇic nranc sŒøec oˇj aæxarhov m¯k: S¯mi serowndner˚ sranq en. S¯m˚ hariwrameay hasa– kowm, jrheˇeˇic erkow tari yetoy Ænec ArŒaqsadin: S¯mn ArŒaqsadin Ænelowc yetoy aprec ews hing hariwr tari: Na Ænec owstrer ow dowstrer ew meøaw: ArŒaqsad˚ ha– riwr eresownhing tarekan hasakowm Ænec Kaynanin: Ar– Œaqsad˚ Kaynanin Ænelowc yetoy aprec ews œors hariwr tari, Ænec owstrer ow dowstrer ew meøaw: Kaynan˚ ha– riwr eresown tarekan hasakowm Ænec Saˇayin: Kaynan˚ Saˇayin Ænelowc yetoy aprec ews ereq hariwr eresown ta– ri, Ænec owstrer ow dowstrer ew meøaw: Saˇan hariwr e– resown tarekan hasakowm Ænec Eberin: Saˇan Eberin Ænelowc yetoy aprec ews ereq hariwr eresown tari, Ænec owstrer ow dowstrer ew meøaw: Eber˚ hariwr eresownœors tarekan hasakowm Ænec ffiaˇ¯kin: Eber˚ ffiaˇ¯kin Æne– lowc yetoy aprec ews erkow hariwr eظanasown tari, Ænec owstrer ow dowstrer ew meøaw: ffiaˇ¯k˚ hariwr eresownœors tarekan hasakowm Ænec fiagawin: ffiaˇ¯k˚ fiagawin Æne– lowc yetoy aprec ews erkow hariwr in˚ tari, Ænec owstrer ow dowstrer ew meøaw: fiagaw˚ hariwr eresownerkow ta– rekan hasakowm Ænec Serowqin: fiagaw˚ Serowqin Æne– lowc yetoy aprec ews erkow hariwr eظ˚ tari, Ænec owst– rer ow dowstrer ew meøaw: Serowq˚ hariwr eresown ta– rekan hasakowm Ænec Naqorin: Serowq˚ Naqorin Ænelowc yetoy aprec ews erkow hariwr tari, Ænec tˇaner ow aˇjik– ner ew meøaw: Naqor˚ eظanasownin˚ tarekan hasakowm Ænec Φarayin: Naqor˚ Φarayin Ænelowc yetoy aprec ews hariwr qsanerkow tari, Ænec tˇaner ow aˇjikner ew me– øaw: Φaran eظanasown tarekan hasakowm Ænec Abra– min, Naqorin ew Aøanin: Φarayi serownd˚ ays ¯. Φaran Ænec Abramin, Naqorin ow Aøanin, isk Aøan˚ Ænec Ξov– tin: Aøan˚ meøaw ir hayr Φarayi kendanow¸ean ØrØq, ir Ænndavayrowm‘ Qaˇd¯acwoc erkrowm: Abramn ow Naqor˚ amowsnacan: Abrami knoj anown˚ Sara ¯r, isk Naqori knoj anown˚‘ Meˇqa: Sa Aøani‘ Meˇqayi ew Y¯sqayi hØr

9

10 11

12 13

14 15

16 17

18 19

20 21

22 23

24 25

26 27

28 29

11. 30–12. 15 30, 31

32

12 2

3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13 14 15

flNNDOC

16

dowstrn ¯r: Saran amowl ¯r‘ erexay œ¯r ownenowm: Φaran ir ordi Abramin, ir ordi Naqorin, ir ordi Aøani ordi Ξovtin ow ir harsin‘ ir ordi Abrami knoj˚, Qaˇd¯acwoc erkric aøaw taraw Qananacwoc erkir˚: Nranq hasan Xaøan ow bnakowecin aynteˇ: Xaøanowm Φaran dar´aw erkow hariwr hing tarekan. Φaran Xaøanowm ¯l meøaw: AstowaÆ asac Abramin. ¡Heøaci—r qo erkric, qo ce– ˇic ow qo hØr tnic ew gna— ayn erkir˚, or coyc ktam qez: Qez meÆ ceˇi naxahayr piti dar´nem, piti Ørhnem qez, piti Œaøaworem qo anown˚, ew dow Ørhneal piti lines: Piti Ørhnem qez Ørhnoˇnerin, isk qez aniÆoˇnerin piti aniÆem: Qeznov piti Ørhnowen aæxarhi bolor ßoˇovowrd– ner˚¿: Ew Abram˚ gnac, inœp¯s asel ¯r nran AstowaÆ: Nra het gnac naew Ξovt˚: Abram˚ eظanasownhing ta– rekan ¯r, erb heøacaw Xaøanic: Abramn aøaw ir kin Sarayin, ir eˇbØrordi Ξovtin, Xaøanowm ´eøq beraÆ oˇj ownecowaÆqn ow strowknerin: Nranq ˘anaparh ˚nkan, or gnan Qananacwoc erkir˚: Nranq ekan Qanani erkir˚: Abram˚ ktrec ancaw erkirn ir erkarow¸eamb minœew Siw– q¯m vayr˚‘ Bar´r kaˇnin: Ayd ßamanak, sakayn, qana– nacinern ¯in bnakwowm ayd erkrowm: T¯r˚ erewac Abra– min ew asac nran. ¡Qo yetnordnerin em talow ays erki– r˚¿: Abramn iren erewacaÆ Tiroj hamar zohaseˇan æi– nec aydteˇ: Aydteˇic na gnac Be¸¯li arewelean koˇmowm gtnowoˇ leø˚: Aynteˇ‘ Be¸¯lowm, xŒec ir vran˚, Æovi di– mac, isk arewelqowm Ang¯n ¯r: Aynteˇ Tiroj hamar zoha– seˇan æinec ow kanœec AstÆow anown˚: Abram˚ heøacaw, gnac ow bnakowec anapatowm: Erb sov eˇaw erkrowm, Ab– ramn ijaw Egiptos, or aynteˇ apri pandxtow¸ean m¯j, qani or sov˚ sastkacel ¯r erkrowm: Erb Abram˚ mØtecaw Egiptosin, ir kin Sarayin asac. ¡Gitem, or dow geˇecik kin es: Ard, e¸¯ patahi, or egiptaciner˚ tesnen qez ew asen‘ sa nra kinn ¯, ow spanen in´, isk qez oˇj ¸oˇnen, k’ases, ¸¯‘ nra qoyrn em, orp¯szi qo ænorhiw es œtowßem ew qo ænorhiw kendani mnam¿: Erb Abram˚ mtaw Egiptos, e– giptaciner˚ tesan, or nra kin˚ æat geˇecik ¯: Tesan nran naew Œarawoni iæxanner˚, govecin nran Œarawoni

17

flNNDOC

12. 16–13. 12

aøaj ow nran taran Œarawoni palat˚: Sarayi ha– mar nranq law verabermownq coyc towecin Abramin: Ew na oœxarneri, koveri, ¯æeri, Æaøaneri ew aˇaxinneri, jori– neri ew owˇteri t¯r dar´aw: Abrami kin Sarayi pat– ˘aøov AstowaÆ Œarawonin ow nra ˚ntaniqi andamnerin patßec meÆameÆ ow daßan patowhasnerov: ffiarawon˚ kanœec Abramin ow asac nran. ¡Ays i?nœ Œor´anq berecir im glxin, inœo?w œyaytnecir, ¸¯ na qo kinn ¯: Inœo?w asa– cir, ¸¯ ¡Im qoyrn ¯¿, es ¯l nran know¸ean aøay: Ard, aha qo kin˚ qo aøaj ¯, a—ø nran ow heøaci—r¿: ffiarawonn ir mardkanc patowirec, or Abramin, ir ownecowaÆqov, nra knoj˚, inœp¯s naew Ξovtin ˘anaparh dnen:

16

17

18

19

20

Egiptosic Abramn elaw gnac anapat, inq˚‘ ir am– 13 boˇj ownecowaÆqov, ir kin˚ ew Ξovtn ¯l nra het: Abram˚ 2 æat harowst ¯r anasownnerov, arÆa¸ov ew oskov: Na ir 3 hasaÆ teˇic‘ anapatic, gnac Be¸¯l, orteˇ naxap¯s nra vrann ¯r xŒaÆ, Be¸¯li ew Ang¯i mijew gtnowoˇ vayr˚, owr skzbnap¯s na zohaseˇan ¯r kaøowcel: Aydteˇ Abra– 4 m˚ kanœec T¯r AstÆow anown˚: Abrami het gnacoˇ Ξov– 5 t˚ noynp¯s own¯r arjaøner, oœxarner, anasownner, bayc 6 erkir˚ nranc œ¯r bawakanacnowm miasin aprelow hamar, qani or nranq meÆ ownecowaÆqi t¯r ¯in, owsti hnarawor œ¯r hamateˇ aprel: Køiw eˇaw Abrami hØteri hoviwneri 7 ow Ξovti hØteri hoviwneri mijew: Qananacinern ow Œere– zacinern ayd ßamanak bnakwowm ¯in ayd erkrowm: Abramn 8 asac Ξovtin. ¡Φoˇ køiw œlini im ow qo ew im hoviwneri ow qo hoviwneri mijew, orovhetew menq eˇbayrner enq: Mi?¸¯ 9 oˇj erkirn aøajd œi ŒøowaÆ. heøaci—r in´nic: E¸¯ dow ´ax gnas, es aj k˚ gnam, isk e¸¯ dow aj gnas, es ´ax k˚ gnam¿: Ξovtn aœqer˚ bar´racrec ow tesaw, or Yor– 10 danani bolor ærjannern ¯l oøogeli en: Qani deø AstowaÆ œ¯r korÆanel Sodomn ow Gomor˚, minœew Zoorayi sahman˚ AstÆow draxti nman ¯r, Egiptacwoc erkri nman: Ξo– 11 vtn ˚ntrec Yordanani oˇj ærjan˚ ew gnac d¯pi arewelq: Ayspisov eˇbayrner˚ baßanowecin mimeancic: Abram˚ 12 pandxtec Qananacwoc erkrowm, isk Ξovt˚ hastatow– ec ayd koˇmerowm gtnowoˇ mi qaˇaqowm‘ aprec Sodomowm:

13. 13–14. 10 13 14

15

16

17

18

14 2

3 4

5

6

7

8

9

10

flNNDOC

18

Sodomaciner˚ œar mardik ¯in ew AstÆow hand¯p bazowm meˇqer ¯in gorÆowm: Ξovti heøanalowc yetoy AstowaÆ Ab– ramin asac. ¡KangnaÆd teˇic qo aœqerov nayi—r d¯pi hi– wsis ow haraw, d¯pi arewelq ow Æov: Orqan aœqd ktrowm ¯, ayd oˇj erkir˚ yawitean qez em talow ew qo serowndnerin: Qo yetnordnerin piti bazmacnem erkri awazi œaŒ. e¸¯ orew¯ m¯k˚ i vi˘aki lini haæowelow erkri awaz˚, apa qo yetnordnern ¯l ¸iw k’ownenan: Isk ard, ari ærji—r ayd er– kirn ir erkarow¸eamb ow laynow¸eamb, orovhetew ayn qez em talow¿: Abram˚ ˘anaparh ˚nkaw, ekaw bnakowec Qeb– ronowm gtnowoˇ Mambr¯i kaˇnow mØt ew aynteˇ T¯r AstÆow hamar zohaseˇan æinec: Senaari arqay AmarŒaˇi ¸agaworow¸ean ßamanak Sellasari arqay Arioq˚, Elami arqay Qodoˇagomor˚ ew azgeri arqay Φargaˇ˚ paterazmecin sodomacineri arqay Baˇaki, gomoracineri arqay Barsayi, adama– acineri arqay Senayi, seboyimacineri arqay Simobori, inœp¯s naew Baˇaki‘ noyn inq˚ Segor ¸agawori d¯m: S˚ranq bolor˚ hawaqowecin Aˇi ´orowm, or Aˇi Æovn ¯: N˚ranq tasnerkow tari en¸arkowel ¯in Qodoˇagomorin ew tasnereqerord tarowm apstambecin: Tasnœorserord tarowm ekan Qodoˇagomorn ow nra het eˇaÆ ¸agaworner˚ ew kotorecin Astaro¸ Kaønayimowm gtnowoˇ hskanerin ow nranc het eˇaÆ hzØr ceˇerin, inœp¯s naew somacine– rin‘ nranc Ωaw¯ qaˇaqowm, kotorecin naew S¯iri leøne– rowm bnakowoˇ qoøacinerin ew hasan minœew anapatowm gtnowoˇ Bewekni ´or˚: Nranq veradar´an Datastani aˇbiwr˚, aysinqn‘ Kad¯s, ew kotorecin Amaˇ¯ki bolor iæ– xannerin ow Asasan¸amarowm bnakowoˇ amorhacinerin: Sodomacineri arqan, gomoracineri arqan, adamaaci– neri arqan, seboyimacineri arqan ow Baˇaki‘ aysinqn Segori arqan elan ew Aˇi ´orowm ˘akatamart towe– cin Elami arqay Qodoˇagomori, azgeri arqay Φargaˇi, Senaari arqay AmarŒaˇi, Sellasari arqay Arioqi d¯m. œors ¸agawor‘ hngi d¯m: Aˇi ´orowm horer kayin‘ kowpri horer: Sodomacineri arqan ow gomoracineri arqan Œa– xowsti dimelis ˚nkan dranc m¯j, isk mnacaÆner˚ Œa–

19

flNNDOC

14. 11–15. 3

xan leran koˇm˚: Nranq bønagrawecin sodomacineri ow gomoracineri oˇj awarn ow bolor paæarner˚ ew gnacin: Nranq gerecin naew Sodomowm bnakowoˇ Ξovtin‘ Abra– mi eˇbØrordown, bønagrawecin nra ownecowaÆq˚ ew gnacin: ΠoˇopraÆneric m¯kn ekaw ow ayd masin patmec miws koˇ– mowm gtnowoˇ Abramin: Na bnakwowm ¯r Abrami daænakic– ner Esqoˇi eˇbØr ew fflnani eˇbØr‘ amorhaci Mambr¯i kaˇ– now mØt: Erb Abramn imacaw, ¸¯ ger arowel ¯ ir eˇbØror– di Ξovt˚, hawaqec ir ereq hariwr tasnow¸ ˚ndoÆinnerin, inqn ow ir Æaøaner˚ giæerov harowaÆecin nranc, qæecin minœew Qobaˇ, or Damaskosi ´ax koˇmowm ¯ gtnwowm: Ab– ram˚ et aøaw sodomacineri amboˇj awar˚, azatec ir eˇbØrordi Ξovtin, nra amboˇj ownecowaÆq˚, inœp¯s na– ew kananc ow ßoˇovrdin: Erb na veradaønowm ¯r Qo– doˇagomorin ew nra het eˇaÆ ¸agawornerin kotorelowc, Ωaw¯i ´orowm, aysinqn‘ Φagaworneri daætowm nran ˚nda– øaj gnac sodomacineri arqan: Ωaˇ¯mi arqay Melqise– dek˚ hac ow gini hiwrasirec nran, orovhetew inq˚ bar´– real AstÆow qahanan ¯r: Na Ørhnec Abramin‘ aselov. ¡fflrhneal ¯ Abram˚ bar´real AstÆow koˇmic, or steˇÆec erkinqn ow erkir˚: fflrhneal ¯ bar´realn AstowaÆ, or qo ¸ænaminerin matnec qo ´eøq˚¿: Abram˚ nran tasanord towec am¯n inœic: Sodomacineri arqan, sakayn, asac Abramin. ¡Dow in´ towr ayd mardkanc, isk awar˚ ¸oˇ mnay qez¿: Abramn asac sodomacineri arqayin. ¡Erdwowm em erkinqn ow erkir˚ steˇÆaÆ bar´real AstowÆov, or qez patkanoˇ oœ mi banic‘ ¸elic minœew kØæiki kapn angam es œem vercni, orp¯szi œases, ¸¯‘ ¡es harstacri Abra– min¿, baci Æaøaneri keraÆic: Isk in´ het ekaÆ mardik‘ fflnan˚, Esqoˇn ow Mambr¯n, irenq ¸oˇ stanan irenc ba– ßin˚¿:

11

12

13

14

15 16

17

18

19

20

21

22 23

24

Ays d¯pqeric yetoy Abram˚ erazowm lsec Tiroj xØs– 15 q˚, orn asowm ¯r. ¡Mi— vaxecir, Abra—m, es qez hova– nawor piti linem, ew qo var´˚ œaŒazanc æat piti li– ni¿: Abramn asac. ¡T¯—r amenakal, i?nœ es anelow in´, 2 œ¯? or es anordi em korœowm, ew in´ ßaøangelow ¯ Eˇiazar Damaskacin‘ im ˚ndoÆin Maseki ordin¿: Abramn awe– 3

15. 4–16. 1

4

5

6 7

8

9

10

11

12 13

14

15 16

17

18

19 20 21

16

flNNDOC

20

lacrec. ¡Qani or in´ zawak œtowecir, owsti im ˚ndoÆinn ¯ in´ ßaøangelow¿: Nran iskoyn hasaw AstÆow ´ayn˚, orn asowm ¯r. ¡Na œ¯, or ßaøangelow ¯ qez, ayl qeznic ÆnowaÆn ¯ ßaøangelow qez¿: AstowaÆ dowrs hanec nran ow asac. ¡Nayi—r erknqin ow haæowi—r astˇer˚, e¸¯ karoˇ es haæow– el dranq¿: Na awelacrec. ¡Aydqan ¯ linelow qo serownd˚¿: Abram˚ hawatac AstÆown, ew ayd hawat˚ ir hamar ar– darow¸iwn hamarowec: AstowaÆ asac nran. ¡E—s em qo T¯r AstowaÆ˚, or qez dowrs haneci Qaˇd¯acwoc erkric, orp¯szi ays erkir˚ qez tam orp¯s ßaøangow¸iwn¿: Ab– ramn asac. ¡T¯—r amenakal, inœi?c gitenam, or ßaøan– gelow em ayn¿: AstowaÆ asac nran. ¡Dow in´ hamar a—ø ereq tarekan erinj, ereq tarekan noxaz, ereq tare– kan xoy, tatrak ew aˇawni¿: Abramn aøaw ayd am¯n˚, ktrec m¯jteˇic ow ktorner˚ drec irar dimac, isk ¸øœown– ner˚ œktratec: Giæaker ¸øœownner ¯in ijnowm dranc ktr– towaÆ marminneri vray, bayc Abram˚ hskowm ¯r ktrtowaÆ marminner˚: Arewi mayr mtnelow ßamanak Abram˚ ¸mbiri m¯j ˚nkaw, sarsaŒeli vax hamakec nra sirt˚: T¯rn a– sac Abramin. ¡La—w imacir, or qo yetnordner˚ pandowxt en linelow Øtar erkrowm: Nranc piti strkacnen, piti œarœaren, piti tanjen œors hariwr tari, bayc es da– tastan piti tesnem ayn azgi het, or˚ piti strkacni nranc: Dranic yetoy nranq aysteˇ piti veradaønan bazowm harstow¸eamb: Dow xaˇaˇ hogov piti gnas qo naxnineri girk˚‘ xor Æerow¸ean hasnelov: fforrord se– rownd˚ piti veradaønay aysteˇ, orovhetew amorhacine– ri meˇqer˚ deø irenc lrowmin œen hasel¿: Erb arew˚ mayr mtnelow mØt ¯r, krak bocavaøowec, erewac Æxacoˇ mi hnoc, ew kraki lezowner˚ ancan anasownneri ktrtowaÆ marmin– neri mijov: Ayd Ør˚ T¯rn owxt drec Abrami het ew asac. ¡Qo yetnordnerin em talow ayd erkir˚‘ egiptacineri ge– tic minœew EŒrat meÆ get˚, nranc piti en¸arkowen kineciner˚, kenezaciner˚, kedmonaciner˚, qetaciner˚, Œerezaciner˚, øaŒimaciner˚, amorhaciner˚, qanana– ciner˚ ew yebowsaciner˚¿: Abrami kin Saran nran erexay œ¯r pargewowm: Saran

21

flNNDOC

16. 2–17. 1

own¯r mi egiptaci aˇaxin, ori anownn Agar ¯r: Saran Qananacwoc erkrowm asac Abramin. ¡Qani or T¯rn in´ zrkel ¯ erexay ownenalowc, paøki—r im aˇaxni het, or– p¯szi nra mijocov ordi ownenam¿: Ew Abramn ansac Sa– rayi asaÆin: Saran‘ Abrami kin˚, egiptaci aˇaxin Agarin know¸ean towec ir amowsnown‘ Abramin, Qanana– cineri erkrowm tas˚ tari nra aprelowc yetoy: Abram˚ paøkec Agari het, ew sa yˇiacaw: Erb Agar˚ tesaw, or inq˚ yˇi ¯, tirowhin ˚nkaw nra aœqic: Ayn ßamanak Sa– ran asac Abramin. ¡Aniraw es dow im nkatmamb. e—s im aˇaxnown yan´neci qo girk˚. isk na tesnelov, or inq˚ yˇiacel ¯, arhamarhowm ¯ in´: AstowaÆ ¸oˇ im ow qo da– tastan˚ tesni¿: Abramn asac Sarayin. ¡Qo aˇaxinn aha qo ´eøqowm ¯, varowi—r nra het aynp¯s, inœp¯s ha˘oy ¯ qez¿: Saran œarœarec nran, ew aˇaxin˚ Œaxaw nra mØtic: Tiroj hreætak˚ nran gtaw anapatowm, jri aˇ– biwri mØt, ayn aˇbiwri, or Sowr tanoˇ ˘anaparhi vray ¯: Tiroj hreætak˚ nran asac. ¡Aga—r, Sarayi aˇaxin, or– teˇi?c es galis, kam o?wr es gnowm¿: Na patasxanec. ¡Im tirowhi Sarayi mØtic em Œaxœowm es¿: Tiroj hreætak˚ nran asac. ¡Veradar´i—r qo tirowhow mØt ew hnaza—nd eˇir nran¿: Tiroj hreætakn awelacrec. ¡Es anœaŒ baz– macnelow em qo serownd˚, aynqan, or haæowel hnarawor œli– ni¿: Tiroj hreætak˚ asac naew. ¡Dow ard¯n yˇi es, ordi piti ownenas ew nra anown˚ Ismay¯l piti dnes, orovhetew T¯r˚ imacaw qo taøapanqner˚: Na vayrag mard ¯ line– low: Na ´eøq ¯ bar´racnelow bolori d¯m, ew bolor˚ ´eøq en bar´racnelow nra d¯m: Na bnakowelow ¯ ir bolor eˇbayrneri dimac¿: Agarn ir het xØsoˇ Tiroj˚ dimelov‘ asac. ¡Dow ayn AstowaÆn es, or in´ zØravig eˇaw. - qanzi asac, - es im aøaj tesay nran, ov erewacel ¯ in´¿: Ayd isk pat– ˘aøov jrhor˚ koœowec Jrhor, aysinqn‘ ¡ori dimac tesay AstÆown¿: Ayn gtnwowm ¯ Kad¯si ow Baradi mijew: Agar˚ Abrami hamar Ænec mi ordi, ew Abram˚ Agari‘ ir hamar ÆnaÆ ordow anown˚ drec Ismay¯l: Abram˚ ow¸sownvec ta– rekan ¯r, erb Agar˚ nra hamar Ænec Ismay¯lin:

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Erb Abram˚ innsownin˚ tarekan eˇaw, T¯r AstowaÆ e– 17

17. 2–19

2 3 4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14 15

16

17

18 19

flNNDOC

22

rewac Abramin ow asac nran. ¡Es em qo AstowaÆ˚, hna– za—nd eˇir in´, eˇi—r anarat: Owxt em dnelow im ew qo mijew. es anœaŒ bazmacnelow em qo serownd˚¿: Abram˚ erkrpagec, isk AstowaÆ, dimelov nran, asac. ¡Ays ¯ im‘ qez het draÆ owxt˚. bazowm azgeri naxahayr pi– ti daønas: Sranic yetoy qo anown˚ Abram piti œlini, ayl Abraham piti lini qo anown˚, orovhetew bazowm az– geri naxahayr em dar´nelow qez: Qo serownd˚ æat em a˘ecnelow, qeznic bazowm azger piti serem, ¸agaworner piti Ænowen qeznic: Im owxt˚ piti hastatem im ew qo mijew, qeznic yetoy galiq qo serowndneri ow nranc ceˇe– ri mijew orp¯s yawitenakan owxt, orov es em linelow qo ew qeznic yetoy galiq serowndneri AstowaÆ˚: Qez ow qo serowndnerin ibrew yawitenakan seŒakanow¸iwn talow em ays erkir˚, owr dow bnakwowm es pandxtow¸ean m¯j, Qana– nacineri amboˇj erkir˚: Es linelow em nranc AstowaÆ˚, isk dow ew qeznic yetoy galiq qo zawakner˚, serndic se– rownd, p¯tq ¯ pah¯q im owxt˚: Ays ¯ im owxt˚, or piti pahes im ew qo mijew ow qeznic yetoy galiq qo zawakneri mijew, serndic serownd: Λer bolor arow zawakner˚ piti ¸lŒatowen, piti ¸lŒat¯q ´er andamneri ¸liŒner˚, ew da ¸oˇ lini im ew ´er mijew owxti næan˚: Λer manowkner˚‘ ´er ceˇeri bolor arowner˚, ˚ndoÆinn ow arÆa¸ov gnowaÆ strowkner˚, am¯n mi ØtaraÆin, or qo serndic œ¯, ow¸Øreay hasakowm p¯tq ¯ ¸lŒatowen: P¯tq ¯ anpayman ¸lŒatow– en qo tan ˚ndoÆinn ow arÆa¸ov gnowaÆ qo strowk˚: Λer ¸lŒatow¸ean masin im owxt˚ ¸oˇ yawitenakan owxt li– ni: Ow¸erord Ør˚ ¸liŒ˚ œ¸lŒatowaÆ arown ¸oˇ veranay ir ceˇi mijic, orovhetew xaxtaÆ k˚ lini im owxt˚¿: As– towaÆ asac Abrahamin. ¡Qo kin Sarayi anownn aylews Sara ¸oˇ œlini, ayl Saøa ¸oˇ lini nra anown˚: Es k’Ørh– nem nran ew nra mijocov qez zawak k˚ pargewem, es k’Ørh– nem nran, na azgeri naxamayr k˚ daønay, nranic ceˇeri ¸agaworner k˚ Ænowen¿: Abraham˚ erkrpagec, ÆiÆaˇec ow inqn iren asac. ¡Karo?ˇ ¯ hariwr tarekan mard˚ ordi ownenal, innsownameay Saøan karo?ˇ ¯ Ænel¿: Abrahamn asac AstÆown. ¡Ays Ismay¯l˚ ¸oˇ apri qo aøaj¿: As–

23

flNNDOC

17. 20–18. 9

towaÆ patasxanec Abrahamin. ¡Ayo—. aha qo kin Sa– øan qez hamar ordi ¯ berelow, ew im owxt˚, orp¯s yawi– tenakan owxt, hastatelow em nra het ow nranic yetoy galiq serowndneri het: Inœ veraberowm ¯ Ismay¯lin, apa ˚ndaøajowm em qez: Nran k’Ørhnem, nran k’a˘ecnem ew an– œaŒ k˚ bazmacnem nra serowndner˚: Na tasnerkow azg ¯ serelow, ew nran meÆ azgi naxahayr em dar´nelow, bayc im owxt˚ es hastatelow em Isahaki het, orin k˚ Æni Saøan qez hamar miws tari ays ßamanak¿: AstowaÆ verjacrec ir xØsq˚ Abrahami het ew heøacaw nra mØ– tic: Abraham˚ ir ordi Ismay¯li, ir bolor ˚ndoÆinneri, arÆa¸ov gnowaÆ ir bolor strowkneri ew Abrahami tann eˇaÆ bolor arow mardkanc ¸liŒ˚ noyn Ørn isk ¸lŒatec, inœp¯s asel ¯r nran AstowaÆ: Abraham˚ innsownin˚ ta– rekan ¯r, erb ¸lŒatec ir ¸liŒ˚, isk ir ordi Ismay¯l˚ tasnereq tarekan ¯r, erb ¸lŒatowec nra ¸liŒ˚: Ayd Ø– r˚ ¸lŒatowecin Abrahamn ow ir ordi Ismay¯l˚: Na ¸lŒa– tec ir tan bolor tˇamardkanc‘ ˚ndoÆinner linen nranq ¸¯ arÆa¸ov gnowaÆ ØtaraÆin strowkner:

20

21

22

23

24 25 26 27

AstowaÆ Abrahamin erewac Mambr¯i kaˇnow mØt, erb 18 sa k¯sØrin deø nstaÆ ¯r ir vrani døan mØt: Abraha– 2 m˚ bar´racrec aœqer˚ ew ir dimac tesaw ereq tˇamard– kanc: Tesnelov nranc‘ na ir vrani døan mØtic ˚ndaøaj gnac, glowx˚ xonarhec minœew getin ow asac nranc. ¡T¯—r, 3 e¸¯ ænorh gtay qo aøaj, qo Æaøayin antes mi— ara, ¸oˇ 4 mi qiœ jowr beren, lowan ´er otqer˚, apa hovac¯—q Æaøi tak: Hac berem, ker¯—q ew apa gnac¯—q ´er ˘anaparhov, 5 orovhetew ´er Æaøayi mØt galow hamar æeˇeciq ´er ˘a– naparh˚¿: Nranq patasxanecin. ¡Ara— aynp¯s, inœp¯s asacir¿: Abrahamn ætapec d¯pi vran˚‘ Saøayi mØt, 6 ew asac nran. ¡Ωtapi—r, ereq griw ˚ntir aliwr hownci—r ow nkanak patrasti—r¿: Abraham˚ gnac d¯pi naxir, 7 vercrec mi matˇaæ, law hor¸, towec Æaøayin ow ætapec– rec, or kerakowr patrasti: Na vercrec karag, ka¸ ow 8 hor¸i msic patrastowaÆ kerakowr˚ ew drec nranc aøaj: Nranq keran, isk inq˚ kangnaÆ mnac nranc aøaj, Æaøi tak: Nranq harcrin. ¡Ow?r ¯ qo kin Saøan¿: Na pa– 9

18. 10–25 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

flNNDOC

24

tasxanec. ¡Vranowm ¯¿: Nrancic m¯kn asac. ¡Es ekoˇ tari noyn ays Ørerin k˚ gam qez mØt ew qo kin Saøan ordi k’ownenay¿: Saøan akanj ¯r dnowm vrani døan˚‘ nra ete– wowm kangnaÆ: Abrahamn ow Saøan Æeracel ¯in, nranc tariqn aøajacel ¯r, ew Saøan korcrel ¯r Ænndaberelow yatkow¸iwn˚: fliÆaˇec Saøan ir mtqowm ew asac. ¡Ayn, inœ minœew ayßm œkaroˇacay anel, hima? piti karoˇanam: Isk im amowsinn ¯l Æeracel ¯¿: T¯rn asac Abrahamin. ¡Ayd inœo?w ¯ ÆiÆaˇowm Saøan ir mtqowm ew asowm, ¸¯‘ ¡IrØ?q k˚ Ænem, œ¯? or es paøawel em¿: Mi?¸¯ AstÆow hamar an– kareli ban kay: Ekoˇ tari ays ßamanak‘ ays Ørerin es k˚ veradaønam qez mØt, ew Saøan ordi k’ownenay¿: Ψxtec Saøan‘ aselov. ¡Es œÆiÆaˇeci¿: Na vaxecel ¯r: T¯r˚ a– sac. ¡O—œ, aydp¯s œ¯, ÆiÆaˇecir¿: Nranq aydteˇic ver ke– nalov ˘anaparh ˚nkan d¯pi Sodomacwoc ow Gomoracwoc erkir˚, isk Abraham˚ gnac nranc ˘anaparhelow: T¯rn asac. ¡Mi?¸¯ es im Æaøay Abrahamic gaˇtni piti pa– hem ayn, inœ anelow em: Abraham˚, hastatap¯s, meÆ ew bazmandam azgi naxahayr ¯ linelow, ew nra mijocov piti Ørhnowen erkri bolor azger˚. orovhetew es git¯i, or na ir ordinerin ow ir yetnordnerin k˚ patowiri, or nranq Tiroj ˘anaparhov ˚n¸anan‘ pahpanelov ardarow¸iwnn ow irawownq˚: T¯r AstowaÆ k˚ katari ayn am¯n˚, inœ xos– tacel ¯ Abrahamin¿: Aynowhetew T¯rn asac. ¡Sodomaci– neri ow gomoracineri aˇaˇak˚ ahagnacel, hasel ¯ in´. nranc meˇqer˚ xist æatacel en: Ard, ijnem tesnem, ¸¯ in´. hasaÆ nranc aˇaˇak˚ hamapatasxano?wm ¯ nranc kataraÆin, ¸¯? oœ: Ayd em owzowm gitenal¿: Aynteˇic ærjowelov‘ ayd mardik ekan Sodom: Abraham˚ kangnaÆ ¯r Tiroj dimac: Abraham˚ mØtecaw Tirojn ow asac. ¡Mi?¸¯ dow ardarin ambaræti het k’oœnœacnes, ew ardar˚ noyn banin k’en¸arkowi, inœ or ambariæt˚: E¸¯ qaˇaqowm yi– sown ardar lini, k’oœnœacne?s nranc, œe?s xnayi amboˇj qa– ˇaq˚ yanown aynteˇ gtnowoˇ yisown ardarneri: Qa—w lici, œanes ayd ban˚‘ ardarin spanes ambaræti het, ew ar– dar˚ en¸arkowi noyn banin, inœ or ambariæt˚: O—œ, dow, or datowm es amboˇj aæxarh˚, aydpisi datastan œes

25

flNNDOC

18. 26–19. 8

ani¿: T¯rn asac. ¡E¸¯ Sodomowm‘ ayd qaˇaqowm gtnowi yisown ardar, yanown nranc es k˚ xnayem amboˇj qaˇa– q˚¿: Patasxan towec Abrahamn ow asac. ¡Hima ha– mar´akwowm em xØsel Tiroj het, ¸¯ew es hoˇ em ow moxir: Isk e¸¯ yisown ardarner˚ pakasen hing hogov, ayd hngi pat˘aøov dar´ea?l k˚ korÆanes oˇj qaˇaq˚¿: T¯rn asac. ¡ffem korÆani, e¸¯ aynteˇ gtnowi qaøasownhing ardar¿: Abraham˚ æarownakec xØsel nra het ow asac. ¡Isk e¸¯ aynteˇ gtnowi qaøaso?wn¿: Na asac. ¡ffem korÆani yanown ayd qaøasowni¿: Abrahamn asac. ¡T¯—r, in´ orew¯ ban k˚ patahi?, e¸¯ æarownakem xØsel. isk e¸¯ aynteˇ gtnowi ereso?wn¿: T¯r˚ patasxanec. ¡ffem korÆani, e¸¯ aynteˇ gtnowi eresown¿: Abrahamn asac. ¡Qani sksel em xØsel Tiroj het, asem. isk e¸¯ aynteˇ gtnowi qsa?n¿: T¯r˚ pa– tasxanec. ¡ffem korÆani yanown ayd qsani¿: Abrahamn asac. ¡T¯—r, in´ orew¯ ban k˚ patahi?, e¸¯ dar´eal xØsem. isk e¸¯ aynteˇ gtnowi ta?s˚¿: T¯r˚ patasxanec. ¡ffem korÆani yanown tasi¿: Ew T¯r˚, verjacnelov Abrahami het xØsakcow¸iwn˚, gnac, isk Abraham˚ veradar´aw ir bnakateˇin:

26

27

28

29

30

31

32

33

Erkow hreætakner˚ erekoyean ekan Sodom: Ξovt˚ n˚s- 19 taÆ ¯r Sodomi darpasi mØt: Erb Ξovt˚ tesaw nranc, ˚ndaøaj gnac, glowx˚ xonarhec minœew getin ow asac. ¡Hamec¯—q, tia—rq, ek¯q mt¯—q ´er Æaøayi town˚ ew giæerec¯—q 2 aysteˇ: Es k˚ lowam ´er otqer˚, ew dowq vaˇ aøawØte– an k˚ æarownak¯q ´er ˘anaparh˚¿: Nranq asacin. ¡O—œ, menq aysteˇ‘ qaˇaqi hraparakowm k˚ giæerenq¿: Ξovt˚ 3 nranc æat stipec, ew nranq dar´an nra koˇm˚ ow mtan nra town˚: Ξovt˚ ˚n¸riq patrastec, baˇarj hac eŒec nranc hamar, ew nranq keran: Erb deø nranq qown œ¯– 4 in mtel, sodomacineri qaˇaqi tˇamardik‘ eritasardic minœew Æer˚, amboˇj ßoˇovowrd˚ miasin paæarecin town˚, Ξovtin dowrs kanœecin ow harcrin nran. ¡O?wr en ayn tˇa– 5 mardik, or giæer˚ qez mØt ekan: Nranc be—r mez mØt, or kenakcenq nranc het¿: Ξovt˚ dønic dowrs‘ nranc mØt e– 6 kaw ew dowø˚ Œakec ir etewic: Na nranc asac. ¡Qa—w lici, 7 eˇbayrne—r, mi— gorƯq ayd œariq˚: Es erkow dowstr ownem, 8

19. 9–22

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18, 19

20

21

22

flNNDOC

26

oronc tˇamard œi mØtecel: Berem nranc ´ez mØt, ew nranc het ar¯q ayn, inœ ha˘oy ¯ ´ez, miayn ¸¯ ayd mardkanc nkatmamb orew¯ meˇq mi— gorƯq, orovhetew nranq mtel en im yarki tak¿: Nranq asacin. ¡Heøo—w kac: Dow mer er– kir˚ mtar ibrew pandowxt bnakowelow. mi¸¯ datasta?n ¯l es owzowm tesnel: Hima qez aweli æat k˚ œarœarenq, qan nranc¿: Nranq æat ¯in bønanowm ayd mardow‘ Ξovti vray, ew qiœ ¯r mnacel, or jard¯in dowø˚: Nersi mardik, irenc ´eøqer˚ meknelov, Ξovtin irenc mØt‘ town qaæecin ew tan døner˚ Œakecin, døan mØt gtnowoˇ mardkanc‘ Œoqric minœew meÆ˚ kowracrin, ew sranq yognecin dowø˚ Œntøelowc: Ayd mardik Ξovtin harcrin. ¡Ays qaˇaqowm dow Œesay, or– diner, dowstrer kam owriæ orew¯ m¯kn owne?s: Hani—r nranc ays vayric, orovhetew menq korÆanelow enq ays qaˇaq˚, qani or sranc aˇaˇak˚ hasel ¯ Tiroj˚, ew T¯r˚ mez ow– ˇarkel ¯, or korÆanenq ayn¿: Ξovt˚ gnac ir Œesacowneri mØt, oronq aønelow ¯in ir dowstrerin, ew asac nranc. ¡He– øac¯—q aysteˇic, orovhetew T¯r˚ korÆanelow ¯ ays qaˇa– q˚¿: ffiesacownerin ¸owac, ¸¯ na katak ¯ anowm: Erb loys˚ bacowec, hreætaknern sksecin ætapecnel Ξovtin‘ ase– lov. ¡A—ø qo knoj˚, erkow dowstrerid ew heøaci—r aysteˇic, or dow ¯l œkorœes ays qaˇaqi anØr¯now¸ean m¯j¿: Nranq irar ancan. ew qani or T¯r˚ xnayel ¯r Ξovtin, hreætak– ner˚ bønecin nra, nra knoj ow erkow dowstreri ´eøqeric ew qaˇaqic dowrs hanecin: Erb nranc dowrs hanecin, hreæ– taknern asacin. ¡ffirki—r an´d, et œnayes, kang œaønes ays erkri orew¯ ærjanowm: ffiaxi—r leø˚, or miwsneri het œtowßes¿: Ξovtn asac nranc. ¡Aˇaœowm em, T¯—r, ¸¯ew im an´in Œrkow¸iwn pargewelov dow oˇormecir qo Æaøayin ew nra hand¯p cowcaberecir qo meÆ ardarow¸iwn˚, bayc es œem karoˇ Œaxœel leø˚, orovhetew gowc¯ in´ ¯l hasni Œor´anq˚, ew es meønem: Aha mØtakayqowm gtnowoˇ ays qaˇaqowm kareli ¯ apastanel, ayn Œoqr ¯, kareli ¯ ayn– teˇ Œrkowel: ff¯? or ayn Œoqr ¯: Qo ænorhiw es k˚ Œrkowem¿: T¯rn asac nran. ¡Aha es ænorh em anowm qez ow qo ayd asaÆin ansalov‘ œem korÆani ayn qaˇaq˚, ori masin a– sacir: Ard, ætap Œaxi—r aynteˇ, orovhetew oœinœ anel

27

flNNDOC

19. 23–20. 2

œem karoˇ. minœew or dow aynteˇ hasnes¿: Dra hamar ¯l na ayd qaˇaqi anown˚ koœec Segor: Arew Æagec erkri vray, ew Ξovt˚ mtaw Segor: T¯r˚ erknqic ÆÆowmb ow krak ¸a– Œec Sodomi ow Gomori vray, korÆanec ayd qaˇaqnern ow dranc amboˇj ærjakayq˚, oœnœacrec qaˇaqneri bolor bna– kiœnerin ow erkri amboˇj bowsakanow¸iwn˚: Ξovti kin˚ et nayec ow dar´aw aˇ¯ ar´an: Abraham˚ vaˇ aøawØte– an gnac aynteˇ, owr inq˚ kangnel ¯r Tiroj aøaj, nayec sodomacineri ow gomoracineri koˇm˚, amboˇj ærjakayq˚ ew tesaw, ¸¯ inœp¯s erkri boc˚ bar´ranowm ¯ hnoci Æxi p¯s: Erb T¯r˚ korÆanec ayd bolor qaˇaqnern irenc ærja– kay bnakavayrerov, yiæec Abrahamin ew qaˇaqic hanec ow korstic Œrkec Ξovtin, erb korÆanowm ¯r ayn qaˇaq– ner˚, owr Ξovtn ¯r bnakowel: Ξovt˚ elaw Segoric ew leø˚ bar´racaw, orovhetew vaxenowm ¯r mnal Segorowm: Nra het ¯in naew ir erkow dowstrer˚: Inqn ow ir erkow dowst– rer˚ miasin bnakowecin ayd leran mi qarayrowm: Awag dowstrn asac krtserin. ¡Mer hayr˚ Æeracel ¯, ew erkrowm œkay m¯k˚, or mez het paøki, inœp¯s oˇj aæxarhi kargn ¯: Ari gini xmecnenq mer hØr˚, paøkenq nra het ow mer hØric zawak ownenanq¿: Nranq irenc hØr˚ gini xmecrin ayd giæer: Awag dowstrn ayd giæer paøkec ir hØr het, isk Ξovt˚ œimacaw nra paøkeln ow ver kenal˚: AøawØ– tean awagn asac krtserin. ¡Es er¯k paøkeci im hØr het: Nran ays giæer ¯l gini xmecnenq, ew dow mti—r, paø– ki—r nra het, or zawak ownenanq mer hØric¿: Ayd giæer ¯l gini xmecrin irenc hØr˚, ew krtser˚ paøkec ir hØr het: Ξovt˚ œimacaw nra paøkeln ow ver kenal˚: Ξovti erkow dowstrern ¯l yˇiacan irenc hØric: Awag˚ Ænec ordi ew nra anown˚ drec Movab, or næanakowm ¯ ¡Im hØric¿: Na ¯ movabacineri naxahayr˚ minœew aysØr: Krtser˚ noynp¯s Ænec ordi ew nra anown˚ drec Amman, or næanakowm ¯ ¡Im azgatohmi ordi¿: Na ¯ amonacineri naxahayr˚ minœew aysØr:

23 24 25

26 27 28

29

30

31

32 33

34

35

36 37

38

Abrahamn aydteˇic gnac erkri haraw˚, bnakowec Ka– 20 d¯si ow Sowri mijew, apa tarabnakowec Gerarayowm: Ab– 2 rahamn ir kin Saøayi masin asowm ¯r, ¸¯ na ir qoyrn ¯:

20. 3–17

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

flNNDOC

28

Geraracineri arqay Abimel¯qn owˇarkec ir mardkanc ew kin aøaw Saøayin: Giæern AstowaÆ Abimel¯qin erewac erazowm ew asac. ¡Dow meønelow es ayn knoj pat˘aøov, orin aøar, orovhetew ayd kin˚ amowsin owni¿: Sakayn Abimel¯q˚, or œ¯r mer´ecel nran, asac. ¡T¯—r, mi?¸¯ dow k˚ spanes banic anteˇeak ow ardar mardkanc: ff¯? or na asac in´‘ ¡Im qoyrn ¯¿, isk sa asac in´‘ ¡Im eˇbayrn ¯¿: Es maqowr srtov ow ardar ´eøqov areci da¿: Astow– aÆ erazi m¯j asac nran. ¡Gitem, or dow maqowr srtov es arel ayd, dra hamar ¯l es xnayeci qez, or œmeˇanœes im d¯m: Ayd pat˘aøov ¯l ¸oyl œtoweci, or mer´enas nran: Ard, knoj˚ veradar´ro—w ir amowsnown, orovhetew na mar– gar¯ ¯, aˇØ¸q k’ani qez hamar, ew dow kendani k˚ mnas: E¸¯ œveradar´nes, imaci—r, or dow ew bolor nranq, ovqer qo iwrayinnern en, k˚ meøn¯q¿: Abimel¯qn aøawØtean vaˇ ver kacaw, kanœec ir bolor strowknerin ew nranc pat– mec ays bolor baner˚: Am¯nq˚ xist vaxecan: Abimel¯q˚ kanœec Abrahamin ow asac nran. ¡Ayd i?nœ Œor´anq be– recir dow mer glxin: Menq i?nœ meˇq ¯inq gorÆel qo d¯m, or im ow im ¸agaworow¸ean vray aydpisi meÆameÆ meˇqer bardecir: Dow in´ het arecir ayn, inœ oœ oq œ¯r arel¿: A– bimel¯qn asac Abrahamin. ¡I?nœ mtaÆecir, or nman ban arecir¿: Abraham˚ patasxanec. ¡Es karÆeci, ¸¯ gowc¯ ays vayrowm ¯l astowaÆapaætow¸iwn œkay, ew hnarawor ¯, or in´ spanen im knoj pat˘aøov: Bayc na, ardarew, im qoyrn ¯ im hØr ew oœ ¸¯ mØr koˇmic, ew dar´aw im kin˚: Erb AstowaÆ in´ hanec im hØr tnic, es knojs asaci. ¡Ays ar– dar qayln ara— in´ hamar. owr ¯l gnanq, im masin k’ases, ¸¯‘ im eˇbayrn ¯¿: Abimel¯qn aøaw hazar sater, arjaø ow oœxar, strowkner ow strkowhiner ew towec Abrahamin: Nran veradar´rec naew nra kin Saøayin: Abimel¯qn a– sac Abrahamin. ¡Aha qo dimac ŒøowaÆ ¯ im erkir˚, owr ha˘eli ¯ qez, aynteˇ ¯l bnakowi—r¿: Isk Saøayin dimelov‘ asac. ¡Aha hazar sater em talis qo eˇbØr˚: Ayn ¸oˇ patowi vkayow¸iwn lini qez ew qez het gtnowoˇ bolor ka– nanc hamar: Aysowhetew k˚ patmes amboˇj ˘æmartow¸iw– n˚¿: Abrahamn aˇØ¸ec AstÆown, or˚ bowßec Abimel¯qin,

29

flNNDOC

20. 18–21. 17

inœp¯s naew nra knojn ow nra aˇaxinnerin: Nranq ard¯n karoˇanowm ¯in erexay ownenal: Minœ ayd T¯r˚ Abrahami kin Saøayi pat˘aøov Abimel¯qi oˇj tan kananc zrkel ¯r erexay ownenalow karoˇow¸iwnic:

18

T¯rn aycelec Saøayin, inœp¯s asel ¯r, ew katarec Sa– 21 øayin towaÆ ir xostowm˚: Saøan yˇiacaw ow Abrahami 2 hamar Æer tariqowm ordi Ænec ˘iæt ayn ßamanak, inœ– p¯s AstowaÆ yaytnel ¯r Abrahamin: Abrahamn ir ordow 3 anown˚, orin Ænec Saøan nra hamar, drec Isahak: Ab– 4 rahamn ow¸erord Ør˚ ¸lŒatec ir ordi Isahakin, inœp¯s patowirel ¯r nran T¯r AstowaÆ: Abraham˚ hariwr ta– 5 rekan ¯r, erb ownecaw ir ordi Isahakin: Saøan asac. 6 ¡AstowaÆ owraxow¸iwn pargewec in´, ew ov or lsi ayd ma– sin, in´ het k’owraxanay¿: Na awelacrec. ¡O?v k’as¯r 7 Abrahamin, ¸¯ Saøan erexay k˚ snowcani, qani or Æer hasakowm ordi Æneci¿: Manowkn a˘ec, nran krÆqic ktre– 8 cin, ew Abrahamn ir ordi Isahaki krÆqic ktrowelow aø– ¸iw meÆ xnjoyq arec: Erb Saøan tesaw, or egiptowhi 9 Agaric Abrahami ownecaÆ ordin xaˇowm ¯ ir ordi Isa– haki het, asac Abrahamin. ¡Heøacro—w qo aˇaxnin ew 10 nra ordown, orp¯szi qo aˇaxni ordin im ordi Isahaki het hawasar ßaøangow¸iwn œstanay¿: Ir ordow masin a– 11 sowaÆ ayd xØsqer˚ caw pat˘aøecin Abrahamin: Astow– 12 aÆ asac Abrahamin. ¡Mankan ew aˇaxni masin asowaÆ xØsqer˚ ¸oˇ qez caw œpat˘aøen: Inœ or asi qez Saøan, lsi—r nran, orovhetew Isahaki mijocov es dow serowndd æa– rownakelow, bayc qo aˇaxni ordow serowndn ¯l es næanawor 13 k˚ dar´nem, orovhetew na ¯l qo sermic ¯¿: AøawØtean ver 14 kacaw Abraham˚, aøaw hac ow mi tik jowr, towec Agarin, mankan˚ drec nra æalakin ew tnic dowrs hanec: Aga– r˚ ¸aŒaøowm ¯r anapatowm, Erdman jrhori mØt: Tiki 15 jowrn spaøowec, mayr˚ mankan˚ drec mi eˇewnow tak ew 16 gnac nstec nra dimac, mi net˚nkec heøaworow¸ean vray‘ aselov. ¡Φoˇ es œtesnem im ordow mah˚¿: Na nstel ¯r nra dimac: Erexan bar´ra´ayn lalis ¯r: AstowaÆ lsec 17 erexayi ´ayn˚, or galis ¯r aynteˇic: AstowaÆ erknqic Agarin ´ayn towec ow asac. ¡I?nœ ¯ patahel, Aga—r: Mi—

21. 18–22. 2

18 19

20 21

22

23

24, 25

26

27

28, 29

30

31

32

33

22 2

flNNDOC

30

vaxecir, orovhetew AstowaÆ lsec qo ordow ´ayn˚ aynte– ˇic, owr na gtnwowm ¯: Bøni—r qo mankan ´eøqic, orovhe– tew es nran meÆ azgi naxahayr em dar´nelow¿: Astow– aÆ bacec Agari aœqer˚, sa tesaw ˚mpeli jri mi jrhor, gnac, tik˚ lcrec jrov ow xmecrec erexayin: Ew AstowaÆ erexayi het ¯r. sa a˘ec, dar´aw aˇeˇnawor ew bnak– owec ffiaøani anapatowm: Mayr˚ nra hamar Egiptaci– neri erkric kin aøaw: Ayd ßamanaknerowm Abimel¯q˚, nra senekapet Oqoza¸n ow nra zØrqeri sparapet ffiiqoˇ˚, xØselov Abrahami het, asacin. ¡AstowaÆ qez het ¯ bo– lor ayn gorÆerowm, inœ dow anowm es: Ard, AstÆow anownov in´ erdowi—r, or o—œ im, o—œ im zawaki, o—œ im anowan d¯m œes meˇanœi, ayl k˚ varowes aynp¯s ardar, inœp¯s es varowe– ci qo nkatmamb, noynp¯s ew im erkri nkatmamb, owr dow bnakwowm es¿: Abrahamn asac. ¡Erdwowm em¿: Abrahamn Abimel¯qin yandimanec ayn jrhori hamar, or Abimel¯qi Æaøaner˚ xlel ¯in: Abimel¯qn asac nran. ¡Es œem imacel, ¸¯ ov ¯ arel ayd ban˚, isk dow ¯l in´ ban œes asel: Es miayn aysØr em lsowm ayd masin¿: Abrahamn aøaw arjaøner ow oœxarner, towec Abimel¯qin, ew erkowsn irar het haætow– ¸iwn knqecin: Abraham˚ eظ˚ oroj aøan´nacrec: Abi– mel¯q˚ harcrec Abrahamin. ¡I?nœ en næanakowm ays eظ˚ orojner˚, oronc aøan´nacrir¿: Na patasxanec. ¡Ays eظ˚ orojner˚ stacir in´nic i hawastowmn ayn bani, ¸¯ es em Œorel ayd jrhor˚¿: Dra hamar ¯l ayd vayr˚ koœowec Erdman jrhor, orovhetew nranq erkowsov mimeanc erdowm towecin aynteˇ. Erdman jrhori mØt haætow¸iwn knqe– cin: Abimel¯q˚, nra senekapet Oqoza¸n ow nra zØrqeri sparapet ffiiqoˇ˚ aynteˇic ver kacan ow veradar´an ffiˇætacwoc erkir˚: Abraham˚ Erdman jrhori mØt Æaø tnkec, aynteˇ paætec Tiroj˚, nran koœec AstowaÆ yawi– tenakan: Abraham˚ ffiˇætacwoc erkrowm pandowxt mnac erkar ßamanak: Ays d¯pqeric yetoy AstowaÆ Œor´ec Abrahamin: Na ´ayn towec nran. ¡Abraha—m, Abraha—m¿: Sa patasxa– nec. ¡Aysteˇ em¿: AstowaÆ asac nran. ¡A—ø qo miak or– down‘ qo sireli Isahakin, gna— mi bar´radir teˇ ew ayn–

31

flNNDOC

22. 3–18

teˇ‘ leran vray, or coyc ktam qez, oˇjakizi—r nran¿: Ab– rahamn aøawØtean ver kacaw, hamet˚ drec ir ¯æi vray, het˚ vercrec erkow strowk Æaøaner, ir ordi Isahakin, oˇjakizow¸ean hamar Œayt kotrec ew ˘anaparh ˚nkaw, ekaw ayn teˇ˚, or AstowaÆ asel ¯r nran: Errord Ør˚ Ab– raham˚ bar´racrec ir aœqer˚ ew heøowic tesaw ayd te– ˇ˚: Abrahamn asac ir Æaøanerin. ¡Nstec¯—q aysteˇ‘ ¯æi mØt, isk es ow ays patanin gnanq aynteˇ, erkrpa– gow¸iwn anenq ow veradaønanq ´ez mØt¿: Abraham˚ ver– crec oˇjakizow¸ean Œayt˚, drec ayn ir ordi Isahaki m¯jqin, ir ´eøqn aøaw krakn ow danak˚, ew erkowsov gna– cin: Isahak˚ dimec ir hØr˚‘ Abrahamin. ¡Ha—yr¿: Sa asac. ¡I?nœ ¯, ordi—s¿: Na harcrec. ¡Aha krak˚, ew aha Œayt˚, hapa o?wr ¯ oˇjakizelow oœxar˚¿: Sa patas– xanec. ¡AstowaÆ k˚ hogay ir oˇjakizelow oœxari masin, ordea—k¿: Nranq erkowsov gnacin ew hasan ayn teˇ˚, or nran coyc ¯r towel AstowaÆ: Abrahamn aynteˇ zohase– ˇan æinec, vran drec Œayt˚, ir ordi Isahakin kapec ew drec zohaseˇani Œayti vray: Abraham˚ erkarec ´eøq˚, or vercni danakn ow mor¸i ir ordown: Tiroj hreætak˚ erknqic ´ayn towec nran ow asac. ¡Abraha—m, Abraha—m¿: Sa pataxanec nran. ¡Aysteˇ em¿: Na asac. ¡Λeøq mi— towr patanown, nran orew¯ vnas mi— pat˘aøir, orovhe– tew ayßm hamozoweci, or dow erkiwˇ ownes AstÆow nkatmamb ew in´ hamar œes xnayi qo ordown¿: Abraham˚ bar´rac– rec ir aœqer˚ ew tesaw, or macaøowt ¸Œi m¯j eˇjiwrneric mi xoy ¯ kaxowaÆ: Abraham˚ gnac, aøaw xoyn ow ayn oˇ– jakizec ir ordi Isahaki Œoxar¯n: Abrahamn ayd vay– ri anown˚ drec ¡T¯r˚ tesaw¿, ew minœew aysØr ¯l asowm en‘ ¡Ayd leran vray erewac T¯r˚¿: Tiroj hreætak˚ erknqic erkrord angam ´ayn talov‘ asac Abrahamin. ¡An´ovs em erdwowm, - asowm ¯ T¯r˚, - qani or dow arecir ayd ba– n˚‘ in´ hamar œxnayecir qo sireli ordown, anœaŒ piti Ørhnem qez ew erknqi astˇeri, Æovezerqi awazi œaŒ pi– ti bazmacnem qo serownd˚: Qo serownd˚ piti tiranay ir ¸ænamineri qaˇaqnerin, qo serndi ænorhiw piti Ørh– nowen aæxarhi bolor azger˚ ayn bani hamar, or ansa–

3

4

5

6

7

8

9

10 11

12

13

14

15 16

17

18

22. 19–23. 12 19

20

21 22 23

24

23, 2

3 4

5 6

7

8

9

10

11

12

flNNDOC

32

cir im ´aynin¿: Abraham˚ veradar´aw ir Æaøaneri mØt: Nranq miasin elan gnacin d¯pi Erdman jrhor˚, ew Abra– ham˚ bnakowec Erdman jrhori mØt: Ays d¯pqeric yetoy Abrahamin yaytnecin, or aha Meˇqan ews qo eˇbayr Na– qori hamar Ænel ¯ ordiner‘ andranik ordi Ovqin, nra eˇbayr Bawin, asorineri naxahayr Kamow¯lin, Qasadin, Azawin, ffialdasin, YetdaŒin ew Ba¸ow¯lin: Ew Ba¸ow¯l˚ Ænel ¯ fiebekayin: Sranq en ayn ow¸ ordiner˚, oronc Ænec Meˇqan Abrahami eˇbayr Naqori hamar: Nra har˘˚, o– ri anown˚ fie¯ma ¯r, na ¯l Ænec Tabekin, Daamin, Toqosin ew Moqayin: Saøan dar´aw hariwr qsaneظ˚ tarekan: Na meøaw kir˘i m¯j gtnowoˇ Arbok qaˇaqowm: Sa Qananacineri erkrowm gtnowoˇ Qebronn ¯: Abraham˚ ekaw, or oˇbay ow sgay Saøayi mah˚: Abraham˚ heøacaw ir hangowceali mØtic ew dimelov Qeti ordinerin‘ asac. ¡Es ´er m¯j pan– dowxt ow Øtarakan em: Ard, orp¯s seŒakanow¸iwn in´ mi gerezmani hoˇ tow¯—q ´ez mØt, or ¸aˇem im hangowce– alin¿: Qeti ordiner˚ patasxan towecin Abrahamin‘ aselov. ¡Lsi—r mez, t¯—r: Dow mer m¯j AstÆow næanakaÆ ¸agaworn es: Qo hangowcealin ¸aˇi—r mer lawagoyn ge– rezmanneric m¯kowm, orovhetew meznic oœ m¯k˚ œi hraßa– rowi qez æirimi hamar teˇ tramadrelowc¿: Abraham˚ elaw ew glowx towec ayd erkri ßoˇovrdin‘ Qeti ordinerin: Abraham˚ nranc dimelov‘ asac. ¡E¸¯ dowq yØßar ¯q, or im hangowcealin es an´amb ¸aˇem, lsec¯—q in´ ew im ma– sin barexØsec¯—q Sahaøi ordi EŒronin, or in´ tay ir agaraki sahmannerowm gtnowoˇ zoyg qarayr˚ aynqan ar– Æa¸ov, orqan ar߯ ayn: Φoˇ ayn ´er nerkayow¸eamb in´ tay orp¯s æirmavayr¿: EŒron˚ qetacineri het nstaÆ ¯r ßoˇovateˇowm: EŒron qetacin patasxan towec Ab– rahamin ew i lowr Qeti ordineri ow bolor nranc, ovqer mtnowm ¯in nra qaˇaqi darpasov, asac. ¡Nayi—r in´, t¯—r, ew lsi—r in´: Agarak˚ talis em qez, qez em talis naew aynteˇ gtnowoˇ qarayr˚: Im bolor hamaqaˇaqaci– neri nerkayow¸eamb ayn qez em yan´nowm: Φaˇi—r qo han– gowcealin¿: Abraham˚ glowx towec erkri ßoˇovrdi aøaj,

33

flNNDOC

23. 13–24. 8

EŒroni het xØsec i lowr erkri ßoˇovrdi ew asac. ¡Qani or ansacir in´, owremn lsi—r in´: Es qez ktam agaraki Œoxar߯q˚: Vercro—w ayn in´nic, ew es aynteˇ k˚ ¸aˇem im hangowcealin¿: EŒronn Abrahamin patasxanec ew asac. ¡O—œ, t¯—r im, lsel em, or hoˇamas˚ œors hariwr sa– ter arÆa¸ ar߯: Da i?nœ ¯ or im ow qo mijew: Dow ¸a– ˇi—r qo hangowcealin¿: Abraham˚ EŒronin lselowc yetoy kæøec ew nran v˘arec œors hariwr sater arÆa¸˚, inœp¯s xostacel ¯r i lowr Qeti ordineri, va˘aøakanneri mØt ˚ndownowaÆ gnov: EŒroni agarak˚, or Mambr¯i kaˇnow handipakac zoyg qarayri mØtn ¯r, aysinqn‘ agarakn ow nra m¯j gtnowoˇ qarayr˚, agaraki ew nra ærjakayqi bolor Æaøer˚ dar´an Abrahami seŒakanow¸iwn˚, Qeti ordi– neri nerkayow¸eamb, oronq mtnowm ¯in qaˇaqi darpasov: Dranic yetoy Abrahamn ir kin Saøayin ¸aˇec agara– ki zoyg qarayrowm, or Mambr¯i kaˇnow dimac ¯r gtnwowm, aysinqn‘ Qebronowm‘ Qananacineri erkrowm: Agarakn ow nra m¯j gtnowoˇ qarayr˚ Qeti ordineri koˇmic trowecin Abrahamin ibrew nra seŒakan gerezmanoc:

13

14 15

16

17

18

19

20

Abraham˚ Æeracel ¯r, tariqn aøel: Ew T¯rn Ørhnec Ab– 24 rahamin ˚st amenayni: Abrahamn asac ir tan awaga– 2 goyn Æaøayin‘ ir amboˇj ownecowaÆqi kaøavarœin. ¡Λeøqd di—r im azdri tak ew qez erdowecnem Tiroj‘ erknqi AstÆow 3 ew erkri AstÆow anownov, or im ordi Isahaki hamar kin œes aøni qananacineri dowstreric (oronc m¯j em bnak– wowm es), ayl k˚ gnas ayn erkir˚, orteˇ Ænowel em, im town˚, 4 ew aynteˇic im ordi Isahaki hamar kin k’aønes¿: fla– 5 øan nran patasxanec. ¡Gowc¯ kin˚ œcankanay in´ het gal ays erkir˚: Ayd d¯pqowm es tane?m qo ordown ayn er– kir˚, orteˇ Ænowel es dow¿: Abrahamn asac. ¡Zgo—yæ eˇir, 6 im ordown aynteˇ œveradar´nes: Erknqi T¯r AstowaÆ˚ ew 7 erkri T¯r AstowaÆ˚, orn in´ hanec im hØr tnic ow ayn erkric, owr Ænowel em, or˚ xØsec in´ het, erdowec in´ ow asac, ¸¯‘ ¡Qo serowndnerin em talow ayd erkir˚¿, na ir hreætakin k’owˇarki qo aøaj, ew aynteˇic kin k’aønes im ordi Isahaki hamar: Isk e¸¯ kin˚ œowzenay qez het gal 8 ays erkir˚, qo towaÆ erdowmic anpart hamarowes, miayn

24. 9–27 9

10

11

12

13 14

15

16

17 18

19

20

21

22

23 24

25 26 27

flNNDOC

34

¸¯ im ordown aynteˇ œveradar´nes¿: Abrahami Æaøan ´eøq˚ drec ir tiroj azdri tak ew erdowec nran ayd ba– ni hamar: flaøan aøaw ir tiroj owˇteric tas˚ owˇt ew gnac‘ ir het ownenalov ir tiroj bolor bariqneric: Na elaw gnac Mijagetq, Naqori qaˇaq˚: Erekoyean owˇte– rin nstecrec qaˇaqic dowrs, jrhori mØt ayn pahin, erb jrowor˚ dowrs ¯ galis jri: Na asac. ¡Im t¯r Abrahami T¯r AstowaÆ, aysØr in´ yajoˇow¸iwn pargewi—r ew oˇormi—r im t¯r Abrahamin: Aha es jri aˇbiwri mØt em, ew ays qaˇaqi bnakiœneri dowstrer˚ galis en jowr hanelow: Φoˇ lini mi koys, orin asem‘ ¡Φeqi—r saŒord, or xmem¿, isk na in´ patasxani‘ ¡Xmi—r, qo owˇterin ¯l jowr ktam, minœew or yagenan xmelowc¿: Φoˇ nran ¯l naxatesaÆ lines qo Æaøay Isahaki hamar, ew dranov ¯l imanam, or bareha˘ es eˇel im t¯r Abrahami nkatmamb¿: Na mtqowm deø œ¯r verjacrel ir xØsq˚, erb ekaw fiebekan, or˚ Abrahami eˇ– bayr Naqori Meˇqa knoj ordi Ba¸ow¯li dowstrn ¯r: Na owsin saŒor own¯r: Koys˚ d¯mqov æat geˇecik ¯r, mi aˇ– jik, orin deø tˇamard œ¯r mØtecel: Na ijaw aˇbiwri mØt, lcrec ir saŒorn ow elaw: flaøan ˚ndaøaj gnac nran ow asac. ¡Ayd saŒoric in´ mi qiœ jo—wr towr xmelow¿: Na patasxanec. ¡Xmi—r, t¯—r¿: Na ir saŒor˚ Œow¸ov ijec– rec ir ¸eweri vray, jowr towec nran, minœew or dadarec xmelowc: Apa awelacrec. ¡Qo owˇteri hamar ¯l jowr k˚ hanem, aynqan, or bolorn ¯l yagenan¿: Na saŒori jowrn iskoyn ¸aŒec gowøi m¯j ew noric gnac jrhor˚‘ jowr hanelow: Na nra bolor owˇteri hamar jowr hanec: Mardn owæadir hetewowm ¯r nran ow lowø mtaÆowm, ¸¯ T¯r˚ k˚ yajoˇecni? ir gorÆ˚, ¸¯? oœ: Erb bolor owˇter˚ yagecan, mard˚ nran towec osk¯ ginder‘ iwraqanœiwr˚ m¯k dahekani qaæov, ew tas˚ dahekani qaæov erkow aparanjan drec nra ´eø– qerin: Na harcrec nran ow asac. ¡Ow?m dowstrn es dow, yaytni—r in´, qo tan˚ mez hamar ijewanelow teˇ ka?y¿: Sa patasxanec nran. ¡Es Meˇqayi ew Naqori ordi Ba¸ow– ¯li dowstrn em¿: Apa awelacrec. ¡Yard ow xot æat ow– nenq, naew ijewanelow teˇ¿: Mardn owraxacaw, erkrpa– gec AstÆown ew asac. ¡fflrhneal ¯ im t¯r Abrahami T¯r

35

flNNDOC

24. 28–44

AstowaÆ˚, or im tiroj˚ œzrkec ir ardarow¸iwnic ow ˘æmar– tow¸iwnic: T¯rn in´ yajoˇow¸iwn pargewec im tiroj eˇbØr tan˚¿: Gnac aˇjikn ow katarowaÆi masin patmec ir mØr tan˚: fiebekan own¯r Laban anownov mi eˇbayr: La– ban˚ gnac dowrs‘ d¯pi aˇbiwr˚, ayd mardow mØt: Erb na tesaw gindern ow ir qroj ´eøqeri aparanjanner˚, ew ir qoyr fiebekayic lsaÆ linelov, ¸¯‘ ¡Aysp¯s xØsec in´ het ayd mard˚¿, mØtecaw mardown, or deø kangnaÆ ¯r ir owˇ– teri koˇqin, aˇbiwri mØt, ew asac nran. ¡Ari town mti—r, Tirojov Ørhneal, inœo?w es mnacel drsowm: Es qez hamar town ew qo owˇteri hamar teˇ em patrastel¿: Mard˚ mtaw town, isk Laban˚ owˇteri vrayic hanec ¸amber˚: Owˇterin yard ow xot towecin ew jowr‘ nra ow nra het e– kaÆneri otqer˚ lowalow hamar: Nranc aøaj hac drecin, or owten: flaøan asac. ¡ffem owti, minœew œasem aseliqs¿: Nranq asacin. ¡XØsi—r¿: Na asac. ¡Es Abrahami Æa– øan em: T¯r˚ meÆap¯s Ørhnec im tiroj˚, ew na meÆ mard dar´aw: AstowaÆ nran arjaø ow oœxar, arÆa¸ ow oski, Æaøaner ow aˇaxinner, owˇter ow ¯æer towec: Saøan‘ im tiroj kin˚, Æerownakan hasakowm gtnowoˇ im tiroj˚ pargewec mi ordi, orin im t¯r˚ yan´nec ayn am¯n˚, inœ ow– n¯r: Im t¯rn in´ erdowecnelov asac. ¡Im ordi Isahaki hamar qananacineri aˇjikneric kin œaønes, ayn qana– nacineri, oronc erkrowm es pandxteci, ayl k˚ gnas im hØr town˚, im tohmi m¯j ew aynteˇic kin k˚ beres im ordow hamar¿: Es im tirojn asaci. ¡Gowc¯ kinn in´ het œgay¿: Na asac in´. ¡Im T¯r AstowaÆ˚, ori hand¯p varoweci aynp¯s, inœp¯s ha˘oy ¯r nran, qez het k’owˇarki ir hreæ– takin, k˚ yajoˇecni qo gorÆ˚, ew dow im ordow hamar kin k’aønes im azgic ow im hØr tnic: A—yn ßamanak dow aza– towaÆ k˚ lines im nzovqic: Isk e¸¯ gnas im tohmi m¯j, ew kin œtan, in´ towaÆ erdowmic azat k˚ lines¿: Erb aysØr aˇbiwri mØt ekay, asaci. ¡Im t¯r Abrahami T¯r Astow– aÆ, e¸¯ yajoˇecnelow es im gorÆ˚, ori hamar es ayßm ekel em, aha hasel em jri aˇbiwri mØt, ew qaˇaqi mardkanc dowstrer˚ galis en jowr hanelow: Ew ayn koys˚, orin asem, ¸¯‘ ’ Qo saŒoric mi qiœ jowr to—wr xmelow¿, ew na asi in´,

28 29 30

31

32

33

34 35

36

37

38

39 40

41

42

43

44

24. 45–60

45

46

47

48

49 50

51

52 53

54

55

56

57 58

59

60

flNNDOC

36

¸¯‘ ’ Xmi—r, qo owˇteri hamar ¯l jowr k˚ hanem¿, na ¯l k˚ lini ayn kin˚, orin naxatesel ¯ T¯r˚ ir Æaøay Isahaki ha– mar, orovhetew dranic ¯l k’imanam, or bareha˘ es eˇel im t¯r Abrahami nkatmamb¿: Deø im mtqowm œ¯i verjacrel im xØsq˚, erb iskoyn erewac fiebekan: Na ir owsin sa– Œor own¯r: Na ijaw aˇbiwr˚ ew jowr hanec: Es asaci nran. ¡In´ jowr to—wr xmelow¿: Na ir owsic Œow¸ov ijecrec sa– Œorn ow asac. ¡Dow xmi—r, yetoy qo owˇterin ¯l jowr ktam¿: Es xmeci, ew na im owˇterin ¯l jowr towec: Es nran harcri ow asaci. ¡Dow o?wm dowstrn es, asa— in´¿: Na patasxa– nec. ¡Es Meˇqayi ew Naqori ordi Ba¸ow¯li dowstrn em¿: Es ginder dreci nra akanjnerin, aparanjanner‘ nra ´eøqerin ew owraxacay, erkrpageci Tiroj˚, Ørhneci im t¯r Abrahami T¯r AstÆown, or yajoˇow¸iwn pargewec im azniw gorÆin‘ im tiroj eˇbØr aˇjkan kin aønelow nra or– dow hamar: Ard, e¸¯ im tiroj nkatmamb ænorh ew ardar gorÆ ¯q anelow, asac¯—q in´: Isk e¸¯ oœ, co—yc tow¯q in´, a?j gnam, ¸¯? ´ax¿: Patasxan towecin Labann ow Ba¸ow¯l˚ ew asacin. ¡T¯rn ¯ aysp¯s kargadrel, menq œenq karoˇ drakan kam bacasakan patasxan tal: Aha fiebekan aøajd kangnaÆ ¯, a—ø ew gna—: Na ¸oˇ lini qo tiroj ordow kin˚, inœp¯s kargadrel ¯ T¯r˚¿: Erb Abrahami Æaøan lsec nranc xØsqer˚, erkrpagec Tiroj˚: flaøan hanec osk¯ ow arÆa¸¯ zarder ew zgestner, towec fiebekayin: Na now¯rner towec naew nra eˇbayrnerin ow mØr˚: Keran ow xmecin na ew ayn mardik, oronq nra het ¯in, ew apa qne– cin: AøawØtean ver kenalov‘ na asac. ¡Πanaparhec¯—q in´, or gnam tirojs mØt¿: fiebekayi eˇbayrnern ow may– r˚ asacin. ¡Φoˇ aˇjik˚ mez mØt mnay mi tas˚ Ør, yetoy ¸oˇ gnay¿: flaøan asac nranc. ¡In´ mi— pah¯q, orovhe– tew T¯r˚ yajoˇow¸iwn ¯ pargewel im gorÆin: Φoˇ¯—q or gnam tirojs mØt¿: fiebekayi eˇbayrnern asacin. ¡Kanœenq aˇjkan ew nran harcnenq¿: Nranq kanœecin fiebekayin ow harcrin. ¡K˚ gna?s ays mardow het¿: Na patasxanec. ¡K˚ gnam¿: Nranq ˘anaparhecin irenc qoyr fiebekayin ir ownecowaÆqov, inœp¯s naew Abrahami Æaøayin ow nranc, ovqer nra het ¯in: Nranq Ørhnelov fiebekayin‘ asacin

37

flNNDOC

24. 61–25. 12

nran. ¡Qo—yr mer, hazar ow biwr daønas: Qo yetnordner˚ ¸oˇ tiranan qo ¸ænamineri qaˇaqnerin¿: fiebekan ow ir naßiætner˚ ver kacan, nstecin owˇteri vray ew ayd mardow het ˘anaparh ˚nkan: flaøan fiebekayin aøne– lov gnac: Isahak˚ ekel ¯r anapat‘ Tesilqi jrhori mØt, orovhetew bnakwowm ¯r erkri harawayin koˇmowm: Isaha– k˚ erekoyean elaw daæt‘ zbØsnelow: Na ir aœqer˚ bar´– racnelov‘ tesaw, or galis en tas˚ owˇter: Aœqer˚ ver bar´racrec naew fiebekan ew tesaw Isahakin: Na anmi– jap¯s ijaw owˇtic ew harcrec Æaøayin. ¡O?v ¯ ayn mard˚, or daætowm mez ˚ndaøaj ¯ galis¿: flaøan patasxanec. ¡Na im t¯rn ¯¿: fiebekan aøaw qoˇn ow gcec ir vray: fla– øan Isahakin patmec ayn am¯n˚, inœ arel ¯r inq˚: I– sahak˚ mtaw ir mØr‘ Saøayi town˚, aøaw fiebekayin, ew sa dar´aw nra kin˚: Isahak˚ sirec nran ew mxi¸arowec ir mØr‘ Saøayi sgic:

61

62 63

64

65

66 67

Abrahamn aøaw mi kin ¯l, ori anown˚ Qettowra ¯r: Sa 25, 2 nra hamar Ænec Zemranin, Yeksanin, Madanin, Madia– nin, Yesbokin ew Soviw¯in: Yeksan˚ Ænec Sabayin, Φema– 3 nin ew Dadanin: Dadani ordinern ¯in fiagow¯l˚, Nabde¯l˚, Asowriim˚, Latowsiim˚ ew Lovovmim˚: Madiami ordinern 4 ¯in GeŒar˚, AŒer˚, Enoq˚, Abidan ew Edragan: Sranq bolor˚ Qettowrayi ordinern ¯in: Abrahamn ir oˇj ow– 5 necowaÆq˚ towec ir ordi Isahakin, isk ir har˘eri or– 6 dinerin, oronq Abrahamic ¯in, pargewner towec ew, qani deø kendani ¯r, nranc heøacrec ir ordi Isahaki mØtic d¯pi arewelq‘ arewelean erkir˚: Abrahamn aprec hariwr 7 eظanasownhing tari: Abraham˚ hogin awandec ow me– 8 øaw erjanik Æerow¸ean m¯j, zaøameal, aleworaÆ tariqowm, ew gnac miacaw ir naxninerin: Nra ordiner Isahakn 9 ow Ismay¯l˚ nran ¸aˇecin qetaci Sahaøi ordi EŒroni agaraki zoyg qarayrowm, or˚ gtnwowm ¯ Mambr¯i kaˇnow 10 dimac: Abrahamin ow nra kin Saøayin ¸aˇecin ayn aga– rakowm ow qarayrowm, or Abraham˚ Qeti ordineric ¯r gnel: Abrahami mahic yetoy AstowaÆ Ørhnec nra ordi Isaha– 11 kin, ew Isahak˚ bnakowec Tesilqi jrhori mØt: Sranq en 12 serowdner˚ Abrahami ordi Ismay¯li, orin Ænec egiptowhi

25. 13–32 13

14 15 16

17

18

19 20

21

22

23

24 25

26 27

28

29 30

31 32

flNNDOC

38

Agar˚‘ Saøayi aˇaxin˚, Abrahami hamar: Aha Isma– y¯li ordineri anownnern ˚st nranc ceˇeri. Ismay¯li and– ranik˚‘ Nabeo¸, apa Kedar, Abde¯l, Mabsam, Masma, Idowma, Mas¯, Qoldad, Φema, Yetowr, NaŒ¯s ew Kedma: Sranq en Ismay¯li ordiner˚, ew sranq en nranc anown– nern ˚st irenc bnakavayreri ew irenc vranneri, nranc tasnerkow iæxannern ˚st irenc ceˇeri: Ismay¯ln aprec hariwr eresowneظ˚ tari: Na hogin awandec ow meøaw ew gnac miacaw ir naxninerin: Na bnakow¸iwn hastatec Ewilayic minœew Sowr, or˚ gtnwowm ¯ Egiptosi dimac, minœew Asorestani sahmanner˚: Na bnakowec ir bolor eˇbayr– neri d¯m yandiman: Sranq en Abrahami ordi Isahaki serowndner˚. Abraham˚ Ænec Isahakin: Isahak˚ qaøa– sown tarekan ¯r, erb amowsnacaw Asorakan Mijagetqowm aproˇ asori Ba¸ow¯li dowstr fiebekayi het, or˚ asori Labani qoyrn ¯r: Isahakn aˇaœec Tiroj˚ ir kin fiebe– kayi hamar, orovhetew sa amowl ¯r: AstowaÆ lsec nran, ew nra kin fiebekan yˇiacaw: Nra argandowm irar ¯in baxwowm erexaner˚: Na asac. ¡E¸¯ aysp¯s ¯r linelow in´, hapa inœo?w yˇiacay¿: Ew na gnac ayd masin Tiroj˚ harc– nelow: T¯r˚ nran asac. ¡Qo argandowm erkow ceˇ kay, qo argandic erkow ßoˇovowrd piti Ænowi: Mi ßoˇovowrd˚ miws ßoˇovrdin piti geriæxi, ew awag˚ krtserin piti en¸arkowi¿: Erb hasan nra Ænndaberelow Ører˚, nra o– rovaynowm erkow erexaner kayin: Andranik ordin Ænow– ec bolorovin æ¯k, ¸awamaz mor¸ov, ew hayr˚ nran koœec Esaw: Apa Esawi garæaparic bønaÆ Ænowec nra eˇbay– r˚: Sran ¯l koœec Yakob: Isahak˚ va¸sown tarekan ¯r, erb fiebekan Ænec nranc: Manowkner˚ meÆacan: Esaw˚ hmowt orsord ¯r ew vayrenabaroy, isk Yakob˚ meˇmabaroy ¯r ow tnakeac: Isahak˚ sirec Esawin, orovhetew nra ors˚ kerakowr ¯r ir hamar, isk fiebekan sirec Yakobin: Yakob˚ mi angam apowr ¯r eŒel, erb Esaw˚ daætic ekaw qaˇcic ¸owlacaÆ: Esawn asac Yakobin. ¡Ayd karmra– wown apowric towr owtem, orovhetew qaˇcic ¸owlacaÆ em¿ (dra hamar ¯l nran Edom koœecin): Yakobn asac Esawin. ¡K˚ tam, e¸¯ aysØr in´ va˘aøes qo andrankow¸iwn˚¿: E–

39

flNNDOC

25. 33–26. 13

saw˚ patasxanec. ¡Es meønelow vray em, ¯l inœi?s ¯ p¯tq andrankow¸iwn˚¿: Yakobn asac nran. ¡H¯nc aysØr er– dowi—r in´¿: Ew na erdowec nran: Esawn ir andrankow¸iw– n˚ va˘aøec Yakobin, isk Yakob˚ Esawin towec hac ow ospapowr: Sa keraw, xmec ow ver kacaw gnac: Ayspisov Esawn arhamarhec ir andrankow¸iwn˚:

33

34

Sov eˇaw erkrowm. oœ ayn sov˚, or eˇel ¯r Abrahami 26 ßamanak: Isahak˚ gnac Œˇætacineri arqay Abimel¯– 2 qi mØt, Gerara: Nran erewac T¯rn ow asac. ¡Egiptos mi— ijir, ayl bnakowi—r ayn erkrowm, orteˇ asaci qez. ib– 3 rew pandowxt apri—r ays erkrowm, or es linem qez het ew Ørhnem qez, orovhetew qez ow qo serowndnerin em ta– low ays oˇj erkir˚: Es hastat k˚ pahem ayn erdowm˚, or toweci qo hayr Abrahamin: Es bazmacnelow em qo se– 4 rowndner˚ erknqi astˇeri œaŒ, qo zawaknerin em ta– low ays amboˇj erkir˚, ew qo serowndneri mijocov Ørhnowe– low en erkri bolor azger˚ i hatowcowmn ayn bani, or qo 5 hayr Abraham˚ lsec im xØsq˚, pahec im hramanner˚, im patowiranner˚, im kanonnern ow Ør¯nqner˚¿: Isahak˚ 6 bnakowec geraracineri het: Teˇi mardik harcrin nra 7 kin fiebekayi masin, ew na asac. ¡Im qoyrn ¯¿: Na va– xecaw asel ¡Im kinn ¯¿. gowc¯ fiebekayi pat˘aøov teˇi mardik span¯in iren, orovhetew fiebekan d¯mqov geˇec– ik ¯r: Na aynteˇ mnac erkar ßamanak: ffiˇætacine– 8 ri arqay Abimel¯q˚ patowhanic dowrs ´gowec ow tesaw, or Isahak˚ katakowm ¯ ir kin fiebekayi het: Abimel¯– 9 q˚ kanœec Isahakin ew asac nran. ¡Owremn na qo kinn ¯: Inœo?w, sakayn, asacir, ¸¯‘ ¡Im qoyrn ¯¿: Isahakn a– sac nran. ¡Orovhetew mtaÆeci, ¸¯ gowc¯ nra pat˘aøov spanowem¿: Abimel¯q˚ nran asac. ¡Inœo?w ayd bann a– 10 recir mez het: Qiœ ¯r mnowm, or im azgakicneric m¯k˚ paøk¯r qo knoj het ew mez meˇqi m¯j gc¯ir¿: Ew Abimel¯q˚ hraman ar´akec ir oˇj ßoˇovrdin‘ aselov. ¡Bolor nranq, 11 ovqer k˚ dipœen ayd mardown kam nra knoj˚, mahowan k˚ datapartowen¿: Isahak˚ gari canec ayd erkrowm ew 12 noyn tarowm ¯l hariwrapatik berq stacaw: T¯rn Ørhnec nran, ew sa harstacaw: Na aøajadimowm ¯r, harsta– 13

26. 14–29 14 15

16

17 18

19 20

21

22

23 24

25

26

27 28

29

flNNDOC

40

nowm ayn asti˘an, or meÆaharowst dar´aw: Na ownecaw oœxari ow arjaøi hØter, bazowm kalowaÆqner: ffiˇæta– ciner˚ naxan´ecin nran ew xcanecin ayn bolor jrhor– ner˚, or nra hØr‘ Abrahami ØrØq Œorel ¯in nra Æaøa– ner˚. Œˇætaciner˚ dranq lcrin hoˇov: Abimel¯qn asac Isahakin. ¡Heøaci—r mer mØtic, orovhetew meznic æat aweli zØrawor eˇar¿: Isahakn aydteˇic gnac ow vran xŒec geraracineri ´orowm: Na bnakowec aynteˇ: Isa– hak˚ dar´eal Œorec ayn jrhorner˚, or Œorel ¯in nra hØr‘ Abrahami Æaøaner˚, isk Œˇætaciner˚ nra hayr Abra– hami mahic yetoy xcanel ¯in: Isahakn ayd jrhorner˚ ko– œec ayn anownnerov, or towel ¯r dra nc ir hayr Abraham˚: Isahaki Æaøaner˚ hoˇ Œorecin geraracineri ´orowm ew aynteˇ gtan ˚mpeli jri aˇbiwr: Geraracineri hoviw– ner˚ køowecin Isahaki hoviwneri het‘ aselov, ¸¯ irencn ¯ ayd jrhor˚: Nranq jrhor˚ koœecin Anirawow¸iwn, qani or nra hand¯p anirawow¸iwn ¯in gorÆel: Isahak˚ gnac aydteˇic ow Œorec mi ayl jrhor ews: V¯˘ Æagec sra hamar ¯l: Isahak˚ ayn koœec Φænamow¸iwn: Na gnac aydteˇic ew Œorec mi ayl jrhor ews: Dra æowrj v¯˘ œaøajacaw, ew ayd pat˘aøov ayn koœec Andorrow¸iwn‘ aselov, ¸¯‘ ¡Ayßm mez ˚ndar´ak teˇ towec T¯r˚ ew bazmacrec mez erkri vray¿: Isahakn aydteˇic gnac Erdman jrhori mØt: T¯rn ayd giæer erewac nran ow asac. ¡Es qo hØr AstowaÆn em: Mi— vaxecir, orovhetew qez het em, es Ørhnelow em qez, bazmacnelow em qo serowndner˚ i s¯r qo hayr Abrahami¿: Isahakn aydteˇ zohaseˇan æinec ow erkrpagec Tiroj˚: Na aydteˇ xŒec ir vran˚: Isahaki Æaøaner˚ aydteˇ jrhor Œorecin: Gerarayic nra mØt gnacin Abimel¯q˚, nra senekapet Oqoza¸˚ ew nra zØrqeri sparapet ffii– qoˇ˚: Isahak˚ nranc asac. ¡Inœo?w ekaq in´ mØt, œ¯? or dowq ateciq in´ ew halaÆeciq ´er mØtic¿: Nranq pa– tasxanecin. ¡Menq parziparzoy tesanq, or T¯r˚ qez het ¯, owsti asacinq. ¡Haætow¸iwn ¸oˇ lini mer ew qo mijew: Menq payman ¸oˇ dnenq qez het. mer nkatmamb o– rew¯ vat ban œanes, qani or menq œenq meˇanœel qo d¯m, qez barerarow¸iwn enq arel ew qez xaˇaˇow¸eamb ˘anaparh

41

flNNDOC

26. 30–27. 16

drel, orovhetew dow Tiroj ØrhnaÆ mardn es¿: Isahak˚ nranc patowin xnjoyq sarqec, nranq keran, xmecin ew aøawØtean vaˇ ver kenalov‘ erdowecin mimeanc: Isaha– k˚ ˘anaparh drec nranc, ew nranq ir mØtic haæt ow xa– ˇaˇ gnacin: Ayd Ør˚ ekan Isahaki Æaøaner˚ ew yaytne– cin nran irenc ŒoraÆ jrhori masin, ¸¯‘ ¡Jowr œenq gtel¿: Isahakn ayd jrhorn anowanec Erdowmn: Dra hamar ¯l ayd qaˇaq˚ minœew aysØr koœwowm ¯ Erdman jrhor: Esa– w˚ qaøasown tarekan hasakowm kin aøaw qetaci B¯eri dowstr Yowdi¸in ew xewaci Elomi dowstr Masema¸in, o– ronq vætacnowm ¯in Isahakin ew fiebekayin:

30 31

32

33 34

35

Erb Isahak˚ Æeracaw, ew vatacaw nra aœqi tesoˇow– 27 ¸iwn˚, kanœec ir awag ordi Esawin ow asac nran. ¡Orde– a—k im¿: Sa asac. ¡Aysteˇ em¿: Na asac nran. ¡Aha 2 es Æeracel em ew œgitem, ¸¯ erb k˚ meønem: Ard, a—ø qo 3 z¯nq˚‘ aˇeˇn ow kapar˘˚, gna— daæt ew in´ hamar o—rs a– ra, in´ hamar patrasti—r im siraÆ xortikner˚ ew be—r, 4 matowci—r in´, or owtem ew Ørhnem qez, qani deø kenda– ni em¿: fiebekan lsec ayn, inœ asac Isahakn ir ordown: 5 Esaw˚ gnac daæt, or ors ani ir hØr hamar, isk fiebe– 6 kan, dimelov ir ordi Yakobin, asac. ¡Es qo hØric lseci ayn, inœ na asowm ¯r qo eˇbØr˚: Na nran asac. ¡In´ 7 o—rs ber ew in´ hamar xortikner patrasti—r, or owtem ew Ørhnem qez Tiroj aøaj, qani deø kendani em¿: Ard, 8 ordea—k im, lsi—r, ¸¯ inœ em asowm qez: Gna— ew hØti mi– 9 jic in´ erkow matˇaæ ow ˚ntir owl be—r, or drancov qo hØr hamar nra siraÆ xortikner˚ patrastem: Dow ayn k˚ 10 matowces qo hØr˚, or owti ew qez Ørhni qo hayr˚, qani deø kendani ¯¿: Yakobn asac ir mayr fiebekayin. ¡Im 11 eˇbayr Esaw˚ mazot mard ¯, isk es‘ lerk: Gowc¯ æØæaŒi 12 in´ im hayr˚, es xaytaøak linem nra aøaj, ew Ørhnow– ¸ean Œoxar¯n an¯Æq ¸aŒowi glxis¿: Mayr˚ nran asac. 13 ¡Φoˇ in´ vray lini ayd an¯Æq˚, ordea—k, miayn ¸¯ lsi—r im asaÆ˚, gna dranq be—r in´¿: Na gnac ew owler˚ berec ir 14 mØr mØt, isk sa nra hØr siraÆ xortikner˚ patras– 15 tec: fiebekan aøaw awag ordow ˚ntir patmow˘an˚, or kar ir tan˚, hagcrec ir krtser ordi Yakobin, owli mor– 16

27. 17–33 17

18

19

20

21

22

23

24, 25

26 27

28

29

30

31

32

33

flNNDOC

42

¸in Œa¸a¸ec nra ¸ewerin ow merk paranocin: Na ir patrastaÆ xortiknern ow hac˚ towec ir ordi Yakobi ´eøq˚: Sa taraw dranq ir hØrn ow asac. ¡Ha—yr im¿: Na asac. ¡Aysteˇ em¿: Hayr˚ harcrec. ¡Dow o?v es, ordea—k¿: Yakob˚ patasxanec hØr˚. ¡Es Esawn em‘ qo andranik ordin: Areci aynp¯s, inœp¯s asacir in´: Ari nsti—r ow ke—r im orsic, or Ørhnes in´¿: Isahakn asac ordown. ¡Ayd inœp¯?s ¯, or aydqan æowt ors gtar, ordea—k¿: Na patas– xanec. ¡Inœp¯s AstowaÆ inq˚ drec im aøaj¿: Isahakn asac Yakobin. ¡MØ—t ari, or æØæaŒem qez, ordea—k, or– p¯szi imanam, ¸¯ do?w es im ordi Esaw˚, ¸¯? oœ¿: Yakob˚ mØtecaw ir hayr Isahakin, sa æØæaŒec nran ow asac. ¡Λaynd Yakobi ´aynn ¯, bayc ´eøqerd Esawi ´eøqern en¿: Isahak˚ œ˘anaœec nran, orovhetew nra ´eøqer˚ ir eˇbayr Esawi ´eøqeri nman mazot ¯in: Na Ørhnec nran ow asac. ¡Do?w es im ordi Esaw˚¿: Na patasxanec. ¡Es em¿: I– sahakn asac. ¡Matowci—r in´, or owtem qo orsic, ordea—k, orp¯szi Ørhnem qez¿: Yakob˚ matowcec nran, ew na ke– raw: Nran gini berec, ew na xmec: Nra hayr Isahak˚ asac nran. ¡MØ—t ari ew hambowri—r in´, ordea—k¿: Yako– b˚ mØtecaw, hambowrec nran: Isahakn aøaw nra hagows– ti hot˚ ew Ørhnelov nran‘ asac. ¡Im ordin Tiroj ØrhnaÆ berri arti hotn owni: Φoˇ AstowaÆ qez mas hani er– knqi cØˇic, erkri parartow¸iwnic ew coreni ow ginow a– øatow¸iwn pargewi: Φoˇ qez Æaøayen ßoˇovowrdner˚, ew iæxanner˚ ¸oˇ qez erkrpagen: Qo eˇbØr t¯r˚ lines, ¸oˇ qez erkrpagen qo hØr ordiner˚: Ov aniÆi qez, inqn ani– Æeal ¸oˇ lini, isk ov Ørhni qez, inqn Ørhneal ¸oˇ lini¿: Erb Isahak˚ ir ordi Yakobin Ørhnel˚ verjacrec, ew Ya– kob˚ gnac ir hayr Isahaki mØtic, orsic ekaw nra eˇbayr Esaw˚: Sa ews xortikner patrastec ew matowcelov ir hØr˚‘ asac. ¡Φoˇ ver kenay im hayr˚, owti ir ordow or– sic, orp¯szi Ørhni in´¿: Esawi hayr Isahak˚ harcrec nran. ¡O?v es dow¿: Sa patasxanec. ¡Es Esawn em‘ qo andranik ordin¿: Isahak˚ meÆap¯s zarmacaw ow asac. ¡Isk ayn o?v ¯r, or in´ hamar ors orsac, berec matowcec, es keray amenic, erb deø dow œ¯ir ekel, Ørhneci nran, ew

43

flNNDOC

27. 34–28. 2

na ¸oˇ Ørhneal lini¿: Erb Esaw˚ lsec ir hayr Isahaki xØsqer˚, anœaŒ daønacaw, meÆ aˇmowk bar´racrec ow a– sac ir hØr˚. ¡Ard, i—n´ ¯l Ørhnir, ha—yr¿: Isahakn asac nran. ¡Qo eˇbayr˚ ekaw nengow¸eamb ew aøaw qez hamar sahmanowaÆ Ørhnow¸iwn˚¿: Esawn asac. ¡Irawamb nra anown˚ Yakob ¯ drowel, orovhetew ays erkrord angamn ¯, or xabowm ¯ in´. nax xlec im andrankow¸iwn˚, isk ayßm xlec in´ hamar sahmanowaÆ Ørhnow¸iwn˚¿: Esawn asac ir hØr˚. ¡Ew oœ mi Ørhnow¸iwn œ¸oˇeci?r in´, ha—yr¿: Patas– xan towec Isahakn ow asac nran. ¡Qani or nran dar´ri qo t¯r˚ ew nra bolor eˇbayrnerin dar´ri nra Æaøaner˚ ew nran apahoveci corenov ow ginov, qe—z hamar inœ a– nem, ordea—k¿: Esaw˚ harcrec hØr˚. ¡Mi¸¯ m¯?k Ørhnow¸iwn ownes, ha—yr. i—n´ ¯l Ørhnir, ha—yr¿: Erb Isahaki sirt˚ kskÆac, Esaw˚ bar´ra´ayn lac eˇaw: Nra hayr Isahak˚ patasxanec nran ow asac. ¡Erkri parartow¸iwnic ew verewic‘ erknqi cØˇic piti lini qo aprowst˚: Qo srov piti apres ew qo eˇbØr˚ piti Æaøayes: Bayc piti gay ßamanak, or dow piti qandes ew æprtes nra lowÆ˚ qo pa– ranocic¿: Esaw˚ pahowm ¯r Yakobi nkatmamb ownecaÆ o– x˚ ayn Ørhnow¸ean pat˘aøov, or ir hayr˚ towel ¯r nran: Esawn asac ir mtqowm. ¡Φoˇ mØtenan im hØr mahowan sgi Ører˚, or spanem Yakobin‘ im eˇbØr˚¿: fiebekayin teˇe– kacrin ir awag ordi Esawi xØsqer˚, ew na mard owˇarkec, kanœec ir krtser ordi Yakobin ow asac nran. ¡Aha qo eˇbayr Esaw˚ spaønowm ¯ spanel qez: Ard, lsi—r im xØsq˚, ordea—k. elir gna— Mijagetq, im eˇbayr Labani mØt, Xa– øan: Nra mØt k’apres erkar ßamanak, minœew or ancni eˇbØrd zayroy¸n ow casowm˚ qo d¯m, ew na moøanay ayn, inœ arel es dow nran: Yetoy mard k’owˇarkem, k˚ kanœem qez aynteˇic. œlini ¸¯ ´er erkowsic ¯l zrkowem noyn Ør˚¿: fiebekan asac Isahakin. ¡Yognel em Qeti ceˇi dowst– reric¿: E¸¯ Yakob˚ kin aøni Qeti ceˇi dowstreric‘ a—ys erkri dowstreric, ¯l inœo?w em aprowm es¿:

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44 45

46

Isahak˚ kanœec Yakobin, Ørhnec nran ow patowirec‘ 28 aselov. ¡Qananacineri dowstreric kin œaønes: Gna— A– 2 sorineri Mijagetq, qo mØr hØr‘ Ba¸ow¯li town˚ ew aynte–

28. 3–18 3

4 5

6

7

8 9

10, 11

12

13

14

15

16

17

18

flNNDOC

44

ˇic, qo mØreˇbayr Labani dowstreric qez kin a—ø: Im As– towaÆ˚ ¸oˇ Ørhni qez, a˘ecni qez, bazmacni qez, bazowm ßoˇovowrdneri naxahayr lines: Na qez ew qeznic yetoy galiq qo serowndnerin ¸oˇ tay im hayr Abrahami Ørhnow– ¸iwn˚, orp¯szi ßaøanges qo pandxtow¸ean erkir˚, or AstowaÆ towel ¯r Abrahamin¿: Isahak˚ ˘anaparh drec Yakobin, ew sa gnac Asorineri Mijagetq, asori Ba¸ow– ¯li ordi Labani mØt, or˚ fiebekayi‘ Yakobi ow Esawi mØr eˇbayrn ¯r: Erb Esaw˚ tesaw, ¸¯ Isahakn Ørhnec Yako– bin, ew sa gnac Asorineri Mijagetq, or aynteˇic kin aøni, inœp¯s hayr˚ Yakobin Ørhnelis patowirel ¯r ow a– sel, ¸¯‘ ¡Qananacineri dowstreric kin œaønes¿, Yakobn ¯l ansalov ir hØr ow mØr xØsqerin‘ gnacel ¯r Asorine– ri Mijagetq, hamozowec, or qananacineri dowstrer˚ ir hayr Isahaki aœqin ha˘oy œen, owsti gnac Ismay¯li mØt ew i yawelowmn ir ownecaÆ kananc, kin aøaw naew Ab– rahami ordi Ismay¯li dowstr Mayel¯¸in‘ Nab¯ow¸i qroj˚: Yakob˚ Erdman jrhori mØtic elaw gnac Xaøan: Hasne– lov mi teˇ‘ na qnec aynteˇ, orovhetew arewn ard¯n mayr ¯r mtel: Na aøaw aynteˇi qareric m¯k˚, drec glxi tak ow qnec aynteˇ: Na eraz tesaw. erkri vray hastatowaÆ ¯r mi sandowˇq, ori Æayr˚ hasnowm ¯r erkinq, isk AstÆow hreætakner˚ dranov elnowm ijnowm ¯in: T¯r˚ kangnaÆ ¯r sandowˇqi vray: Na asac. ¡Es T¯rn em, qo hayr Abrahami AstowaÆ˚ ew Isahaki AstowaÆ˚: Mi— vaxecir, orovhetew ayn hoˇ˚, ori vray qnel es dow, qez em talow ew qo serownd– nerin: Qo serowndner˚ erkri awazi œaŒ æat en linelow, taraÆowelow en d¯pi Æovakoˇm, d¯pi arewelq, d¯pi hiwsis ow haraw: Qo ænorhiw ew qo serowndneri ænorhiw Ørhnowelow en aæxarhi bolor azger˚: Es aha qez het em, or pahpanem qez qo bolor ˘anaparhnerin, oroncov gnalow es: Qez ve– radar´nelow em ays erkir˚, orovhetew qez œem lqelow, minœew or œkatarem ayn am¯n˚, inœ xostacel em qez¿: Zar¸nec Yakobn ir qnic ow asac. ¡T¯rn aysteˇ ¯, isk es œgit¯i¿: Na vaxecaw ew asac. ¡Sarsøazdecik ¯ ays vayr˚, ew sa ayl ban œ¯, e¸¯ oœ AstÆow town˚, isk sa ¯l erknqi dowøn ¯¿: AøawØtean Yakob˚ ver kacaw, vercrec ayn qar˚, or drel

45

flNNDOC

28. 19–29. 12

¯r ir glxi tak, ew ayn kangnecrec ibrew ko¸oˇ: Na iwˇov ØÆec qari gaga¸˚: Yakobn ayd vayr˚ koœec AstÆow town. naxkinowm ayd qaˇaqi anown˚ Owlmawows ¯r: Yakobn owxt anelov‘ asac. ¡E¸¯ T¯r AstowaÆ in´ het lini ew in´ pah– pani ayn ˘anaparhin, orov gnowm em es, in´ owtelow hac tay ew hagnelow hagowst, in´ oˇj-aøoˇj veradar´ni im hØr town˚, owremn ¸oˇ na lini in´ T¯r AstowaÆ, isk ayn qar˚, or ibrew ko¸oˇ kangnecri, ¸oˇ in´ hamar lini Ast– Æow town: Ayn amenic, T¯—r, inœ k˚ tas in´, qez tasanord k˚ hanem¿:

19 20

21 22

Yakob˚ ver kacaw gnac arewelean erkir˚, asori Ba– 29 ¸ow¯li ordi Labani mØt, or˚ fiebekayi‘ Yakobi ow Esawi mØr eˇbayrn ¯r: Na daætowm mi jrhor tesaw: Aynteˇ ma– 2 kaˇel ¯r oœxarneri ereq hØt. ayd jrhoric jowr ¯in ta– lis oœxarnerin: Jrhori beranin mi meÆ qar kar: Bo– 3 lor hØtern aynteˇ ¯in hawaqwowm: Hoviwner˚ glorowm ¯in jrhori beran˚ ÆaÆkoˇ qar˚, jowr ¯in talis oœxarnerin ew apa qar˚ dar´eal dnelov ir teˇ˚‘ Œakowm ¯in jrho– ri beran˚: Yakob˚ harcrec nranc. ¡Eˇbayrne—r, orte– 4 ˇi?c ¯q¿: Nranq patasxanecin. ¡Xaøanic enq¿: Na 5 harcrec nranc. ¡Dowq ˘anaœo?wm ¯q Naqori ordi Laba– nin¿: Nranq patasxanecin. ¡Πanaœowm enq¿: Na harc– 6 rec nranc. ¡Na oˇj-aøo?ˇj ¯¿: Nranq patasxanecin. ¡Oˇj-aøoˇj ¯¿: H¯nc ayd pahin nra dowstr fiaq¯l˚ galis ¯r oœxarneri het: Yakobn asac. ¡fflr˚ deø aøjewowm ¯, oœ– 7 xarner˚ hawaqelow ßamanak˚ œ¯, jowr tow¯—q oœxarnerin ew tar¯—q ¯li araÆecnelow¿: Nranq asacin. ¡Da anhnar ¯, 8 qani deø œen hawaqowel bolor hoviwner˚ ew jrhori beranic qar˚ œen glorel. dranic yetoy jowr k˚ tanq oœxarnerin¿: Minœ na xØsowm ¯r nranc het, aha Labani dowstr fiaq¯l˚ 9 ekaw ir hØr oœxarneri het, orovhetew na ¯r araÆecnowm ir hØr oœxarner˚: Erb Yakob˚ tesaw ir mØreˇbayr La– 10 bani dowstr fiaq¯lin ew ir mØreˇbayr Labani oœxarner˚, mØtecaw, jrhori beranic glorec qar˚ ew jrec ir mØreˇbayr Labani oœxarner˚: Yakob˚ hambowrec fiaq¯lin ow bar´– 11 ra´ayn lac eˇaw: Yakob˚ fiaq¯lin yaytnec, or inq˚ nra 12 hØreˇbayrn ¯‘ fiebekayi ordin: fiaq¯l˚ gnac ow hØr˚ pat–

29. 13–33 13

14

15 16

17 18

19 20

21

22 23

24

25

26

27

28

29 30

31

32

33

flNNDOC

46

mec ayn, inœ patahel ¯r: Erb Laban˚ lsec ir qroj ordi Yakobi anown˚, ˚ndaøaj gnac, girkn aøaw nran, hambow– rec ow taraw ir town˚: Yakob˚ Labanin patmec ayd bolor baner˚: Labann asac nran. ¡Im oskorneric ew im mis ow ariwnic es dow¿: Yakob˚ nra mØt mnac mi amboˇj amis: Labann asac Yakobin. ¡Qani or dow im eˇbayrn es, in´ ´ri œes Æaøayi: Asa— in´, i?nœ ¯ qo var´˚¿: Labann own¯r erkow dowstr: Awagi anown˚ Lia ¯r, isk krtserin˚‘ fia– q¯l: Liayi tesoˇow¸iwn˚ ¸oyl ¯r, isk fiaq¯l˚ barekazm ¯r ow d¯mqov geˇecik: Yakob˚ sirec fiaq¯lin. na asac. ¡Qez eظ˚ tari k˚ Æaøayem qo krtser dowstr fiaq¯li hamar¿: Labann asac nran. ¡Aweli law ¯ nran qe—z tam, qan Ø– tar mardow: Apri—r dow in´ mØt¿: Yakob˚ fiaq¯li hamar Æaøayec eظ˚ tari, bayc nra aœqin ayd tariner˚ Ører ¸owacin, orovhetew sirowm ¯r nran: Yakobn asac La– banin. ¡To—wr in´ im harsnacowin, orp¯szi paøkem nra het, orovhetew sahmanowaÆ ßamk¯t˚ verjacel ¯¿: Laba– n˚ hawaqec teˇi bolor mardkanc ow harsaniq arec: Erb giæer˚ vray hasaw, Labann aøaw ir dowstr Liayin, ta– raw Yakobi mØt, ew Yakob˚ paøkec nra het: Labann ir aˇaxin ZelŒayin ibrew naßiæt towec ir dowstr Liayin: AøawØtean Yakob˚ tesaw, or ir koˇqin˚ Lian ¯: Ya– kobn asac Labanin. ¡Ays i?nœ arecir, mi?¸¯ fiaq¯li hamar œÆaøayeci qez, inœo?w xabecir in´¿: Labann asac. ¡Mer erkrowm ˚ndownowaÆ œ¯ meÆic aøaj krtserin amowsnacnel: Ard, sra— hamar ¯l eظ˚ tari Æaøayir, ew in´ hamar aæ– xataÆ ayd eظ˚ taroway aæxatanqid hamar sra—n ¯l qez kin ktam¿: Yakobn aydp¯s ¯l arec. na eظ˚ ta– ri ews Æaøayec sra hamar, ew Labann ir dowstr fiaq¯lin know¸ean towec nran: Labann ir aˇaxin Ballayin ibrew naßiæt towec ir dowstr fiaq¯lin: Yakob˚ mtaw fiaq¯li Æoc˚ ew fiaq¯lin sirec aweli, qan Liayin: Na sra hamar Æaøayec ews eظ˚ tari: Erb T¯r˚ tesaw, or Lian Yako– bi hamar ateli ¯, nra argand˚ beˇmnawor dar´rec, isk fiaq¯l˚ amowl mnac: Yˇiacaw Lian ew Yakobi hamar Ænec ordi: Na nran koœec fiowb¯n‘ aselov. ¡T¯r˚ tesaw im ta– øapanqner˚: Ard, in´ piti siri im amowsin˚¿: Dar´eal

47

flNNDOC

29. 34–30. 16

yˇiacaw Lian, Yakobi hamar Ænec erkrord ordi ew asac. ¡Qani or T¯r˚ lsec, or ateli em, sran ¯l pargewec in´¿: Ew nra anown˚ drec Ωmawon: Na noric yˇiacaw, Ænec ordi ew asac. ¡Aylews im koˇqin k˚ lini im amowsin˚, orovhetew nra hamar ereq ordi Æneci¿: Dra hamar ¯l nran koœec Ξewi: Na mi angam ¯l yˇiacaw, Ænec ordi ew asac. ¡Ays angam ¯l piti gohanam Tirojic¿: Ew nra anown˚ drec Yowda: Dranic yetoy na dadarec erexay ownenalowc:

34

35

Erb fiaq¯l˚ tesaw, or inq˚ Yakobi hamar ordi œi Ænowm, 30 naxan´ec ir qroj˚ ew Yakobin asac. ¡In´ zawakner pargewi—r, aylap¯s k˚ meønem¿: Barkacaw Yakob˚ fiaq¯li 2 vray ow asac nran. ¡Mi?¸¯ AstÆow Œoxarinoˇn em es, or zrkel ¯ qez Ænndaberelowc¿: fiaq¯ln asac Yakobin. ¡Aha 3 im aˇaxin Ballan: Mti—r nra Æoc˚, na ¸oˇ Ænndaberi im Ænkneri vray, or es nra mijocov ordiner ownenam¿: Ew na 4 ir aˇaxin Ballayin towec nran know¸ean: Yakob˚ mtaw nra Æoc˚: Yˇiacaw fiaq¯li naßiæt Ballan ew ordi Ænec 5 Yakobi hamar: fiaq¯ln asac. ¡AstowaÆ in´ ardar da– 6 tec, lsec im ´ayn˚ ew in´ ordi pargewec¿: Dra hamar ¯l nra anown˚ drec Dan: Dar´eal yˇiacaw fiaq¯li na– 7 ßiæt Ballan ew erkrord ordi Ænec Yakobi hamar: fiaq¯ln 8 asac. ¡AstowaÆ in´ Øgnec, orovhetew ˚ndharoweci qrojs het ew yaˇ¸eci¿: Ew ordow anown˚ drec NeŒ¸aˇim: Erb Li– 9 an tesaw, or inq˚ dadarel ¯ Ænelowc, ir naßiæt ZelŒayin towec Yakobin know¸ean: Liayi naßiæt ZelŒan yˇiacaw 10 ew Yakobi hamar Ænec ordi: Na asac. ¡Es erjanik em¿: 11 Ew nra anown˚ drec Gad: Yˇiacaw Liayi naßiæt ZelŒan 12 ew erkrord ordi ¯l Ænec Yakobi hamar: Lian asac. ¡Es 13 baxtawor em, orovhetew kanayq in´ erani en talow¿: Ew ordow anown˚ drec Aser‘ MeÆow¸iwn: fiowb¯n˚ coreni hn´i 14 Ørerin gnac, daætowm manragori xn´or gtaw ew ayn berec ir mayr Liayin: fiaq¯l˚ dimelov ir qoyr Liayin‘ asac. ¡Qo ordow manragorneric mi qiœ to—wr in´¿: Lian patasxa– 15 nec. ¡Bawakan œ¯?, or xlecir im amowsnown, hima ¯l im or– dow manrago?rn es owzowm aønel¿: fiaq¯ln asac. ¡Aydp¯s œ¯: Qo ordow manragorneri Œoxar¯n ¸oˇ na ays giæer paø– ki qez het¿: Erb erekoyean Yakob˚ daætic veradar´aw 16

30. 17–33

17 18

19

20

21 22

23

24 25

26

27

28 29

30

31

32

33

flNNDOC

48

town, nran ˚ndaøaj gnac Lian ow asac. ¡AysØr im Æoc˚ piti mtnes, orovhetew im ordow manragorneri Œoxar¯n var´el em qez¿: Ew na giæer˚ paøkec nra het: AstowaÆ ansac Liayin: Sa yˇiacaw ew Yakobi hamar Ænec hing– erord ordi: Lian asac. ¡AstowaÆ towec im var´˚ ayn bani hamar, or im aˇaxnin toweci im amowsnown¿: Ew na nra anown˚ drec Isaqar, or næanakowm ¯ var´: Mi an– gam ¯l yˇiacaw Lian ew Yakobi hamar Ænec vecerord ordi: Lian asac. ¡AstowaÆ in´ law now¯r pargewec. sranic ye– toy amowsins in´ k˚ siri, orovhetew nra hamar vec ordi Æneci: Ew na nra anown˚ drec Zabowˇon: Dranic yetoy na aˇjik Ænec ew nra anown˚ drec Dina: AstowaÆ yiæec fia– q¯lin, ansac nran ew beˇmnawor dar´rec nra argand˚: Sa yˇiacaw ew Yakobi hamar Ænec ordi: fiaq¯ln asac. ¡AstowaÆ in´nic veracrec im amlow¸ean naxatinq˚¿: Ew nra anown˚ drec Yovs¯Œ: Na asac. ¡AstowaÆ ¸oˇ in´ pargewi mi ordi ews¿: Erb fiaq¯l˚ Ænec Yovs¯Œin, Yakobn asac Labanin. ¡In´ ¸o—yl towr, or gnam im bnakavayrn ow im erkir˚: To—wr kananc, oronc hamar Æaøayeci qez, ow im ordinerin, orp¯szi gnam: Dow inqd ¯l gites, ¸¯ inœ Æa– øayow¸iwn matowceci qez¿: Laban˚ patasxanec nran. ¡Qani or arßanacay qo bareha˘ow¸ean˚, Œor´ov hamo– zoweci, or AstowaÆ in´ Ørhnec im town qo otq dnelow aø– ¸iw¿: Labann awelacrec. ¡Asa— in´ qo var´˚, ew es ktam¿: Yakobn asac nran. ¡Dow gites, ¸¯ orqan Æaøayeci qez, ew ¸¯ orqan oœxar ¯ir yan´nel in´: Im galowc aøaj dranq Œoqra¸iw ¯in, isk ayßm dranq anœaŒ a˘el en: T¯r Astow– aÆ qez Ørhnec qo town im otq dnelow aø¸iw: Ard, e?rb em es town-teˇ ownenalow¿: Laban˚ harcrec nran. ¡I?nœ tam qez¿: Yakob˚ patasxanec. ¡In´ oœinœ mi— towr, bayc mi– ayn hetewealn ara—. es dar´eal araÆecnem ow pahpanem qo oœxarner˚: AysØr ¸oˇ qo aøajov ancni qo amboˇj hØ– t˚, ew dow joki—r iraric bolor xatowtik ow goræ oœxarner˚ ew araÆoˇ bolor ¸owx oœxarner˚: Bolor xatowtik oœxar– nern ow ptawor ayÆer˚ ¸oˇ linen im var´˚: Im ardar linel˚ k’ereway vaˇ˚, or es var´ ownem qeznic stanaliq: Ayn bolor ayÆer˚, oronq bÆawor ow ptawor œen, ew oœxar–

49

flNNDOC

30. 34–31. 7

ner˚, oronq xayta˘amowk œen, ¸oˇ in´ goˇØn hamarowen¿: Labann asac nran. ¡Φoˇ qo asaÆ˚ lini¿: Labann ayd Ør˚ aøan´nacrec moxragoyn ow ptawor noxazner˚, bolor moxragoyn ow ptawor ayÆer˚, spitak ow ¸owx oœxarner˚, towec ir ordinerin ew nranc owˇarkec Yakobic heøow ereq Øroway ˘anaparh: Yakobn araÆecnowm ¯r Labani mna– caÆ hØter˚: Yakobn aøaw xnkenow, ˚nkowzenow ew sØsow dalar ˘iwˇer, hanec dranc keˇew˚, ew erewac spitak˚: Gawazanneric kanaœ mas˚ qerÆelowc yetoy gawazanneri qerÆowaÆ spitak˚ gownageˇ ¯r erewowm: QerÆaÆ gawa– zanner˚ na drec jri gowøeri m¯j, or erb hØter˚ gan jowr xmelow, ayd gawazanneri mØt beˇmnaworowen: Maqiner˚ gawazanneri mØt beˇmnaworwowm ¯in ew Ænowm xayta˘a– mowk, ptawor ow xatowtik gaøner: Yakob˚ ¯g gaønern a– øan´nacnowm ¯r ow dnowm maqineri dimac, naew‘ moxragoyn xoyer˚ ew bolor xayta˘amowk oœxarner˚: Na ir hØtn a– øan´nacnowm ¯r, œ¯r xaønowm Labani hØterin: Erb galis ¯r maqineri zowgaworowelov yˇianalow ßamanak˚, Yakob˚ gawazanner˚ dnowm ¯r maqineri dimac, gowøeri m¯j, or– p¯szi nranq beˇmnaworowen gawazanneri mØt, isk erb maqiner˚ Ænowm ¯in, aylews œ¯r dnowm: Næan œownecoˇner˚ li– nowm ¯in Labani seŒakanow¸iwn˚, isk næan ownecoˇner˚‘ Yakobi: Ayspisov Yakob˚ œaŒazanc æat harstacaw. na ownecaw æat oœxarner ow arjaøner, Æaøaner ow aˇa– xinner, owˇter ow ¯æer:

34, 35

36

37

38

39

40

41

42

43

Yakobi akanjin hasan Labani ordineri asaÆner˚, 31 ¸¯‘ ¡Yakob˚ t¯r dar´aw mer hØr oˇj ownecowaÆqin, mer hØr ownecowaÆqi ænorhiw na dizec meÆ harstow¸iwn¿: Yakob˚ 2 nayelov Labani d¯mqin‘ haskacaw, or na ir het aynp¯s bareacakam œ¯, inœp¯s aøajnerowm ¯r: T¯r AstowaÆ a– 3 sac Yakobin. ¡Veradar´i—r qo hØr erkir˚, qo ceˇi mØt, ew es k˚ linem qez het¿: Yakob˚ mard owˇarkec ew fiaq¯lin 4 ow Liayin kanœec ayn daæt˚, owr hØtern ¯in gtnwowm: Na 5 nranc asac. ¡Nayelov ´er hØr d¯mqin‘ zgowm em, or na in´ het aynp¯s bareacakam œ¯, inœp¯s aøajnerowm ¯r: Sa– kayn im hØr AstowaÆ˚ in´ het ¯: Dowq inqnerd ¯l git¯q, 6 or im amboˇj owßov es Æaøayeci ´er hØr˚, bayc ´er hayr˚ 7

31. 8–24

8

9 10

11 12

13

14

15 16

17

18

19 20

21 22 23

24

flNNDOC

50

xabec in´, im var´ic tas˚ gaøner xlec, sakayn Astow– aÆ ¸oyl œtowec, or na in´ vatow¸iwn ani: E¸¯ na asi, ¸¯‘ ¡Erangawor maqiner˚ ¸oˇ linen qo var´˚¿, apa bo– lor maqiner˚ erangawor gaøner k˚ Ænen, isk e¸¯ asi, ¸¯‘ ¡Spitakner˚ ¸oˇ linen qo var´˚¿, apa bolor maqiner˚ spitak gaøner k˚ Ænen: AstowaÆ ´er hØr bolor maqine– r˚ aøaw ow in´ towec: Erb maqiner˚ beˇmnaworwowm ¯in, es erazowm, im aœqerov tesnowm ¯i, ¸¯ inœp¯s noxaznern ow xoyer˚ elnowm ¯in ptawor, xatowtik ow xayta˘amowk ma– qineri ow ayÆeri vray: Erazi m¯j AstÆow hreætakn in´ asac. ¡Yako—b¿: Es patasxaneci. ¡I?nœ ¯¿: Na asac. ¡Qo aœqov nayi—r ow te—s, or maqineri ow ¯g ayÆeri vray elnoˇ xoyern ow arow ayÆer˚ inœp¯!s ptawor en, xayta˘a– mowk ow xatowtik: ff¯? or es tesay, ¸¯ inœqan anardar varowec qez het Laban˚: Es ayn AstowaÆn em, or erewa– ci qez AstÆow town koœowoˇ vayrowm, owr in´ hamar ko¸oˇ˚ iwˇov ØÆecir ew owxt arecir: Ard, do—wrs ari ays erkric, gna— qo Ænndavayr˚, ew es k˚ linem qez het¿: Patasxan towecin fiaq¯ln ow Lian ew asacin nran. ¡Mi?¸¯ sranic yetoy menq mer hØr ownecowaÆqic baßin ew ßaøangow¸iwn k’ownenanq. œ¯? or na mez Øtar hamarec, qani or va˘a– øec mez ew mer Œoˇ˚ keraw: Ayn harstow¸iwnn ow Œaøq˚, or AstowaÆ aøaw mer hØr ´eøqic, ¸oˇ mer˚ lini ow mer ordinerin˚: Ard, inœ or asel ¯ qez AstowaÆ, ara—¿: Ya– kob˚ ver kacaw, aøaw ir kananc ow erexanerin ew nranc nstecrec owˇteri vray: Na ir het vercrec ir oˇj owne– cowaÆqn ow harstow¸iwn˚, or kowtakel ¯r Asorineri Mi– jagetqowm, orp¯szi gnay Qananacineri erkir˚‘ ir hayr Isahaki mØt: Laban˚ gnacel ¯r ir oœxarner˚ xowzelow: fiaq¯l˚ goˇacaw ir hØr kowøqer˚, isk Yakob˚ æeˇec ir a– neroj Labani owæadrow¸iwn˚, orovhetew œ¯r owzowm yaytnel nran, or piti gnay: Ew na gnac ir amboˇj ownecowaÆqov: Na ancaw get˚ ew owˇˇowec d¯pi Gaˇaad leø˚: Errord Ø– r˚ asori Labanin yaytnecin, or Yakob˚ gnacel ¯: Na ir het vercrec ir eˇbayrnerin, hetapndec nran‘ ancnelov eظ˚ Øroway ˘anaparh ew nran hasaw Gaˇaad leran mØt: Giæer˚ erazowm AstowaÆ erewac asori Labanin ow asac

51

flNNDOC

31. 25–39

nran. ¡Zgo—yæ eˇir, œlini ¸¯ Yakobi het œarow¸eamb xØ– ses¿: Laban˚ hasaw Yakobin: Yakobn ir vran˚ xŒel ¯r leran vray, isk Labann ir eˇbayrnerin dadar towec Ga– ˇaad leran vray: Labann asac Yakobin. ¡Inœo?w arecir dow ayd ban˚, inœo?w in´nic gaˇtni heøacar, koˇoptecir in´, isk im dowstrerin ibrew øazmageri tarar: E¸¯ te– ˇeak pah¯ir in´, qez ˘anaparh k˚ dn¯i owraxow¸eamb, ¸mbowkneri ow qnarneri nowagakcow¸eamb: Mi?¸¯ es ar– ßani œ¯i, or hambowr¯i im ordinerin ow dowstrerin: Ard, anmit ban es arel: Es hima karoˇ ¯i qez vatow¸iwn anel, bayc qo hØr AstowaÆ˚ er¯k asac in´. ¡Zgo—yæ eˇir, œlini ¸¯ Yakobi het œarow¸eamb xØses¿: Ard, gnowm es, orovhetew æat es cankanowm gnal qo hØr town˚: Bayc inœo?w goˇacar im astowaÆner˚¿: Patasxan towec Yakobn ow asac Labanin. ¡Orovhetew vaxecay: MtaÆeci, ¸¯ gowc¯ dow qo dowstrerin, naew im oˇj ownecowaÆq˚ k˚ xles in´– nic¿: Yakobn awelacrec. ¡Owm mØt or gtnes qo astow– aÆner˚, ¸oˇ na mer eˇbayrneri nerkayow¸eamb spanowi: Ard, qo ownecaÆic inœ or gtnes in´ mØt, vercro—w¿: Na o– œinœ œgtaw nra mØt: Yakob˚, sakayn, œgit¯r, or fiaq¯ln ¯r goˇacel dranq: Laban˚, mtnelov, xowzarkec Yakobi kacaran˚, Liayi kacarann ow erkow har˘eri kacaran˚, bayc oœinœ œgtaw: Dowrs galov Liayi kacaranic‘ Laban˚ mtaw fiaq¯li kacaran˚: fiaq¯ln aønelov kowøqer˚‘ dranq drel ¯r owˇti ¸ambi tak ew nstel dranc vray: Laban˚ xowzarkec oˇj vran˚, bayc oœinœ œgtaw: Na asac ir hØr˚. ¡Mi— barkacir, t¯—r, or qo nerkayow¸eamb œem karoˇ otqi elnel, orovhetew kananc yatowk vi˘aki m¯j em¿: Laban˚ xowzarkec oˇj kacaran˚, bayc kowøqer˚ œgtaw: Yako– b˚ zayracaÆ vi˘owm ¯r Labani het: Yakob˚, patasxan talov Labanin, asac. ¡I?nœ vnas em towel es, kam o?rn ¯ im yancanq˚, or hetapndecir in´ ew xowzarkecir im oˇj ow– necowaÆq˚: Im tan˚ qo ownecowaÆqic orew¯ ban gta?r. di—r ayn im eˇbayrneri ow qo eˇbayrneri aøaj, ew nranq ¸oˇ dat anen mer erkowsi mijew: Qsan tari ¯, inœ qez het ¯i, qo maqinern ow ayÆer˚ œsterjacan, ew qo maqineri xoyer˚ es œkeray: Gazanneric yØæotowaÆ kendaniner˚ es œbere–

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

31. 40–52

40 41

42

43

44

45 46

47 48

49

50

51

52

flNNDOC

52

ci qez mØt, ayl es inqs ¯i hatowcowm cerek˚ goˇacowaÆi ow giæer˚ goˇacowaÆi vnas˚: Cerek˚ tanjwowm ¯i æogic, isk giæer˚‘ crtic: Qown˚ Œaxel ¯r aœqerics: Qsan tari ¯, or qo tann ¯i: Tasnœors tari qo dowstreri hamar aæxa– teci ew vec tari‘ qo hØteri hamar, bayc dow xabecir in´ ew im baßnic tas˚ oœxar xlecir: E¸¯ in´ het œlin¯in im hØr AstowaÆ˚, Abrahami AstowaÆn ow Isahaki erkiwˇ˚, ayßm gowc¯ in´ ´eønownayn yet owˇark¯ir: AstowaÆ, sa– kayn, tesaw im œarœaranqn ow im ´eøqi gorÆ˚ ew er¯k qez yandimanec¿: Patasxan towec Labann ow asac Yako– bin. ¡Dowstrerd im dowstrern en, ordinerd im ordinern en, hØterd im hØtern en: Ayn am¯n˚, inœ tesnowm es dow, imn en ow im dowstrerin˚: Ard, hima es inœp¯?s karoˇ em vatow– ¸iwn anel im dowstrerin ow nranc ordinerin: Ari payman dnenq es ow dow: Da ¸oˇ vkayow¸iwn lini im ow qo mijew¿: Na ir xØsq˚ æarownakelov‘ asac nran. ¡Aha mer mijew orp¯s vkay AstÆowc baci oœ oq œkay¿: Ew Yakob˚ vercrec mi qar ew kangnecrec orp¯s ko¸oˇ: Dimelov ir eˇbayrnerin‘ na asac. ¡Qarer hawaqec¯—q¿: Nranq qarer kowtakecin, qa– rakoyt sarqecin ew ayd qarakoyti vray keran ow xmecin: Labann ayn koœec Vkayow¸ean karkaø, isk Yakob˚ koœec Vkay karkaø: Labann asac nran. ¡Ays qarakoytn aysØr vkay ¯ im ow qo mijew¿: Aha ¸¯ inœow Labann ayn koœec Vka– yow¸ean qarakoyt, isk Yakobn ayn koœec Vkay qarakoyt: Labann asac Yakobin. ¡Aha ays qarakoytn ow ays ko¸o– ˇ˚, or kangnecri im ow qo mijew. vkay ¯ ays qarakoyt˚, vkay ¯ ays ko¸oˇ˚¿: Dra hamar ¯l qarakoyt˚ koœowec Vkayow– ¸iwn ew Ditanoc, ori masin asac, ¸¯‘ ¡AstÆow aœq˚ ¸oˇ in´ ow qez vray lini, orovhetew menq, aha, baßanwowm enq mimeancic: E¸¯ vætacnes im dowstrerin, e¸¯ im dows– treri kendanow¸ean ØrØq kanayq aønes, zgo—yæ eˇir, qani or mard œkay, or ayd ban˚ tesni, bayc Astowa—Æ vkay k˚ lini im ow qo mijew¿: Labann asac Yakobin. ¡Aha ays qarakoytn ow ays ko¸oˇ˚, or kangnecrinq im ow qo mijew. vkay ¸oˇ lini ays qarakoyt˚, vkay ¸oˇ lini ays ko¸oˇ˚, or es œem ancni qarakoytic ayn koˇm, isk dow ¯l œes anc– ni qarakoytic ow ko¸oˇic ays koˇm œar ditaworow¸eamb:

53

flNNDOC

31. 53–32. 13

Mer datawor˚ Abrahami AstowaÆ˚, Naqori AstowaÆ˚, nranc hayreri AstowaÆ˚ ¸oˇ lini¿: Ew Yakob˚ erdowec ir hayr Isahaki erkiwˇov: Yakob˚ zoh matowcec leran vray ew kanœec ir eˇbayrnerin, or hac owten: Nranq ke– ran, xmecin ow giæerecin leran vray: Labann aøawØtean ver kacaw, hambowrec ir ordinerin ow dowstrerin, Ørhnec nranc ew veradaønalov‘ gnac ir bnakateˇin:

53 54

55

Yakobn ¯l gnac ir ˘anaparhov: Na tesaw AstÆow 32 hreætakneri banak˚. nran ˚ndaøaj ekan AstÆow hreæ– takner˚: Yakob˚ tesnelov nranc‘ asac. ¡Sa AstÆow 2 banakn ¯¿. ew ayd vayri anown˚ drec Banakateˇi: Ya– 3 kobn irenic aøaj banagnacner owˇarkelov ir eˇbayr E– sawi mØt, S¯ir gawaø˚, Edomi erkir˚‘ patow¯r towec n˚ranc ow asac. ¡Aysp¯s k’as¯q im t¯r Esawin, ¸¯ ays– 4 p¯s ¯ asowm qo Æaøay Yakob˚. ¡Labani mØt apreci ew minœew hima aynteˇ mnaci: Ownecay arjaøner, oœxar– 5 ner, ¯æer, Æaøaner ow aˇaxinner: Hima mard em owˇar– kowm im t¯r Esawin‘ xndrelow, or qo Æaøan ænorh gtni qo aøaj¿: Banagnacner˚ Yakobi mØt veradaønalov‘ asa– 6 cin. ¡Gnacinq qo eˇbayr Esawi mØt. na, nra het naew œors hariwr tˇamardik, qez ˚ndaøaj en galis¿: Vaxe– 7 caw Yakobn ow kaskaÆanqi m¯j ˚nkaw: Na ir het eˇaÆ ßoˇovrdin, arjaøner˚, oœxarner˚ ew owˇter˚ baßanec er– kow xmbi: Yakob˚ mtaÆec. ¡E¸¯ Esaw˚ yar´akowi aøajin 8 xmbi vray ew jardi ayn, apa k˚ Œrkowi erkrord xowm– b˚¿: Ew Yakobn asac. ¡Im hayr Abrahami Astowa—Æ, im 9 hayr Isahaki Astowa—Æ, T¯—r, in´ asacir, ¸¯‘ ¡Gna— qo Ænndavayr˚ ew bariq k’anem qez¿: Es arßani œem bolor 10 ayn ardarow¸iwnnerin ow ˘æmartow¸iwnnerin, or arecir qo Æaøayin, orovhetew cowp˚ ´eøqis ancay Yordanani ays koˇm˚, isk hima baßanowel em erkow masi: ffirki—r in´ im 11 eˇbayr Esawi ´eøqic, orovhetew es nranic vaxenowm em. gowc¯ na gay ew harowaÆi in´ ow mayrerin‘ irenc erexaneri het: Dow asacir, ¸¯‘ ¡Bariq k’anem qez ew qo serowndner˚ 12 awazi p¯s k˚ bazmacnem, aynqan, or an¸iw ow anhamar k˚ linen nranq¿: Ew na ayd giæer qnec aydteˇ: Na beraÆ– 13 neric ir ´eøqov, ibrew ˚nÆay, ir eˇbayr Esawin owˇarkec

32. 14–31 14 15 16

17

18 19

20

21

22

23 24

25

26

27 28

29

30

31

flNNDOC

54

erkow hariwr ayÆ, qsan noxaz, erkow hariwr maqi, qsan xoy, eresown owˇt‘ irenc noraÆin ´ageri het, qaøasown kov ew tas˚ cowl, qsan ¯æ ew tas˚ qowøak: Na ir Æaøa– nerin yan´nec hØtern aøan´in-aøan´in ew asac nranc. ¡Dowq gnac¯—q in´nic aøaj, hØtern aøan´in-aøan´in‘ i– raric heøow k˚ tan¯q¿: Na aøajinin patowirec‘ aselov. ¡E¸¯ qez handipi im eˇbayr Esaw˚ ew harcni, ¸¯‘ ¡O?v es ew o?wr es gnowm, o?wm ¯ patkanowm ayn, inœ qo aøjewic ¯ gnowm¿, k’ases. ¡Qo Æaøay Yakobi ˚nÆanern en, or na owˇarkowm ¯ ir t¯r Esawin, isk inq˚ galis ¯ mer etewic¿: Na patowi– rec aøajinin, erkrordin, errordin ew bolor nranc, ovqer hØteri het gnowm ¯in aøjewic, ew asac. ¡Erb k˚ handip¯q Esawin, k’as¯q nran ayn, inœ asaci es ´ez: Dowq k’as¯q. ¡Aha qo Æaøay Yakob˚ galis ¯ mer etewic¿: Na inqn iren mtaÆowm ¯r. ¡Nran k˚ meˇmem ayn ˚nÆanerov, or owˇar– kowm em in´nic aøaj, ew apa an´amb k˚ handipem nran, ¸erews bareacakam lini im nkatmamb¿: ΥnÆanern ow– ˇarkowecin irenic aøaj, isk inqn ayd giæer qnec aydteˇ‘ Banakateˇiowm: Noyn giæer˚ ver kenalov‘ na aøaw ir erkow kananc, erkow aˇaxinnerin ow tasnm¯k ordinerin, anckacrec Yobok geti ÆanÆaˇowtov: Na nranc ow iren patkanoˇ am¯n inœ vercraÆ‘ anckacrec getov: Yakob˚ mnac miaynak: Mi mard nra het martnœec minœew aøawØt: Erb mard˚ tesaw, or œi karoˇanowm yaˇ¸el nran, køowi ˚n– ¸acqowm bønec Yakobi azdri jler˚ ew anzgayacrec dranq: Mardn asac nran. ¡Φo—yl towr gnam, orovhetew ard¯n lowsacaw¿: Yakob˚ patasxanec. ¡Φoyl œem tay, or gnas, minœew in´ œØrhnes¿: Mardn asac nran. ¡I?nœ ¯ qo anow– n˚¿: Na patasxanec nran‘ Yakob: Mardn asac nran. ¡Aysowhetew qez Yakob ¸oˇ œkoœen, ayl Isray¯l ¸oˇ lini qo anown˚, orovhetew dimacar AstÆow het maqaøelis, ows– ti mardkanc nkatmamb ¯l owßeˇ lines¿: Yakob˚ harc towec. ¡Asa— in´ qo anown˚¿: Na asac. ¡Inœo?w es harc– nowm im anown˚¿: Ew na teˇnowteˇ˚ Ørhnec nran: Yakobn ayd teˇn anowanec Erewowmn AstowÆoy, orovhetew, - asowm ¯, - AstÆown tesay d¯m aø d¯m, ew Œrkowec hogis¿: Erb anyaytacaw AstÆow tesilq˚, nra vray arew Æagec, isk

55

flNNDOC

32. 32–33. 15

na ir azdri pat˘aøov kaˇalov ¯r gnowm: Dra hamar ¯l isray¯laciner˚ minœew Ørs kendanineri azdri jler˚ œen owtowm, qani or AstowaÆ bønel ¯r Yakobi azdri jler˚ ew anzgayacrel dranq:

32

Yakobn aœqer˚ bar´racrec ow tesaw ir eˇbayr Esa– 33 win, or galis ¯r œors hariwr hogov: Yakobn ir erexanerin baßanec Liayi, fiaq¯li ew erkow aˇaxinneri mijew: Na 2 erkow aˇaxinnerin ow nranc ordinerin owˇarkec aøjewic, Liayin ow nra ordinerin‘ nrancic yetoy, isk fiaq¯lin ow Yovs¯Œin‘ amenaverjowm: Inqn ancaw nrancic aøaj ew e– 3 ظn angam getin xonarhowec minœew ir eˇbØr˚ mØtenal˚: Esawn ˚ndaøaj gnac nran, grkec ew hambowrec, Œa¸a– 4 ¸owec vzin ew hambowrec nran: Nranq erkowsov lac eˇan: Esaw˚ ver nayelov tesaw kananc ow erexanerin ew harc 5 towec. ¡Sranq qo i?nœn en¿: Na patasxanec. ¡Im ere– xanern en, oroncov AstowaÆ oˇormec in´‘ qo Æaøayin¿: Aˇaxinnern ow nranc ordiner˚ mØtecan ow xonarhowecin 6 nra aøaj: MØtecan naew Lian ow ir ordiner˚ ew xonar– 7 howecin nra aøaj: Yetoy mØtecan Yovs¯Œn ow fiaq¯l˚ ew xonarhowecin nra aøaj: Esaw˚ harc towec. ¡I?nœ ¯ ays 8 meÆ æaran˚, or in´ handipec¿: Na patasxanec. ¡Or– p¯szi qo Æaøan ænorh gtni qo aøaj¿: Esawn asac. ¡Es 9 ¯l æat ownem, eˇba—yr, qon˚ qez ¸oˇ mnay¿: Yakobn asac. 10 ¡Aydp¯s œi lini: E¸¯ ænorh em gtel qo aøaj, owremn ˚ndowni—r in´nic ˚nÆaner˚. orovhetew qo d¯mq˚ tesay aynp¯s, inœ– p¯s mard AstÆow d¯mq˚ tesni: Owraxaci—r in´ het ew ˚n– 11 downi—r im ˚nÆaner˚, or matowceci qez, orovhetew oˇormec in´ AstowaÆ, ew es am¯n inœ ownem¿: Yakobn stipec nran, ew sa ˚ndownec: Esawn asac. ¡Elnenq gnanq owˇiˇ ˘ana– 12 parhov¿: Yakobn asac nran. ¡Im t¯rn inq˚ giti, or 13 erexaners Œoqr en, isk oœxarn ow arjaø˚ ard¯n Ænel en: E¸¯ dranc stipem mi Øroway ˘anaparh gnal, apa bolor anasownner˚ k˚ satken: Owremn im t¯rn ir Æaøayi aøje– 14 wic ¸oˇ gnay, isk es ˚st im karoˇow¸ean ow anasownneri ˚n¸acqi, ˚st im erexaneri zØrow¸ean k˚ æarßowem, min– œew or S¯irowm hasnem im tiroj˚¿: Esaw˚ harcrec. ¡Qez 15 mØt ¸oˇne?m in´ het eˇaÆ mardkanc mi masin¿: Sa pa–

33. 16–34. 14

16 17

18

19 20

34 2

3

4

5

6 7

8

9 10

11

12

13

14

flNNDOC

56

tasxanec. ¡I?nœ kariq kay: Bawakan ¯, or ænorh gtay qo aøaj, t¯—r¿: Ayd Ør˚ Esaw˚ ir ˘anaparhov veradar– ´aw S¯ir, isk Yakob˚ gnac d¯pi vran˚, aynteˇ ir hamar tner kaøowcec, isk ir hØteri hamar Œarax æinec: Dra hamar ¯l ayd vayr˚ koœec Vran: Veradaønalov Asori– neri Mijagetqic‘ Yakobn ekaw sikimacineri Saˇ¯m qa– ˇaq˚, or˚ gtnwowm ¯r Qananacineri erkrowm, ew bnakowec qaˇaqi dimac: Na Siwqemi hayr Emoric hariwr oœxarov mi kalowaÆq gnec, owr ew xŒec ir vran˚: Na aynteˇ zoha– seˇan kaøowcec ew erkrpagec Isray¯li AstÆown: Liayi‘ Yakobi hamar ÆnaÆ dowstr˚‘ Dinan, elaw ayd koˇmi aˇjiknerin tesnelow: Nran tesaw qoøeci Emo– ri ordi Siwqem˚, or˚ erkri iæxann ¯r, aøewangec nran, paøkec nra het ew pˇÆec nran: Siwqem˚, amboˇj hogov kapowelov Yakobi dowstr Dinayi het, sirec aˇjkan ew qaˇcrow¸eamb xØsec nra het: Siwqem˚, dimelov ir hayr Emorin, asac. ¡Ays aˇjkan in´ hamar know¸ean a—ø¿: Yakobn imacaw, or Emori ordin pˇÆel ¯ ir dowstr Dina– yin: Ayd ßamanak ir ordiner˚ daætowm‘ anasownneri mØt ¯in: Yakob˚ lowø mnac minœew nranc gal˚: Siwqemi hayr Emor˚ gnac Yakobi mØt‘ het˚ xØselow: Daætic ekan na– ew Yakobi ordiner˚: Erb tˇamardik imacan katarowaÆi masin, zayracan: Nranq æat txrecin, orovhetew Siwqe– m˚, Yakobi dster Æoc˚ mtnelov, meÆ naxatinq ¯r hascrel Isray¯lin: Da œp¯tq ¯ lin¯r: Emor˚ nranc dimelov‘ asac. ¡Im ordi Siwqem˚ amboˇj hogov sirel ¯ ´er dster˚: Ard, aˇjkan tow¯—q nran know¸ean ew xnamow¸iwn ar¯—q mez het. ´er dowstrerin tow¯—q mez ew mer dowstrerin aø¯—q ´er ordi– nerin: Bnakowec¯—q mez het: Mer ˚ndar´ak erkir˚ ŒøowaÆ ¯ ´er aøaj, bnakowec¯—q aynteˇ, vastakec¯—q ew kalowaÆq– ner ´eøq ber¯q dra m¯j¿: Siwqemn asac nra hØrn ow eˇ– bayrnerin. ¡Φoˇ ænorh gtnem ´er aøaj: Inœ ¯l pahanj¯q, k˚ tanq: Inœqan owz¯q, awelacr¯—q pargewagin˚ ew Øßit˚, orqan ¯l as¯q, ktam, miayn ¸¯ ayd aˇjkan tow¯—q in´ know– ¸ean¿: Yakobi ordiner˚ xoramankow¸eamb patasxa– necin Siwqemin ow nra hayr Emorin, qani or Siwqem˚ pˇÆel ¯r irenc qoyr Dinayin: Liayi ordiner˚‘ Dinayi eˇbayrner

57

flNNDOC

34. 15–29

Ωmawonn ow Ξewin, asacin. ¡ffenq karoˇ anel ayd ban˚‘ mer qroj˚ tal an¸lŒat mi mardow, orovhetew da mez hamar naxatinq k˚ lini: Menq k˚ hamakerpowenq ´ez het ew k˚ bnakowenq ´er erkrowm miayn ayn d¯pqowm, e¸¯ dowq nmanow– ¯q mez‘ ¸lŒatowen ´er bolor arow zawakner˚: Miayn ayn ßamanak mer dowstrerin k˚ tanq ´ez ew ´er dowstreric mez kin k’aønenq: Menq k˚ bnakowenq ´ez het ew k˚ linenq ibrew m¯k ßoˇovowrd: Isk e¸¯ œls¯q mez‘ œ¸lŒatow¯q, mer dowstrerin k’aønenq ow k˚ heøananq¿: Emorin ow Emori ordi Siwqemin ha˘eli ¸owacin ays xØsqer˚: Eritasard˚ œyapaˇec anel ayd ban˚, orovhetew æat ¯r sirowm Yakobi dster˚: Na ir hØr ˚ntaniqi andamneri m¯j amenic aweli yarganq ¯r vayelowm: Emorn ow ir ordi Siwqem˚ ekan irenc qaˇaqi darpasi mØt ew, dimelov irenc qaˇaqi tˇamard– kanc, asacin nranc. ¡Ayd mardik haæt ow xaˇaˇ en mez het: Ard, ¸oˇ bnakowen ays erkrowm ew vastak ´eøq beren aysteˇ, orovhetew ays ˚ndar´ak erkir˚ ŒøowaÆ ¯ nranc aøaj: Nranc dowstrerin mez kin aønenq ew mer dowstre– rin tanq nranc: Ayd mardik mez nman linelov‘ k˚ bnakow– en mez het, ew menq k˚ linenq ibrew m¯k ßoˇovowrd miayn ayn paymanov, or mer bolor zawakner˚ ¸lŒatowen, inœp¯s or irenq en ¸lŒatowaÆ: Mi¸¯ ayd ´ewov nranc ownecowaÆq˚, nranc anasown˚ ew nranc œorqotanin mer˚ œe?n lini: E– ¸¯ nranc ayd paymann ˚ndownenq, nranq k˚ bnakowen mez het¿: Emori ow nra ordi Siwqemi het hama´aynecin bo– lor nranq, ovqer ancnowm ¯in irenc qaˇaqi darpasov, ew ¸lŒatowecin bolor tˇamardik, ovqer ancnowm ¯in ayd qa– ˇaqi darpasov: Errord Ør˚, erb deø nranq caweri m¯j ¯in, Yakobi erkow ordiner˚‘ Dinayi eˇbayrner Ωmawonn ow Ξewin, am¯n m¯kn aønelov ir sowr˚, kazm ow patrast mtan qaˇaqn ow kotorecin bolor arownerin: Nranq sri qaæe– cin naew Emorin ow nra ordi Siwqemin, isk Siwqemi tnic aøan Dinayin ow gnacin: Yakobi miws ordiner˚ yar´ak– owecin viraworneri vray ew koˇoptecin ayn qaˇaq˚, owr pˇÆel ¯in irenc qoyr Dinayin: Nranq vercrin qaˇaqowm ew daætowm gtnowoˇ nranc arjaøn ow oœxar˚, nranc ¯æe– r˚, ger arecin oˇj mnacaÆ mardkanc ow nranc kananc,

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

34. 30–35. 12

30

31

35

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

flNNDOC

58

awar aøan nranc amboˇj goyq˚: nranq yaŒætakecin e—w qaˇaqowm, e—w tnerowm eˇaÆ am¯n inœ: Ayn ßamanak Ya– kobn asac Ωmawonin ow Ξewiin. ¡Dowq in´ ateli dar´riq: Es erkri bolor bnakiœnerin‘ qananacinerin ow Œereza– cinerin anxiˇ˘ mard piti ¸owam: Menq sakawa¸iw enq: E¸¯ nranq hawaqowen, in´ vray yar´akowen ow harowaÆen in´, apa k’oœnœanam e—w es, e—w im tohm˚¿: Nranq patas– xanecin. ¡Hapa inœp¯?s ¯, or nranq ibrew boz llkecin mer qroj˚¿: AstowaÆ asac Yakobin. ¡Ve—r kac gna— bnakavayrd‘ Be¸¯l, bnakowi—r ayd vayrowm ew aynteˇ zohaseˇan kaøow– ci—r AstÆown, or erewac qez qo eˇbayr Esawic Œaxœelow ßamanak¿: Yakobn asac ir tnecinerin ow ir het e– ˇaÆ bolor mardkanc. ¡Veracr¯—q ´er mijic ´ez mØt eˇaÆ Øtar astowaÆner˚, maqrowec¯—q, Œoxec¯—q ´er zgestne– r˚, or ver kenanq gnanq Be¸¯l, aynteˇ zohaseˇan ka– øowcenq AstÆown, or˚ lsec in´ neˇ Ørerin, in´ het eˇaw ew in´ pahpanec im owˇeworow¸ean ˚n¸acqowm¿: Nranq Yakobin yan´necin irenc mØt eˇaÆ Øtar astowaÆnern ow irenc akanjØˇer˚: Yakob˚ dranq ¸aˇec bewekni Æaøi tak, Sikimowm, aynp¯s, or dranq koraÆ en minœew aysØr: Isray¯l˚ œowec Sikimic: AstÆow erkiwˇ˚ patec dra æowr– j˚ gtnowoˇ qaˇaqner˚, ew nranc bnakiœner˚ œhetapnde– cin Isray¯li ordinerin: Yakobn inq˚ ew ir het eˇaÆ am– boˇj ßoˇovowrd˚ ekan Lowz, aysinqn‘ Be¸¯l, or˚ gtnwowm ¯ Qananacineri erkrowm: Na aynteˇ zohaseˇan æinec, ew ayd vayr˚ koœec Be¸¯l, orovhetew aynteˇ ¯r, or AstowaÆ erewacel ¯r nran, erb na Œaxœowm ¯r ir eˇbayr Esawic: Meøaw Deboran‘ fiebekayi dayeak˚, ew ¸aˇowec Be¸¯lic nerqew, kaˇnow tak: Yakobn ayd vayri anown˚ drec Sgoy kaˇni: AstowaÆ erewac Yakobin, erb sa Lowzowm ¯r: Erb Yakob˚ Asorineri Mijagetqic ekaw Lowz, AstowaÆ Ørh– nelov nran‘ asac. ¡Qo anown˚ Yakob ¯, bayc aylews Yakob œes koœowelow, ayl Isray¯l k˚ lini qo anown˚¿: Ew na koœowec Isray¯l: AstowaÆ asac nran. ¡Es em qo amenakaroˇ AstowaÆ˚: A˘i—r ew bazmaci—r: Ceˇer ow ceˇaxmber piti Ænowen qeznic, ew ¸agaworner piti elnen qo koˇic: Ayn

59

flNNDOC

35. 13–36. 3

erkir˚, or towel em Abrahamin ow Isahakin, qez em ta– low, qon˚ ¸oˇ lini: Qeznic yetoy qo serndin em talow ayd erkir˚¿: Ew AstowaÆ veracaw nranic, ayn vayric, or– teˇ xØsel ¯r nra het, isk Yakob˚ ko¸oˇ kangnecrec ayn teˇowm, orteˇ xØsel ¯r nra het, qar¯ ko¸oˇ, nra vray gini ¸aŒec, iwˇov ØÆec ko¸oˇ˚ ew ayn teˇ˚, orteˇ As– towaÆ xØsel ¯r ir het, koœec Be¸¯l: Na gnac Be¸¯lic, ew erb mØtecaw Qabra¸a erkrin, or mtni EŒra¸a, fiaq¯– l˚ Ænndaberec: Nra Ænndaberow¸iwn˚ dßowarin eˇaw, ew erkownqi ßamanak mankabar´n asac nran. ¡Ariaci—r, o– rovhetew ¯li tˇay es ownenowm¿: Hogin awandelis, qani or meønowm ¯r, na ordow anown˚ drec Im væteri ordi, isk hayr˚ nran koœec Beniamin: Meøaw fiaq¯ln ow ¸aˇowec EŒra– ¸ayi‘ noyn inq˚ Be¸ˇeh¯mi ˘anaparhi vray: Yakob˚ nra æirimi vray ko¸oˇ kangnecrec: Da minœew aysØr ¯l yaytni ¯ ibrew fiaq¯li æirimi ko¸oˇ: Isray¯l˚ gnac ew ir vran˚ xŒec Gaderi aætarakic ayn koˇm: Erb Isray¯l˚ bnak– owec ayd erkrowm, fiowb¯n˚ gnac ow paøkec ir hØr har˘i‘ Ballayi het: Isray¯ln imacaw, ew ayd ban˚ vat ¸owac nran: Yakobn own¯r tasnerkow ordi: Liayic ÆnowaÆ ordi– nern ¯in‘ Yakobi andranik ordin‘ fiowb¯n˚, Ωmawon˚, Ξe– win, Yowdan, Isaqar˚, Zabowˇon˚: fiaq¯lic ÆnowaÆ ordi– nern ¯in‘ Yovs¯Œn ow Beniamin˚: fiaq¯li naßiæt Ballayic ÆnowaÆ ordinern ¯in‘ Dann ow NeŒ¸aˇim˚: Liayi naßiæt ZelŒayic ÆnowaÆ ordinern ¯in‘ Gadn ow Aser˚: Aha sranq en Yakobi ordiner˚, or na ownecaw Asorineri Mijaget– qowm: Yakob˚ ekaw ir hayr Isahaki mØt, Mambr¯i koˇ– merowm daætayin mi qaˇaq, aysinqn‘ Qebron, or gtnwowm ¯ Qananacineri erkrowm, owr pandxtecin Abrahamn ow I– sahak˚: Isahakn aprec hariwr ow¸sown tari: Isaha– k˚ hogin awandec ow meøaw tariqn aøaÆ, xor Æerow¸ean m¯j, na gnac miacaw ir naxninerin: Nran ¸aˇecin ir ordiner˚‘ Esawn ow Yakob˚:

13 14

15 16

17

18

19 20

21 22

23

24

25 26

27

28, 29

Ays ¯ Esawi, aysinqn‘ Edomi Ænndabanow¸iwn˚: Esa– 36, 2 w˚ kin aøaw qananacineri dowstreric Addayin‘ qetaci Eloni dster˚, Olibamayin‘ xewaci Sebegoni ordi Anayi dster˚, ew Basema¸in‘ Ismay¯li dster˚, or˚ Nab¯ow¸i 3

36. 4–23 4 5

6

7

8 9 10

11 12

13

14

15

16

17

18

19 20 21

22 23

flNNDOC

60

qoyrn ¯r: Addan Esawi hamar Ænec EliŒazin, isk Base– ma¸˚ Ænec fiagow¯lin Olibaman Ænec Y¯owsin, Egˇomin ow Korxin: Sranq Esawi ayn ordinern en, or na ownecaw Qa– nanacineri erkrowm: Esawn aøaw ir kananc, tˇanerin ow aˇjiknerin, ir tan bolor mardkanc, oˇj ownecowaÆqn ow a– nasownner˚, ayn am¯n˚, inœ stacel, ´eøq ¯r berel Qanana– cineri erkrowm, ew heøacaw ir eˇbayr Yakobi mØtic‘ Qa– nanacineri erkric, orovhetew nranc anasownnern ayn– qan æat ¯in, or pandxtow¸ean erkir˚ i vi˘aki œ¯r nranc bawararelow: Owsti Esaw˚‘ noyn inq˚ Edom˚, hastatowec S¯ir leran vray: Ays ¯ Esawi‘ edomayecineri naxahØr se– rownd˚ S¯ir leran vray: Sranq en Esawi ordineri anown– ner˚. EliŒaz‘ Esawi kin Addayi ordin, fiagow¯l‘ Esawi kin Basema¸i ordin: EliŒazi ordinern en‘ Φeman˚, Omar˚, SoŒar˚, Go¸omn ow Ken¯z˚: Φamar˚ EliŒazi‘ Esawi or– dow har˘n ¯r ew EliŒazi hamar Ænec Amaˇ¯kin: Sranq Addayi‘ Esawi knoj ordinern en: fiagow¯li ordinern en‘ Naqo¸˚, Zareh˚, Amman ew Mezan: Sranq Basema¸i‘ E– sawi knoj ordinern en: Olibamayi‘ Sebegoni ordi Anayi dster ew Esawi knoj ordinern en Y¯ows˚, Egˇomn ow Korx˚: Esawi ceˇapet yetnordnern en. Esawi andranik ordow‘ E– liŒazi ordiner˚‘ ceˇapet Φeman˚, ceˇapet Omar˚, ce– ˇapet SoŒar˚, ceˇapet Ken¯z˚, ceˇapet Korx˚, ce– ˇapet Go¸om˚, ceˇapet Amaˇ¯k˚: Sranq Addayic Ænow– aÆ EliŒazi ceˇapetern en Edomacineri erkrowm: E– sawi ordi fiagow¯li ordinern en‘ ceˇapet Naqo¸˚, ce– ˇapet Zareh˚, ceˇapet Amman, ceˇapet Moz¯n: Sranq Esawi kin Basema¸ic ÆnowaÆ fiagow¯li ceˇapetern en Edomi erkrowm: Esawi kin Olibamayi ordinern en‘ ceˇa– pet Y¯ows˚, ceˇapet Egˇom˚, ceˇapet Korx˚: Sranq Esawi kin‘ Anayi dowstr Olibamayic ÆnowaÆ ceˇapetern en: Sranq en Esawi ordiner˚, ew sranq en nranc ceˇa– peter˚‘ Edomi ordiner˚: S¯irowm bnakowoˇ qoøeci S¯iri ordinern en‘ Ξotan˚, Sebaˇ˚, Sebegon˚, Anan, Deson˚, Aser˚ ew fiison˚: Sranq qoøecow‘ S¯iri ordow ceˇapetern en Edomi erkrowm: Ξotani ordinern en Qoøin, Emman, isk Ξotani qoyr˚ Φamnan ¯r: Sobaˇi ordinern en‘ Gaˇom˚,

61

flNNDOC

36. 24–43

Manaqa¸˚, Gebaˇ˚, SoŒar˚ ew Onan˚: Sebegoni ordi– nern en‘ Ayi¯n ew Onan˚: Sa ayn Onann ¯, or anapatowm aˇbiwr gtaw, erb araÆecnowm ¯r ir hayr Sebegoni ¯æe– r˚: Anayi ordinern en‘ Deson˚ ew Olibaman‘ Anayi dowst– r˚: Desoni ordinern en‘ Amadan˚, Esban˚, Ye¸ran˚ ew Qaøan˚: Aseri ordinern en‘ Ballan˚, Zowkan˚, Osnikan˚ ew Owkam˚: fiisoni ordinern en‘ Os˚ ew Aøan˚: Qoøi ce– ˇapetern en‘ ceˇapet Ξotan˚, ceˇapet Sobaˇ˚, ce– ˇapet Sebegon˚, ceˇapet Anan, ceˇapet Deson˚, ce– ˇapet Aser˚, ceˇapet fiison˚: Sranq Qoøi ceˇape– tern en irenc gawaønerowm, Edomi erkrowm: Sranq en ayn ¸agaworner˚, oronq ¸agaworecin Edomayecineri erkrowm, erb deø orew¯ ¸agawor œ¯r ¸agaworowm Isray¯lowm: Edomowm ¸agaworec SepŒori ordi Baˇak˚. nra qaˇaqi anown˚ Dennaba ¯r: Meøaw Baˇak˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Zarehi ordi Yobab˚, or Bosorayic ¯r: Meøaw Yobab˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Asom˚, or˚ Φemanacineri erk– ric ¯r: Meøaw Asom˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Baradi ordi Adad˚: Sa ¯r, or Movabacineri daætowm kotorec Madiamin: Nra qaˇaqi anown˚ Ge¸¯m ¯r: Meøaw Adad˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Samaˇan‘ Masekkayic: Me– øaw Samaˇan, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Sawowˇ˚‘ fio– bo¸ic, or˚ gtnwowm ¯ geti ezerqin: Meøaw Sawowˇ˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Oqobori ordi Ballayenon˚: Me– øaw Oqobori ordi Ballayenon˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Baradi ordi Adad˚: Nra qaˇaqi anown˚ ffiogov ¯r, isk nra knoj anown˚‘ Metab¯¯l: Sa Mazobi ordi Matr¯¸i dowstrn ¯r: Sranq en Esawi serowndneri, Esawi ceˇa– peteri anownnern ˚st irenc ceˇeri, ˚st irenc vayre– ri‘ irenc aæxarhowm, ew ˚st irenc tohmeri, hama´ayn nranc anownneri. ceˇapet Φamana, ceˇapet Ξotan, ceˇapet Ye¸a¸, ceˇapet Olibamasa, ceˇapet Heˇa, ceˇapet ffienon, ceˇapet Ken¯z, ceˇapet Φeman, ce– ˇapet Mazar, ceˇapet Magedi¯l, ceˇapet Zaboyin: Sranq edomayecineri ceˇapetern en ˚st erkrowm irenc stacaÆ bnakavayreri, ew ays Esawn ¯, or dar´aw Edomi naxahayr˚:

24

25 26 27 28, 29

30

31

32

33 34

35

36 37

38 39

40

41 42 43

37. 1–16

37 2

3

4

5

6 7

8

9

10

11 12 13

14

15

16

flNNDOC

62

Yakob˚ bnakwowm ¯r Qananacineri erkrowm‘ aynteˇ, owr pand˚xtel ¯r ir hayr˚: Yakobi serownd˚ hetewealn ¯. Yovs¯Œ˚ tasneظ˚ tarekan ¯r, erb ir eˇbayrneri het oœxarner ¯r araÆecnowm: Ir hØr kananc‘ Ballayi ordi– neric ew ZelŒayi ordineric Œoqr ¯r na: Ordinern irenc hayr Isray¯li mØt vatabanowm ¯in Yovs¯Œin, bayc Is– ray¯l˚ Yovs¯Œin aweli æat ¯r sirowm, qan mnacaÆ bolor ordinerin, orovhetew Yovs¯Œ˚ nra Æer tariqowm ÆnowaÆ ordin ¯r: Na nra hamar karel ¯r towel Æaˇkazard mi patmow˘an: Erb nra eˇbayrner˚ tesan, or irenc hay– r˚ nran sirowm ¯ ir bolor ordineric aweli, atecin nran ew nra het hangist xØsel œ¯in karoˇanowm: Eraz te– saw Yovs¯Œn ow ayn patmec ir eˇbayrnerin: Dra hamar eˇbayrner˚ aøawel ews atecin nran: Na asac nranc. ¡Lsec¯—q im tesaÆ eraz˚: Φwowm ¯r, ¸¯ mi daætowm haskeri xowr´ ¯inq kapowm: Im xowr´˚ bar´racaw, kangnec owˇiˇ, isk ´er xr´er˚ dar´an ow erkrpagecin im xr´in¿: Eˇ– bayrnern asacin nran. ¡Mi¸¯ orp¯s ¸agawo?r piti ¸a– gawores mez vray, kam t¯r daønalov piti tire?s mez¿: Ew nranq aøawel ews atecin nran ayd erazneri ow xØsqeri hamar: Na tesaw mi ayl eraz ews ew ayn patmec ir hØrn ow eˇbayrnerin: Na asac. ¡Aha mi ayl eraz ews tesay: Ibrew ¸¯ aregakn ow lowsin˚ ew tasnm¯k astˇer erkrpa– gowm ¯in in´¿: Hayr˚ sastec nran ow asac. ¡Ayd i?nœ e– raz ¯, or tesel es: Hima es, qo mayr˚ ew eˇbayrner˚ piti ganq ew erkrpage?nq qez¿: Vrdovowecin nra eˇbayrner˚, bayc hayr˚ mtqowm pahec nra patmaÆ˚: Nra eˇbayrner˚ gnacin Siwqem‘ irenc hØr oœxarnern araÆecnelow: Isra– y¯ln asac Yovs¯Œin. ¡ff¯? or hima qo eˇbayrner˚ oœxar– ner en araÆecnowm Siwqemowm: Ari— qez owˇarkem nranc mØt¿: Yovs¯Œn asac nran. ¡Es patrast em¿: Isra– y¯ln asac nran. ¡Gna te—s, ¸¯ oˇj-aøo?ˇj en qo eˇbayr– nern ow oœxarner˚, ew in´ lowr ber¿: Ew Yakob˚ nran ow– ˇarkec aynteˇ Qebroni hovtic: Yovs¯Œ˚ ekaw Siwqem ew mi mard tesaw nran daætowm molorowaÆ: Sa harcrec. ¡I?nœ es Œntøowm¿: Na patasxanec. ¡Im eˇbayrnerin em Œntøowm: Asa— in´, orte?ˇ en nranq oœxarner araÆec–

63

flNNDOC

37. 17–33

nowm¿: Mardn asac nran. ¡Nranq aysteˇic qoœecin gna– cin, bayc es lseci, or nranq asowm ¯in. ¡Gnanq Do¸ayim¿: Yovs¯Œ˚ gnac ir eˇbayrneri etewic ew nranc gtaw Do¸a– yimowm: Nra eˇbayrner˚ heøowic aøajin˚ irenq nkatecin nran, erb na deø œ¯r mØtecel irenc: Nranq irar m¯j œar xorhowrd arecin, or spanen nran: Iwraqanœiwrn ir eˇ– bØr˚ dimelov‘ asowm ¯r: ¡Aha erazates˚ galis ¯: Ek¯q spanenq nran, netenq aysteˇi horeric m¯ki m¯j ew asenq, ¸¯‘ ¡Vayri gazan ¯ kerel nran¿: Ayn ßamanak tesnenq, ¸¯ i?nœ k˚ linen nra erazner˚¿: Erb fiowb¯n˚ lsec da, nranc ´eøqic Œrkec nran. na asac. ¡ffspanenq nran¿: fiow– b¯nn awelacrec. ¡ff¸aŒenq nra ariwn˚, ayl netec¯—q nran ays anapati horeric m¯ki m¯j: Λeøq mi— tow¯q nran¿: Da asowm ¯r, orp¯szi nran Œrki nranc ´eøqic ew hascni ir hØr˚: Erb Yovs¯Œn ekaw ir eˇbayrneri mØt, nranq nra vrayic hanecin Æaˇkazard patmow˘an˚ ew nran nete– cin hori m¯j: Hor˚ datark ¯r, m¯j˚ jowr œkar: Nranq nstecin hac owtelow: Aœqer˚ ver bar´racnelov‘ tesan, or ismay¯laci ˘anaparhordner en galis Gaˇaadic, owˇ– ter˚ xnkerov, øetinov ow x¯ßov bar´aÆ, orp¯szi dranq tanen Egiptos: Yowdan ir eˇbayrnerin asac. ¡I?nœ Ø– gowt, e¸¯ spanenq mer eˇbØr˚ ew ¸aqcnenq nra ariwn˚: Ek¯q nran va˘aøenq ismay¯lacinerin, ew mer ´eøq˚ nra areamb œpˇÆowi, orovhetew i verjoy na mer eˇbayrn ¯‘ noyn mis ow ariwnic¿: Ew ir eˇbayrner˚ lsecin nran: Aynte– ˇic ancnowm ¯in madianaci va˘aøakanner: Eˇbayrner˚ Yovs¯Œin qaæecin-hanecin horic ew qsan dahekanov va– ˘aøecin ismay¯lacinerin: Ismay¯laciner˚ Yovs¯Œin ta– ran Egiptos: fiowb¯n˚ veradar´aw d¯pi hor˚ ew Yovs¯Œin hori m¯j œgtaw: Na pataøotec ir hagowstner˚, vera– dar´aw ir eˇbayrneri mØt ow asac. ¡Patanin aynteˇ œ¯, es ayßm o?wr gnam¿: Nranq aøan Yovs¯Œi patmow˘an˚, mi owl mor¸ecin, patmow˘an˚ ¸a¸axecin owli arean m¯j, apa Æaˇkazard patmow˘ann owˇarkecin irenc hØrn ow asacin. ¡Gtel enq sa, te—s, qo? ordow patmow˘ann ¯ sa, ¸¯? oœ¿: Na ˘anaœec ayn ow asac. ¡Ays patmow˘an˚ im ordownn ¯, vayri gazan ¯ kerel nran, mi gazan ¯ yØæo–

17

18

19 20

21 22

23 24 25

26

27

28

29

30

31

32

33

37. 34–38. 16 34

35

36

38 2

3 4 5

6 7 8

9

10 11

12

13

14

15 16

flNNDOC

64

tel Yovs¯Œin¿: Ew na pataøotec ir hagowstner˚, qowr´ kapec ir m¯jqin ew erkar ßamanak sowg ¯r pahowm ir or– dow hamar: Hawaqowecin nra bolor ordinern ow dowstre– r˚, ekan nran mxi¸arelow, bayc œ¯r kamenowm mxi¸arowel: Na asowm ¯r. ¡Es ays sgov ¯l k’ijnem gerezman‘ im or– dow mØt¿: Ew hayr˚ oˇbac nran: Isk madianaciner˚ E– giptosowm Yovs¯Œin va˘aøecin Œarawoni dah˘apetin‘ nerqini PetaŒr¯sin: Ayd ßamanak Yowdan heøacaw ir eˇbayrneric ew ekaw Iras anownov odoˇomaci mi mardow mØt: Yowdan aynteˇ tesaw qananaci mi mardow dster˚, ori anown˚ Ωawa ¯r: Na amowsnacaw nra het ew mtaw nra Æoc˚: Sa yˇiacaw, ownecaw ordi ew anown˚ drec Σr: Ωawan noric yˇiacaw, ow– necaw ordi ew nra anown˚ drec fflnan: Na mi ordi ¯l owne– caw ew nra anown˚ drec Selom: Ωawan Qasbiowm ¯r, erb Ænec nran: Yowdan ir andranik ordi Σri hamar mi kin aøaw, ori anown˚ Φamar ¯r: Yowdayi andranik ordi Σr˚ ha˘eli œ¸owac Tiroj˚, ew AstowaÆ aøaw nra hogin: Yowdan asac fflnanin. ¡Mti—r qo eˇbØr knoj Æoc˚, amowsnaci—r nra het ew zawa—k pargewir qo eˇbØr˚¿: Erb fflnan˚ haskacaw, or zawak˚ iren˚ œi lini, ir eˇbØr knoj Æoc˚ mtnelis serm˚ ¸aŒec getin, orp¯szi zawak œtay ir eˇbØr˚: fflnani a– raÆ˚ AstÆown dowr œekaw, owsti nra hogin ¯l aøaw: Yowdan asac ir hars Φamarin. ¡Ayri— mna qo hØr tan˚, minœew or meÆanay im ordi Selom˚¿: Yowdan vaxenowm ¯r, or na ¯l k˚ meøni ir eˇbayrneri p¯s: Φamar˚ gnac ow aprec ir hØr tan˚: Ωat Ører ancan, ew meøaw Yowdayi kin Ωawan: Yowdan sgic dowrs galowc yetoy ir odoˇomaci hoviw Irasi het gnac Φamna‘ ir oœxarner˚ xowzelow: Ayd masin i– macaw nra hars Φamar˚, orovhetew nran yaytnel ¯in, ¸¯‘ ¡Aha qo skesrayr˚ galis ¯ Φamna‘ ir oœxarner˚ xowze– low¿: Φamarn ir vrayic hanec ayriow¸ean zgestner˚, qoˇ netec eresin, zardarowec ow nstec Enani darpasi mØt, Φamna tanoˇ ˘anaparhi vray, orovhetew tesaw, or Selom˚ meÆacel ¯, bayc Yowdan iren know¸ean œi talis nran: Erb Yowdan tesaw nran, karÆec, ¸¯ boz ¯, orov– hetew na eres˚ ÆaÆkel ¯r, owsti inq˚ nran œ˘anaœec: Ir

65

flNNDOC

38. 17–39. 1

˘anaparh˚ ¸eqelov‘ Yowdan gnac d¯pi na ew asac. ¡Φo—yl towr mtnem Æocd¿: Na œgit¯r, or da ir harsn ¯: Sa asac. ¡I?nœ k˚ tas in´, e¸¯ mtnes Æocs¿: Na patasxanec. ¡Qez im hØtic ayÆi owl berel ktam¿: Sa asac. ¡Isk min– œew berel tald graw k˚ ta?s¿: Na asac. ¡I?nœ graw tam qez¿: Sa asac. ¡To—wr matanid, maneakd ew ayn gawa– zan˚, or qo ´eøqin ¯¿: Ew na mtaw nra Æoc˚: Φamar˚ yˇia– caw nranic ew ver kacaw gnac: Na ir vrayic hanec qoˇ˚ ew hagaw ayriow¸ean ir zgestner˚: Yowdan ir odoˇoma– ci hovowi mijocov ayÆi owl owˇarkec, orp¯szi ayd knojic yet stanay graw˚, bayc hoviw˚ œgtaw nran: Dimelov teˇi mardkanc‘ na harcrec nranc. ¡Ow?r ¯ ayn boz˚, or Enanowm ¯r, ˘anaparhi vray¿: Nranq patasxanecin. ¡Aysteˇ oœ mi boz œi eˇel¿: Veradaønalov Yowdayi mØt‘ na asac. ¡Nran œgtay: Teˇi mardik ¯l asacin. ¡Aysteˇ boz œkay¿: Yowdan asac. ¡Graw˚ nran ¸oˇ mnay, miayn ¸¯ Æaˇri a– øarkay œdaønanq: Es owl˚ towel em, or tanes, dow ¯l ayd knoj˚ œes gtel¿: Ereq amis yetoy Yowdayin yaytnecin, ¸¯‘ ¡Poønkacel ¯ qo hars Φamar˚ ew aha poønkanalow pat– ˘aøov yˇiacel ¯¿: Yowdan asac. ¡Do—wrs hanec¯q nran, ¸oˇ oˇj-oˇj ayrowi¿: Iren tanelow ˘anaparhin Φamar˚ grawnern owˇarkec ir skesrayrin‘ aselov. ¡Es yˇiacel em ayn tˇamardowc, orin patkanowm en ays grawner˚¿: Ew awelacrec. ¡Πanaœi—r, o?wmn en ays matanin, maneak˚ ew gawazan˚¿: Yowdan ˘anaœec dranq ow asac. ¡Na aweli ardar ¯, qan es, orovhetew nran im ordi Selomin know– ¸ean œtoweci¿: Ew aylews œmtaw nra Æoc˚: Erb Φamar˚ Ænndaberelow vray ¯r, nra orovaynowm erkow zawakner ka– yin: flnndaberow¸ean pahin zawakneric m¯kn aweli æowt hanec ir ´eøq˚: Mankabar´˚ nra ´eøqin karmir ¸el ka– pec ow asac. ¡Andranik˚ sa ¸oˇ lini¿: Erb sa ´eøq˚ yet taraw, anmijap¯s dowrs elaw nra eˇbayr˚: Mankabar´n asac. ¡Inœo?w ˘eˇqecir patn¯æ˚¿: Ew na nra anown˚ drec ffiar¯s: Apa dowrs elaw nra eˇbayr˚, ori ´eøqin karmir ¸el ¯r kapowaÆ, ew nra anown˚ drec Zara:

17

18

19 20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

Yovs¯Œin taran Egiptos: Omn egiptaci‘ Œarawoni 39 nerqini dah˘apet PetaŒr¯s˚, nran gnec nran Egip–

39. 2–19 2

3

4

5

6

7

8 9

10

11

12 13

14

15 16

17

18 19

flNNDOC

66

tos taraÆ ismay¯lacineric: T¯r˚ Yovs¯Œi het ¯r, nra gorÆer˚ bareyajoˇ ¯in, ew na mnac ir tiroj tan˚‘ Egip– tosowm: Erb ir t¯r˚ tesaw, or T¯r˚ nra het ¯, ew inœ ¯l or inqn anowm ¯, T¯r˚ yajoˇow¸iwn ¯ talis nran, Yovs¯– Œ˚ ænorh gtaw tiroj aøaj, qani or ha˘eli ¯r eˇel nran: Dra hamar ¯l na nran ir tan verakacow kargec ew ir oˇj ownecowaÆq˚ vstahec Yovs¯Œin: Erb t¯r˚ nran ir tan ew ir ownecaÆ am¯n inœin verakacow kargec, AstowaÆ Yov– s¯Œi hamar Ørhnec egiptacow town˚, ew ayd Ørhnow¸iw– n˚ taraÆowec nra tann ow daætowm eˇaÆ amboˇj owne– cowaÆqi vray: Ayn am¯nn, inœ t¯rn own¯r, ¸oˇec Yovs¯Œi tnØrinow¸ean˚: PetaŒr¯s˚ œgit¯r, ¸¯ inœ kay ir ta– n˚, baci ir keraÆ hacic: Yovs¯Œ˚ d¯mqov æat geˇecik ¯r ow vayelœakazm: Ays boloric yetoy nra tiroj kinn ir aœq˚ gcec Yovs¯Œi vray ow asac nran. ¡Paøki—r in´ het¿: Bayc na merßec‘ ir tiroj knojn aselov, ¸¯‘ ¡E¸¯ im t¯r˚ ir tan oˇj ownecowaÆq˚ vstahel ¯ in´, ew ays tan˚ in´– nic aweli meÆ mard œkay, ow in´ oœinœ œi argelowaÆ, qeznic baci, orovhetew nra kinn es, apa es inœp¯?s karoˇ em anel ayd œar ow soskali ban˚ ew meˇanœel AstÆow aøaj¿: Φ¯ew na am¯n Ør ayd masin ¯r xØsowm Yovs¯Œi het, bayc Yovs¯Œ˚ œ¯r hama´aynowm paøkel nra het, oœ isk mØtenal nran: Aynp¯s patahec, or mi Ør Yovs¯Œ˚ ir inœ-or gor– Æov town mtaw: Υntaniqi andamneric oœ oq œkar tan˚: Kin˚ bønec nra æoreric ow asac. ¡Paøki—r in´ het¿: Yov– s¯Œ˚ ¸oˇnelov ir æorer˚ nra ´eøqowm‘ dowrs Œaxaw: Erb kin˚ tesaw, or na æorer˚ ir ´eøqowm ¸oˇaÆ dowrs ¯ Œa– xel, tan andamnerin kanœelov‘ asac. ¡Tes¯—q, amowsins ebrayeci Æaøay berec town, or mez xaytaøak ani: Na, mtnelov im seneak˚, asac. ¡Paøki—r in´ het¿: Es bar´ra– ´ayn aˇaˇakeci, isk na, lselov im bar´ra´ayn aˇaˇak˚, æorern in´ mØt ¸oˇaÆ‘ Œaxaw, gnac dowrs¿: Na æorer˚ pahec mØt˚ minœew amowsin˚ town ekaw, nra het xØsec ays baner˚‘ aselov, ¸¯‘ ¡Seneaks mtaw qo beraÆ ebra– yeci Æaøan, orp¯szi xaytaøaki in´: Na asac‘ ¡Paøki—r in´ het¿: Isk erb lsec, or ´ayns bar´racri, æorern in´ mØt ¸oˇaÆ‘ Œaxaw, gnac dowrs¿: Erb t¯r˚ lsec ir knoj

67

flNNDOC

39. 20–40. 13

patmaÆ˚, ¸¯‘ ¡Aysp¯s varowec in´ het qo Æaøan¿, xist barkacaw: Yovs¯Œi t¯r˚ bønec ow bant netec nran, ayn– teˇ, owr arqowni kalanaworner ¯in bantarkowaÆ: Bayc AstowaÆ Yovs¯Œi het ¯r. na oˇormow¸iwn pargewec nran, ew aynp¯s arec, or na bantapeti bareha˘ow¸eann ar– ßananay: Bantapet˚ bantn ow bantowm eˇaÆ bolor ka– lanawornerin vstahec Yovs¯Œin: Ew inœ ¯l or linowm ¯r aynteˇ, na ¯r anoˇ˚: Bantapet˚ nra ænorhiw banti gorÆerin œ¯r xaønwowm, orovhetew am¯n inœ yan´nowaÆ ¯r Yovs¯Œi ´eøq˚: AstowaÆ nra het ¯r, ew inœ ¯l or inqn a– nowm ¯r, T¯r˚ yajoˇow¸iwn ¯r talis nran:

20 21

22

23

Ays d¯pqeric yetoy Egiptosi arqayi takaøapetn 40 ow matakarar˚ meˇanœecin irenc tiroj‘ egiptacineri arqayi hand¯p: Barkacaw Œarawonn ir erkow nerqini– 2 neri‘ takaøapeti ew matakarari vray, nranc bant 3 netec dah˘apeti mØt, ayn bant˚, owr Yovs¯Œn ¯r arge– laŒakowaÆ: Dah˘apet˚ nranc yan´nararec Yovs¯Œin. 4 sa spasarkowm ¯r nranc: Nranq oroæ ßamanak mnacin bantowm: Miewnoyn giæer˚ bantowm eraz tesan egipta– 5 cineri arqayi takaøapetn ow matakarar˚‘ am¯n m¯kn ir eraz˚: AøawØtean Yovs¯Œ˚ mtaw nranc mØt ew tesaw, 6 or nranq yowzowaÆ en: Na harc towec Œarawoni nerqi– 7 ninerin, oronq ir het ir tiroj bantowm ¯in. ¡Inœo?w ´er d¯mqern aysØr møayl en¿: Nranq patasxanecin. ¡Eraz 8 enq tesel, ew œkay m¯k˚, or karoˇanay meknel ayn¿: Yov– s¯Œn asac nranc. ¡ff¯? or AstÆow Øgnow¸eamb hnarawor ¯ dranc meknow¸iwn˚: Patmec¯—q in´¿: Takaøapet˚ Yovs¯– 9 Œin patmec ir eraz˚ ew asac. ¡Erazowm im aøaj erewac mi or¸atownk: Or¸atownkn own¯r ereq æat kanaœ ˘iwˇer 10 ew hasownacaÆ xaˇoˇi ereq oˇkoyzner: ffiarawoni ba– 11 ßakn im ´eøqin ¯r. vercnowm ¯i xaˇoˇ˚, ˘mlowm Œarawoni baßaki m¯j ew baßak˚ talis ¯i Œarawoni ´eøq˚¿: Yov– 12 s¯Œn asac nran. ¡Dra meknow¸iwn˚ hetewealn ¯. ereq ˘iw– ˇer˚ ereq Ører en: K’ancni ereq Ør, Œarawon˚ k˚ yiæi qo 13 naxkin iæxanow¸iwn˚ ew qez noyn takaøapeti paætØ– nin k˚ næanaki: Dow Œarawoni baßak˚ k˚ tas nra ´eøq˚‘ ˚st qo naxkin iæxanow¸ean, inœp¯s anowm ¯ir takaøa–

40. 14–41. 8 14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

41 2

3

4

5

6 7 8

flNNDOC

68

pet eˇaÆ ßamanak: Isk erb gorÆd yajoˇ ˚n¸anay, dow yiæi—r in´, oˇormaÆ eˇi—r im hand¯p, yiæi—r in´ Œarawoni a– øaj ew in´ azati—r ays bantic, orovhetew aøewangelov‘ in´ berecin Ebrayecineri erkric. ew aysteˇ oœinœ œareci, bayc in´ netecin ays bantaxowc˚¿: Erb matakarar˚ tesaw, or na erazin owˇiˇ meknow¸iwn towec, asac Yovs¯– Œin. ¡Es ¯l em eraz tesel: Erazis m¯j glxis vray ˚ntir aliwrov li ereq zambiwˇ kar: Verewi zambiwˇi m¯j kayin matakararneri patrastaÆ ayn bolor owteliqner˚, or owtowm ¯r Œarawon arqan: Φøœownnern owtowm ¯in im glxi vray gtnowoˇ zambiwˇic¿: Yovs¯Œ˚, dimelov nran, asac. ¡Ays ¯ dra meknow¸iwn˚. ereq zambiwˇner˚ ereq Ører en: Ereq Ør yetoy Œarawon˚ k˚ ktri qo glowx˚, isk marmind k˚ kaxi Æaøic, ew erknqi ¸øœownner˚ k˚ yØæoten qo mar– min˚¿: Ereq Ør yetoy Œarawoni Ænndean taredar´i Ørn ¯r: ffiarawon˚ xnjoyq ¯r kazmakerpel ir bolor Æaøane– ri hamar: I ¸iws ir Æaøaneri, na yiæec ir paætØneaner takaøapetin ow matakararin: Na takaøapetin ve– rakangnec ir paætØnowm, ew sa baßak˚ towec Œarawoni ´eøq˚, isk matakararin kaxec Æaøic, inœp¯s meknel ¯r Yovs¯Œ˚: Takaøapet˚, sakayn, œyiæec Yovs¯Œin. na mo– øacaw nran: Erkow tari anc Œarawon˚ eraz tesaw: Erazowm in– q˚ kangnaÆ ¯r geti ezerqin, isk getic dowrs ¯in ga– lis tesqov geˇecik ow marmnov parart eظ˚ erinjner, oronq araÆowm ¯in aynteˇ‘ ˘ah˘owtowm: Drancic yetoy getic dowrs ¯in galis tesqov tgeˇ ow marmnov nihar eØ– ¸˚ ayl erinjner ew miws erinjneri het araÆowm geti e– zerqin: Tesqov tgeˇ ow marmnov nihar eظ˚ erinjnern owtowm ¯in tesqov geˇecik ow parart eظ˚ erinjnerin: Zar¸nec Œarawon˚: Noric qown mtaw: Na tesaw mi erk– rord eraz. aha m¯k cØˇownic bowsnowm ¯in ˚ntir ow geˇecik eظ˚ hasker: Apa bowsan œorowk ow xoræakahar eظ˚ ayl hasker, ew œorowk ow xoræakahar eظ˚ hasker˚ kowl towe– cin ˚ntir ow li eظ˚ hasker˚: Zar¸nec Œarawon˚ ew te– saw, or eraz ¯r: AøawØtean xøovowec nra hogin: Na mard owˇarkec, kanœel towec Egiptosi bolor erazahannerin,

69

flNNDOC

41. 9–25

erkri bolor imastownnerin ew patmec ir erazner˚, bayc œgtnowec m¯k˚, or karoˇanar meknel Œarawoni erazner˚: Takaøapet˚, dimelov Œarawonin, asac. ¡AysØr yiæecnem im yancanq˚: Erb Œarawon˚ barkacel ¯r ir Æaøaneri vray, in´ ow matakararin argelaŒakel ¯r dah˘apeti tan˚: Menq erkowss ¯l eraz tesanq miewnoyn giæer˚. iw– raqanœiwrs tesaw i—r eraz˚: Aynteˇ mez het ¯r dah˘a– peti Æaøay ebrayeci mi patani: Patmecinq nran, ew na meknec mez mer erazner˚‘ talov iwraqanœiwris ir e– razi meknow¸iwn˚: Ew eˇaw, or inœp¯s meknel ¯r mez, aynp¯s ¯l katarowec. es ekay hasay im paætØnin, isk nran ka– xecin Æaøic¿: ffiarawon˚ mard owˇarkec ow kanœel towec Yovs¯Œin: Hanecin nran bantic, eresn aÆilecin, Œoxe– cin nra patmow˘an˚, ew na nerkayacaw Œarawonin: ffia– rawonn asac Yovs¯Œin. ¡Eraz em tesel, ew œkay m¯k˚, or mekni ayn: Es lsel em qo masin: Asowm en, or e¸¯ erazner˚ patmen qez, dow k˚ meknes dranq¿: Patasxan talov‘ Yovs¯Œn asac Œarawonin. ¡Aøanc AstÆow Øgnow¸ean Œa– rawoni hamar Œrkarar oœ mi patasxan œi lini¿: ffia– rawon˚, dimelov Yovs¯Œin, asac. ¡Erazowms in´ ¸wowm ¯r, ¸¯ kangnaÆ ¯i geti ezerqin, ew, ibrew ¸¯, getic elnowm ¯in marmnov parart ow tesqov geˇecik eظ˚ erinjner, oronq araÆowm ¯in aynteˇ‘ ˘ah˘owtowm: Apa, drancic yetoy ge– tic dowrs ¯in galis tesqov æat aylandak ow zzoweli ew marmnov nihar eظ˚ erinjner, oroncic aweli zzowelin œem tesel oˇj Egiptacineri erkrowm: Yo¸˚ nihar ow zzowe– li erinjnern owtowm ¯in geˇecik ow parart aøajin eظ˚ erinjnerin: Nranq ¸¯ew kowl ¯in talis verjinneris, bayc œ¯r erewowm, or nranq sranc kowl en towel. nranc tesq˚ aøajoway p¯s zzoweli ¯r: Zar¸neci ow noric qneci: Dar– ´eal erazowm tesay, or, ibrew ¸¯, m¯k cØˇownic bowsnowm ¯in li ow geˇecik eظ˚ hasker: Nranc koˇqin bowsan barak, œorowk ow xoræakahar eظ˚ ayl hasker, ew œorowk ow xoræa– kahar eظ˚ hasker˚ kowl ¯in talis geˇecik ow li hasker˚: Erazners patmeci erazahannerin, bayc oœ m¯k˚ œkar, or dranq mekn¯r in´¿: Yovs¯Œn asac Œarawonin. ¡ffiarawo– ni tesaÆ erazner˚ m¯k imast ownen. AstowaÆ Œarawonin

9 10

11 12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23 24

25

41. 26–42 26

27

28 29 30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

flNNDOC

70

yaytnel ¯ ayn, inœ anelow ¯: Eظ˚ geˇecik erinjner˚ eظ˚ tari en næanakowm, ew eظ˚ geˇecik hasker˚ noynp¯s eظ˚ tari en næanakowm: ffiarawoni tesaÆ erazner˚ m¯k imast ownen: Drancic yetoy elaÆ tgeˇ ow vtit eظ˚ erinjne– r˚ eظ˚ tari en næanakowm, isk œorowk ow xoræakahar eظ˚ hasker˚ næanakowm en, or eظ˚ tari sov ¯ linelow: ffiarawonin asaÆis imastn ayn ¯, or AstowaÆ Œarawonin yaytnel ¯ ayn, inœ anelow ¯: Aha oˇj Egiptacineri erk– rowm linelow en berqaøat eظ˚ tariner: Drancic yetoy k˚ gan sovi eظ˚ tariner, ew k˚ moøacowi erkrowm eˇaÆ berqi aøatow¸iwn˚: Sov˚ k˚ spaøi erkir˚, ew mardik œen imanay berqi aøatow¸iwn˚ dran yajordoˇ sovi pat– ˘aøov, qani or sov˚ æat sastik ¯ linelow: ffiarawoni erazi erkow angam krknowel˚ vkayowm ¯, or AstÆow xØsq˚ hastatap¯s katarowelow ¯, ew AstowaÆ œi yapaˇi ayn i katar aÆelowc: Ard, te—s, gti—r xohem ow imastown mi mardow, or daønay Œarawoni xorhrdakan˚, ew nran ve– rakacow næanaki—r Egiptacineri erkri vray: ffiarawon˚ erkri vray naew gorÆakalner ¸oˇ næanaki, or Egipta– cineri erkri aøatow¸ean eظ˚ tarineri ˚n¸acqowm ber– qi m¯k hingerord mas˚ hark vercnen: Nranq ¸oˇ hawa– qen aøajin eظ˚ tarineri berqi amboˇj paæar˚, coren˚ ¸oˇ drowi Œarawoni tramadrow¸ean tak, ew par¯n˚ ¸oˇ pahowi qaˇaqnerowm: Erkri par¯n˚ ¸oˇ pahowi Egip– tacineri erkri vray taraÆoweliq sovi eظ˚ tarineri hamar, orp¯szi erkir˚ sovic œkotorowi¿: Yovs¯Œi xØs– qer˚ ha˘eli ¸owacin Œarawonin ow nra bolor paætØnea– nerin: ffiarawonn asac ir bolor paætØneanerin. ¡Mi?¸¯ k˚ gtnenq ayspisi mi mard, or ir an´i m¯j kri AstÆow ogin¿: Ew Œarawonn asac Yovs¯Œin. ¡Qani or AstowaÆ qez yaytnec ayd am¯n˚, owremn qeznic aweli imastown ow xelaci mard œkay: Do—w eˇir im tan verakacown, ew qo hramanin ¸oˇ en¸arkowi im amboˇj ßoˇovowrd˚: Im gaho—v miayn es qeznic bar´r k˚ linem¿: ffiarawonn asac Yovs¯– Œin. ¡Aha aysØr qez verakacow em kargowm Egiptacine– ri erkri vray¿: Ew Œarawon˚ matic hanelov ir matanin‘ drec Yovs¯Œi matin, nran hagcrec behezeay patmow˘an,

71

flNNDOC

41. 43–57

osk¯ maneak anckacrec nra paranocin, nran nstec– rec ir erkrord kaøq˚: Mownetik˚ Yovs¯Œi aøajic gnalov‘ ayd masin azdararec, ew na verakacow kargowec Egip– tacineri erkri vray: ffiarawonn asac Yovs¯Œin. ¡A– ha es Œarawonn em: Amboˇj Egiptacineri erkrowm oœ oq irawownq œowni noynisk ir otq˚ kam ´eøq˚ bar´rac– nelow aøanc qo hramani¿: Ew Œarawon˚ Yovs¯Œi anow– n˚ drec ffisomŒ¸omban¯, isk Areg qaˇaqi qowrm PetaŒ– r¯si dowstr Asan¯¸in nran towec know¸ean: Ew Yovs¯Œ˚ gnac Œarawoni mØtic: Yovs¯Œ˚ eresown tarekan ¯r, erb nerkayacaw egiptacineri Œarawon arqayin: Yovs¯Œ˚, gnalov Œarawoni mØtic, ærjec oˇj Egiptosowm: Erki– r˚ aøatow¸ean eظ˚ tarineri ˚n¸acqowm harowst berq towec: Yovs¯Œ˚ hawaqec Egiptacineri erkri aøatow– ¸ean eظ˚ tarineri oˇj berq˚‘ am¯n mi qaˇaqi æowrj˚ gtnowoˇ daæteri berq˚ ambarelov ayd qaˇaqowm: Yovs¯– Œ˚ Æovi awazi œaŒ æat coren hawaqec ow ambarec aynteˇ aynqan, or hnarawor œ¯r haæowel, qani or an¸iw-anhamar ¯r: Erb deø œ¯r ekel eظ˚ taroway sov˚, Yovs¯Œn ownecaw erkow ordi, oronc Ænel ¯r Areg qaˇaqi qowrm PetaŒr¯si dowstr Asan¯¸˚ nra hamar: Yovs¯Œn andranik ordow a– nown˚ drec Manas¯, ¡Orovhetew, - asowm ¯, - AstowaÆ in´ moøacnel towec im ow im hØr bolor væter˚¿: Erkrord or– dow anown˚ drec EŒrem, ¡Orovhetew, - asowm ¯, - AstowaÆ in´ bazmacrec im taøapanqneri erkrowm¿: Ancan E– giptacineri erkri aøatow¸ean eظ˚ tariner˚, ew vray hasan sovi eظ˚ tariner˚, inœp¯s asel ¯r Yovs¯Œ˚: Sov eˇaw amboˇj erkrowm, orovhetew oˇj Egiptacineri erk– rowm hac œ¯r gtnwowm: Sovi matnowec hamayn Egipta– cineri erkir˚, ew amboˇj ßoˇovowrd˚ haci hamar aˇa– ˇak bar´racrec Œarawoni aøaj: ffiarawonn asac bolor egiptacinerin. ¡Gnac¯—q Yovs¯Œi mØt, ew inœ or asi na ´ez, katarec¯—q¿: Sov ¯r amboˇj erkrowm: Yovs¯Œ˚ bacec coreni bolor ætemaranner˚ ew coren ¯r va˘aøowm bolor e– giptacinerin: Sov˚ sastkacaw Egiptacineri erkrowm: Ew bolor erkrneric galis ¯in Egiptos‘ Yovs¯Œic hac gne– low, orovhetew sov˚ sastkanowm ¯r amboˇj aæxarhowm:

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53 54

55

56

57

42. 1–19

42 2

3 4

5

6

7

8 9

10 11

12 13

14

15

16

17, 18

19

flNNDOC

72

Yakob˚ imanalov, or coreni va˘aøq kay Egiptacine– ri erkrowm, asowm ¯ ir ordinerin. ¡Inœo?w ¯q yapaˇowm: I– macel em, or Egiptosowm coren kay: Gnac¯—q aynteˇ ew mez hamar mi qiœ par¯n gnec¯—q, or aprenq, sovamah œlinenq¿: Yovs¯Œi tas˚ eˇbayrner˚ ijan Egiptosic coren gnelow: Yakob˚ Yovs¯Œi eˇbayr Beniaminin œ¸oˇec, or gnay ir eˇbayrneri het, orovhetew asowm ¯r, ¸¯‘ ¡Gowc¯ na k˚ hi– wandanay¿: Isray¯li ordinern ayl ˘anaparhordneri het ekan coren gnelow, qani or Qananacineri erkrowm sov ¯r: Yovs¯Œ˚ erkri iæxann ¯r, owsti inqn ¯r coren va˘aøowm erkri oˇj ßoˇovrdin: Yovs¯Œi eˇbayrner˚, galov, glowx– ner˚ xonarhecin minœew getin: Erb Yovs¯Œ˚ tesaw ir eˇbayrnerin, ˘anaœec nranc, bayc Øtar ´ewacrec iren, xstagoyns xØsec nranc het ew asac. ¡Orteˇi?c ¯q ga– lis¿: Nranq patasxanecin. ¡Qananacineri erkric. e– kel enq par¯n gnelow¿: Yovs¯Œ˚ ˘anaœec ir eˇbayrnerin, bayc nranq œ˘anaœecin iren: Yovs¯Œ˚ yiæec ir tesaÆ e– razner˚ ew asac nranc. ¡Dowq lrtesner ¯q ew ekel ¯q er– kir˚ hetaxowzelow¿: Nranq asacin. ¡O—œ, t¯—r: Menq‘ qo Æaøaner˚, ekel enq coren gnelow: Menq am¯nqs mi mardow zawakner enq: Xaˇaˇas¯r mardik enq menq, qo Æaøane– r˚ lrtesner œen¿: Yovs¯Œn asac nranc. ¡O—œ, dowq ekel ¯q erkir˚ hetaxowzelow¿: Nranq patasxanecin. ¡Menq‘ qo Æaøaner˚, tasnerkow eˇbayrner ¯inq, Qananacineri erkrowm mi mardow ordiner: Ays pahin mer krtser eˇbayrn ir hØr mØt ¯, isk miwsn aylews œkay¿: Yovs¯Œn asac nranc. ¡Aha ¸¯ inœpisi Œor´i piti en¸arkow¯q. h¯nc dra ha– mar asaci ´ez‘ dowq lrtesner ¯q: Erdwowm em Œarawoni arewov, or aysteˇic dowrs œ¯q gay, qani ´er krtser eˇ– bayrn aysteˇ œi ekel: Ard, ´eznic m¯kin owˇarkec¯—q, or aysteˇ beri ´er eˇbØr˚, isk dowq k˚ mnaq argelaranowm, minœew or parzowi, ¸¯ ˘i?æt ¯q asowm, ¸¯? oœ: Hakaøak d¯p– qowm, erdwowm em Œarawoni arewov, or dowq lrtesner ¯q¿: Ew ereq Ør nranc bantarkec: Yovs¯Œ˚ errord Ørn a– sac nranc. ¡Aysp¯s ar¯q, orp¯szi Œrkow¯q. es inqs ¯l astowaÆavax mard em: E¸¯ xaˇaˇas¯r mardik ¯q, ´er eˇbayrneric m¯kn aysteˇ‘ bantowm k˚ mnay, isk mnacaÆ–

73

flNNDOC

42. 20–35

nerd k˚ tan¯q ´er gnaÆ coren˚: Λer krtser eˇbØrn in´ mØt k˚ ber¯q, or hawatam ´er asaÆnerin, apa ¸¯ oœ‘ mahowan k˚ datapartow¯q¿: Nranq aydp¯s ¯l arecin: Nranq‘ eˇbayrner˚, mimeanc asacin. ¡Ayo—, menq mer eˇbØr nkatmamb meˇawor enq, orovhetew antesecinq nra hogow mˇ´awanj˚, erb na mez aˇaœowm ¯r, isk menq nran œlsecinq: Dra hamar ¯l mer glxin ¯ ijnowm ays patowhas˚¿: Pa– tasxan towec fiowb¯nn ow asac nranc. ¡Es ´ez œasaci?, ¸¯‘ ¡Meˇq mi— gorƯq patanow d¯m¿, isk dowq in´ œlseciq: Hima nra arean ginn ¯ pahanjwowm¿: Nranq œgit¯in, or Yovs¯Œ˚ haskanowm ¯r nranc, orovhetew ¸argmaniœ own¯r: Ew nrancic mekowsanalov‘ Yovs¯Œ˚ lac eˇaw: Na dar´e– al ekaw nranc mØt ew xØsec nranc het: Apa nrancic aøan´nacnelov Ωmawonin‘ nranc nerkayow¸eamb æˇ¸ayec nran: Yovs¯Œ˚ hramayec, or nranc parker˚ lcnen co– renov, iwraqanœiwri arÆa¸˚ dnen ir parki m¯j ew ˘ana– parhi paæar tan: Aydp¯s ¯l arecin: Nranq bar´elov irenc ¯æer˚‘ gnacin aynteˇic: Nrancic m¯k˚, ijewanowm ir grastin ker talow hamar bacelov ir park˚, tesaw, or ir arÆa¸i qsak˚ drowaÆ ¯ ir parki beranin: Ayn ßama– nak na asac ir eˇbayrnerin. ¡Dram˚ veradar´rel en in´, aha im parki m¯j ¯¿: Nranq zarmacan, irar ancan ow asacin. ¡Ays i?nœ arec mez AstowaÆ¿: Nranq ekan irenc hayr Yakobi mØt, Qanani erkir˚, patmecin nran ayn a– m¯n˚, inœ patahel ¯r irenc het, ew asacin. ¡Mard˚, or erkri t¯rn ¯r, mez het æat xist xØsec ew mez, ibrew ayd erkri lrtesner, bant netec: Menq nran asacinq. ¡Menq xaˇaˇas¯r mardik enq, lrtesner œenq: Menq tasnerkow eˇbayrner enq‘ mer hØr ordiner˚: M¯k˚ œkay, isk krtsern ays pahin mer hØr mØt ¯‘ Qananacineri erkrowm¿: Erkri t¯r˚ mez asac. ¡Λer xaˇaˇas¯r linel˚ sranov k’imanam, e¸¯ ´er mi eˇbØrn aysteˇ‘ in´ mØt ¸oˇn¯q, ´er gnaÆ co– ren˚ vercn¯q tan¯q ´er town ew ´er krtser eˇbØr˚ ber¯q in´ mØt: Ayn ßamanak es k’imanam, or dowq lrtesner œ¯q, ayl xaˇaˇas¯r mardik ¯q, ew ´er ays eˇbØrn ¯l k˚ vera– dar´nem ´ez, ew dowq ays erkrowm aøewtowr k’an¯q¿: Erb nranq datarkowm ¯in irenc parker˚, iwraqanœiwri ar–

20

21

22

23

24

25

26 27

28

29

30

31 32

33

34

35

42. 36–43. 12

36

37

38

43, 2

3

4 5

6

7

8

9

10 11

12

flNNDOC

74

Æa¸i qsak˚ ir parkowm ¯r: Ew erb nranq tesan irenc arÆa¸i qsakner˚, irenq ew irenc hayr˚ xist vaxecan: Nranc hayr˚‘ Yakob˚, asac nranc. ¡In´ anzawak ¯q ¸oˇ– nowm: Yovs¯Œ˚ œkay, Ωmawon˚ œkay, hima ¯l Beniamini?n ¯q vercnelow: Ays bolor˚ im glxin en ¸aŒwowm¿: fiowb¯n˚, di– melov hØr˚, asac. ¡Dow im erkow ordinerin k˚ spanes, e¸¯ nran œveradar´nem qez: Dow Beniaminin vstahir in´, ew es nran k˚ veradar´nem qez¿: Na asac. ¡Im ordin ´ez het œi ijni, orovhetew sra eˇbayr˚ meøaw, ew miayn sa ¯ mnacel: E¸¯ sa hiwandanay ´er gnacaÆ ˘anaparhin, a– pa dowq in´ vætov ays Æer hasakowm gerezman k’ijecn¯q¿: Sov˚ aweli ow aweli ¯r sastkanowm erkrowm: Erb ke– ran-spaøecin Egiptacineri erkric beraÆ coren˚, hayrn asac nranc. ¡Dar´eal gnac¯—q ew mi qiœ par¯n gne– c¯—q¿: Yowdan, dimelov nran, asac. ¡Mard˚ mez ktrowk ow ystak asac. ¡Im aœqin œerewaq, e¸¯ ´er krtser eˇ– bayr˚ ´ez het œlini¿: Ard, e¸¯ ¸oˇnes, or mer eˇbayr˚ gay mez het, k˚ gnanq ew par¯n k˚ gnenq, isk e¸¯ mer eˇbØr˚ mez het œ¸oˇnes, œenq gnay, orovhetew ayd mar– d˚ mez het xØsec ow asac. ¡Im aœqin œerewaq, e¸¯ ´er krtser eˇbayr˚ ´ez het œlini¿: Isray¯ln asac. ¡Ayd i?nœ Œor´anq bereciq im glxin, inœo?w yaytneciq ayd mardown, ¸¯ eˇbayr own¯q¿: Nranq asacin. ¡Ayd mard˚ harcow– Œor´ arec mer ew mer ˚ntaniqi masin, ¸¯‘ ¡Takawin ken– dani? ¯ ´er hayr˚¿, ¸¯‘ ¡Eˇbayr own¯?q¿: Ew menq yaytne– cinq nran ˚st nra harceri: I?nœ imanayinq, ¸¯ aselow ¯ mez. ¡Ber¯—q ´er eˇbØr˚¿: Yowdan asac ir hayr Isra– y¯lin. ¡Φo—yl towr, or patanin gay in´ het, ver kenanq gnanq, orp¯szi e—w menq, e—w dow, e—w mer ˚ntaniqi andam– ner˚ aprenq, sovamah œlinenq: Es nra hamar patas– xanatow em. in´ni—c k˚ pahanjes nran: E¸¯ nran yet œberem ow qo aøaj œkangnecnem, ¸oˇ meˇawor linem im am– boˇj keanqowm: Orovhetew e¸¯ œdandaˇ¯inq, apa erkow angam gnacaÆ-ekaÆ k˚ lin¯inq¿: Irenc hayr Isray¯ln a– sac nranc. ¡Πiæt ¯q asowm: Aydp¯s ¯l ar¯q: Mer erkri bariqnerov lcr¯—q ´er amanner˚, ayd mardown ibrew now¯r tar¯—q kndrowk, meˇr, xownk, x¯ß, bewekn ew ˚nkoyz: Krkna–

75

flNNDOC

43. 13–27

ki arÆa¸ vercr¯—q ´ez het, inœp¯s naew ayn arÆa¸˚, or ´er parkeri m¯j yet bereciq, tar¯—q ´ez het, gowc¯ da sxalmownq ¯r: Vercr¯—q naew ´er eˇbØrn ow gnac¯—q ayd mardow mØt: Im AstowaÆ˚ ¸oˇ aynp¯s ani, or ænorh gtn¯q ayd mardow mØt, ew na k’ar´aki ´ez het ´er miws eˇbØrn ow Beniaminin: Bayc es inœp¯s anzawakacay, aynp¯s ¯l anzawak mnaci¿: Ew mardik, aønelov now¯rner ow krknaki arÆa¸, Beniamini het gnacin ijan Egiptos ew nerka– yacan Yovs¯Œin: Erb Yovs¯Œ˚ tesaw nranc ew ir eˇbayr Beniaminin‘ asac palati kaøavariœin. ¡Ays mardkanc town ta—r, anasown mor¸i—r ew ˘aæ patrasti—r, orovhe– tew ays mardik k¯sØrin in´ het en ˘aæelow¿: Mardn a– rec aynp¯s, inœp¯s asel ¯r Yovs¯Œ˚, ew mardkanc taraw Yovs¯Œi town˚: Ays mardik tesnelov, or irenc taran Yovs¯Œi town˚, asacin. ¡Naxord angam mer parkerowm mez veradar´owaÆ arÆa¸i pat˘aøov ¯, or mez berecin aysteˇ, orp¯szi mez xowzarken: Nranq mez vray k˚ yar– ´akowen, mez k˚ strkacnen ew k˚ tiranan mer ¯æerin¿: MØtenalov Yovs¯Œi palati kaøavariœin‘ nranq døan mØt asacin nran. ¡Aˇaœowm enq qez, t¯—r, lsi—r mez: Erb aøajin angam ekanq par¯n gnelow ew veradaønalis ije– wan hasanq, bacelov mer parker˚‘ tesanq, or iwraqan– œiwris arÆa¸˚ ir parki m¯j ¯: Ard, arÆa¸˚ noyn kæøov yet enq berel, aha ayn mer ´eøqin ¯: Owriæ arÆa¸ ¯l enq berel mez het, or par¯n gnenq: Menq œgitenq, ¸¯ ov ¯ arÆa¸˚ drel mer parkeri m¯j¿: Na asac nranc. ¡Xaˇaˇow¸iwn ˚nd ´ez, mi— vaxec¯q: Λer ew ´er hayreri AstowaÆn ¯ drel gan´er˚ ´er parkeri m¯j, isk es ard¯n stacel em ´er ar– Æa¸˚ ew gohacel em¿: Ew na bantic hanec ow nranc mØt berec Ωmawonin: Mard˚ nranc taraw ners‘ Yovs¯Œi tow– n˚: Jowr berecin, or nranq lowanan irenc otqer˚, ew na nranc grastnerin ker towec: Nranq patrastecin ˚n– Æaner˚, erb Yovs¯Œ˚ deø œ¯r ekel k¯sØrin, orovhetew lsel ¯in, or aynteˇ ¯ ˘aæelow: Yovs¯Œ˚ town mtaw, ew nranq ayd tan˚ nran matowcecin irenc ´eøqerowm bønaÆ ˚nÆa– ner˚ ew glowx xonarhecin nran minœew getin: Yovs¯Œ˚, dimelov nranc, harcrec. ¡Inœp¯?s ¯q, oˇj-aøo?ˇj ¯ ´er Æe–

13

14 15

16

17

18

19 20 21

22

23

24

25

26

27

43. 28–44. 8

28

29

30

31 32

33

34

44

2

3 4

5

6 7

8

flNNDOC

76

rowni hayr˚, ori masin asel ¯iq, ¸¯ takawin kendani ¯¿: Nranq patasxanecin. ¡Oˇj-aøoˇj ¯ qez Æaøay mer hay– r˚, takawin kendani ¯¿: Na asac. ¡Ayd mardn Ørhneal ¯ AstÆowc¿: Ew nranq xonarhowelov glowx towecin nran: Yovs¯Œ˚ bar´racrec ir aœqer˚ ew, tesnelov ir hamamayr eˇbayr Beniaminin, harcrec. ¡Sa? ¯ ´er krtser eˇbayr˚, ori masin asel ¯iq, ¸¯ k˚ ber¯q in´ mØt¿: Ew asac. ¡Astow– aÆ ¸oˇ oˇormi qez, ordea—k¿: Yowzowec Yovs¯Œ˚, ir eˇbØr hamar ˘mlowec sirt˚ ew owzowm ¯r lac linel: Ew, mtnelov ir seneak˚, na lac eˇaw: Yetoy na lowac eres˚, dowrs ekaw ew, zspelov iren, asac. ¡Πa—æ matowc¯q¿: Qani or egipta– ciner˚ zzwowm ¯in ebrayecineric ew nranc het seˇan œ¯in nstowm, owsti nran ew nrancic iwraqanœiwrin, inœp¯s naew nra het ˘aæoˇ egiptacineric iwraqanœiwrin ˘aæ matow– cecin aøan´in-aøan´in: Nra dimac nstec andranik˚‘ ˚st ir awagow¸ean, isk krtser˚‘ ˚st ir krtserow¸ean: Ew mardik zarmacel ¯in iwraqanœiwrn ir eˇbØr hamar: Nranq Yovs¯Œic stacan irenc ˘aæi baßin˚, ew Benia– mini baßin˚ bolori baßni hngapatik˚ dar´aw: Nranq nra het xmecin ow ginovcan: Yovs¯Œn ir palati kaøavarœin hraman towec ew a– sac. ¡Ayd mardkanc parker˚ lcr¯—q par¯nov aynqan, or– qan karoˇ en tanel, ew iwraqanœiwri arÆa¸˚ dr¯—q ir parki beranin: Im arÆa¸¯ skih˚ dr¯—q krtser eˇbØr parki m¯j: Aynteˇ dr¯—q naew nra coreni gin˚¿: Ew a– rowec ˚st Yovs¯Œi asaÆi: AøawØtean ¸oyl towecin, or nranq gnan irenc ¯æerov: Erb nranq qaˇaqic dowrs e– lan, bayc deø heøow œ¯in gnacel, Yovs¯Œn asac ir palati kaøavariœin. ¡Ve—r kac, hetapndi—r ayd mardkanc, ha– si—r nranc ow asa—. ¡Inœo?w ¯q lawow¸ean dimac vatow¸iwn anowm: Inœo?w goˇacaq arÆa¸¯ skih˚: ff¯? or dranov ¯r xmowm im t¯r˚ ew dranov ¯r gowæakow¸iwn anowm: Ard, ´er araÆ˚ œar gorÆ ¯¿: Erb na hasaw nranc, aydp¯s ¯l a– sac: Nranq patasxanecin nran. ¡Inœo?w ¯ t¯r˚ aydpisi baner asowm: Qa—w lici, or qo Æaøaner˚ nman ban araÆ linen: E¸¯ mer parkerowm gtnowaÆ arÆa¸˚ Qananaci– neri erkric menq veradar´rel enq ´ez, ¯l inœo?w qo tiroj

77

flNNDOC

44. 9–26

tnic arÆa¸ kam oski piti goˇanayinq: Ard, qo Æaøa– neric owm mØt or gtnowi skih˚, ¸oˇ mahowan datapar– towi, isk menq‘ mnacaÆners, linenq mer tiroj strowkner˚¿: Na asac. ¡Φoˇ lini aynp¯s, inœp¯s asaciq. owm mØt or gtnowi skih˚, ¸oˇ na daønay im strowk˚, isk mnacaÆnerd hamarow¯q anpart¿: Ew nrancic iwraqanœiwrn ætap i– jecnelov ir beø˚‘ bacec ir park˚: Kaøavariœ˚, awagic sksaÆ minœew krtser˚, xowzarkec ew skih˚ gtaw Benia– mini parki m¯j: Nranq pataøotecin irenc zgestner˚, ew iwraqanœiwrn ir beø˚ bar´elov ir ¯æi vray‘ veradar´aw qaˇaq: Yowdan ow ir eˇbayrner˚ nerkayacan Yovs¯Œin, erb na deø tann ¯r, ew nra aøaj eresi vray ˚nkan ge– tin: Yovs¯Œn asac nranc. ¡Ays i?nœ ¯ ´er araÆ˚, mi?¸¯ œgit¯q, or aynpisi mi mard, inœpisin es em, gowæakelow karoˇow¸iwn owni¿: Yowdan asac. ¡I?nœ patasxan tanq mer tiroj˚, i?nœ asenq kam inœp¯?s ardarananq: Astow– aÆ bønec qo Æaøaneri gorÆaÆ yancanq˚: Ard, aha mer tiroj strowknern enq e—w menq, e—w na, owm mØt gtnowec ski– h˚¿: Na asac. ¡Qa—w lici, es aydpisi ban œem ani: Ayn mard˚, ori mØt gtnowel ¯ skih˚, na— ¸oˇ lini im strow– k˚, isk dowq oˇj ow anvnas gnac¯—q ´er hØr mØt¿: Yowdan, mØtenalov nran, asac. ¡Aˇaœowm em, t¯—r, ¸o—yl towr, or qo Æaøan mi ban asi qo aøaj: Mi— barkacir qo Æaøayi vray, orovhetew Œarawonic yetoy do—w es: T¯—r, dow harcrecir qo Æaøanerin ew asacir, ¸¯‘ ¡Hayr kam eˇbayr own¯?q¿: Ew menq patasxanecinq mer tiroj˚. ¡Ownenq tariqn aøaÆ mi hayr ew mi krtser eˇbayr, or na ownecel ¯ Æer tari– qowm: Sra eˇbayr˚ meøel ¯, ew sa mnacel ¯ ir mØr miak ordin, ew hayr˚ sirowm ¯ nran¿: Dow qo Æaøanerin asa– cir. ¡Nran ber¯—q in´ mØt, ew es k˚ hogam nra masin ¡: Menq asacinq mer tiroj˚. ¡Erexan œi karoˇ baßanowel ir hØric, orovhetew e¸¯ baßanowi ir hØric, hayr˚ k˚ meø– ni¿: Dow asacir qo Æaøanerin. ¡E¸¯ ´er krtser eˇbayr˚ ´ez het œijni, œhamar´akow¯q erewal im aœqin¿: Erb menq gnacinq qo Æaøayi‘ mer hØr mØt ew yaytnecinq nran mer tiroj xØsqer˚, mer hayrn asac. ¡Noric gnac¯—q ew mi qiœ par¯n gnec¯—q¿: Menq asacinq. ¡ffenq karoˇ aynteˇ ij–

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22

23 24

25 26

44. 27–45. 6

27

28

29

30

31

32

33

34

45

2

3

4

5

6

flNNDOC

78

nel, e¸¯ mer krtser eˇbayr˚ mez het œijni: Menq miayn ayd paymanov k’ijnenq: E¸¯ mer krtser eˇbayr˚ mez het œlini, apa ayd mardown nerkayanal œenq karoˇ¿: Qo Æaøan‘ mer hayr˚, mez asac. ¡Dowq inqnerd ¯l git¯q, or im kin fia– q¯ln in´ hamar erkow ordi Ænec: M¯k˚ tnic heøacaw, ew dowq asaciq, ¸¯ na gazani baßin dar´aw: Nran aylews œem tesel minœew hima: Ard, e¸¯ sran ¯l tan¯q im mØtic, ew ˘anaparhin na hiwandanay, apa dowq in´ vætov ays Æer hasakowm gerezman k’ijecn¯q¿: Ard, e¸¯ menq gnanq qo Æaøayi‘ mer hØr mØt, ew patanin mez het œlini, apa mer hØr keanq˚ kaxowaÆ k˚ lini sra keanqic: Aynp¯s or, e¸¯ na ayd erexayin mez het œtesni, k˚ meøni, ew menq‘ qo Æaøaner˚, qo Æaøayin‘ mer hØr˚, Æer hasakowm xocowaÆ srtov gerezman k’ijecnenq: Es‘ qo Æaøan, ayd mankann ir hØric stacel em im eraæxaworow¸eamb: Es asel em. ¡E– ¸¯ nran œveradar´nem ow œnerkayacnem qez, apa im am– boˇj keanqowm ¸oˇ yancawor linem hØrs aøaj¿: Ard, ays mankan Œoxar¯n es‘ qo Æaøan, linem im tiroj strowk˚, isk patanin ¸oˇ gnay ir eˇbayrneri het: Orovhetew inœp¯?s karoˇ em im hØr˚ nerkayanal, e¸¯ ays patanin mez het œlini: Φoˇ es œtesnem ayn dßbaxtow¸iwn˚, or hØrs ¯ vi˘akowelow¿: Yovs¯Œ˚ œkaroˇacaw iren zspel ir æowrj˚ gtnowoˇ bo– lor egiptacineri nerkayow¸eamb ew asac. ¡Bolorin do—wrs han¯q¿: Erb nrancic oœ oq œmnac nra mØt, na eˇbayrnerin yaytnec ir ov linel˚: Na bar´ra´ayn lac eˇaw aynp¯s, or da lsecin egiptaciner˚, ew eˇelow¸iwn˚ yaytni dar´aw Œarawoni arqowniqowm: Yovs¯Œn asac ir eˇbayrnerin. ¡Es Yovs¯Œn em: IrØq, deø kendani? ¯ im hayr˚¿: Nra eˇbayrner˚ œ¯in karoˇanowm nran patasxanel, orovhe– tew taknowvray eˇan nra nerkayow¸iwnic: Yovs¯Œn asac eˇbayrnerin. ¡MØtec¯—q in´¿: Nranq mØt gnacin: Yovs¯Œn asac. ¡Es ´er eˇbayr Yovs¯Œn em, orin dowq va˘aøeciq, or Egiptos tanen: Bayc dowq mi— trtm¯q, mi— neˇow¯q, or in´ va˘aøel ¯q aysteˇ berelow hamar, orovhetew AstowaÆ ´ez Œrkelow hamar ¯ owˇarkel in´ aysteˇ ´eznic aøaj: Hima erkri vray eˇaÆ sovi erkrord tarin ¯, ew hing tari ews

79

flNNDOC

45. 7–22

kay, or o—œ var ¯ linelow, o—œ hown´: AstowaÆ ´eznic aøaj in´ owˇarkel ¯ aysteˇ, or erkri vray pahpani ´er serndin ew kerakri ´ez‘ mnacaÆnerid meÆ masin: Ard, oœ ¸¯ dowq ¯q in´ owˇarkel aysteˇ, ayl‘ AstowaÆ: Na in´ dar´rec Œa– rawoni gorÆeri verakacow, nra oˇj tan t¯r˚ ew hamayn Egiptacineri erkri iæxan˚: Ard, ætap gnac¯—q im hØr mØt ew asac¯—q nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm qo ordi Yovs¯Œ˚. AstowaÆ in´ oˇj Egiptacineri erkri t¯r ¯ dar´rel: Ari iji—r in´ mØt ew mi— dandaˇir: Dow k˚ bnakowes Gesem erk– rowm‘ Arabiayowm ew mØt k˚ lines in´, dow, qo ordiner˚, qo ordineri ordiner˚ qo oœxarnerov ow arjaønerov, amboˇj ownecowaÆqov: Es qez k˚ kerakrem aysteˇ, orovhetew deø hing tari ews sov ¯ linelow, orp¯szi œkotorow¯q dow, qo or– diner˚, ew œoœnœanay qo amboˇj ownecowaÆq˚: Aha dowq ew Beniamin˚ ´er seŒakan aœqerov tesnowm ¯q, or an´amb es em xØsowm ´ez het¿: Im hØr˚ patmec¯—q ayn Œaøqi masin, orin es hasel em Egiptosowm, naew ayn masin, inœ tesel ¯q: Im hØr˚ ætap ber¯—q aysteˇ¿: Ew na Œa¸a¸owec ir eˇbayr Beniamini paranocin ow lac eˇaw. Beniaminn ¯l lac eˇaw nra paranocin Œa¸a¸owaÆ: Yovs¯Œ˚ ham– bowrec naew ir bolor eˇbayrnerin ew grkaxaønowaÆ lac e– ˇaw: Dranic yetoy miayn ir eˇbayrner˚ xØsecin nra het: Lowr˚ hasaw Œarawoni palat. asacin. ¡Yovs¯Œi eˇbayr– nern en ekel¿: Owraxacan Œarawonn ow nra paætØnea– ner˚: ffiarawonn asac Yovs¯Œin. ¡Qo eˇbayrnerin asa—‘ ¡Aysp¯—s ar¯q. lcr¯—q ´er parker˚, gnac¯—q Qananacine– ri erkir˚ ew, vercnelov ´er hØrn ow ´er ownecowaÆq˚, ek¯—q in´ mØt: Es ´ez ktam Egiptosi bolor bariqneric, ew dowq k˚ vayel¯q erkri serowcq˚¿: Dow ayspisi kargadrow¸iwn k’anes. ¡Egiptacineri erkric aø¯—q sayler ´er manowkne– ri ow kananc hamar ew ´er hØr˚ vercnelov‘ ber¯—q aysteˇ: Λer aœqer˚ ¸oˇ agahow¸eamb œnayen ´er ownecowaÆqi vray, orovhetew oˇj Egiptacineri erkri bariqner˚ ´ern en linelow¿: Aydp¯s ¯l arecin Isray¯li ordiner˚: Yovs¯Œ˚ Œarawon arqayi kargadrow¸ean hama´ayn‘ nranc tow– ec sayler ow ˘anaparhi paæar: Na bolorin erkowakan patmow˘an towec, isk Beniaminin towec ereq hariwr da–

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

45. 23–46. 12 23

24

25 26

27

28

46 2 3

4

5

6

7

8

9 10

11 12

flNNDOC

80

hekan ew hing patmow˘an‘ ŒoxniŒox hagnelow: Noynp¯s ew, hØr˚ tanelow hamar, na towec tas˚ ¯æi vray beønowaÆ Egiptosi bolor bariqneric, par¯nov beønaworowaÆ tas˚ jori, naew‘ hØr hamar ˘anaparhi paæar: Na ˘anapar– hec ir eˇbayrnerin, ew sranq gnacin: Na nranc asac. ¡Πanaparhin œvi˘¯q¿: Nranq Egiptosic elan-gnacin Qananacineri erkir˚, irenc hØr‘ Yakobi mØt: Patme– cin nran ew asacin. ¡Qo ordi Yovs¯Œ˚ kendani ¯, na oˇj Egiptacineri erkri iæxann ¯¿: Yakob˚ zarmacaw, orov– hetew œ¯r hawatowm nranc: Nranq irenc hØr˚ haˇordecin ayn am¯n˚, inœ asel ¯r Yovs¯Œ˚: Nranc hayr Yakob˚, tes– nelov ayn sayler˚, or Yovs¯Œn ¯r owˇarkel‘ iren tanelow hamar, verakendanacaw: Isray¯ln asac. ¡Baw ¯ in´, or irØq takawin kendani ¯ im ordi Yovs¯Œ˚: Qani oˇj em, gnam tesnem nran¿: Isray¯ln ir amboˇj ownecowaÆqov ˘anaparh ˚nkaw ew e– kaw Erdman jrhori mØt: Na zoh matowcec ir hayr Isaha– ki AstÆown: Giæer˚ AstowaÆ tesilqi m¯j Isray¯lin asac. ¡Yako—b, Yako—b¿: Sa harcrec. ¡Dow o?v es¿: Na patas– xanec. ¡Es qo hayreri AstowaÆn em: Mi— vaxecir Egip– tos ijnelowc, orovhetew qez aynteˇ meÆ azg em dar´nelow: Es qez het k’ijnem Egiptos, ew inqs ¯l qez ˚ndmiæt k˚ ha– nem aynteˇic: Ew Yovs¯Œn ir ´eøqov k˚ Œaki qo aœqer˚¿: Yakob˚ Erdman jrhori mØtic elaw, ew Isray¯li ordinern irenc hayr Yakobin, kahkarasin ow kananc teˇawore– cin ayn sayleri vray, or Yovs¯Œn ¯r owˇarkel‘ nran berelow hamar: Vercnelov irenc ownecowaÆqn ow Qananacineri erkrowm ´eøq beraÆ am¯n inœ, Egiptos mtan Yakobn ow nra oˇj serownd˚‘ ir ordinern ow ordineri ordiner˚, ir dowstrern ow dowstreri dowstrer˚: Na ir oˇj serownd˚ berec Egiptos: Sranq en Isray¯li ayn ordineri anown– ner˚, oronq Egiptos mtan. ayn ¯‘ Yakobn ow ir ordine– r˚: Yakobi andranik ordin ¯r fiowb¯n˚: fiowb¯ni ordinern en‘ Enoq˚, ffiallows˚, Asronn ow Qarmin: Ωmawoni ordinern en‘ Yamow¯l˚, Yamin˚, Ahod˚, Yaqin˚, Sahaøn ow qanana– ci knojic ÆnowaÆ Sawowˇ˚: Ξewii ordinern en‘ Gerson˚, Kaha¸n ow Merarin: Yowdayi ordinern en‘ Σr˚, fflnan˚,

81

flNNDOC

46. 13–29

Selom˚, ffiar¯sn ow Zaran: Σrn ow fflnan˚ meøan Qanana– cineri erkrowm: ffiar¯si ordiner˚ eˇan Asromn ow Yamow¯l˚: Isaqari ordinern en‘ Φoˇan, ffiowd˚, Yasowbn ow Zamam˚: Zabowˇoni ordinern en‘ Sered˚, Allonn ow Σ¯l˚: Sranq Li– ayi ordinern en, oronc, naew ir dowstr Dinayin, na Ænec Yakobi hamar‘ Asorineri Mijagetqowm. bolor˚‘ ordinern ow dowstrer˚, eresownereq hogi ¯in: Gadi ordinern en‘ SaŒon˚, Medis˚, Sawnian, Φawsobam˚, Ayedis˚, Aroy¯lis˚ ew Ari¯lis˚: Aseri ordinern en‘ Yemnan, Yesowan, Y¯owl˚, Barian ew nranc qoyr Saran: Bariayi ordinern en‘ Qo– bor˚ ew Melqi¯l˚: Sranq ordinern en ZelŒayi, orin La– ban˚ towel ¯r ir dowstr Liayin: Sa Yakobi hamar ow– necaw ays tasnvec ordinerin: fiaq¯li‘ Yakobi knoj or– dinern en‘ Yovs¯Œn ow Beniamin˚: Egiptacineri erk– rowm Areg qaˇaqi qowrm PetraŒresi dowstr Asan¯¸ic Yovs¯Œn ownecaw ir Manas¯ ow EŒrem ordinerin: Mana– s¯n asori har˘ic ownecaw ordiner, oroncic m¯kn ¯r Ma– qir˚: Maqir˚ Ænec Gaˇaadin: EŒremi‘ Manas¯i eˇbØr ordinern en‘ Sowtaˇaamn ow Taam˚: Sowtaˇaami or– din ¯ Edem˚: Beniamini ordinern en‘ Baˇan, Boqorn ow Asbe¯n: Baˇan Ænec ordiner‘ G¯erayin, N¯emanin, Anaqisin, fiosin, MamŒimin ow OŒiminin: G¯eran Ænec Aradin: Sranq fiaq¯li ordinern en, oronc na Ænec Ya– kobi hamar. bolor˚‘ tasnow¸ hogi: Dani ordineric m¯kn ¯ Asom˚: NeŒ¸aˇimi ordinern en‘ Asi¯l˚, Gonin, Asarn ow Sillem˚: Sranq ordinern en Balayi, orin Laban˚ tow– ec ir dowstr fiaq¯lin. Ballan Ænec sranc Yakobi hamar. bolor˚‘ eظ˚ hogi: Yakobi koˇic ÆnowaÆ ew nra het Egip– tos mtaÆ bolor mardkanc ¸iw˚, œhaæowaÆ Yakobi ordineri kananc, va¸sownvec ¯: Yovs¯Œ˚ Egiptosowm ownecaw er– kow ordi: Ayspisov Yakobi ˚ntaniqi‘ Egiptos mtaÆ bo– lor tˇamardkanc ¸iw˚ eظanasownhing ¯: Yakob˚ irenic aøaj Yowdayin owˇarkec Yovs¯Œi mØt, orp¯szi sa ˚nda– øaj gay nran Qajac qaˇaqi mØt‘ fiam¯si erkrowm, isk inqn ekaw Gesem erkir˚: Yovs¯Œ˚ lÆec ir kaøq˚ ew Qajac qaˇaqi mØt ˚ndaøaj gnac ir hayr Isray¯lin: Erb Yov– s¯Œ˚ handipec nran, Œa¸a¸owec nra vzin ew hekekalov

13 14, 15

16

17

18

19 20

21

22 23 24 25

26

27

28

29

46. 30–47. 11 30

31

32 33 34

47

2 3

4

5

6

7

8 9

10, 11

flNNDOC

82

lac eˇaw: Isray¯ln asac Yovs¯Œin. ¡Aysowhetew karoˇ em meønel, orovhetew tesay qo eres˚, ew dow takawin kenda– ni es¿: Yovs¯Œn asac ir eˇbayrnerin ow ir hØr ˚ntani– qin. ¡Gnam yaytnem Œarawonin, or Qananacineri erkrowm bnakowoˇ im eˇbayrnern ow hØrs ˚ntaniq˚ ekel en in´ mØt: Nranq xaænaraÆner en ew irenc anasownner˚, arjaønern ow oˇj ownecowaÆq˚ berel en aysteˇ: Ard, e¸¯ Œarawon˚ kanœi ´ez ow harcni, ¸¯‘ ¡I?nœ ¯ ´er gorÆ˚¿, k’as¯q, or ¡Menq‘ qo Æaøaner˚, manowk hasakic minœew ayßm xaæn– araÆner enq, menq ew mer hayr˚¿, orp¯szi na ¸oyl tay ´ez bnakowel Gesem erkrowm, orovhetew egiptaciner˚ xoræowm en oœxarneri hoviwneric¿: Yovs¯Œn ekaw ew ayd masin patmec Œarawonin: Na a– sac. ¡Im hayrn ow eˇbayrner˚ irenc oœxarnerov ow arjaø– nerov, irenc amboˇj ownecowaÆqov ekel en Qananacineri erkric ew aha Gesemowm en¿: Na ir eˇbayrneric hingin hetn aønelov‘ nerkayacrec Œarawonin: ffiarawon˚ harc– rec Yovs¯Œi eˇbayrnerin. ¡I?nœ gorÆ ¯q anowm¿: Nranq patasxanecin Œarawonin. ¡Φ¯— menq, ¸¯— mer hayrer˚‘ qo Æaøaner˚, oœxarneri hoviwner enq¿: Nranq asacin Œarawonin. ¡Pandxtow¸ean enq ekel ays erkir˚, orov– hetew qo Æaøaneri oœxarner˚ ker œownen, qani or Qana– nacineri erkrowm sastkacel ¯ sov˚: Ard, ¸o—yl towr, or menq‘ qo Æaøaner˚, bnakowenq Gesem erkrowm¿: ffiarawo– n˚, dimelov Yovs¯Œin, asac. ¡Qo hayrn ow qo eˇbayrner˚ ekel en qez mØt: Aha Egiptacineri erkir˚ qo aøjew ¯. argawand mi ærjanowm bnakecro—w qo hØrn ow eˇbayr– nerin: Nranq ¸oˇ bnakowen Gesem erkrowm: Isk e¸¯ gi– tes, or nranc m¯j kan karoˇ mardik, im oœxarneri hØ– teri vray verakacow kargi—r¿: Yovs¯Œn ir hayr Yakobin berec ow nerkayacrec Œarawonin: Ew Yakobn Ørhnec Œa– rawonin: ffiarawon˚ harcrec Yakobin. ¡Qani? tarekan es¿: Yakob˚ patasxanec Œarawonin. ¡Pandxtow¸e– an m¯j anckacraÆ tarineris ¸iw˚ hariwr eresown ¯: Qiœ ow dßowarin en eˇel im apraÆ tariner˚ ew œen hasel im naxnineri pandxtow¸ean m¯j anckacraÆ tarinerin¿: Yakobn Ørhnec Œarawonin ew heøacaw nra mØtic: Yovs¯–

83

flNNDOC

47. 12–22

Œ˚ ir hØrn ow eˇbayrnerin bnakecrec Egiptacineri erk– ri bareber mi ærjanowm‘ fiam¯si erkrowm, inœp¯s hrama– yel ¯r Œarawon˚: Yovs¯Œ˚ Ørapahik ¯r talis ir hØrn ow eˇbayrnerin, isk ir hØr ˚ntaniqi bolor andamnerin‘ coren ˚st ænœi: Par¯nn spaøowel ¯r oˇj erkrowm, qani or sov˚ xist sastkacel ¯r: Sovic hiwÆowecin Egipta– cineri erkirn ow Qananacineri erkir˚: Yovs¯Œ˚ coren va˘aøelov hawaqec Egiptacineri erkri ow Qananaci– neri erkri oˇj arÆa¸˚, ori dimac ayd erkrneri mardkanc par¯n ¯r talis: Yovs¯Œ˚ amboˇj arÆa¸˚ taraw Œara– woni arqowniq˚: ArÆa¸n spaøowec Egiptacineri erk– ric ow Qananacineri erkric: Bolor egiptaciner˚ ekan Yovs¯Œi mØt ow asacin. ¡Mez ha—c towr. inœo?w meønenq qo aœqi aøaj, qani or arÆa¸˚ verjacaw¿: Yovs¯Œn asac nranc. ¡E¸¯ arÆa¸n spaøowel ¯, ber¯—q ´er anasownner˚, ew es ´er anasownneri Œoxar¯n hac ktam ´ez¿: Nranq anasownner˚ berecin Yovs¯Œi mØt, isk Yovs¯Œ˚ ´iow, oœ– xari, arjaøi ew ¯æi Œoxar¯n nranc hac ¯r talis: Na ayd tari nranc bolor anasownneri Œoxar¯n nranc ke– rakrec hacov: Ayd tarin ancaw. nranq erkrord tarin ekan Yovs¯Œi mØt ew asacin. ¡ArdeØ?q korsti k˚ mat– nowenq mer tiroj koˇmic: T¯—r, e¸¯ arÆa¸ kar, verjacaw, e¸¯ oœxarner ew anasownner‘ qez mØt en: Menq aylews oœinœ œownenq mer tiroj˚ talow, baci mer an´eric ow mer hoˇic: Ard, orp¯szi qo aœqi aøaj sovamah œlinenq, ew erkirn ¯l œkorÆanowi, staci—r mez ew mer hoˇ˚ haci Œoxar¯n. menq ow mer hoˇ˚ ¸oˇ linenq Œarawoni seŒakanow¸iwn: Ser– macow to—wr, or canenq, aprenq ow œmeønenq, ew erkirn ¯l œkorÆanowi¿: Ew Yovs¯Œ˚ gnec oˇj Egiptacineri erkir˚ Œarawoni hamar, orovhetew egiptacinern irenc hoˇer˚ va˘aøecin Œarawonin, qani or sov˚ sastik spaønowm ¯r nranc keanqin: Ayspisov erkir˚ dar´aw Œarawoni se– Œakanow¸iwn, ew sa Egiptosi mi Æayric minœew miws Æay– r˚ bnakowoˇ ßoˇovrdin dar´rec ir strowk˚, baci qrmeri kalowaÆqneric, orovhetew Yovs¯Œ˚ dranq œgnec, qani or Œarawon˚ qrmerin aøatØr¯n pargewatrowm ¯r, ew nranq snwowm ¯in ayn pargewnerov, or nranc ¯r talis Œarawon˚:

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21 22

47. 23–48. 5

23

24

25

26

27

28

29

30

31

48

2

3 4

5

flNNDOC

84

Ayd ¯ pat˘aø˚, or nranq œva˘aøecin irenc kalowaÆqner˚: Yovs¯Œ˚ bolor egiptacinerin asac. ¡Aha ´ez ew ´er hoˇ˚ es gneci Œarawoni hamar: Aø¯—q ´er sermacown ew canec¯—q ´er hoˇerowm: Erb berq˚ k˚ stanaq, Œarawonin k˚ taq dra m¯k hingerord mas˚, isk œors hingerord˚ ¸oˇ ´ez lini ibrew hoˇi sermacow ew snownd‘ ´ez, ´er ˚ntaniqi bolor an– damneri ow ´er erexaneri hamar¿: Nranq asacin. Mez Œrkecir, menq arßanacanq mer tiroj g¸ow¸ean˚, owsti ¸oˇ linenq Œarawoni strowkner˚¿: Yovs¯Œ˚ nranc hamar Ør¯nq sahmanec, or minœew aysØr ¯l gorÆowm ¯ Egiptaci– neri erkrowm. berqi m¯k hingerord mas˚ towrq tal Œa– rawonin, baci qrmakan hoˇeric, oronq Œarawonin œ¯in patkanowm: Isray¯l˚ bnakowec Egiptacineri erkrowm‘ Gesemowm: Nranq aynteˇ kalowaÆqner stacan, xist a– ˘ecin ow bazmacan: Yakob˚ Egiptacineri erkrowm ap– rec tasneظ˚ tari, ew na dar´aw hariwr qaøasowneظ˚ tarekan: Erb mØtecan Isray¯li mahowan Ører˚, na kan– œec ir ordi Yovs¯Œin ow asac nran. ¡E¸¯ es ænorh gtay qo aøaj, apa ´eøqd di—r im zisti tak ow xostaci—r, or im nkatmamb ardar ew oˇormaÆ k˚ lines ew in´ Egiptosowm œes ¸aˇi. erb mianam im naxninerin, in´ ¸oˇ tanen E– giptosic ow ¸aˇen nranc gerezmanowm¿: Yovs¯Œn asac. ¡K’anem inœp¯s asacir¿: Yakobn asac. ¡Erdowi—r in´¿: Ew na erdowec nran, minœ Isray¯l˚ xonarhowec nra gawa– zani glxi vray: Ays d¯pqeric yetoy Yovs¯Œin yaytnecin, ¸¯‘ ¡Qo hayr Yakob˚ hiwand ¯¿: Yovs¯Œ˚ vercnelov ir erkow ordinerin‘ Manas¯in ow EŒremin, ekaw Yakobi mØt: Ayd masin Ya– kobin teˇeak pahecin‘ aselov. ¡Aha qo ordi Yovs¯Œ˚ qez mØt ¯ galis¿: Isray¯ln owßer˚ hawaqec ow nstec an– koˇnowm: Yakobn asac Yovs¯Œin. ¡Im AstowaÆn in´ ere– wac Lowzowm‘ Qananacineri erkrowm, Ørhnec in´ ow asac. ¡Aha es k’a˘ecnem ow k˚ bazmacnem qez, bazowm azgeri naxahayr k˚ dar´nem: Ays erkir˚ qez ktam ibrew yawi– tenakan ßaøangow¸iwn¿: Ard, minœew im Egiptos gal˚ Egiptosowm ÆnowaÆ qo erkow ordiner˚ imn en: EŒremn ow Manas¯n in´ hamar ¸oˇ linen inœp¯s fiowb¯nn ow Ωmawon˚,

85

flNNDOC

48. 6–19

isk miws zawakner˚, oronc Ænownd k˚ tas srancic yetoy, ¸oˇ qon˚ linen: Nranq irenc ßaøangow¸iwnn stanalow ha– mar ¸oˇ koœowen irenc eˇbayrneri anowamb: Erb es galis ¯i Asorineri Mijagetqic ow mi aspar¯zi œaŒ mØtecel ¯i Qabra¸a erkrin, Qananacineri erkrowm meøaw qo mayr fiaq¯l˚: Es nran ¸aˇeci ˘anaparhin, EŒra¸a œhasaÆ. da Be¸ˇeh¯mn ¯¿: Erb Isray¯l˚ tesaw Yovs¯Œi ordinerin, harc towec. ¡Sranq qo i?nœn en¿: Yovs¯Œ˚ patasxa– nec hØr˚. ¡Im ordinern en, oronc AstowaÆ pargewec in´ aysteˇ¿: Yakobn asac. ¡Nranc be—r in´ mØt, or Ørhnem nranc¿: Isray¯li aœqer˚ Æerow¸ean pat˘aøov tkara– cel ¯in, na law œ¯r tesnowm: Yovs¯Œ˚ nranc mØtecrec nran, Yakob˚ hambowrec nranc ow ir girkn aøaw: Isray¯ln a– sac Yovs¯Œin. ¡Aha oœ miayn karØts aøay qeznic, aylew AstowaÆ in´ coyc towec naew qo zawaknerin¿: Yovs¯Œ˚ nranc vercrec nra Ænkneric, ew nranq minœew getin xo– narhowecin nra aøaj: Yovs¯Œ˚ aøaw ir erkow ordinerin‘ EŒremin ownenalov ir aj koˇmowm, aysinqn‘ Isray¯li ´ax koˇmowm, ew Manas¯in ir ´ax koˇmowm, aysinqn‘ Isray¯li aj koˇmowm, ow mØtecrec nran: Isray¯l˚ meknelov ir aj ´eøq˚‘ drec EŒremi glxin, or krtsern ¯r, isk ´ax˚‘ Ma– nas¯i glxin ew Œoxec ´eøqeri teˇ˚, qani or Manas¯n ¯r andranik˚: fflrhnec nranc ew asac. ¡AstowaÆ, orin ha– ˘oy eˇan im naxniner˚‘ Abrahamn ow Isahak˚, AstowaÆ, or pahpanec in´ im mankow¸iwnic minœew aysØr, Hreæta– k˚, or Œrkec in´ am¯n tesak Œor´anqneric, ¸oˇ Ørhni ays manowknerin, ¸oˇ sranc m¯j verapri im anown˚ ew im naxnineri‘ Abrahami ow Isahaki anown˚, nranq Ørhne– al linen erkri vray ew æat bazmanan¿: Yovs¯Œ˚ tesaw, or hayrn ir aj˚ drel ¯ EŒremi glxin, ew da Æanr ¸owac nran: Yovs¯Œn owzec Øgnel hØr˚, or na ir ´eøq˚ hani EŒ– remi glxi vrayic ew dni Manas¯i glxin: Yovs¯Œn asac ir hØr˚. ¡Kargn aydp¯s œ¯, ha—yr, orovhetew sa ¯ andrani– k˚: Qo aj˚ dir sra— glxin¿: Hayr˚, sakayn, ayd œkamecaw, ayl asac. ¡Gitem, ordea—k, gitem: Sa noynp¯s ßoˇovowrd ¸oˇ daønay, Œaøaworowi, bayc sra krtser eˇbayr˚ nranic meÆ k˚ lini: Nra ordin bazowm azgeri naxahayr k˚ lini¿:

6

7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

48. 20–49. 15 20

21

22

49 2

3

4 5 6

7

8

9

10

11

12 13

14 15

flNNDOC

86

Yakobn ayd Ør˚ Ørhnec nranc‘ aselov. ¡Isray¯l˚ ¸oˇ ´er mijocov Ørhneal lini: Φoˇ asen. ¡AstowaÆ qez het ¸oˇ varowi aynp¯s, inœp¯s EŒremi ow Manas¯i het¿: Ew na EŒremin aweli aøaj dasec, qan Manas¯in: Isray¯ln a– sac Yovs¯Œin. ¡Aha meønowm em: AstowaÆ ´ez het lini ew ´ez veradar´ni ´er naxnineri erkir˚: Es qez ibrew seŒakanow¸iwn talis em im srov ow aˇeˇov amorhacine– ric grawaÆ Sikim˚, orn aweli meÆ ¯, qan qo eˇbayrneri baßin˚¿: Yakob˚ kanœec ir ordinerin ow asac. ¡Hawaqowec¯—q, or ´ez yaytnem ayn, inœ patahelow ¯ ´ez hetagayowm: Hawa– qowec¯—q ew lsec¯—q, Yakobi ordiner, lsec¯—q ´er hayr Isra– y¯lin: fiowb¯—n, im andranik ordi, im zØrow¸iwn ow im ordi– neri skizb. dow in´ het xist varowecir ew meÆ yandgnow– ¸eamb kætambecir in´: Jri nman mi— eøa, qanzi mtel es mahi˘˚ qo hØrow pˇÆel aynßam mahi˘˚ nra: Eˇbayrner Ωmawonn ow Ξewinanirawow¸iwn gorÆecin kamovin: Xorhr– din nranc masnakic œi lini an´n im. nranc dawin yØßar œ¯ sirtn im. casowmov irenc mard spanecinha˘oyqi ha– mar jlakotor arecin cowler: AniÆeal lini casowm˚ nranc, qanzi yandowgn ¯r. aniÆowi nranc oxn ow molowcq˚, qanzi sastik ¯r: K˚ baßanem es nranc Yakobi m¯j, k˚ crem nranc Isray¯li m¯j: Yowda—, qez k’Ørhnen eˇbayrner˚ qo. ´eøq˚ qo k’ijni ¸ikownqi vray ¸ænaminerid: HØrd ordinern glowx xonarhen piti qo aøaj: Yowda—, kori—wn aøiwÆi, im æaøawiˇic elar, ordea—k im, Elar, bazmecir, nnjecir dow orp¯s aøiwÆ, orp¯s koriwn aøiwÆi: O?v piti arde– Øq ar¸nacni nran: Yowdayic iæxan œi pakaselow, oœ ¯l aøajnord‘ nra koˇeric, minœew or gay na, owm patka– nowm en hander´ealner˚: Nra—n en spasowm ßoˇovowrdne– r˚: Ir awanakin k˚ kapi or¸ic, isk or¸i ostic‘ ¯æi qowøakin: Ir patmow˘an˚ k˚ loway ginovew ir hagowst˚‘ xaˇoˇi areamb: Ginowc zowar¸ en aœqer˚ nra, isk a– tamnern spitak‘ ka¸ic aweli: Zabowˇon˚ k˚ bnakowi Æovi ezerqin, orp¯s naweri na nawahangistow k˚ ta– raÆowi na minœew Sidon: Isaqar˚ barown cankacaw ew hangist aprec ir taraÆqnerowm: Tesnelov, or hangis–

87

flNNDOC

49. 16–32

t˚ law ¯, hoˇ˚‘ bareber, owser˚ drec aæxatanqi takow dar´aw bariq steˇÆoˇ mi mard: Dan˚ k˚ dati ir ßo– ˇovrdin Isray¯li m¯j m¯k mardow nman. Dan˚ ¸oˇ lini Ø´ daranakal ˘anaparhi vray‘ xay¸elow hamar ´iow gar– æaparn ow caÆ gcelow heÆealin nra: Mna!l, spase!l Tiroj Œrkow¸ean: Gadn awazakneri Æowˇak˚ k’˚nkniew inqn ¯l, sakayn, k˚ hetapndi awazaknerin: Aseri hac˚ aøat k˚ lini, iæxannerin ¯l na par¯n k˚ tay: NeŒ¸aˇim˚ bar´rowˇ¯æ Æaø ¯, or ir bazowm ˘iwˇerov geˇeckow¸iwn ¯ sŒøowm: ffiaøqi bar´racaÆ ordea—k im Yovs¯Œ, ordea—k im‘ dar´aÆ dow naxan´eli, dar´i—r dow in´ mØt, ordea—k im mataˇ, bansarkowner˚ bambasowm ¯in, dataŒetowm qez: Nra d¯m oxov borboqwowm ¯in aˇeˇnaworner: ffiærowe– cin zØrow¸eamb aˇeˇner˚ nranc, ow ¸owlacan jler˚ nranc bazowkneriYakobi hzØr AstÆow ´eøqov, nra— koˇmic, ov zØracrec Isray¯lin‘ AstÆowc qo hØr: Ew qez Øgnec Astow– aÆn im, na Ørhnec qez i verowst Ørhnow¸eamb mi erkna– yin, am¯n inœov li erkri Ørhnow¸eambew Ørhnec naew stinq ow argand: Qo hØr Ørhnow¸iwnn ow mØr Ørhnow¸iwnnaøawel owßeˇ, qan Ørhnanq˚ yawerßakan leøneri, qan Ørhnanq˚ yawitenakan blowrneri, ijni ¸oˇ glxi vray Yovs¯Œi ow glxin nra eˇbayrneri, oronc aøajnordec na: Beniami—n‘ yaŒætakoˇ ga—yl, aøawØtean ir orsn owtoˇ, erekoyean pataø baæxoˇ¿: Ays bolor˚‘ Yakobi ordiner˚, tasner– kow ceˇern en: Sa ¯ aha, inœ or xØsec nranc hayr˚ irenc het: Na iwraqanœiwrin Ørhnec iren arßani Ørhnow¸eamb: Na patowirec nranc‘ aselov. ¡Es gnowm em im naxnine– ri girk˚: In´ ¸aˇec¯—q im naxnineri mØt, ayn qarayrowm, or qetaci EŒroni agarakowm ¯, ayn zoyg qarayrowm, or ayd daætowm ¯, Mambr¯i kaˇnow dimac, Qananacineri erkrowm: Ayd qarayr˚ Abraham˚ gnel ¯r qetaci EŒronic ibrew seŒakan æirmavayr: Aynteˇ en ¸aˇel Abrahamin ow nra knoj˚‘ Saøayin: Aynteˇ en ¸aˇel Isahakin ow nra knoj˚‘ fiebekayin: Aynteˇ en ¸aˇel Liayin. sa agara– ki ew nra m¯j gtnowoˇ qarayri ayn kalowaÆqn ¯, or gnowec Qeti ordineric: Yakob˚ dadarec ir ordinerin pato– wiran talowc, otqer˚ yet berec mahi˘i m¯j, meøaw ew gnac

16 17

18 19 20 21

22

23, 24

25

26

27

28

29

30

31

32

50. 1–16

flNNDOC

88

ir naxnineri girk˚: 50 2

3 4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

Yovs¯Œn ˚nknelov ir hØr eresin‘ lac eˇaw nra vray ew hambowrec nran: Yovs¯Œ˚ hramayec di zmøsoˇ ir spasa– wornerin zmøsel ir hØr˚. zmøsoˇner˚ zmøsecin Isray¯lin: Lracan nra qaøasown Ører˚. aydqan ¯r tewowm ¸aˇelow karg˚: Egiptos˚ eظanasown Ør sgac nran: Sgoy Ørern ancnelowc yetoy Yovs¯Œ˚ xØsec Œarawoni iæxanneri het ew asac. ¡E¸¯ ænorh em gtel ´er aøaj, apa dimec¯—q Œa– rawonin ew asac¯—q, or im hayr˚ erdowecrel ¯ in´ ow a– sel. ¡Aha es meønowm em: In´ k˚ ¸aˇes ayn æirimowm, or es in´ hamar Œorel em Qananacineri erkrowm¿: Ard, ¸o—yl towr gnam, ¸aˇem im hØrn ow veradaønam¿: ffiarawonn asac. ¡Gna—, ¸aˇi—r qo hØr˚, inœp¯s or na erdowecrel ¯ qez¿: Yovs¯Œ˚ gnac, or ¸aˇi ir hØr˚: Nra het gnacin naew Œarawoni bolor Æaøaner˚, nra palati awaganin, Egiptacineri erkri bolor awagner˚, Yovs¯Œi amboˇj ˚ntaniq˚, nra eˇbayrner˚, nra hØr ˚ntaniqi bolor an– damner˚: Isk mer´awornerin, oœxarnerin ow arjaønerin ¸oˇecin Gesem erkrowm: Nra het gnacin naew kaøqern ow heÆealner˚ ew dar´an mi hskay banak: Nranq hasan Yordanani ayn koˇm˚ gtnowoˇ Atadi kal˚ ew aynteˇ sas– tik oˇb ow koÆ arecin nra vray: Na hØr hamar eظ˚ Ør sowg arec: Qananacineri erkri bnakiœner˚, tesnelov Atadi kalowm arowaÆ sowg˚, asacin. ¡Egiptaciner˚ meÆ sgi m¯j en¿: Dra hamar ¯l ayd vayr˚ koœowec Egiptosi Sowg. ayn Yordanani miws koˇmn ¯: Isray¯li ordiner˚ nra diaki het varowecin aynp¯s, inœp¯s na ¯r patowirel i– renc. vercrin nran ow ¸aˇecin aynteˇ: Nra ordiner˚ nran taran Qananacineri erkir˚ ew ¸aˇecin Mambr¯i kaˇnow dimac, zoyg qarayrowm, or Abraham˚ gnel ¯r qeta– ci EŒronic ibrew seŒakan æirmavayr: Yovs¯Œ˚ vera– dar´aw Egiptos. inq˚, ir eˇbayrner˚ ew ir hØr˚ ¸aˇelow hamar ir het gnacaÆ bolor mardik: Erb Yovs¯Œi eˇ– bayrner˚ tesan, or irenc hayr˚ mahacel ¯, asacin. ¡Gow– c¯ Yovs¯Œ˚ ox ¯ pahel mer d¯m ew vr¯ß k˚ lowÆi ayn bolor œariqneri hamar, or menq pat˘aøecinq nran¿: Nranq ekan Yovs¯Œi mØt ow asacin. ¡Qo hayr˚ erb deø œ¯r me–

89

flNNDOC

50. 17–26

øel, mez erdowecrel ¯r ow asel. ¡Aysp¯s k’as¯q Yovs¯Œin. nranq œariq gorÆecin qo d¯m, bayc dow k˚ neres nranc yan– canqnern ow meˇqer˚¿: Ard, neri—r qo hØr AstÆow Æaøaneri yancanqner˚¿: Yovs¯Œn iren asowaÆ ays xØsqeri hamar lac eˇaw: Nra eˇbayrner˚ galov ir mØt‘ ˚nkan nra ot– qern ow asacin. ¡Aha menq qo Æaøanern enq¿: Yovs¯– Œ˚ nranc asac. ¡Mi— vaxec¯q, orovhetew es ¯l AstÆow mardn em: Dowq mtaÆeciq in´ œariq pat˘aøel, bayc As– towaÆ im nkatmamb bari varowec, inœp¯s or eˇaw aysØr, orovhetew mardkanc meÆ bazmow¸iwn kerakreci es¿: Na asac nranc. ¡Mi— vaxec¯q: Es k˚ kerakrem ´ez ew ´er ˚n– taniqner˚¿: Yovs¯Œ˚ mxi¸arec ew hangstacrec nranc: Ew Egiptosowm bnakowecin Yovs¯Œn inq˚, ir eˇbayrnern ow ir hØr oˇj gerdastan˚: Yovs¯Œn aprec hariwr ta– s˚ tari: Yovs¯Œ˚ tesaw EŒremi ordineri minœew errord serownd˚: Manas¯i ordi Maqiri ordiner˚ Ænowecin Yov– s¯Œi Ænknerin: Yovs¯Œ˚, dimelov ir eˇbayrnerin, asac. ¡Aha es meønowm em: AstowaÆ ¸oˇ ayceli ´ez, hani ays erkric ow tani ayn erkir˚, or AstowaÆ erdowel ¯ tal mer naxninerin‘ Abrahamin, Isahakin ow Yakobin¿: Yovs¯– Œ˚ erdowecrec Isray¯li ordinerin ow asac. ¡Ayn ßamanak, erb AstowaÆ ´ez k’ayceli, aysteˇic k˚ han¯q naew im os– korner˚ ew k˚ tan¯q ´ez het¿: Yovs¯Œ˚ vax˘anowec ha– riwr tas˚ tarekan hasakowm: Φaˇecin nran ow tapani m¯j drecin Egiptosowm:

17

18 19

20

21

22

23

24

25

26

ELQ G

1 2, 3 4 5 6 7

8 9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

Sranq en Isray¯li ayn ordineri anownner˚, oronq i– renc hØr het mtan Egiptos, iwraqanœiwrn ir amboˇj ˚n– taniqov mtaw. fiowb¯n, Ωmawon, Ξewi, Yowda, Isaqar, Zabowˇon ew Beniamin, Dan ew NeŒ¸aˇim, Gad ew Aser: Yakobic serowaÆ bolor mardik eظanasownhing hogi ¯in: Yovs¯Œ˚ gtnwowm ¯r Egiptosowm: Vax˘anowec Yovs¯Œ˚. naew nra bolor eˇbayrnern ow amboˇj serownd˚: Isray¯li ordiner˚, sakayn, a˘ecin ow bazmacan: Nranq xist baz– macan ow hzØracan, orovhetew erkir˚ npastowm ¯r nranc bazmanalown: Gah bar´racaw mi owriæ ¸agawor, or˚ Yov– s¯Œin œ¯r ˘anaœowm: Na ir ßoˇovrdin asac. ¡Isray¯li ordineri serownd˚ meÆ ¯ zØrow¸eamb ew zØranowm ¯ meznic aweli: Ard, ek¯q inœ-or ban hnarenq nranc d¯m, gowc¯ aweli bazmanan, ew erb paterazm Æagi, nranq mianan ¸æna– minerin ow mer d¯m køowelov‘ dowrs elnen ays erkric¿: Ew na verakacowner kargec nranc vray, or gorÆi lÆelov‘ œar– œaren nranc: Nranq Œarawoni hamar kaøowcecin ffiidon, fiames¯ ew Ovn anaøik qaˇaqner˚: Ovn˚ Areg qaˇaqn ¯: Bayc orqan ˘næowm ¯in nranc, nranq aynqan aweli ¯in baz– manowm ow anœaŒ hzØranowm: Egiptaciner˚ zzowecnowm ¯in Isray¯li ordinerin, bønow¸iwn gorÆadrelov neˇowm ¯in nranc, taßanakir aæxatanqi ¯in lÆowm, nranc keanq˚ maæowm kawi, aˇiwsaæinow¸ean ow daætayin bolor gorÆeri m¯j‘ bønow¸eamb stipelov nranc, or Æaøayen: Egiptaci– neri arqan dimec ebrayecineri mankabar´nerin. nran– cic m¯ki anown˚ SeŒora ¯r, isk erkrordi anown˚‘ ffiowa: Ew arqan asac. ¡Erb erkownqov bønowaÆ ebrayeci ka– nanc mØt gnaq Ænndaberow¸ean Øgnelow, e¸¯ ÆnowaÆ˚ arow lini, spanec¯—q nran, isk e¸¯ ¯g lini, o—ˇj ¸oˇ¯q¿: Manka– bar´ner˚, astowaÆavax linelov, œarecin ayn, inœ egip– tacineri arqan hramayel ¯r irenc. nranq oˇj ¯in ¸oˇnowm naew arownerin: Egiptacineri arqan kanœec manka– bar´nerin ow asac nranc. ¡Inœo?w ¯q aydp¯s varwowm, inœo?w ¯q oˇj ¸oˇnowm arownerin¿: Mankabar´ner˚ patasxa–

91

ELQ

1. 20–2. 13

necin Œarawonin. ¡Ebrayeci kanayq egiptaci kananc nman œen. nranq Ænndaberowm en minœew or mankabar´ner˚ irenc mØt gan¿: Nranq Ænndaberowm ¯in, ew AstowaÆ ba– row¸iwn ¯r anowm mankabar´nerin, owsti ßoˇovowrd˚ xist bazmanowm ¯r ow anœaŒ hzØranowm: Qani or mankabar´– ner˚ astowaÆavax ¯in, nranq town-teˇ drin: ffiarawonn ir amboˇj ßoˇovrdin hramayelov‘ asac. ¡Ebrayecineric ÆnowaÆ bolor arow zawaknerin ge—t˚ netec¯q, isk bolor aˇjik zawaknerin o—ˇj ¸oˇ¯q¿:

20

21 22

Aynteˇ ¯r gtnwowm Ξewii ceˇic mi mard, orn amowsna– 2 caw Ξewii dowstreric m¯ki het: Sa yˇiacaw ow Ænec mi 2 arow zawak: Tesnelov, or na geˇecik ¯, ereq amis ¸aqc– rin nran: Erb aylews œ¯in karoˇ nran ¸aqcnel, nra mayrn 3 aøaw eˇ¯gic hiwsowaÆ mi zambiwˇ, ayn ÆeŒec kpra´iw¸ov, dra m¯j drec mankan˚ ew zambiwˇ˚ drec ÆanÆaˇowt mi teˇ, getaŒin mØtik: Mankan qoyr˚ heøowic hetewowm ¯r‘ tes– 4 nelow hamar, ¸¯ inœ k˚ patahi nran: Ayd ßamanak ¯r, 5 or Œarawoni dowstrn ekaw getowm loˇanalow, isk nra na– ßiætner˚ qaylowm ¯in geti aŒov: flanÆaˇowti m¯j zambiwˇ nkatelov‘ na mi naßiæt owˇarkec, or vercni ayn: Na ba– 6 cec ew tesaw erexayin: Erexan lac ¯r linowm zambiwˇowm: ffiarawoni dowstr˚, xˇ˘alov nran, asac. ¡Ebrayecineri erexaneric ¯ da¿: Mankan qoyrn asac Œarawoni dste– 7 r˚. ¡Owzo?wm es, or ebrayecineric mi dayeak kin kanœem, na ¸oˇ kerakri ayd mankan˚¿: ffiarawoni dowstrn asac‘ 8 ¡gna—¿: Aˇjik˚ gnac ow kanœec mankan mØr˚: ffiarawo– 9 ni dowstr˚ nran asac. ¡Vercro—w ayd mankan˚ ew kerak– ri—r nran in´ hamar: Es ktam qo var´˚¿: Kin˚ vercrec mankan˚ ew kerakrec nran: Erb manowk˚ meÆacaw, kin˚ nran berec Œarawoni dster mØt, ew manowk˚ nran orde– 10 gir dar´aw: Na nran Movs¯s koœec aselov‘ jric em ha– nel nran: Ωat Ører yetoy, erb Movs¯s˚ meÆacaw, gnac ir 11 azgakicneri‘ isray¯lacineri mØt, akanates eˇaw nranc œarœaranqnerin: Na nkatec, or mi egiptaci ÆeÆowm ¯r ir ebrayeci eˇbayrneric m¯kin‘ mi isray¯lacow: Movs¯sn 12 ays ow ayn koˇm nayec ew oœ oqi œtesnelov, spanec egip– tacown ew nran ¸aˇec awazi tak: Yajord Ør˚ na tesaw 13

2. 14–3. 4

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24 25

3 2

3

4

ELQ

92

irar het køowoˇ erkow ebrayecineri ew anirawow¸iwn ano– ˇin asac. ¡Inœo?w es ÆeÆowm ˚nkerojd¿: Sa patasxanec. ¡O?v ¯ qez iæxan ow datawor kargel mez vray, ¸¯? in´ ¯l es owzowm spanel, inœp¯s or er¯k spanecir egiptacown¿: Movs¯s˚ vaxecaw‘ mtaÆelov, or eˇelow¸iwn˚ yaytni ¯ dar– ´el: Erb Œarawon˚ lsec ayd d¯pqi masin, pahanjec, or spanen Movs¯sin: Movs¯s˚ Œaxaw Œarawoni pat˘aøov ow bnakowec Madiami erkrowm: Madiami erkir˚ galov‘ na nstec mi jrhori mØt: Madianacineri qowrmn own¯r eظ˚ dowstr, oronq araÆecnowm ¯in irenc hØr oœxarner˚: Nranq ekel ¯in jowr hanelow ew lcnelow awazanner˚, orp¯szi jren irenc hØr oœxarner˚: Bayc ekan owriæ hoviwner ew aˇ– jiknerin heøow qæecin: Movs¯s˚ otqi elaw ew paætpanec nranc, jowr hanec ow jrec nranc oœxarner˚: Aˇjiknern ekan irenc hØr‘ Høagow¯li mØt: Sa nranc harcrec. ¡Inœo?w aysØr Ør˚ cerekov veradar´aq¿: Nranq patasxane– cin. ¡Mi egiptaci tˇamard mez Œrkec ayd hoviwneri ´eøqic, jowr hanec ow jrec mer oœxarner˚¿: Hayr˚ harc– rec ir dowstrerin. ¡Isk o?wr ¯ na, inœo?w ¸oˇeciq ayd mar– down: Ard, kanœec¯—q nran, or hac owti¿: Ew Movs¯s˚ bnak– owec ayd mardow mØt, ew sa ir dowstr SeŒorayin Movs¯sin know¸ean towec: Kin˚ yˇiacaw ow Ænec ordi, orin Movs¯s˚ Gersam anowanec aselov‘ es pandowxt em Øtar erkrowm: Ωat Ører anc meøaw egiptacineri ¸agawor˚: Isray¯la– ciner˚, oronq tanjwowm ¯in taßanakir aæxatanqi m¯j, aˇaˇak bar´racrin. nranc aˇaˇak˚ hasaw AstÆown: Ew AstowaÆ lsec nranc heÆow¸iwn˚, yiæec ir owxt˚, or ka– pel ¯r Abrahami, Isahaki ow Yakobi het: AstowaÆ ir hayeacqn owˇˇec isray¯lacinerin: Na yaytnowec nranc: Movs¯sn araÆecnowm ¯r ir aneroj‘ Yo¸ori‘ madianaci– neri qrmi oœxarner˚: Na oœxarner˚ taraw anapat ow hasaw AstÆow leø˚‘ Qor¯b: Tiroj hreætak˚ erewac nran morenow mijic kraki bocov: Movs¯s˚ tesnowm ¯r, or morenin hrov vaøwowm ¯r, bayc œ¯r ayrwowm: Movs¯sn inqn iren asac. ¡Gnam tesnem ays meÆ tesaran˚: Inœp¯?s ¯, or morenin œi ayrwowm¿: Erb T¯r˚ nkatec, or Movs¯s˚ tesnelow ha– mar mØt ¯ gnowm, morenow mijic ´ayn towec nran ow asac.

93

ELQ

3. 5–16

¡Movs¯—s, Movs¯—s¿: Sa asac. ¡I?nœ ¯¿: AstowaÆ asac. ¡Mi— mØtecir aysteˇ: KØæiknerd hani—r qo otqeric, orovhetew ayn vayr˚, owr kangnaÆ es dow, sowrb hoˇ ¯¿: Ew awelacrec. ¡Es qo hØr AstowaÆn em, Abrahami AstowaÆ˚, Isahaki AstowaÆ˚ ow Yakobi AstowaÆ˚¿: Ew Movs¯s˚ æowø towec ir eres˚, orovhetew vaxenowm ¯r nayel AstÆown: T¯rn a– sac Movs¯sin. ¡Es akanates eˇay Egiptosowm gtnowoˇ im ßoˇovrdi kraÆ taøapanqnerin, lseci verakacowne– ri pat˘aøov nranc bar´racraÆ aˇaˇak˚, teˇeak em nranc væterin: Es ijay, or nranc Œrkem egiptacineri ´eøqic, nranc hanem ayd erkric, nranc tanem mi law ow ˚ndar´ak erkir‘ Qananacineri, Qetacineri, Amorha– cineri, ffierezacineri, Xewacineri, Gergesacineri ow Ye– bowsacineri erkir˚, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm: Ard, aha– wasik isray¯lacineri aˇaˇak˚ hasel ¯ in´. es tesay ayn taøapanqner˚, or nranq krowm en egiptacineri ´eøqic: Ard, ari— qez owˇarkem egiptacineri arqay Œarawoni mØt, or im ßoˇovrdin‘ isray¯lacinerin hanes Egiptaci– neri erkric¿: Movs¯sn asac AstÆown. ¡Es o?v em, or gnam egiptacineri arqay Œarawoni mØt ew isray¯lacinerin hanem Egiptacineri erkric¿: AstowaÆ asac. ¡Es qez het k˚ linem, ew erb ays leran vray AstÆown paæt¯q, ayd qez hamar næan k˚ lini, or e—s em owˇarkel qez, orp¯szi im ßoˇovrdin hanes Egiptacineri erkric¿: Movs¯sn a– sac AstÆown. ¡Es k˚ gnam isray¯lacineri mØt ow nranc k’asem. ¡Λer hayreri AstowaÆn ¯ aøaqel in´ ´ez mØt¿: Ew e¸¯ nranq harcnen in´, ¸¯ i?nœ ¯ nra anown˚, es i?nœ patasxan tam nranc¿: AstowaÆ asac Movs¯sin. ¡Es ayn AstowaÆn em, or Σ¿: Ew awelacrec. ¡Aysp¯s k’ases is– ray¯lacinerin. ¡Or Σ-n aøaqec in´ ´ez mØt¿: AstowaÆ dar´eal asac Movs¯sin. ¡Aysp¯s k’ases isray¯lacine– rin. ¡Λer hayreri T¯r AstowaÆ˚‘ Abrahami AstowaÆ˚, Isahaki AstowaÆ˚ ew Yakobi AstowaÆn ¯ aøaqel in´ ´ez mØt¿: Ays ¯ im yawitenakan anown˚, or yiæatak ¯ azgic azg: Ard, gna hawaqi—r isray¯laci Æererin ow nranc asa—. ¡Λer hayreri T¯r AstowaÆ˚‘ Abrahami AstowaÆ˚, Isaha– ki AstowaÆ˚ ew Yakobi AstowaÆ˚ erewac in´ ow asac. ¡Es

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

3. 17–4. 8

17

18

19

20

21

22

4 2

3 4

5

6

7

8

ELQ

94

ayceleci ´ez ow gitem, ¸¯ inœ baner patahecin ´ez het Egiptosowm: Es asowm em. ¡Λez hanelow em Egiptacine– ri‘ œarœaranqneri erkric ew tanelow em Qananacineri, Qetacineri, Amorhacineri, ffierezacineri, Gergesaci– neri, Xewacineri ow Yebowsacineri erkir˚, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm¿: Nranq k˚ lsen qez: Dow isray¯laci Æereri het k˚ mtnes egiptacineri arqay Œarawoni mØt ew k’ases nran. ¡Ebrayecineri T¯r AstowaÆ˚ mez kanœowm ¯ ir mØt: Hima piti gnanq ereq Øroway ˘anaparh d¯pi anapat, orp¯szi mer AstÆown zoh matowcenq¿: Es gitem, or e– giptacineri arqan ¸oyl œi tay, or dowq gnaq, bayc hzØr mi ´eøq k˚ stipi nran: Es ´eøqs meknelov piti harowa– Æem Egiptosin im bolor zarmanahraæ gorÆerov, or piti gorÆem nranc m¯j, ew dranic yetoy miayn na piti azat ar´aki ´ez: Es egiptacineri nerkayow¸eamb ænorhner em talow im ßoˇovrdin, or erb dowrs gaq, ´eønownayn dowrs œgaq: Am¯n mi kin ir harewanic kam ir harewanow¸eamb bnakowoˇic ¸oˇ owzi osk¯ ow arÆa¸¯ anظner ew zgest– ner: Dowq k˚ zardar¯q ´er tˇanerin ow ´er aˇjiknerin ew aydpisov koˇoptaÆ k˚ lin¯q egiptacinerin¿: Patasxan towec Movs¯sn ow asac. ¡E¸¯ in´ œhawa– tan, im asaÆ˚ œlsen, (qani or nranq karoˇ en asel, ¸¯‘ AstowaÆ qez œi erewacel), es i?nœ asem nranc¿: T¯rn a– sac nran. ¡Ayd i?nœ ¯ qo ´eøqin¿: Sa asac. ¡Gawazan¿: Na asac. ¡Geti—n gcir da¿: Movs¯s˚ getin gcec gawa– zan˚, ayn Ø´ dar´aw, ew Movs¯s˚ Œaxaw dranic: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Erkari—r ´eøqd ew bøni—r dra poœic¿: Na erkarec ´eøqn ow bønec poœic, ew Ø´˚ gawazan dar´aw ir ´eøqowm: ¡Aydp¯s k’anes, orp¯szi qez hawatan, or qez e– rewacel ¯ nranc hayreri AstowaÆ˚‘ Abrahami AstowaÆ˚, Isahaki AstowaÆ˚ ew Yakobi AstowaÆ˚¿: T¯r˚ noric a– sac nran. ¡Λeøqd Æocd di—r¿: Na ´eøq˚ drec ir Æoc˚, apa hanec ayn ir Æocic, ew ´eøq˚ ´ean nman spitakec, inœ– p¯s borotneri mØt ¯ linowm: AstowaÆ asac. ¡Λeøqd Æocd di—r¿: Na ´eøq˚ drec ir Æoc˚, yetoy hanec ayn ir Æocic, ew ´eøq˚ verstacaw ir marmni naxkin goyn˚: AstowaÆ a– sac. ¡E¸¯ œhawatan qez ew œownkndren aøajin næani ´ay–

95

ELQ

4. 9–23

nin, apa k˚ hawatan qo erkrord næanin: E¸¯ patahi, or œhawatan erkow næannerin ¯l, œansan qo asaÆin, apa getic jowr k˚ vercnes, k˚ ¸aŒes getin, ew getic qo a– øaÆ jowr˚ getni vray ariwn k˚ daønay¿: Movs¯sn asac Tiroj˚. ¡Aˇaœowm em qez, T¯—r, minœew Ørs es per˘axØs œem eˇel, oœ isk erb sksecir xØsel qo Æaøayi het, orovhetew anvarß em xØsowm, ÆanraxØs em¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡O?v ¯ mardown beran towel, kam o?v ¯ steˇÆel xowlin ow hamrin, tesnoˇin ow koyrin: Mi?¸¯ oœ es‘ AstowaÆs: Ard, gna—, es k˚ bacem qo beran˚, qez k˚ sovorecnem, or ases ayn, inœ p¯tq ¯ asel¿: Movs¯sn asac. ¡Aˇaœowm em qez, T¯—r, mi ayl karoˇ mardow ˚ntrir, nran owˇarkir¿: T¯r˚ xist barkacaw Movs¯si vray ow asac. ¡Mi?¸¯ ˇewtaci Aharon˚ qo eˇbayr˚ œ¯: Gitem, or na qo Œoxar¯n Œaylown k˚ xØsi: Na qez ˚ndaøaj k’elni ew qez tesnelov‘ amboˇj hogov k’owraxanay: K˚ xØses nra het ew im patgamner˚ k˚ dnes nra ær¸nerin: Es k˚ bacem qo berann ow nra be– ran˚, ´ez k˚ sovorecnem ayn, inœ p¯tq ¯ an¯q: Ψoˇovrdi het qo Œoxar¯n na k˚ xØsi, na k˚ lini qo xØsaŒoˇ˚, isk dow nra hamar k˚ lines nerænœoˇ AstowaÆ: Ayn gawaza– n˚, or Ø´ dar´aw, k’aønes ´eøqd ew dranov næanner k˚ gor– Æes¿: Movs¯s˚ gnac ir aneroj‘ Yo¸ori mØt ow asac nran. ¡Veradaønam Egiptosowm gtnowoˇ im eˇbayrneri mØt ew tesnem, ¸¯ takawin kendani? en¿: Yo¸orn asac Movs¯– sin. ¡Bari ˘anaparh¿: Ays d¯pqeric bazowm Ører anc, erb vax˘anowel ¯r egiptacineri arqan, T¯r˚ Madiamowm asac Movs¯sin. ¡Gna—, veradar´i—r Egiptos, orovhetew ard¯n meøel en bolor nranq, ovqer owzowm ¯in xlel qo ke– anq˚¿: Movs¯s˚, aønelov ir knojn ow erexanerin, nranc nstecrec grastneri vray ow veradar´aw Egiptos: Mov– s¯sn ir ´eøqn aøaw gawazan˚, or AstowaÆ ¯r towel iren: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Egiptos gnalis ow veradaøna– lis Œarawoni aøaj jana—, or anes bolor ayn næanner˚, oronq anelow ænorh˚ towel em qo ´eøq˚: Es xstasirt k˚ dar´nem Œarawonin, ew na azat œi ar´aki ßoˇovrdin: Dow k’ases Œarawonin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. im and– ranik ordin Isray¯ln ¯: Qez asaci‘ aza—t ar´akir im

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

4. 24–5. 8

24 25

26

27

28

29

30

31

5

2

3

4

5

6

7

8

ELQ

96

ßoˇovrdin, or paæti in´: Isk e¸¯ œowzenas azat ar´a– kel nran, ayd d¯pqowm es k˚ spanem qo andranik ordown¿: Πanaparhin, ijewanowm, Movs¯sin handipec Tiroj hreæ– tak˚, orn owzowm ¯r spanel nran: SepŒoran, vercne– lov mi sowr qar, ¸lŒatec ir an¸lŒat ordown ew hreæta– ki otqern ˚nknelov‘ asac. ¡Aha katarowec im mankan ¸lŒatow¸ean karg˚¿: Hreætak˚ heøacaw nranic, qani or na asel ¯r, ¸¯‘ ¡Katarowec im mankan ¸lŒatow¸ean karg˚¿: T¯rn asac Aharonin. ¡Gna— anapat‘ Movs¯– sin ˚ndaøaj¿: Na gnac, nran handipec AstÆow leran vray ow hambowrec nran: Movs¯sn Aharonin yaytnec iren owˇarkoˇ Tiroj bolor patgamnern ow bolor ayn næanne– r˚, or patowirel ¯r iren katarel: Movs¯sn ow Aharon˚ gnacin ew hawaqecin isray¯lacineri amboˇj Æerakoyt˚: Aharon˚ nranc haˇordec bolor ayn patgamner˚, or T¯r˚ yaytnel ¯r Movs¯sin, ew Movs¯s˚ næanner gorÆec ßoˇovrdi aøaj: Ψoˇovowrd˚ hawatac ew owraxacaw, or AstowaÆ aycelel ¯ isray¯lacinerin, akanates eˇel irenc taøa– panqnerin: Ψoˇovowrd˚ xonarhowec ow erkrpagec: Aynowhetew Movs¯sn ow Aharon˚ ekan Œarawoni mØt ow asacin nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Ar´aki—r im ßoˇovrdin, or im patowin tØn katari ana– patowm¿: ffiarawonn asac. ¡O?v ¯ na, ori ´aynin ansalov‘ piti azat ar´akem isray¯lacinerin: Ayd Tiroj˚ es œem ˘anaœowm ew isray¯lacinerin ¯l œem ar´akowm¿: Nran a– sacin. ¡Ebrayecineri AstowaÆn ¯ kanœel mez ir mØt: Ard, ereq Øroway ˘anaparh piti gnanq anapatov, orp¯s– zi zoh matowcenq mer t¯r AstÆown, aylap¯s mez mah kam spanow¸iwn ¯ spasowm¿: Egiptacineri arqan nranc a– sac. ¡Movs¯s ew Aharon, dowq inœo?w ¯q mardkanc ktrowm i– renc gorÆic: Am¯n m¯k˚ ¸oˇ gnay ir gorÆin¿: Ew Œarawon˚ æarownakec. ¡Aha erkris m¯j xist bazmanowm ¯ ßoˇovowr– d˚, nranc gorÆic œktrenq¿: ffiarawonn ayd Ør˚ ßoˇovrdi gorÆavarnerin ow nranc verakacownerin hramayec‘ ase– lov. ¡Ayd mardkanc aylews yard œtaq aˇiws æinelow ha– mar, inœp¯s talis ¯iq minœew Ørs: Irenq ¸oˇ gnan ow irenc hamar yard hay¸ay¸en: Ew stipec¯—q, or, orqan aøaj

97

ELQ

5. 9–23

¯in nranq aˇiws æinowm, noynqan ¯l æinen aysowhetew. ban œpakasecn¯—q: AngorÆ mnalow pat˘aøov ¯, or nranq aˇa– ˇakowm en ow asowm. ¡Gnanq, zoh matowcenq mer AstÆown¿: Φoˇ mardkanc gorÆn ¯—l aweli Æanranay, orp¯szi dranov zbaˇowen ew oœ ¸¯ datark baneri masin mtaÆen¿: Ψoˇo– vrdi gorÆavarner˚ ew nranc verakacowner˚ xist Æanr aæxatanqi lÆecin nranc ew, dimelov ßoˇovrdin, asacin. ¡Aysp¯s ¯ asowm Œarawon˚. ¡Λez aylews yard œem tay: Dowq inqnerd gnac¯—q, ´ez hamar yard hawaqec¯—q, owr or gtn¯q, bayc sahmanowaÆ œaŒic oœinœ œpiti pakasi¿: Ψoˇovowr– d˚ sŒøowec amboˇj Egiptosov m¯k, orp¯szi eˇ¯g hawa– qi yard patrastelow hamar: GorÆavarnern stipowm ¯in nranc an˚ndhat aæxatel‘ aselov. ¡Λer amenØreay gorÆn ar¯q ayn œaŒov, inœp¯s or erb yard ¯in talis ´ez¿: Ew isray¯laci gorÆavarner˚ tanjanqi ¯in en¸arkwowm Œarawoni‘ irenc vray næanakaÆ verakacowneric, oronq asowm ¯in. ¡Inœo?w aysØr ¯l aˇiws œ¯q æinowm aynqan, orqan minœew Ørs¿: Isray¯laci gorÆavarner˚ gnacin boˇoqecin Œarawonin‘ aselov. ¡Inœo?w es aydp¯s varwowm qo Æaøaneri het: Qo Æaøanerin yard œen talis, bayc hramayowm en, or aˇiws æinenq: Qo Æaøanern, aha, tanjanqi m¯j en: Dow keˇeqowm es qo ßoˇovrdin¿: ffiarawon˚ nranc asac. ¡Dowq Æoyl ow anban mardik ¯q, dra hamar ¯l asowm ¯q. ¡Gnanq zoh matowcenq mer AstÆown¿: Ard, gnac¯q aæxatec¯—q, orovhetew oœ oq ´ez yard œi talow, bayc dowq aˇiwsi sah– manowaÆ qanak˚ p¯tq ¯ taq¿: Isray¯lacineri gorÆa– varner˚, tesnelov irenc ays Æanr kacow¸iwn˚, irar m¯j asacin. ¡Oœ oq œi nowazecni aˇiws æinelow mer amenØre– ay qanak˚¿: Nranq handipecin Movs¯sin ow Aharonin, oronq Œarawoni palatic elnelov‘ galis ¯in irenc mØt: Nranq asacin nranc. ¡Φoˇ AstowaÆ aœqi aøaj ownenay ´ez ew dati, qani or mer hØt˚ garæeli dar´riq Œara– woni ow nra paætØneaneri aœqin: Dowq sowr toweciq nra ´eøq˚, or na mez spani¿: Dimelov Tiroj˚‘ Movs¯sn asac. ¡T¯—r, inœo?w œarœarecir qo ßoˇovrdin ew inœo?w owˇarkecir in´: Ayn pahic, erb mtay Œarawoni palat˚ qo anownic nra het xØselow hamar, na œarœarec ßoˇovrdin, isk dow

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

6. 1–16

ELQ

98

erbeq œes Œrkowm qo ßoˇovrdin¿: 6

2 3

4 5

6

7

8

9

10

11 12

13

14

15

16

T¯rn asac Movs¯sin. ¡Hima k˚ tesnes, ¸¯ inœ em anelow Œarawonin: Na hzØr ´eøqi mijocov piti ar´aki nranc, ew bar´racowaÆ bazowkov nranc piti hani naew ir erk– ric¿: AstowaÆ xØsec Movs¯si het ew asac nran. ¡E—s em T¯r˚: Es erewaci Abrahamin, Isahakin ow Yakobin: Nranc AstowaÆ˚ es em, im anown˚ T¯r ¯, bayc es da nranc œyaytneci: Es nranc het owxt em knqel, or nranc tam Qananacineri erkir˚, owr nranq pandxtecin: Es lseci heÆeÆanq˚ isray¯lacineri, oronc egiptaciner˚ strkac– rel en, ew yiæeci ´ez towaÆ im owxt˚: Gna— isray¯lacineri mØt ow asa— nranc. ¡E—s em T¯r˚: Es ´ez azatelow em egip– tacineri bønow¸iwnic, ´ez Œrkelow em nranc Æaøayelowc, ´ez azatelow em im hzØr bazkov ow nranc glxin meÆameÆ patißner hascnelov: Λez piti dar´nem im ßoˇovowrd˚ ew piti linem ´er AstowaÆ˚: Dowq piti gitenaq, or e—s em ´er T¯r AstowaÆ˚, or ´ez azatelow em egiptacine– ri bønow¸iwnic ew ´ez tanelow em ayn erkir˚, or erdoweci tal Abrahamin, Isahakin ow Yakobin: Ayn ´ez em talow orp¯s ßaøangow¸iwn, orovhetew e—s em T¯r˚¿: Movs¯s˚ ays ban˚ haˇordec isray¯lacinerin, bayc nranq œlsecin nran vhatow¸ean ew taßanakir aæxatanqi pat˘aøov: T¯– r˚, xØselov Movs¯si het, asac. ¡Mti—r ow xØsi—r egip– tacineri arqay Œarawoni het, or na isray¯lacinerin ar´aki Egiptacineri erkric¿: Movs¯s˚, Tiroj˚ dime– lov, asac. ¡Isray¯lacinern isk in´ œlsecin, Œarawonn in´ inœo?w piti lsi: Es ˘artaraxØs œem¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew isray¯lacinerin ow egiptacineri ar– qay Œarawonin owˇˇowaÆ hraman towec‘ hanelow isray¯la– cinerin Egiptacineri erkric: Aha Movs¯si ow Aharoni ˚ntaniqneri aøajnordneri anownner˚. Isray¯li andra– nik ordi fiowb¯ni ordinern en‘ Enoqn ow ffiallows˚, Asronn ow Qarmin: Sa fiowb¯ni azgatohmn ¯: Ωmawoni ordinern en‘ Yamow¯l˚, Yamin˚, Ahod˚, Yaqin˚, Sahaøn ow Sawowˇ˚, or˚ Œiwnikeci knojic ¯r Ænowel: Sranq Ωmawoni ordineri tohmern en: Ξewii ordineri anownner˚, ˚st irenc ˚nta– niqneri, hetewealn en. Ge¸son, Kaha¸ ew Merari: Ξe–

99

ELQ

6. 17–7. 5

win aprec hariwr eresowneظ˚ tari: Ge¸soni ordinern en‘ Lobenin ew Sem¯in‘ irenc nahapetneri ˚ntaniqnerov: Kaha¸i ordinern en‘ Amram˚, Sahaø˚, Qebronn ow Ozi¯l˚: Kaha¸n aprec hariwr eresownereq tari: Merarii or– dinern en‘ Moolin ow Mowsin: Sranq Ξewii ˚ntaniqnern en ˚st irenc ceˇeri: Amramn amowsnacaw ir hØreˇbØr dowstr Yoqabe¯¸i het, ew sa nranic ownecaw Aharonin, Movs¯sin ow nranc qoyr Mariamin: Amramn aprec hariwr eresowneظ˚ tari: Sahaøi ordinern en‘ Korx˚, NaŒegn ow Zeqrin: Ozi¯li ordinern en‘ Misay¯l˚, ElisaŒann ow Se¸rin: Aharonn amowsnacaw Aminadabi dowstr, Naa– soni qoyr Eˇisab¯¸i het: Sa nranic ownecaw Nabadin, Abiowdin, Eˇiazarin ow I¸amarin: Korxi ordinern en‘ Asir˚, Eˇkanan ow BiasaŒ˚: Sranq Korxi yetnordnern en: Aharoni ordi Eˇiazar˚ amowsnacaw ffiowti¯li dowst– reric m¯ki het, ew sa nranic ownecaw ffiene¯sin: Sranq en ˇewtacineri ˚ntaniqneri aøajnordner˚ ˚st irenc ce– ˇeri: Ays Aharonin ow Movs¯sin ¯r, or AstowaÆ asac‘ isray¯lacinerin hanel irenc zØrqov hander´ Egipta– cineri erkric: Ew sranq ¯in, or dimecin egiptacineri arqay Œarawonin‘ dowrs hanelow Egiptosic isray¯laci– nerin: Sranq ayn Movs¯sn ow Aharonn en, oronc ØrØq T¯r˚ Egiptacineri erkrowm xØselov Movs¯si het‘ asac nran. ¡E—s em T¯r˚: Egiptacineri arqay Œarawonin haˇordi—r ayn am¯n˚, inœ asowm em qez¿: Ew Movs¯s˚, dimelov Tiroj˚, asac. ¡ff¯? or es anvarß em xØsowm, Œarawonn in´ inœp¯?s k˚ lsi¿:

17

18 19

20

21 22 23

24

25

26

27

28 29

30

T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aha es qez Œarawoni hamar mi 7 astowaÆ dar´ri, isk qo eˇbayr Aharon˚ ¸oˇ lini qo mar– gar¯n: Dow Aharonin k˚ yaytnes ayn am¯n˚, inœ k˚ patow– 2 irem qez, isk qo eˇbayr Aharon˚ ¸oˇ dimi Œarawonin, or sa isray¯lacinerin ar´aki ir erkric: Es k˚ karÆracnem 3 Œarawoni sirt˚, bayc ew k˚ bazmapatkem im næannern ow zarmanahraæ gorÆer˚ Egiptacineri erkrowm, Œarawo– 4 n˚ ´ez œi lsi, es im ´eøq˚ k˚ dnem Egiptosi vray ew im zØ– row¸eamb meÆap¯s vr¯ßxndir linelov‘ Egiptacineri erk– ric k˚ hanem im ßoˇovrdin‘ isray¯lacinerin: Ew egipta– 5

7. 6–20

6 7

8 9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19

20

ELQ

100

ciner˚ k’imanan, or e—s em T¯r˚: Es im ´eøq˚ k˚ meknem d¯– pi Egiptos ew isray¯lacinerin dowrs k˚ hanem nranc mi– jic¿: Movs¯sn ow Aharon˚ arecin aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel irenc. nranq aydp¯s ¯l arecin: Movs¯sn ow¸– sown tarekan ¯r, isk Aharon˚‘ ow¸sownereq tarekan, erb nranq xØsecin Œarawoni het: T¯r˚, dimelov Movs¯sin ow Aharonin, asac. ¡E¸¯ Œarawon˚ xØsi ´ez het ow asi‘ ¡Mez næan kam zarmanahraæ gorÆ coyc tow¯—q¿, ayn ßa– manak qo eˇbayr Aharonin k’ases. ¡A—ø qo gawazan˚, ayn getin gci—r Œarawoni ow nra paætØneaneri aøaj, ew da viæap k˚ daønay¿: Movs¯sn ow Aharon˚ mtan Œarawoni mØt ew arecin aynp¯s, inœp¯s irenc patowirel ¯r T¯r˚: Aharon˚ gawazan˚ gcec Œarawoni ow nra paætØneaneri aøaj, ew da viæap dar´aw: ffiarawon˚ kanœec egiptaci imastownnerin ow kaxardnerin: Egiptaci moger˚ noynn arecin irenc kaxardow¸eamb: Iwraqanœiwrn ir gawaza– n˚ gcec getin, ew dranq viæapner dar´an, bayc Aharo– ni gawazan˚ kowl towec nranc gawazanner˚: KarÆracaw Œarawoni sirt˚, ew na œlsec nranc, inœp¯s or asel ¯r T¯r˚: T¯rn asac Movs¯sin. ¡ffiarawoni sirt˚ karÆracel ¯. na oroæel ¯ œar´akel ßoˇovrdin: AøawØtean gna— Œarawoni mØt: Erb na d¯pi get˚ k˚ gnay, kangni—r geti ezerqin, nra dimac, ew qo ´eøqn a—ø ayn gawazan˚, or Ø´ dar´aw: Dow nran k’ases. ¡Ebrayecineri T¯r AstowaÆn ¯ owˇar– kel in´ qez mØt‘ aselov. ¡Ar´aki—r im ßoˇovrdin, or na paæti in´ anapatowm: Minœew hima in´ œlsecir¿: T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Sranov k’imanas, or e—s em T¯r˚. aha es im ´eøqi gawazanov k˚ harowaÆem geti jrin, ew ayn k˚ veraÆowi arean: Geti m¯j eˇaÆ ´kner˚ k˚ satken, ge– t˚ k˚ nexi, ew egiptaciner˚ œen karoˇanay getic jowr xmel¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aharonin asa—, or aøni gawazan˚ ew ´eøq˚ mekni Egiptosi jreri vray‘ nranc ge– teri vray, nranc l˘eri vray, nranc jrawazanneri vray, nranc jrakoyteri vray, ew jowr˚ k˚ veraÆowi arean: A– rean piti veraÆowi oˇj Egiptacineri erkrowm gtnowoˇ angam Œayt¯ ow qar¯ amanneri m¯j eˇaÆ jowr˚¿: Movs¯sn ow Aharon˚ arecin aynp¯s, inœp¯s or irenc patowirel ¯r

101

ELQ

7. 21–8. 10

T¯r˚. Œarawoni ow nra paætØneaneri aøaj Aharon˚ ver bar´racnelov ir gawazan˚‘ harowaÆec geti jrin ew geti bolor jrer˚ veraÆec arean: Getowm eˇaÆ ´kner˚ sat– kecin, get˚ nexec, ew egiptaciner˚ œ¯in karoˇanowm ge– tic jowr xmel: Egiptacineri amboˇj erkrowm ariwn ¯r: Irenc kaxardow¸eamb noynn arecin naew egiptaci mo– ger˚: KarÆracaw Œarawoni sirt˚, ew, inœp¯s or asel ¯r T¯r˚, na œlsec nranc: ffiarawon˚ veradar´aw, mtaw ir palat˚: Ays d¯pq˚ œ¯r azdel nra vray: Bolor egipta– ciner˚ horer Œorecin geti æowrj˚, orp¯szi xmelow jowr ow– nenan, orovhetew getic œ¯in karoˇanowm jowr xmel: Eظ˚ Ør ¯r ancel, or T¯r˚ harowaÆ ¯r hascrel getin:

21

22

23 24

25

T¯rn asac Movs¯sin. ¡Mti—r Œarawoni mØt ow asa— 8 nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ar´aki—r im ßoˇovrdin, or na paæti in´: E¸¯ œowzenas ar´akel, es, aha, gorterov 2 k’apakanem qo bovandak erkir˚: Geti m¯j gorter k˚ 3 vxtan, ew dranq, getic dowrs galov, k˚ mtnen qo pa– latner˚, qo seneakneri paharanner˚, qo ankoˇinner˚, qo paætØneaneri ow qo ßoˇovrdi tner˚, qo ¸onirnern ow qo xmori zangowaÆneri m¯j: Gorter˚ k˚ bar´ranan naew 4 qez vray, qo ßoˇovrdi ow qo paætØneaneri vray¿: T¯rn 5 asac Movs¯sin. ¡Qo eˇbayr Aharonin asa—. ¡Λeøqid ga– wazan˚ mekni—r geti vray, jrancqneri, ˘ahi˘neri vray ew gorter dowrs be—r Egiptacineri erkri vray¿: Aha– 6 ronn ir ´eøq˚ meknec egiptacineri jreri vray ow gorter dowrs berec: Gortern elan ow ÆaÆkecin Egiptacineri erkir˚: Irenc kaxardow¸iwnnerov noynn arecin naew e– 7 giptaci moger˚ ew gorter dowrs berecin Egiptacineri erkri vray: Kanœelov Movs¯sin ow Aharonin‘ Œarawonn 8 asac. ¡AˇØ¸ec¯—q Tiroj˚, or na gorter˚ heøacni in´– nic ow im ßoˇovrdic, or es ar´akem ´er ßoˇovrdin, nranq gnan zoh matowcen Tiroj˚¿: Movs¯sn asac Œarawonin. 9 ¡Ψamanak sahmani—r, ¸¯ e—rb aˇØ¸em qez hamar, qo paæ– tØneaneri ow qo ßoˇovrdi hamar, orp¯szi gorter˚ œqa– nan qo, qo ßoˇovrdi mØtic ow ´er tneric ew mnan miayn getowm¿: Na asac. ¡Vaˇ˚¿: Sa asac. ¡Φoˇ asaÆid 10 p¯s lini, ew dow k’imanas, or mer t¯r AstÆowc baci mi

8. 11–26 11

12

13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

ELQ

102

owriæ astowaÆ œkay: Gorter˚ k˚ œqanan qo palatne– ric, qo, qo Æaøaneri, qo ßoˇovrdi mØtic ew k˚ mnan miayn geti m¯j¿: Movs¯sn ow Aharon˚ dowrs elan Œarawoni mØ– tic: Movs¯sn aˇØ¸ec Tiroj˚, orp¯szi gorter˚ heøanan, inœp¯s or xostacel ¯r Œarawonin: T¯rn arec aynp¯s, inœp¯s or xndrel ¯r Movs¯s˚: Gorter˚ œqacan tneric, bakeric ow daæteric: Dranq hawaqecin koyt-koyt, ew er– kir˚ lcowec garæahotow¸eamb: Erb Œarawon˚ tesaw, or dßowarow¸iwn˚ veracel ¯, noric karÆracaw nra sirt˚, na œlsec nranc, inœp¯s or asel ¯r T¯r˚: T¯rn asac Movs¯– sin. ¡Aharonin asa—, or ´eøqi gawazan˚ mekni ow harow– aÆi getnin, orp¯szi mßeˇ lini mardkanc, anasownneri ew Egiptacineri amboˇj erkri vray¿: Aydp¯s ¯l are– cin. Aharonn ir gawazan˚ meknec ow harowaÆec getnin: Mßeˇ eˇaw mardkanc, anasownneri ow Egiptacineri am– boˇj erkri vray: Irenc kaxardow¸iwnnerov noyn˚ owzecin anel naew moger˚, orp¯szi mßeˇ hanen, bayc œkaroˇacan: Mßeˇ lcowec mardkanc ow anasownneri vray: Mogern asa– cin Œarawonin. ¡Sra m¯j AstÆow mat˚ xaøn ¯¿: KarÆra– caw Œarawoni sirt˚, ew na, inœp¯s or asel ¯r T¯r˚, œlsec nranc: T¯rn asac Movs¯sin. ¡AøawØtean ve—r kac, gna kangni—r Œarawoni aøaj, erb na d¯pi get˚ k˚ gnay: Nran k’ases. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ar´aki—r im ßoˇovrdin, or na paæti in´: Isk e¸¯ œowzenas ar´akel im ßoˇovrdin, es, aha, æna˘an˘er k’owˇarkem qez vray, qo paætØneaneri ow qo ßoˇovrdi vray ew ´er tneri vray: Egiptacineri tnern ow nranc bnakecraÆ erkir˚ k˚ lcowen æna˘an˘erov: Noyn Ør˚ es zarmanahraæ gorÆer k’anem im ßoˇovrdi bnakaÆ Gesem erkrowm, ew aynteˇ æna˘an˘er œen lini, orp¯szi i– manas, or e—s em T¯r˚‘ amboˇj erkri T¯r˚: Es piti ba– ßanem im ßoˇovrdin qo ßoˇovrdic: Vaˇn isk ayd næan˚ k˚ katarowi qo erkrowm¿: Ew T¯rn aydp¯s ¯l arec: Bazowm æna˘an˘er ¸aŒowecin Œarawoni palatneri, nra paæ– tØneaneri tneri ow Egiptacineri amboˇj erkri vray: Ωna˘an˘eric korÆanowec erkir˚: Kanœelov Movs¯sin ow Aharonin‘ Œarawonn asac. ¡Gnac¯—q, ays erkrowm zo—h ma– towc¯q ´er t¯r AstÆown¿: Movs¯sn asac. ¡ΥndownowaÆ œ¯,

103

ELQ

8. 27–9. 9

or egiptacineri piˇÆ anasownner˚ zoh matowcenq mer t¯r AstÆown, qani or, e¸¯ egiptacineri piˇÆ anasown– ner˚ zoh matowcenq nran, mez k˚ qarkoÆen: Owremn‘ ereq Øroway ˘anaparh gnanq d¯pi anapat ew zoh matowcenq mer t¯r AstÆown, inœp¯s or mez asel ¯ T¯r˚¿: ffiarawonn asac. ¡Es ar´akowm em ´ez, anapatowm zo—h matowc¯q ´er t¯r AstÆown: Miayn ¸¯ heøow œgnaq: Ard, naew in´ hamar aˇØ¸ec¯—q Tiroj˚¿: Movs¯sn asac. ¡Es qeznic k˚ heøa– nam, k’aˇØ¸em AstÆown, ew vaˇn isk æna˘an˘er˚ k˚ œqanan Œarawoni, nra paætØneaneri ow ßoˇovrdi vrayic: Miayn ¸¯ Œarawon˚ ßoˇovrdin noric œxabi‘ œargeli nran gnal ow Tiroj hamar zoh matowcel¿: Movs¯s˚ Œarawoni mØtic dowrs elaw ew aˇØ¸ec AstÆown: T¯rn arec aynp¯s, inœp¯s or asel ¯r Movs¯s˚. æna˘an˘er˚ veracrec Œarawoni, nra paætØneaneri ow ßoˇovrdi vrayic: Mi æna˘an˘ angam œmnac: Bayc dranic yetoy ¯l Œarawoni sirt˚ karÆracaw, ew na œowzec ar´akel ßoˇovrdin:

27

28

29

30 31

32

T¯rn asac Movs¯sin. ¡Gna— Œarawoni mØt ow nran asa—, 9 or aysp¯s ¯ asowm ebrayecineri T¯r AstowaÆ˚. ¡Ar´aki—r im ßoˇovrdin, or paæten in´: Isk e¸¯ œowzenas ar´akel 2 im ßoˇovrdin ew deø pahes nran, Tiroj ´eøq˚, aha, k’ijni 3 daætowm gtnowoˇ qo anasownneri hØteri‘ ´ieri, ¯æeri, owˇ– teri, arjaøneri ow oœxarneri vray, ew æat meÆ kotoraÆ k˚ lini: Es zarmanahraæ gorÆer k’anem‘ egiptacineri 4 hØter˚ ew isray¯lacineri hØter˚ k˚ zatoroæem, ew oœ mi isray¯lacow anasown œi korœi¿: Ew AstowaÆ ßamk¯t næa– 5 nakec ow asac. ¡Vaˇn isk T¯r˚ k’iragorÆi ayd ban˚ erkri vray¿: Ew T¯r˚ yajord Ørn isk arec ayd ban˚. egiptaci– 6 neri bolor anasownner˚ satkecin, isk isray¯lacineri oœ mi anasown œoœnœacaw: Erb Œarawon˚ tesaw, or isray¯la– 7 cineri oœ mi anasown œi oœnœacel, karÆracaw nra sirt˚, ew na ßoˇovrdin œar´akec: T¯r˚ Movs¯sin ow Aharonin 8 asac. ¡Liq˚ ´eøqov hnoci moxir vercr¯—q, Movs¯s˚ Œara– woni ow nra paætØneaneri aøaj ayn ¸oˇ æaˇ tay d¯pi erkinq: Moxir˚ ¸oˇ ¸aŒowi Egiptacineri amboˇj erk– 9 ri vray: Xocer ¸oˇ aøajanan mardkanc ow anasownne– ri vray ew owøowcqner‘ Egiptacineri amboˇj erkri mard–

9. 10–24 10

11

12 13

14

15

16 17

18

19

20

21 22

23

24

ELQ

104

kanc ow anasownneri vray¿: Nranq vercrin hnoci moxi– r˚, ew Movs¯s˚ Œarawoni aøaj ayn æaˇ towec d¯pi er– kinq: Mardkanc ow anasownneri vray xocer ew owøowcqner aøajacan: Moger˚ xoceri pat˘aøov œ¯in karoˇanowm Movs¯si aøaj kangnel, orovhetew xocer aøajacan na– ew mogeri ow Egiptacineri amboˇj erkri mardkanc vray: T¯r˚ karÆracrec Œarawoni sirt˚, ew, inœp¯s or asel ¯r T¯r˚ Movs¯sin, Œarawon˚ œlsec nranc: T¯rn asac Mov– s¯sin. ¡AøawØtean ve—r kac, kangni—r Œarawoni aøaj ow nran asa—, or aysp¯s ¯ asowm ebrayecineri T¯r AstowaÆ˚. ¡Ar´aki—r im ßoˇovrdin, or paæti in´, aylap¯s ays an– gam am¯n tesak Œor´anqnerov piti patowhasem naew qez, qo paætØneanerin ow qo ßoˇovrdin, orp¯szi imanas, or amboˇj aæxarhowm in´ nman owriæ m¯k˚ œkay: Orovhe– tew im ´eøq˚ meknelov‘ mahacow harowaÆ piti hascnem qez ow qo ßoˇovrdin, ew dow piti veranas erkri eresic: Es qez xnayeci ayn npatakov, or qez coyc tam im zØ– row¸iwn˚, ew im anown˚ yaytni lini oˇj erkrowm, bayc dow deøews ´eøqid tak es pahowm im ßoˇovrdin ew œarœarowm nran: Es, aha, vaˇn isk, h¯nc ays ßamin aynpisi sastik karkowt teˇacnem, orpisin deøews œi eˇel Egiptosowm ir goyow¸ean Ørowanic minœew aysØr: Ard, ætapi—r hawaqel qo anasownner˚ ew ayn am¯n˚, inœ ownes daætowm, orovhetew daætowm gtnowoˇ ow deøews town œmtaÆ mardkanc ow ana– sownneri vray karkowt ¯ ¸aŒowelow ew oœnœacnelow ¯ nranc¿: ffiarawoni paætØneaneric na, ov mi angam tesel ¯r Tiroj sarsaŒ˚, ir Æaøanerin ow anasownner˚ hawaqec tan m¯j, isk ov œansac Tiroj xØsqerin, daætowm ¸oˇec ir Æaøane– rin ow anasownner˚: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Λeøqd mekni—r d¯pi erkinq, ew ¸oˇ karkowt ¸aŒowi Egiptacineri erkri vray, inœp¯s naew mardkanc ow anasownneri ew Egiptaci– neri erkri daæteri bolor boyseri vray¿: Movs¯s˚ ´eøq˚ meknec d¯pi erkinq, T¯r˚ orot ow karkowt owˇarkec, ew erkri vray sksec krak ¸aŒowel: T¯r˚ karkowt teˇacrec Egiptacineri amboˇj erkri vray: Karkowt ¯r teˇowm, bayc karkowti m¯j borboqowaÆ krak kar: Karkowtn ayn– qan xoæor ¯r, or nman˚ œ¯r eˇel Egiptacineri amboˇj

105

ELQ

9. 25–10. 3

erkri vray azgi aøajacowmic i ver: Karkowt˚ harow– aÆec Egiptacineri amboˇj erkir˚, ayn am¯n˚, inœ daæ– towm ¯r mnacel‘ mardowc sksaÆ minœew anasown: Karkowt˚ harowaÆ hascrec daætowm eˇaÆ amboˇj bowsakanow¸ean˚, jardowŒæowr arec daætowm eˇaÆ bolor Æaøer˚: Isray¯la– cineri apraÆ Gesem erkrowm, sakayn, karkowt œteˇac: ffiarawon˚ mard owˇarkelov‘ kanœec Movs¯sin ow Aharonin ew asac nranc. ¡Meˇq em gorÆel: Aysowhetew T¯rn ardar ¯, isk es ow im ßoˇovowrd˚ ambariætner enq: In´ hamar aˇØ¸ec¯—q Tiroj˚, or AstÆow orot˚, karkowtn ow krak˚ dadaren mez vray ¸aŒowelowc: Es ´ez k’ar´akem, aylews dowq aysteˇ œ¯q mnay¿: Movs¯sn asac nran. ¡Erb dowrs k˚ gam ays qaˇaqic, ´eøqs k˚ meknem aø AstowaÆ, ew ´ayner˚ k˚ dadaren, karkowt ow an´rew aylews œen teˇay, orp¯s– zi dow hamozowes, or erkir˚ Tirojn ¯ patkanowm: Bayc gitem, or dow ew qo paætØneaner˚ deøews œ¯q vaxenowm t¯r AstÆowc¿: Ktawatn ow garin karktaharowecin, o– rovhetew garin hasaÆ ¯r, ktawat˚‘ sermnakalaÆ, isk corenn ow ha˘ar˚ karktahar œeˇan, orovhetew deø œ¯in hasownacaÆ: Movs¯s˚ Œarawoni mØtic elaw ow gnac qa– ˇaqic dowrs, ´eøq˚ meknec Tiroj˚, ew ´aynern ow karkowt˚ dadarecin, an´rew aylews œteˇac erkri vray: Erb Œara– won˚ tesaw, or an´rew˚, karkowtn ow ´ayner˚ dadarel en, dar´eal meˇq gorÆec. na karÆracrec ir ow ir paætØne– aneri sirt˚: KarÆracaw Œarawoni sirt˚, ew na isra– y¯lacinerin œar´akec, inœp¯s or yaytnel ¯r T¯r˚ Movs¯si mijocov:

25

26

27

28

29

30

31 32

33

34

35

Dimelov Movs¯sin‘ T¯rn asac. ¡Mti—r Œarawoni mØt, 10 orovhetew es karÆracrel em nra ow nra paætØneaneri sirt˚, orp¯szi im næanner˚ her¸ov ¸aŒowen nranc glxin, orp¯szi dowq patm¯q ´er ordinerin ow ´er ordineri ordi– 2 nerin, ¸¯ orqan em es ÆaˇrowÆanaki en¸arkel egipta– cinerin, inœp¯s naew patm¯q im ayn næanneri masin, or katareci nranc mØt, orp¯szi ˘anaœ¯q, ¸¯ e—s em T¯r˚¿: Movs¯sn ow Aharon˚ mtan Œarawoni mØt ew asacin nran. 3 ¡Aysp¯s ¯ asowm ebrayecineri T¯r AstowaÆ˚. ¡Minœew e?rb œes patkaøelow in´nic: Ar´aki—r im ßoˇovrdin, orp¯szi

10. 4–15 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

ELQ

106

paæti in´: E¸¯ œkamenas ar´akel im ßoˇovrdin, es, a– ha, vaˇn isk, h¯nc ays ßamin æat morex k˚ ¸aŒem qo sahmanneric ners: Dranq k˚ ÆaÆken oˇj erkri eres˚, ew dow œes karoˇanay tesnel erkir˚: Dranq k˚ xßøen bolor mnacaÆ ayn baner˚, or ´ez ¸oˇel ¯ karkowt˚, k˚ xßøen bolor townker˚, or bowsel en erkri vray ´ez hamar: Qo palatner˚, qo paætØneaneri ew Egiptacineri amboˇj erkri bolor tner˚ aynp¯s k˚ lcowen morexnerov, or o—œ ´er hayrer˚, o—œ ¯l nranc naxahayrer˚ erbeq œen tesel erkri vray irenc ÆnowaÆ Øric minœew aysØr¿: Ew Movs¯s˚ dowrs ekaw Œarawoni mØtic: ffiarawoni paætØneanern iren a– sacin. ¡Ays xoœ˚ndot˚ minœew e?rb piti lini mer aøaj: Ar´aki—r mardkanc, orp¯szi paæten irenc t¯r AstÆown: Gowc¯ owzowm es tesnel, ¸¯ inœp¯?s ¯ korÆanwowm Egiptos˚¿: Ew nranq Movs¯sin ow Aharonin veradar´rin Œarawoni mØt: ffiarawon˚ nranc asac. ¡Gnac¯q paætec¯—q ´er t¯r AstÆown: Gnacoˇner˚, sakayn, ovqe?r en linelow¿: Mov– s¯sn asac. ¡K˚ gnanq menq mer eritasardnerov ow Æere– rov, mer tˇanerov ow aˇjiknerov, k˚ gnanq mer arjaø– neri ow oœxarneri het, orovhetew mer t¯r AstÆow tØnn ¯¿: ffiarawonn asac nranc. ¡Φoˇ aydp¯s lini: T¯r˚ ´ez het: Qanzi ar´akowm em ´ez. bayc mi?¸¯ ´er ownecowaÆqn ¯l em azat ar´akowm: Tesno?wm ¯q, or œarow¸iwn kay ´er m¯j: Aydp¯s œi lini: Nax ¸oˇ gnan miayn tˇamardik ew paæten AstÆown, qani or dowq h¯nc ayd ¯iq owzowm¿: Ew nranc vøndecin Œarawoni mØtic: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Λeøqd mekni—r Egiptacineri erkri vray, ew morex pi– ti elni Egiptacineri erkri vray ew piti xßøen erkri ayn oˇj bowsakanow¸iwnn ow Æaøeri ptowˇner˚, or Œrkow– el en karktic¿: Movs¯s˚ ´eøq˚ meknec d¯pi erkinq, ew T¯r˚ mi amboˇj cerek ow giæer harawayin hoˇm bar´rac– rec erkri vray: Erb aøawØt eˇaw, harawayin hoˇmn aøaw morexn ow crec Egiptacineri amboˇj erkri vray, nra sahmanneric ners: O—œ dranic aøaj ¯r aydqan morex eˇel, ew o—œ ¯l dranic yetoy aydqan morex eˇaw: Morex˚ ÆaÆ– kec amboˇj erkir˚, ew erkir˚ bowsakanow¸iwnic zrkowec: Morex˚ keraw erkri ayn oˇj bowsakanow¸iwnn ow Æaøeri

107

ELQ

10. 16–11. 2

ptowˇner˚, or Œrkowel ¯in karktic: Egiptacineri am– boˇj erkrowm kanaœ ban œmnac o—œ Æaøeri, o—œ ¯l daætayin townkeri vray: ffiarawonn ætap kanœec Movs¯sin ow Aha– ronin ew asac. ¡Es meˇq gorÆeci ´er t¯r AstÆow ew ´er d¯m: Ard, nerec¯—q im ays yancanq˚ ews ew aˇaœec¯—q ´er t¯r AstÆown, or in´ azati ays morexneric¿: Movs¯s˚ gnac Œarawoni mØtic ew aˇØ¸ec AstÆown: AstowaÆ Æovi koˇmic sastik hoˇm bar´racrec, hoˇmn aøaw morexn ow lcrec Karmir Æov˚: Egiptacineri amboˇj erkrowm morex œmnac: T¯r˚ karÆracrec Œarawoni sirt˚, ew na œar´akec isray¯lacinerin: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Λeøqd mekni—r d¯– pi erkinq, ew Egiptacineri erkri vray ¸oˇ xawar lini‘ ¸an´ramaÆ xawar¿: Movs¯s˚ ´eøq˚ meknec d¯pi erkinq, ew Egiptacineri amboˇj erkri vray ereq Ør xawar, m¯g ow mow¸ eˇaw: Ereq Ør eˇbayrn ir eˇbØr˚ œtesaw, ereq Ør oœ oq ir ankoˇnowc ver œelaw, minœdeø bolor isray¯lacineri bolor bnakavayrerowm loys ¯r: ffiarawon˚, kanœelov Movs¯sin ow Aharonin, asac nranc. ¡Gnac¯q paætec¯—q ´er t¯r Ast– Æown, ´er ownecowaÆq˚ vercr¯—q ´ez het, bayc ´er arjaøn ow oœxar˚ ¸oˇ¯—q aysteˇ¿: Movs¯sn asac. ¡Oˇjakizow¸ean ow zohaberow¸ean anasownner dow i—nqd mez piti tas, or matowcenq mer t¯r AstÆown: Mer anasownnern ¯l mez het piti gnan, menq mi k˘ˇak angam œenq ¸oˇnelow aysteˇ, o– rovhetew mer t¯r AstÆown drancic piti zoh matowcenq: Minœew mer aynteˇ hasnel˚ menq deø œgitenq, ¸¯ inœ piti zohaberenq mer t¯r AstÆown¿: T¯r˚ karÆracrec Œara– woni sirt˚, ew Œarawon˚ œowzec ar´akel nranc: ffiarawonn asac. ¡Heøaci—r in´nic, zgo—yæ eˇir, aylews œhamar´akow– es im aœqin erewal, orovhetew ayn Ør˚, or erewas in´, k˚ spanowes¿: Movs¯sn asac. ¡Dow ard¯n asacir. aylews aœqid œem ereway¿:

16

17 18 19

20 21

22

23

24

25

26

27 28

29

T¯rn asac Movs¯sin. ¡Mi patowhas ¯l piti hascnem 11 Œarawonin ow Egiptosin, oric yetoy Œarawon˚ ´ez k’ar– ´aki aysteˇic: Bayc erb na ar´aki ´ez, k’ar´aki ´er amboˇj ownecowaÆqov: Ard, ßoˇovrdin gaˇtni yaytni—r, 2 or iwraqanœiwr tˇamard egiptaci ir ˚nkerojic ew iwra– qanœiwr kin ir egiptaci harewanowhowc ¸oˇ xndri oskeay

11. 3–12. 5 3

4 5

6

7

8

9

10

12 2 3

4

5

ELQ

108

ew arÆa¸eay zarder ow zgestner¿: T¯r˚ ænorh pargewec ir ßoˇovrdin egiptacineri aøaj, ew sranq zarder to– win nranc: Movs¯s˚ egiptacineri, Œarawoni, nra bolor paætØneaneri aøaj ow ßoˇovrdi aœqin æat yargarßan dar´aw: Movs¯sn asac Œarawonin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡K¯s giæerin es k˚ mtnem Egiptos, ew Egiptacineri erkrowm k˚ meønen bolor andranik zawakner˚‘ ir gahin bazmaÆ Œarawoni andranik ordowc sksaÆ minœew erkanqi mØt aæxatoˇ aˇaxni andranik ordin, bolor anasown– neri aøajnaÆinner˚: Ew Egiptacineri amboˇj erkrowm aynpisi meÆ aˇaˇak k˚ bar´ranay, ori nman˚ œi eˇel, ew aydpisin œi ¯l lini: Bayc isray¯lacineri ærjanowm mi æown angam œi klanœelow mardkanc ow anasownneri vray, orp¯szi imanas, ¸¯ inœpisi zarmanahraæ gorÆer ¯ a– nowm T¯r˚ egiptacineri ow isray¯lacineri m¯j: Ays bolor Æaøanerd piti gan Ænradren im aøaj, erkrpagen in´ ow asen. ¡El¯q gnac¯—q dow ew qo oˇj ßoˇovowrd˚, orin dow es aøajnordowm: Ayd ßamanak ¯l es k’elnem¿: Ew Movs¯s˚ Œarawoni mØtic dowrs elaw xist zayracaÆ: T¯rn asac Movs¯sin. ¡ffiarawon˚ ´ez œpiti lsi, orp¯szi es Egipta– cineri erkrowm ¯—l aweli æat næanner coyc tam ow zarma– nahraæ gorÆer anem¿: Movs¯sn ow Aharon˚ Egiptacine– ri erkrowm Œarawoni aøaj arecin ays bolor næannern ow zarmanahraæ gorÆer˚: T¯r˚ karÆracrec Œarawoni sir– t˚, ew Œarawon˚ œowzec isray¯lacinerin Egiptacineri erkric ar´akel: T¯r˚ Egiptacineri erkrowm xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡Ays amis˚ ¸oˇ ´ez hamar amisneri skizb˚ lini. ayn ¸oˇ taroway aøajin amis˚ lini: Dow xØsi—r is– ray¯laci oˇj ßoˇovrdi het ow asa—. ¡Ays amsi tasnerord Ør˚ am¯n mard ¸oˇ mi oœxar aøni ˚st ir ˚ntaniqi‘ am¯n mi tan hamar m¯k oœxar: E¸¯ mi ˚ntaniqi andamner˚ aynqan qiœ en, or œen karoˇ m¯k oœxar owtel, apa ˚ntani– qi meÆ˚, ˚st ˚ntaniqi ¸owi ¸oˇ mianay ir harewani kam ˚nkeroj het, ew iwraqanœiwr˚ ¸oˇ stanay oœxari hama– patasxan baßin˚: Λer ayd oœxar˚ orew¯ pakasow¸iwn ¸oˇ œownenay, lini arow, m¯k tarekan ow anarat: Ayn ka–

109

ELQ

12. 6–19

roˇ ¯ gaø kam owl linel: Ayn k˚ pah¯q minœew ays amsi tasnœorserord Ør˚, ew isray¯laciner˚ ayn ¸oˇ mor¸en e– rekoyean: Φoˇ vercnen nra ariwnic ow qsen ayn tan døan semin erkow teˇ ow døan ærjanaki verew˚ ayn tan, owr ayn owtelow en: Ayd giæer ¸oˇ owten kraki vray xorovaÆ mi– s˚, ayn ¸oˇ owten baˇarj hacov ow daøn xoterov: Dranq howm kam xaæaÆ œowt¯q, ayl‘ kraki vray xorovelov: K’ow– t¯q naew oœxari glowx˚, otqern ow Œorotiq˚: AøawØtean dranic oœinœ ¸oˇ œmnay: Oœxari oskorner˚ mi— jard¯q, ayl, inœ or awelanay dranic, krakov k’ayr¯q: Ew k’owt¯q ays– p¯s. ´er gØtiner˚ ¸oˇ ´er m¯jqin linen, ´er kØæikner˚‘ ´er otqerin, ´er cowper˚‘ ´er ´eøqin: Arag k’owt¯q, orovhetew Tiroj zatikn ¯: Ayd giæer es piti ancnem Egiptaci– neri amboˇj erkrov ew piti patowhasem Egiptacineri erkri bolor arow aøajnaÆinnerin‘ ¸¯— mardkanc, ¸¯— ana– sownneri: Egiptacineri bolor astowaÆneric vr¯ß piti lowÆem, orovhetew e—s em T¯r˚: Ew næowaÆ ariwn˚ ayn tne– ri vray, owr owtelow ¯q, ¸oˇ ´ez næan lini: Es, tesnelov ayd ariwn˚, piti xnayem ´ez, ew ´er glxin œen ijni maha– ber ayn harowaÆner˚, oroncov piti patowhasem Egip– tacineri erkir˚: Ayd Ør˚ ´ez hamar yiæarßan ¸oˇ lini, ew dowq, ibrew Tiroj tØn, ayd Ør˚ tØnec¯—q sernd¯serownd: Da, ibrew karg, yawitean k˚ tØn¯q¿: ¡Eظ˚ Ør baˇarj hac k’owt¯q, aøajin isk Øric sksaÆ ´er tnic k˚ veracn¯q ¸¸xmor˚: Bolor nranq, ovqer aøajin Øric minœew eظn– erord Ør˚ ¸¸xmorov hac k’owten, k˚ veracowen isray¯la– cineri mijic: Aøajin Ør˚ ¸oˇ sowrb høœakowi: Λez hamar ¸oˇ sowrb lini naew nowirakan eظnerord Ør˚: Ayd Øre– rin oœ mi aæxatanq œkatar¯q, ayl katarec¯q miayn ayn, inœ kapowaÆ ¯ iwraqanœiwr mardow an´nakan kariqneri het: Im ays patowiranner˚ k˚ pah¯q, orp¯szi ayd Ør˚ es ´er ßoˇovrdin hanem Egiptacineri erkric: Ayd Ør˚, ibrew karg, ´er ßoˇovrdi m¯j k˚ næ¯q yawitenap¯s: Aøa– jin amsoway tasnœorserord Øroway erekoyic sksaÆ baˇarj hac k’owt¯q minœew amsi qsanm¯kerord Øroway erekon: EØ– ¸˚ Ør ´er tnerowm ¸¸xmor œpiti lini: Bolor nranq, ovqer ¸¸xmorov hac k’owten, k˚ veracowen Isray¯li ßoˇovrdi

6

7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

12. 20–33 20

21

22

23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

33

ELQ

110

mijic: Λer erkirn ekaÆ ekoworner linen ¸¯ teˇabnakner, oœ oq ¸¸xmorov hac ¸oˇ œowti: Λer bolor bnakavayrerowm baˇarj hac piti owt¯q¿: Movs¯s˚ kanœec bolor isra– y¯laci Æererin ow nranc asac. ¡Gnac¯—q, ´er iwraqanœiwr ˚ntaniqi hamar mi oœxar aø¯—q ew mor¸ec¯—q zatki ha– mar: Vercr¯—q mi xowr´ Æo¸rin, ayn ¸a¸axec¯—q døan mØt eˇaÆ arean m¯j ew dranov næan ar¯—q døan semin erkow teˇ ew døan ærjanaki verew˚: Bayc ´eznic oœ oq minœew aøawØt ir tan dønic dowrs œgay: T¯rn ancnelow ¯ egip– tacinerin kotorelow hamar: Na, tesnelov døan semin erkow teˇ ew døan ærjanaki verewowm eˇaÆ ariwn˚, k’anc– ni k˚ gnay ayd dønov ew Oœnœacnoˇin ¸oyl œi tay mtnel ´er tnern ow kotorel ´ez: Ays xØsqer˚ minœew yawite– an Ør¯nq ¸oˇ linen qez ew qo ordineri hamar: Erb k˚ mtn¯q ayn erkir˚, or T¯r˚, ir xostman hama´ayn, talow ¯ ´ez, k˚ katar¯q ayd Æisakatarow¸iwn˚: E¸¯ pata– hi, or ´er ordiner˚ harcnen ´ez, ¸¯‘ ¡I?nœ ¯ næanakowm ays Æisakatarow¸iwn˚¿, nranc k˚ patasxan¯q, or Tiroj hamar zatki zohn ¯ sa, ayn Tiroj, or Egiptosowm egip– tacinerin kotorelis xnayec isray¯lacinerin, Œrkec mer ˚ntaniqner˚¿: Ψoˇovowrd˚ xonarhowec ow erkrpagow¸iwn arec: Isray¯laciner˚ gnacin ow arecin aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin ow Aharonin. nranq aydp¯s ¯l arecin: Erb k¯s giæer eˇaw, T¯r˚ Egiptacineri erk– rowm kotorec egiptaci bolor andranik zawaknerin‘ ir gahin bazmaÆ Œarawoni andranikic minœew banti m¯j argelaŒakowaÆ geri knoj andranik˚, naew anasownne– ri bolor aøajnaÆinner˚: Giæer˚ ver kacan Œarawonn inq˚, nra bolor paætØneanern ow bolor egiptaciner˚: Egiptacineri amboˇj erkrowm meÆ aˇaˇak bar´racaw, orovhetew town œkar, orteˇ meøel œlin¯r: ffiarawon˚ giæe– rov kanœec Movs¯sin ow Aharonin ew asac nranc. ¡Dowq ew isray¯lacinerd ver kac¯q gnac¯—q im ßoˇovrdi mijic, gna– c¯q paætec¯—q ´er t¯r AstÆown, inœp¯s or asaciq: Λez het tar¯—q naew ´er arjaøn ow oœxar˚, inœp¯s or asa– ciq, bayc in´ ¯l Ørhnec¯—q¿: Ew egiptacinern stipowm ¯in isray¯laci ßoˇovrdin, or ætap dowrs gan erkric, orovhe–

111

ELQ

12. 34–50

tew asowm ¯in. ¡Nranc pat˘aøov menq bolors ¯l k˚ meø– nenq¿: Ψoˇovowrdn ir howncaÆ, bayc deøews œhasaÆ xmor˚ æoreri m¯j Œa¸a¸elov‘ owsn aøaw: Isray¯lacinern are– cin aynp¯s, inœp¯s irenc hramayel ¯r Movs¯s˚. egiptaci– neric nranq owzecin oskeay, arÆa¸eay zarder ow zgest– ner: T¯r˚ ænorh pargewec ir ßoˇovrdin egiptacineri aøaj. sranq zarder towin nranc: Ayspisov nranq ko– ˇoptecin egiptacinerin: Isray¯laciner˚‘ vec hariwr hazar tˇamard, hetiotn, baci mnacaÆ bazmow¸iwnic, fiamesic meknecin Sokqo¸: Nranc het ˘anaparh ˚nkaw mi xaøni˘aˇanj bazmow¸iwn, meÆ qanakow¸eamb arjaø, oœxar ow ayl anasown: Nranq Egiptosic beraÆ ow deø œhasaÆ xmorov baˇarj hac eŒecin, orovhetew ayn deø œ¯r xmorowel, qani or egiptaciner˚ erkric hanel ¯in i– renc, ew irenq œ¯in karoˇacel spasel ow irenc ˘anaparhi paæar œ¯in arel: Isray¯lacinern irenq ow irenc hayrer˚ Egiptacineri erkrowm ew Qananacineri erkrowm apre– cin œors hariwr eresown tari: Erb œors hariwr eresown tarin verjacaw, noyn Ørn isk Tiroj amboˇj ßoˇovowrd˚ giæerov Egiptacineri erkric dowrs ekaw: Isray¯laci– ner˚ Tiroj hramanov ayd giæer˚ anqown mnacin, orp¯szi na nranc dowrs beri Egiptacineri erkric. da Tiroj an– qown mnalow ayn giæern ¯r, or bolor isray¯laciner˚ sernd¯– serownd piti yiæen: T¯r˚ Movs¯sin ow Aharonin asac. ¡Sa ¯ zatki karg˚. oœ mi Øtarakan œpiti owti dra– nic: Orew¯ m¯k˚ ir Æaøayin ow Œoˇov gnowaÆ strowkin ¸oˇ ¸lŒati ew ¸lŒatowelowc yetoy miayn ¸oˇ na owti dra– nic: Pandowxtn ow var´kan˚ ¸oˇ œowten dranic: Ta—n m¯j p¯tq ¯ owtowi ayn. mis˚ tnic dowrs œpiti han¯q ew dra oskor˚ œpiti jard¯q: Isray¯li oˇj ßoˇovowrd˚ p¯tq ¯ katari da: E¸¯ mi Øtarakan mØtenay ´ez ew owzenay katarel Tiroj zatik˚, dow p¯tq ¯ ¸lŒates nra bolor a– row zawaknerin, ew dranic yetoy miayn na karoˇ ¯ mØtenal katarelow zatik˚: Na k˚ hamarowi erkri teˇabnak: Oœ mi an¸lŒat dranic œp¯tq ¯ owti: fflr¯nq˚ hawasarap¯s taraÆwowm ¯ ew— teˇabnaki, ew— ´ez mØt aprel cankacoˇ Øtarakani vray¿: Bolor isray¯lacinern arecin aynp¯s,

34 35

36

37

38

39

40

41 42

43

44

45, 46

47 48

49

50

12. 51–13. 15

51

13, 2 3

4 5

6

7 8

9

10 11

12

13

14

15

ELQ

112

inœp¯s patowirel ¯r T¯r˚ Movs¯sin ow Aharonin. nranq aydp¯s ¯l arecin: Aha ayd Ørn ¯r, or T¯r˚ bolor isray¯– lacinerin hanec Egiptacineri erkric: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡In´ nowiraberi—r bolor isray¯lacineri andranik zawaknerin, am¯n mi na– xaÆin, mard ¸¯ anasown, orovhetew imn ¯¿: Movs¯sn a– sac ßoˇovrdin. ¡Yiæec¯—q ays Ør˚, erb dowq dowrs ekaq E– giptosic‘ strkow¸ean ays tnic, orovhetew T¯r˚ ´ez ir hzØr ´eøqov hanec aysteˇic: Φ¸xmorov hac œpiti ow– t¯q, orovhetew dowq aysØr, garnanayin vaˇahas berqi amsin ¯q dowrs galis: Erb qo T¯r AstowaÆ˚ qez tani qo hayrerin xostacaÆ Qananacineri, Qetacineri, A– morhacineri, Xewacineri, Yebowsacineri, ffierezacineri ow Gergesacineri erkir˚, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm, apa h¯nc ayd amsin ays Æisakatarow¸iwn˚ k’anes: Eظ˚ Ør baˇarj hac k’owt¯q, isk eظnerord Ør˚ Tiroj tØn˚ k˚ li– ni. baˇarj hac k’owt¯q: Λer tan˚ ¸¸xmorov hac œlini, qo oˇj erkri sahmannerowm ¸¸xmor œereway: Ayd Ør˚ qo ordown k˚ patmes‘ aselov. ¡Da katarwowm ¯ i yiæatak ayn bani, inœ arel ¯ in´ T¯r AstowaÆ˚, erb dowrs ¯i galis Egiptosic¿: AsaÆs næan ara— ´eøqid vray, naew næan‘ ˘akatid, or yiæes: Tiroj Ør¯nqner˚ ¸oˇ qo beranowm li– nen, qani or Tiroj hzØr ´eøqn ¯ hanel qez Egiptosic: Ays Ør¯nqner˚ k˚ pahpan¯q tar¯ctari ´er keanqi bo– lor Ørerowm¿: ¡Erb qo T¯r AstowaÆ˚ qez k˚ tani Qana– nacineri erkir˚, inœp¯s xostacel ¯ qez ow qo hayrerin, ew ayn k˚ tay qez, Tiroj hamar k’aøan´nacnes andra– nik bolor arow Ænowndnerin ew qo arjaøneri ow oœxarneri aøajnaÆinnerin, oronq piti Ænowen: Dranq bolor˚ Ti– roj˚ k˚ nowiraberes: AøajnaÆin ¯æ˚ k˚ Œoxanakes oœ– xari het, isk e¸¯ œowzenas Œoxanakel, apa da Œrka– gin k˚ tas: Qo ordineri bolor andranik zawaknerin k˚ Œrkagnes: E¸¯ dranic yetoy ordid harcni qez ow asi, ¸¯‘ ¡I?nœ ¯ ays¿, nran k’ases, ¸¯‘ ¡T¯r˚ hzØr ´eøqov ¯ hanel mez Egiptacineri erkric‘ strkow¸ean tnic: Erb Œarawoni sirt˚ karÆracaw ow mez œar´akec, T¯r˚ Egiptacineri erkrowm kotorec bolor andraniknerin‘ mardkanc andra–

113

ELQ

13. 16–14. 7

nik zawakneric minœew anasownneri aøajnaÆinner˚: H¯nc dra hamar ¯l es Tirojn em nowiraberowm bolor aøajna– Æin arownerin, isk im ordineric bolor andranik zawakne– rin Œrkagin ktam¿: AsaÆs næan ara— ´eøqid vray, naew næan‘ ˘akatid, or yiæes, ¸¯ T¯r˚ inœp¯s ¯ hzØr ´eøqov mez hanel Egiptosic¿: Erb Œarawonn ar´akec ßoˇovrdin, AstowaÆ nranc kar˘ ˘anaparhov‘ ffiˇætacineri erkrov œaøajnordec, orovhetew AstowaÆ mtaÆec, ¸¯ ßoˇovowrd˚ paterazmi bønowelov‘ gowc¯ vaxenay ow Egiptos vera– daønay: Dra hamar AstowaÆ ßoˇovrdin ærjancik‘ ana– pati ˘anaparhov taraw d¯pi Karmir Æov: Isray¯laci– ner˚ Egiptacineri erkric dowrs ekan hingerord serndi ßamanak: Movs¯sn ir het taraw Yovs¯Œi oskorner˚, o– rovhetew Yovs¯Œ˚, erdowecnelov Isray¯li ordinerin, asel ¯r. ¡Erb T¯r˚ ´ez ayci gay, im oskorner˚ k˚ han¯q ayste– ˇic ow k˚ tan¯q ´ez het¿: Sokqo¸ic dowrs galov‘ isra– y¯laciner˚ ekan ew kayq hastatecin O¸omowm‘ anapati ezrin: AstowaÆ cerek˚ nranc aøajnordowm ¯r ampi siw– nov, orp¯szi ˘anaparh coyc tay nranc, isk giæer˚‘ hr¯ siwnov, orp¯szi giæer-cerek nranq owˇecoyc ownenan: Ce– rek˚ ampi siwn˚, isk giæer˚ hr¯ siwn˚ miæt amboˇj ßoˇo– vrdi aœqi aøaj ¯r:

16

17

18

19

20

21

22

T¯r˚, xØselov Movs¯si het, asac. ¡Isray¯lacinerin 14, 2 asa—, or veradaønan, kayq hastaten Magdoˇi ow Æovi mijew gtnowoˇ hangrowanowm, Be¯ˇsepŒoni dimac: Dranc dimac‘ Karmir Æovi ezerqin kayq k˚ hastates: ffiarawo– 3 n˚ isray¯lacinerid masin k’asi, ¸¯‘ ¡Molorowel en ays erk– rowm, orovhetew anapat˚ ærjaŒakel ¯ nranc¿: Es piti 4 karÆracnem Œarawoni sirt˚, na piti hetapndi nranc, isk es piti Œaøaworowem Œarawoni ow nra amboˇj zØrqi 5 aøaj: Ew bolor egiptaciner˚ piti imanan, or e—s em T¯– r˚¿: Ew aydp¯s ¯l arecin: Egiptacineri arqayin yayt– 6 necin, ¸¯‘ ¡Ψoˇovowrd˚ Œaxel ¯¿: ffiarawoni ow nra paæ– tØneaneri srtern ˚mbostacan ßoˇovrdi d¯m, ew nranq asacin. ¡Ayd i?nœ arecinq, inœo?w ¸oyl towecinq, or isray¯– laciner˚ gnan, ew menq zrkowenq mer strowkneric¿: ffiara– 7 won˚ lÆec ir kaøq˚ ew ir het taraw ir amboˇj ßoˇovrdin:

14. 8–20

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19

20

ELQ

114

Na vercrec vec hariwr ˚ntir kaøqer, egiptacineri am– boˇj heÆelazØrn ow dranc zØravarnerin: T¯r˚ karÆrac– rec egiptacineri arqay Œarawoni sirt˚, ew sa heta– pndec isray¯lacinerin: Isray¯laciner˚ gnowm ¯in‘ ´eøq– ner˚ bar´r pahaÆ: Egiptaciner˚ hetapndecin nranc ow nranc gtan Æovezerqi mØt‘ kayq hastataÆ: ffiarawo– ni oˇj heÆelazØrn ow kaøqer˚, nra heÆealnern ow banak˚ kangnecin hangrowanaÆneri dimac, Be¯ˇsepŒoni d¯m aø d¯m: ffiarawon˚ mØtecaw: Isray¯laciner˚ bar´racnelov irenc aœqer˚‘ tesan, or egiptaciner˚ kayq en hasta– tel irenc ¸ikownqowm. sastik vaxecan: Isray¯lacine– r˚ aˇaˇak bar´racrin aø AstowaÆ ow Movs¯sin asacin. ¡Ibr ¸¯ Egiptacineri erkrowm gerezmanner œkayi?n, or mez berecir aysteˇ‘ anapatowm spanowelow: Ays i?nœ be– recir mer glxin, inœo?w mez hanecir Egiptosic: Mi?¸¯ Egiptacineri erkrowm qez œasacinq, ¸¯‘ ¡Φo—yl towr, or Æaøayenq egiptacinerin¿: Mez hamar aweli law k˚ lin¯r, or Æaøay¯inq egiptacinerin, qan meøn¯inq ays anapa– towm¿: Movs¯sn asac ßoˇovrdin. ¡Qajalerowec¯—q, pi—nd kac¯q ew k˚ tesn¯q Tiroj araÆ Œrkow¸iwn˚, or na par– gewelow ¯ ´ez aysØr, qanzi aysØr ´er tesaÆ egiptacine– rin aylews yar yawitean œ¯q tesnelow: T¯—r˚ piti pate– razmi ´er Œoxar¯n, dowq lo—wø mnac¯q¿: T¯rn asac Mov– s¯sin. ¡Inœo?w es kanœowm in´: Asa— isray¯lacinerin, or æarßowen gnan: Isk dow a—ø gawazand, ´eøqd mekni—r Æo– vi vray, ˘eˇqi—r ayn, ew isray¯laciner˚ ¸oˇ mtnen Æovi m¯j ow ancnen inœp¯s camaqov: Es k˚ karÆracnem Œa– rawoni ew bolor egiptacineri sirt˚, sranq nranc yete– wic Æov k˚ mtnen, ew es k˚ Œaøaworowem Œarawoni, nra amboˇj zØrqi, kaøqeri ow heÆelazØri aøaj: Bolor e– giptaciner˚ k˚ gitenan, or e—s em T¯r˚, erb Œaøawo– rowem Œarawoni, nra kaøqeri ow heÆelazØri aøaj¿: Is– ray¯lacineri banaki aøjewic gnacoˇ AstÆow hreætak˚ elaw ow ancaw gnac nranc yetew˚: Veracaw ampi siwn˚ nranc aøjewic ow kangnec nranc ¸ikownqin: Ampi siw– n˚ mtaw egiptacineri ow isray¯lacineri banakneri mi– jew: Xawar ow m¯g patec: Giæern ancaw, bayc oˇj gi–

115

ELQ

14. 21–15. 4

æer˚ banakner˚ irar œmØtecan: Movs¯s˚ ´eøq˚ meknec Æovi vray, ew harawayin hoˇmi owßov oˇj giæer Æov˚ yet mˇowec. bacowec Æovi yatak˚, jowr˚ erkowsi baßanowec: Isray¯laciner˚ mtan yatak˚ bacowaÆ Æovi m¯j ow aøaj æarßowecin inœp¯s camaqov: Jowr˚ nranc aj ow ´ax koˇ– meric parisp ¯r dar´el: Egiptaciner˚ hetapndecin nranc, ew Œarawoni amboˇj heÆelazØr˚, nra kaøqern ow heÆealner˚ nranc yetewic mtan Æov˚: AøawØtean T¯r˚ hri ow ampi sean mijov nayec egiptacineri banakin ew xow˘api matnec egiptacineri banak˚. na kaækandec nranc kaøqeri aniwner˚, ew nranq dßowarow¸eamb ¯in a– øaj æarßwowm: Egiptacinern asacin. ¡Heøo—w Œaxœenq is– ray¯lacineric, orovhetew T¯r˚ yØgowt nranc ¯ pateraz– mowm egiptacineris d¯m¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Λeøqd mekni—r Æovi vray, ew jrer˚ ¸oˇ mianan ow ÆaÆken egipta– cinerin, nranc kaøqern ow heÆealnerin¿: Movs¯s˚ ´eøq˚ meknec Æovi vray, ew jrern aøawØtean veradar´an irenc teˇ˚: Egiptaciner˚ Œor´ecin Œaxœel jric, bayc T¯r˚ e– giptacinerin ¸aŒec Æov˚ ew, noric irar miacnelov Æo– vi jrer˚, ÆaÆkec kaøqer˚, heÆealnerin ew Œarawoni bolor zØrqerin, oronq Æov ¯in mtel nranc het: Nrancic oœ oq kendani œmnac: Isray¯laciner˚ Æovi mijov karÆes ca– maqi vrayov ¯in gnowm, isk jowr˚ nranc aj ow ´ax koˇmeric parisp ¯r dar´el: T¯rn ayd Ør˚ isray¯lacinerin Œrkec egiptacineri ´eøqic: Isray¯laciner˚ tesan egipta– cineri diakner˚, oronq Æovi aŒ ¯in netowaÆ: Isray¯la– ciner˚ tesnelov Tiroj hzØr ´eøq˚, egiptacineri glxin beraÆ Œor´anq˚‘ vaxecan Tirojic, hawatacin AstÆown ow nra Æaøay Movs¯sin:

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

Ayd ßamanak Movs¯sn ow isray¯laciner˚ heteweal Ør– 15 hnergn owˇˇecin AstÆown‘ aselov. ¡fflrhnenq Tiroj˚, or Œaøqov ¯ ŒaøaworowaÆ: Nranc erivarnern ow heÆealne– rin ¸aŒec Æov˚: T¯r˚ in´ hamar ˚ndowneli Øgnakan e– 2 ˇaw, na in´ hamar Œrkow¸iwn eˇaw: Na— ¯ im AstowaÆ˚, 3 ew es nran em Œaøaworelow: Na im hØr AstowaÆn ¯, ew es piti meÆarem nran: T¯r˚ xortakowm ¯ paterazmner˚, nra anown˚ T¯r ¯: Na Œarawoni kaøqern ow zØrqer˚ Æov˚ 4

15. 5–22

5 6 7

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18 19

20

21

22

ELQ

116

¸aŒec, naew ˚ntir heÆealnerin ow zØravarnerin: Nranq jrasoyz eˇan Karmir Æovowm: flov˚ ÆaÆkec nranc, nranq qari p¯s ˚nkˇmowecin Æovi yatak˚: Qo aj˚, T¯—r, zØrow¸e– amb Œaøaworowec, qo aj˚, T¯—r, xortakec ¸ænamown: Dow Œaøqi hzØrow¸eamb jardowŒæowr arecir hakaøakordne– rin, aøaqecir qo barkow¸iwn˚, ew ayn hroy ˘arak dar´rec nranc inœp¯s eˇ¯g: Qo zayroy¸i hoˇmic ˘eˇqowecin jre– r˚, parispneri nman dizowecin jrer˚, Æovi m¯j qaracan aliqner˚: Φænamin asac. ¡Hetapndem ow hasnem nranc, baßanem awar˚ ew drancov yagowrd tam in´: Sri qaæem nranc, or im ´eøq˚ tiri nranc¿: Dow qo hoˇmn aøaqecir, nranc ÆaÆkec Æov˚, ew nranq kapari nman sowzowecin jre– ri xorq˚: AstowaÆneri m¯j, T¯—r, o?v kay qez nman, ew kam o?v karoˇ ¯ nmanowel qez‘ Œaøaworeald srberi m¯j, Œaøqov sqanœaceald, or næanner es gorÆowm: Aj ´eøqd meknecir, ew erkir˚ kowl towec nranc: Ardarow¸eamb a– øajnordecir qo ays ßoˇovowrdin, orin Œrkecir, qo zØrow– ¸eamb mxi¸arecir nran qo sowrb bnakavayrowm: Ψoˇo– vowrdner˚ lsecin lowrn ays ow barkacan: SarsaŒ˚ pa– tec Qananacineri erkri bnakiœnerin: Xow˘apahar e– ˇan Edomi datawornern ow movabacineri iæxanner˚: Doˇ bønec nranc, halowmaæ eˇan Qananacineri erkri bolor bnakiœner˚: Φoˇ paten nranc ahn ow sarsaŒ˚, qo baz– ki hzØrow¸eamb ¸oˇ qaranan nranq, minœew or ancni qo ßoˇovowrd˚, T¯—r, minœew or ancni qo ays ßoˇovowrd˚, orin stacar: Ta—r, bnakecro—w nranc ayn leran vray, or ßa– øangow¸iwnn ¯ qo, qo patrastaÆ bnakavayrowm, or srbow– ¸iwn es dar´rel, T¯—r: T¯—r, qo ´eøqe—r˚ patrastecin ayd: T¯r˚ yawitenakan, aøawel qan yawitenakan ¸agawor ¯¿: Erb Œarawoni heÆelazØrn ir kaøqerov ow heÆealnerov Æov mtaw, T¯r˚ nra vray ¸aŒec Æovi jrer˚, isk isray¯lacine– r˚ yatak˚ bacowaÆ Æovi mijov ancan gnacin: Mariam margar¯n‘ Aharoni qoyr˚, ir ´eøqn aøaw ¸mbowk˚, ew bo– lor kanayq gnacin nra yetewic‘ ¸mbowk xŒelov ow pare– lov: Aøajic gnowm ¯r Mariamn ow asowm. ¡fflrhnenq Tiroj˚, qanzi na Œaøqov ¯ ŒaøaworowaÆ. na erivarnern ow heÆe– alnerin Æov˚ ¸aŒec¿: Movs¯s˚ isray¯lacinerin Karmir

117

ELQ

15. 23–16. 8

Æovic taraw hascrec Sowr koœowaÆ anapat˚: Nranq e– req Øroway ˘anaparh gnacin anapati mijov, bayc xme– low jowr œgtan: Ekan Meøa, bayc Meøayowm ¯l œkaroˇacan jowr xmel, orovhetew ayn daøn ¯r: Dra hamar Movs¯sn ayd vayrn anowanec Daønow¸iwn: Ψoˇovowrd˚ trtnjac Movs¯si d¯m ow asac. ¡I?nœ xmenq¿: Movs¯sn aˇaˇakec aø AstowaÆ. ew T¯r˚ nran mi Œayt coyc towec: Movs¯sn ayn netec jri m¯j, ew jowr˚ qaˇcraham dar´aw: Aynteˇ AstowaÆ ßoˇovrdin towec Ør¯nq ow irawownq ew aynteˇ ¯l Œor´ow¸ean en¸arkec nran: Na asac. ¡E¸¯ owæadir lses qo t¯r AstÆow ´ayn˚, nra hamar ha˘eli gorÆer katares, ownkndir lines nra patowirannerin ow en¸arkowes nra bolor hramannerin, qez vray œem ¸aŒi bolor ayn hiwan– dow¸iwnner˚, or ¸aŒeci egiptacineri vray, qanzi es em qez bßækoˇ T¯r˚¿: Ew ekan hasan Eˇim: Aynteˇ kayin jri tasnerkow aˇbiwr ow eظanasown armaweni: Nranq kayq hastatecin aynteˇ, jri mØt:

23

24 25

26

27

Isray¯laci amboˇj ßoˇovowrd˚ Eˇimic ˘anaparh ˚n– 16 kaw ow ekaw Sin anapat˚, or˚ gtnwowm ¯ Eˇimi ow Sinayi mijew: Egiptacineri erkric dowrs galow erkrord amsow– 2 ay tasnhingerord Ør˚ isray¯laci oˇj ßoˇovowrd˚ ana– patowm dßgohec Movs¯sic ow Aharonic: Isray¯lacinern 3 asacin nranc. ¡Aweli law k˚ lin¯r Tiroj harowaÆneri zoh˚ daønayinq Egiptacineri erkrowm, erb msov li ka¸sane– ri mØt ¯inq nstowm ow kowæt hac owtowm, qan ber¯iq mez ays anapat˚, or oˇj ßoˇovrdin sovamah an¯q¿: T¯rn 4 asac Movs¯sin. ¡Aha es ´ez hac k˚ ¸aŒem erknqic: Im ßoˇovowrd˚ ¸oˇ ver kenay ow ayn hawaqi, inœqan anhra– ßeæt ¯ iwraqanœiwr Øroway hamar: Es ayd kerp k˚ Œor– ´em nranc, ¸¯ k’en¸arkowe?n im Ør¯nqnerin, ¸¯ o?œ: Vece– 5 rord Ør˚ ¸oˇ patrasten naxord iwraqanœiwr Øroway ha– mar hawaqaÆi krknapatik˚¿: Movs¯sn ow Aharon˚ asa– 6 cin isray¯laci amboˇj ßoˇovrdin. ¡Erekoyean k’imanaq, or T¯rn ¯ ´ez hanel Egiptacineri erkric, isk aøawØ– 7 tean akanates k˚ lin¯q Tiroj Œaøqin, orovhetew na lsel ¯ AstÆow hand¯p ´er trtownj˚: Menq ovqe?r enq, or trtnjowm ¯q mer d¯m¿: Movs¯sn asac. ¡T¯r˚ lsec mer d¯m 8

16. 9–23

9

10

11, 12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

ELQ

118

owˇˇowaÆ ´er trtownj˚, dra hamar ¯l na erekoner˚ ´ez ow– telow mis, isk aøawØtner˚ yagenalow œaŒ hac piti tay: Menq ovqe?r enq, or ´er trtownj˚ mer d¯m ¯q owˇˇowm. ´er trtownj˚ AstÆow d¯m ¯ owˇˇowaÆ¿: Movs¯sn asac Aha– ronin. ¡Isray¯laci amboˇj ßoˇovrdin yaytni—r. ¡MØtec¯—q Tiroj˚, orovhetew na lsec ´er trtownj˚¿: Minœ Aharon˚ xØsowm ¯r isray¯laci amboˇj ßoˇovrdi het, nranq nayecin d¯pi anapat, ew aha Tiroj Œaøq˚ erewac ampi ´ewov: T¯r˚ xØselov Movs¯si het‘ asac. ¡Lseci isray¯lacine– ri trtownj˚: Ard, xØsi—r nranc het ow asa—. ¡Erekoner˚ mis k’owt¯q, isk aøawØtner˚ hacov k˚ yagenaq: Ew k’ima– naq, or es em ´er T¯r AstowaÆ˚¿: Erekoyean loramargi– ner ¸aŒowecin ow ÆaÆkecin banakateˇin: AøawØtean, erb cØˇ˚ veranowm ¯r banakateˇii ærjapatic, anapa– ti eresin gin´i spitak sermi nman manr ew erkri vrayi eˇeami nman mi ban kar: Erb isray¯laciner˚ tesan ayn, irar asacin. ¡I?nœ ¯ sa¿: Orovhetew œgit¯in, ¸¯ da inœ ¯: Movs¯sn asac nranc. ¡Da ayn hacn ¯, or T¯r˚ ´ez towel ¯ owtelow: T¯r˚ hetewealn ¯ patowirel. ¡Iwraqanœiwr oq drancic ¸oˇ hawaqi aynqan, orqan anhraßeæt ¯ m¯k mar– dow hamar, ˚st ´er ˚ntaniqneri ænœeri ¸owi: Hawaqec¯—q ˚st vranowm gtnowoˇ iwraqanœiwr mardow ¸owi¿: Isray¯– lacinern aydp¯s ¯l arecin. hawaqecin omanq æat, omanq qiœ: ffaŒecin ew tesan, or owm˚ or æat ¯r, sahmanowaÆ œaŒic œawelacaw, isk owm˚‘ qiœ, sahmanowaÆ œaŒic œpaka– sec: Iwraqanœiwr˚ ir kariqi œaŒov ¯r hawaqel: Movs¯sn asac nranc. ¡Oœ oq minœew aøawØt dranic awelcowk œ¸oˇ– ni¿: Omanq, sakayn, Movs¯sin œlsecin. dranic awelcowk mnac aøawØtean: Da ordnotec ow nexec: Movs¯s˚ zayra– caw nranc vray: Dranic yetoy am¯n aøawØt iwraqanœiwr˚ hawaqowm ¯r iren p¯tq eˇaÆi œaŒ: Erb arew˚ taqacnowm ¯r, ayn halwowm ¯r: Vecerord Ør˚ hawaqecin p¯tq eˇaÆi krknapatik˚‘ am¯n m¯ki hamar erkowakan baßin: Ψo– ˇovrdi bolor aøajnordner˚ gnacin Movs¯si mØt ow nran yaytnecin ayd masin: Movs¯sn asac. ¡Ays ¯ Tiroj asaÆ˚. ¡Vaˇ˚ æaba¸ ¯, Tiroj hangstean sowrb Ør˚: Inœ or eŒe– low ¯q, eŒec¯—q, inœ or ¸xelow ¯q, ¸xec¯—q aysØr, isk mnacaÆ

119

ELQ

16. 24–17. 4

am¯n inœ ¸oˇ¯—q amanneri m¯j minœew aøawØt¿: Ew da ¸oˇe– cin minœew aøawØt, inœp¯s nranc hramayel ¯r Movs¯s˚. ayn œnexec, œordnotec: Movs¯sn asac. ¡Ayd ker¯—q aysØr, qa– ni or Tiroj æaba¸ Ørn ¯ aysØr, dranic aysØr daætowm œ¯q gtni: Vec Ør k˚ hawaq¯q da, isk eظnerord Ør˚‘ æaba¸ Ør˚ dranic œi lini¿: Eظnerord Ør˚ ßoˇovrdi mijic omanq elan dranic hawaqelow, bayc œgtan: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Minœew e?rb œpiti ansaq im patowirannerin ow Ør¯nq– nerin: Tesaq, or T¯r˚ ´ez hangstean Ør næanakec ays æaba¸ Ør˚: Dra hamar ¯l na vecerord Ør˚ ´ez erkow Ø– roway hac towec‘ aselov. ¡Λeznic iwraqanœiwr˚ ¸oˇ nsti ir tan˚, eظnerord Ør˚ ¸oˇ oœ oq œelni ayd teˇic¿: Ew ßoˇovowrd˚ eظnerord Ør˚ hangstacaw: Isray¯laciner˚ irenc keraÆi anown˚ drecin man: Da gin´i sermi nman spitak ¯r ow meˇraxorisxi ham own¯r: Movs¯sn asac. ¡Aha ¸¯ inœ hramayec AstowaÆ. ¡Mi amani m¯j m¯k œaŒ mananay lcr¯—q ew ayn pahec¯—q ´er serowndneri hamar, or– p¯szi aœqi aøaj ownenaq ayn hac˚, or dowq keraq anapa– towm, erb T¯r˚ ´ez hanec Egiptacineri erkric¿: Mov– s¯sn asac Aharonin. ¡Mi osk¯ saŒor a—ø, dra m¯j m¯k œaŒ mananay lcro—w ew di—r AstÆow aøaj‘ pahelow ´er serowndne– ri hamar, inœp¯s T¯rn ¯ hramayel Movs¯sin¿: Ew Aharonn ayn i pah drec Ktakaranneri arkˇi aøaj: Isray¯la– ciner˚ qaøasown tari mananay keran, minœew or hasan mi bnakecowaÆ ærjan: Nranq mananay ¯in owtowm, minœew or hasan Œiwnikecineri koˇmer˚: M¯k œaŒ˚ hawasar ¯ ereq griwi m¯k tasnerord masi:

24

25

26 27 28

29

30 31

32

33

34 35

36

Isray¯laci amboˇj ßoˇovowrd˚ Tiroj kargadrow¸ean 17 hama´ayn xowmb-xowmb gnac Sin anapatic ew kayq has– tatec fiaŒidimowm: Aysteˇ, sakayn, jowr œkar, or ßoˇo– vowrd˚ xm¯r: Ψoˇovowrdn sksec meˇadrel Movs¯sin‘ ase– 2 lov. ¡Mez jo—wr towr, or xmenq¿: Movs¯s˚ nranc asac. ¡In– œo?w ¯q in´ meˇadrowm, inœo?w ¯q Œor´owm Tiroj˚¿: Ψoˇovowrdn 3 aynteˇ Æaraw zgalov‘ trtnjac Movs¯si d¯m ow asac. ¡In– œo?w mez hanecir Egiptosic, or Æarawic kotorowe?nq menq ew mer erexanern ow anasownner˚¿: Movs¯s˚ paˇatagin 4 xndrelov Tiroj˚‘ asac. ¡I?nœ anem es ays ßoˇovrdin:

17. 5–18. 3 5

6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

18 2

3

ELQ

120

Mi qiœ ¯l mnay‘ in´ k˚ qarkoÆen¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Gna— ßoˇovrdi aøjewic, qez het vercro—w ßoˇovrdi Æere– rin, ´eøqd a—ø qo ayn gawazan˚, orov harowaÆecir getin, ew ˘amŒay ˚nki—r: Es qeznic aøaj aynteˇ hasnelov‘ k˚ kangnem Qor¯bi ßayøi vray: K˚ harowaÆes ßayøin, dranic jowr k˚ bxi, ew qo ßoˇovowrd˚ k˚ xmi¿: Movs¯sn isray¯la– cineri nerkayow¸eamb aydp¯s ¯l arec: Na ayd vayr˚ koœec ffior´ow¸iwn ew Meˇadranq, orovhetew isray¯laciner˚ me– ˇadrel ¯in ew Tiroj˚ Œor´el‘ aselov. ¡T¯r˚ mer m¯?j ¯, ¸¯? oœ¿: Amaˇ¯kacinern ekan ow fiaŒidimowm paterazmecin isray¯lacineri d¯m: Movs¯sn asac Yesowin. ¡Owßeˇ tˇa– mardik ˚ntri—r ew aøawØtean ver kenalov paterazmi—r amaˇ¯kacineri d¯m: Es k˚ gam ow k˚ kangnem blri gaga– ¸in, ew AstÆow gawazan˚ k˚ lini im ´eøqin¿: Yesown a– rec aynp¯s, inœp¯s iren asel ¯r Movs¯s˚. na paterazmec amaˇ¯kacineri d¯m: Movs¯s˚, Aharonn ow Ovr˚ bar´ra– can blri gaga¸˚: Erb Movs¯s˚ bar´r ¯r pahowm ´eøqer˚, aøawelow¸ean ¯in hasnowm isray¯laciner˚, isk erb ijec– nowm ¯r ´eøqer˚, aøawelow¸ean ¯in hasnowm amaˇ¯kacine– r˚: Ew qani or Movs¯si ´eøqer˚ yognelowc Æanranowm ¯in, Aharonn ow Ovr˚ mi qar aøan ew nra tak˚ drecin: Movs¯– s˚ nstec dra vray, isk Aharonn ow Ovr˚‘ m¯kn ays koˇmic, miwsn ayn koˇmic nra ´eøqer˚ bønaÆ bar´r ¯in pahowm: Ayspisov Movs¯si ´eøqer˚ minœew arewi mayr mtnel˚ bar´– racaÆ mnacin: Yesown srakotor arec amaˇ¯kacinerin ow nranc oˇj zØrq˚: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Ays d¯pq˚ or– p¯s yiæatak gri— aø: Haˇordi—r Yesowin, or amaˇ¯kacine– ri yiæatak˚ jnjelow em erkri vray‘ erknqi nerqoy¿: Mov– s¯s˚ Tiroj hamar zohaseˇan æinec ew dra anown˚ drec‘ ¡T¯rn im apaw¯nn ¯¿: Na asac. ¡Aysp¯s koœeci, qani or T¯rn ir antesaneli ´eøqov paterazmowm ¯ amaˇ¯kaci– neri d¯m serndic serownd¿: Madiami qowrm Yo¸or˚‘ Movs¯si aner˚, imacaw ayn a– m¯n˚, inœ T¯rn arel ¯r Movs¯sin ow isray¯laci ßoˇovrdin. ayn, or T¯r˚ isray¯lacinerin hanel ¯r Egiptosic: Erb Movs¯sn ir kin SeŒorayin yet owˇarkec, Movs¯si aner˚‘ Yo¸or˚, ir het vercrec SeŒorayin ow nra erkow ordi–

121

ELQ

18. 4–19

nerin, oroncic m¯ki anown˚ Gersam ¯r ew næanakowm ¯r‘ ¡Pandowxt ¯i Øtar erkrowm¿, isk erkrordi anown˚‘ Eˇi– azar, or næanakowm ¯r‘ ¡Im hØr AstowaÆ˚ im Øgnakann ¯ ew na Œrkec in´ Œarawoni ´eøqic¿: Yo¸or˚, or Movs¯si anern ¯r, nra knoj ew nra ordineri het ekaw Movs¯si mØt‘ anapat, owr na bnakwowm ¯r AstÆow leran vray: Yayt– necin Movs¯sin‘ aselov. ¡Aha qo aner Yo¸or˚, kind ow erkow ordinerd nra het galis en qez mØt¿: Movs¯sn ˚n– daøaj gnac ir aneroj˚, Ænradrec nra aøaj ew hambowrec nran: Nranq oˇjagowrowecin xaˇaˇow¸eamb, ew Movs¯s˚ nran taraw ir vran˚: Movs¯sn ir aneroj˚ patmec ayn am¯n˚, inœ isray¯lacineri hamar T¯rn arel ¯r Œarawoni ow egiptacineri d¯m, bolor ayn œarœaranqner˚, or irenq krel ¯in ˘anaparhin, ew ¸¯ inœp¯s ¯r T¯r˚ Œrkel irenc: Yo– ¸or˚ zarmacaw ayn bolor baregorÆow¸iwnneri hamar, or T¯rn arel ¯r nranc, ew ¸¯ inœp¯s ¯r nranc azatel egip– tacineri ow Œarawoni ´eøqic: Yo¸orn asac. ¡fflrhneal lini T¯r˚, or Œrkel ¯ sranc egiptacineri ow Œarawo– ni ´eøqic, or ßoˇovrdin azatel ¯ egiptacineri ´eøqic: Hima gitem, or T¯rn aweli meÆ ¯, qan bolor astowaÆner˚: Da erewac, erb egiptaciner˚ bønanowm ¯in nranc vray: Movs¯si aner˚‘ Yo¸or˚, oˇjak¯z ow zoh matowcec AstÆown: Movs¯s˚, Aharonn ow isray¯laci bolor Æerer˚ Movs¯si a– neroj het gnacin Tiroj aøaj ˘aæelow: AøawØtean Mov– s¯s˚ nstec ßoˇovrdin datelow: Oˇj ßoˇovowrd˚ aøawØtic minœew erekoy kangnel ¯r Movs¯si æowrj˚: Yo¸or˚ tesne– lov ayn am¯n˚, inœ Movs¯sn anowm ¯r ßoˇovrdi hamar, a– sac. ¡Ayd i?nœ es anowm dow ßoˇovrdin: Inœo?w es dow miayn nstaÆ, isk ßoˇovowrd˚ aøawØtic minœew erekoy kangnaÆ ¯ æowrjd¿: Movs¯sn asac aneroj˚. ¡Orovhetew ßoˇovowrd˚ galis ¯ in´ mØt AstÆowc irawownq haycelow hamar: Erb nranc mijew v¯˘ ¯ Æagowm, galis en in´ mØt: Es datowm em nrancic iwraqanœiwrin ew yaytnowm AstÆow hramannern ow Ør¯nqner˚¿: Movs¯si aner˚ nran asac. ¡AraÆd ˘iæt œ¯¿: Soskali tanjanqnerov es tanjwowm dow ew qez het eˇoˇ amboˇj ßoˇovowrd˚: Qez hamar Æanr ¯ ayd gorÆ˚, da miaynak anel œes karoˇ: Ard, lsi—r in´, es qez xor–

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17 18

19

18. 20–19. 6

20

21

22

23

24 25

26

27

19 2

3

4

5

6

ELQ

122

howrd piti tam, ew AstowaÆ qez het k˚ lini: AstÆow mØt eˇi—r ßoˇovrdi nerkayacowciœ˚ ew mardkanc asaÆ˚ haˇor– di—r AstÆown: Nranc teˇeak k˚ pahes AstÆow hraman– nerin ow Ør¯nqnerin, nranc coyc k˚ tas ayn ˘anaparh˚, orov ˚n¸analow en, ew ayn gorÆer˚, or p¯tq ¯ kataren: Dow oˇj ßoˇovrdi mijic ˚ntri—r owßeˇ tˇamardkanc‘ as– towaÆapaæt, ardaradat, goøozow¸iwnn atoˇ mardkanc ow ßoˇovrdi vray sranc hazarapetner, hariwrapetner, yisnapetner ow tasnapetner kargi—r: Nranq mætap¯s ¸oˇ daten ßoˇovrdin, karewor gorÆer˚ ¸oˇ yan´nen qez, isk Œoqr datastanner˚ ¸oˇ anen irenq. dranov k˚ ¸e¸ewacnes qo gorÆer˚, ew nranq k˚ linen qo Øgnakan– ner˚: E¸¯ ays bann anes, AstowaÆ k˚ zØracni qez, dow k˚ karoˇanas tokal, ew oˇj ßoˇovowrd˚ xaˇaˇow¸eamb k˚ veradaønay ir teˇ˚¿: Movs¯sn ansac ir aneroj asaÆin ew arec ayn am¯n˚, inœ na asac iren: Movs¯s˚ bolor is– ray¯lacineri mijic ˚ntrec owßeˇ tˇamardkanc, ßoˇovrdi vray nranc hazarapetner, hariwrapetner, yisnapet– ner ow tasnapetner kargec: Sranq amboˇj ßamanak patrast ¯in ßoˇovrdin datelow: Nranq karewor gor– Æer˚ yan´nowm ¯in Movs¯sin, isk Œoqr gorÆer˚ datowm ¯in irenq: Movs¯s˚ ˘anaparh drec ir aneroj˚, ew sa gnac ir erkir˚: Egiptacineri erkric isray¯lacineri dowrs galowc e– req amis anc, aøajin isk Ør˚ nranq hasan Sinayi a– napat˚: Nranq dowrs galov fiaŒidimic, ekan Sina– yi anapat˚ ew kayq hastatecin aynteˇ, anapatowm: Isray¯laciner˚ kayq hastatecin aynteˇ, leran dimac: Movs¯s˚ bar´racaw AstÆow leø˚: AstowaÆ leran vrayic kanœec nran ow asac. ¡Aysp¯s k’ases Yakobi yetnord– nerin ew k˚ yaytnes Isray¯li ordinerin. ¡Dowq inqnerd tesaq, ¸¯ inœer bereci egiptacineri glxin, isk ´ez, inœ– p¯s arÆiwn ¯ ir ¸eweri vray aønowm, bar´racri in´ mØt: Ard, e¸¯ owæadir ls¯q im asaÆ˚ ew pah¯q im draÆ owx– t˚, dowq bolor azgeri m¯j k˚ lin¯q im ˚ntreal ßoˇovowrd˚, orovhetew imn ¯ amboˇj erkir˚: Dowq k˚ lin¯q in´ ha– mar orp¯s ¸agaworow¸iwn, orp¯s qahanayow¸iwn ew orp¯s

123

ELQ

19. 7–21

sowrb azg: Im ays asaÆner˚ dow k˚ haˇordes isray¯la– cinerin¿: Movs¯s˚ veradar´aw, kanœec ßoˇovrdi Æererin ew nranc haˇordec bolor ayn xØsqer˚, or nran patowirel ¯r AstowaÆ: Ψoˇovowrd˚ miahamowø patasxan towec ow asac. ¡Ayn am¯n˚, inœ asel ¯ AstowaÆ, k˚ katarenq ow k˚ hnazandowenq¿: Movs¯s˚ ßoˇovrdi asaÆ˚ haˇordec Ast– Æown: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aha es qez mØt piti gam ampi sean m¯j, or ßoˇovowrd˚ lsi ayn, inœ es aselow em qez, ew na yawitean piti hawatay qez¿: Movs¯s˚ ßoˇovrdi asaÆ˚ haˇordec AstÆown: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Iji—r, kargadri—r ßoˇovrdin, maqri—r nranc aysØr ew vaˇ˚, naew ¸oˇ lowanan irenc zgestner˚, orp¯szi errord Ør˚ pat– rast linen, orovhetew errord Ør˚ T¯r˚ oˇj ßoˇovrdi aœqi aøaj ijnelow ¯ Sina leran vray: Ψoˇovrdi ow leran mi– jew taraÆow¸iwn k˚ ¸oˇnes ew k’ases. ¡Zgo—yæ eˇ¯q, leran vray mard œbar´ranay ow dran œmØtenay, orovhetew ov mØ– tenay leran, mahowamb piti patßowi: Leran mØtecoˇin orew¯ ´eøq œdipœi, orovhetew dran dipœoˇ˚ k˚ qarkoÆowi kam netahar k˚ lini. anasown lini, ¸¯ mard‘ œi apri: Nranq karoˇ en leø˚ bar´ranal miayn ayn ßamanak, erb orotner˚, æeŒoraharow¸iwnn ow amp˚ veranan leran vra– yic¿: Movs¯s˚ leøic ijaw ßoˇovrdi mØt ow maqrec nranc: Nranq lowacin irenc zgestner˚: Movs¯sn asac ßoˇovrdin. ¡Patra—st eˇ¯q, ereq Ør kananc œmer´enaq¿: Errord Ørn aøawØtean Sina leran vray orotner lsowecin, Œaylata– kowmner ow migaxaøn amp erewac. ew æeŒori ´ayn˚ owßgin hnœowm ¯r: Banakateˇowm gtnowoˇ oˇj ßoˇovowrd˚ zarhow– rec: Movs¯s˚ ßoˇovrdin banakateˇiic taraw AstÆown ˚ndaøaj ew kangnecrec Sina leran storoti æowrj˚: Si– na leøn amboˇjovin Æxowm ¯r, qani or AstowaÆ nra vray ijel ¯r ibrew howr: Nra Æowx˚ bar´ranowm ¯r inœp¯s hnoci Æowx: Bolor mardik xist zarhowrecin, orovhetew æeŒo– ri ´ayn˚ taraÆwowm ¯r aweli heøow ew hnœowm ¯r œaŒazanc owßeˇ: Movs¯s˚ xØsowm ¯r, isk AstowaÆ orota´ayn pa– tasxanowm ¯r nran: T¯rn ijaw Sina leran vray, leran katarin: T¯r˚ Movs¯sin kanœec leran gaga¸˚, ew Mov– s¯s˚ bar´racaw aynteˇ: AstowaÆ xØsec Movs¯si het‘

7

8

9

10

11

12

13

14

15, 16

17 18

19

20

21

19. 22–20. 14

22 23

24

25

20, 2 3 4

5

6 7

8 9 10

11

12

13, 14

ELQ

124

aselov. ¡Iji—r, kargadri—r qo ßoˇovrdin. AstÆown tesne– low hamar œmer´enan ew ayd pat˘aøov nrancic æater˚ œkorœen: AstÆown mØtecoˇ qahananern ¯l ¸oˇ maqrowen, orp¯szi T¯r˚ korstean œmatni nranc¿: Movs¯sn asac AstÆown. ¡Ψoˇovowrd˚ œi karoˇ Sina leø˚ bar´ranal, o– rovhetew dow inqd es mez patowirel ew asel, ¸¯‘ ¡Mard– kanc ow leran mijew taraÆow¸iwn k˚ ¸oˇnes ew leø˚ sowrb k˚ høœakes¿: T¯rn asac nran. ¡Gna—, iji—r ow yetoy aysteˇ bar´raci—r Aharoni het, bayc qahananern ow ßoˇovowr– d˚ ¸oˇ œyandgnen bar´ranal AstÆow mØt, orp¯szi T¯r˚ nranc korstean œmatni¿: Movs¯sn ijaw ßoˇovrdi mØt ew asac nranc. T¯r˚ yaytnec heteweal bolor patgamner˚‘ aselov. ¡E—s em qo T¯r AstowaÆ˚, or qez haneci Egiptacineri erkric‘ strkow¸ean tnic: In´nic baci ayl astowaÆner œpiti li– nen qez hamar: Verewowm‘ erknqowm, nerqewowm‘ erkri vray, ew erkri xorqi jreri m¯j eˇaÆ orew¯ bani nmanow¸eamb qez kowøqer œpiti kertes: ffpiti erkrpages ow œpiti paætes dranc, orovhetew e—s em qo T¯r AstowaÆ˚‘ mi na– xan´ot AstowaÆ. hayreri meˇqeri hamar patßowm em ordinerin, in´ atoˇ mardkanc noynisk errord ow œorrord serndin, isk in´ siroˇ ow im hraman˚ kataroˇ mard– kanc minœew hazarerord serndin oˇormowm em: Qo t¯r AstÆow anownn zowr teˇ˚ œpiti artasanes, orovhetew T¯r˚ ardar œi hamarowm nran, ov ir anown˚ zowr teˇn ¯ artasanowm: Yiæi—r æaba¸ Ør˚, orp¯szi sowrb pahes ayn: Vec Ør piti aæxates ew piti katares qo bolor gorÆe– r˚: Eظnerord Ør˚ qo t¯r AstÆow æaba¸ Ørn ¯: Ayd Ør˚ dow oœ mi gorÆ œpiti anes, oœ ¯l qo tˇan ow aˇjik˚, qo Æaøan ow qo aˇaxin˚, qo ¯æn ow qo ez˚, qo bolor anasown– ner˚, qez mØt gtnowoˇ Øtarakann ow qez mØt bnakowoˇ pandowxt˚, orovhetew T¯r AstowaÆ vec Ørowm steˇÆec erkinqn ow erkir˚, Æovn ow ayn am¯n˚, inœ dranc m¯j ¯, isk eظnerord Ør˚ hangstacaw: Dra hamar ¯l T¯rn Ørhnec eظnerord Ør˚ ew ayn sowrb høœakec: Patowi—r qo hØrn ow qo mØr˚, orp¯szi bariq gtnes, erkar apres bareber ayn erkri vray, or T¯r AstowaÆ talow ¯ qez: Mi— spanir: Mi—

125

ELQ

20. 15–21. 6

ænacir: Mi— goˇacir: Qo harewani d¯m sowt vkayow¸iwn mi— towr: O—œ qo mer´awori tan, o—œ nra agaraki vray aœq mi— ownecir: O—œ qo mer´awori knoj vray, o—œ nra Æaøayi vray, o—œ nra aˇaxnow vray, o—œ nra ezan vray, o—œ nra ¯æi vray, o—œ nra anasowni vray, o—œ ayn ameni vray, inœ qo mer´aworinn ¯, aœq mi— ownecir¿: Oˇj ßoˇovowrd˚ lsowm ¯r orot˚, æeŒo– ri ´ayn˚, tesnowm Œaylatakowmnern ow Æxacoˇ leø˚: Oˇj ßoˇovowrd˚ zarhowrec, ˚nkrkec ow kangnec heøow: Mardik asacin Movs¯sin. ¡Do—w xØsir mez het, ew menq k˚ hnazan– dowenq: AstowaÆ ¸oˇ œxØsi mez het, ¸¯ œ¯ karoˇ enq meønel: Movs¯sn asac nranc. ¡Srtapndowec¯—q, orovhetew Astow– aÆ ´ez Œor´elow hamar ekaw ´ez mØt, orp¯szi nra erkiwˇ˚ lini ´er m¯j, ew dowq meˇq œgorƯq¿: Ψoˇovowrd˚ leøic heøow ¯r kangnaÆ, isk Movs¯s˚ mtaw maøaxowˇi m¯j, owr gtnwowm ¯r AstowaÆ: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aysp¯s k’ases Yakobi serndin ew k˚ haˇordes Isray¯li ordinerin. ¡Dowq inqnerd tesaq, or es erknqic xØseci ´ez het: Λez hamar osk¯ ow arÆa¸¯ astowaÆner œpatrast¯q: In´ hamar hoˇaæ¯n zohaseˇan k˚ patrast¯q ew dra vray, am¯n teˇ, owr k˚ dnem im anown˚, k˚ matowc¯q ´er oˇjak¯znern ow ´er xa– ˇaˇow¸ean zoher˚, ´er oœxarnern ow ´er arjaøner˚: Es k˚ gam qez mØt ow k’Ørhnem qez: Isk e¸¯ zohaseˇan˚ qaric kaøowces, dra qarer˚ yˇkowaÆ ¸oˇ œlinen, orovhetew e¸¯ qo ´eøqi gorÆiq˚ dipcnes dran, apa da pˇÆowaÆ k˚ lini: Im zohaseˇani vray asti˘annerov œbar´ranas, orp¯szi dra vray qo amظoyq˚ œereway¿:

15, 16 17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

¡Sranq en ayn kanonner˚, or piti yaytnes nranc. E¸¯ 21, 2 gnes ebrayeci mi strowk, vec tari na ¸oˇ Æaøayi qez ew eظnerord tarowm aøanc Œrkagni azat ¸oˇ ar´akowi: E¸¯ na miaynak ¯ townd mtel, miaynak ¯l ¸oˇ gnay, isk e¸¯ 3 ir knoj het ¯ mtel, kinn ¯l ¸oˇ gnay nra het: E¸¯ ir t¯– 4 r˚ nran kin tay, ew kin˚ nra hamar tˇaner ew aˇjikner Æni, apa kinn ow zawakner˚ ¸oˇ patkanen nra tiroj˚, isk na ¸oˇ gnay miaynak: E¸¯ strowkn aøarkelov asi, 5 ¸¯‘ ¡Sireci im tiroj˚, im knojn ow im zawaknerin ew a– zatow¸iwn œem owzowm¿, apa nra t¯r˚ nran ¸oˇ kangnec– ni AstÆow ateanin, aynowhetew beri ir tan døan semi 6

21. 7–22

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19

20

21

22

ELQ

126

mØt, heriwnov Æaki nra akanj˚, ew na nran ¸oˇ Æaøayi cmah: E¸¯ orew¯ m¯kn ir aˇjkan orp¯s aˇaxin va˘aøi, apa ayd aˇjik˚ ¸oˇ œazatagrowi, inœp¯s azatagrwowm en strkowhiner˚: E¸¯ ayd aˇaxin˚, or˚ sahmanowaÆ ¯r ir tiroj hamar, aylews ha˘eli œlini nran, apa T¯r˚ ¸oˇ Œrkagnov va˘aøi nran, bayc Øtarazgi mardow va˘aøe– low irawownq œowni, ¸¯ œ¯ nran anargaÆ k˚ lini: E¸¯ na ir gnaÆ aˇaxnin sahmanel ¯ ir ordow hamar, nra het ¸oˇ varowi aynp¯s, inœp¯s varwowm ¯ ir dowstreri het: E¸¯ amowsnacaÆ mi mard amowsnanay naew mi owriæ knoj het, ¸oˇ œzrki naxkin knoj˚ goyow¸ean mijocneric, zgestne– ric ow amowsnakan partakanow¸iwnic: E¸¯ amowsinn ays ereq pahanjner˚ œkatari nra nkatmamb, apa kinn a– øanc Œrkagni‘ ´ri, azat ¸oˇ ar´akowi¿: ¡E¸¯ orew¯ mard harowaÆi m¯kin, ew sa mahanay, apa harowaÆoˇ˚ mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: E¸¯ spanow¸iwn˚ katarow– el ¯ oœ ¸¯ spanoˇi kamqov, ayl AstowaÆ ¯ matnel nran nra ´eøq˚, apa spanoˇin ¸oˇ coyc trowi mi teˇ, owr na apastan ¸oˇ gtni: E¸¯ m¯k˚ œaranengØr¯n spani ir mer´aworin ew Œaxowsti dimelov apastani im zohase– ˇanin, dar´eal k’aønes nran ow k˚ spanes: Ov or harow– aÆi ir hØr˚ kam mØr˚, mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: E¸¯ m¯k˚ goˇanay mi isray¯lacow ew va˘aøi, ew kam ir mØt gtnen nran, apa sa mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: Ov or vatabani ir hØrn ow ir mØr˚, mahapatßi ¸oˇ en¸ar– kowi: E¸¯ erkow mardik køowen, ew nrancic m¯k˚ qarov kam bøowncqov harowaÆi miwsin, ew sa oœ ¸¯ mahanay, ayl anko– ˇin ˚nkni, apa e¸¯ towßaÆ˚ otqi kangni ew karoˇanay cowpi Øgnow¸eamb qaylel, harowaÆoˇ˚ ¸oˇ anpart lini, bayc towßaÆi aæxatanqic zrkowelow vnasi ow bßækow¸ean hamar ¸oˇ hatowcowm v˘ari: E¸¯ m¯k˚ gawazanov harow– aÆi ir strowkin kam ir strkowhown, ew sranq meønen nra harowaÆic, apa t¯r˚ vr¯ßxndrow¸ean piti en¸arkowi datastanov, isk e¸¯ nranq m¯k kam erkow Ør apren, t¯– r˚ vr¯ßxndrow¸ean œi en¸arkowi, qani or na nranc ir ar– Æa¸ov ¯ gnel: E¸¯ erkow tˇamardik køowelis zarnowen mi yˇi knoj, ew kin˚ ptowˇ˚ deø œ´ewaworowaÆ vißi, harowaÆo–

127

ELQ

21. 23–22. 2

ˇ˚ ¸oˇ hatowci vnas˚. inœ or pahanji knoj amowsin˚, na ¸oˇ v˘ari ˚st sahmanowaÆ kargi ew tay aˇaœelov: Isk e¸¯ ptowˇ˚ ´ewaworowaÆ lini, apa ¸oˇ hatowci ˚st ays kargi. keanqi dimac‘ keanq, aœqi dimac‘ aœq, atami di– mac‘ atam, ´eøqi dimac‘ ´eøq, otqi dimac‘ otq, xarani dimac‘ xaran, v¯rqi dimac‘ v¯rq, harowaÆi dimac‘ harow– aÆ: E¸¯ m¯k˚ harowaÆi ir strki kam ir strkowhow aœqin ow kowracni nran, apa ir kowracraÆ aœqi hamar nranc azat ¸oˇ ar´aki: E¸¯ jardi ir strki kam strkowhow atam˚, apa ir jardaÆ atami hamar nranc azat ¸oˇ ar´aki¿: ¡E¸¯ mi cowl harowaÆi mi tˇamardow kam knoj, ew sranq meønen, apa cowl˚ ¸oˇ qarkoÆowi, nra mis˚ ¸oˇ œowten, isk cowli t¯r˚ anpart ¸oˇ lini: E¸¯ cowl˚ nax– kinowm ews harowaÆoˇ ¯ eˇel, ew ayd aø¸iw nra tiroj˚ bo– ˇoqaÆ en eˇel, bayc sa cowlin m¯jteˇic œi veracrel, ew e¸¯ cowl˚ tˇamard kam kin spani, apa cowl˚ ¸oˇ qarkoÆowi, isk cowli t¯r˚ miaßamanak mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: Isk e¸¯ tiroj vray Œrkagin næanakowi, apa ir xlaÆ ke– anqi dimac t¯r˚ ¸oˇ v˘ari næanakowaÆ Œrkagin˚: E¸¯ cowl˚ mi tˇayi kam mi aˇjkay harowaÆi, noyn kerp ¸oˇ varowen nra het: E¸¯ cowl˚ mi strowki kam strkowhow harowaÆi, clat¯r˚ nranc tiroj˚ eresown sikˇ arÆa¸ ¸oˇ v˘ari, isk cowl˚ ¸oˇ qarkoÆowi: E¸¯ m¯k˚ Œos bacelowc kam jrhor Œorelowc yetoy dranq œÆaÆki, ew dranc m¯j ar– jaø kam ¯æ ˚nkni, Œosi t¯r˚ arÆa¸ ¸oˇ v˘ari anasowni tiroj˚, isk l¯æ˚ ¸oˇ yan´nowi iren: E¸¯ m¯ki cowl˚ harow– aÆi mi owriæ mardow cowlin, ew sa satki, kendani mnacaÆ cowl˚ ¸oˇ va˘aøen ew dra ar߯q˚ ¸oˇ baßanen: Φoˇ ba– ßanen naew spanowaÆ cowl˚: Isk e¸¯ naxkinowm ¯l git¯in, or cowl˚ harowaÆoˇ ¯ eˇel, ew ayd masin dra tiroj˚ boˇo– qaÆ en eˇel, bayc na ir cowl˚ m¯jteˇic œi veracrel, ¸oˇ cowl hatowcowi cowli Œoxar¯n, isk spanowaÆ cowl˚ ¸oˇ trowi tiroj˚¿:

23

24 25

26

27

28

29

30 31

32

33

34 35

36

¡E¸¯ m¯k˚ arjaø kam oœxar goˇanay, mor¸i kam va– 22 ˘aøi ayn, apa m¯k arjaøi Œoxar¯n hing arjaø ¸oˇ ha– towci, isk m¯k oœxari Œoxar¯n‘ œors oœxar: E¸¯ goˇin 2 mahacow harowaÆ hascnen tan patin ancq bacelis, ¸oˇ

22. 3–14 3

4 5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

ELQ

128

da spanow¸iwn œditowi: Isk e¸¯ d¯pq˚ arewaÆagic ye– toy katarowi, spanoˇ˚ mahapart k˚ ditowi ew mahowan k’en¸arkowi: E¸¯ goˇ˚ hatowcelow oœinœ œowni, apa inq˚ ¸oˇ va˘aøowi, orp¯szi hatowci ir goˇacaÆi Œoxar¯n: Isk e¸¯ na bønowi, ew goˇØn˚‘ arjaø, ¯æ ew oœxar, gtnowi ir mØt, apa na krknakin ¸oˇ hatowci: E¸¯ m¯kn ir ana– sownn araÆecnelis ¸oyl ¯ talis, or anasownn araÆi owriæi handowm, apa ir handic ¸oˇ hatowci ˚st ŒœacraÆ berqi œaŒi: Isk e¸¯ hand˚ Œœacrel ¯ amboˇjow¸eamb, apa ¸oˇ hatowci ir handi ow ir aygow ˚ntir hatowaÆov: E¸¯ m¯k˚ ir handi Œæer˚ vaøelow hamar krak ani, ew nra vaøaÆ krak˚ taraÆowi ow ayri m¯k owriæi kal˚ kam coreni æeˇj˚ kam hand˚, apa vnas˚ ¸oˇ hatowci na, ov hrdehi hamar meˇawor ¯: E¸¯ m¯k˚ mi mardow arÆa¸ kam orew¯ ayl ir tay pahelow, ew ayn goˇacowi ayd mardow tnic, e¸¯ goˇ˚ gtnowi, ¸oˇ krknakin hatowci, isk e¸¯ goˇ˚ œgtnowi, a– pa tan t¯r˚ ¸oˇ AstÆow aøaj erdowi, or inqn amenewin œi iwracrel ayd mardow iren pah towaÆ ir˚: Arjaøi ow ¯æi, oœxari ow hagowsti ew am¯n tesak baneri korowstnerin veraberoˇ ew v¯˘ yarowcoˇ xndirneri iskow¸iwn˚ parzelow npatakov erkow koˇmer˚ ¸oˇ kangnen AstÆow datasta– ni aøaj: Nrancic owm or AstowaÆ meˇawor ˘anaœi, na krknakin ¸oˇ hatowci miwsin: E¸¯ m¯k˚ mi mardow ¯æ, ez, oœxar kam orew¯ ayl anasown i pah tay ew pah trowaÆ˚ vnasowaÆq stanay, satki kam yaŒætakowi, ew ayd ba– n˚ hastatoˇ oœ mi vkay œlini, apa erkowsi mijew ¸oˇ AstÆown trowaÆ erdowm˚ orp¯s vkayow¸iwn lini: Na, owm mØt anasown˚ pah ¯ trowaÆ eˇel, e¸¯ erdowi, or erbeq neng mtadrow¸iwn œi ownecel miwsi towaÆ awandi nkat– mamb, apa t¯r˚ ¸oˇ bawararowi dranov, isk pahoˇ˚ ¸oˇ œtowganowi: Isk e¸¯ apacowcowi, or irØq ir mØtic en goˇacel, apranqi tiroj˚ ¸oˇ hatowci vnas˚: Isk e¸¯ pah trowaÆ anasownin mi gazan ¯ yØæotel, orp¯s apa– coyc na ¸oˇ beri anasowni l¯æ˚ ew vnas˚ œhatowci: E– ¸¯ m¯k˚ mi ir kam anasown xndri m¯k owriæic, ew dranq jardowen, satken kam yaŒætakowen, isk t¯r˚ dranc mØt nerkay œlini, apa awand˚ vercnoˇ˚ ¸oˇ hatowci vnas˚:

129

ELQ

22. 15–23. 4

E¸¯ d¯pq˚ katarowelis t¯r˚ awandi mØt nerkay lini, a– wand vercnoˇ˚ vnas˚ ¸oˇ œhatowci: E¸¯ da var´ov ¯ Œox aøel, vnasn ayd var´ov ¯l ¸oˇ hatowci¿: ¡E¸¯ m¯k˚ xabi œnæanowaÆ mi koysi ew paøki nra het, glxagin ¸oˇ v˘ari ow amowsnanay nra het: Ew e¸¯ aˇjkay hayr˚ œhama´ayni nran know¸ean tal ir aˇjkan, xaboˇ˚ nra hØr˚ arÆa¸ ¸oˇ v˘ari aynqan, inœqan glxagin ¯ sahmanowaÆ koyseri hamar: Mi— ¸oˇ¯q, or kaxardnern apren: Ov or kenak– ci anasowni het, nran mahapatßi en¸arkec¯—q: Ov or kowøqerin zoh matowci, mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: Zoh matowcec¯—q miayn Tiroj˚: Pandowxtin mi— œarœar¯q, mi— neˇ¯q nran, orovhetew dowq ews pandowxt ¯iq Egiptaci– neri erkrowm: Oœ mi ayri knoj kam orbi mi— tanj¯q: E¸¯ tanj¯q nranc, ew nranq boˇoq bar´racnelov dimen in´, es k˚ lsem nranc ´ayn˚, sastik k˚ barkanam, srakotor k’anem ´ez, ´er kanayq k’ayrianan, isk ´er zawakner˚ orb k˚ daønan: E¸¯ arÆa¸ es Œox talis aˇqat eˇ– bØrd, neˇ˚ mi— gcir nran ew tokosner mi— pahanjir nra– nic: E¸¯ graw vercnes m¯ki ba˘kon˚, minœew arewi mayr mtnel˚ veradar´ro—w ayn, orovhetew da nra ew— verarkown ¯, ew— nra merkow¸iwn˚ ÆaÆkoˇ hander´˚, orov ew na qnowm ¯: Ew e¸¯ na boˇoqi in´, es k˚ lsem nran, orovhetew oˇor– maÆ em: Qo astowaÆnerin mi— vatabanir ew qo ßoˇovrdi aøajnordin mi— hayhoyir: Qo kali ow hn´ani ardiwnq˚ mi— ktrir in´nic: Qo ordineric andraniknerin in´ k˚ nowi– raberes: Noyn kerp k˚ varowes qo arjaøi, oœxari ow ¯æi aøajnaÆinneri het: Dranq eظ˚ Ør ¸oˇ mnan irenc mØr mØt, isk ow¸erord Ør˚ dranq k˚ nowiraberes in´: Im ays asaÆner˚ katarelov‘ dowq in´ hamar sowrb mardik k˚ li– n¯q: Gazani yØæotaÆ kendanow mis mi— ker¯q, ayl æa—n˚ ne– tec¯q¿:

15

16

17

18, 19 20

21

22, 23

24

25

26 27

28 29 30

31

¡Akanj mi— dir sowt lowrerin: Yan´n mi— aø yØgowt an– 23 irawi aniraw vkay linel: MeÆamasnow¸ean˚ hetewelov‘ 2 œar gorÆeri yetewic mi— ˚nkir: Bazmow¸ean˚ mi— xaønowir‘ anirawow¸iwn gorÆelow hamar nran en¸arkowelov, ew da– 3 ti tak ˚nkaÆin yanirawi mi— xˇ˘a datastani ßama– nak: E¸¯ handipes qo ¸ænamow molorowaÆ ezan kam ¯– 4

23. 5–21 5

6 7

8

9

10 11

12

13 14 15

16

17

18

19

20

21

ELQ

130

æin, dran k˚ dar´nes ow k˚ hascnes ir tiroj˚: E¸¯ tes– nes, or m¯ki grast˚ beøan Æanrow¸ean tak ˚nkel ¯, nra koˇqic antarber mi— ancir, ayl nran Øgnelov bar´rac– ro—w ayn: Mi— æeˇir dati ˚n¸acq˚, e¸¯ noynisk datowoˇ˚ qo Æanظn ¯: Heøow k˚ mnas am¯n tesak aniraw gorÆe– ric: Mahowan œdatapartes anpartin ow ardarin: Me– ˇaworin kaæaøowelov œardaracnes: Kaæaøq œvercnes, o– rovhetew kaæaøq˚ kowracnowm ¯ angam payÆaøatesneri aœqer˚ ew awerowm ardar gorÆer˚: Pandowxtin mi— ˘næir. dowq git¯q pandowxt mardkanc vi˘ak˚, orovhetew dowq ews pandowxt ¯iq Egiptacineri erkrowm¿: ¡Vec tari k˚ mæakes qo hoˇ˚ ew k˚ hawaqes dra berq˚: Eظnerord tarowm œes mæaki ayn ew k˚ ¸oˇnes, or hangstanay: Qo ceˇi aˇqatner˚ ¸oˇ owten inqnaboys berq˚, isk dranic awelacaÆner˚ ¸oˇ owten vayri gazanner˚: Aydp¯s k˚ va– rowes qo aygow ew qo ´i¸astani het: Vec Ør k’aæxates, isk eظnerord Ør˚ k˚ ¸oˇnes, or hangstanan qo ezn ow ¯æ˚, hangstanan naew qo aˇaxnow ew Øtarakani ordi– ner˚: Inœ or asaci ´ez, k˚ katar¯q: ffltar astowaÆner mi— paæt¯q, nranc anownner˚ ´er beranic œlsowen¿: ¡Ta– roway m¯j ereq angam in´ hamar tØn k˚ katar¯q: Ba– ˇarjakerac tØn˚ k˚ pah¯q: Nor berqi amsin eظ˚ Ør baˇarj hac k’owt¯q, inœp¯s patowirel em ´ez, orovhetew dowq a—yd ßamanak elaq Egiptacineri erkric: Im aøaj datarka´eøn œerewas: Inœ ¯l or canaÆ lines qo han– dowm, k˚ katares amaøoway qo aøajin berq˚ qaˇelow tØ– n˚: TØn k˚ katares naew taroway verjowm, erb handic hawaqaÆ k˚ lines qo berq˚: Qo ßoˇovrdi bolor arow za– wakner˚ taroway m¯j ereq angam p¯tq ¯ nerkayanan t¯r AstÆown: Qo araÆ zohaberow¸ean ariwn˚ ¸¸xmorov ha– ci vray œ¸aŒes, ew im tØnin arowaÆ zohaberow¸ean ˘ar– p˚ minœew aøawØt œpahes: Qo aøajin berqi ardiwnq˚ k˚ beres qo t¯r AstÆow town˚: Gaø˚ ir mØr ka¸i m¯j œeŒes¿: ¡Ew aha es im hreætakin owˇarkowm em qez mØt, orp¯szi na qo aøajic gnalov‘ qez pahpani ˘anaparhin ow ta– ni ayn erkir˚, or patrasteci qez hamar: Zgo—yæ eˇir an´id nkatmamb, lsi—r ow hnazandowi—r nran, orp¯szi na

131

ELQ

23. 22–24. 3

œxoræi qeznic, orovhetew na im anownov ¯ gorÆelow: E¸¯ owæadir lses im xØsq˚ ew katares ayn am¯n˚, inœ asel em qez, es k˚ linem qo ¸ænamineri ¸ænamin ew k˚ daønam qo hakaøakordneri hakaøakord˚, orovhetew im hreætak˚ qez aøajnord k˚ lini, qez k˚ tani amorhacineri, qe– tacineri, Œerezacineri, qananacineri, gergesacine– ri, xewacineri ow yebowsacineri mØt, oronc es kotorelow em: fferkrpages nranc astowaÆnerin, œpaætes nranc ew œkatares ayn, inœ nranq en katarowm, ayl qarowqa—nd a– ra dranq ew jardir Œæri—r nranc yowæar´anner˚: Paæti—r qo t¯r AstÆown, ew es k’Ørhnem qo hacn ow jowr˚ ew ´eznic k˚ vanem hiwandow¸iwnner˚: Qo erkrowm anseøownak tˇa– mard ew amowl kin œen linelow: Es awelacnelow em qo keanqi tariner˚: Es piti owˇarkem im ah˚, or da aøajnordi qez, piti sarsaŒecnem bolor ayn azgerin, oronc erki– r˚ otq piti dnes: Qo bolor hakaøakordnerin Œaxows– ti piti matnem: Qo aøajic iæameˇowner piti owˇar– kem, or qeznic heøow qæen amorhacinerin, xewacinerin, qananacinerin ow qetacinerin: Mi taroway ˚n¸acqowm œ¯, or piti heøacnem nranc qeznic, orp¯szi erkir˚ a– napati œveraÆowi, ew qo ærjakayqowm œbazmanan erkri gazanner˚: Kamac-kamac piti heøacnem dranc qez– nic, minœew or bazmanas ow ßaøanges erkir˚: Qo erkri taraÆq˚ sahmanelow em Karmir Æovic minœew ffiˇætacine– ri Æov˚ ew anapatic minœew EŒrat meÆ get˚: Λer ´eøq˚ piti yan´nem ayd erkri bnakiœnerin ow nranc heøow pi– ti qæem qeznic: Dow nranc ow nranc œastowaÆneri het owxt œdnes: Nranq qo erkrowm œpiti bnakowen, orp¯szi im nkatmamb yancanqi œmˇen qez, orovhetew, e¸¯ Æaøayes nranc œastowaÆnerin, nranq gay¸akˇow¸iwn k˚ linen qez hamar¿:

22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

32 33

AstowaÆ asac Movs¯sin. ¡Bar´rac¯—q Tiroj mØt dow, A– 24 haron˚, Nabad˚, Abiowdn ow Isray¯li Æereric eظanasown tˇamard: Nranq Tiroj˚ ¸oˇ erkrpagen heøowic: Ast– 2 Æown ¸oˇ mØtenay miayn Movs¯s˚, isk miwsner˚ ¸oˇ œmØ– tenan: Ψoˇovowrd˚ nranc het ¸oˇ œbar´ranay¿: Mov– 3 s¯sn ekaw ow ßoˇovrdin yaytnec AstÆow bolor patgam–

24. 4–25. 2

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13 14

15 16

17

18

25, 2

ELQ

132

nern ow kanonner˚: Oˇj ßoˇovowrd˚ mia´ayn patasxan towec ow asac. ¡K˚ katarenq bolor ayn patgamner˚, or towel ¯ T¯r˚, k’en¸arkowenq dranc¿: Movs¯s˚ gri a– øaw Tiroj bolor patgamner˚: Movs¯sn aøawØtean ver kenalov‘ zohaseˇan kaøowcec leran storotin ew tas– nerkow v¯m kangnecrec‘ ˚st Isray¯li tasnerkow ceˇeri ¸owi: Na owˇarkec isray¯laci eritasardner, oronq oˇ– jak¯zner matowcecin, Œrkow¸ean hamar AstÆown hor¸er zohaberecin: Movs¯sn aønelov zoheri arean k¯s˚‘ lcrec amanneri m¯j, isk arean miws k¯s˚ heˇec zohaseˇani a– øaj: Na, vercnelov owxti girq˚, kardac i lowr ßoˇo– vrdi: Ψoˇovowrdn asac. ¡Ayn am¯n˚, inœ asel ¯ T¯r˚, k˚ katarenq, k’en¸arkowenq¿: Movs¯s˚, vercnelov ariwn˚, æaˇ towec ßoˇovrdi vray ow asac. ¡Sa ayn owxti ariwnn ¯, or knqec T¯r˚ ´ez het, orp¯szi katar¯q nra bolor patgamner˚¿: Movs¯s˚, Aharon˚, Nabad˚, Abiowdn ow isray¯laci Æereric eظanasown tˇamard bar´racan ew tesan ayn teˇ˚, owr kangnel ¯r Isray¯li AstowaÆ˚: Nra kangnaÆ teˇ˚ karÆes æaŒiwˇayi aˇiwsnerov ¯r zarda– rowaÆ, ew da jinj erknqi nmanow¸iwnn own¯r: Isray¯laci ˚ntrealneric oœ m¯k˚ œmeøaw: Nranq yaytnowecin aynteˇ, owr gtnwowm ¯r AstowaÆ: Ew keran ow xmecin: T¯rn a– sac Movs¯sin. ¡Bar´raci—r in´ mØt‘ leø˚, aynteˇ eˇi—r, ew qez piti tam qar¯ ayn taxtakner˚, oronc vray gre– low em im Ør¯nqnern ow patowiranner˚: Dranq nranc ha– mar Ør¯nsdrow¸iwn piti linen¿: Movs¯sn ow nra spasa– wor Yesown bar´racan AstÆow leø˚: Movs¯sn asac Æere– rin. ¡Hangstac¯—q aysteˇ, minœew or menq veradaønanq ´ez mØt: Aharonn ow Ovr˚ ´ez het en: E¸¯ orew¯ m¯k˚ v¯˘ ownenay, ¸oˇ gnay nranc mØt¿: Movs¯s˚ bar´racaw leø˚, ew amp˚ ÆaÆkec leø˚: Tiroj Œaøqn ijaw Sina leran vray, ew ampn ayn ÆaÆkec vec Ør: T¯r˚ eظnerord Ør˚ Movs¯– sin kanœec ampi mijic: Tiroj Œaøqi tesilq˚ borboqowaÆ kraki nman ijaw Isray¯li ordineri aøaj, leran gaga¸˚: Movs¯s˚ mtaw ampi m¯j ow bar´racaw leø˚: Movs¯s˚ leran vray mnac qaøasown Ør ow qaøasown giæer: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Isray¯li ordinerin

133

ELQ

25. 3–22

k’ases, or aønen in´ sahmanowaÆ ˚nÆaner˚: Φoˇ aønen nrancic, owm srtic en bxowm: Sranq en ayn ˚nÆaner˚, or dowq k’aøn¯q nrancic. oski, arÆa¸, pˇin´, kapoyt, Æi– rani ew krknaki karmir ktaw, nrbahiws behez, ayÆi maz, xoyeri karmir nerkowaÆ mor¸iner, kapoyt nerkowaÆ mor– ¸iner ew karÆr Œayter, loysi hamar ´¯¸ ew ØÆow¸ean iw– ˇi ow xnki hamar baˇadraniw¸er, sardioni qarer, va– kasi vray agowcowelow qarer ew patmow˘an: In´ hamar srbaran k˚ kaøowces, ew es k’erewam ´ez: Dow xorann ow nra amboˇj spasq˚ in´ hamar k˚ patrastes ˚st ayn Ørinaki, or leran vray coyc ktam qez: Aysp¯s k˚ pat– rastes. Vkayow¸ean tapanak k˚ patrastes karÆr Œaytic: Erkowsowk¯s kangown ¸oˇ lini dra erkarow¸iw– n˚, m¯kowk¯s kangown‘ dra laynow¸iwn˚, m¯kowk¯s kangown‘ dra bar´row¸iwn˚: Ayn k˚ pates maqowr oskov‘ nersic ow drsic k’oskezØÆes ayn: Dra vray æowrjanaki k˚ dnes osk¯ psak: Dra hamar œors osk¯ Øˇakner k˚ ´owles ew k˚ dnes dra œors koˇmerin. erkow Øˇakner˚‘ mi koˇmic, ew erkow Øˇakner˚‘ miws koˇmic: KarÆr Œaytic lÆakner k˚ patrastes ew dranq k˚ pates oskov: LÆakner˚ k’anc– kacnes tapanaki koˇqerin amracowaÆ Øˇakneri m¯j, or– p¯szi drancov bar´racnen tapanak˚: LÆakner˚ vka– yow¸ean tapanaki Øˇakneri m¯j ¸oˇ mnan‘ linen dran amracowaÆ: Tapanaki m¯j k˚ dnes ayn patowiranner˚, or es piti tam qez: Qawow¸ean xnkamani kaŒariœ˚ k˚ patrastes maqowr oskowc: Erkowsowk¯s kangown ¸oˇ lini dra erkarow¸iwn˚, m¯kowk¯s kangown‘ dra laynow¸iw– n˚: KoŒaÆoy erkow oskeay qerovb¯ner k˚ patrastes ew dranq k˚ dnes kaŒariœi erkow Æayrerin: Qerovb¯neric m¯k˚ ¸oˇ lini kaŒariœi mi Æayrin, isk miws˚‘ miws Æayrin: Erkow qerovb¯ner k˚ dnes dra erkow Æayrerin. ¸oˇ qerov– b¯ner˚ d¯pi ver taraÆen irenc ¸ewer˚ ew irenc ¸ewerov hovani anen kaŒariœi vray: Nranc glowxner˚ ¸oˇ linen mimeanc yandiman, orp¯szi qerovb¯neri eresner˚ nayen kaŒariœin: KaŒariœ˚ k˚ dnes tapanaki vray‘ verewi koˇmic: Tapanaki m¯j k˚ dnes ayn patowiranner˚, or es piti tam qez: Es qez k˚ yaytnowem aynteˇ ew vkayow–

3 4

5 6 7 8 9

10

11

12

13 14

15

16 17

18 19

20

21 22

25. 23–37

23

24 25

26

27

28

29

30 31

32

33

34 35

36

37

ELQ

134

¸ean tapanaki kaŒariœi vray gtnowoˇ erkow qerovb¯– neri aranqic qez het k˚ xØsem ayn ameni masin, inœ pa– towirelow em qez Isray¯li ordineri verabereal¿: ¡Seˇan k˚ patrastes karÆr Œaytic: Erkow kangown ¸oˇ lini dra erkarow¸iwn˚, m¯k kangown‘ dra laynow¸iwn˚, ew m¯k– owk¯s kangown‘ dra bar´row¸iwn˚: Ayn k˚ pates maqowr oskov: Dra vray æowrjanaki k˚ dnes osk¯ psak: Dra œors koˇm˚ m¯k ¸zaœaŒ bar´row¸eamb ærjanak k˚ dnes ew ayn œors koˇmic k˚ patis oskov: Ew œors osk¯ Øˇakner k˚ patrastes ew Øˇakner˚ k˚ dnes œors ankiwnnerin, owr, psakic nerqew, dra œors otqern en: fflˇakner˚ k˚ Æaøayen ayn banin, or lÆakner˚ dranc m¯j anckacnelov‘ k˚ bar´– racnen seˇan˚: LÆakner˚ k˚ patrastes œŒœacoˇ Œay– tic ew dranq k˚ pates maqowr oskov: Drancic bønelov‘ k˚ bar´racowi seˇan˚: K˚ patrastes dra xnkaman– nern ow skowteˇner˚, dra gawa¸nern ow skihner˚, oron– cov gini piti matowces: Maqowr oskowc k˚ patrastes dranq: Seˇani vray, im aøaj, mætap¯s k˚ dnes aøaja– worow¸ean hac¿: ¡Maqowr oskowc aætanak k˚ patras– tes: Qandakazard k’anes aætanak˚ ew aynp¯s, or bown˚, ˘iwˇer˚, skahakner˚, gndiknern ow æowæana´ew Æaˇikner˚ mia´oyl linen: Vec ˘iwˇer p¯tq ¯ taraÆowen nra koˇqe– ric. aætanaki ereq ˘iwˇer˚ p¯tq ¯ linen mi koˇmic, isk aætanaki miws ereq ˘iwˇer˚‘ miws koˇmic: Am¯n mi ˘iwˇ p¯tq ¯ ownenay gndikic ow Æaˇkic baˇkacaÆ ereq ˚nkow– za´ew skahakner: Miws ˘iwˇern ¯l p¯tq ¯ ownenan gndikic ow Æaˇkic baˇkacaÆ ereq ˚nkowza´ew skahakner: Aysp¯s ¸oˇ linen aætanaki koˇqeric dowrs ekaÆ vec steˇner˚. aætanaki bown˚ p¯tq ¯ ownenay gndikic ow Æaˇkic baˇ– kacaÆ œors skahakner: Irenc bni koˇqeric dowrs ekaÆ erkow ˘iwˇeri tak p¯tq ¯ lini mi gndik: Irenc bni koˇqe– ric dowrs ekaÆ erkow miws ˘iwˇeri tak noynp¯s p¯tq ¯ lini mi gndik: Noyn ´ewov k˚ patrastes aætanaki koˇqeric dowrs ekaÆ vec ˘iwˇer˚, aynp¯s, or nranc gndiknern ow ˘iwˇer˚ dowrs ekaÆ linen irenc bni koˇqeric‘ amboˇjow¸e– amb qandakazard, m¯k ktor maqowr oskowc: Dra hamar k˚ patrastes eظ˚ kan¸eˇ ew kan¸eˇner˚ k˚ dnes aæ–

135

ELQ

25. 38–26. 14

tanaki vray aynp¯s, or dranq lowsaworen d¯mic: Dra ow– nelinern ow patowandan˚ k˚ patrastes maqowr oskowc: Ays amboˇj spasq˚ mi taˇand maqowr oskowc k˚ patras– tes: Owæadi—r eˇir, k’anes ˚st ayn Ørinaki, or qez coyc trowec leran vray¿:

38

39

¡Nrbahiws behezic, kapoyt, Æirani ew krknaki karmir 26 ktawic tasæertani varagoyrov xoran k˚ patrastes: Ayn k˚ zardares aseˇnagorÆ qerovb¯nerov: Varagoyri 2 am¯n æerti erkarow¸iwn˚ p¯tq ¯ lini qsanow¸ kangown, isk laynow¸iwn˚‘ œors kangown: Bolor æerteri œaŒs˚ noy– n˚ p¯tq ¯ lini: Hing æerter˚ p¯tq ¯ miacaÆ linen i– 3 rar: Irar p¯tq ¯ miacaÆ linen naew miws hing æerter˚: Ωerteri kcowaÆqi mi koˇmic m¯k æerti ezerqin kapoyt 4 ˘armandner p¯tq ¯ dnes: Noyn˚ p¯tq ¯ anes naew erk– rord kcowaÆqi artaqin æerti ezerqin: Yisown ˘armand 5 k˚ dnes mi æerti vray, yisown ˘armand ¯l‘ k˚ dnes erk– rord kcowaÆqi æerti koˇmic: Bolor ˘armandner˚ mimeanc dimac p¯tq ¯ linen: K˚ patrastes yisown osk¯ Øˇak– 6 ner ew æerter˚ irar k˚ miacnes keøiknerov: Ayspisov k˚ stacowi mi xoran: Xorani hamar ayÆi mazic hiwsowaÆ 7 ÆaÆkoc k˚ patrastes: Tasnm¯k æerteric ¸oˇ baˇka– caÆ lini ayn: Am¯n mi æerti erkarow¸iwn˚ p¯tq ¯ lini 8 eresown kangown, isk laynow¸iwn˚‘ œors kangown: Tasnm¯k æerteri œaŒs˚ noyn˚ p¯tq ¯ lini: Hing æerter˚ irar 9 k˚ miacnes aøan´in ew vec æerter˚‘ aøan´in: Vecerord æert˚ ibrew krknaki ÆaÆkoc ¸oˇ kaxowi xorani ˘aka– ti koˇmic: Yisown ˘armand k˚ patrastes kcowaÆqi a– 10 m¯n æerti ezerqin, yisown ˘armand ¯l‘ erkrord kcowaÆqi æerti ezerqin: K˚ patrastes yisown pˇn´¯ Øˇakner ew 11 ˘armandner˚ Øˇakneri m¯j anckacnelov‘ irar k˚ miac– nes æerter˚: K˚ stacowi mi amboˇjow¸iwn: Ωerteri awe– 12 lacaÆ maser˚ k˚ teˇawores vrani tak. æerti ayd awe– lacaÆ masi k¯sov k˚ ÆaÆkes vrani Æayramaser˚‘ yetewi koˇmic: Vrani varagoyrneri erkarow¸ean awelacaÆ ma– 13 sic mi kangown ¸oˇ kaxowi ays koˇmic ew mi kangown‘ ayn koˇmic: Vrani Æayrer˚ ¸oˇ ÆaÆkowen ays ow ayn koˇmic: Vrani ÆaÆk˚ k˚ patrastes xoyeri æikakarmir mor¸owc, 14

26. 15–34 15 16

17 18 19

20

21 22 23 24

25

26

27 28

29

30 31

32

33

34

ELQ

136

isk dra vray ¯l mi ÆaÆk k˚ dnes kapoyt mor¸owc: Vrani owˇˇahayeac moy¸er˚ k˚ patrastes karÆr Œaytic: A– m¯n moy¸i erkarow¸iwn˚ tas˚ kangown ¸oˇ lini, isk am¯n moy¸i hastow¸iwnn ow laynow¸iwn˚ m¯kowk¯s kangown ¸oˇ li– ni: Am¯n mi moy¸ ¸oˇ ownenay irar agowcowaÆ erkow Æˇni: Aydp¯s k˚ patrastes vrani bolor moy¸er˚: Vrani hiw– sisayin koˇmowm k˚ dnes qsan moy¸er ew ayd qsan moy¸eri hamar k˚ patrastes qaøasown arÆa¸¯ xarisxner. er– kow xarisx‘ vrani mi moy¸i erkow koˇmeri hamar ew erkow xarisx‘ mi moy¸i erkow koˇmeri hamar: Vrani miws‘ ha– rawayin koˇmowm noynp¯s k˚ dnes qsan moy¸er irenc qaøa– sown arÆa¸¯ xarisxnerov: Erkow xarisx‘ mi moy¸i erkow koˇmeri hamar: Vrani yetewi‘ Æovahayeac koˇmowm vec moy¸ k˚ dnes: Erkow moy¸ k˚ dnes xorani ankiwnnerin‘ yetewi koˇmic: Nerqewi koˇmic dranq p¯tq ¯ irar ha– wasar linen: Noyn ´ewov hawasar ¸oˇ linen dra irar a– gowcowaÆ zoyg xoyakner˚: Noyn ´ewov k˚ æines erkow an– kiwnneri moy¸er˚: Ayspisov k˚ stacowi ow¸ moy¸: Dranc xarisxner˚ arÆa¸ic ¸oˇ linen. tasnvec xarisx: Er– kow xarisx‘ mi moy¸i hamar nra erkow koˇmeric, ew er– kow xarisx ¯l‘ miws moy¸i hamar: KarÆr Œaytic niger k˚ patrastes. hing nig‘ vrani mi koˇmi moy¸i hamar, hing nig‘ vrani erkrord koˇmi miws moy¸i hamar ew hing nig‘ vrani ¸ikownqi‘ Æovahayeac koˇmi moy¸i hamar: Mi nig ¯l moy¸eri mi Æayric minœew miwsn anckacowelov‘ dranq ¸oˇ miacni irar: Moy¸er˚ k˚ pates oskov: K˚ pat– rastes osk¯ Øˇakner, oronc m¯j k˚ hagcnes niger˚: Ni– ger˚ k˚ pates oskov: Vran˚ k˚ kangnecnes ayn ´ewov, or coyc trowec qez leran vray: Kapoyt, Æirani ow karmir ktawic ew nrbahiws behezic varagoyr k˚ patrastes: Ayn k˚ zardares aseˇnagorÆowaÆ qerovb¯ov: Ayn k’amrac– nes karÆr Œaytic æinowaÆ ew oskov pataÆ œors moy¸eri vray: Dranc xoyakner˚ ¸oˇ linen oskowc, isk xarisx– ner˚‘ arÆa¸ic: Varagoyr˚ k˚ ´ges moy¸ic moy¸: Vka– yow¸ean tapanak˚ k˚ tanes aynteˇ, varagoyri nersi koˇm˚, ew varagoyr˚ ´ez hamar srbow¸iwn˚ k’aøan´nacni srbow¸iwnneri srbow¸iwnic: Srbow¸iwnneri srbow¸ean te–

137

ELQ

26. 35–27. 12

ˇowm vkayow¸ean tapanak˚ k˚ ÆaÆkes varagoyrov: Zo– haseˇan˚ k˚ dnes varagoyri drsi koˇm˚, isk aætanak˚‘ zohaseˇani dimac, vrani harawayin koˇmowm: Zohase– ˇan˚ k˚ dnes vrani hiwsisayin koˇmowm: Kapoyt, Æira– ni ow karmir ktawic ew nrbahiws behezic k˚ patrastes vrani døan aøagast˚‘ nkarazard mi gorÆ: Aøagasti hamar karÆr Œaytic hing moy¸ k˚ patrastes ew dranq k’oskezØÆes: Dranc xoyakner˚ ¸oˇ linen oskowc: Dranc hamar hing pˇn´¯ xarisx k˚ ´owles¿:

35

36

37

¡KarÆr Œaytic zohaseˇan k˚ patrastes: Hing kan– 27 gown ¸oˇ lini dra erkarow¸iwn˚, hing kangown‘ laynow¸iwn˚: Qaøakowsi ¸oˇ lini zohaseˇan˚: Ereq kangown ¸oˇ lini dra bar´row¸iwn˚: Dra œors ankiwnneri vray eˇjiwrner 2 k’anes aynp¯s, or dranq mia´oyl linen zohaseˇani het: Dranq k˚ pates pˇn´ov: Zohaseˇani hamar ærjanak 3 k˚ patrastes: Dra xowŒ˚, taæter˚, meÆ pataøaqaˇ– ner˚, krakaranner˚ ew amboˇj spasq˚ pˇn´ic k˚ pat– rastes: Dra hamar pˇn´ic vandakawor kaskaray k˚ 4 patrastes: Kaskarayi hamar œors koˇmic œors pˇn´¯ Ø– ˇakner k˚ patrastes: Dranq k˚ dnes zohaseˇani kas– 5 karayi tak‘ nerqewi masowm: Kaskaran ¸oˇ hasni min– œew zohaseˇani m¯jteˇ˚: Zohaseˇani hamar lÆakner k˚ 6 patrastes‘ lÆakner karÆr Œaytic, ew dranq k˚ pates pˇn´ov: LÆakner˚ k˚ mtcnes Øˇakneri m¯j: LÆakner˚ ¸oˇ 7 linen zohaseˇani erkow koˇmeric, orp¯szi hnarawor lini ayn bar´racnel: ffiayteay æinowaÆqneri m¯j˚ datark ¸oˇ 8 lini: K˚ patrastes ˚st ayn Ørinaki, or coyc ¯ trowel qez leran vray: Aydp¯s k˚ patrastes ayn¿: ¡Vrani aøaj 9 bak k˚ æines, baki harawayin koˇmowm‘ nrbahiws behezic patrastowaÆ aøagast: Hariwr kangown ¸oˇ lini ba– ki mi koˇmi erkarow¸iwn˚: Moy¸er˚ ¸oˇ linen qsan hat, 10 dranc pˇn´¯ xarisxner˚‘ qsan hat: Dranc Øˇaknern ow xoyakner˚ ¸oˇ arÆa¸ic linen: Noyn ´ewov hiwsisayin 11 koˇmowm aøagastneri erkarow¸iwn˚ ¸oˇ lini hariwr kan– gown: Dranc pˇn´¯ moy¸er˚ ¸oˇ linen qsan hat, dranc pˇn´¯ xarisxner˚‘ qsan hat: Dranc galarazarder˚, moy¸er˚ ew xarisxner˚ ¸oˇ linen arÆa¸apat: flovaha– 12

27. 13–28. 4

13

14

15

16

17

18

19 20

21

28

2 3

4

ELQ

138

yeac baki aøagastneri laynow¸iwn˚ ¸oˇ lini yisown kan– gown: Dranc moy¸er˚ ¸oˇ linen tas˚ hat, dranc xarisx– ner˚‘ tas˚ hat: Arewelean koˇmi aøajin baki aøa– gastneri laynow¸iwn˚ ¸oˇ lini yisown kangown: Dranc moy– ¸er˚ ¸oˇ linen tas˚ hat, dranc xarisxner˚‘ tas˚ hat: Aøagastneri mi koˇmi bar´row¸iwn˚ ¸oˇ lini tasnhing kangown: Dranc moy¸er˚ ¸oˇ linen ereq, dranc xarisx– ner˚‘ ereq: Aøagastneri miws koˇmi bar´row¸iwn˚ ¸oˇ lini tasnhing kangown: Dranc moy¸er˚ ¸oˇ linen ereq hat, dranc xarisxner˚‘ ereq hat: Baki døan vara– goyri bar´row¸iwn˚ ¸oˇ lini qsan kangown: Kapoyt, Æira– ni ow karmir ktawic ew nrbahiws behezic patrastowaÆ ¸oˇ lini ayn‘ nkarageˇ aseˇnagorÆow¸eamb: Dranc moy– ¸er˚ ¸oˇ linen œors hat, xarisxnern ¯l‘ œors hat: Ba– ki ærjakay bolor moy¸er˚ arÆa¸apat ¸oˇ linen, dranc xoyakner˚‘ arÆa¸ic, dranc xarisxner˚‘ pˇn´ic: Baki erkarow¸iwn˚ hariwr kangown ¸oˇ lini, laynow¸iwn˚‘ yisown, isk bar´row¸iwn˚‘ tasnhing kangown: Aøagast˚ nrbahiws behezic ¸oˇ lini: Dranc xarisxner˚ pˇn´ic ¸oˇ linen: Vrani amboˇj spasq˚, dra bolor gorÆiqner˚ ew baki bolor cicer˚ pˇn´ic ¸oˇ linen¿: ¡Isray¯lacinerin kargadri—r, or qez ´i¸enow zowlal, anarat, ÆeÆowaÆ ´i¸aptˇi ´¯¸ beren loysi hamar, orp¯szi mætavaø ˘rag lini vkayow– ¸ean xoranowm, owxti varagoyric dowrs: Ew Aharonn ow nra ordiner˚ erekoyic minœew aøawØt ¸oˇ ayn vaøen Tiroj aøaj: Da Isray¯li ordineri koˇmic hastatowaÆ yawite– nakan Ør¯nq ¸oˇ lini ´er serowndneri m¯j¿: ¡Dow Isray¯li ordineric qez mØt k˚ beres qo eˇbayr Aharonin, nra het naew nra ordinerin‘ Nabadin ow Abi– owdin, Eˇiazarin ow I¸amarin, orp¯szi in´ hamar qa– hanayow¸iwn anen: I patiw ew i Œaøs qo eˇbayr Aharoni srbazan zgestner k˚ patrastes: Dow k˚ xØses mtqov imastown bolor mardkanc het, oronc es imastow¸ean o– gov em lcrel, or nranq Aharonin srbazan zgestner pat– rasten srbow¸ean hamar, oroncov ¯l na qahanayow¸ean paætØn ¯ katarelow in´ hamar: Sranq en ayn zgest– ner˚, or nranq piti patrasten. minœew otqi ¸a¸er˚

139

ELQ

28. 5–21

hasnoˇ erkarawown zgest, owsi ow lanji vakasner, behez¯ patmow˘an, xoyr ew gØti: Srbazan zgestner ¸oˇ pat– rasten qo eˇbayr Aharoni ow nra ordineri hamar, orp¯s– zi in´ hamar qahanayow¸iwn anen: Nranq ¸oˇ vercnen oski, kapoyt, Æirani ow karmir ktaw ew nrbahiws behez: Vakas˚ ¸oˇ patrasten maqowr oskowc, kapoyt, Æirani ow karmir nrbahiws behezic‘ ayn zardarelov nowrb aseˇ– nagorÆow¸eamb: Erkow vakasner˚ ¸oˇ irar mianan‘ er– kow koˇmeric irar kapowelov: Vakasi verewi mas˚ noyn ´ewov p¯tq ¯ patrastowaÆ lini‘ maqowr oskowc, kapoyt, Æirani ow karmir ktawic ew nrbahiws behezic: Zmrowx– t¯ erkow aknaqar k’aønes ew dranc vray k˚ Œoragres Isray¯li ordineri anownner˚. nrancic veci anownner˚ k˚ Œoragres mi aknaqari vray ew miws vecin˚‘ erkrord ak– naqari vray, ˚st irenc ceˇeri: Da aknagorÆneri arow– estin vayel mi gorÆ p¯tq ¯ lini: Isray¯li ordineri a– nownner˚ k˚ qandakes erkow aknaqareri vray aynp¯s, inœ– p¯s kniqnern en qandakowm: Dranc æowrj˚ oskov k˚ zar– dares: Erkow aknaqarer˚ k˚ zeteˇes owsi vray drowoˇ vakasi vray, orp¯szi dranq Isray¯li ordineri yiæata– ki aknaqarer˚ linen: Aharon˚, i yiæatak nranc, AstÆow aøaj ir erkow owseri vray p¯tq ¯ kri Isray¯li ordineri anownner˚: fflˇak ow ˘armand k˚ patrastes maqowr os– kowc: Maqowr oskowc k˚ patrastes ayd erkow kapiœner˚, oronq Æaˇkazard manowaÆqov hiwsk¯nner p¯tq ¯ linen: Kapiœner˚ k’amracnes owsanoci erkow Øˇaknerin‘ nranc vtawakneri mØt, aøjewi koˇmic¿: ¡Datastani lanja– panak˚ nkarazard ktoric k˚ patrastes. vakasi n˚man‘ oskowc, kapoyt, Æirani ow karmir ktawic ew nrbahiws behezic: Qaøakowsi k˚ patrastes ayn‘ m¯k ¸iz erka– row¸eamb ew m¯k ¸iz laynow¸eamb: Dra vray aknaqarer˚ k˚ æares œors æarq ˚ndelowzowaÆqov: Aknaqareri æarqer˚ aysp¯s ¸oˇ linen. aøajin˚‘ zmrowxt, sardion ew tpazion‘ m¯k æarq: Erkrord æarq˚‘ nønaqar, æaŒiwˇay ew yaspis: Errord æarq˚‘ go˘azm, agat ew sowtak: fforrord æar– q˚‘ yakin¸, biwreˇ ew eˇngaqar: Dranq ¸oˇ dasaworowen ˚st irenc næowaÆ æarqeri‘ ˚ndelowzowaÆ, oskov amracow–

5

6

7 8

9

10 11

12

13 14

15 16

17 18

19 20, 21

28. 22–34 22

23 24

25

26

27

28

29

30

31

32 33

34

ELQ

140

aÆ: Isray¯li ordineri anownnerov ŒoragrowaÆ akna– qarer˚ ¸oˇ linen ¸owov tasnerkow‘ ˚st nranc anownneri ¸owi: Iwraqanœiwrn ˚st ayd tasnerkow ceˇeri ¸oˇ owne– nay ir anown˚: Lanjapanaki vray maqowr oskowc æinowaÆ olorown æˇ¸ay k˚ patrastes: Lanjapanaki vray erkow osk¯ Øˇakner k˚ patrastes ew erkow Øˇakner k’amracnes lanjapanaki erkow Æayrerin: Erkow osk¯ æˇ¸aner k’anc– kacnes lanjapanaki Æayrin gtnowoˇ erkow Øˇakneri m¯j: Erkow æˇ¸aneri erkow Æayrer˚ k˚ mtcnes erkow Øˇakneri m¯j ew vakasi aøjewi koˇmic tanelov‘ k’anckacnes va– kasi etewi koˇm˚: Erkow osk¯ Øˇakner ¯l k˚ patrastes ew dranq k’amracnes lanjapanaki nerqewi erkow Æayre– rin, vakasin kcowaÆ ezrerin: Erkow osk¯ ayl Øˇakner k˚ patrastes ew dranq k’anckacnes vakasi erkow owserin, nerqewi koˇmic, mimeanc d¯m dimac: Dra ko˘akner˚ ¸oˇ linen vakasi gØtow vray: Lanjapanaki ow vakasi Ø– ˇakneri mijov kapoyt ¸el anckacnelov‘ dranq ¸oˇ pind amracowen irar aynp¯s, or lanjapanak˚ lini vakasi gØ– tow vray ew vakasic œaøan´nanay: Erb Aharon˚ srba– ran k˚ mtni, na ir krÆqi vray ¸oˇ kri Isray¯li ordi– neri anownnerov qandakowaÆ datastani lanjapanak˚, orp¯szi AstÆow aøaj yawitenap¯s pahpani nranc yi– æatak˚: Datastani lanjapanakin k’amracnes æˇ¸a– neri Æayrer˚ ew lanjapanaki erkow koˇmeric k˚ kapes: Erkow vahana´ew ko˘ak k˚ dnes vakasi erkow owserin, aø– jewi koˇmic ew nerqewic: Datastani lanjapanaki vray k˚ dnes yandimanow¸iwnn ow ˘æmartow¸iwn˚: Da ¸oˇ lini Aharoni krÆqi vray, erb na srbaran mtnelov‘ nerkaya– nay Tiroj˚: Ew Aharon˚ Tiroj aøaj ir krÆqi vray miæt ¸oˇ kri Isray¯li ordineri datastani lanjapanak˚¿: ¡P˘ˇnawor nerqin patmow˘an k˚ patrastes amboˇjow– ¸eamb kapoyt ¸elov hiwsowaÆ ktawic: Dra verin mas˚ æowrjanaki klor ktrelov‘ bacowaÆq k˚ ¸oˇnes: Miacman teˇer˚ amboˇjakan‘ m¯k ktor ¸oˇ linen, orp¯szi ayd zgest˚ œpatøowi: Nerqin patmow˘anneri qˇancqnerin, nerqewi masowm manowaÆ kapoyt, Æirani ow karmir ¸e– lerov ew nrbahiws behezov nøan Æaˇkaboˇbojner k˚ gor–

141

ELQ

28. 35–29. 3

Æes: Dranq k˚ gorÆes nerqin patmow˘anneri qˇancqneri æowrjbolor˚: Ayd zarder˚ ¸oˇ ownenan nøan Æaˇkaboˇboji ´ew˚, ew dranc mijew æowrjanaki osk¯ zangakner ¸oˇ linen: Osk¯ zangaknern ow nøan Æaˇkaboˇbojner˚ æowrjanaki ¸oˇ zardaren nerqin patmow˘anneri qˇancqner˚: Da ¸oˇ hagni Aharon˚, orp¯szi, erb paætamownq ¯ kata– rowm, Tiroj aøaj srbaran mtnelis ow elnelis lsowen dranc ar´akaÆ ´ayner˚, ew Aharon˚ œmeøni: Maqowr oskowc ¸i– ¸eˇ k˚ patrastes ew dra vray, inœp¯s kniqi vray en Œoragrowm, ¡Srbow¸iwn Teaøn¿ k˚ Œoragres: Ayn k’am– racnes nrbahiws kapoyt ßapaw¯ni vray: Da k˚ kapes Aharoni glxin drowoˇ xoyri vray‘ ˘akati koˇmic: A– haron˚ p¯tq ¯ kri Isray¯li ordineri nowiraÆ bolor ˚n– Æaner˚, e¸¯ noynisk nranq anØr¯now¸iwnner gorÆaÆ linen dranq nowirelis: Da miæt Aharoni ˘akatin p¯tq ¯ li– ni, orp¯szi ayd ˚nÆaner˚ ˚ndowneli linen Tiroj˚: Min– œew otqi ¸a¸er˚ hasnoˇ erkarawown patow˘an˚ behezic k˚ patrastes: Behezic k˚ patrastes naew aparØæn ow naxæazard gØtin: Aharoni ordineri hamar pat– mow˘anner, gØtiner ew xoyrer k˚ patrastes patowi ew Œaøqi hamar: Dranq k˚ hagcnes qo eˇbayr Aharonin ow nra ordinerin: K’ØÆes nranc, k’Ørhnes ow k˚ srbagorÆes nranc, orp¯szi in´ hamar qahanayow¸iwn anen: Nranc hamar ktawic andravartiqner k˚ patrastes, orp¯s– zi dranq nranc m¯jqic minœew srownqner˚ hasnelov‘ ÆaÆken nranc amظoyq˚: Aharonn ow nra ordiner˚ ¸oˇ hagnen ayn, erb mtnen vkayow¸ean xoran˚, kam erb paætamownq katarelow hamar mØtenan sowrb seˇanin: Nranq meˇq ¸oˇ œgorÆen, orp¯szi œmeønen: Da ¸oˇ lini yawitenakan Ør¯nq ir ew iren yajordoˇ serndi hamar¿:

35 36

37

38 39

40

41

42

43

44

¡Aha ¸¯ inœp¯s k˚ varowes nranc het: K˚ srbagorÆes 29 nranc, orp¯szi in´ hamar qahanayow¸iwn anen: HØtic k˚ vercnes oœ aratawor mi zowarak ew oœ aratawor er– kow xoy, naew baˇarj hac, iwˇov howncowaÆ baˇarj kar– 2 kandakner ow iwˇov æaˇowaÆ baˇarj bli¸ner: Ayd bolor˚ iwˇov howncowaÆ ˚ntir aliwrov k˚ patrastes: Dranq 3 k˚ dnes mi skowteˇi vray ew skowteˇov ¯l k˚ nowiraberes

29. 4–20 4

5

6 7 8

9

10

11 12

13

14

15

16 17

18

19

20

ELQ

142

dranq, inœp¯s naew zowarakn ow erkow xoyer˚: Aharo– nin ow nra ordinerin k˚ beres vkayow¸ean xorani døan mØt ew nranc k˚ lowanas jrov: Zgestnern aønelov‘ qo eˇbayr Aharoni nerqnazgesti vray k˚ hagcnes erkara– wown patow˘an˚, vakasn ow lanjapanak˚: Lanjapana– k˚ k’amracnes vakasin: Xoyr˚ k˚ dnes nra glxin, isk ¸i¸eˇeay sowrb psak˚ k˚ dnes xoyri vray: K˚ vercnes Ø– Æow¸ean iwˇic, k˚ qses nra glxin ew k’ØÆes nran: MØt k˚ beres nra ordinerin, nranc noynp¯s k˚ hagcnes zgestne– r˚, Aharoni ow nra ordineri m¯jqin k˚ kapes gØtiner˚, aparØæner˚ k˚ dnes nranc glxin ew nranc qahanayow¸iw– n˚ in´ hamar yawitenakan k˚ lini: Aysp¯s k˚ srbagor– Æes dow Aharonin ow nra ordinerin: Zowarak˚ k˚ beres vkayow¸ean xorani døan mØt, ew Aharonn ow nra ordine– r˚ vkayow¸ean xorani døan mØt irenc ´eøqer˚ k˚ dnen zowaraki glxin Tiroj aøaj: Zowarak˚ k˚ mor¸es Tiroj aøaj, vkayow¸ean xorani døan mØt: K˚ vercnes zowa– raki ariwnic qo matov ow k˚ qses zohaseˇani eˇjiwra´ew ankiwnnerin, isk mnacaÆ amboˇj ariwn˚ k˚ heˇes zoha– seˇani yatakin: K˚ vercnes Œorotiq˚ ÆaÆkoˇ amboˇj ˘arp˚, leardi taki bl¸ak˚ ew erkow erikamnern irenc ˘arpi het, k˚ dnes zohaseˇani vray: Zowaraki mis˚, nra mor¸in ow kˇkˇanq˚ ¸oˇ ayren banakateˇiic dowrs: Da h¯nc meˇqeri hamar ¯: K’aønes xoyeric m¯k˚, ew Aha– ronn ow nra ordiner˚ irenc ´eøqer˚ k˚ dnen xoyi glxin: K˚ mor¸es xoy˚ ew vercnelov nra ariwn˚‘ k˚ heˇes zoha– seˇani æowrj˚: Xoy˚ k˚ baßanes maseri, jrov k˚ lowanas nra Œorotiqn ow otqer˚ ew dranq nra glxi het k˚ dnes ktrtaÆ maseri vray: Zohaseˇani vray drowaÆ amboˇj xoy˚ k˚ lini Tirojn aøaqowaÆ anowæahot oˇjak¯z: Da Tiroj˚ matowcowaÆ zohn ¯: K’aønes erkrord xoy˚, ew A– haronn ow nra ordiner˚ irenc ´eøqer˚ k˚ dnen xoyi glxin: K˚ mor¸es xoy˚, k˚ vercnes nra ariwnic ew k˚ qses Aha– roni aj akanji bl¸akin, nra ordineri aj akanji bl¸a– kin, Aharoni aj ´eøqi Æayrerin, nra aj otqi Æayrerin, nra ordineri aj akanjneri bl¸aknerin, nranc aj ´eøqe– ri Æayrerin, nranc aj otqeri Æayrerin: MnacaÆ ariwn˚

143

ELQ

29. 21–34

k˚ heˇes zohaseˇani æowrj˚: K’aønes zohaseˇani vray gtnowoˇ ariwnic ow ØÆow¸ean iwˇic ew k˚ canes Aharo– ni ow nra zgestneri vray, nra ordineri ow nra ordineri zgestneri vray: Φoˇ srbagorÆowen Aharonn ow ir zgest– ner˚, nra het naew‘ nra ordinern ow nra ordineri zgest– ner˚: Xoyi ariwn˚ k˚ heˇes zohaseˇani æowrj˚: K’aø– nes xoyi ˘arp˚, dmak˚, Œorotiq˚ ÆaÆkoˇ ˘arp˚, leardi taki bl¸ak˚, erkow erikamnern irenc ˘arpi het ew aj zist˚¿: Da srbazan nowiragorÆow¸iwnn ¯: ¡Tiroj aøaj drowaÆ baˇarjneri skowteˇic k˚ vercnes mi hac, iwˇov howncowaÆ mi karkandak ow mi bli¸, ayd am¯n˚ k˚ dnes A– haroni ´eøqeri vray, nra ordineri ´eøqeri vray ew orp¯s ˚nÆay k˚ nowiraberes Tiroj˚: Dranq k˚ vercnes nranc ´eøqeric ew oˇjak¯zneri zohaseˇani vray k’ayres ibrew anowæahot zoh Tiroj aøaj¿: Da Tiroj hamar katarowoˇ zohaberow¸iwn ¯: ¡K’aønes Aharonin qahanay ØÆelow ha– mar zohowaÆ xoyi kowrÆq˚ ew ayn orp¯s ˚nÆay k˚ nowirabe– res Tiroj˚, isk mnaceal˚ k˚ lini qo baßin˚: K˚ srbagor– Æes xoyi kowrÆq˚ orp¯s nowiraberow¸iwn, inœp¯s naew‘ nra zist˚, or˚ nowiragorÆowec: Ew ayn am¯n˚, inœ Aharoni ew nra ordineri koˇmic orp¯s baßin k˚ hanowi xoyic, yawi– tenakan Ør¯nq piti lini Aharoni ew nra ordineri hamar isray¯lacineri mØt, qanzi da ¯ ˚st Ørini nranc hasa– neliq baßin˚: Ew da isray¯lacineri‘ irenc Œrkow¸ean ha– mar Tiroj aøaj zohaberoweliq ˚nÆan ¸oˇ lini: Aharoni srbazan zgestner˚ irenic yetoy ¸oˇ patkanen ir or– dinerin, orp¯szi nranq Ørhnowen ow ØÆowen ayd zgestner˚ hagaÆ: Eظ˚ Ør ayd zgestner˚ ¸oˇ hagni ayn qahanan, or˚ nra ordineric linelov‘ piti Œoxarini nran, orp¯szi vkayow¸ean xoran mtni srbaranowm paætamownq kata– relow hamar: K˚ vercnes nowiragorÆow¸ean xoy˚ ew dra mis˚ k’eŒes mi sowrb vayrowm: Aharonn ow nra ordiner˚ ¸oˇ owten xoyi msic: Vkayow¸ean xorani døan mØt ¸oˇ owten naew skowteˇi vrayi baˇarj hacer˚ ew ayn baner˚, or irenc ´eønadrow¸ean ew srbagorÆow¸ean orp¯s qawow– ¸iwn Æaøayecin: Orew¯ Øtarakan ¸oˇ drancic œowti, o– rovhetew dranq srbow¸iwnner en: E¸¯ nowiragorÆow¸ean

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31 32

33

34

29. 35–30. 3

35

36 37

38

39 40

41

42

43

44

45

46

30 2

3

ELQ

144

zohi msic ow hacic mnay minœew aøawØt, apa mnacordner˚ k’ayres krakov. ayn ¸oˇ œowtowi, orovhetew Tiroj srbow– ¸iwnn ¯: Ayn am¯n˚, inœ kargadrowm em qez Aharoni ow nra ordineri verabereal, k˚ katares: Eظ˚ Ør k˚ kata– res nranc Ørhnow¸iwn˚: Meˇqeri qawow¸ean zowarak˚ k˚ zohes srbow¸ean Ør˚: Zoh matowcelow hamar zohaseˇa– n˚ p¯tq ¯ srbagorÆowaÆ lini: Zohaseˇan˚ srbagorÆelow hamar eظ˚ Ør p¯tq ¯ ayn maqres, ØÆes, ew zohaseˇa– n˚ k˚ lini srbow¸iwn srboc: Zohaseˇanin dipœoˇ am¯n oq k˚ srbagorÆowi¿: ¡Aha ¸¯ inœ piti zohes zohaseˇani vray. mætnjenap¯s, am¯n Ør m¯k tarekan oœ aratawor erkow gaø piti zohes zohaseˇani vray. da mætnjenakan zohaberow¸iwn ¯ linelow: Mi gaø k˚ zohes aøawØtean, isk erkrord gaø˚ k˚ zohes erekoyean: Am¯n mi gaøan het k˚ beres naew æowrj m¯kowk¯s litr ztowaÆ iwˇ‘ æaˇowaÆ ereq kilogram ˚ntir aliwri het, inœp¯s naew m¯kowk¯s litr gi– ni ibrew ˚nÆay: Erkrord gaø˚ k˚ zohes erekoyean aynp¯s, inœp¯s aøawØtean zohowaÆ gaø˚‘ berelov noyn ˚nÆaner˚: Ayn orp¯s anowæahot zoh k˚ matowces Tiroj˚: Λer az– gi m¯j da piti lini vkayow¸ean xorani døan mØt, Ti– roj aøaj katarowoˇ mætnjenakan zohaberow¸iwn: Es qez yaytnowelow em aynteˇ, orp¯szi xØsem qez het: Aynteˇ piti erewam Isray¯li ordinerin ow piti srbagorÆowem im Œaøqov: Es piti srbagorÆem vkayow¸ean xorann ow zo– haseˇan˚, piti srbagorÆem Aharonin ow nra ordinerin, orp¯szi nranq in´ hamar qahanayow¸iwn anen: Es pi– ti anowanowem Isray¯li ordineri m¯j ew piti linem nranc AstowaÆ˚: Nranq piti gitenan, or e—s em irenc T¯r As– towaÆ˚, or irenc hanec Egiptacineri erkric, orp¯szi nranq tan im anown˚, ew es linem irenc T¯r AstowaÆ˚¿: ¡Xnkarkow¸ean seˇan k˚ patrastes karÆr Œaytic: Ayn k˚ æines m¯k kangown erkarow¸eamb ew m¯k kangown laynow¸eamb. qaøakowsi ¸oˇ lini: Erkow kangown ¸oˇ li– ni dra bar´row¸iwn˚: Dra eˇjiwrawor ankiwnner˚ seˇa– ni het mia´oyl ¸oˇ linen: Maqowr oskov k˚ pates ayn, inœp¯s naew dra kaskaran, œors ezerqnern ow eˇjiwra– wor ankiwnner˚: Dra æowrjbolor˚ osk¯ psak k˚ patras–

145

ELQ

30. 4–17

tes: Psaki nerqewi masowm, erkow koˇmerin maqowr oskowc erkowakan Øˇakner k˚ patrastes: Dranq k’amracnes nra erkow koˇmerin, orp¯szi lÆakner˚ Øˇakneri m¯j anc– kacnelov kareli lini bar´racnel xnkarkow¸ean seˇan˚: LÆakner˚ k˚ patrastes karÆr Œaytic ow dranq k˚ pa– tes oskov: Xnkarkow¸ean seˇan˚ k˚ dnes vkayow¸ean tapanaki aøjew gtnowoˇ varagoyri dimac (vkayow¸ean vray gtnowoˇ qawow¸ean dimac), owr es erewalow em qez: A– haron˚ dra vray, ibrew karg, am¯n aøawØt manr aˇacaÆ xownk ¸oˇ Æxi. ¸oˇ xownk Æxi dra vray erb kan¸eˇnern ¯ patrastowm: Erb Aharon˚ erekoyean vaøi kan¸eˇne– r˚, Tiroj aøaj, xnkarkow¸ean seˇani vray miæt xownk ¸oˇ Æxi: Da nranc azgi m¯j xnkarkow¸ean mætnjena– kan karg ¸oˇ lini: Xnkarkow¸ean seˇani vray Øtar xownk mi— Æx¯q, oˇjak¯zner, owtoweliq ow xmoweliq ˚nÆa– ner mi— matowc¯q: Aharon˚ tarin m¯k angam xnkarkow– ¸ean seˇani eˇjiwrawor ankiwnneri vray qawow¸ean Ưs p¯tq ¯ ani. na ayn p¯tq ¯ maqri meˇqeri qawow¸ean hamar zohowoˇ kendanow areamb: Nra serowndner˚ ta– rin m¯k angam ¸oˇ srbagorÆen ayn, orovhetew da Tiroj srbow¸iwnneri srbow¸iwnn ¯¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Erb Isray¯li ordineri ¸iwn imanalow hamar mar– dahamar k˚ katares, nranq Tiroj˚ p¯tq ¯ tan irenc hogow Œrkagin˚‘ ˚st irenc an´eri ¸owi: Mardahamari ßamanak mahacow¸ean d¯pqer œpiti linen: Mardaha– mari en¸arkowoˇner˚ p¯tq ¯ Œrkagin v˘aren srbarani erkdrameani k¯s˚: Erkdramean˚ qsan dangi ¯ hawasar: Erkdrameani k¯s˚ ¸oˇ lini Tiroj˚ hasaneliq towrq˚: Qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ bolor nranq, ovqer k’ancnen mardahamarov, Tiroj˚ hasaneliq towrq˚ p¯tq ¯ v˘aren: MeÆaharowst˚ ¸oˇ œawelacni, isk aˇqa– t˚ ¸oˇ œpakasecni isray¯lacineri‘ Tiroj˚ orp¯s towrq hasaneliq k¯sdramean˚, orp¯szi da ´ez hamar qawow¸iwn lini: Orp¯s towrq Tiroj hasaneliq dram˚ k˚ vercnes Is– ray¯li ordineric ew ayn k˚ yatkacnes vkayow¸ean xora– ni spasaworow¸ean˚: Da Tiroj aøaj Isray¯li ordineri hamar yiæatak k˚ lini i qawow¸iwn nranc¿: T¯r˚ xØsec

4 5

6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

30. 18–36 18

19 20

21

22, 23

24 25

26 27 28

29 30

31

32

33

34

35

36

ELQ

146

Movs¯si het ow asac. ¡Pˇn´¯ lowacaran patrasti—r: Pˇn´ic æini—r nra patowandan˚, orp¯szi lowacowen nra m¯j: Ayn k˚ dnes vkayow¸ean xorani ow zohaseˇani mijew: Dra m¯j jowr k˚ lcnes: Aharonn ow nra ordiner˚ ayd jrov k˚ lowanan irenc ´eøqern ow otqer˚. erb mtnen vkayow¸e– an xoran˚, jrov ¸oˇ lowacowen, orp¯szi œmeønen: Kam erb paætamownq katarelow ew Tiroj˚ oˇjak¯zner matowcelow hamar mØtenan zohaseˇanin, ¸oˇ lowanan irenc ´eø– qern ow otqer˚, orp¯szi œmeønen: Da nranc hamar, nra ew nranic yetoy galiq nra yetnordneri hamar yawitenakan karg ¸oˇ lini¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Verc– ro—w anowæahot hamemownqner. zmønenow hing hariwr sikˇ ˚ntir Æaˇikner, dra k¯si œaŒ‘ erkow hariwr yisown sikˇ anowæaboyr kinamon, erkow hariwr yisown sikˇ anowæaboyr xnkeˇ¯g, hing hariwr sikˇ srbarani hirik ew ´i¸aptˇi æowrj vec litr ´¯¸: Drancic k˚ patrastes sowrb ØÆow– ¸ean hamar iwˇ aynp¯s, inœp¯s varpet iwˇagorÆner˚ ´¯¸ en patrastowm: Ayn sowrb ØÆow¸ean hamar iwˇ ¸oˇ lini: Dranov k’ØÆes vkayow¸ean xoran˚, vkayow¸ean tapana– k˚, zohaseˇann ow nra amboˇj spasq˚, aætanakn ow nra amboˇj spasq˚, xnkarkow¸ean seˇan˚, oˇjak¯zneri se– ˇann ow nra amboˇj spasq˚, awazann ow nra patowanda– n˚: K˚ srbagorÆes dranq, ew dranq k˚ linen srbow¸iwnne– ri srbow¸iwn: Am¯n oq, or dipœi dran, k˚ maqrowi: K’ØÆes Aharonin ow nra ordinerin, k˚ srbagorÆes nranc, orp¯s– zi nranq in´ hamar qahanayow¸iwn anen: K˚ xØses Is– ray¯li ordineri het ow k’ases. ¡Ays iwˇ˚ ´er serowndneri m¯j ´er sowrb ØÆow¸ean hamar ¸oˇ lini: Mardow marm– nin ¸oˇ œqsowi ayn: Λez hamar noyn baˇadrow¸eamb nman ban œpatrast¯q, orovhetew da srbow¸iwn ¯ ew ´ez ha– mar srbow¸iwn ¯l ¸oˇ mnay: Ov aydpisi ban patrasti, ew ov dranic Øtarakani tay, ¸oˇ veranay ir ßoˇovrdi mijic¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Vercro—w anowæaboyr hame– mownqner. staæx, eˇngaqar, anowæaboyr qaˇban ew maqowr kndrowk: Dranq ¸oˇ qaæov irar hawasar linen: Dranq irar xaønelov‘ maqowr, sowrb xownk k˚ patrastes, inœ– p¯s varpet iwˇagorÆnern en patrastowm: Dranq manr

147

ELQ

30. 37–31. 15

k’aˇas ew k˚ dnes vkayow¸ean dimac‘ vkayow¸ean xorani m¯j, owr piti erewam qez: Λer patrastaÆ ayd xownk˚ ´ez hamar srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¸oˇ lini: Λez hamar noyn baˇadrow¸eamb xownk mi— patrast¯q, orovhetew da ´ez hamar srbow¸iwn piti lini Tiroj aøaj: Ayn mard˚, or hototelow hamar ays baˇadrow¸eamb xownk k˚ pat– rasti, k˚ veranay ir ßoˇovrdi mijic¿:

37

38

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Es, aha, Yowda– 31, 2 yi azgic ˚ntreci Beseli¯lin, or˚ ordin ¯ Owrii, isk sa‘ ordin Ovri: Es nran lcri am¯n gorÆi hamar anhraßeæt 3 gitow¸ean, han˘ari ew imastow¸ean astowaÆayin ogov, orp¯szi na mtaÆi ow steˇÆagorÆi, orp¯szi mæaki os– 4, 5 kin, arÆa¸n ow pˇin´˚, mani kapoyt, Æirani ow karmir ktaw˚, zbaˇowi arhesti katarelow¸iwn handisacoˇ ak– nagorÆow¸eamb, naew ataˇ´agorÆow¸eamb, or gorÆi dni am¯n mi arhest: Aha es nran Øgnakan em talis Dani 6 ceˇic Aqisami ordi Eˇiabin: Am¯n mi owæim mardow ho– gow m¯j dri ænorh, orp¯szi ani ayn, inœ patowirel em qez, aysinqn‘ patrasti vkayow¸ean xoran˚, ktakaranne– 7 ri tapanakn ow nra kaŒariœ˚, xorani amboˇj spasqn ow zoharan˚, zohaseˇann ow nra amboˇj spasq˚, sowrb 8 aætanakn ow nra bolor zarder˚, xnkarkow¸ean seˇa– n˚, oˇjak¯zneri seˇann ow nra bolor maser˚, awazann 9 ow nra patowandan˚, Æisakatarow¸ean zgestner˚, A– 10 haron qahanayi srbazan zgestnern ow nra ordineri‘ in´ hamar qahanayow¸iwn anelow zgestner˚, ØÆow¸ean iwˇn ow 11 srbarani xnki hamemownqner˚: Ays bolor˚, inœ mi angam patowirel em qez, k˚ patrastes¿: T¯r˚ xØsec Movs¯– 12 si het ew asac. ¡Isray¯li ordinerin haˇordi—r heteweal˚. ¡Zgo—yæ eˇ¯q, pahec¯—q im æaba¸ Ører˚, orovhetew da ´er 13 serndi m¯j im ow ´er mijew drowaÆ paymann ¯, orp¯szi ˘a– naœ¯q, ¸¯ e—s em ´ez srbagorÆoˇ T¯r˚: K˚ pah¯q æaba¸ 14 Ører˚, orovhetew Tiroj ew ´ez hamar da srbow¸iwn ¯: Ov ayn pˇÆi, ¸oˇ mahowan datapartowi: Am¯n oq, ov ayd Ør˚ gorÆ k’ani, ¸oˇ veranay ir ßoˇovrdi mijic: Vec Ør 15 gorÆ k’anes, isk eظnerord Ør˚ Tiroj sowrb hangstean æaba¸ Ørn ¯: Ov or æaba¸ Ør˚ gorÆ k’ani, ¸oˇ mahowan

31. 16–32. 12 16

17

18

32

2

3 4

5

6

7

8

9 10

11

12

ELQ

148

datapartowi: Isray¯li ordiner˚ ¸oˇ pahen æaba¸ Ø– rer˚, orp¯szi dranq ´er serndi m¯j i katar aÆowen orp¯s yawitenakan owxt im ow Isray¯li ordineri mijew: Da im yawitenakan paymann ¯, orovhetew T¯r˚ vec Ørowm steˇ– Æec erkinqn ow erkir˚, isk eظnerord Ør˚ dadar towec ew hangstacaw¿: Erb AstowaÆ Sina leran vray awartec ir xØsq˚, Movs¯sin towec vkayow¸ean erkow taxtakner˚‘ AstÆow matov growaÆ qar¯ taxtakner˚: Ψoˇovowrd˚ tesnelov, or Movs¯sn owæacaw leøic ijnelow, hawaqowec Aharoni mØt ow asac nran. ¡De—h, mez aøaj– nordoˇ astowaÆner steˇÆi—r, orovhetew œgitenq, ¸¯ inœ eˇaw ayn mard˚‘ Movs¯s˚, or mez Egiptosic dowrs berec¿: Aharonn asac nranc. ¡Λer kananc, ´er tˇaneri ow aˇ– jikneri akanjneric hanec¯—q osk¯ ginder˚ ew ber¯—q in´¿: Bolor˚ irenc akanjneric hanecin osk¯ ginder˚ ew bere– cin towecin Aharonin: Aharon˚ dranq aønelov nrancic‘ kaˇapari m¯j ´owlec ew kertec ´owlaÆoy mi hor¸: Nranq asacin. ¡Sa— ¯ qo astowaÆ˚, Isray¯—l, or qez dowrs berec Egiptacineri erkric¿: Erb Aharonn ayd tesaw, kowø– qi aøaj zohaseˇan æinec: Aharon˚ yaytararec. ¡Vaˇ˚ Tiroj tØnn ¯¿: AøawØtean ver kenalov‘ na oˇjak¯zner arec ew Œrkow¸ean zoher matowcec: Ψoˇovowrd˚ nstec, or kerowxowm ani, apa ver kacaw, or pari: T¯r˚ Movs¯sin asac. ¡Ωo—wt ara, gna iji—r aysteˇic, orovhetew anØ– rinow¸iwn ¯ katarowm qo ßoˇovowrd˚, orin dowrs berecir Egiptacineri erkric: Nranq æat æowt æeˇowecin ayn ˘anaparhic, or coyc towecir nranc: Nranq ´owlaÆoy hor¸ en kertel, erkrpagowm en nran, zoher matowcowm ow asowm. ¡Sa— ¯ qo astowaÆ˚, Isray¯—l, or qez dowrs berec Egipta– cineri erkric¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Es tesnowm em, or ays ßoˇovowrd˚ kamakor ¯: Ard, ¸o—yl towr in´, or nranc vray ¸aŒem im zayroy¸˚‘ kotorem nranc, isk qez meÆ azg dar´nem¿: Movs¯sn aˇaœec ir t¯r AstÆown‘ aselov. ¡T¯—r, inœo?w es aydp¯s xist zayranowm qo ßoˇovrdi vray, orin qo meÆ zØrow¸eamb ow hzØr bazkov dowrs berecir Egiptaci– neri erkric: Aynp¯s œlini, or egiptacinern asen. ¡ffar mtadrow¸eamb dowrs berec nranc, orp¯szi leøneri vray

149

ELQ

32. 13–27

kotori, erkri eresic veracni nranc¿: Meˇmacro—w qo zay– roy¸˚, hraßarowi—r qo ßoˇovrdin œariq pat˘aøelowc: Yi– æi—r qo Æaøaner Abrahamin, Isahakin ow Yakobin, oronc an´ovd erdowecir, xØsecir nranc het‘ aselov. ¡Erknqi astˇeri œaŒ piti bazmacnem ´er serownd˚¿: Ew ayn er– kir˚, or xostacar tal nranc zawaknerin, nranq yawite– an piti tiranan dran¿: Ew T¯r˚ hraßarowec pat˘aøel ayn œariqner˚, oroncov spaønowm ¯r patßel ßoˇovrdin: Movs¯s˚ veradar´aw ew ijaw leøic: Nra ´eøqin ¯in vka– yow¸ean erkow taxtakner˚: Qar¯ taxtakneri erkow e– resin‘ ays ow ayn koˇmic growaÆ ¯r: Taxtaknern Ast– Æow gorÆn ¯in, isk taxtakneri vray growaÆ gir˚ AstÆow ar´anagraÆ girn ¯r: Yesown, lselov aˇaˇakoˇ ßoˇovrdi ´ayn˚, Movs¯sin asac. ¡Banakateˇiic paterazmi ´ayn ¯ galis¿: Movs¯sn asac. ¡Da o—œ yaˇ¸anakaÆ ktri˘neri ˘iœ ¯, o—œ ¯l partowaÆ zØrqi aˇaˇak: Ginowc ˚ndarmacaÆ mardkanc ´aynn ¯, or lsowm em es¿: Erb Movs¯s˚ mØte– caw banakateˇiin ew tesaw hor¸n ow paroˇnerin, xist zayracaw, netec ´eøqowm eˇaÆ erkow taxtaknern ow jar– dowŒæowr arec dranq leran storotin: Vercnelov nranc kertaÆ hor¸˚‘ Movs¯s˚ krak˚ netec ayn, apa manrec, Œoæow veraÆec, Œoæin xaønec jri m¯j ow towec ßoˇovrdin, or xmi: Movs¯sn asac Aharonin. ¡I?nœ ¯ arel qez ays ßoˇovowrd˚, or nran aydpisi meÆ meˇqeri mˇecir¿: Aha– ronn asac Movs¯sin. ¡Mi— zayracir, t¯—r im, orovhetew dow inqd ¯l gites, or qo ßoˇovowrd˚ œaram¯t ¯: Nranq asa– cin. ¡Mez hamar aøajnordoˇ astowaÆner steˇÆir, orov– hetew œgitenq, ¸¯ inœ patahec ayn mardown‘ Movs¯sin, or˚ Egiptosic dowrs berec mez¿: Es nranc asaci. ¡E¸¯ ore– w¯ m¯k˚ oski owni, nranic hanec¯—q da ew ber¯—q¿: Nranq in´ towecin oskin, es ayn neteci krak˚, ew aha stacowec ays hor¸˚¿: Movs¯s˚ tesaw, or ßoˇovowrd˚ patowiranazanc ¯ eˇel, orovhetew Aharon˚ nranc yancagorÆow¸ean ¯r mˇel i œaraxndow¸iwn irenc ¸ænamineri: Movs¯s˚, kangnelov banakateˇii mowtqi mØt, asac. ¡Ov Tirojn ¯ patka– nowm, in´ mØtenay¿: Nra æowrj˚ hawaqowecin Ξewii bolor ordiner˚: Movs¯s˚ nranc asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li

13

14

15

16

17

18

19

20

21 22

23

24

25

26

27

32. 28–33. 5

28

29

30

31

32

33 34

35

33

2

3

4

5

ELQ

150

T¯r AstowaÆ˚. ¡Iwraqanœiwr˚ ir sowr˚ ¸oˇ kapi ir azd– rin: Banakateˇii mi mowtqic miws˚ gnac¯q-ek¯q, ew ´ez– nic iwraqanœiwr˚ ¸oˇ spani ir eˇbØr˚, iwraqanœiwr˚‘ ir ˚nkeroj˚, iwraqanœiwr˚‘ ir mer´aworin¿: Ξewii ordinern arecin aynp¯s, inœp¯s asel ¯r Movs¯s˚: Ayd Ør˚ ßoˇovrdi mijic æowrj ereq hazar mard kotorowec: Movs¯sn asac nranc. ¡AysØr iwraqanœiwrd ´er ´eøqov Æaøayeciq Tiroj˚. m¯kn spanec ir ordown, miwsn‘ ir eˇbØr˚, ori hamar aysØr ´ez vray k’ijni Tiroj Ørhnow¸iwn˚¿: Yajord Ør˚ Movs¯sn asac ßoˇovrdin. ¡Dowq meÆ meˇq ¯q gorÆel, bayc es hima k˚ bar´ranam AstÆow mØt, orp¯szi ´er meˇqeri hamar qawow¸iwn xndrem nranic¿: Movs¯s˚ veradar´aw Tiroj mØt ow asac nran. ¡Aˇaœowm em qez, T¯—r, ayd ßoˇovowrd˚ meÆ meˇq ¯ gorÆel, orovhetew ir hamar osk¯ astowaÆner ¯ kertel: Ard, e¸¯ nerelow es irenc meˇqer˚, neri—r, isk e¸¯ œes nerelow, owremn im anown˚ jnji—r qo mateanic, owr grel es in´¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Es im mateanic k˚ jnjem nran, ov meˇanœel ¯ im d¯m: Bayc hima gna—, iji—r ew ayd ßoˇovrdin aøajnordi—r ayn vayr˚, ori masin asel em qez: Im hreætak˚ k˚ gnay qo aøajic: Ayn Ør˚, sakayn, erb pi– ti aycelem ´ez, nranc meˇqer˚ irenc vray piti dnem¿: Ew T¯r˚ ßoˇovrdin patowhasec ayn hor¸i hamar, or kertel ¯r Aharon˚: T¯rn asac Movs¯sin. ¡El¯—q aysteˇic dow ew qo ßoˇovowr– d˚, orin dowrs berecir Egiptacineri erkric, ew gnac¯—q ayn erkir˚, or erdowel em tal Abrahamin, Isahakin ow Yakobin‘ aselov‘. ¡Λer serndin em talow ayn¿: Es qo aøa– jic k’owˇarkem im hreætakin, or halaÆi qananacinerin, amorhacinerin, qetacinerin, Œerezacinerin, gergesa– cinerin, xewacinerin ow yebowsacinerin, qez k˚ tanem ayn erkir˚, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm: Bayc es, kamako—r ßoˇovowrd, qez het dowrs œpiti elnem, orp¯szi ˘anapar– hin qez œkotorem¿: Ψoˇovowrd˚, lselov ayd xist xØsqe– r˚, meÆ sowg arec, sgawori zgestner hagaw, oœ oq ir vray zard œkrec: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Dow isray¯lacinerin asa—. ¡Dowq kamakor ßoˇovowrd ¯q: Zgo—yæ eˇ¯q, ¸¯ œ¯ mi ayl patowhas ¯l k˚ berem ´er glxin ew k˚ kotorem ´ez: Ard,

151

ELQ

33. 6–20

hanec¯—q ´er æqeˇ patmow˘anner˚, ´er zarder˚, orp¯szi coyc tam ´ez, ¸¯ inœ em anelow ´ez¿: Isray¯laciner˚ Qo– reb leran mØt hanecin irenc zardern ow patmow˘anner˚: Movs¯sn ir vran˚ xŒec banakateˇiic dowrs‘ aøan´in mi teˇowm: Da koœowec Vkayow¸ean vran: Ov inœ haycowm ¯r Tirojic, galis ¯r banakateˇiic dowrs gtnowoˇ Vka– yow¸ean vran˚: Erb Movs¯s˚ d¯pi vrann ¯r gnowm, oˇj ßoˇovowrd˚‘ am¯n m¯kn ir vrani døan mØt kangnaÆ, owæa– dir ditowm ¯r nran. nranq hayeacqov hetewowm ¯in Movs¯– sin, minœew or na gnowm mtnowm ¯r ir vran˚: Erb Movs¯s˚ mtnowm ¯r vran˚, ampi mi siwn ¯r ijnowm ow kangnowm vrani døan mØt, ew T¯r˚ xØsowm ¯r Movs¯si het: Oˇj ßoˇovowrd˚, tesnelov vrani døan mØt kangnaÆ ampi siwn˚, otqi ¯r kangnowm, iwraqanœiwr˚ erkrpagowm ¯r ir vrani døan mØt: T¯r˚ Movs¯si het xØsowm ¯r d¯m yandiman, inœp¯s m¯k˚ k˚ xØs¯r ir barekami het, ew apa Movs¯s˚ veradaønowm ¯r banakateˇi: Bayc nra spasawor Yesown‘ Naw¯i ordin, vranic dowrs œ¯r galis: Movs¯sn asac Tiroj˚. ¡Aha in´ asowm es. ¡Ta—r ays ßoˇovrdin¿, bayc dow œes yaytnel, ¸¯ owm es owˇarkelow in´ het: Dow in´ asacir‘ ¡Qez boloric bar´r em dasowm, dow vayelowm es im ænorh˚¿: Ard, e¸¯ qo ænorhin em arßanacel es, in´ yaytnap¯s ereway, orp¯szi imanam, ¸¯ inœov em arßanacel qo ænorhin, imanam, or qo ays ßo– ˇovowrd˚ meÆ azg ¯ linelow¿: T¯rn asac. ¡Es inqs piti gnam qo aøajic ow piti teˇaworem qez¿: Movs¯sn asac nran. ¡E¸¯ dow inqd mez het œgnas, owremn in´ aysteˇic mi— hanir: Ew inœi?c piti imacowi, ¸¯ es ow qo ßoˇovowrdn, irØq, qo ænorhin enq arßanacel: E¸¯ dow mez het gnas, es ow qo ßoˇovowrd˚ k˚ Œaøaworowenq æat aweli, qan erkri vray eˇaÆ bolor azger˚¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Ayd qo asaÆn ¯l k˚ katarem, orovhetew dow im ænorhin es ar– ßanacel, ew qez aweli em ˘anaœowm, qan mnacaÆ bolorin¿: Movs¯sn asac. ¡Co—yc towr in´ qo Œaøq˚¿: T¯rn asac. ¡Es im Œaøqov k’ancnem qo aøajic, qo aøaj k˚ koœem im anown˚‘ T¯r, k’oˇormem nran, owm oˇormelow em, ew k˚ g¸am nran, owm g¸alow em¿: Ew T¯rn awelacrec. ¡Dow œes karoˇ tesnel im eres˚, orovhetew mard œi karoˇ tesnel im eresn

6

7

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18, 19

20

33. 21–34. 11 21 22

23

34

2

3

4

5 6

7

8 9

10

11

ELQ

152

ow kendani mnal¿: T¯r˚ æarownakec. ¡Aha im aøaj mi teˇ kay, kangni—r ays ßayøi vray: Erb es ancnem im Œaøqov, qez k˚ dnem ßayøi Æerpi m¯j ew im ´eøqov k˚ ÆaÆkem qez, minœew or ancnem: Im ´eøq˚ qo vrayic k˚ vercnem, ew apa dow in´ k˚ tesnes ¸ikownqic: Bayc im d¯mq˚ qez œi ereway¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Dow inqd naxkin taxtakne– ri nman qar¯ erkow taxtakner koŒi—r ew in´ mØt‘ leø˚ bar´raci—r: Taxtakneri vray k˚ grem ayn patgamne– r˚, or ar´anagrowaÆ ¯in qo jardowŒæowr araÆ naxkin taxtakneri vray: Patra—st eˇir vaˇ˚, or vaˇ aøa– wØtean bar´ranas Sina leø˚ ew aynteˇ in´ spases leran gaga¸in: Hetd oœ oq ¸oˇ œbar´ranay, oœ oq amenewin œe– reway leran vray: Arjaø ow oœxar œaraÆen leran mØt¿: Movs¯s˚ naxkinneri nmanow¸eamb qar¯ erkow taxtak– ner koŒec: AøawØtean ver kenalov‘ Movs¯s˚ bar´racaw Sina leø˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel nran: Movs¯sn ir het vercrec qar¯ erkow taxtakner˚: T¯rn ijaw ampi mej, kangnec aynteˇ‘ nra dimac, ow koœec ir anown˚‘ T¯r: T¯rn ancaw Movs¯si aøaj‘ aselov. ¡T¯r AstowaÆ em, g¸acoˇ ew oˇormaÆ, hamberatar, baregow¸ ow ˘æmarit, or arda– row¸iwnn ¯ paætpanowm, ir oˇormaÆow¸iwnn ¯ cowcaberowm hazarawor serowndneri hand¯p, veracnowm anØr¯now¸iwn– ner˚, anirawow¸iwnnern ow meˇqer˚, meˇaworin œi azatowm patßic, hayreri gorÆaÆ meˇqer˚ bardowm ¯ ordineri ew ordineri ordineri vray minœew errord ow œorrord serown– d˚¿: Movs¯sn iskoyn xonarhowelov‘ erkrpagow¸iwn arec ow asac. ¡T¯—r, e¸¯ qo ænorhin em arßanacel, owremn im T¯– r˚ mez het ¸oˇ gnay, orovhetew ays ßoˇovowrd˚ kamakor ¯: Dow k˚ neres mer anØr¯now¸iwnnern ow meˇqer˚, ew menq k˚ linenq qon˚¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aha es qo ow am– boˇj ßoˇovrdi aøaj qez het owxt em dnowm: Es aynpisi zarmanahraæ gorÆer piti anem, or amboˇj erkri vray ew bolor azgeri m¯j œen katarowel: Amboˇj ßoˇovowrd˚, nranc ¸wowm naew dow, akanates piti lin¯q Tiroj gorÆerin: O– rovhetew ´ez hamar es zarmanahraæ gorÆer piti anem: Υst amenayni dow owæadir eˇir, ¸¯ inœ em kargadrelow qez aysØr: Es, aha, ´eznic heøacnelow em amorhacine–

153

ELQ

34. 12–26

rin, qananacinerin, qetacinerin, Œerezacinerin, xe– wacinerin, gergesacinerin ow yebowsacinerin: Zgo—yæ e– ˇir, owxt œkapes ayn erkri bnakiœneri het, owr mowtq es gorÆelow: fflini ¸¯ gay¸akˇow¯q: Qarowqand k’an¯q nranc baginner˚, jardowŒæowr k’an¯q nranc ar´anner˚, amboˇ– jovin k˚ ktr¯q nranc srbazan antaøner˚ ew kraki k˚ taq nranc astowaÆneri ar´anner˚: ffltar astowaÆne– ri œerkrpag¯q, orovhetew T¯r AstowaÆ˚ naxan´ot ¯, ayo—, AstowaÆ naxan´ot ¯: fflini ¸¯ ´er mardik owxt kapen ayd erkri bnakiœneri het ew nranc astowaÆnerin paæ– tamownq matowcelov‘ poønkanan, zoher matowcen nranc astowaÆnerin, ew nranc hraw¯rn ˚ndownelov‘ œlini ¸¯ dow ¯l owtes nranc zohaberaÆ anasownneri msic, qo tˇanerin amowsnacnes nranc dowstreri het, qo dowstrerin know¸e– an tas nranc tˇanerin, qo dowstrer˚ nranc astowaÆ– nerin paætamownq matowcelov‘ poønkanan ow poønkacnen naew qo— tˇanerin‘ astowaÆnerin paætamownq matowce– lov: Qez hamar astowaÆneri kowøqer œ´owles: K˚ pa– hes Baˇarjakerac tØn˚. nor berq qaˇelow amsin, inœp¯s patowirel em qez, eظ˚ Ør baˇarj hac k’owtes, qani or nor berq qaˇelow amsin es dowrs ekel Egiptosic: In´ pi– ti patkanen bolor mardkanc andranik arow zawakner˚, naew‘ qo anasownneri‘ arjaøi ow oœxari aøajnaÆin a– rowner˚: Σæi aøajnaÆinin k˚ Œoxanakes gaøov, isk e¸¯ œŒoxanakes ayn, in´ k˚ tas dra Œoxar߯q˚: Qo ordi– neri bolor andranikneri Œrkagin˚ k˚ tas in´: Im aøaj ´eønownayn œerewas: Vec Ør k’aæxates, isk eظnerord Ø– r˚ k˚ hangstanas: K˚ hangstanas naew canqi ow hn´i ßamanak: EظnØreaki tØn˚ in´ hamar k˚ katares co– reni hn´i skzbowm, isk berqahawaqi tØn˚‘ taroway k¯sin: Tarin ereq angam qo bolor arow erexaner˚ ¸oˇ nerka– yanan Isray¯li t¯r AstÆown, orovhetew es azger piti heøacnem qo mØtic, piti ˚ndar´akem qo sahmanner˚, oœ oq aœq œpiti ownenay qo erkri vray, e¸¯ taroway m¯j ereq angam nerkayanas t¯r AstÆown: In´ zohaberaÆ ana– sowni ariwn˚ ¸¸xmorov haci vray œ¸aŒes, ew zatki tØni zoh˚ minœew aøawØt œmnay: Qo erkri aøajin berq˚ k˚ ta–

12

13

14

15

16

17, 18

19

20

21

22

23 24

25

26

34. 27–35. 9

27

28

29

30

31

32

33 34

35

35 2

3 4

5

6

7 8

9

ELQ

154

nes qo t¯r AstÆow town˚: Gaø˚ ir mØr ka¸i m¯j œeŒes¿: T¯rn aynowhetew asac Movs¯sin ¡Gri— aø ayd patgamne– r˚, orovhetew ayd xØsqerov em es owxt kapowm qez het ew Isray¯li het¿: Movs¯s˚ Tiroj het ¯r qaøasown Ør ow qaøasown giæer: Na hac œkeraw, jowr œxmec ew taxtakne– ri vray gri aøaw owxti xØsqer˚‘ tas˚ patowiranner˚: Erb Movs¯sn ijnowm ¯r Sina leøic, owxti erkow taxtak– ner˚ Movs¯si ´eøqin ¯in: Leøic ijnelis Movs¯s˚ œgit¯r, or Tiroj het xØselow pat˘aøov ir eres˚ ˘aøagowm ¯: Aha– ronn ow bolor isray¯laciner˚, tesnelov Movs¯si ˘aøagoˇ eres˚, vaxecan mØtenal nran: Movs¯s˚ kanœec nranc. A– haronn ow ßoˇovrdi bolor aøajnordner˚ gnacin nra mØt, ew Movs¯s˚ xØsec nranc het: Apa nran mØtecan bolor isray¯laciner˚, ew Movs¯s˚ patmec nranc ayn am¯n˚, inœ T¯r˚ xØsel ¯r ir het Sina leran vray: Erb Movs¯s˚ nranc haˇordaÆ ir xØsq˚ verjacrec, eres˚ ÆaÆkec qØˇov: Erb Movs¯s˚ Tiroj het xØselow hamar nerkayanowm ¯r nran, hanowm ¯r qØˇ˚ minœew aynteˇic heøanal˚: Ew erb heøanowm ¯r aynteˇic, na bolor isray¯lacinerin haˇordowm ¯r ayn, inœ T¯r˚ hramayel ¯r iren: Isray¯laciner˚ tesnowm ¯in, or Movs¯si eres˚ ˘aøagowm ¯: Movs¯sn ayn ßamanak qØˇov ÆaÆkowm ¯r eres˚ minœew xØselow hamar nra mØt mtnel˚: Movs¯s˚ hawaqec amboˇj isray¯laci ßoˇovrdin ow a– sac nranc. ¡Aha ayn baner˚, or T¯rn asac, or p¯tq ¯ anel. ¡Vec Ør piti aæxat¯q, isk eظnerord Ør˚ piti hangstanaq. æaba¸ Ør˚ sowrb ¯‘ Tiroj hangstean Ør˚: Ov or ayd Ørn aæxati, k˚ meøni: Ωaba¸ Ør˚ ´er bolori tnerowm krak œpiti vaøowi, orovhetew e—s em T¯r˚¿: Mov– s¯s˚, dimelov isray¯li amboˇj ßoˇovrdin, asac. ¡Ays ¯ ayn patgam˚, or patowirel ¯ T¯r˚‘ aselov. ¡Dowq ´er m¯j towrq hawaqec¯—q Tiroj hamar: Owm srtov inœ ancni, ayn ¸oˇ nowiri Tiroj˚. oski, arÆa¸, pˇin´, kapoyt, Æirani ew krknaki karmir goyni manowaÆ ¸eler, nrbahiws behez, ayÆi maz, xoyi karmir nerkowaÆ mor¸i, kapoyt nerkow– aÆ mor¸iner, karÆr Œayter, lowsaworow¸ean hamar ´¯¸, ØÆow¸ean iwˇi hamar hamemownqner, xnki baˇadramaser, sardion qarer, zmrowxt qarer, vakasi ew erkarawown

155

ELQ

35. 10–27

patmow˘ani hamar qarer¿: ¡Λer miji xelahasner˚ ¸oˇ gan ow anen ayn am¯n˚, inœ patowirel ¯ T¯r˚. vrann ow nra ÆaÆk˚, nra Æopawor varagoyrnern ow Øˇakner˚, nra tax– taknern ow niger˚, nra moy¸ern ow xarisxner˚, vkayow– ¸ean tapanak˚, nra lÆakner˚, kaŒariœ˚, qØˇ˚, baki aøagastn ow nra moy¸er˚, zmrowxt qarer˚, xnker˚, ØÆow– ¸ean iwˇ˚, zohaseˇann ow nra amboˇj spasq˚, zohase– ˇani amŒovanin, nra lÆaknern ow amboˇj spasq˚, aøa– jaworow¸ean hac˚, loysi aætanakn ow nra bolor maser˚, nra kan¸eˇnern ow lowsaworow¸ean ´¯¸˚, xnkarkow¸ean seˇann ow nra lÆakner˚, ØÆow¸ean iwˇ˚, xnkeri hamemownq– ner˚, vrani døan varagoyr˚, oˇjak¯zneri zohaseˇann ow nra pˇn´¯ kaskaran, nra lÆaknern ow amboˇj spas– q˚, awazann ow nra patowandan˚, baki aøagast˚, nra moy¸ern ow xarisxner˚, baki døan aøagast˚, vrani ccern ow baki ccer˚, dranc paranner˚, ayn zgestner˚, oroncov srbazan paætamownq piti kataren srbara– nowm, Aharon qahanayi srbazan zgestnern ow Aharoni ordineri qahanayow¸ean zgestner˚¿: Bolor isray¯laci– ner˚ gnacin Movs¯si mØtic, ew am¯n m¯k˚ berec ir srtic bxaÆ˚. nranq Tirojn ¯in nowiraberowm ayn am¯n˚, inœ an– hraßeæt ¯r vkayow¸ean xorani, nra kahaworanqi, bolor srbazan zgestneri hamar: Bolor tˇamardik, owm mtqov inœ or ancnowm ¯r, berecin: Omanq‘ irenc kananc ¸an– kagin qarer˚, ginder˚, mataniner˚, Æamakalner˚, ma– neaknern ow am¯n tesak osk¯ zarder: Bolor tˇamardik irenc ownecaÆ osk¯ irer˚ nowiraberowm ¯in Tiroj˚: Am¯n tˇamard, owm mØt kayin kapoyt, Æirani ew karmir goyni manowaÆ ¸eler, nrbahiws behez, ayÆi maz, xoyeri karmir nerkowaÆ mor¸iner, kapoyt nerkowaÆ mor¸iner, berowm ¯r: Nowiraberoˇner˚ arÆa¸¯ ow pˇn´¯ now¯rner ¯in berowm Ti– roj˚: Owm mØt kahoyqi hamar pitani karÆr Œayt kar, berowm ¯r: Bolor ænorhali kanayq irenc ´eøqov kapoyt, Æirani ow karmir goyni ¸eler ow behez ¯in hiwsowm ew now– ¯r berowm: Bolor kanayq yØßarakam ayÆeri maz ¯in ma– nowm hmtow¸eamb: Ceˇapetner˚ berowm ¯in zmrowxt¯ qa– rer, vakasi ow lanjapanaki hamar anhraßeæt qarer,

10 11

12

13

14 15

16

17 18 19

20 21

22

23

24

25

26 27

35. 28–36. 7 28 29

30

31

32 33

34, 35

36

2

3

4

5

6

7

ELQ

156

xnkeri hamar hamemownqner, lowsaworow¸ean hamar ´¯¸ ow ØÆow¸ean iwˇ: Bolor tˇamardik ow kanayq yØßarakam galis ¯in katarelow ayn bolor gorÆer˚, or T¯r˚ patowirel ¯r anel Movs¯si mijocov: Isray¯laciner˚ now¯rner ¯in ma– towcowm Tiroj˚: Movs¯sn asac isray¯lacinerin. ¡Tes¯—q, AstowaÆ ˚ntrel ¯ yatkap¯s Yowdayi ceˇic Beseli¯lin‘ Ow– rii ordown, or˚ ordin ¯r Ovri: AstowaÆ nran lcrel ¯ am¯n inœi hamar anhraßeæt astowaÆayin imastow¸ean ogov, han˘arov ew gitow¸eamb, orp¯szi na am¯n mi gorÆ ka– tari hmtow¸eamb, mæaki oskin, arÆa¸n ow pˇin´˚, taæi ¸ankar߯q qarer˚, mæaki Œayt˚ ew am¯n mi gorÆ katari varpetØr¯n, orovhetew T¯r˚ nran imastow¸iwn ¯ parge– wel, inœp¯s or Dani ceˇic Aqisami ordi Eˇiabin, oronc imastown mitq pargewec, orp¯szi sranq sovoren ow ka– taren sowrb gorÆi hamar anhraßeæt am¯n tesak gorÆer‘ ostaynankow¸iwn anen kapoyt, Æirani ow karmir nerkow– aÆ ¸elerov ew behezov, nkaren, qandaken¿: Beseli¯l˚, Eˇiabn ow ˚ndownak bolor tˇamardik, oronc T¯r˚ gorÆi m¯j xelamowt linelow hamar imastow¸iwn ew gi– tow¸iwn ¯r pargewel, ˚st amenayni katarecin srbaran˚ hander´aworelow aæxatanqner˚ aynp¯s, inœp¯s hrama– yel ¯r T¯r˚: Movs¯s˚ kanœec Beseli¯lin, Eˇiabin ow bolor nranc, ovqer ˚ndownak ¯in gorÆ anelow, ew oronc AstowaÆ imastow¸ean ogi ¯r pargewel, bolorin, ovqer yØßar kam– qov owzowm ¯in ´eønarkel ow awartel ayd gorÆ˚: Nranq Movs¯sic stacan ayn bolor now¯rner˚, or isray¯laciner˚ berel ¯in srbaran˚ hander´aworelow hamar: Am¯n aøawØt nranq ˚ndownowm ¯in naew nowiratowneri beraÆ now¯rner˚: Galis ¯in srbarani gorÆer˚ kataroˇ bolor varpetner˚, orp¯szi iwraqanœiwrn ˚st ir masnagitow¸ean gorÆadri ir varpetow¸iwn˚: Nranq xØsecin Movs¯si het ow a– sacin. ¡Ψoˇovowrd˚ æat awelin ¯ berowm, qan anhraßeæt ¯ AstÆow hramayaÆ gorÆ˚ katarelow hamar¿: Movs¯s˚ kargadrec banakateˇiowm yaytararow¸iwn anel ew asel. ¡Tˇamard lini ¸¯ kin, srbarani hamar aylews now¯rner œpatrasti¿: Dranic yetoy ßoˇovrdin argelecin now¯r– ner berel: Berowm ¯in miayn irenc ard¯n isk gorÆaÆner˚,

157

ELQ

36. 8–27

orp¯szi awarten bolor gorÆer˚: Ew mardik dadarecin berelowc: GorÆi ˚ndownak bolor mardik arhestaworne– ri het nrbahiws behezic, kapoyt, Æirani ow krknaki karmir ktawic patrastecin tasæertani xoran˚, ayn zardarecin aseˇnagorÆ qerovb¯nerov: M¯k æerti erka– row¸iwn˚ qsanow¸ kangown ¯r, isk laynow¸iwn˚‘ œors kangown: Bolor æerteri œaŒs˚ noynn ¯r: Hing æerter˚ miacowaÆ ¯in miws hing æerterin, isk miws hing æertern ¯l miacowaÆ ¯in miws hngin: Na kapoyt ˘armandner drec mi æerti ezrin‘ miacman teˇowm: Noynn arec miacowoˇ erkrord æerti ar– taqin kcowaÆqi vray: Yisown ˘armand drec mi æerti ew yisown ˘armand ¯l drec erkrord kcowaÆqi æerti koˇ– mic, orp¯szi ˘armandneric iwraqanœiwr˚ mianay miwsin: Patrastec osk¯ yisown Øˇakner ew drancov æerter˚ mi– acrec mimeanc: Stacowec mi xoran: Xorani hamar ay– Æi mazic hiwsowaÆ ÆaÆker patrastec. tasnm¯k æertic æinec dranq: M¯k æerti erkarow¸iwn˚ eresown kangown ¯r, isk laynow¸iwn˚‘ œors kangown: Tasnm¯k æerteri œaŒs˚ noynn ¯r: Hing æerter˚ miacrec aøan´in, ew vec æertern ¯l‘ aøan´in: Miacman teˇowm, æerteri ezrin drec yi– sown ˘armand ew yisown ˘armand ¯l drec erkrord kcowaÆ– qi æerti ezrin: Patrastec yisown pˇn´¯ Øˇakner, ew dranq irar kcec, or vran˚ miaktowr daønay: Xorani ÆaÆk˚ patrastec xoyeri karmir nerkowaÆ mor¸ineric, isk kapoyt mor¸owc patrastowaÆ ÆaÆk˚ drec verin koˇ– mic: Xorani erkow moy¸er˚ patrastec karÆr Œaytic ew drec owˇˇahayeac dirqov: M¯k moy¸i erkarow¸iwn˚ tas˚ kangown ¯r, isk hastow¸iwnn ow laynow¸iwn˚‘ m¯kowk¯s kan– gown: Am¯n mi moy¸i vray drec irar agowcowaÆ erkow Æˇni: Aydp¯s patrastec naew xorani bolor moy¸er˚: Xora– ni hamar moy¸er patrastec. qsan moy¸ drec harawayin koˇmowm ew ayd qsan moy¸eri hamar patrastec qaøasown xarisx. m¯k moy¸i erkow koˇmeri hamar‘ erkow xarisx ew miws moy¸i erkow koˇmeri hamar ¯l‘ erkow xarisx: Vrani erkrord‘ hiwsisayin koˇmi hamar patrastec qsan moy¸ ew arÆa¸¯ qaøasown xarisx. m¯k moy¸i hamar‘ erkow xa– risx, ew miws moy¸i hamar ¯l‘ erkow xarisx: Vrani yetewi‘

8

9

10

11 12 13

14

15

16 17

18 19

20 21

22 23

24 25

26 27

36. 28–37. 8 28 29

30

31 32

33 34

35

36

37

38

37

2 3

4 5

6

7

8

ELQ

158

Æovahayeac koˇmowm drec vec moy¸ ew erkow moy¸ ¯l drec vrani ankiwnnerin‘ yetewi koˇmic: Nerqewi koˇmic nranq irar hawasar ¯in: Noyn ´ewov hawasar ¯in glxi‘ irar miacowaÆ koˇmic: Noyn ´ewov æinec naew erkow ankiwnneri moy¸er˚: Ayspisov stacowec ow¸ moy¸: Dranc xarisx– nern arÆa¸ic ¯in, ˚ndam¯n˚ tasnvec xarisx. m¯k moy¸i hamar‘ erkow xarisx, ew erkow xarisx ¯l‘ miws moy¸i ha– mar: KarÆr Œaytic niger patrastec. hing nig‘ vrani mi koˇmi mi moy¸i hamar, hing nig‘ vrani erkrord koˇmi miws moy¸i hamar, ew hing nig‘ vrani ¸ikownqi‘ Æovahaye– ac koˇmi moy¸i hamar: M¯jteˇi nig˚ moy¸eri mi Æayric minœew miwsn anckacnelov‘ miacrec irar: Erkow moy¸er˚ patec oskov: Oskowc patrastec nranc erkow Øˇakner˚, oronc m¯j mtnowm ¯in niger˚: Niger˚ patec oskov: Ka– poyt, Æirani ow karmir ktawic ew nrbahiws behezic va– ragoyr patrastec: Ayn zardarec aseˇnagorÆowaÆ qe– rovb¯ov ew amracrec karÆr Œaytic æinowaÆ œors moy¸eri vray: Dranc xoyakner˚ oskowc ¯in, isk œors xarisxner˚‘ arÆa¸ic: Vkayow¸ean xorani døan aøagast˚ pat– rastec kapoyt, Æirani ow karmir ktawic ew nrbahiws behezic‘ vran aseˇnagorÆowaÆ qerovb¯: Ωinec xorani hing moy¸ern ow dranc Øˇakner˚, dranc xoyakner˚ pa– tec oskov: Dranc pˇn´¯ xarisxner˚ hingn ¯in: Beseli¯l˚ tapanak˚ kaøowcec karÆr Œaytic. erkows– owk¯s kangown ¯r dra erkarow¸iwn˚, m¯kowk¯s kangown ¯r dra laynow¸iwn˚, m¯kowk¯s kangown ¯r dra bar´row¸iwn˚: Ayn nersic ow drsic patec oskov, dra vray æowrjanaki osk¯ psak æinec: ffors osk¯ Øˇakner ´owlec dra œors koˇ– meri hamar. erkow Øˇakner‘ mi koˇmic, ew erkow Øˇakner‘ miws koˇmic: Dranq hagcrec lÆaknerin: LÆakner˚ æinec karÆr Œaytic ew dranq patec oskov: LÆakner˚ ta– panaki koˇqeric mtcrin Øˇakneri m¯j, orp¯szi dran– cov bar´racnen ayn: Tapanaki kaŒariœ˚ patraste– cin maqowr oskowc. erkowsowk¯s kangown ¯r dra erkarow– ¸iwn˚, m¯kowk¯s kangown‘ dra laynow¸iwn˚: KaŒariœi er– kow Æayreri erkow qerovb¯ner˚ patrastec oskowc. kata– real mi gorÆ æinec dranq: Mi qerovb¯n drowaÆ ¯r ka–

159

ELQ

37. 9–18

Œariœi mi Æayrin, isk miws qerovb¯n‘ kaŒariœi miws Æay– rin: Erkow qerovb¯ner˚ mia´oyl ¯in kaŒariœi erkow Æay– reri het: Qerovb¯ner˚ d¯pi ver ¯in taraÆel irenc ¸e– wer˚ ew irenc ¸ewerov hovani ¯in anowm kaŒariœi vray: KaŒariœi vray qerovb¯neri d¯mqer˚ irar d¯m dimac ¯in: Aøajaworow¸ean seˇan˚ patrastec maqowr oskowc: Dra hamar osk¯ œors Øˇakner ´owlec. erkows˚‘ mi koˇmi, ew er– kows˚‘ miws koˇmi hamar: Patrastec naew lÆakner, or– p¯szi drancov bar´racnen seˇan˚: Tapanaki ow seˇa– ni lÆakner˚ patrastec karÆr Œaytic ew dranq pa– tec oskov: Erkow kangown ¯r seˇani erkarow¸iwn˚, m¯k– owk¯s kangown‘ dra laynow¸iwn˚, ew m¯kowk¯s kangown‘ dra bar´row¸iwn˚: Ayn patec maqowr oskov ew dra hamar æowrjanaki osk¯ psakner patrastec: Dra vray æowr– janaki, m¯k ¸zaœaŒ bar´row¸eamb ærjanak drec ew dra ærjanaki œors koˇm˚ osk¯ psakner drec: Seˇani ha– mar osk¯ œors Øˇakner patrastec ew Øˇaknern amrac– rec œors ankiwnnerin, oronq nra œors otqeri vray ¯in‘ psaki tak: fflˇakner˚ lÆakneri hamar ibrew agoyc Æaøa– yecin, orp¯szi mardik lÆakneric bønaÆ bar´racnen se– ˇan˚: KarÆr Œaytic erkow lÆakner patrastec, orp¯s– zi drancov bar´racnen seˇan˚, ew dranq patec oskov: Maqowr oskowc patrastec seˇani anظner˚‘ dra xnka– mannern ow skowteˇner˚, dra gawa¸nern ow skihner˚, oron– cov gini en matowcowm: Oskowc patrastec loysi mia´oyl aætanak˚‘ bownn ow nra erkow koˇmeri ˘iwˇer˚: Aætana– ki bnic baßanwowm ¯in ˘iwˇer˚‘ ereq˚ mi koˇmic, ew ereq˚ miws koˇmic‘ irar hawasar: Oskowc patrastec dra bo– lor mia´oyl, ˚nkowza´ew Æayrer ownecoˇ lowsakalner˚, dra ˘ragakalner˚, oronc vray ˘ragamannern en drwowm, ew aæ– tanaki eظnerord kan¸eˇ˚, or˚ bni amenaverin masowm ¯ drwowm: Maqowr oskowc patrastec dra vray gtnowoˇ eØ– ¸˚ ˘ragamanner˚, ownelinern ow moxrakalner˚: Qanda– kazard arec aætanak˚, bownn ow nra ˘iwˇer˚, nra ska– hakner˚: Gndiknern ow æowæana´ew Æaˇikner˚ mia´oyl ¯in: Vec ˘iwˇer ¯in baßanwowm nra erkow koˇmeric. ereq ˘iwˇ˚‘ aætanaki mi koˇmic, ew ereq ˘iwˇ˚‘ aætanaki miws koˇ–

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

37. 19–38. 5 19

20

21

22 23 24

25

26 27

28

29

38

2

3

4

5

ELQ

160

mic: Mi ˘iwˇn own¯r gndikic ow æowæana´ew Æaˇkic baˇka– caÆ ereq ˚nkowza´ew skahak, ew miws ˘iwˇn ¯l own¯r gndikic ow æowæana´ew Æaˇkic baˇkacaÆ ereq ˚nkowza´ew skahak: Aysp¯s bolor vec ˘iwˇer˚ baßanowaÆ ¯in aætanaki er– kow koˇmeric: Aætanaki bni vray qandakowaÆ ¯in ˚n– kowza´ew œors skahakner irenc gndiknerov ow æowæana´ew Æaˇiknerov: Erkow ˘iwˇeri tak m¯kakan gndik ow Æaˇik‘ bnin ´owlowaÆ: Aysp¯s ¯in bnic baßanowaÆ vec ˘iwˇer˚: Dranc gndiknern ow Æaˇikner˚ mia´oyl ¯in‘ bolor˚ qanda– kowaÆ mi ktor maqowr oskowc: Dra eظ˚ ˘ragamanner˚, ownelinern ow moxrakalner˚ maqowr oskowc ¯in: Mi ta– ˇand maqowr oskowc patrastec aætanakn ow dra bolor maser˚: Na oskepat zohaseˇan˚ patrastec karÆr Œaytic: Ayn qaøakowsi ¯r. hing kangown ¯r erkarow¸iwn˚, hinß kangown‘ laynow¸iwn˚, ew ereq kangown‘ bar´row¸iwn˚: Dra eˇjiwrawor ankiwnner˚ zohaseˇani het mia´oyl ¯in: Maqowr oskov patec ayn, inœp¯s naew dra kaŒariœ˚, bo– lor koˇern ow eˇjiwrawor ankiwnner˚: Dra œors koˇmeri hamar patrastec osk¯ psakner, psakneri tak, er– kow koˇmerin erkow osk¯ Øˇakner amracrec, orp¯szi ayn bar´racnelis lÆakner˚ mtcnen ayd Øˇakneri m¯j: LÆak– ner˚ patrastec karÆr Œaytic ew dranq patec oskov: Na varpet iwˇagorÆneri— nman patrastec ØÆow¸ean sowrb iwˇ˚ ew xnkeri hamemownqner˚: Zohaseˇan˚ pˇn´apatec ayn bowrvaøneri pˇn´ov, o– ronq Korxi ßoˇovrdi het apstambaÆ mardkanc ´eøqin ¯in: KarÆr Œaytic patrastec ayn: Zohaseˇan˚ qaøa– kowsi ¯r. hing kangown ¯r dra erkarow¸iwn˚, hing kangown‘ laynow¸iwn˚, isk ereq kangown‘ bar´row¸iwn˚: Zohaseˇa– ni œors koˇm˚ patrastec eˇjiwrawor ankiwnner, oronq zohaseˇani het mia´oyl ¯in: Na dranq patec pˇn´ov: Na patrastec zohaseˇani amboˇj spasq˚‘ xarisx– ner˚, kaŒariœ˚, taæter˚, meÆ pataøaqaˇnern ow bowr– vaøner˚: Dra amboˇj spasq˚ patrastec pˇn´ic: Na bowrvaøneric patrastec zohaseˇani cancawor kaska– raner˚, oronq ærjanaki takic hasnowm ¯in minœew zohase– ˇani m¯jteˇ˚: Zohaseˇani kaskarayi œors koˇmerin am–

161

ELQ

38. 6–21

racrec pˇn´¯ œors Øˇakner, orp¯szi lÆaknern anckacnen ayd Øˇakneri m¯j: LÆakner˚ æinec karÆr Œaytic ew dranq patec pˇn´ov: LÆaknern anckacrin zohaseˇani koˇ– qerin gtnowoˇ Øˇakneri m¯j, orp¯szi zohaseˇan˚ dran– cov bar´racnen: Ayn amboˇjovin patrastowaÆ ¯r tax– taknerov: Pˇn´¯ awazann ow dra pˇn´¯ patowandan˚ patrastec owxtawor ayn kananc hayelineri pˇn´ic, o– ronq vran˚ xŒaÆ Ør˚ vkayow¸ean xorani døan mØt ¯in hawaqowel: Kaøowcec mi bak, or d¯pi haraw ¯r nayowm: Baki aøagastner˚ nrbahiws behezic ¯in‘ hariwr kan– gown erkarow¸eamb: Dranc siwner˚ qsan hat ¯in, dranc pˇn´¯ xarisxner˚‘ qsan hat: Siwneri xarisxnern ow xoyakner˚ arÆa¸ic ¯in: Hiwsisayin koˇmi aøagastn ow– n¯r hariwr kangown erkarow¸iwn: Dra siwner˚ qsan hat ¯in, pˇn´¯ xarisxner˚‘ qsan hat: Siwneri xarisxnern ow xoyakner˚ arÆa¸ic ¯in: flovahayeac baki aøagast– ner˚ yisown kangown ¯in: Dranc siwner˚ tas˚ hat ¯in, xa– risxner˚‘ tas˚ hat: Siwneri xarisxnern ow xoyakner˚ arÆa¸ic ¯in: Arewelean koˇmi baki aøagast˚ yisown kangown ¯r, yetewi koˇmi baki aøagastner˚ tasnhing kangown ¯in: Dranc siwner˚ ereq hat ¯in, xarisxner˚‘ e– req hat: Baki døan miws koˇmi aøagastner˚ tasnhing kangown ¯in: Dranc siwner˚ ereq hat ¯in, xarisxner˚‘ e– req hat: Xorani œors koˇmeri bolor aøagastner˚ nrba– hiws behezic ¯in: Siwneri xarisxner˚ pˇn´ic ¯in, siwne– ri drowagnern ow dranc galarazarder˚‘ arÆa¸ic, dranc xoyakner˚‘ arÆa¸apat, baki bolor siwner˚‘ arÆa¸a– pat: Baki døan varagoyrner˚ kapoyt, Æirani ow kar– mir ktawic ¯in ew nrbahiws behezov zardarowaÆ: Qsan kangown ¯r dranc erkarow¸iwn˚, tasnhing kangown‘ bar´– row¸iwn˚: Dranc laynow¸iwn˚ hawasar ¯r baki aøagast– neri laynow¸ean˚: Dranc moy¸er˚ œors hat ¯in, dranc pˇn´¯ xarisxner˚‘ œors hat: Dranc galarazarder˚ ar– Æa¸ic ¯in, isk dranc xoyakner˚‘ arÆa¸apat: Baki ow xorani œors koˇmeri bolor ccer˚ pˇn´ic ¯in: Aha vkayow– ¸ean xorani kaøowcman payman˚. kaøowcel aynp¯s, inœ– p¯s AstowaÆ hramayel ¯r Movs¯sin, orp¯szi ˇewtaciner˚

6 7

8

9

10

11

12

13 14

15

16 17

18

19

20 21

38. 22–39. 3

22

23

24

25

26

27 28

29 30

31

39

2

3

ELQ

162

Aharon qahanayi ordi I¸amari mijocov aynteˇ paæ– tamownq kataren: Yowdayi ceˇic Beseli¯l˚‘ Owrii ordin, or˚ ordin ¯r Ovri, arec aynp¯s, inœp¯s T¯r˚ hramayel ¯r Movs¯sin: Beseli¯lin Øgnowm ¯r Dani ceˇic Aqisami ordi Eˇiab˚, or˚ kapoyt, Æirani ow karmir ktaw ew nrbahiws behez gorÆaÆelov‘ katarowm ¯r ostaynankow¸ean˚, aseˇ– nagorÆow¸eann ow nkarœow¸ean˚ veraberoˇ aæxatanq– ner: Srbarani bolor gorÆeri hamar ØgtagorÆowaÆ oskow kæiø˚, or˚ goyacaÆ ¯r now¯rneric, eˇaw qsanin˚ taˇand ew eظ˚ hariwr eresown sikˇ‘ ˚st srbarani sikˇi: Mard– kancic hawaqowaÆ arÆa¸¯ now¯rner˚ kæøowm ¯in hariwr taˇand ew hazar eظ˚ hariwr eظanasownhing sikˇ‘ ˚st srbarani sikˇi. mardaglowx mi dram‘ srbarani sikˇi het hamemataÆ k¯s sikˇ: Qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ mardik, ovqer ancnowm ¯in mardahamaric, vec hariwr ereq hazar hing hariwr yisown hogi ¯in: Ha– riwr taˇand arÆa¸ ´owlowec xorani hariwr xoyakneri ew varagoyri xoyakneri hamar. hariwr taˇand hariwr xoyaki hamar, m¯k taˇand am¯n mi xoyaki hamar: Ha– zar eظ˚ hariwr eظanasownhing sikˇ˚ gorÆaÆowec moy– ¸eri galarazarderi hamar, oskov patowecin dranc xo– yakner˚ ew zardarowecin: NowirowaÆ pˇin´˚ eظanasown taˇand ew erkow hazar œors hariwr sikˇ ¯r: Dranov patrastowecin vkayow¸ean xorani døan xarisxner˚, pˇn´¯ zohaseˇan˚, pˇn´¯ zohaseˇani kaskaran, zoha– seˇani amboˇj spasq˚, baki œors koˇmeri xarisxner˚, baki døan xarisxner˚, xorani bolor ccer˚, baki œors koˇmi bolor ccer˚, ew kapoyt, Æirani ow karmir ktawic ow nrbahiws behezic hiwsowaÆ paranneri Æayreri Øˇer˚: Patrastec Æisakan zgestner, orp¯szi srbaranowm drancov paætamownq kataren: Patrastec naew srba– ranowm Aharon qahanayi hagneliq zgestnern aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Vakas˚ patraste– cin oskov, kapoyt, Æirani ow karmir ktawov ew nrba– hiws behezov: Oskow ¸er¸er˚ ¸el-¸el ktrowm ¯in, orp¯s– zi dranq kapen kapoyt, Æirani ow karmir ßapaw¯nov ew nrbahiws behezov: Nkarazard vakasi hamar pat–

163

ELQ

39. 4–20

rastecin Œoker, orp¯szi ayn amracnen erkow koˇmic: Noyn ´ewov‘ oskov ew kapoyt, Æirani ow karmir kta– wov ew nrbahiws behezov patrastecin ¸iknoc˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Oskov ßapawinowaÆ ew ˚n– delowzowaÆ zmrowxt¯ erkow aknaqareri vray Œoragrecin Isray¯li ordineri anownnern aynp¯s, inœp¯s kniqnern en Œoragrowm, ew dranq amracrecin vakasi vray: Isray¯– li ordineri yiæataki aknaqarer˚ amracrin vakasi ow– sin, inœp¯s or hramayel ¯r T¯r˚ Movs¯sin: Lanjapanak˚ patrastecin oskov, kapoyt, Æirani ow karmir ktawov ew nrbahiws behezov, banowaÆqov, aynp¯s, inœp¯s vakasn ¯in patrastel: Qaøakowsi ew krknaÆal arecin lanja– panak˚. ayn own¯r mi ¸zaœaŒ erkarow¸iwn ew mi ¸zaœaŒ laynow¸iwn: Dra vray kar aknaqareri œors æarq: Aøajin æarqi vray kayin sardion, tpazion ew zmrowxt: Da aøa– jin æarqn ¯r: Erkrord æarq˚ nønaqar ¯r, æaŒiwˇay ew yas– pis: Errord æarq˚ sowtak ¯r, meˇesik ew agat: fforrord æarq˚ oskeqar ¯r, eˇngaqar ew biwreˇ‘ oskov patowaÆ ew ˚ndelowzowaÆ: Aknaqarern ˚st Isray¯li ordineri anown– neri ¯in: Nranc tasnerkow anownner˚ growaÆ ew Œoragrow– aÆ ¯in ˚st tasnerkow ceˇeric iwraqanœiwri anownneri: Lanjapanaki erkow Øˇakneri vray amracrin maqowr os– kowc patrastowaÆ hiwsk¯n æˇ¸aner: Patrastecin osk¯ erkow ko˘akner ew osk¯ erkow Øˇakner. osk¯ erkow Øˇaknern amracrin lanjapanaki verin erkow Æayrerin: Hiwsk¯n æˇ¸aner˚ lanjapanaki erkow koˇmeric amracrin erkow Øˇakneri m¯j, isk erkow æˇ¸aneri Æayrer˚ mtcrin erkow ancqeri m¯j: Lanjapanak˚ drecin vakasi owserin‘ ere– si koˇmic irar d¯m dimac: Patrastecin osk¯ erkow ayl Øˇakner ew lanjapanaki nersi koˇmic amracrin vaka– sin kcowaÆ masi erkow Æayrerin: Patrastecin osk¯ erkow ayl Øˇakner ew drecin vakasi erkow owserin‘ nersi koˇmic‘ vakasi aøjewi miacman teˇowm: Lanjapanaki Øˇakne– ri ow vakasi Øˇakneri mijov kapoyt ßapaw¯n anckacne– lov‘ ayd erkows˚ miacrin irar aynp¯s, or lanjapanakn ow vakas˚ mimeancic œaøan´nanan, inœp¯s T¯rn ¯r hrama– yel Movs¯sin: Vakasic baci amboˇjow¸eamb kapoyt ßa–

4 5

6

7

8

9

10

11 12, 13

14

15 16

17

18

19

20

39. 21–39

21

22

23

24

25 26 27 28

29 30

31

32

33

34 35 36

37 38 39

ELQ

164

paw¯nnerov hiwsowaÆ ktawic nerqin patmow˘anner pat– rastecin: Dranc Ø´iq˚ hiwsaÆoy gorÆowaÆqi ˘iæt m¯jte– ˇic ¯r, Ø´iqi bacowaÆq˚ æowrjanaki œqandowoˇ ezerq own¯r: Dranc qˇancqnerin manowaÆ kapoyt, Æirani ow karmir ßapaw¯nnerov ew nrbahiws behezov nøan Æaˇkaboˇboj– ner gorÆecin: Maqowr oskowc zangakner patraste– cin ew zangakner˚ nerqin patmow˘anneri qˇancqnerin, æowrjanaki, drecin nønazarderi mijew: Nønazardern ow zangakner˚ nerqin patmow˘anneri qˇancqnerin, æowrja– naki, yajordowm ¯in mimeanc: Qahananer˚ paætamownq katarelis ayd zgestner˚ p¯tq ¯ hagn¯in, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Nranq behez¯ hiwsaÆoy zgest– ner patrastecin Aharoni ow nra ordineri hamar, inœ– p¯s naew behez¯ aparØæner, behez¯ xoyr, behez¯ and– ravartiq: Nranc hamar patrastecin behezic ew ma– nowaÆ kapoyt, Æirani ow karmir ßapaw¯nnerov hiwsow– aÆ gØtiner‘ zardanaxæ mi gorÆ, inœp¯s T¯rn ¯r hrama– yel Movs¯sin: Sowrb psaki ¸i¸eˇ˚ patrastecin maqowr oskowc ew dra vray Œoragrecin ¡Srbow¸iwn Teaøn¿: Ayn kapecin kapoyt mi ßapaw¯nov, orp¯szi verewi koˇmic amracnen xoyri vray, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Awartowec vkayow¸ean xorani amboˇj gorÆ˚: Isray¯li or– dinern arecin am¯n inœ. inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯– sin, aydp¯s ¯l arecin: Now¯rneric awelacaÆ oskin nranq veraÆecin spasqi, oroncov Tiroj aøaj paætamownq en katarowm: Movs¯si mØt, xoran berecin zgestner˚, vra– ni ÆaÆkn ow dra bolor maser˚, dra ˘armandner˚, Œayter˚, mija´oˇer˚, dra moy¸er˚, verjinis xarisxner˚, xoyeri karmir nerkowaÆ, mæakowaÆ ew anmæak mor¸iner˚, kapoyt varagoyrner˚, ktakaranneri tapanak˚ ÆaÆkoˇ va– ragoyr˚, lÆakner˚, kaŒariœ˚, aøajaworow¸ean seˇann ow dra amboˇj spasq˚, aøajaworow¸ean hac˚, sowrb aæ– tanakn ow dra ˘ragamanner˚, kan¸eˇnern ow dra bolor maser˚, lowsaworow¸ean ´¯¸˚, osk¯ seˇan˚, ØÆow¸ean iwˇ˚, xnkeri hamemownqner˚, vrani døan varagoyr˚, vran˚, pˇn´¯ zohaseˇan˚, dra lÆaknern ow amboˇj spasq˚, awa– zann ow dra patowandan˚, baki aøagast˚, dra siwnern

165

ELQ

39. 40–40. 14

ow xarisxner˚, vrani døan ew baki døan varagoyrner˚, parannern ow ccer˚, vkayow¸ean xorani amboˇj spas– q˚, srbaranowm paætamownq katarelow srbazan zgest– ner˚, Aharon qahanayi srbazan zgestnern ow nra or– dineri qahanayow¸ean hamar naxatesowaÆ zgestner˚: Inœ T¯r˚ patowirel ¯r Movs¯sin, Isray¯li ordinern ayd a– m¯n˚ katarecin: Movs¯s˚ tesaw bolor gorÆer˚, or nranq katarel ¯in aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Nranq ˘iæt noyn ´ewov ¯in katarel: Ew Movs¯sn Ørhnec nranc:

40

41

42 43

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Aøajin amsi a– 40, 2 øajin Ør˚ k˚ kangnecnes vkayow¸ean xoran˚, aynteˇ 3 k˚ dnes vkayow¸ean tapanak˚ ew tapanak˚ k˚ ÆaÆ– kes varagoyrov: Ners k˚ tanes seˇan˚ ew dra vray k˚ 4 dasawores hac˚: Ners k˚ tanes aætanak˚, dra vray k˚ dnes nra ˘ragamanner˚: K˚ teˇawores osk¯ seˇan˚, or– 5 p¯szi xownk Æxes vkayow¸ean tapanaki aøaj: Vara– goyri qØˇ˚ k’ijecnes vkayow¸ean xorani døan vray: Oˇ– 6 jak¯zneri zohaseˇan˚ k˚ dnes vkayow¸ean xorani døan mØt ew æowrjanaki k’ØÆes vrann ow ayn am¯n˚, inœ nra m¯j ¯. dranc œors bolor˚ k˚ srbes: Awazan˚ k˚ dnes vka– 7 yow¸ean xorani ow zohaseˇani mijew ew dra m¯j jowr k˚ lcnes: Bak˚ æowrjanaki k’ØÆes ew k’ijecnes baki døan 8 qØˇ˚: K’aønes ØÆow¸ean iwˇ˚, k’ØÆes xorann ow ayn am¯– 9 n˚, inœ dra m¯j ¯. k˚ srbagorÆes da ow dra amboˇj spasq˚. aynowhetew dranq srbow¸iwn k˚ linen: K’ØÆes oˇjak¯zne– 10 ri zohaseˇann ow dra amboˇj spasq˚: K˚ srbagorÆes 11 zohaseˇan˚, ew da srbow¸iwnneri srbow¸iwn k˚ lini: K’Ø– Æes awazann ow nra patowandan˚ ew k˚ srbagorÆes ayn: Aharonin ow nra ordinerin k˚ beres vkayow¸ean xora– 12 ni dowø˚ ew nranc k˚ lowanas jrov: Aharonin k˚ hagcnes 13 srbazan patmow˘an˚, k’ØÆes nran, k˚ srbagorÆes nran, ew na in´ hamar qahanayow¸iwn k’ani: K˚ beres nra or– dinerin, nranc k˚ hagcnes patmow˘anner, k’ØÆes nranc aynp¯s, inœp¯s ØÆecir nranc hØr˚, ew nranq in´ hamar qahanayow¸iwn k’anen: Nranc qahanayakan ØÆowm˚ irenc ceˇeri m¯j yawitenakan ¸oˇ lini¿: Movs¯sn arec ayn a– 14

40. 15–35

15 16

17

18

19

20

21

22 23

24 25 26 27

28

29 30

31 32 33

34

35

ELQ

166

m¯n˚, inœ T¯r˚ patowirel ¯r iren. na h¯nc aydp¯s ¯l arec: Egiptacineri erkric nranc dowrs galow erkrord taroway aøajin amsin, amsoway skzbin vran˚ kangnecowec: Mov– s¯s˚ kaøowcec vran˚, drec dra xarisxner˚ ew kangnecrec dra moy¸er˚, dranc vray amracrec xoyakner˚, teˇa– drec mija´oˇer˚, tasæertani varagoyr˚ taraÆec vra– ni vray: Vrani ÆaÆkocner˚ gcec dra vray ew amracrec vrani ÆaÆker˚ verewic, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯– sin: Aøaw Ør¯nqi qar¯ taxtakner˚, drec tapana– ki m¯j, nigern anckacrec tapanaki vray ew kaŒariœ˚ drec tapanaki vrayic: Tapanak˚ taraw xorani ner– s˚, vran qaæelov varagoyr˚‘ ÆaÆkec vkayow¸ean tapa– nak˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Seˇan˚ drec vkayow¸ean xorani m¯j‘ xorani hiwsisayin koˇmic, xo– rani varagoyric dowrs: Dra vray Tiroj aøaj dasawo– rec aøajaworow¸ean hac˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Mov– s¯sin: Aætanak˚ drec vkayow¸ean xorani m¯j, seˇani dimac, xorani harawayin koˇmic: Πragamanner˚ drec dra vray, Tiroj aøaj, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯– sin: Osk¯ seˇan˚ drec vkayow¸ean xorani m¯j, vara– goyri dimac: Hamemownqneric patrastowaÆ xownk˚ drec dra vray, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Na kaxec xorani døan varagoyr˚: Oˇjak¯zneri zohaseˇan˚ drec vkayow¸ean xorani døan mØt ew dra vray oˇjak¯zner ow zoher matowcec, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Awa– zan˚ drec vkayow¸ean xorani ow zohaseˇani mijew ew dra m¯j jowr lcrec, orp¯szi Movs¯s˚, Aharonn ow nra ordiner˚ dranov lowanan irenc ´eøqern ow otqer˚, erb vkayow¸e– an xoran˚ mtnen kam erb zohaseˇanin mØtenan paæ– tamownq katarelow: Nranq lowacwowm ¯in dra miji jrov, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Bak kaøowcec xorani ow zohaseˇani œors koˇm˚ ew qaæec baki døan varagoy– r˚: Ayspisov Movs¯sn awartec ir amboˇj gorÆ˚: Amp˚ ÆaÆkec vkayow¸ean xoran˚, ew xoran˚ lcowec Tiroj Œaø– qov: Movs¯s˚ œ¯r karoˇanowm mtnel vkayow¸ean xoran, orovhetew amp˚ ÆaÆkel ¯r ayn, ew xoran˚ lcowaÆ ¯r Tiroj Œaøqov: Erb amp˚ veranowm ¯r xorani vrayic, Isray¯–

167

ELQ

40. 36–37

li ordiner˚ œwowm ¯in irenc amboˇj bazmow¸eamb, isk erb amp˚ œ¯r veranowm, œ¯in œwowm minœew ayn Ør˚, or amp˚ vera– nar, orovhetew isray¯lacineri oˇj er¸i ˚n¸acqowm Tiroj amp˚ cerekner˚ kangnowm ¯r xorani vray, isk giæerner˚ isray¯lacineri aøaj dra vray krak ¯r vaøvowm:

36

37

ΞEWTAKAN G

1 2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14 15

T¯r˚ kanœec Movs¯sin, xØsec nra het vkayow¸ean xoranic‘ aselov. ¡XØsi—r isray¯lacineri het ew asa— nranc. ¡E¸¯ ´eznic orew¯ m¯k˚ anasownneric zoh ¯ matow– celow, apa xoæor kam manr eˇjerawor anasown ¸oˇ matow– ci: E¸¯ na arow arjaø ¯ matowcelow orp¯s oˇjak¯z, apa ayn ¸oˇ lini oœ aratawor: Vkayow¸ean xorani døan mØt ¸oˇ beri ayn, orp¯szi Tiroj hamar ˚ndowneli lini orp¯s qawow¸iwn nran: Na ir ´eøq˚ ¸oˇ dni zohowoˇ anasowni glxin, orp¯szi ayn Tiroj hamar ˚ndowneli lini, isk ir an– ´i hamar‘ qawow¸iwn: Zowarak˚ ¸oˇ mor¸en Tiroj aøaj: Qahananer˚‘ Aharoni ordiner˚, ariwn˚ ¸oˇ beren ow æaˇ tan vkayow¸ean xorani døan mØt gtnowoˇ zohaseˇani æowrj˚: Oˇjakizoweliq anasown˚ mor¸azerÆ anelowc yetoy ¸oˇ baßanen maseri: Qahananer˚‘ Aharoni ordiner˚, zohaseˇani vray krak ¸oˇ vaøen ew Œayt dizen kraki vray: Aharoni ordiner˚‘ qahananer˚, ktrtowaÆ maser˚, glowxn ow ˘arp˚ ¸oˇ dnen zohaseˇani kraki hamar di– zowaÆ Œayti vray: ffiorotiqn ow otqer˚ ¸oˇ lowanan jrov, qahananern ayd bolor˚ ¸oˇ dnen zohaseˇani vray, orov– hetew oˇjakizowoˇ zoh˚ Tiroj hamar anowæahot ¯: Isk e¸¯ Tiroj hamar oˇjakizowoˇ manr eˇjerawor anasown˚ gaø kam owl ¯, ¸oˇ ayn lini arow ew oœ aratawor: Zoh matowcoˇn ir ´eøq˚ ¸oˇ dni nra glxin, ayn ¸oˇ mor¸en zohaseˇani hiwsisayin koˇmowm, Tiroj aøaj, ew Aharoni ordiner˚‘ qahananer˚, ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tan zohaseˇa– ni æowrj˚: Zoh˚ ¸oˇ baßanen maseri, noynp¯s glowxn ow ˘arp˚. qahananer˚ ¸oˇ ayn dnen zohaseˇani kraki ha– mar dizowaÆ Œayti vray, isk Œorotiqn ow otqer˚ ¸oˇ lowanan jrov: Φoˇ qahanan ayd am¯n˚ beri ow dni zo– haseˇani vray, orovhetew oˇjakizowoˇ zoh˚ Tiroj hamar anowæahot ¯: Isk e¸¯ Tiroj hamar oˇjakizowoˇ˚ ¸øœown ¯, apa tatrak kam aˇawni ¸oˇ lini zohaberowoˇ˚: Qa– hanan ayn ¸oˇ beri zohaseˇani mØt, poki glowx˚, ¸oˇ dni seˇani vray ew ariwn˚ æaˇ tay zohaseˇani yatakin:

169

ΞEWTAKAN

1. 16–2. 13

Φoˇ hani naew qar˘ik˚ ew nran kic maser˚ neti aynteˇ, owr moxirn en ¸aŒowm‘ zohaseˇani mØt: Apa ¸oˇ jar– di ¸ewer˚, bayc erkow masi ¸oˇ œbaßani: Qahanan ayn ¸oˇ dni zohaseˇanin, kraki hamar dizowaÆ Œayti vray, orovhetew oˇjakizowoˇ zoh˚ Tiroj hamar anowæahot ¯¿:

16 17

¡E¸¯ m¯k˚ anariwn zoh ¯ matowcowm Tiroj˚, nra ma– 2 towcaÆ˚ ˚ntir aliwr ¸oˇ lini: Dra vray ¸oˇ iwˇ lcni ow kndrowk dni: Da anariwn zohaberow¸iwnn ¯: Ayn ¸oˇ tani 2 qahananeri‘ Aharoni ordineri mØt, qahanan ¸oˇ vercni iwˇaÆ ˚ntir aliwric mi bowø ow berowaÆ amboˇj kndrowk˚ ew dranq ibrew yiæatak dni zohaseˇani vray: Da Tirojn ˚n– Æayaberowoˇ anowæahot zoh ¯: Ayd zohaberow¸iwnic mna– 3 caÆ˚ p¯tq ¯ patkani Aharonin ow nra ordinerin: Da Tiroj˚ matowcowoˇ amenasowrb zohaberow¸iwnneric ¯: E– 4 ¸¯ m¯k˚ orp¯s anariwn zoh ¯ matowcowm ¸onri m¯j eŒowaÆ˚, apa Tiroj˚ orp¯s zoh ¸oˇ matowci iwˇaÆ ˚ntir aliwric patrastowaÆ baˇarj karkandak ew iwˇaÆ baˇarj hac: E¸¯ qo zohaberaÆ˚ tapaki m¯j eŒowaÆ ban ¯, apa iw– 5 ˇaÆ ˚ntir aliwri baˇarj ¸oˇ lini: Da mas-mas k’anes, 6 dranc vray iwˇ k˚ lcnes, orovhetew da Tiroj˚ matowcowoˇ zohaberow¸iwn ¯: E¸¯ qo matowcaÆ anariwn zohaberow– 7 ¸iwn˚ kaskarayi vray ¯ eŒowaÆ, apa ˚ntir aliwr˚ p¯tq ¯ iwˇaÆ lini: Aysp¯s patrastowaÆ ew Tiroj˚ matowcowoˇ 8 nowiraberow¸iwn˚ k˚ tanes qahanayi mØt: Qahanan zo– haseˇanin mØtenalov‘ mi ktor ¸oˇ ktri AstÆown ib– 9 rew yiæatak nowiraberowoˇ zohic ew ayn dni zohaseˇa– nin: Da Tiroj˚ matowcowoˇ anowæahot nowiraberow¸iwn ¯: Inœ or mnay ayd nowiraberow¸iwnic, ¸oˇ patkani Aharo– 10 nin ow nra ordinerin: Da amenasowrb zohaberow¸iwnne– ric ¯: Tiroj˚ matowcowoˇ bolor anariwn zohaberow¸iwn– 11 ner˚ aøanc ¸¸xmori k˚ patrast¯q: Φ¸xmorov ow meˇrov patrastowaÆ orew¯ ˚nÆayaberowm Tiroj˚ œmatowc¯q: Ayn 12 k˚ matowc¯q Tiroj˚ ibrew eraxayriqi ˚nÆayaberowm, bayc zohaseˇani vray ayn œayr¯q, inœp¯s or ayrowm ¯q Tirojn ˚nÆayaberowoˇ anowæahot zoh˚: Λer am¯n mi zohaberow– 13 ¸iwn˚ Tiroj˚ ¸oˇ aˇov aˇowi. ´er zohaberow¸iwnneric œpakasecn¯q AstÆow owxti aˇ˚. bolor zohaberow¸iwnneri

2. 14–3. 14 14

15 16

3 2

3

4 5

6

7 8

9

10

11

12 13

14

ΞEWTAKAN

170

ßamanak a—ˇ matowcec¯q: E¸¯ Tiroj˚ zohaberow¸iwn pi– ti anes nor berqic, apa da ¸oˇ lini maqraÆ, bovaÆ ow xoæor aˇacaÆ coren˚: Dra vray iwˇ k˚ lcnes ow kndrowk k˚ dnes: Da zohaberow¸iwn ¯: Qahanan ¸oˇ vercni co– reni ew iwˇi mi mas˚ orp¯s yiæataki baßin, inœp¯s naew amboˇj kndrowk˚. da Tirojn ˚nÆayaberowoˇ zohaberow¸iwn ¯¿: ¡E¸¯ Tiroj˚ matowcowoˇ zohaberow¸iwn˚ Œrkow¸ean hamar ¯, ew matowcowoˇ˚ arjaø ¯, apa ayn, arow lini ¸¯ ¯g, Tiroj aøaj p¯tq ¯ lini oœ aratawor: Zoh matowcoˇn ir ´eøq˚ ¸oˇ dni zohaberowoˇ anasowni glxin ew mor¸i vka– yow¸ean xorani døan mØt: Aharoni ordiner˚‘ qahana– ner˚, ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tan oˇjak¯zneri zohaseˇani œors bolor˚: ffirkow¸ean hamar zohaberowaÆic Tiroj˚ ¸oˇ ˚n– Æay matowcen Œori ˘arpa¸aˇan¸n ow Œorotiqi oˇj ˘ar– p˚, ¸oˇ poken erkow erikamner˚, dranc vrayi ˘arp˚ ew leardi bl¸ak˚ erikamnerov hander´: Aharoni ordiner˚‘ qahananer˚, ayn orp¯s oˇjak¯z ¸oˇ dnen zohaseˇanin, kraki hamar dizowaÆ Œayti vray: Da Tirojn ˚nÆayabe– rowoˇ anowæahot zohaberow¸iwn ¯: E¸¯ Tiroj˚ matowcowoˇ zohaberow¸iwn˚ Œrkow¸ean hamar ¯, ew matowcowoˇ˚ oœxar ¯, arow lini ¸¯ ¯g, ¸oˇ anarat matowcen ayn: E¸¯ zoha– berowoˇ˚ gaø ¯, ayn ¸oˇ matowcen Tiroj aøaj: Zoh ma– towcoˇn ir ´eøq˚ ¸oˇ dni zohaberowoˇ kendanow glxin ew ayn mor¸i vkayow¸ean xorani døan mØt: Aharoni ordine– r˚‘ qahananer˚, ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tan zohaseˇani æowrj˚: ffirkow¸ean hamar zohaberowoˇ anasownic Tiroj˚ ˚nÆay ¸oˇ matowcen. ¸oˇ hanen kendanow amboˇj dmakn ow m¯j– q˚ zisterov hander´, Œori ˘arpa¸aˇan¸˚, Œorotiqi amboˇj ˘arp˚, erkow erikamnern ow dranc vrayi ˘arpn ow leardi bl¸ak˚ erikamnerov hander´: Ays am¯n˚ qahanan ¸oˇ dni zohaseˇanin orp¯s Tirojn ˚nÆayaberowoˇ anow– æahot zoh: E¸¯ zohaberowoˇ˚ ayÆ ¯, apa zoh matowcoˇn ayn ¸oˇ beri Tiroj aøaj ew ir ´eøq˚ ¸oˇ dni kenda– now glxin: Φoˇ da mor¸en vkayow¸ean xorani døan mØt, Tiroj aøaj, isk Aharoni ordiner˚‘ qahananer˚, ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tan zohaseˇani æowrj˚: Nranq Tiroj˚ dranic

171

ΞEWTAKAN

3. 15–4. 12

orp¯s ˚nÆay ¸oˇ matowcen Œori ˘arpa¸aˇan¸˚ ew Œo– rotiqi amboˇj ˘arp˚, erkow erikamnern ow dranc vrayi ˘arp˚: Leardi bl¸ak˚ ¸oˇ poken erikamnerov hander´: Qahanan dranq ¸oˇ dni zohaseˇanin ibrew Tirojn ˚n– Æayaberowoˇ anowæahot zoh: Bolor ˘arper˚ Tiroj˚ pi– ti patkanen. owr ¯l bnakowelis lin¯q, da yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini ´er serowndneri hamar: Πarp ew ariwn er– beq œpiti owt¯q¿:

15

16 17 18

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li– 4, 2 acineri het ow asa—. ¡E¸¯ m¯kn akamay meˇq ¯ gorÆowm Tiroj hand¯p, Tiroj orew¯ patowirani d¯m anowm ¯ ba– ner, or œp¯tq ¯ katar¯r, bayc katarowm ¯, ew e¸¯ na 3 ØÆowaÆ qahanayapet ¯, apa nra gorÆaÆ meˇq˚ tara– Æwowm ¯ amboˇj ßoˇovrdi vray: Ir gorÆaÆ meˇq˚ qawelow hamar na Tiroj˚ oœ aratawor zowarak piti matowci: Na zowarak˚ ¸oˇ beri vkayow¸ean xorani døan mØt, Ti– 4 roj aøaj, ir ´eøq˚ ¸oˇ dni zowaraki glxin Tiroj aøaj, ew zowarak˚ ¸oˇ mor¸en Tiroj aøaj: fflÆeal qahanan ir 5 ´eøqov aønelov zowaraki ariwnic, ayn ¸oˇ tani vkayow– ¸ean xoran: Qahanan ir mat˚ ¸oˇ ¸a¸axi arean 6 m¯j, ayd ariwnic ¸oˇ eظn angam ir matov æaˇ tay Tiroj aøaj, srbaran˚ baßanoˇ varagoyri mØt: Qahanan Ti– 7 roj aøaj zowaraki ariwnic ¸oˇ qsi vkayow¸ean xoranowm gtnowoˇ xnkarkow¸ean seˇani eˇjiwrawor ankiwnnerin: Zowaraki mnacaÆ ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tay vkayow¸ean xora– ni døan mØt gtnowoˇ oˇjak¯zneri zohaseˇani yatakin: Na ¸oˇ hani gorÆowaÆ meˇqeri qawow¸ean hamar zohabe– 8 rowoˇ zowaraki amboˇj ˘arp˚, ¸oˇ hani naew Œori ˘ar– pa¸aˇan¸˚ ew Œorotiqi amboˇj ˘arp˚: Φoˇ poki erkow 9 erikamnern ow dranc vrayi ˘arp˚ ew leardi bl¸ak˚ eri– kamnerov hander´: Φoˇ ani aynp¯s, inœp¯s varwowm ¯r 10 Œrkow¸ean hamar zohaberowoˇ zowaraki d¯pqowm. qaha– nan ays am¯n˚ ¸oˇ dni oˇjak¯zneri zohaseˇanin: Zowa– 11 raki mor¸˚, nra amboˇj marmin˚ glxi ow otqeri, Œori ow kˇkˇanqi het‘ zowarakn amboˇjow¸eamb ¸oˇ hanen ba– 12 nakateˇiic dowrs, mi maqowr teˇ, owr moxirn en ¸aŒowm, ew Œayti kraki vray ¸oˇ ayren ayn: Zowarak˚ p¯tq ¯

4. 13–26 13

14

15

16 17

18

19 20

21

22

23 24

25

26

ΞEWTAKAN

172

ayrowi moxrakoyti vray: E¸¯ isray¯laci oˇj ßoˇovowrdn angitakcabar akamay molorowi, ew ayd ban˚ vripaÆ lini ßoˇovrdi aœqic, e¸¯ xaxti Tiroj patowiranneric m¯kn– owm¯k˚, aysinqn‘ ani mi ban, or œp¯tq ¯ katar¯r, bayc katari, isk dranic yetoy gitakci ir kataraÆ meˇq˚, apa ßoˇovowrdn ir gorÆaÆ meˇq˚ qawelow hamar naxric oœ aratawor mi zowarak ¸oˇ zohaberi: Ayn ¸oˇ beren vkayow¸ean xorani dowø˚, ßoˇovrdi Æerer˚ Tiroj aøaj irenc ´eøq˚ ¸oˇ dnen zowaraki glxin ew zowarak˚ ¸oˇ mor¸en Tiroj aøaj: fflÆeal qahanan zowaraki ariwnic ¸oˇ tani vkayow¸ean xoran, ew mat˚ ¸a¸axelov zow– araki arean m¯j‘ Tiroj aøaj eظn angam ¸oˇ æaˇ tay srbarani varagoyri dimac: Qahanan ayd ariwnic ¸oˇ qsi vkayow¸ean xoranowm Tiroj aøaj drowaÆ xnkarkow– ¸ean seˇani eˇjiwrawor ankiwnnerin, isk mnacaÆ ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tay vkayow¸ean xorani døan mØt gtnowoˇ oˇja– k¯zneri zohaseˇani yatakin: Amboˇj ˘arp˚ ¸oˇ poki kendanowc ew dni zohaseˇanin: Ayd zowaraki het ¸oˇ varowi aynp¯s, inœp¯s varwowm ¯r meˇqeri qawow¸ean ha– mar zohaberowoˇ zowaraki d¯pqowm: Noyn kerp ¸oˇ varowi naew dra het: Meˇqeri qawow¸ean hamar matowcowoˇ ays zohaberow¸iwn˚ qahanan ¯ katarelow, oric yetoy nranq meˇqeri ¸oˇow¸iwn k˚ stanan: Zowarakn amboˇjow¸eamb p¯tq ¯ hanen banakateˇiic dowrs ew ayren ayn, inœp¯s naxord zowarakn ayrecin, orovhetew da ßoˇovrdi meˇqe– ri hamar ¯: E¸¯ iæxann ¯ meˇq gorÆowm‘ xaxtowm ¯ T¯r AstÆow patowiranneric m¯knowm¯k˚, aysinqn‘ anowm ¯ mi ban, or œp¯tq ¯ katar¯r, bayc akamay gorÆowm ¯ ayd meˇ– q˚, bayc ew gitakci ir kataraÆ meˇq˚, apa na ¸oˇ zo– haberi mi noxaz, arow ew oœ aratawor: Na ir ´eøq˚ ¸oˇ dni noxazi glxin, ¸oˇ ayn mor¸en aynteˇ, owr oˇjak¯zner en mor¸owm Tiroj aøaj, qani or sa meˇqeri qawow¸ean zoh ¯: Qahanan meˇqeri qawow¸ean hamar zohaberowoˇ ken– danow arean m¯j mat˚ ¸a¸axelov‘ ¸oˇ qsi oˇjak¯zneri zohaseˇani eˇjiwrawor ankiwnnerin: Nra mnacaÆ amboˇj ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tay oˇjak¯zneri zohaseˇani yatakin: Nra amboˇj ˘arp˚ ¸oˇ dni zohaseˇanin, inœp¯s Œrkow–

173

ΞEWTAKAN

4. 27–5. 2

¸ean hamar zohaberowoˇ kendanow ˘arpn en dnowm: Qa– hanan ayd kerp qawow¸iwn towaÆ k˚ lini nranc meˇqerin, ew nranq irenc meˇqeri ¸oˇow¸iwn k˚ stanan: E¸¯ erkri ßoˇovrdic mi mard akamay meˇq gorÆi‘ xaxti Tiroj pa– towiranneric m¯knowm¯k˚, mi ban, or œpiti an¯r, e¸¯ orew¯ yancanq gorÆi, bayc gitakci, or inq˚ meˇq ¯ gorÆel, ir gorÆaÆ meˇq˚ qawelow hamar oœ aratawor mi ayÆ ¸oˇ ma– towci orp¯s zoh: Na ´eøq˚ ¸oˇ dni ayÆi glxin, ew meˇqeri qawow¸ean hamar zohaberowoˇ ayÆ˚ ¸oˇ mor¸en aynteˇ, owr oˇjak¯znern en mor¸owm: Qahanan meˇqeri qawow¸e– an hamar zohaberowoˇ kendanow ariwnic matov aønelov‘ ¸oˇ qsi oˇjak¯zneri zohaseˇani eˇjiwrawor ankiwnnerin: MnacaÆ amboˇj ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tay oˇjak¯zneri zohase– ˇani yatakin: Na ¸oˇ poki amboˇj ˘arpn aynp¯s, inœ– p¯s Œrkow¸ean hamar oˇjakizowoˇ kendanowc en pokowm, ew qahanan ¸oˇ ayn hani zohaseˇan ibrew Tirojn ˚nÆa– yaberowoˇ anowæahotow¸iwn: Qahanan ayd kerp qawow¸iwn towaÆ k˚ lini nranc meˇqerin, ew nranq irenc meˇqeri ¸oˇow¸iwn k˚ stanan: E¸¯ ibrew zoh oœxar ¯ matowcwowm, apa ayn oœ aratawor ¯g oœxar ¸oˇ lini: Zohaberoˇn ir ´eøq˚ ¸oˇ dni meˇqeri qawow¸ean hamar zohaberowoˇ kendanow glxin, ew ayn ¸oˇ mor¸en aynteˇ, owr oˇjak¯z– nern en mor¸owm: Qahanan meˇqeri qawow¸ean hamar zo– haberowoˇ kendanow ariwnic matov aønelov‘ ¸oˇ qsi oˇ– jak¯zneri zohaseˇani eˇjiwrawor ankiwnnerin: MnacaÆ amboˇj ariwn˚ ¸oˇ æaˇ tay oˇjak¯zneri zohaseˇani ya– takin: Na ¸oˇ poki nra amboˇj ˘arpn aynp¯s, inœp¯s pokowm en Œrkow¸ean hamar oˇjakizowoˇ oœxari ˘arp˚: Qahanan ayn ¸oˇ dni zohaseˇanin ibrew Tiroj˚ matow– cowoˇ oˇjak¯z: Qahanan ayd kerp qawow¸iwn towaÆ k˚ lini nranc meˇqerin, ew nranq irenc meˇqeri ¸oˇow¸iwn k˚ stanan¿:

27

28

29

30

31

32 33

34

35

¡Yancawor ¯ ayn mard˚, or lsowm ¯ m¯ki erdowm˚, vkay 5 ¯ linowm dran, tesnowm ¯ da kam dran teˇeak ¯ linowm ew ayd masin œi yaytnowm: Ayd mard˚ meˇqi tak ¯ ˚nk– nowm: Na, ov k˚ dipœi piˇÆ ireri kam diaki kam gaza– 2 nic yØæotowaÆ kendanow kam mi piˇÆ bani kam anasownne–

5. 3–15

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14, 15

ΞEWTAKAN

174

ri ow piˇÆ soˇownneri diakneri, ¸¯kowzew œandradaønalov dran, inqn ¯l pˇÆowaÆ ow meˇanœaÆ ¯ linowm: E¸¯ m¯k˚ dip– œi mi mardow pˇÆow¸ean kam nra bazowm pˇÆow¸iwnnerin, oronc dipœelis mard keˇtotwowm ¯, ew e¸¯ na moøanay, isk yetoy yiæi ayd, owremn na meˇanœaÆ ¯ linowm: Na, ov xostanay œar kam bari gorÆ katarel ew ayd xostowm˚ hastati erdmamb, ew e¸¯ na moøanay, isk yetoy yiæi ayd, miewnoyn ¯, na meˇanœaÆ ¯ linowm: Na p¯tq ¯ xostovani ir meˇqerin: Tiroj nkatmamb kataraÆ ir yancanqneri ow gorÆaÆ meˇqeri hamar na hØtic mi ¯g gaø kam mi ¯g owl ¸oˇ zoh matowci: Qahanan dranov qawow¸iwn piti tay nra meˇqerin, ew na ¸oˇow¸iwn piti stanay: Isk e¸¯ ka– roˇow¸iwn œowni oœxar zoh matowcelow, ir gorÆaÆ meˇqeri hamar erkow tatrak kam aˇawnineri erkow ´ag ¸oˇ zoh matowci. m¯k˚ meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar, miws˚‘ orp¯s oˇ– jak¯z: Na dranq ¸oˇ beri qahanayi mØt: Qahanan nax ¸oˇ ners tani ayn, or meˇqeri qawow¸ean hamar ¯, glow– x˚ poki, bayc marmnic œanjati: Na zohaseˇani pati vray ¸oˇ æaˇ tay meˇqeri hamar zoh matowcowaÆi arean mi mas˚, isk mnacaÆ ariwn˚ ¸oˇ ¸aŒi zohaseˇani ya– takin, qani or da meˇqeri qawow¸ean hamar ¯: Erkrord ¸øœown˚ ¸oˇ oˇjak¯z ani, inœp¯s or kargn ¯: Aydp¯s qa– hanan qawow¸iwn k˚ tay nra gorÆaÆ meˇqerin, ew na ¸o– ˇow¸iwn k˚ stanay: E¸¯ na i vi˘aki œ¯ zoyg tatrakner kam aˇawnineri erkow ´ager matowcelow, ir gorÆaÆ meˇqe– ri ¸oˇow¸ean hamar orp¯s zoh ¸oˇ nowiraberi m¯k tasn– erord griw ˚ntir aliwr: Dra vray ¸oˇ iwˇ œlcni, dra vray kndrowk ¸oˇ œdni, qani or da meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar ¯: Na ayn ¸oˇ tani qahanayi mØt, ew qahanan dranic mi bowø vercnelov ibrew yiæataki baßin‘ ¸oˇ dni Tiroj oˇ– jak¯zneri zohaseˇanin, qani or da meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar ¯: Aydp¯s qahanan qawow¸iwn k˚ tay nra gorÆaÆ meˇqin, ew na ¸oˇow¸iwn k˚ stanay: Mnaceal˚ ¸oˇ pat– kani qahanayin, inœp¯s or ˚ntir aliwri nowiraberow¸ean d¯pqowm ¯r¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Na, ov k˚ sxalowi ow Tiroj srbow¸iwnneri hand¯p akamay meˇq k˚ gorÆi, ir yancanqi hamar ¸oˇ Tiroj˚ matowci ir hØ–

175

ΞEWTAKAN

5. 16–6. 10

tic oœ aratawor mi xoy vkayow¸ean xoranowm gorÆaÆowoˇ yisown arÆa¸ sikˇ arßoˇow¸eamb: Na ¸oˇ hatowci srbow– ¸iwnnerin hascraÆ vnasner˚, dran awelacraÆ naew srba– zan ireri ar߯qi m¯k hingerord mas˚, ew tay qahanayin: Qahanan yancanqi ¸oˇow¸ean hamar zohaberowaÆ xo– yov ¸oˇ qawow¸iwn tay nra yancanqin ew ¸oˇow¸iwn‘ nran: Na, ov meˇanœowm ¯ ow xaxtowm Tiroj patowiranneric m¯knowm¯k˚, aysinqn‘ anowm ¯ mi ban, or œp¯tq ¯ an¯r, bayc œimanalov gorÆowm ¯ ayd meˇq˚, owremn meˇawor ¯: Ir yan– canqi ¸oˇow¸ean hamar ir hØtic na qahanayi mØt ¸oˇ beri m¯k arÆa¸ arßoˇow¸eamb oœ aratawor mi xoy, orov qahanan qawow¸iwn piti tay angitakcabar nra gor– ÆaÆ meˇqin, ew na ¸oˇow¸iwn piti stanay, qani or na yancanq ¯r gorÆel Tiroj hand¯p¿:

16

17

18

19

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Ov meˇq gorÆi, ov 6, 2 arhamarhelov xaxti Tiroj patowiranner˚, ov ir mer– ´aworin xabi nra towaÆ awandi, iren i pah trowaÆ kam ir yaŒætakaÆ orew¯ iri hamar, kam orew¯ vnas hascni ir mer´aworin ew kam koraÆ mi ban gtni, bayc owranay, 3 or gtel ¯, ew dra hamar sowt erdowm tay, aysinqn‘ ani ayn am¯n˚, oroncov na meˇq ¯ gorÆaÆ linowm, bayc gitakci, or 4 meˇanœel, yancanq ¯ gorÆel, na p¯tq ¯ hatowci ir kata– raÆ yaŒætakow¸ean hamar, ir hascraÆ vnasi hamar, 5 iren i pah trowaÆ awand˚ korcnelow hamar, koraÆ ban˚ gtnel˚ owranalow ew sowt erdowm talow hamar: Ir hascraÆ am¯n mi vnas na p¯tq ¯ hatowci amboˇjow¸eamb, dran awelacraÆ naew vnasowaÆ iri ar߯qi m¯k hingerord˚: Na tiroj˚ ¸oˇ hatowci h¯nc ir meˇq˚ gitakcaÆ Ør˚: Ir 6 gorÆaÆ meˇqi hamar na Tiroj˚ zoh p¯tq ¯ matowci m¯k arÆa¸ arßoˇow¸eamb oœ aratawor mi xoy, qani or meˇq gorÆec: Qahanan Tiroj aøaj qawow¸iwn ew ¸oˇow¸iwn ¸oˇ 7 tay nran ayn meˇqeri hamar, or na gorÆel ¯¿: T¯r˚ xØ– 8 sec Movs¯si het ow asac. ¡Kargadri—r Aharonin ow nra ordinerin ew asa—. ¡Ays ¯ oˇjak¯zi karg˚. zohaseˇani 9 vray ayn p¯tq ¯ mnay amboˇj giæer‘ minœew aøawØt, ew zo– haseˇani vray ayrowoˇ krak˚ œp¯tq ¯ hangi: Qahanan 10 ktaw¯ patmow˘an piti hagni ew ktaw¯ andravartiq‘ ir

6. 11–25

11

12

13 14

15

16

17

18

19, 20

21

22

23 24 25

ΞEWTAKAN

176

marmni vray: Krakic aøajacaÆ oˇjak¯zi ˘arpamoxir˚ na piti vercni zohaseˇani vrayic ow dni zohaseˇani mØt: Na piti hani ir patmow˘an˚, piti hagni mi ayl patmow˘an ow oˇjak¯z˚ piti tani banakateˇiic dowrs, mi maqowr teˇ: Zohaseˇani vray vaøowoˇ krak˚ piti œhangi: Dra hamar qahanan aøawØtner˚ dra vray Œayt piti awelacni, dra vray piti ayri oˇjak¯zner˚, isk dranc vray ¯l‘ Œrkow¸ean zohi ˘arp˚: Krak˚ miæt piti vaøowi zohaseˇani vray ow erbeq œhangi¿: ¡Ays ¯ Tiroj aøaj, zohaseˇani vray Aharoni ordineri‘ qahananeri zoh matowcelow karg˚. qahanan ibrew yiæatak mi bowø piti aøni nowiraberowoˇ ˚ntir aliwric‘ nra vray drow– aÆ iwˇov ow kndrowkov hander´, ew ˚nÆan dni zohaseˇanin ibrew Tirojn ˚nÆayaberowoˇ anowæahot zoh: MnacaÆ a– liwr˚ piti ˘aæaken Aharonn ow nra ordiner˚: Baˇarj˚ piti owtowi mi sowrb vayrowm, ayn piti owten vkayow¸ean xorani bakowm: Φ¸xmorov piti œeŒowi ayn. da Tiroj˚ matowcowoˇ ˚nÆaneri mi masn ¯ kazmowm: Dranq srbow¸iwn– neri srbow¸iwn en: Noyn kerp p¯tq ¯ varowel meˇqeri ow yancanqneri zohaberowmneri d¯pqowm: Qahananeri ˚n– taniqneri bolor arow andamner˚ ¸oˇ owten dranic: Ays ¸oˇ lini ´er serowndneri m¯j Tiroj˚ matowcoweliq nowira– berow¸ean yawitenakan karg˚: Ew inœ or dipœi dranc, k˚ srbanay¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Ays ¯ Aha– roni ew nra ordineri ˚nÆan, or nranc ØÆowelow Ør˚ piti matowcowi Tiroj˚: M¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr‘ ib– rew hanapazØreay haci ˚nÆay. dra k¯s˚‘ aøawØtean, isk miws k¯s˚‘ erekoyean: Iwˇov howncelowc yetoy tapaki m¯j piti patrastowi ayn: Da ktrtowaÆ, maqowr vi˘akowm piti matowcowi ibrew Tirojn ˚nÆayaberowoˇ anowæahot zoh: Ays ban˚ piti katari ayn qahanan, orn Aharoni ordineric ¯ ew ØÆowel ¯ nra Œoxar¯n: Tiroj hastataÆ ays yawitenakan Ør¯nq˚ p¯tq ¯ katarowi amboˇjow¸e– amb: Qahanayi bolor zohaberow¸iwnner˚ oˇjak¯z p¯tq ¯ linen, drancic oœ mi ban œpiti owtowi¿: T¯r˚ xØsec Mov– s¯si het ow asac. ¡Dimi—r Aharonin ow nra ordinerin ew asa—. ¡Meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar zoh matowcelow karg˚

177

ΞEWTAKAN

6. 26–7. 11

ays ¯. meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar Tiroj aøaj mor¸oweliq anasownner˚ p¯tq ¯ mor¸owen aynteˇ, orteˇ oˇjakizow– oˇ anasownnern en mor¸owm: Da srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¯: Zoh matowcoˇ qahanan dranic p¯tq ¯ owti: Φoˇ na owti sowrb vayrowm‘ vkayow¸ean xorani bakowm: Ov or ´eøq tay dra msin, k˚ srbanay, ew owm zgesti vray canen dra ariw– nic, na p¯tq ¯ lowacowi sowrb vayrowm: Kaw¯ ayn anظ˚, ori m¯j k’eŒowi mis˚, p¯tq ¯ jardel, isk e¸¯ pˇn´¯ anظi m¯j eŒowi, p¯tq ¯ ayn qerel ow jrov oˇoˇel: Qahanane– ri ˚ntaniqneri bolor arow andamner˚ ¸oˇ owten dranic, orovhetew da Tiroj˚ matowcowoˇ srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¯: Ayn am¯n˚, inœ zoh ¯ matowcwowm meˇqeri qawow¸ean ha– mar, noynp¯s anasownneri ariwn˚, or vkayow¸ean xoran ¯ berwowm, œp¯tq ¯ owtowi, ayl krakov p¯tq ¯ ayrowi¿:

26 27

28

29

30

¡Yancanqi hamar xoy zohaberelow karg˚ hetewealn ¯. 7 da srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¯: Aynteˇ, owr oˇjak¯znern 2 en mor¸owm, Tiroj aøaj p¯tq ¯ mor¸en naew yancanqi ha– mar zohaberowoˇ xoy˚: Nra ariwn˚ æowrjanaki ¸oˇ ¸aŒen oˇjak¯zneri zohaseˇani yatakin: Qahanan ¸oˇ aø– 3 ni nra amboˇj ˘arp˚, dmak˚, ˘arpa¸aˇan¸˚, Œorotiqi amboˇj ˘arp˚, poki orovaynowm gtnowoˇ erkow erikam– 4 ner˚, dranc vrayi ˘arpn ow leardi bl¸ak˚ erikamnerov hander´: Qahanan ayd bolor˚ ¸oˇ dni zohaseˇanin ib– 5 rew Tiroj˚ matowcowoˇ zoh, qani or da yancanqi qawow– ¸ean hamar ¯: Qahanayi ˚ntaniqi bolor arow andam– 6 ner˚ ¸oˇ owten dranic. sowrb vayrowm ¸oˇ owten, qani or da srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¯: Yancanqi hamar zo– 7 howoˇ anasowni het ¸oˇ varowen aynp¯s, inœp¯s meˇqeri hamar zohowoˇ anasowni: Dranc katarman karg˚ noyn˚ ¸oˇ lini: ZohaberowaÆ anasowni mnacord˚ ¸oˇ patka– ni qahanayin, or˚ dranov qawow¸iwn ¯ talis: Orew¯ m¯ki 8 oˇjak¯z˚ matowcoˇ qahanan ¸oˇ stanay oˇjak¯zi mor– ¸in: Φonri, kaskarayi kam tapaki m¯j patrastowaÆ 9 haceˇ¯n˚, or zohaberwowm ¯, ¸oˇ patkani ayn qahanayin, or katarowm ¯ zohaberowm˚, isk iwˇov howncowaÆ, inœp¯s 10 naew œhowncowaÆ bolor zohaberowmner˚ piti hawasarap¯s patkanen Aharoni ordineric iwraqanœiwrin¿: ¡ffirkow– 11

7. 12–30

12

13

14

15

16

17 18

19

20

21

22 23 24

25

26 27 28 29

30

ΞEWTAKAN

178

¸ean hamar Tiroj˚ matowcoweliq zohaberow¸ean karg˚ ays ¯. e¸¯ gohow¸ean hamar ¯ matowcwowm ayn, orp¯s go– how¸ean zohaberowm ¸oˇ matowcen iwˇov howncowaÆ ˚ntir aliwri baˇarj karkandak, vran iwˇ qsaÆ baˇarj hac ew iwˇov howncowaÆ ˚ntir aliwr: ffirkow¸ean hamar gohow¸e– an ays zohaberow¸ean het ˚nÆay ¸oˇ matowcen naew ba– ˇarj karkandakner: Tiroj˚ matowcowoˇ bolor zohaberow– ¸iwnneri mi mas˚ Œrkow¸ean hamar ariwn hosecnoˇ qa– hanayin ¸oˇ patkani: Nran ¸oˇ patkani naew Œrkow– ¸ean hamar matowcowoˇ gohow¸ean zohi mis˚, or˚ piti owtowi nowyn Ør˚, erb zoh ¯ matowcwowm. Yajord Øroway ha– mar dranic ban œp¯tq ¯ mnay: E¸¯ m¯k˚ kamovin ¯ xos– tanowm Tiroj hamar zoh matowcel, apa zohi mis˚ ¸oˇ ow– towi zohi matowcman Ør˚ ew yajord Ør˚, isk zohi msi ayn mas˚, or k˚ mnay minœew errord Ør˚, krakov ¸oˇ ayrowi: E¸¯ na ir Œrkow¸ean hamar zohaberaÆ anasowni msic owti errord Ør˚, matowcowaÆ˚ ˚ndowneli zohaberow¸iwn œi lini, qani or da apØrini ¯ ow piˇÆ: Ov owti dranic, meˇq gorÆaÆ k˚ lini: Ayn mis˚, or k˚ dipœi orew¯ aˇteˇow¸ean, ¸oˇ œowtowi, ayl krakov ¸oˇ ayrowi: Miayn maqowr mardn irawownq owni mis owtelow: Tiroj˚ matowcowaÆ Œrkow¸ean zohic ˘aæakaÆ anmaqowr mard˚ piti korœi ir ßoˇovrdi mijic: Na, ov k˚ dipœi orew¯ piˇÆ bani‘ mardow pˇÆow¸e– an kam piˇÆ anasownneri ew kam am¯n mi garæeli bani, ew apa k’owti Tiroj˚ matowcowaÆ Œrkow¸ean zohi msic, ayd mard˚ k˚ korœi ir ßoˇovrdi mijic¿: T¯r˚ xØsec Mov– s¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li ordineri het ew asa—. ¡Arjaøi, oœxari ow ayÆi ˘arp piti œowt¯q: SatkaÆ ow gazani yØæotaÆ anasownneri ˘arp˚ ¸oˇ ØgtagorÆowi a– m¯n inœi hamar, bayc oœ owtelow hamar: Ov or owti Tiroj˚ zohaberowaÆ anasownneri ˘arpic, k˚ korœi ir ßoˇovrdi mijic: Λer bolor bnakarannerowm ¸øœownneri ew am¯n te– sak anasownneri ariwn˚ piti œowt¯q: Ariwn owtoˇ am¯n oq k˚ korœi ir ßoˇovrdi mijic¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Isray¯li ordinerin asa—. ¡Ov or Œrkow¸ean zoh k˚ matowci Tiroj˚, na ir Œrkow¸ean zohic Tiroj˚ mas piti hani: Na ir ´eøqov piti zoh˚ matowci Tiroj˚.

179

ΞEWTAKAN

7. 31–8. 11

krÆqi ˘arpn ow leardi bl¸ak˚ piti dni Tiroj aøaj, isk qahanan ayn piti hani zohaseˇan, kowrÆq˚ piti trowi Aharonin ow nra ordinerin: Baci ayd, ´er Œrkow¸ean zoheri aj ¸ew˚ orp¯s hasaneli towrq k˚ taq qahana– yin: Aharoni ordineric ov or Œrkow¸ean ariwn ow ˘arp ¯ matowcowm, nran ¯l baßin ¸oˇ hasni aj ¸ew˚: Orovhe– tew Isray¯li ordineric es aøay ´er Œrkow¸ean hamar in´ matowcowaÆ anasownneri kowrÆqn ow ¸ew˚ ew dranq toweci Aharonin ow nra ordinerin: Da Isray¯li ordineri hamar yawitenakan karg ¸oˇ lini¿: Aharoni ow nra ordineri qahanay ØÆowelow Ør˚ Tiroj˚ nowiraberowoˇ ˚nÆaneric i– renc hasaneliq baßin˚ ays ¯: Ays ¯ patowirel T¯r˚, or trowi nranc, erb Isray¯li ordineri mijic qahanay ØÆec nranc: Da nranc m¯j yawitenakan karg ¯ serndic se– rownd: Ays ¯ oˇjak¯zneri, meˇqeri, yancanqneri ow Œrkow– ¸ean hamar zoher matowcelow karg˚: Aysp¯s patowirec T¯r˚ Isray¯li ordinerin Sina leran vray ayn Ør˚, erb na Sinayi anapatowm kargadrec Tiroj hamar zoher ma– towcel:

31

32

33 34

35

36

37 38

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡A—ø Aharonin ow 8, 2 nra ordinerin, nranc zgestnern ow ØÆow¸ean iwˇ˚, meˇqe– ri qawow¸ean hamar zohaberoweliq zowarak˚, erkow xo– yern ow baˇarjneri skowteˇ˚ ew amboˇj ßoˇovrdin hawa– 3 qi—r vkayow¸ean xorani døan mØt¿: Movs¯sn arec ayn– 4 p¯s, inœp¯s T¯r˚ hramayel ¯r iren. na hawaqec ßoˇovrdin vkayow¸ean xorani døan mØt: Movs¯sn asac ßoˇovrdin. 5 ¡Ays bann ¯ kargadrel T¯r˚¿: Movs¯sn Aharonin ow nra 6 ordinerin taraw ew jrov loˇacrec nranc: Na Aharonin 7 hagcrec patmow˘an˚, gØti kapec nra m¯jqin, dra vray hagcrec ¸iknoc˚, yetoy dra vray drec vakas˚, vakasi 8 ßapaw¯nov zgestnern amracrec mimeanc: Dra vray ka– pec lanjapanak˚, verjinis vray drec Yandimanow¸iwnn ow Πæmartow¸iwn˚: Nra glxin drec xoyr˚, xoyri vray, ere– 9 si koˇmic‘ nowiragorÆowaÆ ew maqowr osk¯ ¸i¸eˇ˚, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin: Movs¯sn aønelov ØÆow¸ean 10 iwˇic‘ eظn angam canec zohaseˇani vray: Na ØÆec zo– 11 haseˇan˚, srbagorÆec ayn ow dra amboˇj spasq˚, inœp¯s

8. 12–25

12 13

14

15

16

17

18

19 20 21

22

23

24

25

ΞEWTAKAN

180

naew lowacarann ow dra patowandan˚. na srbagorÆec dranq: Na, ØÆelov vrann ow dra m¯j gtnowoˇ am¯n inœ, srbagorÆec dranq: Movs¯sn ØÆow¸ean iwˇ aÆec Aharoni glxin, ØÆec ow srbagorÆec nran: Movs¯s˚ mØtik berec A– haroni ordinerin, nranc hagcrec patmow˘anner˚, nranc m¯jqerin kapec gØtiner˚, glowxnerin drec xoyrer˚, inœ– p¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Movs¯sn aynowhetew mØt berec meˇqeri qawow¸ean hamar zohaberoweliq zowarak˚: Aharonn ow nra ordiner˚ irenc ´eøqer˚ drecin meˇqeri qawow¸ean hamar sahmanowaÆ zowaraki glxin, ew Movs¯s˚ mor¸ec ayn: Movs¯sn aøaw nra ariwnic ew ir matov æowr– janaki qselov zohaseˇani eˇjiwrawor ankiwnnerin‘ srba– gorÆec zohaseˇan˚: Ew na mnacaÆ ariwn˚ ¸aŒec zohase– ˇani yatakin: Na srbagorÆec ayn, orp¯szi qawow¸ean zohaberow¸iwn katari dra vray: Movs¯sn aøaw Œorotiqi amboˇj ˘arp˚, leardi bl¸ak˚, erkow erikamnern ow dranc vrayi amboˇj ˘arp˚ ew drec zohaseˇanin: Na zowaraki mnacaÆ maser˚‘ mor¸in, misn ow kˇkˇanq˚ banakateˇii– c dowrs ayrec krakov, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Movs¯s˚ mØt berec oˇjak¯zi hamar naxatesowaÆ xoy˚: Aharonn ow nra ordiner˚ irenc ´eøqer˚ drecin xoyi glxin, ew Movs¯s˚ mor¸ec xoy˚, nra ariwn˚ ¸aŒec zohaseˇani æowrj˚: Na xoy˚ baßanec maseri, aøaw glowx˚, ktrtowaÆ masern ow ˘arp˚, Œorotiqn ow otqer˚ lowac jrov: Mov– s¯s˚ xoyn amboˇjow¸eamb drec oˇjak¯zneri zohaseˇanin orp¯s Tirojn ˚nÆayaberowoˇ anowæahot zoh, qani or da Tiroj˚ matowcowoˇ ˚nÆay ¯r: Aydp¯s ¯r T¯r˚ hramayel Mov– s¯sin: Movs¯s˚ mØt berec erkrord xoy˚, orp¯szi katar– owi qahananerin srbagorÆelow Ưs˚: Aharonn ow nra or– diner˚ irenc ´eøqer˚ drecin xoyi glxin, ew Movs¯s˚ mor– ¸ec ayn: Movs¯sn aøaw dra ariwnic, qsec Aharoni aj akanji bl¸akin, nra aj ´eøqi b¸amatin ow nra aj otqi b¸amatin: Movs¯s˚ mØt berec Aharoni ordinerin, ayd ariwnic qsec nranc aj akanjneri bl¸aknerin, nranc aj ´eøqeri b¸amatnerin ow nranc aj otqeri b¸amatnerin, isk mnacaÆ ariwn˚ ¸aŒec zohaseˇani æowrj˚: Na aøaw ˘arp˚, dmak˚, ˘arpa¸aˇan¸˚, leardi bl¸ak˚, erikam–

181

ΞEWTAKAN

8. 26–9. 3

nern ow dranc vrayi ˘arp˚ ew aj ¸ew˚: Na Tiroj aøaj gtnowoˇ ew qahananerin srbagorÆelow Ưsi hamar naxa– tesowaÆ mi baˇarj karkandak vercrec skowteˇic, inœ– p¯s naew iwˇov howncowaÆ mi baˇarj hac, ew drec ˘arpi ow aj ¸ewi vray: Na ayd am¯n˚ drec Aharoni ´eøqeri ow nra ordineri ´eøqeri vray ew dranq ˚nÆayaberec Tiroj aøaj: Movs¯s˚ dranq vercnelov nranc ´eøqeric‘ zohase– ˇani vray drec orp¯s nranc qahanay ´eønadrelow hamar katarowaÆ oˇjak¯z: Da anowæahot ˚nÆay ¯, or arwowm ¯ Tiroj hamar: Aydp¯s ¯r patowirel T¯r˚: Movs¯sn aøaw xoyi kowrÆq˚ ew Tiroj aøaj xoyi nowiraberman æarßowm a– rec: Da eˇaw Movs¯sin yatkacowaÆ baßin˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Movs¯s˚, vercnelov ØÆow¸ean iw– ˇic ow zohaseˇani vrayi ariwnic, canec Aharoni ow nra zgestneri, nra ordineri ow nranc zgestneri vray: Na srbagorÆec Aharonin ow nra zgestner˚, nra het naew‘ nra ordinerin ow nranc zgestner˚: Movs¯sn asac Aha– ronin ow nra ordinerin. ¡Mis˚ eŒec¯—q vkayow¸ean xo– rani bakowm, mi maqowr vayrowm, ew aynteˇ ¯l ker¯—q ayn, inœp¯s naew skowteˇi baˇarj karkandakner˚, or qaha– naneri ØÆow¸ean hamar en naxatesowaÆ, inœp¯s T¯rn ¯ hramayelov asel, ¸¯‘ ¡Aharonn ow nra ordiner˚ ¸oˇ owten ayn¿: Haci ow msi mnacordner˚ krakov k’ayr¯q: Vkayow– ¸ean xorani dønic eظn Ør dowrs œgaq, minœew œlranay ´er qahanay ØÆowelow hamar sahmanowaÆ Ør˚, orovhetew eظ˚ Ør p¯tq ¯ ´er qahanayow¸ean lrowmi hamar (inœp¯s ew katarowec isk): T¯r˚ aydp¯s ¯ patowirel katarel, or– p¯szi qawowen ´er meˇqer˚: Vkayow¸ean xorani døan˚ eظn Ør‘ giæer ow cerek k˚ nst¯q ew Tiroj pahpanow¸ean karg˚ k˚ katar¯q, orp¯szi œmeøn¯q: Aydp¯s ¯ in´ pat– owirel T¯r˚¿: Aharonn ow nra ordiner˚ katarecin ayn am¯n˚, inœ T¯rn ¯r kargadrel Movs¯sin:

26

27

28

29

30

31

32, 33

34

35

36

Ow¸erord Ør˚ Movs¯s˚ kanœec Aharonin, nra ordinerin 9 ow Isray¯li meÆerin: Movs¯sn asac Aharonin. ¡Qez ha– 2 mar naxric, meˇqeri qawow¸ean hamar, oœ aratawor mi zowarak ow oˇjak¯zi hamar oœ aratawor mi xoy vercro—w ew dranq zo—h matowcir Tiroj aøaj: Dimi—r Isray¯li meÆerin 3

9. 4–19

4

5

6 7

8 9

10

11 12

13 14

15

16 17

18

19

ΞEWTAKAN

182

ow nranc asa—. ¡AyÆeri mijic vercr¯—q meˇqeri qawow¸ean hamar mi noxaz, inœp¯s ew oˇjak¯zi hamar m¯k tarekan oœ aratawor xoy, zowarak ew gaø: Naew zowarak ow xoy‘ Tiroj aøaj Œrkow¸ean oˇjak¯z matowcelow hamar, inœp¯s ew nowiraberman hamar iwˇov howncowaÆ ˚ntir aliwr, orov– hetew aysØr T¯r˚ piti ereway ´er m¯j¿: Nranq aøan ow vkayow¸ean xorani aøaj berecin, ayn am¯n˚, inœ or Mov– s¯sn ¯r hramayel: Amboˇj ßoˇovowrd˚ mØtecaw ow kangnec Tiroj aøaj: Movs¯sn asac. ¡T¯r˚ hramayec, or a—ys ban˚ p¯tq ¯ katar¯q. ew Tiroj Œaøq˚ piti ereway ´ez¿: Isk Aharonin Movs¯sn asac. ¡MØteci—r zohaseˇanin ew qo oˇjak¯—zn ara qo meˇqeri hamar, orp¯szi qawow¸iwn lini qez ew qo tan hamar: Apa matowci—r qo ßoˇovrdi ˚nÆa– ner˚ ew qawow¸i—wn ara nranc, inœp¯s T¯rn ¯ patowirel in´‘ Movs¯sis¿: Aharon˚ mØtecaw zohaseˇanin ew mor¸ec ir meˇqeri qawow¸ean zowarak˚: Aharoni ordiner˚ ariwn˚ berecin nra mØt, na ir mat˚ ¸acacrec arean m¯j, qsec zohaseˇani eˇjiwrawor ankiwnnerin, isk mnacaÆ ariwn˚ ¸aŒec zohaseˇani yatakin: Meˇqeri qawow¸ean zohi ˘arp˚, erikamner˚ ew leardi bl¸ak˚ drec zohaseˇanin, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin: Misn ow mor¸in kra– kov ayrecin banakateˇiic dowrs: Apa mor¸ec oˇja– k¯zi hamar naxatesowaÆ anasown˚, Aharoni ordiner˚ ariwn˚ berecin nra mØt, ew na ayn ¸aŒec zohaseˇani æowrj˚: Oˇjak¯z˚ nra mØt berecin ktor-ktor araÆ: Mov– s¯s˚ da, inœp¯s naew glowx˚, drec zohaseˇanin: ffioro– tiqn ow otqer˚ na lowac jrov ew drec zohaseˇanin, oˇja– k¯zi vray: Dranic yetoy matowcecin ßoˇovrdi ˚nÆaner˚: Na aøaw ßoˇovrdi meˇqeri qawow¸ean hamar sahmanowaÆ noxaz˚ ew ayn mor¸ec naxordi nman: Na matowcec naew oˇjakizoweliq anasown˚: Na arec aynp¯s, inœp¯s kargn ¯r: Na mØtecrec oˇjak¯z˚, mi bowø vercrec dranic ew drec zohaseˇanin, orp¯s yawelowm aøawØtoway oˇjak¯zi: Na mor¸ec ßoˇovrdi Œrkow¸ean hamar zohoweliq zowarakn ow xoy˚: Aharoni ordiner˚ ariwn˚ berecin nra mØt, ew na ayn ¸aŒec zohaseˇani æowrj˚: Berecin naew zowaraki ˘arp˚, xoyi ˘arpn ow dmak˚, ˘arpa¸aˇan¸˚, erkow e–

183

ΞEWTAKAN

9. 20–10. 9

rikamner˚ ˘arpov hander´, leardi bl¸ak˚ ew ˘arper˚ drecin anasownneri krÆqeri vray: Apa ktrecin hanecin ˘arp˚ krÆqeri het miasin: Πarp˚ drecin zohaseˇani vray: Na krÆqer˚ ew aj ¸ewer˚ nowiraberec Tiroj aøaj, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin: Aharonn ir ´eøqe– r˚ bar´racnelov‘ Ørhnec ßoˇovrdin ew nerqew ijaw meˇqeri qawow¸ean, oˇjak¯zi ow Œrkow¸ean hamar zoher katare– lowc yetoy: Movs¯sn ow Aharon˚ mtan vkayow¸ean xoran˚ ew aynteˇic dowrs galov‘ Ørhnecin amboˇj ßoˇovrdin: Ew Tiroj Œaøq˚ erewac hamayn ßoˇovrdin: Krak bxec Tiro– jic ew ayrec ayn am¯n˚, inœ kar zohaseˇani vray‘ oˇjak¯z– nern ow ˘arp˚: Amboˇj ßoˇovowrd˚ tesaw da, sarsaŒec ow ˚nkaw eresi vray:

20

21 22

23

24

Aharoni erkow ordiner˚‘ Nabadn ow Abiowd˚, am¯n m¯k˚ 10 mi bowrvaø vercnelov, dranc m¯j krak drecin, dra vray xownk lcrin ew Tiroj aøaj anmaqowr krak matowcecin, mi ban, or T¯r˚ nranc œ¯r patowirel: Krak bxec Tirojic, 2 ayrec nranc, ew nranq meøan Tiroj aøaj: Movs¯sn a– 3 sac Aharonin. ¡Aha ¸¯ inœ asac T¯r˚. ¡In´ paætoˇne– ri m¯j piti coyc tam im srbow¸iwn˚ ew im amboˇj ßoˇo– vrdi aøaj piti Œaøaworowem¿: Aharon˚ txrec: Movs¯– 4 s˚ kanœec Misadayiin ew ElisaŒanin‘ Aharoni hØreˇbayr Ozi¯li ordinerin, ew asac nranc. ¡Gnac¯—q ew ´er eˇbayr– neri diakner˚ irenc zgestnerov hander´ sowrb vayric ow banakateˇiic do—wrs hanec¯q¿: Nranq gnacin ew ba– 5 nakateˇiic dowrs hanecin nranc irenc zgestnerov han– der´, inœp¯s Movs¯sn ¯r asel: Movs¯sn asac Aharonin ow 6 nra oˇj mnacaÆ ordiner Eˇiazarin ew I¸amarin. ¡Λer glxarkner˚ œhan¯q ew ´er hagowstner˚ œpataøot¯q, or– p¯szi œmeøn¯q, ew ßoˇovrdi vray Tiroj barkow¸iwn˚ œijni: Miayn ´er eˇbayrnern ow bolor isray¯laciner˚ ¸oˇ oˇban hroy ˘arak dar´aÆnerin‘ nranc, ovqer ayrowecin Tiroj koˇmic: Ew dowq vkayow¸ean xorani dønic dowrs œgaq, or– 7 p¯szi œmeøn¯q, orovhetew Tiroj ØÆow¸ean iwˇ˚ deøews ´er vray ¯¿: Ew nranq arecin aynp¯s, inœp¯s Movs¯sn ¯r a– sel: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Erb vkayow– 8, 9 ¸ean xoran mtn¯q kam erb zohaseˇanin mØtenaq dow

10. 10–20

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

ΞEWTAKAN

184

ew qez het eˇaÆ ordinerd, gini kam Øˇi œxm¯q, orp¯s– zi œmeøn¯q: Da yawitenakan karg ¸oˇ lini ´er serndi m¯j: Linelov s¸aŒ, dowq k˚ karoˇanaq tarberel sowr– b˚ piˇÆic, maqowr˚ anmaqowric, i vi˘aki k˚ lin¯q is– ray¯lacinerin sovorecnelow ayn bolor Ør¯nqner˚, or T¯r˚ Movs¯si mijocov towec nranc¿: Movs¯sn asac Aharo– nin ow nra oˇj mnacaÆ ordinerin‘ Eˇiazarin ew I¸ama– rin. ¡Tiroj˚ matowcowaÆ anariwn zohic awelacaÆn aø¯—q ew baˇarj hac patrastelov‘ ker¯—q zohaseˇani aøaj, orovhetew da srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¯: Ayn k’owt¯q mi sowrb vayrowm, orovhetew qez ew qo ordineri hamar Ør¯nq ¯, or owt¯q Tiroj˚ matowcowaÆ zoheric: Aydp¯s ¯ in´ hra– mayel T¯r˚: Zoh matowcowaÆ anasowni kowrÆq˚ ew ¸ew˚ dow, qo ordiner˚ ew qo ˚ntaniqi andamner˚ qez het mi sowrb vayrowm piti owt¯q, orovhetew qez ew qo ordineri hamar sahmanowaÆ karg ¯, or dowq p¯tq ¯ owt¯q isray¯lacineri matowcaÆ Œrkow¸ean zohic: ZohowaÆ anasowni ¸ew˚ ew kowrÆq˚, or nowirowelow en AstÆown, inœp¯s naew ayrowelow ˘arp˚ Tiroj aøaj ¸oˇ now¯r matowcen: Da qez ew qez het eˇaÆ qo ordinerin ow qo dowstrerin piti patkani yawi– teans sahmanowaÆ Ør¯nqi hama´ayn, inœp¯s T¯rn ¯ hra– mayel Movs¯sin¿: Movs¯s˚ æat Œntøec meˇqeri qawow¸e– an hamar zohaberowaÆ noxaz˚, bayc ayn ard¯n ayrowaÆ ¯r: Movs¯s˚ barkacaw Eˇiazari ow I¸amari‘ Aharoni oˇj mnacaÆ ordineri vray ew asac. ¡Inœo?w sowrb vayrowm œkeraq meˇqeri qawow¸ean hamar arowaÆ oˇjak¯z˚: ff¯? or ayn srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¯, ayn towel ¯i ´ez, or ow– t¯q, veracn¯q ßoˇovrdi meˇqer˚ ew qawow¸iwn taq nran Tiroj aøaj, bayc zohi ariwnic srbaranic ners œberowec: Ard, p¯tq ¯ owt¯q mi sowrb vayrowm, inœp¯s in´ ¯ hramayow– aÆ¿: Aharon˚ patasxanec Movs¯sin ew asac. ¡AysØr, erb meˇqeri qawow¸ean hamar zohaberow¸iwn arecin ew oˇjak¯zner matowcecin Tiroj aøaj, ew in´ het teˇi ow– necan ays dßbaxt d¯pqer˚, orqan aweli Tiroj˚ ha˘eli piti œlin¯r, e¸¯ es owt¯i meˇqeri qawow¸ean hamar sah– manowaÆ zohic¿: Movs¯s˚ lsec nra asaÆ˚ ew da ha˘eli ¸owac nran:

185

ΞEWTAKAN

11. 1–23

T¯r˚ xØsec Movs¯si ew Aharoni het ow asac. ¡Dimec¯—q 11, 2 Isray¯li ordinerin ew asac¯—q. ¡Sranq en erkri vray e– ˇaÆ ayn anasownner˚, or karoˇ ¯q owtel: K’owt¯q bo– 3 lor k˘ˇakabaæx‘ ¸a¸er˚ erkowsi baßanowaÆ ew oro˘acoˇ kendaniner˚: Mi— ker¯q ayn kendaniner˚, oronq ¸¯ew o– 4 ro˘owm en, bayc k˘ˇakabaæx œen, inœp¯s owˇt˚, or˚ ¸¯ew oro˘owm ¯, bayc erkk˘ˇak œ¯, owremn na ´ez hamar piˇÆ ¯, napastak˚, or˚ ¸¯ew oro˘owm ¯, bayc erkk˘ˇak œ¯, ow– 5 remn na ´ez hamar piˇÆ ¯, ˘agar˚, or˚ ¸¯ew oro˘owm ¯, 6 bayc erkk˘ˇak œ¯, owremn na ´ez hamar piˇÆ ¯, xoz˚, or˚ 7 ¸¯ew k˘ˇakabaæx ¯‘ k˘ˇakner owni, bayc œi oro˘owm, ow– remn na ´ez hamar piˇÆ ¯: O—œ dranc mis˚ ker¯q, o—œ ¯l 8 dranc diakin mØtec¯q, qani or dranq ´ez hamar piˇÆ en: Aha ¸¯ inœ piti owt¯q jreri m¯j eˇaÆ kendanineric. 9 nranq, or ownen loˇakner ow ¸eŒowk ew aprowm en jrerowm, Æoverowm ew vtaknerowm: Jrerowm, Æoverowm ow vtaknerowm 10 aproˇ, bayc loˇakner ow ¸eŒowk œownecoˇ kendaniner mi— ker¯q, noynp¯s ew‘ ayn kendaniner˚, or jreric en bxowm ew kam kendani æownœ ownen jrerowm, qani or dranq piˇÆ en ew piˇÆ k˚ linen ´ez hamar: Dranc mis˚ œowt¯q ew 11 dranc diakneric garæec¯—q, orovhetew jri m¯j eˇaÆ bo– 12 lor ayn kendaniner˚, oronq loˇakner ow ¸eŒowk œownen, ¸oˇ ´ez hamar piˇÆ hamarowen: Sranq en ayn ¸øœownner˚, 13 oroncic p¯tq ¯ garæ¯q ew oronc mis˚ piti œowt¯q, orovhe– tew ´ez hamar piˇÆ en. arÆiw, paskow˘, getarÆiw, angˇ, 14 cin ew ayn, inœ sranc nman ¯: Naew agøaw ew ayn, inœ sra 15 nman ¯, jaylam, bow, oror ew ayn, inœ sranc nman ¯, baz¯ 16, 17 ew ayn, inœ sra nman ¯, hawapatir, hoˇamaˇ, qajahaw, 18 soxak, hawalowsn, karap, aragil, qaradø ew ayn, inœ 19 sranc nman ¯, aylew‘ yopop ew œˇjik: ffors otqov qayloˇ 20 am¯n mi ¸øœnazgi zeøown ¸oˇ piˇÆ hamarowi ´ez hamar: Φøœnazgi zeøownneric k’owt¯q dranq, oronq qaylowm en œors 21 otqov, oronc otqer˚ getni vray ostostelow hamar srownq ownen: K’owt¯q hetewealner˚. joreak ew ayn, inœ sra nman 22 ¯, xaragowl ew ayn, inœ sra nman ¯, morex ew ayn, inœ sra nman ¯, Ø´amart morex ew ayn, inœ sra nman ¯: Φøœnazgi 23 am¯n mi ayl zeøown, or œors otq owni, piˇÆ ¯ ´ez hamar.

11. 24–39 24 25

26

27

28

29 30 31

32

33 34

35

36

37

38

39

ΞEWTAKAN

186

drancov œpˇÆow¯q: Dranc diakin dipœoˇ am¯n oq min– œew erekoy ¸oˇ piˇÆ hamarowi: Am¯n oq, ov ´eøq k˚ tay dranc diakin, p¯tq ¯ lowanay ir hagowstner˚ ew piˇÆ hamarowi minœew erekoy: K˘ˇakawor ayn bolor anasownne– r˚, oronc k˘ˇak˚ kisowaÆ œ¯, ew œen oro˘owm, ´ez hamar ¸oˇ piˇÆ hamarowen: Ov or dipœi dranc diakin, minœew erekoy ¸oˇ piˇÆ hamarowi: fforqotani bolor ayn kendaniner˚, oronq miayn aøjewi ¸a¸eri vray en qaylowm, ´ez hamar ¸oˇ piˇÆ hamarowen: Ov dipœi dranc diakin, minœew e– rekoy ¸oˇ piˇÆ hamarowi: Ov ´eøq tay dranc diakin, p¯tq ¯ lowanay ir hagowstner˚. na piˇÆ p¯tq ¯ hamar– owi minœew erekoy, orovhetew ayd bolor˚ ´ez hamar piˇÆ ¯: Erkri vray Œorsoˇ gnacoˇ bolor kendanineric ´ez ha– mar piˇÆ en. aqis˚, mowk˚, titeø˚, aøn¯t˚, qamel¯on˚, bÆawor moˇ¯s˚, moˇ¯sn ow xlowrd˚: Erkri vray Œorsoˇ gna– coˇ ays bolor kendaniner˚ piˇÆ en ´ez hamar: Ov or dip– œi dranc diakin, ¸oˇ piˇÆ hamarowi minœew erekoy: Inœi vray or ˚nkni dranc diak˚, ¸oˇ piˇÆ hamarowi, lini da Œaytic patrastowaÆ am¯n tesaki anظ, zgest, ka– æi kam qowr´. am¯n mi anظ, orn inœ-or bani hamar k˚ gorÆaÆowi, ¸oˇ lowacowi jrov: Ayd anظ˚ ¸oˇ piˇÆ ha– marowi minœew erekoy, oric yetoy ayn ¸oˇ maqowr hamar– owi: E¸¯ xec¯ orew¯ anظi m¯j drancic ˚nkni, anظi m¯j eˇaÆ˚ ¸oˇ piˇÆ hamarowi, isk anظ˚ ¸oˇ jarden: A– m¯n mi kerakowr, ori vray k’˚nkni aydpisi pˇÆowaÆ anØ– ¸i jowr˚, ¸oˇ piˇÆ hamarowi: Aydpisi anظi m¯j gtnowoˇ am¯n mi xmiœq ¸oˇ piˇÆ hamarowi: Inœi vray or ˚nkni dranc diak˚, ¸oˇ piˇÆ hamarowi: Φonirnern ow kaska– raner˚ ¸oˇ jardowen, qani or pˇÆowaÆ en linowm, ew piˇÆ ¸oˇ hamarowen ´ez hamar: Jri aˇbiwrner˚, jrhornern ow jrakoyter˚ ¸oˇ maqowr hamarowen ´ez hamar: Ov or dipœi dranc m¯j ˚nkaÆ diakin, ¸oˇ piˇÆ hamarowi: E¸¯ dranc diakn ˚nkni canelow sermacowi vray, apa serma– cown maqowr ¸oˇ hamarowi, isk e¸¯ sermacowi vray jowr ¸aŒelowc yetoy dra vray ˚nknen piˇÆ kendanineri diak– ner, apa ayd sermacown ¸oˇ anmaqowr hamarowi ´ez ha– mar: E¸¯ ´ez hamar owtelow en¸akay anasownneric orew¯

187

ΞEWTAKAN

11. 40–12. 7

m¯k˚ satki, apa dra diakin dipœoˇ˚ ¸oˇ minœew erekoy piˇÆ hamarowi: Ov ´eøq tay dra diakin, na p¯tq ¯ lowa– nay ir zgestner˚. na piˇÆ p¯tq ¯ hamarowi minœew erekoy: Erkri vray Œorsoˇ gnacoˇ am¯n mi kendani ¸oˇ piˇÆ ha– marowi ´ez hamar, owremn ew ¸oˇ œowtowi: Mi— ker¯q bolor ayn kendaniner˚, oronq soˇowm en irenc orovayni vray, bolor ayn kendaniner˚, oronq soˇowm en œors otqov, na– ew bazmotaniner˚, erkri vray soˇacoˇ bolor zeøownner˚, qani or dranq ´ez hamar piˇÆ en: Mi— apakan¯q ´ez erkri vray soˇacoˇ soˇownnerov, drancov mi— pˇÆow¯q ew dranc pat˘aøov anmaqowr mi— dar´¯q: E—s em ´er T¯r AstowaÆ˚: Srbowec¯—q ew so—wrb eˇ¯q, orovhetew es‘ ´er T¯r AstowaÆ˚, sowrb em: Dowq ´ez mi— pˇÆ¯q erkri vray soˇa– coˇ zeøownnerov: E—s em, T¯r AstowaÆ˚, or ´ez dowrs berec Egiptacineri erkric, orp¯szi ´ez hamar AstowaÆ li– nem: Dowq sowrb eˇ¯q, orovhetew es sowrb em: Aha ays ¯ anasownneri ew ¸øœownneri, jrerowm ew camaqowm æarßowoˇ bolor ænœaworneri verabereal Ør¯nq˚, orp¯szi dowq ka– roˇanaq zanazanow¸iwn dnel maqowri ew anmaqowri mijew, ew orp¯szi Isray¯li ordinerin sovorecn¯q, ¸¯ oronq en ow– teli kendaniner˚, ew oronq en oœ owteli anasownner˚¿:

40

41 42

43

44

45

46

47

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li or– 12, 2 dineri het ew asa— nranc. ¡E¸¯ orew¯ kin yˇianay ew arow zawak Æni, ¸oˇ na anmaqowr hamarowi eظ˚ Ør, aysinqn‘ aynqan, inœqan ir daætani ærjani hamar ¯ anmaqowr ha– marwowm: Ow¸erord Ør˚ na ¸oˇ ¸lŒati ir ordown: Dranic 3, 4 yetoy eresownereq Ør ¯l na p¯tq ¯ spasi, orp¯szi maqrowi ir ariwn˚: Na oœ mi maqowr bani ´eøq œpiti tay ew srba– ran œpiti mtni, minœew lranan nra maqrowelow Ører˚: Isk 5 e¸¯ na aˇjik zawak ownenay, ¸oˇ eظ˚ Ør anmaqowr ha– marowi, aysinqn‘ aynqan, inœqan ir daætani ærjani ha– mar ¯ anmaqowr hamarwowm: Dranic yetoy va¸sownvec Ør ¯l na p¯tq ¯ spasi, orp¯szi maqrowi ir ariwn˚: Erb lra– 6 nan ordow kam dster Ænndic yetoy nra maqrow¸ean hamar sahmanowaÆ Ører˚, na m¯k tarekan gaø ¸oˇ oˇjak¯z ani, mi zowyg aˇawni kam tatrak ¸oˇ beri meˇqeri qawow¸ean hamar vkayow¸ean xorani dowø˚, qahanayi mØt: Qa– 7

12. 8–13. 12

8

9

13, 2

3

4

5

6

7

8 9 10

11

12

ΞEWTAKAN

188

hanan ayn ¸oˇ zoh matowci Tiroj aøaj, qawow¸iwn tay nran, ew na k˚ maqrowi ir arean bxowmic: Sa karg ¯ nranc hamar, ovqer arow kam aˇjik zawak en ownenowm: E¸¯ Ænndkann i vi˘aki œ¯ gaø berelow, ¸oˇ aøni erkow tatrak kam aˇawnow erkow ´ag‘ m¯k˚ oˇjak¯zi, isk miw– s˚‘ meˇqeri qawow¸ean hamar: Qahanan ¸oˇ zoh matowci dranq i qawow¸iwn, orov Ænndkan˚ k˚ hamarowi maqrowaÆ¿: MARDKANC MAΩKAYIN HIWANDOWΦIWNNERI MASIN T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡E¸¯ o– rew¯ m¯ki marmni maæki vray spi, palar, bætik ew kam borotow¸ean axtanæan ereway, ¸oˇ dimi Aharon qa– hanayin kam nra qahanay ordineric m¯kin: Qahanan ¸oˇ znni nra maæki vrayi v¯rq˚: E¸¯ v¯rqi æowrjn eˇaÆ mazern spitakel en, ew v¯rqn aweli xorn ¯ erewowm qan maæk˚, owremn da borotow¸ean axtanæan ¯: Qahanan p¯tq ¯ znni ew nran anmaqowr hamari: E¸¯ nra marm– ni maæki vrayi v¯rq˚ maækic spitak ¯ ew nranic xor˚ œi erewowm, ow mazi gowynn ¯l spitak œ¯, ayl mowg gowyn ow– ni, apa qahanan axtakrin eظn Ør p¯tq ¯ mekowsac– ni: Qahanan eظnerord Ør˚ p¯tq ¯ znni nran, ew e¸¯ v¯rq˚ noyn vi˘akowm ¯ mnacel, maæki vray œi taraÆowel, apa qahanan nran p¯tq ¯ mekowsacni ews eظ˚ Ør: Qa– hanan eظnerord Ør˚ p¯tq ¯ mi angam ews znni, ew erb tesni, or v¯rq˚ mgacel ¯, maæki goyn˚ œi Œoxowel, nran p¯tq ¯ maqowr hamari, orovhetew da qosi næan ¯: Na ¸oˇ lowanay ir zgestner˚ ew hamarowi maqowr: Isk e– ¸¯ qahanayi znnelowc ew maqowr hamarelowc yetoy v¯rq˚ taraÆowi maæki vray, na p¯tq ¯ verstin dimi qahana– yin, ew sa e¸¯ nkati, or v¯rq˚ taraÆowel ¯ maæki vray, nran p¯tq ¯ anmaqowr hamari, orovhetew da borotow¸e– an axtanæan ¯: Owremn, e¸¯ mard˚ borotow¸ean v¯rq ownenay, apa p¯tq ¯ gay Aharon qahanayi mØt: Qa– hanan p¯tq ¯ znni: E¸¯ maæki vray spitak palar kay, dra æowrjn eˇaÆ mazn spitakel ¯, bayc palari m¯j a– øoˇj ow kendani mis kay, owremn borotow¸iwn˚ hnacel ¯ nra marmni maæki vray: Qahanan p¯tq ¯ anmaqowr ha– mari ew mekowsacni nran, orovhetew na anmaqowr ¯: E¸¯

189

ΞEWTAKAN

13. 13–26

borotow¸iwn˚ gnalov taraÆowi nra maæki vray, borotow– ¸iwn˚ ÆaÆki marmni amboˇj maæk˚‘ glxic minœew otqer˚, ew qahanan nkati da, tesni, or borotow¸iwn˚ taraÆowel ¯ marmni amboˇj maæki vray, apa maqowr ¸oˇ hamari hi– wandin, orovhetew nra marminn amboˇjow¸eamb spitakel ¯: Ew na maqowr ¯: Ayn Ør˚, erb ayd mardow maæki vray gorÆoˇ v¯rq nkatowi, na ¸oˇ anmaqowr hamarowi: Qa– hanan tesnelov maæki vray gorÆoˇ v¯rq˚‘ ¸oˇ nra amboˇj marmin˚ anmaqowr hamari, orovhetew da borotow¸iwn ¯: E¸¯ maæki aøoˇj mas˚ dar´eal ŒoŒoxow¸ean en¸arkowi ew spitaki, hiwand˚ p¯tq ¯ gay qahanayi mØt, ew qaha– nan p¯tq ¯ znni nran: E¸¯ nra v¯rq˚ spitakel ¯, qaha– nan ¸oˇ hiwandin maqowr yaytarari, orovhetew na ma– qowr ¯: E¸¯ mard ir marmni maæki vray xoc ownenay, ew da lawanay, bayc xoci teˇowm spitak-Œaylown, lowsna– spitak kam karmrawown hetq aøajanay, apa na p¯tq ¯ dimi qahanayin: Qahanan p¯tq ¯ znni nran: E¸¯ v¯rqn aweli xorn ¯ erewowm, qan maæk˚, isk v¯rqi æowrjn eˇaÆ ma– zern ¯l spitakel en, apa qahanan nran ¸oˇ anmaqowr hamari: Da lowsnaspitak kam karmrawown hetqov bo– rotow¸iwn ¯ borboqowaÆ xocov: E¸¯ qahanan nkati, or v¯rqi æowrjn eˇaÆ mazer˚ spitak œen, ayl‘ mowg, ew v¯rqn ¯l maækic xor˚ œ¯, apa qahanan hiwandin eظn Ør ¸oˇ mekowsacni: Isk e¸¯ xoc˚ taraÆowi maæki vray, apa qahanan nran ¸oˇ anmaqowr hamari, qani or da v¯r– qic aøajacaÆ borotow¸iwn ¯: Isk e¸¯ Œayl ownecoˇ v¯rq˚ teˇowm mnay‘ œtaraÆowi, apa da spi ¯. qahanan nran ¸oˇ maqowr hamari: E¸¯ marmni maæk˚ krakov ayrow– aÆ lini, nra maækn ayrowaÆqic apaqinowi, isk ayrowaÆqi teˇowm Œaylown, spitak, karmrawown kam lowsnaspitak bætik aøajanay, ew qahanan tesni ayn ow nkati, or mazn spitak‘ Œaylown ¯ dar´el, bætiki teˇn aweli xorn ¯, qan maæk˚, owremn da ayrowaÆqic aøajacaÆ borotow– ¸iwn ¯: Qahanan hiwandin ¸oˇ anmaqowr hamari, orov– hetew da borotow¸ean hiwandow¸iwn ¯: Isk e¸¯ qahanan tesni, or dra vray orew¯ Œaylown hetq kam spitak maz œkay, ew bætiki teˇ˚ maækic xor˚ œ¯, goyn˚ mowg ¯, apa

13

14 15

16 17

18 19

20

21

22

23

24

25

26

13. 27–40 27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38 39

40

ΞEWTAKAN

190

qahanan nran eظ˚ Ør ¸oˇ mekowsacni: Eظnerord Ør˚ qahanan ¸oˇ znni nran. e¸¯ tesni, or v¯rq˚ taraÆowel ¯ maæki vray, owremn nran ¸oˇ anmaqowr hamari, orov– hetew da v¯rqic aøajacaÆ borotow¸iwn ¯: Ew e¸¯ v¯rq˚ noyn teˇowm mnay‘ œtaraÆowi maæki vray, ew goynn ¯l mowg lini, owremn da ayrowaÆqi spi ¯: Qahanan maqowr ¸oˇ hamari nran, orovhetew da ayrowaÆqi hetq ¯ miayn: E– ¸¯ tˇamardow kam knoj glxi kam kzaki vray borotow¸e– an v¯rq lini, ew qahanan znni ayn ow nkati, or v¯rqi teˇn aweli xorn ¯, qan maæk˚, dra vrayi maz˚ veraÆowel ¯ xarteaæ aˇowamazi, apa qahanan nran ¸oˇ anmaqowr hamari, qani or da gonjow¸iwn ¯‘ glxi kam kzaki boro– tow¸iwn: E¸¯ qahanan nkati gonjow¸ean næanner˚, ayn, or v¯rqi teˇn aweli xor˚ œ¯, qan maæk˚, ew oœ ¯l mazn ¯ xarteaæ dar´el, apa gonjacaÆin ¸oˇ mekowsacni eظ˚ Ør: Qahanan eظnerord Ør˚ ¸oˇ znni gonjow¸ean het– qer˚ ew tesnelov, or ayn œi taraÆowel maæki vray, maz˚ xarteaæ œi dar´rel, oœ ¯l v¯rqi teˇn ¯ aweli xor˚, qan maæk˚, ¸oˇ saŒri maæki aøoˇj masi mazer˚, isk hi– wand masi mazer˚ ¸oˇ œsaŒri: Qahanan hiwandin ¸oˇ mekowsacni ews eظ˚ Ør: Qahanan eظnerord Ør˚ v¯r– q˚ ¸oˇ znni ew tesnelov, or saŒrelowc yetoy v¯rq˚ maæki vray œi taraÆowel, ew v¯rqi teˇn ¯l aweli xor˚ œ¯, qan maæk˚, owremn nran maqowr ¸oˇ hamari, isk ayd mardn ir zgestner˚ lowanalov‘ maqowr ¸oˇ hamarowi: Bayc e– ¸¯ nran saŒrelowc yetoy v¯rq˚ taraÆowi nra maæki vray, ew qahanan tesni, or v¯rq˚ taraÆowel ¯ maæki vray, na xarteaæ mazeri hamar ¸oˇ darmanowaÆ œhamari ayn, qani or hiwand˚ anmaqowr ¯: E¸¯ v¯rq˚ maæki vray œi ta– raÆowel, isk dra æowrj˚ ¸owx maz ¯ bowsel, owremn hiwandow– ¸iwnn ancel ¯, hiwand˚ maqowr ¯: Qahanan ¸oˇ maqowr ha– mari nran: E¸¯ tˇamardow kam knoj marmni maæki vray orew¯ Œaylown, lowsnaspitak pspˇown axtanæan lini, ew qahanan znnelov tesni, or marmni maæki vray Œaylown, lowsnaspitak pspˇown axtanæan kay, apa da marmni maæki vray taraÆowaÆ ¸eŒowk ¯, owremn ayd mard˚ maqowr ¯: E¸¯ orew¯ m¯ki glxi mazer˚ ¸aŒowen, na hera¸aŒ ¯

191

ΞEWTAKAN

13. 41–54

linowm, bayc maqowr ¯: Isk e¸¯ nra glxi aøjewi masi ma– zer˚ ¸aŒowen, owremn na ˘aˇat ¯, bayc maqowr ¯: E¸¯ nra hera¸aŒ kam ˘aˇat glxi vray spitak kam karmrawown v¯rq lini, apa nra hera¸aŒow¸ean kam ˘aˇatow¸ean tak borotow¸iwn ¯ ¸aqnowaÆ: Erb qahanan znni ayn ew tesni, or hiwandi ˘aˇatow¸ean v¯rq˚ marmni maæki bo– rotow¸ean nman spitak ¯ kam karmrawown, owremn mard˚ borot ¯: Na anmaqowr ¯: Qahanan xist anmaqowr p¯tq ¯ hamari nran, qani or axt˚ h¯nc nra glxi vray ¯: Ov borot ¯, na p¯tq ¯ patøowaÆ zgestner kri, glowx˚ bac lini, beran˚‘ ÆaÆkowaÆ, ew na anmaqowr p¯tq ¯ hamarowi: Qani deø hiwandow¸iwn˚ nra vray ¯, na anmaqowr p¯tq ¯ hamarowi: Na anmaqowr ¯: Na p¯tq ¯ mekowsacaÆ mnay, nra bnakavayr˚ banakateˇiic dowrs p¯tq ¯ lini¿: ¡E¸¯ zgesti vray borotow¸ean axtanæan kay, lini ayn brd¯ kam ktaw¯ zgest, lini erkar gorÆowaÆq, ¸¯ ¸ewqov, lini ktawic ¸¯ brdic gorÆowaÆ, anmæak kam mæakowaÆ kaæowic karowaÆ, e¸¯ ayd axtanæan˚ kanaœawown kam karmra– wown lini anmæak kaæow¯ zgesti, erkar gorÆowaÆqi kam ¸ewqov zgesti, am¯n tesaki aæxatowaÆ kaæowi kam iri vray, owremn da borotow¸ean axtanæan ¯: Ayd zgest˚ p¯tq ¯ coyc trowi qahanayin: Qahanan p¯tq ¯ znni axtanæan˚ ew axtaworowaÆ zgest˚ eظn Ør p¯tq ¯ me– kowsacni: Qahanan eظnerord Ør˚ p¯tq ¯ znni axta– harowaÆ zgest˚: E¸¯ axtanæan˚ taraÆowel ¯ zgesti, erkar, ¸ewqov, ktaw¯, brd¯ kam anmæak ow mæakowaÆ ka– æowic patrastowaÆ zgestneri, am¯n tesak aøarkane– ri vray, owremn da iskakan borotow¸iwn ¯: Da anmaqowr ¯: Qahanan p¯tq ¯ vaøi axtaharowaÆ ayd zgestne– r˚, dranq linen erkar ¸¯ ¸ewqov, brdic ¸¯ ktawic pat– rastowaÆ zgestner kam am¯n tesak kaæow¯ aøarkaner: Qani or da iskakan borotow¸iwn ¯, owremn krakov p¯tq ¯ ayrowi: E¸¯ qahanan tesni, or varak˚ œi taraÆow– aÆ zgesti vray, da lini erkar ¸¯ ¸ewqov, lini brdic kam ktawic patrastowaÆ zgest kam am¯n tesak kaæow¯ a– øarkay, ¸oˇ na hramayi, or lowanan axtakir zgest˚: Aynowhetew qahanan axtakir zgest˚ ¸oˇ mekowsacni ews

41 42

43

44 45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

13. 55–14. 9 55

56

57

58

59

14, 2 3

4

5

6

7

8

9

ΞEWTAKAN

192

eظ˚ Ør: Qahanan ¸oˇ znni lowacowaÆ axtakir zgest˚: E¸¯ axtanæani tesq˚ œi Œoxowel, owremn ayn anmaqowr ¯, noynisk e¸¯ axt˚ œi taraÆowel: Φoˇ ayn krakov ayrowi, qanzi axt˚ bown ¯ drel zgesti‘ erkar kam ¸ewqov ha– gowsti m¯j: Isk e¸¯ qahanan tesni, or axtaharowaÆ˚ lowacowelowc yetoy mowg goyn ¯ stacel, apa ayd mas˚ ¸oˇ ktri-anjati zgestic, kaæow¯ aøarkayic, erkar kam ¸ew– qov hagowstic: E¸¯ axtanæan˚ noric ereway erkar kam ¸ewqov zgesti, am¯n tesak kaæow¯ aøarkayi vray, owremn da sastkacoˇ borotow¸ean næan ¯. axtov varakowaÆ˚ krakov ¸oˇ ayrowi, da lini erkar kam ¸ewqov zgest, ka– æowic patrastowaÆ am¯n tesak aøarkay: E¸¯ lowacowe– lowc yetoy axtanæan˚ dowrs gay dranic, ¸oˇ mi angam ews lowacowi, apa maqowr hamarowi¿: Aha ays ¸oˇ lini brd¯, ktaw¯ hagowsti, erkar kam ¸ewqov zgesti kam am¯n te– sak kaæow¯ aøarkayi borotow¸ean masin Ør¯nq˚, orov ays kam ayn aøarkan maqowr kam anmaqowr en hamarowm: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Ays ¸oˇ lini maqrowelowc yetoy boroti het varowelow karg˚: Nran ¸oˇ beren qahanayi mØt: Qahanan ¸oˇ dowrs gay banaka– teˇiic, znni nran ew hamozowelov, or borotow¸ean ax– tanæan˚ nra vrayic veracel ¯, ¸oˇ hraman tay, or apaqinowaÆi hamar beren erkow kendani maqowr ¸øœown, eˇewnow Œayt, karmir manowaÆq ew Æo¸rin: Qahana– yi hramanov ¸øœownneric m¯k˚ ¸oˇ mor¸en xec¯ anظi m¯j, aknaˇbiwri hosoˇ jri vray: Apa qahanan ¸oˇ vercni kendani mnacaÆ ¸øœown˚, eˇewnow Œayt˚, kar– mir manowaÆqn ow Æo¸rin˚ ew dranq, inœp¯s naew kenda– ni mnacaÆ ¸øœown˚, ¸oˇ ¸a¸axi aknaˇbiwri hosoˇ jri vray mor¸owaÆ ¸øœowni arean m¯j: Na borotow¸iwnic apaqinowaÆi vray dranic eظn angam ¸oˇ cani ew maq– ri nran, isk kendani mnacaÆ ¸øœown˚ ¸oˇ bac ¸oˇni d¯pi daæt: MaqrowaÆ˚ ¸oˇ lowanay ir zgestner˚, aÆili ir marmni bolor mazer˚, lowacowi jrov ew dranic yetoy ¸oˇ maqowr hamarowi: Apa na ¸oˇ mtni banakateˇi, bayc ir vranic dowrs apri eظ˚ Ør: Eظnerord Ør˚ na ¸oˇ aÆili ir marmni bolor mazer˚. e—w glowx˚, e—w mØrowq˚, e—w

193

ΞEWTAKAN

14. 10–22

yØnqer˚. ayo—, p¯tq ¯ aÆili marmni bolor mazer˚: Φoˇ jrov lowanay ir zgestner˚, marmin˚, oric yetoy na ma– qowr ¸oˇ hamarowi: Ow¸erord Ør˚ na ¸oˇ aøni m¯k tare– kan oœ aratawor erkow gaø, m¯k tarekan oœ aratawor mi ¯g gaø, iwˇov howncowaÆ ereq tasnerordakan griw ˚ntir aliwr anariwn zohaberow¸ean hamar ew m¯k baßak iwˇ: Maqroˇ qahanan maqrowoˇ mardown ew zohaberow¸ean ˚n– Æaner˚ ¸oˇ beri vkayow¸ean xorani aøaj: Qahanan ¸oˇ vercni mi gaø˚, ayn ¸oˇ zohaberi meˇqeri qawow¸e– an hamar, vercni naew m¯k baßak iwˇ˚ ew ayn orp¯s ˚nÆay matowci Tiroj aøaj: Miws gaø˚ ¸oˇ mor¸i ayn vayrowm, owr mor¸owm en oˇjak¯zn ow meˇqeri qawow¸ean zoh˚, ay– sinqn‘ sowrb vayrowm: Meˇqeri qawow¸ean hamar arowaÆ zoh˚, inœp¯s ew yancanqi qawow¸ean hamar arowaÆ zoh˚, patkanowm ¯ qahanayin, ew da srbow¸iwnneri srbow¸iwn ¯: Qahanan ¸oˇ vercni yancanqneri qawow¸ean hamar arowaÆ zohi ariwnic ew qsi maqrowoˇi aj akanji bl¸a– kin, nra aj ´eøqi b¸amatin ew nra aj otqi b¸amatin: Qahanan vercnelov baßaki miji iwˇic‘ ayn ¸oˇ lcni ir ´ax ´eøqi aŒi m¯j: Qahanan ir ´ax ´eøqi aŒi iwˇi m¯j ¸oˇ ¸a¸axi aj ´eøqi mat˚ ew ayd matov eظn an– gam cani Tiroj aøaj: Ir ´ax ´eøqi aŒi mnacaÆ iwˇ˚ qahanan ¸oˇ qsi maqrowaÆi aj akanji bl¸akin, nra aj ´eøqi b¸amatin ew nra aj otqi b¸amatin‘ ayn teˇer˚, orteˇ qswowm ¯ yancanqneri hamar zohaberowaÆi ariwn˚: Qahanan ir ´eøqi aŒi m¯j mnacaÆ iwˇ˚ ¸oˇ qsi maqrowo– ˇi glxin: Qahanan nran ¸oˇ qawow¸iwn tay Tiroj aøaj: Qahanan meˇqeri qawow¸ean zohaberow¸iwn˚ katarelov‘ maqrowoˇin qawow¸iwn ¯ towaÆ linowm ir meˇqeric: Dra– nic yetoy qahanan ¸oˇ mor¸i oˇjak¯z˚ ew oˇjakizowaÆn ow zohaberowaÆ˚ dni zohaseˇanin, Tiroj aøaj: Qaha– nan ¸oˇ aydp¯—s qawow¸iwn tay maqrowoˇi meˇqerin, ew ayd mard˚ ¸oˇ maqrowi: E¸¯ na aˇqat ¯ ew œowni ayd ka– roˇow¸iwn˚, ir kataraÆ yancanqi qawow¸ean hamar ¸oˇ zohaberi m¯k gaø, iwˇov howncowaÆ m¯k tasnerordakan griw ˚ntir aliwr, m¯k baßak iwˇ ew erkow tatrak kam aˇawnow erkow ´ag‘ ayn, inœ karoˇ ¯: M¯k˚ piti matowcowi

10

11 12

13

14

15 16

17

18 19

20

21

22

14. 23–40 23

24

25

26 27

28

29

30 31

32 33 34

35

36

37

38 39

40

ΞEWTAKAN

194

meˇqeri qawow¸ean hamar, isk miws˚‘ orp¯s oˇjak¯z: Ays bolor˚ na ow¸erord Ør˚ ¸oˇ tani qahanayi mØt, or nran maqren Tiroj aøaj, vkayow¸ean xorani døan mØt: Qa– hanan, vercnelov yancanqi qawow¸ean hamar zohaberow– eliq gaøn ow iwˇi baßak˚, ¸oˇ matowci Tiroj aøaj¿: Qa– hanan ¸oˇ mor¸i yancanqi qawow¸ean gaø˚, apa, verc– nelov yancanqi qawow¸ean hamar zohaberowaÆi ariwnic, ¸oˇ qsi maqrowoˇi aj akanji bl¸akin, nra aj ´eøqi b¸a– matin ow nra aj otqi b¸amatin: Qahanan ayd iwˇic ¸oˇ lcni ir ´ax ´eøqi aŒi m¯j, ew aj ´eøqi matov ´ax ´eøqi aŒi m¯j eˇaÆ iwˇic eظn angam ¸oˇ cani Tiroj a– øaj: Qahanan ir ´eøqowm eˇaÆ iwˇic ¸oˇ qsi maqrowoˇi aj akanji bl¸akin, nra aj ´eøqi b¸amatin ew nra aj otqi b¸amatin‘ ayn teˇer˚, orteˇ qswowm ¯ yancanqneri hamar zohaberowaÆi ariwn˚: Ir ´eøqi aŒi m¯j mnacaÆ iwˇ˚ qahanan ¸oˇ qsi maqrowoˇi glxin ew qawow¸iwn tay nran Tiroj aøaj: Ir karoˇow¸ean œaŒov tatrakneric kam aˇawnineri ´ageric m¯k˚ ¸oˇ zoh matowci meˇqeri qawow¸ean hamar, isk miws˚ anariwn zohaberow¸ean het oˇjak¯z ani Tiroj aøaj: Qahanan ¸oˇ aysp¯—s qawow¸iwn tay maqrowoˇin Tiroj aøaj: Ays ¯ œaŒawor karoˇow¸e– an t¯r boroti maqrowelow karg˚¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si ew Aharoni het ow asac. ¡Erb dowq mtn¯q Qananacineri erkir˚, or˚ es ´ez ibrew seŒakanow¸iwn em talow, ew ´er seŒakanow¸iwn˚ handisacoˇ ayd erkri tnerowm borotow– ¸ean varak taraÆem, ayn ßamanak tant¯r˚ ¸oˇ gay ew qahanayin patmi ow asi, ¸¯‘ ¡Inœ-or axtanæan erewac im tan˚¿: Qahanayi hramanov town˚ k˚ datarken, minœ qahanan ayd town˚ k˚ mtni znnelow hamar, orp¯szi tan m¯j gtnowoˇ oœ mi ban anmaqowr œlini: Dranic yetoy qaha– nan ¸oˇ mtni townn stowgelow: Qahanan tan paterin k˚ tesni axtanæan˚‘ teˇ-teˇ xorn ˚nkaÆ kanaœawown kam karmrawown bÆer, oronc makeresn aweli xorn ¯, qan patin˚: Qahanan, elnelov tan dønic dowrs, ¸oˇ kar– gadri, or town˚ eظn Ør Œaki tak pahowi: Qahanan eظnerord Ør˚ noric ¸oˇ gay ew znni town˚: E¸¯ tesni, or axtanæanner˚ taraÆowaÆ en tan paterin, hra–

195

ΞEWTAKAN

14. 41–57

man ¸oˇ tay, or qanden-hanen ayn qarer˚, oronc vray axtanæan kay: Φoˇ ayd qarer˚ hanen qaˇaqic dowrs, mi anmaqowr teˇ: Φoˇ amboˇjow¸eamb qeren tan ners˚ ew qerowaÆ˚ hanen qaˇaqic dowrs, mi anmaqowr teˇ: Aynow– hetew ¸oˇ aønen yˇkowaÆ ayl qarer, dranq teˇadren ha– nowaÆ qareri teˇowm, owriæ hoˇ beren ow ÆeŒen town˚: E¸¯ qarer˚ teˇahanelowc, pater˚ qerelowc ew noric ÆeŒelowc yetoy tan m¯j verstin ereway axtanæan˚, apa qaha– nan noric ¸oˇ mtni ow znni. e¸¯ axtanæan˚ taraÆowaÆ ¯ tan m¯j, owremn tan m¯j iskakan borotow¸iwn kay. ayd town˚ anmaqowr ¯: P¯tq ¯ qandel town˚ ew nra Œayter˚, nra qarern ow tan amboˇj hoˇ˚ p¯tq ¯ hanel qaˇaqic dowrs, mi anmaqowr teˇ: ffiaki tak pahowaÆ bolor Ørerin ov or mtni ayd town˚, minœew erekoy ¸oˇ anmaqowr hamar– owi: Ov or qni ayd tan m¯j, p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚: Na anmaqowr p¯tq ¯ hamarowi minœew erekoy: Ov or owti ayd tan m¯j, p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚: Na anma– qowr p¯tq ¯ hamarowi minœew erekoy: E¸¯ qahanan gay mtni, znni ow tesni, or ayd town˚ ÆeŒowelowc yetoy ax– tanæan˚ œi taraÆowel tan m¯j, ¸oˇ ayn maqowr yayta– rari, qani or axt˚ bowßowaÆ ¯: Town˚ maqrelow hamar qahanan ¸oˇ aøni erkow kendani maqowr ¸øœown, eˇewnow Œayt, karmir manowaÆq ew Æo¸rin: Qahanan ¸øœownne– ric m¯k˚ ¸oˇ mor¸i xec¯ anظi m¯j, aknaˇbiwri hosoˇ jri vray: Apa qahanan ¸oˇ vercni eˇewnow Œayt˚, karmir manowaÆq˚, Æo¸rinn ow kendani mnacaÆ ¸øœown˚ ew dranq ¸oˇ ¸a¸axi aknaˇbiwri hosoˇ jri vray mor¸aÆ ¸øœowni arean m¯j: Na ayd tan vray eظn angam ¸oˇ cani ayn: Town˚ ¸oˇ maqri ¸øœowni areamb, aˇbiwri jrov, kenda– ni mnacaÆ ¸øœownov, eˇewnow Œaytov, Æo¸rinov ew karmir manowaÆqov, isk kendani mnacaÆ ¸øœown˚ bac ¸oˇni qa– ˇaqic dowrs, d¯pi daæt: Erb qahanan ayd tan hamar qawow¸ean zohaberow¸iwn katari, ew town˚ maqrowi, ayd town˚ maqowr k˚ lini: Aha a—ys ¸oˇ lini borotow¸ean ow gonjow¸ean bolor axtanæanneri hamar kiraøowoˇ kar– g˚, naew zgesti ow tan borotow¸ean, spii, owøowcqi ow bætiki, ¸¯ o—r Ør˚ mardn anmaqowr ¯ ew o—r Ør˚‘ maqowr: Ays

41 42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55, 56 57

15. 1–15

ΞEWTAKAN

196

¯ borotow¸ean verabereal karg˚: 15, 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡XØ– si—r Isray¯li ordineri het ow asa— nranc. ¡E¸¯ orew¯ ayr mardow marmnic sermi Æorowm lini, nra ayd Æorowm˚ an– maqowr ¯: Marmnic serm Æoroˇ ew sermi Æorowmic marmi– n˚ hiwÆowoˇ mardow maqrowelow karg˚ ays ¯. ir marmnic Æorowm linelow ew Æorowmic marmin˚ hiwÆowelow bolor Ører˚ anmaqrow¸ean ærjan ¸oˇ hamarowen ir hamar: Da marm– ni anmaqrow¸iwn ¯: Am¯n ankoˇin, ori m¯j sermi Æorowm ownecoˇn ¯ qnowm, anmaqowr ¸oˇ hamarowi. ayn am¯n˚, ori vray na k˚ nsti, ¸oˇ anmaqowr hamarowi: Ov or dipœi nra ankoˇnin, p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, isk inq˚ low– acowi jrov: Na anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Ov or nsti sermi Æorowm ownecoˇi nstaÆ aøarkayi vray, p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, isk inq˚ lowacowi jrov: Na anma– qowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Ov or dipœi sermi Æorowm ownecoˇi marmnin, na p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, isk inq˚ lowacowi jrov: Na anmaqowr ¯ hamarwowm minœew ere– koy: E¸¯ sermi Æorowm ownecoˇi ¸owq˚ dipœi maqowr mardow, sa p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, isk inq˚ lowacowi jrov: Na anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Σæi ¸amb˚, o– ri vray nstaÆ ¯ eˇel sermi Æorowm ownecoˇ˚, anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Ov or dipœi sermi Æorowm owne– coˇi tak gtnowoˇ orew¯ iri, anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: E¸¯ sermi Æorowm ownecoˇ˚ aøanc ´eøqer˚ lowa– nalow dipœi orew¯ m¯kin, sa p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, ir marmin˚ loway jrov: Na anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Xec¯ orew¯ anظ, orin k˚ dipœi sermi Æorowm ow– necoˇ˚, p¯tq ¯ jardowi, isk Œayt¯ bolor amanner˚ p¯tq ¯ lowacowen jrov, orp¯szi maqowr linen: Erb sermi Æorowm ownecoˇi Æorowm˚ dadari, na p¯tq ¯ eظn Ør yatkacni ir maqrow¸ean hamar. lowanay ir zgestner˚, marmin˚ loway hosoˇ jrov, oric yetoy maqowr k˚ hamarowi: Ow¸erord Ø– r˚ p¯tq ¯ aøni erkow tatrak kam aˇawnow erkow ´ag, beri Tiroj aøaj, vkayow¸ean xoran ew tay qahanayin: Qahanan drancic m¯k˚ p¯tq ¯ zohi meˇqeri qawow¸ean hamar, isk miws˚ zohi ibrew oˇjak¯z: Qahanan ayd ´ewov

197

ΞEWTAKAN

15. 16–29

Tiroj aøaj p¯tq ¯ qawow¸iwn tay nran ir Æorowmi hamar: E¸¯ orew¯ tˇamard sermnahosow¸iwn ownenay, na ir am– boˇj marmin˚ p¯tq ¯ loway jrov: Na anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Am¯n hagowst kam mor¸eˇ¯n, orin k˚ dipœi tˇamardow serm˚, p¯tq ¯ lowacowi jrov: Da anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Erb mi kin ˚ndowni tˇamardow serm˚, erkowsn ¯l p¯tq ¯ lowacowen jrov: Nranq anmaqowr en hamarwowm minœew erekoy: Ayn kin˚, oric ariwn ¯ hosowm, ew ayd arean hosowmn ir marmnic ¯, na eظn Ør k˚ lini ir daætani m¯j: Ov or dipœi nran, anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Inœi vray or paøki ayd kinn ir daætani ˚n¸acqowm, ew inœi vray ¯l nsti na, anmaqowr ¯ hamarwowm: Ov or dipœi nra ankoˇnin, p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, ir marmin˚ loway jrov: Na anmaqowr ¯ hamarwowm minœew e– rekoy: Ov or dipœi mi aøarkayi, ori vray ayd kin˚ nstel ¯, p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, lowacowi jrov: Na anma– qowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: E¸¯ orew¯ m¯k˚ dipœi ayn ankoˇnin, ori vray paøkel ¯ ayd kin˚, kam ayn aøarkayin, ori vray nstel ¯ na, anmaqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: E¸¯ orew¯ m¯k˚ paøki nra het, erb nra anmaqrow¸iwn˚ deø ir m¯j ¯, eظ˚ Ør ¸oˇ anmaqowr hamarowi: Minœew ere– koy ¸oˇ anmaqowr hamarowi naew ayn ankoˇin˚, ori vray ayd mard˚ k˚ qni: E¸¯ mi knoj daætann ankanon ¯, ew ariwn˚ sahmanowaÆ ßamanakic aweli erkar ¯ hosowm, nra ayd bolor Ører˚ ¸oˇ hamarowen orp¯s daætani Ører: Ayd bolor Øreri ˚n¸acqowm na ¸oˇ anmaqowr hamarowi: Ayn ankoˇin˚, ori m¯j na k˚ paøki ir ariwnahosow¸ean Ø– rerin, kanonawor daætani Ørerowm ir paøkaÆ ankoˇni nman anmaqowr ¸oˇ hamarowi: Am¯n aøarkay, ori vray na k˚ nsti ays ærjanowm, ¸oˇ anmaqowr hamarowi, inœp¯s or anmaqowr ¯r hamarwowm ir kanonawor daætani Ørerin: Ov or dipœi nran, ¸oˇ anmaqowr hamarowi: Na p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚ ew ir marmin˚ loway jrov: Na an– maqowr ¯ hamarwowm minœew erekoy: Erb dadari knoj a– riwnahosow¸iwn˚, na p¯tq ¯ haæowi eظ˚ Ør, apa maqowr k˚ hamarowi: Ow¸erord Ør˚ p¯tq ¯ aøni erkow tatrak kam aˇawnow erkow ´ag, beri qahanayi mØt, vkayow¸ean

16

17

18

19

20 21

22

23

24

25

26

27

28

29

15. 30–16. 11 30

31

32 33

16 2

3

4

5

6

7 8

9 10

11

ΞEWTAKAN

198

xorani dowø˚: Qahanan drancic m¯k˚ p¯tq ¯ zohi meˇ– qeri qawow¸ean hamar, isk miws˚‘ ibrew oˇjak¯z: Qaha– nan ayd ´ewov Tiroj aøaj p¯tq ¯ qawow¸iwn tay nran ir ariwnahosow¸ean hamar, or nran anmaqowr ¯r dar´rel¿: Isray¯li ordinerin xstØr¯n zgowæacr¯—q irenc anmaqrow– ¸iwnneric, orp¯szi irenc m¯j gtnowoˇ im xoran˚ œpˇÆen ow irenc ayd anmaqrow¸ean pat˘aøov œmeønen: Ays ¯ kar– g˚ sermi Æorowm ownecoˇi, erazaxabow¸ean pat˘aøov anmaqowr dar´aÆi, ariwnahosow¸iwn ownecoˇ knoj, Æorowm ownecoˇi, tˇamard lini ¸¯ kin, inœp¯s naew daætani m¯j eˇoˇ knoj het paøkoˇ tˇamardow masin: Tiroj˚ Øtar krak matowcelis Aharoni ordineri meø– nelowc yetoy T¯r˚ xØsec Movs¯si het: T¯rn asac Mov– s¯sin. ¡Qo eˇbayr Aharonin asa—. ¡Φoˇ am¯n vayr– kean vkayow¸ean tapanaki aøaj gtnowoˇ varagoyric ners ancnelov‘ srbaran œmtnen, orp¯szi œmeønen. es ta– panaki vray erewalow em ampi m¯j: Ew apa Aharon˚ k˚ mtni srbaran meˇqeri qawow¸ean hamar naxri mi zowarakov ew oˇjak¯zi hamar mi xoyov: Na srbagor– ÆowaÆ ktaw¯ patmow˘an˚ ¸oˇ hagni, marmni vray‘ kta– w¯ andravartiq˚, m¯jqin kapi ktaw¯ gØtin, glxin dni ktaw¯ xoyr˚, orovhetew dranq srbagorÆowaÆ hander´anq en: Ir amboˇj marmin˚ ¸oˇ loway jrov ew ¸oˇ hagni dranq: Isray¯lacineri hØteri mijic na meˇqeri qawow¸ean ha– mar erkow noxaz ¸oˇ aøni ew m¯k xoy ¯l‘ oˇjak¯zi hamar: Aharon˚ meˇqeri qawow¸ean hamar piti zohaberi zow– arak˚ ew dranov piti qawi ir ow ir ˚ntaniqi meˇqer˚: Na ¸oˇ vercni erkow noxazner˚, dranq kangnecni Ti– roj aøaj‘ vkayow¸ean xorani døan mØt: Aharon˚ erkow noxazneri hamar ¸oˇ vi˘ak gci. mi vi˘ak˚‘ Tiroj˚ zo– haberoweliq noxazi hamar, isk miws˚‘ azat ar´akoweliq noxazi hamar: Aharon˚ ¸oˇ mØtecni iren ayn noxaz˚, ori vray ar´akowelow vi˘ak ¯r ˚nkel, ¸oˇ ayn kendani kangnecni Tiroj aøaj ew ayn ar´akelov ow bac ¸oˇne– lov d¯pi anapat‘ nran qawow¸iwn ¸oˇ ani: Ew ¸oˇ no– xazn ir vray vercni nranc anØr¯now¸iwnner˚: Apa A– haron˚ ¸oˇ aøni zowarak˚ ir meˇqeri qawow¸ean hamar

199

ΞEWTAKAN

16. 12–22

ew ¸oˇ qawow¸iwn tay ir ew ir ˚ntaniqi meˇqerin: Na ir meˇqeri qawow¸ean hamar ¸oˇ mor¸i zowarak˚: Na Ti– roj aøaj gtnowoˇ zohaseˇani vrayic ¸oˇ aøni vaøowaÆ aÆowxnerov li bowrvaø˚, ir bowø˚ lcni manr aˇacaÆ xownk ew tani varagoyric ners: Na xownk˚ ¸oˇ dni kraki vray, Tiroj aøaj. xnki Æowx˚ k˚ ÆaÆki vkayow¸iwnneri ta– panaki vray gtnowoˇ kaŒariœ˚: Ew dowq œ¯q meøni: Na ¸oˇ aøni zowaraki ariwnic ew ir matov cani qawow¸ean arewelean koˇmic, isk qawow¸ean d¯m yandiman ayd ariw– nic ir matov ¸oˇ cani eظn angam: Tiroj aøaj na ¸oˇ mor¸i ßoˇovrdi meˇqeri qawow¸ean noxaz˚ ew dra ariw– nic ¸oˇ tani varagoyric ners: Na ayd arean het ¸oˇ varowi aynp¯s, inœp¯s varowec zowaraki arean het. na dra ariwn˚ ¸oˇ cani zohaseˇani vray, qawow¸ean d¯m yandiman: Na ayd kerp srbaran˚ ¸oˇ maqri isray¯la– cineri pˇÆow¸iwnneric‘ nranc kataraÆ anirawow¸iwnne– ric ow gorÆaÆ bolor meˇqeric: Noyn kerp ¸oˇ varowi irenc aˇteˇow¸eamb pˇÆowaÆ vkayow¸ean xorani het: Erb A– haron˚ vkayow¸ean xoran mtni ew qawow¸iwn ani, oœ oq vkayow¸ean xoranowm œp¯tq ¯ lini, minœew or na dowrs gay: Na qawow¸iwn ¸oˇ ani ir, ir ˚ntaniqi ew Isray¯li am– boˇj ßoˇovrdi hamar: Aynowhetew na ¸oˇ dowrs gay ew gnay d¯pi Tiroj aøaj gtnowoˇ zohaseˇan˚ ew qawow¸ean Ưs katari dra vray: Na ¸oˇ aøni zowaraki ariwnic ow noxazi ariwnic ew æowrjanaki ¸oˇ qsi zohaseˇani eˇ– jiwrawor ankiwnnerin: Na ayd ariwnic ir matov eظn angam ¸oˇ cani dra vray ew Isray¯li ordineri pˇÆow¸iw– nic ¸oˇ maqri ayn ow srbacni: Na ayspisov ¸oˇ awarti vkayow¸ean xorani ow zohaseˇani srbagorÆow¸iwn˚: Na ¸oˇ srbagorÆi naew qahananerin: Na ¸oˇ mØt beri ken– dani noxaz˚: Aharonn ir ´eøqer˚ ¸oˇ dni kendani no– xazi glxin, xostovani Isray¯li ordineri gorÆaÆ bolor anØr¯now¸iwnner˚, nranc bolor yancanqnern ow bolor meˇ– qer˚: Na dranq ¸oˇ ¸aŒi kendani noxazi glxin ew yar– mar mi mardow mijocov ayn azat ar´aki d¯pi anapat: Ays noxazn ir vray piti vercni isray¯lacineri gorÆaÆ bolor meˇqer˚ anmardabnak mi vayrowm: Aharonn ayd no–

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

16. 23–17. 2 23

24

25

26

27

28 29

30

31

32

33

34

17, 2

ΞEWTAKAN

200

xaz˚ piti ar´aki d¯pi anapat: Aharonn aynowhetew piti mtni vkayow¸ean xoran˚, piti hani ktaw¯ pat– mow˘an˚, or˚ hagel ¯r srbaran mtnelow ßamanak, ew ayn piti ¸oˇni aynteˇ: Na srbaranowm ir marmin˚ piti loway jrov, hagni ir patmow˘an˚ ew, dowrs galov, zohabe– ri ir oˇjak¯zn ow ßoˇovrdi oˇjak¯z˚, orov na qawaÆ piti lini ir, ir ˚ntaniqi ew ßoˇovrdi, inœp¯s naew qahana– neri gorÆaÆ meˇqer˚: Meˇqeri qawow¸ean hamar zoha– berowoˇ kendanineri ˘arp˚ ¸oˇ dnen zohaseˇani vray: Meˇqeri qawow¸ean hamar noxazn azat ar´akoˇ˚ ¸oˇ lowanay ir zgestner˚, ir marmin˚ loway jrov ew apa mtni banakateˇi: Meˇqeri qawow¸ean hamar zohaberowaÆ zowarakn ow noxaz˚, oronc ariwn˚ qawow¸iwn anelow ha– mar berowaÆ ¯r srbaran, p¯tq ¯ hanen banakateˇiic dowrs ew amboˇjow¸eamb‘ mor¸ov, msov ow kˇkˇanqov ayren: Dranq ayroˇn aynowhetew p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, ir marmin˚ loway jrov ew apa mtni banakateˇi: Sa ´ez hamar yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini. Eظnerord am– soway tasnerord Ør˚ zrkanqi piti en¸ark¯q ´er marmi– n˚, ayd Ør˚ oœ mi gorÆ œp¯tq ¯ an¯q: Da veraberowm ¯ e—w teˇabnak isray¯lacown, e—w drsic ekaÆ ow ´er m¯j bnakow– ¸iwn hastataÆ pandxtin: Ayd Ør˚ ´ez hamar meˇqeri qawow¸ean Ør piti lini, orp¯szi Tiroj aøaj maqrow¯q ´er gorÆaÆ bolor meˇqeric. ardarew piti maqrow¯q, o– rovhetew da æaba¸neri Ωaba¸ ¯: Sa ´ez hamar piti lini hangstean Ør, ew dowq zrkanqi piti en¸ark¯q ´er marminner˚: Da yawitenakan Ør¯nq ¯: Meˇqeri qawow¸iwn karoˇ ¯ tal ayn qahanan, orin ØÆel en ew orin ir hØric yetoy qahanayagorÆelow karo—ˇ k˚ hamaren: Na k˚ hag– ni ktaw¯ patmow˘an˚‘ sowrb patmow˘an˚, k˚ srbagorÆi srbow¸iwnneri srbow¸iwn˚, vkayow¸ean xorann ow zohase– ˇan˚, qawow¸iwn k˚ tay qahananerin ew amboˇj isray¯– laci ßoˇovrdin: Isray¯li ordineri gorÆaÆ bolor meˇqeri qawow¸ean hamar sa yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini ´ez¿: Ayd araroˇow¸iwn˚ tarin m¯k angam ¸oˇ katarowi, inœ– p¯s T¯r˚ hramayec Movs¯sin: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac.

¡XØsi—r Aharoni,

201

ΞEWTAKAN

17. 3–14

nra ordineri ow bolor isray¯lacineri het ew asa— nranc. ¡T¯r˚ ays ban˚ patowirec ´ez ow asac. Isray¯lacine– ric orew¯ m¯k˚, e¸¯ banakateˇiowm arjaø, oœxar kam ayÆ k˚ mor¸i ew Œrkow¸ean oˇjak¯z anelow hamar vkayow¸e– an xorani dowø˚ œi beri ayn ibrew Tirojn ˚nÆayaberow– oˇ anowæahot zoh, naew na, or drsowm k˚ mor¸i ew Ti– roj vkayow¸ean xorani dimac Tiroj˚ zoh matowcelow ha– mar vkayow¸ean xorani dowø˚ œi beri, apa ayd mard˚ ariwnapart piti hamarowi: Na piti spanowi ir ßoˇo– vrdi koˇmic orp¯s ariwn ¸aŒoˇ mard: Ew ays nra hamar, or Isray¯li ordiner˚ irenc zoheliq anasownner˚ daætowm mor¸elow Œoxar¯n beren Tiroj aøaj, vkayow¸ean xorani dowø˚, qahanayi mØt, ew dranq mor¸en aysteˇ orp¯s Ti– roj˚ matowcoweliq Œrkow¸ean zoh: Qahanan ariwn˚ ¸oˇ ¸aŒi zohaseˇani æowrj˚, Tiroj dimac, vkayow¸ean xora– ni døan˚, ˘arp˚ ¸oˇ ayri ibrew Tirojn ˚nÆayaberowoˇ a– nowæahot zoh: Nranq aylews irenc zoher˚ ¸oˇ œzohaberen kowøqerin, oronc hawatalov mardik poønkanowm ¯in: Da ´ez ow ´er serowndneri hamar yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ li– ni¿: Nranc k’ases. ¡Isray¯li ordineric kam drsic e– kaÆ ow ´er m¯j bnakow¸iwn hastataÆneric orew¯ m¯k˚ e¸¯ oˇjak¯z kam zoh ¯ matowcowm ew da Tiroj˚ zohelow ha– mar vkayow¸ean xorani dowø˚ œi berowm, ayd mard˚ ¸oˇ veracowi ir ßoˇovrdi koˇmic: E¸¯ Isray¯li ordineric kam drsic ekaÆ ow ´er m¯j bnakow¸iwn hastataÆneric m¯k˚ orew¯ kendanow ariwn owti, es im zayracaÆ hayeacq˚ k’owˇˇem ariwn owtoˇ ayd mardow vray ew nran k˚ verac– nem ir ßoˇovrdi mijic, orovhetew am¯n mi marmni æownœ˚ ir ariwnn ¯: Ayd ariwn˚ es em towel ´ez‘ zohaseˇani vray qawelow hamar ´er meˇqer˚, orp¯szi nra— ariwnov qawowen ´er meˇqer˚: Dra hamar ¯l Isray¯li ordinerin asel em. ¡Λeznic oœ oq ariwn ¸oˇ œowti: Ariwn ¸oˇ œowti naew drsic ekaÆ ow ´er m¯j bnakow¸iwn hastataÆ mard˚¿: Isray¯li ordineric kam drsic ekaÆ ow ´er m¯j bnakow¸iwn hasta– taÆ m¯k˚ e¸¯ orew¯ er¯ kam owteli ¸øœown orsay, p¯tq ¯ ¸aŒi dra ariwnn ow ayn ÆaÆki hoˇov, orovhetew am¯n mi marmni æownœ˚ ir ariwnn ¯: Es Isray¯li ordinerin a–

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

17. 15–18. 15

15

16

18, 2 3

4

5

6

7 8

9 10

11

12 13 14

15

ΞEWTAKAN

202

sel em. ¡Oœ mi marmni ariwn œowt¯q¿, orovhetew am¯n mi marmni æownœ˚ ir ariwnn ¯: Ov or owti da, k˚ veranay: Ov meøeloti kam gazanic yØæotowaÆ kendanow mis owti, li– ni na teˇabnak ¸¯ ekowor, p¯tq ¯ lowanay ir zgestner˚, loway ir marmin˚: Na anmaqowr ¯ hamarwowm minœew ere– koy: Miayn dranic yetoy na maqowr k˚ hamarowi: Isk e¸¯ na ir zgestner˚ œlowanay ew ir marmin˚ œloway jrov, apa ir kataraÆ anØr¯now¸iwnneri hamar patasxanatow k˚ lini¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li or– dineri het ow nranc asa—. ¡Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Mi— ar¯q ayn, inœ areciq Egiptacineri erkrowm, orteˇ pan– dowxt ¯iq: Mi— ar¯q ayn, inœ areciq naew Qananacine– ri erkrowm, owr ´ez tanelow em, ew nranc Ør¯nqnerov mi— aøajnordow¯q: K˚ katar¯q im patgamner˚ ew k˚ pah– pan¯q im hramanner˚. drancov k’aøajnordow¯q: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Piti pahpan¯q im bolor hramannern ow im bolor patgamner˚. piti katar¯q dranq: Dranq ka– taroˇ mard˚ miayn piti Œrkowi drancov: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Orew¯ m¯kn ir ariwnakic harazatin ¸oˇ œmØ– tenay nra amظoyq˚ banalow npatakov, orovhetew es em T¯r˚: Qo hØr amظoyq˚ kam qo mØr amظoyq˚ œbanas, orov– hetew na qo mayrn ¯: Nra amظoyq˚ œbanas: Qo hØr knoj amظoyq˚ œbanas, orovhetew da naew qo hØr amظoyqn ¯: Qo hØric kam mØric ÆnowaÆ, qo tan m¯j kam drsowm ÆnowaÆ qrojd amظoyq˚ œbanas: Qo ordow aˇjkay amظoyq˚ kam qo aˇjik ¸oøan amظoyq˚ œbanas, orovhetew da naew qo— amظoyqn ¯: Qo hØr knoj dster amظoyq˚ œbanas, orovhe– tew na noyn hØric ÆnowaÆ qo qoyrn ¯: Nra amظoyq˚ œbanas: Qo hØraqroj amظoyq˚ œbanas, orovhetew na qo ariwna– kic harazatn ¯: Qo mØraqroj amظoyq˚ œbanas, orovhe– tew na qo mØr ariwnakic harazatn ¯: Qo hØreˇbØr a– mظoyq˚ œbanas ew nra knoj˚ œmer´enas, orovhetew na qo azgakann ¯: Qo harsi amظoyq˚ œbanas, orovhetew na qo ordow kinn ¯. nra amظoyq˚ œbanas: Nra ordow aˇjkay kam aˇjik ¸oøan het œamowsnanas, orp¯szi œbanas nranc a– mظoyq˚, orovhetew nranq qo ariwnakic harazatnern en:

203

ΞEWTAKAN

18. 16–19. 3

Da ambarætow¸iwn ¯: Qo eˇbØr knoj amظoyq˚ œbanas, o– rovhetew nra amظoyq˚ qo eˇbØrn ¯ patkanowm: Nra knoj ew dster amظoyq˚ œbanas: Nra ordow aˇjkay ew nra aˇjik ¸oøan het œamowsnanas, orp¯szi œbanas nranc amظoy– q˚. nranq qo ariwnakic harazatnern en: Da ambaræ– tow¸iwn ¯: Qenowd het œamowsnanas, qani deø kind oˇj ¯, orovhetew m¯ki nerkayow¸eamb miwsi amظoyq˚ banalov‘ xand k’aøajacnes: Daætani m¯j gtnowoˇ knoj amظoy– q˚ banalov‘ nra het œpaøkes: Qo ˚nkeroj knoj het mi— paøkir, orp¯szi nra het œpˇÆowes: Qo serndic oœ m¯kin Øtar iæxani Æaøayow¸ean˚ œyan´nes ew dranov im anown˚ œpˇÆes, qanzi es em T¯r˚: Ayr mardow het œpaøkes, inœp¯s paøkowm es knoj het, orovhetew da pˇÆow¸iwn ¯: Oœ mi a– nasowni het œxaønakowes‘ pˇÆowelov nra het: Kin˚ orew¯ anasowni aøaj œkangni‘ nra het mer´enalow mtadrow¸e– amb. da garæeli ¯: Ays am¯n tesak anmaqowr ararqnerov mi— pˇÆow¯q, orovhetew nman ararqnerov pˇÆowaÆ ßoˇo– vowrdnerin es ´er aøjewic piti vanem: Nranc pat˘a– øov erkir˚ garæeli dar´aw, es ver haneci nra anØr¯now– ¸iwnner˚, ew erkir˚ zzowec ir bnakiœneric: Pahpanec¯—q im Ør¯nqnern ow im bolor patgamner˚: O—œ teˇabnak˚, o—œ drsic ekaÆ ow ´er m¯j bnakow¸iwn hastataÆ pandowx– t˚ œp¯tq ¯ katari ayd bolor pˇÆow¸iwnner˚, orovhetew ayd bolor pˇÆow¸iwnner˚ katarecin ´eznic aøaj aysteˇ apraÆ mardik, ew erkir˚ pˇÆowec: XowsaŒec¯—q nranc kataraÆ piˇÆ ararqneric, orp¯szi erkir˚ ´er gorÆaÆ ararqneri hamar ´eznic noˇkanq œzgay, inœp¯s or noˇ– kanq zgac ´eznic aøaj aysteˇ apraÆ serowndneric: Ov or katari nman piˇÆ ararqner, na k˚ veranay ir ßoˇo– vrdi mijic: Katarec¯—q im pahanjner˚, orp¯szi œkata– r¯q ayn bolor Ørinazancow¸iwnner˚, or ´eznic aøaj ka– tarowel en aysteˇ, ew mi— pˇÆow¯q drancov, qanzi es em ´er T¯r AstowaÆ˚¿:

16 17

18

19 20 21

22 23

24

25

26

27

28

29

30

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li or– 19, 2 dineri het ew nranc asa—. ¡So—wrb eˇ¯q, qanzi es‘ ´er T¯r AstowaÆ˚, sowrb em: Φoˇ iwraqanœiwrd aknaÆi ir hØric 3 ow ir mØric: Pahec¯—q im æaba¸ Ører˚, qanzi es em ´er

19. 4–20 4 5

6

7 8

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

19

20

ΞEWTAKAN

204

T¯r AstowaÆ˚: Mi— hetew¯q kowøqerin ew ´ez hamar ´owla– Æoy astowaÆner mi— kert¯q: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: E– ¸¯ ´er Œrkow¸ean hamar Tiroj˚ zoh matowc¯q, ˚ndowneli—n matowcec¯q: Zoh˚ p¯tq ¯ owtowi zohamatowcman Ørn ow yajord Ør˚, ew e¸¯ orew¯ ban mnay errord Ørowan, ayn kra– kov p¯tq ¯ ayrowi: Isk e¸¯ m¯kn owti errord Ør˚, ayn zohamatowcowm œi lini ew ˚ndowneli œi hamarowi: Ov er– rord Ør˚ owti ayn, meˇq gorÆaÆ k˚ lini, orovhetew Tiroj srbow¸iwnn ¯ pˇÆaÆ linowm: Irenc ßoˇovrdi mijic ¸oˇ ve– ranan nranq, ovqer k’owten ayd Ør˚: Dowq‘ ´er daæteri hn´owornerd, hown´ anelis ´er daæter˚ minœew verj mi— hn´¯q ew hn´i ßamanak ˚nkaÆ hasker˚ mi— hawaq¯q: Λer aygowm ˘øaqaˇ mi— ar¯q, ew oœ ¯l aygekow¸ic yetoy ´er aygowm mna– caÆ xaˇoˇi oˇkoyzner˚ hawaq¯q: Dranq ¸oˇ mnan tnan– kin ow pandxtin: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Mi— goˇac¯q, mi— st¯q, oœ m¯kn ir ˚nkeroj˚ ¸oˇ œzrparti: Im anownov sowt erdowm mi— tow¯q ew ´er T¯r AstÆow anown˚ mi— pˇÆ¯q: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Qo ˚nkeroj˚ mi— zrkir ir ira– wownqic ew nra ownecaÆ˚ mi— yaŒætakir: Var´kani var– ´˚ minœew yajord aøawØt ¸oˇ qez mØt œmnay: Hamrin mi— viraworir, koyri otqeri aøjew xoœ ow xow¸ mi— dir: Erknœi—r qo T¯r AstÆowc, qanzi es em qo T¯r AstowaÆ˚: Dat da– tastani ßamanak anirawow¸iwn mi— ara, aˇqati han– d¯p aœaøow¸iwn mi— ara, harowstin mi— æoˇoqor¸ir: Arda—r datir qo ˚nkeroj˚: Qo azgakicneri hand¯p nengow¸iwn œgorÆes ew qo ˚nkeroj arean ¸aŒowelown pat˘aø œdaø– nas: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Qo hogowm eˇbØrd œates: Xstagoyns yandimani—r qo ˚nkeroj˚, orp¯szi nra pat– ˘aøov meˇqer œgorÆes: Vr¯ßxndir mi— linir ew qo ßoˇo– vrdi d¯m ox mi— ownecir: Piti sires qo ˚nkeroj˚‘ inœ– p¯s inqd qez, qanzi es em T¯r˚: Piti pahpan¯q im ays Ør¯nqner˚. ff¸oˇes, or qo anasown˚ ayl tesaki a– nasowni het xaønakowi: Qo aygowm tarber sermer mi— canir: Erkow tarber niw¸eric gorÆowaÆ garæeli zgest– ner mi— hagir: E¸¯ mi tˇamard kenakci mi anazat knoj het, or˚ Œrkagnov œi ŒrkagnowaÆ ew nran azatow¸iwn œi ænorhowaÆ, ew or˚ naxatesowaÆ ¯ eˇel m¯k ayl tˇamardow

205

ΞEWTAKAN

19. 21–37

hamar, apa erkowsn ¯l p¯tq ¯ harcaqnnowen, bayc mahow– an œpiti datapartowen, qani or kinn anazat ¯: Tˇa– mard˚, ir gorÆaÆ yancanq˚ qawelow hamar, vkayow¸ean xorani døan aøaj meˇqeri qawow¸ean xoy piti matow– ci Tiroj˚: Qahanan yancanqneri qawow¸ean xoy˚ pi– ti zohaberi Tiroj aøaj‘ orp¯s qawow¸iwn nra kataraÆ meˇqeri, ew ¸oˇow¸iwn piti tay nra kataraÆ meˇqerin: Erb mtn¯q ayn erkir˚, or T¯r AstowaÆ talow ¯ ´ez, am¯n tesaki ptˇatow Æaøer tnkec¯—q ew nra anmaqrow¸iwn˚ maqrec¯—q: Aøajin ereq tarineri berq˚ ¸oˇ anmaqowr li– ni ´ez hamar, ew ayn œowt¯q: fforrord tarowm nra bolor ptowˇner˚ piti srbagorÆowen Tiroj Ørhnow¸ean hamar: Hingerord tarowm k’owt¯q dra ptowˇ˚: Ayd tarowc sksaÆ karoˇ ¯q dra berq˚ owtel ew pahestaworel: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Leøneri vray mi ker¯—q: Kaxardow¸eamb mi— zbaˇow¯q: Gowæakow¸iwnner mi— ar¯q ¸øœownneri ¸øiœqner˚ ditelov: Λer glxi mazer˚ mi— hiws¯q ew ´er mØrowqin ´ew mi— tow¯q: MahacaÆ orew¯ m¯ki yiæataki hamar ´er marmni vray ktrowaÆqner mi— ar¯q: Λer marmni vray dajowaÆqner mi— ar¯q: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Mi— pˇÆir qo dste– r˚‘ nran poønkacnelov, orp¯szi erkir˚ poønkow¸ean m¯j œ˚nkni ow anØr¯now¸eamb œlcowi: Im æaba¸ Ører˚ k˚ pa– h¯q ew im srbaranin erkiwˇaÆow¸eamb k˚ mØtenaq, qanzi es em T¯r˚: Vhowknerin mi— hetew¯q ew ogehmaneri het mi— aønœow¯q, orp¯szi nrancov œpˇÆow¯q: Es em ´er T¯r As– towaÆ˚: Aleher mardkanc aøaj otqi k˚ kangn¯q ew k˚ patow¯q Æererin: Piti erknœes qo AstÆowc: Es em qo T¯r AstowaÆ˚: E¸¯ ´er erkrowm Øtarakan hastatowi, nran œneˇ¯q: Λer erkri teˇabnaki p¯s ˚ndownec¯—q nran, ew ekowor˚ ¸oˇ bnakowi ´ez mØt: Nran siri—r qo an´i p¯s, o– rovhetew dowq ¯l pandowxt eˇaq Egiptacineri erkrowm: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Dat datastani ßamanak o– rew¯ m¯ki hand¯p anirawow¸iwn mi— ar¯q: Anirawow¸iwn mi— ar¯q naew œaŒelow, kæøaqareri ow kæøelow m¯j: Kæeøqner˚ ˘iæt p¯tq ¯ linen, kæøaqarer˚‘ ˘ægrit, œaŒamanner˚‘ ˘ægrit, heˇowkaœaŒ˚‘ ˘ægrit: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚, or ´ez hanec Egiptacineri erkric: K˚ pahpan¯q im

21

22

23

24

25 26

27 28

29

30

31 32

33 34

35

36

37

20. 1–14

ΞEWTAKAN

206

bolor Ør¯nqner˚, im bolor hramanner˚. dranq k˚ katar¯q, qanzi es em T¯r AstowaÆ˚¿: 20, 2

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

13

14

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li or– dineri het ow nranc asa—. ¡E¸¯ orew¯ isray¯laci kam is– ray¯lacineri m¯j bnakow¸iwn hastataÆ orew¯ pandowxt ir zawakneric orew¯ m¯kin Æaøayow¸ean tay køapaæt iæ– xani, na p¯tq ¯ mahapatßi en¸arkowi: Ayd erkri mar– dik ¸oˇ qarkoÆen nran: Es im hayeacq˚ k˚ seweøem nra vray ew nran k˚ veracnem im ßoˇovrdi mijic, qani or na ir zawakneric m¯kin køapaæt iæxani Æaøayow¸ea– n˚ yan´nelov‘ pˇÆel ¯ im srbaran˚ ew anargel im sowrb anown˚: E¸¯ teˇaci bnakiœner˚ anowæadrow¸ean mat– nen ir zawakneric orew¯ m¯kin køapaæt iæxani Æaøa– yow¸ean˚ yan´naÆ mardow ararqn ow œspanen nran, apa es im hayeacq˚ k˚ seweøem ayd mardow ew nra ceˇi vray, ir ßoˇovrdi mijic k˚ veracnem nran ow nra het bolor miabanaÆnerin, ovqer køapaæt iæxani het poønkana– low pat˘aø dar´an: Vhowknerin ow ogehmanerin hetewe– lov‘ nranc het poønkacoˇ mardkanc piti hetapndem ow veracnem nranc irenc ßoˇovrdi mijic: SrbagorÆowec¯—q ow so—wrb eˇ¯q, qanzi es‘ ´er T¯r AstowaÆ˚, sowrb em: Pah– panec¯—q ow katarec¯—q im hramanner˚: Es ´ez srbagor– Æoˇ T¯r AstowaÆn em: E¸¯ orew¯ m¯k˚ aniÆi ir hØr˚ kam ir mØr˚, na mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: E¸¯ na bambasel ¯ ir hØr˚ kam ir mØr˚, mahapart ¯: E¸¯ orew¯ tˇamard ænanay amowsnacaÆ mi knoj kam ir ˚nkeroj knoj het, ma– hapatßi ¸oˇ en¸arkowen e—w ænacoˇ˚, e—w ænaceal˚: Ayn tˇamard˚, or k˚ paøki ir hØr knoj het, owremn na bacaÆ ¯ linowm ir hØr˚ amظoyq˚: Erkowsn ¯l ¸oˇ mahowan data– partowen, qani or nranq ambarætacel en ew mahapart en: E¸¯ orew¯ m¯k˚ paøki ir harsi het, ¸oˇ erkowsn ¯l mahown datapartowen, qani or nranq ambarætacel en ew mahapart en: E¸¯ orew¯ tˇamard mi ayl tˇamar– dow het paøki, inœp¯s knoj het, nranq pˇÆow¸iwn gorÆaÆ k˚ linen: Erkowsn ¯l mahowan ¸oˇ datapartowen, orov– hetew mahapart en: E¸¯ orew¯ tˇamard kin aøni mi aˇjkay ow nra mØr˚, da anØr¯now¸iwn ¯: Kraki m¯j ¸oˇ

207

ΞEWTAKAN

20. 15–26

ayrowen na ew aˇjikn ow nra mayr˚, orp¯szi ´er m¯j anØ– r¯now¸iwn œlini: Kendanow het kenakcoˇ tˇamard˚ ¸oˇ mahapatßi en¸arkowi, isk kendanown p¯tq ¯ satkecnel: Xaønakowelow npatakov orew¯ kendanow mer´ecoˇ knojn ow kendanown spanec¯—q: Nranq ¸oˇ spanowen, qani or ma– hapart en: E¸¯ tˇamardn amowsnanay ir hØric kam mØric ÆnowaÆ xor¸ qroj het ew tesni nra amظoyq˚, isk xor¸ qoyrn ¯l tesni nra amظoyq˚, apa da naxatinq ¯. nranq p¯tq ¯ veranan irenc ßoˇovrdi mijic, orovhetew na ir xor¸ qroj amظoyqn ¯ bacaÆ linowm: Nranq piti ˚ndownen irenc meˇqeri hatowcowm˚: E¸¯ tˇamard˚ paø– ki daætani m¯j gtnowoˇ knoj het ew banay nra amظoyq˚, qani or bacel ¯ nra arean aˇbiwr˚, isk sa ¯l nran coyc ¯ towel ir arean aˇbiwr˚, owremn erkowsn ¯l ¸oˇ veranan irenc ßoˇovrdi mijic: Qo hØraqroj ew mØraqroj amØ– ¸oyq˚ œbanas, orovhetew bacaÆ es linowm mer´awornerid amظoyqner˚: Nranq irenc gorÆaÆ meˇqi hamar patiß ¸oˇ kren ew anßaøang meønen: E¸¯ orew¯ tˇamard paø– ki ir qeøow knoj het, owremn na bacaÆ ¯ linowm ir qeøown patkanoˇ amظoyq˚: Nranq irenc gorÆaÆ meˇqi hamar patiß ¸oˇ kren ew anßaøang meønen: E¸¯ orew¯ tˇa– mard paøki ir eˇbØr knoj het, da pˇÆow¸iwn ¯. na bacaÆ ¯ linowm ir eˇbØr˚ patkanoˇ amظoyq˚, owremn nranq an– ßaøang ¸oˇ meønen: K˚ pahpan¯q im bolor hramannern ow im bolor patowiranner˚ ew k˚ katar¯q dranq: Φoˇ ´ez œmerßi ayn erkir˚, owr es tanelow em ´ez‘ aynteˇ bnakowelow hamar: Mi— hetew¯q ayn ßoˇovowrdneri Ør¯nqnerin, oronc es vanelow em ´er mijic, orovhetew nranq katarecin bolor ayd vat ararqner˚, ew es noˇkanq zgaci nranc hand¯p: Es ´ez asaci. ¡Dowq k˚ ßaøang¯q ayd erkir˚, ew es ´ez ayn ktam ibrew seŒakanow¸iwn, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ ho– sowm¿: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚, or ´ez aøan´nacrec bolor ßoˇovowrdneric: Inqne—rd tarberakec¯q maqowr ew anma– qowr anasownner˚, maqowr ew anmaqowr ¸øœownner˚, ´ez mi— pˇÆ¯q anmaqowr anasownnerov, ¸øœownnerov ow erkri am¯n tesak soˇownnerov, oronc es aøan´nacrel em ´ez hamar ibrew anmaqowrneri: In´ hamar sowrb eˇ¯q, orovhetew es‘

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

20. 27–21. 14

27

21

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

12

13 14

ΞEWTAKAN

208

´er T¯r AstowaÆ˚, sowrb em: Es ´ez aøan´nacri bolor ßo– ˇovowrdneric, orp¯szi im˚ lin¯q: E¸¯ orew¯ tˇamard kam kin vhowk kam ogehmay lini, ¸oˇ mahapatßi en¸arkowi. ¸oˇ nranc qarkoÆen, orovhetew mahapart en¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Aharoni ordineri‘ qahananeri het ew nranc asa—. ¡Φoˇ nranq anmaqowr œhamarowen irenc azgakani, barekami kam i– renc harewani diaknerin dipœelov‘ bacaøow¸eamb erb k˚ dipœen hØr kam mØr, ordow kam aˇjkay, eˇbØr kam qroj, œamowsnacaÆ ew irenc mØt aproˇ qroj diaknerin: E¸¯ sranc dipœen, anmaqowr k˚ hamarowen: Qahanan glxa– wor d¯mq linelov‘ ¸oˇ anmaqowr œlini œ¸oylatrowoˇ dia– ki dipœelov: Qahananer˚ i næan sgi irenc glowx˚ ¸oˇ œaÆilen, mØrowqneri Æayrer˚ œktren ew irenc marmni vray dajowaÆqner œanen: Φoˇ sowrb linen irenc AstÆow a– øaj ew œarataworen irenc AstÆow anown˚, orovhetew i– renq‘ qahananern en, or zoh en matowcowm irenc T¯r Ast– Æown: Nranq sowrb p¯tq ¯ linen: Qahananer˚ poønik kam pˇÆowaÆ kin œp¯tq ¯ aønen: ffp¯tq ¯ aønen naew amowsnowc baßanowaÆ kin, orovhetew qahanan sowrb p¯tq ¯ lini ir T¯r AstÆow hamar ew piti maqri iren: SrbagorÆowaÆ qahanan ¯, or piti matowci ´er T¯r AstÆow patarag˚: Na sowrb p¯tq ¯ lini, qanzi es‘ T¯rs, or srbagorÆowm em qahananerin, sowrb em: E¸¯ qahanayi dowstr˚ poønkow– ¸eamb pˇÆowi, na arataworaÆ k˚ lini ir hØr anown˚. na p¯tq ¯ hrov ayrowi: Glxin ØÆow¸ean iwˇ ownecoˇ, patmow– ˘an hagnelow arßanacaÆ ew ir eˇbayrneri m¯j awag eˇoˇ qahanan i næan sgoy glxark˚ ¸oˇ œhani, ir hagowstner˚ œpataøoti, vax˘anowaÆ mardown œdipœi, - e¸¯ noynisk da ir hayr˚ kam mayrn ¯, - ew iren œpˇÆi: Yowˇarkaworow– ¸ean˚ masnakcelow hamar srbaranneric ¸oˇ dowrs œgay, orp¯szi ir AstÆow srbaran˚ œpˇÆi, orovhetew na ir vray krowm ¯ AstÆow ØÆow¸ean sowrb iwˇ˚: Ayo—, es em T¯r˚: A– wag qahanan ir ßoˇovrdi mijic koys aˇjik piti aøni: Ayri, amowsnalowÆowaÆ kam poønik kin œpiti aøni, ayl ir ßoˇovrdi mijic mi koys aˇjik piti aøni orp¯s kin: Na ir serm˚ œpiti pˇÆi ir ßoˇovrdi m¯j, orovhetew es em T¯–

209

ΞEWTAKAN

21. 15–22. 7

r˚, or srbagorÆowm em nran¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac asac. ¡XØsi—r Aharoni het ew nran asa—. ¡E¸¯ qo galiq serowndneric orew¯ m¯k˚ marmnakan arat ownenay, owremn ir AstÆown na ¸oˇ patarag œmatowci: Arat ow– necoˇ orew¯ mard, lini na kaˇ kam koyr, kar˘ q¸ov kam akanjat, ´eøq˚ kam otq˚ kotraÆ, kowz kam æil, aœq˚ vnasowaÆ, qos, qaˇckeˇ kam m¯k amor´iq ownecoˇ, mi xØs– qov‘ Aharon qahanayi serndi m¯j marmnakan arat owne– coˇ orew¯ mard ¸oˇ œmØtenay qo AstÆown zoh matowcelow, orovhetew na marmnakan arat owni: AstÆown zoh matow– celow hamar na œp¯tq ¯ mØtenay zohaseˇanin, orovhetew AstÆow ˚nÆaner˚ srbow¸iwn srboc en: Ayd srbow¸iwnneric na karoˇ ¯ owtel, bayc varagoyrin ¸oˇ œmØtenay ew zoha– seˇanin œdipœi, orovhetew na marmnakan arat owni: Ir AstÆow srbaran˚ na œp¯tq ¯ pˇÆi, qanzi es em T¯r˚, or srbagorÆowm em qahananerin¿: Movs¯s˚ Aharonin, nra ordinerin ow bolor isray¯lacinerin haˇordec AstÆow ays patgamner˚:

15 16

17

18, 19 20

21 22

23

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Aharonin ow nra 22, 2 ordinerin asa—, or zgowæow¸eamb varowen isray¯lacine– ri in´ matowcaÆ srbow¸iwnneri het, orp¯szi irenc ma– towcaÆ zoherov œarataworen im sowrb anown˚, qanzi es em T¯r˚: Nranc k’ases. ¡Λer yetnordneric mi mard, inœ 3 serndi ¯l patkani, e¸¯ anmaqowr vi˘akowm mØtenay vka– yow¸ean xoranin, orp¯szi zoh matowci ayn, inœ isray¯– lacinern en matowcowm Tiroj˚, apa es nran k’oœnœacnem, qanzi es em T¯r˚: E¸¯ Aharon qahanayi ordineric m¯– 4 k˚ borot ¯ kam sermnahosow¸iwn owni, irawownq œowni zo– haberow¸iwnneri msic owtelow, minœew or œmaqrowi: Ov or dipœi meøelic pˇÆowaÆ orew¯ bani, ov or aønakan sermi korowst ownenay, ov or mØtenay mi piˇÆ soˇowni kam mi 5 mardow, or˚ pˇÆowaÆ ¯ am¯n tesak pˇÆow¸iwnnerov, ov or 6 dipœi dranc, ¸oˇ anmaqowr hamarowi minœew erekoy: Na matowcowaÆ zohaberow¸iwnneric œp¯tq ¯ owti, minœew or ir marmin˚ œloway jrov: Arew˚ mayr mtnelowc yetoy na ma– 7 qowr ¸oˇ hamarowi ew dranic yetoy miayn na karoˇ ¯ owtel matowcowaÆ srbow¸iwnneric, orovhetew da ¯ nra owteli–

22. 8–21 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17, 18

19

20 21

ΞEWTAKAN

210

q˚: Qahanan satkaÆ kam gazanic yØæotowaÆ kendanow mis œp¯tq ¯ owti, orp¯szi anmaqowr œdaønay: Es em T¯– r˚: Nranq p¯tq ¯ kataren im kargadrow¸iwnner˚, or– p¯szi meˇq gorÆaÆ œlinen ew im patgamner˚ zanc aønelow pat˘aøov mahapatßi œen¸arkowen: Es em qahanane– rin srbagorÆoˇ T¯r˚: Orew¯ Øtarazgi ayd srbagorÆowaÆ owteliqic œp¯tq ¯ owti: O—œ qahanayi mØt ekaÆ pandowx– t˚, o—œ ¯l var´kan˚ ayd srbagorÆowaÆ owteliqic œp¯tq ¯ owten: Isk e¸¯ qahanan dramov mard ¯ gnel, ayd mard˚ karoˇ ¯ owtel ayd owteliqic: Nra aˇaxinneric ÆnowaÆ– ner˚ ews karoˇ en owtel nra owteliqic: E¸¯ qahanayi dowstr˚ amowsnanay qahanayakan ˚ntaniqic œseraÆ mi tˇamardow het, apa na œi karoˇ owtel srbow¸iwnneric: Isk e¸¯ qahanayi dowstr˚ ayrianay kam amowsnalowÆowaÆ lini ew aøanc zawak ownenalow veradaønay hayrakan tow– n˚, apa, inœp¯s ir mankow¸ean Ørerin, karoˇ ¯ owtel ir hØr owteliqneric: Qahanayakan ˚ntaniqin œpatkanoˇ mard˚ irawownq œowni dranic owtelow: E¸¯ orew¯ m¯kn an– gitakcabar owti srbow¸iwnneric, ¸oˇ ir keraÆi ar߯qi vray awelacni dra m¯k hingerord˚ ew veradar´ni qaha– nayin: Φoˇ nranq œpˇÆen ayn srbow¸iwnneri srbow¸iwn– ner˚, or Isray¯li ordinern aøan´nacrel en Tiroj hamar: Nranq srbow¸iwnneri srbow¸iwnn owtelov‘ irenc vray be– rowm en meˇqer ow yancanqner: Es em dranq srbagorÆoˇ T¯r˚¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Aha– roni, nra ordineri ow isray¯laci amboˇj ßoˇovrdi het ew asa— nranc. ¡E¸¯ Isray¯li ordineric kam isray¯lacineri m¯j bnakow¸iwn hastataÆ ekoworneric m¯k˚ ˚st ir owxti kam ˚st ir cankow¸ean beri ir now¯r˚, or piti matow– cowi Tiroj˚ orp¯s oˇjak¯z, apa da ¸oˇ ˚ndowneli lini ´er koˇmic, e¸¯ ayn naxric berowaÆ arow ew oœ aratawor arjaø ¯, oœxar kam ayÆ: Aratawor anasown œmatowc¯q Tiroj˚, orovhetew ´er araÆ˚ ˚ndowneli œi lini: E¸¯ orew¯ m¯k˚ Tiroj˚ Œrkow¸ean zoh matowci ˚st ir owxti kam ˚st ir cankow¸ean, lini da arowaÆ owxt ¸¯ kamawor zohabe– row¸iwn ew kam tØni aø¸iw arowaÆ zohaberow¸iwn, apa arjaøneri kam oœxarneri naxric berowaÆ kendanin ˚n–

211

ΞEWTAKAN

22. 22–23. 8

downeli k˚ lini, e¸¯ ayn aratawor œ¯: Ayn oœ mi arat œp¯tq ¯ ownenay: Koyr, kaˇ, jardowaÆq ownecoˇ, lezown ktraÆ kam owøowcq ownecoˇ, qosot kam qor ownecoˇ anasown ¸oˇ œmatowcen Tiroj˚. drancic Tiroj zohaseˇanin oˇjak¯z œber¯q: Akanj˚ ktraÆ kam poœat arjaøn ow oœxar˚ ka– roˇ es ibrew kamawor ˚nÆay mor¸el, bayc da qo araÆ owx– ti hamar ˚ndowneli œ¯: Amor´iq˚ ˘mlowaÆ, ˘zmowaÆ, køtaÆ kam ktraÆ kendanin Tiroj˚ œmatowc¯q ew ´er bnakaÆ erk– rowm nman baner œan¯q: Aylazgi mardowc nman kendaniner œaøn¯q ´er AstÆown zohaberelow hamar, orovhetew dranq ¸erow¸iwnner ew aratner ownen: Λer koˇmic arowaÆ ayd zoher˚ ˚ndowneli œen lini in´ hamar¿: T¯r˚ xØsec Mov– s¯si het ow asac. ¡NoraÆin hor¸˚, gaø˚ kam owl˚ eظ˚ Ør p¯tq ¯ mnay mØr mØt: Ow¸erord Øric sksaÆ ew dranic yetoy ayn karoˇ ¯ ˚ndowneli linel‘ Tiroj˚ zohaberowelow ha– mar: Kov˚, oœxar˚ ew drancic ÆnowaÆner˚ miewnoyn Ør˚ mi— mor¸¯q: E¸¯ Tiroj˚ gohow¸ean zoh es matowcowm, apa ayn matowci—r aynp¯s, or qo zohaÆ˚ ˚ndowneli lini: Zohi mis˚ p¯tq ¯ owtowi noyn Ør˚. ayd msic yajord Ørowan œ¸oˇn¯q: Es em T¯r˚: K˚ pahpan¯q im patowiranner˚ ew k˚ katar¯q dranq, qanzi es em T¯r˚: Im sowrb anown˚ mi— aratawor¯q, qanzi es em T¯r˚: Es sowrb k˚ linem Isray¯li ordineri m¯j: Es em ´ez srbagorÆoˇ T¯r˚, or ´ez hanec Egiptacineri erkric, orp¯szi ´er AstowaÆ˚ lini: Es em T¯r˚¿:

22

23

24

25

26 27

28 29 30

31 32

33

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li or– 23, 2 dineri het ew nranc asa—. ¡Tiroj˚ nowirowaÆ ayn tØne– r˚, or sowrb piti koœ¯q, hetewealnern en. Vec Ør piti 3 aæxates, isk eظnerord‘ æaba¸ Ør˚ hangstean Ør ¯ ew sowrb‘ Tiroj˚ nowirowaÆ: Ayd Ør˚ oœ mi aæxatanq œ¯q ka– tari, orovhetew ayn Tiroj˚ nowirowaÆ æaba¸ Ørn ¯, erb hangstanowm en bolor tnerowm: Tiroj˚ nowirowaÆ tØner˚, 4 oronq sowrb en høœakowaÆ ew oronq piti næ¯q, heteweal– nern en. Aøajin amsi tasnœorserord Øroway erekoyean 5 Tiroj Zatikn ¯: Noyn amsi tasnhingerord Ør˚ Tiroj˚ 6 nowirowaÆ Baˇarjakerac tØnn ¯. eظ˚ Ør baˇarj hac piti owt¯q: NæowaÆ aøajin Ør˚ ´ez hamar sowrb ¯: Oœ 7 mi aøtnin gorÆ œpiti an¯q: Eظ˚ Ør oˇjak¯zner pi– 8

23. 9–21

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

ΞEWTAKAN

212

ti matowc¯q Tiroj˚, isk eظnerord Ør˚ sowrb p¯tq ¯ lini ´ez hamar: Oœ mi aøtnin gorÆ œpiti an¯q¿: T¯r˚ xØ– sec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li ordineri het ew nranc asa—. ¡Erb k˚ mtn¯q ayn erkir˚, or es talow em ´ez, ew k˚ hn´¯q nra hown´˚, aøajin xowr´˚‘ ´er hn´i ber– q˚, k˚ ber¯q qahanayin: Na xowr´˚ p¯tq ¯ ˚nÆayaberi Tiroj˚ ibrew ´er koˇmic arowaÆ ˚ndowneli now¯r: Qaha– nan ayn p¯tq ¯ ˚nÆayaberi æaba¸in yajordoˇ aøajin Øroway aøawØtean: Xowr´˚ ˚nÆayaberelow Ør˚ naew m¯k tarekan oœ aratawor oœxar p¯tq ¯ oˇjakiz¯q Tiroj hamar: Naew zohaberowaÆ˚‘ iwˇov howncowaÆ erkow tasn– erord griw ˚ntir aliwr piti matowc¯q: Da Tiroj˚ ma– towcowoˇ zohaberow¸iwn ¯‘ Tirojn ˚nÆayaberowoˇ anowæa– hot zoh: Ibrew now¯r‘ naew m¯k qaøord dorak gini: Minœew ayd now¯rner˚ ´er AstÆown œ˚nÆay¯q, baˇarj karkandak, aˇacaÆ aˇan´ œowt¯q: Da yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini ´er serowndneri m¯j, ´er bolor tnerowm: Haæowec¯—q. owxti xowr´ matowcelow æaba¸ Øroway yajord Ørowanic amboˇj eظ˚ æaba¸, minœew verjin æaba¸oway yajord Ørn anowm ¯ yisown Ør: Ayd yajord Ørn ¯l Tiroj˚ nor zoh k˚ matow– c¯q: Λer tneric k’˚nÆayaber¯q ´er now¯r˚‘ erkow baˇarj karkandak: Iwraqanœiwr karkandak˚ piti howncowaÆ li– ni erkow tasnerordakan griw ˚ntir aliwrov: Φ¸xmo– rov piti eŒowen dranq, Tiroj˚ trowoˇ aøajin berqic: Haceri het piti matowc¯q m¯k tarekan oœ aratawor eظ˚ gaø, naxric‘ m¯k hor¸ ew oœ aratawor erkow xoy: Dranq oˇjak¯z piti linen Tiroj˚: Anariwn zohaberow– ¸iwnnern ow ginin Tiroj˚ matowcowaÆ anowæahot bowrmownq en: Aøajin hn´ic patrastowaÆ baˇarj karkandakneri het k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar m¯k noxaz ew m¯k tarekan erkow gaø‘ ibrew Œrkow¸ean zohaberow¸iwn: Qahanan dranq aøajin berqic patrastowaÆ baˇarj karkandakneri het orp¯s now¯r piti ˚nÆayaberi Tiroj aøaj: Dranq erkow gaøneri het p¯tq ¯ ˚nÆayaberowen Tiroj˚ ew patkanen matowcoˇ qahanayin: Ayd Ør˚ k˚ hamar¯q anowani Ør, da sowrb ¸oˇ lini ´ez hamar: Ayd Ør˚ oœ mi aøtnin gorÆ œan¯q: Da yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ

213

ΞEWTAKAN

23. 22–39

lini ´er serowndneri m¯j, ´er bolor tnerowm: Λer arte– r˚ hn´elis krkin œveradaønaq œhn´owaÆ˚ hn´elow kam hn´i ßamanak ˚nkaÆ hasker˚ hawaqelow hamar, ayl dranq aˇ– qatin ow pandxtin k˚ ¸oˇn¯q: Es em ´er T¯r Astowa– Æ˚¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li ordineri het ew asa—. ¡Eظnerord amsi aøajin Ør˚ ´ez hamar hangstean Ør ¸oˇ lini‘ Tiroj˚ nowiraberowaÆ mi sowrb tØn, or æeŒornerov ¯ azdararwowm: Ayd Ør˚ oœ mi aøtnin gorÆ œpiti an¯q, ayl Tiroj˚ oˇjak¯z piti matow– c¯q¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Eظnerord amsi tasnerord Ør˚ Qawow¸ean Ør ¯: Ayn ´ez hamar anowani ew sowrb Ør ¸oˇ lini: Amsi innerord Øroway erekoyic sksaÆ ´er an´˚ zrkec¯—q ew Tiroj˚ oˇjak¯zner matowcec¯—q: Ayd Ør˚ oœ mi aøtnin gorÆ œan¯q, qanzi da Qawow¸ean Ør ¯ ´ez ha– mar, orp¯szi dowq ´er meˇqer˚ qaw¯q ´er T¯r AstÆow aøaj: Ov ayd Ør˚ ir marmin˚ œi zrki, k˚ veranay ir ßoˇovrdi mijic: Ov ayd Ør˚ gorÆ k’ani, k˚ veranay ir ßoˇovrdi mijic: Oœ mi aøtnin gorÆ œan¯q: Da yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini ´er serowndneri m¯j, ´er bolor tnerowm: Da æa– ba¸neri æaba¸ ¸oˇ lini ´ez hamar: Amsi innerord Øroway erekoyic minœew yajord Øroway erekon zrkec¯—q ´er marmi– n˚ ew hangstac¯—q¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li ordineri het ew nranc asa—. ¡Eظnerord amsi tasnhingerord Ør˚ i patiw Tiroj˚ eظ˚ Ør piti næ¯q Taˇawaraharac tØn˚: Aøajin Ør˚ ¸oˇ sowrb ha– marowi, ayd Ør˚ oœ mi aøtnin gorÆ œan¯q: Ayd eظ˚ Ørerin oˇjak¯zner piti matowc¯q Tiroj˚, isk eظnerord Ør˚ ´ez hamar anowani ew sowrb Ør ¸oˇ lini: Oˇjak¯z k˚ matow– c¯q Tiroj˚, orovhetew da tØni verjin Ørn ¯: Ayd Ør˚ oœ mi aøtnin gorÆ œan¯—q: Sranq en Tiroj patowin katarowoˇ tØner˚, or dowq piti næ¯q ew dranq sowrb piti hama– r¯q, orp¯szi am¯n Ør Tiroj˚ ˚nÆay matowc¯q ´er oˇjak¯z– ner˚, anariwn zohaberow¸iwnnern ow ginin: Sranq piti matowcowen baci ayn ˚nÆaneric, oronq ˚nÆayaberwowm en Tiroj˚ æaba¸ Ører˚, baci ´er owxti ˚nÆaneric ew ´er miws kamawor zohaberow¸iwnneric, oronq matowcwowm en Ti– roj˚: Eظnerord amsi tasnhingerord Ør˚, erb hawaq¯q

22

23, 24

25

26, 27

28

29 30 31 32

33 34

35 36

37

38

39

23. 40–24. 11

40

41

42

43

44

24, 2 3

4

5

6

7

8

9

10

11

ΞEWTAKAN

214

arteri berq˚, Tiroj patowin eظ˚ Ør tØn piti kata– r¯q: Aøajin ew ow¸erord Ør˚ piti hangstanaq: Aøajin Ør˚ k’aøn¯q Æaøeri geˇecik ptowˇner, armawenow ˘iwˇer, terewaxit Æaøeri ew owøenineri ˘iwˇer, ´ori bardineri ˘iwˇer, orp¯szi Tiroj aøaj eظ˚ Ør owraxanaq: Taroway ayd eظ˚ Ør˚ orp¯s Tiroj tØn k˚ tØn¯q: Da yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini ´er serowndneri m¯j: Eظnerord amsin k˚ katar¯q ayd tØn˚: Eظ˚ Ør vranneri m¯j k’apr¯q: Is– ray¯laci bolor teˇabnakner˚ vranneri m¯j ¸oˇ apren, orp¯szi ´er bolor serowndnern imanan, or, erb es isray¯– lacinerin hanowm ¯i Egiptacineri erkric, vranneri m¯j ¯i bnakecrel nranc: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚¿: Ew Movs¯s˚ isray¯lacinerin patmec Tiroj tØneri masin: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Isray¯li ordine– rin patowiri—r, or lowsaworow¸ean hamar ´i¸aptˇi nor ˘zmaÆ maqowr ´i¸aiwˇ beren qez, orp¯szi kan¸eˇ˚ miæt vaø mnay vkayow¸ean xorani m¯j, varagoyri drsi koˇ– m˚: Aharonn ow nra ordiner˚ erekoyic minœew aøawØt ayn tewap¯s ¸oˇ vaø pahen Tiroj aøaj: Da yawitenakan Ø– r¯nq ¸oˇ lini ´ez hamar ´er serowndneri m¯j: Tiroj aøaj, sowrb aætanaki vray minœew aøawØt va—ø pahec¯q kan– ¸eˇner˚: K˚ vercn¯q ˚ntir aliwr ew dranic tasnerkow baˇarj karkandak k˚ patrast¯q: Am¯n mi karkandaki qaæ˚ erkow tasnerordakan him¯n ¸oˇ lini: Tiroj aøaj, sowrb seˇani vray dranq k˚ dn¯q erkow æarqov. am¯n mi æarqi vray‘ vec karkandak: Iwraqanœiwr æarqi vray k˚ dnes maqowr kndrowk ew aˇ: Dranq Tirojn ˚nÆayaberow– oˇ hacer en i yiæatak Isray¯li tasnerkow ceˇeri: Ib– rew isray¯lacineri koˇmic yawitenakan owxt, iwraqan– œiwr æaba¸ ayd tasnerkow hacer˚ miæt Tiroj aøaj k˚ dn¯q: Ayd hacer˚ patkanowm en Aharonin ow nra ordi– nerin: Nranq ¸oˇ ayd hacer˚ owten mi sowrb teˇowm, qani or da Tirojn ˚nÆayaberowoˇ now¯rneri m¯j amenasowrbn ¯: Da yawitenakan Ør¯nq ¯¿: Isray¯lacineri m¯j mi mard ¯r aprowm, or˚ ordin ¯r egiptaci mi tˇamardow, bayc may– r˚ isray¯laci ¯r: Banakateˇiowm køiw arecin isray¯laci knojic ÆnowaÆ ays mardn ow mi owriæ isray¯laci: Isra–

215

ΞEWTAKAN

24. 12–25. 6

y¯laci knoj ordin towec Tiroj anown˚ ew hayhoyec: Nran berecin Movs¯si mØt: Nra mØr anown˚ Salami¸ ¯r: Na Dani ceˇic Dabrii dowstrn ¯r: Ayd mardown hskoˇow¸e– an tak pahecin, orp¯szi AstÆow hramanov daten nran: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Hayhoyoˇ ayd mar– down hanec¯—q banakateˇiic dowrs, ew nranq, ovqer lsel en nra hayhoyanq˚, orp¯s vkay ¸oˇ irenc ´eøqer˚ dnen nra glxin, ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ qarkoÆi nran: K˚ xØses Isray¯li ordineri het ew nranc k’ases. ¡Ov or k˚ hayho– yi AstÆown, ir meˇqi patiß˚ k˚ kri: Ov or k˚ hayhoyi Tiroj anowan, ¸oˇ mahapatßi en¸arkowi: Amboˇj ßoˇo– vowrd˚ ¸oˇ qarkoÆi nran: AstÆown hayhoyoˇ˚, Øtarakan lini na ¸¯ teˇabnak, mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: E– ¸¯ orew¯ m¯k˚ mard ÆeÆi, ew sa meøni, ÆeÆoˇ˚ mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: Ov anasown k˚ spani, anasowni tiroj˚ noynpisi anasownov ¸oˇ hatowci: E¸¯ orew¯ m¯k˚ xeˇ– andam dar´ni ir mer´aworin, inœ or arel ¯, noynn ¯l ¸oˇ anen iren: JardowaÆqi dimac‘ jardowaÆq, aœqi dimac‘ aœq, atami dimac‘ atam: Inœ xeˇowaÆq or m¯k˚ miwsin pat˘aøi, noynov ¸oˇ patßowi: E¸¯ mard ¯ ÆeÆel, ew sa mahacel ¯, ÆeÆoˇ˚ mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi: Miewnoyn Ør¯nq˚ ¸oˇ kiraøowi e—w Øtarakani, e—w teˇabnaki nkat– mamb: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚¿: Movs¯s˚ xØsec isray¯– lacineri het, ew banakateˇiic dowrs hanecin ayn mar– down, or hayhoyel ¯r: Amboˇj ßoˇovowrd˚ qarkoÆec nran: Isray¯lacinern arecin aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin:

12

13, 14

15

16

17

18 19

20

21 22

23

T¯r˚ Sina leran vray xØsec Movs¯si het ew asac. 25 ¡Isray¯li ordinerin asa—. ¡E¸¯ mtn¯q ayn erkir˚, or es 2 talow em ´ez, ¸oˇ hangstanay naew ayd hoˇ˚, qani or Ti– roj æaba¸n ¯: Vec tari k˚ mæakes qo art˚, vec tari 3 k’¯tes qo aygin ew k˚ hawaqes dranc berq˚: Eظnerord 4 tarin hangstean æaba¸ ¸oˇ lini ayd hoˇi hamar, qa– ni or æaba¸˚ Tirojn ¯ patkanowm: Qo art˚ œes mæa– ki, qo aygin œes ¯ti: Qo artowm inqn iren a˘aÆ boys˚ 5 œes hn´i, Tiroj˚ nowiraberoweliq xaˇoˇ˚ œes qaˇi, qa– ni or ayd hoˇi hangstean tarin ¯: Hangstean ta– 6

25. 7–21

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20 21

ΞEWTAKAN

216

roway inqnaboys berq˚ kerakowr ¸oˇ lini ´ez‘ qo Æaøa– yi, qo aˇaxnow, qo var´kani, qez mØt bnakow¸iwn has– tataÆ Øtarakani, qo anasowni ew qo erkri gazanne– ri hamar: Nra towaÆ amboˇj berq˚ ¸oˇ kerakowr lini nranc hamar: Hangstean tarowc sksaÆ‘ k˚ haæowes e– ظn angam eظ˚ tari, ew eظn angam eظ˚ tarin k˚ lini qaøasownin˚ tari: Yisownerord taroway eظnerord am– si tasnerord Ør˚ æeŒor hnœecnelov k’azdarar¯q ´er am– boˇj erkrin: Qawow¸ean Ør˚ ´er amboˇj erkrowm æeŒor k˚ hnœecn¯q: K˚ srbagorƯq yisownerord tarin ew ´er erk– ri bolor bnakiœneri hamar azatagrowm k˚ yaytarar¯q: Da azatagrman tari azdararelow næan ¸oˇ lini: Iwra– qanœiwr oq p¯tq ¯ veradaønay ir kalowaÆq˚, iwraqanœiwr oq p¯tq ¯ gnay ir azgatohmin, orovhetew da azata– grman azdararn ¯: Yisownerord tarin ¸oˇ ´ez hamar yobeleanakan tari lini: ffp¯tq ¯ can¯q, œp¯tq ¯ hn´¯q inqn iren a˘aÆ boys˚, Tirojn ˚nÆayowaÆ xaˇoˇ˚ œp¯tq ¯ qaˇ¯q, qanzi ayd tarin azatagrowm azdararoˇ yo– beleanakan tari ¯: Ayn ¸oˇ sowrb lini ´ez hamar: Ar– towm inqn iren bowsaÆ ew a˘aÆ berq˚ ker¯—q: Azatagrowm høœakowaÆ yobeleanakan tarowm iwraqanœiwr oq ¸oˇ ve– radaønay ir kalowaÆq˚: E¸¯ orew¯ m¯k˚ ir mer´aworin orew¯ ban ¯ va˘aøowm kam ir mer´aworic orew¯ ban ¯ gnowm, ¸oˇ nran œxabi: Yobeleanakan tarowc yetoy eˇaÆ ta– rineri haæowov piti gnes qo mer´aworic, ew na ¯l hn´i tarineri haæowov piti va˘aøi qez: Inœqan æat en li– nowm minœew azatagrman tarin ˚nkaÆ tariner˚, aydqan ¸ank piti gnes, ew inœqan qiœ linen tariner˚‘ aydqan ¯ßan, orovhetew ardiwnqi qanakov ¯, or na va˘aøelow ¯ qez: Ew oœ oq ir mer´aworin œp¯tq ¯ xabi: Erknœi—r qo T¯r AstÆowc. es em ´er T¯r AstowaÆ˚: K˚ katar¯q im bolor patgamnern ow v˘iøner˚: K˚ pahpan¯q ow k˚ ka– tar¯q dranq ew erkrowm k’apr¯q apahov. hoˇ˚ k˚ tay ir berq˚, dowq kowæt k’owt¯q ew erkrowm k’apr¯q apahov: Isk e¸¯ as¯q, ¸¯‘ i?nœ piti owtenq ayd eظnerord ta– rowm, e¸¯ œcanenq ew mer berq˚ œhawaqenq, apa imac¯—q, or vecerord tarowm es ´ez k’owˇarkem im Ørhnow¸iwn˚, ew

217

ΞEWTAKAN

25. 22–34

hoˇ˚ ereq taroway œaŒ berq k˚ tay: Ow¸erord tarowm k˚ can¯q, isk hin berq˚ k’owt¯q minœew innerord tarin: Minœew innerord taroway berq˚ hasnel˚ k’owt¯q hin ber– q˚: Hoˇ˚ verjnakanap¯s œp¯tq ¯ va˘aøowi, qanzi hoˇ˚ imn ¯, isk dowq in´ mØt pandowxt ow nßdeh ¯q: Λer kalow– aÆq˚ eˇoˇ amboˇj hoˇi hamar Œrkagin piti taq: E¸¯ aˇqatanay qez mØt aproˇ eˇbayrd ew va˘aøi ir kalow– aÆqi mi mas˚, apa ir mØtik azgakan˚ karoˇ ¯ gal ow verstin gnelov Œrkel ir eˇbØr va˘aøaÆ art˚: Isk e¸¯ art va˘aøoˇ˚ ownewor azgakan œownenay, ow inq˚ yetoy i vi˘aki linelow gnelow, apa karoˇ ¯ ir art˚ yet gnelov Œrkel: Na p¯tq ¯ haæowi ew hani va˘aøqic yetoy ancaÆ tariner˚ ew mnacaÆ˚ v˘ari nran, ov gnel ¯r ayn, oric yetoy art˚ noric k˚ patkani iren: Isk e¸¯ na aydqan karoˇow¸iwn œownenay, or karoˇanay hoˇi tiroj˚ hatowcel Œoxar߯q˚, apa va˘aøowaÆ˚ minœew azatagrman tarin ¸oˇ patkani nran, ov ayn gnel ¯r: Azatagrman tarowm art˚ p¯tq ¯ veradar´owi naxkin tiroj˚: E¸¯ orew¯ m¯k˚ va˘aøi parspapat qaˇaqowm gtnowoˇ mi bnakeli town, apa na karoˇ ¯ ayn yet gnel va˘aøqi Ørowanic yetoy m¯k taroway ˚n¸acqowm: M¯k taroway ˚n¸acqowm p¯tq ¯ lini yetgnowm˚: Isk e¸¯ va˘aøoˇ˚ m¯k taroway ˚n¸acqowm i vi˘aki œlini ayn yet gnelow, apa parspapat qaˇaqi m¯j eˇaÆ town˚ ¸oˇ aøyaw¯t patkani gnoˇin‘ ibrew ir ow ir serowndneri seŒakanow¸iwn: Da yet gnelow en¸akay œ¯ angam azatagrman tarowm: Parisp œownecoˇ awan– nerowm gtnowoˇ tner˚ ¸oˇ agarakner hamarowen: Dranq miæt en¸akay en yetgnman, ew aynteˇ bnakowoˇner˚ aza– tagrman tarowm p¯tq ¯ dowrs gan: Ξewtacineri qaˇaq– nerowm gtnowoˇ tner˚, oronq nranc kalowaÆqnern en ayd qaˇaqowm, karoˇ en miæt yet gnowel ˇewtacineri koˇmic: E¸¯ orew¯ m¯k˚ ˇewtacow town ¯ gnowm, apa azatagrman tarowm na nranc qaˇaqnerowm gtnowoˇ kalowaÆqneri t– neric dowrs p¯tq ¯ gay, orovhetew ˇewtacineri qaˇaq– nerowm gtnowoˇ kalowaÆqneri tner˚ nranc ßaøangakan seŒakanow¸iwnn en Isray¯li ordineri m¯j: Ξewtacineri agarakner˚, oronq qaˇaqneri æowrjn en gtnwowm, va˘aøqi

22

23 24 25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

25. 35–50

35

36

37

38

39

40

41

42

43 44

45

46

47

48

49

50

ΞEWTAKAN

218

en¸akay œen, orovhetew dranq nranc yawitenakan kalow– aÆqnern en: E¸¯ eˇbayrd aˇqatanay ew i vi˘aki œlini aæxatelow, nran piti patspares ibrew ekowori ow pan– dxti: Na qez mØt piti mnay ow apri: Nranic vaæx ow tokos œpiti vercnes: Vaxeci—r qo T¯r AstÆowc, qanzi es em T¯r˚: Qo eˇbayr˚ ¸oˇ qez mØt apri: Nran toko– sov dram œpiti tas ew awelin stanalow aknkalow¸eamb œ¯, or nran piti kerakres: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚, or ´ez hanec Egiptacineri erkric, orp¯szi ´ez tay Qa– nanacineri erkir˚ ew lini ´er AstowaÆ˚: E¸¯ qez mØt aproˇ eˇbayrd aˇqatanay ew qez va˘aøowi orp¯s Æaøay, apa ¸oˇ qez strowki Æaøayow¸eamb œÆaøayi: Na ibrew var´kan, ibrew pandowxt ¸oˇ lini qez mØt ew aæxati minœew azatagrman tarin: Azatagrman tarowm inqn ir erexaneri het ¸oˇ azat ar´akowi ew veradaønay ir ceˇi mØt, ¸oˇ gnay ir hayreni kalowaÆq˚: Im Æaøanern en nranq, oronc es hanel em Egiptacineri erkric: Dra hamar ¯l nranq ibrew strowk œen va˘aøowelow: ffarœaran– qov œpiti tanjes nran: Erknœi—r qo T¯r AstÆowc: Inœ Æaøay kam aˇaxin ¯l or owzenas ownenal, qo æowrj˚ eˇoˇ azgeric k˚ vercnes, inœp¯s ew ´er m¯j aproˇ Øtarakan– neri zawakneric ow nranc azgakanneric: Orqan zawak ownenan ´er erkrowm, bolor˚ ¸oˇ daønan ´er seŒakanow– ¸iwn˚: Nranc ibrew ßaøangow¸iwn k˚ yan´n¯q ´er galiq serowndnerin, nranq aøyaw¯t ´er strowkner˚ ¸oˇ linen: Λeznic oœ oq ir eˇbayrnerin‘ isray¯lacinerin, œarœaran– qov ¸oˇ œtanji: E¸¯ harstanay qez mØt hastatow– aÆ ekowor˚ kam pandowxt˚, ew qo aˇqatacaÆ eˇbayr˚ va˘aøowi qez mØt hastatowaÆ ayd ekoworin kam pan– dowxtin kam verjinneris ˚ntaniqnerowm ÆnowaÆin, apa va˘aøowelowc yetoy na p¯tq ¯ yet gnowi. nra eˇbayrneric m¯knowm¯k˚ Œrkav˘arov ¸oˇ gni nran: Nran Œrkav˘arov p¯tq ¯ gni nra hØreˇbayr˚, hØreˇbØr ordin kam ir ceˇi ariwnakic azgakanneric m¯k˚: Isk e¸¯ inq˚ harstanay, ¸oˇ Œrkav˘arov gni inqn iren: Na, sksaÆ ir va˘aøowe– low tarowanic minœew azatagrman tarin, ¸oˇ haæowi ayn partq˚, or inqn owni iren gnaÆ mardown: Partqi gow–

219

ΞEWTAKAN

25. 51–26. 12

mar˚ ¸oˇ haæowowi var´ow aæxatoˇi var´i œaŒov, nra mØt aæxataÆ tarineri qanakov: E¸¯ deø æat ßama– nak kay minœew azatagrman tarin, orp¯s Œrkagin ¸oˇ hatowci ir an´i va˘aøqi gni m¯k mas˚: Isk e¸¯ minœew azatagrman tarin qiœ ßamanak ¯ mnacel, ¸oˇ haæowi ew ˚st mnacaÆ tarineri tay ir Œrkagin˚: Na var´– kan piti hamarowi aynqan ßamanak, orqan tari or e– ˇel ¯ nra mØt: ffarœaranqov œpiti tanjes nran: Isk e¸¯ ays ´eweric orew¯ m¯kov œi ŒrkagnowaÆ, apa azatagrman tarowm ¸oˇ azat ar´akowen inqn ow ir zawakner˚, qan– zi isray¯lacinern im strowknern en, im Æaøaner˚, oronc es hanel em Egiptacineri erkric¿:

51

52

53

54

55

Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: ¡Λez hamar ´eøakert kam 26 qandakowaÆ kowøqer mi— steˇÆ¯q, ´ez hamar ar´an mi— kangnecr¯q ew ´er erkrowm qarako¸oˇ mi— dn¯q dran erkr– pagelow hamar: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚: Im æaba¸ Ø– 2 rer˚ piti pah¯q ew im srbaranneric erkiwˇaÆow¸iwn pi– ti zgaq, qanzi es em T¯r˚: E¸¯ ˚st im hramani ˚n– 3 ¸anaq, im patowiranner˚ pahpan¯q ow katar¯q dranq, apa an´rew k’owˇarkem ´ez ir ßamanakin: Hoˇn ir ber– 4 q˚ k˚ tay, isk daæteri Æaøer˚ k˚ tan irenc ptowˇner˚: Λer kalerowm aæxatanq˚ k˚ tewi minœew aygekow¸, isk ´er 5 aygekow¸ner˚ k˚ tewen minœew nor canqsi ßamanak˚: Dowq kowæt hac k’owt¯q ew ´er erkrowm anhog k’apr¯q: Λer erk– 6 rin xaˇaˇow¸iwn k˚ pargewem, ew ´er erkrowm paterazm œi lini: K˚ qn¯q, ew œi lini m¯k˚, or ´ez vaxecni: Λer erkric k˚ veracnem œariq pat˘aøoˇ gazannerin: Dowq hala– 7 Æakan k’an¯q ´er ¸ænaminerin, ew nranq spanowaÆ k’˚nk– nen ´er aøaj: Λer hing hogin halaÆakan k’ani hariwr 8 hogow, isk ´er hariwr˚‘ biwraworneri, ´er ¸ænaminer˚ sri harowaÆneric k’˚nknen ´er aøaj: Es bari aœqov k˚ na– 9 yem ´ez, k’a˘ecnem ow k˚ bazmacnem ´ez ew k˚ katarem ´ez towaÆ im xostowm˚: Aynqan berq k˚ stanaq, or naxord 10 ow dranic ¯l aøaj stacaÆ berq˚ k˚ bawarari ´ez, bayc hin berq˚ ætemaranic miæt piti han¯q nor berqov lcnelow hamar: Es im owxtateˇin piti hastatem ´er m¯j, ew es 11 ´eznic œem xoræelow: Es piti qaylem ´er m¯j ew piti linem 12

26. 13–27 13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

ΞEWTAKAN

220

´er AstowaÆ˚, isk dowq piti lin¯q im ßoˇovowrd˚: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚, or ´ez hanec Egiptacineri erkric, erb deø strowk ¯iq, qandec ´er strkakan lÆi kapanq– ner˚ ew ´ez hamar´ak aysteˇ berec¿: ¡Bayc e¸¯ œls¯q in´ ew œkatar¯q im ays bolor hramanner˚, arhamarh¯q dranq, im kargadrow¸iwnneric ´an´ranalov œkatar¯q im patowiranner˚, veracn¯q im hastataÆ owxt˚, apa es noyn˚ k’anem ´er nkatmamb. tagnapalic taøapanqne– ri k˚ matnem ´ez, qosov ow deˇnaxtov k˚ hiwandacnem ´ez, or pakasi ´er aœqi loys˚, ew dowq halowmaæ lin¯q: Ayn– ßam zowr teˇ˚ piti can¯q ´er sermer˚, ew ´er arteri berq˚ ´er hakaøakordner˚ piti owten: Es im zayracaÆ hayeacq˚ ´ez vray piti yaøem, ew dowq piti ˚nkn¯q ´er ¸ænamineri aøaj: Λez atoˇner˚ ´ez halaÆakan piti anen, ew dowq Œaxstakan piti lin¯q, e¸¯ angam ore– w¯ m¯k˚ œhalaÆi ´ez: E¸¯ nman patißneric yetoy ¯l in´ œls¯q, ´er gorÆaÆ meˇqeri hamar eظnapatik aweli pi– ti patßem: Es piti xortakem ´er ambartawan par– Æenkotow¸iwn˚, erkinq˚ ´ez vray erka¸i p¯s Æanr piti dar´nem, isk ´er hoˇ˚‘ pˇn´i p¯s karÆr: Λer zØrow¸iwn˚ i œiq piti daønay, hoˇ˚ ´er canaÆ sermi œaŒov isk berq piti œtay, oœ ¯l erkri Æaøer˚ ptowˇ piti tan: Isk e¸¯ dowq æarownak¯q æeˇowel owˇiˇ ˘anaparhic ow œkamenaq lsel in´, ´er gorÆaÆ meˇqeri hamemat eظnapatik a– weli piti patßem ´ez: Λez vray piti owˇarkem erkri vayri gazanner, nranq piti laŒen ´ez ow piti yØæoten ´er anasownner˚: Ayspisov piti pakasecnem ´er ¸i– w˚, ew ´er ˘anaparhner˚ amayi piti daønan: Isk e¸¯ dranic yetoy ¯l œxratow¯q ow hakaøakow¯q in´, es dar– ´eal, zayranalov, piti hakaøakowem ´ez ew ´er gorÆaÆ meˇqeri hamemat eظnapatik aweli piti patßem ´ez: Λez srakotor piti anem‘ lowÆelow hamar im owxti vr¯– ß˚: Ew e¸¯ amranaq ´er qaˇaqnerowm, es ´ez mah piti owˇarkem, ew dowq piti matnow¯q ¸ænamineri ´eøq˚: Erb ´ez neˇem haci pakasow¸eamb, tas˚ kin ´ez hac pi– ti eŒen m¯k ¸onri m¯j ew ´ez hac piti baßanen haæow– aÆ kæøov: Piti owt¯q ow œpiti kætanaq: E¸¯ dranic

221

ΞEWTAKAN

26. 28–41

yetoy ¯l in´ œansaq ow hakaøak gnaq in´, es ¯l, zayra– nalov, piti hakaøakowem ´ez ew ´er gorÆaÆ meˇqeri ha– memat eظnapatik aweli piti patßem ´ez: Dowq pi– ti owt¯q ´er tˇaneri ow ´er aˇjikneri mis˚: Es piti korÆanem ´er ar´anner˚, piti xortakem ´er Œayteay ´eøakert kowøqer˚: Λer diakner˚ piti netem ´er jar– dowŒæowr eˇaÆ kowøqeri bekorneri vray, ew im hogin piti xoræi ´eznic: Λer qaˇaqner˚ awerak piti dar´nem, pi– ti amayacnem ´er srbaranner˚ ew ´er zohaberow¸iwnneri anowæ boyr˚ aylews œpiti hototem: Piti awerem ´er er– kir˚, ew nra m¯j aproˇ ´er ¸ænaminer˚ piti zarmanan dra vray: Λez piti crem tarber ßoˇovowrdneri m¯j, ew ´ez vray ijaÆ sowr˚ piti kotori ´ez: Λer erkir˚ awe– rak piti daønay, isk ´er qaˇaqner˚‘ amayi: Aynqan ßamanak, or erkir˚ awerak piti mnay, piti vayeli ir hangstean Ører˚, isk dowq piti lin¯q ´er ¸ænamineri erkrowm‘ Øtar erkrowm: Aynqan ßamanak, or erkir˚ awe– rak piti mnay, piti vayeli ir hangstean Ører˚, piti hangstanay ayn æaba¸ Øreri Œoxar¯n, or œhangstacaw ´er aynteˇ bnakowelow ßamanak: Λer ¸ænamineri erk– rowm verapraÆnerid srtowm vax piti gcem. nranq piti sarsøan terewneri sØsaŒiwnic, nranq Œaxowsti piti dimen, inœp¯s Œaxœowm en øazmi daætic, ew piti ˚nk– nen aøanc orew¯ m¯kic halaÆowaÆ linelow: Eˇbayr˚ piti lqi ir eˇbØr˚, inœp¯s øazmi daætowm, aøanc orew¯ m¯kic hetapndowaÆ linelow: Dowq œpiti karoˇanaq dimadrel ´er ¸ænaminerin: Dowq piti korœ¯q ßoˇovowrdneri m¯j, ew ´er ¸ænamineri erkir˚ ´ez kowl piti tay: Λeznic verapraÆner˚ irenc gorÆaÆ meˇqeri hamar piti koto– rowen irenc ¸ænamineri erkrowm ew irenc hayreri meˇqe– ri hamar nranc het miasin halowmaæ piti linen: Ayd ßamanak ¯, or nranq piti xostovanen irenc ow irenc hayreri gorÆaÆ meˇqer˚, piti hamozowen, or yancanq en gorÆel ew arhamarhel en in´. nranq hakaøakowecin in´, es ¯l nranc hakaøakoweci barkow¸eamb ew oœnœacri nranc irenc ¸ænamineri erkrowm: Aynßam piti amaœi nranc he– ¸anos sirt˚, ew irenq piti zgan irenc gorÆaÆ meˇqeri

28

29 30

31

32

33

34

35

36

37

38 39

40

41

26. 42–27. 10 42

43

44

45

27, 2

3

4 5

6

7

8

9

10

ΞEWTAKAN

222

Æanrow¸iwn˚: Es piti yiæem Yakobin, Isahakin ew Ab– rahamin towaÆ im xostowm˚, piti yiæem naew ayn erki– r˚, or˚ lqowelov nranc koˇmic, piti vayeli ir hangste– an Ører˚, qani or ayn awerak ¯r dar´el ir bnakiœneri pat˘aøov: Nranq piti patßowen irenc kataraÆ an– Ør¯now¸iwnneri hamar, ayn bani Œoxar¯n, or arhamar– hecin im patowiranner˚, ew im hramanner˚ nranc hamar taˇtkali dar´an: Erb nranq irenc ¸ænamineri erkrowm ¯in, es nranc antes œareci ew oœ ¯l zzoweci nrancic nranc het im kapaÆ owxt˚ lowÆelow hamar, orp¯szi œoœnœacnem nranc, qanzi es em nranc T¯r AstowaÆ˚: Es piti yiæem nranc het kapaÆ im naxkin owxt˚, erb bolor he¸anos ßoˇovowrdneri aœqi aøaj nranc hanowm ¯i Egiptacine– ri erkric‘ strkow¸ean bnakavayric, orp¯szi linem nranc AstowaÆ˚, qanzi es em T¯r˚¿: Sranq en ayn patgamner˚, hramannern ow Ør¯nqner˚, or T¯r˚ Sina leran vray Mov– s¯si mijocov hastatec ir ew Isray¯li ordineri mijew: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡XØsi—r Isray¯li or– dineri het ew nranc asa—. ¡E¸¯ m¯k˚ owxt ani Tiroj˚ now¯r matowcelow mi an´i ar߯qi œaŒov, gner˚ heteweal˚ ¸oˇ linen. tˇamardow d¯pqowm‘ qsan tarekanic minœew va¸sown tarekan˚‘ srbaranowm gtnowoˇ kæeøqov kæøowaÆ yisown erkdramean arÆa¸: Knoj d¯pqowm‘ eresown erkd– ramean: Hing tarekanic minœew qsan tarekan manœ za– waki d¯pqowm‘ qsan erkdramean, isk noyn tariqi aˇjkay d¯pqowm‘ tas˚ erkdramean: M¯k amsakanic minœew hing tarekan manœ zawaki d¯pqowm‘ hing erkdramean arÆa¸, isk noyn tariqi aˇjkay d¯pqowm‘ ereq erkdramean ar– Æa¸: E¸¯ va¸sown tarekanic bar´r ¯ tˇamard˚, nra ginn ¯ tasnhing erkdramean arÆa¸, isk noyn tariqi knoj˚‘ tas˚ erkdramean: E¸¯ orew¯ m¯k˚ aˇqat lini ew i vi˘aki œlini v˘arelow ayd gin˚, na p¯tq ¯ kangni qa– hanayi aøaj, ew qahanan nra hamar gin piti næanaki: Inœ karoˇow¸iwn or owni owxt anoˇ˚, ˚st aydm ¯l nra ha– mar gin ¸oˇ næanaki qahanan: E¸¯ m¯k˚ Tiroj˚ owxt ani zohowelow sahmanowaÆ anasownneric zoh matowcelow, inœ ¯l or lini da, Tiroj hamar ˚ndowneli ¯: Miayn ¸¯ law˚

223

ΞEWTAKAN

27. 11–25

vati teˇ œpiti matowci, oœ ¯l vat˚‘ lawi: E¸¯ ir owx– taÆ kendanow Œoxar¯n mi ayl kendani beri, apa owxtaÆ kendanow nman ¸oˇ sowrb hamarowi naew dra Œoxar¯n be– rowaÆ˚: E¸¯ owxtaÆ kendanin zohaberow¸ean en¸akay anasownneric œ¯, oronq œi kareli Tiroj˚ zoh matowcel, ayd kendanin ¸oˇ kangnecowi qahanayi aøaj, qahanan, ˚st lawi ow vati, ¸oˇ gin sahmani. ˚st qahanayi sahmanaÆ ar߯qi p¯tq ¯ gnahatowi ayd kendanin: E¸¯ owxt anoˇ˚ cankanay v˘arel ir owxtaÆ kendanow ar߯q˚, apa dra vray p¯tq ¯ awelacni naew oroæowaÆ ar߯qi m¯k hingerord mas˚: E¸¯ m¯k˚ cankanay ir town˚ nowirel Tiroj˚, qaha– nan ¸oˇ gin sahmani‘ nkati ownenalov tan law kam vat vi˘ak˚. ˚st qahanayi sahmanaÆ ar߯qi ¸oˇ gnahatowi ayd town˚: Isk e¸¯ nowiraberoˇ˚ cankanay yet gnel ir town˚, apa tan ar߯qi vray ¸oˇ awelacni dra m¯k hing– erord mas˚, ew town˚ k˚ lini iren˚: E¸¯ m¯kn ir kalowaÆq˚ handisacoˇ agarakn ¯ owxtowm nowirel Tiroj˚, apa dra ar߯q˚ ¸oˇ lini ˚st dra vray canowaÆ sermi: E¸¯ ser– m˚ m¯k qoø ¯, owremn ¸oˇ v˘ari yisown erkdramean arÆa¸: E¸¯ agarak˚ nowiraberi azatagrman taroway skzbin, nra amboˇj ar߯q˚ p¯tq ¯ haæowowi: Isk e¸¯ ir hand˚ nowiraberowm ¯ azatagrman tarowc yetoy, apa qaha– nan p¯tq ¯ haæowi minœew azatagrman tarin ˚nkaÆ ta– rineri hamar v˘areliq dram˚ ew dra hamemat ayn ha– ni agaraki ar߯qic: E¸¯ agarak˚ nowiroˇ˚ cankanay ayn yet gnel, dra gni vray ¸oˇ awelacni gnahatowaÆi m¯k hingerord œaŒov arÆa¸, oric yetoy agarak˚ k˚ lini iren˚: Isk e¸¯ nowiraberoˇ˚ œcankanay yet gnel ir a– garak˚, ayl va˘aøi mi owriæ mardow, apa ayn yet gnelow irawownq œowni, bayc va˘aøowaÆ agarak˚ azatagrman tarowm srbagorÆowaÆ nowiraberowm ¸oˇ lini Tiroj˚: Da qahanayin patkanoˇ seŒakanow¸iwn ¯: E¸¯ na Tiroj˚ nowiraberi ir kalowaÆq˚ œhandisacoˇ, ayl dramov gnaÆ agarak, qahanan piti haæowi minœew azatagrman ta– rin mnacaÆ tariner˚, ew yet gnel cankacoˇ˚ ayd Ør˚ Ti– roj˚ piti v˘ari oroæowaÆ ar߯q˚: Azatagrman ta– rowm kalowaÆqi naxkin t¯r˚ ayn yet piti stanay: Bo–

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24 25

27. 26–34

26

27

28

29

30 31

32

33

34

ΞEWTAKAN

224

lor gner˚ piti sahmanowen ˚st srbazan kæeøqneri. m¯k erkdramean˚ qsan dang ¸oˇ lini: Qo anasownneri bo– lor aøajin Ænowndner˚ Tirojn en patkanowm: Ayn oœ oq œi karoˇ nowiraberel, qani or, lini da arjaø ¸¯ oœxar, patkanowm ¯ Tiroj˚: E¸¯ anmaqowr œorqotani nowira– beri, dra ar߯qi vray p¯tq ¯ awelacni m¯k hingerord˚, oric yetoy ayn karoˇ ¯ patkanel iren: Isk e¸¯ yet œgni, apa ¸oˇ va˘aøi ir ar߯qov: Ov or ir ownecaÆic ore– w¯ ban ¯ nowiraberowm Tiroj˚‘ mardowc sksaÆ minœew ana– sown, agarakic sksaÆ minœew seŒakan kalowaÆq, irawownq œowni ayn owriæin va˘aøelow kam yet gnelow: Nman bolor nowiraberowmner˚ srbow¸iwn srboc en Tiroj hamar: Iwra– qanœiwr mard, or˚, orp¯s owxt, Tirojn ¯ nowiraberwowm, œi karoˇ yet gnowel, aylap¯s na mahowan k˚ datapartowi: Hoˇi berqi, Æaøeri ptowˇneri m¯k tasnerord mas˚ Ti– rojn ¯ patkanowm: Dranq Tirojn en nowiraberwowm: E¸¯ m¯k˚ cankanay yet gnel ir tasanord˚, na p¯tq ¯ dra vray awelacni dra ar߯qi m¯k hingerord mas˚, oric yetoy tasanord˚ k˚ lini iren˚: Tas˚ arjaøic ow oœxaric m¯– k˚, inœp¯s ew hovowi gawazani takov ancnoˇ tas˚ ana– sownic m¯k˚ patkanowm en Tiroj˚: Xtrow¸iwn ¸oˇ œlini lawi ow vati mijew, ew law˚ vatov œŒoxarines: Isk e¸¯ aynowamenayniw Œoxarines, e—w na, e—w Œoxarinowoˇ˚ p¯tq ¯ nowiraberes ew irawownq œpiti ownenas dranq yet gne– low¿: Sranq en ayn patowiranner˚, or T¯r˚ Sina leran vray Movs¯si mijocov haˇordec isray¯lacinerin:

ΦOWER G

T¯r˚ Sinayi anapatowm, vkayow¸ean xoranowm, Egip– 1 tacineri erkric isray¯lacineri dowrs galow erkrord ta– roway erkrord amsi aøajin Ør˚ xØsec Movs¯si het ew a– sac. ¡M¯k aø m¯k haæowaøman en¸arkec¯q isray¯laci 2 amboˇj ßoˇovrdin ˚st azgatohmeri, ˚st nahapetneri tneri: Dow ew Aharon˚ haæowaøman k’en¸ark¯q qsan ta– 3 rekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ arakan seøi bolor mardkanc, oronq karoˇ en z¯nq vercnel Isray¯li bana– ki hamar: Λez het am¯n mi ceˇic‘ nahapetneri ˚nta– 4 niqneric m¯kakan iæxan ¸oˇ lini: Sranq en ayn mard– 5 kanc anownner˚, oronq piti nerkayanan ´ez. fiowb¯ni 6 ceˇic‘ Sadiowri ordi Eˇisowr˚, Ωmawoni ceˇic‘ Sowri– 7 sadayi ordi Saˇami¯l˚, Yowdayi ceˇic‘ Aminadabi or– 8 di Naason˚, Isaqari ceˇic‘ Sogari ordi Na¸anay¯l˚, 9 Zabowˇoni ceˇic‘ Qeloni ordi Eˇiab˚, Yovs¯Œi ordine– 10, 11 ric EŒremi ceˇic‘ Emiowdi ordi Eˇisaman, Manas¯i ce– ˇic‘ ffiadasowri ordi Gamaˇi¯l˚, Beniamini ceˇic‘ Ge– 12 d¯oni ordi Abidan˚, Dani ceˇic‘ Misadani ordi Aqi– 13 ezer˚, Aseri ceˇic‘ Eqrani ordi ffiagi¯l˚, Gadi ceˇic‘ 14, 15 fiagow¯li ordi EˇisaŒan˚, NeŒ¸aˇimi ceˇic‘ Enani or– 16 di Aqir¯n¿: Sranq en isray¯laci nahapetneri ceˇeri 17 iæxanner˚, hazarapetner˚: Movs¯sn ow Aharon˚ verc– 18 rin yakan¯ yanowan¯ ¸owarkowaÆ ays ayrerin ew erkrord taroway erkrord amsi aøajin Ør˚ hawaqelov amboˇj ßo– ˇovrdin‘ haæowaøman en¸arkecin ˚st irenc ceˇeri, ˚st nahapetneri ˚ntaniqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k‘ qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ arakan se– øi bolor mardkanc: Inœp¯s or T¯r˚ hramayel ¯r Movs¯sin, 19 haæowaøman en¸arkecin mardkanc Sinayi anapatowm: Isray¯li andranik ordi fiowb¯ni qsan tarekan ew awe– 20 li bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸iw˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniq– neri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec qaøasownvec 21 hazar hing hariwr hogi: Ωmawoni qsan tarekan ew a– 22

1. 23–40

23 24

25 26

27 28

29 30

31 32

33 34

35 36

37 38

39 40

ΦOWER

226

weli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸iw˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniq– neri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec yisownin˚ ha– zar ereq hariwr hogi: Yowdayi qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸i– w˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec eظanasownœors ha– zar vec hariwr hogi: Isaqari qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸i– w˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec yisownœors hazar œors hariwr hogi: Zabowˇoni qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸iw˚ ˚st i– renc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec yisowneظ˚ hazar œors ha– riwr hogi: Yovs¯Œi ordineric EŒremi qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordine– ri ¸iw˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚nta– niqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec qaøasown hazar hing hariwr hogi: Manas¯i qsan tarekan ew a– weli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸iw˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniq– neri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec eresownerkow hazar ereq hariwr hogi: Beniamini qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸iw˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniq– neri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec eresownhing hazar œors hariwr hogi: Gadi qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸i– w˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec qaøasownhing ha– zar vec hariwr yisown hogi: Dani qsan tarekan ew a– weli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸iw˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniq– neri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec va¸sownerkow hazar eظ˚ hariwr hogi: Aseri qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸i–

227

ΦOWER

1. 41–2. 3

w˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec qaøasownm¯k hazar hing hariwr hogi: NeŒ¸aˇimi qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak ordineri ¸i– w˚ ˚st irenc ceˇeri, gnderi, nahapetneri ˚ntaniqneri, yakan¯ yanowan¯, m¯k aø m¯k kazmec yisownereq hazar œors hariwr hogi: Aha ays ¯ aæxarhagir˚, or katare– cin Movs¯s˚, Aharonn ow isray¯laci tasnerkow iæxanne– r˚, oroncic am¯n m¯k˚ mi ceˇic ¯r‘ irenc nahapetneri ˚ntaniqneric‘ ˚st ceˇeri: Katarowec qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ, z¯nq krelow ˚ndownak isra– y¯lacineri mardahamar˚: Haæowaøman en¸arkowaÆneri ˚ndhanowr ¸iw˚ kazmec vec hariwr ereq hazar hing ha– riwr yisown hogi: Ξewtacineri ceˇin patkanoˇner˚, sa– kayn, isray¯lacineri het haæowaøman œen¸arkowecin: T¯– r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Te—s, mardahamar ka– tarelis Ξewii ceˇ˚ haæowaøman œen¸arkes, nranc ¸iw˚ isray¯lacineri vray œgowmares: Ξewtacinerin k˚ næana– kes vkayow¸ean xorani spasarkow¸ean verakacow, nra spasqi ew ayn am¯ni verakacow, inœ gtnwowm ¯ dra m¯j: Nranq k˚ bar´en xorann ow nra amboˇj kahkarasin, ho– gewor spasarkow¸iwn k’anen nra m¯j ew k˚ bnakowen xo– rani æowrj˚: Xoran˚ teˇaŒoxelis ayn k˚ qanden ˇewta– ciner˚, xoran˚ teˇaworelis ayn k˚ kangnecnen ˇewtaci– ner˚: E¸¯ mi aylazgi mØtenay dran, ¸oˇ meøni: Isray¯– lacineric iwraqanœiwrn ir zØrqov ¸oˇ vran xŒi ˚st ir ceˇi, ˚st nahapetneri kargi: Ξewtaciner˚ vranner˚ ¸oˇ xŒen vkayow¸ean xorani æowrj˚, Tiroj dimac, miws isray¯laciner˚ œdipœen vranin, orp¯szi meˇq gorÆaÆ œli– nen: Vkayow¸ean xorani pahpanow¸iwn˚ ¸oˇ ˇewtacine—– r˚ yan´n aønen¿: Ew isray¯lacinern arecin ayn am¯n˚, inœ T¯r˚ patowirel ¯r Movs¯sin ow Aharonin. nranq aydp¯s ¯l arecin:

41 42

43 44

45

46

47 48 49

50

51

52

53

54

T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡Am¯n 2, 2 m¯k˚ ¸oˇ gnay ir gndi drØæaki etewic, ˚st ir nahape– takan tneri: Isray¯lacineric iwraqanœiwr˚ ¸oˇ bana– kateˇi hastati ˚st ir banaki: Arewelean koˇmowm a– 3

2. 4–20

4 5

6 7

8

9

10

11 12

13 14

15

16

17

18

19 20

ΦOWER

228

øajin˚ ¸oˇ Yowdayi ce—ˇ˚ banakateˇi hastati ir zØr– qov: Yowdayi ceˇi gndi hramanatar˚ Aminadabi ordi Naasonn ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇka– caÆ ¯ eظanasownœors hazar vec hariwr hogowc: Nrancic yetoy ¸oˇ banakateˇi hastati Isaqari ceˇ˚: Isaqa– ri ceˇi gndi hramanatar˚ Sogari ordi Na¸anay¯ln ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ yisownœors hazar œors hariwr hogowc: Nra koˇqin ¸oˇ banakateˇi hastati Zabowˇoni ceˇ˚: Zabowˇoni ceˇi gndi hrama– natar˚ Qeloni ordi Eˇiabn ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ yisowneظ˚ hazar œors hariwr ho– gowc: Yowdayi ceˇi haæowaøman en¸arkowaÆ amboˇj zØr– q˚ baˇkacaÆ ¯ hariwr ow¸sownvec hazar œors hariwr ho– gowc: Πanaparh ˚nknelis nranq irenc zØrqov ¸oˇ aøaji– n˚ gnan: fiowb¯ni ceˇi gowndn ow zØrq˚ harawayin koˇmowm ¸oˇ linen: fiowb¯ni ceˇi gndi hramanatar˚ Sadiowri or– di Eˇisowrn ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇ– kacaÆ ¯ qaøasownvec hazar hing hariwr hogowc: Nra koˇqin ¸oˇ banakateˇi hastati Ωmawoni ceˇ˚: Ωmawoni ceˇi gndi hramanatar˚ Sowrisadayi ordi Saˇami¯ln ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ yisownin˚ hazar ereq hariwr hogowc: Nra koˇqin ¸oˇ banakateˇi hastati Gadi ceˇ˚: Gadi ceˇi hramanatar˚ fiagow¯li ordi EˇisaŒann ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ qaøasownhing hazar vec hariwr yisown ho– gowc: fiowb¯ni ceˇi haæowaøman en¸arkowaÆ amboˇj zØr– q˚ baˇkacaÆ ¯ hariwr yisownm¯k hazar œors hariwr yisown hogowc: Πanaparh ˚nknelis nranq irenc zØrqov ¸oˇ erk– rord˚ gnan: Vkayow¸ean xoran˚ teˇaŒoxelis ˇewta– cineri banakateˇin ¸oˇ gtnowi banakateˇineri m¯j– teˇowm: Inœ kargov or banakateˇi en hastatel, noyn kargov ¯l iwraqanœiwrn ˚st ir iæxanow¸ean ¸oˇ ˘ana– parh ˚nkni: EŒremi ceˇi gowndn ir spaøazinow¸eamb hander´ ¸oˇ banakateˇi hastati arewmtean koˇmowm: EŒremi ceˇi gndi hramanatar˚ Σmiowdi ordi Eˇisaman ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ qaøa– sown hazar hing hariwr hogowc: Nrancic yetoy ¸oˇ bana–

229

ΦOWER

2. 21–3. 2

kateˇi hastati Manas¯i ceˇ˚: Manas¯i ceˇi hrama– natar˚ ffiadasowri ordi Gamaˇi¯ln ¯: Haæowaøman en– ¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ eresownerkow hazar ereq hariwr hogowc: Nrancic yetoy banakateˇi hastatoˇ˚ Beniamini gownd˚ ¸oˇ lini: Beniamini gndi hramana– tar˚ Ged¯oni ordi Abidann ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ eresownhing hazar œors hariwr ho– gowc: EŒremi ceˇi haæowaøman en¸arkowaÆ amboˇj zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ hariwr ow¸ hazar erkow hariwr hogowc: Πa– naparh ˚nknelis nranq irenc zØrqov ¸oˇ errord˚ gnan: Dani ceˇi gowndn ir spaøazinow¸eamb ¸oˇ banakateˇi hastati hiwsisayin koˇmowm: Dani ceˇi gndi hramana– tar˚ Amisadayi ordi Aqiezern ¯: Haæowaøman en¸ar– kowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ va¸sownerkow hazar eظ˚ hariwr hogowc: Nrancic yetoy banakateˇi hastato– ˇ˚ Aseri ceˇ˚ ¸oˇ lini: Aseri ceˇi gndi hramanata– r˚ Eqrani ordi ffiagi¯ln ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ qaøasownm¯k hazar hing hariwr ho– gowc: Nrancic yetoy banakateˇi hastatoˇ˚ NeŒ¸a– ˇimi ceˇ˚ ¸oˇ lini: NeŒ¸aˇimi ceˇi gndi hramanatar˚ Enani ordi Aqir¯n ¯: Haæowaøman en¸arkowaÆ nra zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ yisownereq hazar œors hariwr hogowc: Dani ceˇi haæowaøman en¸arkowaÆ zØrq˚ baˇkacaÆ ¯ hariwr yisowneظ˚ hazar vec hariwr hogowc: Πanaparh ˚nkne– lis nranq, ˚st irenc gndi kargi, irenc zØrqov verji– n˚ ¸oˇ gnan¿: Ays ¯ isray¯lacineri zØrqi ¸iwn ˚st i– renc nahapetneri ˚ntaniqneri: Haæowaøman en¸arkow– aÆ zØrqeri ˚ndhanowr ¸iw˚ baˇkacaÆ ¯ vec hariwr ereq hazar hing hariwr yisown hogowc: Ξewtaciner˚, sakayn, veroyiæeal haæowaøman en¸arkowaÆneri m¯j œen mtnowm, inœp¯s or T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin: Isray¯lacinern arecin ayn am¯n˚, inœ T¯r˚ hramayel ¯r Movs¯sin: Nranq banakateˇiner hastatecin ˚st irenc gnderi, ew am¯n m¯k˚ ˘anaparh ¯r ˚nknowm ir ceˇi het, ˚st ir nahapet– neri ˚ntaniqneri:

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

32

33

34

Erb T¯r˚ Sinayi leran vray xØsowm ¯r Movs¯si het, A– 3 haroni ow Movs¯si yetnordner˚ hetewealnern ¯in. Aha– 2

3. 3–17

3

4

5, 6

7

8

9

10

11 12

13

14 15

16 17

ΦOWER

230

roni ordineri anownnern en. andraniki anown˚‘ Nabad, miwsnerin˚‘ Abiowd, Eˇiazar ew I¸amar: Aha sranq en Aharoni qahanay ØÆowaÆ, qahanayanalow ænorhqin ar– ßanacaÆ ordineri anownner˚: Nabadn ow Abiowd˚ vax– ˘anowecin Tiroj aøaj, erb Sinayi anapatowm piˇÆ krak ¯in matowcowm Tiroj˚: Sranq zawakner œown¯in, owsti i– renc hØr‘ Aharoni het qahanayacan Eˇiazarn ow I– ¸amar˚: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Ξewii ceˇi mardkanc be—r Aharon qahanayi mØt, or Æaøayen nran. ¸oˇ kataren nra pahpanow¸iwnn ow isray¯laci– neri pahpanow¸iwn˚ vkayow¸ean xorani aøjew ew Æaøa– yen xoranin: Nranq ¸oˇ pahpanen vkayow¸ean xorani amboˇj spasq˚, ¸oˇ kataren isray¯lacineri pahpanow– ¸iwn˚ ew xorani amboˇj Æaøayow¸iwn˚: Ξewtacinerin k˚ yan´nes qo eˇbayr Aharonin ow nra qahanay ordinerin. ¸oˇ nranq in´ ˚nÆayowaÆ linen isray¯lacineric: Aha– ronin ow nra ordinerin k˚ næanakes vkayow¸ean xorani spasarkow¸ean vray, or kataren irenc qahanayakan paætØn˚ ew ayn am¯n˚, inœ veraberowm ¯ zohaseˇanin ow varagoyric ners eˇaÆin: E¸¯ vkayow¸ean xoranin mi ay– lazgi mØtenay, ¸oˇ meøni¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Es, aha, isray¯lacineri mijic ˇewtacinerin a– øan´nacri bolor ayn andranikneri Œoxar¯n, oronq is– ray¯laci kananc argandn en bacel: Ξewtaciner˚ ¸oˇ li– nen isray¯lacineri andranikneri Œrkagin˚ ew in´ pat– kanen, orovhetew am¯n andranik Ænownd in´ ¯ patka– nowm: Ayn Ør˚, erb Egiptacineri erkrowm kotoreci bolor andranik zawaknerin, srbagorÆeci in´ hamar isray¯li bolor andranik Ænowndnerin, mard ¸¯ anasown, orp¯szi in´ patkanen, qanzi es em T¯r˚¿: T¯r˚ Sinayi anapa– towm xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Ξewii ordinerin ha– æowaøman en¸arki—r ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqne– ri, ˚st irenc gnderi ow irenc ceˇeri: Haæowaøman en¸ar– ki—r m¯k amsakan ew dranic bar´r bolor arow zawaknerin¿: Movs¯sn ow Aharon˚ haæowaøowm˚ katarecin ˚st Tiroj xØsqi, aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel irenc: Sranq en Ξewii ordineri anownner˚. Ge¸son, Kaha¸ ew Merari:

231

ΦOWER

3. 18–36

Sranq en Ge¸soni ordineri anownner˚ ˚st irenc gnde– ri. Ξobeni ew Sem¯i: Kaha¸i ordinern ˚st irenc gnde– ri sranq en. Amram, Isahaø, Qebron ew Ozi¯l: Merari– i ordinern ˚st irenc gnderi sranq en. Mooˇi ew Mowsi: Sranq en ˇewtacineri gndern ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri. Ge¸soni tohmic‘ Ξobenii gowndn ow Sem¯ii gownd˚: Sranq Ge¸soni gndern en: M¯k amsakan ow dra– nic bar´r tariq ownecoˇ arow zawakneri ˚ndhanowr ¸iw˚ kazmowm ¯ eظ˚ hazar hing hariwr hogi: Ge¸soni ays gnder˚ xorani yetewi masowm‘ arewmtean koˇmowm bana– kateˇi piti hastaten: Ge¸soni gndi nahapetneri ˚ntaniqneri aøajnord˚ Geiˇi ordi EˇisaŒann ¯: Vka– yow¸ean xoranowm Ge¸soni ordineri pahpanow¸eann en yan´nwowm xoran˚, vkayow¸ean xorani artaqin vara– goyrner˚, qØˇer˚, srahi aøagastner˚, xorani døan va– ragoyrner˚ ew nranc bolor baˇkacowciœ maser˚: Kaha¸ic serowecin nax Amrami gownd˚, yetoy‘ Isahaøi gownd˚, ye– toy‘ Qebroni gownd˚, yetoy‘ Ozi¯li gownd˚: Sranq Kaha¸i gndern en: Ays gnderi m¯k amsakan ew aweli bar´r ta– riq ownecoˇ arow zawakneri ¸iw˚ kazmowm ¯ ow¸ hazar ereq hariwr hogi, oronq ew piti hsk¯in srbazan ire– r˚: Kaha¸i ordineri gnder˚ banakateˇi piti has– taten xoranic haraw: Kaha¸i gndi nahapetneri ˚n– taniqneri aøajnord˚ Ozi¯li ordi EˇisaŒann ¯: Nranc partakanow¸iwnn ¯ tapanaki, zohaseˇani, aætana– ki, zoharanneri ew Æisakatarow¸ean arbazan spas– qi, xorani verin ÆaÆkoci ew dranc bolor baˇkacowciœ maseri pahpanow¸iwn˚: Ξewtacineri iæxanac iæxan˚ Aharon qahanayi ordi Eˇiazarn ¯, ori partakanow– ¸iwnn ¯ sowrb ireri pahpanow¸iwn˚: Merariic serowecin Mooˇii gowndn ow Mowsii gownd˚: Sranq Merarii gndern en: Sranc m¯k amsakan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ bolor arow zawakneri ¸iw˚ kazmowm ¯ vec hazar erkow hariwr hogi: Merarii gndi nahapetneri ˚ntaniqneri iæxan˚ Abiqii ordi Sowri¯ln ¯: Nranq ¸oˇ banakateˇi hasta– ten xoranic hiwsis: Merarii ordineri pahpanow¸ean˚ ¸oˇ yan´nowen xorani xoyakner˚, niger˚, siwner˚, xa–

18 19 20

21

22

23

24 25

26

27

28

29 30 31

32

33

34

35

36

3. 37–51 37

38

39

40

41

42

43

44, 45

46

47

48

49

50

51

ΦOWER

232

risxnern ow dranc bolor baˇkacowciœ maser˚, baki œors koˇmi bolor siwner˚, sranc xarisxner˚, ccer˚ ew paran– ner˚: Vkayow¸ean xorani dimac‘ arewelean koˇmowm ¸oˇ banakateˇi hastaten Movs¯sn ow Aharon˚: Verjinis ordiner˚ isray¯lacinerin Æaøayelow hamar p¯tq ¯ pah– panen srbow¸iwnner˚: E¸¯ vkayow¸ean xoranin mi aylaz– gi mØtenay, ¸oˇ meøni: Tiroj xØsqov Movs¯si ow Aharo– ni koˇmic haæowaøman en¸arkowaÆ m¯k amsakan ew awe– li bar´r tariq ownecoˇ arakan seøi ˇewtacineri ¸iw˚, ˚st irenc gnderi, kazmec qsanerkow hazar hogi: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Haæowaøman en¸arki—r is– ray¯lacineri m¯k amsakan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ arakan seøi bolor andraniknerin ew staci—r nranc ¸iwn ˚st irenc anownneri: Isray¯lacineri bolor andranikne– ri Œoxar¯n ˇewtacinerin in´ piti ænorhes, qanzi es em T¯r˚, inœp¯s ew ˇewtacineri anasownner˚‘ isray¯lacineri anasownneri aøajin Ænowndneri Œoxar¯n¿: Movs¯s˚ ha– æowaøman en¸arkec isray¯lacineri bolor andranik ordi– nerin, inœp¯s patowirel ¯r T¯r˚: Isray¯lacineri yakan¯ yanowan¯ haæowaøman en¸arkowaÆ m¯k amsakan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ arakan seøi bolor andranikneri ¸iw˚ kazmec qsanerkow hazar erkow hariwr eظanasown– ereq hogi: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Ξewtaci– nerin k’aønes isray¯lacineri bolor andranik zawakneri Œoxar¯n, inœp¯s naew ˇewtacineri anasownner˚‘ nranc anasownneri Œoxar¯n: Ξewtacinern in´ piti patka– nen, qanzi es em T¯r˚: Ξewtacineri ¸owi hamemat ¸owov aweli isray¯laci erkow hariwr eظanasownereq andranik– neri dimac Œrkagin k˚ vercnes. iwraqanœiwri dimac‘ hing sikˇ. ˚st srbaranowm ˚ndownowaÆ sakagni m¯k sikˇ˚ hawasar ¯ qsan dangi: Dram˚ ibrew Œrkagin k˚ tas A– haronin ow nra ordinerin‘ ˇewtacineri ¸owi hamemat is– ray¯lacineri ¸owov aweli andranikneri dimac¿: Ξewta– cineri ¸owi hamemat isray¯lacineri ¸owov aweli andra– nikneri dimac dramn ibrew Œrkagin aøaw Movs¯s˚: Is– ray¯lacineri ¸owov aweli andranik ordineri dimac na haza r ereq hariwr va¸sownhing sikˇ dram stacaw ˚st

233

ΦOWER

3. 52–4. 14

srbaranowm ˚ndownowaÆ sikˇi: Isray¯lacineri ¸owov a– weli andranikneri dimac stacaÆ Œrkagin˚, ˚st Tiroj xØsqi, Movs¯s˚ yan´nec Aharonin ow nra ordinerin: T¯r˚ aysp¯s ¯r hramayel Movs¯sin:

52

T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡Ξe– 4, 2 wii ceˇic haæowaøman en¸arki—r Kaha¸i ordinerin ˚st irenc gnderi, ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri‘ qsanhing tarekanic minœew yisown tarekanner˚, bolor 3 nranc, ovqer spasaworelow en vkayow¸ean xoranowm ew katarelow en bolor anhraßeæt gorÆer˚: Ξewii ordine– 4 ri mijic Kaha¸i ordineri gorÆ˚ vkayow¸ean xoranowm ˚st irenc gnderi, ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri ¸oˇ lini srbazan ireri pahpanow¸iwn˚: Erb banaka– 5 teˇin teˇaŒoxowelow lini, Aharonn ow ir ordiner˚ piti mtnen vran, ijecnen varagoyr˚ ew dranov ÆaÆken vka– yow¸ean tapanak˚: Nranq dra vray piti dnen ka– 6 æow¯ kapoyt ÆaÆkoc˚, isk nra vray ¯l piti gcen hamak kapoyt kerpas˚, apa piti teˇadren tapanaki ´o– ˇer˚: Nowiraberow¸ean seˇani vray piti Œøen hamak 7 Æirani kerpas˚, isk dra vray ¯l piti dnen aŒs¯ner˚, towŒer˚, gawa¸ner˚ ew matowcaranner˚, oroncov nowi– raberowm en katarowm: Dra vray piti dnen naew ha– napazØreay hac˚, seˇan˚ piti ÆaÆken karmir ktorov, 8 sra vray ¯l piti dnen kaæow¯ kapoyt ÆaÆkoc ew piti teˇadren ´oˇer˚: Nranq piti aønen kapoyt kerpas 9 ew dranov ÆaÆken loysi aætanak˚, nra erkow kan¸eˇne– r˚, nra owneliner˚, nra ˘ragakalner˚ ew iwˇi bolor a– manner˚, oroncov spasarkowm en: Aætanakn ow nra am– 10 boˇj spasq˚ piti aønen kaæow¯ kapoyt ÆaÆkoci tak ew dnen ´oˇeri vray: Osk¯ zohaseˇan˚ piti ÆaÆken ka– 11 poyt kerpasov, dra vray piti gcen kaæow¯ kapoyt ÆaÆ– koc ew piti teˇadren ´oˇer˚: Piti vercnen paæta– 12 mownqi amboˇj spasq˚, oroncov paætamownq en katarowm srbaranowm, ew piti dnen kapoyt kerpasi m¯j: Aynowhe– tew da piti ÆaÆken kaæow¯ kapoyt ÆaÆkocov ew piti dnen ´oˇeri vray: Zohaseˇani vray ÆaÆkoc piti Œøen, 13 apa ayn piti ÆaÆken hamak Æirani kerpasov: Vran 14

4. 15–27

15

16

17 18

19

20

21, 22

23

24

25

26

27

ΦOWER

234

piti dnen ayn spasq˚, orov paætamownq en katare– low dra vray. ayn ¯‘ krakamanner˚, meÆ pataøaqaˇne– r˚, taæter˚, ÆaÆkiœnern ow zohaseˇani amboˇj spasq˚: Dra vray piti gcen kaæow¯ kapoyt ÆaÆkoc˚ ew piti te– ˇadren ´oˇer˚: Apa piti vercnen Æirani kerpas ow dranov ÆaÆken lowacarann ow nra patowandanner˚, dra vray ¯l piti gcen kapoyt kaæow¯ ÆaÆkoc ew dnen ´oˇe– ri vray: Erb banakateˇii bnakiœner˚ ˘anaparh ˚nk– nen, Aharonn ow nra ordiner˚ piti awartaÆ linen srba– zan amboˇj spasq˚ ÆaÆkelow gorÆer˚: Dranic yetoy miayn piti gan Kaha¸i ordiner˚, or dranq vercnen tanen: Nranq, sakayn, srbazan aøarkanerin œpiti dipœen, or– p¯szi œmeønen: Kaha¸i ordine—r˚ piti vercnen vkayow– ¸ean xorani bolor irer˚, isk bolori verakacown piti lini Aharon qahanayi ordi Eˇiazar˚: Na piti hogay lowsaworow¸ean iwˇi, anowæahot xnkeri, hanapazØreay zohamatowcman, ØÆow¸ean iwˇi, xoranin veraberoˇ am¯n inœi, dra m¯j eˇaÆ srbazan aøarkaneri ow aynteˇ ka– tarowoˇ am¯n inœi masin¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si ew Aha– roni het ow asac. ¡Ξewtacineric Kaha¸i tohmi mard– kanc œveracn¯q: Aynp¯s ar¯q, or nranq apren ew srbazan irerin mer´enalis œmeønen: Aharonn ow nra ordiner˚ mi– ayn piti mtnen ners ew oroæen, ¸¯ nrancic iwraqanœiwr˚ inœ paætØn ¯ katarelow: Kaha¸i ordiner˚ h¯nc aynp¯s ¸oˇ ners œmtnen srbow¸iwnner˚ tesnelow hamar, ¸¯ oœ k˚ meønen¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Haæowaøman en¸arki—r Gersoni ordinerin ˚st irenc nahapetneri ˚n– taniqneri, ˚st irenc gnderi‘ sksaÆ qsanhing tareka– nic minœew yisown tarekanner˚, bolor nranc, ovqer spa– saworow¸ean hamar vkayow¸ean xoran piti mtnen: Ays ¯ Gersoni gndi mardkanc partakanow¸iwn˚ Æaøayelis ew beøner bar´elis: Nranq piti vercnen xorani ÆaÆko– c˚, vkayow¸ean xoran˚, dra artaqin varagoyrner˚, dra vray gcowoˇ kapoyt ÆaÆkoc˚, vkayow¸ean xorani døan varagoyr˚, srahi aøagast˚, ayn, inœ drowaÆ ¯ vkayow¸e– an xorani vray, paranner˚ ew ayn amboˇj spasq˚, orov paætamownq en katarowm: Gersoni ordiner˚ piti va–

235

ΦOWER

4. 28–39

rowen aynp¯s, inœp¯s k˚ kargadren Aharonn ow nra ordi– ner˚. spasaworow¸iwn˚ p¯tq ¯ katarowi ˚st nranc kar– gadrow¸ean: Nranc haæowaøowm˚ ew nrancic iwraqanœiw– ri kreliq ireri haæowaøowm˚ katarec¯—q yakan¯ yanowan¯: Aha ays ¯ Gersoni ordineri partakanow¸iwn˚ vkayow¸e– an xoranowm, ori verakacown ¯ Aharon qahanayi ordi I¸amar˚¿: ¡Haæowaøman k’en¸ark¯q Merarii ordinerin ˚st irenc gnderi, ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqne– ri‘ sksaÆ qsanhing tarekanic minœew yisown tarekanne– r˚, bolor nranc, ovqer spasaworow¸ean hamar vkayow¸e– an xoran piti mtnen: Nranc partakanow¸iwnn ¯ krel xorani heteweal irer˚. xorani xoyakner˚, nra nigern ow siwner˚, nra xarisxner˚, varagoyr˚, nra xarisxne– r˚, siwner˚, xorani døan varagoyr˚, baki œors koˇmeri siwner˚, dranc xarisxner˚, baki døan varagoyri siw– ner˚ ew sranc xarisxnern ow ccer˚, paranner˚, amboˇj kah-karasin ow spasq˚: M¯k aø m¯k katarec¯—q nranc ew Œoxadrow¸ean en¸akay amboˇj kah-karasow haæowaøow– m˚: Ays ¯ linelow vkayow¸ean xoranowm Merarii tohmin patkanoˇ mardkanc partakanow¸iwnn irenc yan´na– rarowaÆ gorÆerowm, or piti katarowen Aharon qahana– yi ordi I¸amari hskoˇow¸ean nerqoy¿: Movs¯s˚, Aharonn ow isray¯laci hramanatarner˚ haæowaøman en¸arkecin Kaha¸i ordinerin ˚st nranc tohmeri, ˚st nranc naha– petneri ˚ntaniqneri‘ sksaÆ qsanhing tarekanic min– œew yisown tarekanner˚, bolor nranc, ovqer en¸akay ¯in Æaøayow¸ean m¯j mtnelow ew vkayow¸ean xoranowm spasa– worow¸iwn katarelow: Nranc ¸iw˚ ˚st irenc tohmeri eˇaw erkow hazar eظ˚ hariwr yisown hogi: Ays ¯ Kaha¸i toh– min patkanoˇ mardkanc ¸iw˚, bolor nranc, ovqer en¸a– kay ¯in mtnelow vkayow¸ean xoran‘ spasaworow¸iwn ka– tarelow, haæowaøowm, or katarecin Movs¯sn ow Aharon˚ ˚st ayn xØsqi, or T¯rn asel ¯r Movs¯sin: Haæowaøman en– ¸arkowecin Gersoni ordinern ˚st irenc tohmeri, ˚st i– renc nahapetneri ˚ntaniqneri‘ sksaÆ qsanhing tare– kanic minœew yisown tarekan, bolor nranq, ovqer en¸akay ¯in mtnelow vkayow¸ean xoran‘ spasaworow¸iwn katare–

28

29

30

31

32

33

34

35

36 37

38

39

4. 40–5. 6 40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

5, 2

3

4

5 6

ΦOWER

236

low: Nranc ¸iwn ˚st irenc tohmeri, ˚st irenc nahapet– neri ˚ntaniqneri eˇaw erkow hazar vec hariwr eresown: Ays ¯ Gersoni tohmin patkanoˇ mardkanc ¸iw˚, bolor nranc, ovqer spasaworelow ¯in vkayow¸ean xoranowm, ha– æowaøowm, or katarecin Movs¯sn ow Aharon˚ ˚st ayn xØs– qi, or T¯rn asel ¯r Movs¯sin: Haæowaøman en¸arkowe– cin naew Merarii ordinern ˚st irenc tohmeri, ˚st i– renc nahapetneri ˚ntaniqneri‘ sksaÆ qsanhing ta– rekanic minœew yisown tarekanner˚, bolor nranq, ovqer en¸akay ¯in mtnelow vkayow¸ean xoran‘ spasaworow¸iwn katarelow: Nranc ¸iwn ˚st irenc tohmeri, ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri eˇaw ereq hazar erkow ha– riwr: Ays ¯ Merarii tohmin patkanoˇ mardkanc ¸iw˚, oronc haæowaøowm˚ katarecin Movs¯sn ow Aharon˚ ˚st ayn xØsqi, or T¯rn asel ¯r Movs¯sin: Movs¯si, Aharo– ni ow isray¯laci hramanatarneri haæowaøman en¸arkaÆ bolor ˇewtacineri ¸iw˚ ˚st irenc tohmeri, ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri‘ sksaÆ qsanhing tareka– nic minœew yisown tarekanner˚, bolor nranc, ovqer ira– wownq own¯in spasaworow¸iwn katarelow ew vkayow¸ean xo– rann ow dra kah-karasin Œoxadrelow, Tiroj xØsqi ha– ma´ayn bolor haæowaøman en¸arkowaÆneri ¸iw˚ eˇaw ow¸ hazar hing hariwr ow¸sown: T¯r˚ nranc haæowaøman en– ¸arkec Movs¯si ´eøqov: Iwraqanœiwr mardow hamar næowec ir katareliq spasaworow¸iwnn ow Œoxadreliq kah-ka– rasin: Nranq haæowaøman en¸arkowecin, inœp¯s or T¯r˚ hramayel ¯r Movs¯sin: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Hramayi—r isray¯– lacinerin, or banakateˇiic heøacnen bolor borotnerin, sermi Æorowm ownecoˇ bolor mardkanc ew bolor nranc, ovqer diaki ´eøq talov piˇÆ en dar´el, ayr linen nranq ¸¯ kin: Banakateˇiic ar´akec¯—q nranc, orp¯szi œpˇÆen irenc banakateˇiner˚, owr ijnowm bnakwowm em es¿: Aydp¯s ¯l arecin isray¯laciner˚. nranq banakateˇiic heøacrin nranc: Inœp¯s or asel ¯r T¯r˚ Movs¯sin, aydp¯s ¯l are– cin isray¯laciner˚: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r isray¯lacineri het ew asa— nranc. ¡Ayn tˇamar–

237

ΦOWER

5. 7–21

d˚ kam kin˚, or mardkayin orew¯ meˇq ¯ gorÆowm, xist arhamarhaÆ k˚ lini Tiroj˚ ew yancanq gorÆaÆ k˚ lini: Φoˇ na xostovani ir meˇqer˚, ¸oˇ lriw hatowci nran, owm vnas ¯ pat˘aøel ew vnasi m¯k hingerord masn ¯l a– welacni hatowcaÆi vray: E¸¯ vnas kraÆ mard˚ mer´awor orew¯ m¯k˚ œowni, or nran hatowci ir pat˘aøaÆ vnas˚, apa yancanqi dimac Tiroj˚ hatowcowaÆ˚ ¸oˇ patka– ni qahanayin, baci qawow¸ean noxazic, orov na p¯tq ¯ qawi ir meˇq˚: Isray¯lacineri‘ Tiroj˚ matowcaÆ bolor tesaki ptowˇner˚ piti patkanen qahanayin: Tiroj˚ matowcowoˇ am¯n inœ qahanayin p¯tq ¯ patkani: Isra– y¯lacineri‘ qahanayin matowcaÆ am¯n inœ nran ¸oˇ pat– kani¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Dimi—r isra– y¯lacinerin ew asa— nranc. ¡E¸¯ patahi, or amowsnacaÆ mi kin yancanq gorÆi‘ dawa˘ani amowsnown, kenakci m¯ki het, ew da vripi amowsnow aœqic, kin˚ ¸aqcni eˇaÆ˚, ew ayd bani masin vkay œlini, ow kinn ¯l yˇi œmnay, miewnoynn ¯, kin˚ pˇÆowaÆ ¯: Noynp¯s ew‘ e¸¯ xandi ogin tiri a– mowsnown, ew na xandi ir knoj˚, bayc kin˚ maqowr lini, kam e¸¯ xandi ogin tiri amowsnown, ow na xandi ir knoj˚, ew kin˚ pˇÆowaÆ lini, - apa erkow d¯pqowm ¯l amowsinn ir knoj˚ ¸oˇ beri qahanayi mØt ew nra hamar m¯k tasne– rord griw garow aliwr matowci: Dra vray iwˇ œp¯tq ¯ aÆel, kndrowk œp¯tq ¯ dnel, orovhetew da xandi ˚nÆayaberowm ¯, yiæataki ˚nÆayaberowm, meˇq˚ yiæecnoˇ ˚nÆayaberowm: Qahanan knoj˚ p¯tq ¯ beri ow kangnecni Tiroj aøjew: Qahanan xec¯ mi amanov sowrb jowr piti aøni ew vka– yow¸ean xorani yataki hoˇic mi bowø vercnelov‘ piti lcni jri m¯j: Qahanan knoj˚ piti kangnecni Tiroj aø– jew, hani knoj glxaæor˚, nra ´eøq˚ tay meˇq˚ yiæecnoˇ ˚nÆayaberowm˚, xandi ˚nÆayaberowm˚: Qahanayi ´eøqin piti lini nzovqi yandimanow¸ean jowr˚: Qahanan pi– ti erdowecni knoj˚ ew asi nran. ¡E¸¯ owriæi het œes ke– nakcel, yancanq œes gorÆel, œes dawa˘anel amowsnowd, apa anmasn lines nzovqi ays yandimanow¸ean jric¿: Isk e¸¯ amowsin ownenalov hander´ ¯ anaøakow¸iwn arel, dawa˘a– nel amowsnown, ayn ßamanak qahanan ¸oˇ erdowecni kno–

7

8

9 10

11, 12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

5. 22–6. 7

22

23

24

25

26

27

28

29 30

31

6, 2 3

4

5

6 7

ΦOWER

238

j˚ ays nzovqi erdmamb ew asi nran. ¡T¯r˚ ¸oˇ qez nzovqi ow erdman en¸akay dar´ni qo ßoˇovrdi m¯j, hiwÆi qo zis– ter˚ ew owøecni qo orovayn˚: Nzoveal jowr˚ ¸oˇ lcowi qo orovayn˚, owøecni qo m¯jq˚ ew hiwÆi qo zister˚¿: Kin˚ ¸oˇ patasxani. ¡Φoˇ aydp¯s lini, ¸oˇ aydp¯s lini¿: Qa– hanan ays nzovq˚ ¸oˇ gri aøni, apa ayd growaÆq˚ loway nzovqi yandimanow¸ean jri m¯j, yandimanow¸ean nzovqi ayd jowr˚ xmel tay knoj˚, orp¯szi aydpisov nra m¯j lcowi yandimanow¸ean nzoveal jowr˚: Φoˇ qahanan knoj ´eø– qic aøni xandi ˚nÆayaberowm˚, dni Tiroj aøjew ew ma– towci zohaseˇani vray: Qahanan bøov ¸oˇ aøni knoj meˇq˚ yiæatakoˇ ˚nÆayaberowmic ew ayn dni zohaseˇani vray: Dranic yetoy knoj˚ ¸oˇ xmel tay yandimanow¸ean jowr˚: E¸¯ kinn irØq pˇÆowaÆ ¯, ew na ir ararq˚ ¸aqcrel ¯ amowsnowc, apa yandimanow¸ean nzoveal jowr˚ ¸oˇ lcowi nra m¯j, owøecni nra orovayn˚, hiwÆi nra zister˚, ew ki– n˚ nzovowaÆ lini ir ßoˇovrdi m¯j: Isk e¸¯ kin˚ pˇÆowaÆ œ¯, maqowr ¯, apa ¸oˇ na qawow¸iwn gtni ew kenakci ir amowsnow het: Ays ¯ xandi Ør¯nq˚, erb kinn amowsnacaÆ linelov dawa˘anowm ¯ amowsnown, kam erb xandi zgacowm ¯ tirowm tˇamardown, ew na xandowm ¯ ir knoj˚: Ays d¯p– qowm na knoj˚ piti kangnecni Tiroj aøjew, isk qahanan nra nkatmamb p¯tq ¯ kiraøi veroyiæeal Ør¯nq˚: E¸¯ ki– n˚ yancawor dowrs gay, ayd d¯pqowm amowsinn anmeˇ ¯, isk kin˚ ¸oˇ kri ir gorÆaÆ meˇqi patiß˚¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r isray¯laci– neri het ew nranc asa—. ¡Ayn tˇamard˚ kam kin˚, or Tiro– j˚ nowirowelow meÆ owxt ¯ anowm, p¯tq ¯ hraßarowi ginowc ew ogelic xmiœqic: Na ginowc kam ogelic xmiœqic patras– towaÆ qacax œp¯tq ¯ xmi, xaˇoˇ ew œamiœ œp¯tq ¯ owti: Ir owxti amboˇj ˚n¸acqowm na or¸atnkic stacowoˇ oœ mi ban œp¯tq ¯ ØgtagorÆi‘ oœ gini, oœ œamiœ, oœ isk xaˇoˇi koriz: Ir owxti amboˇj ˚n¸acqowm ir glxin aÆeli œp¯tq ¯ kpcni, minœew Tirojn owxtaÆ Ører˚ verjanal˚ na maqowr p¯tq ¯ mnay. ir glxi mazerin ´eøq œpiti tay Tirojn owx– taÆ bolor Ørerin: Na œp¯tq ¯ mØtenay hØr kam mØr, eˇ– bØr kam qroj diakin: Nranc diakin mØtenalov‘ na œp¯tq

239

ΦOWER

6. 8–21

¯ pˇÆowi, orovhetew Tirojn araÆ owxt˚ ir glxi vray ¯: Ir owxti bolor Ørerin na sowrb p¯tq ¯ lini Tiroj hamar: Isk e¸¯ orew¯ m¯k˚ yankarÆ meøni ir mØt, apa ayd d¯pqowm pˇÆowaÆ k˚ lini nra owxt araÆ glowx˚. ayd Ørn isk na p¯tq ¯ aÆili ir glowxn ow maqrowi, isk yajord angam p¯tq ¯ aÆilowi eظ˚ Ør anc: Ow¸erord Ør˚ na qahanayi mØt, vkayow¸ean xoran ¸oˇ beri erkow tatrak ew aˇawnow er– kow ´ag: Qahanan m¯k˚ p¯tq ¯ zohi meˇqeri qawow¸ean hamar, isk miws˚ p¯tq ¯ oˇjakizi: Aydpisov qahanan ¸oˇ qawaÆ lini nra meˇq˚, or katarel ¯r diak tesnelov: Na ayd Ørn isk ¸oˇ srbagorÆi ir glowx˚, orovhetew na ayd Ørn ¯ nowirwowm Tiroj˚ ir owxti bolor Ørerowm: Dranic yetoy na mi tarekan gaø ¸oˇ nowiraberi ir meˇqeri qa– wow¸ean hamar: Ir owxtin naxordaÆ Ører˚ haæowi piti œaønowen, orovhetew nra owxt araÆ glowx˚ pˇÆowec: Ays ¯ owxtealin veraberoˇ Ør¯nq˚. erb verjanan nra owxti Ører˚, qahanan nran vkayow¸ean xoran ¸oˇ beri ew Ti– roj˚ matowcaÆ nra zohern ow now¯rner˚, ayn ¯‘ mi tarekan oœ aratawor gaø‘ oˇjak¯zi hamar, mi tarekan oœ ara– tawor ¯g gaø‘ meˇqeri qawow¸ean hamar, oœ aratawor m¯k xoy‘ Œrkow¸ean hamar, m¯k zambiwˇ ˚ntir aliwrov howncowaÆ baˇarj karkandakner, iwˇov æaˇowaÆ baˇarj bli¸ner ew iwˇov howncowaÆ baˇarj hacikner: Qahanan ays bolor˚ ¸oˇ dni Tiroj aøjew, katari meˇqeri qawow¸e– an patarag˚: Aynowhetew nra oˇjak¯z˚ ew xoy˚ baˇarj haci zambiwˇi het ¸oˇ matowcowi Tiroj˚ orp¯s Œrkow¸an zohaberow¸iwn, ew qahanan ¸oˇ matowci zohn ow ˚nÆaner˚: Vkayow¸ean xorani mowtqi mØt owxtawor˚ ¸oˇ aÆili ir owxt araÆ glowx˚ ew maz˚ dni ayn krakin, ori vray Œrkow– ¸ean zohn ¯: Qahanan ¸oˇ vercni xoyi eŒowaÆ ¸ew˚, zambiwˇic vercni mi baˇarj hac ow mi baˇarj karkan– dak ew dni owxtawori ´eøqeri vray, erb na ard¯n aÆilaÆ k˚ lini ir glowx˚: Qahanan ayn ibrew ˚nÆay ¸oˇ beri Tiroj aøjew, oric yetoy owxteal˚ maqrowaÆ ¯ hamarwowm: Qahanayin en hasnowm oˇjak¯zi kowrÆqn ow azdr˚: Dra– nic yetoy owxteal˚ karoˇ ¯ gini xmel: Aha sranq en iren Tiroj˚ owxtaÆ mardow masin Ør¯nq˚ ew dran vera–

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

6. 22–7. 13

22 23

24 25 26, 27

7

2

3

4 5

6 7 8

9

10

11 12

13

ΦOWER

240

beroˇ Ưs˚, baci ayn d¯pqeric, erb owxteal˚ i vi˘aki ¯ ir owxti hamar awelin anelow: Sa Tirojn araÆ ir owx– t˚ ir nowiraberowmi œaŒov p¯tq ¯ katari¿ T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r Aharoni ow nra ordineri het ew asa—. ¡Aysp¯—s Ørhnec¯q isray¯lacinerin ew asac¯—q nranc. (im anown˚ ¸oˇ dnen isray¯lacineri vray, ew es‘ T¯rs, k’Ørhnem nranc). T¯rn Ørhni qez ow pahpani qez, ir eres˚ coyc tay qez ow oˇormi qez: T¯rn ir eres˚ d¯pi qez dar´ni ew qez xaˇaˇow¸iwn pargewi¿: Erb hasaw ayn Ør˚, or Movs¯sn awartec xorani ka– øowcowm˚, ew ayn patrast ¯r kangnecowelow, na ØÆec ayn ow dra amboˇj spasq˚, zoharann ow dra amboˇj spasq˚, ØÆec ow srbagorÆec dranq: Isray¯laci iæxanner˚‘ nranc nahapetneri ˚ntaniqneri tasnerkow hramanatarne– r˚, oronq gorÆakalneri verakacowner ¯in, now¯rner ma– towcecin: Nranq Tiroj aøjew orp¯s ˚nÆay matowcecin vec zardarowaÆ sayl ow tasnerkow ez. m¯kakan sayl erkow iæxanneri koˇmic ew m¯kakan zowarak am¯n mi iæxani koˇmic: Nranq ayd ˚nÆaner˚ berecin xorani aøjew: T¯– r˚ xØsec Movs¯si het ow asac. ¡Υndowni—r nrancic ayd ˚nÆaner˚: Dranq ¸oˇ Æaøayen vkayow¸ean xorani spa– saworow¸ean˚: Dranq k˚ tas ˇewtacinerin‘ am¯n m¯kin ˚st ir spasaworow¸ean¿: Ew Movs¯sn ˚ndownelov saylern ow ezner˚‘ towec ˇewtacinerin: Na erkow sayl ow œors ez towec Gersoni ordinerin‘ ˚st nranc paætØni: ffors sayl ew ow¸ ez towec Merarii ordinerin‘ ˚st nranc paætØ– ni: Movs¯sn ayd arec Aharon qahanayi ordi I¸amari mijocov: Kaha¸i ordinerin na oœinœ œtowec, orovhetew nranc partakanow¸iwn˚ srbazan spasq˚ irenc owseri vray kreln ¯r: Zohaseˇani nawakatiqi Ør˚, erb na ØÆec ayn, iæxannern irenc ˚nÆaner˚ berecin zohaseˇani aø– jew: T¯rn asac Movs¯sin. ¡fflrakan miayn mi iæxan ¸oˇ matowci ir ˚nÆaner˚ zohaseˇani nawakatiqin¿: Aøa– jin Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Aminadabi ordi Naason˚‘ Yowdayi ceˇi iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ er–

241

ΦOWER

7. 14–35

kowsi m¯j ¯l, ibrew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k os– k¯ towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k noxaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow– ¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Aminadabi ordi Naasoni ˚nÆan: Erkrord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Sogari ordi Na¸anay¯l˚‘ I– saqari ceˇi iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ er– kowsi m¯j ¯l, ibrew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ towŒ‘ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØ– tic m¯k noxaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberowm erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ So– gari ordi Na¸anay¯li ˚nÆan: Errord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Qeloni ordi Eˇiab˚‘ Zabowˇoni ordineri iæxa– n˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظana– sown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ib– rew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k no– xaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberowm erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Qeloni ordi Eˇiabi ˚nÆan: fforrord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Sedi– owri ordi Eˇisowr˚‘ fiowb¯ni ordineri iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k ar– Æa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ow– necoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ibrew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ da– hekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇ– qeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k noxaz, orp¯s

14 15 16 17

18

19

20 21 22 23

24

25

26 27

28 29

30 31

32 33 34 35

7. 36–54

36 37

38 39 40 41

42 43

44 45

46 47

48

49

50 51

52 53

54

ΦOWER

242

Œrkow¸ean zohaberowm erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Sediowri ordi Eˇisowri ˚nÆan: Hingerord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Sowrisada– yi ordi Saˇami¯l˚‘ Ωmawoni ordineri iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k ar– Æa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ow– necoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ibrew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ da– hekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇ– qeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k noxaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing no– xaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Sowrisadayi ordi Saˇami¯li ˚nÆan: Vecerord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec fiagow¯li ordi EˇisaŒan˚‘ Gadi ordineri iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ibrew nowi– raberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi ha– mar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k no– xaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ fiagow¯li ordi EˇisaŒani ˚nÆan: Eظnerord Ørn ir ˚nÆaner˚ ma– towcec Emiowdi ordi Eˇisaman‘ EŒremi ordineri iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ owne– coˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ib– rew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k no– xaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Emiowdi ordi Eˇisamayi ˚nÆan: Ow¸erord Ørn ir ˚nÆaner˚ matow– cec ffiadasowri ordi Gamaˇi¯l˚‘ Manas¯i ordineri iæxa–

243

ΦOWER

7. 55–73

n˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظana– sown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ib– rew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k no– xaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ ffiada– sowri ordi Gamaˇi¯li ˚nÆan: Innerord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Gersoni ordi Abidan˚‘ Beniamini ordineri iæ– xan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظana– sown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ib– rew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k no– xaz, orp¯s Œrkow¸ean nowiraberow¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Gerso– ni ordi Abidani ˚nÆan: Tasnerord Ørn ir ˚nÆaner˚ ma– towcec Amisadayi ordi Aqiezer˚‘ Dani ordineri iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ owne– coˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ibrew nowiraberow¸iwn, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯– zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi ta– rekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k noxaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Amisadayi ordi Aqiezeri ˚nÆan: Tasnm¯kerord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Eqrani ordi ffiage¯l˚‘ Aseri ordineri iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbarani sikˇi eظa– nasown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ibrew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚ntir aliwr,

55

56 57

58 59

60

61

62 63

64 65

66

67

68 69

70 71

72

73

7. 74–89 74, 75

76 77

78

79

80 81 82 83

84

85

86

87

88

89

ΦOWER

244

xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇ– jak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØ– tic m¯k noxaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Eqrani ordi ffiage¯li ˚nÆan: Tasnerkowerord Ørn ir ˚nÆaner˚ matowcec Enani ordi Aqiran˚‘ NeŒ¸aˇi– mi ordineri iæxan˚: Na orp¯s ˚nÆay matowcec hariwr eresown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ konq, ˚st srbara– ni sikˇi eظanasown sikˇ qaæ ownecoˇ m¯k arÆa¸¯ taæt‘ erkowsi m¯j ¯l, ibrew nowiraberowm, iwˇov howncowaÆ liq˚ ˚n– tir aliwr, xnkov lcowaÆ tas˚ dahekan arßoˇow¸eamb m¯k towŒ, oˇjak¯zi hamar naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy, mi tarekan m¯k gaø, meˇqeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØtic m¯k noxaz, orp¯s Œrkow¸ean zohaberow– ¸iwn erkow erinj, hing xoy, hing noxaz, m¯k tarekan hing ¯g gaø: Ays ¯ Enani ordi Aqirani ˚nÆan: Aha sranq en zohaseˇani nawakatiqi Ør˚ isray¯lacineri iæxanneri matowcaÆ ˚nÆaner˚. tasnerkow arÆa¸¯ konq, tasner– kow arÆa¸¯ taæt, tasnerkow towŒ: Iwraqanœiwr konqi qaæ˚ hariwr eresown sikˇ ¯r, iwraqanœiwr taæti qaæ˚‘ eØ– ¸anasown sikˇ: Spasqi amboˇj arÆa¸˚, ˚st srbarani sikˇi, erkow hazar œors hariwr sikˇ ¯r: Xnkov lcowaÆ osk¯ towŒeri ¸iw˚ tasnerkow ¯r: Xnkamanneri amboˇj oskin hariwr qsan dahekan ¯r: Oˇjak¯zi hor¸eri ˚ndhanowr ¸iw˚ tasnerkow ¯r, zowaraknerin˚‘ tasnerkow, xoyerin˚‘ tasnerkow, m¯k tarekan oœ aratawor gaønerin˚‘ tas– nerkow, dranc vray gowmaraÆ anariwn ˚nÆaner˚ ew meˇ– qeri qawow¸ean hamar ayÆeri hØteric berowaÆ tasner– kow noxazner˚: Orp¯s oˇjak¯zi zohaberow¸iwn‘ arjaø– neri ˚ndhanowr ¸iw˚ tasnerkow ¯r, erinjnerin˚‘ qsanœors, xoyerin˚‘ va¸sown, noxaznerin˚‘ va¸sown, m¯k tarekan oœ aratawor ¯g gaønerin˚‘ va¸sown: Aha sranq en zoha– seˇani ˚nÆaner˚, or berowecin nawakatiqic yetoy: Erb Movs¯s˚ mtaw vkayow¸ean xoran Tiroj het xØselow ha– mar, na lsec Tiroj ´ayn˚, or xØsowm ¯r ir het qawow¸ean seˇani verewic, erkow qerovb¯neri mijew drowaÆ vkayow–

245

ΦOWER

8. 1–17

¸ean tapanaki vray gtnowoˇ teˇic: Erkow q¯rovb¯neri m¯jteˇic ¯r xØsowm T¯r˚ nra het: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r Aharoni 8, 2 het ew asa— nran. ¡Erb kan¸eˇner˚ teˇadres, aynp¯s a– ra, or dranq lowsaworen aætanakn aøjewi koˇmic¿: Aha– 3 ronn aydp¯s ¯l arec. na aætanaki aøjewi koˇmic vaøec kan¸eˇner˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Ayspi– 4 sin ¯r aætanaki kaøowcowaÆq˚. nra bownn ow æowæana´ew Æaˇikner˚ hamak ´oyl oski ¯in: Aætanak˚ patrastowaÆ ¯r ˚st ayn Ørinaki, or T¯rn ¯r coyc towel Movs¯sin: T¯r˚ 5 xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Ξewtacinerin aøan´nacro—w isray¯lacineri mijic ew srbagorÆi—r nranc: Aysp¯s k˚ 6 katares nranc srbagorÆowm˚. nranc vray srbagorÆman 7 jowr k˚ canes: Nranq ¸oˇ aÆilen irenc amboˇj marmi– n˚, lowan irenc zgestner˚ ew maqowr linen: Nranq nax– 8 ric ¸oˇ vercnen m¯k zowarak, iwˇov howncowaÆ ˚ntir aliwr‘ ibrew nowiraberowm: Naxric k˚ vercnes meˇqeri qawow¸e– an hamar m¯k tarekan hor¸, ˇewtacinerin k˚ tanes 9 vkayow¸ean xorani aøjew, k˚ hawaqes isray¯laci amboˇj ßoˇovrdin, ˇewtacinerin k˚ beres Tiroj aøjew, ew isray¯– 10 lacinern irenc ´eøqer˚ k˚ dnen ˇewtacineri vray: Aha– 11 ron˚ isray¯lacineric k’aøan´nacni ˇewtacinerin‘ Tiro– j˚ nowiraberelow hamar nranc, ew nranq k˚ stan´nen Ti– roj spasaworow¸ean gorÆ˚: Ξewtacinern irenc ´eøqer˚ 12 k˚ dnen zowarakneri glxin: Drancic m¯k˚ k˚ zohes meˇ– qeri qawow¸ean hamar, isk miws˚ Tiroj˚ oˇjak¯z k’anes, orp¯szi qawowen nranc meˇqer˚: Ξewtacinerin k˚ kang– 13 necnes Tiroj, Aharoni ow nra ordineri aøjew ew k˚ nowira– beres Tiroj˚ ibrew ˚nÆay: Ξewtacinerin k’aøan´nacnes 14 isray¯lacineri mijic, ew nranq k˚ patkanen in´: Aynow– 15 hetew ˇewtaciner˚ k˚ mtnen vkayow¸ean xoran, orp¯szi kataren xorani spasaworow¸ean gorÆ˚: K˚ srbes nranc ew, ibrew ˚nÆay, k˚ nowiraberes Tiroj aøaj, orovhetew 16 nranq in´ ˚nÆay en trwowm isray¯lacineri mijic: Es nranc ˚ndownel em i dimac isray¯laci bolor andranik Ænowndne– ri, oronq argand en bacowm, qani or isray¯laci bolor 17 andranik Ænowndner˚, mard ¸¯ anasown, in´ en patka–

8. 18–9. 5

18

19

20

21

22

23, 24

25

26

9 2 3

4

5

ΦOWER

246

nowm: Ayn Ør˚, erb Egiptacineri erkrowm kotoreci bolor andraniknerin, es in´ hamar srbagorÆeci nranc ew ˇew– tacinerin vercri i dimac isray¯lacineri bolor andra– nikneri: Isray¯lacineric es aøan´nacri ˇewtacinerin ew nranc toweci Aharonin ow nra ordinerin, orp¯szi vka– yow¸ean xoranowm kataren isray¯lacineri spasaworow– ¸ean gorÆ˚ ew srbow¸iwnnerin mer´enalov‘ isray¯lacine– ri meˇqeri qawow¸ean hamar zoher matowcen¿: Movs¯s˚, Aharonn ow isray¯laci amboˇj ßoˇovowrd˚ ˇewtacineri hand¯p varowecin aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel Mov– s¯sin: Isray¯lacinern aydp¯s ¯l varowecin nranc hand¯p: Ξewtaciner˚ maqrowecin, lowacin irenc zgestner˚ ew i– renq irenc yan´necin Aharonin ibrew nowiraberowm Tiroj aøaj: Ew Aharon˚ katarec nranc meˇqeri qawow¸iwn˚‘ sr– bagorÆelow hamar nranc: Aynowhetew ˇewtaciner˚ mtan vkayow¸ean xoran, orp¯szi irenc spasaworow¸iwn˚ ka– taren Aharoni ow nra ordineri aøjew: Inœp¯s T¯r˚ pat– owirel ¯r Movs¯sin ˇewtacineri verabereal, aydp¯s ¯l a– recin nranc: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Ays ¯ ˇewtacinerin veraberoˇ karg˚. qsanhingic bar´r ta– riq ownecoˇner˚ miayn irawownq ownen vkayow¸ean xoran mtnelow, orp¯szi spasaworow¸iwn kataren: Yisown ta– rin lranalowc yetoy nranq partawor en heøanal spa– saworow¸iwnic ew aylews œen aæxatelow: Nranq karoˇ en Øgnel irenc ˇewtaci eˇbayrnerin‘ katarelow vkayow¸ean xorani pahpanow¸ean gorÆ˚, bayc spasaworow¸iwn a– nelow irawownq œownen: Aysp¯s k˚ kargawores ˇewtacineri spasaworow¸ean gorÆ˚¿: T¯r˚ Sinayi anapatowm, Egiptosic isray¯lacineri dowrs galow erkrord taroway aøajin amsin, xØsec Mov– s¯si het ew asac. ¡Asa—, or isray¯laciner˚ zatik˚ ¸oˇ kataren ir ßamanakin: Aøajin amsi tasnœorserord Øroway erekoyean ¸oˇ kataren ayn. ir ßamanakin, ˚st Ør¯nqi, ˚st ´ez towaÆ im paymani ¸oˇ kataren¿: Mov– s¯sn ayd yaytnec isray¯lacinerin ew nranq zatik˚ ka– tarecin amsoway tasnœorserord Øroway skzbin, Sinayi anapatowm: Inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin, aydp¯s ¯l

247

ΦOWER

9. 6–20

arecin isray¯laciner˚: Sakayn aynteˇ ekan aynpisi– ner, oronq mardow diaki het æŒowelow pat˘aøov pˇÆowaÆ ¯in ew irawownq œown¯in zatik katarelow ayd Ør˚: Ayd isk pat˘aøov nranq ayd Ør˚ ekan Movs¯si ow Aharoni mØt ew asacin nranc. ¡Menq mardow diaki het æŒowelow pat˘a– øov anmaqowr enq: Ard, isray¯lacineri m¯j ir ßamanakin Tiroj˚ zoh matowcelowc yet œmnanq¿: Movs¯s˚ nranc a– sac. ¡Aydteˇ spasec¯q, tesnem, ¸¯ T¯r˚ i?nœ hraman k˚ tay ´er verabereal¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r isray¯lacineri het ew asa— nranc. ¡E¸¯ ´eza– nic m¯k˚ mardow diaki het æŒowelow pat˘aøov pˇÆowelow ¯ ew kam ´er serndic m¯k˚ zatki Ør˚ heøawor ˘anapar– hi vray gtnowelow pat˘aøov anmaqowr ¯, na Tiroj za– tik˚ ¸oˇ katari erkrord amsoway tasnœorserord Øroway erekoyean‘ zatkoway gaøn owtelov baˇarj hacov ow daø˚ xotov: Gaøic yajord aøawØtean oœinœ œp¯tq ¯ mnay, dra oskorner˚ œp¯tq ¯ jarden: Υst zatki Ør¯nqi ¸oˇ kata– ren ayn: Bayc ayn mard˚, or maqowr ¯ ow heøow ˘anapar– hi vray œi gtnwowm ew owæanowm ¯ zatik˚ katarelowc, ¸oˇ veranay ir ßoˇovrdi mijic, qani or na Tiroj zohaberow– ¸iwn˚ ir ßamanakin œi katarel: Ayd mard˚ ¸oˇ kri ir patiß˚: E¸¯ ´er erkir˚ gay orew¯ Øtarakan ew canka– nay katarel Tiroj zatik˚, apa ayn ¸oˇ katari ˚st zatki Ør¯nqi: Υst ayd paymani ¸oˇ katari ayn: Noyn Ør¯nqn ¯ ´ez hamar‘ ekowor lin¯q ¸¯ bnik¿: Ayn Ør˚, erb kangnecowec xoran˚, amp˚ ÆaÆkec xoran˚‘ vkayow¸ean town˚: Erekoyic minœew aøawØt amp˚ xorani vray kraki tesq own¯r: Aydp¯s linowm ¯r mætap¯s. ampn ayn ÆaÆkowm ¯r cerek˚, isk giæer˚ kraki tesq ¯r ownenowm: Erb amp˚ veranowm ¯r xoranic, isray¯laciner˚ ˘anaparh ¯in ˚nk– nowm ew banakateˇi dnowm ampi kang aøaÆ teˇowm: Is– ray¯laciner˚ banakateˇi ¯in dnowm ˚st Tiroj hramani ew ˚st Tiroj hramani ¯l ˘anaparh ¯in ˚nknowm: Ayn bolor Ørerin, erb amp˚ hovani ¯r linowm xorani vray, isray¯– laciner˚ p¯tq ¯ banakateˇi dn¯in, isk e¸¯ amp˚ bazowm Ører ¯r mnowm xorani vray, isray¯laciner˚ p¯tq ¯ pah¯in Tiroj patow¯r˚ ew ˘anaparh œ˚nkn¯in: E¸¯ patah¯r, or

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

9. 21–10. 11

21

22

23

10, 2

3

4 5

6

7 8

9

10

11

ΦOWER

248

amp˚ xorani vray hovani an¯r qiœ Ører, nranq banaka– teˇi p¯tq ¯ dn¯in: Nranq Tiroj hramanov miayn p¯tq ¯ ˘anaparh ˚nkn¯in: E¸¯ patah¯r, or amp˚ ÆaÆk¯r xoran˚ erekoyic minœew aøawØt, kam amp˚ veranar a– øawØtean, apa ˘anaparh p¯tq ¯ ˚nkn¯in ka—m cerek˚, ka—m giæer˚: Qani deø amp˚ œ¯r veracel, nranq œp¯tq ¯ ˘anaparh ˚nkn¯in: E¸¯ angam m¯k amis mnar ampn ow hovani an¯r xorani vray, isray¯laciner˚ banakateˇi p¯tq ¯ dn¯in ow ˘anaparh œ˚nkn¯in: Nranq miayn Ti– roj hramanov p¯tq ¯ ˘anaparh ˚nkn¯in: Isray¯laciner˚ pahpanecin Tiroj ays hraman˚, or na Movs¯si mijocov towel ¯r irenc: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡ArÆa¸ic erkow køaÆoy æeŒor k˚ patrastes: Dranq ¸oˇ Æaøayen ßo– ˇovrdin i mi hawaqelow ew banakateˇineri bnakiœnerin er¸i hanelow hamar: Erb erkow æeŒor hnœecnen, amboˇj ßoˇovowrd˚ p¯tq ¯ hawaqowi vkayow¸ean xorani døan˚: E¸¯ m¯k æeŒor hnœecnen, ¸oˇ qez nerkayanan iæxanne– r˚‘ isray¯lacineri hramanatarner˚: Erb æeŒor˚ aøa– jin angam hnœecnen, ˘anaparh ¸oˇ ˚nknen arewelean ma– sowm banakateˇi draÆ gnder˚: Erb erkrord angam hn– œecnen æeŒor˚, ˘anaparh ¸oˇ ˚nknen harawayin masowm banakateˇi draÆ gnder˚: Erb errord angam hnœecnen æeŒor˚, ˘anaparh ¸oˇ ˚nknen arewmtean masowm bana– kateˇi draÆ gnder˚: Erb œorrord angam hnœecnen æeŒo– r˚, ˘anaparh ¸oˇ ˚nknen hiwsisayin masowm banakateˇi draÆ gnder˚: Gnder˚ ¸oˇ ˘anaparh ˚nknen ˚st æeŒo– ri azdararow¸ean: Erb ßoˇovrdin hawaqelow lin¯q, æe– Œor k˚ hnœecn¯q, bayc oœ tagnapi: ΩeŒor˚ p¯tq ¯ hn– œecnen qahananer˚‘ Aharoni ordiner˚: Da sernd¯serownd Œoxancowoˇ yawitenakan Ør¯nq p¯tq ¯ lini ´ez hamar: E¸¯ ´er erkrowm paterazmi eln¯q ´ez ˚nddimadir ¸æna– mineri d¯m, æeŒor k˚ hnœecn¯q, k˚ yiæow¯q Tiroj aøaj ew k˚ Œrkow¯q ´er ¸ænamineric: ΩeŒor k˚ hnœecn¯q ´er ow– raxow¸ean Ørerin, amsoway aøajin Ørerin, inœp¯s naew oˇjak¯zner ew Œrkow¸ean hamar zoher matowcelis: Ew As– towaÆ k˚ yiæi ´ez: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚¿: Egiptosic

249

ΦOWER

10. 12–33

isray¯lacineri dowrs galow erkrord taroway erkrord amsi qsanin amp˚ veracaw vkayow¸ean xorani vrayic: Isra– y¯lacinern irenc amboˇj bazmow¸eamb dowrs ekan Sinayi anapatic: Amp˚ kang aøaw ffiaøani anapatowm: Is– ray¯laciner˚ ˘anaparh ¯in ˚nknowm, inœp¯s T¯rn ¯r hra– mayel Movs¯si mijocov: Nax ˘anaparh ˚nkan Yowdayi ceˇin patkanoˇ gndern irenc zØrqov: Sranc zØrqi a– øajnord˚ Aminadabi ordi Naasonn ¯r: Isaqari ceˇi zØrqi aøajnord˚ Sogari ordi Na¸anay¯ln ¯r: Zabowˇoni ceˇi zØrqi aøajnord˚ Qeloni ordi Eˇiabn ¯r: Sranc he– tewecin Gersoni ow Merarii ordiner˚, oronq ijecnowm kam owseri vray krowm-tanowm ¯in xoran˚: Apa irenc zØrqov æarßowecin fiowb¯ni ceˇi gnder˚: Nranc zØrqi aøajnord˚ Sediowri ordi Eˇisowrn ¯r: Ωmawoni ceˇi zØrqi aøajnor– d˚ Sowrisadayi ordi Saˇami¯ln ¯r: Gadi ceˇi zØrqi a– øajnord˚ fiagow¯li ordi EˇisaŒann ¯r: Ωarßowecin naew Kaha¸i ordiner˚, oronq p¯tq ¯ Œoxadr¯in sowrb spasq˚ ew kangnecn¯in xoran˚, minœew or hasn¯in miwsner˚: Apa irenc zØrqov æarßowecin EŒremi banaki gnder˚: Nranc zØrqi aøajnord˚ Emiowdi ordi Eˇisaman ¯r: Manas¯– i ceˇi zØrqi aøajnord˚ ffiadasowri ordi Gamaˇi¯ln ¯r: Beniamini ceˇi zØrqi aøajnord˚ Ged¯oni ordi Abidann ¯r: Dani ceˇi gndern irenc zØrqov ˘anaparh ˚nkan boloric yetoy: Nranc zØrqi aøajnord˚ Amisadayi ordi Aqiezern ¯r: Aseri ceˇi zØrqi aøajnord˚ Eqrani or– di ffiage¯ln ¯r: NeŒ¸aˇimi ceˇi zØrqi aøajnord˚ Enani ordi Aqirann ¯r: Aha sranq en isray¯lacineri zØrqer˚: Isray¯laciner˚ ˘anaparh ˚nkan irenc zØrqov: Movs¯– s˚ madianaci fiagow¯li ordi Yobabin‘ ir aneroj˚, asac. ¡Aha menq æarßwowm enq d¯pi ayn teˇ˚, or AstowaÆ xos– tacaw mez tal: Dow ¯l ari— mez het, menq qez lawow¸iwn k’anenq, orovhetew T¯r˚ bariq ¯ xostacel isray¯lacine– rin¿: Na patasxanec. ¡Es œem gnay aynteˇ, ayl k˚ gnam im erkirn ow im azgakanneri mØt¿: Movs¯sn asac nran. ¡Mez mi— lqir, œ¯? or mez het ¯ir anapatowm: Orp¯s awag mer xorhrdatown k˚ lines: E¸¯ mez het gas, inœ bariq or mez ani T¯r˚, noyn bariqn ¯l menq qez k’anenq¿: Isra–

12

13

14

15 16 17

18

19 20 21

22

23

24 25

26 27 28 29

30 31

32 33

10. 34–11. 13

34

35

36

11 2

3 4

5

6 7 8

9

10

11

12

13

ΦOWER

250

y¯laciner˚ Tiroj leøic heøacan ereq Øroway ˘anaparh: Ayd ereq Øroway ˚n¸acqowm Tiroj owxti tapanak˚ gnowm ¯r aøjewic‘ nranc hamar hangstanalow teˇ gtnelow npa– takov: Tapanak˚ ˘anaparh ˚nknelis Movs¯sn asowm ¯r. ¡Ve—r kac, T¯!r, or canowcir linen qo ¸ænaminer˚, Œaxows– ti matnowen bolor qez atoˇner˚¿: Isk erb tapanak˚ dadar ¯r aønowm, asowm ¯r. ¡T¯!r, dar´i—r d¯pi hazarawor ow biwrawor isray¯laciner˚¿: Banakateˇiic heøanalow ßamanak amp˚ cerek˚ hovani ¯r anowm nranc vray: Ψoˇovowrd˚ daønØr¯n trtnjowm ¯r Tiroj d¯m: T¯r˚ lsec da, xist barkacaw ew nranc vray krak ¸aŒelov‘ oœnœac– rec banakateˇii bnakiœneri mi mas˚: Ψoˇovowrdn aˇa– ˇak bar´racrec Movs¯si aøaj, Movs¯sn aˇØ¸qov dimec Tiroj˚, ew krak˚ dadarec: Ayd vayr˚ koœowec Hrayreac, orovhetew T¯r˚ nranc vray krak ¯r ¸aŒel: Nranc m¯j gtnowoˇ xaønambox˚ sksec æat pahanjner nerkayac– nel: Isray¯laciner˚ nstaÆ lac ¯in linowm ew asowm. ¡O?v mez owtelow mis k˚ tay: Menq yiæecinq ´owk˚, or Egip– tosowm ´ri ¯inq owtowm, sex˚, ´merowk˚, pras˚, soxn ow sxtor˚: Ew ard, menq korœowm enq, mer aœqer˚ manana– yic baci owriæ oœinœ œen tesnowm¿: Mananan gin´i sermi nman spitak ¯r ow saøoyci tesq own¯r: Ψoˇovowrd˚ ærjowm ¯r, mananan hawaqowm, erkanqov aˇowm, sandi m¯j ÆeÆowm, ka¸sayi m¯j eŒowm ew bli¸ ¯r patrastowm: Na qaˇcr ¯r iwˇov ow meˇrov patrastowaÆ xorizi nman: Erb giæer˚ banakateˇii vray cØˇ ¯r ijnowm, mananan ¯l nra vray ¯r ijnowm: Movs¯s˚ lsec gnderi andamneric iwraqanœiwri lacn ir vrani døan mØt: T¯r˚ dra hamar xist barkacaw, ew da Movs¯sin œaragowæak erewac: Movs¯s˚ harcrec Ti– roj˚. ¡T¯!r, inœo?w œarœarecir in´‘ qo Æaøayin, inœo?w qo aøaj ænorhq œgtay, ew ays ßoˇovrdi barkow¸iwnn in´ vray ¸a– Œecir: Mi¸¯ e?s yˇacay ays amboˇj ßoˇovrdin kam ¸¯ e?s Æneci nran, or in´ asowm es, ¸¯‘ ¡Aø nran qo girk˚, inœ– p¯s dayeakn ¯ ir girkn aønowm ÆÆker erexayin, orp¯szi nran tanem ayn erkir˚, or˚ dow xostacar irenc hayre– rin¿: Ard, es orteˇi?c mis gtnem, or tam ays amboˇj ßoˇovrdin, œ¯? or nranq lac en linowm in´ mØt ew asowm.

251

ΦOWER

11. 14–26

¡Mez mi—s towr, or owtenq¿: Es miaynak œem karoˇ krel ays ßoˇovrdi beø˚, orovhetew im owßeric ver ¯ da: E¸¯ aydp¯s es varowelow in´ het, spani—r in´ miangamic, e¸¯ da ha˘eli ¯ qez, e¸¯ ænorh gtay ew oˇormow¸iwn qo koˇmic, orp¯szi œtesnem im œarœaranqner˚¿: T¯r˚ patasxa– nec Movs¯sin. ¡Isray¯laci Æereri mijic in´ hamar hawa– qi—r eظanasown tˇamard, oronc ˘anaœowm es ibrew ßoˇo– vrdi m¯j amenaÆer mardik ew isray¯lacineri gragirner: Nranc k˚ beres vkayow¸ean xoran, ew nranq aynteˇ k˚ kangnen qez het: Es k’ijnem aynteˇ, k˚ xØsem qez het ew qez towaÆs ogowc k’aønem ow k˚ dnem nranc m¯j: Nranq i vi˘aki k˚ linen krelow ayd ßoˇovrdi yandgnow¸ean beø˚. ew dow miaynak œes kri da: Ψoˇovrdin k’ases. ¡Maqrow– ec¯—q vaˇoway hamar, or mis owt¯q, orovhetew lac linelov Tiroj aøjew‘ asowm ¯iq. ¡O?v mez mis k˚ tay owtelow: Mez hamar law ¯r Egiptosowm¿: T¯r˚ ´ez mis k˚ tay owtelow, ew dowq mis k’owt¯q: K’owt¯q oœ ¸¯ m¯k, erkow, hing Ør, oœ ¯l tas˚ kam qsan Ør, ayl k’owt¯q amboˇj amsoway bolor Øre– rin, minœew or ´er q¸ic dowrs gay, minœew or zzow¯q, orovhe– tew arhamarheciq Tiroj˚, or miæt ´er m¯j ¯, lac linelov nra aøjew‘ asaciq. ¡Mer inœin ¯r p¯tq Egiptosic dowrs gal¿: Movs¯sn asac. ¡Ψoˇovowrdn owni vec hariwr hazar hetewak, oronc m¯j em naew es, ew dow asowm es, ¸¯‘ ¡Mis tam nranc, or m¯k amis owten¿: E¸¯ angam mor¸enq bo– lor arjaønern ow oœxarner˚, k˚ bawarare?nq nranc, kam e¸¯ hawaqowi Æovi amboˇj ´owk˚, k˚ bawarare?nq nranc¿: T¯r˚ patasxanec Movs¯sin. ¡Mi?¸¯ Tiroj ´eøq˚ i vi˘a– ki œ¯ dran: Hima k˚ hamozowes, ¸¯ im asaÆ˚ k˚ katarowi?, ¸¯?‘ oœ¿: Movs¯sn elaw ow ßoˇovrdin haˇordec Tiroj asa– Æ˚: Na ßoˇovrdi Æereri mijic hawaqec eظanasown tˇa– mardkanc ow nranc kangnecrec xorani æowrj˚: T¯rn ijaw ampi m¯j, xØsec Movs¯si het, aøaw nran trowaÆ ogowc ew drec eظanasown Æer tˇamardkanc m¯j: Erb ogin han– gœec nranc vray, nranq margar¯acan banakateˇiowm, bayc da aylews œkrknowec: Banakateˇiowm ayd Æereric mnac erkow mard. m¯ki anown˚ Eldad ¯r, isk erkrordin˚‘ Modad: Ogin hangœec nranc vray ¯l: Nranq ews ayd eØ–

14 15

16

17

18

19 20

21

22

23

24

25

26

11. 27–12. 8

27

28

29

30 31

32

33

34

12 2

3 4

5

6

7 8

ΦOWER

252

¸anasown grancowaÆneri m¯j ¯in, xoran œ¯in ekel, bayc margar¯ow¸iwn ¯in anowm banakateˇiowm: Mi patani, galov Movs¯si mØt, ayd masin patmec nran ow asac. ¡Eldadn ow Modad˚ margar¯ow¸iwn en anowm banakate– ˇiowm¿: Naw¯i ordi Yesown‘ Movs¯si ˚ntreal paætØnean, asac. ¡T¯r Movs¯s, argeli—r nranc margar¯ow¸iwn anel¿: Movs¯s˚ nran patasxanec. ¡Im Œoxar¯n dow mi— naxan– ´ir nranc: Erani ¸¯ T¯r˚ ambo—ˇj ßoˇovrdin margar¯ner dar´n¯r‘ ir ogin talov nranc¿: Dranic yetoy Movs¯sn ow isray¯laci Æerer˚ gnacin banakateˇi: T¯r˚ qami bar´racrec ew Æovi koˇmic loramarginer berec-¸aŒec banakateˇii æowrj˚ m¯k Øroway ˘anaparhi erkarow¸e– amb ow getnic erkow kangown bar´row¸eamb: Ψoˇovowrd˚ amboˇj cerekn ow amboˇj giæer˚, naew yajord Ør˚ minœew erekoy loramargi ¯r hawaqowm: Amenaqiœ hawaqoˇ˚ tas qoø hawaqec: Mor¸ecin, apxtecin ow Œøecin banaka– teˇii æowrj˚: Deø mis˚ nranc atami tak ¯r ow deø œ¯in Æamel, or T¯r˚, ßoˇovrdi vray zayracaÆ, meÆameÆ har– owaÆner hascrec nranc: Ayd vayr˚ koœowec Cankow¸ean gerezmanner, orovhetew aynteˇ ¸aˇecin bazowm ankowæt mardkanc: Cankow¸ean gerezmanneric ßoˇovowrd˚ ˘ana– parh ˚nkaw d¯pi Asero¸: Mariamn ow Aharon˚ vatabanecin Movs¯sin, qani or na know¸ean ¯r aøel mi e¸ovpowhow: Movs¯sn, irØq, e¸ov– paci knoj het ¯r amowsnacel: Nranq asacin. ¡Mi¸¯ T¯r˚ miayn Movs¯?si het xØsec, na naew mez het œxØse?c¿: T¯r˚ lsec da: Movs¯s˚, sakayn, æat aweli hez ¯r, qan erk– ri vray aproˇ bolor mardik: T¯r˚ miaßamanak asac Movs¯sin, Aharonin ow Mariamin. ¡Dowq ereqd ¯l vkayow– ¸ean xoran gnac¯q: ¿ Nranq ereqov gnacin vkayow¸ean xoran: T¯rn ijaw siwnakerp ampi m¯j ew kangnec vka– yow¸ean xorani døan mØt: Na kanœec Aharonin ow Ma– riamin, ew nranq erkowsov dowrs ekan: T¯rn asac nranc. ¡Lsec¯—q im xØsqer˚. e¸¯ ´ezanic orew¯ m¯k˚ Tiroj mar– gar¯ daønay, es tesilqov k’erewam nran ew erazi m¯j k˚ xØsem nra het: O—œ aynp¯s, inœp¯s im Æaøay Movs¯si het, or˚ im amboˇj tan m¯j im hawatarim mardn ¯: Es nra

253

ΦOWER

12. 9–13. 17

het d¯m aø d¯m, bac¯ibac em xØselow ew oœ ¸¯ aøaknerov: Na akanates ¯ eˇel Tiroj Œaøqin: Ew inœp¯?s dowq aøanc erkiwˇi vatabaneciq im Æaøayin‘ Movs¯sin¿: T¯r˚ xist barkacaw nranc vray: Nranq gnacin ew amp˚ veracaw xorani vrayic, isk Mariam˚ borot dar´aw ´ean nman: Aharon˚ nayec Mariamin ew tesaw, or na borot ¯ dar– ´el: Aharonn asac Movs¯sin. ¡Xndrowm em qez, t¯—r, mez vray meˇqer mi— bardir, orovhetew œimacanq, or meˇq gor– Æecinq: Mariam˚ ¸oˇ œnmanowi ayn meøelaÆin erexayin, or˚, orp¯s vißowaÆq, elnowm ¯ mØr argandic, bayc kisat marmnov: Movs¯s˚, aˇerselov Tiroj˚, asac. ¡Xndrowm em qez, Astowa—Æ, bowßi—r nran¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡E¸¯ Mariami hayr˚ ¸q¯r nra eresin, mi?¸¯ na eظ˚ Ør œ¯r a– maœelow: Owremn eظ˚ Ør na ¸oˇ heøanay banakateˇiic ew yetoy veradaønay¿: Mariam˚ eظ˚ Ør heøow pahowec banakateˇiic: Ψoˇovowrd˚ ˘anaparh œ˚nkaw, minœew or maqrowec Mariam˚:

9 10

11

12

13 14

15

Dranic yetoy ßoˇovowrd˚ Asero¸ic ˘anaparh ˚nkaw 13 ew banakateˇi drec ffiaøani anapatowm: T¯r˚ xØsec 2 Movs¯si het ew asac. ¡Mardik owˇarki—r, or hetaxow– zen Qananacineri erkir˚: Da es isray¯lacinerin em 3 talow ibrew kalowaÆq: Am¯n ceˇic, ˚st irenc nahapet– neri ˚ntaniqneri, orp¯s glxawor, m¯kakan mard owˇar– kir¿: Movs¯s˚, inœp¯s T¯rn ¯r asel, ayd mardkanc ow– 4 ˇarkec ffiaøani anapatic: Nranq bolor˚ isray¯lacine– ri glxawornern ¯in: Sranq en nranc anownner˚. fiowb¯– 5 ni ceˇic‘ Aqowri ordi Saˇami¯l, Ωmawoni ceˇic‘ Sowrii 6 ordi SaŒat, Yowdayi ceˇic‘ YeŒon¯i ordi Qaˇ¯b, I– 7, 8 saqari ceˇic‘ Yovs¯Œi ordi Gaˇam, EŒremi ceˇic‘ Na– 9 w¯i ordi ffls¯s, Beniamini ceˇic‘ fiaŒowi ordi ffiaˇti, 10 Zabowˇoni ceˇic‘ Sowdii ordi Yowdi¯l, Yovs¯Œi ceˇic‘ 11, 12 Manas¯i yetnordneric‘ Gadd¯, or ordin ¯ Sowsii, Da– 13 ni ceˇic‘ Gamayi ordi Ami¯l, Aseri ceˇic‘ Miqay¯li ordi 14 Sa¸owr, NeŒ¸aˇimi ceˇic‘ Yabii ordi Abi, Gadi ce– 15, 16 ˇic‘ Makqii ordi Gowdi¯l: Sranq en ayn mardkanc anown– 17 ner˚, oronc T¯rn owˇarkec Qananacineri erkir˚ heta– xowzelow: Movs¯s˚ Naw¯i ordi ffls¯sin veranowanec Yesow:

13. 18–31 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

ΦOWER

254

Movs¯s˚ sranc aøaqec ffiaøan anapatic, orp¯szi he– taxowzen Qananacineri erkir˚, ew asac nranc. ¡Ana– patov bar´rac¯—q leø˚ ew tes¯—q, ¸¯ da inœ erkir ¯. ayd– teˇ bnakowoˇ ßoˇovowrd˚ hzØ?r ¯ ardeØq, ¸¯? aøanc ˇe– kavari, sakawa¸i?w en, ¸¯? bazmamard, i?nœ vi˘akowm ¯ ayn erkir˚, orteˇ nranq bnakwowm en, ayn barebe?r ¯, ¸¯? anberri, i?nœ vi˘akowm en ayn qaˇaqner˚, owr bnakwowm en nranq, parspapa?t en dranq, ¸¯? anparisp, inœpi– si?n ¯ hoˇ˚, para?rt ¯, ¸¯? anp¯tq, aynteˇ Æaøer ka?n, ¸¯?‘ oœ: Aæxatec¯—q hawaqel erkri ptowˇneric¿: Garnan verjn ¯r‘ xaˇoˇi hasownanalow ßamanak˚: Nranq gna– cin ow hetaxowzecin erkir˚ Sinayi anapatic minœew Roob‘ EŒra¸i mowtq˚: Apa veradar´an anapat ew e– kan minœew Qebron, orteˇ bnakwowm ¯in Aqiman˚, Sesin ew Φalamin‘ Enaki yetnordner˚: Qebron˚ eظ˚ tari aøaj ¯r kaøowcowaÆ, qan egiptacineri Tayanis bnakavayr˚: Nranq ekan minœew Oˇkoyzi ´or˚, hetaxowzecin ayn, ayn– teˇic ktrecin xaˇoˇi oˇkoyz ownecoˇ or¸atnki mi ˘iwˇ ew ´oˇeri vray draÆ taran: Aøan naew nowø ow ¸owz: Is– ray¯lacinern ayd vayrn anowanecin Oˇkoyzi ´or ayn oˇ– koyzi pat˘aøov, or aynteˇic ktrel-tarel ¯in: Isray¯– laciner˚, erkir˚ qaøasown Ør hetaxowzelowc yetoy, vera– dar´an: Nranq ekan-hasan Movs¯si, Aharoni ow isra– y¯lacineri amboˇj ßoˇovrdi mØt, ffiaøan anapat˚, Ka– d¯s: Hetaxoyzner˚ teˇekow¸iwnner haˇordecin nranc ow amboˇj ßoˇovrdin: Nranq coyc towecin erkri bariqne– r˚, patmecin nranc ow asacin Movs¯sin. ¡Menq gna– cinq ayn erkir˚, owr owˇarkecir mez, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm: Aha sranq en nra bariqner˚: Aynteˇ bnakowoˇ ßoˇovowrd˚, sakayn, hzØr ¯, qaˇaqner˚ æat a– mowr en, parspapat ow æat meÆ: Enaki yetnordnerin ¯l tesanq aynteˇ: Amaˇ¯kaciner˚ bnakwowm en erkri ha– rawayin masowm, qetaciner˚, xewaciner˚, yebowsaciner˚ ew amorhaciner˚‘ leønayin ærjanowm, isk qananaciner˚‘ Æovezerqin ow Yordanan geti aŒin¿: Qaˇ¯b˚ løecrec Movs¯sic dßgohoˇ ßoˇovrdin‘ aselov. ¡O—œ, aøaj p¯tq ¯ æarßowenq ow tirenq ayd erkrin, orovhetew karo—ˇ enq

255

ΦOWER

13. 32–14. 14

nranc yaˇ¸el¿: Nra het hetaxowzow¸ean gnacaÆ mar– dik, sakayn, asacin. ¡ffenq yar´akowi ayd ßoˇovrdi vray, orovhetew nranq mezanic æat aweli hzØr en¿: Nranq is– ray¯lacinerin vaxecrin ayn erkrov, or hetaxowzel ¯in, aselov. ¡Ayn erkir˚, owr gnacinq hetaxowzelow, ir bna– kiœnerin laŒoˇ erkir ¯: Aynteˇ mer tesaÆ bolor mardik aßdahaner en: Aynteˇ tesanq naew hskaner, oronc ha– mematow¸eamb menq morexner enq¿:

32

33

34

Amboˇj ßoˇovowrd˚ aˇaˇak bar´racrec ow lac eˇaw ayd 14 amboˇj giæer: Bolor isray¯laciner˚ trtnjacin Movs¯sic 2 ow Aharonic ew asacin. ¡Aweli law k˚ lin¯r Egiptacine– ri erkrowm meøaÆ lin¯inq kam h¯nc aysteˇ‘ anapatowm meøn¯inq: Inœo?w ¯ T¯r˚ mez tanowm ayd erkir˚, orp¯szi 3 paterazmowm ˚nknenq, isk mer kanayq ow mer zawakner˚ yaŒætakowen: Ard, aweli law ¯ veradaønanq Egiptos¿: Nranq irar asacin. ¡Hramanatar ˚ntrenq ew Egiptos 4 veradaønanq¿: Movs¯sn ow Aharon˚ eresnivayr ˚nkan 5 bolor isray¯lacineri aøjew: Erkir˚ hetaxowzoˇneric 6 Naw¯i ordi Yesown ew YeŒon¯i ordi Qaˇ¯b˚, pataøotelov irenc zgestner˚, asacin bolor isray¯lacinerin. ¡Mer 7 hetaxowzaÆ erkir˚ œaŒazanc law ¯: E¸¯ AstÆowc ba– 8 reha˘ow¸iwn ownenanq, na mez k’aøajnordi ayd erkir˚ ew ayn k˚ tay mez: Da mi erkir ¯, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm: Miayn ¸¯ Tiroj d¯m œapstamb¯q ew ayd erkri ßoˇovrdic 9 œvaxenaq, orovhetew menq k˚ laŒenq nranc: T¯rn ard¯n lqel ¯ nranc, na mez het ¯: Mi— vaxec¯q nrancic¿: Amboˇj 10 ßoˇovowrdn asac. ¡Ek¯q qarkoÆenq nranc¿: Ayn ßamanak Tiroj Œaøq˚ ampi m¯j erewac vkayow¸ean xorani vray, bolor isray¯lacineri dimac: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Min– 11 œew e?rb piti in´ zayracni qo ayd ßoˇovowrd˚, minœew e?rb piti œhawatay ayn bolor hraæqnerin, or katareci nranc m¯j: Φo—yl towr in´, or harowaÆem mahowamb ew korstean 12 matnem nranc, isk qez ow qo hØr town˚ ays ßoˇovrdic a– weli meÆ ow bazmandam dar´nem¿: Movs¯sn asac Tiroj˚. 13 ¡Ayßm egiptaciner˚ imacan, or dow es qo meÆ owßov ays ßoˇovrdin hanel irenc mijic, ew ays erkri amboˇj bna– 14 kiœner˚ hasow en dar´el, or dow es ays ßoˇovrdi m¯j ayn

14. 15–30

15

16

17 18

19

20 21

22

23

24

25

26 27 28

29

30

ΦOWER

256

T¯r˚, or d¯m yandiman es erewowm: T¯!r, qo amp˚ hovani ¯ nranc vray, ew cerek˚ dow es siwnakerp ampi m¯j gnowm nranc aøajic, isk giæer˚‘ krak¯ sean nman: Ard, e¸¯ dow ayd ßoˇovrdin mi mardow p¯s oœnœacnes, apa qo anown˚ lsaÆ azger˚ k’asen. ¡Qani or T¯r˚ œkaroˇacaw ays ßo– ˇovrdin tanel ir xostacaÆ erkir˚, nranc diakner˚ ays anapatowm getin Œøec¿: Ard, ¸oˇ bar´ranay qo ´eøq˚, T¯!r, inœp¯s or xØsecir ow asacir, ¸¯‘ ¡T¯r˚ hambera– tar ¯, oˇormaÆ ow ˘æmarit, or nerowm ¯ anØr¯now¸iwnner˚, anirawow¸iwnnern ow meˇqer˚, bayc ew amenewin œi nerowm meˇsagorÆnerin, hayreri meˇqer˚ hatowcel ¯ talis nranc zawaknerin minœew errord ow œorrord serownd˚¿: Qo meÆ o– ˇormow¸eamb neri—r qo ßoˇovrdin, inœp¯s nerel es nranc Egiptosic elnelowc minœew hima¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡K˚ nerem nranc, inœp¯s dow asacir, bayc kendani em es, kendani ¯ im anown˚, ew Tiroj Œaøq˚ piti lcni amboˇj er– kir˚: Φ¯ew im Œaøq˚ ew Egiptosowm ow ays anapatowm im gorÆaÆ hraæqner˚ tesan bolor mardik, bayc tasn angam Œor´ecin in´, ow œhawatacin, ¸¯ k˚ tesnen ayn erkir˚, or es xostacay nranc hayrerin: Es erkir˚ ktam nranc ayn ordinerin, or aysteˇ‘ in´ het en, anteˇeak en œarin ow barown, ktam bolor anŒor´ manowknerin: Bolor nranq, ov– qer barkacrin in´, ayd erkir˚ œen tesni: Bayc owriæ ho– gi ownecoˇ ew in´ hetewaÆ im Æaøay Qaˇ¯bin es k˚ tanem ayn erkir˚, owr na mtaw hetaxowzelow, isk nra yetnord– ner˚ k˚ ßaøangen ayn: Amaˇ¯kacinern ow qananaciner˚ bnakwowm en ´orowm, bayc dowq vaˇ˚ k˚ veradaønaq ew ana– patov k˚ gnaq d¯pi Karmir Æov¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡Minœew e?rb piti handowrßem ays vat ßoˇovrdin, ew dranq piti trtnjan im aøjew: Es lseci isray¯lacineri trtownj˚ ´er d¯m: Ard, nranc k’a– ses. ¡Kendani em es, - asowm ¯ T¯r˚, - ew es k˚ varowem ´ez het ayn xØsqeri hama´ayn, or hasan im akanjnerin. ays anapatowm criw piti gan ´er oskorner˚, gnder˚, ha– æowaøman en¸arkowaÆ qsan tarekanic bar´r ew im d¯m boˇoqaÆ bolor mardik piti kotorowen aysteˇ: Nranq œpiti mtnen ayn erkir˚, ori vray bar´racnelov im ´eø–

257

ΦOWER

14. 31–15. 2

q˚‘ erdoweci, ¸¯‘ ¡Λez k˚ bnakecnem aynteˇ, baci YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bic ow Naw¯i ordi Yesowic: Isk ´er zawakner˚, oronc masin asaciq, ¸¯ k˚ yaŒætakowen, nranc ktam ayd erkir˚, nranq k˚ ßaøangen ayn, oric dowq noˇkanqov ye—t qaæoweciq: Λer oskorner˚ criw k˚ gan ays anapatowm, isk ´er zawakner˚ qaøasown tari xot k˚ ˘araken ays anapatowm ew k˚ hatowcen ´er hogow poønkow¸ean dimac, minœew or ´er oskorner˚ Œten ays anapatowm: Erkir˚ hetaxowzelow qaøasown Øreri ¸owi hamemat ´er gorÆaÆ meˇqeri hamar qaøasown tari piti patßow¯q, orp¯szi ˘anaœ¯q im barkow¸iwnn ow casowm˚: Es‘ T¯rs, asel em, or im d¯m dowrs ekaÆ vat ßoˇovrdi nkatmamb aydp¯s ¯l k˚ varowem: Nranq ays anapatowm piti hiwÆowen ew aysteˇ ¯l piti meønen¿: Ew ayn mardik, oronc Movs¯sn owˇar– kel ¯r erkir˚ hetaxowzelow, ew oronq, veradaønalov, ßo– ˇovrdi m¯j œaraxØsecin ayd erkri d¯m‘ vat hambaw ta– raÆelov nra masin, Tiroj aøaj œaraœar meøan: Bolor ayn mardkancic, oronq gnacel ¯in ayd erkir˚ hetaxow– zelow, Œrkowecin miayn Naw¯i ordi Yesown ew YeŒon¯i ordi Qaˇ¯b˚: Movs¯s˚ bolor isray¯lacinerin haˇordec Tiroj ays patgamner˚, ew ßoˇovowrd˚ meÆap¯s sgac: Vaˇ a– øawØtean ver kenalov‘ mardik bar´racan leran gaga¸˚ ew asacin Movs¯sin. ¡Menq, aha, patrast enq gnalow ayn teˇ˚, or T¯r˚ xostacel ¯ mez, orovhetew meˇq enq gorÆel¿: Movs¯s˚ patasxanec. ¡Inœo?w zanc aøaq Tiroj xØsq˚: Dowq yajoˇow¸iwn œ¯q ownenay: Mi— gnac¯q, orovhe– tew T¯r˚ ´ez het œ¯, dowq k’˚nkn¯q ´er ¸ænamineri ´eøqic: Amaˇ¯kacinern ow qananaciner˚ aynteˇ‘ ´er aøjewn en, ew dowq k’˚nkn¯q nranc sric: Qani or heøacaq Tirojic ew nran œansaciq, T¯r˚ ´ez het œi lini¿: Nranq, sakayn, œlsecin ow bar´racan leran gaga¸˚, bayc Tiroj owxti tapanakn ow Movs¯s˚ banakateˇiic œæarßowecin: Le– ran vray bnakowoˇ amaˇ¯kacinern ow qananaciner˚ i– jan, harowaÆelov srakotor arecin nranc‘ hetapndelov minœew Herma: VerapraÆner˚ veradar´an banakateˇi:

31

32 33

34

35

36

37, 38

39 40

41 42

43

44

45

46

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r isray¯laci– 15, 2 nerin ew asa— nranc. ¡Erb mtn¯q ´er bnakow¸ean erkir˚,

15. 3–20 3

4

5

6

7 8 9

10 11

12 13

14 15

16 17 18, 19 20

ΦOWER

258

or es talow em ´ez, oˇjak¯zner ar¯—q Tiroj hamar, linen dranq owxti aøi¸ov arowoˇ kamawor ew kam ´er tØna– katarow¸iwnneri aø¸iw matowcowoˇ nowiraberow¸iwnner, orp¯szi dranq, orp¯s anowæ bowrmownq, Tiroj˚ ˚ndowneli li– nen: E¸¯ zohaberow¸iwn˚ arjaø ¯ kam oœxar, zohaberoˇ˚ Tiroj˚ ¸oˇ matowci naew qaøord him¯n iwˇov howncowaÆ m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr: Oˇjak¯z ew zoh matow– celis k˚ nowiraber¯q naew qaøord him¯n gini. iwraqanœiwr zohaberowoˇ gaøan hamar k˚ zohaberes nran hasnoˇ œa– Œov gini, orp¯szi da Tiroj hamar anowæ bowrmownq lini: Xoy oˇjakizelis kam zohaberelis m¯k errord him¯n iwˇov howncowaÆ erkow tasnerord ˚ntir aliwr k˚ nowiraberes: K˚ matowces k¯s him¯n gini orp¯s anowæ bowrmownq Tiroj hamar: E¸¯ Tiroj Œrkow¸ean owxt˚ Œaøaworelow hamar oˇjak¯z kam zoh k˚ matowces arjaøneric, zowaraki het k¯s him¯n iwˇov howncowaÆ ereq tasnerord ˚ntir aliwr k˚ nowiraberes, orp¯s now¯r k¯s him¯n gini‘ ibrew anowæ bowr– mownq Tiroj hamar: Noyn kerp k˚ varowes m¯k zowaraki, m¯k xoyi, m¯k gaøan, m¯k oœxari kam ayÆi d¯pqowm, ˚st dranc ¸owi: Inœ or an¯q m¯ki hamar, noyn˚ k’an¯q miw– si hamar, ˚st dranc ¸owi: Bolor isray¯laciner˚ ayd– p¯s p¯tq ¯ varowen‘ noynpisi ˚nÆaner p¯tq ¯ matowcen ibrew anowæ bowrmownq Tiroj hamar: E¸¯ orew¯ Øtarakan gay ´er erkir˚ ´er m¯j bnakowelow hamar kam ÆnowaÆ li– ni ´er erkrowm, ˚nÆay ¸oˇ matowci orp¯s anowæ bowrmownq Tiroj hamar: Inœp¯s dowq ¯q anowm, noynp¯s ¸oˇ anen Ø– tarakann ow Tiroj ßoˇovowrd˚: Miewnoyn Ør¯nq˚ p¯tq ¯ gorÆi e—w ´ez hamar, e—w ´ez het bnakowoˇ Øtarakanne– ri hamar: Da yawitenakan Ør¯nq p¯tq ¯ lini ´er bolor serowndneri hamar: Inœpisin dowq ¯q, aydpisin ¯l p¯tq ¯ lini Øtarakan˚ Tiroj aøjew: Miewnoyn Ør¯nq˚ p¯tq ¯ gorÆi, miewnoyn partakanow¸iwn˚ piti ownenaq e—w dowq, e—w ´er m¯j bnakowoˇ Øtarakan˚¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r isray¯lacinerin ew asa— nranc. ¡Erb dowq mtn¯q ayn erkir˚, owr piti tanem ´ez, ew ow– t¯q erkri hacic, Tiroj˚ orp¯s has k˚ taq ¸¸xmorov howncowaÆ hacic: Tiroj˚ orp¯s has hac k˚ tan¯q, ayn k˚

259

ΦOWER

15. 21–35

yatkacn¯q Tiroj˚ ibrew kalic stacowaÆ ow matowcowaÆ has: Ayd hac˚ Tiroj˚ nowiraberowoˇ has ¸oˇ lini: Ayd– p¯s k˚ varow¯q sernd¯serownd: E¸¯ meˇanœ¯q ew œkatar¯q ayn bolor patowiranner˚, or T¯r˚ towec Movs¯sin, inœ– p¯s naew ayn hramanner˚, or T¯r˚ Movs¯si mijocov tow– ec ´ez ayn Ør˚, erb T¯r˚ ays patowiranner˚ towec ´ez ew ´er yetagay serowndnerin, e¸¯ ßoˇovowrdn akamay me– ˇanœi, apa ßoˇovowrd˚ naxric berowaÆ oœ aratawor mi zowarak ¸oˇ oˇjak¯z ani ibrew Tirojn ˚nÆayaberowoˇ a– nowæ bowrmownq: Nowiraberowm˚ p¯tq ¯ lini anariwn, ayl– ew‘ mi noxaz meˇqeri qawow¸ean hamar: Qahanan dra– nov qawaÆ k˚ lini isray¯laci amboˇj ßoˇovrdi meˇqer˚ ew ¸oˇow¸iwn k˚ tay nranc, orovhetew akamay ¯r meˇanœel ßoˇovowrd˚: Nranq Tiroj hand¯p akamay gorÆaÆ irenc meˇqeri hamar orp¯s ˚nÆay p¯tq ¯ Tiroj˚ zoh matowcen: Aysp¯s ¸oˇ qawowen bolor isray¯lacineri ew Øtarakan– neri meˇqer˚, orovhetew akamay gorÆaÆ meˇqer˚ verabe– rowm en amboˇj ßoˇovrdin: E¸¯ m¯k˚ akamay meˇq gorÆi, ¸oˇ mi tarekan ¯g owl matowci meˇqeri qawow¸ean ha– mar: Qahanan dranov qawaÆ k˚ lini akamay meˇanœaÆ an´i‘ Tiroj aøjew akamay meˇq gorÆoˇi meˇqer˚, orp¯s– zi qawow¸iwn lini nra hamar: Teˇabnak isray¯lacineri ew nranc m¯j bnakow¸iwn hastataÆ Øtarakani hamar ¸oˇ gorÆi miewnoyn Ør¯nq˚, e¸¯ nrancic orew¯ m¯k˚ akamay meˇq ¯ gorÆel: E¸¯ teˇabnak˚ kam Øtarakan˚ meˇan– œi meÆamtabar kam gitakcØr¯n, apa na zayracraÆ k˚ lini AstÆown: Ayd mard˚ ¸oˇ veranay ir ßoˇovrdi mijic, orovhetew anargowm ¯ Tiroj xØsq˚ ew xaxtowm nra pa– towiranner˚: Jnjowelov ¸oˇ jnjowi ayd mard˚ ir ßoˇovrdi mijic, orovhetew ir meˇqeri hamar inqn ¯ meˇawor¿: Is– ray¯lacinern aynteˇ‘ anapatowm ¯in: Nranq tesan mi mard, or æaba¸ Ør˚ Œayt ¯r hawaqowm: Nran tesnoˇne– r˚ æaba¸ Ør˚ Œayt hawaqoˇin berecin Movs¯si, Aharoni ow isray¯laci amboˇj ßoˇovrdi mØt ew bantarkecin, o– rovhetew œ¯in karoˇanowm oroæel, ¸¯ inœ anen nran: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Mahowan ¸oˇ datapar– towi ayd mard˚: Amboˇj ßoˇovowrd˚ qarerov ¸oˇ qarkoÆi

21 22 23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34 35

15. 36–16. 11 36

37, 38

39

40

41

16

2

3

4 5

6

7 8 9

10

11

ΦOWER

260

nran¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ nran banakateˇiic dowrs be– rec ew qarkoÆec nran, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r isray¯lacine– ri het ew asa— nranc, or irenc zgestneri Æayrerin Æo– per karen, isk Œeæeri Æoperi vray kapoyt ¸el dnen: Ays Æoper˚ ´er zgestneri vray piti linen, orp¯szi tesne– lov dranq‘ yiæ¯q Tiroj patowiranner˚ ew katar¯q dranq: Ayspisov dowq œ¯q æeˇowi ´er mtqi ow aœqeri cankow¸iwnne– rin hetewelov ow œ¯q poønkanay: K˚ yiæ¯q ow k˚ katar¯q im bolor patowiranner˚, ´er AstÆow aøjew maqowr k˚ lin¯q, qanzi es em ´er T¯r AstowaÆ˚, or ´ez haneci Egiptaci– neri erkric, orp¯szi ´er AstowaÆ˚ linem: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚¿: XØsecin Ξewii ordi Kaha¸i, sra ordi Isahaøi ordi Korx˚, fiowb¯ni ordi Eˇiabi ordiner Da¸ann ow Abiron˚, fiowb¯ni ordi ffiaˇ¯¸i ordi fflnan˚, ew irar het paymana– worowelov‘ ˚mbostacan Movs¯si d¯m: Sranc miacan naew isray¯lacineric erkow hariwr yisown tˇamardik‘ ßoˇovrdi aøajnordner, xorhrdakanner ow anowani mardik: Nranq miacan Movs¯si ow Aharoni d¯m ew asacin. ¡Bawaka—n ¯, haskac¯—q, or ßoˇovowrd˚ maqowr ¯, ew T¯r˚ nra m¯j ¯: Ard, inœo?w ¯q ´ez Tiroj ßoˇovrdic bar´r dasowm¿: Ayd lselov‘ Movs¯s˚ eresnivayr ˚nkaw getin ew dimelov Korxin ow nra bolor mardkanc‘ asac. ¡AstowaÆ ayci ekaw, ˘anaœec iwrayinnerin ew maqowrnerin ow nranc ir mØt aøaw: Owm or œ˚ntrec, ir mØt œaøaw: Ard, aysp¯—s ar¯q. Ko—rx, dow ew qo mardik bowrvaøner aø¯q, dranc m¯j krak dr¯q, kraki vray xownk, or vaˇ˚ xnkark¯q Tiroj aøaj: T¯r˚ owm or ˚ntri, na— ¯ sowrb: Bawaka—n ¯ ´ez, Ξewii— ordiner¿: Mov– s¯sn asac Korxin. ¡Lsec¯—q in´, Ξewii— ordiner: Mi?¸¯ qiœ ban ¯ ´ez hamar, or Isray¯li AstowaÆ˚ ´e—z aøan´– nacrec ir ßoˇovrdi mijic ew ´e—z mer´ecrec iren, orp¯szi spasawor¯q Tiroj xoranowm ew ßoˇovrdin Æaøayelow ha– mar kangn¯q nra aøjew: ff¯? or na qez ew qez het qo bolor eˇbayrnerin‘ Ξewii yetnordnerin ir mØt vercrec: Hima pahanjowm ¯q qahana?y ¯l daønal: Dranov dow ew qo mar– dik AstÆow d¯m ¯q elnowm: Mi?¸¯ œgit¯q, ¸¯ ov ¯ Aharon˚,

261

ΦOWER

16. 12–28

or nra d¯m ¯q trtnjowm¿: Ew Movs¯s˚ mard owˇarkec, or kanœen Eˇiabi ordiner Da¸anin ow Abironin: Sranq a– sacin. ¡ffenq gay: Mi?¸¯ qiœ ban ¯ ayn, or mez hanecir Egiptosic, owr ka¸ ow meˇr ¯r bxowm, orp¯szi spanes mez aysteˇ‘ anapatowm: Isk hima mez sasto?wm es ew do?w es ˇekavar˚: Mi?¸¯ dow mez berel es mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ bxowm, ew mez daæter ow ayginer es ßaøangow¸iwn towel aynteˇ: Mer aœqern ¯l Œores, qez mØt œenq gay¿: Movs¯s˚ xist daønacaw ew Tirojn asac. ¡Mi— ˚ndownir nranc zohaberow¸iwnner˚, orovhetew nrancic es oœinœ œem aøel ew nrancic orew¯ m¯ki hand¯p anardar ban œem a– rel¿: Ew Movs¯sn asac Korxin. ¡Maqri—r qo mardkanc, ew aøawØtean Tiroj aøaj patrast eˇ¯q dow ew Aharo– n˚: Iwraqanœiwr˚ ¸oˇ aøni ir bowrvaø˚ ew dra m¯j xownk ¸oˇ dni: Iwraqanœiwrn ir bowrvaø˚ matowci Tiroj˚‘ ˚n– dam¯n˚ erkow hariwr yisown bowrvaø: Dow ew Aharon˚ noy– np¯s matowcec¯—q ´er bowrvaøner˚¿: Nranq krak drecin dranc m¯j, kraki vray xownk lcrin, ew Movs¯sn ow Aharo– n˚ kangnecin vkayow¸ean xorani døan˚: Korxn ir bo– lor mardkanc hawaqec nranc dimac, vkayow¸ean xorani døan mØt: Ew Tiroj Œaøq˚ erewac amboˇj ßoˇovrdin: T¯– r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡Heøac¯—q ayd ßoˇovrdi mØtic, or es miangamic kotorem sranc¿: Mov– s¯sn ow Aharon˚ eresnivayr ˚nknelov‘ asacin. ¡O—v Astow– aÆ, hogineri ow bolor marminneri AstowaÆ, e¸¯ mi mard meˇq ¯ gorÆowm, mi¸¯ amboˇj ßoˇovrdi? vray piti ¸aŒowi Tiroj zayroy¸˚¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØ– si—r ßoˇovrdi het ew asa—. ¡Heøac¯—q Korxi, Da¸ani ow Abironi bnakavayri ærjapatic¿: Movs¯s˚ ver kacaw ew gnac Da¸ani ow Abironi mØt: Nra het gnacin naew isray¯lacineri bolor Æerer˚: Movs¯s˚ dimec ßoˇovrdin ew asac. ¡Heøac¯—q ayd xstasirt mardkanc vranneric, nranc oœ mi irin ´eøq œtaq, orp¯szi korstean œmatnow¯q dranc gorÆaÆ meˇqeri pat˘aøov¿: Nranq heøacan Kor– xi vrani æowrj˚ gtnowoˇ ßoˇovrdic, bayc Da¸ann ow Abi– ron˚, nranc kanayq, erexanern irenc irerov dowrs ekan ow kangnecin irenc vranneri døan mØt: Movs¯sn asac.

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21 22

23, 24

25

26

27

28

16. 29–42

29

30

31 32

33

34

35

36 37

38

39

40

41

42

ΦOWER

262

¡Sranov dowq k’imanaq, or T¯rn ¯ owˇarkel in´ ays bo– lor gorÆer˚ katarelow hamar, ew oœ ¸¯ es in´anic em a– nowm dranq. e¸¯ Da¸ann ow Abiron˚ meønen mardkayin sovorakan mahov, kam dranc patiß˚ mardkayin sovo– rakan patßi nman lini, apa T¯r˚ œ¯, or owˇarkel in´: Isk e¸¯ orew¯ nor næan coyc tay T¯r˚, erkirn ir era– x˚ bacelov kowl tay nranc, nranc ˚ntaniqnerin vran– nerov ow drancowm eˇaÆ am¯n inœov, oˇj-oˇj dßoxq ijnen nranq, owremn imac¯q, or ayd mardik zayracrel en Tiro– j˚¿: Erb Movs¯sn awartec ays xØsqer˚, nranc otqi tak patøowec erkir˚, bacowec getin˚ ew kowl towec nranc ow nranc ˚ntaniqnerin, Korxin yaraÆ mardkanc ow nranc anasownnerin: Nranq ew nranc ownecaÆner˚ oˇj-oˇj i– jan dßoxq, erkir˚ ÆaÆkec nranc, ew nranq veracan ßo– ˇovrdi mijic: Nranc æowrj˚ gtnowoˇ bolor isray¯laciner˚ nranc ˘iœ˚ lselov‘ Œaxowsti dimecin, orovhetew hawata– caÆ ¯in, ¸¯ gowc¯ erkirn irenc ¯l kowl tay: Tiroj owˇarkaÆ krakn ijaw ow ˘arakec ayn erkow hariwr yisown mardkanc, oronq xnkarkowm ¯in: T¯rn asac Movs¯sin ow Aharoni ordi Eˇiazar qahanayin. ¡Vercr¯—q hroy ˘arak dar´aÆ mardkanc pˇn´¯ bowrvaøner˚, isk Øtar krak˚ sŒøec¯—q heøow, orovhetew irenc hogineri d¯m meˇq gorÆoˇneri ayd bowrvaøner˚ srbagorÆowecin: Ayd bowrvaøner˚ drowagaÆoy ¸i¸eˇneri veraÆi—r ew drancov ÆaÆki—r zohaseˇan˚, orov– hetew dranq matowcowaÆ linelov Tiroj˚, srbagorÆowaÆ en: Dranq isray¯lacineri hamar azdanæan piti linen¿: A– haron qahanayi ordi Eˇiazarn aøaw hroy ˘arak dar´aÆ mardkanc matowcaÆ pˇn´¯ bowrvaøner˚, drancic zoha– seˇani hamar ¸i¸eˇ patrastec, orp¯szi isray¯laci– nerin yiæecni, or Aharonic œseraÆ orew¯ Øtar mard xownk dnelow hamar œmØtenay Tiroj˚, orp¯szi nra het ¯l œpata– hi ayn, inœ patahec Korxi ow nran yaraÆ amboxi het: Ayd ¯r T¯r˚ yaytnel Movs¯si mijocov: Heteweal Ørn is– ray¯laciner˚ trtnjacin Movs¯si ow Aharoni d¯m‘ aselov. ¡Dowq kotoreciq Tiroj ßoˇovrdin¿: Erb ßoˇovowrd˚ xow– ßec Movs¯si ow Aharoni vray, nranq dimecin d¯pi vka– yow¸ean xoran: Amp˚ iskoyn ÆaÆkec xoran˚, ew erewac

263

ΦOWER

16. 43–17. 9

Tiroj Œaøq˚: Movs¯sn ow Aharon˚ kangnecin vkayow¸e– an xorani aøjew: T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡Heøac¯—q ayd ßoˇovrdi mijic, or es miangamic oœnœacnem nranc¿: Movs¯sn ow Aharon˚ eresnivayr ˚nkan getin, ew Movs¯sn asac Aharonin. ¡Vercro—w bowrvaø˚, dra m¯j zohaseˇani vrayic vercraÆ krak di—r, dra vray xownk lcro—w, ætap ta—r banakateˇi ew qawow¸iwn xndri—r nranc meˇqeri hamar, orovhetew T¯r˚ zayracel ¯ ew sksel ¯ kotorel ßoˇovrdin¿: Aharonn aøaw bowrvaø˚, inœp¯s iren asel ¯r Movs¯s˚, ew gnac ßoˇovrdi mØt: Mardkanc koto– raÆn ard¯n sksowel ¯r: Aharon˚ xownk drec ew qawow¸iwn xndrec ßoˇovrdi gorÆaÆ meˇqeri hamar: Na kangnec spanowaÆ ow kendani mardkanc mijew, ew kotoraÆ˚ da– darec: KotorowaÆneri ¸iw˚ hasaw tasnœors hazar eØ– ¸˚ hariwr hogow‘ œhaæowaÆ Korxi pat˘aøov meøaÆner˚: Aharon˚ veradar´aw Movs¯si mØt, vkayow¸ean xorani dowø˚, ew kotoraÆ˚ dadarec:

43 44 45

46

47

48

49

50

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Dimi—r isray¯laci– 17, 2 nerin ew nrancic‘ nranc ceˇeri bolor iæxanneric m¯kakan gawazan a—ø ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri ¸owi‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow gawazan: Iwraqanœiwr iæxani anow– n˚ k˚ gres ir gawazani vray: Aharoni anown˚ k˚ gres ir 3 gawazani vray: Isray¯li am¯n mi ceˇ m¯k gawazan ¯ talow ˚st ir nahapetneri ˚ntaniqneri: Dranq k˚ dnes vka– 4 yow¸ean xoranowm, orov piti erewam qez aynteˇ: Φoˇ 5 Æaˇki ayn mardow gawazan˚, orin es k’˚ntrem: Dranov k˚ veracnem ´er d¯m owˇˇowaÆ isray¯lacineri trtownj˚¿: Movs¯sn ayd haˇordec isray¯lacinerin, ew nranc iæxan– 6 ner˚ nran towecin irenc gawazanner˚. am¯n mi iæxan towec m¯k gawazan‘ ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniq– neri, ˚ndam¯n˚ tasnerkow gawazan: Dranc m¯j ¯r naew Aharoni gawazan˚: Movs¯sn ayd gawazanner˚ drec Ti– 7 roj aøjew, vkayow¸ean xoranowm: Yajord Ør˚ Movs¯sn ow 8 Aharon˚ mtan vkayow¸ean xoran ew tesan, or Æaˇkel ¯ Ξewii tan koˇmic trowaÆ Aharoni gawazan˚. na ˘iwˇer ¯r ar´akel, Æaˇkel ew ˚nkoyz bønel: Movs¯s˚ gawazannern 9 aøaw Tiroj aøajic ew coyc towec bolor isray¯lacinerin:

17. 10–18. 8 10

11 12

13

18

2

3

4

5

6

7

8

ΦOWER

264

Nranq tesan ayd: Am¯n m¯kn aøaw ir gawazan˚: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aharoni ayd gawazan˚ di—r miws vkayow– ¸iwnneri koˇqin i pah, orp¯s næan anhnazand ordineri, orp¯szi dadari nranc trtownjn im d¯m, ew nranq œmeø– nen¿: Movs¯sn ow Aharon˚ arecin aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin. nranq aydp¯s ¯l arecin: Isray¯laci– nern asacin Movs¯sin. ¡Menq kotorwowm, korœowm, nowazowm enq: Ov or mØtenowm ¯ Tiroj xoranin, meønowm ¯: Mi?¸¯ menq ispaø piti oœnœananq¿: T¯r˚ xØsec Aharoni het ew asac. ¡Dow, qo ordinern ow qo nahapetakan ˚ntaniq˚ patasxanatow ¯q srba– rani spasaworow¸ean nkatmamb katarowoˇ meˇsagor– Æow¸iwnneri hamar, bayc miayn dow ew qo ordinern ¯q krelow ´er qahanayagorÆow¸ean ßamanak ´er kataraÆ zan– canqneri patasxanatowow¸iwn˚: Qez mØt vercrow qo eˇbayrnerin‘ qo naxord˚ eˇoˇ Ξewii serndic‘ qo hØr ce– ˇic, ew nranq ¸oˇ mianan ow ¸oˇ Æaøayen qez: Vkayow¸e– an xoranowm, sakayn, piti spasawor¯q dow ew qez het qo ordiner˚: Ξewtaciner˚ piti Æaøayen qez ew vkayow¸ean xorani pahapanner˚ piti linen, bayc nranq im sowrb spasqin ow zohaseˇanin œp¯tq ¯ mer´enan, orp¯szi e—w nranq, e—w dowq œmeøn¯q: Nranq piti mianan qez, or ka– tarowi vkayow¸ean xorani pahpanow¸iwnn ˚st xorani bolor Æaøayow¸iwnneri: Oœ mi Øtarazgi mard qez œpi– ti mØtenay: Dowq inqnerd k˚ spasark¯q srbow¸iwnnern ow zohaseˇan˚, orp¯szi isray¯lacineri vray aylews œijni Tiroj barkow¸iwn˚: Es isray¯lacineri mijic, orp¯s Ti– roj˚ trowaÆ ˚nÆay, vercri ´er ˇewtaci eˇbayrnerin, or– p¯szi nranq spasarken vkayow¸ean xoranowm, isk dow ew qez het qo ordiner˚ var¯q qahanayow¸ean paætØn˚, an¯q zohaseˇanin veraberoˇ bolor gorÆer˚, varagoyri yetewowm gtnowoˇ masowm katar¯q qahanayakan ´er par– takanow¸iwnner˚, isk ayl azgi mard˚ e¸¯ mØtenay, mahow– amb piti patßowi¿: T¯r˚ xØsec Aharoni het ew asac. ¡Aha es ´ez yan´neci in´ nowiraberowaÆ ˚nÆaneri pah– panow¸iwn˚. isray¯lacineri in´ nowiraÆ am¯n inœ ibrew pargew talis em qez ow qo yetnordnerin. ew sa ¸oˇ yawi–

265

ΦOWER

18. 9–21

tenakan Ør¯nq lini: Aha sranq en sowrb ˚nÆaneric ´ez patkanoˇ baner˚. nranc bolor zancanqneri, nranc bo– lor meˇsagorÆow¸iwnneri hamar in´ nowiraberowoˇ nranc bolor now¯rneric, nranc bolor zoheric qez ew qo ordinerin baßin piti hasni: Sowrb vayrerowm k’owt¯q dranq. ov or arow ¯, karoˇ ¯ owtel ayn. miayn dow ew qo arow zawakner˚. ew qez hamar dranq sowrb piti linen: Λez piti patka– nen naew isray¯lacineri matowcaÆ berqi aøajin ptowˇ– ner˚: Bolor zohaberow¸iwnner˚ talis em qez ew qez het‘ qo tˇanerin ow aˇjiknerin: Sa ¸oˇ yawitenakan Ør¯nq lini: Qo tan˚ am¯n maqowr mard ¸oˇ owti ayn: Tiroj˚ matowcowaÆ berqi ˚ntir iwˇ˚, ˚ntir ginin ew ˚ntir core– n˚ qez em talis: Irenc erkri hacaboyseri am¯n aøajin berq˚, or Tirojn en matowcowm, ¸oˇ qez patkani: Qo ta– n˚ am¯n maqowr mard ¸oˇ owti ayn: Isray¯lacineric in´ nowiraberowoˇ am¯n inœ qez ¸oˇ patkani: Am¯n mi aøaj– naÆin, mard ¸¯ anasown, or Tirojn en nowirowm, ¸oˇ qez patkani: Yet k˚ gnes miayn mardkanc andraniknerin: Yet k˚ gnes naew anmaqowr anasownneri aøajnaÆinner˚: Yetgnowm˚ ¸oˇ teˇi ownenay Ænndic m¯k amis ancnelowc yetoy, isk dra gin˚, ˚st srbarani sikˇi, hing sikˇ ¸oˇ lini, or˚ hawasar ¯ qsan dangi: Arjaøneri, oœxarneri ow ayÆeri aøajnaÆinner˚ yet œgnes, orovhetew maqowr en: Nranc ariwn˚ k˚ heˇes zohaseˇani mØt, isk ˘arp˚ ˚n– Æay k’anes ibrew anowæ bowrmownq Tiroj hamar: Mis˚ ¸oˇ patkani qez, inœp¯s ew kowrÆqn ow aj ¸ew˚: Srbow¸iwn– neric ayn am¯n˚, inœ or isray¯laciner˚ Tirojn en talis orp¯s towrq, qez em talis, qo zawaknerin ew qez het‘ qo tˇanerin ow aˇjiknerin: Da yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini, orovhetew da Tiroj aøaj Aˇi owxt ¯ qez hamar ew qez– nic yetoy qo serndi hamar¿: T¯r˚ xØsec Aharoni het ew asac. ¡Nranc erkrowm oœ mi ßaøangow¸iwn œpiti ownenas, ew dow nranc het oœ mi baßin œpiti ownenas, orovhetew es em qo baßinn ow ßaøangow¸iwn˚ isray¯lacineri m¯j¿: ¡Es Ξewii ordinerin ibrew ßaøangow¸iwn em talis isray¯la– cineri bolor ekamowtneri tasanordner˚ nranc ayn Æa– øayow¸ean hamar, or nranq piti kataren vkayow¸ean

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18 19

20

21

18. 22–19. 6 22

23

24

25, 26

27 28

29 30

31

32

19, 2

3

4

5 6

ΦOWER

266

xoranowm: Miws isray¯laciner˚ œp¯tq ¯ mer´enan vka– yow¸ean xoranin, orp¯szi mahacow meˇqer gorÆaÆ œlinen: Miayn ˇewtaciner˚ ¸oˇ spasarken vkayow¸ean xoranowm ew patasxan tan irenc gorÆaÆ meˇqeri hamar: Da ya– witenakan Ør¯nq ¸oˇ lini isray¯lacineri m¯j irenc bolor serowndnerowm: Ξewtaciner˚ ßaøangow¸iwn œp¯tq ¯ owne– nan, orovhetew isray¯lacineri ekamowtneri tasanord– ner˚, or yatkacnelow en Tiroj˚ ibrew towrq, toweci ˇew– tacinerin orp¯s ßaøangow¸iwn: Dra hamar ¯l asaci, or nranq ßaøangow¸iwn œpiti ownenan isray¯lacineri m¯j¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r ˇewtacine– ri het ow asa— nranc. ¡E¸¯ isray¯lacineric tasanord stanaq, or˚ es orp¯s ßaøangow¸iwn ´ez em towel, dowq ¯l dranic p¯tq ¯ towrq taq Tiroj˚‘ tasanordi m¯k tasn– erord˚: Λer towrq˚ piti ˚ndownowi ibrew kalowm gtnowoˇ coren ew hn´anowm eˇaÆ gini: Υst aydm ¯l dowq mas piti han¯q Tiroj˚ ayd towrqic, or piti stanaq isray¯laci– neric ibrew tasanord, ew dranic towrq piti taq Tiroj˚, Aharon qahanayin: Λer stacaÆ tasanordneric Tiroj˚ mas piti han¯q naew aøajin berqic: Dow ˇewtacinerin asa—. ¡Erb dranic ˚ntir˚ nowiraber¯q Tiroj˚, da p¯tq ¯ ˚ndownowi ibrew kalowm gtnowoˇ coren ew hn´anowm eˇaÆ gi– ni: Dowq ew ´er ˚ntaniqner˚ da karoˇ ¯q owtel am¯n teˇ, orovhetew da ´er var´n ¯ vkayow¸ean xoranowm ´er ma– towcaÆ Æaøayow¸ean Œoxar¯n: Ew dra hamar dowq meˇq kraÆ œ¯q lini. erb or dranic towrq han¯q orp¯s srbow– ¸iwn Isray¯li ordinerin, srbow¸iwnner˚ pˇÆaÆ œ¯q lini ew œ¯q meøni¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Aharoni het ew asac. ¡Sa ¯ ayn Æisakarg˚, or T¯r˚ patowirec Movs¯sin‘ aselov. ¡Isra– y¯lacinerin asa—, or qez mØt beren oœ aratawor mi karmir erinj, or bÆawor ow lÆi tak mtaÆ œlini: Ayn k˚ yan´nes Eˇiazar qahanayin: Φoˇ hanen da banakateˇiic dowrs mi maqowr teˇ ew mor¸en nra aøjew: Eˇiazar˚ ¸oˇ aø– ni nra ariwnic ew eظn angam cani vkayow¸ean xorani dimac: Erinj˚ ¸oˇ ayren nra aøjew. dra mor¸˚, misn ow ariwn˚ ¸oˇ ayren ir aˇteˇiqi het: Qahanan ¸oˇ vercni

267

ΦOWER

19. 7–19

mi eˇewnow Œayt, zopay ow karmir ¸el ew neti ayrowoˇ erin– ji vray: Qahanan ir hagowstnern ow marmin˚ lowanalowc yetoy ¸oˇ mtni banakateˇi: Qahanan, sakayn, minœew erekoy anmaqowr ¸oˇ hamarowi: Erinjn ayroˇ˚ jrov ¸oˇ lowanay ir hagowstnern ow marmin˚ ew anmaqowr hamar– owi minœew erekoy: Mi maqowr mard ¸oˇ hawaqi ayrowaÆ erinji moxir˚ ew kowtaki banakateˇiic dowrs mi maqowr teˇ: Isray¯laci ßoˇovrdi hamar da piti pahowi orp¯s meˇqeri maqrman jowr, qani or da srbow¸iwn ¯: Erinji moxir˚ hawaqoˇ˚ ¸oˇ lowanay ir marminn ow hagowstner˚ ew anmaqowr hamarowi minœew erekoy: Da isray¯laci ßoˇo– vrdi ow nra mØt aproˇ Øtarakanneri hamar yawitena– kan Ør¯nq ¸oˇ lini¿: ¡Ov or dipœi meøaÆ mardow dia– kin, eظn Ør ¸oˇ anmaqowr hamarowi: Na p¯tq ¯ maqrowi errord ow eظnerord Ører˚, oric yetoy maqowr k˚ hamar– owi: Isk e¸¯ errord ow eظnerord Ører˚ œmaqrowi, maqowr œi hamarowi: Ov or dipœi meøaÆ kam meønelow vray eˇoˇ mardow diaki ow œmaqrowi, na pˇÆaÆ ¯ linowm Tiroj xora– n˚: Ayd mard˚ ¸oˇ veranay isray¯lacineri mijic: Qani or meˇqeri maqrman jowr œcanowec nra vray, na anmaqowr ¯, orovhetew nra anmaqrow¸iwn˚ mnowm ¯ nra m¯j: Tan m¯j meønoˇ mardow masin Æisakarg˚ hetewealn ¯. ov or mtni ayd town˚, ew inœ or kay ayd tan m¯j, ¸oˇ anmaqowr hamarowi eظ˚ Ør: Bac, kaŒariœov œÆaÆkowaÆ kam be– ran˚ œkapaÆ orew¯ aman anmaqowr ¸oˇ hamarowi: Ov or daætowm bnakan kam bøni mahov meøaÆ mardow diaki, os– kori kam gerezmani dipœi, eظn Ør ¸oˇ piˇÆ hamarowi: Anmaqowr hamarowaÆi hamar ¸oˇ aønen meˇqeri maqr– man hamar ayrowaÆ erinji moxric, dnen mi amani m¯j ew vran jowr awelacnen: Maqowr mi mard ¸oˇ vercni zopan ew ayn sowrb jri m¯j ¸a¸axelov‘ cani tan, kahkarasow, amanneri, aynteˇ gtnowoˇ mardkanc vray, inœp¯s naew mardow oskorin, bnakan kam bøni mahov meøaÆ mardow diakin kam gerezmanin ´eøq towaÆ mardow vray: Mi ma– qowr mard errord ow eظnerord Ører˚ ayd anmaqowr mardow vray jowr ¸oˇ cani, ew na eظnerord Ør˚ maqowr ¸oˇ ha– marowi: Na jrov ¸oˇ lowanay ir hagowstnern ow marmin˚

7

8

9

10

11 12

13

14

15 16

17

18

19

19. 20–20. 12 20

21

22

20

2 3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

ΦOWER

268

ew minœew erekoy anmaqowr ¸oˇ hamarowi: Ayn mard˚, or anmaqowr ¯, bayc œi cankanay maqrowel, ¸oˇ veranay ir ßoˇovrdi mijic, orovhetew na Tiroj srbarann ¯ pˇÆel, meˇqeri maqrman jrov œi lowacowel ew anmaqowr ¯: Da ´ez hamar yawitenakan Ør¯nq ¸oˇ lini: Meˇqeri maqrman low– acowm kataroˇ˚ p¯tq ¯ lowanay ir hagowstner˚: Ov or dipœowm ¯ meˇqeri maqrman ayd jrin, na minœew erekoy an– maqowr ¸oˇ hamarowi: Inœi ¯l or dipœi anmaqowr˚, minœew erekoy ¸oˇ da anmaqowr hamarowi, isk ov dipœi anmaqowr mardown, na ¯l minœew erekoy anmaqowr ¸oˇ hamarowi¿: Isray¯laciner˚ amboˇj ßoˇovrdi het aøajin amsin e– kan Sinayi anapat, ew ßoˇovowrd˚ banakateˇi drec Kad¯sowm: Mariam˚ vax˘anowec aynteˇ ow aynteˇ ¯l ¸a– ˇowec: Ψoˇovowrd˚ xmelow jowr œown¯r, owsti hawaqowec Movs¯si ow Aharoni glxin: Movs¯si d¯m gangatowelov‘ mardik asowm ¯in. ¡Aweli law k˚ lin¯r, e¸¯ menq ¯l meøn¯inq, erb Tiroj aøjew kotorwowm ¯in mer eˇbayrner˚: Inœo?w Ti– roj ßoˇovrdin bereciq ays anapat˚, or kotorowenq menq ow mer anasownner˚: Inœo?w haneciq mez Egiptacineri erkric, or ganq hasnenq ays vat teˇ˚, owr o—œ serm k˚ lini canel, o—œ sex kay, o—œ ayginer, o—œ nøneniner ew o—œ isk xmelow jowr¿: Movs¯sn ow Aharon˚ ßoˇovrdi mØtic gna– cin vkayow¸ean xorani dowø˚ ew eresnivayr ˚nkan getin: Ew Tiroj Œaøq˚ erewac nranc: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. Vercro—w gawazan˚, dow ew qo eˇbayr Aharon˚ ßoˇovrdin hawaqec¯—q, nranc nerkayow¸eamb asac¯—q ayd apaøaßin, ew na k˚ tay ir jowr˚: Ayd apaøaßic jowr k˚ han¯q ew k˚ xmecn¯q ßoˇovrdin ow nranc anasownnerin¿: Movs¯sn aøaw Tiroj aøjew gtnowoˇ gawazan˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel iren: Movs¯sn ow Aharon˚ ßoˇovrdin hawaqe– cin apaøaßi dimac: Movs¯sn asac nranc. ¡Lsec¯—q in´, apstambne—r, hnarawo?r ¯, or ays apaøaßic ´ez hamar jowr hanenq¿: Ew Movs¯sn ir ´eøq˚ bar´racnelov‘ erkow angam harowaÆec apaøaßin: Aøat jowr bxec, ew ßoˇo– vowrdn ow anasownner˚ xmecin: T¯rn asac Movs¯sin ow Aharonin. ¡Qani or dowq in´ œhawataciq, or es karoˇ em in´ srbacnel isray¯lacineri aøjew, owsti dowq ayd ßo–

269

ΦOWER

20. 13–28

ˇovrdin œ¯q aøajnordi ayn erkir˚, or dranc em towel¿: Ayd aˇbiwr˚ koœowec Haka˘aøow¸ean jowr, orovhetew is– ray¯laciner˚ haka˘aøel ¯in Tiroj aøjew: Ew na srbacaw nranc m¯j: Movs¯s˚ Kad¯sic patgamaworner owˇarkec edomacineri arqayi mØt ew asac. ¡Aysp¯s en asowm qo eˇbayr isray¯laciner˚. ¡Dow inqd teˇeak es ayn bolor neˇow¸iwnnerin, or krecinq menq, ¸¯ inœp¯s mer hayre– r˚ gnacin Egiptos, owr pandowxt ¯inq erkar ßamanak, ¸¯ egiptaciner˚ inœqan œarœarecin mez ow mer hayrerin: Menq boˇoq bar´racrinq Tiroj aøjew, na lsec mer ´ayn˚ ew hreætak owˇarkelov‘ mez hanec Egiptosic: Ew hima menq Kad¯s qaˇaqowm enq, qo erkri sahmanneri mØt: Ard, pi– ti ancnenq qo erkrov: Menq o—œ qo daæterov k’ancnenq, o—œ qo ayginerov, o—œ isk jowr k˚ xmenq qo jrhorneric: Arqowni ˘anaparhnerov k˚ gnanq, aj kam ´ax œenq æeˇowi, min– œew or dowrs ganq qo sahmanneric¿: Edomacineri arqan nranc asac. ¡Im erkrov œancn¯q, apa ¸¯ oœ paterazmi k’elnem ´er d¯m¿: Isray¯lacinern asacin nran. ¡Leran mØtov k’ancnenq: E¸¯ menq ow mer hØter˚ xmenq qo jric, qez dra gin˚ k˚ tanq: Menq æat ban œenq pahanjowm, ¸oˇ ancnenq leran mØtov¿: Na patasxanec. ¡ffancn¯q im erkrov¿: Ew edomaciner˚ isray¯lacineri d¯m elan meÆ ow law zinowaÆ zØrqov: Edomaciner˚ œcankacan isray¯– lacinerin ˘anaparh tal irenc erkri sahmanneri mijov, owsti isray¯laciner˚ xowsaŒecin nrancic: Nranq Ka– d¯sic dowrs galov‘ ekan Hor leø˚: T¯r˚ Hor leran vray, E– domacineri erkri sahmani mØt, xØsec Movs¯si ow Aharo– ni het ew asac. ¡Aharon˚ meønelov ¸oˇ mianay ir nax– nineri meøelnerin: Na œi mtnelow ayn erkir˚, or es towel em isray¯lacinerin, orovhetew dowq in´ barkacriq Haka˘a– øow¸ean jri harcowm: Aharonin ow nra ordi Eˇiazarin amboˇj ßoˇovrdi nerkayow¸eamb bar´racro—w Hor leø˚: A– haroni vrayic hani—r nra patmow˘an˚ ew ayn hagcro—w nra ordi Eˇiazarin, ew Aharonn aynteˇ ¸oˇ meøni ow mianay ir naxnineri meøelnerin¿: Movs¯sn arec aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel iren. na amboˇj ßoˇovrdi nerkayow¸e– amb Aharonin bar´racrec Hor leø˚, nra vrayic hanec

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

24

25 26

27

28

20. 29–21. 13

29 30

21

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

12 13

ΦOWER

270

nra zgestner˚ ew dranq hagcrec nra ordi Eˇiazarin: Aharon˚ meøaw leran gaga¸in, isk Movs¯sn ow Eˇiaza– r˚ ijan leøic: Amboˇj ßoˇovowrd˚ tesaw, or vax˘anowec Aharon˚, ew bolor isray¯laciner˚ eresown Ør oˇbacin A– haroni mah˚: Aradi qananaci arqan, or˚ bnakwowm ¯r anapatowm, lsec, or isray¯laciner˚ galis en A¸arini ˘anaparhov: Na paterazm mˇec isray¯lacineri d¯m ew nrancic ge– riner vercrec: Isray¯laciner˚ Tiroj het owxt anelov‘ asacin. ¡E¸¯ mer ´eøq˚ yan´nes ayd ßoˇovrdin, menq nran ow nra qaˇaqner˚ k˚ korÆanenq¿: T¯r˚ lsec isray¯laci– nerin ew qananacinerin matnec nranc ´eøq˚: Isray¯– laciner˚ nranc ow nranc qaˇaqner˚ korÆanecin ew ayd vayr˚ koœecin Nzovq: Hor leøic æarßowelov d¯pi Karmir Æov˚ tanoˇ ˘anaparhov, nranq ærjancecin Edom˚: Ψo– ˇovowrd˚ yowsahatowec ˘anaparhin ew sksec gangatowel AstÆowc ow Movs¯sic: Nranq asacin. ¡Inœo?w mez hane– cir Egiptosic, or mez ays anapatowm kotores: O—œ hac kay ew o—œ jowr: Menq zzowel enq ays xˇ˘owk snndic¿: T¯– r˚ kotoroˇ Ø´er owˇarkec ßoˇovrdin, oronq xay¸owm ¯in mardkanc. isray¯lacineric æater˚ meøan: Isray¯laci– ner˚ galov Movs¯si mØt‘ asacin. ¡Meˇq enq gorÆel, o– rovhetew œaraxØsel enq Tirojn ow qez: Ard, aˇØ¸i—r Ti– roj˚, or na mer mijic veracni ayd Ø´er˚¿: Movs¯sn aˇØ– ¸ec Tiroj˚ ßoˇovrdi hamar: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Dow mi pˇn´¯ Ø´ patrasti—r ew ayn di—r ´oˇi vray: Erb Ø– ´˚ mard xay¸i, ew Ø´ic xay¸owoˇ˚ nayi qo sarqaÆ Ø´in, k˚ Œrkowi¿: Movs¯s˚ pˇn´¯ Ø´ patrastec ew ayn drec ´oˇi vray: ffl´ic xay¸owoˇ˚, nayelov pˇn´¯ Ø´in, kendani ¯r mnowm: Isray¯laciner˚ ˘anaparh ˚nkan ow banaka– teˇi drecin fflbo¸owm: fflbo¸ic dowrs galov‘ banakate– ˇi drecin Aqeˇgayowm‘ anapati ayn koˇmowm, or˚ Mova– bi dimac ¯ gtnwowm, nranic arewelq: Aynteˇic ¯l dowrs galov‘ banakateˇi drecin Zared ´orowm: Aynteˇic ¯l dowrs galov‘ banakateˇi drecin Aønonic ayn koˇm, a– napatowm, amorhacineri sahmanneri elqi mØt. Aønon˚ gtnwowm ¯ movabacineri ow amorhacineri sahmanneri mi–

271

ΦOWER

21. 14–29

jew: Dra hamar ¯l grqowm growaÆ ¯. ¡Tiroj paterazm˚ kraki matnec Zovobn ow Aønoni ´or˚: Na ´orowm bna– kowoˇnerin taraw bnakecnelow Σrowm, or˚ sahmanakic ¯r Movabin¿: Dranic ayn koˇm Jrhorn ¯r: Da ayn jrhorn ¯, ori masin T¯rn asac Movs¯sin. ¡Hawaqi—r ßoˇovrdin, or es nranc xmelow jowr tam¿: Ayn ßamanak isray¯laciner˚ jrhori mØt ays erg˚ ergecin. ¡ffiaøabanec¯!q ayn jrho– r˚, or Œorecin iæxanner˚, ayn xoracrin yˇkecin azge– ri ¸agaworner˚irenc ¸agaworow¸ean ew tirapetow¸ean ßamanak¿: Isray¯lacinern ayd jrhori mØtic gnacin d¯– pi Man¸anin, Man¸aninic‘ Manay¯l, Manay¯lic‘ Bamo¸, Bamo¸ic‘ Anay¯n, or˚ gtnwowm ¯ Movabacineri daætowm‘ KoŒaÆoy koœowaÆ leran gaga¸i mØt, or nayowm ¯ d¯pi anapat: Movs¯sn amorhacineri arqayi mØt patga– maworner owˇarkec xaˇaˇow¸ean xØsqerov: Na asac. ¡Φo—yl towr ancnenq qo erkrov: Πanaparhov k˚ gnanq, œenq æeˇowi o—œ daæteri, o—œ ¯l aygineri m¯j ew o—œ isk qo jrhorneric jowr k˚ xmenq: Arqowni ˘anaparhov k˚ gnanq, minœew or ancnenq qo sahmanneric¿: Sehonn isray¯la– cinerin ¸oyl œtowec ancnel ir sahmannerov: Sehon˚ ha– waqec ir amboˇj ßoˇovrdin ow isray¯lacineri d¯m pa– terazmelow elaw anapatowm: Na ekaw Siasar ew pa– terazm mˇec isray¯lacineri d¯m: Isray¯laciner˚ nranc kotorecin ew tirecin nra erkrin Aønonic minœew Yabok, minœew Ammonacineri erkir˚, orovhetew Yazer˚ amona– cineri sahmann ¯r: Isray¯laciner˚ grawecin ayd ærja– ni bolor qaˇaqner˚ ew bnakowecin amorhacineri bolor qaˇaqnerowm‘ Esebonowm ow nra amboˇj ærjakayqowm, o– rovhetew Esebon˚ amorhacineri arqay Sehoni qaˇaqn ¯r: Na ancealowm paterazm ¯r mˇel movabacineri arqa– yi d¯m ow grawel nra amboˇj erkir˚ Aroyeric minœew Aønon: Dra hamar bolor vipergaknern asowm en. ¡Ek¯—q Esebon, or kaøowcowi ow barekargowi Sehoni qaˇaq˚, qanzi howr elaw Esebonic, ew boc‘ Sehoni qaˇaqic, ayrec minœew Mo– vab ew laŒec Aønoni ar´anner˚: Va!y qez, Mova—b, kora!r, Qamosi— ßoˇovowrd: Nranc ayrer˚ Œaxowsti matnowe– cin, nranc dowstrer˚ geri ˚nkanamorhacineri ¸agawori

14 15

16

17 18

19 20

21

22

23

24

25

26

27 28

29

21. 30–22. 7 30

31 32

33

34

35

22 2 3

4

5

6

7

ΦOWER

272

´eøq˚: Nranc serowndner˚ ¸oˇ kotorowen Esebonic min– œew Debon, ew nranc kanayq krakov borboqowecin Mova– bi vray¿: Isray¯laciner˚ bnakowecin amorhacineri bo– lor qaˇaqnerowm: Movs¯s˚ mard owˇarkec, or hetaxowzen Yazer˚: Isray¯laciner˚ grawecin ayn ow nra awanner˚ ew dowrs qæecin aynteˇ bnakowoˇ amorhacinerin: Aynteˇic isray¯laciner˚ dowrs ekan ow gnacin Basan tanoˇ ˘a– naparhov: Edrinayowm nranc d¯m paterazmi elaw Basa– ni ¸agawor fflg˚ ir amboˇj ßoˇovrdov: T¯rn asac Mov– s¯sin. ¡Mi— vaxecir nranic, orovhetew qo ´eøqn em mat– nel nran, nra amboˇj ßoˇovrdin ow nra amboˇj erkir˚: Nra het k˚ varowes aynp¯s, inœp¯s varowecir Esebonowm bnakowoˇ amorhacineri arqay Sehoni het¿: Ew isray¯– laciner˚ harowaÆecin nran, nra ordinerin ow nra amboˇj ßoˇovrdin, minœew or nrancic oœ mi mard kendani œmnac, ew irenq seŒakanacrin nranc erkir˚: Isray¯lacinern aynteˇic dowrs galov‘ banakateˇi drecin Movabi arewmtean masowm, Yordanan geti mØt, Eriqovi dimac: SepŒori ordi Baˇak˚ tesaw ayn am¯n˚, inœ isray¯lacinern arel ¯in amorhacinerin: Movaba– ciner˚ xist vaxecan ayd ßoˇovrdic, orovhetew nranq æat ¯in: Movabaciner˚ vaxecan isray¯lacineric, ows– ti nranq asacin Madiami Æerakoytin. ¡Hima isray¯la– ciner˚ mer ærjakayqowm gtnowoˇ am¯n inœ laŒowm en ayn– p¯s, inœp¯s arjaøn ¯ xßøowm daæti dalar xot˚¿: Sep– Œori ordi Baˇakn ayd ßamanak movabacineri arqan ¯r: Na patgamaworner owˇarkec B¯ori ordi Baˇaami mØt, ffia¸owrn qaˇaq˚, ir azgakicneri erkir˚, getezerqi mØt, orp¯szi kanœi nran ow asi. ¡Aha mi ßoˇovowrd ¯ dowrs e– lel Egiptosic, ÆaÆkel erkri eres˚ ew ijewanel in´ mØt: Ard, ari— in´ hamar aniÆi—r ays ßoˇovrdin, orovhetew in´anic owßeˇ ¯ na: Φerews karoˇananq kotorel nran– cic æaterin ow halaÆel mer erkric: Gitem, or ayn, inœ dow Ørhnowm es, ØrhnowaÆ ¯, ew inœ dow aniÆowm es‘ aniÆowaÆ ¯¿: Movabacineri Æerakoytn ow Madiami Æerakoyt˚ gnacin: Nranc ´eøqowm kar baxtagowæakow¸iwnneri hamar trow– eliq var´˚: Nranq ekan Baˇaami mØt ew yaytnecin Ba–

273

ΦOWER

22. 8–23

ˇaki patgamner˚: Baˇaamn asac nranc. ¡Ays giæer mnac¯—q aysteˇ, ew es patasxan ktam ayn baneri masin, inœ T¯r˚ k˚ yaytni in´¿: Ew movabaci iæxanner˚ giæere– cin Baˇaami mØt: AstowaÆ ekaw Baˇaami mØt ew nran asac. ¡Ovqe?r en ays mardik, or qez mØt en¿: Baˇaam˚ patasxanec AstÆown. ¡Movabacineri arqay SepŒori ordi Baˇakn ¯ owˇarkel nranc in´ mØt ew asel. ¡Aha mi ßoˇovowrd ¯ dowrs elel Egiptosic, ÆaÆkel erkri eres˚ ew ijewanel in´ mØt: Ard, ari— in´ hamar aniÆi—r nranc, orp¯szi ¸erews karoˇanam nranc kotorelov‘ halaÆel im erkric¿: AstowaÆ asac Baˇaamin. ¡Mi— gna nranc het ew mi— aniÆir ßoˇovrdin, orovhetew na Ørhneal ¯¿: A– øawØtean ver kenalov‘ Baˇaamn asac Baˇaki iæxan– nerin. ¡Veradar´¯—q ´er tiroj mØt, orovhetew AstowaÆ ¸oyl œi talis in´, or gam ´ez het¿: Movabaci iæxanne– r˚, ver kenalov, ekan Baˇaki mØt ow asacin. ¡Baˇaam˚ œkamecaw gal mez het¿: Baˇak˚ srancic ¯l aweli æat ew patowawor iæxanner owˇarkec: Baˇaami mØt galov‘ nranq asacin. ¡Aysp¯s ¯ asowm SepŒori ordi Baˇak˚. ¡Aˇaœowm em qez, ætap in´ mØt ari—, orovhetew meÆa– p¯s patowelow em qez, ew inœ ¯l ases, k’anem qez hamar: Ard, ari— in´ hamar aniÆi—r ays ßoˇovrdin¿: Patas– xan talov‘ Baˇaamn asac Baˇaki iæxannerin. ¡E¸¯ Baˇakn in´ angam ir tnov liq˚ arÆa¸ ow oski tay, es œem karoˇ otnaharel T¯r AstÆow xØsq˚, Tiroj˚ hakaøak meÆ kam Œoqr ban katarel: Ard, ays giæer mnac¯—q ays– teˇ, orp¯szi imanam, ¸¯ T¯r˚ ¯l inœ k’asi in´¿: Giæern AstowaÆ ekaw Baˇaami mØt ew asac nran. ¡Qani or qez kanœelow hamar en ekel ays mardik, ver kac gna— nranc het, bayc k’anes ayn, inœ es k’asem qez¿: Baˇaamn a– øawØtean ver kenalov‘ hametec ir ¯æ˚ ew gnac movabaci iæxanneri het: AstowaÆ xist barkacaw, or na gnowm ¯: AstÆow hreætak˚ ekaw, kangnec nra aøaj orp¯s haka– øakord: Baˇaam˚ nstel ¯r ir ¯æi vray, ew nra het ¯in ir erkow Æaøaner˚: Erb ¯æ˚ tesaw, or AstÆow hreætak˚ mer– kacraÆ sowr˚ ´eøqin Œakel ¯ ˘anaparh˚, mi koˇm qaæowec ˘anaparhic ew gnowm ¯r daæti mijov: Baˇaam˚ gawaza–

8

9 10

11

12 13

14

15 16

17

18

19 20

21

22

23

22. 24–40

24 25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39 40

ΦOWER

274

nov harowaÆec ¯æin, orp¯szi owˇˇi nran d¯pi ˘anaparh˚: AstÆow hreætak˚ kangnec aygineri aøowamijin: Aygine– r˚ ays ow ayn koˇmic cankapater own¯in: Σæ˚ tesnelov AstÆow hreætakin‘ netowec pati koˇm˚ ew ˘zmec Baˇaa– mi otq˚: Na sksec aweli sastik harowaÆel ¯æin: AstÆow hreætak˚ dar´eal gnac kangnec neˇ teˇowm, orteˇic ¯æn aylews œ¯r karoˇ aj kam ´ax ¸eqowel: Σæ˚ tesnelov Ast– Æow hreætakin‘ kqec Baˇaami tak: Baˇaam˚ barkacaw ew ¯æin harowaÆec gawazanov: AstowaÆ bacec ¯æi lezown, ew ¯æn asac Baˇaamin. ¡Qez i?nœ em arel, or errord an– gam harowaÆowm es in´¿: Baˇaamn ¯æin asac. ¡Orovhe– tew in´ ÆaˇrowÆanaki en¸arkecir: E¸¯ sowr lin¯r ´eøqis, k˚ xocot¯i qez¿: Σæn asac Baˇaamin. ¡Es ayn ¯æ˚ œe?m, ori vray dow heÆel es qo mankow¸ean Øric minœew aysØr: Es erbew¯ Æowlace?l em ow qez aysp¯s Æaøayel¿: Na patasxa– nec‘ o—œ: AstowaÆ bacec Baˇaami aœqer˚, ew na tesaw, or Tiroj hreætak˚ merkacraÆ sowr˚ ´eøqin kangnaÆ ¯ ˘ana– parhi vray: Na eresnivayr ˚nknelov‘ erkrpagec: AstÆow hreætakn asac nran. ¡Inœo?w errord angam harowaÆecir qo ¯æin: Es, aha, qez xangarelow em, orovhetew dow owˇiˇ ˘anaparhi vray kangnaÆ œes: Σæd in´ tesaw ow errord angam linelov mi koˇm qaæowec, ew e¸¯ in´nic œxowsaŒ¯r, hima es qez spanaÆ k˚ lin¯i, isk dran k˚ ¸oˇn¯i kenda– ni¿: Baˇaamn asac Tiroj hreætakin. ¡Meˇq em gorÆel, orovhetew œgit¯i, ¸¯ dow ¯ir ˘anaparhs Œakoˇ˚: Ard, e¸¯ qez cankali œ¯ gnals, k˚ veradaønam¿: AstÆow hreæ– takn asac Baˇaamin. ¡Gna— ays mardkanc het, bayc zgo—yæ eˇir ew xØsi—r ayn, inœ aselow em qez¿: Baˇaam˚ gnac Baˇaki iæxanneri het: Baˇak˚ lselov, or galis ¯ Ba– ˇaam˚, ˚ndaøaj gnac nran movabacineri qaˇaqowm, o– r˚ Aønoni‘ movabacineri sahmani mØt ¯: Baˇakn asac Baˇaamin. ¡Mard œe?m owˇarkel, or qez kanœen in´ mØt: Inœo?w œ¯ir galis in´ mØt. karÆowm ¯ir, ¸¯ i vi˘aki œ¯?i qez patowelow: Baˇaam˚ patasxanec Baˇakin. ¡Aha ekel em qez mØt: Ard, karo?ˇ em mi ban asel: Bayc k’asem ayn, inœ AstowaÆ k˚ dni im beran˚¿: Baˇaam˚ gnac Baˇaki het ew hasaw amaranocayin qaˇaq˚: Baˇak˚ arjaø ow

275

ΦOWER

22. 41–23. 13

oœxar mor¸ec ew owˇarkec Baˇaamin ow ayn iæxannerin, or nra het ¯in: Erb aøawØt eˇaw, Baˇakn ir het aøne– lov Baˇaamin‘ nran hanec Bahaˇi sean mØt ew aynteˇic nran coyc towec isray¯laci ßoˇovrdi mi mas˚:

41

Baˇaamn asac Baˇakin. ¡Aysteˇ in´ hamar eظ˚ ba– 23 gin kaøowci—r ew aysteˇ in´ hamar eظ˚ zowarak ow eظ˚ xoy patrasti—r¿: Baˇakn arec aynp¯s, inœp¯s iren a– 2 sel ¯r Baˇaam˚. na m¯kakan zowarak ow xoy oˇjak¯z a– rec am¯n mi bagini vray: Baˇaamn asac Baˇakin. ¡Dow 3 kangni—r qo zohi mØt, isk es gnam. gowc¯ AstowaÆ ˚n– daøaj galov‘ ereway in´: Ayn, inœ na coyc k˚ tay in´, k˚ haˇordem qez¿: Baˇak˚ kangnec ir matowcaÆ zohi mØt: Baˇaam˚ gnac AstÆown harcowm anelow: Na owˇiˇ aøaj 4 ¯r gnowm: AstowaÆ erewac Baˇaamin, ew Baˇaamn asac nran. ¡Eظ˚ bagin patrasteci ew am¯n mi bagini vray m¯kakan zowarak ow xoy oˇjakizeci¿: AstowaÆ Baˇaa– 5 mi beran˚ drec ays xØsqer˚. ¡Veradar´i—r Baˇaki mØt ew yaytni—r nran ayn, inœ asaci¿: Baˇaam˚ veradar´aw 6 Baˇaki mØt, or˚ kangnaÆ ¯r ir oˇjak¯zneri mØt: Aynteˇ ¯in naew movabaci bolor iæxanner˚: AstÆow hogin ijaw 7 Baˇaami vray, ew na aøaki ´ewov asac. ¡Movabacineri Baˇak arqan in´ kanœec Mijagetqic‘ Arewelqi leøneric, ew asac. ¡Ari nzovi—r Yakobin in´ hamar, nzovi—r naew Isray¯lin in´ hamar¿: Bayc es inœp¯?s nzovem nran, orin 8 T¯r˚ œi nzovowm, kam i?nœn aniÆem, or AstowaÆ œi aniÆowm: Leøneric em tesnowm nran, blowrneri bar´ownqic em nayowm 9 nran: Aha kay mi ßoˇovowrd, or aøan´in piti bnakowi, azgeri m¯j œpiti dasowi: O?v ¯ ˘ætel Yakobi serndi ¸i– 10 w˚, o?v ¯ haæowel Isray¯li ceˇer˚: Era!ni ¸¯ es meøn¯i ayd ardar mardkanc het, ew im yetnordner˚ lin¯in nra yet– nordneri nman¿: Baˇakn asac Baˇaamin. ¡Ayd i?nœ a– 11 recir: Es qez kanœeci im ¸ænaminerin aniÆelow hamar, isk dow Ørhnelov Ørhnecir nranc¿: Baˇaamn asac Ba– 12 ˇakin. ¡Mi?¸¯ qez œasaci, ¸¯ inœ or AstowaÆ im beran˚ dni, ayn ¯l k˚ haˇordem qez¿: Baˇakn asac nran. ¡Dar– 13 ´eal in´ het ari— mi owriæ teˇ, orteˇic isray¯lacinerin amboˇjow¸eamb œes tesni, ayl k˚ tesnes nranc mi mas˚:

23. 14–30 14

15

16

17

18

19

20 21

22

23

24

25 26

27

28 29

30

ΦOWER

276

Aynteˇic nranc aniÆi—r in´ hamar¿: Na vercrec nran ow gnac bar´ranist mi agarak, KoŒaÆoy leran gaga¸˚, aynteˇ kaøowcec eظ˚ bagin ew am¯n mi bagini vray zohec m¯kakan zowarak ow xoy: Baˇaamn asac Baˇakin. ¡Dow kangni—r qo zohi mØt, isk es gnam AstÆow mØt harcowm anelow¿: AstowaÆ ˚ndaøaj ekaw Baˇaamin, xØsq drec nra beran˚‘ aselov. ¡Veradar´i—r Baˇaki mØt ew yayt– ni—r aseliqs¿: Baˇaam˚ veradar´aw Baˇaki mØt, or˚ kangnaÆ ¯r ir oˇjak¯zi mØt: Nra het ¯in naew movaba– ci bolor iæxanner˚: Baˇak˚ harcrec nran. ¡I?nœ xØsec T¯r˚¿: Baˇaamn aøaki ´ewov patasxanec nran. ¡Ve—r kac, Baˇa!k, ew lsi—r, ibrew vkay aka—nj dir, o!v SepŒo– ri ordi: AstowaÆ mardow nman œ¯, or ar¸nanay, ew oœ ¯l mardow ordow nman, or spaønay: Dow asacir, ¸¯ œi ani, k’asi, bayc œi irakanacni: Ard, es hraman em stacel, or Ørhnem, owremn k’Ørhnem ew œem hraßarowi dranic: Ya– kobi serowndner˚ ¸oˇ neˇow¸iwn œkren, Isray¯li yetnord– ner˚ yognow¸iwn œzgan: Nranc T¯r AstowaÆ˚ irenc het ¯, iæxanneri Œaøqn ow patiw˚‘ nranc m¯j: Astowa—Æ nranc hanec Egiptosic, ew na mieˇjerowi nman ir vray Œaøq ¯ krowm: Yakobi yetnordneri m¯j kaxardow¸iwn anoˇ œkay, oœ ¯l Isray¯li yetnordneri m¯j‘ mogow¸iwn: Ψamanakin ¸oˇ yaytnowi Yakobi ow Isray¯li serowndnerin, inœ or kata– relow ¯ AstowaÆ: Aha ayd ßoˇovowrdn ibrew aøiwÆi koriwn otqi p¯tq ¯ elni ew ibrew aøiwÆ p¯tq ¯ parÆenay: Na œi qnelow, minœew œlaŒi ir zohin, œxmi xocotowaÆneri ariwn˚¿: Baˇakn asac Baˇaamin. ¡In´ hamar nran aniÆelov mi— aniÆir, ew oœ ¯l Ørhnelov Ørhnir nran¿: Patasxan ta– lov‘ Baˇaamn asac Baˇakin. ¡Qez het œxØseci?, œasaci?, ¸¯‘ ¡Inœ or AstowaÆ k’asi in´, ayn ¯l k’anem¿: Baˇakn a– sac Baˇaamin. ¡Ari— qez tanem mi ayl teˇ, gowc¯ da ha– ˘oy lini AstÆown, ew in´ hamar dow aynteˇic aniÆes isra– y¯lacinerin¿: Baˇak˚ Baˇaamin taraw katar˚ ffiogor leran, or˚ d¯pi anapat ¯ ´gwowm: Baˇaamn asac Baˇa– kin. ¡In´ hamar aysteˇ ews eظ˚ bagin kaøowci—r ew in´ hamar aysteˇ eظ˚ zowarak ow eظ˚ xoy patrasti—r¿: Baˇakn arec aynp¯s, inœp¯s nran asel ¯r Baˇaam˚. na

277

ΦOWER

24. 1–17

m¯kakan zowarak ow xoy oˇjakizec baginneri vray: Baˇaam˚ tesnelov, or Tiroj˚ ha˘eli ¯ Isray¯lin Ør– 24 hnel˚, aylews hmayow¸iwnneri œdimec, inœp¯s sovor ¯r, ayl eres˚ dar´rec d¯pi anapat: Baˇaamn ir aœqer˚ bar´– 2 racnelov‘ tesaw, or isray¯laciner˚ banakateˇi en drel ˚st ceˇeri: AstÆow hogin ijaw nra vray, ew na aøa– 3 ki ´ewov asac. ¡B¯ori ordi Baˇaamn asowm ¯. ¡Es‘ 4 ˘æmartates ayrs, or AstÆow tesil˚ tesaw qni m¯j ir bac aœqerov: Inœqa!n geˇecik en qo tner˚, Yako—b, ew qo vran– 5 ner˚, Isray¯—l: Dranq nman en hovani anoˇ antaøneri, 6 geteri aŒin gtnowoˇ bowrastanneri, Tiroj kangnecraÆ vranneri, vazoˇ jreri aŒin gtnowoˇ mayrineri: Ayd 7 serndic piti Ænowi mi mard, or piti tiri bazowm azge– ri: Nra ¸agaworow¸iwn˚ Gogi ¸agaworow¸iwnic hzØr piti lini, nra ¸agaworow¸iwn˚ piti bargawa˘i: AstowaÆ ßo– 8 ˇovrdin aøajnordec Egiptosic, ew na mieˇjerowi nman ir vray Œaøq ¯ krowm: Na piti laŒi ir ¸ænami ßoˇovowrdne– rin, nranc girow¸iwn˚ piti hiwÆi ew ir neterov netahar piti ani ir ¸ænaminerin: Na ŒøowaÆ piti hangsta– 9 nay nman aøiwÆi, nman aøiwÆi koriwni: O?v k˚ hamar´akowi zar¸necnel nran: Isray¯!l, ¸oˇ Ørhnowen qez Ørhnoˇner˚, ew aniÆowen qez aniÆoˇner˚¿: Baˇak˚ barkacaw Baˇaami 10 vray ew aŒern irar zarkec: Baˇakn asac Baˇaamin. ¡Es qez kanœeci, orp¯szi aniÆes im ¸ænaminerin, isk dow, aha, Ørhnelov Ørhnecir nranc ereq angam: Ard, ¸oˇ ow 11 Œaxi—r qo teˇ˚: Owzowm ¯i patowel qez, bayc T¯r˚ zrkec qez Œaøqic¿: Baˇaamn asac Baˇakin. ¡Mi?¸¯ in´ mØt 12 owˇarkaÆ qo banagnacnerin œasaci. ¡E¸¯ Baˇakn in´ 13 ir tnov liq˚ arÆa¸ ow oski ¯l tay, es œem karoˇ otnaharel Tiroj xØsq˚ ew oœ ¯l karoˇ em in´nic law kam vat dar´nel ayn: Inœ or asi AstowaÆ, ayn ¯l xØselow em¿: Isk hima 14 aha gnowm em im teˇ˚: Ari— qez yaytnem, ¸¯ inœ ¯ anelow ayd ßoˇovowrdn aøajikayowm qo ßoˇovrdin¿: Ew na aøaki 15 ´ewov asac. ¡XØsowm ¯ B¯ori ordi Baˇaam˚‘ ˘æmartates ayn mard˚, or lsel ¯ AstÆow patgamner˚ ew hmowt ¯ Bar´– 16 reali gitow¸ean˚, qni m¯j bac aœqerov ¯ tesel AstÆow tesil˚: Es coyc em talow nran, bayc oœ hima, eraneli em 17

24. 18–25. 8

18

19

20

21

22

23 24

25

25 2

3

4

5 6

7

8

ΦOWER

278

dar´nelow nran, bayc oœ mØt ßamanakowm: flagelow ¯ Ya– kobi astˇ˚, mi mard ¯ bar´ranalow isray¯lacineric ew kotorelow ¯ Movabi iæxannerin, ger arelow ¯ S¯¸i bolor yetnordnerin: Na piti ßaøangi Edomacineri erkir˚, or patkanowm ¯ ir ¸ænami Esawin: Ew ayd am¯n˚ isray¯– laciner˚ piti irakanacnen irenc owßov: Yakobi ceˇic piti kangni ayd ayr˚ew piti kotori ayd qaˇaqic Œrkow– aÆnerin¿: Amaˇ¯kacinerin tesnelov‘ na aøaki kargov asac. ¡Amaˇ¯kaciner˚ azgeri glowxn en, bayc korstean piti matnowi nranc serownd˚¿: Kinecinerin tesnelov‘ na aøaki kargov asac. ¡Amowr ¯ qo bnakavayr˚, bayc e¸¯ qaran´awnerowm ¯l dnes qo boyn˚, e¸¯ angam B¯ori hmtow– ¸eamb kaøowcowi ´er boyn˚, miewnoynn ¯, asorestanciner˚ ger arelow en ´ez¿: Apa aøaki kargov asac. O?v oˇj k˚ mnay, e¸¯ AstowaÆ ays banern ani: Kitaciner˚ k˚ gan ow k˚ œarœaren asorestancinerin ow ebrayecinerin, bayc irenq ¯l glxovin k˚ korœen¿: Ew ver kenalov‘ Baˇa– am˚ veradar´aw, gnac ir teˇ˚, isk Baˇakn ¯l gnac ir erkir˚: Isray¯laciner˚ banakateˇi drecin Sattimowm ew p˚ˇÆowecin aynteˇ movabacineri dowstreri het poønkana– lov: Movabaci kanayq isray¯lacinerin hrawirecin i– renc kowøqeri patowin zoh matowcelow Ưsin: Isray¯la– ciner˚ keran movabacineri matowcaÆ zoheric ow erkr– pagecin nranc kowøqerin: Isray¯laciner˚ yarecin B¯l– Œegorin, ori hamar T¯r˚ xist barkacaw isray¯lacineri vray: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Vercro—w qo ßoˇovrdi bolor iæxannerin ew kaxi—r nranc Tiroj aøjew‘ aregaki d¯m, orp¯szi Tiroj zayroy¸˚ veranay isray¯lacineri vrayic¿: Movs¯sn asac isray¯lacinerin. ¡Am¯n m¯k˚ ¸oˇ kotori B¯lŒegorin yaraÆ ir harazatin¿: Mi angam mi isray¯– laci mard Movs¯si ow isray¯laci amboˇj ßoˇovrdi nerka– yow¸eamb ir eˇbØr˚ berec mi madianaci knoj mØt: Isray¯– laciner˚ lac ¯in linowm vkayow¸ean xorani døan˚: Aha– ron qahanayi ordi Eˇiazari ordi ffiene¯s˚, tesnelov da, ver kacaw ßoˇovrdi mijic ew ir ´eøqn aønelov t¯g˚‘ ayd tˇamardow yetewic mtaw anaøak knoj seneakn ow xocec

279

ΦOWER

25. 9–26. 7

erkowsin ¯l‘ isray¯laci tˇamardown ow ayd knoj˚‘ ir ar– gandic: Ayd ßamanak ¯l dadarec isray¯lacineri koto– raÆ˚: Ayd kotoraÆic qsanœors hazar mard meøaw: T¯– r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡ffiene¯s˚‘ Aharon qa– hanayi ordi Eˇiazari ordin, veracrec isray¯lacineri nkatmamb ownecaÆ im zayroy¸˚, qani or na nranc nkat– mamb noynqan anhaæt ¯r, orqan es: Ew es isray¯lacine– rin im barkow¸eamb œoœnœacri: Ew hima aysp¯s k’ases. ¡Es, aha, nra het xaˇaˇow¸ean owxt em knqowm: Nran ew nra yetnordnerin yawitenakan qahanayow¸iwn em xos– tanowm i dimac ayn bani, or na ir AstÆow Œoxar¯n vr¯ß– xndir linelov‘ qawec isray¯lacineri meˇqer˚¿: Madia– naci knoj het spanowaÆ isray¯laci tˇamardow anown˚ Zambri ¯r: Na Saˇomi ordin ¯r‘ Ωmawoni yetnordnerin patkanoˇ ˚ntaniqi iæxan˚, isk spanowaÆ madianaci knoj anown˚ Qazbi ¯r: Na madianaci nahapetakan ˚n– taniqic Amo¸i ceˇi Sowr iæxani dowstrn ¯r: T¯r˚ xØ– sec Movs¯si het ew asac. ¡XØsi—r isray¯lacineri het ew asa—. ¡Dar´¯—q madianacineri ¸ænamin, harowaÆec¯—q nranc, orovhetew nranq ´er neng ¸ænaminern en. nranq ´ez dawecin ffiogori pat˘aøov, naew madianaci iæxa– ni dowstr Qazbii‘ irenc qroj pat˘aøov, orn spanowec ffiogori hamar sksowaÆ kotoraÆneri Ør˚¿:

9, 10 11

12 13

14

15

16 17

18

Ayd kotoraÆic yetoy T¯r˚ xØsec Movs¯si ow Eˇiazar 26 qahanayi het ew asac. ¡Haæowaøman en¸arkec¯—q isra– 2 y¯lacineri qsan tarekanic bar´r mardkanc ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri, bolor nranc, ovqer ˚ndownak en paterazmelow¿: Movs¯sn ow Eˇiazar qahanan Mo– 3 vabacineri erkri fiabo¸ ærjanowm, Yordanan geti mØt, Eriqovi dimac asacin isray¯lacinerin. ¡Dowq‘ Egip– 4 tosic elaÆ isray¯lacinerd, haæowaøman en¸arkec¯—q qsan tarekanic bar´r mardkanc, inœp¯s T¯r˚ hramayel ¯ Mov– s¯sin: Haæowaøman en¸arkowecin fiowb¯n˚‘ Isray¯li and– 5 ranik ordin, fiowb¯ni ordiner Enoq˚ ew Enoqi ˚ntaniq˚, ffiallows˚ ew ffiallowsi ˚ntaniq˚, Asrom˚ ew Asromi ˚nta– 6 niq˚, Qarmin ew Qarmii ˚ntaniq˚: Sa fiowb¯ni tohmn ¯. 7 nranc ¸iw˚ qaøasownereq hazar eظ˚ hariwr eresown ¯:

26. 8–26 8 9

10

11 12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24 25 26

ΦOWER

280

ffiallowsi ordi Eˇiab˚, Eˇiabi ordiner Yamow¯l˚, Da¸an˚ ew Abiron˚: Sranq isray¯lacineri m¯j ereweli mardik ¯in. sranq en, or Tiroj d¯m apstambel ¯in, erb Korxi yet– nordneri het yar´akowel ¯in Movs¯si ow Aharoni vray, ew erkir˚ bacelov ir erax˚‘ kowl ¯r towel nranc ow Kor– xin ir ßoˇovrdi het: Krak˚ laŒel ¯r erkow hariwr yisown hogi, orp¯szi miwsneri hamar da das lini: Korxi ordi– ner˚, sakayn, œmeøan: Haæowaøman en¸arkowecin Ωmawo– ni ordiner˚ ew Ωmawoni ordineri tohmer˚. Yamow¯l˚ ew Yamow¯li æaøawiˇ˚, Yamin˚ ew Yamini æaøawiˇ˚, Yaqin˚ ew Yaqini æaøawiˇ˚, Zaran ew Zarayi æaøawiˇ˚, Mawowl˚ ew Mawowli æaøawiˇ˚: Sranq en Ωmawoni ceˇi tohmer˚, o– ronq, ˚st haæowaøman, kazmecin qsanerkow hazar ereq hariwr hogi: Haæowaøman en¸arkowecin Yowdayi ordine– r˚‘ Σr˚, fflnan˚, Selom˚, ffiar¯s˚ ew Zaran: Σrn ow fflna– n˚ meøan Qananacineri erkrowm: Yowdayi ordinern ow nranc æaøawiˇnern en‘ Selom˚ ew Selomi æaøawiˇ˚, ffiar¯s˚ ew ffiar¯si æaøawiˇ˚, Zaran ew Zarayi æaøawiˇ˚: ffiar¯si ordiner Asron˚ ew Asroni æaøawiˇ˚, Yamow¯l˚ ew Yamow¯li æaøawiˇ˚: Sranq en Yowdayi ceˇi tohmer˚, oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin eظanasownvec hazar hing ha– riwr hogi: Haæowaøman en¸arkowecin Isaqari ordinern ow nranc æaøawiˇner˚‘ Φoˇan ew Φoˇayi æaøawiˇ˚, ffiowan ew ffiowayi æaøawiˇ˚, Yasowb˚ ew Yasowbi æaøawiˇ˚, Amran˚ ew Amrani æaøawiˇ˚: Sranq en Isaqari ceˇi tohmer˚, oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin va¸sownœors hazar er– kow hariwr hogi: Aynowhetew‘ Zabowˇoni ordinern ow nranc æaøawiˇner˚‘ Sared˚ ew Saredi æaøawiˇ˚, Allon˚ ew Alloni æaøawiˇ˚, Aˇ¯l˚ ew Aˇ¯li æaøawiˇ˚: Sranq en Zabowˇo– ni ceˇi tohmer˚, oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin va¸– sown hazar hing hariwr hogi: Aynowhetew‘ Gadi ordi– nern ow nranc æaøawiˇner˚‘ SaŒon˚ ew SaŒoni æaøawi– ˇ˚, Angin ew Angii æaøawiˇ˚, Sownin ew Sownii æaøawi– ˇ˚, Azenin ew Azenii æaøawiˇ˚, Addin ew Addii æaøa– wiˇ˚, Arowadin ew Arowadii æaøawiˇ˚, Ari¯l˚ ew Ari¯li æaøawiˇ˚: Sranq en Gadi ordineri tohmer˚, oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin qaøasownœors hazar hing hariwr

281

ΦOWER

26. 27–49

hogi: Aynowhetew‘ Aseri ordinern ow nranc æaøawiˇner˚‘ Yamin˚ ew Yamini æaøawiˇ˚, Yesown ew Yesowi æaøawiˇ˚, Barian ew Bariayi æaøawiˇ˚, Qob¯r˚ ew Qob¯ri æaøa– wiˇ˚, Melqi¯l˚ ew Melqi¯li æaøawiˇ˚: Aseri dster anownn ¯r Sara: Sranq en Aseri ceˇi tohmer˚, oronq, ˚st ha– æowaøman, kazmecin qaøasownereq hazar vec hariwr ho– gi: Aynowhetew‘ Yovs¯Œi ordiner˚ ew nranc æaøawiˇner˚‘ Manas¯n ew EŒrem˚: Aynowhetew‘ Manas¯i ordiner Ma– qir˚ ew Maqiri æaøawiˇ˚: Maqir˚ Ænec Gaˇaadin: Ga– ˇaad˚ ew Gaˇaadi æaøawiˇ˚: Aynowhetew‘ Gaˇaadi or– diner Aqiezer˚ ew Aqiezeri æaøawiˇ˚, Qeˇ¯g˚ ew Qeˇ¯gi æaøawiˇ˚, Esri¯l˚ ew Esri¯li æaøawiˇ˚, Siwq¯m˚ ew Siwq¯mi æaøawiˇ˚, Simayin ew Simayii æaøawiˇ˚, OŒer˚ ew OŒe– ri æaøawiˇ˚: OŒeri ordi Saˇpaad˚ arow zawakner œow– necaw, ayl‘ dowstrer: Saˇpaadi dowstreri anownnern en‘ Maaˇa, Nowa, Σgˇa, Meˇqa ew Φersa: Sranq en Manas¯– i tohmer˚, oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin yisownerkow hazar eظ˚ hariwr hogi: Aynowhetew‘ EŒremi ordinern ow nranc æaøawiˇner˚‘ Sowtaˇan ew Sowtaˇayi æaøawiˇ˚, Tanaq˚ ew Tanaqi æaøawiˇ˚: Sowtaˇayi ordi Eden˚ ew Edeni æaøawiˇ˚: Sranq en EŒremi ceˇi tohmer˚, oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin eresownerkow hazar hing ha– riwr hogi: Aha sranq en Yovs¯Œi ordinern ow nranc æa– øawiˇner˚: Aynowhetew‘ Beniamini ordinern ow nranc æa– øawiˇner˚‘ Bal¯n ew Bal¯i æaøawiˇ˚, Asiber˚ ew Asiberi æaøawiˇ˚, Yaqiran˚ ew Yaqirani æaøawiˇ˚, SaŒan˚ ew SaŒani æaøawiˇ˚: Bal¯i ordinern en‘ Adar˚, Noyeman˚ ew Noyemani æaøawiˇ˚: Sranq en Beniamini ordinern ow nranc æaøawiˇner˚, oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin e– resownhing hazar hing hariwr hogi: Aynowhetew‘ Dani ordinern ˚st irenc æaøawiˇneri. Samin ew Samii æa– øawiˇ˚: Sranq en Dani tohmer˚ ˚st irenc æaøawiˇneri: Samii tohmer˚, ˚st haæowaøman, kazmecin va¸sownœors hazar vec hariwr hogi: Aynowhetew‘ NeŒ¸aˇimi ordinern ow nranc æaøawiˇner˚‘ Asi¯l˚ ew Asi¯li æaøawiˇ˚, GØnin ow GØnii æaøawiˇ˚, Yeser˚ ew Yeseri æaøawiˇ˚, Sellem˚ ew Sellemi æaøawiˇ˚: Sranq en NeŒ¸aˇimi ceˇi tohmer˚,

27

28 29 30

31 32

33

34 35 36

37

38

39 40

41

42 43 44

45

46 47

48 49

26. 50–27. 1

50 51 52 53

54

55 56

57

58

59 60

61

62

63

64

27

ΦOWER

282

oronq, ˚st haæowaøman, kazmecin qaøasown hazar ereq hariwr hogi: Isray¯lacineri ˚ndhanowr ¸iw˚, ayspisov, eˇaw vec hariwr m¯k hazar eظ˚ hariwr eresown: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Υst mardkanc ¸owi sranc mijew ¸oˇ baßanowi erkir˚ orp¯s seŒakanow¸iwn: Nranc qanakin hamapatasxan p¯tq ¯ awelanay nranc baßi– n˚ ew, sakawow¸ean hamemat, nowazi nranc baßin˚: Φoˇ iwraqanœiwrin ßaøangow¸ean baßin trowi ˚st haæowaø– man: Erkir˚ ¸oˇ baßanowi vi˘ak gcelov. ˚st anownne– ri, ˚st irenc nahapetneri ceˇeri ¸oˇ baßin stanan: Bazmandam ow sakawa¸iw ˚ntaniqner˚ vi˘ak gcelov ¸oˇ stanan irenc baßin˚: Aha haæowaøman en¸arkowaÆ Ξe– wii ordinern ˚st irenc tohmeri. Ge¸son˚ ew Ge¸soni æa– øawiˇ˚, Kaha¸˚ ew Kaha¸i æaøawiˇ˚, Merarin ew Mera– rii æaøawiˇ˚: Sranq en Ξewii ordineri en¸atohmer˚. Ξobenii æaøawiˇ˚, Qebroni æaøawiˇ˚, Korxi æaøawiˇ˚ ew Mowsii æaøawiˇ˚: Kaha¸˚ Ænec Amramin: Nra knoj a– nownn ¯r Yoqabe¸, or Ξewii dowstrn ¯r ew or˚ Ξewii ceˇi hamar Egiptosowm Amramic ownecaw Aharonin, Movs¯sin ow Mariamin‘ nranc qroj˚: Aharon˚ Ænec Nabadin ow Abiowdin, Eˇiazarin ow I¸amarin: Nabadn ow Abiowd˚ meøan, erb Tiroj aøaj Øtar krak ¯in matowcowm Sina– yi anapatowm: Ξewii ceˇi m¯k amsakanic bar´r ara– kan seøin patkanoˇneri ¸iw˚, ˚st haæowaøman, kazmec qsanereq hazar hogi: Sranq haæowaøman en¸arkowaÆ is– ray¯lacineri m¯j œ˚ndgrkowecin, qani or, i tarberow¸iwn isray¯lacineri, hoˇabaßin œ¯r hasnowm nranc: Ays ¯ Mo– vabacineri erkri fiabo¸ ærjanowm, Yordanan geti mØt, Eriqovi dimac Movs¯si ow Eˇiazar qahanayi kataraÆ isray¯lacineri haæowaøowm˚: Sranc m¯j œkar isray¯laci– neric orew¯ mard, or haæowaøman en¸arkowaÆ œlin¯r Sina– yi anapatowm Movs¯si ew Aharoni koˇmic, qani or T¯r˚ nranc masin asel ¯r, ¸¯‘ ¡Anapatowm ispaø piti meø– nen¿: Ew, irØq, nrancic oœ oq œmnac, baci YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bic ow Naw¯i ordi Yesowic: Movs¯si mØt ekan Yovs¯Œi ordi Manas¯ic serowaÆ Maqiri ordi Gaˇaadi ordi OŒeri ordi Saˇpaadi

283

ΦOWER

27. 2–19

dowstrer˚, oronc anownnern ¯in‘ Maaˇa, Nowa, Σgˇa, Meˇ– qa ew Φersa: Nranq kangnelov Movs¯si, Eˇiazar qaha– nayi, iæxanneri ew oˇj ßoˇovrdi aøaj, vkayow¸ean xo– rani døan˚, asacin. ¡Mer hayr˚ meøaw aynteˇ‘ anapa– towm: Na Korxi‘ Tiroj d¯m ˚ndvzaÆ amboxi m¯j œ¯r: Na meøaw ir ayl meˇqi hamar‘ aøanc ordiner ownenalow: Ard, ¸¯ew na ordi œownecaw, bayc mer hØr anown˚ ¸oˇ œjnjowi ir ceˇi mijic nra hamar, or ordi œownecaw: Mez baßin tow¯—q mer hØr eˇbayrnerin hawasar¿: Movs¯s˚ nranc pahan– j˚ nerkayacrec Tiroj aøaj: T¯r˚ xØselov Movs¯si het‘ asac. ¡Πiæt en asowm Saˇpaadi dowstrer˚: Nranc noy– np¯s baßin to—wr irenc hØr eˇbayrnerin hawasar. irenc hØr hasaneliq baßin˚ k˚ yatkacnes nranc: Isray¯laci– nerin bacatrelov‘ k’ases. ¡E¸¯ meønoˇ mard˚ ordi œi ow– nenowm, nra ßaøangow¸iwn˚ p¯tq ¯ ancni ir dster˚: E¸¯ na dowstr œowni, nra ßaøangow¸iwn˚ tow¯—q ir eˇbØr˚: E¸¯ na eˇbayr ¯l œowni, nra ßaøangow¸iwn˚ tow¯—q ir hØreˇbØr˚: Ew e¸¯ hØreˇbayrner ¯l œowni, nra ßaøangow¸iwn˚ tow¯—q nra mer´awor azgakanin: Nra ownecaÆ˚ ir ceˇic orew¯ m¯k˚ ¸oˇ ßaøangi: Da isray¯lacineri hamar datastanakan Ør¯nq ¸oˇ lini, inœp¯s T¯rn ¯ hramayel Movs¯sin¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Bar´raci—r ayn koˇmowm gtnowoˇ Nabaw leø˚ ew diti—r Qananacineri erkir˚, or˚ es isray¯laci– nerin em talow orp¯s kalowaÆq: K˚ tesnes ayn, oric ye– toy dow ews meønelov‘ k˚ mianas qo naxninerin, inœp¯s qo eˇbayr Aharon˚ meøaw Hor leran vray, orovhetew otna– kox areciq im patgamner˚ Sin anapatowm, erb ßoˇo– vowrd˚ œcankacaw in´ srbacnel. nra nerkayow¸eamb dowq in´ œsrbacriq, ew mardik jri pakasow¸iwn zgacin¿ (XØs– q˚ veraberowm ¯r Sin anapati Haka˘aøow¸ean jrin): Movs¯sn asac Tiroj˚. ¡Hogineri ow bolor ¯akneri o!v T¯r AstowaÆ, ays ßoˇovrdi vray mi mard næanaki—r, or karo– ˇanay aøajnordel nran, or hani ew tani nran aysteˇic, orp¯szi Tiroj ays ßoˇovowrd˚ œnmanowi ayn oœxarnerin, oronq hoviw œownen¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Vercro—w Naw¯i ordi Yesowin, ori m¯j Hogi kay, ew ´eøqd di—r nra vray: Nran k˚ kangnecnes Eˇiazar qahanayi

2

3

4

5 6 7

8

9 10

11

12

13

14

15, 16 17

18

19

27. 20–28. 13

20

21

22

23

28, 2

3

4 5

6 7

8

9

10

11

12

13

ΦOWER

284

aøjew ew amboˇj ßoˇovrdi nerkayow¸eamb patow¯r k˚ tas nran: Ayo—, patow¯r k˚ tas nran nranc aøaj: Qo iæxa– now¸iwnic oroæ baßin k˚ tas nran, orp¯szi isray¯laci– ner˚ hnazandowen nran: Na ¸oˇ kangni Eˇiazar qaha– nayi aøaj, ew ¸oˇ nran harcer tan Tiroj irawownqneri masin: Eˇiazari xØsqov piti æarßowen, gorÆen bolor˚‘ Yesown ew isray¯laci amboˇj ßoˇovowrd˚ miaban¿: Mov– s¯sn arec aynp¯s, inœp¯s T¯r˚ patowirel ¯r iren: Yesowin vercnelov‘ Movs¯s˚ nran berec Aharon qahanayi ordi E– ˇiazari ow amboˇj ßoˇovrdi aøjew: Na ir ´eøqer˚ drec nra vray ew aøajnord kargec nran, inœp¯s T¯rn ¯r pat– owirel Movs¯sin: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Patowiri—r isra– y¯lacinerin ew nranc asa—. ¡Hetamo—wt eˇ¯q, or ibrew a– nowæ bowrmownq in´ matowcowoˇ ˚nÆaner˚, zohaberow¸iwn– ner˚ ew kerakowrner˚ matowcowen im sahmanaÆ tØnerin¿: Nranc k’ases. ¡Sranq en ayn zohaberow¸iwnner˚, or pi– ti matowcowen Tiroj˚. mætap¯s Ørakan erkow oœ ara– tawor gaø‘ ibrew oˇjak¯z: Mi gaø˚ k˚ zohes aøawØtean, isk erkrord gaø˚ k˚ zohes erekoyean: Apa k˚ matowces qaøord dorak iwˇov howncowaÆ m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr: Sranq en ayn oˇjak¯zner˚, or ibrew anowæ bowrmownq am¯n Ør matowcwowm ¯in Tiroj˚ Sina leran vray: Piti ˚nÆayaberes naew qaøord dorak gini am¯n mi gaøan ha– mar: Ginin sowrb vayrowm k˚ matowces Tiroj˚: Erkrord gaø˚ erekoyean k˚ zohes, ori het k˚ matowces ˚ntir a– liwrn ow ginin ibrew anowæ bowrmownq Tiroj˚¿: ¡Ωaba¸ Ør˚ k˚ matowces naew mi tarekan oœ aratawor erkow gaø ew iwˇov howncowaÆ erkow tasnerord griw ˚ntir aliwr: Oˇja– k¯zi yaweleal now¯rn ¯ da iwraqanœiwr æaba¸ Øroway hamar, baci am¯n Øroway oˇjak¯zic ow ginowc¿: ¡Amsoway aøajin Ørerin Tiroj˚ oˇjak¯z k˚ matowc¯q naxric berowaÆ er– kow zowarak, m¯k xoy, mi tarekan oœ aratawor eظ˚ gaø: Am¯n mi zowaraki het p¯tq ¯ lini iwˇov howncowaÆ ereq tasnerord griw ˚ntir aliwr, am¯n mi xoyi het‘ iwˇov hown– cowaÆ erkow tasnerord griw ˚ntir aliwr, am¯n mi gaøan het‘ iwˇov howncowaÆ m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr‘ ib–

285

ΦOWER

28. 14–29. 2

rew anowæ bowrmownq‘ aøaqowaÆ Tiroj˚: Am¯n mi zowaraki het p¯tq ¯ ˚nÆayaber¯q k¯s dorak gini, isk am¯n mi ga– øan het‘ m¯k qaøord dorak gini: Ays oˇjak¯zner˚ piti matowc¯q iwraqanœiwr amsoway aøajin Ør˚, taroway bolor amisnerin: Am¯n Øroway oˇjak¯zic ow now¯ric baci, meˇ– qeri qawow¸ean hamar Tiroj˚ p¯tq ¯ matowcowi m¯k no– xaz¿: ¡Aøajin amsi tasnœorserord Ør˚ Tiroj zatikn ¯: Noyn amsi tasnhingerord Ør˚ tØn ¯: Eظ˚ Ør baˇarj k’owt¯q: Aøajin Ør˚ sowrb ¯ ´ez hamar. ayd Ør˚ oœ mi aæ– xatanq œkatar¯q: Naxric berowaÆ erkow zowarak, m¯k xoy, mi tarekan oœ aratawor eظ˚ gaø k˚ matowc¯q Ti– rojn ibrew oˇjak¯z ow ˚nÆay: Am¯n mi zowaraki het p¯tq ¯ matowcowi iwˇov howncowaÆ ereq tasnerord griw ˚ntir aliwr, isk am¯n mi xoyi hamar‘ erkow tasnerord: Eظ˚ gaøneric am¯n m¯ki het m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr k’˚nÆayaber¯q, isk meˇqeri qawow¸ean hamar k’˚nÆaya– ber¯q naew m¯k noxaz: Ew da k’an¯q baci am¯n Ør aøa– wØtean katarowoˇ oˇjak¯zic: Da, ibrew anowæ bowrmownq, oˇjak¯z k˚ matowc¯q Tiroj˚ am¯n mi eظnerord Ør˚, ˚st næowaÆ kargi: Oˇjak¯zi mætakan zoh˚ ginow het k˚ ma– towc¯q: Eظnerord Ør˚ noynp¯s sowrb ¯ ´ez hamar: Ayd Ør˚ oœ mi aæxatanq œkatar¯q¿: ¡Eraxayriqneri Ør˚, erb Tiroj˚ æaba¸akan now¯r ¯q matowcowm, ¸oˇ sowrb lini ´ez hamar. dowq oœ mi aæxatanq œp¯tq ¯ katar¯q: Ti– rojn ibrew anowæ bowrmownq naxric berowaÆ erkow zowarak, m¯k xoy ew mi tarekan oœ aratawor eظ˚ gaø oˇjak¯z pi– ti matowc¯q: Am¯n mi zowaraki het piti nowiraber¯q iwˇov howncowaÆ ereq tasnerord griw ˚ntir aliwr, am¯n xoyi het‘ m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr: Eظ˚ gaø– neric am¯n m¯ki hamar m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr k˚ ber¯q: K˚ nowiraber¯q naew m¯k noxaz meˇqeri qawow– ¸ean hamar: Ayd bolor˚ k’˚nÆayaber¯q, baci amenØreay oˇjak¯zic: Sranc het naew‘ ˚ntir aliwrn ow ginin: Zoha– berowoˇ bolor kendaniner˚ p¯tq ¯ linen oœ aratawor¿:

14

15

16 17, 18

19

20

21

22 23 24

25 26

27

28

29

30 31

¡Eظnerord amsi aøajin Ør˚ ´ez hamar sowrb ha– 29 waqi Ør ¸oˇ lini: Ayd Ør˚ oœ mi aæxatanq œkatar¯q: Yiæatakeli Ør ¸oˇ lini da ´ez hamar: Tiroj˚ ibrew anowæ 2

29. 3–18

3

4 5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

ΦOWER

286

bowrmownq oˇjak¯z k’an¯q naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy ew mi tarekan oœ aratawor eظ˚ gaø: Iwraqanœiwr zowaraki het k˚ matowc¯q iwˇov howncowaÆ ereq tasne– rord griw ˚ntir aliwr, iwraqanœiwr xoyi het‘ erkow tasn– erord griw ˚ntir aliwr ew eظ˚ gaøneric iwraqanœiwri het‘ m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr, isk meˇqeri qa– wow¸ean hamar‘ m¯k noxaz: Iwraqanœiwr amsoway aøajin Ør˚ katarowoˇ oˇjak¯zic baci, ˚st sahmanowaÆ kargi, k˚ matowc¯q naew ˚ntir aliwrn ow ginin ibrew Tiroj hamar anowæ bowrmownq¿: ¡Ayd eظnerord amsoway tasnerord Ør˚ ews ´ez hamar sowrb hawaqi Ør ¸oˇ lini: Ayd Ør˚ Æom k˚ pah¯q ew oœ mi aæxatanq œ¯q katari: Tiroj hamar ibrew anowæ bowrmownq oˇjak¯z k˚ matowc¯q naxric berowaÆ m¯k zowarak, m¯k xoy ew mi tarekan oœ aratawor eظ˚ gaø: Iwraqanœiwr zowaraki het k’˚nÆayaber¯q iwˇov howncow– aÆ ereq tasnerord griw ˚ntir aliwr, iwraqanœiwr xoyi het‘ erkow tasnerord griw ˚ntir aliwr, isk eظ˚ gaø– neric iwraqanœiwri het‘ m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr: Meˇqeri qawow¸ean hamar k˚ zohaber¯q m¯k noxaz: Ba– ci meˇqeri qawow¸ean zoheric, ˚st sahmanowaÆ kargi, k˚ matowc¯q naew amenØreay oˇjak¯z˚, ˚ntir aliwrn ow gi– nin ibrew Tiroj hamar anowæ bowrmownq¿: ¡Noyn ayd eظn– erord amsoway tasnhingerord Ør˚ ´ez hamar sowrb ha– waqi Ør ¸oˇ lini. oœ mi aæxatanq œkatar¯q ew eظ˚ Ør Tiroj tØn˚ k˚ tØn¯q: Ibrew Tiroj hamar anowæ bowrmownq heteweal ˚nÆaner˚ k’an¯q. aøajin Ør˚‘ naxric berowaÆ tasnereq zowarak, erkow xoy ew mi tarekan oœ aratawor tasnœors gaø: Tasnereq zowarakneric iwraqanœiwri het k’˚nÆayaber¯q iwˇov howncowaÆ ereq tasnerord griw ˚ntir aliwr, erkow xoyeric iwraqanœiwri het‘ erkow tasnerord griw ˚ntir aliwr, tasnœors gaøneric iwraqanœiwri het‘ m¯k tasnerord griw ˚ntir aliwr: K˚ zohaber¯q naew m¯k noxaz meˇqeri qawow¸ean hamar, baci amenØreay oˇja– k¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: Erkrord Ør˚ k˚ matow– c¯q tasnerkow zowarak, erkow xoy ew mi tarekan oœ ara– tawor tasnœors gaø: Zowarakneri, xoyeri ow gaøneri het matowcowoˇ ˚ntir aliwrn ow ginin, ˚st sahmanowaÆ

287

ΦOWER

29. 19–37

kargi, ¸oˇ linen nranc qanakin hamapatasxan: M¯k noxaz ¯l k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar, baci a– menØreay oˇjak¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: Errord Ø– r˚ k˚ matowc¯q tasnm¯k zowarak, erkow xoy ew mi tare– kan oœ aratawor tasnœors gaø: Zowarakneri, xoyeri ow gaøneri het matowcowoˇ ˚ntir aliwrn ow ginin ¸oˇ li– nen nranc qanakin hamapatasxan: M¯k noxaz ¯l k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar, baci amenØreay oˇ– jak¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: fforrord Ør˚ k˚ matow– c¯q tas˚ zowarak, erkow xoy ew mi tarekan oœ aratawor tasnœors gaø: Zowarakneri, xoyeri ow gaøneri het ma– towcowoˇ ˚ntir aliwrn ow ginin, ˚st sahmanowaÆ kargi, ¸oˇ linen nranc qanakin hamapatasxan: M¯k noxaz ¯l k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar, baci amenØreay oˇjak¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: Hingerord Ør˚ k˚ ma– towc¯q in˚ zowarak, erkow xoy ew mi tarekan oœ aratawor tasnœors gaø: Zowarakneri, xoyeri ow gaøneri het ma– towcowoˇ ˚ntir aliwrn ow ginin, ˚st sahmanowaÆ kargi, ¸oˇ linen nranc qanakin hamapatasaxan: M¯k noxaz ¯l k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar, baci amenØreay oˇjak¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: Vecerord Ør˚ k˚ ma– towc¯q ow¸ zowarak, erkow xoy ew mi tarekan oœ aratawor tasnœors gaø: Zowarakneri, xoyeri ow gaøneri het ma– towcowoˇ ˚ntir aliwrn ow ginin, ˚st sahmanowaÆ kargi, ¸oˇ linen nranc qanakin hamapatasxan: M¯k noxaz ¯l k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar, baci amenØre– ay oˇjak¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: Eظnerord Ør˚ k˚ matowc¯q eظ˚ zowarak, erkow xoy ew mi tarekan oœ ara– tawor tasnœors gaø: Zowarakneri, xoyeri ow gaøneri het matowcowoˇ ˚ntir aliwrn ow ginin, ˚st sahmanowaÆ kargi, ¸oˇ linen nranc qanakin hamapatasxan: M¯k noxaz ¯l k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar, baci a– menØreay oˇjak¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: Ow¸erord Ør˚ ´er tØni verjin Ør˚ ¸oˇ lini: Oœ mi aæxatanq œkata– r¯q ayd Ør˚: Ibrew Tiroj hamar anowæ bowrmownq oˇjak¯z k˚ matowc¯q m¯k zowarak, m¯k xoy ew mi tarekan oœ a– ratawor eظ˚ gaø: Zowarakneri, xoyeri ow gaøneri het

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

29. 38–30. 12

38

39

30 2 3

4 5

6

7

8

9

10

11 12

ΦOWER

288

matowcowoˇ ˚ntir aliwrn ow ginin, ˚st sahmanowaÆ kargi, ¸oˇ linen nranc qanakin hamapatasxan: M¯k noxaz ¯l k˚ matowc¯q meˇqeri qawow¸ean hamar, baci amenØreay oˇjak¯zic, ˚ntir aliwric ow ginowc: Ays zohaberow¸iwnne– r˚ k˚ matowc¯q Tiroj˚ ´er tØneri ßamanak‘ œhaæowaÆ ˚st owxti ´er matowcaÆner˚, ´er inqnabowx oˇjak¯zner˚, ´er anariwn ˚nÆaner˚, ginin ew Œrkow¸ean hamar araÆ zo– her˚¿: Movs¯sn isray¯lacinerin haˇordec Tiroj hraman˚, inœ– p¯s T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin: Movs¯sn isray¯lacineri iæxannerin asac. ¡Aha ¸¯ inœ ¯ hramayel T¯r˚ owxt a– raÆ mardown. ¡E¸¯ orew¯ m¯k˚ Tiroj˚ owxt ¯ anowm, erdwowm kam xostanowm ¯ mi ban, or inq˚ erdowmov partaworowaÆ lini anel, apa na œp¯tq ¯ drßi ir erdowmn ow xostowm˚. na p¯tq ¯ katari ayn am¯n˚, inœ dowrs ¯ ekel nra bera– nic: E¸¯ mi kin ir hØr tan˚ deøews eritasard hasakowm Tiroj˚ owxt ¯ arel, orew¯ ban xostacel, ew e¸¯ nra hay– r˚ lsel ¯ nra owxt˚ kam xostowm˚ ew løeleayn hawanow¸iwn towel dran, apa ayd knoj bolor owxtern ow xostowm˚ ow– ßi m¯j p¯tq ¯ mnan ew katarowen: Isk e¸¯ nra hayr˚, lselov nra owxt˚, hawanow¸iwn œi towel ayn Ør˚, erb lsel ¯r nra bolor owxtern ow xostowm˚, apa anvawer ¸oˇ li– nen dranq, ew T¯r˚ ayd knoj˚ ¸oˇ anpart hamari, qani or yan´naøow œeˇoˇ˚ nra hayrn ¯: E¸¯ kinn amowsnanay ew naxqan amowsnanal˚ Tiroj˚ owxt araÆ kam xostowm towaÆ lini, ow e¸¯ ayd masin imanay nra amowsin˚ ew løel– eayn hawanow¸iwn tay ayn Ør˚, erb lsel ¯r ayd masin, apa nra bolor owxtern ow xostowm˚ p¯tq ¯ mnan owßi m¯j ew katarowen: Isk e¸¯ nra amowsin˚ hawanow¸iwn œi ta– lis ayn Ør˚, erb lsel ¯r nra bolor owxtern ow xostowmner˚, apa dranq anvawer en, qani or yan´naøow œeˇoˇ˚ amow– sinn ¯: T¯r˚ ayd knoj˚ anpart ¸oˇ hamari: Ayri kam baßanowaÆ knoj owxtern ow xostowm˚, or na inqnabowx ¯ arel, p¯tq ¯ katarowen: Isk e¸¯ kinn ir amowsnow tann ¯ owxt arel kam erdowmov xostowmner towel, ew e¸¯ nra amowsin˚ lsel ¯ ayd masin ew løeleayn hawanow¸iwn towel, a– pa ayd knoj bolor owxtern ow xostowm˚, or na inqnabowx

289

ΦOWER

30. 13–31. 9

¯ arel, owßi m¯j en. dranq p¯tq ¯ katarowen: Isk e¸¯ nra amowsin˚ lsaÆ Ør˚ ktrakanap¯s xaŒani knoj æowr– ¸erov arowaÆ owxtern ow xostowm˚, apa dranq anvawer en, karoˇ en œkatarowel, qani or zanc anoˇ˚ nra amow– sinn ¯, owsti Tiroj aøjew ayd kinn anpart ¯: Inqn iren neˇow¸iwn talow gnov amowsnacaÆ knoj araÆ owxtin kam xostowmin amowsin˚ karoˇ ¯ hawanow¸iwn tal kam œtal: E¸¯ knoj owxti kam xostowmi masin teˇeak lini amow– sin˚ ew bazowm Ører løi, owremn hastataÆ ew ˚ndownaÆ ¯ linowm knoj owxtn ow xostowm˚, qani or lsaÆ Ør˚ dranc hamar œi aøarkel: Ew e¸¯ nra amowsin˚ ir lsaÆ Øric ye– toy aøarki, owremn inqn ¯ ir vray krowm meˇq˚¿: Sranq en ayn patgamner˚, or T¯r˚ towec Movs¯sin amowsnow ew nra knoj, hØr ew nra dster masin, or˚ deøews eritasard hasakowm ir hØr tann ¯ gtnwowm:

13

14

15

16 17

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Isray¯lacineri 31, 2 vr¯ß˚ madianacineric a—ø ew dranic yetoy miaci—r qo ßo– ˇovrdi meøelnerin¿: Movs¯s˚, dimelov ßoˇovrdin, asac. 3 ¡Λer mijic mardkanc zinec¯—q, or paterazmen madia– nacineri d¯m Tiroj aøaj, orp¯szi lowÆowi madianaci– neri d¯m Tiroj vr¯ß˚: Isray¯lacineri iwraqanœiwr ce– 4 ˇic hazar tˇamard owˇarkec¯—q, orp¯szi nranq pate– razm mˇen¿: Bazmahazar isray¯lacineri am¯n mi ceˇic 5 ˚ntrecin hazar tˇamard, ˚ndam¯n˚ tasnerkow hazar mard‘ zinowaÆ paterazmelow hamar: Movs¯s˚ iwraqan– 6 œiwr ceˇic owˇarkec hazarakan tˇamard irenc z¯nqov hander´, nranc het naew Aharon qahanayi ordi Eˇia– zari ordi ffiene¯sin‘ nranc ´eøq˚ yan´nelov sowrb spasqn ow azdararow¸ean æeŒorner˚: Ew nranq ˘akatamart 7 mˇecin madianacineri d¯m, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Mov– s¯sin: Nranq kotorecin arakan seøi bolor mardkanc. baci sraxoˇxoˇ eˇaÆ madianacineric, nranq spanecin 8 naew madianacineri ¸agaworner Ewinin, Sowrin, Rokomin, Owrin ew fioboqin‘ Madiami hing ¸agawornerin: Baci nranc kotorelowc, sraxoˇxoˇ arecin B¯ori ordi Baˇa– amin, ger arecin Madiami kananc, nranc zawaknerin, 9 qæecin taran nranc anasownner˚, nranc amboˇj ownecow–

31. 10–29 10

11 12

13

14

15 16

17

18 19

20 21

22 23

24 25 26

27

28

29

ΦOWER

290

aÆqn ow goyq˚ awar aøan: Hrkizecin nranc bolor qa– ˇaqner˚‘ tnerov hander´, inœp¯s naew nranc awanner˚: Ger arecin ow awar aøan nranc am¯n inœ˚‘ mard ¸¯ a– nasown: Gerinerin, banaki koˇopowtn ow awar˚ bere– cin Movs¯si, Eˇiazar qahanayi ew bolor isray¯lacine– ri mØt‘ Movabi fiabo¸ koœowoˇ vayr˚, or˚ gtnwowm ¯ Eri– qovi dimac, Yordanan geti ezerqin: Movs¯sn ow Eˇia– zar qahanan ew ßoˇovrdi bolor iæxanner˚ banakateˇi– ic dowrs elan nranc ˚ndaøaj: Movs¯s˚ barkacaw zØra– hramanatarneri‘ øazmadaætic veradar´aÆ hazara– petneri ow hariwrapetneri vray‘ aselov. ¡Inœo?w ¯q ken– dani ¸oˇel bolor kananc: ff¯? or sranq ¯in, or Baˇaami xorhrdov kotorecin isray¯lacinerin, oronq yanown ffio– gori æeˇowecin Tirojic ew arhamarhecin nra xØsq˚, ew Tiroj ßoˇovowrdn stacaw ayd patiß˚: Ard, kotorec¯—q arakan seøi bolor mardkanc, naew ayn bolor kananc, o– ronq kenakcel en tˇamardow het: K˚ xnay¯q miayn ayn kananc, oronq tˇamardow het œen kenakcel: Isk dowq eظ˚ Ør banakateˇiic dowrs k˚ bnakow¯q: Ov or spa– nel ¯ kam ´eøq towel diaki, ¸oˇ maqrowaÆ hamarowi er– rord kam eظnerord Ør˚: Maqrowec¯—q dowq ew ´er geriner˚, maqrec¯—q bolor hagowstner˚, kaæow¯ bolor anظner˚, ma– zic gorÆaÆ ow Œaytic patrastowaÆ am¯n inœ¿: Eˇia– zar qahanan asac øazmadaætic veradar´aÆ zinowor– nerin. ¡Ays ¯ fflr¯nqi karg˚, or T¯r˚ towel ¯ Movs¯sin: Oskowc, arÆa¸ic, pˇn´ic, erka¸ic, kaparic ow anagic baci, ayn am¯n˚, inœ hrakayown ¯, ¸oˇ hrov maqrowi, a– pa ew srbazan jrov, isk inœ or kraki œi dimanay, ¸oˇ jrov maqrowi: Λer zgestner˚ eظnerord Ør˚ lowalov‘ ma– qowr k˚ lin¯q, oric yetoy k˚ mtn¯q banakateˇi¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Dow, Eˇiazar qahanan ew ßoˇovrdi ceˇeri iæxanner˚ kazmec¯—q gerowaÆneri ew a– wari cank˚‘ mardowc minœew anasown: Awar˚ baßanec¯—q paterazmin masnakcaÆneri ew amboˇj ßoˇovrdi mijew: Paterazmin masnakcaÆnerin baßin ˚nkaÆ hing hariwr gerineric m¯kin k’˚nÆay¯q Tiroj˚: Noyn˚ naew anasownne– ri verabereal‘ lini arjaø, oœxar ow ayÆ: Ays ameni k¯s˚

291

ΦOWER

31. 30–51

k’aønes ow k˚ tas Eˇiazar qahanayin ibrew Tiroj˚ ma– towcoweliq now¯r, isk isray¯lacinerin hasnoˇ baßni k¯– si am¯n yisown gerineric ew bolor anasownneric‘ arjaøic, oœxaric, ¯æic m¯k˚ k˚ yan´nes ˇewtacinerin, oronq spa– sarkowm en Tiroj xoran˚¿: Movs¯sn ow Eˇiazar qahanan arecin aynp¯s, inœp¯s T¯r˚ hramayel ¯r Movs¯sin: Pa– terazmin masnakcaÆ tˇamardkanc beraÆ awari mna– caÆ mas˚ kazmec vec hariwr eظanasownhing hazar oœ– xar, eظanasownerkow hazar arjaø, va¸sownm¯k ha– zar ¯æ: Ger arowaÆ aˇjikneri ¸iw˚ eresownerkow hazar ¯r, oronq deø œ¯in kenakcel tˇamardow het: Pateraz– min masnakcaÆnerin hasaÆ awar˚ kazmec ereq hariwr eresowneظ˚ hazar hing hariwr oœxar, oroncic Tiroj˚ orp¯s has trowec vec hariwr eظanasownhing oœxar, e– resownvec hazar arjaøic Tiroj˚ orp¯s has trowec eØ– ¸anasownerkow arjaø, eresown hazar hing hariwr ¯æic Tiroj˚ orp¯s has trowec va¸sownm¯k ¯æ, isk ger arowaÆ mardkanc ¸iw˚ kazmec tasnvec hazar, oric Tiroj˚ or– p¯s has trowec eresownerkow hogi: Movs¯s˚ Tiroj has˚‘ AstÆow now¯r˚ yan´nec Eˇiazar qahanayin, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Da stacowel ¯r isray¯lacinerin hasnoˇ awari k¯sic, or Movs¯sn aøan´nacrel ¯r pate– razmi masnakicneri baßnic: Da kazmec ereq hariwr e– resowneظ˚ hazar hing hariwr oœxar, eresownvec hazar arjaø, eresown hazar hing hariwr ¯æ ew tasnvec ha– zar mard: Movs¯s˚ isray¯lacinerin hasnoˇ awari k¯si iwraqanœiwr yisown mardowc ew anasownic vercrec m¯kin ew towec ˇewtacinerin, oronq spasarkowm ¯in Tiroj xora– n˚, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel Movs¯sin: Movs¯sin nerka– yacan bolor zØrahramanatarner˚‘ hazarapetnern ow hariwrapetner˚, ew asacin nran. ¡Menq‘ qo Æaøane– r˚, haæowaøman en¸arkecinq øazmiknerin ew tesanq, or nrancic oœ oq œi pakasowm: Dra hamar Tiroj˚ orp¯s ˚nÆay berel enq inœ or gtnwowm ¯ iwraqanœiwris mØt‘ os– k¯ towŒ, aparanjan, matani, maneak ew ˚ndelowzowaÆ Æamkal, orp¯szi Tirojic qawow¸iwn stananq: Movs¯sn ow Eˇiazar qahanan nrancic vercrin oskeˇ¯n˚‘ ´eøagorÆ

30

31 32

33, 34 35 36

37 38

39 40

41

42

43 44 45, 46 47

48

49

50

51

31. 52–32. 14 52

53 54

32

2

3 4

5

6

7

8 9

10 11

12

13

14

ΦOWER

292

bolor anظner˚: Hazarapetneri koˇmic Tiroj˚ orp¯s has trowaÆ amboˇj oskin kazmec tasnvec hazar eظ˚ hariwr yisown sikˇ: Iwraqanœiwr øazmikin awaric mas hasaw: Movs¯sn ow Eˇiazar qahanan, hazarapetneric ow hariwrapetneric aønelov oskin, taran vkayow¸ean xoran orp¯s isray¯lacineri yiæatak Tiroj aøaj: Isray¯laciner˚ bazowm anasownner own¯in, bayc fiowb¯– ni ow Gadi ceˇeri ownecaÆner˚ œaŒazanc æat ¯in: Nranq tesan, or Yazeri ow Gaˇaadi ærjanner˚ hØteri hamar yarmar arØtavayrer en: fiowb¯ni ow Gadi ceˇeri mardik galov Movs¯si, Eˇiazar qahanayi ow ßoˇovrdi iæxanne– ri mØt‘ asacin. ¡Ataro¸˚, Debon˚, Yazer˚, Nembran, Esebon˚, Σl¯al¯¸˚, Sebaman, Nabaw˚ ew B¯an˚‘ ayn vay– rer˚, or T¯r˚ yan´nel ¯ isray¯lacineri ´eøq˚, anasown snowcoˇ arØtner ownen, isk menq‘ qo Æaøaner˚, anasown– ner ownenq¿: Nranq awelacrin. ¡E¸¯ qo aøaj ænorh en gtel, ayd vayrer˚ mez‘ qo Æaøanerin ibrew kalowaÆq to—wr ew mez Yordanan getic ayn koˇm mi— anckacrow¿: Movs¯– s˚ Gadi ow fiowb¯ni ceˇeri mardkanc patasxanec. ¡Λer eˇbayrner˚ gnan paterazmelow, isk dowq aysteˇ nst¯?q: Inœo?w ¯q pˇtorowm isray¯lacineri hogin, aynp¯s anowm, or œowzenan ancnel ayn erkir˚, or˚ T¯r˚ talow ¯ nranc: Λer hayrer˚ noyn kerp œvaroweci?n, erb nranc owˇarkowm ¯i Kad¯sbaøn¯ic, orp¯szi hetaxowzen erkir˚: Nranq ha– san Oˇkoyzi ´or˚, hetaxowzecin erkir˚, bayc veradaø– nalov yeˇaærjecin isray¯lacineri mtqer˚, or œmtnen ayn erkir˚, or T¯r˚ towel ¯r nranc: Ayd pat˘aøov T¯r˚ xist zayracaw ayd Ør˚ ew erdowelov asac. ¡Egiptosic dowrs ekaÆ qsan tarekanic bar´r mardik, oronq giten œarn ow barin, ¸oˇ œtesnen ayn erkir˚, or erdoweci tal Ab– rahamin, Isahakin ow Yakobin, qani or in´ œhetewecin: Nrancic oœ oq œi mtnelow ayd erkir˚, baci YeŒon¯i or– di Qaˇ¯bic ow Naw¯i ordi Yesowic, qani or nranq hete– wecin Tiroj˚¿: T¯r˚, xist zayranalov isray¯lacineri vray, qaøasown tari nranc ¸aŒaøel towec anapatowm, minœew or meøan Tiroj aøaj ambariæt gtnowoˇ bolor mar– dik: Hima ¯l dowq ¯q elel ´er hayreri Œoxar¯n, o!v meˇa–

293

ΦOWER

32. 15–29

wor mardkanc vohmakner, orp¯szi ¯—l aweli borboq¯q Tiroj barkow¸iwn˚ isray¯lacineri vray: Qani or dowq xotorow– el ¯q AstÆowc, na dar´eal k˚ ¸oˇni ´ez ays anapatowm, ew dowq pat˘aø k˚ daønaq, or amboˇj ßoˇovowrd˚ anØrinow– ¸iwn gorÆi¿: Nranq, dimelov Movs¯sin, asacin. ¡Owzowm enq mer oœxarneri ow miws anasownneri hamar gomer æi– nel, mer ˚ntaniqneri hamar‘ qaˇaqner: Menq inqners k˚ zinowenq Tiroj aøjew, k˚ gnanq miws isray¯lacineri aø– jewic, minœew or hastatenq nranc irenc teˇerowm: Mer ßoˇovowrd˚, orp¯szi apahov lini ays erkri bnakiœneric, ¸oˇ bnakowi parspapat qaˇaqnerowm: Menq œenq vera– daønay mer tner˚, minœew or isray¯laciner˚ irenc ßaøan– gow¸ean t¯r daønan: Menq aknkalow¸iwn œownenq Yorda– nan geti ayn koˇmowm ew aweli heøow teˇerowm miws isra– y¯lacineri het baßin stanalow, orovhetew menq mer ba– ßinn stacel enq Yordanan geti ays koˇmowm‘ arewelqowm¿: Movs¯sn asac nranc. ¡E¸¯ an¯q aynp¯s, inœp¯s asowm ¯q, aysinqn‘ Tiroj hramanov paterazmi hamar zinow¯q, ´er bolor øazmikner˚ Tiroj kargadrow¸ean hama´ayn ancnen Yordanan geti ayn koˇm˚, masnakcen paterazmin, min– œew Tiroj aøjew oœnœanay nra ¸ænamin, ew erkir˚ nowa˘owi ˚st Tiroj cankow¸ean, apa k˚ veradaønaq, Tiroj ow is– ray¯lacineri aøjew anpart k˚ lin¯q, ew ays erkir˚ Tiroj aøaj ´er kalowaÆq˚ k˚ lini: Isk e¸¯ aydp¯s œvarow¯q, meˇawor k˚ hamarow¯q Tiroj aøjew ew ´er meˇqer˚ k˚ ˘a– naœ¯q, erb œariq˚ hasni ´ez: Ard, dowq qaˇaqner æinec¯—q ´er mardkanc hamar ew gomer‘ ´er anasownneri hamar, ew inœ or dowrs ¯ ekel ´er beranic, katarec¯—q¿: fiow– b¯ni ow Gadi ceˇeri mardik, dimelov Movs¯sin, asacin. ¡Menq‘ qo Æaøaner˚, k˚ varowenq aynp¯s, inœp¯s dow‘ mer t¯r˚, hramayecir mez: Mer erexanern ow kanayq, mer bo– lor anasownner˚ ¸oˇ mnan Gaˇaadi qaˇaqnerowm, isk menq‘ qo Æaøay tˇamardikd, zinavaø ow patrast, Ti– roj aøjewic k’ancnenq-k˚ gnanq paterazmi, inœp¯s dow‘ mer t¯r˚, asowm es¿: Movs¯s˚ hrahang towec nranc ma– sin Eˇiazar qahanayin, Naw¯i ordi Yesowin ew isray¯la– ci ceˇeri nahapetneri ˚ntaniqneri iæxannerin: Mov–

15

16

17

18

19

20 21

22

23

24

25

26 27

28

29

32. 30–33. 3

30

31

32

33

34 35 36 37 38

39

40

41 42

33 2

3

ΦOWER

294

s¯sn asac nranc. ¡E¸¯ fiowb¯ni ow Gadi ceˇeri mardik bolorn ¯l Tiroj aøjew spaøazinowaÆ ´ez het ancnen Yor– danan geti ayn koˇm˚, e¸¯ dowq nowa˘¯q ayd erkir˚, apa nranc ibrew kalowaÆq k˚ taq Gaˇaadi erkir˚: Isk e– ¸¯ spaøazinowaÆ ´ez het paterazmi œelnen Tiroj aøjew, apa nranc erexanerin, kananc ow anasownnerin, nax– qan ´er ancnel˚, k˚ Œoxadr¯q Qananacineri erkir˚, ew nranq ews ´ez het ¸oˇ ßaøangow¸iwn stanan Qananaci– neri erkrowm¿: fiowb¯ni ow Gadi ceˇeri mardik patas– xan talov‘ asacin. ¡Inœ or hramayes dow‘ mer t¯r˚, qo Æaøanerin, ayd ¯l k˚ katarenq: SpaøazinowaÆ k’anc– nenq Qananacineri erkir˚, ew mez kalowaÆqner k˚ taq Yordanan geti ays koˇmowm¿: Ew Movs¯s˚ Gadi, fiowb¯ni ceˇerin, Yovs¯Œi ordineric Manas¯i k¯s ceˇin towec a– morhacineri Sehon arqayi ¸agaworow¸iwn˚, Basan erkri fflg arqayi ¸agaworow¸iwn˚, ayd erkir˚‘ ir sahmannerowm gtnowoˇ bolor qaˇaqnerov, inœp¯s naew sahmanamer´ qa– ˇaqnerov: Gadi mardik kaøowcecin Debon˚, Ataro¸˚, Aroyer˚, SoŒorn ow Yazer˚, dranq ærjapatecin bar´r parispnerov: Kaøowcecin naew Namran˚, Bظaøan˚, a– mowr qaˇaqner ow anasownneri gomer: fiowb¯ni ceˇi mar– dik kaøowcecin Esebon˚, Σl¯al¯¸˚, Karia¸em˚, B¯elm¯on˚‘ œors koˇmic parspapat, ew Semaban: Irenc kaøowcaÆ qaˇaqnern anowanecin irenc isk anownnerov: Manas¯i ordi Maqiri yetnordner˚ gnacin Gaˇaad, grawecin ayn ow oœnœacrin aynteˇ bnakowoˇ amorhacinerin: Movs¯s˚ Gaˇaad˚ towec Manas¯i ordi Maqirin, or˚ ew bnakowec aynteˇ: Manas¯i ordi Yayir˚ grawec nranc qaˇaqne– r˚, oronq koœec ¡Yayiri awanner¿: Nabaw˚ gnac grawec Kana¸n ow nra awanner˚, oronq ir anownov koœec Nabaw¸: Sranq en ayn banakateˇiner˚, or drecin isray¯la– ciner˚, erb Movs¯si ew Aharoni glxaworow¸eamb, irenc zØrqov hander´ dowrs ekan Egiptosic: Movs¯s˚ Tiroj hramanov gri aøaw isray¯lacineri œower¸n ow nranc ba– nakateˇiner˚: Aha sranq en irenc er¸i ßamanak nranc draÆ banakateˇiner˚: Isray¯laciner˚ fiamess¯ic mek– necin aøajin amsi tasnhingerord Ør˚: Zatki yajord

295

ΦOWER

33. 4–27

Ør˚ nranq, bolor egiptacineri aœqi aøjew, AstÆow hzØr paætpanow¸eamb elan Egiptosic, erb egiptaciner˚ ¸aˇowm ¯in irenc bolor andranik ordinerin: T¯r˚ ko– torel ¯r Egiptacineri erkri bolor andranik zawak– nerin: T¯r˚ nrancic vr¯ß ¯r lowÆel irenc œastowaÆne– ri hamar: Isray¯laciner˚ fiamess¯ic meknelov bana– kateˇi drecin Sokqo¸owm: Sokqo¸ic meknelov banaka– teˇi drecin Bo¸anowm, orn anapati mi masn ¯: Mek– necin Bo¸anic ew banakateˇi drecin Epiro¸i mØt, o– r˚ gtnwowm ¯ Be¯lsepŒoni dimac, ew banakateˇi drecin Magdoˇi dimac: Meknecin Epiro¸i dimac ˚nkaÆ ærja– nic, Karmir Æovi mijov ancan d¯pi anapat, anapa– ti mijov ereq Øroway ˘anaparh ktrecin ew banakateˇi drecin Daøn aˇbiwrneri mØt: Meknecin Daøn aˇbiwrne– ri mØtic ew ekan Elim: Elimowm tasnerkow jri aˇbiwr kar ew armawi eظanasown Æaø: Nranq banakateˇi drecin aynteˇ‘ jri mØt: Meknecin Elimic ew banakateˇi drecin Karmir Æovi aŒin: Meknecin Karmir Æovic ew banaka– teˇi drecin Sin anapatowm: Meknecin Sin anapatic ew banakateˇi drecin fiaŒayowm: Meknecin fiaŒayic ew banakateˇi drecin Elimowm: Meknecin Elimic ew bana– kateˇi drecin fiaŒidinowm: Aysteˇ ßoˇovowrd˚ xmelow jowr œown¯r, owsti meknecin fiaŒidinic ew banakateˇi drecin Sinayi anapatowm: Meknecin Sinayi anapa– tic ew banakateˇi drecin Cankow¸ean gerezmannerowm: Meknecin Cankow¸ean gerezmanneric ew banakateˇi drecin Asero¸owm: Meknecin Asero¸ic ew banakateˇi drecin fia¸amayowm: Meknecin fia¸amayic ew banaka– teˇi drecin fiemonŒar¯sowm: Meknecin fiemonŒar¯sic ew banakateˇi drecin Ξebonayowm: Meknecin Ξebonayic ew banakateˇi drecin Dessayowm: Meknecin Dessayic ew banakateˇi drecin Makeˇˇa¸owm: Meknecin Ma– keˇˇa¸ic ew banakateˇi drecin SoŒarowm: Meknecin SoŒaric ew banakateˇi drecin Qarada¸owm: Meknecin Qarada¸ic ew banakateˇi drecin Makelo¸owm: Mek– necin Makelo¸ic ew banakateˇi drecin Kattaa¸owm: Meknecin Kattaa¸ic ew banakateˇi drecin Tara¸owm:

4

5 6 7

8

9

10 11 12 13 14 15

16

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

27

33. 28–52 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

38

39

40

41 42 43 44

45 46 47

48

49

50

51

52

ΦOWER

296

Meknecin Tara¸ic ew banakateˇi drecin Matekayowm: Meknecin Matekayic ew banakateˇi drecin Selmonayowm: Meknecin Selmonayic ew banakateˇi drecin Masowrow– ¸owm: Meknecin Masowrow¸ic ew banakateˇi drecin Ban¯ayowm: Meknecin Ban¯ayic ew banakateˇi drecin Gadgad leran vray: Meknecin Gadgad leøic ew bana– kateˇi drecin Eteba¸ayowm: Meknecin Eteba¸ayic ew banakateˇi drecin Ebronayowm: Meknecin Ebronayic ew banakateˇi drecin Gesiongaberowm: Meknecin Gesion– gaberic ew banakateˇi drecin Sin anapatowm: Mek– necin Sin anapatic ew banakateˇi drecin ffiarani a– napatowm, aysinqn‘ Kad¯sowm: Meknecin Kad¯sic ew ba– nakateˇi drecin Hor leran vray‘ Edomi erkri mØt: A– haron qahanan Tiroj hramanov bar´racaw leø˚ ew meøaw aynteˇ isray¯lacineri‘ Egiptacineri erkric dowrs galow qaøasownerord taroway hingerord amsi m¯kin: Aharon˚ hariwr qsanereq tarekan ¯r, erb meøaw Hor leran vray: Qananacineri erkrowm bnakowoˇ Aradi arqay Qanan¯s˚ teˇekacaw, or isray¯laciner˚ mowtq en gorÆowm ir erki– r˚: Isray¯laciner˚, sakayn, Hor leøic heøanalov‘ ba– nakateˇi drecin Selmonayowm: Meknecin Selmonayic ew banakateˇi drecin ffienovowm: Meknecin ffienovic ew ba– nakateˇi drecin fflbo¸owm: Meknecin fflbo¸ic ew banaka– teˇi drecin Gayiowm‘ Yordanan geti ayn koˇm˚, Movabi sahmannerowm: Meknecin Gayiic ew banakateˇi drecin Demongadowm: Meknecin Demongadic ew banakateˇi dre– cin Geˇmondebˇa¸¯mowm: Meknecin Geˇmondebˇa¸¯mic ew banakateˇi drecin Abarim leøneri vray‘ Nabawi dimac: Meknecin Abarimi leøneric ew banakateˇi drecin Mo– vabacineri erkric arewmowtq, Yordanan geti mØt, Eri– qovi dimac: Nranq banakateˇi drecin Yordanan ge– ti mØt, Esimo¸owm, or ´gwowm ¯r minœew Meˇsatov‘ Mova– bacineri erkric arewmowtq: T¯r˚ Movabacineri erkri arewmtean masowm, Yordanan geti mØt, Eriqovi dimac, xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Dimi—r isray¯lacinerin ew asa— nranc. ¡Aha dowq Yordanan getov ancnowm ¯q Qananacineri erkir˚: Erkri bolor bnakiœnerin k˚ qæ¯q

297

ΦOWER

33. 53–34. 12

´er aøjewic, k˚ korÆan¯q nranc ko¸oˇner˚, ´owlaÆoy bolor kowøqer˚, nranc bolor yowæasiwner˚ k˚ veracn¯q m¯jteˇic: K’oœnœacn¯q erkri bnakiœnerin ew k˚ bnakow¯q aynteˇ, o– rovhetew nranc erkir˚ ´ez em talow ibrew seŒakanow– ¸iwn: Υst ´er ceˇeri andamneri ¸owaqanaki, k˚ baßa– n¯q ayd erkir˚. bazmandamnerin meÆ baßin k˚ yatkacn¯q, isk sakawandamnerin‘ Œoqr baßin: Iwraqanœiwr ceˇ ¸oˇ stanay ayn, inœ k˚ hasni nran: Baßanowm˚ p¯tq ¯ ka– tarowi ˚st ´er nahapetow¸ean ceˇeri: E¸¯ erkri bna– kiœnerin œoœnœacn¯q, ´er kendani ¸oˇaÆner˚ Œowæ k˚ linen ´er aœqerin ew neter‘ ´er koˇerin: Nranq ´er ¸ænaminer˚ k˚ linen ayn erkrowm, orteˇ dowq ¯q bnakwowm: Ew k˚ lini aynp¯s, or inœ v˘øel ¯i anel nranc nkatmamb, k’anem ´er nkatmamb¿:

53

54

55

56

T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Patowiri—r isra– 34, 2 y¯lacinerin ow nranc asa—. ¡Dowq, aha, mtnowm ¯q Qana– nacineri erkir˚: Ayn ir sahmannerov hander´ ¸oˇ ´er seŒakanow¸iwn˚ lini: Nra harawayin sahman˚ ¸oˇ li– 3 ni Sin anapatic minœew Edomi erkri mer´akayq˚: Ha– rawayin sahmanner˚ ¸oˇ ancnen Meøeal Æovi arewelean koˇmic: Sahmanner˚ harawic ¸oˇ ærjana´ew bar´ra– 4 nan d¯pi Akrabini sar˚, ancnen d¯pi Enak, apa dar– ´eal d¯pi haraw minœew Kad¯sbaøn¯, apa Aradi awa– n˚ ew hasnen Asemon: Ays sahmanner˚, sksaÆ Asemonic 5 d¯pi egiptacineri ´or˚, ærjan piti kazmen ew dowrs gan Æov: Λer Æovahayeac sahman˚ ¸oˇ lini MeÆ Æov˚. 6 da ´er Æovahayeac sahmann ¯: Λer hiwsisayin sahma– 7 n˚ ¸oˇ lini heteweal˚. MeÆ Æovic owˇiˇ gÆov minœew Le– ø˚, ayd leøic owˇiˇ gÆov minœew Ema¸i mowtq˚: Ayn hasne– 8 low ¯ minœew Aradaqi sahmanner˚: SahmanagiÆn aynte– 9 ˇic ¸oˇ ancni minœew EŒroni mer´akayq˚ ew hasni minœew Asiønayin: Sranq ¸oˇ linen ´er hiwsisayin sahmanner˚: Λer arewelean sahmanner˚ p¯tq ¯ ancnen Asiønayinic 10 minœew SepŒamar: Ays sahmanagiÆ˚ SepŒamaric ¸oˇ 11 ´gowi minœew Beˇa‘ aˇbiwrneri arewelean koˇm˚, Beˇayic ¸oˇ ´gowi minœew Qenari Æovi arewelean koˇm˚: Sahma– 12 nagiÆn aynowhetew ¸oˇ ´gowi minœew Yordanan get˚‘ has–

34. 13–35. 5

13

14 15

16 17 18

19 20 21 22, 23 24 25 26 27 28 29

35 2

3

4

5

ΦOWER

298

nelov minœew Meøeal Æov: Ayd bovandak erkirn ow nra ærja– kayq˚ ´ez ¸oˇ patkanen¿: Movs¯s˚ patowirec isray¯– lacinerin ow asac. ¡Sa ¯ ayn erkir˚, or piti ßaøang¯q vi˘ak gcelov: Inœp¯s T¯rn ¯ hramayel, ayn piti trowi in˚ ceˇerin ow Manas¯i k¯s ceˇin, orovhetew fiowb¯ni ow Gadi ceˇer˚, ˚st irenc nahapetneri ˚ntaniqneri, ew Mana– s¯i k¯s ceˇ˚ irenc baßinn stacel ¯in Yordanan geti ayn koˇmowm, Eriqovi dimac, harawic d¯pi arewelq ´gowoˇ ma– sowm¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Sranq en ayn mardkanc anownner˚, oronq ´ez piti baßanen Qanaan erkir˚. Eˇiazar qahanay ew Naw¯i ordi Yesow: Am¯n mi ceˇic vercr¯—q m¯kakan iæxan, oronq erkir˚ piti baßa– nen ´er mijew: Sranq en ayd mardkanc anownner˚. Yow– dayi ceˇic‘ YeŒon¯i ordi Qaˇ¯b, Ωmawoni ceˇic‘ Σmiowdi ordi Saˇami¯l, Beniamini ceˇic‘ Qasˇodi ordi Eldad, Dani ceˇic‘ Egˇii ordi iæxan Bakqir, Yovs¯Œi ordi– neric Manas¯i ceˇic‘ SowŒici ordi iæxan Ani¯l, EŒre– mi ceˇic‘ Saba¸i ordi iæxan Kamow¯l, Zabowˇoni ceˇic‘ ffiaønaqi ordi iæxan EˇisaŒan, Isaqari ceˇic‘ Oziayi ordi iæxan ffiaˇti¯l, Aseri ceˇic‘ Selemii ordi iæxan Aqior, NeŒ¸aˇimi ceˇic‘ M¯owdi ordi iæxan ffiagay¯l: T¯r˚ sranc hramayec Qananacineri erkir˚ baßanel is– ray¯lacineri mijew¿: T¯r˚ Movabacineri erkri arewmtean masowm, Yorda– nan geti ezerqin, Eriqovi dimac, xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Hramayi—r isray¯lacinerin, or irenc baßin ha– saÆ kalowaÆqneric bnakowelow hamar qaˇaqner, inœp¯s ew irenc qaˇaqneri æowrjn ˚nkaÆ arØtavayrer˚ tan ˇew– tacinerin: Ayd qaˇaqner˚ nranc bnakow¸ean vayrer˚ ¸oˇ linen, isk aøan´nacowaÆ arØtavayrer˚ ¸oˇ linen nranc oœxarneri hØteri ew am¯n tesak œorqotanineri hamar araÆelow vayrer: Qaˇaqneri æowrj˚ gtnowoˇ a– rØtavayrer˚, or talow ¯q ˇewtacinerin, iwraqanœiwr qa– ˇaqi parispneric sksaÆ æowrjanaki p¯tq ¯ ownenan er– kow hazar kangown taraÆow¸iwn: Qaˇaqic dowrs, arew– elean koˇmowm œaŒec¯—q erkow hazar kangown, Æovi koˇ– mowm‘ erkow hazar kangown, hiwsisayin koˇmowm‘ erkow ha–

299

ΦOWER

35. 6–20

zar kangown, harawayin koˇmowm‘ erkow hazar kangown: Dranc m¯jteˇowm gtnowoˇ qaˇaq˚, inœp¯s ew nra æowrjn ˚nkaÆ taraÆq˚ p¯tq ¯ patkanen ˇewtacinerin: Ξew– tacinerin, baci yiæeal qaˇaqneric, p¯tq ¯ trowi vec qaˇaq ews, oronq apastan piti Æaøayen spanow¸iwn gorÆaÆ mardkanc: Ays bolor qaˇaqneric baci, nranc pi– ti taq qaøasownerkow qaˇaqner: Ξewtacinerin trowe– liq qaˇaqneri ¸iw˚ kazmelow ¯ qaøasownow¸‘ irenc arØta– vayrerov hander´: Isray¯lacineri ßaøangaÆ kalowaÆq– neric ˇewtacinerin troweliq qaˇaqner˚ piti linen ˚st nranc stacaÆ qaˇaqneri ¸owi. æat stacoˇ˚ æat pi– ti tay, qiœ stacoˇ˚‘ qiœ: Iwraqanœiwr ceˇ ˚st ßaøanga—Æ taraÆow¸ean qaˇaqner ¸oˇ tay ˇewtacinerin¿: T¯r˚ xØsec Movs¯si het ew asac. ¡Dimi—r isray¯lacinerin ow nranc asa—. ¡Dowq, aha, Yordanan geti vrayov anc– nowm ¯q Qananacineri erkir˚: Aynteˇ aøan´nacr¯—q qa– ˇaqner, oronq ´ez hamar orp¯s apastan piti Æaøa– yen, erb mi mardaspan aynteˇ Œaxœi: Ov akamay m¯– kin spani, ayd qaˇaqner˚ spanoˇi arean vr¯ßxndrow– ¸iwnic Œrkowelow hamar apastan ¸oˇ linen: Spanoˇ˚ ¸oˇ mahowan œdatapartowi, minœew ßoˇovrdi datasta– ni aøjew œkangni: Ξewtacinerin troweliq qaˇaqneric vec˚ orp¯s apastan ¸oˇ Æaøayen: Ereq qaˇaq tow¯—q Yordanan geti ayn koˇmowm, ereq qaˇaq‘ Qananacineri erkrowm: Ayd qaˇaqnern ibrew apastan ¸oˇ Æaøayen is– ray¯lacinerin, aylew Øtarakanneri ow ´er m¯j pandxte– low ekaÆneri hamar: Ayd qaˇaqnern ibrew apastan ¸oˇ Æaøayen, orp¯szi aynteˇ Œaxœen bolor nranq, ovqer a– kamay mard en spanel: E¸¯ orew¯ m¯k˚ erka¸¯ aøarkayov harowaÆi ow spani m¯kin, na mardaspan ¯. mahowan ¸oˇ datapartowi mardaspan˚: E¸¯ orew¯ m¯k˚ qarov ha– rowaÆi ow spani m¯kin, na mardaspan ¯. mahowan ¸oˇ datapartowi mardaspan˚: E¸¯ Œayt¯ aøarkayov ha– rowaÆi ow spani m¯kin, na mardaspan ¯. mahowan ¸oˇ datapartowi mardaspan˚: SpanowaÆi mer´awor˚ ¸oˇ spani mardaspanin. erb or handipi nran, ¸oˇ spa– ni: E¸¯ orew¯ m¯k˚ ¸ænamow¸ean hoˇi vray hri mi mardow,

6

7

8

9 10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

35. 21–36. 1 21

22

23

24

25

26 27

28

29 30

31 32

33

34

36

ΦOWER

300

œaramtow¸eamb nra vray orew¯ ir netelov spani kam qinaxndrow¸ean hamar harowaÆi ´eøqov ow spani nran, na mahowan ¸oˇ datapartowi: Na mardaspan ¯. mahow– an ¸oˇ datapartowi mardaspan˚: SpanowaÆi mer´a– wor˚ owr or handipi nran, ¸oˇ spani: Isk e¸¯ sxalmamb ew oœ ¸¯ ¸ænamow¸ean hoˇi vray ¯ hrel nran, nra vray netel orew¯ ir oœ œar ditaworow¸eamb, kam mah pat˘aøoˇ qa– rov aøanc œaramtow¸ean ¯ harowaÆel nran ow spanel, sa– kayn spanowoˇ˚ nra ¸ænamin œ¯r, ew na œ¯r cankanowm nran œariq pat˘aøel, ayd d¯pqowm ßoˇovowrd˚ harowaÆoˇin spanowaÆi mer´awori nerkayow¸eamb dat ¸oˇ ani ˚st heteweal datastani. ßoˇovowrd˚ spanoˇin ¸oˇ Œrki spanowaÆi mer´aworneri ´eøqic: Φoˇ ßoˇovowrd˚ nran ow– ˇarki apastan-qaˇaq, owr na apastanel ¯r: Na ¸oˇ bnakowi aynteˇ, minœew or vax˘anowi sowrb iwˇov ØÆowaÆ qahanayapet˚: Isk e¸¯ spanoˇ˚ dowrs gay ayn qaˇaqi sahmanneric, orteˇ apastanel ¯r, ew spanowaÆi mer– ´awor˚ nran gtni nra apastanaÆ qaˇaqi sahmanneric dowrs, apa spanowaÆi ariwnakic˚ ¸oˇ spani marda– spanin ew mahapart œditowi: Dra hamar ¯l mardaspa– n˚ p¯tq ¯ bnakowi ir apastanaÆ qaˇaqowm, minœew or vax˘anowi qahanayapet˚: Qahanayapeti vax˘anow– elowc yetoy miayn mardaspan˚ ¸oˇ veradaønay ir kalow– aÆq˚: Sa ´er serowndneri m¯j ardaradatow¸ean Ør¯nq ¸oˇ lini ´er bnakow¸ean bolor vayrerowm: Ov or m¯kin spani, vkanero—v ¸oˇ spanen mardaspanin: M¯k hogow vkayow¸iwn˚ bawarar œ¯ mahowan v˘iø ar´akelow hamar: Mahapart mardaspanic Œrkagin œp¯tq ¯ vercn¯q: Na p¯tq ¯ mahapatßi en¸arkowi: Apastan-qaˇaq Œax– œelow hamar mardaspanic Œrkagin œp¯tq ¯ vercn¯q, noy– np¯s ew‘ minœew qahanayapeti vax˘anowm˚ ir erkrowm no– ric bnakowelow hamar: Mi— pˇÆ¯q erkir˚. erkirn ir vray ¸aŒowaÆ arean hamar ayl hatowcowm œi pahanjowm, qan heˇowm˚ nra— arean, ov ariwn ¯ ¸aŒel: Mi— pˇÆ¯q ayn er– kir˚, owr bnakwowm ¯q, ew owr bnakwowm em es ´er m¯j, qanzi es em T¯r AstowaÆ˚, or bnakwowm ¯ isray¯lacineri m¯j¿: Yovs¯Œi ordineric Manas¯i ordi Maqiri ordi Ga–

301

ΦOWER

36. 2–14

ˇaadi ˚ntaniqi iæxanner˚, dimelov Movs¯sin, Eˇiazar qahanayin ow isray¯lacineri nahapetneri ˚ntaniqneri iæxannerin, asacin. ¡T¯r˚ mer tiroj˚‘ Movs¯sin hra– mayel ¯, or vi˘ak gcelov‘ Qananacineri erkir˚ baßanowi isray¯lacineri mijew: T¯r˚ mer tiroj˚ hramayel ¯ na– ew, or mer eˇbayr Saˇpaadi baßin˚ trowi nra dowstre– rin: Ard, e¸¯ nranq amowsnanan isray¯laci mi ayl ceˇi tˇamardkanc het, apa nranc baßin piti yatkacowi irenc ceˇi seŒakanow¸iwnic ew awelanay ayn ceˇi ßa– øangow¸ean vray, oronc know¸ean k˚ gnan: Ayspisov mer ßaøangow¸iwnic ayd baßin˚ piti veranay: Ew erb gay isray¯lacineri Œrkow¸ean tarin, nranc ßaøangow¸iw– n˚ verjnakanap¯s k˚ gowmarowi ayn ceˇi ßaøangow¸ean vray, oronc know¸ean en gnacel, orov mer ceˇi ßaøan– gow¸iwnic nranc baßin ˚nkaÆ ßaøangow¸ean mas˚ pi– ti veranay¿: Movs¯s˚, Yovs¯Œi mardkanc asaÆi ma– sin, Tiroj hramanov isray¯lacinerin asac. ¡Saˇpa– adi dowstrerin T¯r˚ heteweal hramann ¯ towel ew asel. ¡Nranq ¸oˇ amowsnanan ayn tˇamardkanc het, oronq i– renc aœqin ha˘eli k˚ ¸owan, paymanov or ayd tˇamardik irenc hayraka—n ceˇic linen: Isray¯lacineri ßaøangow– ¸iwn˚ ceˇic ceˇ ¸oˇ œancni, orp¯szi isray¯lacineric iw– raqanœiwr˚ i—r ceˇi hayreni ßaøangow¸ean˚ kapowi: Is– ray¯lacineri orew¯ ceˇic ßaøangow¸iwn stacaÆ am¯n mi aˇjik ¸oˇ daønay ir hayraka—n ceˇin patkanoˇ orew¯ tˇamardow kin˚, orp¯szi isray¯laciner˚ amowsnanalowc yetoy ¯l pahpanen irenc hayreni ßaøangow¸iwn˚: Ψa– øangow¸ean baßin˚ mi ceˇic miws˚ œp¯tq ¯ ancni, is– ray¯lacineric iwraqanœiwr˚ p¯tq ¯ kapowi ir ßaøangaÆ kalowaÆqin¿: Ew inœp¯s T¯r˚ hramayel ¯r Movs¯sin, aydp¯s ¯l arecin Saˇpaadi dowstrer˚: Φersan, Σgˇan, Meˇ– qan, Nowan ew Maaˇan‘ Saˇpaadi dowstrer˚, amowsna– can irenc hØreˇbayrneri ordineri het: Nranq Yovs¯– Œi ordineric Manas¯i ceˇi tˇamardkanc kanayq dar– ´an, ew nranc ßaøangow¸iwn˚ mnac irenc hØr azgatoh– min: Sranq en ayn patowiranner˚, Ør¯nqnern ow datas– tanner˚, or T¯r˚ Movabacineri erkri arewmtean masowm,

2

3

4

5 6 7

8

9

10

11 12

13

14

ΦOWER

302

Yordanan geti ezerqin, Eriqovi dimac towec Movs¯si mijocov:

ERKRORD fflRΣNQ G

Sranq en ayn patgamner˚, or Movs¯s˚ towec bolor 1 isray¯lacinerin Yordanan geti ayn koˇmowm‘ anapa– ti arewmtean masowm, Karmir Æovi mØt, ffiaøantiŒoˇi, Ξobani, Hangrowanneri ow Oskeki mijew: S¯ir leran vra– 2 yov tasnm¯k Øroway ˘anaparh ¯ Qorebic Kad¯sbaøneay: Qaøasownerord taroway tasnm¯kerord amsoway aøajin 3 Ør˚ Movs¯s˚ bolor isray¯lacinerin asac ayn am¯n˚, inœ T¯r˚ nranc verabereal patowirel ¯r iren: Esebonowm 4 bnakowoˇ amorhacineri arqay Sehonin ew Astaro¸owm ow Edrayinowm bnakowoˇ Basani arqay fflgin harowaÆelowc ye– toy Yordanan geti ayn koˇmowm‘ Movabi erkrowm, Movs¯sn 5 sksec yaytnel ays Ør¯nqnern‘ aselov. ¡Mer T¯r Astowa– 6 Æ˚ mez het xØselov Qorebowm‘ asac. ¡Bawakan ¯ orqan bnakoweciq ays leran vray: El¯q gnac¯—q dowq aysteˇic, 7 mt¯—q amorhacineri leø˚, nranc mØt, ovqer bnakwowm en Arabayi æowrj˚‘ d¯pi leønern ow daæter˚, d¯pi haraw ow Qananacineri erkri Æovezerq˚, d¯pi Andrlibanan, min– œew MeÆ kam EŒrat get˚: Tes¯—q, aha ´ez yan´neci ayd 8 erkir˚. mt¯—q ow ibrew seŒakanow¸iwn stac¯—q ayd erkir˚, or˚ es erdoweci tal ´er hayrerin‘ Abrahamin, Isahakin ow Yakobin, nranc ow nranc yetnordnerin, mi erkir, owr meˇr ow ka¸ ¯ hosowm¿: ¡Es ´ez het xØsel em deø ayn ßa– 9 manak ew asel. ¡Es miaynak œem karoˇ ´ez aøajnordel: 10 Mer T¯r AstowaÆ˚ ´ez bazmacrel ¯, ew aha dowq aysØr er– knqi astˇeri œaŒ æat ¯q: Mer hayreri T¯r AstowaÆ˚, 11 inœp¯s or kaq, hazarapatik ¸oˇ awelacni ew Ørhni ´ez, inœp¯s xostacel ¯ ´ez: Es inœp¯?s karoˇ em miaynak krel 12 ´er neˇow¸iwnner˚, qaæel ´er hogsern ow handowrßel ´er ha– kamartow¸iwnner˚: Ard, ´er ceˇeri mijic aøan´nacr¯—q 13 imastown, xohem ow ærjahayeac mardkanc, orp¯szi nranc ´ez vray iæxanner kargem: Dowq in´ patasxan toweciq 14 ew asaciq, ¸¯‘ ¡Law ¯, e¸¯ qo asaÆ˚ anes¿: Ayn ßamanak 15 es ´ezanic vercri ceˇapetner, imastown, ærjahayeac ow xohem mardkanc, nranc næanakeci ´ez aøajnordner‘

1. 16–30

16

17

18

19

20 21

22

23

24 25

26 27

28

29 30

ERKRORD fflRΣNQ

304

hazarapetner, hariwrapetner, yisnapetner ow tas– napetner ew ´er dataworneri gragirner: Deø ayn ßa– manak es patowirelov asaci ´er datawornerin. ¡Lse– c¯—q ´er eˇbayrneri mijew eˇaÆ xndirner˚ ew am¯n mar– dow dat˚‘ ¸¯— ir eˇbØr ew ¸¯— ekowori het, ardarow¸eamb v˘øec¯—q: Datastan anelis koˇmnakalow¸iwn œan¯q: Ha– wasarap¯s k˚ dat¯q Œoqrin ow meÆin: Oœ m¯ki hand¯p aœaøow¸iwn mi— ar¯q, orovhetew datastan˚ AstÆownn ¯: Λer owßic ver gorÆ˚ k˚ yan´n¯q in´, or es lsem¿: Deø ayn ßamanak es ´ez patowirel em ayn am¯n˚, inœ p¯tq ¯ an¯q¿: ¡Qorebic œowelov ow amorhacineri leønayin ˘anaparhov, inœp¯s mer T¯r AstowaÆ˚ patowirel ¯r mez, ancanq ´er tesaÆ meÆ, anÆayraÆir anapat˚ ew ekanq minœew Ka– d¯sbaøneay: Es ´ez asaci. ¡Ekaq minœew amorhacineri leø˚, or mer T¯r AstowaÆ˚ talis ¯ ´ez: Tesaq, or a– ha mer T¯r AstowaÆ˚ erkir˚ ´er aœqi aøjew baßanel ¯ mer mijew: El¯—q ew ßaøangec¯—q erkirn aynp¯s, inœp¯s mer hayreri T¯r AstowaÆn ¯ asel ´ez: Mi— vaxec¯q ew mi— sar– saŒ¯q¿: Bolord, sakayn, mØtenalov in´‘ asaciq. ¡Me– zanic aøaj mardik owˇarkenq, ¸oˇ hetaxowzen erkir˚, mez ¸oˇ yaytnen mer gnaliq ˘anaparhi ew ayn qaˇaqne– ri vi˘ak˚, owr mtnelow enq¿: In´ ˚ndowneli ¸owacin ayd xØsqer˚: Es ´ezanic vercri tasnerkow mard‘ am¯n mi ce– ˇic m¯k tˇamard: Nranq gnacin d¯pi leø˚, hasan minœew Oˇkoyzi ´orn ow hetaxowzecin ayn: Nranq vercrin erkri ptowˇneric, veradar´an mez mØt ew mez teˇekow¸iwn be– relov‘ asacin. ¡Law ¯ ayn erkir˚, or T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ mez¿: Dowq œkamecaq gnal, œlseciq mer T¯r AstÆow xØsq˚ ew trtnjalov ´er vrannerowm‘ asaciq. ¡T¯r˚ mer hand¯p ir ownecaÆ atelow¸iwnic ¯, or mez dowrs hanec egipta– cineri erkric, orp¯szi mez matni amorhacineri ´eøq˚, kotori mez: Ard, o?wr enq gnowm: Λer eˇbayrner˚ vax gce– cin ´er srtern‘ aselov. ¡Ayd erkri mardik mezanic meÆ, bazmandam ow hzØr en, nranc qaˇaqner˚ meÆ en ow min– œew erkinq hasnoˇ parispner ownen: Baci ayd, hskaneri serownd tesanq menq aynteˇ¿: Es asaci ´ez. ¡Mi— vaxe– c¯q, mi— zarhowr¯q nrancic: Mer T¯r AstowaÆ˚, or gnowm ¯

305

ERKRORD fflRΣNQ

1. 31–46

´er aøjewic, ´er Œoxar¯n k˚ paterazmi nranc d¯m, inœ– p¯s ´er aœqi aøjew ´ez hamar da arec Egiptacineri erkrowm ew ays anapatowm, inœp¯s or tesaq: Orovhe– tew qo T¯r AstowaÆ˚ xnamec qez aynp¯s, inœp¯s Ænoˇn ¯ xnamowm ir ordown: Ayd arec ´er amboˇj er¸i ˚n¸acqowm, minœew or ekaq hasaq ays vayr˚: Ays xØsqic yetoy ¯l œha– wataciq, or ´er T¯r AstowaÆ˚ ´er er¸i ßamanak gnowm ¯ ´er aøjewic, orp¯szi ´ez hamar teˇ ˚ntri, orp¯szi ´er owˇin coyc talow hamar giæer˚ ´ez aøajnordi hrov, isk cerek˚‘ ampov¿: ¡T¯r˚ lsec ´er xØsqer˚, barkacaw ow erdowec‘ aselov. ¡Ays mardkancic oœ oq œi tesnelow ayn law erkir˚, or erdowel ¯i tal nranc hayrerin, ba– ci YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bic: Na piti tesni ayn, es nran ow nra ordinerin piti tam ayn erkir˚, owr piti has– nen, orovhetew na hnazand ¯ eˇel Tiroj˚¿: Ew T¯r˚ ´er pat˘aøov barkanalov in´ vray‘ asac. ¡Dow ¯l œes mtni aynteˇ, ayl Naw¯i ordi Yesown‘ qo spasawor˚. na— piti mtni aynteˇ: Nran zØracro—w, orovhetew na ¯ ayd erkir˚ yan´nelow isray¯lacinerin: Λer yetnordnern ow ordiner˚, oronc verabereal asaciq, ¸¯ ibr geri k’˚nknen nranq, ew bolor mataˇ ayn manowkner˚, oronq aysØr deøews œgi– ten œarn ow barin, nranq ¸oˇ mtnen aynteˇ, nranc pi– ti tam ayn, ew nranq en, or piti ßaøangen ayn: Dowq veradar´¯—q ew Karmir Æov tanoˇ ˘anaparhov gnac¯—q anapat˚¿: Ayn ßamanak dowq patasxan toweciq in´‘ aselov. ¡Meˇq gorÆecinq mer T¯r AstÆow aøjew: Elnenq ow paterazm tanq, inœp¯s mez patowirel ¯ mer T¯r Astow– aÆ˚¿: Ew iwraqanœiwrd, aønelov ´er paterazmelow z¯nq˚, hawaqoweciq ow bar´racaq leø˚: T¯rn in´ asac. ¡Nranc asa—. mi— bar´rac¯q leø˚, paterazm mi— mˇ¯q, qani or es ´ez het œem: Λez k˚ jaxjaxen ´er ¸ænaminer˚¿: Tiroj xØsqer˚ yaytneci ´ez, bayc dowq œlseciq in´, zanc aøaq Tiroj xØsq˚, ˚ndvzeciq ew leø˚ bar´racaq: Ayd leran vray bnakowoˇ amorhaciner˚ meˇowneri p¯s ´er d¯m elne– lov‘ halaÆecin, kotorecin ´ez S¯iric minœew Herma: Dowq nstaÆ lac ¯iq linowm Tiroj aøjew, bayc T¯r˚ œlsec ´er ´ay– n˚, ´ez œansac: Dowq Kad¯sowm nsteciq erkar ßamanak,

31

32 33

34 35 36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

2. 1–15

ERKRORD fflRΣNQ

306

aynqan, orqan naxkinowm ¯iq nstel aynteˇ¿: 2 2

3, 4

5

6 7

8

9

10

11

12

13 14

15

¡Karmir Æov tanoˇ ˘anaparhov menq veradar´anq, ekanq anapat, inœp¯s T¯rn ¯r asel in´, ew æat Ører pttowecinq S¯ir leran æowrj˚: T¯rn in´ asac. ¡Bawakan ¯ orqan pttoweciq leran æowrj˚: Ayßm owˇˇow¸iwn verc– r¯—q d¯pi hiwsis: Ψoˇovrdid patowiri—r‘ aselov. ¡Dowq, aha, ancnowm ¯q S¯irowm bnakowoˇ ´er eˇbayrneri‘ E– sawi ordineri sahman˚: Nranq ´ezanic piti vaxenan: Xist zgo—yæ eˇ¯q, nranc d¯m paterazm œhrahr¯q, orov– hetew nranc erkric mi otnaœaŒ angam hoˇ œem talow ´ez, qani or S¯ir leø˚ Esawin em towel ibrew seŒaka– now¸iwn: Owteliq˚ nrancic gnec¯—q ow ker¯—q, jowr˚ nran– cic aø¯—q arÆa¸ov ow xmec¯—q: Mer T¯r AstowaÆ˚ qez Ør– hnel ¯ qo ´eønarkaÆ bolor gorÆerowm: Imaci—r, ¸¯ inœp¯s ancar meÆ ow hskayakan anapat˚: Aha qaøasown ta– ri ¯, inœ qo T¯r AstowaÆ˚ qez het ¯, ew ayd ˚n¸acqowm oœ mi bani pakasow¸iwn œes zgacel¿: Menq S¯irowm bnako– woˇ mer eˇbayrneri‘ Esawi ordineri koˇqov, Arabayi ˘a– naparhov ancanq Edomic ow Gasiongaberic, ærjowecinq ow ancanq naew Movabi anapat tanoˇ ˘anaparhov: T¯rn in´ asac. ¡Φænamow¸iwn mi— ar¯q movabacineri het, nranc d¯m paterazm mi— hrahr¯q, orovhetew nranc erk– ric ´ez baßin œem tay, qani or S¯ir˚ Ξovti ordinerin em towel ibrew seŒakanow¸iwn: (Naxkinowm fflmmini yet– nordnern ¯in aprowm aynteˇ‘ mi meÆ, bazmandam ow hzØr azg, nman Enakimi ordineri: Sranq ¯l fiaŒimi ceˇin ¯in patkanowm, inœp¯s ew Enakimi ordiner˚, ew movabacine– r˚ nranc anowanowm en Ømmineanner: S¯irowm nax bnak– wowm ¯in qoøeciner˚: Esawi ordiner˚, sakayn, kotorecin nranc, halaÆecin ew bnakowecin nranc erkrowm, inœp¯s Is– ray¯l˚ varowec ir ßaøangaÆ ayn erkri bnakiœneri het, or T¯r˚ towel ¯r nran): Ard, ve—r kac¯q gnac¯—q ow anc¯—q Za– red ´orov¿: Kad¯sbaøneayic minœew Zared ´orn ancnel˚ tewec eresownow¸ tari: Ayd ˚n¸acqowm paterazmoˇ ba– naki bolor tˇamardik kotorowecin, inœp¯s or AstowaÆ erdowel ¯r nranc: AstÆow ´eøq˚ nranc vray ¯r, orp¯szi nranc korstean matni banakateˇiowm: Ew nranq bolorn

307

ERKRORD fflRΣNQ

2. 16–31

¯l ˚nkan: Erb ßoˇovrdi mijic veracan paterazmoˇ bo– lor tˇamardik, T¯r˚ xØsec in´ het ew asac. ¡Dow ay– sØr Movabi sahmanov k’ancnes S¯ir: Dowq k˚ mØtenaq Amonacineri erkri sahmannerin: Nranc het ¸ænamow– ¸iwn mi— ar¯q, nranc d¯m paterazm mi— hrahr¯q, orov– hetew Amonacineri erkirn ibrew seŒakanow¸iwn ´ez œem tay. da vi˘ak gcelov Ξovti ordinerin em towel: (Erki– r˚ fiaŒnayin ¯r patkanowm, qani or nax øaŒayinean ceˇern ¯in bnakwowm aynteˇ: Amonaciner˚ nranc anowa– nowm ¯in zomzomeanner: Nranq enakimeanneri nman meÆ, bazmamard ow hzØr azg ¯in: T¯r˚ sranc veracrec m¯jte– ˇic, ew enakimeanner˚ bnakowecin aydteˇ‘ nranc Œoxa– r¯n: T¯rn inœ or arec Esawi‘ S¯irowm bnakowoˇ yetnordne– ri nkatmamb, noynn arec qoøecineri nkatmamb. kotorec nranc, ew Esawi yetnordnern stanalov ayd erkir˚‘ nranc Œoxar¯n bnakwowm en aydteˇ minœew aysØr: Xewaciner˚, oronq bnakwowm ¯in Asiro¸ic minœew Gaza, ow Gamirqic dowrs ekaÆ gamirciner˚ kotorecin nranc ow nranc Œo– xar¯n bnakowecin ayd erkrowm): Ard, ve—r kac¯q gnac¯q Aønoni ´or˚: Aha qo ´eøqn em yan´nowm Eseboni arqay amorhaci Sehonin: Sksi—r tirel nra erkrin ew pate– razm hrahrel nra d¯m: AysØrowanic sksi—r ah ow sarsaŒ taraÆel erknqi tak gtnowoˇ bolor azgeri vray: Ov or lsi qo anown˚, piti doˇay, ew qo sarsaŒ˚ piti pati nranc¿: ¡Kedmo¸i anapatic banagnacner owˇarkeci Eseboni arqay Sehoni mØt xaˇaˇow¸ean aøajarkov ew asaci. ¡Piti ancnem qo erkrov: Πanaparhov k˚ gnam, aj kam ´ax œem ¸eqowi: ArÆa¸ov par¯n va˘aøi—r in´, or owtem, arÆa¸ov jowr va˘aøi—r in´, or xmem, miayn ¸¯ qay– lelov ancnem: Φoˇ lini aynp¯s, inœp¯s or S¯irowm bnako– woˇ Esawi yetnordner˚ ew Aroyerowm bnakowoˇ movabacine– r˚ varowecin in´ het, minœew or Yordanan getov ancnem ayn erkir˚, or T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ mez¿: Eseboni arqay Sehon˚, sakayn, œkamecaw, or menq ancnenq nra erkrov, o– rovhetew mer T¯r AstowaÆ˚ xstacrel ¯r nra ogin ow karÆ– racrel nra sirt˚, orp¯szi nran ayd Ør˚ yan´ni qo ´eøq˚: T¯rn in´ asac. ¡Aha sksel em Eseboni arqay amorhaci

16 17 18 19

20

21

22

23

24

25

26

27 28

29

30

31

2. 32–3. 8

32 33

34

35

36

37

3 2

3

4

5

6

7 8

ERKRORD fflRΣNQ

308

Sehonin ow nra erkir˚ yan´nel qez: Sksi—r vi˘ak gcelov ßaøangel nra erkir˚¿: Eseboni arqay Sehonn inqn ow ir ßoˇovowrd˚ Siasarowm paterazmi elan mer d¯m: Mer T¯r AstowaÆ˚ nran matnec mer ´eøq˚, menq kotorecinq nran, nra ordinerin ow nra amboˇj ßoˇovrdin: Ayd ßamanak nowa˘ecinq nra bolor qaˇaqner˚, m¯k aø m¯k awerecinq nra bolor qaˇaqner˚, spanecinq nra kananc ow erexa– nerin: Nrancic oœ oqi kendani œ¸oˇecinq: Miayn hØte– r˚ awar vercrinq ew koˇoptecinq Aønoni ´ori ezerqin gtnowoˇ Aroyeri qaˇaqnern ow ´orowm gtnowoˇ qaˇaq˚, minœew Gaˇaadi sahmanner˚: Qaˇaq œmnac, or Œrkow¯r mer ´eøqic. bolor qaˇaqner˚ T¯r AstowaÆ˚ matnec mer ´eøq˚, baci Amonacineri erkric, orin œmØtecanq, inœ– p¯s naew Yaboki ´ori bolor awanneric ow leønayin bolor qaˇaqneric, inœp¯s or mer T¯r AstowaÆn ¯r patowirel mez¿: ¡Aydteˇic veradaønalov gnacinq Basan tanoˇ ˘a– naparhov: Basani arqay fflg˚, inqn ow ir amboˇj ßo– ˇovowrd˚ Sedrayinowm paterazmi elan mer d¯m: T¯rn in´ asac. ¡Nranic mi— vaxecir, orovhetew qo ´eøqn em matnelow nran, nra amboˇj ßoˇovrdin ow nra am– boˇj erkir˚: Nra het k˚ varowes aynp¯s, inœp¯s varow– ecir Esebonowm bnakowoˇ amorhaci arqay Sehoni het¿: Ew mer T¯r AstowaÆ˚ Basani arqay fflgin ow nra am– boˇj ßoˇovrdin matnec mer ´eøq˚: Menq kotorecinq nranc aynp¯s, or nrancic oœ oq kendani œmnac: Ayd ßamanak menq nowa˘ecinq nra bolor qaˇaqner˚: Qa– ˇaq œkar, or nranic xlaÆ œlin¯inq: Basani fflg ¸a– gawor˚ Argob gawaøi ærjakayqowm own¯r ˚ndam¯n˚ va¸– sown qaˇaq: Bolor qaˇaqnern amracrel ¯in bar´r pa– rispnerov, darpasnerov ow dønaŒakerov, baci Œere– zacineri œamracowaÆ qaˇaqneric, oronq bawakan æat ¯in: Nranc kotorecinq aynp¯s, inœp¯s Eseboni arqay Sehonin: M¯k aø m¯k awerecinq bolor qaˇaqner˚, ko– torecinq kananc ow manowknerin: Oœ m¯k˚ mazapowrÆ œeˇaw: Bolor anasownner˚ awar aøanq ow qaˇaqner˚ koˇoptecinq: Ayd ßamanak amorhacineri erkow ¸aga–

309

ERKRORD fflRΣNQ

3. 9–21

worneric grawecinq Yordanan geti ayn koˇmowm gtnowoˇ erkir˚ Aønonic minœew Hermon: ffiiwnikeciner˚ Hermonn a– nowanowm ¯in Sanior, isk amorhaciner˚‘ Sanir: Misori bolor qaˇaqner˚, amboˇj Gaˇaad˚, amboˇj Basan˚ min– œew Eˇqa ow Edrayin fflgi ¸agaworow¸ean qaˇaqnern ¯in Basanowm: fiaŒayineanneric mnac miayn Basani ¸a– gawor fflg˚: Nra mah˘akal˚, or erka¸ic ¯r, hima gtnwowm ¯ Amoni yetnordneri amrocowm: Hskaneri kangownov œaŒaÆ‘ in˚ kangown ¯r dra erkarow¸iwn˚, ew œors kangown‘ dra lay– now¸iwn˚¿: ¡Ayd erkirn ayn ßamanak ßaøangecinq Aøno– ni ´ori ezerqowm gtnowoˇ Aroyeric sksaÆ: Gaˇaadi ´ori k¯sn ow nra qaˇaqner˚ toweci fiowb¯ni ow Gadi ceˇerin: Gaˇaadi mnacaÆ masn ow amboˇj Basan˚‘ fflgi ¸agawo– row¸iwn˚, naew Argobi amboˇj gawaøn ow amboˇj Basan˚, or˚ øaŒayineanneri erkir ¯r hamarwowm, toweci Mana– s¯i k¯s ceˇin: Manas¯i ordi Yayir˚ grawec Argobi am– boˇj gawaø˚ minœew Gargasii ow Omqatii sahmanner˚, ew Basann ayn ir anownov koœec Awo¸ier, ew minœew aysØr ¯l koœwowm ¯ aydp¯s: Es Maqirin toweci Gaˇaad˚, isk fiowb¯ni ow Gadi ceˇerin toweci Gaˇaadic minœew Aøno– ni ´orn ˚nkaÆ erkir˚, ori sahmann ancnowm ¯ ´ori mijov ew hasnowm minœew Yabok: Λor˚ amonacineri sahmann ¯: Araban ow Yordanan get˚ nra sahmann en Qenere¸ic minœew Arabayi Æov˚‘ Aˇi Æov˚, or˚ gtnwowm ¯ ffiasgayic arewelq‘ Asedo¸owm: Ayn ßamanak es ´ez patowireci‘ a– selov. ¡Mer T¯r AstowaÆ˚ ays erkir˚ ´ez towec orp¯s ßaøangow¸iwn: Λezanic ov xizax ¯, ¸oˇ spaøazinowi ow ancni ir eˇbayrneri‘ isray¯lacineri glowx˚: Isk ´er ka– nayq, erexaner˚ ew anasownner˚ (gitem, or æat anasown own¯q) ¸oˇ bnakowen ´er ayn qaˇaqnerowm, or es towel em ´ez, minœew or mer T¯r AstowaÆ˚ teˇawori ´er eˇbayrne– rin, inœp¯s or ´ez teˇaworec, orp¯szi nranq ¯l ßaøangen ayn erkir˚, or mer T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ nranc Yordanan geti ayn koˇmowm: Ayn ßamanak k˚ veradaønaq ßaøan– gow¸iwn stacaÆ ´er ayn erkir˚, or es towel em ´ez¿: Ayn ßamanak es Yesowin patowireci‘ aselov. ¡Λer aœqerov isk tesaq ayn am¯n˚, inœ T¯r AstowaÆn arec ayd erkow

9 10

11

12

13

14

15, 16

17

18

19

20

21

3. 22–4. 7

22

23 24

25

26

27

28

29

4

2

3

4 5

6

7

ERKRORD fflRΣNQ

310

¸agawornerin: T¯r˚ noyn kerp k˚ varowi bolor ayn ¸a– gaworow¸iwnneri het, oronc vray k˚ yar´akowes dow: Mi— vaxec¯q, orovhetew mer T¯r AstowaÆn inqn ¯ pateraz– melow ´er Œoxar¯n¿: ¡Ayd ßamanak aˇaœeci T¯r AstÆown‘ aselov. ¡T¯—r, T¯—r, dow sksecir qo Æaøayin coyc tal qo me– Æow¸iwnn ow zØrow¸iwn˚, amowr ´eøqn ow hzØr bazowk˚: Erkn– qowm kam erkri vray gtnowoˇ ayd o?r astowaÆn ¯, or karoˇ ¯ anel ayn, inœ dow arecir qo zØrow¸eamb: Ard, æno—rh ara, or ancnem, tesnem Yordanan getic ayn koˇm gtnowoˇ law erkir˚, sqanœeli leøn ow Andrlibanan˚¿: T¯r˚ ´er pat– ˘aøov zayracaw ow in´ œlsec: T¯rn in´ asac. ¡Bawakan ¯, aylews in´ het ayd masin œxØses: Bar´raci—r KoŒowaÆ leran gaga¸˚, aœqerovd nayi—r Æovi, hiwsisi, harawi ow a– rewelqi owˇˇow¸eamb, aœqerovd te—s, orovhetew Yordanan geti ayn koˇm˚ œes ancnelow dow: Qo patow¯rner˚ to—wr Yesowin, zØracro—w, qajaleri—r nran, orovhetew na ¯ anc– nelow im ayd ßoˇovrdi glowx˚, ew na ¯ qo tesaÆ erkirn ib– rew seŒakanow¸iwn yan´nelow nranc¿: Ayn ßamanak menq hastatowecinq hovtowm, ffiogori tan mØt¿: ¡Ard, Isray¯!l, lsi—r ayn Ør¯nqnern ow kanonner˚, or aysØr owsowcanowm em qez: Dranq p¯tq ¯ kiraø¯q, orp¯szi ap– r¯q, mtn¯q ow ßaøang¯q ayn erkir˚, or mer T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ ´ez: Oœ mi baø œawelacn¯q im asaÆin ow oœ mi baø œkr˘at¯q dranic: Pahpanec¯—q mer T¯r AstÆow ayn pa– towiranner˚, or es patgamowm em ´ez: Dowq ´er aœqerov tesaq, ¸¯ T¯rn inœ arec BelŒegorin: Mer T¯r AstowaÆ˚ ´er mijic veracrec nranc, ovqer hetewowm ¯in BelŒegorin, isk dowq, or yareciq ´er T¯r AstÆown, bolord ¯l kendani ¯q mnacel minœ aysØr: Tes¯—q, es ´ez Ør¯nq ow kanon sovorec– ri aynp¯s, inœp¯s T¯rn in´ patowirel ¯r, orp¯szi dranq kiraøowen ayn erkrowm, owr mtnelow ¯q ow ßaøangelow ayn: Pahpanec¯—q ow kiraøec¯—q ayd patowiranner˚, orovhe– tew dranc m¯j ¯ ´er imastnow¸iwnn ow xohemow¸iwn˚ bolor azgeri aøaj, oronq lselov ays bolor Ør¯nqner˚‘ piti a– sen. ¡Aha—wasik mi imastown ßoˇovowrd, mi xohem ow meÆ azg¿: Orovhetew ayd o?r meÆ azgn ¯, ori AstowaÆn ir mØt, ir m¯j ¯, inœpisin mer bolori T¯r AstowaÆn ¯, orin karoˇ

311

ERKRORD fflRΣNQ

4. 8–21

enq dimel: Ew ayd o?r meÆ azgn ¯, orn owni aynpisi ardar Ør¯nqner ow kanonner nman ays Ør¯nqnerin, or es aysØr haˇordowm em ´ez¿: ¡Nayi—r inqd qez ew eˇi—r œaŒazanc zgoyæ. mi— moøacir ayn bolor baner˚, or tesan qo aœqer˚. qo keanqi bolor Ørerowm qo srtic ¸oˇ dowrs œgan dranq: Dranq k˚ haˇordes qo ordinerin ow ordineri ordinerin: K˚ patmes ayn Øroway masin, erb ´er T¯r AstÆow aøjew i mi hawaqowelow hamar kangneciq Qor¯bowm: Ayd ßama– nak T¯rn in´ asac. ¡Qo mardkanc hawaqi—r in´ mØt, or nranq lsen im ayn patgamner˚, or sovorecnelow em nranc, orp¯szi, aynqan ßamanak or apren nranq erkri vray, ¸oˇ erknœen in´anic ow dranq sovorecnen irenc ordine– rin¿: Dowq, mØtenalov, kangneciq leran storotin: Leøn ayrwowm ¯r, ew krak˚ bar´ranowm ¯r minœew erkinq: Xawar, m¯g ow maøaxowˇ ¯r. .. T¯r˚ kraki mijic xØsec ´ez het: Dowq lseciq patgamaxØsi ´ayn˚, bayc nra kerparanq˚ œtesaq, ayl miayn ´ayn˚ lseciq: Na haˇordec ir owxt˚, patowirec, or katar¯q tas˚ patowiranner˚, ew dranq grec qar¯ erkow taxtakneri vray: Ayd ßamanak na in´ patowirec, or ´ez owsowcanem Ør¯nqnern ow kanonner˚, ew dowq dranq kiraø¯q ayn erkrowm, owr mtnelow ¯q ow ßaøan– gelow ¯q ayn¿: ffaŒazanc zgo—yæ eˇ¯q. ayn Ør˚, erb T¯r˚ Qor¯b leran vray kraki mijic xØsowm ¯r ´ez het, dowq nra kerparanq˚ œtesaq: AnØr¯now¸iwn mi— ar¯q, kowø– qer œsteˇÆ¯q tˇamardow kam knoj kerparanqov, erkri vray gtnowoˇ orew¯ anasowni kerparanqov, erknqi tak ¸øœoˇ orew¯ ¸øœowni kerparanqov, erkri vray soˇacoˇ o– rew¯ soˇowni kerparanqov, erkri tak‘ jreri m¯j gtnowoˇ orew¯ ´kan kerparanqov, kam d¯pi erkinq nayelov. are– gak˚, lowsin˚, astˇern ow erknqi bolor zarder˚ tesnelov œmolorow¯q, dranc œerkrpag¯q ow dranq œpaæt¯q: T¯r As– towaÆ˚ drancic baßin ¯ hanel erknqi tak aproˇ bolor ßoˇovowrdnerin: AstowaÆ ir hovanaworow¸eamb ´ez ha– nec erka¸¯ hnocic‘ Egiptosic, orp¯szi lin¯q ir seŒakan ßoˇovowrd˚, inœ or ¯—q minœew aysØr: T¯r˚ ´er asaÆ xØsqe– ri hamar barkacaw in´ vray ew erdowec, or es œem ancni Yordanan geti ayn koˇm˚ ew œem mtni ayn erkir˚, or qo

8

9

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

4. 22–35 22

23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

33 34

35

ERKRORD fflRΣNQ

312

T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ qez ibrew ßaøangow¸iwn: Ard, es a– ha meønowm em ays erkrowm‘ aøanc ancnelow Yordanan geti ayn koˇm˚: Dowq, sakayn, piti ancn¯q ow ßaøang¯q ayd law erkir˚: Zgo—yæ eˇ¯q, œlini ¸¯ moøanaq mer T¯r AstÆow ´ez towaÆ ayn owxt˚, ¸¯‘ ¡Orew¯ araraÆi kerparanq ownecoˇ kowøq œsteˇÆ¯—q ´ez hamar¿: Da patowirel ¯ qez qo T¯r AstowaÆ˚, orovhetew qo T¯r AstowaÆ˚ laŒoˇ krak ¯, na– xan´ot AstowaÆ: E¸¯ ordiner, ordineri ordiner Ænes ow ayd erkrowm erkar ßamanak apres ew anØrinow¸iwn anes‘ orew¯ araraÆi kerparanqov kowøq steˇÆes, ´er T¯r Ast– Æown barkacnelow hamar œar gorÆer katares, apa aysØr erdwowm em ´ez erkinqn ow erkir˚ vkay, or k˚ veranaq Yor– danan geti ayn koˇmowm gtnowoˇ erkric, owr dowq gnowm ¯q, orp¯szi ßaøang¯q ayn: Erkar keanq œ¯q ownenay ayd– teˇ, anpayman k˚ kotorow¯q: T¯r˚ ´ez k˚ cri bolor az– geri m¯j, sakawa¸iw k˚ lin¯q ayn azgeri m¯j, owr T¯r˚ k˚ tani ´ez: Aynteˇ k˚ paæt¯q mardow ´eøqov kertowaÆ ow– riæ astowaÆner‘ Œaytic ow qaric patrastowaÆ, oronq o—œ tesnowm en, o—œ lsowm, o—œ owtowm en ew o—œ ¯l hotaøow¸iwn ownen: E¸¯ aynteˇ neˇow¸ean m¯j gtnowelov ´er amboˇj hogov ow ¯ow¸eamb cankanaq Œntøel ow gtnel ´er T¯r AstÆown, a– pa nran k˚ gtn¯q: Ays bolor˚ irakanow¸iwn k˚ daønay verjin Ørerin, ew dow k˚ dimes qo T¯r AstÆown, k˚ lses nra ´ayn˚, orovhetew AstowaÆ oˇormaÆ ¯. na qez œi lqi ow qez œi korÆani, œi moøanay qo hayrerin towaÆ ew erdow– mov hastataÆ owxt˚: Erknqi mi Æayric sksaÆ minœew erknqi miws Æayr˚ harcr¯—q ´ezanic aøaj eˇaÆ ays Øre– ri masin (erb AstowaÆ mard ¯r steˇÆel erkri vray), ¸¯‘ ¡Ayspisi meÆ ban katarowe?l ¯¿, ¸¯‘ ¡Ayspisi ban lsowe?l ¯¿, ¸¯‘ ¡Mi orew¯ azg kraki mijic xØsoˇ kendani Ast– Æow ´ayn˚ lse?l ¯¿, inœp¯s dow lsecir ow kendani mnacir, ¸¯‘ ¡AstowaÆ yØßa?r ¯r mtnel ow azgeri mijic ir hamar azg ˚ntrel Œor´ow¸eamb, næannerov, hnarqnerov, pateraz– mov, amowr ´eøqov ow hzØr bazkov, meÆameÆ tesilnerov‘ ayn bolor mijocnerov, or mer T¯r AstowaÆ˚ gorÆadrec E– giptosowm qo isk aøjew, orp¯szi tesnes: Owsti p¯tq ¯ imanas, or na ¯ T¯r AstowaÆ˚, ew nranic baci ayl Astow–

313

ERKRORD fflRΣNQ

4. 36–49

aÆ œkay: Erknqic lseli eˇaw nra xØsq˚, orp¯szi xrati qez, erkri vray coyc towec qez ir meÆ krak˚, ew dow kra– ki mijic lsecir nra patgamner˚, orovhetew na sirowm ¯ qo hayrerin: Na bolor azgeri mijic nax˚ntrec nranc yetnordnerin‘ ´ez, ew inqn ir meÆ zØrow¸eamb qez hanec E– giptosic, orp¯szi dow halaÆes meÆameÆ ow qezanic hzØr azger, orp¯szi na qez tani ow ibrew seŒakanow¸iwn qez tay nranc erkir˚, mi ban, or dow ownes aysØr: Ard, ima– ci—r aysØr ew i mti ownecir, or qo T¯r AstowaÆ˚ AstowaÆ ¯ verewowm‘ erknqowm, ew nerqewowm‘ erkri vray, ew nranic baci ayl AstowaÆ œkay: Pahpani—r nra Ør¯nqnern ow pa– towiranner˚, oronq es patgamowm em qez aysØr, orp¯szi law lini qez ow qezanic yetoy galiq qo ordineri hamar, orp¯szi erkar ßamanak mnas ayn erkrowm, or T¯r Astow– aÆ˚ aø miæt qez ¯ talow¿: Ayn ßamanak Movs¯s˚ Yor– danan geti ayn koˇmowm, arewelean masowm aøan´nacrec ereq qaˇaqner, orp¯szi aynteˇ Œaxœi ayn mardaspa– n˚, or ir mer´aworin spanowm ¯ angitow¸eamb, ew orin œ¯r atowm naxap¯s, orp¯szi na ˚nknelov ayd qaˇaqneric m¯knowm¯k˚‘ karoˇanay ir keanq˚ Œrkel: Dranq en‘ fiow– b¯ni erkri daætowm gtnowoˇ anapatayin Bosor qaˇaq˚, Gadi erkri Gaˇaadowm gtnowoˇ fiamo¸ qaˇaq˚ ew Ma– nas¯i erkri Basanowm gtnowoˇ Gaˇon qaˇaq˚: Sa ¯ ayn Ør¯nq˚, or Movs¯s˚ haˇordec isray¯lacinerin: Sranq en ayn patowiranner˚, Ør¯nqnern ow kanonner˚, or Movs¯s˚ yaytnec isray¯lacinerin, erb sranq dowrs ¯in galis Egip– tacineri erkric, Yordanani geti ayn koˇmowm, ffiogori tan mØt gtnowoˇ ´orowm, Esebonowm aproˇ amorhacine– ri arqay Sehoni erkrowm, ew ori bnakiœnerin spanel ¯in Movs¯sn ow isray¯laciner˚, erb sranq dowrs ¯in galis E– giptacineri erkric: Isray¯laciner˚ grawecin amorha– ci erkow ¸agaworneri‘ Sehoni erkirn ow Basani fflg ¸aga– wori erkir˚, oronq gtnwowm ¯in Yordanan getic ayn koˇm‘ arewelean masowm, Aønoni ´ori ezerqin gtnowoˇ Aroyeric sksaÆ minœew Sehoni leø˚, aysinqn‘ Hermon˚, amboˇj Ara– ban, or gtnwowm ¯ Yordanan getic ayn koˇm‘ arewelean masowm, minœew Arabayi Æov˚‘ KoŒaÆoy leran storot˚:

36

37

38

39

40

41

42

43

44 45

46

47

48 49

5. 1–20

5

2, 3

4 5

6 7 8

9

10

11

12

13, 14

15

16

17, 18, 19, 20

ERKRORD fflRΣNQ

314

Movs¯s˚ kanœec bolor isray¯lacinerin ew asac nranc. ¡Isray¯—l, lsi—r ayn Ør¯nqnern ow kanonner˚, or es aysØr ha– ˇordelow em qez: Sovorec¯—q ew hetew¯—q, or kiraø¯q dranq: Mer T¯r AstowaÆ˚ owxt arec ´ez Qor¯bowm: T¯rn ayd owx– t˚ arec oœ ¸¯ ´er hayrerin, ayl‘ ´ez, isk dowq bolord ken– dani ¯q aysØr: T¯r˚ d¯m yandiman xØsec ´ez het leran vray, kraki mijic: Es ayn ßamanak kangnaÆ ¯i Tiroj ow ´er mijew, orp¯szi ´ez yaytnem Tiroj patgamner˚, o– rovhetew dowq vaxenowm ¯iq krakic ow leø˚ œbar´racaq: T¯rn asac. ¡Es em qo T¯r AstowaÆ˚, or qez dowrs berec Egiptacineri erkric‘ strkow¸ean tnic: Im aœqi aøjew Øtar astowaÆner œownenas, verewowm‘ erknqowm, nerqewowm‘ erkri vray, erkri tak‘ jreri m¯j goyow¸iwn ownecoˇ orew¯ araraÆi kerparanqov qez hamar kowøqer œæines, dranc œerkrpages ow dranc œÆaøayes, orovhetew es em qo T¯r As– towaÆ˚‘ mi naxan´ot AstowaÆ: Es hayreri gorÆaÆ meˇ– qeri hamar hatowcowm em pahanjowm nranc ordineric, in´ atoˇneri errord ow œorrord serowndneric: Dra Œoxar¯n es oˇormaÆow¸iwn em cowcaberowm in´ siroˇneri ow im hra– manner˚ kataroˇneri hazar serowndneri nkatmamb: Qo T¯r AstÆow anown˚ sowt bani hamar œartasanes, orov– hetew qo T¯r AstowaÆ˚ œi ardaracni nran, ov ir anown˚ sowt bani hamar ¯ artasanowm: Hetewi—r, or æaba¸ Ø– r˚ sowrb pahes, inœp¯s patowirel ¯ qez qo T¯r AstowaÆ˚: Vec Ør k’aæxates ew k˚ katares qo bolor gorÆer˚, isk eظnerord Ør˚ qo T¯r AstÆow æaba¸ Ørn ¯. dow, qo tˇan ow aˇjik˚, qo Æaøan ow aˇaxin˚, qo ez˚, ¯æn ow bolor a– nasownner˚, qo yarki tak gtnowoˇ ekowor˚ ayd Ør˚ oœ mi gorÆ œp¯tq ¯ an¯q, orovhetew qo Æaøan ow aˇaxin˚ p¯tq ¯ hangstanan, inœp¯s ew dow: Yiæi—r, or dow ¯l strowk ¯ir Egiptacineri erkrowm, ew qo T¯r AstowaÆ˚ aynteˇic qez dowrs berec amowr ´eøqov ow hzØr bazkov, ori hamar qo T¯r AstowaÆ˚ qez patowirec pahel æaba¸ Ørn ow srba– gorÆel ayn: Patowi—r qo hØrn ow qo mØr˚, inœp¯s patowirel ¯ qez qo T¯r AstowaÆ˚, orp¯szi law lini qez hamar, ew er– kar apres ayn erkri vray, or qo T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ qez: Mi— ænacir: Mi— spanir: Mi— goˇacir: Qo mer´a–

315

ERKRORD fflRΣNQ

5. 21–6. 1

wori masin sowt vkayow¸iwn mi— towr: Qo mer´awori knoj˚ mi— cankacir. aœq mi— ownecir o—œ qo ˚nkeroj tan, o—œ nra handi, o—œ nra Æaøayi, o—œ nra aˇaxni, o—œ nra ezan, o—œ nra ¯æi, o—œ nra orew¯ anasowni, o—œ ayn am¯ni vray, inœ qo mer´aworin ¯ patkanowm¿: T¯r˚ kraki mijic bar´r ´ay– nov ays patgamner˚ yˇec ´er ßoˇovrdin leran vray, or˚ xawarov, m¯gov ow maøaxowˇov ¯r patowaÆ, ew aylews oœinœ œawelacrec: Na dranq grec qar¯ erkow taxtakneri vray ow towec in´¿: ¡Erb dowq kraki mijic ´ayn˚ lseciq, ew leø˚ borboqowaÆ ¯r krakov, ´er ceˇeri iæxannern ow ´er Æere– r˚ in´ mØtenalov‘ asacin. ¡T¯r AstowaÆ˚, aha, mez coyc towec ir Œaøqn ow ir meÆow¸iwn˚, nra ´ayn˚ lsecinq kraki mijic: Ayd Ør˚ hamozowecinq, or AstowaÆ ¯ xØsowm mardow het, ew mard˚ kendani ¯ mnowm: Ard, œmeønenq, orovhetew ays meÆ krak˚ mez k˚ spani. e¸¯ miws angam dar´eal lsenq mer T¯r AstÆow ´ayn˚, apa k˚ meønenq: Orovhetew mis ow ariwnic kazmowaÆ ayd o?r mardn ¯, or kraki mijic lsel ¯ kendani AstÆow ´ayn˚, inœp¯s menq enq lsel, ow kendani ¯ mnacel: MØteci—r ow lsi—r, inœ or mer T¯r AstowaÆ˚ k’asi ew mez haˇordi—r ayn am¯n˚, inœ mer T¯r AstowaÆ˚ k’asi qez: Menq k˚ lsenq ow k˚ katarenq¿: T¯r˚ lsec in´ asaÆ ´er xØsqer˚, ew T¯rn asac in´. ¡Lseci ßoˇovrdi ayn xØsqer˚, or asacin qez: Nranq am¯n inœ ˘iæt asacin: O?v karoˇ ¯ nranc srter˚ aynp¯s anel, or erknœen in´anic ow pahen im patowiranner˚ bolor Ørerowm, orp¯szi yawitean law lini nranc ow nranc ordineri hamar: Ard, gna— ew asa— nranc. ¡Veradar´¯—q ´er tner˚¿: Dow mna— aysteˇ, in´ mØt, orp¯szi qez haˇordem ayn patowiranner˚, Ør¯nq– nern ow kanonner˚, or piti sovorecnes nranc, ew nranq piti gorÆadren ayn erkrowm, or es nranc talow em ibrew ßaøangow¸iwn¿: Hetewec¯—q, or dranq gorÆadr¯q aynp¯s, inœp¯s patowirel ¯ ´ez ´er T¯r AstowaÆ˚: ffæeˇow¯q o—œ aj, o—œ ´ax, gnac¯—q ayn ˘anaparhov, or patowirel ¯ ´ez mer T¯r AstowaÆ˚, orp¯szi teˇawori ´ez ow bariq gorÆi ´ez hamar, ew dowq erkar apr¯q ayn erkrowm, or stanalow ¯q ibrew ßaøangow¸iwn¿:

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

32

33

¡Sranq en ayn patowiranner˚, Ør¯nqnern ow kanonne– 6

6. 2–17

2

3

4 5

6 7

8

9 10

11

12 13

14

15

16

17

ERKRORD fflRΣNQ

316

r˚, or mer T¯r AstowaÆ˚ hramayec owsowcanel ´ez, orp¯szi dranq gorÆadr¯q ayn erkrowm, owr piti mtn¯q ibrew ßa– øangow¸iwn stanalow hamar: Dow, qo ordinern ow qo ordi– neri ordiner˚ ´er keanqi bolor Ørerin p¯tq ¯ erknœ¯q mer T¯r AstÆowc, p¯tq ¯ pah¯q nra bolor Ør¯nqnern ow ka– nonner˚, or es patgamowm em ´ez aysØr, orp¯szi erkar apr¯q: Lsi—r, Isray¯—l, ew hetewi—r, or katares dranq, or– p¯szi law lini qez hamar, ow dowq œaŒazanc bazmanaq, inœp¯s qo hayreri AstowaÆn ¯ xostacel, orp¯szi na qez tay ayn erkir˚, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm¿: Sranq en ayn Ør¯nqnern ow kanonner˚, or Movs¯sn anapatowm haˇordec isray¯lacinerin, erb nranq dowrs ¯in galis Egiptacine– ri erkric: Movs¯sn aynowhetew æarownakec. ¡Lsi—r, Isra– y¯—l, mer T¯r AstowaÆ˚ m¯k T¯r ¯: Qo T¯r AstÆown piti sires qo amboˇj hogov, qo amboˇj ¯ow¸eamb ow qo amboˇj owßov: Ays patgamner˚, or aysØr haˇordowm em qez, k˚ pahes mtqid ow hogowd m¯j: Dranq k˚ haˇordes qo or– dinerin ew dranc masin k˚ xØses, erb tan˚ nstaÆ es, ˘anaparh gnalis, paøkelis ow ver kenalis: Dranq or– p¯s næan k˚ kapes qo ´eøqin, or mnan anæarß qo aœqeri aøjew, dranq k˚ gres qo tneri mowtqin ow døneri vray¿: ¡Ew erb qo T¯r AstowaÆ˚ qez tani ayn erkir˚, or erdow– ec tal qo hayr Abrahamin, Isahakin ow Yakobin, ew qez tay meÆameÆ ow geˇecik qaˇaqner, oronq dow œes kaøow– cel, am¯n tesaki bariqnerov lcowaÆ tner, oronq dow œes lcrel, ŒorowaÆ jrhorner, oronq dow œes bacel, ayginer ow ´i¸astanner, oronq dow œes tnkel, ew owtes ow yagenas, apa ayn ßamanak zgo—yæ eˇir, or œmoøanas Egiptaci– neri erkric‘ strkow¸ean tnic qez dowrs beraÆ qo T¯r AstÆown: Erknœi—r qo T¯r AstÆowc, miayn nra—n paætir, nra—n hetewir ow nra— anownov erdowir: ffltar astowaÆ– neri, ´er æowrj˚ gtnowoˇ ßoˇovowrdneri astowaÆneri ye– tewic mi— gna, orovhetew qo T¯r AstowaÆ˚ or ´er m¯j ¯, naxan´ot AstowaÆ ¯: Aynp¯s œlini, or qo T¯r Astowa– Æ˚ srtmtelov barkanay ow qez veracni erkri eresic: Qo T¯r AstÆown mi— Œor´ir, inœp¯s Œor´eciq ffior´ow¸ean vay– rowm: Ansasa—n pahir qo T¯r AstÆow qez haˇordaÆ pa–

317

ERKRORD fflRΣNQ

6. 18–7. 6

towiranner˚, Ør¯nqnern ow kanonner˚: Katari—r ayn, inœ bari ow ha˘eli ¯ qo T¯r AstÆow aøjew, orp¯szi law lini qez hamar, ew dow mtnes ow ßaøanges ayn law erkir˚, or T¯r˚ erdowec tal mer hayrerin, orp¯szi Na halaÆi bo– lor ¸ænaminerin qo aøjewic, inœp¯s asel ¯: Ew erb vaˇ˚ qo ordin qez harcni ow asi, ¸¯‘ ¡Ayd i?nœ patowiranner, Ør¯nqner ow kanonner en, or mer T¯r AstowaÆ˚ patowirel ¯ mez¿, apa qo ordown k’ases. ¡Egiptosowm Œarawoni strowknern ¯inq menq, ew T¯r AstowaÆ˚ amowr ´eøqov ow hzØr bazkov mez dowrs berec aynteˇic: T¯r˚ Egiptaci– neri erkrowm Œarawoni ow nra tan vray mer nerkayow¸e– amb soskali næanner ew meÆagorÆow¸iwnner arec: Na mez dowrs berec aydteˇic, orp¯szi beri aysteˇ, mez tay ayn erkir˚, or erdowel ¯r tal mer hayrerin: T¯r˚ mez pat– owirec gorÆadrel bolor ays Ør¯nqner˚, yawiteans erknœel mer T¯r AstÆowc, orp¯szi law lini mez hamar mer kean– qi bolor Ørerowm, ew aprenq, inœp¯s or aprowm enq aysØr: Mez hamar oˇormaÆow¸iwn k˚ lini, e¸¯ hetewenq, or mer T¯r AstÆow aøjew gorÆadrowen bolor ays patowiranner˚, inœp¯s or T¯r˚ kargadrel ¯ mez¿:

18

19 20

21

22

23

24

25

¡Erb qo T¯r AstowaÆ˚ qez tani ayn erkir˚, owr piti 7 mtnes ayn ßaøangelow hamar, ew qo aøjewic halaÆi meÆ ow bazma¸iw azgerin‘ qetacinerin, gergesacinerin, amo– rhacinerin, qananacinerin, Œerezacinerin, xewacine– rin ow yebowsacinerin‘ qezanic meÆ ow hzØr eظ˚ azgerin, ew qo T¯r AstowaÆ˚ nranc matni qo ´eøq˚, k˚ harowa– 2 Æes, k’oœnœacnes nranc: Nranc het owxt œdnes ew nranc œxnayes: Nranc het xnamow¸iwn œhastates. qo aˇjkan 3 nra ordown œtas, nra aˇjkan qo ordow hamar kin œaø– nes, orovhetew qo ordown im d¯m k’apstambecnen. na Ø– 4 tar astowaÆner k˚ paæti, ew T¯r˚ sastik k˚ barkanay ´ez vray ow anmijap¯s k˚ kotori ´ez: Aysp¯s k˚ varow– 5 ¯q nranc het. qarowqand k’an¯q nranc baginner˚, jar– dowŒæowr k’an¯q nranc ar´anner˚, k˚ kotor¯q nranc an– taøner˚, kraki k˚ matn¯q nranc kowøqer˚: Dow es qo T¯r 6 AstÆow sowrb ßoˇovowrd˚, ew qo T¯r AstowaÆ˚ qe—z ¯ ˚ntrel, or dow lines ir seŒakan ßoˇovowrd˚, qan ¸¯ erkri vray

7. 7–19 7

8

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

19

ERKRORD fflRΣNQ

318

aproˇ mnacaÆ bolor azger˚: T¯r˚ bareha˘ec ow ˚ntrec ´ez oœ nra hamar, or dowq bolor azgeric bazmamard ¯q, qani or dowq bolor azgeric sakawa¸iw ¯q, ayl nra hamar, or T¯r˚ sirowm ¯r ´ez ew owzowm ¯r pahel ayn erdowm˚, or na towel ¯r ´er hayrerin: T¯rn amowr ´eøqov ow hzØr baz– kov ´ez dowrs berec, ´ez Œrkec strkow¸ean tnic‘ egip– tacineri arqay Œarawoni ´eøqic: P¯tq ¯ imanas, or qo T¯r AstowaÆn ¯ AstowaÆ˚, hawatarim AstowaÆ˚: Na pahowm ¯ iren siroˇ ew ir patowiranner˚ pahoˇ mard– kanc het araÆ owxtn ow oˇormaÆow¸iwn˚ minœew hazar se– rownd, isk iren atoˇnerin Œoxhatowcowm ¯‘ nranc spa– nelov: Na iren atoˇnerin patßowm ¯ aøanc yapaˇelow, owˇˇaki Œoxhatowcowm nranc: P¯tq ¯ pahes qez haˇor– daÆ im patowiranner˚, Ør¯nqnern ow kanonner˚¿: ¡E¸¯ en¸arkowes ays bolor Ør¯nqnerin ew pahes ow gorÆadres dranq, apa qo T¯r AstowaÆ˚ k˚ katari ir araÆ owxtn ow oˇormaÆow¸iwn˚, inœp¯s or erdowel ¯ mer hayrerin: Na k˚ siri, k’Ørhni ow k˚ bazmacni qez: Na k’Ørhni qo oro– vayni Ænowndner˚, qo erkri berq˚‘ coren˚, ginin ow iwˇ˚, qo arjaøneri naxirner˚, qo oœxarneri hØter˚ ayn erkrowm, or erdowec T¯r˚ tal qo hayrerin: fflrhneal k˚ lines dow, qan bolor azger˚: Dow ew qo anasownner˚ amowl ow sterj œ¯q lini: T¯r˚ qezanic k˚ veracni bolor hiwandow¸iwnne– r˚: Egiptacineri bolor soskali cawer˚, oronq dow tesar ew imacar, T¯r˚ qez vray œi beri, ayl dranq k˚ tay qo ¸ænaminerin ew bolor qez atoˇnerin: Dow k˚ spaøes a– warn ayn bolor azgeri, oronc qo ´eøqn ¯ matnel qo T¯r AstowaÆ˚: Qo aœq˚ ¸oˇ œxnayi nranc, ew œpaætes nranc kowøqer˚, orovhetew nranq qez hamar orogay¸ en¿: ¡E¸¯ qo mtqowm ases, ¸¯‘ ¡Ayd azgi mardik mezanic æat en, es inœp¯?s karoˇ em kotorel nranc¿, apa mi— vaxecir nran– cic: Law yiæi—r, ¸¯ qo T¯r AstowaÆ˚ inœ berec Œarawoni, nra Æaøaneri ow bolor egiptacineri glxin. inœpisi me– ÆameÆ Œor´anqner, or qo aœqer˚ tesan, inœpisi næanner, meÆagorÆow¸iwnner, or na arec amowr ´eøqov ew hzØr baz– kov: Inœp¯s or qo T¯r AstowaÆ˚ qez dowrs berec aynteˇic, noyn˚ k’ani qo T¯r AstowaÆ˚ ayn bolor azgeri nkatmamb,

319

ERKRORD fflRΣNQ

7. 20–8. 8

oroncic vaxenowm es dow: Qo T¯r AstowaÆ˚ nranc vray iæameˇowner k’owˇarki, minœew or kotorowen veraproˇner˚ ew nranq, or ¸aqnowel en qezanic: Mi— vaxecir nranc nerkayow¸iwnic, orovhetew qo meÆ ow hzØr T¯r AstowaÆ˚ qo m¯j ¯: Qo T¯r AstowaÆ˚ ayd azgerin qo nerkayow¸iwnic k˚ veracni sakaw aø sakaw: Dow œes karoˇ nranc mianga– mic kotorel, orp¯szi erkirn amayi œdaønay, ew anapati gazanner˚ œbazmanan qo æowrj˚: Qo T¯r AstowaÆ˚ nranc k˚ yan´ni qo ´eøq˚ ew nranc k˚ kotori meÆ patowhasneri matnelov, minœew or m¯jteˇic veracni nranc: Na nranc ¸agawornerin k˚ yan´ni qo ´eøq˚, ew dow nranc anownne– r˚ k˚ jnjes erkri eresic: Oœ oq œi kangni qo d¯m, minœew or bnajnjes nranc: Nranc køaÆoy astowaÆner˚ k’ayres hrov: Dranc vray eˇaÆ arÆa¸i ow oskow vray aœq œownenas, œvercnes dranq, orp¯szi dranov meˇq gorÆaÆ œlines. da qo T¯r AstÆow hamar garæeli ¯: Aydpisi piˇÆ ban œta– nes qo town˚, orp¯szi dow ¯l dra nman nzovowaÆ œlines: Dow p¯tq ¯ bolorovin zzowes ew piˇÆ hamares da, orovhetew da nzovowaÆ ¯¿:

20

21

22

23

24

25

26

¡Tes¯—q, or katarowen ´ez haˇordaÆ im bolor patowi– 8 ranner˚, orp¯szi apr¯q, bazmapatkow¯q, mtn¯q ow ßa– øang¯q ayn erkir˚, or T¯r˚ erdowec tal mer hayrerin: Yi– 2 æi—r ayn amboˇj ˘anaparh˚, orov T¯r˚ qez aøajnordec a– napati mijov, orp¯szi qez tanjelov Œor´i ow imanay, ¸¯ inœ kay qo srtowm, ¸¯ paho?wm es nra patowiranner˚, ¸¯? oœ: Na tanjec qez, sovahar arec, kerakrec qez mana– 3 nayov, orin Æanظ œ¯ir, ew orin Æanظ œ¯in naew qo hayrer˚, orp¯szi qez coyc tay, ¸¯ mard˚ miayn hacov œ¯, or aprowm ¯, ayl mardn aprowm ¯ naew ayn am¯n xØsqov, or elnowm ¯ AstÆow beranic: Qo zgestner˚ œmaæowecin, qo otqer˚ 4 qaøasown tari koætowknerov œpatowecin: Hogowd m¯j pi– 5 ti hamozowes, or inœp¯s mard xratowm ¯ ir ordown, aynp¯s ¯l qo T¯r AstowaÆ˚ piti xrati qez: Pahi—r qo T¯r Ast– 6 Æow patowiranner˚, orp¯szi gnas nra ˘anaparhnerov ew erkiwˇ kres nranic: Qo T¯r AstowaÆ qez k˚ tani law ow 7 berri mi erkir, owr jreri vtakner ow erkri xorqeric aˇ– biwrner en bxowm daæterowm ow leønerowm: Da coreni, ga– 8

8. 9–9. 3

9

10 11

12 13

14

15

16

17 18

19

20

9

2

3

ERKRORD fflRΣNQ

320

row ew ginow, aygineri ow nønenineri erkir ¯, ´i¸enineri, iwˇi ow meˇri erkir, owr aøanc neˇow¸iwn zgalow qo hac˚ piti owtes ew nranowm oœ mi bani karØt piti œlines: Da mi erkir ¯, ori qarer˚ erka¸ en, isk nra leøneric karoˇ es pˇin´ stanal: K’owtes, k˚ yagenas ow k’Ørhnes qo T¯r AstÆown ayn law erkrowm, or na towel ¯ qez: Zgo—yæ eˇir, œlini ¸¯ moøanas qo T¯r AstÆown, œpahes nra patowiran– ner˚, nra ayn kanonnern ow Ør¯nqner˚, or es haˇordowm em qez: Aynp¯s œlini, or owtelowc ow kætanalowc yetoy, ge– ˇecik tner kaøowcelowc ow dranc m¯j bnakowelowc yetoy, qo arjaøn ow oœxar˚ bazmanalowc yetoy, qo arÆa¸n ow os– kin æatanalowc yetoy, qo ownecaÆ am¯n inœ˚ bazmanalowc yetoy, goøozamtanas ow moøanas qo T¯r AstÆown, or˚ qez dowrs berec Egiptacineri erkric‘ strkow¸ean tnic, qez anckacrec meÆ ow ahazdow anapati mijov, owr Ø´n ow kari˘n en xay¸owm, Æaraw˚ tanjowm, owr jowr œkar, bayc na qez hamar apaøaß qaric jri aˇbiwr bxecrec: Na qez anapatowm kerakrec qo hayrerin anÆanظ manana– yov, orp¯szi qez tanji ow Œor´i ew verjowm barow¸iwn ani qez: Mi— asa qo mtqowm, ¸¯‘ ¡Im owßov ow ´eøqi zØrow¸e– amb em tiracel es ays meÆ harstow¸ean¿, ayl yiæi—r qo T¯r AstÆown, orovhetew na ¯ qez owß talis ayd harstow¸ean hasnelow hamar, orp¯szi hastati ir ayn owxt˚, or drel ¯ qo hayreri het, inœp¯s tesnowm es aysØr: E¸¯ pata– hi, or moøanas qo T¯r AstÆown, gnas Øtar astowaÆneri yetewic, Æaøayes ow erkrpages dranc, apa aysØr erdwowm em erknqov ow erkrov, or dowq anhet k˚ korœ¯q: E¸¯ œls¯q ´er T¯r AstÆow ´ayn˚, k˚ korœ¯q aynp¯s, inœp¯s koran miws azger˚, oronc veracrec T¯r˚ ´er aøjewic¿: ¡Lsi—r, Isray¯!l: AysØr dow ancnowm es Yordanan ge– tic ayn koˇm, orp¯szi mtnes ow nowa˘es qezanic meÆ ow hzØr ßoˇovowrdner, meÆameÆ ow minœew erkinq hasnoˇ pars– papat qaˇaqner, meÆ, bazmamard ow bar´rahasak mi ßoˇovowrd‘ Enaki yetnordnerin, oronc dow inqd ˘anaœowm es: Dow lsel es ayn xØsq˚, ¸¯‘ ¡O?v karoˇ ¯ d¯m kangnel Enaki yetnordnerin¿: Dow aysØr k’imanas, or qo T¯r As– towaÆn inq˚, orp¯s laŒoˇ krak, gnalow ¯ qo aøjewic: Na

321

ERKRORD fflRΣNQ

9. 4–15

kotorelow ¯, oœnœacnelow ¯ nranc qo aœqi aøjew, kotore– low ¯ nranc ow oœnœacnelow anmijap¯s, inœp¯s or asac qez T¯r˚: Erb qo T¯r AstowaÆ˚ qo aøjew spani nranc, qo mtqowm mi— asa, ¸¯‘ ¡Im ardar linelow hamar ¯, or T¯r˚ in´ berel ¯ aysteˇ, orp¯szi ßaøangem ays law erkir˚¿: Oœ ¸¯ qo ardar linelow, ayl ayd azgeri ambariæt linelow hamar ¯, or qo T¯r AstowaÆ˚ kotorowm ¯ nranc qo aœqi aøjew: Oœ ¸¯ qo ardar linelow ew qo hogow maqowr linelow hamar es mtnowm nranc erkir˚, orp¯szi ßaøanges ayn, ayl ayd azgeri anØr¯now¸ean hamar ¯ qo T¯r AstowaÆ˚ veracnowm nranc qo aøjewic, orp¯szi hastati mer hay– rerin‘ Abrahamin, Isahakin ow Yakobin erdowmov araÆ ir owxt˚: Dow aysØr k’imanas, ¸¯ qo ardar linelow hamar œ¯, or qo T¯r AstowaÆ˚ ibrew ßaøangow¸iwn qez law erkir ¯ talis, orovhetew dow kamakor ßoˇovowrd es¿: ¡Yiæi—r, mi— moøaci—r, ¸¯ orqan es anapatowm barkacrel qo T¯r AstÆown: Ayn Øric sksaÆ, inœ dowrs ekaq Egiptacineri erkric ow elaq minœew ays vayr˚, ˚mbostanalov ¯iq ga– lis t¯rownakan ays vayr˚: Qor¯bowm barkacriq Tiroj˚, ew T¯r˚ zayracaw ´ez kotorelow asti˘an, erb es leøn ¯i bar´ranowm, orp¯szi stanam qar¯ taxtakner˚, owxti ayn taxtakner˚, or T¯r˚ xostacel ¯r tal ´ez: Es qa– øasown Ør, qaøasown giæer mnaci leran vray, hac œkeray, jowr œxmeci. T¯r AstowaÆn in´ towec ir isk ´eøqov graÆ qar¯ erkow taxtakner: Dranc vray growaÆ ¯in bolor ayn patgamner˚, or T¯r˚ leran vray haˇordel ¯r ´er hawaqi Ør˚: Qaøasown Ør, qaøasown giæer yetoy T¯rn in´ towec qar¯ erkow taxtakner˚‘ owxti taxtakner˚: T¯rn in´ asac. ¡Ve—r kac, æowt iji—r aysteˇic, orovhetew anØr¯n dar´aw Egiptosic qo dowrs beraÆ ßoˇovowrd˚: Nranq ar– d¯n æeˇowel en ayn owˇowc, or patowirel ¯ir nranc, ew irenc hamar ´owlaÆoy kowøqer en patrastel¿: T¯rn in´ asac. ¡Qez het xØsel em m¯k angam, erkow angam ow asowm em. ’Tesay qo ayd ßoˇovrdin. ayd ßoˇovowrd˚ kamakor ¯: Φo—yl towr in´, or kotorem nranc, nranc anown˚ jnjem erkri e– resic ew qez aweli meÆ, hzØr ow bazmamard azg dar´nem, qan nranq en’: Es dar´eal ijay leøic‘ erkow taxtak–

4

5

6

7

8 9

10

11 12

13

14

15

9. 16–29 16

17 18

19

20 21

22

23

24

25

26

27

28

29

ERKRORD fflRΣNQ

322

nern im ´eøqin, isk leø˚ borboqowaÆ ¯r krakov: Tesnelov, or mer T¯r AstÆow aøjew meˇq ¯q gorÆel‘ ´ez hamar ´owla– Æoy kowøqer ¯q patrastel, æeˇowel ¯q ayn owˇowc, or T¯rn ¯r patowirel, vercri im ´eøqi erkow taxtakner˚ ew ´er aœqi aøjew jardowŒæowr areci¿: Aøajini nman erkrord angam qaøasown Ør, qaøasown giæer Tiroj aøjew aˇaœeci, hac œkeray, jowr œxmeci ´er gorÆaÆ bolor meˇqeri qawow¸e– an hamar, orovhetew mer T¯r AstÆow aøjew œar gorÆer ¯iq katarel ow barkacrel nran: Es vaxenowm ¯i nra bar– kow¸iwnic ow zayroy¸ic, orovhetew T¯r˚ barkacel ¯r ´ez vray ´ez kotorelow asti˘an: Ays angam ¯l lsec in´ T¯r˚: Na xist barkacel ¯r naew Aharoni vray, owzowm ¯r spa– nel nran: Es ays angam ¯l aˇØ¸eci Aharoni hamar, ´er gorÆaÆ meˇq˚‘ hor¸˚ vercri ow ayreci krakov, Œæowr-Œæowr areci ow manreci ayn asti˘an, or manr Œoæow veraÆowec: Ayd Œoæin es lcri leøic ijnoˇ vtaki m¯j: Dowq ´er T¯r AstÆown barkacrel ¯q Kraki, ffior´ow¸ean ow Cankow¸ean gerezmani m¯j: Ew erb T¯r˚ ´ez owˇarkec Kad¯sbaønea– yic, asac. ¡El¯—q ow ßaøangec¯—q ayn erkir˚, or talow em ´ez¿, dowq œ¯iq hnazandowel ´er T¯r AstÆow xØsqin, œ¯iq hawatacel nran, Tiroj ´aynin œ¯iq ansacel: Dowq Tiroj hramanin anhnazand ¯iq ayn Ørowanic i ver, inœ ayn ´ez Æanowcowec: Es Tiroj aøjew aˇaœeci qaøasown Ør, qaøa– sown giæer: Es aˇaœeci, orovhetew T¯rn asowm ¯r, or k˚ kotori ´ez: Es Tiroj aøjew aˇØ¸q anelov‘ asaci. ¡T¯—r, T¯—r, astowaÆneri ¸agawor, mi— kotorir qo ßoˇovrdin ow qo ˚ntraÆ mardkanc, oronc Œrkecir, dowrs berecir E– giptosic qo meÆ zØrow¸eamb, amowr ´eøqov ow hzØr baz– kov: Yiæi—r qo Æaøanerin‘ Abrahamin, Iahakin ow Yako– bin, oronc erdowecir qo anownov: Qo ßoˇovrdi xstow¸ean, ambarætow¸ean ow meˇqeri vray owæadrow¸iwn mi— dar´row: fflini aynp¯s, or ayn erkri bnakiœner˚, orteˇic dowrs be– recir mez, asen. ¡Qani or T¯r˚ œkaroˇacaw nranc ta– nel ayn erkir˚, or xostacel ¯r nranc, ew qani or T¯rn atowm ¯r nranc, dowrs berec nranc, orp¯szi kotori ana– patowm¿: Sranq qo ßoˇovowrdn en ow qo ˚ntraÆ mardik, oronc qo hzØr zØrow¸eamb ow hzØr bazkov es dowrs berel

323

ERKRORD fflRΣNQ

10. 1–15

Egiptacineri erkric¿: ¡Ayn ßamanak T¯rn in´ asac. ¡Erkow qar¯ taxtak 10 koŒi—r naxkinneri nman ow bar´raci—r leø˚: ffiaytic ta– panak patrasti—r qez hamar, ew es ayd taxtakne– 2 ri vray k˚ grem ayn noyn patgamner˚, or growaÆ ¯in qo jardaÆ aøajin taxtakneri vray: Dranq k˚ dnes ta– panaki m¯j¿: Es karÆr Œaytic tapanak patraste– 3 ci, aøajinneri p¯s erkow qar¯ taxtakner koŒeci ew bar´racay leø˚: Erkow taxtaknern im ´eøqin ¯in: Na 4 naxkinowm graÆi nman erkow taxtakneri vray grec ayn tas˚ patowiranner˚, or T¯r˚ ´ez haˇordel ¯r leran vray, kraki mijic, ew T¯r˚ dranq towec in´: Es noric ijay le– 5 øic ow taxtakner˚ dreci tapanaki m¯j. ew dranq ayn– teˇ en mnowm, inœp¯s patowirel ¯r in´ T¯r˚: Isray¯la– 6 ciner˚ Yakimi ordineri Bero¸ bnakavayric œowecin d¯pi Sadayi: Aharon˚ meøaw aynteˇ ow aynteˇ ¸aˇowec: Nra ordi Eˇiazar˚ qahanay dar´aw nra Œoxar¯n: Aynteˇic 7 œowecin d¯pi Gadgad, Gadgadic‘ d¯pi Etaka‘ jri vtak– neri erkir˚: Ayd ßamanak T¯r˚ Ξewii ceˇin aøan´nac– 8 rec, or nranq tanen Tiroj owxti tapanak˚, kangnen Tiroj aøjew, Æaøayen nran ow nra anownov aˇØ¸q anen, inœp¯s or linowm ¯ minœew aysØr: Ayd isk pat˘aøov ˇew– 9 tacinern irenc eˇbayrneri m¯j baßin ow ßaøangow¸iwn œownen, qani or T¯rn inqn ¯ nranc baßinn ow ßaøangow– ¸iwn˚, inœp¯s or asac nranc: Qaøasown Ør, qaøasown 10 giæer es mnaci leran vray, ew T¯rn in´ lsec ays angam ¯l ow œowzec kotorel ´ez: T¯rn in´ asac. ¡Gna—, qayli—r qo 11 ayd ßoˇovrdi aøjewic, orp¯szi nranq mtnen ow ßaøangen ayn erkir˚, or erdowmov xostacay tal nranc hayrerin¿: ¡Ard, Isray¯—l, i?nœ ¯ pahanjowm qezanic qo T¯r Astowa– 12 Æ˚. miayn ayn, or erknœes qo T¯r AstÆowc, ˚n¸anas nra coyc towaÆ ˘anaparhnerov, sires nran ow paætes qo T¯r AstÆown qo amboˇj srtov, qo amboˇj ¯ow¸eamb, pahes qo 13 T¯r AstÆow patowirannern ow nra Ør¯nqner˚, or es aysØr patgamowm em qez, orp¯szi qez hamar law lini: Erkinqn 14 ow erkinqneri erkinq˚, erkirn ow nra m¯j gtnowoˇ am¯n inœ patkanowm en qo T¯r AstÆown: T¯r˚, sakayn, bareha˘ 15

10. 16–11. 8

16 17

18

19

20 21

22

11 2

3

4

5 6

7

8

ERKRORD fflRΣNQ

324

gtnowec ow sirec ´er hayrerin ew nrancic yetoy ˚ntrec ´ez‘ nranc yetnordnerin, bolor azgeri mijic, inœp¯s or tesnowm ¯q minœew aysØr: Veracr¯—q ´er xstasrtow¸iwn˚ ew mi— yamaø¯q, orovhetew mer T¯r AstowaÆ˚ astowaÆne– ri AstowaÆ ¯, t¯reri T¯r, meÆ, hzØr ow ahawor AstowaÆ, or oœ m¯kin aœaøow¸iwn œi anowm ow kaæaøq œi aønowm: Na paætpanowm ¯ pandxti, orbi ow ayrow irawownqner˚, si– rowm ¯ Øtarakanin, nran talis ¯ hac ow hagowst: Dowq ¯l sirec¯—q pandxtin, orovhetew dowq ¯l pandowxt ¯iq E– giptacineri erkrowm: Erknœi—r qo T¯r AstÆowc, paæti—r nran, yari—r nran ew erdowi—r nra anownov, orovhetew na qo parÆanqn ¯, qo ayn noyn AstowaÆ˚, or qez hamar meÆ ow Œaøawor gorÆer arec, inœp¯s inqd ¯l es tesnowm qo aœ– qerov: Qo naxniner˚ eظanasown hogov ekan Egiptos, isk hima qo T¯r AstowaÆ˚ qez erknqi astˇeri œaŒ baz– mamard ¯ dar´rel¿: ¡Qo keanqi bolor Ørerin p¯tq ¯ sires qo T¯r AstÆown, pahes nra patgamner˚, Ør¯nqner˚, patowirannern ow kanonner˚: AysØr p¯tq ¯ imanaq, or xØsq˚ œi veraberowm ´er ordinerin, oronq o—œ giten, o—œ ¯l tesel en qo T¯r Ast– Æow xrat˚, nra meÆagorÆow¸iwnner˚, amowr ´eøq˚ ew hzØr bazowk˚, nra næannern ow zarmanahraæ gorÆer˚, or na arec Egiptosowm egiptacineri arqay Œarawoni ew nra amboˇj erkri hand¯p: Naew ayn, ¸¯ T¯rn inœ berec egip– tacineri zØrqeri, nranc kaøqeri ow erivarneri glxin, ¸¯ inœp¯s nranc jrasoyz arec Karmir Æovi m¯j, erb sranq yar´akwowm ¯in mer ¸ikownqic, ew anhetacrec nranc ya– witean: Naew ayn, ¸¯ inœ arec ´ez hamar anapatowm, minœew or ekaq ays vayr˚: Naew ayn, ¸¯ inœ berec Da¸ani ow Abironi glxin, oronq fiowb¯ni ceˇic Eˇiabi ordinern ¯in, ¸¯ inœp¯s erkirn ir erax˚ banalov kowl towec nranc, nranc tnern ow vranner˚, nranc het ew ayn am¯n˚, inœ ow– n¯in amboˇj Isray¯lowm: XØsq˚ veraberowm ¯ ´ez, qani or ´er aœqerov isk tesaq Tiroj bolor meÆameÆ gorÆer˚, or na arec ´er m¯j minœew aysØr¿: ¡Pahec¯—q, owremn, nra bolor patowiranner˚, or es aysØr patgamowm em ´ez, orp¯szi apr¯q, bazmanaq, mtn¯q ow ßaøang¯q ayn erkir˚, d¯pi

325

ERKRORD fflRΣNQ

11. 9–24

owr ancnowm ¯q Yordanan getov, orp¯szi erkar apr¯q ayn erkrowm, or T¯r˚ erdowec tal ´er hayrerin ew nrancic yetoy‘ nranc zawaknerin, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ ho– sowm: Ayn erkir˚, owr dowq mtnelow ¯q ßaøangelow hamar, nman œ¯ Egiptacineri erkrin, orteˇic dowq dowrs ekaq. mi erkir, owr serm˚ canowm en ow jrowm otqerov, orp¯s ¸¯ banjaranoc lini: Ayn erkir˚, owr dowq piti mtn¯q ßa– øangelow hamar, leønayin ow hovtayin erkir ¯. ayn oøogwowm ¯ erknqic ¸aŒowoˇ an´rewov: Da mi erkir ¯, or˚ qo T¯r AstowaÆn ¯ xnamowm, taroway skzbic minœew taroway verj˚ qo T¯r AstÆow aœq˚ miæt nra vray ¯: E¸¯ owæadrow¸eamb lses nra bolor patowiranner˚, oronq es aysØr patgamowm em qez, ayn ¯‘ sires qo T¯r AstÆown, paætes nran qo am– boˇj hogov ow qo amboˇj ¯ow¸eamb, apa na ´er erkrin k˚ tay ˚st ßamanaki pahanjowoˇ aøajin ow verjin an´re– w˚, orp¯szi karoˇanas ambarel qo coren˚, ginin ow iwˇ˚: Na qo daæterin xot k˚ tay qo anasowni hamar: K’ow– tes ew k˚ yagenas: Zgo—yæ eˇ¯q, œlini ¸¯ ambartawananan ´er hoginer˚, meˇq gorƯq, Øtar astowaÆner paæt¯q ow erkrpag¯q nranc: Ayn ßamanak T¯r˚ xist k˚ zayranay ´ez vray, argelq k˚ dni erknqi vray, an´rew œi lini, hoˇn ir berq˚ œi tay, ew dowq æat arag k˚ korœ¯q ays law erk– ric, or T¯r˚ towel ¯ ´ez: Ays xØsqer˚ i pah dr¯—q ´er mtqowm ow ´er hogowm: Dranq orp¯s næan kapec¯—q ´er ´eø– qerin, or mætap¯s mnan ´er aœqeri aøjew: Dowq dranq sovorecr¯—q ´er ordinerin ew dranc masin xØsec¯—q tan˚ nstelis ow ˘anaparh gnalis, paøkelis ow ver kenalis: Dranq grec¯—q ´er tneri mowtqerin ow døneri vray, or– p¯szi ´er keanq˚ erkar lini, isk ´er ordineri keanq˚ ayn erkri vray, or T¯r˚ erdowel ¯ tal ´er hayrerin, lini aynqan erkar, orqan or erkinq˚ k˚ lini erkri vray: E– ¸¯ owæadrow¸eamb ls¯q ays bolor patowiranner˚, oronq es aysØr patgamowm em ´ez, or an¯q, ayn ¯‘ sir¯q ´er T¯r AstÆown, gnaq nra ˘anaparhov ow yar¯q nran, apa T¯– r˚ ´er aøjewic k˚ heøacni ayd bolor azgerin, ew dowq k˚ nowa˘¯q ´ezanic meÆ ow hzØr azgerin: Bolor ayn vayre– r˚, owr k˚ koxen ´er otqer˚, ´er˚ k˚ linen. anapatic

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19

20, 21

22

23

24

11. 25–12. 6

25

26

27 28

29

30

31

32

12

2

3

4

5

6

ERKRORD fflRΣNQ

326

minœew Andrlibanan, EŒrat meÆ getic minœew Arewmtean Æov˚ k˚ linen ´er sahmanner˚: Oœ oq ´ez œi dimadri, ´er ahn ow sarsaŒ˚ ´er T¯r AstowaÆ˚ k˚ sŒøi amboˇj erkri vray, owr otq k˚ dn¯q dowq, inœp¯s asel ¯ ´ez T¯r˚¿: ¡Es aysØr, aha, ´er aøjew dnowm em Ørhnow¸iwnner ow an¯Æqner: fflrhnow¸iwn k˚ stanaq, e¸¯ ls¯q ´er T¯r AstÆow patowi– ranner˚, oronq es aysØr patgamowm em ´ez, ew an¯Æqner‘ e¸¯ œls¯q ´er T¯r AstÆow patowiranner˚, oronq es aysØr patgamowm em ´ez, æeˇow¯q ayn ˘anaparhic, or es coyc toweci ´ez, gnaq paæt¯q ´ez anÆanظ Øtar astowaÆ– ner: Erb qo T¯r AstowaÆ˚ qez tani ayn erkir˚, d¯pi owr ancnowm es Yordanan getov, orp¯szi ßaøanges ayn, apa Ørhnow¸i—wn aøaqir Garizin leran vray ew an¯—Æq‘ Gebaˇ leran vray: ff¯? or dranq Yordanan geti ayn koˇmowm en, Qananacineri erkri arewmtean ˘anaparhi yete– wowm, Gaˇgaˇi mØt, bar´r kaˇnow mer´akayqowm: Ew dowq anc¯—q Yordanan getov‘ mtnelow ew ßaøangelow hamar ayn erkir˚, or T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ ´ez orp¯s ßaøangow¸iwn bolor Øreri hamar: Ψaøangec¯—q ayn ew bnakowec¯—q nra m¯j: Zgo—yæ eˇ¯q, or katar¯q nra bolor hramanner˚ ew kanonner˚, or es aysØr dnowm em ´er aøaj¿: ¡Sranq en ayn hramannern ow kanonner˚, oronq dowq hetewoˇakanØr¯n piti katar¯q ayn erkrowm, or˚ ´er hayreri T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ ´ez orp¯s ßaøangow¸iwn: Dranq piti katar¯q ayd erkri vray ´er kecow¸ean bolor Ørerowm: Oœnœacr¯—q bar´r leøneri, blowrneri vray ow var– sawor Æaøeri tak gtnowoˇ bolor vayrer˚, owr miws azger˚ paætel en irenc kowøqerin, ew oronc dowq piti tiranaq: Qarowqa—nd ar¯q nranc baginner˚, jardowŒæo—wr ar¯q nranc ko¸oˇner˚, xortakec¯—q nranc yowæasiwner˚ ew kra– ki matnec¯—q nranc taæaÆoy kowøqer˚: ffastowaÆneri a– nownner˚ veracr¯—q ayd vayreric, bayc aydp¯s mi— varow– ¯q ´er T¯r AstÆow nkatmamb: Nran piti paæt¯q ayn teˇowm, or ´er T¯r AstowaÆ˚ piti ˚ntri ´er ceˇeric m¯ki taraÆqowm, ew ayn piti koœ¯q nra anownov ew nra— m¯j piti bnakecn¯q nran: ffintøec¯—q ayn ew mt¯—q aynteˇ: Aydte—ˇ k˚ matowc¯q ´er oˇjak¯zner˚, zoher˚, k˚ taq ´er

327

ERKRORD fflRΣNQ

12. 7–19

tasanordner˚, pargewner˚, ´er owxtaÆ, xostacaÆ ew kamawor now¯rner˚, naew ´er arjaøi ow oœxari aøajna– Æinner˚: Dowq ew ´er ˚ntaniqneri andamner˚ k’owt¯q ´er T¯r AstÆow aøjew ew k’owraxanaq ayn am¯ni hamar, inœ arel ¯q ´er ´eøqerov, inœi hamar Ørhnel ¯ ´ez ´er T¯r As– towaÆ˚: Mi— ar¯q ayn am¯n˚, inœ or aysØr menq aysteˇ œenq anowm. iwraqanœiwr˚ iren ha˘eli bann ¯ anowm. ew minœew aysØr dowq œ¯q hasel hangsti ow ßaøangow¸ean ayn erkir˚, or mer T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ mez: Erb ancnelov Yordanan get˚‘ bnakow¯q ayn erkrowm, or mer T¯r Astow– aÆ˚ ibrew ßaøangow¸iwn ¯ talow ´ez, ew erb Na ´er æowrj˚ gtnowoˇ bolor ¸ænamineric ´ez azati, ow dowq apr¯q a– pahov, ayn ßamanak mer T¯r AstÆow ˚ntraÆ vayr˚ k˚ koœ¯q nra anownov ew aynteˇ k˚ ber¯q ayn am¯n˚, inœ es aysØr patgamowm em ´ez, ayn ¯‘ ´er oˇjak¯zner˚, zoher˚, tasanordner˚, ´er ´eøqerin gtnowoˇ now¯rner˚, towrqer˚ ew ´er nowiraberowmner˚, or owxt ¯q arel tal ´er AstÆown: Mer T¯r AstÆow aøjew k’owraxanaq dowq, ´er tˇanern ow aˇjikner˚, naew ´er Æaøanern ow aˇaxinner˚, ´er yarki tak gtnowoˇ ˇewtacin, or˚ ´ez nman baßin ow seŒaka– now¸iwn œowni: Zgo—yæ eˇir, or qo oˇjak¯zner˚ œmatowces owr or patahi. qo oˇjak¯zner˚ k˚ matowces qo qaˇaqneric m¯kowm, aynteˇ, owr k’˚ntri qo T¯r AstowaÆ˚: Aynteˇ k˚ katares ayn am¯n˚, inœ aysØr patgamowm em qez: Orqan cankanas, karoˇ es mor¸el ew qo T¯r AstÆow Ørhnow¸eamb owtel ayn mis˚, or Na towel ¯ qez bolor qaˇaqnerowm: Qez het bnakowoˇ anmaqowr ew maqowr mardik karoˇ en miasin owtel ayn, inœp¯s owtowm en ayÆeamn ow eˇjerown: Ariwn˚, sakayn, œp¯tq ¯ owt¯q, ayl ibrew jowr ayn p¯tq ¯ getin ¸aŒ¯q: ffhamar´akowes qo coreni, ginow, iwˇi tasanor– d˚, arjaøi ow oœxari aøajnaÆin˚, qo owxt araÆ am¯n inœ˚, qo xostacaÆ now¯rnern ow ´eøqi ˚nÆaner˚ owtel qo qaˇaqnerowm: Dow, qo tˇan ow qo aˇjik˚, qo Æaøan ow qo aˇaxin˚, qo qaˇaqnerowm bnakowoˇ pandowxt˚ dranq k’owt¯q ´er T¯r AstÆow aøjew, aynteˇ, owr T¯r AstowaÆ˚ k’˚ntri ir hamar: Qo T¯r AstÆow aøjew k’owraxanas ayn am¯ni hamar, inœ arel es qo ´eøqov: Zgo—yæ eˇir, or ˇew–

7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

12. 20–32

20

21

22

23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

ERKRORD fflRΣNQ

328

tacown œlqes aynqan ßamanak, qani deø aprowm es erkri vray: E¸¯ qo T¯r AstowaÆ˚ ir xostacaÆi hama´ayn ˚n– dar´aki qo sahmanner˚, ew e¸¯ cankanas mis owtel ow ases, ¸¯‘ ¡Mis em owzowm owtel¿, apa ˚st qo cankow¸e– an mis k’owtes: Isk e¸¯ qezanic heøow lini ayn vayr˚, or qo T¯r AstowaÆ˚ ˚ntrel ¯, orp¯szi ir anownov koœes ayn, apa AstÆow qez towaÆ arjaøneric kam oœxarneric k˚ mor¸es, inœp¯s patowirel em qez, ew ˚st qo cankow¸e– an k’owtes qo qaˇaqnerowm: Inœp¯s owtwowm en ayÆeamn ow eˇjerown, aydp¯s ¯l k’owtes da: Qez het bnakowoˇ an– maqowr ow maqowr mardik noynp¯s karoˇ en owtel: Zgo—yæ eˇir, or ariwn˚ œowtes, orovhetew ariwnn anasowni hogin ¯: Hogin msi het œowtes. ayn ibrew jowr getin ¸aŒi—r, ayn mi— ker, orp¯szi law lin¯q dow ew qezanic yetoy galiq qo serowndner˚, e¸¯ bari ow ha˘eli gorÆ katares qo T¯r AstÆow aøjew: Qo srbow¸iwnner˚, e¸¯ ownes, qo owxtaÆ baner˚ vercnelov‘ k˚ gas ayn vayr˚, or˚ qo T¯r Astowa– Æ˚ k’˚ntri ir hamar, orp¯szi ir anown˚ yaytnowi aynteˇ: K’anes qo oˇjak¯zner˚. mis˚ k˚ dnes qo T¯r AstÆow zo– haseˇani vray, zohi ariwn˚ k˚ ¸aŒes qo T¯r AstÆow zo– haseˇani yatakin, isk mis˚ k’owtes: Zgo—yæ eˇir ow lsi—r. k˚ katares ayn am¯n˚, inœ patgamowm em qez, orp¯szi yawiteans law lini qez ew qo ordineri hamar, qani or qo T¯r AstÆow aøjew barin ow ha˘elin es anowm¿: ¡E¸¯ qo T¯r AstowaÆ˚ qo aøjew azger kotori, ew dow nranc erkirn ibrew ßaøangow¸iwn stanalow hamar mtnes ayd erkirn ow nowa˘es nranc, bnakowes nranc erkrowm, apa zgo—yæ eˇir, or qo aøjew nranc kotorowelowc yetoy œgnas nranc hetqe– rov, œhetaqrqrowes nranc kowøqerov ow œases, ¸¯‘ ¡Ays az– ger˚ inœ arel en irenc kowøqerin, noynn ¯l es anem Tiroj˚¿: Noyn kerp œvarowes qo T¯r AstÆow nkatmamb, orovhetew nranq irenc kowøqeri hamar anowm en garæeli baner, o– ronq ateli en Tiroj˚, orovhetew nranq irenc tˇanerin ow aˇjiknerin yanown irenc kowøqeri ayrowm en kraki vray: Zgo—yæ eˇir, or katares ayn am¯n˚, inœ es aysØr patga– mowm em qez: Dra vray oœinœ mi— awelacrow ew dranic oœinœ mi— pakasecrow¿:

329

ERKRORD fflRΣNQ

13. 1–15

¡E¸¯ ´er mijic mi margar¯ kam erazahan erewan gay 13 ew qez mi næan kam hraæq coyc tay, qez asaÆ næan˚ 2 kam hraæq˚ katarowi, ew yetoy na asi‘ ¡Gnanq paætenq ´ez anÆanظ Øtar astowaÆner¿, apa ayd margar¯i 3 kam erazahani xØsqer˚ mi— ls¯q, orovhetew T¯r Astowa– Æ˚ Œor´owm ¯ ´ez, imanalow hamar, ¸¯ ´er amboˇj hogov ow ´er amboˇj ¯ow¸eamb siro?wm ¯q mer T¯r AstÆown: Λer T¯r 4 AstÆow yetewi—c gnac¯q, nranic erknœec¯—q, nra patowi– ranner˚ katarec¯—q, nra asaÆ˚ lsec¯—q ow nran yarec¯—q, ¸oˇ ayn margar¯n kam erazahan˚ meøni, orovhetew aæ– 5 xatowm ¯ qez apstambecnel qo T¯r AstÆow d¯m, or˚ qez dowrs berec Egiptacineri erkric, qez Œrkec strkow¸e– an erkric. ¸oˇ ayn margar¯n meøni, qanzi qez æeˇec ayn ˘anaparhic, orov qo T¯r AstowaÆ˚ patowirel ¯r ˚n¸a– nal ir het: Dranov œar˚ k˚ veracnes ´er mijic: E¸¯ qo 6 hØr kam mØr koˇmic qo eˇbayr˚, qo tˇan kam qo aˇjik˚, qo Æocowm paøkoˇ kind kam an´id p¯s sireli barekamd gaˇtnabar qez asi‘ ¡Gnanq paætenq qez ew qo hayrerin anÆanظ Øtar astowaÆner¿, oronq ´er æowrj˚ gtnowoˇ, 7 qez mØtik kam qezanic heøow azgeri astowaÆner en erk– ri mi Æayric minœew erkri miws Æayr˚, apa œhama´aynowes 8 nra het, œlses, œxnayes, œg¸as ow œpatspares nran: A– 9 menowr k˚ yaytnes ayd masin. nax qo ´eøq˚ ¸oˇ bar´– ranay nran spanelow hamar, oric yetoy ¸oˇ bar´ranay amboˇj ßoˇovrdi ´eøq˚: QarkoÆelov k˚ span¯q nran, o– 10 rovhetew na owzowm ¯r qez apstambecnel qo T¯r AstÆow d¯m, or˚ qez dowrs berec Egiptacineri erkric‘ strkow– ¸ean tnic: Amboˇj Isray¯ln ayd lselov ¸oˇ zarhowri, 11 ew ´er mijic oœ oq ¸oˇ œyandgni katarel nman œar a– rarq: E¸¯ qo T¯r AstÆow‘ bnakowelow hamar qez towaÆ 12 qaˇaqneric orew¯ m¯kowm lses, ¸¯‘ ¡Mer mijic anØr¯n mar– 13 dik dowrs elan ow yeˇaærjecin irenc qaˇaqi bolor bna– kiœnerin¿‘ aselov, ¸¯‘ ¡Gnanq ow paætenq mez anÆanظ Øtar astowaÆner¿, apa k˚ qnnes, harcowŒor´ k’anes 14 ew manrakrkit k˚ stowges nranc: Ew e¸¯ irØq hawasti ¯, or ayd srbapˇÆow¸iwn˚ teˇi ¯ ownecel ´er m¯j, apa 15 sri harowaÆnerov k˚ kotor¯q ayd erkri bolor bnakiœne–

13. 16–14. 18

16

17

18

14 2

3 4 5

6 7

8

9

10

11, 12

13 14, 15 16, 17, 18

ERKRORD fflRΣNQ

330

rin, nzovelov k˚ nzov¯q ayd qaˇaqn ow ayn am¯n˚, inœ kay aynteˇ ew nranc anasownner˚ sri k˚ qaæ¯q: Nra bolor awar˚ k˚ hawaqes ayd qaˇaqi hraparaki vray ew qo T¯r AstÆow aøjew qaˇaqn ow nra amboˇj awar˚ k˚ hrkizes: Ayd qaˇaqn aweraki ¸oˇ veraÆowi yawitean ew aylews ¸oˇ œverakaøowcowi: Nra nzovowaÆ ireric oœ mi ban œp¯tq ¯ ancni qo ´eøq˚: T¯r˚ k˚ meˇmi ir barkow¸iwn˚, g¸aøat k˚ lini qo nkatmamb, k’oˇormi qez ew qez k˚ bazmacni ayn– p¯s, inœp¯s erdowel ¯r T¯r˚ qo hayrerin: E¸¯ lses qo T¯r AstÆow ´ayn˚, aysinqn‘ pahes nra bolor patowiranner˚, or es aysØr patgamowm em qez, qo T¯r AstÆow aøjew barin ew ha˘elin gorÆaÆ k˚ lines¿: ¡Dowq ´er T¯r AstÆow ordinern ¯q: Sgi m¯j gtnowelis ´er marmni vray ktrowaÆqner œan¯q ew ´er ˘akatner˚ œxŒ¯q, orovhetew dowq ´er T¯r AstÆow sowrb ßoˇovowrdn ¯q: Λer T¯r AstowaÆ˚ ´ez ¯ ˚ntrel, or erkri eresin gtnowoˇ bolor azgeri m¯j dowq lin¯q iren patkanoˇ ßoˇovowrd¿: ¡A– m¯n mi garæeli ban mi— ker¯q: Sranq en ayn anasownner˚, or karoˇ ¯q owtel. arjaø, hØti oœxar, arow ayÆ, eˇje– row, ayÆeam, gom¯æ, iæayÆeam, ayÆqaˇ, vayri ayÆ ew ˚n´owˇt: K’owt¯q naew ¸a¸˚ ˘eˇqowaÆ, k˘ˇakabaæx ow oro˘acoˇ bo– lor anasownner˚: Mi— ker¯q ayn anasownner˚, oronq oro– ˘owm en, bayc ¸a¸˚ ˘eˇqowaÆ kam k˘ˇakabaæx œen: Owˇt˚, napastakn ow ˘agar˚ oro˘owm en, bayc k˘ˇakabaæx œen, dranq ´ez hamar anmaqowr en: Xoz˚ ¸¯ew ˘eˇqowaÆ ¸a¸ owni ow k˘ˇakabaæx ¯, bayc œi oro˘owm. owsti na ´ez hamar anmaqowr ¯. mi— ker¯q nra mis˚ ew dranc satkaÆ diakin mi— mØtec¯q: Sranq en jrayin ayn kendaniner˚, or ka– roˇ ¯q owtel. k’owt¯q jrayin bolor ayn kendaniner˚, oronq loˇak ow ¸eŒowk ownen: Mi— ker¯q bolor ayn kendaniner˚, oronq loˇak ow ¸eŒowk œownen. dranq ´ez hamar anma– qowr en: Bolor maqowr ¸øœownner˚ karoˇ ¯q owtel: Sranq en ayn ¸øœownner˚, or œp¯tq ¯ owt¯q. arÆiw, angˇarÆiw, angˇ, getarÆiw, cin ew ayn, inœ dranc ceˇakic ¯, noy– np¯s ew ori ew ayn, inœ dran ceˇakic ¯, jaylam, bow, ˘ay, aragil, karap, hoˇamaˇ, qajahaw, soxak, agøaw, ha– walowsn, qaˇadr ew ayn, inœ dranc ceˇakic ¯, naew‘ yopop

331

ERKRORD fflRΣNQ

14. 19–15. 4

ew œˇjik: Φøœoˇ bolor zeøownner˚ ´ez hamar anmaqowr ¸oˇ linen, dranq mi— ker¯q: K’owt¯q bolor maqowr ¸øœownner˚: Oœ mi satkaÆ anasowni mis œowt¯q: Ayn k˚ taq ´er qaˇaq– nerowm gtnowoˇ pandxtin, or owti, kam ¯l k˚ va˘aø¯q Ø– tar mardow, orovhetew dow qo T¯r AstÆow sowrb ßoˇovowrdn es: Gaø˚ ir mØr ka¸i m¯j œeŒes¿: ¡Qo sermanaÆ bolor armtiqneri, qo daæteri berqi tasanord˚ k˚ yan´nes a– m¯n tari: Da k’owtes qo T¯r AstÆow aøjew, ayn vayrowm, or k’˚ntri qo T¯r AstowaÆ˚, orp¯szi ir anown˚ yaytnowi aynteˇ: Aydteˇ k˚ matowces qo coreni, ginow, iwˇi ta– sanord˚, qo arjaøi ow oœxari aøajnaÆinner˚, orp¯szi sovores yawiteans erknœel qo T¯r AstÆowc: Isk e¸¯ ˘a– naparh˚ heøow ¯ qezanic, ew dow œes karoˇ tanel qo ta– sanord˚, qani or qezanic heøow ¯ ayn vayr˚, or ˚ntrel ¯ qo T¯r AstowaÆ˚‘ ir anown˚ høœakelow aynteˇ, nra— hamar or qo T¯r AstowaÆ˚ Ørhnec qez, k˚ va˘aøes qo tasanor– d˚ arÆa¸i dimac ew ayd arÆa¸˚ vercnelov ´eøqd‘ k˚ gnas ayn vayr˚, or k’˚ntri qo T¯r AstowaÆ˚: Ayd arÆa¸ov k˚ gnes ayn am¯n˚, inœ inqd k˚ kamenas‘ arjaø, oœxar, gini, ogelic xmiœq kam ayn am¯n˚, inœ inqd k˚ kamenas, k’owtes aynteˇ qo T¯r AstÆow aøjew, ew k’owraxanaq dow ew qo or– din: Qo qaˇaqnerowm gtnowoˇ ˇewtacown aœqa¸oˇ œanes, orovhetew na o—œ baßin owni, o—œ ¯l ßaøangow¸iwn qez het: Ereq tari ancnelowc yetoy k’aøan´nacnes ayd taroway berqi bolor tasanordner˚ ew k˚ pahes qo qaˇaqnerowm: K˚ gay ˇewtacin, or˚ o—œ baßin owni, o—œ ¯l ßaøangow¸iwn qez het, k˚ gan qo qaˇaqnerowm bnakowoˇ ekowor˚, orbn ow ayrin, k’owten ow k˚ kætanan, ew qo T¯r AstowaÆ˚ k’Ørhni qo bolor gorÆer˚¿:

19 20 21

22

23

24

25

26

27

28

29

¡Am¯n eظ˚ tarin m¯k ¸oˇow¸iwn k’anes: Φoˇow¸ean 15, 2 kargn ays ¯. e¸¯ qo mer´aworin partq es towel, ew na p¯tq ¯ veradar´ni da, apa k˚ zijes, œes pahanji da qo mer´aworic ow eˇbØric, orovhetew ¸oˇow¸iwn˚ yanown qo T¯r AstÆow ¯: Qez patkanoˇ, bayc Øtar mardow Œox trowaÆ 3 ban˚ k˚ pahanjes, bayc inœ or eˇbayrd qez partq ¯, ayn k˚ zijes: Φoˇ ´er m¯j kariqaworner œlinen, ew qo T¯r As– 4 towaÆ˚ qez Ørhni ayn erkrowm, or qez ¯ talow ibrew ßaøan–

15. 5–18 5

6

7

8

9

10

11

12

13, 14

15

16

17

18

ERKRORD fflRΣNQ

332

gow¸iwn, orp¯szi tires dran: E¸¯ am¯n kerp lses qo T¯r AstÆow ´ayn˚‘ pahes ow katares bolor patowiranner˚, or es aysØr patgamowm em qez, qo T¯r AstowaÆ˚ k’Ørhni qez, inœp¯s xostacel ¯ qez: Ωat azgeri Œox k˚ tas, bayc inqd partq œes vercni, bazowm azgeri k˚ tires, bayc qez œen tiri: Ew e¸¯ qo T¯r AstÆow qez towaÆ erkri qaˇaqneric orew¯ m¯kowm qo eˇbayrneri m¯j m¯k˚ kariqa– wor lini, apa nranic eres mi— ¸eqir, qo kariqawor eˇbØr nkatmamb ßlatow¸iwn mi— ara, ayl aøata´e—øn eˇir nra nkatmamb, nran partq to—wr aynqan, orqan k˚ xndri na ir karØtow¸ean m¯j: Zgo—yæ eˇir, œlini ¸¯ mtqowmd ÆaÆowk œar ban lini ew ases, ¸¯‘ ¡MØt ¯ eظnerord tarin‘ ¸o– ˇow¸ean tarin¿, ew ¸ænamabar nayes kariqi m¯j gtnowoˇ qo eˇbØr vray ew nran partq œtas: E¸¯ na qo d¯m boˇo– qi Tiroj˚, apa dow meÆ meˇqi tak k’˚nknes: To—wr nran, pa—rtq towr nran aynqan, orqan anhraßeæt ¯: Partq talowc yetoy mi— trtmir, orovhetew dra hamar qo T¯r As– towaÆ˚ qez k’Ørhni qo bolor gorÆerowm‘ inœi ¯l or ´eøq tas: Qani or kariqawornern anpakas en linelow erkri vray, dra hamar ¯l ays ban˚ patowirelov‘ asowm em. ¡Qo aˇ– qat eˇbØr ew qo erkrowm taøapeal mardkanc nkatmamb aøata´e—øn eˇir¿: E¸¯ ebrayeci qo eˇbayr˚ kam ebra– yeci mi kin va˘aøowi qez, apa vec tari na ¸oˇ Æaøayi qez, isk eظnerord tarowm nran azat k’ar´akes qeznic: Erb nran azat ar´akes, ´eønownayn œar´akes. nran k˚ tas qo oœxarneric, qo corenic ow qo hn´ani bariqic: Inœ– p¯s or qo T¯r AstowaÆ˚ Ørhnec qez, dow ¯l nra—n towr: Yi– æi—r, or dow ¯l strowk ¯ir Egiptacineri erkrowm, ew qo T¯r AstowaÆ˚ qez Œrkec aynteˇic: Dra hamar ¯l qez pa– towirowm em, or katares ays baner˚: E¸¯ Æaøan qez asi‘ ¡Qezanic œem heøanay¿, qani or sirel ¯ qez ow qo ˚ntani– q˚, orovhetew nra hamar yarmar ¯ qez mØt mnal˚, apa heriwn˚ k˚ vercnes, døan semi vray k˚ Æakes nra akanj˚, ew na cmah k˚ daønay qo strowk˚: Noyn kerp k˚ varowes qo aˇaxni nkatmamb: Qez Æanr ¸oˇ œ¸oway, e¸¯ qezanic azat ar´akes qo strowknerin, qani or nranq vec tari æarownak var´kani var´ov en Æaøayel qez: Ayn ßamanak

333

ERKRORD fflRΣNQ

15. 19–16. 11

inœ gorÆ ¯l katares, qo T¯r AstowaÆ˚ k’Ørhni qez¿: ¡Qo naxirnerowm ow hØterowm ÆnowaÆ bolor aøajin Ænowndneri or´erin k˚ nowiraberes qo T¯r AstÆown: Qo aøajnaÆin ez˚ gorÆi œlÆes ew qo hØteri aøajin Ænowndner˚ œxowzes: Tar¯ctari dow ew qo ˚ntaniq˚ k’owt¯q qo Tiroj aøjew ayn vayrowm, or k’˚ntri qo T¯r AstowaÆ˚: E¸¯ ayd anasown˚ aratawor lini‘ kaˇ, koyr kam orew¯ owriæ arat ownenay, dran qo T¯r AstÆown zoh mi— ber, ayl ke—r qo qaˇaqne– rowm: Aynteˇ gtnowoˇ anmaqowr ow maqowr mardik miasin karoˇ en owtel ayn, inœp¯s owtowm en ayÆeamn ow eˇjerown: Ariwn˚, sakayn, œowtes, ayl ibrew jowr k˚ ¸aŒes getin¿:

19

20 21

22

23

¡Pahi—r Kanxoc amis˚, katari—r qo T¯r AstÆow zati– 16 k˚, orovhetew Kanxoc amsin, giæerov dowrs ekaq Egipto– sic: Qo T¯r AstÆow hamar k˚ mor¸es zatik˚‘ oœxarner ow 2 arjaøner k˚ zohes ayn vayrowm, or k’˚ntri qo T¯r Astowa– Æ˚, orp¯szi ir anown˚ yaytnowi aynteˇ: Dra het ¸¸xmo– 3 rov ban œowtes: Dra het eظ˚ Ør baˇarj‘ œarœaranac hac k’owtes, orovhetew tagnapov dowrs ekaq Egipto– sic, orp¯szi ´er keanqi bolor Ørerin yiæ¯q Egiptaci– neri erkric ´er dowrs galow Ør˚: Qo bolor bnakavayre– 4 rowm eظ˚ Ør ¸¸xmorov ban œereway, ew minœew yajord a– øawØt œmnay ayn msic, or mor¸el es aøajin Øroway ere– koyean: ffhamar´akowes qo zatik˚ mor¸el qo qaˇaqne– 5 ric m¯kowm, oronq qo T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ qez. zati– 6 k˚ k˚ mor¸es ayn vayrowm, or k’˚ntri qo T¯r AstowaÆ˚, orp¯szi ir anown˚ yaytnowi aynteˇ, k˚ zohes erekoyean‘ mayramowtin, ayn ßamanak, erb dowrs ekar Egiptosic: K’eŒes, k˚ xoroves ow k’owtes ayn vayrowm, or k’˚ntri qo 7 T¯r AstowaÆ˚, ew vaˇ aøawØtean k˚ veradaønas qo tow– n˚: Vec Ør baˇarj hac k’owtes, isk eظnerord Ør˚ elqi 8 Ørn ¯‘ qo T¯r AstÆow tØn˚: Ayd Ør˚ oœ mi gorÆ œes katari, baci ayn gorÆeric, or anhraßeæt en mardow p¯tqeri ha– mar¿: ¡Eظ˚ æaba¸ k˚ haæowes‘ sksaÆ qo mangaˇ˚ gorÆi 9 dnelow Øric: Ayd Ørowanic k˚ skses haæowel eظ˚ æaba¸ ew Ωaba¸neri tØn˚ katarelov qo T¯r AstÆow hamar‘ k˚ 10 tas qo ownecaÆi œaŒov, inœp¯s or qo T¯r AstowaÆ˚ Ør– hnec qez: Dow, qo tˇan ow qo aˇjik˚, qo Æaøan ow qo 11

16. 12–17. 3

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

17 2

3

ERKRORD fflRΣNQ

334

aˇaxin˚, qo qaˇaqnerowm bnakowoˇ ˇewtacin ow ´ez het bnakowoˇ pandowxt˚, orbn ow ayrin qo T¯r AstÆow aøjew k’owraxanaq ayn vayrowm, or k’˚ntri T¯r AstowaÆ˚, or– p¯szi ir anown˚ yaytnowi aynteˇ: Yiæi—r, or strowk ¯ir E– giptacineri erkrowm, ew hetamo—wt eˇir, or katares ays patowiranner˚¿: ¡Taˇawaraharac tØn˚ k˚ katares eظ˚ Ør, erb k˚ hawaqes qo kali ow qo hn´ani argasiq˚: TØnd katarelis k’owraxanaq dow, qo tˇan ow aˇjik˚, qo Æaøan ow qo aˇaxin˚, qo qaˇaqnerowm bnakowoˇ ˇewta– cin, pandowxt˚, orbn ow ayrin: Qo T¯r AstÆow hamar eظ˚ Ør tØn k˚ katares ayn vayrowm, or k’˚ntri qo T¯r AstowaÆ˚: E¸¯ qo T¯r AstowaÆ˚ Ørhni qo bolor berq˚ ew qo ´eønarkaÆ bolor gorÆer˚, ayn ßamanak k’owraxanas: Qo bolor arakan seøi mardik taroway m¯j ereq angam‘ Baˇarjakerac tØni, Ωaba¸neri tØni ew Taˇawaraha– rac tØni ßamanak p¯tq ¯ d¯m yandiman kangnen qo T¯r AstÆow aøjew ayn vayrowm, or k’˚ntri T¯r˚: Oœ oq qo T¯r AstÆow aøjew datarka´eøn œp¯tq ¯ ereway: Iwraqanœiw– r˚ ¸oˇ ˚st ir karoˇow¸ean tay‘ qo T¯r AstÆow qez towaÆ Ørhnow¸ean hamemat¿: ¡Qo T¯r AstÆow qez towaÆ bolor qaˇaqnerowm ˚st ceˇeri dataworner ow Ør¯nsg¯tner k˚ karges, orp¯szi ßoˇovrdin daten ardar datastanov, aœaøow¸iwn œanen ow kaæaøq œvercnen, orovhetew kaæaø– q˚ kowracnowm ¯ imastown mardkanc aœqer˚, xeˇa¸iwrowm ardar mardkanc xØsqer˚: Ardar dat k’an¯q, orp¯szi apr¯q, mtn¯q ow ßaøang¯q ayn erkir˚, or T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ ´ez: Oœ mi tesak Æaø mi— tnkir qo T¯r AstÆow zohaseˇani mer´akayqowm, he¸anosakan now¯rner mi— ˚n– downir, qez hamar siwn mi— kangnecrow, mi ban, or atel ¯ qo T¯r AstowaÆ˚¿: ¡E¸¯ arjaø˚ kam oœxar˚ orew¯ arat kam ¸erow¸iwn ownenay, apa da mi— zohir qo T¯r AstÆow hamar, orovhe– tew da piˇÆ ¯ qo T¯r AstÆow aøjew: E¸¯ qo mijavayrowm, qo T¯r AstÆow qez towaÆ qaˇaqneric m¯kowm gtnowi mi tˇamard kam kin, or qo T¯r AstÆow aøjew œar gorÆ ani, drßi nra owxt˚, gnay, paæti Øtar astowaÆner, erkr– pagi nranc, aregakin kam lowsnin kam erknqi zarderic

335

ERKRORD fflRΣNQ

17. 4–18

orew¯ m¯kin, oronq es œem artØnel ow yan´nararel qez, a– pa xstØr¯n harcowŒor´ k’anes: E¸¯ irØq aydpisi ban eˇel ¯‘ pˇÆow¸iwn˚ katarowel ¯ Isray¯li m¯j, apa ayd œar ban˚ kataraÆ tˇamardown kam knoj˚ k˚ beres ´er qa– ˇaqi døneri mØt, ew qarkoÆelov k˚ span¯q nranc: Erkow kam ereq mardkanc vkayow¸eamb p¯tq ¯ meøni mahowan datapartowaÆ˚. m¯k mardow vkayow¸eamb œi kareli nran mahowan datapartel: Nax vkaner˚ ¸oˇ qar neten nra vray‘ spanelow nran, apa‘ amboˇj ßoˇovowrd˚: Dranov dow œar˚ ´er mijic veracraÆ k˚ lines: E¸¯ qo qaˇaqne– rowm ariwnaheˇow¸ean, datarani v˘øi, køowi, hakaøa– kow¸ean verabereal datakan mi gorÆowm koˇmnoroæowel œkaroˇanas, apa ve—r kac ow gna— ayn vayr˚, or k’˚nt– ri qo T¯r AstowaÆ˚, orteˇ na k˚ yaytni ir anown˚: K˚ gnas ˇewtaci qahananeri ew ayd Øroway datawori mØt, ew nranq gorÆ˚ qnnelov‘ qez k˚ yaytnen v˘iø˚: Aydteˇ‘ qo T¯r AstÆow ˚ntraÆ vayrowm, k’ar´akes ayn v˘iø˚, or k˚ yaytnen qez: XstØr¯n hetewi—r, or katares ˘iæt ayn– p¯s, inœp¯s kargadrel en qez: K˚ kiraøes ayn Ør¯nq– ner˚ ew k’ar´akes ayn v˘iøner˚, or nranq k˚ haˇorden qez: Nranc asaÆic o—œ aj k˚ æeˇowes, o—œ ´ax: Ayn mar– d˚, or goøozamtow¸ean pat˘aøov k˚ gorÆi aøanc lselow qo T¯r AstÆown Æaøayoˇ qahanayi kam ayd Øroway data– wori asaÆ˚, mahapatßi k’en¸arkowi: Dranov dow œar˚ veracraÆ k˚ lines Isray¯li mijic, ew amboˇj ßoˇovowrdn ayd lselov‘ k˚ vaxenay ow aylews œi goøozamtanay¿: ¡E– ¸¯ mtnes ayn erkir˚, or qo T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ qez, ßaøanges ayn ow bnakowes nra m¯j ew ases‘ ¡Menq ¯l a– øajnord ownenanq mer æowrj˚ gtnowoˇ miws azgeri nman¿, apa aøajnord k˚ næanakes nran, orin k’˚ntri qo T¯r AstowaÆ˚: Qo isray¯laci eˇbayrneri—c qez iæxan k˚ næa– nakes: ffhamar´akowes næanakel Øtar mi mardow, or qo eˇbayr˚ œ¯, orp¯szi na œbazmacni ir erivarner˚ ew ßo– ˇovrdin d¯pi Egiptos œveradar´ni, orovhetew T¯rn asel ¯, ¸¯‘ ¡Aylews noyn ˘anaparhov yet œ¯q daønalow¿: Ew ¸oˇ na œbazmacni ir kananc ¸iw˚, œgay¸akˇowi ew æat arÆa¸ ow oski œkowtaki: Erb na ir iæxanow¸ean glowx ancni,

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

17. 19–18. 12

19

20

18

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

ERKRORD fflRΣNQ

336

nra hamar k˚ gres ays erkrord Ør¯nq˚ ayn mateanowm, ori bnØrinak˚ ˇewtaci qahananeri mØt ¯: Ayd pat˘¯– n˚ p¯tq ¯ mnay iæxani mØt, ew na ir keanqi bolor Øre– rin dranq p¯tq ¯ karday, orp¯szi sovori erknœel qo T¯r AstÆowc, pahi ays bolor patowiranner˚ ew kiraøi ays Ør¯nqner˚ nra hamar, or œmeÆamtanay ir ceˇakicneri mØt, patowiranneric aj kam ´ax œæeˇowi, orp¯szi ir ow ir ordineri iæxanow¸iwn˚ isray¯lacineri vray erkar te– wi¿: ¡Ξewtaci qahananer˚‘ Ξewii ordiner˚, isray¯lacine– ri het baßin ow ßaøangow¸iwn œp¯tq ¯ ownenan: Tirojn arowaÆ nowiraberowmne—r˚ ¸oˇ linen nranc baßin˚. dra—nq ¸oˇ owten: Nranq irenc eˇbayrneri m¯j baßin œp¯tq ¯ ownenan, orovhetew Tiroj˚ Æaøayeln ¯ nranc baßin˚, inœ– p¯s or T¯rn asel ¯ nranc: Zoher matowcoˇ ßoˇovowrd˚ ibrew baßin qahanayin p¯tq ¯ yatkacni heteweal˚. e– ¸¯ zoh˚ arjaø ¯ kam oœxar, qahanayin p¯tq ¯ trowi ¸ew˚, ÆnØtnern ow Œor˚: Nranc p¯tq ¯ tas naew qo coreni, ginow, iwˇi aøajin berq˚, qo oœxarneri aøajin xowzic stacaÆ bowrd˚, orovhetew T¯r˚ qo bolor ceˇeri mijic Ξewiin ¯ ˚ntrel, orp¯szi na ow nra ordiner˚ ya– witeans kangnen ´er T¯r AstÆow aøjew, Æaøayen nran ow Ørhnow¸iwn tan nra anowamb: Isk e¸¯ isray¯lacinerin patkanoˇ mi qaˇaqic gay aynteˇ bnakowoˇ ˇewtacin ew ˚st ir cankow¸ean gay Tiroj ˚ntraÆ vayr˚, orp¯s– zi T¯r AstÆow aøjew aynteˇ kangnaÆ ir ˇewtaci bolor eˇbayrneri nman Æaøayi qo T¯r AstÆown, apa ¸oˇ ow– ti iren hasaneliq baßin˚‘ ankax ir hayrakan ownecow– aÆqic stacaÆ ekamowtneric¿: ¡E¸¯ mtnes T¯r AstÆow qez towaÆ erkir˚, œiwracnes aydteˇ aproˇ azgeri gar– æeli sovorow¸iwnner˚: Λer m¯j ¸oˇ œgtnowi aynpisi m¯– k˚, orn ir tˇayin kam aˇjkan kraki bovic anckacni, kaxardow¸eamb kam gowæakow¸eamb zbaˇowi, ¸øœownnerin nayelov kanxagowæakowmner ani, mogow¸iwnnerov zbaˇow– i, vhowk kam sowt margar¯ lini, ogeharcow¸eamb zbaˇowi, orovhetew Tiroj hamar piˇÆ ¯ na, ov zbaˇwowm ¯ aydpisi banerov. aydpisi garæeli baneri hamar ¯, or T¯r˚ nranc

337

ERKRORD fflRΣNQ

18. 13–19. 6

veracnowm ¯ qo mijic: Qo T¯r AstÆow aøjew katareal p¯tq ¯ lines: Qo ßaøangeliq erkri mardik hawatowm en hmayow¸iwnnerin ow kaxardow¸iwnnerin, bayc qo T¯r As– towaÆ˚ qez aydp¯s varowelow hraman œi towel: Qo eˇbayr– neri mijic qo T¯r AstowaÆ˚ in´ nman margar¯ piti m¯j– teˇ hani, nra—n k˚ ls¯q, qani or, erb Qor¯bowm hawaqowel ¯iq, ´er T¯r AstÆown xndrelov‘ asowm ¯iq. ¡Aylews œlsenq mer T¯r AstÆow ´ayn˚, ayd meÆ krakn aylews œtesnenq, orp¯szi œmeønenq¿: Ayn ßamanak T¯rn in´ asac. ¡Πiæt ¯ ayn a– m¯n˚, inœ nranq asacin. es nranc eˇbayrneric qez nman mi margar¯ m¯jteˇ k˚ hanem, im patgamner˚ k˚ dnem nra beran˚, ew na nranc k’asi ayn, inœ es k˚ patowirem nran: Ayn mard˚, or œi lsi im anownic xØsoˇ margar¯in, nranic vr¯ß k˚ lowÆem: Isk e¸¯ margar¯n yandgni im anownic a– sel aynpisi baner, or es œem hramayel asel, kam e¸¯ xØsi Øtar astowaÆneri anownic, apa ayd margar¯n p¯tq ¯ meøni¿: E¸¯ ´er mtqowm as¯q‘ ¡Inœp¯?s imananq, ¸¯ T¯r˚ œi asel ayd xØsqer˚¿, apa imac¯—q. e¸¯ Tiroj anownic margar¯i asaÆ˚ œi katarwowm, œi linowm, apa da Tiroj asaÆ xØsq˚ œ¯. margar¯n ambarætow¸eamb ¯ xØsel, owremn mi— ¸oˇ¯q nran xØsel¿:

13 14

15

16

17 18

19 20

21 22

¡Erb qo T¯r AstowaÆ˚ kotori ayn azgerin, oronc erki– 19 r˚ qo T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ qez, erb ßaøanges ayn ew bna– kowes nranc qaˇaqnerowm ow tnerowm, ayn ßamanak qo T¯r 2 AstÆow qez towaÆ erkri m¯j ereq qaˇaq k’aøan´nacnes: Nkati aønelov ˘anaparhner˚, ereqi k˚ baßanes qo T¯r 3 AstÆow qez baßin towaÆ erkir˚, orp¯szi ayd qaˇaqner˚ apastan linen mardaspanow¸iwn kataraÆ bolor mard– kanc hamar: Ayd qaˇaqner˚ Œaxœelov‘ aydteˇ apas– 4 tan ¸oˇ gtni ayn mardaspan˚, or naxap¯s ¸ænamow¸iwn œi ownecel ir ayd mer´awori nkatmamb ew nran spanel ¯ akamay. inœp¯s, Ørinak‘ na, ov ir mer´awori het mayrow 5 antaø ¯ mtnowm Æaø ktrelow, kacnov Œayt ktrelow ha– mar bar´racnowm ¯ ir ´eøq˚, ew kacin˚ ko¸ic pokowelov‘ dipœowm ¯ ayd mer´aworin, ow sa meønowm ¯: Na ¸oˇ Œaxœi, ˚nkni ayd qaˇaqneric m¯knowm¯k˚ ew Œrkowi: Aynp¯s œlini, 6 or spanowaÆi ariwnakic harazat˚, ori sirt˚ ayrwowm ¯,

19. 7–21

7 8

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

ERKRORD fflRΣNQ

338

spanoˇin hetapndi, e¸¯ angam ˘anaparh˚ heøow ¯, ew spani nran: Na mahowan datapartowelow en¸akay œ¯, orovhetew naxap¯s nra nkatmamb ¸ænamow¸iwn œi owne– cel: Dra hamar ¯l qez patowirowm em ow asowm heteweal˚. ereq qaˇaq k’aøan´nacnes qez hamar: E¸¯ qo T¯r As– towaÆ˚ ˚ndar´aki qo sahmanner˚, inœp¯s T¯r˚ erdowel ¯ qo hayrerin, ew T¯r˚ qez tay qo hayrerin xostacaÆ am– boˇj erkir˚, e¸¯ lses ow katares aysØr qez haˇordaÆ im bolor ays patowiranner˚, ayn ¯‘ sires qo T¯r Ast– Æown, yawiteans ˚n¸anas nra owˇiov, apa ayd ereq qa– ˇaqnerin k’awelacnes ews ereq ayl qaˇaqner, orp¯szi qo T¯r AstÆow qez ßaøangow¸iwn towaÆ erkrowm anmeˇ ariwn œ¸aŒowi, ´er m¯j oœ oq ariwnapart œlini: E¸¯ m¯kn ati ir mer´aworin ew nra d¯m daw niw¸i, yar´akowi nra vray, harowaÆelov spani nran ow Œaxœi ayd qaˇaqneric m¯kn– owm¯k˚, apa nra qaˇaqi Æerer˚ p¯tq ¯ mard owˇarken, vercnen nran aynteˇic ow yan´nen spanowaÆi arean vr¯– ß˚ pahanjoˇ harazati ´eøq˚, orp¯szi na spani nran: Dow nran œp¯tq ¯ xnayes: Isray¯li mijic k˚ veracnes an– meˇ ariwn˚, orp¯szi law lini qez hamar¿: ¡Mi— xaxtir qo mer´awori ayn sahmanner˚, or qo hayrer˚ qez ßaøan– gow¸iwn en towel, ew or˚ qo T¯r AstowaÆ˚ ayd erkrowm qez ¯ towel ibrew seŒakanow¸iwn¿: ¡Orew¯ m¯ki anØr¯now¸iwnne– r˚, yancanqnern ow kataraÆ meˇqern apacowcelow hamar m¯k mardow vkayow¸iwn˚ bawakan œ¯: Erkow kam ereq vka– neri beranov p¯tq ¯ hastatowi am¯n ban: E¸¯ mi vkay sowt vkayow¸iwn tay mi mardow masin ew meˇadri nran anØr¯now¸ean m¯j, apa erkowsn ¯l, oronc m¯j hakaøakow– ¸iwn kay, p¯tq ¯ kangnen Tiroj aøjew, qahananeri aøjew, ayd Øroway dataworneri aøjew, ew dataworner˚ p¯tq ¯ ardarow¸eamb qnnen gorÆ˚: E¸¯ hastatowi, or vkan sowt vkayow¸iwn talov ¯ meˇadrel ir eˇbØr˚, apa nra nkat– mamb k˚ kiraø¯q ayn patiß˚, or na mtadir ¯r hascnel ir eˇbØr˚: Dranov œar˚ k˚ veracn¯q ´er mijic: Owriænern ayd lselov‘ k˚ vaxenan ew aylews œen yandgni aydpisi œar ban anel ´er m¯j: Nran mi— xnay¯q: Keanqi dimac‘ keanq, aœqi dimac‘ aœq, atami dimac‘ atam, ´eøqi dimac‘ ´eøq,

339

ERKRORD fflRΣNQ

20. 1–14

otqi dimac‘ otq¿: ¡E¸¯ paterazmi elnes qo ¸ænamineri d¯m ew tesnes, 20 or nranc nßoygner˚, heÆealnern ow øazmi daæt ekaÆ ßo– ˇovowrd˚ ¸owov qezanic æat en, mi— vaxecir nrancic, o– rovhetew Egiptacineri erkric qez dowrs beraÆ qo T¯r AstowaÆ˚ qez het ¯: Erb hasni paterazmelow ßam˚, qa– 2 hanan mØt galov‘ ¸oˇ xØsi ßoˇovrdi het ew asi nranc. 3 ¡Lsec¯—q, isray¯lacine!r, ahawasik dowq aysØr paterazmi ¯q elnowm ´er ¸ænamineri d¯m: Λer srter˚ ¸oˇ œ¸owlanan, mi— vaxec¯q, mi— zarhowr¯q ow nrancic xoys mi— tow¯q, o– 4 rovhetew mer T¯r AstowaÆ˚ ´ez het gnowm ¯ ´er aøjewic, orp¯szi ´ez het paterazmelov ´er ¸ænamineri d¯m‘ Œrki ´ez¿: ZØrahawaq kazmakerpaÆ spaner˚ ¸oˇ xØsen ßo– 5 ˇovrdi het ew asen. ¡Ayn mard˚, or˚ nor town ¯ kaøowcel, bayc bnakaranamowt œi arel, ¸oˇ veradaønay ir town˚. œlini ¸¯ paterazmi ßamanak na spanowi, ew nra Œo– xar¯n mi owriæ mard bnakaranamowt ani: Ayn mard˚, 6 orn aygi ¯ tnkel, bayc deø dra berq˚ œi vayelel, ¸oˇ gnay ow veradaønay ir town˚. œlini ¸¯ paterazmi ßamanak spanowi, ew nra Œoxar¯n mi owriæ mard dra berq˚ vaye– li: Ayn mard˚, or˚ mi aˇjkay het næanowel ¯, bayc nra 7 het deø œi amowsnacel, ¸oˇ gnay ow veradaønay ir town˚. œlini ¸¯ paterazmi ßamanak spanowi, ew nra Œoxar¯n mi owriæ mard amowsnanay ir næanaÆi het¿: Spaner˚ 8 dar´eal ¸oˇ xØsen ßoˇovrdi het ew asen. ¡Ayn mard˚, or vaxenowm ¯, ¸owlasirt ¯, ¸oˇ gnay ow veradaønay ir tow– n˚, orp¯szi ir eˇbØrn ¯l ir nman vaxkot œdar´ni¿: Erb 9 spaner˚ verjacnen ßoˇovrdi het xØsel˚, zØrqi hrama– natarner ¸oˇ næanakowen banakn aøajnordnelow hamar: E¸¯ mØtenas mi qaˇaqi, nax nra bnakiœnerin xaˇaˇow– 10 ¸ean koœ k’anes: E¸¯ xaˇaˇow¸iwnn ˚ndownen ew qo aøjew 11 bac anen darpasner˚, apa ayd qaˇaqi m¯j gtnowoˇ am– boˇj ßoˇovowrd˚ harkatow ew hnazand ¸oˇ lini qez: Isk 12 e¸¯ œhnazandowen qez ew paterazmen qo d¯m, apa k˚ pa– æares qaˇaq˚, minœew or qo T¯r AstowaÆ˚ ayn matni qo 13 ´eøq˚. ew dow srakotor k’anes nra bolor arakan seøi bnakiœnerin, k˚ xnayes kananc, apranqnern ow bolor a– 14

20. 15–21. 7

15

16

17

18

19

20

21 2

3

4

5

6

7

ERKRORD fflRΣNQ

340

nasownner˚: Qaˇaqowm gtnowoˇ am¯n inœ ow mnacaÆ mard– kanc awar k˚ vercnes ew k˚ seŒakanacnes qo T¯r AstÆow‘ qez yan´naÆ ¸ænaminerid amboˇj awar˚: Noyn kerp k˚ varowes qezanic æat heøow gtnowoˇ bolor qaˇaqneri het, oronq ayd azgeri qaˇaqneric œen: Qo T¯r AstÆow qez ib– rew seŒakanow¸iwn towaÆ erkri qaˇaqneri bnakiœneric oœ m¯kin kendani œ¸oˇn¯q, amboˇjap¯s oœnœacr¯—q nranc‘ qetacinerin, amorhacinerin, qananacinerin, Œereza– cinerin, xewacinerin, yebowsacinerin ew gergesacinerin, inœp¯s patowirel ¯ qo T¯r AstowaÆ˚, orp¯szi sranq ´ez œsovorecnen anel irenc ayn bolor garæeli baner˚, or nranq anowm en irenc œastowaÆneri hamar: Dranov dowq meˇan– œaÆ k˚ lin¯q ´er T¯r AstÆow aøjew: E¸¯ nstel paæarel es mi qaˇaq, ew ayn grawelow hamar p¯tq lini erkar ßama– nak paterazmel nra d¯m, apa kacnaharelov nra ptˇa– tow Æaøer˚ œktres. dranc ptˇic ke—r, bayc mi— ktrir. Æaø˚ mi¸¯ daætowm gtnowoˇ ma?rd ¯, or karoˇanay qezanic he– øanalov‘ paæarowaÆnerin mianal: Ktri—r ow kotori—r ayn Æaø˚, or gites, ¸¯ ptˇatow œ¯, ayn ktri—r ow ktrati—r ew dranov qo d¯m paterazmoˇ qaˇaqi æowrj˚ patn¯æ kaøow– ci—r, minœew or ayd qaˇaq˚ yan´nowi¿: ¡E¸¯ qo T¯r AstÆow ibrew ßaøangow¸iwn qez towaÆ erk– rowm, daæti m¯j ˚nkaÆ mi spanowaÆ gtnowi, ow œimanan, ¸¯ ov ¯ eˇel nran spanoˇ˚, apa ¸oˇ elnen qo Æerern ow qo dataworner˚ ew œaŒen spanowaÆi ew nra æowrj˚ gtnowoˇ qaˇaqneri mijew ˚nkaÆ taraÆow¸iwn˚: Spanow– aÆi vayrin aøawel mØtik qaˇaqi Æerer˚ arjaøneri mijic ¸oˇ vercnen œbanecowaÆ ow lowÆ œkraÆ mi erinj, ayd qaˇa– qi Æerern ayd erinj˚ ¸oˇ ijecnen apaøaßowt mi ´ori m¯j, owr o—œ var ¯ arowaÆ, o—œ serm canowaÆ, ew ayd ´orowm jla– kotor ¸oˇ anen erinj˚: Ξewtaci qahananer˚, oronc qo T¯r AstowaÆn ¯ ˚ntrel, orp¯szi kangnen nra aøjew, Ørh– now¸iwn tan nra anownov, ¸oˇ mØtenan ew nranc asaÆov veranan bolor v¯˘ern ow vnasner˚: SpanowaÆin aøawel mØtik gtnowoˇ qaˇaqi bolor Æerer˚ irenc ´eøqer˚ ¸oˇ lowan ´orowm jlakotor arowaÆ erinji glxi vray ew pa– tasxan talov‘ ¸oˇ asen. ¡Mer ´eøqer˚ œen ¸aŒel ays

341

ERKRORD fflRΣNQ

21. 8–23

ariwn˚, ew mer aœqer˚ œen tesel: T¯!r, qawow¸i—wn ara qo ŒrkaÆ Isray¯li ßoˇovrdin, orp¯szi anmeˇ ariwn˚ Isra– y¯li qo ßoˇovrdin œveragrowi ¡: Dranov nranq ¸aŒowaÆ arean meˇqic zerÆ k˚ mnan: Ays ´ewov dow ´er mijic k˚ srbes anmeˇ ariwn˚, e¸¯ owzowm es qo T¯r AstÆow aøjew barin ow ha˘elin anel¿: ¡Erb paterazmi elnes qo ¸æna– mineri d¯m, ew qo T¯r AstowaÆ˚ nranc matni qo ´eøq˚, awar vercnes nranc ownecowaÆq˚ ew ger arowaÆneri m¯j geˇecik kin tesnes, cankas tiranal nran ow nran kin aønel qez, apa nran k˚ tanes qo town˚, k’aÆiles nra glowx˚, k˚ ktres nra eˇowngner˚, k˚ hanes nra gerow– ¸ean zgestner˚: Na ¸oˇ nsti qo tan˚ ow m¯k amis ¸oˇ sowg ani ir hØr ow mØr hamar: Dranic yetoy k˚ mer´e– nas nran, k’apres nra het, ew na k˚ lini qo kin˚: E¸¯ dow nranic goh œlines, apa nran azat k’ar´akes: Nran arÆa¸ov œva˘aøes ow nran œstoracnes, qani or llkel es nran¿: ¡E¸¯ mi tˇamard erkow kin ownenay, oroncic m¯– k˚ sireli lini, isk miwsn‘ ateli, ew nranq‘ sireli ow ateli ayd kanayq, nra hamar ordiner Ænen, ew andranik˚ lini ateli knoj ordin, ow erb vray hasni ir ownecowaÆq˚ or– dinerin ßaøangow¸iwn talow Ør˚, apa ayd mardn antes anelov ateli knoj andranik ordown‘ irawownq œowni and– raniki irawownq˚ tal ir sireli knoj ordown. na parta– wor ¯ andranik ˘anaœel ateli knoj ordown ew ir ownecaÆic nran hasaneliq baßni krknapatik˚ tal, orovhetew na ¯ nra andranik ordin, ew andrankow¸ean irawownq˚ nran ¯ patkanowm¿: ¡E¸¯ m¯kn owni anaøak ow anzgam ordi, orn ir hØrn ow mØr˚ œi lsowm, orin xratowm en, bayc na œi ansowm nranc, apa nra hayrn ow mayr˚ nran ¸oˇ tanen irenc qaˇaqi Æereri mØt, irenc hraparaki darpasi aøjew, ew asen irenc qaˇaqi mardkanc. ¡Mer ays ordin anaøak ¯ ow anzgam. na mer asaÆ˚ œi lsowm, orkramol ¯ ow harbecoˇ¿: Ayn ßamanak ayd qaˇaqi mardik qarkoÆelov ¸oˇ spanen nran: Dranov dowq œar˚ veracraÆ k˚ lin¯q ´er mijic, isk owriænern ayd lselov‘ k˚ vaxenan¿: ¡E¸¯ m¯k˚ mahowan datapartowelow arßani yancanq kata– ri, na meønelow arßani lini, ow nran kaxen Æaøic, apa

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

22. 1–15

ERKRORD fflRΣNQ

342

nra marmin˚ Æaøi vray giæer˚ ¸oˇ œmnay. noyn Ørn isk k˚ ¸aˇ¯q nran, orovhetew AstÆowc aniÆowaÆ ¯ na, ov kaxow– aÆ ¯ Æaøic: Mi— pˇÆ¯q ayn erkir˚, or qo T¯r AstowaÆ˚ qez ¯ talis ibrew ßaøangow¸iwn¿: 22

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12 13 14

15

¡fflini ¸¯ ˘anaparhi vray tesnes qo isray¯laci eˇ– bØr molorowaÆ arjaø˚ kam oœxar˚ ew antes anes dranq. anpat˘aø p¯tq ¯ veradar´nes dranq ow beres qo eˇbØr mØt: E¸¯ qo eˇbayr˚ qez mØtik vayrowm œi aprowm kam dow œes ˘anaœowm nran, apa dranq k˚ beres qo town˚. dranq ¸oˇ mnan qez mØt, minœew or qo eˇbayr˚ Œntøi dranq, ow dow veradar´nes nran: Noyn kerp k˚ varowes nra ¯æi het, noyn kerp k˚ varowes nra zgestneri het, noyn kerp k˚ varowes qo eˇbØr korcraÆ bolor ireri het: E¸¯ na inœ-or ban korcni, ow dow gtnes, œyandgnes anowæadrow¸ean mat– nel ayn: Erb k˚ tesnes, or eˇbØrd ¯æ˚ kam ez˚ ˚nkaÆ ¯ ˘anaparhi vray, apa dranc koˇqov antarber œanc– nes, ayl tirojn Øgnelov‘ otqi k˚ kangnecnes dranc: Kin˚ tˇamardow zgest œp¯tq ¯ hagni, isk tˇamardn ¯l kana– ci zgest œp¯tq ¯ hagni, orovhetew qo T¯r AstÆow aøjew piˇÆ ¯ na, ov anowm ¯ ayd ban˚: E¸¯ qo ˘anaparhin, qo aøjew, Æaøi ¸¯ getni vray ¸øœowni ´ageri kam ´oweri boyn patahi, ew mayr˚ ¸owxs nstaÆ taqacnelis lini ´age– rin kam ´ower˚, apa mØr˚ œvercnes ´ageri het. azat k’ar´akes mØr˚, isk ´agerin k˚ vercnes qez, orp¯szi ba– riq gorÆaÆ lines ew erkri vray erkarakeac lines: Nor town kaøowcelis bazriq k˚ æines taniqi æowrj˚, orp¯s– zi, e¸¯ m¯kn aynteˇic ˚nkni, dow qo tan m¯j spanow¸iwn gorÆaÆ œlines: Aygowd m¯j tarber sermer œcanes, orp¯s– zi aygow berqn ow qo canaÆ sermi berq˚ irar het hawa– sarap¯s œapakanowen: Var anelis ¯æn ow ez˚ miasin œlÆes: Tarber niw¸eric‘ brdic ow vowæic gorÆowaÆ hagowst œhagnes: Inœ ¯l or hagnes, qo hagaÆ zgesti œors koˇme– ri vray manowaÆoy Æoper k˚ dnes¿: ¡E¸¯ m¯k˚ kin aøni‘ amowsnanay nra het, bayc ati nran, nran bambaselov meˇqer bardi nra vray, nra anown˚ varkabekelov asi‘ ¡Ays knoj het amowsnacay, bayc erb mer´ecay, nran koys œgtay¿, apa aˇjkay hayrn ow mayr˚ irenc dstern aø–

343

ERKRORD fflRΣNQ

22. 16–30

nelov‘ aˇjkay kowsow¸ean næan˚ ¸oˇ cowcadren døan mØt, Æereri aøjew: Aˇjkay hayr˚ ¸oˇ asi Æererin. ¡Im ays aˇjkan know¸ean toweci ays mardown: Sa nran atelov‘ bambasowm ¯ ow zrpartowm, ¸¯‘ ’Qo aˇjkan koys œgtay’: Aha im aˇjkay kowsow¸ean næanner˚¿: Ayn ßamanak ayd qaˇaqi Æereri aøjew ¸oˇ bacen la¸˚: Ayd qaˇaqi Æe– rer˚ ¸oˇ kanœen ow yandimanen ayd mardown: Nranic ¸oˇ gan´en hariwr sikˇ, yan´nen hØr˚ ayn bani dimac, or na varkabekel ¯ isray¯laci koysi anown˚: Na ¸oˇ mnay nra kin˚, ew tˇamard˚ erbeq œhamar´akowi lqel nran: Isk e¸¯ ˘iæt lini nra asaÆ˚‘ aˇjkay kowsow¸ean apacoyc œgtnen, apa aˇjkan ¸oˇ beren ir hØr dowø˚, ew qaˇaqi bnakiœ– ner˚ qarkoÆelov ¸oˇ spanen nran, orovhetew isray¯la– cineri m¯j anpatiw gorÆ ¯ arel‘ poønkacel ¯ ir hØr ta– n˚: Dranov dowq ´er mijic veracraÆ k˚ lin¯q œar˚: E¸¯ gtnowi mi tˇamard, or ænanowm ¯ amowsnacaÆ knoj het, k˚ span¯q erkowsin ¯l‘ knoj het ænacoˇ tˇamardown ow ayd knoj˚. dranov Isray¯li mijic dowq veracraÆ k˚ lin¯q œar˚: E¸¯ qaˇaqowm mi tˇamard handipi mardow het næanowaÆ koys aˇjkay ew paøki nra het, apa erkowsin ¯l k˚ ber¯q irenc qaˇaqi darpasneri mØt ew qarkoÆelov k˚ spa– n¯q nranc. aˇjkan k˚ span¯q ayn bani hamar, or, d¯pq˚ qaˇaqowm linelov, Øgnow¸ean œi kanœel, isk tˇamardown‘ ayn bani hamar, or bønabarel ¯ ir mer´awori næanaÆin: Dranov dowq œar˚ veracraÆ k˚ lin¯q ´er mijic: E¸¯ tˇa– mard˚ daætowm handipi næanowaÆ mi aˇjkay ew bønow¸e– amb paøki nra het, apa k˚ span¯q aˇjkan bønabaraÆ tˇamardown, isk aˇjkan oœinœ œ¯q ani, qani or aˇji– k˚ mahowan arßani ban œi arel. sa nman ¯ ayn d¯pqin, erb m¯k˚ yar´akwowm ¯ ir mer´awori vray ow spanowm nran: Na daæti m¯j ¯ handipel nran, næanowaÆ aˇjik˚ dimad– rel ¯, ew oœ oq œi eˇel, or Øgn¯r nran: E¸¯ m¯k˚ œnæanowaÆ koys aˇjkay handipi ow bønow¸eamb paøki nra het, apa aˇjkan bønabaroˇ tˇamard˚ aˇjkay hØr˚ p¯tq ¯ tay yi– sown erkdramean arÆa¸, isk aˇjik˚ p¯tq ¯ daønay nra kin˚: Tˇamard˚ erbeq œp¯tq ¯ yandgni lqel nran: Oœ oq irawownq œowni amowsnanalow ir hØr knoj het ew aydpisov

16 17

18 19

20

21

22

23 24

25

26

27 28 29

30

23. 1–17

ERKRORD fflRΣNQ

344

erewan hanelow ir hØr amظoyq˚¿: 23 2 3

4

5

6

7

8 9 10

11 12

13

14

15 16

17

¡Amor´iq˚ ˘zmaÆ kam køtaÆ mardn irawownq œowni Ast– Æow ßoˇovaran˚ mtnelow: Poønkordin irawownq œowni Tiroj ßoˇovaran˚ mtnelow: Amonacin ow movabacin irawownq œownen Tiroj ßoˇovaran˚ mtnelow: Nranc minœew tasne– rord serownd˚ ¸oˇ yawitean Tiroj ßoˇovaran˚ œmtni, o– rovhetew Egiptosic dowrs galow ˘anaparhin nranq ha– cov ow jrov ´ez ˚ndaøaj œelan ew orovhetew qo d¯m var– ´ecin mijagetqci B¯ori ordi Baˇaamin, orp¯szi sa a– niÆi qez: Qo T¯r AstowaÆ˚, sakayn, œkamecaw lsel Ba– ˇaamin, ew qo T¯r AstowaÆn an¯Æq˚ veraÆec Ørhnow¸e– an, qani or qo T¯r AstowaÆ˚ sirec qez: Qo keanqi bo– lor Ørerin, minœew yawitean nranc het haætow¸eamb œxØ– ses: Edomayecowc mi— xoræir, orovhetew na qo eˇbayrn ¯: Egiptacowc mi— xoræir, orovhetew pandowxt ¯ir nra erkrowm: Nranc errord serownd˚ karoˇ ¯ mtnel Tiroj ßo– ˇovaran˚¿: ¡E¸¯ paterazmi elnes qo ¸ænamineri d¯m, zgowæaci—r am¯n tesak œar baneric: E¸¯ ´er m¯j gtnowi mi mard, orn ir erazaxabow¸ean pat˘aøov anmaqowr ¯ dar´el, apa ¸oˇ banakateˇiic dowrs elni ew banaka– teˇi œmtni: Erekoyean na ir marmin˚ p¯tq ¯ loway jrov ew arew˚ mayr mtnelow ßamanak mtni banakateˇi: Ba– nakateˇiic dowrs aøan´nacowaÆ mi teˇ p¯tq ¯ ownenas ow aynteˇ artaqnoc gnas: Qo gØtowc kaxowaÆ p¯tq ¯ ownenas mi cic, orp¯szi, erb artaqnoc gnas, dranov Œos baces ew qo aˇteˇow¸iwnn aynteˇ netelov‘ ÆaÆkes. orov– hetew qo T¯r AstowaÆ˚ ærjowm ¯ qo banakateˇiowm, or– p¯szi Œrki qez ew qo ¸ænamown qo nerkayow¸eamb matni qo ´eøq˚: Dra hamar ¯l qo banakateˇin maqowr p¯tq ¯ mnay, qo mijavayrowm aˇteˇow¸iwn œp¯tq ¯ ereway, aylap¯s T¯r˚ eres k˚ ¸eqi qezanic¿: ¡Ir tirojic Œaxœelov qez mØt ekaÆ strowkin mi— yan´nir nra naxkin tiroj˚. na ¸oˇ bnakowi qez het ow qez het teˇaworowi aynteˇ, owr na yarmar ¯ gtnowm: Nran neˇow¸iwn mi— pat˘aø¯q: Isray¯– li dowstreri m¯j boz œp¯tq ¯ lini, isk Isray¯li tˇaneri m¯j‘ igacoˇ: Isray¯li dowstrerin køapaætow¸ean now¯r œdar´n¯q, ew Isray¯li tˇaneric orew¯ m¯kin œ˚nÆayaber¯q:

345

ERKRORD fflRΣNQ

23. 18–24. 7

Poønki var´˚ kam ænacoˇ tˇamardow gin˚ orew¯ owxt ka– tarelow hamar qo AstÆow town œtanes, orovhetew qo T¯r AstÆow aøjew erkowsn ¯l piˇÆ en: Qo eˇbØr˚ vaæxov ar– Æa¸ œtas, kam æah stanalow aknkaliqov ow tokosnerov‘ kerakowr: Am¯n inœ karoˇ es Œox tal Øtarin ow qo eˇbØ– r˚, orp¯szi qo T¯r AstowaÆ˚ Ørhni qez qo bolor gorÆerowm ayn erkrowm, owr dow mtnelow es ayn ßaøangelow hamar: E¸¯ owxt es anowm qo T¯r AstÆown, apa mi— yapaˇir ayn ka– tarel, orovhetew qo T¯r AstowaÆ˚ pahanjelov pahanje– low ¯ qezanic, ew œkatarelow d¯pqowm meˇq k˚ bardes vrad: E¸¯ œes cankanowm owxtel, apa da meˇq œi hamarowi qez: Inœ or dowrs ¯ galis qo ær¸ownqneric, zgo—yæ eˇir, or anes aynp¯s, inœp¯s or owxtel es qo T¯r AstÆown: To—wr ayn now– ¯r˚, or xostacel es qo beranov: E¸¯ mtnes qo mer´awori art˚, apa hask˚ karoˇ es qaˇel ´eøqov, bayc qo mer´a– wori artowm mangaˇ œgorÆaÆes: E¸¯ mtnes qo mer´awori aygin, apa xaˇoˇ karoˇ es owtel minœew yagenald, bayc amani m¯j lcnelov œtanes¿:

18

19

20

21

22 23

24

25

¡E¸¯ m¯k˚ kin ¯ aønowm ow mer´enowm nran, bayc aynp¯s ¯ 24 patahowm, or, nra m¯j anargow¸ean hangamanq nkate– lov, dadarowm ¯ nran sirelowc, apa apaharzani ¸owˇ¸ ¸oˇ gri, tay nra ´eøq˚ ew nran ar´aki ir tnic: E¸¯ ays 2 kinn amowsnanay mi ayl mardow het, ew verjin amowsinn 3 ¯l ati nran, apa sa ¯l ¸oˇ gri baßanowelow ¸owˇ¸, tay nra ´eøq˚ ew nran ar´aki ir tnic: E¸¯ meøni nran know– ¸ean aøaÆ verjin amowsin˚, apa nran ar´akoˇ aøajin 4 amowsin˚ irawownq œowni nra pˇÆowelowc yetoy nran noric know¸ean aønelow, orovhetew da pˇÆow¸iwn ¯ qo T¯r AstÆow aøjew: Mi— pˇÆ¯q ayn erkir˚, or T¯r AstowaÆ˚ ´ez ¯ talow ibrew ßaøangow¸iwn¿: ¡E¸¯ mi tˇamard nor ¯ amowsnacel, 5 apa na paterazmi ¸oˇ œgnay. nra vray oœ mi partaka– now¸iwn ¸oˇ œdrowi, azat ¸oˇ lini ir tan m¯j ew owraxac– ni ir aøaÆ knoj˚: AˇØriqi verin ow storin maser˚ graw 6 œvercnes, orovhetew aydpisov dra tiroj keanqn es graw vercraÆ linowm: E¸¯ orew¯ mardagoˇ ir eˇbayrneric‘ is– 7 ray¯lacineric m¯kin goˇanalov va˘aøi, apa goˇ˚ p¯tq ¯ mahowan datapartowi: Dranov dowq œar˚ veracraÆ k˚

24. 8–25. 1 8

9 10

11 12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

25

ERKRORD fflRΣNQ

346

lin¯q ´er mijic: Zgowæaci—r borotow¸iwnic, hetamowt e– ˇi—r, or katares bolor ayn Ør¯nqner˚, or qez k˚ haˇorden ˇewtaci qahananer˚, inœp¯s or es em patowirel ´ez, or zgoyæ lin¯q: Yiæec¯—q, ¸¯ ´er T¯r AstowaÆ˚ inœ arec Ma– riamin, erb dowq Egiptosic ˘anaparh ¯iq ˚nkel: E¸¯ qo mer´awor˚ orew¯ ban ¯ partq qez, apa graw vercne– low hamar nra town˚ œmtnes. kangni—r drsowm, ew partq ownecoˇ mard˚ inq˚ ¸oˇ graw˚ hani dowrs: E¸¯ aˇqat ¯ ayd mard˚, apa erb dow giæer˚ paøkowm es, nra graw towaÆ zgest˚ ¸oˇ qez mØt œlini, ayl arew˚ mayr mtnelow ßamanak nra graw˚ k˚ veradar´nes. na ¸oˇ paøki ir zgestov, Ørhni qez, ew da qo T¯r AstÆow aøjew katarowaÆ barow¸iwn ¸oˇ hamarowi: Mi— zlacir var´ tal qo aˇqat ow kariqawor eˇbayrnerin kam qo qaˇaqnerowm gtnowoˇ ekowornerin. noyn Ør˚ to—wr nra var´˚, qani deø arew˚ mayr œi mtel, orovhetew na tnank ¯, ew da ¯ nra yoys˚: Na qo masin ¸oˇ œboˇoqi Tiroj˚, ew qez vray da orp¯s meˇq ¸oˇ œbardowi: Hayrer˚ œp¯tq ¯ meønen ordineri Œoxar¯n, oœ ¯l ordiner˚ p¯tq ¯ meønen hayreri Œoxar¯n: Am¯n mard p¯tq ¯ meøni ir gorÆaÆ meˇqeri hamar: Ekowori, orbi ow ayrow irawownq˚ mi— otnaharir, ayrow zgestner˚ graw mi— vercrow, orovhetew strowk ¯ir Egiptacineri erkrowm, ew qo T¯r AstowaÆ˚ qez Œrkec aynteˇic: Dra hamar ¯l patowirowm em qez katarel ays baner˚: Erb qo art˚ hn´elowc yetoy xowr´ moøanas qo artowm, mi— veradar´ir ayn vercnelow hamar. da ¸oˇ patkani aˇqatin, ekowo– rin, ayrown ow orbin, orp¯szi qo T¯r AstowaÆ˚ qez Ørh– ni bolor ayn gorÆerowm, oronc ´eønarkowm es: Erb qaˇes qo aygin, qaˇic yetoy ˘øaqaˇ œanes. da ¸oˇ patkani ekoworin, orbin ow ayrown: Yiæi—r, or strowk ¯ir Egipta– cineri erkrowm, ori hamar ¯l patowirowm em qez katarel ays baner˚: E¸¯ ´i¸aptowˇ es qaˇowm, qaˇic yetoy mi— veradar´ir ptˇaqaˇ anelow hamar. da ¸oˇ patkani ekoworin, orbin ow ayrown: Yiæi—r, or strowk ¯ir Egipta– cineri erkrowm, ori hamar ¯l patowirowm em qez katarel ays baner˚¿: ¡E¸¯ v¯˘ lini mardkanc mijew, apa ¸oˇ dataran ner–

347

ERKRORD fflRΣNQ

25. 2–18

kayanan, ow dat ¸oˇ lini: Φoˇ ardaracnen ardarin, isk meˇaworin ¸oˇ patßen: E¸¯ meˇawor˚ ganaharow¸ean ¯ arßani, apa nran ¸oˇ paøkecnen dataworneri aøjew ew nranc aøjew nran ¸oˇ ganaharen ˚st nra meˇaworow– ¸ean‘ qaøasown harowaÆ, bayc oœ aweli: Isk e¸¯ nran dranic aweli ganaharen, apa da qo aøjew katarowaÆ anarganq k˚ lini qo eˇbØr hand¯p: Kalowm aæxatoˇ e– zan downœ˚ œkapes¿: ¡E¸¯ eˇbayrnern aprowm en miasin, ew nrancic m¯k˚ aøanc zawak ownenalow meøni, apa meøaÆ eˇbØr kin˚ Øtari het ¸oˇ œamowsnanay: Nra Æoc˚ ¸oˇ mtni ir amowsnow eˇbayr˚, sa ¸oˇ kin aøni nran ow ap– ri ayd knoj het: Srancic ÆnowaÆ erexan ¸oˇ grancowi mahacaÆ eˇbØr anownov, orp¯szi nra anown˚ Isray¯lic œjnjowi: Isk e¸¯ eˇbayr˚ œcankanay amowsnanal ir ma– hacaÆ eˇbØr knoj het, apa kin˚ ¸oˇ dowrs gay qaˇaqi darpasi mØt, Æereri aøjew ew asi. ¡Im amowsnow eˇbay– r˚ œi owzowm Isray¯li m¯j pahpanel ir eˇbØr anown˚: Ayn ßamanak ir qaˇaqi Æerer˚ ¸oˇ kanœen mahacaÆi eˇbØr˚, xØsen nra het: E¸¯ na kangni ow asi‘ ¡ffem owzowm amows– nanal nra het¿, apa nra eˇbØr kin˚ mØtenalov Æererin‘ nra otqic ¸oˇ hani mi kØæik˚, ¸qi nra eresin ew patas– xan talov‘ asi. ¡Aysp¯s en varwowm ayn mardow het, or˚ vaø œi pahowm ir eˇbØr town˚¿: Nra anownn Isray¯li m¯j ¸oˇ koœowi ’ bobkacaÆ mardow town’¿: ¡E¸¯ erkow mard‘ erkow azgakic isray¯laci eˇbayrner køowen mimeanc het, ew nrancic m¯ki kin˚ ir amowsnown azatelow npatakov mØtenay ir amowsnow het køowoˇin ew ´eøq˚ meknelov‘ bøni nra amor´iqneric, apa aøanc xˇ˘alow p¯tq ¯ ktres nra ´eøq˚: Toprakid m¯j noyn œaŒi‘ Æanr ow ¸e¸ew kæøa– qarer ¸oˇ œlinen: Qo tan˚ noyn œaŒs˚ erkar ow kar˘ ¸oˇ œlini: Πægrit ow ardar kæøaqarer p¯tq ¯ ownenas, ˘ægrit ow ardar œaŒ ownenas, orp¯szi erkar apres ayn erkrowm, or qo T¯r AstowaÆ˚ ibrew ßaøangow¸iwn ¯ talow qez, orovhetew qo T¯r AstÆow hamar piˇÆ ¯ na, ov var– wowm ¯ ayd kerp, ov anardarow¸iwn ¯ gorÆowm¿: ¡Yiæi—r, ¸¯ inœ arec qez Amaˇ¯k˚, erb Egiptosic dowrs galow hamar ˘anaparh ¯ir ˚nkel, ¸¯ inœp¯s ˘anaparhin elaw qo d¯m,

2

3

4 5

6

7

8

9

10 11

12 13 14 15

16 17

18

25. 19–26. 13

19

26 2

3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

ERKRORD fflRΣNQ

348

kotorec qo banaki verjapahnerin ow yognelow pat˘aøov yet ˚nkaÆnerin, erb dow qaˇcaÆ ow yognaÆ ¯ir‘ œvaxenalov AstÆowc: Ew erb qo T¯r AstowaÆ˚ qez azati qo ærjapa– towm gtnowoˇ qo bolor ¸ænamineric ayn erkrowm, or qo T¯r AstowaÆ˚ vi˘akov qez ¯ talow ibrew ßaøangow¸iwn, Ama– ˇ¯ki anown˚ k˚ jnjes erkri eresic: Te—s, or œmoøanas sa¿: ¡Erb mtnes ayn erkir˚, or qo T¯r AstowaÆ˚ qez ¯ ta– low ibrew seŒakanow¸iwn, erb ßaøanges ayn ow bnakowes aynteˇ, apa k˚ vercnes qo T¯r AstÆow qez towaÆ erk– ri ptowˇneri aøajin berq˚, k˚ lcnes zambiwˇi m¯j ew k˚ gnas aynteˇ, owr k’˚ntri T¯r AstowaÆ˚, orp¯szi ir a– nown˚ yaytni dar´ni aynteˇ: K˚ gnas ayd ßamanak qa– hanayow¸iwn anoˇi mØt ew k’ases nran. ¡AysØr gohow¸iwn em yaytnowm im T¯r AstÆown, qani or mtay ayn erkir˚, or T¯r˚ erdowec mer hayrerin, or mez tay¿: Ayn ßamanak qa– hanan qo ´eøqic vercnelov zambiwˇ˚‘ ayn ¸oˇ dni qo T¯r AstÆow zohaseˇani aøjew: Patasxan talov‘ k’ases qo T¯r AstÆow aøjew. ¡Im hayr˚ ¸oˇec Asorestann ow ijaw E– giptos, aynteˇ pandowxt mnac sakawa¸iw mardkancov, bayc aynteˇ meÆ azg dar´aw, xist bazmacaw: Egip– taciner˚ œarœarecin, ˘næecin, taßanakir aæxatanqi lÆecin mez: Menq aˇaˇak bar´racrinq d¯pi mer hayreri AstowaÆ˚, T¯r˚ lsec mer ´ayn˚, tesaw mer taøapanqne– r˚, œarœaranqn ow neˇow¸iwn˚, ew T¯rn inq˚ meÆ zØrow¸e– amb, amowr ´eøqov ow hzØr bazkov, meÆameÆ tesilqnerov, næannerov ow zarmanahraæ gorÆerov mez dowrs hanec E– giptosic, mez berec ays vayr˚, mez towec ays erkir˚, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm: Ard, aha berel em Ti– roj in´ towaÆ erkri berqi eraxayriq˚, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm¿: Aynteˇ erkrpagow¸iwn k’anes qo T¯r AstÆow aøjew, aynteˇ k’owraxanaq dow, ˇewtacin ow qez mØt bnakowoˇ pandowxt˚ bolor ayn bariqneri hamar, or qo T¯r AstowaÆ˚ towel ¯ qez ow qo ˚ntaniqin¿: ¡Erb qo erkri bolor tasanordner˚ tas verjacnes, erkrord ta– rowm tasanord k˚ tas ays angam ˇewtacown, ekoworin, orbin ow ayrown: Nranq ¸oˇ owten ow yagenan qo qaˇaq– nerowm: Ayn ßamanak qo T¯r AstÆow aøjew k’ases. ¡Inœ

349

ERKRORD fflRΣNQ

26. 14–27. 8

or sowrb ¯r, im tnic dowrs taray, ˚st T¯r AstÆow in´ trowaÆ hramanneri yan´neci ˇewtacown, ekoworin, orbin ow ayrown: T¯—r, qo patowirannern antes œareci, œmoøa– cay: Vætis Ørerin dranic œkeray ow orew¯ piˇÆ npataki œnowireci, dranic orew¯ meøeli baßin œhaneci: Lseci im T¯r AstÆow xØsq˚ ew areci aynp¯s, inœp¯s patowirel ¯ir in´, T¯—r: Ard, nayi—r qo sowrb bnakow¸ean vayric‘ erknqic, ew Ørhni—r qo ßoˇovrdin‘ isray¯lacinerin ew nranc towaÆ qo erkir˚, inœp¯s erdowel es mer hayrerin, ¸¯ mez k˚ tas mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm¿: ¡AysØr qo T¯r AstowaÆ˚ qez patowirowm ¯, or katares ays bolor Ør¯nqnern ow ka– nonner˚. dranq k˚ pah¯q ow k˚ katar¯q ´er amboˇj hogov ow ¯ow¸eamb: Qo T¯r AstÆown ˚ntri—r aysØr, orp¯szi na qez AstowaÆ lini. k’˚n¸anaq nra ˘anaparhov, k˚ pah– pan¯q nra Ør¯nqnern ow kanonner˚‘ k˚ ls¯q nra asaÆ˚: T¯rn aysØr qez ˚ntrec, or lines nra seŒakan ßoˇovowr– d˚, inœp¯s or xostacel ¯ qez, orp¯szi pahes nra bolor patowiranner˚ ew bolor azgeric bar´r lines: Na qez dar´rel ¯ anowani, bargawa˘ ow Œaøawor, orp¯szi ˚st ir xostman lines qo T¯r AstÆow sowrb ßoˇovowrd˚¿:

14

15

16

17

18

19

Movs¯sn ow Isray¯li Æerer˚ patowirecin ow asacin. 27 ¡Pahec¯—q bolor ayn patowiranner˚, or es aysØr pat– gamowm em ´ez: Erb ancn¯q Yordanan getov ayn erkir˚, 2 or ´er T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ ´ez, aynteˇ meÆameÆ qarer k˚ kangnecn¯q ow k˚ ÆeŒ¯q dranq: Erb ancn¯q Yordanan 3 getov ow mtn¯q ayn erkir˚, or ´er hayreri T¯r Astowa– Æ˚ talow ¯ ´ez, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm, inœp¯s xostacel ¯ ´er hayreri T¯r AstowaÆ˚, or tay ´ez, apa qareri vray k˚ gr¯q ays Ør¯nqi bolor patgamner˚: Erb 4 ancn¯q Yordanan getov, aysØr im patowiraÆ ayd qare– r˚ k˚ kangnecn¯q Gebaˇ leran vray ew dranq k˚ ÆeŒ¯q: Aynteˇ qo T¯r AstÆow hamar qar¯ zohaseˇan k˚ pat– 5 rastes: Dran erka¸ œp¯tq ¯ dipœi: ffyˇkowaÆ qarerov 6 k˚ patrastes qo T¯r AstÆow zohaseˇan˚: Dra vray qo T¯r AstÆow hamar oˇjak¯zner k˚ matowces: Aynteˇ qo 7 T¯r AstÆow hamar Œrkow¸ean zoh k˚ matowces, k’owtes ow k˚ kætanas aynteˇ, k’owraxanas qo T¯r AstÆow aøjew ew 8

27. 9–24

9

10

11 12

13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

ERKRORD fflRΣNQ

350

qareri vray xist parzoroæ k˚ gres ays bolor Ør¯nqner˚¿: Movs¯s˚, qahananern ow ˇewtaciner˚ xØselov bolor isra– y¯lacineri het‘ asacin. ¡Lo—wø mna ow lsi—r, Isray¯!l: AysØr qo T¯r AstÆow ßoˇovowrd˚ dar´ar: Lsi—r qo T¯r AstÆow asaÆ˚, katari—r nra bolor patowirannern ow Ør¯nqner˚, or es aysØr patgamowm em qez¿: Ew Movs¯sn ayd Ør˚ ßo– ˇovrdin patowirelov‘ asac. ¡Aha anownnern ayn ceˇeri, oronq ßoˇovrdin Ørhnelow hamar Yordanan getn ancne– lowc yetoy piti kangnen Garizin leran vra. Ωmawon, Ξewi, Yowda, Isaqar, Yovs¯Œ ew Beniamin: Ew aha anownnern ayn ceˇeri, oronq ßoˇovrdin aniÆelow hamar piti kang– nen Gebaˇ leran vray. fiowb¯n, Gad, Aser, Zabowˇon, Dan ew NeŒ¸aˇim: Ξewtaciner˚ patasxan talov‘ bar´ra– ´ayn p¯tq ¯ asen bolor isray¯lacinerin. ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ koŒaÆoy ow ´owlaÆoy kowøq k˚ patrasti ow ayn k˚ ¸aqcni, qani or Tiroj hamar qandakagorÆi ´eø– qi aæxatanq˚ piˇÆ ¯¿: Ew ßoˇovowrd˚ patasxan talov‘ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ k’anargi ir hØr˚ kam ir mØr˚¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ k’otnahari ekowori, orbi ow ayrow irawownqner˚¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ k˚ xaxti ir harewani sahmanner˚¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: ¡Ani– Æeal lini ayn mard˚, or˚ k˚ molorecni koyrin ˘anaparhi vray¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ k˚ paøki ir hØr knoj het, qani or dranov bacaÆ k˚ lini ir hØr amظoyq˚¿: Ew am– boˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ k˚ kenakci anasowni het¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ k˚ paøki ir hØrenakan kam mØrenakan koˇmic ir qroj het¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. Aydp¯s ¸oˇ lini: ¡AniÆeal lini ayn mard˚, orn ir mer´aworin k˚ spa– ni nengow¸eamb¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ kaæaøq k˚ vercni anmeˇ mard spanelow hamar¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ

351

ERKRORD fflRΣNQ

27. 25–28. 15

asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿: ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or˚ œi pahowm ays Ør¯nqner˚ ew dranq œi katarowm¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini¿:

25

¡E¸¯ ls¯q mer T¯r AstÆow asaÆner˚, or es aysØr ´ez em 28 patgamowm, ayn ¯‘ hetewelov nra patowirannerin‘ kata– r¯q dranq, apa ´er T¯r AstowaÆ˚ ´ez erkri bolor azge– ric aweli bar´r k˚ dasi: Ays bolor Ørhnow¸iwnner˚ k’ijnen 2 qez vray ow k˚ gtnen qez, e¸¯ lses qo T¯r AstÆow ´ayn˚: fflrhneal k˚ lines dow qaˇaqowm ew Ørhneal‘ daætowm: fflrh– 3, 4 neal k˚ linen qo orovayni Ænowndner˚, qo erkri berq˚, qo arjaøneri naxirner˚ ew qo oœxarneri hØter˚: fflrhneal 5 k˚ linen qo ætemarannern ow qo ambarner˚: fflrhneal k˚ 6 lines dow miæt‘ elnes ¸¯ mtnes: Qo T¯r AstowaÆ˚ qo aø– 7 jew k˚ kotori qo ¸ænaminerin ow hakaøakordnerin: Nranq qo d¯m k’elnen m¯k ˘anaparhov, bayc eظ˚ ˘anaparhov k˚ Œaxœen qezanic: T¯r˚ Ørhnow¸iwn k’aøaqi qez, qo ætema– 8 rannerin ow bolor ayn gorÆerin, oronc k˚ ´eønarkes ayn erkrowm, or qo T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ qez: E¸¯ lses mer 9 T¯r AstÆow asaÆ˚ ew ˚n¸anas nra ˘anaparhov, apa qo T¯r AstowaÆ˚ qez ir sowrb ßoˇovowrd˚ k˚ dar´ni, inœp¯s erdowel ¯ qo hayrerin: Ew erkri bolor azger˚ k˚ tesnen, 10 or qo vray ¯ drowaÆ Tiroj anown˚, ow qezanic k˚ vaxenan: Qo T¯r AstowaÆ˚ qez k˚ bazmacni bariqnerov‘ qo orovay– 11 ni Ænowndnerov, qo erkri berqov, qo oœxarneri Ænowndnerov ayn erkrowm, or qo hayreri T¯r˚ erdowel ¯ tal qez erknqi ow erkri steˇÆowelow Øric i ver: T¯r˚ qez hamar k˚ baci 12 ir bariqneri ætemaran˚‘ erkinq˚, orp¯szi ßamanakin an´rew tay qo erkrin, k’Ørhni qo ´eønarkaÆ bolor gor– Æer˚, Œoˇ Œox k˚ tas æat azgeri, bayc inqd nrancic Œox œes aøni: E¸¯ lses qo T¯r AstÆow patowiranner˚, 13 or pahelow ew katarelow hamar haˇordowm em qez aysØr, apa bazowm azgeri vray k’iæxes, bayc qez vray œen iæ– xi: Qo T¯r AstowaÆ˚ qez k˚ dar´ni glowx, bayc oœ poœ, bar´r k˚ lines ew oœ ¸¯‘ caÆ: Dow œpiti xaxtes ayn 14 xØsqer˚, or es patgamowm em qez aysØr, œpiti æeˇowes o—œ aj ew o—œ ´ax, or œgnas Øtar astowaÆneri yetewic ew œpaætes dranq¿: ¡Isk e¸¯ œlses qo T¯r AstÆow asaÆ˚‘ 15

28. 16–31

16 17 18 19 20

21

22

23 24

25

26

27

28 29

30

31

ERKRORD fflRΣNQ

352

œpahes ow œkatares nra bolor patowiranner˚, or es ay– sØr patgamowm em qez, apa ays an¯Æqner˚ k˚ ¸aŒowen qo glxin, k˚ hasnen qez: AniÆeal k˚ lines dow qaˇaqowm ew aniÆeal‘ daætowm: AniÆeal k˚ linen qo ætemarannern ow qo ambarner˚: AniÆeal‘ qo orovayni Ænowndner˚, qo erkri berq˚, qo arjaøneri naxirnern ow oœxarneri hØter˚: A– niÆeal k˚ lines dow miæt‘ mtnelis ¸¯ elnelis: T¯r˚ qez aˇ– qat ow kariqawor k˚ dar´ni ew ´eønarkaÆ ow ´eønarkeliq bolor gorÆerd anyajoˇow¸ean k˚ matni, minœew or kotori qez T¯r˚, minœew or qez oœnœacni iskoyn qo œar ˚n¸acqi ha– mar, qani or dow in´ lqecir: T¯r˚ mah k˚ sŒøi qez vray, minœew or spani ow veracni qez ayn erkric, owr mtnelow es ayn ßaøangelow hamar: T¯r˚ qez k˚ tanji tarakow– sanqnerov, tendov ew sarsowøov, ælow¸eamb ow erkiwˇov, xoræakov ow dßgownow¸eamb, ew sranq qez k˚ hetapnden, minœew or qez korstean matnen: Qo glxi vray erkinq˚ pˇn´ic k˚ lini, isk qo taki erkir˚‘ erka¸ic: T¯r˚ qo artin an´rewi Œoxar¯n Œoæi k˚ ¸aŒi, erknqic qez vray hoˇ k˚ ¸aŒi, minœew or qez spani ow korstean matni: T¯r˚ ¸ænaminerid aøjew qez partow¸ean k˚ matni. dow nranc d¯m m¯k ˘anaparhov k’elnes, bayc eظ˚ ˘anapar– hov k˚ Œaxœes nrancic: Criw k˚ gas erkri bolor ¸agawo– row¸iwnneri m¯j: Λer diakner˚ erknqi ¸øœownneri ow erkri gazanneri ker k˚ daønan, ew oœ oq œi lini, or qæi dranc: T¯r˚ qez k˚ hiwandacni egiptacineri xocov ow ¸ow¸qov, sowr qosov ow borotow¸eamb, orp¯szi œkaroˇanas bowßow– el: T¯r˚ qez k˚ hiwandacni mtagarow¸eamb, kowrow¸eamb ow cnoramtow¸eamb: fflr˚ cerekov k˚ xarxaŒes aynp¯s, inœp¯s koyrn ¯ xarxaŒowm xawari m¯j, ew qo owˇiˇ ˘a– naparh˚ œes gtni: Ayd ßamanak yawitenap¯s zrkowaÆ ow koˇoptowaÆ k˚ lines, ew oœ oq Øgnow¸ean œi gay qez: Kin k’aønes, bayc mi owriæ tˇamard nran k˚ xli qeza– nic: Town k˚ æines, bayc inqd œes bnakowi nra m¯j: Aygi k˚ tnkes, bayc inqd œes qaˇi berq˚: Qo arjaø˚ k˚ mor¸owi qo aøjew, bayc dow œes owti dranic: Qo ¯æ˚ k˚ goˇanan qezanic, bayc dow ayn yet œes dar´ni qez mØt: Qo oœxar˚ k˚ matnowi qo ¸ænamow ´eøq˚, ew oœ oq œi lini, or Øgni qez:

353

ERKRORD fflRΣNQ

28. 32–50

Qo tˇanern ow aˇjikner˚ Øtar azgi ´eøq˚ k˚ matnowen, ew dow tkaracaÆ kkocaÆ aœqerov k˚ nayes nranc, ew qo ´eøq˚ œi hasni nranc: Qo erkri berqn ow qo amboˇj vas– tak˚ k’owti qez anÆanظ mi azg, ew dow mætap¯s zrkow– aÆ ow xortakowaÆ k˚ mnas: Qo tesaÆ arhawirqneric k˚ cnorowes: T¯r˚ Ænknerd ow srownqnerd, otqerid Æayric minœew glowxd anbowßeli xocerov k˚ varaki, ew dow œes ka– roˇanay bowßowel: T¯r˚ qez ew qo ßoˇovrdi vray næanakow– aÆ iæxannerin k˚ tani k˚ yan´ni aynpisi mi azgi ´eøq˚, orin o—œ dow, o—œ qo hayrern en ˘anaœel, ew aynteˇ k˚ paætes Øtar‘ Œayt¯ ow qar¯ astowaÆner: Zowar˘abanow¸ean, aøaki ew ÆaˇrowÆanaki niw¸ k˚ daønas bolor ayn azgeri m¯j, oronc k˚ yan´ni qez T¯r˚: Ωat serm k˚ canes ar– towm, bayc qiœ berq k˚ hawaqes, orovhetew morex˚ piti owti ayn: Ayginer k˚ tnkes ow k˚ mæakes, bayc gini œes xmi, owraxow¸iwn œes ownenay dranic, orovhetew ord˚ ke– raÆ k˚ lini aygid: Qo bolor sahmannerin ´i¸eniner k˚ linen, bayc iwˇov œes ØÆowi, orovhetew qo ´i¸eninern i– renc berq˚ ¸aŒaÆ k˚ linen: Tˇaner ow aˇjikner k˚ Ænes, bayc nranq qon˚ œen lini, orovhetew gerow¸ean matnowaÆ k˚ linen: Qo bolor tnkaÆ Æaøern ow hoˇi berq˚ ¸r¸ow– r˚ k’owti: Qez mØt bnakowoˇ ekowor˚ qezanic aweli k˚ bar´ranay, isk dow gnalov k’ijnes: Na qez Œoˇ Œox k˚ tay, isk dow œes karoˇanay nran Œox tal: Na glowx k˚ lini, isk dow‘ poœ: Qez vray k’ijnen ays an¯Æqner˚, k˚ halaÆen qez, minœew or kotoren, oœnœacnen qez, qani or œlsecir qo T¯r AstÆow asaÆ˚‘ œpahecir nra ayn patowi– rannern ow Ør¯nqner˚, or na patowirec qez: Qez ow qo serndi vray yawitean næanner ow zarmanahraæ gorÆer k˚ linen i dimac ayn bani, or qo T¯r AstÆown owraxow– ¸eamb ow ankeˇÆ srtov œpaætecir, hakaøak am¯n in– œi æatow¸ean: Dra hamar ¯l am¯n tesak sovi, Æarawi, merkow¸ean ow aˇqatow¸ean m¯j k˚ Æaøayes qo ¸ænami– nerin, or T¯r˚ k’owˇarki qo d¯m: Na erka¸¯ lowÆ k˚ dni qo vzin, minœew or oœnœacni qez: Inœp¯s arÆiwn ¯ xoyanowm, aynp¯s ¯l heøow vayreric‘ erkri œors Æageric AstowaÆ qo d¯m k˚ hani mi azg, ori lezown œes haskanay: Ayd az–

32

33

34 35

36

37

38

39

40

41

42 43 44

45

46

47

48

49

50

28. 51–63

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

ERKRORD fflRΣNQ

354

g˚ k˚ lini d¯mqov lpiræ, Æererin œi xnayi, manowknerin œi xˇ˘ay: Na k’owti qo hØteric ÆnowaÆ anasownnerin ew qo erkri berq˚: Na k˚ xli qo coren˚, ginin, iwˇ˚, k˚ vercni qo arjaøneri naxirnern ow oœxarneri hØter˚, minœew or korstean matni qez: Qez k˚ ˘næi qo bolor qaˇaqnerowm, minœew or tapalowen qo bar´r parispnern ow amrow¸iwn– ner˚, oronc vray yoys es drel qo amboˇj erkrowm: Qez k˚ ˘næi qo bolor ayn qaˇaqnerowm, or qo T¯r AstowaÆ˚ towel ¯ qez: Qo ¸ænamow qez pat˘aøaÆ taøapanqi ow neˇow– ¸ean ßamanak k’owtes qo orovayni Ænowndner˚‘ Tiroj qez towaÆ qo tˇaneri ow aˇjikneri mis˚: Λer m¯j gtnowoˇ amenaŒaŒkakeac ew qnqowæ tˇamard˚ œar aœqov piti nayi ir eˇbØr˚, ir Æocowm paøkoˇ knojn ow oˇj ¸oˇaÆ ir ordinerin, orp¯szi nrancic oœ m¯kin œtay ir keraÆ or– dineri msic: Aysp¯s piti varowi na, or qo an´kow¸ean ew neˇow¸ean m¯j, oroncov piti neˇen qez qo ¸ænaminer˚ qo bolor qaˇaqnerowm, nran owtelow oœinœ piti œmnay: Λer m¯j gtnowoˇ amenaŒaŒkakeac ew qnqowæ kin˚, or˚ qnqowæ ow ŒaŒkakeac linelow pat˘aøov Œor´ isk œi arel erk– ri vray otqov qaylelow, œar aœqov piti nayi ir Æocowm gtnowoˇ amowsnown, ir tˇayin ow aˇjkan, piti xorovi ew owti ir mijic ˚nkaÆ ˚nkerqn ow ir isk ÆnaÆ zawakin: ZrkowaÆ linelow pat˘aøov na boloric k˚ ¸aqcni da ir an´kow¸ean ew neˇow¸ean m¯j, orovhetew ¸ænamin qo bolor qaˇaqnerowm qez taøapanq ¯ pat˘aøelow: E¸¯ yan´n œaøn¯q katarel ays grqowm growaÆ Ør¯nqneri bolor xØs– qer˚‘ œvaxenaq ´er T¯r AstÆow patowakan ow sqanœeli anownic, apa T¯r˚ nor næannerov‘ meÆ ow zarmanali ha– rowaÆnerov, xor ow xist cawerov k˚ patowhasi qez ow qo serndin: Na qez k˚ hiwandacni egiptacineri bolor vat hiwandow¸iwnnerov, oroncic soskowm ¯ir, ew oronq bown k˚ dnen qo m¯j: fflr¯nqneri ays grqowm growaÆ bolor hi– wandow¸iwnnern ow arhawirqner˚ T¯r˚ k˚ ¸aŒi qo glxin, minœew or oœnœacni qez: Φ¯ew erknqi astˇeri œaŒ æat ¯iq, bayc sakawa¸iw k˚ mnaq, orovhetew œlseciq ´er T¯r AstÆow asaÆ˚: T¯rn inœp¯s or owraxanowm ¯r ´er m¯j ´ez barow¸iwn anelov ow ´ez bazmacnelov, T¯r˚ noyn ´ewov k’ow–

355

ERKRORD fflRΣNQ

28. 64–29. 10

raxanay ´er m¯j ´ez kotorelov. ew dowq k˚ veranaq ayn erkric, owr mtnelow ¯q ayn ßaøangelow hamar: Qo T¯r As– towaÆ˚ qez k˚ cri bolor azgeri m¯j‘ erkri mi Æayric minœew miws Æayr˚, ew dow aynteˇ k˚ paætes qez ow qo hayrerin an– Æanظ Œayt¯ ow qar¯ Øtar astowaÆner: Ayd azgeri m¯j ¯l hangstow¸iwn œi tay qez, ew qo otqer˚ kangnelow teˇ œen ownenay: Aynteˇ na qez k˚ tay txowr sirt, artasowa¸or aœqer ow hiwÆowaÆ marmin: Qo aœqeri aøaj qo keanq˚ ma– zic kaxowaÆ k˚ lini, giæer ow cerek k˚ zarhowres ow vstah œes lini qo keanqi hamar: Qo srti apraÆ vaxi ow qo aœ– qeri tesaÆ d¯pqeri pat˘aøov aøawØtner˚ k’ases. ¡E?rb ¯ erekoy linelow¿, isk giæerner˚ k’ases. ¡E?rb ¯ aøawØt li– nelow¿: Ew T¯r˚ aydteˇic nawerov, hazarawor zØrqerov qez k˚ veradar´ni Egiptos ayn noyn ˘anaparhov, orn aylews œ¯iq tesnelow: Aynteˇ ´er ¸ænaminerin ibrew strowk ow aˇaxin k˚ va˘aøow¯q, bayc oœ oq ´ez œi gni¿:

64

65

66

67

68

Sranq en owxti ayn xØsqer˚, or T¯r˚ patowirec Mov– 29 s¯sin Movabi erkrowm haˇordel isray¯lacinerin, baci ayn owxtic, or haˇordel ¯r nranc Qor¯bowm: Movs¯s˚ kan– 2 œelov bolor isray¯lacinerin‘ asac. ¡Dowq inqnerd tesaq ayn am¯n˚, inœ ´er aøaj arec T¯r˚ Egiptosowm Œarawoni, nra Æaøaneri ow nra amboˇj erkri nkatmamb‘ amowr ´eø– 3 qov ow hzØr bazkov katarowaÆ ayn meÆameÆ Œor´anqner˚, næannern ow zarmanahraæ gorÆer˚, oronc akanates˚ e– ˇaq dowq: Λer T¯r AstowaÆ˚ minœew aysØr ´ez o—œ mitq 4 towec, or gitenaq, o—œ aœqer, or tesn¯q, o—œ akanj, or ls¯q: Qaøasown tari na ´ez taraw anapatov: O—œ ´er zgest– 5 ner˚ hnacan, o—œ ´er otqeri kØæikner˚ maæowecin: Hac 6 œkeraq ew gini ow Øˇi œxmeciq, orp¯szi hamozow¯iq, or es em ´er T¯r AstowaÆ˚, ew ekaq minœew ays vayr˚: Mer d¯m 7 paterazmi elan Eseboni ¸agawor Sehon˚, Basani ¸a– gawor fflg˚: HarowaÆecinq nranc ow grawecinq nranc er– 8 kir˚: fiowb¯ni, Gadi ceˇin ow Manas¯i k¯s ceˇin ibrew seŒakanow¸iwn toweci ayn: Hetewec¯—q, or katar¯q ays 9 owxti bolor xØsqer˚, orp¯szi imanaq ayn am¯n˚, inœ pi– ti an¯q: Λer T¯r AstÆow aøjew aysØr, aha, kangnaÆ ¯q 10 dowq bolord‘ ´er ceˇapetner˚, ´er Æerer˚, ´er datawor–

29. 11–24 11

12

13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

ERKRORD fflRΣNQ

356

ner˚, ´er Ør¯nsg¯tner˚, Isray¯li bolor tˇamardik, ´er kanayq ow ´er ordiner˚, ´er m¯j bnakowoˇ ekowor˚, ´er Œaytahatic minœew ´er jrkir˚, orp¯szi ´er T¯r AstÆow owxti m¯j mtn¯q ew da hastat¯q nra nzovqnerov, or ´er T¯r AstowaÆ˚ owxtec ´ez aysØr, orp¯szi ´ez dar´ni ir ßoˇovowrd˚, ew Na lini ´ez hamar AstowaÆ, inœp¯s asel ¯ ew inœp¯s erdowel ¯ ´er hayrerin‘ Abrahamin, Isahakin ow Yakobin: Es oœ miayn ´ez hamar em anowm ays owxtern ow ays nzovqner˚, aylew nra—nc hamar, ovqer aysØr mez het en‘ mer T¯r AstÆow aøjew, naew nra—nc hamar, ovqer aysØr mez het œen: Dowq inqnerd ¯l git¯q, ¸¯ inœp¯s aprecinq Egiptacineri erkrowm, ¸¯ inœp¯s ancanq ayn azgeri mi– jic, oronc erkrov ancaq dowq: Dowq tesaq nranc garæeli gorÆern ow nranc kowøqer˚, nranc mØt gtnowoˇ Œayt¯, qa– r¯, arÆa¸¯ ow osk¯ irer˚: Λer m¯j ¸oˇ œgtnowi tˇamard kam kin, azg kam ceˇ, ori mitq˚ ir T¯r AstÆowc æeˇowaÆ linelov‘ gnay ow paæti ayd azgeri kowøqer˚: Λer m¯j oœ m¯k˚ bowsaÆ daøn ow daßan armat œlini: E¸¯ lini m¯k˚, or, lselov ays nzovqi patgamner˚, mtaÆi ow asi‘ ¡Φo– ˇow¸iwn ¸oˇ lini in´, hakaøak or es im molor ˘amŒov em ˚n¸anowm¿, ayd d¯pqowm meˇaworn anmeˇin korstean k˚ matni: AstowaÆ œi owzenay nerel nran, ayl k˚ borboqowen nra barkow¸iwnn ow naxan´˚ ayd mardow vray, nra vray k˚ ¸aŒowen ays Ør¯nqneri grqowm growaÆ ays owxti bolor nzovqner˚, ew T¯r˚ nra anown˚ k˚ jnji erkri vrayic: Υst ays Ør¯nqneri grqowm growaÆ ays owxti bolor nzovqneri, T¯r˚ nran k˚ mekowsacni bolor isray¯lacineric, orp¯szi œariq hascni nran: Ew miws azger˚, ´ezanic yetoy ekoˇ ´er ordiner˚, heøow erkrneric ekaÆ Øtarner˚, tesnelov ayd erkrowm tiroˇ arhawirqner˚, nranc vray Tiroj ow– ˇarkaÆ hiwandow¸iwnner˚, k’asen. ¡flÆowmb ow ayroˇ aˇ kay aynteˇ: Oœ mi ban œi canowi nra hoˇi m¯j ow œi bowsni, ew oœ mi dalar boys œi bar´ranay ayd hoˇic: Erkir˚ linelow ¯ Sodomi ow Gomori, Adamayi ow Seboyimi nman, oronq T¯r˚ korÆanec srtmtow¸eamb ow barkow¸eamb¿: Bolor azger˚ k’asen. ¡Inœo?w T¯r˚ aydpisi patowhas berec ayd erkri glxin, i?nœ ¯ nra xor zayroy¸i ew ayd barkow¸ean pat˘a–

357

ERKRORD fflRΣNQ

29. 25–30. 10

ø˚¿: Patasxan k˚ tan ow k’asen. ¡Orovhetew drßecin irenc hayreri AstÆow owxt˚, or T¯r˚ arel ¯r nranc hayre– ri het, erb nranc dowrs ¯r berowm Egiptacineri erkric: Nranq gnacin paætecin Øtar astowaÆner, erkrpage– cin dranc, oronc œgit¯in. ew AstowaÆ dranq œ¯r sahmanel nranc hamar: T¯r˚ srtmtow¸eamb barkacaw ayd erkri vray‘ dra vray ¸aŒec ayd Ør¯nqneri mateani m¯j growaÆ ays owxti bolor nzovqner˚: T¯r˚ æat xist barkow¸eamb, srtmtow¸eamb ow zayroy¸ov nranc dowrs berec irenc erk– ric ew nranc minœew aysØr netel ¯ Øtar erkir¿: Gaˇtni baner˚ mer T¯r AstÆownn en, isk yaytniner˚‘ mez ow mer or– dinerin yawitean, orp¯szi katarenq ays Ør¯nqneri bolor xØsqer˚¿:

25

26

27

28

29

¡E¸¯ qez hasnen im haˇordaÆ ays bolor patgamner˚‘ 30 Ørhnow¸iwnner˚ kam an¯Æqner˚, ew hogowd m¯j yiæes dranq ayn bolor azgeri m¯j, owr T¯r˚ qez crelow ¯, daønas d¯pi 2 qo T¯r AstowaÆ˚, qo amboˇj hogov ow ¯ow¸eamb lses nra xØsq˚ ayn bolor gorÆerowm, or es haˇordowm em qez aysØr, apa T¯r˚ k˚ neri qo bolor meˇqer˚, k’oˇormi qez ew dar´e– 3 al i mi k˚ hawaqi qez bolor ayn ßoˇovowrdneri mijic, oronc m¯j crel ¯r qez: E¸¯ dow criw es ekel erkri mi Æayric minœew 4 miws Æayr˚, aydteˇic ¯l k˚ hawaqi qez qo T¯r AstowaÆ˚: Aynteˇic k˚ vercni qez qo T¯r AstowaÆ˚ ew qo T¯r Astow– 5 aÆ˚ qez k˚ beri qo hayreri ßaøangaÆ erkir˚: K˚ ßaøan– ges ayn, qez hamar law k˚ lini, ew AstowaÆ qez qo hayreric tasnapatik aweli k˚ bazmacni: T¯r˚ k˚ maqri qo ow qo 6 serndi sirt˚, orp¯szi qo T¯r AstÆown sires qo amboˇj hogov ow ¯ow¸eamb, orp¯szi apr¯q dow ew qo serownd˚: Ayn 7 ßamanak qo T¯r AstowaÆ˚ ays nzovqner˚ k˚ ¸aŒi qez halaÆoˇ qo ¸ænamineri ow qez atoˇneri glxin: Dow æowø 8 k˚ gas, k˚ lses qo T¯r AstÆow xØsq˚ ew k˚ katares nra patowiranner˚, oronq es aysØr patgamowm em qez: Qo 9 T¯r AstowaÆ˚ qo orovayni Ænowndnerov, qo erkri berqov ow qo anasownneri Ænowndnerov yajoˇow¸iwn k˚ pargewi qez qo ´eønarkaÆ bolor gorÆerowm: Qo T¯r AstowaÆ˚ dar´e– al k’owraxanay qez barow¸iwn anelov, inœp¯s qo hayre– ri hamar ¯r owraxacel, e¸¯ lses qo T¯r AstÆow asaÆ˚‘ 10

30. 11–31. 4

11 12

13

14

15 16

17

18

19

20

31 2

3

4

ERKRORD fflRΣNQ

358

pahes ow katares ays Ør¯nqneri grqowm growaÆ nra bo– lor patowiranner˚, nra Ør¯nqnern ow nra kanonner˚, qo T¯r AstÆown veradaønas qo amboˇj hogov ow ¯ow¸eamb: Ayn patowiranner˚, oronq aysØr es patgamowm em qez, o—œ dßowar en, o—œ ¯l‘ qez anmatœeli: Dranq o—œ erknqowm en, or ases, ¸¯‘ ¡Meznic o?v k’elni erkinq, or vercni dranq, or lsenq ew katarenq¿, o—œ ¯l‘ Æovi miws aŒin, or ases, ¸¯‘ ¡O?v piti ancni Æovi miws koˇm˚, or mez hamar vercni dranq, mez hamar karday, ew menq katarenq¿: Qez œaŒazanc mØtik ¯ ayd xØsq˚. qo beranowm, qo srtowm ¯, ew dow i vi– ˘aki es katarelow ayd: AysØr, aha, qo aøjewn em dnowm keanqn ow mah˚, barin ow œar˚: E¸¯ lses mer T¯r AstÆow patowiranner˚, or es aysØr patgamowm em qez‘ sires qo T¯r AstÆown, ˚n¸anas nra ˘anaparhnerov, pahes nra Ør¯nqner˚, nra patowirannern ow nra kanonner˚, k’ap– r¯q ow bazmamard k˚ lin¯q, ew qo T¯r AstowaÆ˚ qez k’Ørhni amboˇj erkrowm, owr k˚ mtnes ayn ßaøangelow hamar: Isk e¸¯ qo mitq˚ Œoxes, œhnazandowes, molorowelov erkrpa– ges Øtar astowaÆneri ow paætes dranq, apa aysØr qez yaytnowm em, or k˚ korœ¯q, erkar œ¯q mnay ayn erkrowm, owr dowq k’ancn¯q Yordanan get˚ ktrelov‘ ayn ßaøangelow ha– mar: Erdwowm em ´ez erknqov ow erkrov, or ´er aøjewn em dnowm keanqn ow mah˚, Ørhnow¸iwnnern ow an¯Æqner˚: Υnt– ri—r keanq˚, orp¯szi apr¯q dow ew qo serownd˚: P¯tq ¯ si– res qo T¯r AstÆown, lses nra asaÆ˚, kapowaÆ mnas nran, orovhetew na ¯ qo keanqn ow qo erkarakecow¸iwn˚, or– p¯szi bnakowes ayn erkrowm, or T¯r˚ erdowec qo hayrerin‘ Abrahamin, Isahakin ow Yakobin, or k˚ tay nranc¿: Movs¯s˚ bolor isray¯lacinerin ays baner˚ haˇordelowc yetoy nranc asac. ¡AysØr es hariwr qsan tarekan em, aylews œem karoˇ o—œ gnal, o—œ gal: T¯rn in´ asel ¯‘ ¡Yordanan getic ayn koˇm œancnes¿: Qo T¯r AstowaÆ˚, or ˚n¸anowm ¯ qo aøjewic, Na— piti veracni qo aøjewic ayd azgerin, ew dow piti tires nranc: Yeso—wn piti aøajnordi qez, inœp¯s asel ¯ T¯r˚: T¯r˚ nranc het piti varowi aynp¯s, inœp¯s varowec Sehoni ow fflgi het‘ Yordanan geti ayn koˇmowm gtnowoˇ amorhaci erkow ¸agaworneri ow nranc

359

ERKRORD fflRΣNQ

31. 5–17

erkri het, or kotor¯q nranc: T¯r˚ nranc piti yan´ni ´er ´eøq˚, ew dowq nranc het piti varow¯q aynp¯s, inœ– p¯s patowirel em ´ez: Qa—j eˇir ow zØraci—r, mi— erknœir ow mi— vaxecir, mi— zarhowrir nranc nerkayow¸iwnic, qa– ni or qo T¯r AstowaÆn inq˚ piti gnay ´er aøjewic, ´er m¯j: Na œi lqelow ´ez ow œi anteselow ´ez¿: Movs¯s˚ kanœec Yesowin ow bolor isray¯lacineri aøjew asac nran. ¡Qa—j eˇir ow zØraci—r, orovhetew ays ßoˇovrdin aøajnordelov‘ dow piti mtnes ayn erkir˚, or ´er hayreri T¯r˚ erdowec tal nranc, ew dow piti nranc seŒakanow¸ean t¯r dar´– nes: Qo aøjewic gnacoˇ T¯r˚ œi lqelow ew œi anteselow qez: Mi— erknœir, mi— vaxecir¿: Movs¯sn ays Ør¯nqneri bolor xØsqer˚ grec mateanowm, ayn towec qahananerin‘ Tiroj owxti tapanak˚ owsambar´ tanoˇ Ξewii ordine– rin ew isray¯laci Æererin: Movs¯sn ayd Ør˚ nranc pa– towirelov‘ asac. ¡Eظ˚ tari yetoy‘ ¸oˇow¸ean tarowm, Taˇawaraharac tØnin, erb amboˇj Isray¯l˚ hawaqowi, orp¯szi Tiroj ˚ntraÆ vayrowm handip¯q ´er T¯r AstÆown, ays Ør¯nqner˚ k˚ kardaq isray¯lacineri aøjew, nranc a– kanjin, erb ßoˇovowrd˚‘ tˇamardik, kanayq, erexanern ow ´er qaˇaqnerowm gtnowoˇ ekoworner˚ hawaqowaÆ k˚ li– nen, orp¯szi lsen ow sovoren erknœel mer T¯r AstÆowc ew sovoren katarel ays Ør¯nqi bolor patgamner˚: Nranc anteˇeak ordiner˚ ¸oˇ lsen ow sovoren erknœel mer T¯r AstÆowc ayd erkrowm aprelow bolor Ørerin, ayn erkrowm, or Yordanan getov ancnelov‘ piti ßaøang¯q dowq¿: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aha mØtecan qo mahowan Ører˚: Kanœi—r Yesowin, kangnec¯—q vkayow¸ean xorani døan˚, orp¯szi patow¯r tam nran¿: Movs¯sn ow Yesown gnacin d¯pi vka– yow¸ean xoran˚ ew kangnecin vkayow¸ean xorani døan˚: T¯rn ijaw ampi siwni ´ewov ow kangnec vkayow¸ean xora– ni døan˚: Xorani døan˚ kangnec naew ampi siwn˚: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Aha dow piti mahanas ow gnas qo nax– nineri mØt. ays ßoˇovowrd˚ piti elni ow poønkanay‘ he– tewelov Øtar astowaÆnerin ayn erkri, oronc bnakiœneri m¯j piti mtni: Na piti lqi in´ ow piti xaxti ir het knqaÆ im owxt˚: Ayd Ør˚ srtmtow¸eamb piti barkanam

5

6

7

8 9

10

11

12

13

14

15 16

17

31. 18–29

18

19

20

21

22 23

24

25 26

27

28

29

ERKRORD fflRΣNQ

360

nranc vray, piti lqem nranc, eress piti ¸eqem nrancic, nranq ¸ænamineri ker piti daønan, bazowm œariqner ow neˇow¸iwnner piti kren ow ayd Ør˚ piti asen. ¡Ays œa– riqner˚ mez vray ¸aŒowecin, qani or mer T¯r AstowaÆ˚ mez het œ¯¿: Es ayd Ør˚ im eres˚ piti dar´nem nran– cic bolor ayn œariqneri hamar, or nranq gorÆecin, qani or yarecin Øtar astowaÆneri: Owremn grec¯—q Ørhner– gow¸ean ays xØsqer˚, dranq sovorecr¯—q isray¯lacinerin, dranq dr¯—q nranc beran˚, orp¯szi ayd Ørhnergow¸iwn˚ is– ray¯lacineri m¯j in´ hamar vkayow¸iwn lini: Ardarew, es nranc tanelow em ayn law erkir˚, or erdowel em tal nranc hayrerin, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ hosowm: Φoˇ owten ow liowli yagenan: Yetoy noric piti yaren Øtar astowaÆ– neri, piti paæten dranq, in´ piti zayracnen ow drßen nranc het knqaÆ im owxt˚: Ayn ßamanak ayd Ørhner– gow¸iwnn ibrew vkayow¸iwn nranc d¯m piti elni, nranq ow nranc yetnordner˚ piti œmoøanan da: Es gitem nranc œarow¸iwn˚, or nranq yˇacan aysØr aysteˇ, naxqan es nranc k˚ tanem ayn law erkir˚, or˚ erdoweci tal nranc hayrerin¿: Ayd Ør˚ Movs¯s˚ grec ays Ørhnergow¸iwn˚ ew ayn sovorecrec isray¯lacinerin: Movs¯s˚ Naw¯i ordi Ye– sowin patowirelov‘ asac. ¡Qa—j eˇir ow zØraci—r, orovhe– tew Isray¯li ordinerin dow es tanelow ayn erkir˚, or T¯r˚ xostacaw tal nranc, ew Na linelow ¯ qez het¿: Erb Mov– s¯sn ays Ør¯nqneri bolor xØsqer˚ minœew verj grec mate– ani m¯j ow awartec, na Tiroj owxti tapanak˚ tanoˇ ˇewtacinerin patowirelov‘ asac. ¡fflr¯nqneri ays ma– teann aø¯—q ew dr¯—q mer T¯r AstÆow owxti tapanaki mi koˇm˚: Da aynteˇ ´ez hamar vkayow¸iwn ¸oˇ lini: Es gi– tem ´er ˚mbostow¸iwnn ow kamakorow¸iwn˚. e¸¯ aysØr, erb es kendani em ow ´er m¯j, ew dowq AstÆow d¯m apstambowm ¯q, apa im mahowanic yetoy inœe!r k’an¯q: Ard, in´ mØt hawaqec¯—q ´er ceˇapetnerin ow Æererin, ´er dataworne– rin ow Ør¯nsg¯tnerin, orp¯szi nranc asem bolor ays xØs– qer˚ ew ´ez hamar vkay ownenam erkinqn ow erkir˚: Gitem, or im mahowanic yetoy anpayman anØr¯now¸iwnner ¯q ane– low, æeˇowelow ¯q ayn ˘anaparhic, or es ´ez patowireci,

361

ERKRORD fflRΣNQ

31. 30–32. 15

ew verjin Ørerin ´ez œariqner piti patahen, orovhetew œar gorÆ ¯q katarelow Tiroj aøjew‘ ´er ´eønarkaÆ gor– Æerov barkacnelow ¯q nran¿: Ew Movs¯s˚ hawaqowaÆ bo– lor isray¯lacinerin minœew verj asac Ørhnergow¸ean ays xØsqer˚.

30

¡Erki—nq, aka—nj dir, or xØsem, ew erkir˚ ¸oˇ lsi im be– 32 rani patgamner˚: Im xØsq˚ ¸oˇ ˚nkalowi ibrew an´rew, 2 im patgamnern ijnen ibrew cØˇ, ibrew s¯zi vray teˇacoˇ an´rew ow xoti vray teˇacoˇ teˇataraŒ, orovhetew 3 Tiroj anown˚ toweci: fflrhnow¸iwn aøaqec¯—q mer T¯r Ast– Æown, AstowaÆ, ori gorÆer˚ ˘æmarit en, ow nra owˇiner˚‘ 4 Ørinawor: AstowaÆ hawatarim ¯, ew Nra m¯j anirawow– ¸iwn œkay, T¯rn ardar ¯ ow anarat: Sranq meˇq gorÆe– 5 cin, bayc dra hamar ordiner˚ meˇawor œen: Sa ¸iwr ow molorowaÆ mi azg ¯: O!v yimar ow anmit ßoˇovowrd, mi?¸¯ 6 Tiroj˚ dranov es hatowcowm: Mi?¸¯ na ayn hayr˚ œ¯, or qez æahec, qez ararec ow hastatec qez: Yiæi—r ancaÆ Øre– 7 r˚, mtaberi—r ancaÆ serowndneri tariner˚, harcro—w qo hayrerin, ew nranq qez k˚ patmen, qo Æererin, ew nranq qez k’asen: Erb Bar´realn iraric baßanec bolor az– 8 gerin, inœp¯s Adami ordinerin ¯r sŒøel, azgeri sahman– ner˚ næanakec ˚st AstÆow ordineri ¸owi: Tiroj baßinn 9 eˇaw ir ßoˇovowrd˚‘ Yakob˚, isk ir ßaøangow¸ean vi˘ak˚‘ Isray¯l˚: Na hogac nra p¯tqern anapatowm, jric zowrk 10 vayrowm, Æarawecnoˇ tظic paætpanec nran, xratec ow aœqi loysi p¯s pahec nran: Ir boynn ow ir ´agerin ¸ewi 11 tak aønoˇ arÆowi nman g¸ac, taraÆec ir ¸ewern ow ˚n– downec nran, bar´racrec ow ir m¯jqin drec nran: Miayn 12 T¯—rn ¯r tanowm nranc, ew nranc het Øtar astowaÆ œkar: Nranc berec erkri bargawa˘ vayrer˚, nranc kerakrec 13 arteri berqov, ßayøic Æoroˇ meˇrov ow apaøaß qaric hosoˇ iwˇov kerakrec nranc: Gaøneri, xoyeri, cowleri ow 14 noxazneri ˘arpi, ˚ntir coreni aliwri het nranc talis ¯r koveri karag ow maqineri ka¸, nranq xmowm ¯in xa– ˇoˇi ariwn‘ gini: Yakob˚ keraw ow yagecaw, ˘arpakalec 15 ow ˚mbostacaw ayd sireli mard˚: Giracaw, hastacaw ow laynacaw, lqec T¯r AstÆown‘ ir Ararœin, apstambec Ast–

32. 16–35 16 17

18 19

20

21

22

23 24

25

26

27

28 29 30

31

32

33 34 35

ERKRORD fflRΣNQ

362

Æow‘ ir ffirkœi d¯m: In´ barkacrin Øtar astowaÆnerov ew irenc garæeli gorÆerov daønacrin in´: Oœ ¸¯ AstÆow, ayl deweri hamar zoher ¯in matowcowm, ayn kowøqeri, oronc œ¯– in ˘anaœowm, oronq nor ¯in ow ßamanakawor, ew oronc œ¯in ˘anaœowm ´er hayrer˚: Dow lqecir qez ÆnaÆ qo AstÆown, moøacar qez kerakroˇ AstÆown: T¯r˚ tesaw ow vrdovow– ec, srtmtec ir tˇaneri ow aˇjikneri barkow¸ean hamar: Na asac. ¡Im eres˚ k˚ ¸eqem nrancic ew nranc coyc ktam, ¸¯ inœ k˚ lini nranc vax˘an˚, orovhetew sranq molorowaÆ azg en, hawat œownecoˇ ordiner: Nranq in´ vrdovecin œastowaÆnerov, in´ barkacrin irenc kowøqe– rov, owremn es ¯l nranc k’anhangstacnem iraw azg œeˇoˇ mardkancov, nranc k˚ barkacnem anmit ßoˇovrdov: Im barkow¸iwnic howr ¯ borboqowel: Da k’ayri minœew dßox– qi xorqer˚, k˚ laŒi hoˇn ow nra berq˚, k˚ vaøi leøneri himqer˚: Nranc vray œariq piti kowtakem ow im netern spaøem nranc vray ¸aŒelov: Nranq piti hiwÆowen so– vic ow ¸øœownneri ker owtelov: Anbowßeli hiwandow¸iwnner ew ßaniqawor gazanner piti owˇarkem nranc vray, or– p¯szi sranq erkri eresic veracnen nranc: Drsic sowr˚, isk nersic erkiwˇ˚ ¸oˇ oœnœacnen nranc‘ eritasardnerin, koys aˇjiknerin, ka¸nakernerin ow alewor Æererin: Asa– ci, or k˚ crem nranc, mardkanc mijic k˚ veracnem nranc yiæatak˚: Bayc ayd bann anelowc hraßaroweci, qanzi nkati own¯i ¸ænamineri zayroy¸˚. œlini ¸¯ hakaøakord– ner˚ erkar apren ew ver kenan ow asen. ¡Oœ ¸¯ T¯rn arec ays am¯n˚, ayl‘ mer hzØr ´eøqer˚: Sranq anxohem azg en, ow nranc m¯j imastow¸iwn œkay: Nranq œmtaÆecin i mti ownenal ays. ard, k˚ stanan apagayowm: Mi mard inœp¯?s karoˇ ¯ halaÆel hazarin, ew erkows˚‘ hetapndel tas˚ ha– zarin, e¸¯ AstowaÆ œi oœnœacnowm nranc: Nranc astow– aÆner˚ mer AstÆow nman œen, isk mer ¸ænaminern anxohem en: Sodomi or¸atnkic ¯ nranc or¸atownk˚, isk nranc vaz˚‘ Gomoric: Nranc xaˇoˇ˚ leˇi ¯, nranc oˇkoyz˚‘ daøn: Nranc ginin viæapneri ßahrn ¯ ew ißeri mahaøi¸ ¸oyn˚: Mi?¸¯ ays am¯nn in´ mØt œi hawaqowaÆ ew knqowaÆ œi pah– wowm im gan´aranowm: K˚ hatowcem vr¯ßxndrow¸ean Ør˚‘

363

ERKRORD fflRΣNQ

32. 36–49

ayn ßamanak, erb nranq k˚ æeˇen irenc owˇin, orovhetew mØt ¯ nranc korstean Ør˚, ew ´er datastan˚ patrast ¯: T¯r˚ datelow ¯ ir ßoˇovrdinew mxi¸arowelow ¯ ir Æaøa– nerov, orovhetew tesel ¯, or nranq hiwÆowaÆ en, lqowaÆ ow gerow¸ean matnowaÆ: Ew T¯r˚ piti asi. ¡O?wr en nranc astowaÆner˚, oronc apawinowm ¯iq, oronc zoheri ˘arpn ¯iq owtowm, nranc nowiraberowmneri ginin xmowm: Φoˇ ver kenan, Øgnen, paætpan kangnen ´ez: Tes¯q, tes¯q, or ES EM miayn, ew in´anic baci owriæ˚ œkay: Es em spa– nowm ew es em Œrkowm, es em hiwandacnowm ew es em bßækowm: ffkay m¯k˚, or karoˇanay Œrkel im ´eøqic: Λeøqs erkinq bar´racnelov‘ erdwowm em im ajov ow asowm. ¡Es yawitean kendani em, im sowser˚ srelow em kayÆaki nman, im ´eøqn ¯ kayacnelow datastani v˘iø˚, ew im ¸ænamineric es pi– ti vr¯ß lowÆem: Hatowcelow em naew in´ ateli mardkanc: Im neter˚ piti yagenan areamb, isk im sowr˚ piti xmi viraworneri, gerineri ew in´ ¸ænami iæxanneri ariwn˚: Erki—nq, owraxaci—r Nra het, nran ¸oˇ erkrpagen Ast– Æow bolor ordiner˚: Azge—r, owraxac¯—q nra ßoˇovrdi het, nran ¸oˇ zØracnen AstÆow bolor hreætakner˚, orovhe– tew nra ordineri arean vr¯ßn ¯ pahanjwowm. ¸ænamineri vr¯ßn ¯ pahanjowelow, ew datastan ¯ arowelow: Φoˇ ate– li mardkanc na arßanin hatowci, ew T¯r˚ ¸oˇ srbagorÆi ir ßoˇovrdi erkir˚¿: Movs¯sn ays Ørhnergow¸iwnner˚ grec ayd Ør˚ ew dranq sovorecrec isray¯lacinerin: Movs¯s˚ mtaw ßoˇovrdi m¯j, ew inqn ow Naw¯i ordi Yesown Ør¯nqi bolor xØsqer˚ lseli dar´rin ßoˇovrdi akanjin: Movs¯– s˚, ays xØsqer˚ bolor isray¯lacinerin haˇordelowc yetoy, nranc asac. ¡Λer hogow m¯j pahec¯—q bolor ayn xØsqer˚, oronc vray aysØr vkayow¸iwn em dnowm ´er aøjew: Dranq haˇordec¯—q ´er ordinerin, orp¯szi pahen ow kataren Ø– r¯nqi bolor xØsqer˚: Sa oœ ¸¯ datark xØsq ¯, ayl ´er keanqi ¯ow¸iwn˚: Dra hamar ¯l erkar k’apr¯q ayn erk– rowm, or dowq, ancnelov Yordanan get˚, piti ßaøang¯q¿: T¯r˚ noyn Ør˚ xØselov Movs¯si het‘ asac. ¡Bar´raci—r Movabi erkrowm Eriqovi dimac gtnowoˇ Abarim leø˚‘ Na– baw leø˚, ew diti—r ayn erkir˚, or talow em isray¯lacine–

36

37 38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48, 49

32. 50–33. 13 50

51

52

33 2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

ERKRORD fflRΣNQ

364

rin ibrew seŒakanow¸iwn: Gna vax˘anowi—r aynteˇ, qo bar´racaÆ leran vray ew miaci—r qo ßoˇovrdin, inœp¯s or Hor leran vray meøaw qo eˇbayr Aharonn ow miacaw ir ßoˇovrdin: Ew sa‘ i dimac ayn bani, or isray¯lacineri nerkayow¸eamb Hakaøakow¸ean jreri mØt, Kad¯sowm‘ Sin anapatowm, anteseciq im xØsqer˚, œŒaøaworeciq dranq isray¯lacineri m¯j: Dimaci—c piti tesnes ayd erkir˚, bayc aynteˇ piti œmtnes¿: Ays ¯ ayn Ørhnergow¸iwn˚, orov Movs¯s˚‘ AstÆow mar– d˚, naxqan meønel˚ Ørhnec isray¯lacinerin‘ aselov. ¡T¯– r˚ ekaw Sinayic ew mez erewac S¯iric: Na Kad¯sic biw– rawor mardkanc het ætap ijaw ffiaøani leøic‘ aj koˇ– mowm ownenalov ir het hreætaknerin: Na g¸ac ir ßo– ˇovrdin: Nra srbagorÆaÆ bolor ¯akner˚ qo ´eøqin en, nranq qez het en: Nra patgamneric Ør¯nqner steˇ– Æowecin, oronq dar´an Yakobi ßoˇovrdi seŒakanow¸iwn˚: Dranq mez haˇordec Movs¯s˚: Erb ßoˇovrdi iæxanne– r˚ i mi hawaqowen Isray¯li ceˇeri het, iæxan ¸oˇ lini Na ir sirecealneri m¯j: fiowb¯n˚ ¸oˇ apri‘ œmeøni, nra ßoˇovowrd˚ ¸owov bazmaqanak ¸oˇ lini¿: Yowdayi masin asac heteweal˚. ¡T¯!r, lsi—r Yowdayi ´ayn˚ ew ayceli—r nra ßoˇovrdin: Φoˇ nra ´eøqern ir hamar anen ˚ntrow¸iwn, isk dow Øgnaka—n eˇir nran ¸ænamineri d¯m¿: Ξewii masin asac. ¡Ξewiin tow¯—q nra yaytnow¸iwn˚, isk nra ˘æmartow– ¸iwn˚‘ ayn anarat mardown, orin Œor´ow¸ean en¸arkecin ow Hakaøakow¸ean jri mØt bambasecin nran: Na ¯r, or asowm ¯r ir hØrn ow mØr˚, ¸¯ œi tesel nranc, œi ˘anaœel ir eˇbayrnerin ow ir ordinerin angitacel: Na hetewec qo xØsqerin ow pahec qo owxt˚: Qo irawownqner˚ Yakobin, qo Ør¯nqner˚ Isray¯lin piti yaytnen nranq: Erb bar– kanas, qo zohaseˇani vray nranq mætap¯s xownk pi– ti Æxen: T¯!r, Ørhni—r nra zØrow¸iwn˚ ew ˚ndowni—r nra ´eøqi gorÆer˚: Jardi—r nra vray yar´akowoˇ ¸ænamine– ri m¯jq˚, orp¯szi nran atoˇ mardik œkaroˇanan otqi kangnel¿: Beniamini masin asac. ¡Tiroj sirelin a– pahov ¸oˇ apri. AstowaÆ nra hamar hovani k˚ lini am¯n Ør, ew na Nra owseri vray k˚ hangstanay¿: Yov–

365

ERKRORD fflRΣNQ

33. 14–28

s¯Œi masin asac. ¡T¯rn Ørhnel ¯ nra erkir˚, apahovel erknqi an´rewov ow cØˇov, andowndneri ˚nderqic bxoˇ aˇbiwrnerov, aregaki ŒoŒoxow¸iwnic kaxowaÆ berqov, amper˚ mimeanc vray kowtakelov, hinavowrc leøneri gaga¸nerov, mætnjenakan blowrneri katarnerov, erk– ri eˇanaki hamemat trowoˇ aøatow¸eamb: Morenow m¯j erewacaÆ AstÆow ha˘ow¸iwn˚ ¸oˇ ijni Yovs¯Œi glxin‘ eˇ– bayrneri m¯j ŒaøaworowaÆi gaga¸in: Na geˇecik ¯ cowli aøajnaÆini nman, nra eˇjiwrner˚ nman en mieˇjerowi eˇ– jiwrneri: Drancov na ¸oˇ pozahari bolor azgerin minœew erkri heøawor ankiwnner˚: Sranq en EŒremi biwraworner˚, ew sranq en Manas¯i hazaraworner˚¿: Zabowˇoni masin asac. ¡Owraxaci—r, Zabowˇo—n, erb ˘anaparh es elnowm gorÆi hamar¿: Isaqari masin asac. ¡Ir bnakavayrowm ¸oˇ azger meønen: Aydteˇ kanœec¯—q mardkanc ow arda– row¸ean zoher matowcec¯—q, orovhetew Æovi harstow¸iwnn ow Æovezerqi mØt bnakowoˇ mardkanc va˘aøqi æah˚ ka– roˇ en qez kerakrel¿: Gadi masin asac. ¡Φoˇ Ørhneal lini AstowaÆ, or ˚ndar´akec Gadi erkir˚: Na hangsta– caw inœp¯s aøiwÆ˚. na xortakec bazowkner ow iæxanner ew tesaw ir iæxanow¸iwn˚, orovhetew aynteˇ ¯ baßanow– aÆ Isray¯liacineri aøajnordneri het miacaÆ iæxan– neri erkir˚, ew T¯rn ir ardarow¸iwnn ow datastan˚ gor– Æadrec i npast Isray¯li¿: Dani masin asac. ¡Dan˚ aøiwÆi ´ag ¯: Na Basanic catk piti katari¿: NeŒ– ¸aˇimi masin asac. ¡NeŒ¸aˇim˚ yagecaÆ ¯ bariqnerov: Na ¸oˇ lcowi Tiroj Ørhnow¸iwnnerov, ¸oˇ ßaøangi Æovn ow haraw˚¿: Aseri masin asac. ¡Asern Ørhnowi ¸oˇ ordine– ric, na eˇbayrnerin ˚ndowneli ¸oˇ lini, ir otq˚ ¸a¸axi iwˇi m¯j: Nra kØæikner˚ erka¸ic ow pˇn´ic ¸oˇ linen: Qo zØrow¸iwn˚ qo Øreri œaŒ ¸oˇ lini: Sireli AstÆow nman oœ oq œkay: Na bar´ranowm ¯ erkinq, orp¯szi daønay qo Øgnakann ow hastatowi ir vehow¸eamb: AstÆow iæxa– now¸iwnn ow nra bazowkneri mætnjenawor zØrow¸iwn˚ qez hovani ¸oˇ linen: Na qo aøjewic ¸oˇ halaÆi ¸ænamown ew asi‘ kori—r: Isray¯l˚ Yakobi erkrowm ¸oˇ bnakowi a– pahov ow aøan´in, coreni ow ginow aøatow¸ean m¯j ¸oˇ

14 15 16

17

18

19

20

21

22 23

24

25 26

27

28

33. 29–34. 12

ERKRORD fflRΣNQ

366

apri, isk erkinq˚ nra hamar cØˇi ætemaran ¸oˇ lini: Erani! qez, Isray¯—l. o?v karoˇ ¯ nmanowel qez, o!v Tiroj ˚ntreal ßoˇovowrd: Qo Øgnakan˚ ¸oˇ paætpani qez, isk qo sowr˚ qo parÆanq˚ ¸oˇ lini: Qo ¸ænaminer˚ ¸oˇ gan, dow bar´ranalow es nranc owserin¿: 34 Movs¯s˚ Movabi erkri Arabo¸ vayric bar´racaw Na– baw leø˚‘ ffiogori gaga¸˚, or gtnwowm ¯ Eriqovi dimac: T¯– r˚ nran coyc towec Gaˇaadi amboˇj erkir˚ minœew Dan, 2 NeŒ¸aˇimi amboˇj erkir˚, EŒremi ow Manas¯i amboˇj 3 erkir˚, Yowdayi amboˇj erkir˚ minœew heøawor Æov˚, a– napatn ow Eriqovi ærjakayq˚, armawenineri qaˇaqner˚ 4 minœew Segor: T¯rn asac Movs¯sin. ¡Ays ¯ ayn erkir˚, or erdowelov Abrahamin, Isahakin ow Yakobin‘ asel em. ¡Qo yetnordnerin em talow da¿: Ays erkir˚ coyc em talis 5 qez, bayc dow aynteˇ œes mtnelow¿: Ew Tiroj Æaøay Mov– s¯s˚ vax˘anowec Movabi erkrowm, Tiroj xØsqi hama´ayn: 6 Nran ¸aˇecin Gayiowm, ffiogori tan mØt, ew oœ oq min– 7 œew aysØr œgiti, ¸¯ orteˇ ¯ nra gerezman˚: Erb Movs¯s˚ vax˘anowec, hariwr qsan tarekan ¯r: Ayd tariqowm o—œ 8 nra tesoˇow¸iwnn ¯r vatacel, o—œ ¯l d¯mq˚ xoræomel: Is– ray¯laciner˚ Movabi erkri Arabo¸ vayrowm, Yordanan geti mØt, Eriqovi dimac eresown Ør oˇbacin: Verjacan 9 Movs¯si sgoy laci Ører˚: Naw¯i ordi Yesown lcowec imas– tow¸ean hogov, orovhetew Movs¯sn ir ´eøq˚ drel ¯r nra vray: Isray¯laciner˚ hnazandowecin nran ew arecin ayn– 10 p¯s, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel Movs¯sin: Isray¯lowm aylews Movs¯si nman margar¯ œelaw: Na mi mard ¯r, orin T¯r˚ e– 11 res aø eres ˘anaœec: Egiptacineri erkrowm Œarawoni, nra paætØneaneri hand¯p katarowoˇ Tiroj aøaqaÆ bo– lor næannern ow zarmanahraæ gorÆer˚, nra amboˇj erkri 12 hand¯p eˇaÆ meÆameÆ næanner˚ Movs¯s˚ isray¯lacineri aøjew katarowm ¯r amowr ´eøqov ew hzØr bazowkov: 29

Yesow G

Tiroj Æaøay Movs¯si vax˘anowelowc yetoy T¯r˚ xØsec 1 Movs¯si Øgnakani‘ Naw¯i ordi Yesowi het ew asac. ¡Im 2 Æaøay Movs¯s˚ vax˘anowec, hima ve—r kac, anci—r Yorda– nan getov qo amboˇj ßoˇovrdi het ayn erkir˚, or es talow em isray¯lacinerin: Ayn bolor teˇer˚, owr ´er otqer˚ k˚ 3 koxen, ´ez piti tam, inœp¯s or asel em Movs¯sin. ana– 4 pat˚ ew Leønalibanan˚ minœew EŒrat meÆ get˚, Qeta– cineri amboˇj erkir˚ minœew arewmowtqi verjin Æov˚ ´er sahmanner˚ k˚ linen: Oœ oq d¯m œi kangni ´ez qo kean– 5 qi bolor Ørerowm: Inœp¯s Movs¯si het ¯i, aydp¯s k˚ linem naew qez het, œem lqi qez ew antes œem ani: ZØraci—r ew 6 ariaci—r, orovhetew dow piti baßin tas ays ßoˇovrdin ayn erkir˚, or erdoweci tal qo hayrerin: Ard, zØraci—r 7 ew æa—t qaj eˇir, orp¯szi pahes ew katares ayn bolor Ør¯nqner˚, or im Æaøay Movs¯s˚ qez patowirec: Dran– cic œæeˇowes aj kam ´ax, or xelamtØr¯n anes ayn am¯– n˚, inœ or piti anes: Ays Ør¯nqneri girq˚ qo æowr¸eric 8 œheøacnes, ayl giæer-cerek dra masin mtaÆi—r, orp¯szi gitenas katarel bolor dra m¯j growaÆner˚. ayn ßama– nak yajoˇak k˚ lines, owˇiˇ ˘anaparhov k’˚n¸anas ew xelamtØr¯n k˚ gorÆes: Aha patowirowm em qez, zØra– 9 ci—r ew ariaci—r, mi— vaxecir ew mi— erknœir, orovhetew qez het ¯ qo T¯r AstowaÆ˚ am¯n teˇ, owr ¯l or gnas¿: Yesown 10 patowirec ßoˇovrdi verakacownerin ew asac. ¡Mt¯—q ßo– ˇovrdi bazmow¸ean m¯j ew hraman talov ßoˇovrdin‘ asa– c¯—q. ¡Λez hamar paæar patrastec¯—q, orovhetew ereq 11 Øric yetoy dowq piti ancn¯q Yordanan getov, orp¯szi mtn¯q ow graw¯q ayn erkir˚, or ´er hayreri T¯r Astowa– Æ˚ talow ¯ ´ez orp¯s ßaøangow¸iwn¿: Yesown xØsec naew 12 fiowb¯ni, Gadi ew Manas¯i k¯s ceˇi het ew asac. ¡Yiæe– 13 c¯—q Tiroj xØsq˚, or patowirec ´ez nra Æaøay Movs¯s˚‘ aselov. ¡Λer T¯r AstowaÆ˚ teˇaworec ´ez ew towec ´ez ays erkir˚: Λer kanayq, ´er manowkner˚ ew ´er anasown– 14 ner˚ ¸oˇ apren ayn erkrowm, or Movs¯s˚ Yordanan geti

1. 15–2. 9

15

16 17

18

2

2

3

4

5

6

7

8 9

Yesow

368

ays koˇmowm towec ´ez: Bayc dowq zinowaÆ‘ ´er eˇbayrne– ri aøa—jn anc¯q ew amboˇj zØrow¸eamb nranc martaki—c eˇ¯q, minœew or ´er T¯r AstowaÆ˚ ´er eˇbayrnerin ¯l ´ez p¯s teˇawori, ew nranq ¯l ßaøangen ayn erkir˚, or mer T¯r AstowaÆ˚ talow ¯ nranc: Apa iwraqanœiwrd e—t dar– ´¯q ´er ßaøangow¸ean erkir˚ ew ßaøangec¯—q ayn, or Tiroj Æaøay Movs¯s˚ towec ´ez Yordanan geti arewelean koˇ– mowm¿: Nranq patasxan talov‘ Yesowin asacin. ¡Am¯n inœ, or patowirowm es mez, k’anenq ew k˚ gnanq ayn bo– lor teˇer˚, owr owˇarkowm es mez, am¯n banowm inœp¯s lsowm ¯inq Movs¯sin, aydp¯s k˚ lsenq ew qez, miayn ¸¯ mer T¯r AstowaÆ˚ qez het lini, inœp¯s or Movs¯si het ¯r: Ayn mard˚, or anhnazand k˚ lini qez ew œi lsi qo xØsqer˚, inœ ¯l or hramayes nran, na k˚ spanowi. miayn ¸¯ dow zØraci—r ew ariaci—r¿: Naw¯i ordi Yesown Satimic erkow eritasard owˇar– kec erkir˚ lrteselow hamar ew asac. ¡Gnac¯q lrtesec¯—q ayn erkir˚ ew Eriqov˚¿: Gnacin erkow eritasardner˚ ew ekan Eriqov ow mtnelov fiahab anownov mi poønik knoj town˚, aynteˇ ظewanecin: Eriqovi ¸agaworin lowr towecin ew asacin. ¡Ays giæer aysteˇ isray¯acineric mardik en mtel erkir˚ lrteselow¿: Eriqovi ¸agawor˚ mard owˇarkec, or fiahabin asi. ¡Giæer˚ qez mØt e– kaÆ ew townd mtaÆ mardkanc do—wrs hanir, orovhetew e– kel en ays amboˇj erkir˚ lrteselow¿: Isk kin˚ vercrec ayd erkow mardkanc, ¸aqcrec, xØsec nranc het ew a– sac. ¡In´ mØt mardik mtan, bayc es œgit¯i, ¸¯ orte– ˇic en: AøawØtean aˇjamowˇjin, darpasner˚ Œakowelow ßamanak‘ ayd mardik dowrs ekan, ew œgitem, ¸¯ o—wr gna– cin: Ωowt hetapndec¯—q nranc, gowc¯ hasn¯q¿: Isk in– q˚ nranc hanec ktowr˚ ew ¸aqcrec vowæi xowr´eri tak, or dizel ¯r ktowri vray: Mardik Yordanan geti hownov minœew getanc˚ nranc etewic ˚nkan, ew darpas˚ Œakowec, erb hetapndoˇnern ˚nkan nranc etewic: Nranq deø œ¯in qnel, or kin˚ nranc mØt‘ ktowr˚ elaw ew asac. ¡Gitem, or T¯rn ays erkir˚ ´ez ¯ towel, orovhetew ´er ahn ˚nkel ¯ mez vray, ew ´er pat˘aøov ays erkri bolor bnakiœner˚

369

Yesow

2. 10–22

halowmaæ en eˇel, qani or menq lsel enq, ¸¯ inœp¯s T¯r˚ Karmir Æov˚ camaqecrec ´er aøaj, erb dowrs ¯iq galis Egiptosic, ew ¸¯ inœ areciq dowq amorhacineri erkow ¸a– gawornerin‘ Yordanan geti ayn koˇmowm gtnowoˇ Sehonin ew fflgin, oronc spaneciq: Erb menq lsecinq, zarhowrecin mer srter˚, ew meznic oœ m¯ki m¯j æownœ œi mnacel ´er pat– ˘aøov, orovhetew ´er T¯r AstowaÆn AstowaÆ ¯ erknqowm‘ verewowm, ew erkri vray‘ nerqewowm: Hima erdowec¯—q in´ T¯r AstowÆov, or inœp¯s es em ´ez oˇormow¸iwn anowm, aydp¯s ¯l dowq oˇormow¸iwn k’an¯q im hØr tan nkatmamb: In´ mi ˘æmarit næan tow¯—q, or oˇj k˚ ¸oˇn¯q im hØr ˚ntaniq˚‘ im mØr˚, im eˇbayrnerin ew qoyrerin ow ayn am¯n˚, inœ ownen nranq, ew k’azat¯q in´ mahic¿: Ayd mardik nran asacin. ¡Menq ´er Œoxar¯n ¸oˇ meønenq, miayn ¸¯ mer masin ays baner˚ œpatm¯q¿: Ew kinn asac. ¡Erb T¯rn ays qaˇaq˚ ´er ´eøq˚ yan´ni, in´ oˇormow¸iwn ar¯—q ew in´ het ar– da—r varowec¯q¿: Ew paranov kaxec-ijecrec nranc pa– towhanic, orovhetew nra town˚ parspi m¯j ¯r, ew inqn ¯l bnakwowm ¯r parspi m¯j: Na asac nranc. ¡Leøneri vrayov gnac¯—q, orp¯szi xowsaŒ¯q ´ez Œntøoˇneric: E– req Ør ¸aqnowec¯—q aynteˇ, minœew or ´ez Œntøoˇner˚ et daønan, ew yetoy gnac¯—q ´er ˘anaparhov¿: Ayd mardik nran asacin. ¡Menq azat k˚ linenq ayd erdowmic, orov mez erdowecrir. erb menq mtnenq qaˇaq˚, dow ays karmir paran˚ orp¯s næan k˚ dnes ew k˚ kapes ayn patowha– nic, oric mez ijecrir, ew qo hØr˚, mØr˚, eˇbayrnerin ew qo hØr amboˇj ˚ntaniq˚ k˚ hawaqes qez mØt, ays tan˚: Ov or qo tnic dowrs gay, inq˚ ¸oˇ ir hamar patasxana– tow lini, menq azat k˚ linenq qez towaÆ mer erdowmic: Ov qez het qo tan˚ lini, menq patasxanatow k˚ li– nenq, e¸¯ m¯ki ´eøq˚ dipœi nran: Isk e¸¯ m¯k˚ vnasi mez, kam yaytnes mer ays gorÆ˚, menq azat k˚ linenq qez to– waÆ mer erdowmic¿: Ew kinn asac. ¡Φoˇ lini ´er asaÆi p¯s, ¸oˇ aydp¯s lini¿: Ar´akec nranc, ew nranq gnacin: Ew na karmir næan˚ kapec patowhanin: Nranq gnacin ew ekan leønakoˇm˚ ew aynteˇ mnacin ereq Ør, minœew or Œntøoˇner˚ et dar´an: ffintøoˇner˚ hetaxowzecin am–

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

2. 23–3. 13 23

24

3

2 3

4

5

6

7

8

9

10

11 12

13

Yesow

370

boˇj ˘anaparh˚, bayc œgtan nranc: Erkow eritasard– ner˚ et dar´an, ijan saric, ancnelov ayn koˇm‘ hasan Naw¯i ordi Yesowi mØt ew patmecin irenc het patahaÆ bolor d¯pqer˚: Nranq asacin Yesowin, ¸¯‘ ¡T¯r AstowaÆ˚ ayd amboˇj erkir˚ matnel ¯ mer ´eøq˚, ew ayd erkri bolor bnakiœner˚ zarhowraÆ en meznic¿: Yesown aøawØtean vaˇ ver kacaw, ew inqn ow bolor is– ray¯laciner˚ meknecin Satimic, ekan minœew Yordanan get˚ ew getancowmic aøaj banakateˇi drecin aynteˇ: Ereq Ør yetoy verakacownern ancan banakateˇii mijov ew patow¯r towecin ßoˇovrdin‘ aselov. ¡Erb tesn¯q ´er T¯r AstÆow owxti tapanak˚, ayn tanoˇ ˇewtacinerin ow mer qahananerin, dowq ¯l el¯—q ´er teˇeric ew gnac¯—q tapanaki yetewic: Bayc ´er ew nranc mijew erkow ha– zar kangowni œaŒ heøaworow¸iwn piti lini: Kangnec¯—q ew mi— mØtec¯q nran, orp¯szi imanaq ayn ˘anaparh˚, orov piti gnaq, orovhetew er¯ekoway ew naxord Øroway ˘ana– parhov œ¯q gnalow¿: Ew Yesown asac ßoˇovrdin. ¡Maq– rowec¯—q aøawØtean, orovhetew T¯r˚ vaˇ˚ ´er m¯j zarma– nahraæ gorÆer ¯ anelow¿: Yesown xØsec qahananeri het ow asac. ¡Aø¯—q Tiroj owxti tapanak˚ ew gnac¯—q ßo– ˇovrdi aøjewic¿: Qahananer˚ vercrin Tiroj owxti ta– panak˚ ew gnacin ßoˇovrdi aøjewic: T¯rn asac Yesowin. ¡AysØr k˚ sksem qez meÆarel bolor isray¯lacineri aøaj, orp¯szi imanan, ¸¯, inœp¯s or Movs¯si het ¯i, aydp¯s k˚ linem ew qez het: Hima patowiri—r owxti tapanak˚ tanoˇ qahananerin ew asa—. ¡Erb or mtn¯q Yordanan geti ezerqi jri m¯j, kangnec¯—q aynteˇ¿: Ew Yesown asac isray¯lacinerin. ¡MØtec¯—q aysteˇ ew lsec¯—q mer T¯r Ast– Æow patgamner˚¿: Yesown asac. ¡Dranov dowq k’imanaq, or kendani T¯r˚ ´er m¯j ¯, ew or na ispaø oœnœacnelow ¯ ´er aøajic qananacinerin, qetacinerin, xewacinerin, Œerezacinerin, gergesacinerin, amorhacinerin ew yebow– sacinerin: Aha amboˇj erkri Tiroj owxti tapanak˚ ´er aøjewic piti ancni Yordanan getov: Hima dowq is– ray¯lacineric ˚ntrec¯—q tasnerkow mard‘ am¯n ceˇic mi mard, ew erb amboˇj erkri Tiroj owxti tapanak˚ kroˇ

371

Yesow

3. 14–4. 8

qahananeri otqer˚ mtnen Yordanan geti jri m¯j, ve– rewic ijnoˇ jowr˚ k˚ ktrowi, k˚ kangni inœp¯s qarakoyt¿: Erb ßoˇovowrd˚ Yordanan getn ancnelow hamar dowrs elaw vranneric, qahananer˚ vercrin Tiroj owxti tapana– k˚ ew taran amboˇj ßoˇovrdi aøajic: Erb owxti ta– panak˚ kroˇ qahananer˚ mtnowm ¯in Yordanan get˚, ew tapanak˚ kroˇ qahananeri otqer˚ xrowecin Yorda– nan geti jri m¯j, ¡minœ Yordanan get˚ galis ¯r aŒ¯aŒ lcowaÆ, inœp¯s coreni hn´i Ørerin, ¡ verewic ijnoˇ jrer˚ kangnecin‘ mia´oyl, anjrpetowaÆ, iraric xist heøacaÆ‘ sksaÆ Adamit¯s qaˇaqic, or˚ Karia¸arimi masn ¯. isk caÆ ijnoˇ jrer˚ ¸aŒowecin Arabacineri Æov˚‘ Aˇi Æov˚, minœew or ispaø ktrowecin, ew ßoˇovowrdn ard¯n kangnaÆ ¯r Eriqovi dimac: Tiroj owxti tapanak˚ kroˇ qaha– naner˚ hastat kangnecin Yordanan geti howni m¯j, ca– maqi vray: Ew bolor isray¯lacinern ancan camaqov, minœew or amboˇj ßoˇovowrdn awartec Yordanan geti ancowm˚:

14

15

16

17

Erb amboˇj ßoˇovowrdn awartec Yordanan geti an– 4 cowm˚, T¯r˚ xØsec Yesowi het ew asac. ¡A—ø dow ßoˇo– 2 vrdic tasnerkow mard, am¯n ceˇic mi mard, hrama—n towr 3 nranc ow asa—. ¡Aydteˇic‘ Yordanan geti mijic, hastat kangnaÆ qahananeri otnateˇeric tasnerkow qarer a– ø¯—q, tar¯—q ´ez het ew dr¯—q ´er ayn banakateˇiowm, or– teˇ ijewanelow ¯q ays giæer¿: Ew Yesown tasnerkow Œa– 4 øawor isray¯laciner kanœec, iwraqanœiwr ceˇic m¯k mard, ew nranc asac. ¡Im aœqi aøaj mØtec¯—q Tiroj˚ yandiman, 5 Yordanan geti m¯jteˇowm, ew am¯n m¯kd aynteˇic Isray¯li ceˇeri ¸owi hamemat mi qar vercr¯—q ´er owserin, orp¯s– 6 zi dranq ´ez hamar miæt næan linen: Erb vaˇ˚ ´er ordi– ner˚ ´ez harcnen ew asen‘ ¡I?nœ en næanakowm ays qarer˚ ´ez hamar¿, dowq ´er ordinerin k˚ patm¯q ew k’as¯q, ¸¯‘ 7 ¡Yordanan geti jrer˚ ktrowecin amboˇj erkri Tiroj owx– ti tapanaki aøjew, erb ayn ancnowm ¯r Yordanan getov. Yordanan geti jowr˚ ktrowec: Ays qarer˚ yawitean yi– æatak ¸oˇ linen isray¯acineri m¯j¿: Ew isray¯lacinern 8 arecin aynp¯s, inœp¯s T¯r˚ patowirec Yesowin: Aønelov tasnerkow qarer Yordanan geti mijic, inœp¯s T¯r˚ hra–

4. 9–25

9

10

11

12

13 14

15 16 17

18

19

20

21 22

23 24

25

Yesow

372

mayel ¯r Yesowin isray¯lacineri ancnelowc yetoy, dranq irenc het taran banakateˇi ew drin aynteˇ: Yesown owriæ tasnerkow qarer kangnecrec Yordanan geti m¯j, aynteˇ, owr otq ¯in drel Tiroj owxti tapanak˚ ta– noˇ qahananer˚. ew minœew aysØr dranq aynteˇ en: Tiroj owxti tapanak˚ tanoˇ qahananer˚ kangnecin Yorda– nan geti m¯jteˇowm, minœew or Yesown awartec haˇordel ayn am¯n˚, or T¯r˚ Yesowin patowirel ¯r ßoˇovrdin aselow, ˘iæt aynp¯s, inœp¯s Movs¯s˚ patowirel ¯r Yesowin: Ew ßo– ˇovowrd˚ ætapec ow ancaw get˚: Erb amboˇj ßoˇovowrdn ancaw, Tiroj owxti tapanakn ow tasnerkow qarer˚ ta– noˇner˚ ancan ßoˇovrdi aøaj: fiowb¯ni ordiner˚, Gadi ordiner˚ ew Manas¯i k¯s ceˇ˚, spaøazinowaÆ, ancan is– ray¯lacineri glowx˚, inœp¯s patowirel ¯r nranc Movs¯s˚: Køowi patrast qaøasown hazar spaøazinealner an– can Tiroj aøjew‘ paterazmelow Eriqov qaˇaqi d¯m: Ayd Ør˚ T¯r˚ meÆarec Yesowin Isray¯li amboˇj azgi aøaj. nranic vaxenowm ¯in, inœp¯s or vaxenowm ¯in Movs¯sic nra kendanow¸ean bolor Ørerin: T¯r˚ xØsec Yesowi het ew asac. ¡Hrama—n towr vkayow¸ean owxti tapanak˚ tanoˇ qahananerin, or dowrs gan Yordanan getic¿: Ew Yesown hraman towec qahananerin ow asac. ¡Do—wrs e– k¯q Yordanan getic¿: Erb Tiroj owxti tapanak˚ kroˇ qahananer˚ dowrs ekan Yordanan geti mijic, ew qaha– naner˚ otq drin camaqi vray, Yordanan geti jowr˚ yet ir teˇ˚ dar´aw ew hosec ir amboˇj hownov, inœp¯s er¯k ew naxord Ør˚: Ψoˇovowrd˚ Yordanan getic dowrs ekaw a– øajin amsi tasnerord Ør˚, ew isray¯laciner˚ ijewanecin Gaˇgaˇayowm, Eriqovi arewelean koˇmowm: Ayn tasnerkow qarer˚, or vercrel ¯in Yordanan getic, Yesown kangnec– rec Gaˇgaˇayowm: Na asac isray¯lacinerin. ¡Erb vaˇ˚ ´er ordiner˚ harcnen ew asen‘ ¡Ays i?nœ qarer en¿, asa– c¯—q ´er ordinerin, or Isray¯l˚ camaqov ancaw Yordanan getov, erb mer T¯r AstowaÆ˚ camaqecrec Yordanan ge– ti jowr˚ nranc aøaj, minœew or ancan: Aysp¯s arec mer T¯r AstowaÆ˚ Karmir Æovowm. mer T¯r AstowaÆn ayn ca– maqecrec mer aøaj, minœew or ancanq, orp¯szi erkri bo–

373

Yesow

5. 1–11

lor azgern imanan, or meÆ ¯ Tiroj zØrow¸iwn˚, ew dowq miæt paæt¯q mer T¯r AstÆown¿: Amorhacineri bolor ¸agaworner˚, oronq Yordanan ge– 5 ti ayn koˇmowm ¯in, Æovezerqin, ew Œiwnikecineri ¸a– gaworner˚, oronq Æovezerqin ¯in, erb lsecin, ¸¯ T¯r As– towaÆ˚ nranc getancman ßamanak isray¯lacineri a– øaj camaqecrel ¯ Yordanan get˚, nranq srtamaæ eˇan, zarhowrecin, ew nranc m¯j xohakanow¸iwn œmnac isray¯– lacineri pat˘aøov: Ayn ßamanak T¯r˚ Yesowin asac. 2 ¡Gaylaxaz qaric danak æini—r ew nsti—r krkin ¸lŒatir isray¯lacinerin¿: Ew Yesown galaxaz¯ danakner æinec 3 ew ¸lŒatec isray¯lacinerin ayn vayrowm, or koœwowm ¯r An¸lŒatneri blowr: Ew aydp¯s Yesown ¸lŒatec ayn is– 4 ray¯lacinerin, oronq ˘anaparhin ¯in Ænowel Egiptosic dowrs galowc yetoy ew bnaw œ¯in ¸lŒatowel. bolorin ¯l ¸lŒa– tec Yesown: Aha a—ys bazmow¸eann ¯, or ¸lŒatec Yesown. Egiptosic dowrs ekaÆ amboˇj ßoˇovrdi arow manowkne– rin: Bolor paterazmoˇ mardik meøan anapatowm‘ Egip– tosic irenc dowrs galow ˘anaparhin: Dowrs ekaÆ amboˇj 5 ßoˇovowrd˚ ¸lŒatowaÆ ¯r: Egiptosic dowrs galowc yetoy ˘anaparhin ÆnowaÆ bazmow¸iwn˚ (qani or isray¯laci– 6 ner˚ qaøasownerkow tari ærjel ¯in Abdari anapatowm), ayd bazmow¸iwnic æater˚‘ Egiptosic dowrs ekaÆ pate– razmikner, oronq œ¯in hnazandowel AstÆow patowiran– nerin, an¸lŒat ¯in: Nranc hamar T¯r˚ oroæec, or nranq œpiti tesnen ayn erkir˚, or erdowel ¯r nranc hayrerin, ¸¯ k˚ tay nranc, mi erkir, owr ka¸ ew meˇr ¯ bxowm: Ew nranc 7 Œoxar¯n taraw nranc ordinerin, oronc ¸lŒatec Yesown: Nranq an¸lŒat ¯in, qani or ˘anaparhin œ¯in ¸lŒatow– el: Erb amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸lŒatowec, hangist aønelov 8 mnacin banakateˇiowm, minœew or apaqinowecin: Ew T¯rn 9 asac Yesowin. ¡AysØr ´er vrayic veracri egiptacineri naxatinq˚¿: Ew ayd teˇi anown˚ koœec Gaˇgaˇa. aydp¯s ¯ koœwowm minœew aysØr: Aynteˇ ijewanecin isray¯laciner˚: 10 Isray¯laciner˚ Eriqovi arewelean koˇmowm gtnowoˇ daæ– towm, amsi tasnœorserord Ør˚, iriknad¯min, zatik are– cin: Ew aøawØtean ayd erkri corenic baˇarj ew aˇan´ 11

5. 12–6. 9 12

13

14 15

16

6 2

3

4

5

6

7

8

9

Yesow

374

keran: Ayd Ør˚, ayd erkri corenic owtelowc yetoy, mana– nan dadarec, ew isray¯laciner˚ aylews mananay œgtan: Ew ayd tari nranq hawaqecin Œiwnikecineri erkri ptowˇ˚: Ew minœ Yesown Eriqovowm ¯r, na, bar´racnelov ir aœqer˚, tesaw ir aøaj kangnaÆ mi mardow, ori ´eøqin merkac– raÆ sowr kar: Yesown mØtecaw ew asac nran. ¡Mezni?c es, ¸¯ mer ¸ænamineric¿: Na asac. ¡Es Tiroj zØrqi zØra– varn em ew hima ekay¿: Yesown eresnivayr getin ˚nkaw, erkrpagec ew asac nran. ¡T¯—r, i?nœ hraman k˚ tas qo Æaøayin¿: Tiroj zØravarn asac Yesowin. ¡Hani—r kØæik– ner˚ qo otqeric, orovhetew qo kangnaÆ teˇ˚ sowrb ¯¿: Ew Yesown aydp¯s arec: Eriqovn amowr ŒakowaÆ ew amracowaÆ ¯r isray¯lacine– ri pat˘aøov, oœ oq dowrs œ¯r galis aynteˇic ew oœ oq œ¯r mtnowm: T¯r˚ Yesowin asac. ¡Aha es qo ´eøqn em talis Eriqov˚, nra m¯j gtnowoˇ ¸agaworin ew zØrawor qajerin: Bayc dowq, erb ls¯q eˇjeraŒoˇi ´ayn˚, bolor martiknerd æeŒornerov ærjapatec¯—q qaˇaq˚: Erb Œoˇer˚ hnœecn¯q, bolor paterazmoˇ mardikd qaˇaqi æowrj˚ ptoyt tow¯—q Ø– rakan m¯k angam: Aysp¯s ar¯—q vec Ør: Eظ˚ qahanay ¸oˇ aønen tanen tØnakan eˇjeraŒoˇer˚ tapanaki aøje– wic: Eظnerord Ør˚ qaˇaqi æowrj˚ ptoyt tow¯—q eظn an– gam, qahananer˚ ¸oˇ hnœecnen eˇjeraŒoˇer˚, ew aøha– sarak amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ aˇaˇaki: Erb nranq aˇa– ˇaken, qaˇaqi parispnern irenq irenc himnayatak k˚ korÆanowen, amboˇj ßoˇovowrd˚ k˚ mtni qaˇaq‘ am¯n m¯kn ˚n¸analov owˇiˇ ir dimac˚¿: Naw¯i ordi Yesown gnac qahananeri mØt ew asac nranc. ¡Aø¯—q owxti tapana– k˚, ew eظ˚ qahananer eظ˚ tØnakan eˇjeraŒoˇer aøaÆ‘ ¸oˇ gnan Tiroj tapanaki aøjewic¿: Na nranc asac. ¡Kargadrec¯—q ßoˇovrdin, or gnan, ptoyt tan qaˇaqi æowrj˚: Martikner˚ zinowaÆ gnan Tiroj tapanaki aø– jewic, eظ˚ nowirakan æeŒorner kroˇ qahananer˚ noy– np¯s ¸oˇ ancnen Tiroj owxti tapanaki aøaj ew owßgin hnœecnen Œoˇer˚: Tiroj owxti tapanak˚ ¸oˇ gnay nranc etewic, martikner˚ ¸oˇ ˚n¸anan aøjewic, isk qahana– ner˚ ew eˇjeraŒoˇer˚ hnœecnoˇner˚, orp¯s verjapahner,

375

Yesow

6. 10–22

¸oˇ gnan Tiroj tapanaki etewic‘ hnœecnelov eˇjeraŒo– ˇer˚¿: Isk ßoˇovrdin Yesown patowirec ew asac. ¡Mi— aˇaˇak¯q, ¸oˇ oœ oq œlsi ´er ´ayn˚, ew oœ mi xØsq dowrs œgay ´er beranic minœew ayn Ør˚, erb es inqs azdararem ´ez aˇaˇakel, ew apa k’aˇaˇak¯q¿: Tiroj owxti ta– panak˚, pttelov qaˇaqi æowrj˚, gnac noric banaka– teˇi ew ijewanec aynteˇ: Erkrord Ørn aøawØtean Yesown ver kacaw, qahananer˚ vercrin Tiroj tapanak˚, eØ– ¸˚ qahananern aøan eظ˚ nowirakan Œoˇer˚ ew ˚n¸acan Tiroj owxti tapanaki aøjewic: Qahananer˚ hnœecrin Œoˇern ow mnaceal amboˇj bazmow¸ean het veradar´an banakateˇi. apa Tiroj owxti tapanaki etewic an– can martiknern ow mnacaÆ ambox˚. gnowm ew hnœecnowm ¯in eˇjeraŒoˇer˚: Erkrord Ørn ¯l m¯k angam mØtikic pttowecin qaˇaqi æowrj˚ ew dar´eal ekan banakate– ˇi: Aydp¯s arecin vec Ør: Isk eظnerord Ør˚ lowsabacin ver kacan ew noyn ´ewov qaˇaqi æowrj˚ pttowecin eظn angam: Eظnerord angam pttowelis qahananer˚ hnœec– rin Œoˇer˚, ew Yesown asac isray¯lacinerin. ¡Hima aˇa– ˇakec¯—q, orovhetew T¯rn ays qaˇaq˚ mer ´eøq˚ matnec: Qaˇaqn ow nra m¯j eˇaÆ am¯n inœ nzovowaÆ piti lini zØ– row¸iwnneri Tirojic: Azatec¯—q miayn poønik fiahabin ew ayn am¯n˚, inœ nra tan˚ kay, orovhetew na ¸aqcrec mer owˇarkaÆ lrtesnerin: Bayc dowq zgowæac¯—q nzovqic. œlini, ¸¯ cankanaq mi ban aønel ayd nzovowaÆic. isray¯lacine– ri banakateˇin nzovqi k’en¸ark¯q ew k˚ korÆan¯q mez: Amboˇj oskin, arÆa¸˚, pˇin´˚ ew erka¸˚ Tiroj srbow¸iw– n˚ piti linen ew Tiroj gan´aran˚ piti mtnen¿: Ew ßo– ˇovowrdn aˇaˇakec, ow qahananer˚ hnœecrin Œoˇer˚: Erb ßoˇovowrd˚ lsec Œoˇi ´ayn˚, bolorn aˇaˇakecin meÆ ew owß– gin aˇaˇakov, parispn ˚nkaw æowrjanaki, ew ßoˇovowrd˚ bar´racaw mtaw qaˇaq‘ am¯n m¯kn ˚n¸analov owˇiˇ ir di– mac˚: Qaˇaq˚ grawecin ew nzovecin ayn: Inœ or kar qa– ˇaqowm‘ tˇamard ¸¯ kin, eritasard ¸¯ Æer, arjaø, oœxar ew ¯æ, bolor˚ sri qaæecin: Erkir˚ lrtesoˇ erkow erita– sardnerin Yesown asac. ¡Mt¯—q ayn poønik knoj town˚ ew, inœp¯s or erdowel ¯q, han¯q aynteˇic nran ow ayn am¯n˚, inœ

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19 20

21

22

6. 23–7. 6 23

24

25

26

27

7

2

3

4

5

6

Yesow

376

or na owni¿: Ew erkow eritasardner˚, oronq lrtesel ¯in qaˇaq˚, mtan ayn knoj town˚, hanecin poønik fiahabin, inœp¯s naew nra hØr˚, mØr˚, eˇbayrnerin, nra amboˇj owne– cowaÆqn ow nra amboˇj azgatohmin ew kangnecrin nranc Isray¯li banakateˇiic dowrs: Qaˇaqn ow nra m¯j eˇaÆ am¯n inœ ayrowec hrov, baci oskowc, arÆa¸ic, pˇn´ic ew erka¸ic, or Tiroj gan´aran˚ mtcrin: Poønik fiahabin, nra hØrenakan town˚ ew nra amboˇj ownecowaÆq˚ Œrkec Yesown: fiahab˚ bnakwowm ¯ Isray¯li m¯j minœew aysØr, o– rovhetew ¸aqcrec ayn lrtesnerin, oronc Yesown ayn Ørn owˇarkel ¯r Eriqov˚ lrteselow: Yesown ayd Ør˚ nzovec E– riqov˚ ew asac. ¡Tiroj aøaj aniÆeal lini ayn mard˚, or k˚ verakangni ew k˚ æini Eriqov qaˇaq˚, ir andranik ordow vray nra himqer˚ k˚ dni i gin ir andranik ordow ew nra parspi darpasner˚ k˚ kangnecni i gin ir krtser ordow: Aydp¯s ¯l arec Azan Be¸¯lacin. ir andranki‘ Abi– roni vray drec nra himqer˚ ew AzatowaÆi‘ krtseri vray kangnecrec nra darpasner˚: T¯r˚ Yesowi het ¯r, ew nra anown˚ taraÆowec amboˇj erkrowm: Bayc isray¯laciner˚ yancanq gorÆecin ew goˇacan nzovowaÆ baneric: Yowdayi ceˇic Aqar˚, or˚ ordin ¯r Qarmii, ew sa‘ ordin Zambrii, isk sa‘ ordin Zarayi, a– øaw nzovowaÆ baneric, ew T¯r˚ sastik barkacaw isray¯– lacineri vray: Yesown Eriqovic mardik owˇarkec Gayi, or Be¸¯li dimacn ¯, ew asac nranc. ¡Lrtesec¯—q Gayin¿: Ayd mardik gnacin, lrtesecin Gayin, et dar´an Yesow– i mØt ow asacin. ¡Ays amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ œgnay, ayl erkow kam ereq hazari œaŒ mardik ¸oˇ gnan ew paæa– ren qaˇaq˚: Mi— tar aynteˇ amboˇj ßoˇovrdin, orovhe– tew nranq qiœ en¿: Ew ßoˇovrdic mØt ereq hazar mard gnacin aynteˇ, bayc Œaxan Gayii mardkanc aøjewic: Gayii mardik nrancic eresownvec mardow kotorecin ew nranc halaÆecin darpasi aøajic, viraworecin zaøi– vayri vray, minœew or jardecin nranc: Ψoˇovrdi sirt˚ doˇac, ew nranq ases jowr dar´an: Yesown patøec ir zgestner˚, eresi vray ˚nkaw getin Tiroj tapanaki a– øaj, ew inqn ow Isray¯li Æerer˚ aydp¯s mnacin minœew ere–

377

Yesow

7. 7–20

koy ew irenc glxi vray hoˇ canecin: Yesown asac. ¡Aˇa– œowm em qez, T¯—r, T¯—r, inœo?w qo Æaøan ays ßoˇovrdin anc– kacrec Yordanan getic, or sranc matnes amorhacine– rin ew korÆanes mez: Erani ¸¯ aynteˇ, Yordanan geti ezerqin mnacaÆ ow bnakowaÆ lin¯inq: ffl!h, T¯—r, hima es i?nœ anem, erb Isray¯ln ir viz˚ Æøel ¯ ir ¸ænamineri a– øaj: Qananacinern ow erkri bolor bnakiœnern ayd lselov‘ k˚ paæaren ew k˚ jnjen mez erkri eresic: Ayn ßamanak i?nœ piti anes qo meÆ anowan hamar¿: Ew T¯r˚ Yesowin asac. ¡Ve—r kac, inœo?w es ˚nkel eresid vray: Ψoˇovowrd˚ meˇq gorÆec, drßec im owxt˚, or owxteci nranc, nranq goˇacan aøan nzovowaÆ baneric, stecin ew drin irenc amanneri m¯j: Isray¯lacinern aylews œen karoˇ kang– nel irenc ¸ænamineri aøaj, ayl ¸ikownq k˚ dar´nen i– renc ¸ænamineri aøaj, orovhetew nzovq dar´an: Aylews ´ez het œem lini, qani ayd nzovowaÆ˚ œ¯q veracni ´er mi– jic: Ve—r kac, srbagorÆi—r ßoˇovrdin. srbagorÆel k˚ tas aøawØtean: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn isray¯lacine– rin. ¡Isray¯lacine—r, nzovq kay ´er m¯j, dowq œ¯q karoˇ kangnel ´er ¸ænamineri aøaj, minœew or nzovq˚ ´er mijic œveracn¯q: AøawØtean hawaqowec¯—q am¯nqd ´er ceˇerov. ayn ceˇ˚, orin coyc k˚ tay T¯r˚, mØtecr¯—q tohmerov, ayn tohm˚, orin coyc k˚ tay T¯r˚, mØtecr¯—q tnerov, ew ayn town˚, orin coyc k˚ tay T¯r˚, mØtecr¯—q ir mardkancov, ew ov or meˇadrowi nzovowaÆ˚ goˇanalow m¯j, ¸oˇ hrov ay– rowi inq˚, ir amboˇj town˚ ew ayn am¯n˚, inœ or na owni, orovhetew na drßel ¯ Tiroj owxt˚ ew anirawow¸iwn ¯ a– rel Isray¯li m¯j¿: Ew Yesown aøawØt˚ kanowx ver kacaw, nerkayacrec ßoˇovrdin ˚st irenc ceˇeri, ew meˇadrowec Yowdayi ceˇ˚: Yowdayi ceˇ˚ nerkayacaw tohmerov, ew me– ˇadrowec Zarayi tohm˚: Zarayi tohm˚ nerkayacaw tne– rov, ew meˇadrowec Zambrii town˚: Nra town˚ nerkaya– caw ir mardkancov, ew meˇadrowec Yowdayi ceˇic Aqar˚, or˚ ordin ¯r Qamrii, ew sa‘ ordin Zambrii, isk sa‘ ordin Zarayi: Yesown Aqarin asac. ¡Ordea—k im, Œa—øq towr aysØr Isray¯li T¯r AstÆown, xostovani—r ew patmi—r in´, inœ or arecir, ew mi— ¸aqcrow in´nic¿: Aqar˚ patasxan

7

8

9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

7. 21–8. 6

21

22

23

24

25

8

2

3

4

5

6

Yesow

378

towec ew asac Yesowin. ¡Ardarew, es meˇq gorÆeci Isray¯– li T¯r AstÆow aøaj ew ays ban˚ areci. awari m¯j tesay mi geˇecik nkarazard verarkow, erkow hariwr sikˇ ar– Æa¸ ew mi ´owlaktor oski, ori Æanrow¸iwn˚ yisown sikˇ ¯r, sastik cankacay ew aøay dranq: Aha dranq ¸aqcowaÆ en hoˇi tak im vranowm, isk arÆa¸˚ ¸aqcowaÆ ¯ dranc tak¿: Yesown patgamaworner owˇarkec, nranq gnacin banakateˇi‘ d¯pi vran˚. dranq pahowaÆ ¯in aynteˇ, nra vranowm, isk arÆa¸˚ dranc tak ¯r: Nranq hane– cin dranq vranic, berin Yesowi ew Isray¯li Æereri mØt ew drin Tiroj aøaj: Yesown, nra het ew bolor isray¯la– ciner˚ vercrin Zarayi ordi Aqarin, nra ordinerin ew dowstrerin, nra arjaø˚, ¯æ˚, nra bolor oœxarner˚, bo– lor vranner˚, nra amboˇj ownecowaÆq˚ ew berecin Aqori ´or˚: Yesown asac. ¡Inœo?w mez korÆanecir, T¯rn aysØr qez k˚ korÆani¿: Ew bolor isray¯laciner˚ nran qarkoÆe– cin qarerov ow nra ownecowaÆq˚ ayrecin hrov, qarkoÆecin nra iwrayinnerin ew dizecin nranc vray meÆ qarakoyt, or kay minœew aysØr: Ew ijaw Tiroj sastik barkow¸iwn˚: Ayd pat˘aøov na ayn teˇ˚ koœec Aqori ´or, ew aydp¯s ¯ koœ– wowm minœew aysØr: T¯r˚ Yesowin asac. ¡Mi— vaxecir ew mi— zarhowrir, qez het vercro—w bolor paterazmoˇ mardkanc ew ver kac gna— d¯pi Gayi: Aha es qo ´eøqn em matnowm Gayii ¸agawo– rin, nra ßoˇovrdin, nra qaˇaq˚ ew nra erkir˚: Gayii ew nra ¸agawori het varowi—r aynp¯s, inœp¯s varowecir Eriqovi ew nra ¸agawori het. koˇopti—r nra awar˚ ew anasownner˚: Qaˇaqi etewi koˇmic daranakalner kar– gi—r¿: Yesown ew amboˇj paterazmoˇ ßoˇovowrd˚ ver ka– can, or gnan Gayii vray: Yesown eresown hazar zØrawor mard ˚ntrec ew nranc owˇarkec giæerov: Na nranc pa– towirec‘ aselov. ¡Tes¯—q, dowq daranamowt piti lin¯q qa– ˇaqi etewi koˇmic: Qaˇaqic æat mi— heøac¯q, ew am¯nqd patra—st eˇ¯q: Es ew in´ het eˇoˇ amboˇj ßoˇovowrd˚ k˚ mØtenanq qaˇaqin, ew erb Gayii bnakiœner˚ mer d¯m dowrs gan, inœp¯s aøajin angam, k˚ Œaxœenq nranc aøajic: Erb elnen mer etewic, k˚ heøacnenq nranc ayd qaˇaqic,

379

Yesow

8. 7–20

ew nranq k’asen‘ ¡ffiaxan mer aøjewic inœp¯s aøajin an– gam¿: Erb Œaxœenq nranc aøjewic, dowq el¯—q daranic, mt¯—q qaˇaq ew harowaÆec¯—q qaˇaqin, ew Isray¯li T¯r As– towaÆ˚ nranc mer ´eøq˚ k˚ yan´ni: Erb aøn¯q qaˇaq˚, ayrec¯—q ayn krakov: K’an¯q aynp¯s, inœp¯s ´ez patowire– ci¿: Yesown nranc owˇarkec, nranq gnacin d¯pi daran˚, mtan ¸aqnowecin Be¸¯li ew Dani mijew, Gayii Æovahaye– ac koˇmic: Ayn giæer Yesown ßoˇovrdi m¯j mnac: AøawØ– t˚ vaˇ ver kenalov‘ Yesown aœqi anckacrec ßoˇovrdin, ew inqn ow Isray¯li Æerer˚ ßoˇovrdi aøajic dowrs elan Gayii d¯m: Amboˇj paterazmoˇ zØrq˚ elaw nranc het: Nranq ekan qaˇaqi dimac arewelean koˇmic, isk qaˇa– qi daranakalner˚ Æovi koˇmowm ¯in, ew banak drin Gayii hiwsisayin koˇmowm: Nranc ow Gayii mijew mi ´or kar: Ew Yesown aønelov hing hazar mard‘ nranc daran mtcrec Be¸awi ew Gayii Æovi mijew, isk ßoˇovrdin ow amboˇj ba– nak˚ teˇaworec qaˇaqi hiwsisayin koˇmowm: Nranc ver– japah zØrq˚ qaˇaqi Æovahayeac koˇmowm ¯r: Yesown ayd giæern anckacrec ´orowm: Erb Gayii ¸agaworn ays te– saw, aøawØtean ætap ver kacaw ew elaw nranc d¯m: Qa– ˇaqi mardik, inq˚ ew amboˇj ßoˇovowrdn ayn ßamanak pa– terazmi gnacin Arabi dimac gtnowoˇ ´or˚ Isray¯li d¯m: Bayc Gayi ¸agawor˚ œgit¯r, or ir hamar qaˇaqi etewi koˇmowm daran en patrastel: Erb Yesown tesaw, krkin et dar´aw, ew bolor isray¯laciner˚ nranc aøajic Œaxan anapati ˘anaparhov: Gayii ¸agawor˚ erkri amboˇj ßoˇovrdin ætapecrec, or hetapnden nranc. ew nranq, hetapndelov, gnacin isray¯lacineri etewic ow heøacan qaˇaqic: Gayiowm ow Be¸¯lowm mard œmnac, or isray¯la– cinerin hetapndelow gnacaÆ œlin¯r. qaˇaq˚ ¸oˇecin bac ew yar´akowecin isray¯lacineri vray: T¯r˚ Yesowin a– sac. ¡Mekni—r ´eøqid nizak˚ d¯pi qaˇaq˚, orovhetew qo ´eøqn em matnel ayn, ew daranakalner˚ ¸oˇ ætap dowrs gan irenc teˇic¿: Yesown meknec ir ´eøqowm eˇaÆ nizak˚ d¯pi qaˇaq˚: Daranakalner˚ ver kacan irenc teˇic, ew h¯nc or na ´eøq˚ meknec, elan, mtan qaˇaq˚, grawe– cin ayn ew qaˇaqn anmijap¯s ayrecin hrov: Gayii bna–

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

8. 21–33

21

22

23 24

25 26

27

28 29

30 31

32

33

Yesow

380

kiœner˚ et nayelov‘ tesan, or qaˇaqi Æowx˚ minœew er– kinq ¯ elnowm: Nranq œ¯in karoˇ Œaxœel ays kam ayn koˇm, isk ßoˇovowrd˚, or ¸aqnowaÆ ¯r anapatowm, yar´akowec hetapndoˇneri vray: Erb Yesown ew amboˇj ßoˇovowrd˚ tesan, or daranakalner˚ grawecin qaˇaq˚, ew qaˇaqi Æowx˚ minœew erkinq ¯ hasnowm, noric krnki vray et dar– ´an ew harowaÆecin Gayii mardkanc: Miwsner˚ qaˇaqic dowrs ekan nranc ˚ndaøaj, ew Gayii mardik mnacin ba– naki m¯jteˇ˚: Isray¯lacineri mi mas˚ ayn koˇmic, miws– ner˚ ays koˇmic, aynqan harowaÆecin Gayii zinowornerin, minœew or nrancic azatowoˇ ew Œaxœoˇ œmnac: Isk Ga– yii ¸agaworin ´erbakalecin ew berecin Yesowi mØt: Erb isray¯laciner˚ dadarecin bolor gayicinerin kotorelowc, omanc daæterowm, omanc leønerowm‘ zaøivayri vray, minœew aynteˇ, owr halaÆel ¯in nranc, ew am¯nq˚ srakotor eˇan ispaø, Yesown ærjowec d¯pi Gayi ew sri qaæec nra bolor bnakiœnerin: Ayd Ørn ˚nkaÆner˚, tˇamard ew kin, tas– nerkow hazar ¯in‘ Gayii bolor bnakiœner˚: Yesown nizak meknaÆ ´eøq˚ et œqaæec, minœew or bnajnjec Gayii bolor bnakiœnerin, baci anasownneric ew qaˇaqi awaric, or koˇoptecin isray¯laciner˚‘ Yesowin towaÆ Tiroj hrama– ni hama´ayn: Yesown qaˇaq˚ krakov ayrec ew ayn dar´– rec hoˇablowr, or yawitean anæ¯n mnac minœew aysØr: Isk Gayii ¸agaworin kaxec erk˘iwˇ Æaøic, ew na mnac Æa– øic kaxowaÆ minœew erekoy: Ew arew˚ mayr mtnelow ßamanak Yesown hramayec, nran ijecrin Æaøic, gcecin mi Œosi m¯j, qaˇaqi darpasi mØt ew nra vray qareri koyt dizecin, or kay minœew aysØr: Ayn ßamanak Yesown Isray¯li T¯r AstÆow hamar zohaseˇan æinec Gebaˇ leran vray, inœ– p¯s patowirel ¯r Tiroj Æaøay Movs¯s˚ isray¯lacinerin, or growaÆ ¯ Movs¯si Ør¯nqi grqowm, - zohaseˇan amboˇ– jakan qareric, oronc erka¸ œ¯r dipel, ew aynteˇ Tiroj hamar oˇjak¯z ew Œrkow¸ean zoh matowcec: Isray¯laci– neri aøaj ayd qareri vray Yesown grec Movs¯si Erkrord Ør¯nq˚: Bolor isray¯laciner˚, nranc Æerer˚, datawor– ner˚ ew Ør¯nsg¯tner˚ gnowm ¯in tapanaki dimacic‘ ays ow ayn koˇmic, ¸¯— Øtarakan˚ ew ¸¯— bnik˚: Ξewtaci qa–

381

Yesow

8. 34–9. 11

hananer˚ vercrin Tiroj owxti tapanak˚: Owˇekcoˇneri k¯s˚ Garizin leran mØt ¯r, k¯s˚‘ Gebaˇ leran mØt, inœp¯s aøaj patowirel ¯r Tiroj Æaøay Movs¯s˚, or ßoˇovrdin Ørhnen: Apa Yesown kardac ays Ør¯nqi bolor xØsqer˚, Ørhnow¸iwnnern ow an¯Æqner˚, inœp¯s or growaÆ ¯ Movs¯si Ør¯nqi grqowm: Ayn boloric, or Movs¯s˚ patowirel ¯r Ye– sowin, œkar mi xØsq, or Yesown œkardar Isray¯li amboˇj ßoˇovrdi‘ tˇamardkanc, kananc, manowkneri ew Isray¯li m¯j eˇaÆ Øtarakanneri aøaj:

34

35

Erb Yordanan geti ayn koˇmi amorhacineri bolor ¸a– 9 gaworner˚‘ leønayinner˚, daætayinner˚, e—w nranq, or meÆ Æovi amboˇj ezerqin ¯in, e—w nranq, or Leønalibanani mØt ¯in, naew qetaciner˚, amorhaciner˚, gergesaciner˚, qananaciner˚, Œerezaciner˚, xewaciner˚, yebowsacine– r˚ lsecin, am¯nq˚ miasin ekan paterazm mˇelow Yesowi 2 ew isray¯lacineri d¯m: Bayc Gabawoni bnakiœner˚ lselov, 3 ¸¯ inœ ¯ arel Yesown Eriqovin ew Gayiin, irenq ¯l xora– 4 mankow¸iwn arecin. ekan paæarov ew patrastow¸eamb, irenc owseri vray hnacaÆ qowr´er, maæowaÆ, pataøotown ew karkataÆ ginow tiker draÆ: Nranc kØæikneri ka– 5 rer˚ qandowaÆ ¯in, nranc otqeri hoˇa¸aŒner˚ hnacaÆ ew karkataÆ ¯in, nranc vrayi zgestner˚ hnacaÆ ¯in, ew nranc haci paæar˚ œoracaÆ ew borbosnaÆ ¯r: Nranq e– 6 kan Yesowi mØt, isray¯lacineri banakateˇin, Gaˇgaˇa ew Yesowin ow bolor isray¯lacinerin asacin. ¡Heøow erkric enq ekel, ard, mez het daæi—nq knqec¯q¿: Isk isray¯laci– 7 nern asacin qoøacinerin. ¡Gowc¯ mez mØtik ¯q bnakwowm, ´ez het inœp¯?s daæinq knqenq¿: Nranq asacin Yesow– 8 in. ¡Menq qo Æaøanern enq¿: Yesown nranc asac. ¡O?v ¯q ew orteˇi?c ¯q ekel¿: Nranq asacin. ¡Ωat heøow erkric 9 en ekel qo Æaøaner˚ yanown qo T¯r AstÆow, orovhetew lse– cinq nra anown˚ ew ayn, inœ na arel ¯ Egiptosowm, ew ayn, 10 inœ na arel ¯ Yordanan geti ayn koˇmi amorhacineri erkow ¸agawornerin‘ Eseboni Sehon ¸agaworin ew Basa– ni fflg ¸agaworin, or bnakwowm ¯r Astaro¸owm ew Edrayi– nowm: Mer Æerer˚ ew mer erkri bolor bnakiœner˚ xØsecin 11 mez het ew asacin. ¡Λez hamar ˘anaparhi paæar a–

9. 12–27

12

13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25 26

27

Yesow

382

ø¯—q, gnac¯—q nranc ˚ndaøaj ew asac¯—q nranc. ——Menq ´er Æaøanern enq, ard, mez het daæinq knqec¯q——¿: Ayn Ør˚, or menq elanq mer tneric ew ekanq ´ez mØt, mer ays ha– ci paæar˚ deø taq ¯r, isk hima œoracel ew borbosnel ¯, ays tiker˚, or lcrinq giniov, nor ¯in, bayc patøowecin, mer æorer˚ ew kØæikner˚ maæowecin æat erkar ˘anapar– hic¿: Isray¯li iæxannern aøan nranc paæar˚, bayc Ti– roj˚ œharcrin: Yesown nranc het xaˇaˇow¸iwn hasta– tec ew owxtec, or oˇj k˚ pahi nranc. ßoˇovrdi iæxannern ¯l erdowecin nranc: Nranc het daæinq knqelowc ereq Ør yetoy lsecin, or nranq draciner en ew irenc mØt en bnak– wowm: Isray¯laciner˚ ˘anaparh ˚nkan ew errord Ør˚ ha– san nranc qaˇaqner˚: Nranc qaˇaqnern ¯in‘ Gabawon˚, KeŒiron˚, Bero¸˚ ew Yarimi qaˇaqner˚: Isray¯lacine– r˚ œpaterazmecin nranc d¯m, orovhetew ßoˇovrdi bolor iæxanner˚ Isray¯li T¯r AstowÆov erdowel ¯in nranc. ew amboˇj ßoˇovowrd˚ trtnjac iæxanneri d¯m: Iæxannern asacin ßoˇovrdin. ¡Menq Isray¯li T¯r AstowÆov erdowel enq ew œenq karoˇ xabel nranc: Hima aysp¯s anenq. oˇj ¸oˇnenq nranc, pahpanenq, or mez vray barkow¸iwn œgay ayn erdman hamar, or towecinq nranc¿: Iæxannern a– sacin nranc. ¡Φoˇ apren ew amboˇj ßoˇovrdi hamar li– nen Œaytahatner ew jrkirner¿: Ew nranq eˇan Œayta– hatner ow jrkirner, inœp¯s or iæxannern asacin nranc: Yesown nranc bolorin kanœec, xØsec nranc het ew asac. ¡Inœo?w xabeciq in´ ew asaciq‘ ¡Λeznic æat heøow enq¿, minœdeø dowq mer gawaøi bnakiœner ¯q: Hima dowq aniÆow– aÆ ¯q, ew in´ ow im AstÆow hamar miæt piti mnaq Œay– tahat ew jrkir Æaøay¿: Nranq patasxan towin ew a– sacin Yesowin. ¡Mez lowr hasaw ew yaytni eˇaw, or qo T¯r AstowaÆ˚ ir Æaøay Movs¯sin hramayel ¯, or ays erkir˚ ´ez tay ew mez ow ays erkri bolor bnakiœnerin ´er aøaj bnajinj ani, owsti menq xist vaxecanq ´eznic ew ayd bann arecinq: Hima ´er ´eøqi tak enq, varowec¯—q ayn– p¯s, inœp¯s ha˘eli ¯ ´ez ew inœp¯s kamenowm ¯q¿: Ew nranc het varowecin aysp¯s. ayn Ør˚ Yesown nranc azatec is– ray¯lacineri ´eøqic, ew œkotorecin nranc: Ayn Ør˚ nranc

383

Yesow

10. 1–11

Œaytahatner ow jrkirner kargec amboˇj ßoˇovrdi ew Ti– roj zohaseˇani hamar, ew minœew aysØr nranq Æaøayowm en aydp¯s ayn teˇowm, or T¯r˚ k’˚ntri: Erb Erowsaˇ¯mi ¸agawor Adonibezek˚ lsec, or Yesown 10 grawel ¯ Gayin ow korÆanel ayn, ew inœp¯s Eriqovi ow nra ¸agawori het ¯r varowel, aydp¯s ¯l varowel ¯ Gayii ow nra ¸agawori het, ew ¸¯ Gabawoni bnakiœnern an´na– towr en eˇel Yesowin ow isray¯lacinerin ew nranc m¯j mna– cel, xist zarhowrecin inqn ow ir ßoˇovowrd˚, orovhetew 2 git¯in, or Gabawon˚ meÆ qaˇaq ¯, inœp¯s orew¯ ¸aga– woranist mayraqaˇaq: Da Gayiic meÆ ¯r, ew nra bolor mardik zØrawor ¯in: Erowsaˇ¯mi ¸agawor Adonibezek˚ 3 mard owˇarkec Qebroni ¸agawor Elami, Yerimow¸i ¸aga– wor Qerami, Laqisi ¸agawor YeŒi¯i ew ffldoˇomi ¸agawor Dabiri mØt ow asac. ¡Bar´rac¯q ek¯—q in´ mØt ew Øgne– 4 c¯—q in´, or paterazmenq Gabawoni d¯m, orovhetew an´– natowr en eˇel Yesowin ew isray¯lacinerin: Ew yebowsa– 5 cineri hing ¸agaworner˚‘ Erowsaˇ¯mi ¸agawor˚, Qebroni ¸agawor˚, Yerimow¸i ¸agawor˚, Laqisi ¸agawor˚ ew ffl– doˇomi ¸agaworn irenc amboˇj ßoˇovrdov hawaqowecin e– kan, banak drin Gabawoni æowrj˚ ew paæarecin ayn: Ga– 6 bawoni bnakiœner˚ mard owˇarkecin Yesowi mØt Isray¯li banakateˇi, Gaˇgaˇa ew asacin. ¡Mi— lqir qo Æaøane– rin, æowt mez mØt e—k, mez azati—r ew mez Øgni—r, orovhetew amorhacineri bolor ¸agaworner˚, or bnakwowm en leøna– koˇmowm, kowtakowel en mer d¯m¿: Yesown ir amboˇj pate– 7 razmoˇ zØrqi ow bolor nranc het, ovqer zØrawor ¯in, elaw Gaˇgaˇayic: T¯r˚ Yesowin asac. ¡ffvaxenas nrancic, 8 orovhetew nranc qo ´eøqn em matnelow, ew nrancic oœ m¯k˚ œi dimanay ´er aøaj¿: Amboˇj giæer˚ Gaˇgaˇayic galov‘ 9 Yesown yankarÆaki yar´akowec nranc vray: T¯r˚ isra– 10 y¯lacineri ah˚ gcec nranc m¯j ew Gabawonowm meÆ jard towec nranc. nranc halaÆecin Be¸oroni zaøivayri ˘a– naparhin ew kotorecin nranc minœew Azeka ew Makeda: Erb nranq Be¸oroni zaøivayrov Œaxœowm ¯in isray¯la– 11 cineri aøajic, T¯r˚ nranc vray erknqic karkti qarer ¸aŒec minœew Azeka: Karkti qareric meøaÆnern aweli

10. 12–25

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

Yesow

384

æat ¯in, qan nranq, oronc isray¯laciner˚ paterazmowm srov kotorecin: Ayn Ør˚, erb T¯r AstowaÆ˚ amorhaci– nerin matnec isray¯lacineri ´eøq˚, erb nranc kotorec Gabawonowm, ew nranq jaxjaxowecin Isray¯li aøaj, Ye– sown xØsec Tiroj het ew asac. ¡Φoˇ aregak˚ kangni Gabawoni dimac, isk lowsin˚‘ Eloni ´ori dimac¿: Ew a– regakn ow lowsin˚ kangnecin irenc teˇowm, minœew or As– towaÆ nranc ¸ænamineric vr¯ßn aøaw: ff¯? or ays growaÆ ¯ ¡Owˇiˇi¿ grqowm: Ew aregak˚ kangnec erknqi m¯jteˇowm ew œæarßowec d¯pi arewmowtq m¯k amboˇj Ør: Ayspisi Ør œ¯r eˇel o—œ aøaj, o—œ yetoy, or AstowaÆ ls¯r mardow ´ayn˚, orovhetew T¯rn Isray¯li het miasin paterazmec: A– pa Yesown ew nra het bolor isray¯laciner˚ et dar´an banakateˇi‘ Gaˇgaˇa: Ayn hing ¸agaworner˚ Œaxan Makeda ew ¸aqnowecin qarayri m¯j: Imac towin Yesow– in ew asacin. ¡Hing ¸agaworner˚ gtnowecin Makedayowm, qarayri m¯j ¸aqnowaÆ¿: Yesown asac. ¡Qarayri mowtqin meÆameÆ qarer glorec¯—q ew nranc vray mardik kargec¯—q, or hsken nranc: Bayc dowq mi— dadar¯q ´er ¸ænamine– rin hetapndelowc, has¯—q nranc verjnapahnerin ew mi— ¸oyl tow¯q, or mtnen irenc qaˇaqner˚, orovhetew T¯r As– towaÆ˚ nranc matnec mer ´eøq˚¿: Erb Yesown ew bolor isray¯laciner˚ dadarecin meÆ kotoraÆov nranc ispaø bnajnjelowc, ew nrancic azatowaÆner˚ mtan amracowaÆ qaˇaqner˚, amboˇj ßoˇovowrd˚ oˇj aøoˇj veradar´aw banakateˇi‘ Yesowi mØt, Makeda: Ew oœ oq œyandgnec xØ– sel isray¯lacineri d¯m: Ew Yesown asac. ¡Bac¯—q qaray– r˚ ew aynteˇic han¯—q, ber¯—q in´ mØt ayn hing ¸agawor– nerin¿: Aydp¯s ¯l arecin. hing ¸agawornerin‘ Erowsa– ˇ¯mi ¸agaworin, Qebroni ¸agaworin, Yerimow¸i ¸agawo– rin, Laqisi ¸agaworin ew ffldoˇomi ¸agaworin qarayric hanecin ow taran nra mØt: Erb nranc taran Yesowi mØt, Yesown kanœec bolor isray¯lacinerin, ir het gna– caÆ aøajamartiknerin ew asac nranc. ¡MØtec¯—q ew ´er otqer˚ dr¯—q nranc paranocneri vray¿: Nranq mØtecan ew irenc otqer˚ drecin nranc paranocneri vray: Ye– sown asac nranc. ¡Mi— vaxec¯q nrancic ew mi— zarhowr¯q,

385

Yesow

10. 26–39

ariac¯—q ew zØrac¯—q, orovhetew T¯rn aysp¯s piti ani ´er bolor ¸ænaminerin, oronc het dowq piti martnœ¯q¿: A– pa Yesown nranc spanec ew nranc hingin ¯l kaxec Æa– øeric, ew nranq kaxowaÆ mnacin Æaøeric minœew erekoy: Arewamowtin Yesown hramayec, ew nranc ijecrin Æaøeric, gcecin ayn qarayri m¯j, orteˇ ¸aqnowel ¯in. ew qarayri mowtqin glorecin meÆameÆ qarer, oronq kan minœew aysØr: Ayd Ør˚ grawecin naew Makedan, sri qaæecin ayn ow nra ¸agaworin, bnajnjecin ayn ew nra m¯j eˇaÆ bolor mard– kanc, oœ mi azatowaÆ kam Œaxstakan œmnac nrancic: Yesown Makedayi ¸agawori het ¯l varowec aynp¯s, inœp¯s varowel ¯r Eriqovi ¸agawori het: Yesown, nra het naew bolor isray¯laciner˚, Makedayic gnacin Lebna ew paæa– recin Lebnan: T¯r˚ matnec ayn isray¯lacineri ´eøq˚, ew Yesown nowa˘ec ayn ow nra ¸agaworin, sri qaæec ayn ow nra m¯j eˇaÆ bolor mardkanc, nra m¯j oœ mi azatowaÆ ew Œaxstakan œmnac: Nra ¸agawori het varowec aynp¯s, inœp¯s varowel ¯r Eriqovi ¸agawori het: Yesown bolor isray¯lacineri het Lebnayic gnac Laqis, banakateˇi drec nra æowrj˚ ew paæarec ayn: T¯r˚ Laqisn Isray¯– li ´eøq˚ matnec, ew erkrord Ør˚ Yesown grawec ayn, sri qaæec ew bnajnjec ayn, inœp¯s or Lebnayi het ¯r varowel: Ayn ßamanak Gazeri Elam ¸agawor˚ elaw Øgnelow Laqisin, bayc Yesown sri qaæec nran ow nra zØrqerin aynp¯s, or nrancic oœ mi azatowaÆ ew Œaxstakan œmnac: Yesown bolor isray¯lacineri het Laqisic meknec ffldoˇom, bana– kateˇi drec nra æowrj˚ ew paæarec ayn: T¯r˚ matnec ffldoˇomn Isray¯li ´eøq˚, ew Yesown ayn Ør˚ grawec ow sri qaæec ayn: Nra m¯j eˇaÆ bolor mardkanc ayn Ør˚ kotore– cin, inœp¯s or varowel ¯in Laqisi het: Yesown bolor isra– y¯lacineri het ffldoˇomic gnac Qebron ow banak drec nra æowrj˚: Grawecin ow srakotor arecin ayn, nra ¸agawo– rin ew nra m¯j eˇaÆ bolor mardkanc. nra m¯j aproˇ oœ m¯k˚ œazatowec: Nra het varowecin aynp¯s, inœp¯s varowel ¯in ffldoˇomi het. bolor bnakiœnerin spanecin ow nra m¯j e– ˇaÆ am¯n inœ oœnœacrin: Apa Yesown ew amboˇj Isray¯l˚ ærjowecin d¯pi Dabir ew ærjapatelov‘ grawecin ayn, ge–

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38 39

10. 40–11. 8

40

41

42

43

11 2

3

4

5

6

7

8

Yesow

386

r arecin nra ¸agaworin ew nra amboˇj zØrq˚, srakotor arecin amboˇj qaˇaq˚, bnajnjecin ayn ew nra m¯j eˇaÆ bolor mardkanc. oœ m¯kin oˇj œ¸oˇecin: Inœp¯s varowel ¯in Qebroni het ew inœp¯s varowel ¯in Lebnayi ow nra ¸aga– wori het, aydp¯s ¯l varowecin Dabiri ew nra ¸agawori het: Yesown harowaÆec amboˇj leønayin erkrin, Nagebin ew daætayin erkrnerin, Asedo¸in ew nra bolor ¸agaworne– rin: Nrancic oœ m¯kin oˇj œ¸oˇec, bolor bnakiœnerin spa– nec, inœp¯s Isray¯li T¯r AstowaÆn ¯r patowirel: Yesown kotorec nranc Kad¯sbaøneayic minœew Gaza, Gosomi am– boˇj erkir˚ minœew Gabawon: Nranc bolor ¸agawornerin ew nranc erkir˚ Yesown nowa˘ec miaßamanak, qani or Is– ray¯li T¯r AstowaÆ˚ køwowm ¯r isray¯lacineri het miasin: Ew Yesown bolor isray¯lacineri het et dar´aw banaka– teˇi‘ Gaˇgaˇa: Erb Asori Yabin ¸agaworn ays baner˚ lsec, mard owˇarkec Maøoni ¸agawor Yobabi, Semeroni ¸agawori, AqiŒayi ¸agawori ew ayn ¸agaworneri mØt, oronq meÆ Sidoni leønerowm ew Qenere¸i dimac fiaba¸owm ¯in‘ daæ– terowm ew Nabe¸dorowm, arewelean koˇmic Æovezreay qa– nanacineri, Æovezreay amorhacineri, qetacineri, Œe– rezacineri, leønabnak yebowsacineri ew Ahermoni tak MaseŒayowm aproˇ xewacineri mØt: Nranq irenc ¸aga– worneri ow ÆovaŒi awazi œaŒ bazmaqanak zØrqeri het ˘amŒay elan: Nranq œaŒazanc æat ´ier ow kaøqer ow– n¯in: Hawaqowecin ays bolor ¸agaworner˚, ekan miasin ew m¯kteˇ banak drin Maøoni jri mØt, or paterazmen Isray¯li d¯m: T¯r˚ Yesowin asac. ¡Mi— vaxecir nrancic, qani or vaˇ˚ ays ßamin es nranc bolorin Œaxowsti pi– ti matnem isray¯lacineri aøaj. nranc ´ierin jˇaktor k’anes, nranc kaøqer˚ hrov k’ayres¿: Yesown ow nra het amboˇj paterazmoˇ zØrq˚ Maøoni jri mØt yankarÆaki nranc d¯m gnacin ew leønakoˇmowm ˚nkan nranc vray: T¯r˚ nranc Isray¯li ´eøq˚ matnec, ew kotorelov nranc‘ hala– Æecin minœew meÆ Sidon, minœew MasreŒo¸mayim ew minœew MaseŒayi daætn arewelqowm: Kotorecin nranc, minœew or nrancic oœ mi azatowaÆ mard œmnac: Yesown nranc het

387

Yesow

11. 9–22

aynp¯s varowec, inœp¯s or T¯r˚ patowirel ¯r nran. nranc ´ier˚ jˇakotor arec ew nranc kaøqer˚ hrov ayrec: Ayn ßamanak Yesown et dar´aw ew grawec Asor˚ ew nra ¸aga– worin, spanec nran, orovhetew Asorn aøaj ayn bolor ¸a– gaworow¸iwnneri glowxn ¯r: Nra m¯j eˇaÆ bolor mardkanc srakotor arecin, bnajnjecin bolorin, nra m¯j oœ mi ænœa– wor ¯ak œmnac: Asorn ¯l krakov ayrecin: Ayd ¸agaworow– ¸iwnneri bolor qaˇaqnern ow nranc ¸agawornerin gerec Yesown, nranc sri qaæec ew bnajinj arec, inœp¯s or irenc hramayel ¯r Tiroj Æaøay Movs¯s˚: Bayc hoˇablowrneri vray eˇaÆ bolor qaˇaqner˚ œayrecin isray¯laciner˚, ayl miayn Asor˚, or Yeso—wn ayrec: Nra amboˇj awarn ow ana– sownner˚ isray¯laciner˚ koˇoptecin, bolor mardkanc sri qaæecin, minœew or bnajnjecin nranc ew oœ mi ænœawor ¯ak œ¸oˇecin: Inœp¯s T¯r˚ hramayel ¯r ir Æaøay Movs¯sin, ew inœp¯s Movs¯s˚ patowirel ¯r Yesowin, aydp¯s arec Yesown ew oœ mi ban zanc œarec ayn amenic, inœ nran patowirel ¯r Movs¯s˚: Yesown nowa˘ec ayn amboˇj erkir˚, leønakoˇm˚ ew amboˇj Nageb erkir˚, amboˇj Gosom erkir˚, daætayin ew arewmtean koˇm˚, Isray¯li leøn ow nra hovit˚, or le– ran mØt ¯, Aqel saric minœew Sowri elq˚, minœew Baalgad ew Libanani daætavayrer˚‘ Ahermoni storotowm, nranc bolor ¸agawornerin na bønec ew kotorec: Ayd bolor ¸a– gaworneri d¯m Yesown æat Ører paterazm mˇec, ew œkar mi qaˇaq, or T¯r˚ isray¯lacineri ´eøq˚ matnaÆ œlin¯r, baci Gabawonowm bnakowoˇ xewacineric. Yesown bolorin nowa˘ec paterazmov: Ardarew, T¯rn ¯r, or karÆracrec nranc srter˚, ew nranq paterazmov dimaworecin Isra– y¯lin, orp¯szi œmeønen, T¯r˚ œoˇormi nranc, ayl bnajnjowen, inœp¯s or T¯rn asel ¯r Movs¯sin: Ayn ßamanak Yesown ekaw ew Qebroni ow Dabiri leønakoˇmowm, Anobi ew Isra– y¯li bolor leønerowm ew Yowdayi erkri bolor leønerowm ko– torec enakimnerin, oœnœacrec nranc irenc qaˇaqnerov hander´: Ayo—, Yesown kotorec nranc, ew isray¯lacineri erkrowm enakimneric oœ oq œmnac. mnacin miayn Gazayowm, Ge¸owm ew Asedo¸owm: Yesown nowa˘ec amboˇj erkir˚, inœ– p¯s or T¯r˚ patowirel ¯r Movs¯sin, ew orp¯s ßaøangow¸iwn

9

10

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

21

22

12. 1–21

Yesow

388

towec Isray¯lin baßinnerov ˚st nranc ceˇeri: Ew erkir˚ dadarec paterazmelowc: 12

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12, 13 14 15, 16 17 18, 19, 20 21

Sranq en ayn ¸agaworner˚, oronc kotorecin Movs¯sn ow isray¯laciner˚ ew oronc erkir˚ ßaøangecin Yordanan getic ayn koˇm‘ d¯pi arewmowtq, Aønoni ´oric minœew A– hermon leø˚ ew amboˇj Araban‘ arewelean koˇmic. amor– hacineri ¸agawor Sehon˚, or˚ bnakwowm ¯r Esebonowm ew tirowm ¯r Aroyeric minœew Aønoni ´or˚‘ ´oraberan˚, Ga– ˇaadi k¯sin, minœew Yaboki heˇeˇat˚, or amonacineri sahmannerowm ¯, ew Arabayin‘ minœew Qenere¸i Æov˚ arew– elean koˇmic, minœew Arabayi Æov˚, aysinqn‘ Aˇi Æov˚, arewelqic‘ Asemo¸i ˘anaparhov d¯pi Φeman, ew harawic‘ ayn teˇerin, or Asedo¸ ffiasgayi storotowm en: Basani fflg ¸agawor˚, or˚ hskaneri ceˇic ¯r mnacel ew or˚ bnak– wowm ¯r Astaro¸owm ew Edrayinowm, tirowm ¯r Ahermon le– ran˚, Selqayin ew amboˇj Basanin minœew Gesowri sah– manner˚, Maqa¸iin ew Gaˇaadi k¯sin minœew Eseboni Se– hon ¸agawori sahmanner˚: Tiroj Æaøay Movs¯s˚ ew isra– y¯laciner˚ jardecin sranc, ew Tiroj Æaøay Movs¯s˚ orp¯s ßaøangow¸iwn ayn towec fiowb¯ni ew Gadi ceˇerin ew Ma– nas¯i k¯s ceˇin: Sranq en amorhacineri ¸agaworner˚, oronc kotorecin Yesown ew isray¯laciner˚ Yordanan geti ayn koˇmowm‘ Gaˇaadi Æovezrin, Libanani daætowm min– œew Alok leø˚, or bar´ranowm ¯ d¯pi S¯ir, (Yesown Isray¯li ceˇerin irenc baßinneri hamemat orp¯s ßaøangow¸iwn towec dranq‘ leran vray, daætowm, Arabayowm, Asedo¸owm, anapatowm, Nagebowm bnakowoˇ qetacineri, amorhaci– neri, qananacineri, Œerezacineri, xewacineri, gerge– sacineri, yebowsacineri erkrner˚). Eriqovi ¸agawor˚, Be¸¯li mØt gtnowoˇ Gayii ¸agawor˚, Erowsaˇ¯mi ¸a– gawor˚, Qebroni ¸agawor˚, Yerimow¸i ¸agawor˚, Laqisi ¸agawor˚, Egloni ¸agawor˚, Gazeri ¸agawor˚, Dabi– ri ¸agawor˚, Gesemi ¸agawor˚, Herm¯i ¸agawor˚, Aberi ¸agawor˚, Lobnayi ¸agawor˚, ffldoˇomi ¸agawor˚, Ma– kedayi ¸agawor˚, ΦaŒowayi ¸agawor˚, fflŒeri ¸agawo– r˚, NaŒ¯ki ¸agawor˚, Asori ¸agawor˚, Samroni ¸a– gawor˚, Maøoni ¸agawor˚, AsqaŒi ¸agawor˚, Φanaqi

389

Yesow

12. 22–13. 13

¸agawor˚, Makeddovi ¸agawor˚, Ked¯si ¸agawor˚, Yek– nomi Qermel ¸agawor˚, Dori NaŒedor ¸agawor˚, Gelimi Gelgel ¸agawor˚ ew Φersayi ¸agawor˚: Ays bolor ¸aga– worneri ¸iw˚ qsaninn ¯:

22 23 24

Yesown Æeracel ¯r ew tariqn aøel: T¯r˚ asac Yesow– 13 in. ¡Dow Æeracel es ew Ørerd anc es kacrel, bayc æat erkrner en mnacel ßaøangelow: MnacaÆ erkrner˚ sranq 2 en. Œˇætacineri bolor sahmanner˚, Gesowr˚ ew Qanan˚. Egiptosi dimaci anæ¯n vayric minœew Akkaroni sahman– 3 ner˚ aj koˇmowm. qananacinerin en patkanowm Œˇæta– cineri hing ¸agaworow¸iwnner˚‘ gazacinerin˚, azota– cinerin˚, askaˇonacinerin˚, ge¸acinerin˚, akkarona– cinerin˚ ew xewacinerin˚. Φemanic‘ qananacineri am– 4 boˇj erkir˚, Gazan, Sidon˚, minœew YaŒeka, minœew amor– hacineri sahmanner˚, ew Œˇætacineric‘ amboˇj Ara– 5 ba erkir˚ ew amboˇj Libanan˚ arewelqic, Ahermon leran storoti Gaˇgaˇayic minœew Ema¸i mowtq˚: Bolor leø– 6 nabnaknerin, Libananic minœew MasereŒo¸mayim, ew bo– lor sidonacinerin es k˚ kotorem isray¯lacineri aøaj: Bayc dow dranq baßani—r isray¯lacinerin orp¯s ßaøan– gow¸iwn, inœp¯s or qez patowireci¿: Hima ays erkir˚ 7 orp¯s ßaøangow¸iwn baßani—r in˚ ceˇerin ew Manas¯i k¯s ceˇin. Yordanan getic minœew MeÆ Æov˚ d¯pi arewmowtq k˚ tas nranc, ew MeÆ Æov˚ sahman k˚ daønay: Isk erkow 8 ceˇer˚‘ fiowb¯ni ew Gadi ceˇer˚, Manas¯i k¯s ceˇi het stacan irenc ßaøangow¸iwn˚, or towel ¯r Movs¯s˚ Yor– danan geti ayn koˇmowm, arewelqowm. Tiroj Æaøay Movs¯s˚ nranc m¯j baßanec Aønon heˇeˇati ezerqin gtnowoˇ A– 9 royeric ew ´ori m¯j gtnowoˇ qaˇaqic minœew Debon, naew amboˇj Misor˚, Medaban, Esebonowm ¸agaworoˇ amor– 10 hacineri arqay Sehoni bolor qaˇaqner˚, minœew amona– cineri sahmanner˚, Gaˇaad˚ ew Gesowri ow Maqa¸ii 11 sahmanner˚, amboˇj Ahermon leø˚, amboˇj Basanastan˚, minœew Selqa, Basani m¯j amboˇj ¸agaworow¸iwnn fflgi, 12 or ¸agaworowm ¯r Astaro¸owm ew Edrayinowm: Hskaneri mnacordneric miayn sa ¯r mnacel, ew Movs¯s˚ harowa– Æec ow spanec nran: Bayc isray¯laciner˚ œbnajnjecin 13

13. 14–30

14

15

16

17

18, 19 20 21

22 23

24 25

26

27

28

29

30

Yesow

390

gesowracinerin, maqa¸acinerin ew qananacinerin. ew gesowracinern ow maqa¸aciner˚ bnakwowm en Isray¯li m¯j minœew aysØr: Bayc Ξewii ceˇin baßin ew ßaøangow¸iwn œtrowec, orovhetew Isray¯li T¯r AstowaÆn ¯ nranc ßaøan– gow¸iwn˚, inœp¯s nranc asel ¯r T¯r˚: Sranq ayn baßinnern en, or Movs¯s˚ baßanec isray¯lacinerin fiabo¸ Mova– bowm, Yordanan geti ayn koˇmowm, Eriqovi dimac: Mov– s¯s˚ fiowb¯ni ceˇin ßaøangow¸iwn towec ˚st nra tohmeri, ew nranc sahmanner˚ eˇan Aønon ´ori dimac˚ gtnowoˇ Aroyer˚, Aønon ´orowm gtnowoˇ qaˇaq˚, amboˇj Misor˚ ew Medaban minœew Esebon˚. nranc bolor qaˇaqner˚, or Misorowm en, Debon˚, Bamo¸bahaˇ˚, Baelmo¸i tow– n˚, Yasan, Kedmo¸˚, MeŒaya¸˚, Karia¸em˚, Sebaman, Sare¸˚ ew Sior˚ Enak leran vray, Be¸Œagor˚, Asedo¸– Œasgan, Be¸simo¸˚ ew Misori bolor qaˇaqner˚, amboˇj ¸agaworow¸iwnn amorhacineri Sehon ¸agawori, or ¸a– gaworowm ¯r Esebonowm: Sran, inœp¯s naew Madiami iæ– xannerin‘ Ewiin, Rokomin, Sowrin, Owrin, fiob¯in ew ayd erkrowm bnakowoˇ Sehoni mer´akayqi iæxannerin, jardec Movs¯s˚: Naew B¯orean Baˇaam vhowkin mi vayrkeanowm srov spanecin isray¯laciner˚: fiowb¯ni sahman˚ eˇaw Yordanan get˚: Ays ¯ fiowb¯ni ordineri ßaøangow¸iwnn ˚st irenc tohmeri, sranq en nranc qaˇaqnern ow awan– ner˚: Movs¯s˚ baßin towec naew Gadi ordinerin ˚st irenc tohmeri: Nranc sahmanner˚ eˇan Yazer˚, Ga– ˇaadi bolor qaˇaqner˚, amonacineri erkri k¯s˚ minœew Aroyer, or˚ Arabayi dimacn ¯, Esebonic minœew MasŒayi mØti Høamo¸˚, Botanim˚, Manayim˚ minœew Dabiri sah– manner˚ ew Emakowm Be¸aram˚, Be¸namran, Soqovn ow SaŒon˚ ew Eseboni arqay Sehoni mnacaÆ ¸agaworow¸iw– n˚: Sahman˚ Yordanan getn ¯ minœew Qenere¸i Æovezerq˚, Yordanan geti ayn koˇm˚, d¯pi arewelq: Ays ¯ Gadi or– dineri ßaøangow¸iwn˚ ˚st irenc tohmeri, nranc qaˇaq– ner˚ ew agarakner˚: Movs¯s˚ baßin towec naew Manas¯i k¯s ceˇin, or˚ eˇaw Manas¯i ordineri k¯s ceˇi kalowaÆq˚ ˚st irenc tohmeri: Nranc sahmanner˚ eˇan. Mana– y¯mic sksaÆ amboˇj Basan˚, Basani arqay fflgi amboˇj

391

Yesow

13. 31–14. 10

¸agaworow¸iwn˚, Yayiri bolor awanner˚, oronq Basanas– tanowm en, ˚ndam¯n˚ va¸sown qaˇaq: Isk Gaˇaadi k¯– s˚, Astaro¸˚, Edrayin˚, Basanastanowm fflgi ¸agawo– row¸ean qaˇaqner˚ trowecin Manas¯i ordi Maqiri or– dinerin ew Manas¯i k¯s ceˇi ordinerin‘ ˚st irenc tohme– ri: Sranq en ayn teˇer˚, or Movs¯s˚ ßaøangow¸iwn tow– ec Yordanan geti ayn koˇmowm, Movabi fiabo¸ bnaka– vayrowm, Eriqovi dimac‘ arewelqowm: Ξewii ceˇin Movs¯s˚ ßaøangow¸iwn œtowec, orovhetew Isray¯li T¯r AstowaÆn inqn ¯ nranc ßaøangow¸iwn˚, inœp¯s asel ¯r nranc:

31

32

33

Sranq en ayn teˇer˚, or qananacineri erkrowm isra– 14 y¯lacinerin ßaøangow¸iwn towin Eˇiazar qahanan, Na– w¯i ordi Yesown ew isray¯lacineri ceˇeri nahapetow¸ean iæxanner˚: Vi˘akov towin ßaøangow¸iwn˚ ayn in˚ ceˇe– 2 rin ew Manas¯i k¯s ceˇin, inœp¯s or patowirel ¯r T¯r˚ Yesowi mijocov, orovhetew Movs¯s˚ erkow ceˇerin ew Ma– 3 nas¯i k¯s ceˇin ßaøangow¸iwn towel ¯r Yordanan geti ayn koˇmowm: Ξewtacinerin ßaøangow¸iwn œ¯r towel nranc m¯j: Qani or erkow ceˇ ¯in Yovs¯Œi ordiner˚‘ Manas¯n 4 ew EŒrem˚, ˇewtacinerin erkri m¯j baßin œtowin, ayl mi– ayn qaˇaqner‘ bnakowelow hamar ew dranc arowar´anner˚ nranc oœxarneri hamar: Inœp¯s T¯r˚ patowirel ¯r Mov– 5 s¯sin, aydp¯s arecin isray¯laciner˚ ew baßanecin er– kir˚: Yowdayi ordiner˚ Gaˇgaˇayowm mØtecan Yesowin, 6 ew kenezaci YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bn asac nran. ¡Dow inqd gites, ¸¯ inœ xØsec T¯r˚ Kad¯sbaøneayowm AstÆow mar– dow‘ Movs¯si het im ew qo masin: Es qaøasown tarekan 7 ¯i, erb Tiroj Æaøay Movs¯sn in´ Kad¯sbaøneayic owˇar– kec erkir˚ lrteselow, ew nran menq lowr berinq nra owzaÆi p¯s: Bayc in´ het gnacoˇ im eˇbayrner˚ ßoˇovrdi mitq˚ 8 æeˇecin. isk es æarownakeci hetewel im T¯r AstÆown¿: Ayn Ør˚ Movs¯s˚ erdowec ew asac. ¡Ayn erkir˚, owr dow hasar, 9 yawitean qon˚ ew qo ordinerin˚ ¸oˇ lini orp¯s ßaøangow– ¸iwn, qani or es æarownakeci hetewel im T¯r AstÆown: Ew 10 ard, snowcel ¯ in´ T¯r˚, inœp¯s or asel ¯r. sa qaøasown– hingerord tarin ¯, inœ T¯rn asel ¯ ays xØsq˚ Movs¯sin, erb isray¯laciner˚ ¸aŒaøowm ¯in anapatowm: Ayßm a–

14. 11–15. 9 11

12

13

14

15

15 2

3

4

5

6

7

8

9

Yesow

392

ha es aysØr ow¸sownhing tarekan em ew owßeˇ em aysØr, inœp¯s ayn ßamanak, erb Movs¯sn in´ owˇarkec: Ayßm noy– np¯s karoˇ em paterazmi m¯j mtnel ew dowrs gal: Ayßm xndrowm em qeznic in´ tal ayn leø˚, inœp¯s or T¯rn asac ayn Ør˚: Dow inqd ays ban˚ lsecir ayn Ør˚: Hima aynteˇ enakimnern en, ew nranc qaˇaqnern amracowaÆ en ew meÆ: Hima e¸¯ T¯rn in´ het lini, k˚ bnajnjem nranc, inœp¯s T¯rn in´ asac¿: Ew Yesown Ørhnec nran ew Qebron˚ or– p¯s ßaøangow¸iwn towec kenezaci YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bin: Dra hamar Qebron˚ eˇaw kenezaci YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bi ßaøangow¸iwn˚, orovhetew na hetewec Isray¯li T¯r Ast– Æow patowiranin: Qebron qaˇaqi anownn aøaj Arbok ¯r, na enakimneri mayraqaˇaqn ¯r: Ew erkir˚ hangstacaw paterazmic: Yowdayi ordineri ceˇi sahmanner˚, ˚st irenc tohmeri, eˇan‘ edomayecineri sahmanneric, Sin anapatic minœew Kad¯s, harawayin koˇmowm: Harawayin koˇmic nranc sah– manner˚ gnowm en minœew Aˇi Æovi ezr˚‘ nra harawakoˇmn ijnoˇ bar´rawandakic, ancnowm en minœew Akrabimi zaø– iver˚, ancnowm en Sinaq˚, bar´ranowm en harawic d¯pi Kad¯sbaøneay, elnowm en Høon, ´gwowm Addari mØtov ew pttwowm Kad¯si arewmtean koˇm˚, gnowm hasnowm en min– œew Asemona ew dowrs galis minœew Egiptosi ´or˚: Ays sahman˚ verjanowm ¯ Æovi koˇmowm: Sranq nranc sahman– nern en harawic: Arewelqic sahmann amboˇj Aˇi Æovn ¯, minœew Yordanan geti ezerq˚: Nranc hiwsisayin sahman˚ ÆovaÆocic, Yordanan geti ezerqic hasnowm ¯ Be¸agˇa, ancnowm hiwsisov minœew Be¸araba, bar´ranowm ¯ minœew fiowb¯ni ordineri B¯on qar˚: Apa sahman˚ bar´ranowm ¯ Aqori ´ori œorrord masov, harawayin koˇmic ijnowm ¯ Gaˇgaˇ, or˚ Edomimi zaøiveri dimacn ¯, harawayin koˇ– mowm: Sahman˚ hasnowm ¯ Areg aˇbiwri jrin ew verjanowm ¯ fiogeˇi aˇbiwri mØt: Apa sahman˚ bar´ranowm ¯ e– nomacineri ´or˚ Yebowsi etewic, harawayin koˇmic, owr gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯m˚: Apa hasnowm ¯ ayn leran glowx˚, or˚ Æovakoˇmic Enomi ´ori dimacn ¯ ew or˚ hiwsisic fia– Œayinneri erkri Æayrin ¯: Ays sahman˚ leran glxic has–

393

Yesow

15. 10–33

nowm ¯ minœew NaŒ¸ovi jri aˇbiwr˚, Gayiowm hatowm ¯ EŒ– remi leø˚, hasnowm ¯ Baaˇ, aysinqn‘ Yarim qaˇaq˚. a– pa Baaˇic ærjwowm ¯ Asar¯si Æovakoˇm˚, d¯pi S¯ir leø˚, hiwsisic ancnowm ¯ Yarim qaˇaqi etewov, owr gtnwowm ¯ Qasˇon˚, ijnowm ¯ Areg qaˇaqn ow ancnowm haraw: Apa sahman˚ Akkaroni etewic ktrowm ancnowm ¯ d¯pi hiwsis, hasnowm ¯ Sarqayon, ancnowm Baaˇ erkri leran mØtov ew hasnowm minœew Abneˇ. sahman˚ verjanowm ¯ Æovakoˇmowm: Arewmowtqic nranc sahman˚ MeÆ Æovn ¯ baßanowm: Sranq Yowdayi ordineri sahmannern en æowrjanaki‘ ˚st irenc tohmeri: Yesown YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bin baßin towec Yow– dayi ordineri erkri m¯j AstÆow hramanov: Yesown nran towec Arbok qaˇaq˚, or˚ Enaki mayraqaˇaqn ¯, aysinqn‘ Qebron˚: YeŒon¯i ordi Qaˇ¯bn aynteˇ bnajnjec Ena– ki ereq ordinerin‘ Sowsin, Φomayiin ew Aqimanin‘ Enaki zawaknerin: Qaˇ¯bn aynteˇic gnac Dabiri bnakiœneri d¯m. Dabiri anownn aøaj Namakac qaˇaq ¯r: Qaˇ¯bn asac. ¡Ov or grawi Namakac qaˇaq˚ ew tiri nran, im dowstr Asqayin nran know¸ean ktam¿: Ew ayn grawec Qa– ˇ¯bi eˇbayr Kenezi krtser ordi Godoni¯l˚, ew Qaˇ¯bn ir dowstr Asqayin nran know¸ean towec: Erb kin˚ gnowm ¯r, xorhowrd arec Godoni¯li het ew asac. ¡Im hØric agarak owzem¿. ew ´ayn towec ¯æi vrayic: Qaˇ¯bn asac nran. ¡I?nœ eˇaw qez¿: Aˇjikn asac. ¡In´ Ørhnow¸i—wn towr: Qani or in´ towir Nageb erkir˚, to—wr in´ naew Gola¸mayim˚¿: Ew Qaˇ¯b˚ nran towec Verin Gola¸n ow Nerqin Gola¸˚: Ays ¯r Yowdayi ordineri ceˇi ßaøangow¸iwnn ˚st irenc tohmeri: Edomi sahmanneri mØt, anapatowm, Yowdayi ordineri ceˇi aøajin qaˇaqner˚ sranq en‘ Kasbe¯ˇ˚, Edrayin˚, Yagowr˚, Kinan, Demonan, Adadan, Kad¯– s˚, I¸nanziŒ˚, T¯ˇ¯m˚, Baaˇo¸˚, Asebon qaˇaq˚, ay– sinqn‘ Asor˚, Amam˚, Saman, Moladan, Asergaddan, Be¸Œaˇ¯¸˚, Asarsowˇan, Bersab¯¯n ew nranc awan– nern ow agarakner˚, Baaˇan, Awim˚, Asem˚, Eˇ¸olad˚, Qowˇ˚, Erman, Sikel¯k˚, Madebenan, Sansannan, Ξa– mo¸˚, S¯ˇ¯min, fiemon˚‘ qsanin˚ qaˇaqner ew nranc a– wanner˚: Daætavayrerowm‘ Es¸awowl˚, Saraan, Asnan,

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19

20 21

22, 23 24, 25 26, 27 28 29, 30 31, 32

33

15. 34–16. 1 34, 35 36

37, 38 39, 40 41 42 43, 44 45 46

47

48, 49 50 51 52 53, 54

55, 56 57 58 59

60

61 62 63

16

Yesow

394

fiamon˚, Zanov˚, Adia¸em˚, Enayim˚, Yerimow¸˚, Odo– ˇam˚, Nerman, Soqov˚, Azekan, Sagarim˚, Gaderan ew nranc agarakner˚. tasnœors qaˇaqner ew nranc awan– ner˚. Senan˚, Adasan, Makdaˇdad˚, Daˇaan˚, Mas– Œan, Yeq¸ay¯ˇ˚, Ξaqis˚, Bazka¸˚, Agˇom˚, Qabban, Lamas˚, Qasˇom˚, Gadero¸˚, Be¸ˇagon˚, Makeddan, tasnvec qaˇaqner ew nranc awanner˚. Ξebnan, A¸er˚, YeŒ¸an, Asennan, Nesib˚, K¯ilan, Aqezib˚, Maresan, Elemom˚. in˚ qaˇaqner ew nranc awanner˚. Akkaron˚, nra awannern ow agarakner˚. Akkaronic minœew Σm¯n, Azdarodi bolor arowar´anner˚, nranc awannern ow a– garakner˚. Gazan, nra awannern ow agarakner˚ min– œew Egiptosi heˇeˇat˚ ew MeÆ Æov˚, or˚ sahmann ¯: Leønavayreri vray‘ SaŒir˚, Ye¸er˚, Soqov˚, Dennan, A– hermon leø˚, Namakac qaˇaq˚‘ aysinqn‘ Dabir˚, Anob˚, Es¸emov˚, Anim˚, Gosom˚, Qiˇvon˚, Geˇon˚, tasnm¯k qaˇaqner ew nranc awanner˚. Ereb˚, Esan˚, Erowman, Yanowm˚, Be¸¸aŒow¯n, AŒakan, Qammatan, Arbok qa– ˇaq˚, aysinqn‘ Qebron˚, Sior˚. in˚ qaˇaqner ew nranc awanner˚. Mawon˚, Qerm¯l˚, ZiŒ˚, Yettan, Yezray¯l˚, Yektam˚, Zanovan, Ekim˚, Gabaan, Φamnan, in˚ qa– ˇaqner ew nranc awanner˚. Alowl˚, Be¸sowr˚, Gedor˚, Maro¸˚, Be¸ano¸˚, Eˇ¸eken. vec qaˇaqner ew nranc awanner˚. Φekov˚ ew EŒra¸an, aysinqn‘ Be¸ˇah¯m˚, Bagor˚, Etam˚, Kowˇon˚, Tatamin, Sor¯s˚, Kar¯m˚, Gaˇ– ˇim˚, Be¸er˚, Manoqov˚. tasnm¯k qaˇaqner ew nranc a– wanner˚. Karia¸baaˇ˚, aysinqn‘ Yarim qaˇaq˚ ew A– raban. erkow qaˇaqner, nranc awanner˚ irenc aga– raknerov hander´, Be¸bargis˚, Be¸araban, Madon˚, Soqovan, Nebsan˚, Aˇahanqi qaˇaqner˚, Endagis˚. eØ– ¸˚ qaˇaqner ew nranc awanner˚: Yebowsaciner˚ bnakwowm ¯in Erowsaˇ¯mowm, ew Yowdayi ordiner˚ œkaroˇacan mar– tnœel nranc d¯m, owsti yebowsaciner˚ minœew aysØr Erow– saˇ¯mowm bnakwowm en Yowdayi ordineri het: Manas¯i‘ Yovs¯Œi andranik ordow ceˇi sahmanner˚ sranq en. Manas¯i andranikin‘ Maqirin‘ Gaˇaadi hØ– r˚, orovhetew paterazmoˇ mard ¯r, baßin hasaw Gaˇa–

395

Yesow

16. 2–14

ad˚ Basanastanowm: Manas¯i miws ordinerin, Abieze– ri ordinerin, Qeˇeki ordinerin, Esri¯li ordinerin, Siw– q¯mi ordinerin, Semirayii ordinerin, fflŒeri ordinerin baßin hasaw ˚st irenc tohmeri: Sranq en Yovs¯Œi or– dow‘ Manas¯i ordiner˚, arow zawakner ˚st irenc tohme– ri: Manas¯i ordow Maqiri ordow Gaˇaadi ordow fflŒeri ordi Saˇpaad˚ arow zawak œown¯r, ayl miayn‘ dowstrer: Saˇpaadi dowstreri anownner˚ sranq en‘ Maaˇa, Now– a, Σgˇa, Meˇqa ew Φersa: Nranq kangnecin Eˇiazar qahanayi, Naw¯i ordi Yesowi ew iæxanneri aøaj ew asa– cin. ¡AstowaÆ Movs¯si mijocov patowirec, or mez ßaøan– gow¸iwn trowi mer hØrenakan eˇbayrneri m¯j¿: Ew Tiroj hramanov nranc ßaøangow¸iwn trowec irenc hØrenakan eˇbayrneri m¯j: Manas¯in baßin ˚nkan Ξabeki daæt˚ ew Gaˇaadn ow Basan˚, or Yordanan geti ayn koˇmowm en, orovhetew Manas¯i ordineri dowstrer˚ ßaøangow– ¸iwn stacan irenc eˇbayrneri m¯j, owsti Gaˇaad erkir˚ Manas¯i miws ordinerin˚ eˇaw: Manas¯i ordineri sah– manner˚ gnowm en Siwq¯mi dimac˚ gtnowoˇ Asermaq¸o¸ic minœew Yamin ew Aseb‘ ΦaŒ¸o¸ayi aˇbiwr˚: ΦaŒ¸o¸ayi erkir˚ Manas¯in˚ eˇaw, isk Manas¯i sahmanneri vray gtnowoˇ ΦaŒ¸o¸a qaˇaq˚‘ EŒremi ordinerin˚: Sah– manner˚ harawayin koˇmic ijnowm en Kanayi ´or˚, Yayiri ´ori dimac. ew EŒremi bewekni Æaø˚ ˚nknowm ¯ Manas¯i qaˇaqi m¯j: Manas¯i sahman˚ hiwsisic gnowm ¯ minœew he– ˇeˇat˚ ew verjanowm ¯ Æovowm: Harawayin koˇm˚ EŒreminn ¯, isk hiwsisayin koˇm˚‘ Manas¯in˚, ew nranc sahman˚ Æovn ¯: Hiwsisayin koˇmic nranq yarowm en Aserin, isk arewelean koˇmic‘ Isaqarin: Isaqari ew Aseri mijew Manas¯in˚ eˇan Be¸sann ow nra awanner˚, Ambˇann ow nra awanner˚, Endori bnakiœnern ow nra awanner˚, Ma– keddovi bnakiœnern ow nra awanner˚, Tanaqi bnakiœnern ow nra awanner˚, NaŒe¸i errord masn ow nra awanner˚: Manas¯i ordiner˚ œkaroˇacan bnajnjel ays qaˇaqner˚ ew qananaciner˚ æarownakecin bnakowel ayd erkrowm: Ew erb isray¯laciner˚ zØracan, nranq hnazandecrin qana– nacinerin, bayc amboˇjovin œbnajnjecin nranc: Yovs¯–

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

16. 15–17. 8

15

16

17

18

17 2 3

4

5

6

7

8

Yesow

396

Œi ordinern ˚nddimacan Yesowin ew asacin. ¡Inœo?w hamar mez m¯k baßin ßaøangow¸iwn ew m¯k kalowaÆq towir: Menq bazmamard enq, ew AstowaÆ mez Ørhnel ¯¿: Yesown nranc asac. ¡E¸¯ dowq bazmamard ¯q, gnac¯—q antaø, ´ez hamar te—ˇ maqrec¯q ffierezacineri ow fiaŒayinneri erkrowm, e¸¯ ´ez hamar neˇ ¯ EŒremi leø˚¿: Yovs¯Œi ordinern asa– cin. ¡EŒremi leø˚ mez bawakan œ¯. aynteˇ, mer erkrowm‘ Be¸sanowm, nra awannerowm ew Yezray¯li ´orowm mez het bnakowoˇ bolor qananacinern ˚ntir erivarner ow z¯nqer ownen¿: Yesown xØsec Yovs¯Œi ordineri‘ EŒremi ew Ma– nas¯i het ew asac. ¡Dowq bazmamard ßoˇovowrd ¯q ew æat zØrow¸iwn own¯q, ¸oˇ ´ez m¯k kalowaÆq œlini, antaø˚ ´e– r˚ lini: Antaø ¯, k˚ maqr¯q ayn, minœew Æayr˚ ayn ´er˚ k˚ lini, erb bnajnj¯q qananacinerin. ¸¯p¯t nranq ˚ntir erivarner ownen ew ´ezanic owßeˇ en, bayc dowq k˚ yaˇ¸¯q nranc¿: Isray¯li amboˇj ßoˇovowrd˚ hawaqowec Selovowm, ew ayn– teˇ kangnecrin vkayow¸ean xoran˚, qani or erkir˚ nowa˘owec nranc koˇmic: Isray¯lacineric eظ˚ ceˇ ¯r mnacel, or ir ßaøangow¸iwn˚ œ¯r stacel: Yesown nranc asac. ¡Minœew e?rb p¯tq ¯ Æowlanaq ew œmtn¯q ow ßaøang¯q ayn erkir˚, or ´ez towec mer hayreri T¯r AstowaÆ˚: A– m¯n ceˇic in´ ereqakan mard tow¯—q, es k’owˇarkem nranc, or ver kenan ancnen erkrov ew œaŒagren ayn im aøaj‘ parzelov, ¸¯ inœp¯s p¯tq ¯ baßanel ayn¿: Nranq ekan nra mØt, ow na baßanec erkir˚ nranc m¯j eظ˚ masi: Ew asac. ¡Yowdayi erkir˚ ¸oˇ mnay nranc sahman˚ hara– wic, Yovs¯Œi ordinern irenc sahmannerowm mnan hiwsisic, isk dowq erkir˚ baßanec¯—q eظ˚ masi ew œaŒagrow¸iwn˚ ber¯q nerkayacr¯—q in´ aysteˇ. es ´ez hamar aysteˇ AstÆow aøaj vi˘ak k˚ hanem: Ξewii ordiner˚ ´er m¯j baßin œownen, orovhetew nranc baßin˚ Tiroj hamar ar– owaÆ qahanayow¸iwnn ¯. Gad˚, fiowb¯n˚ ew Manas¯i k¯s ce– ˇ˚ Yordanan geti ayn koˇmowm‘ arewelqowm stacan irenc ßaøangow¸iwn˚, or Tiroj Æaøay Movs¯s˚ towel ¯r nranc¿: Ew mardik ver kacan gnacin: Erkirn aœqi anckacnelow gnacaÆ mardkanc Yesown patowirec ew asac. ¡Anc¯q

397

Yesow

17. 9–21

gnac¯—q, aœqi anckacr¯—q erkirn ow veradar´¯—q in´ mØt, isk es Selovowm Tiroj aøaj ´ez hamar vi˘ak k˚ gcem¿: Mardik gnacin ærjecin erkrowm, hetazotecin ow tesan erkir˚ ew ayn, ˚st nra qaˇaqneri, eظ˚ baßin anelov‘ œaŒagrecin mi grqi m¯j ew berin Yesowi mØt‘ banakate– ˇi, Selov: Yesown Tiroj aøaj nranc hamar vi˘ak gcec Selovowm ew aynteˇ erkir˚ baßanec isray¯lacinerin‘ ˚st irenc baßinneri: Aøajin vi˘akn ˚nkaw Beniamini or– dineri ceˇin‘ ˚st irenc tohmeri: Nranc baßni sahmann ˚nkaw Yowdayi ew Yovs¯Œi ordineri mijew: Nranc sah– manner˚ eˇan Yordanan geti hiwsisic, oronq Eriqovi harawic bar´ranowm en d¯pi hiwsis, elnowm en leran vray d¯pi Æovi koˇm˚, ew nranc verj˚ hasnowm ¯ minœew Be¸awani Mabdara bnakavayr˚. aynteˇic ancnowm en Lowzi sah– manner˚ harawayin koˇmic, Lowzi etewic, aysinqn‘ Be¸¯– lic, ew sahmannern ijnowm en Adari Astaro¸ bnakavay– r˚, d¯pi leran koˇm˚, or˚ Nerqin Be¸oroni harawowm ¯: Sahmannern ancnowm, ptoyt en talis harawic Æovaha– yeac aŒov, ayn saric, or harawowm Be¸oroni dimacn ¯: Nra verj˚ hasnowm ¯ Karia¸baaˇ, aysinqn‘ Yowdayi or– dineri Karia¸arim qaˇaq˚: flovi koˇmowm Æayr˚ ays ¯: Isk harawayin koˇmowm Karia¸baaˇi Æayric sahmannern ancnowm en Gayi ew dowrs en galis d¯pi NaŒ¸ovayi jreri aˇbiwr˚: Sahmannern ijnowm en enomacineri hovti di– maci leran ezerq˚, or hiwsisowm Enaki øaŒayinneri masn ¯, ew harawic, Yebowsi etewic ijnowm en Enomi Gayi bna– kavayr˚ ew gnowm fiog¯li aˇbiwr˚: Hiwsisic ktrowm anc– nowm en Be¸samiwsi aˇbiwr˚, gnowm en Edomini zaøiveri dimac˚ gtnowoˇ Galilo¸, ijnowm en minœew fiowb¯ni ordow Baan v¯m˚. Be¸arabayi ¸ikownqic ancnowm en hiwsis ew ijnowm Araba: Apa sahmannern ancnowm en Be¸agˇayi etewic, Æovi hiwsisic ew verjanowm en Aˇi Æovi hiwsisa– yin ow Yordanan geti harawayin Æayrowm: Ays ¯ nranc sahman˚ harawic. isk arewelean koˇmi sahman˚ Yor– danan getn ¯: Ays ¯ Beniamini ordineri ßaøangow¸iw– n˚, ew sranq en nranc sahmanner˚ æowrjanaki‘ ˚st irenc tohmeri: Beniamini ordineri ceˇi qaˇaqnern ˚st i–

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18 19

20

21

17. 22–18. 16

22, 23 24 25, 26 27 28 29

18 2 3 4, 5 6 7

8

9

10

11

12

13

14 15

16

Yesow

398

renc tohmeri sranq en‘ Eriqov˚, Be¸agˇan, Amengasim˚, Be¸araban, Semarim˚, Be¸¯l˚, Awim˚, AŒar˚, ArŒan, Karem˚, QaŒeramin˚ ew Garaan. tasnerkow qaˇaqner ew nranc awanner˚, Gabawon˚, fiamman, Bero¸˚, Mas– Œan, KeŒiran, Amowsan, fi¯k¯m˚, YerŒay¯l˚, Φaraˇan, Selal¯Œ˚, Yebows˚, aysinqn‘ Erowsaˇ¯m˚, Gabaa¸˚ ew Arem qaˇaq˚. tasnerkow qaˇaqner ew nranc awanner˚: Ays ¯ Beniamini ordineri ßaøangow¸iwnn ˚st irenc tohmeri: Erkrord vi˘akn ˚nkaw Ωmawonin, Ωmawoni ordineri ce– ˇin‘ ˚st irenc tohmeri. nranc ßaøangow¸iwnn ˚nkaÆ ¯r Yowdayi ordineri ßaøangow¸ean m¯j: Nranc baßi– n˚ eˇan. Bersab¯¯n, Sab¯¯n, Moˇadan, Asersowaˇ˚, Ba¸owˇ˚, Boˇan, Asom˚, Eˇ¸owˇaad˚, Erman, Sikeˇan, Be¸marqabo¸˚, Asersowsim˚, Be¸ˇaba¸˚ ew nranc aga– rakner˚. tasnerkow qaˇaqner ow nranc awanner˚, A– yin˚, fiemon˚, E¸er˚ ew Asan˚. œors qaˇaqner ew nranc awanner˚, ayd qaˇaqneri æowrj˚ eˇaÆ bolor agarak– ner˚ minœew Baaˇe¸ Berammo¸, harawayin fiama¸ayi mowtqi mØt: Ays ¯ Ωmawoni ordineri ceˇi ßaøangow– ¸iwnn ˚st irenc tohmeri: Ωmawoni ordineri ceˇi ßa– øangow¸iwnn ˚nkaÆ ¯r Yowdayi ordineri baßni m¯j, o– rovhetew Yowdayi ordineri baßinn aweli meÆ ¯r, qan nranc˚, owsti Ωmawoni ordiner˚ ßaøangow¸iwn stacan nranc baßni m¯j: Errord vi˘ak˚ dowrs ekaw Zabow– ˇoni ordinerin‘ ˚st irenc tohmeri. nranc ßaøangow– ¸ean sahmanner˚ eˇan minœew Sarid: Nranc sahman– ner˚ elnowm en d¯pi Æov˚ ew Maraˇa, hasnowm en min– œew Dabas¸¯, handipowm Eknami dimac˚ gtnowoˇ ´orin, Saridic et en daønowm Be¸sam¯i arewelean koˇm˚, d¯– pi Qasaˇo¸ Φabori sahmanner˚, ancnowm Dabara¸ ew bar´ranowm Yabagayi mØtov. aynteˇic ancnowm en arew– elq‘ ´gowelov d¯pi Katasim qaˇaq˚, ancnowm en fiemmon, Ama¸arim Annowa, ærjwowm en hiwsisayin sahmannerov minœew Ekan¸ov ew verjanowm Gayiowm‘ EŒ¸ayeˇowm. naew‘ Kattama¸˚, Naaˇoˇ˚, Semron˚, Yadeˇan ew Be¸ˇeh¯m˚‘ tasnerkow qaˇaqner ew nranc awanner˚: Ays ¯ Zabowˇoni ordineri ceˇi ßaøangow¸iwnn ˚st irenc tohmeri‘ nranc

399

Yesow

18. 17–38

qaˇaqnerov ew awannerov hander´: fforrord vi˘ak˚ dowrs ekaw Isaqarin, Isaqari ordinerin‘ ˚st irenc toh– meri: Nranc sahmanner˚ eˇan‘ Yezray¯l˚, Aqaseˇo¸˚, Sownam˚, AŒerem˚, Sian˚, fiama¸˚, Endanim˚, fiena¸˚, Anare¸˚, fiabbo¸˚, K¯sion˚, Ayem¯s˚, fiena¸˚, Enga– dis˚, Engaddan ew Be¸masem˚: Ays sahmanner˚ Æova– yin koˇmic yarowm en Φabo¸in ew Kasimin ow Be¸samiw– sin. nranc sahmanner˚ verjanowm en Yordanan getowm‘ tasnvec qaˇaqner ow nranc awanner˚: Ays ¯ Isaqari ordineri ceˇi ßaøangow¸iwnn ˚st irenc tohmeri‘ nranc qaˇaqnerov ow awannerov hander´: Hingerord vi˘a– k˚ dowrs ekaw Aseri ordineri ceˇin‘ ˚st irenc tohme– ri: Nranc sahmanner˚ eˇan‘ Qeˇka¸˚, Ooˇin, Batn¯n, AqsaŒ˚, Ama¸˚ ew Masaˇ˚: flovayin koˇmic sahmanner˚ yarowm en Karmeˇin, Siorin ew Baˇanay¯in ew arewele– an koˇmic et en daønowm d¯pi Be¸dagon, hiwsisic yarowm en Zabowˇonin, Gayiin, EŒ¸ay¯ˇin, mtnowm en SaŒa¸a Be¸amek, gnowm en Anay¯li sahmannerov ew ´ax koˇmic ancnowm en Qaboˇ, Aqran, fiob, Ammon ew Kanayi, min– œew meÆ Sidon: Apa sahmanner˚ et en daønowm fia– ma, minœew amracowaÆ Tiwros qaˇaq˚, ærjwowm en d¯pi Sosa ew verjanowm en Æovowm, AkziŒi kalowaÆqowm. a– pa‘ Amman, AŒekan, ew fiawoban‘ qsanerkow qaˇaqner ow nranc awanner˚: Ays ¯ Aseri ordineri ceˇi ßaøangow– ¸iwnn ˚st irenc tohmeri‘ nranc qaˇaqnerov ow awanne– rov hander´: Vecerord vi˘ak˚ dowrs ekaw NeŒ¸aˇimin, NeŒ¸aˇimi ordinerin‘ ˚st irenc tohmeri: Nranc sah– manner˚ eˇan‘ M¯eˇ¯Œ˚, Mayeˇom˚, Bersanayim˚, Arm¯n, Nageb˚ ew Yabneˇ˚ minœew Ξakow. sahmanner˚ verja– nowm en Yordanan getowm: Ays sahmanner˚ et en daø– nowm d¯pi Azano¸ Φabori Æov˚, aynteˇic ancnowm en Kok, harawic hatowm en Zabowˇon˚, Æovayin koˇmic‘ A– ser˚, arewelean koˇmic‘ Yowdayi erkir˚ ew Yordanan ge– t˚. naew‘ tiwracineri parspapat qaˇaqner˚‘ Tiwro– s˚, Ama¸˚, fiekka¸˚, Qenere¸˚, Adamin, fiamman, Aso– r˚, Kad¯s˚, Edrayin˚, Aknasor˚, Yaron˚, Makdaˇi¯l˚, fflram˚, Be¸ana¸˚ ew Φasmows˚‘ tasnin˚ qaˇaqner ew

17

18 19, 20 21 22

23

24

25 26 27

28 29

30

31

32 33

34

35 36 37, 38

18. 39–19. 3 39

40 41 42 43, 44 45 46 47

48

49

50

51

19 2 3

Yesow

400

nranc awanner˚: Ays ¯ NeŒ¸aˇimi ordineri ceˇi ßaøan– gow¸iwnn ˚st irenc tohmeri‘ nranc qaˇaqnerov ow awan– nerov hander´: Dani ordineri ceˇin, ˚st irenc tohmeri, dowrs ekaw eظnerord vi˘ak˚: Nranc ßaøangow¸ean sah– manner˚ eˇan‘ Saraan, Es¸awowl˚, Saˇabin˚, Ye¸ˇan, Φamnan, Eˇ¸ekov˚, Baaˇo¸˚, Banebarak˚ ew Sames, Yaaˇon, Eˇon, Akkaron, Gaba¸on, Yow¸ ew Ge¸remon qa– ˇaqner˚, Baz¯ic Æov˚ ew Bakronan‘ Yopp¯i mØti sahma– ni het: Dani ordineri sahman˚ nranc ßaøangow¸iwnic dowrs mnac: Ays ¯ Dani ordineri ceˇi ßaøangow¸iwnn ˚st irenc tohmeri‘ nranc qaˇaqnerov ew awannerov hander´: Dani ordiner˚ œbnajnjecin amorhacinerin‘ leran vrayi irenc neˇoˇnerin, isk amorhaciner˚ nranc œ¯in ¸oˇnowm ijnel hovitner˚ ew nrancic xlowm ¯in nranc baßni sah– manner˚: Dani ordiner˚ gnacin ew paterazmecin Ξes¯mi d¯m, aøan ayn ew sri qaæecin bnakiœnerin, ßaøangecin ayn ew bnakowecin nra m¯j ow irenc hØr anownov Ξes¯mn anowanecin Dan: Ays ¯ Dani ordineri ceˇi ßaøangow– ¸iwnn ˚st irenc tohmeri‘ ays qaˇaqnerov ew nranc a– wannerov hander´: Ew verjacrin erkri baßanowmn irenc sahmannerov: Amorhaciner˚ æarownakecin aprel Eˇovowm ew Saˇamimowm, bayc EŒremi ´eøq˚ Æanracaw nranc vray, ew nranq EŒremin harkatow dar´an: Ew gnacin aœqi anc– kacnelow erkirn ir sahmannerov: Isray¯laciner˚ Naw¯– i ordi Yesowin ßaøangow¸iwn towin irenc taraÆqi m¯j. Tiroj hramanov nran towin nra owzaÆ Φamna¸sara qa– ˇaq˚, or EŒremi leran vray ¯, ew na æinec qaˇaq˚ ew bnakowec nra m¯j: Sranq en ayn hoˇabaßinner˚, or E– ˇiazar qahanan, Naw¯i ordi Yesown ew Isray¯li ceˇeri nahapetner˚ Selovowm, Tiroj aøaj, vkayow¸ean xorani døan˚, vi˘akov baßanecin: Ew gnacin aœqi anckacnelow erkir˚: T¯r˚ xØsec Yesowi het ew asac. ¡XØsi—r isray¯lacine– ri het ew asa—. ¡Tow¯—q ayn apastani qaˇaqner˚, oronc masin Movs¯si mijocov ´ez asel em, orp¯s apastan ayn spanoˇi hamar, or mard ¯ spanel akamay, dipowaÆabar: Dranq ´ez hamar ¸oˇ apastani qaˇaqner linen, orp¯s–

401

Yesow

19. 4–20. 6

zi spanoˇ˚ spanowaÆi ariwnakci koˇmic œspanowi, minœew or ßoˇovrdi aøaj ateanowm œkangni: Akamay spanoˇ˚ ¸oˇ Œaxœi ayd qaˇaqneric m¯k˚, kangni qaˇaqi døan mØt ew ayd qaˇaqi Æererin i lowr asi ir xØsq˚: Ψoˇovowr– d˚ ¸oˇ nran ˚ndowni ir mØt, nran teˇ tay, ew na bnakowi nranc het: Ew e¸¯ spanowaÆi ariwnakic˚ gnay nra e– tewic, spanoˇin nra ´eøq˚ ¸oˇ œmatnen, qani or na ir ˚nkeroj˚ dipowaÆabar ¯ spanel ew nra d¯m naxkinowm a– telow¸iwn œi ownecel: Φoˇ na ayd qaˇaqowm bnakowi, minœew or kangni ßoˇovrdi aøaj ateanowm, minœew or ayn Ørerin eˇoˇ meÆ qahanan vax˘anowi: Yetoy spanoˇ˚ ¸oˇ et daønay ew gay ir teˇ˚, ir town˚, ayn qaˇaq˚, orteˇic Œa– xel ¯¿: Ew aøan´nacrin Kad¯s˚ Galiliayowm, NeŒ¸aˇimi leran vray, Siwq¯m˚‘ EŒremi leran vray, ew Arbok qaˇaq˚, aysinqn‘ Qebron˚ Yowdayi leran vray. Yordanan geti ayn koˇmowm, Eriqovi arewelqowm fiowb¯ni ceˇic aøan´nacrin Bosor˚, or anapatowm mi har¸avayr ¯r, Gadi ceˇic‘ fia– mo¸˚ Gaˇaadowm, Manas¯i ceˇic‘ Goˇan˚ Basanasta– nowm: Sranq en bolor isray¯lacineri ew ekaÆ, nranc m¯j bnakowaÆneri hamar oroæowaÆ hoyakap qaˇaqner˚, owr karoˇ ¯ Œaxœel am¯n oq, or akamay mard ¯ spanel, or– p¯szi œspanowi spanowaÆi ariwnakci ´eøqov, minœew or œkangni ßoˇovrdi aøaj ateanowm:

4

5

6

7

8

9

Ξewtacineri nahapetner˚ mØtecan Eˇiazar qaha– 20 nayin, Naw¯i ordi Yesowin ew Isray¯li ordineri ceˇeri ow tohmeri nahapetnerin, xØsecin nranc het Selo– 2 vowm, qananacineri erkrowm ew asacin. ¡T¯r˚ Movs¯si mijocov hramayel ¯, or mez bnakowelow hamar qaˇaqner ew mer anasownneri hamar nranc arter˚ trowen¿: Ew 3 isray¯aciner˚ Tiroj hramanov ˇewtacinerin ßaøangow– ¸iwn towin ays qaˇaqnern ow dranc arter˚: Vi˘ak˚ 4 dowrs ekaw Kaha¸i tohmin. ew Aharoni ordinerin‘ ˇew– taci qahananerin vi˘akov hasan tasnereq qaˇaqner Yowdayi ceˇic, Ωmawoni ceˇic ew Beniamini ceˇic: Isk 5 Kaha¸i miws ordinerin EŒremi ceˇi azgatohmic, Dani ceˇic ew Manas¯i k¯s ceˇic vi˘akov baßin hasan tas˚ qaˇaqner: Ge¸soni ordinerin Isaqari ceˇi azgatoh– 6

20. 7–26

7

8

9 10

11

12

13

14 15 16

17 18

19

20

21

22

23 24

25

26

Yesow

402

mic, Aseri ceˇic, NeŒ¸aˇimi ceˇic ew Basani m¯j eˇoˇ Manas¯i k¯s ceˇic vi˘akov hasan tasnereq qaˇaqner: Merarii ordinerin, ˚st irenc tohmeri, fiowb¯ni ceˇic, Gadi ceˇic ew Zabowˇoni ceˇic vi˘akov hasan tasnerkow qaˇaqner: Isray¯laciner˚ vi˘akov ˇewtacinerin towin ays qaˇaqner˚ ew dranc arter˚, inœp¯s or T¯r˚ patowi– rel ¯r Movs¯sin: Yowdayi, Ωmawoni ew Beniamini ordineri ceˇer˚ irenc anownov koœowaÆ ays qaˇaqner˚ towin Aha– roni ordinerin, oronq Ξewii ordineric‘ Kaha¸i tohmic ¯in, qani or aøajin vi˘ak˚ nranc ¯r dowrs ekel: Nranc towin Enaki qaˇaqamayr Karia¸arbok˚, aysinqn‘ Qeb– ron˚ Yowdayi leran vray, nra æowrj˚ eˇaÆ arter˚, nra agarakner˚ ew awanner˚: Dranq Yesown orp¯s kalowaÆq towec YeŒonii ordi Qaˇ¯bin: Aharoni ordinerin‘ qaha– nanerin towin naew spanoˇi hamar apastani qaˇaq– ner‘ Qebron˚ ew nra arowar´anner˚, Ξebnan ew nra a– rowar´anner˚, Ye¸er˚ ew nra arowar´anner˚, Yes¸emov˚ ew nra arowar´anner˚, Aˇon˚ ew nra arowar´anner˚, Dabir˚ ew nra arowar´anner˚, Ayin˚ ew nra arowar´an– ner˚, Yettan ew nra arowar´anner˚, Be¸samiws˚ ew nra arowar´anner˚‘ in˚ qaˇaqner ayd erkow ceˇic: Isk Beni– amini ceˇic‘ Gabawon˚ ew nra arowar´anner˚, Ana¸o¸˚ ew nra arowar´anner˚, Saˇmon˚ ew nra arowar´anner˚, Gabe¯n ew nra arowar´anner˚‘ œors qaˇaqner: Aharo– ni ordineri‘ qahananeri bolor qaˇaqner˚ tasnereqn ¯in irenc arterov: Kaha¸i ordineri tohmi ˇewtacinerin‘ Kaha¸i mnacaÆ ordinerin, qaˇaqner baßin hasan EŒ– remi ceˇic: Nranc towin spanoˇi hamar apastani qaˇaqner‘ Siwq¯m˚ ew nra arowar´anner˚ EŒremi leran vray, Gazer˚ ew nra arowar´anner˚, Kabsem˚ ew nra arowar´anner˚, Verin Be¸oron˚ ew nra arowar´anner˚‘ œors qaˇaqner: Dani ceˇic‘ Eˇ¸ekov˚ ew nra arowar– ´anner˚, Gebe¸on˚ ew nra arowar´anner˚, Yaˇon˚ ew nra arowar´anner˚, Ge¸remon˚ ew nra arowar´anner˚‘ œors qaˇaqner: Manas¯i k¯s ceˇic‘ Φanaq˚ ew nra arowar– ´anner˚, Be¸san˚ ew nra arowar´anner˚‘ erkow qaˇaq– ner: Kaha¸i ordineri mnacaÆ tohmeri bolor qaˇaq–

403

Yesow

20. 27–42

nern irenc arowar´annerov ¸owov tasn ¯in: Ge¸soni ordinerin‘ Ξewtacineri azgakannerin, Manas¯i k¯s ce– ˇic towin spanoˇi hamar aøan´nacowaÆ apastani qa– ˇaqner Goˇan˚ Basanastanowm ow nra arowar´anner˚ ew B¯estaran ow nra arowar´anner˚‘ erkow qaˇaqner: I– saqari ceˇic‘ Kesion˚ ew nra arowar´anner˚, Dabra¸˚ ew nra arowar´anner˚, Erimo¸˚ ew nra arowar´anner˚, Namakac aˇbiwr˚ ew nra arowar´anner˚‘ œors qaˇaqner: Aseri ceˇic‘ Masaaˇ˚ ew nra arowar´anner˚, Abdon˚ ew nra arowar´anner˚, Qeˇka¸˚ ew nra arowar´anne– r˚, fiob˚ ew nra arowar´anner˚‘ œors qaˇaqner: NeŒ– ¸aˇimi ceˇic‘ spanoˇi hamar aøan´nacowaÆ apasta– ni qaˇaqner‘ Kad¯s˚ Galiliayowm ew nra arowar´anner˚, Ema¸dor˚ ew nra arowar´anner˚, Noyemon˚ ew nra arow– ar´anner˚‘ ereq qaˇaqner: Ge¸soni bolor qaˇaqnern ˚st irenc tohmeri tasnereqn ¯in‘ irenc arowar´annerov hander´: Merarii ordineri tohmin, aysinqn‘ mnacaÆ ˇewtacinerin towin Zabowˇoni ordineri ceˇic‘ Yeknam˚ ew nra arter˚, Kad¯s˚ ew nra arter˚, Kar¸an ew nra ar– ter˚, Demnan ew nra arter˚, Naaˇoˇ˚ ew nra arter˚‘ hing qaˇaq: Yordanan geti ayn koˇmowm, Eriqovi di– mac, fiowb¯ni ceˇic, orp¯s apastani qaˇaqner, spano– ˇi hamar towin Bosor˚ Misori anapatowm ew nra ar– ter˚, Yazer˚ ew nra arter˚, Kedson˚ ew nra arter˚, MasŒan ew nra arter˚‘ œors qaˇaq: Gadi ceˇic, or– p¯s apastani qaˇaqner, spanoˇi hamar towin fiamo– ¸˚ Gaˇaadowm ew nra arter˚, Manayam˚ ew nra arter˚, Esebon˚ ew nra arter˚, Azer˚ ew nra arter˚‘ ˚ndam¯– n˚ œors qaˇaq: Ξewii ceˇic mnacaÆ Merarii ordineri bolor qaˇaqner˚, ˚st irenc tohmeri, eˇan tasnerkows˚: Isray¯lacineri kalowaÆqneri m¯j ˇewtacineri bolor qa– ˇaqnern ˚ndam¯n˚ qaøasownow¸n ¯in‘ ayd qaˇaqneri æowr– j˚ eˇaÆ irenc arterov hander´: Ayd qaˇaqnern irenc æowrjn own¯in arter. aydp¯s ¯in ayd bolor qaˇaqner˚: Ew Yesown awartec erkri baßanowmn ir sahmannerov: Isra– y¯laciner˚ Tiroj hramani hama´ayn Yesowin baßin towin ayn qaˇaq˚, or na xndrec‘ Φamnasaqar˚ EŒremi leran

27

28

29

30 31 32

33

34

35 36

37 38

39 40

41

42

20. 43–21. 10

43

44

45

21 2

3

4

5

6

7

8 9

10

Yesow

404

vray: Yesown æinec qaˇaq˚ ew bnakowec nra m¯j: Ew Yesown vercrec ayn qar¯ srer˚, oroncov ¸lŒatel ¯r anapati ˘anaparhin ÆnowaÆ isray¯lacinerin, qani or nranq œ¯– in ¸lŒatowel anapatowm: Yesown ayd qarer˚ var drec Φamnasaqarowm: Ew T¯rn isray¯lacinerin towec ayn am– boˇj erkir˚, or erdowel ¯r tal nranc hayrerin. ew nranq ßaøangecin ayn ow bnakowecin nra m¯j: T¯r˚ nranc han– gist towec erkri bolor sahmannerowm, inœp¯s erdowel ¯r nranc hayrerin. ew nranc ¸ænamineric oœ oq dowrs œekaw nranc d¯m, orovhetew nranc bolor ¸ænaminerin T¯r˚ mat– nel ¯r nranc ´eøq˚: Oœ mi ban pakas œmnac ayn bolor bari xØsqeric, or asel ¯r T¯rn isray¯lacinerin, ayl am¯n ban katarowec: Ωat Ører yetoy, erb T¯r˚ hangstacrel ¯r Isray¯lin nra ærjakayqowm eˇaÆ bolor ¸ænamineric, ew Yesown Æeracel ow tariqn aøel ¯r, na kanœec bolor isray¯lacinerin, nranc Æerakoytin, iæxannerin, datawornerin, Ør¯nsg¯tnerin, bolorin miasin ew asac nranc. ¡Es Æeracel em ew tariqs aøel: Dowq inqnerd tesaq ayn am¯n˚, inœ mer T¯r Astow– aÆn arec ayn bolor azgerin, oronc veracrec ´er aøjewic, orovhetew T¯r AstowaÆn inqn ¯r paterazmowm ´ez ha– mar: Ard, tes¯—q, taraÆqnern ays mnacaÆ azgeri, bolor azgeri, oronc jardeci Yordanan getic minœew MeÆ Æov˚, d¯pi arewmowtq, ´ez ßaøangow¸iwn ¸oˇeci ˚st ´er ceˇe– ri: Mer T¯r AstowaÆn inq˚ k˚ kotori nranc ´er aøaj, minœew or oœnœanan, nranc d¯m vayri gazanner k’ar´aki, minœew or ´er aøaj bnajnji nranc ow nranc ¸agawornerin, ew dowq ßaøangow¸iwn k˚ stanaq nranc erkir˚, inœp¯s or mer T¯r AstowaÆn asel ¯r mez: Owsti æa—t zØrac¯q ew zgo—yæ eˇ¯q, or katar¯q ayn am¯n˚, inœ growaÆ ¯ Movs¯si Ør¯nqi grqowm, or œxotorow¯q nranic aj kam ´ax: fflini ¸¯ mtn¯q ayn mnacaÆ azgeri m¯j. ¸oˇ nranc astowaÆne– ri anownner˚ œtrowen ´er m¯j, nrancov œerdow¯q, œpaæt¯q nranc ew nranc erkrpagow¸iwn œan¯q, ayl mer T¯r AstÆow etewic gnaq, inœp¯s or arel ¯q minœew aysØr: T¯r˚ ´er a– øaj kotorec nranc‘ meÆameÆ ew hzØr azgerin, ew oœ oq d¯m œkangnec ´ez minœew aysØr: Λeznic m¯k˚ hazarnerin ha–

405

Yesow

21. 11–22. 6

laÆec, orovhetew T¯r AstowaÆn inqn ¯r paterazmowm ´ez hamar, inœp¯s or asel ¯r ´ez: Ωa—t zgoyæ eˇ¯q ´er nkat– mamb, or sir¯q ´er T¯r AstÆown: Isk e¸¯ et daønaq, ´er m¯j mnacaÆ azgerin yar¯q, nranc het xnamow¸iwn an¯q, xaønakow¯q nranc het, ew nranq ¯l ´ez het, imacaÆ eˇ¯q, or T¯rn aylews œi kotori ayn azgerin ´er aøaj, ew nranq ´ez hamar orogay¸ ew gay¸akˇow¸iwn k˚ linen, xoœ˚ndot‘ ´er garæaparneri hamar ew neter‘ ´er aœqeri hamar, minœew or korœ¯q ays bari erkric, or towec ´ez ´er T¯r As– towaÆ˚: Ew aha es aysØr mahowan ˘anaparhn em gnowm, inœp¯s ays erkri vray eˇoˇ bolor mardik: Imac¯—q ´er am– boˇj srtov ew ´er amboˇj hogov, or ayn bolor xØsqeric, or asac ´er T¯r AstowaÆ˚, oœ mi ban ankatar œmnac, ayl am¯n inœ katarowec ´ez hamar. drancic oœ mi xØsq sxal dowrs œekaw: Ew inœp¯s or ´ez vray katarowecin ayn bolor bari xØsqer˚, or asac ´ez hamar T¯r˚, aydp¯s ¯l T¯r˚ ´ez vray k˚ katari am¯n tesak œar xØsqer, minœew or bnajnji ´ez ays bari erkric, or towel ¯ ´ez ´er T¯r AstowaÆ˚, e¸¯ dr߯q ´er T¯r AstÆow owxt˚, or patowi– rel ¯ ´ez, ew gnaq Æaøay¯q Øtar astowaÆnerin ow nranc erkrpagow¸iwn an¯q: T¯r˚ k˚ barkanay ´ez vray, ew dowq anmijap¯s k˚ korœ¯q ays bari erkric, or T¯r˚ towel ¯ ´ez:

11 12

13

14

15

16

Yesown Isray¯li bolor ceˇerin hawaqec Selovowm, kanœec 22 Isray¯li bolor Æererin, nranc iæxannerin, Ør¯nsg¯tnerin ow datawornerin, ew nranq kangnecin Tiroj aøaj: Ye– 2 sown xØsec amboˇj ßoˇovrdi het ow asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Naxkinowm ´er naxahayrer˚‘ Φaran‘ Abrahami hayr˚ ew Naqori hayr˚ pandxtel en geti ayn koˇm˚ ew paætel Øtar astowaÆnerin: Geti ayn 3 koˇmic es vercri ´er hayr Abrahamin ew nran aøajnorde– ci Qananacineri amboˇj erkrov, bazmacri nra serownd˚, nran towi Isahakin, isk Isahakin towi Yakobin ew E– 4 sawin, Esawin orp¯s ßaøangow¸iwn towi S¯ir leø˚: Yakob˚ ew nra ordinern ijan Egiptos ew aynteˇ meÆ, bazmamard ow hzØr azg dar´an: Egiptaciner˚ nranc œarœarecin, ew T¯r˚ harowaÆec egiptacinerin nranc d¯m gorÆadraÆ 5 næannerov ew zarmanahraæ gorÆerov: Yetoy T¯r˚ ´ez ha– 6

22. 7–17

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

Yesow

406

nec Egipitosic, dowq mtaq Æov˚, ew egiptaciner˚ kaø– qerov ow ´ierov hetapndecin ´er hayrerin minœew Kar– mir Æov˚: Menq aˇaˇakecinq Tiroj˚, ew na amp ow m¯g drec mer ew egiptacineri mijew, Æov˚ nranc vray lcrec ew ÆaÆkec nranc: Mer aœqer˚ tesan, ¸¯ inœ arec T¯r˚ egip– tacineri erkrowm: Apa æat Ører mnaciq anapatowm: Ew na ´ez berec Yordanan geti ayn koˇmowm bnakowoˇ a– morhacineri erkir˚, nranq ´er d¯m paterazmecin, T¯r˚ nranc matnec ´er ´eøq˚, dowq ßaøangeciq nranc erkirn ow kotoreciq nranc ´er aøaj: Movabi arqay SepŒori ordi Baˇak˚ ver kacaw ew paterazm mˇec Isray¯li d¯m. mard owˇarkec, kanœec B¯ori ordi Baˇaamin, or ´ez nzo– vi: Bayc ´er T¯r AstowaÆ˚ œkamecaw ´ez korstean mat– nel, Ørhnec ´ez, azatec ´ez nranc ´eøqic ew nranc mat– nec ´er ´eøq˚: Dowq ancaq Yordanan get˚ ew ekaq Eri– qov: Eriqovi bnakiœner˚, amorhaciner˚, qananaciner˚, Œerezaciner˚, xewaciner˚, yebowsaciner˚, qetaciner˚ ew gergesaciner˚ paterazmecin ´er d¯m, ew T¯r˚ matnec nranc ´er ´eøq˚: Λezanic aøaj iæameˇowner owˇarkec ew nranc‘ amorhacineri tasnerkow ¸agawornerin, qæec ´er aøajic: O—œ qo srov ew o—œ qo aˇeˇov arowec ayd: T¯r˚ ´ez towec ays erkir˚, orteˇ dowq œ¯q aæxatel ew bnakwowm ¯q ayn qaˇaqnerowm, or dowq œ¯q æinel, owtowm ¯q ayn aygineric ew ¸zenineric, or dowq œ¯q tnkel: Ard, dowq vaxec¯—q Ti– rojic, Æaøayec¯—q nran æitakow¸eamb ew ardarow¸eamb, heøacr¯—q Øtar astowaÆnerin, oronc paætecin ´er hay– rer˚ geti ayn koˇmowm ew Egiptosowm, ew paætec¯—q Tiroj˚: Isk e¸¯ ´ez hamar ha˘eli œ¯ paætel Tiroj˚, apa oroæec¯—q aysØr, ¸¯ o—wm ¯q paætelow. ´er hayreri? astowaÆnerin, o– ronq geti ayn koˇmowm ¯in, ¸¯? amorhacineri astowaÆ– nerin, oronc erkrowm dowq bnakwowm ¯q: Isk es ew im town˚ Tirojn enq paætowm, orovhetew na sowrb ¯¿: Ψoˇovowrd˚ patasxan towec ew asac. ¡Qa—w lici, or menq ¸oˇnenq mer T¯r AstÆown ew Øtar astowaÆner paætenq, orov– hetew T¯rn ¯ mer AstowaÆ˚, na hanec mez ew mer hayre– rin egiptacineri erkric, Æaøayow¸ean tnic, mez hamar na meÆameÆ næanner˚ gorÆec, pahpanec mez mer gnacaÆ

407

Yesow

22. 18–33

amboˇj ˘anaparhin, pahpanec bolor azgeri m¯j, oronc mijov menq ancanq: T¯r˚ mer aøajic qæec amorhacine– rin ew ays erkrowm bnakowoˇ bolor azgerin. owremn menq ¯l Tirojn enq paætelow, orovhetew na ¯ mer AstowaÆ˚¿: Yesown asac ßoˇovrdin. ¡Dowq œ¯q karoˇ Tiroj˚ paætel, orovhetew na sowrb ¯. na naxan´ot linelov‘ œi neri ´er meˇqern ow anØr¯now¸iwnner˚, erb ¸oˇn¯q Tiroj˚ ew Øtar astowaÆnerin paæt¯q: Na k˚ œarœari ew k’oœnœacni ´ez ayn bariqneri Œoxar¯n, or arel ¯ ´ez hamar¿: Ψoˇo– vowrdn asac Yesowin. ¡Aydp¯s œ¯, menq Tirojn enq paæ– telow¿: Yesown asac ßoˇovrdin. ¡Aha dowq inqnerd ´er vkanern ¯q, or dowq Tirojn ˚ntreciq nran paætelow ha– mar¿: Nranq asacin. ¡Vkay enq¿: Na asac. ¡Heøacr¯—q ´ezanic Øtar astowaÆnerin ew ´er sirtn Isray¯li T¯r AstÆo—wn dar´r¯q¿: Ψoˇovowrd˚ Yesowin asac. ¡Mer T¯r AstÆown piti paætenq ew nra xØsq˚ piti lsenq¿: Ew ayd Ør˚ Yesown ßoˇovrdi het owxt arec ew Selovowm, Isray¯li AstÆow xorani aøaj nran Ør¯nqner ew kanonner towec: Yesown dranq grec AstÆow Ør¯nqi grqowm, aøaw mi meÆ qar ew ayn kangnecrec Tiroj aøaj eˇaÆ bewekni Æaøi tak: Ew Yesown amboˇj ßoˇovrdin asac. ¡Aha ays qar˚ ´ez vkay lini, orovhetew sa lsec Tiroj bolor xØsqer˚, or na aysØr ´ez asac. sa ¸oˇ vkay lini ´ez yetagay Ørerin, erb pa– tahi, or owranaq ´er T¯r AstÆown¿: Ew Yesown ar´akec ßoˇovrdin, ow am¯n m¯k˚ gnac ir teˇ˚: Ew Isray¯l˚ paæ– tec Tiroj˚ Yesowi kendanow¸ean bolor Ørerin ew ayn Æere– ri kendanow¸ean bolor Ørerin, oronq oˇj mnacin Yesowic yetoy, ew oronq tesan Tiroj bolor gorÆer˚, or na arec Isray¯li hamar: Sranic yetoy Naw¯i ordi Yesown‘ Tiroj Æaøan, hariwr tas˚ tarekanowm meøaw: Nran ¸aˇecin ir ßaøangow¸ean sahmannerowm, Φamnasaqarowm, EŒre– mi leran vray, Gayas leran hiwsisayin koˇmowm: Aynteˇ, orteˇ ¸aˇecin nran, orp¯s yiæatak nra het drin ayn qar¯ srer˚, oroncov na Gaˇgaˇayowm ¸lŒatel ¯r isray¯– lacinerin, erb nranc hanec Egiptosic, inœp¯s hramayel ¯r T¯r˚. dranq aynteˇ en minœew aysØr: Isray¯laciner˚ Egiptosic hanecin Yovs¯Œi oskorner˚ ew dranq ¸aˇe–

18

19

20

21

22

23

24 25

26 27

28 29

30 31 32

33

22. 34–34

34

Yesow

408

cin Sikimowm, agaraki ayn masowm, or hariwr gaøov a– øel ¯r Yakob˚ Sikimowm bnakowoˇ amorhacineric ew baßin ¯r towel Yovs¯Œin: Dranic yetoy vax˘anowec Eˇiazar qahanan‘ Aharoni ordin, ew ¸aˇowec ir ordi ffien¯¯sin patkanoˇ Gabaa¸owm, or towel ¯in nran EŒremi leran vray: Ayd Ørerin isray¯lacinern aønelov AstÆow owxti tapanak˚‘ tanowm ¯in irenc het: Ew ffien¯¯s˚ qahanay dar´aw ir hØr‘ Eˇiazari Œoxar¯n, minœew or meøaw ew ¸aˇowec Gabaa¸i ir kalowaÆqowm: Isray¯laciner˚ gna– cin am¯n m¯kn ir teˇn ow ir qaˇaq˚: Nranq paætecin Astartin, Astaro¸in ew irenc ærjakayqowm eˇaÆ azge– ri astowaÆnerin: Ew T¯r˚ nranc matnec Movabi arqay Egˇomi ´eøq˚, or˚ tirec nranc vray tasnow¸ tari:

Dataworner G

Yesowi vax˘anowelowc yetoy isray¯laciner˚ harcnowm 1 ¯in Tiroj˚ ew asowm. ¡Meznic o?v aøajin˚ dowrs k˚ gay pa– terazmi qananacineri d¯m¿: T¯rn asac. ¡Yowdayi— ceˇ˚ 2 p¯tq ¯ dowrs gay, qani or erkir˚ nra ´eøqn em yan´nel¿: Ew Yowdan ir eˇbayr Ωmawonin asac. ¡Ve—r kac gnanq in´ 3 het im kalowaÆq˚ ew qananacineri d¯m paterazmenq, es ¯l qez het k˚ gam qo kalowaÆq˚¿: Ωmawon˚ gnac nra het: Yowdan gnac, ew T¯r˚ qananacinerin ow Œerezacinerin 4 yan´nec nra ´eøq˚, ew na Bezekowm nrancic tas˚ hazar mard kotorec: Bezekowm gtan Adonibezekin, nra d¯m 5 paterazmecin ew jardecin qananacinerin ow Œereza– cinerin: Adonibezek˚ Œaxaw, bayc nran hetapndecin, 6 hasan nran ew ktrecin nra ´eøqeri ow otqeri matne– r˚: Adonibezekn asac. ¡Eظanasown ¸agaworner, oronc 7 ´eøqeri ow otqeri matner˚ ktrowaÆ ¯in, hawaqowm ¯in im seˇani taki Œæranqner˚: Ard, inœp¯s es ¯i arel, aydp¯s ¯l AstowaÆ in´ hatowcec¿: Nran berin Erowsaˇ¯m, ew na aynteˇ meøaw: Yowdayi ordiner˚ paterazmecin Erowsa– 8 ˇ¯mi d¯m, grawecin ayn, sri qaæecin ew qaˇaq˚ hrov ayre– cin: Dranic yetoy Yowdayi ordinern ijan paterazmelow 9 leran koˇmowm, harawowm ew daætavayrowm bnakowoˇ qana– nacineri d¯m: Yowdan gnac Qebronowm bnakowoˇ qana– 10 nacineri vray, ew Qebron˚ dowrs ekaw nra d¯m: Qebroni anownn aøaj Karia¸arbok SeŒer ¯r: Jardecin S¯siin, Aqimanin ew Φolmiin‘ Enaki zawaknerin: Aynteˇic yar– 11 ´akowecin Dabiri bnakiœneri vray: Dabiri anownn aøaj Namakac qaˇaq ¯r: Qaˇ¯bn asac. ¡Ov or harowaÆi Na– 12 makac qaˇaqin ew grawi ayn, im dowstr Asqayin nran know¸ean ktam¿: Ew grawec ayn Qaˇ¯bi krtser eˇbØr‘ Ke– 13 nezi ordi Godoni¯l˚, ew Qaˇ¯bn ir dowstr Asqayin nran know¸ean towec: Erb aˇjik˚ gnowm ¯r, Godoni¯l˚ yordo– 14 rec nran, or ir hØric agarak xndri: Aˇjik˚ trtnjac, aˇaˇakec ¯æi vrayic ew asac. ¡Harawayin erkir towir in´¿: Qaˇ¯b˚ nran asac. ¡I?nœ eˇaw qez¿: Asqan nran 15

1. 16–28

16

17

18

19

20

21

22 23

24

25

26

27

28

Dataworner

410

asac. ¡In´ Ørhnow¸iwn to—wr. orovhetew in´ harawayin er– kir towir, to—wr in´ naew jri aˇbiwrner¿: Ew Qaˇ¯b˚ nra cankow¸eamb nran towec verin aˇbiwrnern ow hovitneri aˇbiwrner˚: Movs¯si aneroj‘ Kineci Yobabayi ordine– r˚, Armawenineri qaˇaqic gnacin Yowdayi ordineri mØt, Yowdayi anapat˚, or˚ Yowdayi erkri harawowm ¯, Ara– di zaøivayri mØt, ew gnacin bnakowecin ßoˇovrdi het: Yowdan gnac ir eˇbayr Ωmawoni het, ew nranq harowaÆe– cin, nzovecin ow kotorecin SeŒa¸owm bnakowoˇ qanana– cinerin ew ayd qaˇaqi anown˚ koœecin Satakowm: Yow– dan œaøaw Gazan ow nra sahmanner˚, Askaˇonn ow nra sahmanner˚, Akkaronn ow nra sahmanner˚, Azotosn ow nra arter˚: T¯r˚ Yowdayi het ¯r: Yowdan grawec leø˚, bayc hovitneri bnakiœnerin œkaroˇacaw tirel, orovhe– tew fieqab˚ zatec nranc, ew nranq erka¸¯ kaøqer ow– n¯in: Qebron˚ towin Qaˇ¯bin, inœp¯s asel ¯r Movs¯s˚: Qaˇ¯b˚ aynteˇic ßaøangow¸iwn stacaw Enaki ordineri ereq qaˇaqner˚ ew qæec aynteˇic Enaki ereq ordinerin: Beniamini ordiner˚ Erowsaˇ¯mowm bnakowoˇ yebowsacine– rin œnowa˘ecin, ew yebowsaciner˚ bnakwowm en aynteˇ Be– niamini ordineri het minœew aysØr: Yovs¯Œi ordinern irenq ¯l gnacin Be¸¯li d¯m, ew T¯r˚ nranc het ¯r: Isra– y¯li tohm˚ banakateˇi drec Be¸¯lowm. ayd qaˇaqi anownn aøaj Lowza ¯r: Pahapanner˚ mi mard tesan, or dowrs ¯r galis ayd qaˇaqic, bønecin nran ew asacin. ¡Co—yc towr mez qaˇaqi mowtq˚, ew menq k˚ xnayenq qez: Na nranc coyc towec qaˇaqi mowtq˚, ew nranq qaˇaq˚ sri qaæe– cin, isk ayn mardown ew nra azgatohm˚ azat ar´ake– cin: Ayd mard˚ gnac Qetim erkir˚, aynteˇ qaˇaq æinec ew nra anown˚ Lowza drec, ew ayd ¯ nra anown˚ minœew aysØr: Manas¯n orp¯s ßaøangow¸iwn œstacaw Be¸san˚, aysinqn‘ Skiw¸owpolis˚, nra awanner˚ ew nra arter˚, Φanaq˚ ew nra awanner˚, Dori bnakiœnerin, nra æowrj˚ bnakowoˇ– nerin ew nra awanner˚, Baˇaki bnakiœnerin, nra æowr– j˚ bnakowoˇnerin ew nra awanner˚, Yebˇami bnakiœnerin, nra æowrj˚ bnakowoˇnerin ew nra awanner˚. ew qanana– ciner˚ æarownakecin bnakowel ayd erkrowm: Erb Isray¯l˚

411

Dataworner

1. 29–2. 5

hzØracaw, qananacinerin harki tak gcec, bayc nranc ispaø œveracrec: EŒremn ¯l œveracrec Gazerowm bnako– woˇ qananacinerin, ew qananaciner˚ bnakowecin nranc m¯j Gazerowm ow EŒremin harkatow eˇan: Zabowˇonn ¯l œveracrec Kedroni bnakiœnerin ow Amani bnakiœnerin, ew qananaciner˚ bnakowecin nranc m¯j ew nranc harkatow eˇan: Aser˚ œveracrec Akqovi bnakiœnerin, oronq nran harkatow eˇan, naew Dori, Sidoni, DalaŒi, AqaziŒi, ElŒayi, AŒ¯ki, fiobi bnakiœnerin: Aseraciner˚ bnakowe– cin ayd erkrowm aproˇ qananacineri m¯j, orovhetew œka– roˇacan veracnel nranc: NeŒ¸aˇim˚ œveracrec Be¸– samiwsi bnakiœnerin, oœ ¯l Be¸ana¸i bnakiœnerin: NeŒ– ¸aˇim˚ bnakowec ayd erkrowm aproˇ qananacineri m¯j, isk Be¸samiwsi ew Be¸ana¸i bnakiœner˚ nran harka– tow eˇan: Amorhaciner˚ Dani ordinerin neˇecin leran vray, orovhetew nranc ¸oyl œ¯in talis ijnel hovitner˚: Ew amorhaciner˚ æarownakecin bnakowel Mrtenineri le– ran vray: Aynteˇ, Mrtastanowm ew Saˇapinowm arjer ew aˇow¯sner kayin: Yovs¯Œi tohmi ´eøq˚ Æanracaw amor– hacineri vray, ew amorhaciner˚ harkatow eˇan nranc: Amorhaciner˚ Akrabimi zaøivayri vray, V¯mic ver sah– manakic ¯in edomayecinerin:

29

30

31

32

33

34

35

36

Tiroj hreætak˚ Gaˇgaˇayic dowrs ekaw Lacateˇ˚, 2 Be¸¯l ew Isray¯li town ow asac nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡T¯r˚ ´ez hanec Egiptosic ew berec ayn erkir˚, o– ri hamar ´er hayrerin erdowel ¯r, or ´ez k˚ tay ew ´ez asac. ——Λez het draÆ owxts yawitean œem drßi: Dowq 2 ays erkri bnakiœneri het daæinq mi— knq¯q, oœ ¯l nranc œastowaÆneri het, mi— erkrpag¯q nranc, ayl xortake– c¯—q nranc kowøqer˚, korÆanec¯—q nranc zohaseˇanner˚——: Bayc dowq im xØsq˚ œlseciq ew ayd bann areciq: Ew es 3 asaci. ——Aylews œem teˇaæarßi ays ßoˇovrdin, orin æa– rownak kotoreci ew nran œem qæi ´er aøajic: Nranq ´ez hamar Œor´anq k˚ daønan, ew nranc œastowaÆner˚ ´ez hamar gay¸akˇow¸iwn k˚ linen——¿: Erb Tiroj hreætakn ays 4 xØsqern asac Isray¯li bolor ordinerin, ßoˇovowrd˚ ´ayn bar´racrec ow lac eˇaw: Dra hamar ¯l ayn teˇi anown˚ 5

2. 6–18 6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

Dataworner

412

LalØnq drin. ew aynteˇ Tiroj˚ zoh matowcecin: Yesown ar´akec ßoˇovrdin, ew isray¯laciner˚ gnacin am¯n m¯kn ir town˚ ew am¯n m¯kn ir kalowaÆq˚‘ erkir˚ ßaøangow¸iwn stanalow hamar: Ew ßoˇovowrd˚ Tiroj˚ Æaøayec Yesow– i kendanow¸ean bolor Ørerowm ew ayn Æereri kendanow¸e– an bolor Ørerowm, oronq erkar aprecin Yesowic yetoy ew oronq tesel ¯in Tiroj bolor meÆameÆ gorÆer˚, or na a– rec Isray¯li hamar: Tiroj Æaøay Yesown‘ Naw¯i ordin, vax˘anowec hariwr tas˚ tarekan hasakowm, ew nran ¸aˇecin ir ßaøangow¸iwn˚ handisacoˇ erkri leran vray, Φamna¸ar¯sowm, EŒremi leran vray, Gayas leran hiwsi– sayin koˇmowm: Vax˘anowec naew ayd amboˇj serownd˚: Dranic yetoy ekaw owriæ serownd, or œ¯r ˘anaœowm o—œ Tiroj˚ ew o—œ ¯l ayn gorÆer˚, or na arel ¯r Isray¯li m¯j: Isray¯– laciner˚ Tiroj aøaj œariq gorÆecin ew Bahaˇimin paæ– tecin. ¸oˇin irenc hayreri T¯r AstÆown, or nranc hanel ¯r Egiptacineri erkric, gnacin Øtar astowaÆneri‘ i– renc æowrj˚ eˇaÆ azgeri astowaÆneri etewic, erkrpage– cin nranc ew barkacrin Tiroj˚, lqecin nran ew paæte– cin Bahaˇin ow Astartnerin: Sastik zayracaw T¯rn isray¯lacineri vray ew nranc matnec koˇoptiœneri ´eø– q˚, oronq koˇoptecin nranc: T¯r˚ matnec nranc ærja– kay ¸ænamineri ´eøq˚, ew nranq œkaroˇacan d¯m kangnel irenc bolor ¸ænaminerin, oronc het køapaætow¸iwn ¯in arel: Tiroj ´eøq˚ œariq pat˘aøelow hamar nranc vray ¯r, inœp¯s or asel ¯r T¯r˚ ew inœp¯s or erdowel ¯r. ew T¯– r˚ xist neˇec nranc: T¯r˚ nranc hamar dataworner kargec ew nranc Œrkec koˇoptiœneri ´eøqic: Bayc nranq datawornerin ¯l œlsecin, orovhetew Øtar astowaÆneri hetewelov‘ køapaætow¸iwn arecin, erkrpagecin nranc ew barkacrin Tiroj˚: Ωowtov xotorowecin ayn ˘anaparhic, orov ˚n¸anowm ¯in nranc hayrer˚‘ Tiroj patowiranner˚ lselov: Nranq aydp¯s œarecin: Ew erb T¯r˚ nranc ha– mar dataworner kargec, T¯rn ayd dataworneri het ¯r ew nranc Œrkowm ¯r ¸ænamineri ´eøqic dataworneri kenda– now¸ean bolor Ørerin, orovhetew T¯r˚ nranc karekcowm ¯r paæaroˇneri ew œarœaroˇneri eresic kraÆ nranc heÆow–

413

Dataworner

2. 19–3. 9

¸ean hamar: Ew erb datawor˚ meønowm ¯r, nranq daønowm, noric anØr¯now¸iwn ¯in anowm irenc hayreric aweli‘ gna– lov Øtar astowaÆneri etewic, nranc paætelov ow nranc erkrpagelov: Nranq d¯n œ¯in netowm irenc kowøqer˚ ew et œ¯in daønowm irenc vat ˘anaparhneric: Ew sastik bar– kacaw T¯rn isray¯lacineri vray ew asac. ¡Qani or ays azg˚ zanc arec im owxt˚, or˚ es drel em nranc hayreri het, ew œlsec im ´ayn˚, es ¯l aylews œem qæi nranc aøajic oœ mi mardow ayn azgeric, or kendani ¸oˇec Naw¯i ordi Yesown: Na ¸oˇec, or nrancov Œor´em isray¯lacinerin, ¸¯ ardeØq nranq k˚ zgowæana?n ew Tiroj ˘anaparhov k˚ gna?n, ¸¯? oœ, inœp¯s zgowæacan nranc hayrer˚¿: Ew T¯r˚ ¸oˇec ayd azgerin, æowtov œveracrec nranc ew œmatnec nranc Yesowi ´eøq˚:

19

20

21

22

23

Sranq en ayn azger˚, oronc ¸oˇec Yesown, orp¯szi As– 3 towaÆ nrancov Œor´i isray¯lacinerin, amenqin, oronq œgit¯in qananacineri bolor paterazmneri masin. (mi– 2 ayn nra hamar, or paterazmel sovorecnen isray¯laci– neri serowndnerin, nranc, oronq aøajowc œgit¯in pate– razmel). na ¸oˇec aylazgineri hing naxararow¸iwnne– 3 r˚, bolor qananacinerin, sidonacinerin ew Libananowm Baˇhermon saric minœew Laboema¸ bnakowoˇ xewacinerin: Nrancov piti Œor´¯r isray¯lacinerin ew imanar, ¸¯ k˚ 4 lse?n ardeØq Tiroj patowiranner˚, or na towel ¯r nranc hayrerin Movs¯si mijocov: Ew isray¯laciner˚ bnakowe– 5 cin qananacineri, qetacineri, amorhacineri, Œereza– cineri, xewacineri, yebowsacineri ew gergesacineri m¯j: Nranc aˇjiknerin irenc hamar kin aøan ew irenc aˇ– 6 jiknerin towin nranc tˇanerin, paætecin nranc œas– towaÆnerin: Isray¯laciner˚ œariq gorÆecin Tiroj a– 7 øaj, moøacan irenc T¯r AstÆown ew paætecin Bahaˇin ew antaøner˚: T¯r˚ sastik barkacaw isray¯lacineri 8 vray ew nranc matnec Mijagetqi asorestancineri ar– qay Qowsarsa¸emi ´eøq˚, ew isray¯laciner˚ nran Æaøaye– cin ow¸ tari: Isray¯laciner˚ aˇaˇak bar´racrin Ti– 9 roj aøaj, T¯r˚ Isray¯li hamar mi Œrkiœ m¯jteˇ hanec. nranc towec Godoni¯lin‘ Kenezi ordown, Qaˇ¯bi krtser

3. 10–25 10

11 12

13

14 15

16

17 18

19

20

21

22 23

24

25

Dataworner

414

eˇbØr˚: T¯r˚ lsec nranc: Godoni¯li m¯j Tiroj hogin bnak– owec, ew na Isray¯lowm dataworow¸iwn arec: Na pateraz– mi dowrs ekaw Qowsarsa¸emi d¯m, T¯r˚ nra ´eøq˚ matnec asorestancineri Qowsarsa¸em arqayin. Godoni¯l˚ yaˇ– ¸ec Qowsarsa¸emin: Erkir˚ qaøasown tari hangsta– caw: Apa Kenezi ordi Godoni¯l˚ meøaw: Isray¯lacine– r˚ æarownakecin œariq gorÆel Tiroj aøaj. ew Tiroj a– øaj œariq gorÆelow pat˘aøov T¯r˚ Isray¯li d¯m zØrac– rec Movabi arqay Egˇomin: Na hawaqec nranc d¯m Amo– ni ew Amaˇ¯ki bolor ordinerin, gnac harowaÆec Isray¯lin ew tirec Armawenineri qaˇaqin: Tasnow¸ tari isray¯– laciner˚ Æaøayecin Movabi arqay Egˇomin: Isray¯la– ciner˚ aˇaˇak bar´racrin Tiroj aøaj, ew T¯r˚ nranc hamar mi Œrkiœ m¯jteˇ hanec‘ yimeneci mi mardow‘ Ge– rayi ordi Awodin, or˚ erkow ´eøqov ¯l yajoˇ ¯r gorÆowm: Isray¯laciner˚ nra ´eøqov Movabi Egˇom arqayin ˚nÆa– ner owˇarkecin: Awodn ir hamar m¯k kangown erkarow¸e– amb erksayri sowr æinec, kapec ayn ir aj azdrin ¸ikno– ci takic ew gnac ow ˚nÆaner˚ matowcec Movabi arqay Egˇomin: Egˇom˚ æat g¯r mard ¯r: Erb Awodn ir ˚nÆa– ner˚ towec verjacrec ew ar´akec ˚nÆaner˚ beroˇnerin, Egˇom˚ veradar´aw Gaˇgaˇayowm eˇaÆ kowøqeri mØtic: Awodn asac. ¡O—v arqay, qez ÆaÆowk aselow xØsq ownem¿: Egˇomn asac. ¡Løi—r¿: Ew amenqin asac. ¡Heøo—w gnac¯q¿: Ew nra mØt eˇoˇner˚ dowrs ekan: Na miaynak nstaÆ ¯r ir amaranoci vernatan˚: Awodn asac. ¡O—v arqay, es qez hamar AstÆow patgam ownem haˇordelow¿: Egˇomn a– ¸oøic ver kacaw gnac nra mØt: Erb na ver kacaw, Awodn ir ´ax ´eøq˚ meknec, qaæec sowrn ir aj azdric ew Egˇo– mi koˇ˚ xrec, sri ko¸n ¯l xrec v¯rqi m¯j: Πarp˚ ÆaÆkec v¯rqi beran˚, orovhetew na sowr˚ nra koˇic œhanec: Na dowrs ekaw patægamb, ancaw srah˚, nra d¯m Œakec ver– natan døner˚, koˇpec, ew inq˚ dowrs elaw gnac: Nra Æa– øaner˚ ners mtan, tesan, or vernatan døner˚ ŒakowaÆ en, ew asacin. ¡Gowc¯ seneakowm nstel ¯ bnakan kari– qi hamar¿: Kangnecin ow mnacin amظic, ew oœ oq bac œ¯r anowm vernatan døner˚: Aøan banalin, bac arin ew

415

Dataworner

3. 26–4. 8

tesan, or aha irenc t¯r˚ ˚nkaÆ meøaÆ ¯ getnin: Minœ nranq irarancman m¯j ¯in, Awod˚ Œaxaw Siro¸a, ew oœ oq owæ œdar´rec nra vray: Na ancaw kowøqeri mØtov ew Œaxaw ˚nkaw Siro¸a: Erb Awod˚ ekaw Isray¯l, Œoˇ Œœec EŒremi leran vray: Isray¯laciner˚ nra het ijan leøic, ew inq˚ nranc aøjewowm ¯r: Na asac nranc. ¡Ij¯—q im etewic, orovhetew mer T¯r AstowaÆ˚ mer ¸ænami mova– bacinerin mer ´eøq˚ matnec¿: Nranq ijan nra etewic ow nax grawecin Movabi ew Yordanan geti mijew eˇaÆ ancowmner˚ ew oœ mi mardow ¸oyl œtowin ancnel: Ayd Ør˚ movabacineric kotorecin mØt tas˚ hazar mard‘ nranc bolor paterazmoˇnerin ow bolor zØrawor mardkanc, ew nrancic oœ mi mard œazatowec: Ayd Ør˚ movabacinern ˚nk˘owecin Isray¯li ´eøqi tak, ew erkirn ow¸sown tari hangstacaw: Awod˚ nranc datawor˚ eˇaw minœew ir ma– h˚: Awodic yetoy m¯jteˇ elaw Ana¸i ordi Samegar˚, orn arØri ma˘ov aylazgineric vec hariwr mard kotorec, a– war aøaw œaŒazanc æat arjaø ew oœxar‘ œhaæowaÆ koveri hor¸er˚: Ew na— ¯l Œrkec Isray¯l˚:

26

27

28

29

30

31

Isray¯laciner˚ æarownakecin œariq gorÆel Tiroj a– 4 øaj: Samegar˚ meøaw: T¯r˚ nranc matnec qananaci– 2 neri arqay Yabini ´eøq˚, or˚ ¸agaworowm ¯r Asorowm: Nra zØraglowx˚ Sisaran ¯r, or˚ bnakwowm ¯r Azgeri Ariso¸owm: Isray¯lacinern aˇaˇak bar´racrin Tiroj 3 aøaj, orovhetew Yabin˚ in˚ hariwr erka¸¯ kaøqer ow– n¯r ew qsan tari sastik neˇowm ¯r isray¯lacinerin: Ayn 4 ßamanak Isray¯lowm dataworow¸iwn ¯r anowm margar¯owhi Deboran‘ Labido¸i kin˚: Na bnakwowm ¯r armawenow tak, 5 fiamayi ew Be¸¯li mijew, EŒremi leran vray: Isray¯laci– ner˚ nra mØt ¯in gnowm datastani hamar: Deboran 6 mard owˇarkec ew NeŒ¸aˇimi Kad¯sic kanœec Barakin‘ Abin¯¯mi ordown ew nran asac. ¡ff¯? or Isray¯li T¯r Astow– aÆ˚ qez hraman towec, or gnas Φabor leø˚, qez het verc– nes NeŒ¸aˇimi ordineric ew Zabowˇoni ordineric tas˚ hazar mard ew tanes qez het Kisoni heˇeˇat˚, Yabi– 7 ni zØraglowx Sisarayi, nra zØrqeri ow nra kaøqeri d¯m, ew T¯r˚ nranc qo ´eøq˚ k˚ matni¿: Barak˚ nran asac. 8

4. 9–21

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

Dataworner

416

¡E¸¯ in´ het gas, k˚ gnam, isk e¸¯ œgas in´ het, œem gnay, orovhetew es œgitem ayn Ør˚, erb T¯rn ir hreætaki mijocov k’ajakci in´: ¿ Deboran nran asac. ¡Anæowæt k˚ gnam qez het, bayc imaci—r, or qajow¸iwn˚ qon˚ œi lini qo gnacaÆ ˘anaparhin, orovhetew T¯r˚ mi knoj ´eøq˚ k˚ matni Sisarayin¿: Deboran ver kacaw ow Baraki het gnac Kad¯s: Barak˚ Zabowˇonin ew NeŒ¸aˇimin hra– wirec Kad¯s: Tas˚ hazar mard nra etewic gnacin. De– boran noynp¯s gnac nra het: Kinecineri mer´aworner˚ baßanowel ¯in kinecineric‘ Movs¯si aneroj Yobabi or– dineric, ew irenc vran˚ kangnecrel ¯in Hangowcealneri kaˇnow mer´akayqowm, Kad¯si mØt: Sisarayin imac to– win, or Abin¯emi ordi Barak˚ elel ¯ Φabor leø˚: Sisaran ir bolor kaøqer˚‘ in˚ hariwr erka¸¯ kaøqer ew ir het e– ˇoˇ bolor zØrqer˚ Azgeri Ariso¸ic Kisoni heˇeˇatowm hawaqec: Deboran asac Barakin. ¡Ve—r kac, orovhetew sa ¯ ayn Ør˚, or T¯r˚ Sisarayin qo ´eøq˚ matnec: Aha T¯rn ¯ qo aøaj¿: Barakn ijaw Φabor leøic, ew nra etewic‘ tas˚ hazar mard: T¯r˚ zarhowrecrec Sisarayin ew nra bolor kaøqern ow nra amboˇj banak˚ xortakec Baraki aøaj sri beranov: Sisaran ijaw ir kaøqic ew hetiotn Œaxaw: Barak˚, kaøqern ow banak˚ hetapndelov, gnac minœew Azgeri antaø˚: Sisarayi amboˇj banakn ˚nkaw sri beranov, ew oœ oq œmnac kendani: Sisaran hetiotn Œaxaw gnac kineci Qaberi knoj‘ Yay¯li vran˚, orovhetew Asori arqay Yabini ew kineci Qaberi tan mijew xaˇa– ˇow¸iwn ¯r: Yay¯ln ˚ndaøaj elaw Sisarayin ew asac nran. ¡D¯pi in´ æo—wø ari, t¯—r im, æo—wø ari ew mi— vaxecir¿: Ew na gnac vran˚‘ nra mØt. ew kin˚ nran ÆaÆkec nra ÆaÆko– cov: Sisaran asac nran. ¡Mi qiœ xmelow jowr to—wr in´, Æaraw em¿: Ew na bac arec ka¸i tik˚, xmecrec nran ew ÆaÆkec nra eres˚: Sisaran nran asac. ¡Kangni—r dow vrani døan mØt, ew e¸¯ m¯k˚ qez mØt gay ew qez harcni ow asi, ¸¯‘ aydteˇ mard ka?y, k’ases, ¸¯‘ œkay¿: Ew kin˚ ÆaÆkec nran nra ÆaÆkocov: Apa Qaberi kin Yay¯ln a– øaw vrani cic˚, bønec mowr˘n ir ´eøqin, kamacowk mtaw nra mØt, cic˚ mxec nra ÆnØti m¯j ew nran getnin gamec:

417

Dataworner

4. 22–5. 9

Na tapalowec nra otqeri aøaj ew hogin Œœec: Ew aha Barak˚, hetapndelov, galis ¯r Sisarayi etewic: Yay¯l˚ nran ˚ndaøaj elaw ew asac nran. ¡E—k aysteˇ, qez coyc tam ayn mardown, orin Œntøowm es¿: Na mtaw nra mØt, ew aha Sisaran ˚nkaÆ meøaÆ ¯r‘ cic˚ nra qownqi m¯j: T¯r AstowaÆ ayd Ør˚ isray¯lacineri aøaj nowastacrec qa– nanacineri Yabin ¸agaworin: Ew isray¯lacineri ´eø– q˚ gnalov zØranowm ¯r qananacineri Yabin arqayi vray, minœew or nranc bnajinj arecin:

22

23

24

Ayd Ør˚ Deboran ew Abin¯emi ordi Barak˚ Ørhnergecin 5 ow asacin. ¡Isray¯li zØravarnerin aøajnordelow hamar, 2 Ψoˇovrdi yØßarow¸ean hamar fflrhnec¯—q Tiroj˚: Lsec¯—q, ¸agaworne—r, 3 Ownkndi—r eˇ¯q, naxararne—r, Es Tirojn em ergowm, Saˇmos em asowm Isray¯li AstÆown: T¯—r, erb dow dowrs ekar S¯iric, 4 Erb œowecir Edomi daæteric, Erkir˚ æarßowec, ew erkinq˚ taknowvray eˇaw, Amper˚ jowr cØˇecin, Leøner˚ æarßowecin Sinayi T¯r Elovayi eresic, 5 Isray¯li T¯r AstÆow eresic: Ana¸i ordi Samegari Ørerin, 6 Yay¯li Ørerin Pakasecin ¸agaworner˚, Gnacin æawiˇnerov, xotor ˘anaparhnerov gnacin: Isray¯li m¯j zØravarner œmnacin, œmnacin, 7 Minœew or m¯jteˇ elaw Deboran, Minœew or m¯jteˇ elaw Isray¯li mayr˚: Garow haci nman ŒaŒagecin Øtar, snoti astowaÆneri. 8 Ayn ßamanak deøews anyayt nor geˇardnerov pateraz– mecin iæxanneri qaˇaqner˚‘ Qaøasown hazar mard‘ Isray¯li m¯j: Im sirtn Isray¯li iæxanneri koˇmn ¯. 9 Ψoˇovrdi zØraworne—r, fflrhnec¯—q Tiroj˚:

5. 10–20 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Dataworner

418

K¯sØrin spitak ´ier heÆnoˇne—r, Dataworneri atean gnacoˇne—r, Λa—yn tow¯q nowagaÆownerin cnÆacoˇneri m¯j. Aynteˇ ¸oˇ govabanen ardarow¸iwn˚ Tiroj, Na zØracrec ardarow¸iwnn Isray¯li m¯j, Ayn ßamanak Tiroj ßoˇovowrdn ijaw qaˇaqner˚: Ar¸naci—r, ar¸naci—r, Debora—, Ar¸nacro—w biwrawornerin ßoˇovrdi het. Ar¸naci—r, ar¸naci—r, xØsi—r ergerov: ZØracaÆ‘ ve—r kac, Bara—k, Geri—r qo gerinerin, o!v Abin¯emi ordi: Aynßam meÆacaw nra zØrow¸iwn˚, T¯rn i—n´ en¸arkec in´nic owßeˇnerin: EŒremi ßoˇovowrd˚ nranc patßec hovitnerowm. Qo eˇbayr Beniamin˚ hetewec qo ßoˇovrdin: Im mØtic xowzarkowner ijan Maqir, Isk Zabowˇoni erkric‘ patmow¸ean dpri gawazan owne– coˇ zØracowciœner: Isaqari zØravarner˚ Deborayi ew Baraki het ¯in, Ew Barakn ir otqer˚ taraÆec hovitneri vray: fiowb¯ni tohmerowm MeÆameÆ yowzmownq kar: Inœo?w en nstel MosŒa¸emi m¯jEw lsowm en tagnapoˇneri goœiwn˚, Orp¯szi ancnen fiowb¯ni koˇm˚: MeÆameÆ yowzmownq ¯ bar´racel: Gaˇaad˚ Yordanan geti ayn koˇmowm ¯r bnakwowm. Da—n, inœo?w es pandowxt mnacel naweri m¯j: Aser˚ Æovi ezerqin ¯ bnakwowmEw Æovaxoræerowm ¯ aprowm: Zabowˇoni ßoˇovowrdn iren dnowm ¯ mahowan vtangi m¯j, Ew NeŒ¸aˇimi ßoˇovowrdn iren dnowm ¯ vtangi m¯j daæti bar´ownqnerowm: Φagaworner ekan ew paterazmecin, Ayn ßamanak tagnapecin qananacineri ¸agaworner˚ Φanaqi m¯j, Makeddovi jreri vray. Agahow¸eamb arÆa¸ œaøay: Erknqic paterazmecin astˇern irenc ærjanneric,

419

Dataworner

5. 21–30

Paterazmecin Sisarayi d¯m: Kisoni heˇeˇat˚ qæec nranc, Kadesimi heˇeˇat˚, Kisoni heˇeˇat˚: Φoˇ es koxotem nranc, Φoˇ im otq˚ zØranay: Ayn ßamanak ktor-ktor eˇan Maddaro¸i ´ieri smbak– ner˚: Im krownkner˚ getnin hawasarecrin nranc aharkow h˚partow¸iwn˚: ¡Nzovec¯—q Maroz qaˇaq˚, - asowm ¯ Tiroj hreætak˚, AniÆelov aniÆec¯—q nra bnakiœnerin, Orovhetew Tirojn Øgnow¸ean œekan, ffekan Tirojn Øgnow¸ean hzØr øazmikneri d¯m¿: fflrhneal lini kananc m¯j Yay¯l˚‘ Kineci Qaberi kin˚, fflrhneal lini na kananc m¯j ir vranowm: Sisaran jowr xndrec, isk na ka¸ towec, Iæxanneri amanov karag matowcec: Ir ´ax ´eøq˚ ccin meknec, Aj˚ mowr˘in‘ ispaø jaxjaxelow ew oœnœacnelow: Spanec Sisarayin, Cic˚ mexec nra qownqi m¯j, Xrec nra glxi m¯j ew spanec nran: Na ÆanracaÆ ˚nkaw nra otqeri, Υnkaw nra Ænkneri mijew, Aynteˇ koracaw, minœew or getin Œøowec, ˚nkaw ¸æowaøa– kan˚: Sisarayi mayr˚ nayowm ¯r vandakawor patowhanic, Tesnowm ¯r Sisarayi mØtic ekoˇnerin, Isk nra kaøqn owæanowm ¯r galow: Inœo?w en owæanowm nra kaøqi anowahetqer˚: Nra iæxanneri imastown kanayq patasxan en talis nran ow asowm, H¯nc inqn ¯l ir xØsqerin patasxan ¯ talis ow asowm. ¡Awar baæxoˇner˚ œen gtni nran, Or bariq anen barekamnerin‘ am¯n m¯kin baßanelov ir awar˚:

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

5. 31–6. 13

31

32

33

6 2

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12 13

Dataworner

420

Nra aˇiqner˚ ˘mlec Sisarayi stacaÆ goynzgoyn awar˚, Nkarazard, goynzgoyn erangnerov awar˚, Goynzgoyn, nkarazard hiwsowaÆqnerov narØt˚ nra pa– ranoci vray¿: Aysp¯s ¸oˇ korœen qo bolor ¸ænaminer˚, T¯—r, Isk nran siroˇner˚ ¸oˇ linen aynp¯s, inœp¯s arew˚, or Æagowm ¯ ir zØrow¸eamb¿: Ew erkir˚ xaˇaˇowec qaøasown tari: Isray¯laciner˚ Tiroj aøaj œariq gorÆecin, ew T¯r˚ nranc eظ˚ tari madiamacineri ´eøq˚ matnec. ew ma– diamacineri ´eøq˚ Æanracaw Isray¯li vray: Isray¯la– ciner˚ madiamacineri pat˘aøov irenc hamar apas– tanner æinecin leønerowm, qarayrnerowm ew amrocnerowm: Erb isray¯laciner˚ varowcanq ¯in anowm, madiamacine– r˚, amaˇ¯kaciner˚ ew Arewelqi bnakiœner˚ elnowm, yar´ak– wowm ¯in nranc vray, banakateˇi ¯in dnowm nranc mØt ew Œœacnowm hoˇi berq˚ minœew Gazayi sahmanner˚: Is– ray¯lin hangist œ¯in talis, œ¯in ¸oˇnowm o—œ oœxar, o—œ ar– jaø, o—œ ¯æ: Nranq irenc oœxarnerov ver ¯in kenowm, berowm ¯in irenc vranner˚ ew morexi p¯s bazmow¸eamb vray ¯in hasnowm: Nranc ew nranc owˇterin ¸iw œkar: Hasnowm ¯in Isray¯li erkir˚‘ ayn awerelow hamar: Ew Isray¯l˚ madi– amacineri pat˘aøov æat aˇqatacaw: Isray¯laciner˚ aˇaˇakecin Tiroj˚: Ew erb Isray¯laciner˚ madiama– cineri pat˘aøov aˇaˇakecin Tiroj˚, T¯rn isray¯la– cineri mØt margar¯ owˇarkec ew asac nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Es em, or haneci ´ez E– giptosic, ´ez dowrs beri Æaøayow¸ean tnic, Œrkeci ´ez egiptacineri ´eøqic ew bolor ´ez neˇoˇneri ´eøqic, qæe– ci nranc ´er aøajic ew nranc erkir˚ ´ez towi: Ew ´ez asaci. — —Es em ´er T¯r AstowaÆ˚, mi— vaxec¯q amorhaci– neri astowaÆneric, oronc erkrowm dowq bnakwowm ¯q——, bayc dowq œlseciq im xØsq˚¿: Ew Tiroj hreætak˚ ekaw ow nstec Esr¯i hØr‘ Yovasi kaˇnow tak, or˚ EŒrayowm ¯r gtnwowm: Nra ordi Ged¯on˚ kalowm coren ¯r kalsowm‘ Œaxowst talov madiamacineric: Tiroj hreætak˚ erewac nran ew asac. ¡T¯r˚ qez het ¯, ov zØrawor ktri˘¿: Ged¯on˚ nran asac.

421

Dataworner

6. 14–26

¡Aˇaœowm em qez, T¯—r im, e¸¯ T¯r˚ mez het ¯, inœo?w ays bolor œariqner˚ ekan mez vray, o?wr en nra bolor zarmanahraæ gorÆer˚, or patmecin mez mer hayrer˚‘ aselov. ¡ff¯? or T¯r˚ mez hanec Egiptosic¿, ew hima inœo?w ¯ na mez lqel ow madiamacineri ´eøq˚ matnel¿: Tiroj hreætak˚ nayec nran ow asac. ¡Gna— qo ayd zØrow¸eamb ew Œrki—r Isra– y¯l˚ madiamacineri ´eøqic: ff¯? or aha es em owˇarkowm qez¿: Ged¯on˚ nran asac. ¡Aˇaœowm em qez, T¯—r im, in– œo?v Œrkem es Isray¯l˚. aha im hazarawor mardik amenic aˇqatn en Manas¯i ceˇi m¯j, ew es im hØr tan krtsern em¿: Tiroj hreætak˚ nran asac. ¡T¯r˚ qez het ¯, ew dow madiamacinerin k˚ jardes, inœp¯s m¯k mardow¿: Ged¯– onn asac. ¡E¸¯ es qo aœqi aøaj ænorh em gtel, in´ mi næan co—yc towr, or dow es in´ het xØsowm, mi— gna ays– teˇic, minœew or qez mØt gam ew im zoh˚ berem ow dnem qo aøaj¿: Na asac. ¡Es em, ew k˚ nstem aysteˇ, minœew or et daønas in´ mØt¿: Ged¯on˚ ners mtaw, ayÆeri hØtic mi owl mor¸ec ew m¯k ardow aliwric baˇarj patrastec, mi– s˚ drec aŒs¯i vray, arganak˚ k˘ow˘i m¯j aÆec, drec nra aøaj kaˇnow tak ew erkrpagow¸iwn arec: Tiroj hreæta– k˚ nran asac. ¡Vercro—w dow ayd misn ow baˇarj hac˚, di—r ays qari vray, isk arganak˚ vra—n ¸aŒir¿: Ew na aydp¯s arec: Tiroj hreætakn ir ´eøqi gawazani Æayr˚ meknec ew hascrec msin ow baˇarjin: Qaric krak dowrs ekaw ow laŒec baˇarj hacer˚. ew Tiroj hreætak˚ heøacaw nra aœqic: Ged¯on˚ tesaw, or na Tiroj hreætakn ¯, ew asac. ¡O!h, o!h, T¯—r, T¯—r, tesay es Tiroj hreætakin eres aø e– res¿: T¯r˚ nran asac. ¡Xaˇaˇow¸iwn qez, mi— vaxecir, œes meøni¿: Ew Ged¯onn aynteˇ Tiroj hamar zohaseˇan æinec, ayn koœec ¡Tiroj˚ xaˇaˇow¸iwn¿: Da aynteˇ ¯ min– œew aysØr: Ew minœdeø inqn aynteˇ ¯r ir hØr˚‘ Esr¯in pat– kanoˇ EŒrayowm, ayd giæer T¯r˚ nran asac. ¡A—ø dow qo hØr parart ezn ow eظ˚ tarekan erkrord ez˚ ew qandi—r qo hØr˚ patkanoˇ Bahaˇi zohaseˇan˚, ktrti—r nra mØt eˇaÆ antaø˚ ew zohaseˇan æini—r qo T¯r AstÆow hamar, or˚ qez erewac Manoz leran glxin, paterazmi teˇowm. vercro—w erkrord ez˚ ew oˇjak¯—z ara qo ktrtaÆ antaøi

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

6. 27–40 27

28

29

30

31

32

33

34

35

36 37

38

39

40

Dataworner

422

Œayterov¿: Ged¯onn ir Æaøaneric tasnereq mard aøaw ew arec aynp¯s, inœp¯s nran asac T¯r˚: Ew orovhetew ir hØr tnecineric ow qaˇaqi mardkancic vaxecaw cerekn anelow ayd ban˚, giæern arec: AøawØt˚ kanowx qaˇa– qi mardik ver kacan ew tesan, or korÆanowaÆ ¯ Bahaˇi zohaseˇan˚, nra mØti antaø˚ ktrtowaÆ ¯, ew parart ez˚ oˇjak¯z ¯ arowaÆ nor æinowaÆ zohaseˇani vray: Ew irar asacin. ¡O?v arec ays ban˚¿: Prptecin, qnnecin ew asacin, ¸¯ ayd ban˚ Yovasi ordi Ged¯onn ¯ arel: Qa– ˇaqi mardik asacin Yovasin. ¡Do—wrs hanir qo ordown, na p¯tq ¯ meøni, orovhetew korÆanel ¯ Bahaˇi zohase– ˇan˚ ew ktrtel ¯ nra mØti antaø˚¿: Yovasn ir d¯m elaÆ mardkanc asac. ¡Mi¸¯ do?wq p¯tq ¯ paætpan¯q ayßm Ba– haˇi dat˚, ew kam do?wq p¯tq ¯ azat¯q nran: Ov or nran vnasel ¯, k˚ meøni minœew aøawØt: E¸¯ na AstowaÆ ¯, ¸oˇ inq˚ lowÆi ir vr¯ß˚, qani or korÆanel en nra zohaseˇa– n˚¿: Ew ayd Ør˚ nran anowanec Yeroboaˇ, aysinqn‘ Ba– haˇi datastan, orovhetew qandel ¯r nra zohaseˇan˚: Isk bolor madiamaciner˚, amaˇ¯kaciner˚ ew Arewelqi bo– lor bnakiœner˚ hawaqowecin miasin ew ekan, banakateˇi drin Yezray¯li hovitnerowm: Tiroj hogin zØracrec Ged¯– onin, na eˇjeraŒoˇ Œœec, ew Abiezeri ceˇi mardik nran xraxowselov gnacin nra etewic: Manas¯i amboˇj ceˇin patgamaworner owˇarkec, kanœec, ew sranq ¯l gnacin nra etewic: Patgamaworner owˇarkec naew Aseri, Zabowˇoni ew NeŒ¸aˇimi ceˇerin, ew sranq ¯l elan nran ˚ndaøaj: Ged¯onn asac AstÆown. ¡E¸¯ Œrkelow es Isray¯ln im ´eø– qov, inœp¯s or asel es, aha es kali m¯j xowzaÆ bowrd k˚ dnem. e¸¯ miayn xowzaÆ brdi vray an´rew lini, isk amboˇj getin˚‘ œor, k’imanam, or Isray¯ln azatelow es im ´eøqov, inœp¯s or asel es¿: Aydp¯s ¯l eˇaw. yajord Ørn aøawØt kanowx Ged¯on˚ ver kacaw, qamec bowrd˚, ew brdic mi konq liq˚ jowr ¸aŒowec: Ged¯onn asac AstÆown. ¡Φoˇ qo bar– kow¸iwn˚ œborboqowi in´ vray, mi angam ews xØsem ew mi angam ¯l brdov Œor´em: Ays angam ¸oˇ miayn brdi vray œorow¸iwn lini, isk amboˇj getni vray‘ an´rew¿: Ew ayn giæern AstowaÆ aydp¯s arec. miayn brdi vray œorow¸iwn

423

Dataworner

7. 1–12

eˇaw, isk amboˇj getni vray‘ an´rew: Yeroboaˇ˚, aysinqn‘ Ged¯on˚, ew nra het eˇaÆ amboˇj 7 zØrq˚ kanowx ver kacan ew banakateˇi drin Ar¯di aˇ– biwri mØt, isk Madiami ew Amaˇ¯ki banak˚ nranc hiwsi– sayin koˇmowm, Gabaa¸amowm ¯r, hovti m¯j: T¯rn asac 2 Ged¯onin. ¡Qez het eˇoˇ zØrq˚ æat ¯, œem owzowm madi– amacinerin nranc ´eøq˚ matnel, or œlini ¸¯ Isray¯ln im aøaj parÆenay ew asi, ¸¯‘ ¡Im ´eøq˚ Œrkec in´¿: T¯– 3 r˚ nran asac. ¡XØsi—r i lowr ßoˇovrdi ew asa—. ¡Ov or vaxkot ¯, ¸oˇ et daønay¿: Ew gnacin Gaˇaad saric. zØrqic qsanerkow hazar hogi et dar´an, ew mnacin ta– s˚ hazar: T¯rn asac Ged¯onin. ¡ZØrq˚ takawin æat ¯, 4 ijecro—w nranc jri mØt, aynteˇ nranc Œor´ow¸ean k’en– ¸arkem qez hamar. owm masin qez asem, ¸¯‘ ¡Da ¸oˇ gnay qez het¿, na ¸oˇ gnay qez het, isk owm masin asem, ¸¯‘ ¡Da ¸oˇ œgnay qez het¿, na ¸oˇ œgnay qez het¿: Na zØrqn 5 ijecrec jri mØt, ew T¯r˚ Ged¯onin asac. ¡Ovqer æan nman lezowov laken ayd jric, nranc aøan´in k˚ kangnecnes, isk ovqer xmelow hamar irenc Ænkneri vray køanan, nranc ¯l aøan´in k˚ kangnecnes¿: Ew ovqer lakecin ´eøqov ow 6 lezowov, nranc bolori ¸iw˚ eˇaw ereq hariwr mard. mna– caÆ ßoˇovowrd˚ jowr xmelow hamar køacaw Ænkneri vray: T¯rn asac Ged¯onin. ¡Ayn ereq hariwr mardkancov, o– 7 ronq lakecin jowr˚, ´ez k˚ Œrkem ew madiamacinerin qo ´eøq˚ k˚ matnem, isk ayn amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ gnay, a– m¯n m¯kn ir teˇ˚¿: Ew nranq ßoˇovrdi paæarn ow nranc 8 eˇjeraŒoˇern irenc ´eøqn aøan, ew Ged¯on˚ Isray¯li bo– lor mardkanc irenc bnakow¸ean teˇn ar´akec ew miayn ayn ereq hariwr mardkanc pahec. Madiami banak˚ nra– nic nerqew‘ hovtowm ¯r: Ayd giæer T¯r˚ nran asac. ¡Ωtap 9 ver kac iji—r aysteˇic banakateˇi, orovhetew nran qo ´eøqn em matnowm. isk e¸¯ vaxenowm es dow menak ijnel, 10 nax dow ijir banakateˇi qo Æaøay ffiarayi het: K˚ lses, 11 ¸¯ inœ en xØsowm, ew ayn ßamanak k˚ zØranan qo ´eøqer˚, ew k’ijnes banakateˇi: Ew na ir Æaøayi het ijaw minœew ¸ænamow banaki aøajapah zØrq˚, or kazmowm ¯r banaki m¯k yisownerord mas˚: Madiamaciner˚, amaˇ¯kaciner˚ 12

7. 13–24

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

Dataworner

424

ew Arewelqi bolor bnakiœner˚ banak ¯in drel ÆorÆorneri m¯j morexneri p¯s meÆ bazmow¸eamb: Nranc owˇterin ¸iw œkar, nranq æat ¯in, inœp¯s ÆovaŒi awaz˚: Ged¯on˚ ba– nakateˇi mtaw ew lsec, or mi mard ir ˚nkeroj˚ eraz ¯r patmowm. ¡Eraz tesay, asowm ¯, aha gar¯ mi hac glorwowm ¯r d¯pi Madiami banakner˚ ew ekaw minœew Madiami vra– n˚, harowaÆec nran ow korÆanec, ew vran˚ glxivayr ˚n– kaw¿: Nra ˚nker˚ patasxan towec ew asac. ¡Da owriæ ban œ¯, e¸¯ oœ isray¯laci Yovasi ordi Ged¯oni sowr˚. T¯r˚ nra ´eøqn ¯ matnel madiamacinerin ew bolor banakner˚¿: Erb Ged¯on˚ lsec erazi patmow¸iwnn ow nra meknow¸iwn˚, erkrpagec Tiroj˚, veradar´aw isray¯lacineri banakn ow asac. ¡Ve—r kac¯q, orovhetew T¯r˚ madiamacineri ba– nak˚ mer ´eøqn ¯ matnel¿: Na ayd ereq hariwr mardown ereq gndi baßanec ew amenqi ´eøq˚ towec eˇjeraŒoˇer ew saŒorneri m¯j drowaÆ jaher: Ew asac nranc. ¡I—n´ nayec¯q ew no—ynn ar¯q. aha es mtnowm em banaki m¯j ew inœp¯s or es anem, aydp¯s ¯l do—wq ar¯q: Erb es ew bolor in´ het eˇoˇner˚ k˚ Œœenq eˇjeraŒoˇer˚, dowq ¯l Œœec¯—q eˇjeraŒoˇer˚ amboˇj banaki æowrj˚ ew asac¯—q. ¡Tiroj ew Ged¯oni sowr˚¿: Ged¯on˚ ew nra het hariwr mard k¯s giæeroway skzbin hasan banaki Æayr˚‘ zar¸ecnelov miayn pahapannerin, Œœecin eˇjeraŒoˇer˚, vayr gcecin irenc ´eøqi saŒorner˚: Ayn ereq gndern ¯l Œœecin eˇjeraŒo– ˇer˚, kotratecin saŒorner˚: Nranq irenc ´ax ´eøqov aøan jaher˚, isk aj ´eøqov eˇjeraŒoˇer˚ bønaÆ‘ Œœecin, aˇaˇakecin ew asacin. ¡Tiroj ew Ged¯oni sowr˚¿: Am¯n m¯kn aøan´in kangnec banaki æowrj˚, ew amboˇj banak˚ vazec. Œoˇ Œœecin ew Œaxan: Erb ayn ereq hariwr eˇje– raŒoˇer˚ hnœecin, T¯rn aynp¯s arec, or amboˇj banaki m¯j am¯n mard sowrn ir ˚nkeroj vray dar´ni. ew amboˇj ba– nak˚ Œaxaw minœew Be¸aseta, isk gnderic m¯kn ¯l‘ minœew Ab¯lmaowlayi bar´ownq˚ ew minœew Tab¯¸: Isray¯laciner˚ irar ´ayn towin NeŒ¸aˇimic, Aseric ew amboˇj Mana– s¯ic ow hetapndecin madiamacinerin: Ged¯on˚ pat– gamaworner owˇarkec EŒremi bolor sahmanner˚ ew asac. ¡Ij¯—q madiamacinerin ˚ndaøaj ew grawec¯—q jreri kir–

425

Dataworner

7. 25–8. 11

˘er˚ minœew Be¸Œara ow Yordanan get˚¿: EŒremi bolor mardik irar ´ayn towin ew grawecin jreri ancqer˚ min– œew Be¸Œara ow Yordanan get˚: Bønecin madiamacine– ri erkow iæxannerin‘ fflrebin ew Zebin. fflrebin spanecin Sororebayowm, isk Zebin‘ Akebzebayowm, madiamacinerin halaÆecin, fflrebi ew Zebi glowxner˚ Yordanan geti ayn koˇmic berin Ged¯onin:

25

EŒremi mardik Ged¯onin asacin. ¡Ays i?nœ ban ¯, or 8 arecir mez het. mez œkanœecir, erb madiamacineri d¯m paterazmelow gnacir¿: Ew nra het sastik vi˘ecin: Na 2 nranc asac. ¡Es hima i?nœ em arel ´er araÆi hamemat. mi?¸¯ EŒremi ˘øaqaˇ˚ Abiezeri xaˇoˇaqaˇic law œ¯. T¯– 3 r˚ ´er ´eøq˚ matnec madiamacineri iæxannerin‘ fflrebin ew Zebin. es i?nœ karoˇacay anel ´ez het hamemataÆ¿: Erb na ays xØsqn asac, nranc hogin hangstacaw nra nkatmamb: Ged¯on˚ ekaw Yordanan get˚ ew ir het e– 4 ˇoˇ ereq hariwr mardkanc het getn ancaw spaøowaÆ ew qaˇcaÆ: Na asac Soqqo¸i mardkanc. ¡Owtelow ha—c to– 5 w¯q ays zØrqin, or in´ het ¯, orovhetew nranq qaˇcaÆ en, isk es k˚ hetapndem Zeb¯iin ow Saˇmanayin‘ madi– amacineri ¸agawornerin¿: Soqqo¸i iæxannern asacin. 6 ¡Mi?¸¯ Zeb¯ii ew Saˇmanayi ´eøqn ard¯n qo bøowncqi m¯j ¯, or menq qo zØrqin hac tanq¿: Ged¯onn asac. ¡E¸¯ 7 aydp¯s œ¯, apa erb T¯r˚ Zeb¯iin ow Saˇmanayin im ´eøq˚ tay, es ´er marminner˚ k˚ Æowatem anapati Œæerov ew tatasknerov¿: Aynteˇic na gnac ffianow¯l ew nranc het 8 noyn ´ewov xØsec: ffianow¯li mardik nran patasxan tow– ecin aynp¯s, inœp¯s patasxanel ¯in Soqqo¸i mardik: Ged¯on˚ xØsec ffianow¯li mardkanc het ew asac. ¡Erb es 9 noric veradaønam xaˇaˇow¸eamb, ayd aætarak˚ piti qandem¿: Zeb¯in ew Saˇmanan Karkarowm ¯in gtnwowm, ew 10 nranc banak˚ nranc het ¯r. bolor˚ mØt tasnhing hazar mard, or mnacel ¯in Arewelqi bnakiœneri amboˇj banakic, isk ˚nkaÆner˚ hariwr qsan hazar srakotor eˇaÆ mar– dik ¯in: Ged¯on˚ bar´racaw vranabnakneri ˘anapar– 11 hov, Naba¯i arewelean koˇmic, or gtnwowm ¯ Nab¯i dimac, ow harowaÆec banakin, orovhetew banakn anhogow¸ean

8. 12–26 12

13 14

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

26

Dataworner

426

m¯j ¯r: Zeb¯in ew Saˇmanan Œaxan, isk na hetapndec nranc, ´erbakalec madiamacineri erkow ¸agawornerin‘ Zeb¯iin ow Saˇmanayin, ew nranc amboˇj banak˚ tak– nowvray arec: Yovasi ordi Ged¯on˚ paterazmic et dar´aw Ar¯si zaøivayric: Soqqo¸i mardkancic na mi pataneak bønec ew nran harcowŒor´ arec: Sa nra ha– mar grawor towec Soqqo¸i iæxanneri ow Æereri anownner˚‘ eظanasowneظ˚ mardow: Ged¯on˚ ekaw Soqqo¸i iæxan– neri mØt ew asac nranc. ¡Aha Zeb¯in ew Saˇmanan, oronc hamar in´ naxateciq‘ aselov. ¡Mi?¸¯ Zeb¯ii ew Saˇma– nayi ´eøqn ayßm qo bøowncqi m¯j ¯, or menq sovic spaøowaÆ qo mardkanc hac tanq¿: Na aøaw qaˇaqi iæxannerin ow Æererin ew anapatic‘ Œæer ow tataskner ew drancov ´aˇkec Soqqo¸i mardkanc, ffianow¯li aætarak˚ korÆa– nec ew kotorec qaˇaqi mardkanc: Na asac Zeb¯iin ew Saˇmanayin. ¡Inœpisi?q ¯in ayn mardik, oronc kotoreciq Φaborowm¿: Nranq asacin. ¡Inœpisin dow es, noynpisin ew nranq ¯in‘ qez nman, ew dow‘ nranc nman: Nranc tesq˚ ¸a– gawori ordineri nman ¯r¿: Ged¯onn asac. ¡Nranq im eˇ– bayrner˚, im mØr ordinern ¯in¿: Ew erdowec nranc ow asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚. e¸¯ dowq nranc oˇj ¸oˇn¯iq, es ´ez œ¯i spani¿: Ew ir andranik ordown‘ E¸erin asac. ¡Ve—r kac, spani—r dranc¿: Bayc patanin ir sowr˚ œhanec, orovhe– tew vaxecaw, qani or manowk ¯r: Zeb¯in ew Saˇmanan asacin. ¡Ve—r kac ew dow i—nqd zark mez, orovhetew mardow owß˚ iren hamemat k˚ lini¿: Ged¯on˚ ver kacaw, spanec Zeb¯iin ow Saˇmanayin ew nranc owˇteri vzic maneak– nern aøaw: Isray¯li mardik Ged¯onin asacin. ¡Iæxi—r mez vray dow ew qo ordin ow qo ordow ordin, orovhetew dow mez Œrkecir madiamacineri ´eøqic¿: Ged¯on˚ nranc a– sac. ¡Es ´ez vray œem iæxi, ew oœ ¯l im ordin k’iæxi ´ez vray, T¯—r˚ ¸oˇ iæxi ´ez vray¿: Apa Ged¯on˚ nranc a– sac. ¡Λezanic mi ban em xndrowm. am¯n mard ir awaric mi gind ¸oˇ tay in´¿: Nranq oski ginder own¯in, qani or ismay¯laciner ¯in: Nranq asacin. ¡Sirov k˚ tanq¿: Ew Œøecin nra hander´nern, ow am¯n mard ir awari os– ki ginder˚ aynteˇ gcec: Nra xndraÆ oski ginderi kæi–

427

Dataworner

8. 27–9. 5

ø˚ hazar eظ˚ hariwr sikˇ oski eˇaw, baci æønœanneric, aparanjanneric, psakakalneric ew Æiranineric, oronq madiamacineri ¸agaworneri vray kayin, ew baci nranc owˇteri vzi oski maneakneric: Ged¯on˚ drancov eŒowd æinec ew drec ayn ir EŒra qaˇaqowm: Amboˇj Isray¯l˚ nran hetewelov‘ ayd kowøq˚ paætec, ew da Ged¯oni ow nra tan hamar gay¸akˇow¸iwn eˇaw: Aysp¯s madiamacinern en¸arkowecin isray¯lacinerin ew aylews irenc glowxner˚ œbar´racrin: Ged¯oni ØrØq erkir˚ hangstacaw qaøasown tari: Yovasi ordi Yeroboaˇ˚ gnac bnakowec ir ta– n˚: Ged¯on˚ eظanasown ordi ¯r serndagorÆel, orovhe– tew æat kanayq own¯r: Sikimowm nra ownecaÆ har˘n ¯l nra hamar mi ordi Ænec, ew Ged¯on˚ nra anown˚ Abimel¯q drec: Yovasi ordi Ged¯on˚ meøaw xor Æerow¸ean hasa– kowm ew ¸aˇowec ir hØr‘ Yovasi gerezmanowm, Esr¯i hØr˚ patkanoˇ EŒrayowm: Erb Ged¯on˚ meøaw, isray¯lacine– r˚ noric bahaˇimeannerin hetewelov‘ kowøqer paætecin ew owxt drin Bahaˇ Beri¸i het, or na irenc astowaÆ˚ daønay: Isray¯laciner˚ œyiæecin irenc T¯r AstÆown, or nranc Œrkec irenc ærjakayqi bolor ¸ænamineric: Nranq Yeroboaˇi, aysinqn‘ Ged¯oni tan hand¯p eraxtag¯t œe– ˇan ayn bolor baregorÆow¸iwnneri dimac, or na arel ¯r Isray¯lin:

27

28

29 30 31

32

33

34

Yeroboaˇi ordi Abimel¯q˚ gnac Sikim ir mØr eˇbayr– 9 neri mØt, xØsec nranc het ew ir mØr hØrakan amboˇj azgatohmi het ow asac. ¡Bolor sikimacinerin i lowr a– 2 sac¯—q. ¡O?rn ¯ law ´ez hamar‘ Yeroboaˇi bolor eظanaso?wn ordineri iæxel˚ ´ez vray, ¸¯? m¯k mardow iæxel˚. ew yiæec¯—q, or es ´er oskoric ow ´er marmnic em¿: Nra mØr eˇbayrner˚ 3 nra ays bolor xØsqer˚ hascrin Sikimi bolor bnakiœneri akanjin, ew nranc sirt˚ hakowec Abimel¯qi koˇm˚, orov– hetew asacin, ¸¯‘ ¡Na mer eˇbayrn ¯¿, ew nran towin Ba– 4 haˇ Beri¸i owxti tnic eظanasown arÆa¸: Drancov A– bimel¯q˚ datarkaport ew aharkow mardik var´ec, oronq ew gnacin nra etewic: Na gnac EŒra, ir hØr town˚ ew mi 5 qari vray kotorec ir eˇbayrnerin‘ Yeroboaˇi ordinerin‘ eظanasown mard: Oˇj mnac miayn Yova¸am˚‘ Yeroboa–

9. 6–23 6

7

8

9

10 11

12 13

14 15

16

17

18

19

20

21

22 23

Dataworner

428

ˇi krtser ordin, orovhetew ¸aqnowel ¯r: Sikimi bolor mardik ew Maaˇoni amboˇj town˚ gnacin ¸agawor kar– gecin Abimel¯qin Køowi kaˇnow mØt, or Sikimowm ¯: Erb lowr˚ hasaw Yova¸amin, na gnac kangnec Garizin leran glxin, ´ayn˚ bar´racrec, lac eˇaw ew asac nranc. ¡Lse– c¯—q in´, Sikimi— mardik, ew AstowaÆ ´ez k˚ lsi: flaøer˚ gnacin irenc hamar ¸agawor ØÆelow ew asacin ´i¸enown. ¡Φagawori—r mez vray¿: Λi¸enin nranc asac. ¡Φoˇnem im parartow¸iwn˚, orov Œaøaworowm en in´ AstowaÆ ew mardik, ew gnam Æaøeri? vray iæxem¿: flaøern asacin ¸zenown. ¡Ek ¸agawori—r mez vray¿: Φzenin nranc asac. ¡Im qaˇcrow¸iwnn ow im law ptowˇner˚ ¸oˇaÆ‘ gnam Æa– øeri? vray iæxan linem¿: flaøern asacin or¸atownkin. ¡Ek ¸agawori—r mez vray¿: Or¸atownk˚ nranc asac. ¡Im ginin ew AstÆow ow mardkanc owraxow¸iwn˚ ¸oˇaÆ‘ gnam Æaøeri? iæxan linem¿: flaøern asacin Œæin. ¡Ek ¸aga– wori—r mez vray¿: ffiowæn asac Æaøerin. ¡E¸¯ iskap¯s dowq in´ ´ez vray ¸agawor ¯q ØÆowm, ek¯q ÆaÆkowec¯—q im hovanow tak, e¸¯ oœ‘ Œæic krak dowrs k˚ gay ew k’ayri Libanani mayriner˚¿: Ard, e¸¯ ˘æmartow¸eamb ew ardarow¸eamb varoweciq Abimel¯qin ¸agawor dar´nelov, e¸¯ law varow– eciq Yeroboaˇi ew nra tan het, e¸¯ nra ´eøqi gorÆeri hamemat hatowceciq nran. .. Im hayr˚ ´er Œoxar¯n paterazmec, ir keanq˚ œxnayec ew ´ez azatec madia– macineri ´eøqic: Isk dowq aysØr elaq im hØr tan d¯m ew kotoreciq nra ordinerin‘ eظanasown mard mi qari vray ew nra aˇaxni ordi Abimel¯qin, - qani or na ´er eˇbayrn ¯, - sikimacineri ¸agawor kargeciq: E¸¯ aysØr Yero– boaˇi ew nra tan het ˘æmartow¸eamb ew ardarow¸eamb varoweciq, ØrhnowaÆ lin¯q dowq ew owraxac¯—q Abimel¯qov, ew na ¯l ´eznov ¸oˇ owraxanay: Isk e¸¯ oœ, ¸oˇ Abimel¯qic krak dowrs gay ew ayri Sikimi bnakiœnerin ow Maaˇoni town˚, kam ¯l ¸oˇ krak dowrs gay Sikimi bnakiœneric ow Maaˇoni tnic ew ayri Abimel¯qin¿: Yova¸am˚ Œaxaw ow azatowec, gnac Berayi ˘anaparhov ew bnakowec aynteˇ‘ ¸aqnowelov ir eˇbayr Abimel¯qic: Abimel¯qn iæxec Isra– y¯li vray ereq tari: AstowaÆ œar ogi owˇarkec Abimel¯qi

429

Dataworner

9. 24–37

ew Sikimi bnakiœneri m¯j, ew Sikimi bnakiœnern arhamar– hecin Abimel¯qi town˚, orp¯szi Yeroboaˇi eظanasown ordinerin hasaÆ anirawow¸iwn˚ nra vray gay, ew nranc ariwn˚ hasni irenc eˇbayr Abimel¯qi vray, or nranc ko– torec, naew Sikimi bnakiœneri vray, oronq zØracrel ¯in nra ´eøq˚, or kotori ir eˇbayrnerin: Sikimi bnakiœner˚ nra hamar daran patrastecin leøneri katarnerin ew koˇoptowm ¯in bolorin, ovqer ancnowm ¯in nranc mØti ˘a– naparhov: Lowr˚ hasaw Abimel¯qin: Isk Abeddi ordi Ga– aˇ˚ ew nra eˇbayrner˚ ekan mtan Sikim, ew Sikimi bna– kiœnern apawinecin nran: Nranq dowrs ekan daæter˚, qaˇecin irenc aygineri xaˇoˇ˚, trorecin hn´annerowm, par bønecin, mtan irenc astÆow town˚, keran, xmecin ew aniÆecin Abimel¯qin: Abeddi ordi Gaaˇn asac. ¡Abime– l¯qn o?v ¯, ew Siq¯mi ordin o?v ¯, or menq nran Æaøayenq. na Yeroboaˇi ordin œ¯?, ew ir Æaøay Zebowˇ˚ nra verakacown œ¯?: Siq¯mi hØr‘ Emori mardkanc het, inœo?w hamar nran Æaøayenq: Erani ¸¯ ays ßoˇovrdin im ´eøq˚ tayin, ew es heøacn¯i Abimel¯qin ew as¯i nran. ¡ZØrqerd æatacro—w ew do—wrs ek im d¯m¿: Qaˇaqi iæxan Zebowˇ˚ lsec Abeddi or– di Gaaˇi xØsqer˚ ew barkow¸eamb lcowec: Na Abimel¯qi mØt patgamaworner owˇarkec now¯rnerov ew asac. ¡A– ha Abeddi ordi Gaaˇn ow nra eˇbayrner˚ ekel en Sikim ew qaˇaq˚ paæarowm en, or hanen qo d¯m: Hima dow ew qez het eˇoˇ zØrq˚ giæer˚ ve—r kac¯q ew daranamo—wt eˇ¯q daætowm: AøawØtean, h¯nc or aregak˚ Æagi, kanowx ve—r kac¯q ew qaˇaqi vray yar´akowec¯—q: Erb na ew nra het eˇoˇ zØrq˚ dowrs gan qo d¯m, nra het ara— ayn, inœ or ´eø– qicd k˚ gay¿: Abimel¯q˚ ew nra het eˇoˇ zØrq˚ giæerov ver kacan ew œors gndov daran mtan Sikimi mØt: Aøa– wØtean Abeddi ordi Gaaˇ˚ dowrs ekaw ew kangnec qaˇaqi darpasi aøaj: Abimel¯q˚ ew nra het eˇoˇ amboˇj zØrq˚ dowrs ekan daranneric: Abeddi ordi Gaaˇ˚ tesnelov zØrq˚‘ Zebowˇin asac. ¡Aha leøneri gaga¸ic zØrq ¯ ij– nowm¿: Zebowˇ˚ nran asac. ¡Leøneri stowern es tesnowm dow ew mardkanc teˇ es dnowm¿: Gaaˇ˚ noric xØsec ew asac. ¡Aha zØrq ¯ ijnowm erkri portic d¯pi Æovi koˇm˚,

24

25

26

27

28

29

30 31

32

33

34 35

36

37

9. 38–54

38

39 40

41

42 43

44

45

46 47 48

49

50 51

52 53

54

Dataworner

430

ew mi gownd ¯l galis ¯ Ditanocneri kaˇnow ˘anaparhov¿: Zebowˇ˚ nran asac. ¡Hima o?wr ¯ qo beran˚, orn asowm ¯r, ¸¯ o?v ¯ Abemel¯q˚, or menq Æaøayenq nran: ff¯? or sa ayn zØrqn ¯, or˚ dow arhamarhowm ¯ir: Hima ve—r kac ew nra het paterazmi—r¿: Gaaˇ˚ dowrs ekaw Sikimi bnakiœneri a– øaj ew køowec Abimel¯qi d¯m: Abimel¯q˚ nran halaÆec, na Œaxaw nra aøajic, ew æat viraworner ˚nkan minœew qa– ˇaqi darpasner˚: Abimel¯q˚ mnac Arimowm, isk Zebowˇ˚ Gaaˇin ew nra eˇbayrnerin qæec, or Sikimowm œbnakowen: Yajord Ør˚ ßoˇovowrd˚ daæt dowrs ekaw. da imacaw Abi– mel¯q˚: Na aøaw zØrq˚, ereq gndi baßanec ew nranc het daran mtaw: Na tesaw, or zØrq˚ dowrs ¯ galis qaˇaqic, yar´akowec nranc vray ew jardec nranc: Abimel¯q˚ ew nra het eˇoˇ gnder˚ køowecin ew kangnecin qaˇaqi darpasi mØt, isk erkow gnder˚ yar´akowecin daætowm gtnowoˇneri vray ew jardecin nranc: Abimel¯qn ayd amboˇj Ør˚ pa– terazmec qaˇaqi d¯m. nranq grawecin qaˇaq˚ ew nra m¯j eˇaÆ ßoˇovrdin kotorecin, qaˇaq˚ korÆanecin ew aynteˇ aˇ canecin: Ays lsecin Sikimi aætaraki bolor mardik, ekan Be¸¯l Beri¸i tan amroc˚: Abimel¯qin lowr hasaw, or Sikimi aætaraki bolor mardik hawaqowel en: Abime– l¯q˚ ew nra het eˇoˇ amboˇj zØrq˚ bar´racan Selmon leø˚, Abimel¯q˚ kacinn ir ´eøqn aøaw, mi beø Œayt ktrec, ver– crec ayn, drec ir owseri vray ew asac ir zØrqin. ¡Tesaq, ¸¯ es inœ areci, dowq ¯l anmijap¯s noyn˚ ar¯q¿: Nrancic iwraqanœiwr˚ mi beø Œayt ktrec, vercrec ow gnac Abime– l¯qi etewic. Œayt˚ drin amroci vray ew amroc˚ hrov ay– recin: Sikimi aætaraki bolor mardik, mØt hazar mard‘ tˇamard ew kin, meøan: Abimel¯q˚ gnac Φeb¯s, paæa– rec ew grawec ayn: Qaˇaqi m¯j mi amowr aætarak kar, bolor tˇamardik ew kanayq ow qaˇaqi bolor glxaworner˚ Œaxan aynteˇ, Œakecin dowø˚ nersic ew bar´racan aæ– taraki ktowr˚: Abimel¯q˚ ekaw minœew aætarak˚, køowec dra d¯m ew mØtecaw aætaraki dønerin: Mi kin erkana– qari mi ktor gcec nra glxin ew jardec Abimel¯qi gang˚: Abimel¯qn iskoyn ´ayn towec ir kapar˘akir patanown ew nran asac. ¡Merkacro—w qo sowr˚ ew spani—r in´. œlini,

431

Dataworner

9. 55–10. 12

¸¯ asen, or mi kin ¯ spanel nran¿: Nra patanin xocec nran, ew Abimel¯q˚ meøaw: Isray¯laciner˚ tesan, or A– bimel¯q˚ meøaw. nrancic am¯n m¯k˚ gnac ir teˇ˚: Aysp¯s AstowaÆ Abimel¯qi glxin ¸aŒec nra œariq˚, or na gorÆel ¯r ir hØr d¯m‘ kotorelov ir eظanasown eˇbayrnerin: Si– kimi mardkanc bolor œaragorÆow¸iwnnern AstowaÆ nranc glxin ¸aŒec, ew Yeroboaˇi ordi Yova¸ami an¯Æq˚ nranc glxin ekaw:

55 56

57

Abimel¯qic yetoy Isray¯l˚ Œrkelow hamar m¯jteˇ elaw 10 ffiowayi ordi Φoˇan, nra hØreˇbØr ordin‘ Isaqari ceˇic: Na bnakwowm ¯r Samariayowm, EŒremi leran vray: Na Is– 2 ray¯lowm dataworow¸iwn arec qsanereq tari ew meøaw ow ¸aˇowec Samariayowm: Nranic yetoy m¯jteˇ elaw gaˇaa– 3 daci Yayir˚ ew Isray¯lowm dataworow¸iwn arec qsanerkow tari: Na own¯r eresownerkow ordi, oronq heÆnowm ¯in e– 4 resownerkow awanaki vray: Nranq own¯in eresownerkow qa– ˇaq: Na dranq koœec Yayiri awanner, ew aydp¯s en koœ– wowm minœew aysØr: Ayd qaˇaqner˚ gtnwowm en Gaˇaadowm: Yayir˚ meøaw ew ¸aˇowec Kamonowm: Isray¯laciner˚ æa– 5, 6 rownakecin Tiroj aøaj œariq gorÆel ew paætecin Baha– ˇimnerin, Astaro¸in, asorestancineri astowaÆnerin, Sidoni astowaÆnerin, Movabi astowaÆnerin, amonaci– neri astowaÆnerin ew aylazgineri astowaÆnerin: Nranq lqecin Tiroj˚ ew œpaætecin nran: T¯r˚ barkow¸eamb bor– 7 boqowec isray¯lacineri vray ew nranc matnec aylazgi– neri ´eøq˚ ow amonacineri ´eøq˚: Nranq ayn ßamanak 8 tasnow¸ tari ˘næecin ew ˘zmecin isray¯lacinerin, bolor isray¯lacinerin, oronq Yordanan geti ayn koˇmowm, a– morhacineri erkrowm, Gaˇaadowm ¯in: Amonacinern an– 9 can Yordanan get˚‘ paterazmelow Yowdayi d¯m, Benia– mini d¯m ew EŒremi tan d¯m: Isray¯laciner˚ xist neˇow– ¸ean m¯j ˚nkan: Nranq aˇaˇakecin Tiroj˚ ew asacin. 10 ¡Meˇanœecinq qo d¯m, orovhetew ¸oˇecinq mer AstÆown ew Bahaˇimnerin paætecinq¿: T¯rn asac isray¯lacinerin. 11 ¡ff¯? or egiptaciner˚, amorhaciner˚, amonaciner˚, mo– vabaciner˚, aylazginer˚, sidonaciner˚, amaˇ¯kacine– 12 r˚, qananaciner˚ neˇowm ¯in ´ez, ew dowq in´ aˇaˇakeciq,

10. 13–11. 10 13

14

15

16

17

18

11 2

3

4

5

6

7

8

9

10

Dataworner

432

ow es azateci ´ez nranc ´eøqic: Isk dowq ¸oˇeciq in´ ew Øtar astowaÆner paæteciq: Dra hamar aylews ´ez œem Œrkelow: Gnac¯—q, aˇaˇakec¯—q ayn astowaÆnerin, or ´ez hamar ˚ntreciq, ¸oˇ nranq Œrken ´ez ´er neˇow¸e– an ßamanak¿: Isray¯lacinern asacin Tiroj˚. ¡Menq meˇanœeciq, ara— dow mez ayn, inœ or qez ha˘eli ¯ ¸wowm, bayc miayn, T¯—r, azati—r mez aysØr¿: Ew nranq heøacrin irenc mijic Øtar astowaÆnerin ew miayn Tiroj˚ paæte– cin: Na œhaætowec ßoˇovrdi het, bayc nra sirt˚ cawec Isray¯li taøapanqi hamar: Amonaciner˚ ver kacan ew banakateˇi drin Gaˇaadowm. isray¯lacinern ¯l ver kacan ew banakateˇi drin Ditanocowm: Gaˇaadi ßo– ˇovrdi iæxannern irar asacin. ¡Ayn mard˚, or sksi pa– terazmel amonacineri d¯m, na ¸oˇ lini Gaˇaadi bolor bnakiœneri glxawor˚¿: Gaˇaadaci YeŒ¸ay¯n hzØr ew owßeˇ mard ¯r: Na or– din ¯r mi poønik knoj, or˚ Gaˇaadic ownecaw YeŒ¸ay¯in: Gaˇaadi kin˚ nra hamar ordiner Ænec, ew erb knoj ordi– ner˚ zØracan, vøndecin YeŒ¸ay¯in ew asacin nran. ¡Dow mer hØr tan m¯j ßaøangow¸iwn œpiti ownenas, orovhetew poønik knoj ordi es¿: YeŒ¸ay¯n Œaxaw ir eˇbayrneri eresic ew bnakowec Tob erkrowm: YeŒ¸ay¯i mØt hawaqwowm ¯in datarkaport mardik ew ærjowm ¯in nra het: Oroæ ßamanakic yetoy amonaciner˚ paterazmecin isray¯la– cineri d¯m: Erb amonaciner˚ paterazmowm ¯in Isray¯– li d¯m, Gaˇaadi Æerer˚ gnacin, or YeŒ¸ay¯in Tob erk– ric vercnen: Nranq asacin YeŒ¸ay¯in. ¡E—k ew mez ha– mar zØravar eˇir, ew amonacineri d¯m paterazm tanq¿: YeŒ¸ay¯n Gaˇaadi Æererin asac. ¡ff¯? or dowq in´ ate– ciq, haneciq im hØr tnic ew heøacriq in´ ´eznic: Hima, erb neˇow¸ean m¯j ¯q, inœo?w ¯q ekel in´ mØt¿: Gaˇaadi Æe– rern asacin YeŒ¸ay¯in. ¡Aydp¯s œ¯, menq qez mØt enq ekel, or mez het gnas, ew paterazm tanq amonacineri d¯m, ew mez‘ Gaˇaadi bolor bnakiœneris glxawor lines¿: YeŒ¸a– y¯n asac Gaˇaadi Æererin. ¡E¸¯ dowq in´ veradar´n¯q amonacineri d¯m paterazmelow, ew T¯r˚ nranc im ´eøq˚ matni, es iæxan k˚ daøna?m¿: Gaˇaadi Æerern asa–

433

Dataworner

11. 11–23

cin YeŒ¸ay¯in. ¡T¯r˚ ¸oˇ mer m¯j vkay lini, or menq qo xØsqi hama´ayn k’anenq¿: YeŒ¸ay¯n Gaˇaadi Æereri het gnac, ew ßoˇovowrd˚ nran ir vray glxawor ew aøaj– nord kargec: YeŒ¸ay¯n Tiroj aøaj MaseŒayowm asac ir ays bolor xØsqer˚: YeŒ¸ay¯n amonacineri ¸agawori mØt patgamaworner owˇarkec ew asac. ¡Dow in´ het i?nœ gorÆ ownes, or ekel es in´ mØt paterazmelow im erkrowm¿: A– monacineri ¸agawor˚ YeŒ¸ay¯i patgamawornerin asac. ¡Inœo?w Isray¯l˚ grawec im erkir˚ Egiptosic dowrs galow ßamanak‘ Aønonic minœew Yabok ew minœew Yordanan get˚: Hima xaˇaˇow¸eamb ayn veradar´ro—w in´, ew es k˚ gnam¿: Patgamaworner˚ veradar´an YeŒ¸ay¯i mØt: YeŒ¸a– y¯n noric patgamaworner owˇarkec amonacineri arqayi mØt ew asac nran. ¡Aysp¯s en asowm Isray¯l˚ ew YeŒ– ¸ay¯n. ¡Egiptosic dowrs galis Isray¯l˚ œgrawec Movabi erkirn ow amonacineri erkir˚, ayl Isray¯ln anapatov gnac minœew Karmir Æov˚ ew ekaw minœew Kad¯s: Isray¯– l˚ patgamaworner owˇarkec Edomi arqayi mØt ew asac. ——Φoˇ ancnem qo erkrov, bayc Edomi arqan œlsec——: Mova– bi arqayi mØt ¯l patgamaworner owˇarkec, bayc na ¯l œkamecaw: Ew Isray¯l˚ mnac Kad¯sowm, ærjec anapatowm, ptoyt towec Edomi erkrov ew Movabi erkrov, ekaw Mova– bi erkri arewelean koˇmov ew banakateˇi drec Aønoni ayn koˇmowm, bayc Movabi sahmanner˚ œmtaw, orovhetew Movabi sahmann Aønonn ¯r: Isray¯l˚ patgamaworner owˇarkec amorhacineri Sehon arqayi mØt, or Eseboni ew amorhacineri ¸agaworn ¯r, ew Isray¯l˚ nran asac. ——Φoˇ ancnem qo erkrov minœew im teˇ˚——: Ew Sehon˚ œkamecaw, or Isray¯ln ancni ir sahmannerov: Sehon˚ hawaqec ir amboˇj ßoˇovrdin, banakateˇi drec Assayowm ew pate– razmec Isray¯li d¯m: Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ Sehonin ew nra amboˇj ßoˇovrdin isray¯lacineri ´eøq˚ matnec, ew jardecin nranc, ew Isray¯l˚ ßaøangec ayd erkrowm ap– roˇ amorhacineri erkir˚, amorhacineri bolor sahmanne– r˚ Aønonic minœew Yabok ew anapatic minœew Yordanan get˚: Ard, Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ amorhacinerin ve– racrel ¯ Isray¯li ir ßoˇovrdi aøjewic, do?w piti ßaøan–

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23

11. 24–38 24

25

26

27

28 29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

Dataworner

434

ges ayn: ff¯? or dow piti ßaøanges qo astÆow‘ Qamosi qez ßaøangow¸iwn towaÆ˚, menq ¯l piti ßaøangenq ayn a– m¯n˚, inœ mer T¯r AstowaÆ˚ ßaøangow¸iwn towec mez: Ard, dow SepŒori ordi Baˇakic‘ Movabi arqayic la?w es. mi– ¸¯ na vi?˘ec isray¯lacineri het kam paterazme?c nranc d¯m. Isray¯l˚ ereq hariwr tari aprowm ¯ Esebonowm ew nra awannerowm, Aroyerowm ew nra awannerowm ow Yordanan geti aŒeri bolor qaˇaqnerowm: Inœo?w œazatecin dranq aynqan ßamanak: Es qo d¯m œem meˇanœel, isk dow im d¯m œariq es gorÆowm‘ paterazmelov im d¯m: Isray¯lacineri ew amonacineri mijew datawor eˇoˇ T¯r˚ ¸oˇ aysØr datas– tan ani¿: Bayc amonacineri arqan œansac YeŒ¸ay¯i yˇaÆ xØsqerin: Ew Tiroj hogin hakowec YeŒ¸ay¯i koˇm˚: Na Gaˇaadic, Manas¯ic ew Gaˇaadi Ditanocic ancaw ow Gaˇaadi Ditanocic gnac amonacineri koˇm˚: YeŒ– ¸ay¯n Tiroj˚ owxt arec ew asac. ¡E¸¯ amonacinerin im ´eøq˚ matnes, ew es xaˇaˇow¸eamb veradaønam amo– nacineri mØtic, im tan dønic in´ ˚ndaøaj dowrs ekoˇin Tiroj˚ oˇjak¯z k˚ matowcem¿: Ew YeŒ¸ay¯n gnac amona– cineri d¯m paterazmelow, ew T¯r˚ nranc matnec nra ´eø– q˚: Na jardec nranc Aroyeric minœew Semeni¸i sahman˚, jardec qsan qaˇaq‘ minœew aygestanneri Yab¯l˚ xist meÆ kotoraÆ talov: Amonaciner˚ Œaxan isray¯lacine– ri aøajic: YeŒ¸ay¯n ekaw MaseŒa, ir town˚, ew aha nra aˇjik˚ nran ˚ndaøaj elaw ¸mbowknerov ew parerov: Na nra miak sireli zawakn ¯r, ew nranic baci na owriæ tˇay kam aˇjik œown¯r: Erb nran tesaw, pataøotec ir zgestner˚ ew asac. ¡Va!y in´, aˇji—ks, dow in´ ˚nk˘ecir, Œor´anqi m¯j gcecir, orovhetew qez hamar partaworow– ¸iwn stan´neci Tiroj aøaj ew œem karoˇ xØsqs et aønel¿: Aˇjik˚ nran asac. ¡E¸¯ in´ hamar partaworow¸iwn es stan´nel Tiroj aøaj, ara— in´ het ayn, inœ dowrs ¯ ekel qo beranic ayn bani Œoxar¯n, inœ arec T¯r˚ qez hamar‘ vr¯ß lowÆelov qo ¸ænamineric‘ amonacineric¿: Ew aˇjikn ir hØrn asac. ¡Miayn ays ba—nn ara in´ hamar. ¸o—yl towr, or es erkow amis gnam man gam leøneri vray ew im ˚nkerowhineri het oˇbam im kowsow¸iwn˚¿: Ew hayrn asac.

435

Dataworner

11. 39–12. 10

¡Gna—¿: Ew ar´akec nran erkow amis: Aˇjik˚ ir ˚nkerowhi– neri het gnac ew leøneri vray oˇbac ir kowsow¸iwn˚: Erb lracaw erkow amis˚, veradar´aw ir hØr mØt, ew hayr˚ ka– tarec ir araÆ owxt˚. aˇjik˚ tˇamard œ¯r ˘anaœel: Ew Isray¯li m¯j sovorow¸iwn dar´aw oˇbal YeŒ¸ay¯i aˇjkan. sahmanowaÆ Ørerin, taroway m¯j œors Ør, Isray¯li aˇjik– ner˚ hawaqwowm ¯in oˇbalow gaˇaadaci YeŒ¸ay¯i aˇjkan:

39

40

EŒremi ordiner˚ hawaqowecin, ekan SeŒena ew asa– 12 cin YeŒ¸ay¯in. ¡Inœo?w amonacineri d¯m paterazmi elar ew mez œkanœecir, or qez het gnayinq: Hima menq kra– kov k’ayrenq qo town˚ ew qez ¯l‘ het˚¿: YeŒ¸ay¯n nranc 2 asac. ¡Es ew im ßoˇovowrd˚ zrkowaÆ mardik ¯inq ew a– monaciner˚ xist neˇowm ¯in in´: Es boˇoqov dimeci ´ez, bayc dowq in´ œazateciq nranc ´eøqic: Tesnelov, or oœ 3 oq œi azatowm in´, inqs in´ vtangi en¸arkeci, gnaci amonacineri d¯m, ew T¯r˚ nranc im ´eøq˚ matnec: Hi– ma inœo?w ¯q dowq elel aysØr im d¯m paterazmelow¿: Ew 4 YeŒ¸ay¯n hawaqec Gaˇaadi bolor tˇamardkanc ow pa– terazm mˇec EŒremi d¯m: Gaˇaadi mardik jardecin eŒremeannerin, orovhetew eŒremeanneri azatowaÆnern asel ¯in, ¸¯‘ ¡Dowq, gaˇaadaciner, EŒremi ew Manas¯– i mijew EŒremi Œaxstakanner ¯q¿: Gaˇaadaciner˚ 5 eŒremeanneric grawecin Yordanan geti kir˘er˚, ew erb eŒremeanneri Œaxstakannern asowm ¯in‘ ¡Φoˇ anc– nenq¿, Gaˇaadi mardik nranc asowm ¯in. ¡Mi?¸¯ dowq ¯l eŒremean ¯q¿: Nranq asowm ¯in. ¡Nrancic œenq¿: Nranc 6 asowm ¯in. ¡Mez mi næan tow¯—q, asac¯—q‘ hask, hask¿: Bayc nranc œ¯r yajoˇwowm aydp¯s asel, owsti bønowm ew koto– rowm ¯in nranc Yordanan geti ancowmnerowm: Ayd ßama– nak eŒremeanneric qaøasownerkow hazar mard zohowec: YeŒ¸ay¯n vec tari dataworow¸iwn arec Isray¯lowm. ga– 7 ˇaadaci YeŒ¸ay¯n meøaw ew ¸aˇowec ir qaˇaqowm‘ Ga– ˇaadowm: Nranic yetoy Isray¯lowm dataworow¸iwn arec 8 be¸ˇeh¯maci Esebon˚: Na eresown tˇay own¯r ew eresown 9 aˇjik: Aˇjiknerin mardow towec, isk tˇaneri hamar e– resown kin berec drsic: Na Isray¯lowm dataworow¸iwn a– rec eظ˚ tari: Esebon˚ meøaw ew ¸aˇowec Be¸ˇeh¯mowm: 10

12. 11–13. 12 11 12 13 14

15

13 2 3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Dataworner

436

Nranic yetoy Isray¯lowm tas˚ tari dataworow¸iwn a– rec zabowˇonaci Elon˚: Zabowˇonaci Elon˚ meøaw ew ¸a– ˇowec Eˇimowm‘ Zabowˇoni erkrowm: Nranic yetoy Isray¯– lowm datawor eˇaw Œara¸onaci Abdon˚‘ Ell¯qi ordin: Na qaøasown ordi ew eresown ¸oøner own¯r, oronq heÆnowm ¯in eظanasown awanakner: Na Isray¯lowm dataworow¸iwn a– rec ow¸ tari: ffiara¸onaci Abdon˚‘ Ell¯qi ordin, meøaw ew ¸aˇowec EŒra¸onowm, EŒremi erkrowm, Amaˇ¯ki leran vray: Isray¯laciner˚ æarownakecin œariq gorÆel Tiroj aøaj, ew T¯r˚ nranc qaøasown tari aylazgineri ´eøq˚ matnec: Saraaci mi mard kar Dani ceˇic, nra anown˚ Manov¯ ¯r: Nra kin˚ amowl ¯r ew zawak œ¯r ownenowm: Tiroj hreæ– tak˚ erewac ays knoj˚ ew asac nran. ¡Aha dow amowl es ew erexay œes ownecel, bayc k˚ yˇianas ew ordi k˚ Ænes: Ard, zgo—yæ eˇir, gini ew Øˇi œxmes ew oœ mi anmaqowr ban œowtes, orovhetew aha dow piti yˇianas ew mi ordi Ænes: Nra glxin aÆeli œpiti dipœi, orovhetew manowk˚ AstÆow owx– tawor piti lini h¯nc mØr argandic. na piti sksi Œrkel Isray¯l˚ aylazgineric¿: Kin˚ mtaw ir town˚ ew asac ir amowsnown. ¡AstÆow mard˚ ekaw in´ mØt, na AstÆow hreæ– taki nman vehatesil ¯r: Es nran harcri, ¸¯ orteˇic ¯, na in´ ir anown˚ œasac: Na in´ asac. ¡Aha dow piti yˇianas ew mi ordi Ænes, hima gini ew Øˇi œxmes ew oœ mi anmaqowr ban œowtes, orovhetew manowk˚ AstÆow owxtawor piti lini h¯nc ir mØr argandic minœew ir mahowan Ør˚¿: Manov¯n Tirojn aˇaœec ew asac. ¡Aˇaœowm em, T¯—r, AstÆow ayn mard˚, orin dow owˇarkecir mez mØt, ¸oˇ dar´eal gay mez mØt ew sovorecni, ¸¯ inœ anenq ayn mankan˚, or piti Ænowi¿: AstowaÆ lsec Manov¯i ´ayn˚, ew AstÆow hreætak˚ noric ekaw nra knoj mØt, erb na nstel ¯r handowm: Nra amowsin Manov¯n nra mØt œ¯r: Kinn ætap gnac patmec ir amowsnown ew asac nran. ¡Aha erewac in´ ayn mard˚, or ayn Ør˚ ekel ¯r in´ mØt¿: Manov¯n ver kacaw, gnac ir knoj het, ekaw ayn mardow mØt ew asac nran. ¡Do?w es ayn mard˚, or xØsel ¯ ays knoj het¿: Hreætakn asac. ¡Es em¿: Manov¯n asac. ¡Ard, erb qo xØsqer˚ katarowen, inœpi–

437

Dataworner

13. 13–14. 4

si?n p¯tq ¯ linen mankan keanqi kanonnern ow gorÆer˚¿: Tiroj hreætakn asac Manov¯in. ¡Φoˇ na zgowæanay ayn amenic, or asaci ayd knoj˚. or¸atownkic elaÆ oœ mi ban ¸oˇ œowti, gini ew Øˇi œxmi, oœ mi anmaqowr ban œowti, ¸oˇ zgowæanay ayn amenic, or patowireci¿: Manov¯n a– sac hreætakin. ¡Φoˇ or qez mi Œoqr ßamanak mez mØt pahenq ew mi owl patrastenq ow dnenq qo aøaj¿: Tiroj hreætak˚ Manov¯in asac. ¡E¸¯ in´ pahes ¯l, qo hacic œem owti, isk e¸¯ owl˚ oˇjak¯z piti anes, Tiro—j˚ matowcir ayn¿: Manov¯n œimacaw, ¸¯ na Tiroj hreætakn ¯: Mano– v¯n asac Tiroj hreætakin. ¡I?nœ ¯ qo anown˚, asa—, or erb qo xØsq˚ katarowi, Œaøaworenq qez¿: Tiroj hreætakn asac nran. ¡Inœo?w es harcnowm im anown˚, da mi sqanœe– li anown ¯¿: Manov¯n vercrec zohaberoweliq owl˚ ew qari vray matowcec sqanœelagorÆ Tiroj˚. Manov¯n ew nra kin˚ nayowm ¯in: Erb boc˚ zohaseˇanic d¯pi erkinq bar´ra– caw, Tiroj hreætakn ¯l bar´racaw zohaseˇani boci het: Manov¯n ow nra kin˚ nayowm ¯in ew eresi vray getin ˚n– kan: Tiroj hreætakn aylews œerewac Manov¯in ow nra kno– j˚: Ayn ßamanak Manov¯n imacaw, or na Tiroj hreætakn ¯: Manov¯n asac ir knoj˚. ¡Anpat˘aø k˚ meønenq, o– rovhetew tesanq AstÆown: Ew nra kin˚ nran asac. ¡E¸¯ T¯r˚ owzenar mez spanel, mer ´eøqic œ¯r ˚ndowni oˇjak¯zn ow zoh˚ ew mez œ¯r yaytni ayd am¯n˚ ir ßamanakin ew ayn mez lseli œ¯r dar´ni¿: Ew kin˚ mi ordi Ænec ow nra anown˚ SamŒson drec: Manowkn a˘ec, ew T¯r˚ nran Ørhnec: Ti– roj hogin sksec ærjel nra het Dani banakowm, Saraayi ew Es¸awowli mijew:

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

24 25

SamŒsonn ijaw Φamna¸a ew Φamna¸ayowm aylazgine– 14 ri aˇjikneri m¯j mi kin tesaw, or˚ ha˘eli ¸owac nran: Na gnac patmec ir hØrn ow mØr˚ ew asac. ¡Φamna¸ayowm 2 aylazgineri aˇjikneri m¯j mi kin tesay. ard, nran in´ hamar ki—n aø¯q¿: Nra hayrn ow mayr˚ asacin nran. 3 ¡Mi?¸¯ kin œkay qo eˇbayrneri aˇjikneri ew im amboˇj ßo– ˇovrdi m¯j, or gnas kin aønes an¸lŒat aylazgineric¿: SamŒsonn asac ir hØr˚. ¡Nran be—r in´ hamar, orovhetew na ha˘eli ¯ im aœqin¿: Nra hayrn ow mayr˚ œgit¯in, or da 4

14. 5–18

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Dataworner

438

Tirojic ¯, orp¯szi na vr¯ß lowÆi aylazgineric: Ayn ßa– manak aylazginern iæxowm ¯in Isray¯li vray: SamŒsonn ir hØr ew mØr het ijaw Φamna¸a. SamŒson˚ ˘anaparh˚ æeˇec Φamna¸ayi aygestani m¯j ew tesaw, or aha aøiwÆi mi koriwn ¯ mønœowm ir dimac: Tiroj hogin ajakcec nran, ew na pataøec aøiwÆin inœp¯s mi owli, minœ nra ´eøqin z¯nq œkar: Na ir araÆ˚ œpatmec ir hØrn ow mØr˚: Nranq ekan, xØsecin knoj het, ew kin˚ ha˘eli ¸owac SamŒsonin: Mi qani Ør yetoy, erb et dar´aw ayd aˇjkan know¸ean aønelow, ˘anaparh˚ æeˇec aøiwÆi diak˚ tesnelow hamar ew tesaw, or aøiwÆi berani m¯j meˇowneri mi pars ew meˇr kar: Na aøaw ayn ir beran˚ ew owtelov gnac ir hØr ew mØr mØt, nranc ¯l towec, ew nranq keran: Bayc nranc œasac, ¸¯ meˇr˚ aøiwÆi beranic ¯ hanel: Nra hayrn ijaw ayn knoj mØt, ew SamŒsonn aynteˇ eظ˚ Ør harsaniq arec, orov– hetew eritasardnern aydp¯s ¯in anowm: Nranq zarhow– relov SamŒsonic‘ nra mØt eresown ˚nker kargecin, oronq nra mØt mnacin: SamŒson˚ nranc asac. ¡Hima es ´ez mi hanelowk k’asem. e¸¯ xnjoyqi ays eظ˚ Øroway ˚n¸acqowm ayn lowƯq ew gtn¯q, es ´ez ktam eresown sawan ew ere– sown tØnakan zgestner: Isk e¸¯ œkaroˇanaq lowÆel, dowq k˚ taq in´ eresown sawan ew eresown tØnakan zgestner¿: Nran asacin. ¡Aøajarki—r mez qo hanelowk˚, ew lsenq ayn¿: Ew nranc asac. ¡Owtoˇic kerakowr dowrs ekaw, ew hzØric qaˇcrow¸iwn dowrs ekaw¿: Nra hanelowk˚ œkaroˇacan low– Æel ereq Øroway ˚n¸acqowm: fforrord Ør˚ SamŒsoni knojn asacin. ¡Xabi—r qo mardown, or hanelowk˚ qez bacatri, ¸¯ œ¯ qez ew qo hØr town˚ k’ayrenq: Mez koˇoptelo?w hamar kanœecir aysteˇ¿: SamŒsoni kin˚ lac eˇaw amowsnow mØt ew asac nran. ¡Dow atel es in´ ew œes sirel, orovhetew ayn hanelowk˚, or aøajarkel es im ßoˇovrdi ordinerin, in´ œes yaytnel¿: SamŒson˚ nran asac. ¡Im hØrn ow mØr˚ œem yaytnel, hima qe?z piti yaytnem¿: Ew xnjoyqi eظ˚ Ørerin kin˚ lac eˇaw nra mØt: Eظnerord Ør˚ SamŒson˚ yaytnec nran, orovhetew na ¸axan´owm ¯r: Kinn ¯l yayt– nec ir ßoˇovrdi zawaknerin: Eظnerord Ør˚ arewamowtic aøaj qaˇaqi mardik asacin SamŒsonin. ¡I?nœn ¯ meˇric

439

Dataworner

14. 19–15. 11

qaˇcr ew i?nœn ¯ aøiwÆic hzØr¿: SamŒson˚ nranc asac. ¡E¸¯ dowq im erinjov œherk¯iq, im hanelowki patasxa– n˚ œ¯iq gtni¿: Tiroj hogin ajakcec SamŒsonin, na ijaw Askaˇon, aynteˇ eresown mard spanec ew nranc tØnakan zgestnern aøaw ew towec hanelowk˚ lowÆoˇnerin: SamŒso– n˚ sastik barkacaw ew gnac ir hØr town, isk SamŒsoni kinn amowsnacaw nra knqahØr het, or nra ˚nkern ¯r:

19

20

Mi qani Ør yetoy, coreni hn´i Ørerin SamŒson˚ mi owl 15 vercnelov‘ aycelec ir knoj˚ ew inqn iren asac. ¡Mtnem seneak knojs mØt¿: Bayc knoj hayr˚ œ¸oˇec, or nra mØt mtni: Nra hayrn asac. ¡Es karÆeci, ¸¯ dow atecir nran 2 ew nran know¸ean towi qo ˚nkeroj˚: ff¯? or nra krtser qoyr˚ nranic geˇecik ¯, ¸oˇ sa qez kin lini nra Œoxa– r¯n¿: SamŒsonn asac. ¡Es miangamayn anmeˇ k˚ linem 3 aylazginerid aøaj, e¸¯ nranc d¯m œarow¸iwn anem¿: Ew 4 SamŒson˚ gnac, ereq hariwr aˇow¯s bønec: Na jaher ver– crec ew aˇow¯snerin kapec mimeanc het‘ poœ poœi, jaher˚ drec erkow poœeri m¯jteˇ˚ ew kapec: Na jaher˚ kra– 5 kov vaøec ew ar´akec aylazgineri hn´i m¯j, ayrec coreni æeˇjer˚, aøajowc hn´owaÆner˚, d¯zern ow œhn´owaÆ coren˚, minœew angam ayginern ow ´i¸eniner˚: Aylazginern asa– 6 cin. ¡O?v arec ays ban˚¿: Ew asacin. ¡Φamnacow Œe– say SamŒson˚, orovhetew knoj hayr˚ nra knojn aøaw ew nra ˚nkeroj˚ know¸ean towec¿: Aylazginer˚ ver kacan, krakov ayrecin nra knoj hØr town˚, knoj˚ ew knoj hØr˚: SamŒson˚ nranc asac. ¡E¸¯ mi aydqan ¯l an¯q, dar´eal 7 œem haætowi, ayl ´er am¯n m¯kic im vr¯ß˚ piti lowÆem¿: Ew 8 meÆameÆ harowaÆnerov zarkec nranc srownqnerin ow m¯j– qin, ew ijaw bnakowec Etemi qarayrowm, heˇeˇati mØt: Aylazginer˚ ver kacan, banakateˇi drin Yowdayi erkri 9 æowrj˚ ew taraÆowecin Elqii æowrjbolor˚: Yowdayi erkri 10 mardik nranc asacin. ¡Inœo?w ¯q ekel mez vray¿: Aylazgi– nern asacin. ¡Ekel enq SamŒsonin kapelow, or nra het varowenq aynp¯s, inœp¯s na varowec mez het¿: Ew Yowda– 11 yi erkric ereq hazar mard ijan Etemi qarayrn ow asa– cin SamŒsonin. ¡ffgite?s, or aylazginern iæxowm en mez vray, inœo?w arecir ayd ban˚ mez het¿: SamŒson˚ nranc

15. 12–16. 5

12

13

14

15

16 17

18

19

20

16 2

3

4

5

Dataworner

440

asac. ¡Inœp¯s or nranq varowecin in´ het, aydp¯s ¯l es varoweci nranc het¿: Nran asacin. ¡Ekel enq qez ka– pelow ew aylazgineri ´eøq˚ matnelow¿: SamŒson˚ nranc asac. ¡Erdowec¯—q, or œ¯q spani in´, tow¯—q in´ nranc ´eø– q˚, ew dowq erbeq mi— handip¯q in´¿: Nranq erdowecin nran ew asacin. ¡O—œ, qez k˚ kapenq ew k˚ tanq nranc ´eøq˚, bayc qez œenq spani¿: Ew nran kapecin ereq nor parannerov ow dowrs hanecin qarayric: Na ekaw minœew flnØt koœowaÆ vayr˚, aylazginern aˇaˇakecin ew ˚n¸acan nra d¯m yandiman: Tiroj hogin ajakic eˇaw SamŒsonin, nra bazowkneri vrayi paranner˚ dar´an krakic ayrow– aÆ ¸eli nman, ew kapanqner˚ halowecin ¸aŒowecin nra bazowkneric: Na getin tapalowaÆ ¯æi mi ÆnØt gtaw, er– karec ir ´eøq˚, vercrec ayn ew dranov hazar mard spa– nec: SamŒsonn asac. ¡Σæi ÆnØtov k˚ bnajnjem nranc, orovhetew ¯æi ÆnØtov kotoreci hazar mard¿: Ew erb ir xØsq˚ verjacrec, ÆnØt˚ ´eøqic gcec ew ayd teˇn anowanec flnØti kotoraÆ: Na xist Æarawec, aˇaˇakec Tirojn ow asac. ¡Dow qo Æaøayi ´eøqov yajoˇecrir ays meÆ Œrkow– ¸iwn˚, isk hima Æarawi?c piti meønem ew an¸lŒatneri ´e?øqn ˚nknem¿: Ew T¯r˚ flnØt koœowoˇ vayrowm mi ancq ba– cec, nranic jowr dowrs ekaw, na xmec, ogi aøaw ew zovacaw. ayd pat˘aøov dra anown˚ drec ¡flnØti aˇbiwr¿: Ew ayn goyow¸iwn owni minœew aysØr: SamŒson˚ aylazgineri iæxa– now¸ean ØrØq Isray¯lowm qsan tari datawor eˇaw: SamŒsonn aynteˇic gnac Gaza, aynteˇ mi poønik kin tesaw ew mtaw nra mØt: Lowr˚ hasaw gazacinerin, ew nranq asacin. ¡SamŒson˚ ekel ¯ aysteˇ¿: Ωrjapate– cin, amboˇj giæer˚ daranakalecin nran qaˇaqi darpa– si mØt ew amboˇj giæer˚ lowø mnacin ow asacin. ¡Aysteˇ mnanq minœew aøawØt ew spanenq nran¿: SamŒson˚ qnec minœew k¯sgiæer. k¯sgiæerin ver kacaw, pokec qaˇaqi dar– pasneri Œeˇker˚ ew dranq nigerov m¯kteˇ bar´racrec, drec ir owseri vray, taraw ayn leran glowx˚, or˚ Qebroni dimacn ¯, ew dranq drec aynteˇ: Dranic yetoy na si– rec mi knoj, or aprowm ¯r Sorek heˇeˇati ezerqin. nra anown˚ Dalila ¯r: Ayd knoj mØt ekan aylazgineri na–

441

Dataworner

16. 6–17

xararner˚ ew asacin. ¡Xabi—r nran ew te—s, ¸¯ inœowm ¯ nra meÆ zØrow¸iwn˚, ew kam inœp¯s karoˇ enq hnar gtnel ew kapel nran, or tkaracnenq nran: Isk menq am¯n m¯ks qez k˚ tanq hazar hariwr arÆa¸¿: Ew Dalilan asac SamŒsonin. ¡Asa— in´, ¸¯ inœowm ¯ qo meÆ zØrow¸iwn˚, ew qez tkaracnelow hamar inœov p¯tq ¯ kapel qez¿: SamŒson˚ nran asac. ¡E¸¯ in´ kapen eظ˚ dalar ˘iwˇerov, k˚ tka– ranam ew k˚ daønam sovorakan mardkanc nman¿: Ew ayl– azgineri naxararner˚ berin eظ˚ dalar ˘iwˇer, ew Da– lilan nran kapec drancov ow ætemaranowm daranakal nstec: Kin˚ nran asac. ¡Aylazginer˚ yar´akowel en qez vray, SamŒso—n¿: Ew na ktrtec ˘iwˇern aynp¯s, inœp¯s k˚ ktrtowi krakic ayrowaÆ barak ¸el˚ ¸aŒ talowc: Ew ayd– p¯s œhaskacowec nra zØrow¸iwn˚: Dalilan asac SamŒ– sonin. ¡Aha xabecir in´ ew sowt xØsecir, gon¯ hima asa—, ¸¯ inœov k˚ kapowes¿: Ew na asac nran. ¡E¸¯ in´ kapen eظ˚ nor œowannerov, oronq gorÆaÆowaÆ œlinen, k˚ tka– ranam ew k˚ linem sovorakan mardkanc nman¿: Dalilan aøaw nor œowanner, drancov kapec nran ew asac. ¡Ayl– azginer˚ yar´akowel en qez vray, SamŒso—n¿: Ew Dalilan ætemaranowm daranakal nstel ¯r: Isk SamŒson˚ aseˇi ¸eli nman ktrtec ¸aŒec ayn ir bazowkneric: Dalilan asac SamŒsonin. ¡Minœew e?rb piti xabes in´ ew sowt ases in´: Hima asa— in´, ¸¯ inœo?v k˚ kapowes¿: Na a– sac nran. ¡E¸¯ im glxi eظ˚ gisakner˚ hiwses æˇ¸aya´ew hiwsqerov ew ccerov amracnes patin, k˚ tkaranam so– vorakan mardkanc nman¿: Ew Dalilan qnecrec nran, a– øaw nra glxi eظ˚ gisakner˚ æˇ¸aya´ew hiwsqerov, ccerov amracrec patin ew asac nran. ¡Aylazginer˚ yar´akowel en qez vray, SamŒso—n¿: Na zar¸nec qnic, patic pokec ccer˚ ostayni ew hiwsqeri het miasin, ew œimacowec nra zØrow¸iwn˚: Dalilan nran asac. ¡Inœp¯?s es asowm, ¸¯ qez sirowm em, minœ qo sirt˚ æitak œ¯ in´ het. ays ereq angam xabecir in´ ew œasacir, ¸¯ inœo?wm ¯ qo meÆ zØrow¸iwn˚¿: Ew erb amboˇj giæer˚ neˇec nran xØsqerov, ¸axan´ec ew ho– gin hanec spanelow œaŒ, na srtanc patmec nran am¯n inœ ew asac nran. ¡AÆeli œpiti dipœi im glxin, orov–

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

16. 18–30

18

19

20

21

22 23

24

25

26

27

28

29

30

Dataworner

442

hetew AstÆow owxtawor em es im mØr argandic, isk e¸¯ aÆilowem, im zØrow¸iwn˚ k˚ gnay in´nic, es k˚ tkaranam ew k˚ daønam bolor mardkanc p¯s¿: Erb Dalilan tesaw, or na srtanc patmec iren am¯n inœ, mard owˇarkec, kan– œec aylazgineri naxararnerin ew asac. ¡Bolord ek¯—q, o– rovhetew srtanc patmec in´ am¯n inœ¿: Ew aylazgineri bolor naxararner˚ ekan nra mØt arÆa¸n irenc ´eøqin: Dalilan qnecrec nran ir Ænkneri m¯j, varsawir kanœec, orn aÆilec nra glxi eظ˚ gisakner˚: Na sksec ¸Øænel, ew nranic gnac nra zØrow¸iwn˚: Dalilan asac. ¡Aylazgi– ner˚ yar´akowel en qez vray, SamŒso—n¿: Na zar¸nec qnic ew asac. ¡Ver kenam ew anem aynp¯s, inœp¯s miæt ew ¸aŒ tam¿: Na œgit¯r, ¸¯ T¯r˚ meknel ¯r irenic: Aylazginer˚ nran bønecin, hanecin nra aœqer˚, ijecrin nran Gaza, kapecin erka¸¯ kapanqnerov, ew na bantowm aˇØriq ¯r pttecnowm: Nra glxi mazern sksecin a˘el aÆilelowc ye– toy: Aylazgineri naxararner˚ hawaqowecin, or meÆ zoh matowcen irenc astÆown‘ Dagonin ew owraxanan: Nranq asacin. ¡Mer astowaÆ˚ mer ¸ænami SamŒsonin mer ´eø– q˚ matnec¿: Erb mardik tesan nran, Ørhnecin irenc astowaÆnerin‘ aselov. ¡Mer astowaÆ˚ mer ´eøqn ¯ mat– nel mer ¸ænamown‘ mer erkirn aweroˇin, or˚ æatacrec mer virawornerin¿: Erb nranc srter˚ zowar¸acan, asacin. ¡Kanœec¯—q SamŒsonin bantic, ¸oˇ mer aøaj par gay¿: SamŒsonin kanœecin bantic ew zowar˘anowm ¯in nranov: Nran kangnecrin erkow siwneri m¯jteˇowm: SamŒsonn a– sac ir ´eøqic bønaÆ patanown. ¡Φo—yl towr in´ æØæaŒem siwner˚, oronc vray hastatowaÆ ¯ ays town˚, ew yenowem nranc vray¿: Town˚ li ¯r tˇamardkancov ew kanancov, aynteˇ ¯in aylazgineri bolor naxararner˚, taniqi vray kayin mØt ereq hazar kanayq ew tˇamardik, oronq di– towm ¯in SamŒsoni par˚: SamŒsonn aˇaˇakec Tiroj˚ ew asac. ¡T¯—r, zØrow¸iwnneri— T¯r, yiæi—r in´ ew zØracro—w in´ ays mi angam ¯l, Astowa—Æ, or im erkow aœqeri hamar vr¯ßs lowÆem ays aylazgineric¿: Ew SamŒson˚ bønec m¯jteˇi er– kow siwneric, oronc vray hastatowaÆ ¯r town˚, ew yenowec nranc vray‘ m¯kin aj ´eøqov, miwsin‘ ´ax: Ew SamŒsonn

443

Dataworner

16. 31–17. 12

asac. ¡Φoˇ meønem es ays aylazgineri het¿: Ew owßeˇ æarßec: Town˚ Œowl ekaw bolor naxararneri ew nra m¯j e– ˇaÆ amboˇj ßoˇovrdi vray: Ew meøaÆner˚, oronc SamŒsonn spanec ir mahowan pahin, aweli ¯in, qan nranq, oronc spanel ¯r ir kendanow¸ean ßamanak: Nra eˇbayrnern ow nra hØr amboˇj townn ijan, vercrin hanecin ew ¸aˇecin nran ir hØr Manov¯i gerezmanowm, Saraayi ew Es¸awowli mijew: Na Isray¯lowm datawor ¯r eˇel qsan tari:

31

EŒremi leran vray Miqa anownov mi mard kar: Na ir 17, 2 mØrn asac. ¡Ayn hazar hariwr arÆa¸˚, or vercowel ¯ qez– nic, ew ori hamar an¯Æq towir ew asacir im akanjin, ¸¯‘ ¡Ayn arÆa¸n in´ mØt ¯¿, es em vercrel ayn¿: Nra mayrn asac. ¡Ordea—k im, Ørhneal lines Tirojic¿: Ew na ir 3 mØr˚ veradar´rec hazar hariwr arÆa¸˚: Nra mayrn a– sac. ¡Ayn arÆa¸˚ es im ´eøqov nowirel em Tiroj˚‘ aøan´in ´owlaÆoy kowøq æinelow hamar: Hima ayn qez em veradar´– nowm¿: Isk Miqan ayd arÆa¸˚ mØr˚ veradar´rec: Mayrn 4 aøaw erkow hariwr arÆa¸, ayn towec ´owloˇin, na ¯l ´owla– Æoy kowøq æinec dranic, or˚ mnac Miqayi tan˚: Miqayi 5 town˚ nra hamar astÆow town eˇaw: Ew na eŒowd ow ¸eraŒ æinec. ´eønadrec ir ordineric m¯kin, ew sa nra hamar qa– hanay eˇaw: Ayd Ørerin Isray¯lowm ¸agawor œkar, ew am¯n 6 mard anowm ¯r ayn, inœ ha˘eli ¯r ir aœqin: Yowdayi az– 7 gatohmic, Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaqic, mi pata– ni kar, or ˇewtaci ¯r ew aynteˇ ¯r bnakwowm: Ays mard˚ 8 Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaqic gnac pandxtelow ore– w¯ teˇ‘ apastan gtnelow hamar: Na ˘anaparhordelov ekaw minœew EŒremi leø˚ ew minœew Miqayi town˚: Miqan 9 nran asac. ¡O?rteˇic es galis¿: Na asac. ¡Es ˇewtaci em, Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaqic, gnowm em pandxte– low orew¯ teˇ‘ apastan gtnelow hamar¿: Miqan nran 10 asac. ¡Mna— in´ mØt, in´ hamar hayr ew qahanay eˇi—r, ew es qez am¯n tari tas˚ arÆa¸, mi zoyg zgest ew owte– liq ktam, orov k’apres¿: Ξewtacin gnac ew apastanec 11 ayd mardow mØt: Ays patanin nra hamar eˇaw inœp¯s ir ordineric m¯k˚: Miqan ˇewtacown ´eønadrec, ew pata– 12 nin nra hamar qahanay eˇaw ew aprowm ¯r Miqayi tan˚:

17. 13–18. 11

Dataworner

444

13

Miqan asac. ¡Hima gitem, or T¯rn in´ bariq arec, qani or ays ˇewtacin in´ hamar qahanay eˇaw¿: Ayn Ørerin Isray¯lowm ¸agawor œkar:

18

Ayn Ørerin Dani ceˇn ir hamar bnakowelow kalowaÆq ¯r Œntøowm, orovhetew minœew ayd Ører˚ Isray¯li ceˇeri m¯j nran kalowaÆq œ¯r hasel: Dani ordinern irenc tohmeric hing mard owˇarkecin, irenc ceˇeri ¸owi hamemat, zØ– rawor mardik Saraayic ew Es¸awowlic, or gnan lrtesen ew hetaxowzen ayd erkir˚: Nranc asacin. ¡Gnac¯—q, znnec¯—q ayn erkir˚¿: Nranq gnacin EŒremi leø˚, minœew Miqa– yi town˚ ew giæerecin aynteˇ: Ew minœdeø nranq Miqa– yi tann ¯in, ˘anaœecin ˇewtaci patanow ´ayn˚, mtan nra mØt ew asacin nran. ¡O?v berec qez aysteˇ, i?nœ es anowm ew i?nœ gorÆ ownes aysteˇ¿: Na asac nranc. ¡Mi– qan in´ hamar ays ow ays arec, in´ var´akalec, ew es nra hamar qahanay eˇay¿: Nran asacin. ¡Hapa harc– ro—w AstÆown, or imananq, ¸¯ yajoˇ k˚ lini? mer gnacaÆ ˘anaparh˚¿: Qahanan nranc asac. ¡Gnac¯—q xaˇa– ˇow¸eamb, Tiroj aøajn ¯ ´er gnacaÆ ˘anaparh˚¿: Ayd hing mardik gnacin Layisa, tesan aynteˇ eˇaÆ mard– kanc, oronq sidonacineri nman anhog ow hangist ap– rowm ¯in: Ayd erkrowm iæxanow¸iwn ownecoˇ m¯k˚ œkar, or ban as¯r, orovhetew Sidonic heøow ¯in ew asorestanci– neri het gorÆ œown¯in: Ayd hing mardik ekan Saraa ew Es¸awowl irenc eˇbayrneri mØt: Nranc eˇbayrnern irenc asacin. ¡Inœo?w ¯q nstel¿: Nranq asacin. ¡Ve—r kac¯q gnanq nranc vray, orovhetew menq mtanq ærjecinq ayn erkrowm minœew Layisa ew tesanq, or ßoˇovowrdn aynteˇ bnakwowm ¯ anhog‘ sidonacineri nman. nranq heøow en Si– donic ew oœ mi gorÆ œownen asorestancineri het: Ve—r ka– c¯q gnanq nranc vray, orovhetew tesanq ayn erkir˚, or æat lawn ¯. isk dowq hangist nste?l ¯q: Hima inœo?w ¯q ya– paˇowm gnalow mtnelow ew ßaøangelow ayn erkir˚: Erb or gnaq, k˚ tir¯q mi anhog ßoˇovrdi ew ˚ndar´ak erkri, o– rovhetew AstowaÆ ayn matnel ¯ mer ´eøq˚: Da mi aynpisi teˇ ¯, orteˇ erkri vray eˇaÆ oœ mi bani pakasow¸iwn œkay¿: Ew aynteˇic‘ Saraayic ew Es¸awowlic gnacin Da–

2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

445

Dataworner

18. 12–26

ni azgatohmic vec hariwr mardik‘ zinowaÆ paterazma– kan z¯nqerov: Gnacin banakateˇi drin Yowdayi erkri Karia¸arim vayrowm. ayd pat˘aøov ayn teˇ˚ minœew ay– sØr koœwowm ¯ Dani banakateˇi, or Karia¸arimi etewi koˇmowm ¯: Aynteˇic ancan, ekan minœew EŒremi leø˚ ew hasan minœew Miqayi town˚: Ayd hing mardik, or gnacel ¯in lrteselow Layisa erkir˚, patasxanecin ew asacin irenc eˇbayrnerin. ¡Git¯?q, or ays tnerowm eŒowd, ¸eraŒ ew ´owlaÆoy kowøq kay: Hima tes¯—q, ¸¯ inœ piti an¯q¿: Ew nranq ærjowecin aynteˇ ow mtan ˇewtaci patanow tow– n˚‘ Miqayi town˚ ew nra oˇjow¸iwn˚ harcrin: Isk Dani ordineric paterazmakan z¯nqov zinowaÆ ayn vec hariwr mardik anæarß kangnecin døan mowtqi mØt: Isk ayn hing mardik, oronq gnacel ¯in erkir˚ lrteselow, yar´akowecin, vercrin kowøq˚, eŒowd˚, ¸eraŒ˚ ew ´owlaÆon: Qahanan ew paterazmakan z¯nqerov zinowaÆ ayn vec hariwr mardik anæarß kangnel ¯in døan mowtqi mØt: Erb nranq Miqayi town˚ mtan ew vercrin kowøq˚, eŒowd˚, ¸eraŒ˚ ew ´owla– Æon, qahanan nranc asac. ¡I?nœ ¯q anowm¿: Nranq asa– cin nran. ¡Løi—r, ´eøqd beranid vray di—r, e—k mez het ew mez hamar hayr ow qahanay eˇir. mi?¸¯ qez hamar aweli law ¯ miayn m¯k mardow tan qahanay linel, qan Isray¯– li m¯k ceˇi ew azgatohmi qahanay¿: Qahanayi sirt˚ zowar¸acaw, na vercrec eŒowd˚, ¸eraŒ˚, qandakaÆ ow ´owlaÆoy kowøqer˚ ew mtaw zØrqi m¯j: Nranq et dar´an gnacin ew nranc aøaj awerecin nra amboˇj townn ow æqeˇ ownecowaÆq˚: Erb nranq heøacan Miqayi tnic, Miqan ew nra tan˚ eˇaÆ mardik boˇoq bar´racrin ew hasan Da– ni ordineri yetewic: Dani ordiner˚ æowø ekan ew asacin Miqayin. ¡I?nœ ¯ eˇel qez, inœo?w es aˇaˇakowm¿: Miqan asac. ¡In´ hamar im æinaÆ astowaÆner˚ ew im qaha– nayin aøaq ow gnaciq, ¯l i?nœ mnac in´, ew inœo?w ¯q asowm in´, ¸¯‘ ¡Inœow es aˇaˇakowm¿: Dani ordinern asacin nran. ¡Qo ´ayn˚ ¸oˇ œlsowi mer etewic, ¸¯ œ¯ qez k˚ han– dipen barkacaÆ srtov mardik ew k˚ korÆanen qez ow qo ˚ntaniq˚¿: Ew Dani ordiner˚ gnacin irenc ˘anapar– hov: Miqan tesnelov, or nranq irenic zØrawor en, vera–

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

18. 27–19. 9 27

28

29

30

31

19

2 3

4

5

6

7 8

9

Dataworner

446

dar´aw ir town˚: Isk nranq vercrin Miqayi æinaÆner˚, nra qahanayin ew gnacin Layisa‘ hangist ew vstah ow anhog ßoˇovrdi vray, nranc sri qaæecin ew qaˇaqn ayre– cin: Oœ oq œkar, or Œrk¯r nranc, orovhetew Sidonic he– øow ¯in ew oœ mi gorÆ œown¯in orew¯ mardow het: Ayd qaˇaq˚ fiobi hovti m¯j ¯r: Qaˇaq˚ æinecin ew aynteˇ bnakowe– cin. ew qaˇaqi anown˚ isray¯lakan Æagowm ownecoˇ irenc hØr anownov Dan koœecin. isk naxap¯s qaˇaqi anown˚ Layisa ¯r: Dani ordinern irenc hamar kangnecrin Mi– qayi qandakaÆ kowøq˚, isk Manas¯i ordi Gersoni ordi Yovna¸an˚‘ inq˚ ew ir ordiner˚ minœew erkri gerow¸ean Ør˚ Dani ceˇi qowrmern ¯in: Nranq Miqayi æinaÆ kowøqn irenc hamar pahecin aynqan ßamanak, orqan or AstÆow town˚ Selovi m¯j ¯r: Ayn Ørerin, erb Isray¯lowm ¸agawor œkar, EŒremi leran koˇmerowm mi ˇewtaci pandowxt mard kar. ayd mardn ir har˘˚ dar´rec Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaqic mi knoj: Nra har˘˚ nranic xoræec ew gnac ir hØr town˚‘ Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaq˚ ew aynteˇ mnac ereq amis: Nra mard˚ ver kacaw gnac nra etewic, or qaˇcrow¸eamb xØ– si, haætecni nran ir het ew noric et beri ir mØt: Nra het ¯in ir Æaøan ew mi zoyg ¯æ: Gnacin minœew nra hØr town˚: Erb aˇjkay hayr˚ nran tesaw, elaw nran ˚ndaøaj: Nra aner˚‘ aˇjkay hayr˚, ners taraw nran, ew na nra mØt mnac ereq Ør: Keran, xmecin ew giæerecin aynteˇ: fforrord Ør˚, erb aøawØt˚ kanowx ver kacan, nranq ot– qi elan, or gnan: Aˇjkay hayrn asac ir Œesayin. ¡Sirtd pndacro—w mi ktor hacov, yetoy k˚ gnaq¿: Nstecin, keran ew xmecin erkows˚ miasin: Aˇjkay hayrn asac ir Œesa– yin. ¡Ays giæer ¯l aysteˇ mna—, ew ¸oˇ sirtd zowar¸anay¿: Mard˚ ver kacaw, or gnay, bayc nra aner˚ stipec nran, ew na mnac ow giæerec aynteˇ: Hingerord Ør˚ kanowx ver kacaw, or gnay. aˇjkay hayrn asac. ¡Sirtd pndacro—w hacov ew zbØsni—r minœew Ør˚ verjanay¿: Ew keran ow xme– cin erkowsov: Mard˚ ver kacaw, or ir har˘i ew Æaøayi het gnay: Bayc aˇjkay hayrn asac nran. ¡Aha Ør˚ erekoy dar´aw, ayste—ˇ giæerir, ¸oˇ sirtd zowar¸anay, vaˇ˚ ka–

447

Dataworner

19. 10–24

nowx ˘anaparh k’˚nknes ew k˚ gnas qo town˚¿: Bayc mar– d˚ œkamecaw aynteˇ giæerel, ver kacaw ow gnac: Ekaw ha– saw minœew Yebowsi dimac, aysinqn‘ Erowsaˇ¯m. nra het ¯in mi zoyg hametaÆ ¯æ ew ir har˘˚: Erb nranq Yebowsi di– macn ¯in, Ør˚ taraßamel ¯r: flaøan ir tirojn asac. ¡E—k ¸eqowenq d¯pi yebowsacineri qaˇaq˚ ew aynteˇ giæerenq¿: T¯r˚ nran asac. ¡Πanaparh˚ œæeˇenq d¯pi Øtarazgine– ri qaˇaq˚, orteˇ isray¯laciner œkan, ayl ancnenq minœew Gabaa¿: Ew ir Æaøayin asac. ¡E—k mØtenanq ayd teˇe– ric m¯kin ew giæerenq aynteˇ‘ Gabaayowm kam Høamayowm¿: Ew ancan gnacin: Erb mØtecan Gabaayin, or Beniami– ni erkirn ¯, aregak˚ mayr mtaw: Πanaparh˚ æeˇecin, or mtnen Gabaa ew giæeren aynteˇ: Na mtaw ow nstec qaˇaqi hraparakowm, bayc oœ mi mard œkar, or nranc ir townn aøn¯r giæerelow hamar: Ew aha erekoyean handic, ir gorÆic mi Æer mard ¯r galis: Ayd mard˚ EŒremi leøic ¯r ew pandowxt ¯r Gabaayowm, isk aynteˇi mardik Benia– mini ceˇi ordiner ¯in: Bar´racnelov ir aœqer˚‘ qaˇaqi hraparakowm na tesaw owˇewor mardown: fler mardn asac. ¡O?wr es gnowm ew orteˇi?c es galis¿: Na asac nran. ¡Menq Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaqic gnowm enq minœew EŒremi leran koˇmer˚, orovhetew es aynteˇaci em: Es gnaci min– œew Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaq˚, isk hima im hØr townn em gnowm, ew œkay mi mard, or mez ir town˚ ˚ndowni: Mer ¯æeri hamar yard ew xot, isk in´ ew ays aˇjkay ow Æaøayi hamar hac ew gini kay. qo Æaøaner˚ oœ mi bani paka– sow¸iwn œownen¿: fler mardn asac. ¡Xaˇaˇow¸iwn qez, qo am¯n pakasow¸iwnn in´ vray lini, bayc dow ayd hrapa– rakowm mi— giæerir¿: Ew nran taraw ir town˚, ¯æerin xot towec, nranq lowacin irenc otqer˚, keran ew xmecin: Erb nranc srter˚ zowar¸anowm ¯in, qaˇaqi bnakiœner˚‘ anØ– r¯n mardik, ærjapatecin town˚, baxecin drsi dowø˚ ew xØselov ayd Æer mardow‘ tan tiroj het, asacin. ¡Hani—r qo town˚ mtaÆ ayd mardown, or nra het yaraberow¸iwn ow– nenanq¿: Ayn mard˚‘ tan t¯r˚, gnac nranc mØt ew asac. ¡O—œ, eˇbayrne—r, anzgamow¸iwn mi— ar¯q, ayd mardn im town˚ mtnelowc yetoy ayd anzgamow¸iwn˚ mi— ar¯q: Aha im koys

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19

20

21 22

23

24

19. 25–20. 8

25

26 27

28

29

30

20 2

3

4

5

6

7 8

Dataworner

448

aˇjik˚ ew ayd mardow har˘˚. nranc dowrs hanem, llkec¯—q nranc, ar¯—q nranc het ayn, inœ ha˘eli ¯ ´ez, bayc ays mardow het ayd anzgamow¸iwn˚ mi— ar¯q¿: Bayc mardik œowzecin lsel: Ew ayd mardn aøaw ir har˘in ow dowrs ha– nec: Nranq kenakcecin nra het ew llkecin nran amboˇj giæer˚ minœew aøawØt ew aøawØt˚ bacowelis bac ¸oˇecin nran: AøawØtean kin˚ ekaw, ˚nkaw ayn mardow tan døan æemin, orteˇ ir t¯rn ¯r, ew hogin Œœec: AøawØtean nra t¯r˚ ver kacaw, bacec tan dowø˚, dowrs ekaw, or gnay ir ˘anaparh˚ ew tesaw, or ir har˘n ˚nkaÆ ¯r døan mØt, ´eøqer˚ æemi vray: Ew nran asac. ¡Ve—r kac gnanq¿: Na patasxan œtowec, orovhetew meøaÆ ¯r: Mard˚ nran ver– crec drec ¯æi vray, ver kacaw ew gnac ir teˇ˚: Erb mtaw ir town˚, vercrec sowr˚, bønec ir har˘in ew oskornern ¯l ktratelov‘ baßanec tasnerkow masi ew dranq owˇarkec Isray¯li bolor ceˇerin: Bolor tesnoˇnern asowm ¯in, ¸¯ aydpisi ban o—œ eˇel ¯ ew o—œ ¯l tesnowel Egiptosic isray¯– lacineri dowrs galow Øreric minœew aysØr: Hima dra masin xorhowrd ar¯—q ew asac¯—q, ¸¯ inœ p¯tq ¯ anel: Bolor isray¯laciner˚ dowrs ekan, ew ßoˇovowrd˚‘ Da– nic minœew Bersab¯¯ ew Gaˇaadi erkir˚ m¯k mardow p¯s hawaqowec Tiroj aøaj MaseŒayowm: Amboˇj ßoˇovrdi iæ– xanner˚ ew Isray¯li bolor ceˇer˚‘ œors hariwr hazar sow– seramartik, nerkayacan AstÆow ßoˇovrdi hawaqin: Be– niamini ceˇi ordiner˚ lsecin, or isray¯laciner˚ ekel en MaseŒa: Isray¯lacinern asacin. ¡Asac¯—q, ¸¯ o?rteˇ ka– tarowec ays œaragorÆow¸iwn˚¿: Ξewtaci mard˚‘ spanow– aÆ knoj amowsin˚, patasxan towec ew asac. ¡Es ew im har˘˚ ekanq Beniamini erkri Gabaa vayr˚, or giæerenq: Gabaayi bnakiœner˚ elan im d¯m, giæerov ærjapatecin townn im æowrj˚ ew owzowm ¯in in´ spanel: Im har˘in llkecin, xeˇdecin, ew na meøaw: Es ¯l aøay im har˘in, ktrateci nran ew owˇarkeci Isray¯li t¯row¸ean bolor sahmanne– r˚, orovhetew nranq meÆ yancanq ew anzgamow¸iwn are– cin Isray¯li m¯j: Aha menq am¯nqs isray¯laciner enq, mez xØ—sq asac¯q ow xorho—wrd tow¯q¿: Amboˇj ßoˇovowr– d˚ ver kacaw m¯k mardow nman ew asac. ¡Meznic oœ mi

449

Dataworner

20. 9–23

mard ir yarki tak œi mtnelow, ew oœ mi mard ˘anapar– h˚ œi ¸eqelow d¯pi ir town: Aha ¸¯ inœ piti anenq hima Gabaayin. nra vray gnanq vi˘akahanow¸eamb. Isray¯li bolor ceˇeric vercnenq hariwric tas˚, hazaric hariwr, tas˚ hazaric hazar mard, or Øroway paæar tanen bo– lor nranc hamar, ovqer k˚ gnan Beniamini erkri Gabaa vayri d¯m, or patßen nran‘ Isray¯li m¯j nra araÆ amboˇj anzgamow¸ean hamar¿: Ew bolor isray¯laciner˚ m¯k mar– dow nman hawaqowecin ekan qaˇaqneric: Isray¯li ceˇer˚ Beniamini amboˇj ceˇi mØt mardik owˇarkecin ew asa– cin. ¡Ayd i?nœ œaragorÆow¸iwn ¯, or eˇaw ´er m¯j: Hima tow¯—q Gabaayi ayd ambariæt mardkanc‘ Beliari ordi– nerin, or spanenq nranc ew veracnenq œariqn Isray¯lic¿: Bayc Beniamini ceˇi ordiner˚ œkamecan lsel irenc eˇ– bayrneri‘ isray¯lacineri ´ayn˚: Ew Beniamini ceˇi or– diner˚ hawaqowecin irenc qaˇaqneric Gabaayi m¯j, or isray¯lacineri d¯m paterazmi dowrs gan: Ayn Ør˚ irenc qaˇaqneric ekaÆ Beniamini ceˇi ordiner˚ qsanhing ha– zar sowseramartik ¯in, œhaæowaÆ Gabaayi bnakiœnerin, oronq eظ˚ hariwr mard ¯in‘ ˚ntir eritasardner amboˇj ßoˇovrdic‘ erkow ´eøqov ¯l gorÆelow ˚ndownak: Nranq bolorn ¯l parsatikaworner ¯in, or qarer ¯in netowm ew mazaœaŒ œ¯in vripowm: Bolor isray¯laciner˚, baci Beniamini ce– ˇi ordineric, œors hariwr hazar sowseramartikner ¯in, bolorn ¯l paterazmoˇ mardik: Ver kacan gnacin Be¸¯l, ew isray¯laciner˚ harcrin AstÆown ow asacin. ¡Beniami– ni ceˇi ordineri het paterazmelow hamar o?v piti lini mer aøajnord˚¿: T¯rn asac. ¡Yowdan ¸oˇ lini aøajnor– d˚¿: Ew isray¯lacinern aøawØtean ver kacan, banakecin Gabaayi mØt: Isray¯laciner˚ elan Beniamini ceˇi d¯m paterazmelow ew Gabaayi mØt nranc d¯m paterazmelow hamar ˘akat kazmecin: Beniamini ceˇi ordiner˚ dowrs ekan qaˇaqic, ew ayn Ør˚ isray¯lacineric qsanerkow ha– zar mard spanecin ew getin tapalecin: Bayc Isray¯li mardik dar´eal zØracan ew noric ˘akat kazmecin pa– terazmelow hamar ayn teˇowm, orteˇ ˘akatel ¯in aøajin Ør˚: Isray¯laciner˚ ver kacan ew minœew erekoy lac eˇan

9 10

11 12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

20. 24–36

24

25

26

27 28

29 30

31

32

33

34

35

36

Dataworner

450

Tiroj aøaj ew Tiroj˚ harcrin ow asacin. ¡Ωarownake?nq paterazmel mer eˇbØr‘ Beniamini ceˇi d¯m¿: T¯rn a– sac. ¡Do—wrs ek¯q nranc d¯m¿: Ew erkrord Ør˚ isray¯la– ciner˚ paterazmi elan Beniamini ceˇi ordineri d¯m: Beniaminn ¯l elaw nranc d¯m paterazmelow erkrord Ø– r˚ ew ßoˇovrdic noric ow¸ hazar mard spanec ew getin tapalec: Sranq bolorn ¯l sowserakirner ¯in: Bolor is– ray¯laciner˚, amboˇj ßoˇovowrd˚ ver kacan ekan Be¸¯l, nstecin lac eˇan Tiroj aøaj, Æom pahecin ayd Ør˚ ew Œrkow¸ean oˇjak¯zner matowcecin Tiroj aøaj: Ayd Øre– rin aynteˇ ¯r T¯r AstÆow owxti tapanak˚: Nra aøaj ayd Ørerin Aharoni ordi Eˇiazari ordi ffien¯¯sn ¯r kang– nowm: Isray¯laciner˚ harcrin Tiroj˚ ew asacin. ¡Noric mer eˇbayr Beniamini ceˇi ordineri d¯m paterazmelow dowrs ga?nq, ¸¯? dadarecnenq¿: T¯rn asac. ¡Do—wrs ek¯q, vaˇ˚ nranc k˚ matnem ´er ´eøq˚¿: Isray¯laciner˚ da– ranakalner drin Gabaayi æowrj˚: Errord Ør˚ isray¯la– ciner˚ dowrs ekan Beniamini ceˇi d¯m, ˘akat kazmecin Gabaayi mØt, inœp¯s naxord angamner˚: Beniamini ce– ˇi ordiner˚ dowrs ekan ßoˇovrdi d¯m, heøacan qaˇaqic ew sksecin naxord angamneri p¯s jardel-viraworel ßo– ˇovrdin ayn ˘anaparhneri vray, oroncic m¯k˚ dowrs ¯r galis Be¸¯l, isk miws˚‘ Gabaa: Nranq ayd daætowm is– ray¯lacineric mØt eresown mard kotorecin: Beniami– ni ceˇi ordinern asacin. ¡Sranq mer aøaj kotorowelow en, inœp¯s naxord angam¿: Isk isray¯lacinern asacin. ¡ffiaxœenq ew heøacnenq nranc qaˇaqic ow ˘anaparhic¿: Ew bolor isray¯laciner˚ ver kacan irenc teˇic ew vera– dasaworowecin Baal¸amarowm: Isray¯laci daranakalne– r˚ køwowm ¯in irenc teˇic, Gabaayi arewmtean koˇmic: Amboˇj Isray¯lic tas˚ hazar ˚ntir mardik ekan Ga– baayi dimac: Paterazm˚ sastkacaw, bayc Beniamini ceˇi ordiner˚ œgit¯in, or irenc vray œariq ¯ hasel: Ew T¯r˚ Beniamini ceˇin harowaÆec isray¯lacineri aøaj, ew isray¯lacinern ayd Ør˚ Beniamini ceˇic qsanhing ha– zar hariwr mard kotorecin: Nranq bolorn ¯l sowserakir– ner ¯in: Erb Beniamini ceˇi ordiner˚ tesan, or par–

451

Dataworner

20. 37–21. 1

tow¸ean en matnowaÆ, teˇi towin isray¯lacineri aøaj: Isray¯laciner˚ yoysner˚ drel ¯in Gabaayi ærjakayqowm e– ˇaÆ daranamowtneri vray: Daranamowtner˚ yar´akowe– cin ew ¸aŒowecin Gabaayi vray, mtan ew amboˇj qaˇa– q˚ sri qaæecin: Isray¯laciner˚ paymanaworowel ¯in da– ranakalneri het, or krak vaøen ew Æowx hanen qaˇa– qi vray: Ayd azdanæani vray isray¯laciner˚ p¯tq ¯ et qaæow¯in paterazmic: Beniamini ceˇi mardik sksecin jardel isray¯laci daranakalnerin, kotorecin mØt ere– sown virawor mard ew asacin, ¸¯‘ ¡Kotorwowm en mer aøaj aysØr, inœp¯s naxord paterazmowm¿: Krak¯ azdanæan˚ Æawalowelov bar´racaw qaˇaqi vray inœp¯s Æxi siwn: Be– niamini ceˇi mardik et nayecin ew tesan, or ayrowoˇ qaˇaq˚ erkinq ¯ bar´ranowm: Isray¯laciner˚ noric et dar´an, Beniamini ceˇi mardik tagnapecin, orovhetew tesan, or œariq˚ hasel ¯ irenc vray: Nranq isray¯laci– neric Œaxan anapati ˘anaparhov, bayc paterazm˚ hasaw nranc, ew qaˇaqic dowrs ekoˇ isray¯lacinern spa– nowm ¯in nranc‘ irenc m¯j aønelov: Beniamini ceˇi mard– kanc nranq jardecin ew hetapndecin Nowic minœew Ga– baayi dimac˚‘ arewelean koˇmic: Beniamini ceˇic ˚nkan tasnow¸ hazar mard. nranq bolorn ¯l zØrawor mardik ¯in: MnacaÆner˚, tesnelov ayd, Œaxan d¯pi anapat‘ apa– winelov fiemoni qarayrin: Πanaparhin Beniamini ceˇic hing hazar mard hn´ecin, hetapndecin nranc minœew Ga– ˇaad ew nrancic erkow hazar mard ¯l kotorecin: Ayn Ø– r˚ Beniamini ceˇic ˚nkaÆner˚ qsanhing hazar sowsera– martikner ¯in, bolorn ¯l zØrawor mardik: MnacaÆner˚‘ vec hariwr mard, xoys talov Œaxan anapat‘ apawine– lov fiemoni qarayrin ew aynteˇ, fiemoni qarayrowm mnacin œors amis: Isk Isray¯li mardik yet daønalov‘ yar´ak– owecin Beniamini ceˇi ordineri vray, her¸ov sri qaæe– cin qaˇaqowm nranc, minœew isk anasownnerin ew am¯n ban, or gtan bolor qaˇaqnerowm, isk kotoraÆic zerÆ mnacaÆ qaˇaqner˚ mardik owˇarkecin ew ayrecin hrov:

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

Isray¯laci tˇamardik erdowecin MaseŒayowm ew asa– 21 cin. ¡Mezanic oœ m¯kn ir dowstr˚ Beniamini ceˇic mardow

21. 2–16 2

3

4

5

6

7

8

9 10

11 12

13

14

15

16

Dataworner

452

know¸ean ¸oˇ œtay¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ ekaw MaseŒa‘ Be¸¯l, minœew erekoy nranq nstecin aynteˇ AstÆow aøaj, bar´racrin irenc ´ayn˚, sastik lac eˇan ew asacin. ¡Isray¯li— T¯r AstowaÆ, inœo?w hamar ays ban˚ eˇaw Is– ray¯lowm, or aysØr Isray¯lic mi ceˇ bnajnjow¯r¿: Yajord Ør˚ ßoˇovowrd˚ kanowx ver kacaw, aynteˇ zohaseˇan æi– necin ew Œrkow¸ean oˇjak¯zner matowcecin: Isray¯laci– nern asacin. ¡Isray¯li bolor ceˇeric o?v ¯, or ays hawa– qin, Tiroj aøaj MaseŒa œi ekel: Ardarew, meÆ erdowm ¯in towel‘ aselov, ¸¯‘ ¡Piti meøni— na, ov œgay MaseŒa ha– waqi¿: Isray¯laciner˚ cawecin irenc eˇbayr Beniamini ceˇi hamar ew asacin. ¡AysØr Isray¯lic mi ceˇ vera– caw: Hima i?nœ anenq aøanc knoj mnacaÆnerin, qani or menq erdowel enq Tirojov, or mer aˇjikneric nranc know– ¸ean œtanq¿: Ew asacin. ¡Isray¯li ceˇeric o?v ¯, or œi ekel Tiroj aøaj MaseŒa¿: Parzowec, or Gaˇaadi erkri Yabis bnakavayric oœ oq œ¯r ekel banakateˇi‘ hawaqin: Ew ßoˇovrdin haæowaøman en¸arkecin: Nranc m¯j mard œkar Gaˇaadi erkri Yabisi tnic: Ψoˇovowrdn aynteˇ owˇarkec tasnerkow hazar zØrawor mardik, nranc pa– towirecin ew asacin. ¡Gnac¯—q ew Gaˇaadi erkri Ya– bis bnakavayri bnakiœnerin‘ e—w kananc, e—w manowknerin kotorec¯—q srov: Aha ¸¯ inœ piti an¯q. bolor arowne– rin ew arowi het ankoˇin mtaÆ kananc kotorec¯—q¿: Ew Gaˇaadi erkri Yabis bnakavayri bnakiœneri m¯j nranq gtan œors hariwr koys aˇjik, oronq tˇamardow het an– koˇnowm œ¯in paøkel: Nranc berin banakateˇi‘ Selov, or Qananacineri erkrowm ¯: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ mard ow– ˇarkec, or xØsen Beniamini ceˇi ordineri het, oronq fiemoni qarayrowm ¯in, ew nranc xaˇaˇow¸ean koœecin: Ayn ßamanak Beniamini ceˇi mardik veradar´an is– ray¯lacineri mØt: Isray¯laciner˚ nranc know¸ean to– win Gaˇaadi erkri Yabis bnakavayri aˇjiknerin. ew da nranc ha˘eli ¸owac: Ψoˇovowrd˚ cawec Beniamini ceˇi hamar, orovhetew T¯r˚ Isray¯li ceˇeri m¯j ˘eˇq ¯r bac arel: Ψoˇovrdi Æerern asacin. ¡I?nœ anenq aøanc knoj mnacaÆ miwsneri hamar, qani or Beniamini ceˇi kanayq

453

Dataworner

21. 17–25

bnajnjowecin¿: Ew asacin. ¡Beniamini ceˇic ßaøangow– ¸iwn ¯ azatowel, ¸oˇ Isray¯lic ceˇ œbnajnjowi: Bayc menq œenq karoˇ mer aˇjikneric nranc know¸ean tal, orovhe– tew menq‘ isray¯laciners, erdowelov asacinq. ¡AniÆowaÆ lini na, ov Beniamini ceˇin aˇjik know¸ean k˚ tay¿: Ew asacin. ¡Am¯n tari Tiroj tØn ¯ linowm Selovowm, or˚ Be– ¸¯li hiwsisowm, Be¸¯lic Sikim tanoˇ ˘anaparhi arew– elean koˇmowm, Libananic haraw, Elebonayowm ¯ gtnwowm¿: Nranq Beniamini ceˇi ordinerin patowirecin ew asa– cin. ¡Gnac¯—q, dara—n mt¯q ayginerowm: Erb tesn¯q, or Selovi aˇjikner˚, par bønaÆ, xmberov dowrs en galis, do—wrs ek¯q aygineric, ¸oˇ am¯n tˇamard mi kin yaŒæta– ki Selovi aˇjikneric, ew gnac¯—q Beniamini ceˇi erkir˚: E¸¯ nranc hayrer˚ ew eˇbayrner˚ gan ´er d¯m boˇoqelow, nranc k’as¯q, ¸¯‘ ¡Xˇ˘acinq nranc, orovhetew pateraz– mi ßamanak ayd mardik irenc hamar kin œaøan¿. ew qa– ni or do—wq œ¯, or nranc know¸ean towiq aˇjiknerin, da ´ez hamar meˇq œ¯¿: Ew Beniamini ceˇi ordinern aydp¯s arecin. paroˇneric irenc ¸owi hamemat yaŒætakelov kanayq aøan ew gnacin, veradar´an am¯n m¯kn ir ka– lowaÆq˚, qaˇaqner æinecin ew bnakowecin dranc m¯j: Ayn ßamanak isray¯laciner˚ gnacin am¯n m¯kn ir ceˇi ew az– gatohmi mØt, ew aynteˇic am¯n mard gnac ir kalowaÆq˚: Ayn Ørerin Isray¯lowm ¸agawor œkar, ew am¯n mard anowm ¯r ayn, inœ ha˘eli ¯r iren:

17 18

19

20 21, 22

23

24

25

Høow¸ G

1 2

3 4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

Dataworneri kaøavarman Ørerin sov eˇaw erkrowm: Yowdayi Be¸ˇeh¯m qaˇaqic mi mard ir knoj ew erkow or– dineri het gnac bnakowelow Movabi daætowm: Ayd mar– dow anown˚ Elimel¯q ¯r, nra knoj anown˚‘ Noomin, isk nra erkow ordineri anownner˚‘ Maalon ew Qellon: Nranq eŒra¸aciner ¯in, Yowdayi ceˇic: Nranq gnacin Mova– bi daæt˚ ew mnacin aynteˇ: Elimel¯q˚‘ Noomini amowsi– n˚, meøaw, ew mnac kin˚ ir erkow ordineri het: Nranq movabaci kanayq aøan. srancic m¯ki anown˚ fflrŒa ¯r, miwsin˚‘ Høow¸: Nranq aynteˇ bnakowecin mØt tas˚ ta– ri: Maalon˚ ew Qellon˚ erkowsn ¯l meøan aynteˇ, ew kin˚ mnac miaynak‘ zrkowaÆ ir amowsnowc ew ordineric: Na ow ir erkow harsner˚ ver kacan, veradar´an Movabi daæ– tic, orovhetew lsel ¯in, or AstowaÆ ayci ¯ ekel ir ßo– ˇovrdin‘ nran hac talow: Na ir erkow harsneri het dowrs ekaw ayn teˇic, orteˇ aprowm ¯r, ew nranq ˘ana– parh ˚nkan Yowdayi erkir˚ veradaønalow hamar: No– omin˚ ir erkow harsnerin asac. ¡Gnac¯—q, veradar´¯—q am¯n m¯kd ´er hØr town˚. T¯r˚ ¸oˇ ´ez oˇormow¸iwn ani, inœp¯s or dowq ayn meøaÆnerin ew in´ ¯q arel: Astow– aÆ tay, or am¯n m¯kd hangist gtn¯q ´er hØr tan˚¿: Ew hambowrec nranc: Nranq bar´racrin irenc ´ayn˚, lac eˇan ew asacin nran. ¡Aydp¯s œi lini, menq qez het k˚ veradaønanq d¯pi qo ßoˇovowrd˚¿: Noominn asac. ¡E—t dar´¯q, aˇjikne—rs, inœo?w gaq in´ het, mi¸¯ dar´eal im orovaynowm ordine?r kan, ew nranq ´ez hamar amowsi?n k˚ linen: Veradar´¯—q, aˇjikne—rs, ew gnac¯—q, orovhetew es paøawel em, ¯l mardow œem gnalow. e¸¯ as¯i ¯l, ¸¯ yoys ow– nem ew k’amowsnanam ow ordiner k˚ Ænem, dowq nranc piti spas¯i?q, minœew or meÆanan, ew nrancov grawowelov‘ piti zrkow¯i?q amowsnanalowc: O—œ, aˇjikne—rs, es ´ezanic aweli em daønacaÆ, orovhetew Tiroj ´eøq˚ Æanracaw in´ vray¿: Nranq noric bar´racrin irenc ´ayn˚ ew lac eˇan: fflrŒan hambowrec ir skesroj˚ ew veradar´aw ir ßoˇovrdi mØt,

455

Høow¸

1. 15–2. 8

bayc Høow¸˚ gnac skesroj yetewic: Noominn asac Høow– ¸in. ¡Aha qo tagerakin˚ veradar´aw ir ßoˇovrdi ew ir astowaÆneri mØt, dow ¯l e—t dar´ir qo tageraknoj ye– tewic¿: Høow¸n asac. ¡Es œem ¸oˇni qez ew œem heøanay qeznic. owr ¯l or dow gnas, es ¯l k˚ gnam, orteˇ ¯l or mnas, es ¯l k˚ mnam: Qo ßoˇovowrdn im ßoˇovowrdn ¯, ew qo Astow– aÆn im AstowaÆn ¯: Orteˇ or dow meønes, aynteˇ ¯l es k˚ meønem ew k˚ ¸aˇowem. ¸oˇ T¯r˚ aysp¯s ew sranic awelin a– ni in´. miayn mah˚ k˚ baßani in´ qezanic¿: Erb Noomin˚ tesaw, or na hastat oroæel ¯ gnal ir het, aylews œxØsec ayd masin nra het: Nranq erkowsov gnacin, minœew or ha– san Be¸ˇeh¯m: Erb nranq ekan Be¸ˇeh¯m, amboˇj qaˇaq˚ zrngac nranc æowrj˚: Asowm ¯in. ¡Sa? ¯ Noomin˚¿: Na nranc asac. ¡In´ Noomin mi— koœ¯q, ayl koœec¯—q DaønacaÆ, orovhetew Amenakaroˇ˚ xist daønacrec in´: Liq˚ gna– ci, bayc T¯r˚ datark veradar´rec in´. hima inœo?w ¯q in´ Noomin koœowm: T¯rn in´ nkown dar´rec, ew Amenakaroˇ˚ œarœarec in´¿: Ew Noominn ow ir hars˚‘ movabaci Høow¸˚, veradar´an, gnacin Movabi daætic ew garow hn´i skzbin ekan Be¸ˇeh¯m:

15

16

17

18

19

20

21

22

Noomini amowsin˚ mi azgakan own¯r, meÆ karoˇow¸ean 2 t¯r mi mard‘ Elimel¯qi azgic: Nra anown˚ Boos ¯r: Na ay– ri Noominin town towec, or bnakowi nra m¯j: Movabaci 2 Høow¸n asac Noominin. ¡Gnam art˚ ew owm mØt bareha– ˘ow¸iwn gtnem, nra yetewic hasker hawaqem¿: Na asac nran. ¡Gna—, aˇji—ks¿: Na gnac ew mtnelov arti m¯j‘ 3 hask ¯r hawaqowm hn´oˇneri yetewic. ew aynpes pata– hec, or na ˚nkni arti ayn mas˚, or˚ Elimel¯qi azgakan Boosinn ¯r: Ew aha Boos˚ ekaw Be¸ˇeh¯mic ew asac ir 4 hn´owornerin. ¡T¯r˚ ´ez het¿: Nranq asacin. ¡T¯r˚ Ørh– ni qez¿: Ew Boos˚ hn´oworneri vray næanakowaÆ Æaøayin 5 asac. ¡O?wm aˇjikn ¯ da¿: Hn´oworneri vray næanakow– 6 aÆ Æaøan patasxanec ow asac. ¡Da movabaci aˇjikn ¯, or Noomini het veradar´aw Movabi daætic ew asac. ¡Φo—ˇ, or hn´oworneri yetewic haskaqaˇ anem ew xowr´eric 7 ˚nkaÆner˚ hawaqem¿: Ekel ow mnacel ¯ aysteˇ aøawØtic minœew ayßm, mi Œoqr dadar ¯l œtowec ays artowm¿: Bo– 8

2. 9–20

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Høow¸

456

osn asac Høow¸in. ¡Lsi—r, aˇji—ks, hask hawaqelow hamar owriæ teˇ, owriæi art˚ œgnas, aysteˇic oœ mi teˇ œgnas, ayl h¯nc aysteˇ, in´ Æaøayoˇ aˇjikneri mØt mna—: Φoˇ qo aœqer˚ linen ayn arti vray, orteˇ hown´ en anowm, ew nra—nc yetewic gna: ff¯? or es patowirel em im patani– nerin, or qez œdipœen: E¸¯ Æarawes, gna— amanneri mØt ew xmi—r ayd patanineri hanaÆ jric¿: Aˇjikn ˚nkaw e– resi vray ew minœew getin xonarhowelov‘ erkrpagow¸iwn arec ow asac. ¡Inœi?c ¯, or qo bareha˘ow¸eann arßana– cay, ew dow hetaqrqrowecir in´nov, ¸¯ew es mi Øtar kin em¿: Boos˚ patasxan towec ew asac. ¡In´ patmel en ayn am¯n˚, inœ or arel es dow qo skesroj hamar amowsnowd mahowanic yetoy. ¸¯ inœp¯s ¸oˇel es qo hØrn ow mØr˚, qo Ænndavayr˚ ew ekel es ayn ßoˇovrdi mØt, orin aøaj œ¯ir ˘anaœowm: Qo araÆi hamar ¸oˇ T¯r˚ hatowci qez, ¸oˇ qo var´˚ anpakas lini Isray¯li T¯r AstÆow koˇmic, orin dow dimel es‘ nra ¸eweri tak apastan gtnelow hamar¿: Høow¸n asac. ¡T¯—r im, qo aøaj ænorh gtay, dow mxi¸are– cir in´, qani or qo aˇaxni srtic xØsecir. ¸oˇ es ¯l qo aˇaxinneric m¯k˚ linem¿: Boos˚ nran asac. ¡Aha ˘aæi ßam ¯, mØteci—r aysteˇ, ke—r hacic ew pataød ¸a¸axi—r qacaxov patrastowaÆ hiw¸i m¯j¿: Høow¸˚ nstec hn´ow– orneri mØt, Boos˚ nra hamar Œoxin´ patrastec, na keraw, yagecaw, awelacaÆ˚ pahec ew ver kacaw hask ha– waqelow: Boosn ir pataninerin patowirec ew asac. ¡Φoˇ xowr´eri mijic ¯l hawaqi, mi— amaœecn¯q nran, ayl tar¯—q, kowtakowaÆ xowr´eric ¯l nra aøaj˚ gc¯—q, ¸o—yl tow¯q owti ew hask hawaqi, mi— yandiman¯q nran¿: Na minœew erekoy ayd arti m¯j hawaqec, hawaqaÆ˚ ÆeÆec, ew da mi toprak gari eˇaw: Na aøaw ayn ew qaˇaq mtaw: Erb skesowr˚ tesaw nra hawaqaÆ˚, Høow¸˚ hanec, nran towec ayn, inœ pahel ¯r kætanalowc yetoy: Skesowr˚ nran asac. ¡O?r– teˇ hawaqecir aysØr ew o?rteˇ eˇar. Ørhneal lini na, ov lawow¸iwn arec qez¿: Ew Høow¸n ir skesroj˚ yaytnec, ¸¯ or– teˇ ¯ eˇel ew asac, ¸¯ Boos ¯ ayn mardow anown˚, ori mØt inq˚ eˇel ¯ ayn Ør˚: Noominn ir harsin asac. ¡fflrhne– al lini na Tirojic, or ir gow¸˚ œpakasecrec oˇjeric ew

457

Høow¸

2. 21–3. 14

meøaÆneric¿: Noomin˚ nran asac. ¡Na mez mØtik mard ¯, na mer azgakanneric ¯¿: Høow¸n asac ir skesroj˚. ¡Πiæt ¯, na in´ asac‘ ¡In´ Æaøayoˇ aˇjikneri mØt mna—, minœew or verjacnen im hown´˚¿: Noominn ir hars Høow¸in asac. ¡Law ¯, aˇji—ks, or nran Æaøayoˇ aˇjikneri het lines, ew œlini, ¸¯ mi ayl artowm qez owriæ˚ handipi¿: Ew Høow¸˚ miacaw Boosin Æaøayoˇ aˇjiknerin ow hask ha– waqec minœew garow ew coreni hn´i verj˚ ew aprowm ¯r ir skesroj mØt:

21

22

23

Nra skesowr Noominn asac Høow¸in. ¡Aˇji—ks, qez ha– 3 mar apastan Œntøem, or qez law lini: Ard, œ¯? or Boos˚, 2 orin Æaøayoˇ aˇjikneri het mnowm ¯ir, mer azgakann ¯: Aha na ays giæer gari ¯ kalsowm: Dow lowacowi—r, ØÆaneliq 3 canowi—r, hagowstnerd hagi—r ew do—wrs ari kal˚, bayc ayd mardown mi— yaytnowir, minœew or na owteln ow xmel˚ ver– jacni: Erb na gnay qnelow, imaci—r nra qnelow teˇ˚, gna—, 4 ba—c ara ÆaÆkoc˚ otqi koˇmic ew paøki—r: Na qez k’asi, ¸¯ inœ piti anes¿: Høow¸˚ nran asac. ¡K’anem ayn a– 5 m¯n˚, inœ or asacir in´¿: Na ijaw kal˚ ew am¯n inœ arec 6 aynp¯s, inœp¯s patowirel ¯r ir skesowr˚: Boos˚ keraw, 7 xmec, ew nra sirt˚ zowar¸acaw, gnac paøkec d¯zi mØt: Høow¸˚ ¸aqown ekaw, bacec ÆaÆkoc˚ nra otqeri koˇmic ew paøkec: K¯s giæeroway mØt mard˚ vaxecaw, æŒo¸owec ew 8 tesaw, or ir otqeri mØt mi kin ¯ paøkel: Asac. ¡O?v es 9 dow¿: Na asac. ¡Es qo aˇaxin Høow¸n em: Qo qˇancq˚ taraÆi—r qo aˇaxni vray, orovhetew dow im azgakann es¿: Boosn asac. ¡fflrhneal lines dow T¯r AstÆowc, aˇ– 10 ji—ks, orovhetew qo ays verjin bareg¸ow¸iwn˚ awelin ¯, qan aøajin˚, qani or aˇqat kam harowst eritasardneri yetewic œgnacir: Hima, aˇji—ks, mi— vaxecir, inœ or ases 11 in´, bolor˚ k’anem qez hamar, orovhetew im ßoˇovrdi bo– lor ceˇer˚ giten, or dow zØrawor kin es: Es, ardarew, qo 12 azgakann em, bayc in´anic aweli mØt owriæ azgakan ¯l kay: Ays giæer aysteˇ giæeri—r, isk aøawØtean e¸¯ ayn 13 azgakan˚ t¯r kangni qez, law ¯, ¸oˇ t¯r kangni, isk e¸¯ œkamenay qez t¯r kangnel, e—s qez t¯r k˚ kangnem: Ken– dani ¯ T¯r˚: Paøki—r aysteˇ minœew aøawØt¿: Na paøkec 14

3. 15–4. 9

15

16

17

18

4

2 3

4

5

6

7

8 9

Høow¸

458

nra otqeri mØt minœew aøawØt: Høow¸˚ ver kacaw. ayn– qan mow¸ ¯r deø, or mard mardow œ¯r karoˇ ˘anaœel: Boosn asac. ¡Φoˇ oœ oq œimanay, or kin ¯ ekel in´ mØt kal˚: Vrayid ÆaÆkoc˚ be—r ew bøni—r aysteˇ¿: Høow¸˚ bønec ayn, ew Boos˚ vec œaŒ gari œaŒec, drec nra æalak˚, ew Høow¸˚ mtaw qaˇaq: Na gnac ir skesroj mØt, or˚ nran asac. ¡I?nœ eˇaw, aˇji—ks¿: Ew na patmec nran ayn am¯n˚, inœ or ayd mardn arel ¯r ir hamar, ew asac. ¡Ays vec œaŒ ga– rin towec in´ ew asac. ¡Qo skesroj mØt ´eønownayn œgnas¿: Noominn asac. ¡Nsti—r, minœew or parz lini mez, ¸¯ gorÆn inœpes k˚ verjanay, orovhetew ayn mard˚ œi hangstanay, minœew or ays gorÆn aysØr œverjacni¿: Boos˚ gnac nstec qaˇaqi døneri mØt: Ew aha nra mØ– tov ancnowm ¯r ayn azgakan˚, ori masin asel ¯r inq˚: Boos˚ nran asac. ¡E—k aysteˇ nsti—r ew mna— mi pah¿: Na gnac nstec: Boos˚ qaˇaqi Æereric tas˚ mard vercrec ew asac. ¡Nstec¯—q aysteˇ¿: Ew nranq nstecin: Boosn asac ayn azgakanin. ¡Noomin˚, or˚ veradar´el ¯ Mova– bi daætic, va˘aøowm ¯ mer eˇbayr Elimel¯qi arti baßin˚: Es asaci, ¸¯ k˚ yaytnem i lowr qez: Hima ays nstaÆneri ew im ßoˇovrdi Æereri nerkayow¸eamb gni—r: E¸¯ owzowm es azgakani irawownqov nranic ayn Æaxow aønel, a—ø, isk e– ¸¯ œes owzowm Æaxow aønel, asa— in´, or imanam, orovhetew qezanic baci azgakan œkay, qezanic yetoy azgakan˚ es em¿: Boosn asac. ¡Noominic agarakn aønelowd Ør˚ movabaci Høow¸in‘ hangowceali knojn ¯l know¸ean piti aønes, or verakendanacnes meøaÆi anownn ir kalowaÆ– qowm¿: Azgakann asac Boosin. ¡Es œem karoˇ azgakani irawownqov ayn Æaxow aønel, or œawerem im ßaøangow¸iwn˚, do—w t¯r kangnir im azgakanow¸ean irawownqin, orovhe– tew es œem karoˇ t¯r kangnel¿: Aøaj Isray¯lowm et gnelow ew Æaxow aønelow gorÆowm am¯n ban hastatelow hamar ays sovorow¸iwn˚ kar. mardn ir kØæik˚ hanowm talis ¯r ir ˚n– keroj˚, or˚ p¯tq ¯ seŒakanacn¯r nra azgakanow¸ean irawownq˚: Ew da Isray¯li m¯j ditwowm ¯r orp¯s vkayow¸iwn: Azgakan˚ Boosin asac. ¡Do—w stacir im azgakanow¸ean irawownq˚¿: Ew hanec ir kØæikn ow towec nran: Boosn a–

459

Høow¸

4. 10–23

sac Æererin ew amboˇj ßorovrdin. ¡Dowq aysØr vkay ¯q, or es Elimel¯qi amboˇj stacowaÆq˚ ew Qelloni ow Maaloni am– boˇj stacowaÆq˚ Noomini ´eøqic gnowm em: Naew Maaloni knoj˚‘ movabaci Høow¸in in´ know¸ean em aønowm, or meøa– Æi anown˚ pahem ir kalowaÆqowm, ew nra anown˚ œveranay ir eˇbayrneri mijic ow ir bnakavayri ceˇic. dowq ay– sØr dra vkanern ¯q¿: Qaˇaqi døan˚ gtnowoˇ amboˇj ßo– ˇovowrd˚ patasxan towec ew asac. ¡Menq vkay enq¿: flerern asacin. ¡T¯r˚ ¸oˇ qo town˚ mtnoˇ knoj˚ dar´ni fiaq¯li ew Liayi nman, oronq erkowsov kaøowcecin Isray¯li town˚: Dow EŒra¸ayowm o—wß hawaqir ew Be¸ˇeh¯mowm ano—wn vastakir: Qo town˚ ¸oˇ lini ffiar¯si tan nman, orin Φamar˚ Yowdayi hamar Ænec ayn serndic: Ew T¯r˚ qez or– di k˚ tay ayd aˇjkanic¿: Boos˚ know¸ean aøaw Høow¸in, or˚ mtaw nra town˚. T¯r˚ nran yˇiow¸iwn towec, ew na ordi Ænec: Kanayq asacin Noominin. ¡fflrhneal lini T¯r˚. na qez aysØr aøanc azgakani œ¸oˇec, or qo anownn Isray¯li m¯j yiæowi. noraÆin˚ qez sirt k˚ tay ew k˚ kerakri qo Æerow¸ean ßamanak, orovhetew qez siroˇ hars˚ Ænec mi ordi, or qez hamar eظ˚ ordowc law ¯¿: Noominn aøaw man– kan˚, drec ir Æoc˚ ew nra hamar dayeak eˇaw: Draciner˚ nran anown drin ew asacin. ¡Noomin˚ ordow t¯r dar´aw¿: Nra anown˚ fflb¯d drin: Na Daw¸i hØr‘ Yess¯i hayrn ¯: ffiar¯si azgatohm˚ ays ¯. ffiar¯s˚ Ænec Esromin, Esrom˚ Ænec Aramin, Aram˚ Ænec Aminadabin, Aminadab˚ Ænec Naasonin, Naason˚ Ænec Saˇmonin, Saˇmon˚ Ænec Boo– sin, Boos˚ Ænec fflb¯din, fflb¯d˚ Ænec Yess¯in, Yess¯n Ænec Daw¸in:

10

11

12, 13

14

15

16

17 18

19, 20 21 22 23

1 Φagaworac G

1 2 3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13 14

Arima¸¯m Sibayic‘ EŒremi leøic ekaÆ Eˇkana anownov Nasib EŒremci mi mard kar: Na Φokii ordi Heˇii ordi Yeremi¯li ordin ¯r: Na erkow kin own¯r. m¯ki anownn ¯r An– na, isk erkrordin˚‘ ffiennana: ffiennanan own¯r ordiner, isk Annan ordi œown¯r: Ayd mard˚ tar¯ctari elnowm ¯r ir Arima¸¯m qaˇaqic, gnowm ¯r Selov zØrow¸iwnneri T¯r AstÆown erkrpagelow ew zoh matowcelow: Aynteˇ ¯in na– ew Heˇin ew nra erkow ordiner˚‘ fflŒnin ow ffiene¯s˚, oronq Tiroj qahananern ¯in: Eˇkanan ir zoh matowcaÆ Ør˚ ir kin ffiennanayin, nra ordinerin ow dowstrerin baßin– ner towec: Isk Annayin m¯k baßin towec, qanzi na ordi œown¯r: Eˇkanan, sakayn, Annayin aøawel ¯r sirowm, qan ffiennanayin, qanzi T¯r˚ Œakel ¯r nra argand˚, orp¯szi nran ordi œpargewelov‘ taøapanq ow trtmow¸iwn pat– ˘aøi nran: Eˇkanan trtmel ¯r, or T¯r˚ Œakel ¯r nra argand˚, orp¯szi nran ordi œpargewi: Na am¯n tari Tiroj town˚ galov‘ aydp¯s ¯r varwowm, bayc Annan trtmowm ¯r, lalis ew oœinœ œ¯r owtowm: Nra amowsin Eˇkanan asac nran. ¡Anna¿: Sa asac. ¡Aysteˇ em, t¯—r¿: Eˇkanan a– sac nran. ¡Inœo?w es lalis, inœo?w œes owtowm, ew inœo?w ¯ hogid alekoÆwowm, mi?¸¯ es qez hamar tas˚ ordowc law œem¿: Nra het owtelowc yetoy Annan ekaw Selov ow kangnec Tiroj aø– jew: Heˇi qahanan nstel ¯r mi a¸oøi vray, Tiroj ta˘ari semi mØt: Na vætahar hogov aˇØ¸ec Tiroj˚ ow daønØr¯n lac eˇaw ew asac. ¡Isray¯li T¯—r AstowaÆ, zØrow¸iwnneri— T¯r, e¸¯ kamenas tesnel qo aˇaxni taøapanqner˚, in´ yiæes ow arow zawak tas qo aˇaxnin, minœew nra mahowan Ør˚ qez k˚ nowirem nran, na gini œi xmi ow œi harbi ew nra glxin aÆeli œi dipœi¿: Na erkar aˇØ¸ec Tiroj aøaj, ew Heˇi qahanan hetewelov nra ær¸ownqnerin‘ nkatec, or aˇØ¸owm ¯ mtqowm. ær¸ownqner˚ œ¯in æarßwowm: Λayn˚ lseli œ¯r, bayc T¯r˚ lsec nran: Heˇin karÆec, ¸¯ na harbaÆ ¯, owsti Heˇii spasaworn asac Annayin. ¡Minœew e?rb har– baÆ vi˘akowm es mnalow, s¸aŒowi—r ginovow¸iwnic ow gna

461

1 Φagaworac

1. 15–28

heøaci—r Tiroj aøjewic¿: Patasxan talov Annan a– sac. ¡O—œ, T¯—r, aydp¯s œ¯: Es vætacaÆ srtov kin em: O—œ gini em xmel, o—œ ¯l harbaÆ em: Es im sirtn em bacel Ti– roj aøjew: Qo aˇaxnin anzgam kin mi— hamarir, es im bazowm trtmow¸iwnic ew im txrow¸iwnic mtamolor kangnel em minœew ayßm¿: Patasxan towec Heˇin ew asac. ¡Gna— xaˇaˇow¸eamb ew Isray¯li AstowaÆ˚ ¸oˇ katari nranic haycaÆ qo bolor xndranqner˚¿: Annan asac. ¡Qo aˇa– xin˚ ænorh gtaw qo aøaj¿: Ew kin˚ gnac ir ˘anaparhov, mtaw ir kacaran˚, keraw ow xØsec ir amowsnow het, ew ir eresic veracaw txrow¸iwn˚: AøawØt kanowx nranq erkr– pagecin Tiroj˚ ew gnacin irenc ˘anaparhov: Eˇkanan mtaw Arima¸¯mowm gtnowoˇ ir town˚ ow mer´ecaw ir knoj˚‘ Annayin: T¯r˚ nran yiæec, ew kin˚ yˇiacaw: Erb ßamana– k˚ hasaw, Ænec ordi, ori anown˚ drec Samow¯l‘ aselov, ¸¯‘ ¡Nran zØrow¸iwnneri T¯r AstÆowc em xndrel¿: Nra amow– sin˚‘ Eˇkanan ow ir amboˇj ˚ntaniq˚ ekan Selov‘ tarow– ay zoh˚ matowcelow: Na ir owxt araÆ ˚nÆanern ow amboˇj ownecowaÆqi tasanord˚ ˚nÆayec: Bayc Annan œgnac nra het ew asac ir amowsnown. ¡Mnam aysteˇ, minœew mankan˚ krÆqic ktrem, apa k˚ tanem nran, or nerkayanay Tiroj aøjew ew aynteˇ Æaøayi ˚ndmiæt¿: Nra amowsin Eˇka– nan nran asac. ¡Ara— aynp¯s, inœp¯s yarmar es gtnowm. nsti—r aysteˇ minœew nran ktres krÆqic: Φoˇ T¯r˚ ka– tari ayn, inœ elaw qo beranic¿: Kin˚ nstec ew kerakrec ir ordown, minœew nran krÆqic ktrel˚: Dranic yetoy nranq gnacin Selov‘ irenc het vercnelov ereq tarekan mi zowa– rak, klor hacer, m¯k ardowi œaŒ ˚ntir aliwr ew mi saŒor gini: Nranq mtan Selovowm gtnowoˇ Tiroj town˚: Manowkn irenc het ¯r: Nranq nran ˚nÆayecin Tiroj˚: Nra hay– r˚ mor¸ec zoh˚, or am¯n tari matowcowm ¯r Tiroj˚: Na mØt berec mankan˚ ew mor¸ec zowarak˚ mankan Œrkow¸e– an hamar: Annan‘ mankan mayr˚, nran taraw Heˇii mØt‘ aselov. ¡Aˇaœowm em, t¯—r im, inœp¯s ˘iæt ¯, or dow kendani es, aynp¯s ¯l ˘iæt ¯, or es ayn kinn em, or kangnel ¯i qo aøjew ew Tirojn ¯i aˇØ¸owm aha ays mankan hamar: T¯– r˚ katarec irenic haycaÆ im xndranq˚: Ard, ibrew dra

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27 28

1. 29–2. 14

29

2

2 3

4 5

6 7 8

9

10

11

12 13

14

1 Φagaworac

462

hatowcowm, nran nowirowm em Tiroj˚. inœqan or apri, ¸oˇ Æaøayi Tiroj˚¿: Ew nranq aynteˇ erkrpagecin Tiroj˚: Annan aˇØ¸el sksec ow asac. ¡Sirts amracaw im Ti– roj ænorhiw, glowxs bar´r em pahowm Tiroj ænorhiw, berans layn bacowec im ¸ænamineri d¯m, owrax eˇay, or Œrke– cir in´: Tiroj nman sowrb œkay, mer AstÆow nman ardar œkay, ew qezanic baci sowrb œkay: Mi— parÆenaq ow mi— xØs¯q ambartawan baner, meÆaxØsow¸iwn ¸oˇ œlsowi ´er beranic, qanzi AstowaÆ imacow¸iwnneri T¯rn ¯, ew na— ¯ patrastowm ir zarmanahraæ gorÆer˚: HzØrneri aˇeˇ– ner˚ tkaracan, isk tkarner˚ zØrow¸iwn stacan: Hacov kætacaÆner˚ hiwÆowecin, isk qaˇcaÆner˚ erkrowm bnak– owecin, amowl˚ eظ˚ ordi Ænec, isk bazmaÆin˚ dadarec ordi ownenalowc: T¯rn ¯ spanowm ew aprecnowm, ijecnowm gerezman ew dowrs berowm aynteˇic: T¯rn ¯ aˇqatacnowm ow harstacnowm, storacnowm ow bar´racnowm: Getnic bar´racnowm ¯ tnankin, aˇqatin hanowm aˇbanocic, or nranc nstecni ßoˇovrdi iæxanneri het ow Œaøqi gahin bazmecni nranc: Na owxtawori owxtn ¯ katarowm, ar– darneri tarinern ¯ Ørhnowm: Owßeˇn ir ænorhqov œ¯, or hzØr ¯: T¯r˚ tkaracnowm ¯ ir hakaøakordnerin: T¯r˚ sowrb ¯: O—œ imastown˚ ¸oˇ parÆenay ir imastow¸eamb, o—œ hzØrn ir zØrow¸eamb, o—œ ¯l meÆatownn ir harstow¸e– amb: ParÆecoˇ˚ p¯tq ¯ parÆenay nranov, or imanowm ow ˘anaœowm ¯ Tiroj˚, erkrowm irawownq ew ardarow¸iwn ¯ gorÆadrowm: T¯r˚ erkinq elaw ow orotac, inqn ¯, or ar– dar ¯ datelow erkirn ir œors Æagerov, zØrow¸iwn talow mer ¸agawornerin ew zØravig linelow ir ØÆealin¿: Ew nranq mankan˚ ¸oˇnelov aynteˇ‘ Tiroj aøjew, gnacin Arima¸¯m, irenc town˚: Manowk Samow¯l˚ Heˇi qahanayi mØt Tirojn ¯r Æaøayowm: Heˇi qahanayi ordiner˚, sakayn, anzgam ¯in ew œ¯in ˘anaœowm Tiroj˚: Zoh matowcelis qahanan ßoˇovrdic pahanjowm ¯r heteweal˚. mis˚ eŒowelis qa– hanayi spasawor˚, eøaßani pataøaqaˇ˚ ´eøqin piti gar, ayn mtcn¯r taæti, pˇn´¯ meÆ ka¸sayi kam ptowki m¯j, ew inœ or han¯r meÆ pataøaqaˇn aynteˇic, p¯tq ¯ patkan¯r qahanayin: Aysp¯s ¯in varwowm bolor isra–

463

1 Φagaworac

2. 15–29

y¯lacineri zoheri het, oronq galis ¯in zoher matowcelow Selovowm, Tiroj tan˚: Naxqan ˘arpn ayrel˚ galis ¯r qahanayi spasawor˚ ew asowm zoh matowcoˇin. ¡Qaha– nayin xorovelow mis to—wr, ew es ka¸sayowm eŒowoˇ msic œem aøni¿: Zoh matowcoˇn asowm ¯r. ¡Φoˇ nax ˘arpn ayrowi, inœp¯s Ør¯nqn ¯, apa a—ø aynqan, inœqan sirtd cankanay¿: Isk na asowm ¯r. ¡O—œ, hima— towr, apa ¸¯ oœ‘ bøni k’aønem¿: Ayd eritasardneri meˇqer˚ æat ¯in Ti– roj aøaj: Manowk Samow¯l˚, qa¸an¯ vakas hagaÆ, Tiroj aøjew Æaøayow¸iwn ¯r anowm: Mayrn am¯n tari kar˘ ve– rarkow ¯r patrastowm ow berowm nran, erb ir amowsnow het bar´ranowm ¯r amenameay zoh˚ matowcelow: Heˇin Ørhne– lov Eˇkanayin ow nra knoj˚‘ asac. ¡Tiroj˚ qo nowiraÆ ays mankan Œoxar¯n T¯r˚ qez ¸oˇ ayd knojic zawakner pargewi¿: Ew Eˇkanan gnac ir bnakavayr˚: T¯rn aycelec Annayin, sa yˇiacaw ow Ænec ews ereq tˇay ow ereq aˇjik: Manowk Samow¯ln ¯l meÆacaw Tiroj aøjew: Heˇin æat ¯r Æeracel ew teˇeak ¯r ayn amenin, inœ nra ordinern a– nowm ¯in isray¯lacineri nkatmamb ew ¸¯ inœp¯s paøkowm ¯in owxtawor kananc het vkayow¸ean xorani døan mØt: Na nranc asac. ¡Inœo?w ¯q aynpisi baner anowm, or es ayd baner˚ lsem Tiroj amboˇj ßoˇovrdi beranic: Mi— ar¯q, ordeakne—r, im lsaÆ lowr˚ bari œ¯, dowq AstÆow ßoˇovrdin œ¯q Æaøayowm: E¸¯ mard˚ meˇanœowm ¯ mardow d¯m, apa p¯tq ¯ aˇØ¸i Tiroj˚, isk e¸¯ Tiroj d¯m ¯ meˇanœowm, o?v p¯tq ¯ nra hamar aˇØ¸i¿: Nranq sakayn œ¯in lsowm i– renc hØr xØsqer˚, qanzi T¯r˚ owzowm ¯r korÆanel nranc: Ew manowk Samow¯l˚ æarownakowm ¯r meÆanal ew ha˘eli ¯r daønowm Tirojn ow mardkanc: AstÆow hreætak˚ ekaw He– ˇii mØt ew asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Erb qo hØr naxni– ner˚ Egiptacineri erkrowm Œarawoni tan˚ strowk ¯in, qo hØr tan˚ yaytnap¯s erewaci ew Isray¯li bolor azga– tohmeri mijic ˚ntreci qo hØ—r town˚, orp¯szi nranq in´ hamar qahanayagorÆen, or im zohaseˇanin bar´ranan, xownk Æxen, im aøjew vakas hagnen: Es qo hØr serownd– nerin ibrew kerakowr em towel isray¯lacineri matowcaÆ bolor oˇjak¯znern ow zoher˚: Inœo?w es ßpirh aœqov nayowm

15

16

17

18 19

20

21

22

23 24

25

26 27

28

29

2. 30–3. 6

30

31

32

33

34

35

36

3 2

3

4

5

6

1 Φagaworac

464

im xnkerin ow zoherin ew in´anic aweli es Œaøaworowm qo ordinerin, ayn asti˘an, or nranq yandgnowm en Ørhnel isray¯lacineri‘ in´ matowcaÆ am¯n tesaki zoher˚¿: A– ha ¸¯ inœow Isray¯li T¯r AstowaÆn aysp¯s ¯ kargadrowm. ¡Asel em, or qo town˚ ew qo hØr town˚ im aøjew p¯tq ¯ Æa– øayen yawitean, sakayn hima T¯rn asowm ¯. ¡Hima aydp¯s ¸oˇ œlini. qanzi es Œaøaworelow em in´ Œaøaworoˇnerin, isk ovqer in´ arhamarhowm en, anargelow em¿: Aha Ører piti gan, erb piti spanem qo serndin ew qo hØr tan serndin, orp¯szi Æer œlini qo tan m¯j: Ow oˇbagin piti nayes ayn bolor barow¸iwnnerin, or T¯r AstowaÆn anelow ¯ Isray¯lin, ew qo tan m¯j bnaw Æer œi linelow: Miayn m¯ki—n piti ¸oˇnem im zohaseˇani mØt, orp¯szi nowaˇen nra aœqer˚, ew halowmaæ lini nra sirt˚: Qo tan bolor mnace– al andamner˚ ˚nknelow en mardkanc srov: Φoˇ qez næan lini ays ban˚, or galow ¯ qo erkow ordineri‘ fflŒnii ew ffie– ne¯si glxin. nranq erkowsn ¯l noyn Ørn en meønelow: Es in´ hamar hawatarim mi qahanay m¯jteˇ piti hanem, or katari ayn am¯n˚, inœ kay im mtqowm ew hogowm: Nra serownd˚ hastatown piti pahem, or miæt im ØÆeali aø– jew Æaøayi: Aynp¯s piti lini, or qo tnic ov kendani mnay, mi arÆa¸i œnœin ktori ew mi nkanak haci hamar gay nran erkrpagelow ew asi. ¡Aˇaœowm em, in´ qahana– yakan mi paætØn to—wr, or mi pataø hac owtem¿: Patani Samow¯l˚ Heˇi qahanayi aøjew Tiroj˚ Æaøa– yow¸iwn ¯r anowm: Ayd Ørerin Tiroj xØsq˚ hazowagiwt ¯r, ew tesilq œkar, or gowæakow¯r: Ew patahec, or ayd ßa– manak Heˇin nnjowm ¯r ir seneakowm. nra aœqern sksel ¯in tkaranal, ow na œ¯r karoˇanowm tesnel: AstÆow ta˘a– ri ˘rag˚ deø œ¯r hangel, ew Samow¯l˚ nnjowm ¯r Tiroj ta– ˘arowm, owr gtnwowm ¯r AstÆow tapanak˚: T¯r˚ kanœec‘ aselov. ¡Samow¯—l, Samow¯—l¿: Sa patasxanec. ¡Aha ays– teˇ em¿: Na Heˇii mØt vazelov‘ asac. ¡Aha es aysteˇ em, inœo?w kanœecir in´¿: Na asac. ¡Es qez œem kanœel, ve– radar´i—r ow qni—r¿: Na veradar´aw ow qnec: T¯r˚ krkin kanœec. ¡Samow¯—l, Samow¯—l¿: Ver kacaw Samow¯l˚, erkrord angam gnac Heˇii mØt ow asac. ¡Aha aysteˇ em, inœo?w

465

1 Φagaworac

3. 7–21

kanœecir in´¿: Na asac. ¡Es qez œem kanœel, ordea—k im, veradar´i—r ow qni—r¿: Samow¯l˚, nax, anÆanظ ¯r Tiro– j˚, ew Tiroj xØsq˚ nran deø œ¯r yaytnowel: Noric‘ errord angam T¯r˚ kanœec Samow¯lin, or˚ ver kacaw, gnac He– ˇii mØt ew asac. ¡Aha aysteˇ em, inœo?w kanœecir in´¿: Heˇin haskacaw, or T¯rn ¯ kanœowm patanown: Heˇin a– sac Samow¯lin. ¡Veradar´i—r, ordea—k, ow nnji—r: Ew e¸¯ orew¯ m¯k˚ qez kanœi, k’ases. ¡XØsi—r, T¯—r, qo Æaøan lsowm ¯¿: Gnac Samow¯ln ow paøkec ir teˇowm: T¯rn ekaw, kang– nec ew, inœp¯s naxord angamner˚, kanœec nran. ¡Samow¯—l, Samow¯—l¿: Samow¯ln asac. ¡XØsi—r, T¯—r, qo Æaøan lsowm ¯¿: T¯rn asac Samow¯lin. ¡Aha es Isray¯li m¯j aynpisi ba– ner piti anem, or, ov lsi dranq, akanjner˚ piti zngan: Ayd Ør˚ Heˇii nkatmamb piti katarem ayn am¯n˚, inœ nra tan hamar asel em, skzbic minœew vax˘an˚: Inœ– p¯s asel em iren, ir ordineri gorÆaÆ anØr¯now¸iwnneri hamar minœew verj ir serndic vr¯ß piti lowÆem, orovhe– tew ir ordiner˚ AstÆown ¯in anargowm, isk na nranc œ¯r yandimanowm: Awelin. erdowel em Heˇii tan vray, or nra tan anØr¯now¸iwn˚ xnkerov ew zoherov qawow¸iwn œi sta– nalow yawitean¿: Samow¯l˚ nnjec minœew aøawØt ew vaˇ aøawØtean, zar¸nelov, bacec Tiroj tan døner˚: Sa– mow¯l˚ vaxecaw tesilq˚ patmel Heˇiin: Heˇin Samow¯lin asac. ¡Samow¯—l, ordea—k¿: Sa asac. ¡Aha aysteˇ em¿: Na asac. ¡Inœ xØsqer or qez asac T¯r˚, mi— ¸aqcrow in– ´anic: AstowaÆ qez ¸oˇ aøawel patßi, e¸¯ qo akanjin asowaÆ xØsqeric orew¯ ban ¸aqcnes in´anic¿: Samow¯ln am¯n inœ patmec nran‘ nranic oœinœ œ¸aqcnelov: Heˇin a– sac. ¡T¯r˚ ¸oˇ ani ayn, inœ bari ¯ ir hamar¿: Samow¯l˚ meÆacaw, T¯r˚ nra het ¯r, ew nra asaÆ xØsqeric oœ m¯k˚ getnin œmnac: Amboˇj Isray¯l˚, Danic minœew Bersab¯¯, imacaw, or Samow¯l˚ dar´el ¯ Tiroj margar¯: T¯r˚ krkin erewac Selovowm: T¯r˚ Samow¯lin erewac ˚st ir asaÆ xØs– qi: Samow¯l˚ hawatarmow¸eamb dar´aw Tiroj margar¯n amboˇj Isray¯li m¯j, erkri mi Æayric miws˚: Heˇin æat ¯r Æeracel, isk ordiner˚ æarownakowm ¯in irenc ˚n¸acq˚, ew nranc ˘anaparh˚ œar ¯r:

7 8

9

10

11

12 13

14

15 16 17

18

19

20 21

4. 1–13

4

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12

13

1 Φagaworac

466

Ayd Ørerin aylazginer˚ yar´akowecin Isray¯li vray: Isray¯l˚ nranc d¯m paterazmi elaw ew Abenezerowm ba– nakateˇi drec, isk aylazginer˚ banakateˇi drecin A– Œekowm: Aylazginer˚ ˘akatamart towin Isray¯li d¯m, paterazmn sksowec, ew Isray¯l˚ aylazgineric partow– ec: fiazmi daætowm œors hazar zinowor ˚nkaw: Erb zØrq˚ veradar´aw banakateˇi, Isray¯li Æerern asacin. ¡In– œo?w T¯rn aysØr mez partow¸ean matnec aylazgineri a– øaj: Selovic mez mØt berenq mer AstÆow owxti tapana– k˚, or mez mØt lini ow mez Œrki mer ¸ænamineri ´eøqic¿: Ψoˇovowrd˚ mardik owˇarkec Selov, oronq aynteˇic be– recin qerovb¯neri mijew nstaÆ zØrow¸iwnneri Tiroj owx– ti tapanak˚: Heˇii erkow ordiner˚‘ fflŒnin ow ffiene¯s˚, AstÆow owxti tapanaki het gnacin: Erb Tiroj owxti tapanak˚ banakateˇi berowec, amboˇj Isray¯l˚ meÆa– ´ayn aˇaˇakec, ew erkir˚ ¸ndac: Lselov aˇaˇaki ´ayn˚‘ aylazginern asacin. ¡Ays i!nœ bar´ragoœ aˇaˇak ¯ eb– rayecineri banakateˇiowm¿: Nranq imacan, or Tiroj tapanakn en berel banakateˇi: Aylazginer˚ vaxecan ow asacin. ¡Nranc astowaÆner˚ ekel en banakateˇi: ffirki—r mez aysØr, T¯—r: Va!y mez, qanzi ayspisi ban œkar er¯k ow naxord Ør˚: Va!y mez, o?v k˚ Œrki mez ayd hzØr astowaÆneri ´eøqic: Sranq ayn astowaÆnern en, or E– giptosin am¯n tesak harowaÆner hascrin naew amboˇj anapatowm: GØtepndowec¯—q ew tˇama—rd eˇ¯q, o—v aylaz– giner, œlini ¸¯ strowk daønaq ebrayecinerin, inœp¯s or ´ez nranq strowk eˇan: Tˇama—rd eˇ¯q ew paterazmec¯—q nranc d¯m¿: Aylazginer˚ paterazmecin nranc d¯m, ew bo– lor isray¯laciner˚ Œaxan d¯pi irenc yarker˚: Ωat meÆ kotoraÆ eˇaw, ew isray¯lacineric eresown hazar hetewak ˚nkaw: AstÆow tapanak˚ gerowec, isk Heˇii erkow ordi– ner˚‘ fflŒnin ow ffiene¯s˚ spanowecin: Ayd Ør˚ mi haminaci mard banakateˇiic vazelov ekaw Selov: Na pataøotel ¯r ir zgestner˚ ew glxin hoˇ aÆel: Erb hasaw, Heˇin ta– ˘ari døan aøaj nstaÆ ¯r a¸oøin ow ˘anaparhin ¯r na– yowm, qanzi nra sirt˚ tagnapi m¯j ¯r AstÆow tapanaki hamar: Ayd mard˚ qaˇaq mtnelov goyß˚ haˇordec, ow qa–

467

1 Φagaworac

4. 14–5. 4

ˇaqn aˇaˇakec: Heˇin, lselov aˇaˇak˚, asac. ¡Ayd i?nœ aˇaˇak ¯¿: Mardn ætap ekaw, or goyß˚ haˇordi Heˇiin: Heˇin innsownow¸ tarekan ¯r, aœqern aynqan ¯in tka– racel, or œ¯r tesnowm: Heˇin iren ærjapatoˇ mardkanc asac. ¡Ays i?nœ aˇaˇak ¯¿: Mard˚ æowtaŒoy¸ mtaw Heˇi– i mØt ew asac nran. ¡Es ekel em banakic, øazmadaætic aysØr em Œaxel¿: Heˇin asac. ¡I?nœ ¯ patahel, ordea—k, patmi—r in´¿: Patanin patasxanec. ¡Isray¯lacine– r˚ aylazgineri aøjewic Œaxan, ßoˇovowrd˚ meÆ kotoraÆi en¸arkowec, qo erkow ordiner˚‘ fflŒnin ew ffiene¯s˚, spanow– ecin, isk AstÆow tapanak˚ gerowec¿: Ew erb na yiæec AstÆow tapanak˚, Heˇin a¸oøic yet ˚nkaw døan mØt, nra oˇnaæar˚ jardowec ew meøaw, qani or Æer ow Æanra– caÆ mard ¯r: Na Isray¯li m¯j qsan tari dataworow¸iwn ¯r arel: Heˇii hars˚‘ ffiene¯si kin˚, yˇi ¯r, Ænndaberelow Ører˚ mØt ¯in, ew erb AstÆow tapanaki gerowelow ew ir skesrayri ow amowsnow mahowan lowr˚ lsec, lac eˇaw ow Ænec, qanzi erkownqi cawer˚ patel ¯in nran: Erb na meønowm ¯r, nran ærjapatoˇ kanayq asacin. ¡Mi— vaxecir, qan– zi tˇay Ænecir¿: Na patasxan œtowec ew owæadrow¸iwn œdar´rec: AstÆow tapanaki, skesrayri ew ir amowsnow pat˘aøov mankan˚ koœecin ¡Vay qabo¸¿‘ aselov. ¡Is– ray¯li Œaøq˚ veracaw¿, orovhetew Tiroj tapanak˚ ge– rowec, nra skesrayrn ow amowsin˚ meøan:

14

15

16

17

18

19

20

21 22

Aylazginer˚ AstÆow tapanak˚ vercrin ow ayn Aben– 5 ezeric taran Azotos: Aylazginer˚ Tiroj tapanak˚ 2 drecin Dagoni ta˘ar˚ ew kangnecrin Dagoni koˇqin: Yajord Ør˚ vaˇ aøawØtean zar¸necin azotaciner˚, 3 mtan Dagoni ta˘ar˚ ew tesan, or Dagon˚ Tiroj ta– panaki aøjew eresnivayr ˚nkaÆ ¯: Nranq bar´racrin Dagon˚ ew drecin ir teˇ˚: Tiroj ´eøq˚ bar´racaw azo– tacineri vray: Na œarœarec Azotosi amboˇj taraÆqowm aproˇ mardkanc, ¸ow¸qov hiwandacrec nranc: Erb ya– 4 jord aøawØt noric kanowx zar¸necin, tesan, or Dagon˚ Tiroj owxti tapanaki aøjew eresnivayr ˚nkaÆ ¯, Da– goni glowxn ow otqi erkow ¸a¸er˚ jardowaÆ en ow get– nin crowaÆ, ´eøqi erkow dastakner˚ ˚nkaÆ en døan se–

5. 5–6. 3 5

6

7

8

9

10

11

12

6 2

3

1 Φagaworac

468

min. Dagoni miayn irann ¯r mnacel: Ayd pat˘aøov ¯, or Dagoni qrmern ow bolor nranq, ovqer mtnowm en Da– goni ta˘ar˚, minœew Ørs Azotosi Dagoni ta˘ari se– min otq œen dnowm, ayl catkelov vrayic en ancnowm: Ew Tiroj ´eøq˚ bar´racaw Azotosi vray, ¸ow¸qov hiwan– dacrec nranc, nranc daæterowm vxtal towec mknerin, ew qaˇaqowm mahaøi¸ soskowm aøajacaw: Ays d¯pq˚ tes– nelov‘ Azotosi bnakiœnern asacin. ¡AstÆow tapana– k˚ ¸oˇ œmnay mez mØt, qanzi nra ´eøq˚ bar´racaw mer ew mer astÆow‘ Dagoni vray¿: Nranq mard owˇarke– cin ew aylazgineri bolor iæxannerin irenc mØt hawaqe– lov‘ asacin. ¡Inœ anenq Isray¯li AstÆow tapanak˚¿: G¯¸aciner˚ asacin. ¡Isray¯li AstÆow tapanak˚ ¸oˇ mez mØt Œoxadrowi¿: Ew AstÆow tapanak˚ Œoxadrowec G¯¸: Erbor tapanak˚ aynteˇ Œoxadrowec, Tiroj ´eøq˚ bar´racaw ayd qaˇaqi vray, æat meÆ xøovow¸iwn bar´ra– caw, T¯r˚ qaˇaqi mardkanc‘ Œoqric minœew meÆer˚, œarœa– rec, nranc hiwandacrec ¸ow¸qov, ew G¯¸aciner˚ ¸ow¸qov taøapecin: AstÆow tapanak˚ owˇarkecin Askaˇon: Erb AstÆow tapanak˚ mtaw Askaˇon, askaˇonaciner˚ boˇoq bar´racrin‘ aselov. ¡Inœo?w Isray¯li AstÆow tapa– nak˚ mez mØt bereciq, or mez ew mer ßoˇovrdin span¯q¿: Mard owˇarkecin, hawaqecin aylazgineri bolor iæxanne– rin ow asacin. ¡Isray¯li AstÆow tapanak˚ ye—t owˇarke– c¯q, ¸oˇ mnay ir teˇowm, or mez ow mer ßoˇovrdin œkotori¿: Mi mahaøi¸ soskowm ¯r patel amboˇj qaˇaqn ayn banic yetoy, erb Isray¯li AstÆow tapanak˚ aynteˇ ¯r mtel: Mahic azatowelov kendani mnacaÆ mardik ¸ow¸qov ¯in taøapowm, ew qaˇaqi aˇaˇak˚ erkinq bar´racaw: Tiroj tapanak˚ eظ˚ amis mnac aylazgineri erkrowm: Nranc erkrowm T¯r˚ vxtal towec mknerin: Aylazginern i– renc qrmerin, gowæaknerin ew kaxardnerin kanœecin ow a– sacin. ¡I?nœ anenq Tiroj tapanak˚, mez xorhowrd tow¯—q, ¸¯ inœp¯?s ayn ir teˇn owˇarkenq¿: Nranq asacin. ¡E– ¸¯ Isray¯li T¯r AstÆow owxti tapanak˚ owˇark¯q, ayn datark mi— owˇark¯q, ayl anpat˘aø patowhasi verac– man zohaberow¸iwn ar¯—q nran: Ayn ßamanak k˚ bowßow¯q,

469

1 Φagaworac

6. 4–14

T¯r˚ k˚ neri ´ez, ew gowc¯ ¸¯ nra patßoˇ ´eøq˚ veranay ´ezanic¿: Nranq asacin. ¡Patowhasi veracman inœ– pisi? zohaberow¸iwn matowcenq¿: Nranq patasxane– cin. ¡Aylazgineri iæxanneri ¸owi hamemat yetoyqi os– k¯ hing qandakner kertec¯—q ew osk¯ hing mkner ´owlec¯—q, qanzi noyn ayd harowaÆnern en ijel ´ez, ´er iæxanne– ri ow ´er ßoˇovrdi vray: Ard, kertec¯—q ´er yetoyqneri qandakner˚, ´er erkirn apakanoˇ mkneri ar´anikner˚ ew Œaøaworec¯—q Tiroj˚, or na veracni ir ´eøq˚ ´er, ´er astowaÆneri ow ´er erkri vrayic: Inœo?w ¯q ´er srte– r˚ karÆracnowm aynp¯s, inœp¯s Egiptosn ow Œarawonn ¯in karÆracrel irenc srter˚: ff¯? or AstowaÆ nax yaˇ– ¸ec egiptacinerin ew yetoy miayn isray¯lacinerin a– zat ar´akec, or gnan: Ard, taxtak vercr¯—q ew mi nor sayl patrastec¯—q: Ber¯—q andrankaÆin erkow erinj, o– ronq deø ´ag œen berel: Erinjner˚ saylin lÆec¯—q, isk yete– wic ekoˇ hor¸erin gomowm Œakec¯—q: Vercr¯—q Tiroj ta– panak˚ ew ayn dr¯—q sayli vray, isk patowhasi verac– man hamar matowcowoˇ osk¯ ˚nÆaner˚ dr¯—q qowr´¯ top– raki m¯j, dra koˇqin: Hrec¯—q sayl˚ ew ¸oˇ¯—q, or gnay: Hetewec¯—q ew tes¯—q. e¸¯ d¯pi ir sahman˚‘ Be¸samiws ¯ gnowm, owremn mez meÆameÆ œariqnerov patßoˇ˚ T¯rn ¯, isk e¸¯‘ oœ, imac¯—q, or Tiroj ´eøq˚ œ¯, or mez patowha– sel ¯, ayl eˇaÆ patißner˚ patahakan en¿: Aylazginern aydp¯s ¯l arecin: Nranq berecin andrankaÆin erkow e– rinj, dranq lÆecin saylin, isk dranc hor¸er˚ pahecin gomowm: Sayli vray drecin Tiroj tapanak˚, qowr´¯ top– raki m¯j drowaÆ mkneri ow irenc yetoyqneri osk¯ qandak– ner˚: Erinjner˚ owˇiˇ Be¸samiwsi ˘anaparh˚ bønecin. nranq janowm ¯in aøanc aj ow ´ax xotorowelow mi æawiˇov gnal: Aylazgineri iæxanner˚ minœew Be¸samiwsi sahma– n˚ gnowm ¯in nranc yetewic: Be¸samiwsi bnakiœner˚ ho– vitnerowm coren ¯in hn´owm: Nranq irenc hayeacq˚ bar´– racnelov‘ tesan Tiroj owxti tapanak˚ ew nra hamar owraxacan: Sayl˚ mtaw be¸samiwsaci ffls¯i daæt˚: Ayn– teˇ‘ sayli kangnaÆ teˇowm, mi meÆ qar kangnecrin, sayli Œayter˚ kotrecin, isk erinjner˚ Tiroj˚ oˇjak¯z matow–

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

6. 15–7. 5 15

16

17

18

19

20

21

7

2

3

4

5

1 Φagaworac

470

cecin: Ξewtaciner˚ vercrin Tiroj owxti tapanak˚, qowr´¯ toprakn ow dra miji osk¯ qandakner˚ ew drecin meÆ qari vray: Be¸samiwsaciner˚ ayd Ør˚ oˇjak¯zner ow zoher matowcecin Tiroj˚: Aylazgineri hing iæxanner˚ ays ban˚ tesnelowc yetoy noyn Ør˚ veradar´an Akkaron: Patowhasi veracman hamar aylazgineri ˚nÆayaÆ osk¯ qandakneric m¯k˚ Azotosi hamar ¯r, m¯k˚‘ Gazayi ha– mar, m¯kn‘ Askaˇoni, m¯k˚‘ G¯¸i, m¯kn ¯l‘ Akkaroni hamar, isk osk¯ mkner˚ aylazgineri hing iæxannerin patka– noˇ bolor qaˇaqneri ¸owi hamemat ¯in, oronq parspa– pat qaˇaqneric hasnowm ¯in minœew Œerezacineri awan– ner˚, minœew ayn qar˚, ori vray drecin Tiroj owxti ta– panak˚, or˚ minœew aysØr ¯l kay be¸samiwsaci ffls¯i daæ– towm: Yeqon¯i ordiner˚, sakayn, be¸samiwsacineri nman œowraxacan, or tesel en Tiroj owxti tapanak˚: T¯r˚ nrancic yisown hazar eظanasown mard kotorec: Ψoˇo– vowrd˚ sgi m¯j ¯r, qanzi T¯r˚ ßoˇovrdin meÆameÆ harowaÆ– ner ¯r hascrel: Be¸samiwsaci mardik asacin. ¡O?v ka– roˇ ¯ kangnel ays sowrb T¯r AstÆow aøaj, ew mezanic o?wm mØt k˚ gnay Tiroj owxti tapanak˚¿: Ew Karia¸arimi bnakiœneri mØt patgamaworner owˇarkecin, or nranc a– sen. ¡Aylazginer˚ veradar´rin Tiroj owxti tapanak˚, ek¯—q ew ayn ´ez mØt tar¯—q¿: Karia¸arimciner˚ ekan, aynteˇic hanecin Tiroj owxti tapanak˚ ew ayn taran Aminadabi town˚, or˚ blri vray ¯r: Nra ordi Eˇiazarin srbagorÆecin, or pah– pani Tiroj owxti tapanak˚: Tapanak˚ Karia¸ari– mowm dnelow Øric yetoy bazowm Ører ancan, qsan tari, ew amboˇj Isray¯l˚ hayeacq˚ œ¯r ktrowm Tirojic: Samow¯l˚ xØselov Isray¯li amboˇj ßoˇovrdi het‘ asac. ¡E¸¯ dowq ´er amboˇj srtov dar´ ¯q katarel d¯pi T¯r˚, apa ´er mijic veracr¯—q Øtar astowaÆnern ow antaøner˚, ´er ho– giner˚ ¸oˇ en¸arkowen Tiroj˚, miayn nra—n Æaøayec¯q, ew na ´ez k˚ Œrki aylazgineri ´eøqic¿: Ew isray¯lacine– r˚ Bahaˇimnerin ow Astaro¸i antaøner˚ heøow vane– cin ew miayn Tiroj˚ Æaøayecin: Samow¯ln asac. ¡Bolor isray¯lacinerin hawaqec¯—q MaseŒa¸owm, ew es ´ez ha–

471

1 Φagaworac

7. 6–8. 3

mar aˇØ¸elow em Tiroj˚¿: Hawaqowecin MaseŒa¸owm, jowr hanecin ow ¸aŒecin getin, Tiroj aøjew, ayd Ør˚ Æom pa– hecin ew asacin. ¡Meˇanœel enq Tiroj aøaj¿: Ew Samow– ¯l˚ MaseŒa¸owm datec isray¯lacinerin: Erb aylazgi– ner˚ lsecin, ¸¯ isray¯laciner˚ hawaqowel en MaseŒa¸owm, nranc iæxanner˚ yar´akowecin Isray¯li vray: Isray¯la– cinern ayd lowr˚ lselov‘ vaxecan aylazgineric: Isray¯– lacinern asacin Samow¯lin. ¡Mi— dadarir aˇaˇakelowc qo T¯r AstÆown mez hamar, or aylazgineri ´eøqic Œrki mez¿: Samow¯ln aøaw mi ÆÆker gaønowk ew amboˇj ßoˇovrdi masnakcow¸eamb nran oˇjak¯z arec Tiroj˚: Samow¯l˚ di– mec Tiroj˚ Isray¯li hamar, ew T¯r˚ lsec nran: Minœ Sa– mow¯l˚ oˇjak¯z ¯r matowcowm, aylazginer˚ mØtecan, or pa– terazmen Isray¯li d¯m: Ayd ßamanak T¯r˚ bar´r ´aynov orotac aylazgineri vray, ew nranq æŒo¸owelov Œaxan isray¯lacineri aøjewic: Isray¯laciner˚ MaseŒa¸ic e– lan, harowaÆecin aylazginerin ow kotorecin nranc minœew Be¸qori sahmanner˚: Samow¯l˚ mi qar vercnelov‘ kang– necrec MaseŒa¸i ow hin Be¸sani mijew ew ayn koœec Aben– ezer, aysinqn‘ ¡fflgnakani qar¿‘ aselov. ¡Minœew ays vayr˚ T¯r˚ mez Øgnec¿: T¯rn aylazginerin xeˇ˘acrec, ew nranq aylews Isray¯li sahmanneri vray œyar´akowecin: Samow¯– li apraÆ bolor Ørerin Tiroj ´eøq˚ ÆanracaÆ ¯r aylaz– gineri vray: Ayn qaˇaqner˚, or aylazginer˚ grawel ¯in isray¯lacineric, Askaˇonic minœew G¯¸, veradar´rin ow yan´necin Isray¯lin, ew Isray¯li sahmanner˚ azatowecin aylazgineri ´eøqic: Isray¯li ow amorhacineri mijew xa– ˇaˇow¸iwn tirec: Ir keanqi bolor Ørerin Samow¯l˚ da– taworow¸iwn arec isray¯lacinerin: Na am¯n tari gnowm ¯r Be¸¯l, Gaˇaad ew MaseŒa¸, ærjowm ¯r Isray¯li bolor srbagorÆowaÆ vayrerowm ew dataworow¸iwn anowm: Vera– daønalov Arima¸em, orteˇ ir townn ¯r, na aynteˇ da– taworow¸iwn arec isray¯lacinerin ow Tiroj hamar zoha– seˇan æinec:

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

Erb Samow¯l˚ Æeracaw, ir ordinerin Isray¯li datawor– 8 ner kargec: Sranq en nra ordineri anownner˚. andrani– 2 k˚‘ Yov¯l, erkrordi anown˚‘ Abia: Nranq dataworner ¯in 3

8. 4–20 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18 19

20

1 Φagaworac

472

Bersab¯¯owm: Nra ordiner˚, sakayn, œgnacin irenc hØr ˘anaparhov, ayl, ˚nœaqaˇcow¸ean yetewic ˚nknelov‘ ka– æaøq ¯in vercnowm ew irawownq˚ ¸iwrowm: Bolor isray¯laci tˇamardik hawaqowecin, ekan Samow¯li mØt‘ Arima¸¯m, ew asacin nran. ¡Dow, aha, Æeracel es, isk qo ordiner˚ qo ˘anaparhov œen gnowm: Ard, mez vray mi ¸agawor di—r, or mez dataworow¸iwn ani, inœp¯s bolor azgeri mØt ¯¿: Ays ban˚ Samow¯lin dowr œekaw, qanzi asel ¯in, ¸¯‘ ¡Mez ¸a– gawor to—wr, or mez hamar dataworow¸iwn ani¿: Samow¯ln aˇØ¸ec Tiroj˚, ew T¯rn asac Samow¯lin. ¡Lsi—r ßoˇovrdi ´ayn˚, inœ ¯l or na asi qez: Nranq oœ ¸¯ qe—z anargecin, ayl œowzecin, or e—s ¸agaworem irenc vray: Nranc Egipto– sic dowrs galow Ørowanic minœew aysØr nranq in´ lqecin ow paætecin Øtar astowaÆner: Ew inœ or arecin im nkat– mamb, noyn˚ k’anen qo nkatmamb: Ard, dow lsi—r nranc xØsq˚, bayc nranc teˇeak pahi—r, bacatri—r ¸agawori irawownqner˚, or iæxelow ¯ irenc vray¿: Samow¯l˚ Tiroj bolor patgamner˚ haˇordec irenic ¸agawor xndroˇ ßo– ˇovrdin: Na asac. ¡Λez vray iæxoˇ ¸agawor˚ heteweal irawownqnern ¯ ownenalow. na piti vercni ´er ordinerin ew nranc kaøapanner, heÆealner ow ir martakaøqeri aø– jewic vazoˇ sowrhandakner piti dar´ni: Nranc ir ha– zarapetnern ow hariwrapetner˚ piti dar´ni, nranq ir hown´˚ piti hn´en, ayginer˚ qaˇen, ir z¯nqern ow martakaøqeri maser˚ piti patrasten: Λer dowst– rerin anowæahotow¸iwn patrastoˇner, xohararner ow hac¸owxner piti dar´ni, ´er andastanner˚, ´er ay– ginern ow ´er ˚ntir ´i¸eniner˚ vercnelov‘ ir Æaøanerin piti tay: Λer handeric ow ´er aygineri berqic na ta– sanord piti stanay ew tay ir nerqininerin ew Æaøa– nerin: Λer Æaøanern ow aˇaxinner˚, ´er ˚ntir arjaø– nern ow awanakner˚ ´eznic piti vercowen ew ir hamar tasanord piti linen: Λer hØteric na tasanord piti stanay, ew dowq nra Æaøaner˚ piti daønaq: Ayn ßama– nak dowq boˇoqelow ¯q ´er ˚ntraÆ ¸agawori d¯m, sakayn T¯r˚ ´ez œi lselow ayd Ør˚, qanzi dowq inqnerd ´ez hamar ¸agawor ˚ntreciq¿: Ψoˇovowrd˚ œowzec lsel Samow¯lin ew

473

1 Φagaworac

8. 21–9. 11

asac nran. ¡O—œ, ¸oˇ m¯k˚ ¸agawori mez vray: Menq ews ayl azgeri nman linenq, ¸oˇ mer ¸agawor˚ mez dati, mer aøjewic ˚n¸anay ew mez paterazmi aøajnordi¿: Samow– ¯l˚ lsec ßoˇovrdi bolor asaÆner˚ ew dranq yaytnec Tiroj˚: T¯rn asac Samow¯lin. ¡Lsi—r nranc ew nranc vray ¸agawo—r dir¿: Samow¯ln asac isray¯lacinerin. ¡Φoˇ am¯n oq ir qaˇaq˚ gnay¿:

21

22

23

Beniamini ordineric serowaÆ Kis anownov mi owßeˇ 9 mard kar, or ordin ¯r Abi¯li, ew sa ordin‘ Ar¯di, ew sa ¸oø˚‘ Beqora¸i ow Æoø˚‘ AŒiayi, or yeminaci mi mard ¯r: Na Sawowˇ anownov bari ow ¸ikneˇ mi ordi own¯r: Isra– 2 y¯lacineri m¯j nranic baretes mard œkar, bolor mardik m¯k glxov caÆr ¯in nranic: Mi angam koran Sawowˇi 3 hØr awanakner˚: Kisn asac ir ordi Sawowˇin. ¡Vercro—w Æaøaneric m¯kin, ew el¯—q, gnac¯—q awanakner˚ Œntøelow¿: Nranq gnacin, ancan EŒremi leø˚, ancan Sarisi er– 4 kir˚‘ œgtan awanakner˚, ancan Sadimi erkir˚‘ œkayin awanakner˚, ancan yeminacineri erkir˚‘ ew œgtan: Erb 5 hasan SiŒ, Sawowˇn asac ir het ekaÆ Æaøayin. ¡Ari— veradaønanq: Karoˇ ¯ hayrs, awanakner˚ moøacaÆ, me—z hamar anhangstanay¿: flaøan asac nran. ¡Ays qa– 6 ˇaqowm ¯ aprowm AstÆow mard˚: Na patowawor mard ¯ ew inœ or asowm ¯, anpayman katarwowm ¯: Ari— gnanq nra 7 mØt, ¸erews mez coyc tay ayn ˘anaparh˚, orov p¯tq ¯ gnanq¿: Sawowˇn asac ir het ekaÆ Æaøayin. ¡E¸¯ gnanq, i?nœ tanenq AstÆow mardown, œ¯? or mer amanneric ha– c˚ pakasel ¯, ew mi aweli ban œownenq, or tanenq AstÆow mardown¿: flaøan noric patasxan talov Sawowˇin‘ a– 8 sac. ¡Es ownem qaøord sikˇ arÆa¸: Ayn k˚ tas AstÆow mardown, ew na coyc k˚ tay mer ˘anaparh˚¿: (Hin ßama– 9 naknerowm erb isray¯laciner˚ gnowm ¯in AstÆowc xorhowrd haycelow, aysp¯s ¯in asowm. ¡Ek¯—q gnanq tesanoˇi mØt¿, orovhetew hin ßamanaknerowm ßoˇovowrd˚ margar¯in te– sanoˇ ¯r anowanowm): Sawowˇn ir Æaøayin asac. ¡Πiæt 10 es asowm, ari— gnanq¿: Ew nranq gnacin ayn qaˇaq˚, owr 11 gtnwowm ¯r AstÆow mard˚: Minœ nranq bar´ranowm ¯in d¯– pi qaˇaq tanoˇ zaøiver˚, nranc handipecin aˇjikner,

9. 12–24 12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

22

23

24

1 Φagaworac

474

oronq jowr hanelow ¯in ekel: Nranq harcrin aˇjiknerin. ¡Ayste?ˇ ¯ aprowm tesanoˇ˚¿: Aˇjikner˚ patasxan ta– lov‘ asacin. ¡Aysteˇ ¯, aha ´er aøjewn ¯, sakayn ætape– c¯—q, na miayn aysØroway hamar ¯ ekel qaˇaq, orovhetew ßoˇovowrdn aysØr ¯ Bamayowm zoh anowm: E¸¯ hima mtn¯q qaˇaq, nran k˚ gtn¯q aynteˇ, orovhetew deø œi gnacel Bama‘ owtelow, ew ßoˇovowrd˚ œi owti, minœew or na œgay, orovhetew na Ørhnowm ¯ zoh˚, ow dranic yetoy hiwrern ow– towm en: Ard, æo—wt gnac¯q, or nran hima aynteˇ gtn¯q¿: Nranq gnacin qaˇaq ew erb mtan qaˇaqam¯j, Samow¯ln ¯l Bama bar´ranalis handipec nranc: Sawowˇi gnalowc mi Ør aøaj T¯r˚ Samow¯lin yaytnel ¯r nra masin ow a– sel. ¡Vaˇ˚ aysinœ ßamin Beniamini erkric mi mard piti owˇarkem qez mØt, or nran Isray¯li im ßoˇovrdi vray iæ– xan ØÆes: Na im ßoˇovrdin piti Œrki aylazgineri ´eø– qic, qanzi akanates eˇay ßoˇovrdis taøapanqnerin, ew nra aˇaˇak˚ in´ hasaw¿: Samow¯l˚ tesaw Sawowˇin, ew T¯rn asac nran. ¡Ahawasik sa ¯ ayn mard˚, ori masin asel em qez, ¸¯‘ ¡Na ¯ ˇekavarelow im ßoˇovrdin¿: Sa– wowˇ˚ qaˇaqamijowm mØtenalov Samow¯lin‘ harcrec. ¡Asa— in´, o?rn ¯ tesanoˇi town˚¿: Patasxan towec Samow– ¯l˚ ew asac Sawowˇin. ¡Tesanoˇ˚ es inqs em: Im aøjewic gnalov bar´raci—r Bama: AysØr in´ het k’owtes, isk vaˇ˚ qez k’ar´akem, ew am¯n inœ, or srtowmd kay, k˚ patmem qez: Ereq Ør aøaj korcraÆ qo awanakneri hamar mi— mtaÆir, qanzi dranq gtnowel en: Ew o?wm ¯ patkanowm Isray¯li Œaøq˚, e¸¯ oœ qez ew qo hØr amboˇj tohmin¿: Patasxan towec Sawowˇn‘ aselov. ¡ff¯? or es Isray¯li amenaŒoqr azgatohmin patkanoˇ mi yeminacow ordi em, ew Beni– amini ceˇi m¯j im tohm˚ amenakrtsern ¯: Inœo?w es in´ ayd banern asowm¿: Samow¯l˚ Sawowˇin ow nra Æaøayin taraw ˘aæasrah, nranc nstecrec æowrj eresown hiwreri amenaverin æarqowm: Samow¯ln asac xohararin. ¡Be—r in´ ayn baßin˚, or qez towi ow patowireci, or qez mØt pahes¿: Xoharar˚ eŒec azdr˚‘ vrayi msov ew ayn drec Sawowˇi aøjew: Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡Ahawasik ays ¯ mnacel, aøjewd di—r ow ke—r, or da qez hamar vkayow¸iwn lini

475

1 Φagaworac

9. 25–10. 9

ßoˇovrdi aøaj, ew krÆi—r¿: Ayd Ør˚ Sawowˇ˚ Samow¯li het keraw: Na Bamayic ijaw qaˇaq: Sawowˇi hamar taniqi vray ankoˇin gcecin, ow na qnec: Erb aøawØtean nranq zar¸necin, Samow¯l˚ Sawowˇin taniqic kanœelov‘ asac. ¡E—k, ar´akelow em qez¿: Sawowˇn ijaw, ew inqn ow Samow¯– l˚ tnic dowrs ekan: Erb nranq hasan qaˇaqi sahmanin, Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡Asa— qo Æaøayin, or mezanic a– øaj ancni¿: Ew na aøaj ancaw: Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡Dow aysØr aysteˇ k˚ mnas, or lses Tiroj patgamner˚¿:

25 26

27

Samow¯ln aøaw iwˇi srowakn ow ¸aŒec nra glxin: Na 10 hambowrec nran ew asac. ¡Mi?¸¯ T¯r˚ œ¯, or qez iæxan Ø– Æec ir ßaøangow¸ean, ir isray¯laci ßoˇovrdi vray: Dow k’iæxes Tiroj ßoˇovrdi vray ew k˚ Œrkes nran ir æowr– j˚ gtnowoˇ ¸ænamineri ´eøqic: Ew ¸oˇ ays næan lini, ¸¯ 2 T¯rn ¯ qez ØÆoˇ˚. in´nic heøanalowc yetoy erkow mard pi– ti gtnes fiaq¯li gerezmani mØt, Beniamini leran vray, oronq aragavaz piti gan ow piti asen qez. ¡Gtnowe– cin ayn awanakner˚, or Œntøelow ¯ir gnowm, isk hayrd, a– wanakneri hogs˚ ¸oˇaÆ, ´er masin ¯ mtaÆowm ow asowm. ¡I?nœ anem im ordow hamar¿: Erb aynteˇic k˚ gnas ew 3 k˚ hasnes minœew Deborayi kaˇnin, aynteˇ ereq mardow k˚ handipes, oronq AstÆow mØt‘ Be¸¯l en gnowm: M¯k˚ e– req owl ¯ tanowm, miws˚‘ ereq aman hac, isk errord˚‘ mi tik gini: Qo aøoˇjow¸iwn˚ harcnelov‘ nranq qez erkow 4 hac k˚ nowiren, ew dow k’aønes nranc ´eøqic: Apa k˚ 5 hasnes AstÆow blowr˚, owr aylazgineri mi gownd kay: Erb qaˇaq mtnes, k˚ handipes Bamayic dowrs ekoˇ margar¯– neri xmbin, oronc aøaj kan sring, ¸mbowk, Œoˇ ow qnar nowagoˇner, isk irenq margar¯ow¸iwn en anowm: Qo Tiroj 6 hogin k˚ æarßowi qez vray, dow ¯l margar¯ow¸iwn k’anes nranc het ew owriæ mard k˚ daønas: Erb ays næanne– 7 r˚ qez vray katarowen, inœ or ´eøqicd gay, bolorn ¯l a– ra—, qanzi AstowaÆ qez het ¯: In´anic aøaj Gaˇgaˇa 8 p¯tq ¯ ijnes: Aynteˇ es k˚ gam qez mØt, orp¯szi oˇjak¯z– ner ew xaˇaˇow¸ean zoher matowcem: Eظ˚ Ør k˚ spases, minœew or gam qez mØt ew haˇordem qez, ¸¯ inœ es ane– low¿: Erb na æowø ekaw, or gnay Samow¯li mØtic, AstowaÆ 9

10. 10–24

10

11

12

13 14

15 16

17

18

19

20 21

22

23

24

1 Φagaworac

476

nran owriæ sirt towec, ew noyn Ør˚ ayd bolor næanner˚ ka– tarowecin: Erb na mØtecaw blrin, margar¯neri xowmb˚ nran ˚ndaøaj gnac, nra vray AstÆow hogin æarßowec, ew na nranc m¯j margar¯ow¸iwn arec: Erb naxkinowm nran tesnoˇner˚ bolorn ¯l ˘anaœecin iren, ¸¯ inœp¯s na mar– gar¯neri m¯j margar¯ow¸iwn ¯ anowm, m¯k˚ miwsin harcrec. ¡I?nœ ¯ patahel Kisi ordown, mi?¸¯ Sawowˇ˚ ews margar¯– neri m¯j ¯¿: Nrancic m¯k˚ patasxanec ew asac. ¡O?v ¯ nra hayr˚, e¸¯ oœ‘ Kis˚¿: Ays aø¸iw asacowaÆq steˇÆowec, ¸¯‘ ¡Sawo?wˇn ¯l margar¯neri m¯j ¯¿: Margar¯ow¸iwn anel˚ verjacnelowc yetoy na bar´racaw blowr˚: Sawowˇi azga– kan˚ harcrec nran ow nra Æaøayin. ¡O?wr ¯iq gnacel¿: Nranq patasxanecin. ¡Awanakner˚ Œntøelow: Bayc erb tesanq, or œkan, mtanq Samow¯li mØt¿: Azgakann asac Sawowˇin. ¡Patmi—r in´, Samow¯l˚ qez i?nœ asac¿: Sawowˇn asac ir azgakanin. ¡Na mez yaytnec, or awanakner˚ gtnowel en¿: Na, sakayn, ¸agaworow¸ean masin Samow¯– li asaÆner˚ nran œyaytnec: Samow¯l˚ amboˇj ßoˇovrdin hawaqelov Tiroj aøaj, MaseŒa¸owm, isray¯lacinerin a– sac. ¡Aysp¯s xØsec Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ ew asac. ¡Es em, or isray¯lacinerin haneci Egiptosic, Œrkeci ´ez e– giptacineri arqay Œarawoni ow ´ez ˘næoˇ bolor ¸aga– worneri ´eøqic, bayc dowq aysØr anargeciq AstÆown, or ´ez Œrkel ¯ ´er æowrj˚ gtnowoˇ ow ´ez neˇow¸iwn pat˘a– øoˇ ßoˇovowrdneric: Isk dowq asaciq. ¡O—œ, aydp¯s œ¯, mez vray ¸agawo—r kargir¿: Ard, kangnec¯—q Tiroj aøjew ˚st ´er iæxanow¸iwnneri, ˚st ´er azgatohmeri ew ˚st ´er hazareakneri¿: Samow¯ln Isray¯li bolor ceˇerin irar mØt berec, ew vi˘akn ˚nkaw Beniamini ceˇin: Na mØt berec Beniamini ceˇin ˚st azgatohmeri, ew vi˘akn ˚n– kaw Mattarii azgatohmin: Na mØt berec Mattarii azgatohmin, ew vi˘akn ˚nkaw Kisi ordi Sawowˇin: Na Œntøec nran, bayc œgtaw: Samow¯l˚ krkin harcrec Tiro– j˚. ¡ArdeØ?q ayd mardn ¯li aysteˇ k˚ gay¿: T¯rn asac. ¡Ahawasik na ¸aqnowaÆ ¯ karasineri mijew¿: Na vazec ow nran aynteˇic aønelov‘ kangnecrec ßoˇovrdi m¯j: Bo– lor mardik Sawowˇic mi glxov caÆr ¯in: Samow¯ln asac

477

1 Φagaworac

10. 25–11. 9

amboˇj ßoˇovrdin. ¡Tesa?q Tiroj ˚ntraÆ mardown, ´er a– menqi m¯j nra nman˚ œkay¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ ˘anaœec nran‘ aselov. ¡Kecc¯— arqan¿: Samow¯l˚ ßoˇovrdin yayt– nec ¸agawori irawownqner˚, grec mateanowm ew drec Tiroj aøaj: Samow¯ln ar´akec amboˇj ßoˇovrdin, ew am¯n mard gnac ir teˇ˚: Sawowˇ˚ gnac ir town˚, Gabaa: Nra het gnacin zØreˇ mardik, oronc srter˚ T¯r˚ drdel ¯r, or linen Sawowˇi het: Bayc kayin naew œar mardik, oronq asowm ¯in. ¡O?v ¯ sa, or mez piti Œrki¿: Ew nranq qamahrecin nran ow ˚nÆaner œmatowcecin:

25

26

27

M¯k amis anc Naas Amonacin ekaw Gaˇaadi Yabis 11 qaˇaqi æowrj˚ banak drec: Yabisi bolor bnakiœnern asa– cin Naas Amonacown. ¡Mez het daæinq knqi—r, ew menq k˚ Æaøayenq qez¿: Naas Amonacin nranc asac. ¡Λez het 2 daæinq k˚ knqem ayn paymanov, or bolord han¯q ´er aj aœ– q˚: Ew es dranov amboˇj Isray¯li vray naxatinq draÆ k˚ linem¿: Yabisi bnakiœner˚ asacin Naasin. ¡Mez eظ˚ 3 Ør ßamanak to—wr, or patgamaworner owˇarkenq Isray¯– li bolor sahmanner˚, ew e¸¯ mez Œrkoˇ œlini, qez an´na– towr k˚ linenq¿: Patgamaworner˚ ekan Gabaa, Sawowˇi 4 mØt ew ayd xØsqer˚ haˇordecin ßoˇovrdin: Ψoˇovowrdn ir 5 ´ayn˚ bar´racrec ow lac eˇaw: Sawowˇn aøawØtean galov daætic‘ harcrec. ¡I?nœ ¯ patahel, or ßoˇovowrd˚ lac ¯ linowm¿: Nran yaytnecin yabisecineri xØsqer˚: Erb Sa– 6 wowˇ˚ lsec ays ban˚, Tiroj hogin æarßowec nra vray, ew nra barkow¸iwn˚ sastik borboqowec: Na mi zoyg ez a– 7 øaw, ktor-ktor arec dranq ow patgamaworneri mijocov Isray¯li bolor sahmannern owˇarkec‘ aselov. ¡Ov Sawow– ˇi ew Samow¯li yetewic œgay, aysp¯s k˚ daønan nra ez– ner˚¿: Tiroj ahn ˚nkaw Isray¯li amboˇj ßoˇovrdi sirt˚, ew nranq m¯k mardow p¯s anvax vray vazecin: Sawow– 8 ˇ˚ Bezekowm zØrahawaq arec. Isray¯li bolor mardik vec hariwr hazar hogi ¯in, isk Yowdayi ceˇi mardik‘ eظa– nasown hazar: Na asac ekaÆ patgamawornerin. ¡Ays– 9 p¯s k’as¯q Gaˇaadi Yabis qaˇaqi bnakiœnerin. ¡Vaˇ˚, erb aregak˚ taqacni erkir˚, dowq k˚ Œrkow¯q¿: Pat– gamaworner˚ ekan qaˇaq ow da haˇordecin Yabisi bna–

11. 10–12. 8 10

11

12

13

14 15

12 2

3

4

5

6

7

8

1 Φagaworac

478

kiœnerin, oronq owraxacan: Yabisi bnakiœnern asacin Naas Amonacown. ¡Vaˇ˚ ´ez an´natowr k˚ linenq, ew mez het varowec¯q aynp¯s, inœp¯s ha˘eli ¯ ´ez¿: Heteweal Ør˚ Sawowˇ˚ ßoˇovrdin baßanec ereq gndi: AøawØtean nranq mtan nranc banaki m¯j ew amonacinerin kotorecin min– œew arewi jermacnel˚: Kendani mnacaÆner˚ Œaxowsti di– mecin aynp¯s, or nrancic erkow hogow irar mØt œ¯ir gtni: Ψoˇovowrdn asac Samow¯lin. ¡Ayd o?v ¯r asowm, ¸¯ Sawowˇ˚ œi karoˇ ¸agaworel mez vray, mez yan´ni—r ayd mardkanc, or spanenq nranc¿: Samow¯ln asac. ¡AysØr oœ oq œi spa– nowelow, orovhetew T¯rn aysØr Œrkow¸iwn pargewec Isray¯– lin¿: Samow¯l˚ xØselov ßoˇovrdi het‘ asac. ¡Gnanq Gaˇ– gaˇa ew ¸agadrow¸ean tØnakatarow¸iwn anenq¿: Am– boˇj ßoˇovowrd˚ gnac Gaˇgaˇa ew aynteˇ, Gaˇgaˇayowm, Tiroj aøjew Samow¯l˚ Sawowˇin ¸agawor ØÆec: Xaˇaˇow– ¸ean zoher matowcecin Tiroj aøaj, ew Samow¯ln ow amboˇj ßoˇovowrd˚ æat owraxacan: Samow¯l˚ bolor isray¯lacinerin asac. ¡Aha es lseci ayn am¯n˚, inœ dowq in´ asaciq, ew es ´ez vray ¸agawor dreci: Hima ´ez ¸agaworn ¯ aøajnordowm: Es Æeracel em, p¯tq ¯ hangstanam, bayc im ordiner˚ aha ´er m¯j en: Im vaˇ hasakic minœew aysØr e—s ´ez ˇekavareci: Es, aha, kangnaÆ em ´er aøaj, ew dowq Tiroj ow nra ØÆeali nerkayow¸eamb asac¯—q, ¸¯ es o?wm ezn em xlel kam awanak˚ tarel, ´ezanic o?wm nkatmamb em anirawow¸iwn gorÆel kam orew¯ m¯kin zrkel, o?wm ´eøqic em kaæaøq kam ˚nÆaner verc– rel: Patasxan tow¯—q in´, orp¯szi es hatowcem ´ez¿: Samow¯lin asacin. ¡Mer d¯m œes meˇanœel, mez œes zrkel, mez œes neˇel ow orew¯ m¯ki ´eøqic oœinœ œes xlel¿: Samow¯ln asac ßoˇovrdin. ¡T¯r˚ ew nra ØÆeal˚ aysØr ¸oˇ vkay linen im ew ´er mijew, or im ´eøqowm oœinœ œ¯q gtel¿: Nranq asa– cin. ¡Φoˇ vkay lini¿: Samow¯l˚ xØsec ßoˇovrdi het ew asac. ¡Φoˇ vkay lini Movs¯sin ow Aharonin ir Æaøaner˚ dar´raÆ ew mer hayrerin Egiptosic hanaÆ T¯r˚: Ard, a– øa—j ek¯q, or es ´ez datem Tiroj aøaj ew patmem ´ez ayn bolor barerarow¸iwnner˚, or T¯rn arel ¯ ´ez ow ´er hay– rerin: Erb Yakobn ow nra ordiner˚ Egiptos mtan, ew

479

1 Φagaworac

12. 9–21

egiptaciner˚ ˘næecin nranc, mer hayrern aˇaˇakecin Tiroj˚, ew T¯rn aøaqec Movs¯sin ow Aharonin, oronq mer hayrerin hanecin Egiptosic ew bnakecrin ays vayrerowm: Nranq, sakayn, irenc T¯r AstÆown moøacan, ew na nranc matnec Asori arqay Yabini zØravar Sisarayi, aylaz– gineri ew Movabi ¸agawori ´eøq˚, oronq nranc d¯m pate– razm mˇecin: Nranq aˇaˇakecin Tiroj˚‘ aselov. ¡Menq meˇanœel enq, qanzi Tiroj˚ ¸oˇnelov‘ Æaøayecinq Baha– ˇimnerin ow antaønerin: Ard, Œrki—r mez mer ¸ænamineri ´eøqic, ew qe—z k˚ Æaøayenq¿: T¯rn aøaqec Yerobovaˇin, Barakin, YeŒ¸ay¯in ow SamŒsonin ew ´ez Œrkec ærja– kay ¸ænamineri ´eøqic, ow dowq bnakoweciq apahovow¸e– an m¯j: Erb tesaq, ¸¯ Naas Amonacin yar´akowel ¯ ´er erkri vray, asaciq. ¡Aydp¯s œ¯, ayl mi ¸agawor piti iæ– xi mez vray, ¸¯ew mer T¯r AstowaÆn ¯r mer ¸agawor˚¿: Ard, ahawasik ayn ¸agawor˚, orin xndreciq ow ˚ntreciq, T¯r˚ ´ez ¸agawor towec: E¸¯ vaxenaq Tirojic, Æaøa– y¯q nran, hnazandow¯q nran, œhakaøakow¯q Tiroj asaÆin, dowq ow ´ez vray iæxoˇ ¸agawor˚ gnaq Tiroj yetewic, a– pa Tiroj ´eøq˚ ´er ow ´er ¸agawori d¯m œi lini: Isk e¸¯ œhnazandow¯q Tiroj˚, hakaøak gnaq Tiroj asaÆin, apa Tiroj ´eøq˚ ´er ew ´er ¸agawori d¯m k˚ lini: Ard, spase– c¯—q ew tes¯—q ayn meÆagorÆow¸iwnner˚, or T¯r˚ ´er aœqeri aøjew piti ani: ff¯? or aysØr coreni hn´i ßamanak ¯. es Tiroj˚ piti aˇaˇakem, ew na ´ez orot ow an´rew piti tay: Dowq k’imanaq ow k˚ tesn¯q, or ´ez hamar ¸agawor xndrelov‘ meÆ œarow¸iwn gorÆeciq ´er Tiroj hand¯p¿: Sa– mow¯l˚ Tirojn aˇaˇakec, ow T¯r˚ noyn Ør˚ orot ew an´rew owˇarkec: Amboˇj ßoˇovowrd˚ sastik vaxecaw Tirojic ow Samow¯lic: Bolorn asacin Samow¯lin. ¡Qo T¯r AstÆown aˇØ—¸q ara qo Æaøaneri hamar, or œmeønenq, qanzi mez hamar ¸agawor owzelov mer gorÆaÆ bolor meˇqeri vray ayd œariqn ¯l enq awelacrel¿: Samow¯ln asac ßoˇovrdin. ¡Mi— vaxec¯q, dowq ¸¯ew gorÆel ¯q ays bolor œariqner˚, bayc Ti– roj ˘anaparhic mi— xotorow¯q ew Tiroj˚ Æaøayec¯—q ´er amboˇj hogov: Mi— gnac¯q sowt astowaÆneri yetewic, o– ronq ´ez oœ mi Øgowt œen tay ew œen Œrki, qanzi nranq

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

12. 22–13. 11 22

23

24

25

13 2

3

4

5

6

7

8

9 10

11

1 Φagaworac

480

astowaÆner œen: T¯rn ir meÆ anowan patowi hamar ir ßoˇovrdin œi lqi, qanzi T¯r˚ bareha˘ow¸eamb ¯ ´ez ir ßoˇovowrd˚ dar´rel: Qaw lici, or es meˇanœem Tiroj d¯m‘ hraßarowelov ´ez hamar aˇØ¸elowc: flaøayec¯—q Tiroj˚, ew es ´ez coyc ktam bari ew owˇiˇ ˘anaparh˚: Erki—wˇ kre– c¯q Tirojic ew ´er amboˇj srtov, ˘æmartow¸eamb Æaøa– yec¯—q nran, qanzi tesaq, ¸¯ mez hamar inœ meÆ gorÆer arec, isk e¸¯ œaragorÆow¸iwn˚ æarownak¯q, ¸¯— dowq, ¸¯— ´er ¸agawor˚ korstean k˚ matnow¯q¿: Sawowˇ˚ Isray¯lowm m¯k tari ¸agaworelowc yetoy yajord‘ erkrord tarowm isray¯lacineric ereq hazaranoc zØrq hawaqec: Erkow hazarn ir het Maqmasowm ¯in, Be¸¯l le– ran vray, isk hazar˚‘ Yovna¸ani het, Beniamini erkri Gabaa qaˇaqowm: MnacaÆ zinowornerin na ar´akec, or am¯n m¯k˚ gnay ir bnakow¸ean vayr˚: Yovna¸an˚ koto– rec blri vray bnakowoˇ aylazgi Nasibin, ew aylazginern ayd imacan: Sawowˇ˚ æeŒor hnœecrec amboˇj erkrowm ew asac. ¡flaøanern arhamarhecin mez¿: Bolor isray¯la– ciner˚ lselov ayd‘ asacin. ¡Sawowˇ˚ kotorel ¯ aylazgi Nasibin, ew Isray¯ln ateli ¯ dar´el aylazginerin¿: Ew ßoˇovowrd˚ Sawowˇi yetewic gnac Gaˇgaˇa: Aylazgine– r˚ ews hawaqowecin paterazmelow Isray¯li d¯m ew yar´ak– owecin Isray¯li vray eresown hazar martakaøqerov ow vec hazar heÆealnerov, isk zØrqn ir bazmow¸eamb nman ¯r Æovezri awazin: Sranq ekan ow banakecin Maqma– sowm, Be¸oroni dimac, d¯pi haraw: Isray¯laciner˚ tes– nelov or irenc teˇ˚ neˇ ¯, ew œen karoˇ mØtenal nranc, ¸aqnowecin qarayrnerowm, gomerowm, ßayøeri Æerperowm, xorxoratnerowm ow jrhornerowm, isk omanq ancan Yor– danan getn ow gnacin Gadi ew Gaˇaadi erkir˚: Sawowˇ˚ deø Gaˇgaˇayowm ¯r, ew amboˇj ßoˇovowrd˚ doˇowm ¯r nra– nic: Na eظ˚ Ør spasec, inœp¯s næanakel ¯r Samow¯l˚, sakayn Samow¯l˚ Gaˇgaˇa œekaw, ew mardik sksecin nran lqel: Sawowˇn asac. ¡MØ—t ek¯q, or oˇjak¯zner ow xa– ˇaˇow¸ean zoher matowcem¿: Ew inq˚ oˇjak¯z matowcec: Erb oˇjak¯z matowcel˚ verjacrec, ekaw Samow¯l˚: Sawowˇn ˚ndaøaj gnac nran dimaworelow ew oˇjownelow: Samow¯ln

481

1 Φagaworac

13. 12–23

asac. ¡Ayd i?nœ es arel¿: Sawowˇn asac. ¡Erb tesay, or im ßoˇovowrdn sksec in´ lqel, ew dow œekar qo næana– kaÆ Ør˚, isk aylazginer˚ hawaqowecin Maqmasowm, mta– Æeci, ¸¯ aylazginer˚ hima k˚ gan im d¯m, Gaˇgaˇa, isk es Tiroj aøjew deø œ¯i aˇersel, dra hamar ¯l hamar´a– koweci ew oˇjak¯z matowceci¿: Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡Zowr teˇ es arel, qani or œes pahel im patowiran˚, or T¯rn ¯r patowirel: T¯r˚ qez Isray¯li vray cmah ¸aga– wor piti dar´n¯r, bayc hima qo ¸agaworow¸iwn˚ aylews œi æarownakowelow: T¯rn ir srtin ha˘eli mard piti Œntøi, or nran iæxan dar´ni ir ßoˇovrdi vray patowiranov, qanzi dow œkatarecir ayn, inœ T¯r˚ patowirel ¯r qez¿: Samow¯l˚ ver kacaw ew Gaˇgaˇayic gnac ir ˘anaparhov: MnacaÆ zØrq˚ miacaw Sawowˇin, or dimadri irenc vray yar´akowoˇ zinowornerin: Erb nranq Gaˇgaˇayic elan ow hasan Beniamini erkri Gabaa qaˇaq˚, Sawowˇ˚ haæow– ec ir het gtnowoˇ zinowornerin ew tesaw, or inqn owni mØtaworap¯s vec hariwr zinowor: Sawowˇ˚, nra ordi Yov– na¸ann ow nra het eˇaÆ zØrq˚ hastatowecin Beniami– ni erkri Gabaa qaˇaqowm, isk aylazginer˚ banakel ¯in Maqmasowm: Aylazgineri banakic dowrs ekan ereq gnder, or aweraÆow¸iwn gorÆen: Mi gownd˚ dimec d¯pi fflŒir ta– noˇ ˘anaparh˚, d¯pi Sogoˇi aˇbiwr˚, miws gownd˚‘ d¯pi Be¸oron tanoˇ ˘anaparh˚, isk errord gownd˚‘ Gabaayic d¯pi Sabayi anapati Gayi tanoˇ ˘anaparh˚: Am– boˇj Isray¯li erkrowm mi darbin œgtnowec, qanzi aylaz– ginern asel ¯in. ¡Aynp¯s anenq, or ebrayeciner˚ sowr kam geˇard œæinen¿: Bolor isray¯lacinern irenc gerandin, gorÆiqner˚, kacin˚ ew mangaˇ˚ norogelow hamar gnowm ¯in aylazgineri erkir˚: Aygekow¸i ßamanak ¯r, ew am¯n mi gorÆiqi ar߯q˚ ereq sikˇ ¯r: XoŒi, kacni ew mangaˇi gin˚ noynn ¯r: Aynp¯s patahec, or Maqmasowm pate– razmi Ørerin Sawowˇi ew nra ordi Yovna¸ani het eˇaÆ mardkanc ´eøqin sowr kam geˇard œkar: Z¯nq kar miayn Sawowˇi ow nra ordi Yovna¸ani mØt: Aylazgineri ba– nakic mi gownd ekaw, or ancni Maqmasic ayn koˇm, isk ir hØr hamar ver œhanec:

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

14. 1–14

14 2

3

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13

14

1 Φagaworac

482

Mi Ør Sawowˇi ordi Yovna¸ann ir kapar˘akrin asac. ¡E—k ancnenq aylazgineri kir˘ic ayn koˇm¿: Ayd masin na ir hØr˚ imac œtowec: Sawowˇ˚ nstaÆ ¯r blri glxin, Magdo– ˇi nønenow tak: Nra het eˇaÆ ßoˇovowrd˚ mØt vec hariwr hogi ¯r: Ew Aqia anownov m¯k˚ kar, or˚ Ξewii ordow ffiene¯– si ordow Qabi¯li eˇbayr Aqitobi ordin ¯r: Ξewin Selovowm AstÆow qahanan ¯r, or˚ eŒowd ¯r krowm: Ψoˇovowrd˚ œgi– t¯r, or Yovna¸an˚ kir˘ ¯ gnacel: Yovna¸an˚ owzowm ¯r ancnel aylazgineri ˘ambar˚, or gtnwowm ¯r kir˘i m¯j, bayc aydteˇ tanoˇ ˘anaparhi ays ow ayn koˇmowm qaraßayøer ¯in bar´ranowm, oroncic m¯k˚ koœwowm ¯r Baz¯s, isk miws˚‘ Senara: Ays qaraßayøeric m¯k˚ hiwsisi koˇmic Maqma– si dimac ¯r owˇˇowaÆ, isk miws˚‘ harawayin koˇmic‘ d¯pi Gabay¯: Yovna¸ann asac ir kapar˘akir Æaøayin. ¡E—k ancnenq ays an¸lŒatneri kir˘˚, ¸erews T¯r˚ yØgowt mez inœ-or ban ani, qanzi Tiroj hamar xtrow¸iwn œkay. na karoˇ ¯ æat mardkancov ¯l Œrkow¸iwn pargewel, qœov ¯l¿: Zinakirn asac nran. ¡Ara— ayn, inœ sirtd ¯ owzowm: Aha es qez het em, inœ qo sirtn ¯ owzowm, noynn ¯l‘ im sirt˚¿: Yovna¸ann asac. ¡Ahawasik menq owˇˇwowm enq ayd mard– kanc koˇm˚. maglcelov k˚ gnanq nranc mØt: E¸¯ mez asen. ¡Aynteˇ ka—ng aø¯q, minœew ´ez kanœenq¿, apa teˇowm k˚ kangnenq ew nranc œenq mØtenay: Bayc e¸¯ asen. ¡MØ– tec¯—q mez¿, ayn ßamanak k’elnenq k˚ gnanq, qanzi parz k˚ lini, orT¯r˚ nranc mer ´eøqn ¯ matnel: Da mez hamar ¸oˇ næan lini¿: Nranq erkowsov mtan aylazgineri kir˘˚: Aylazginern asacin. ¡Aha ebrayeciner˚ elnowm en irenc Æakeric, owr ¸aqnowel ¯in¿: Kir˘eri pahapannern a– sacin Yovna¸anin ow kapar˘akrin. ¡MØtec¯—q mez, or menq ´ez mi ban yaytnenq¿: Yovna¸ann asac ir kapar– ˘akrin. ¡E—k im yetewic, qanzi T¯r˚ nranc Isray¯li ´eøqn ¯ matnel¿: Yovna¸an˚ maglcelov gnac, kapar˘akirn ¯l‘ nra het: Aylazginer˚ yar´akowecin Yovna¸ani vray, isk Yovna¸an˚ spanec nranc, kapar˘akirn ¯l nra yetewic ¯r harowaÆowm nranc: Ays aøajin kotoraÆi ßamanak Yovna¸ann ow nra kapar˘akir˚ mØtaworap¯s qsan ho– gow spanecin neterov ow ´eøqov netowaÆ daæteri qare–

483

1 Φagaworac

14. 15–28

rov: Daætowm, banakowm ow kir˘owm eˇaÆ amboˇj ßoˇovrdi m¯j soskowm ˚nkaw, harowaÆoˇ gownd˚ zarhowrec ew œ¯r owzowm æarßowel. erkir˚ dˇrdac, ew Tiroj ahn ˚nkaw ¸ænamow sir– t˚: Sawowˇi d¯ter˚ Beniamini erkri Gabaa qaˇaqic tesan, or banak˚, iren korcraÆ, ays ow ayn koˇm ¯ gnowm: Sawowˇn ir het eˇaÆ zØrqin asac. ¡Stowgec¯—q ow tes¯—q, mezanic o?v ¯ heøacel¿: Stowgecin ew tesan, or Yovna– ¸ann ow nra kapar˘akir˚ œkan: Sawowˇn asac Aqiayin. ¡MØtecro—w eŒowdd¿ (qanzi na eŒowd ¯r krowm, ew AstÆow tapanakn ayd Ør˚ isray¯lacineri mØt ¯r): Minœ Sawowˇ˚ qahanayi het ¯r xØsowm, aylazgineri banakowm aˇaˇa– k˚ gnalov awelanowm ¯r: Sawowˇ˚ qahanayin asac. ¡Λeøqd ye—t qaæir¿: Sawowˇn ow nra het naew amboˇj ßoˇovowrd˚ gnacin, hasan paterazmi daæt˚: Mardik irenc srern owˇˇecin irar d¯m, ew meÆ aˇmowk aøajacaw: Ew ayn Æa– øaner˚, oronq aøaj isray¯lacineri het ¯in, bayc aylaz– gineri het banak ¯in ekel, æowø ekan ew miacan isray¯la– cinerin‘ Sawowˇin ew Yovna¸anin: Bolor isray¯laciner˚, oronq ¸aqnowaÆ ¯in EŒremi leran vray, lselov aylazgi– neri Œaxowsti masin, xmbowecin ow irenq ews nranc d¯m paterazmi m¯j mtan: Ayd Ør˚ T¯r˚ Œrkec Isray¯lin, ew paterazm˚ hasaw minœew Be¸awan: Sawowˇi het eˇaÆ amboˇj ßoˇovowrd˚ mØtaworap¯s tas˚ hazar ¯r: Pate– razm˚ taraÆowel ¯r EŒremi leran bolor qaˇaqnerowm: Ayd Ør˚ Sawowˇ˚ angitow¸eamb nzovec ßoˇovrdin‘ aselov. ¡A– niÆeal lini ayn mard˚, or minœew erekoy, naxqan or es im ¸ænamineric vr¯ß lowÆem, hac k’owti¿: Ew ßoˇovowrd˚ hac œkeraw, ¸¯ew amboˇj erkir˚ ˘aæ ¯r owtowm: Aynteˇ‘ daæ– ti dimac, antaø kar, owr meˇow ¯in pahowm: Ψoˇovowrd˚ mtaw meˇowanoc˚: Mardik, ancnelov, qr¸mnjowm ¯in, bayc oœ oq ´eøqn ir beran˚ œ¯r tanowm, qanzi ßoˇovowrd˚ vaxe– nowm ¯r Tiroj˚ trowaÆ erdowmic: Yovna¸an˚ œimanalov, ¸¯ ir hayr˚ erdowel ¯r towel ßoˇovrdin, ir ´eøqi gawaza– ni Æayr˚ erkarec, xrec meˇri xorsxi m¯j, ir ´eøqov meˇr˚ taraw beran˚, ew nra aœqer˚ payÆaøacan: Zinoworne– ric m¯k˚ nran asac. ¡Qo hayr˚ xstagoyns erdowecrec ßoˇovrdin‘ aselov. ¡AniÆeal lini ayn mard˚, or minœew e–

15

16

17

18

19

20

21

22

23 24

25 26

27

28

14. 29–41 29

30

31

32

33

34

35

36

37 38

39 40

41

1 Φagaworac

484

rekoy hac k’owti¿: Dra hamar ¯l ßoˇovowrd˚ ¸owlacaÆ ¯r: Erb Yovna¸ann ayd imacaw, asac. ¡Hayrs erkir˚ kors– tean ¯ matnel. tes¯—q, ¸¯ inœp¯s im aœqer˚ loys stacan, qanzi mi qiœ ˘aæakeci ayd meˇric: E¸¯ ßoˇovowrdn aysØr keraÆ lin¯r ir ¸ænamowc vercraÆ awaric, aylazginerin meÆameÆ harowaÆner k˚ hascn¯r¿: Ayd Ør˚ na Maqmasowm kotorec aylazginerin, isk ßoˇovowrd˚ sastik yognel ¯r: Mardik ˚nkan awari vray, aøan oœxarner˚, arjaønern ow hor¸er˚, getni vray mor¸ecin ow keran arnaæaˇax mis˚: Sawowˇin yaytnecin‘ aselov, ¸¯‘ ¡Ψoˇovowrd˚ Tiroj d¯m meˇanœec, qanzi arnaæaˇax mis keraw¿: Sawowˇn a– sac. ¡Ge¸¸amic sksaÆ ard¯n anØr¯n ¯iq dar´el: Hima aysteˇ mi meÆ qar ber¯—q glorelov¿: Sawowˇn awelacrec. ¡Ψoˇovrdi m¯j crowec¯—q ew nran asac¯—q, or am¯n m¯kn ir arjaøn ow oœxar˚ aysteˇ beri, sra vray mor¸ec¯—q ow ke– r¯—q ew arnaæaˇax mis owtelov‘ Tiroj d¯m meˇanœaÆ œ¯q lini¿: Mardik ayn giæer irenc mØt eˇaÆ˚ berecin ew ayn– teˇ mor¸ecin: Sawowˇn aydteˇ Tiroj hamar zohaseˇan æinec: Sa aøajin zohaseˇann ¯r, or na æinec Tiroj ha– mar: Sawowˇn asac. ¡Giæer˚ hetapndenq aylazginerin, minœew loys˚ bacowel˚ koˇoptenq nranc ew nrancic oœ mi mard kendani œ¸oˇnenq¿: Nran asacin. ¡Ara— ayn, inœ ha– ˘eli ¯ qez¿: Qahanan asac. ¡Aysteˇ mØtenanq AstÆown¿: Sawowˇn AstÆown harcrec. ¡Aylazginerin hetapnde?nq, nranc isray¯lacineri ´eøq˚ k˚ matne?s¿: T¯r˚ ayd Ø– r˚ patasxan œtowec nran: Sawowˇn asac. ¡Hawaqec¯—q aysteˇ bolor isray¯lacinerin, or imananq ow tesnenq, ¸¯ aysØr o—wm meˇqov ¯ yancanq katarowel, qanzi Isra– y¯lin Œrkoˇ T¯r˚ kendani ¯: E¸¯ meˇq˚ noynisk im ordi Yovna¸aninn ¯l lini, na mahapatßi k’en¸arkowi¿: Am– boˇj ßoˇovrdic oœ oq œpatasxanec: Ayn ßamanak na a– sac bolor isray¯lacinerin. ¡Dowq Æaøayow¸iwn katare– c¯—q, isk es ow im Yovna¸an ordin ¯l Æaøayow¸iwn k˚ kata– renq¿: Ψoˇovowrdn asac Sawowˇin. ¡Ara— ayn, inœ ha˘eli ¯ qez¿: Sawowˇn asac. ¡Isray¯li T¯—r AstowaÆ, inœo?w ay– sØr qo Æaøayin patasxan œtowecir. e¸¯ anØr¯now¸iwnn aysØr katarel em es kam katarel ¯ im Yovna¸an ordin,

485

1 Φagaworac

14. 42–52

yaytni—r, isk e¸¯ anØr¯now¸iwn˚ katarowel ¯ Isray¯li qo ßoˇovrdi m¯j, nran qawow¸i—wn pargewir¿: Vi˘ak gcecin Yovna¸ani ow Sawowˇi vray, ew ßoˇovowrd˚ anpart dowrs elaw: Sawowˇn asac. ¡Vi˘a—k gcec¯q im ow im Yovna¸an ordow vray, ew owm vray or T¯r˚ vi˘ak hani, mahapatßi ¸oˇ en¸arkowi¿: Ψoˇovowrdn asac Sawowˇin. ¡Mi— ara ayd ban˚¿: Sawowˇn stipec ßoˇovrdin, ew nra ow nra ordi Yov– na¸ani vray vi˘ak gcecin: Vi˘akn ˚nkaw Yovna¸ani vray: Sawowˇn asac Yovna¸anin. ¡Asa— in´, i?nœ es arel¿: Yovna¸an˚ patmec nran‘ aselov. ¡Im ´eøqi gawazani Æayrov mi qiœ meˇr keray ew hima piti meøne?m¿: Sawowˇn asac nran. ¡AstowaÆ aysp¯s ow sranic awelin ani, e¸¯ dow aysØr mahapatßi œen¸arkowes¿: Ψoˇovowrdn asac Sawowˇin. ¡Qaw lici, aysØr mahapatßi ¸oˇ œen¸arkowi na, ov Isray¯lin ays meÆ Œrkow¸iwn˚ pargewec: Kendani ¯ T¯r˚: Nra glxi m¯k mazn angam getin œi ˚nknelow, qa– ni or AstÆow ßoˇovowrd˚ gorÆec ays meˇqer˚¿: Ew ayd Ør˚ ßoˇovowrd˚ Yovna¸ani hamar aˇØ¸qov dimec Tiroj˚, ew na mahapatßi œen¸arkowec: Sawowˇ˚ dadarec aylaz– ginerin hetapndelowc, ew aylazginern irenc teˇ˚ gna– cin: Sawowˇn sksec ¸agaworel, ew na orp¯s ßaøangow¸iwn stacaw Isray¯l˚: Paterazmec ir æowrj˚ gtnowoˇ bolor ¸ænamineri d¯m, movabacineri, amonacineri, edomacine– ri, be¸oracineri, Sowbayi ¸agawori ew aylazgineri d¯m: Or koˇm˚ or dar´aw, yaˇ¸anak taraw: Na meÆ qaja– gorÆow¸iwnner arec, yaˇ¸ec amaˇ¯kacinerin ew Isray¯l˚ Œrkec ayn otnakox anoˇneri ´eøqic: Sawowˇi ordinern ¯in Yovna¸an˚, Yessowr˚ ew Meˇqisaw¯n, isk nra erkow dowstreri anownnern ¯in. meÆin˚‘ Merob, isk erkrordi a– nown˚‘ Meˇqoˇ: Nra kin˚ Aqimasi dowstr Aqinoamn ¯r: Nra zØravar˚ Neri ordi Abennern ¯r, or˚ Sawowˇi az– gakani ordin ¯r: Kis˚‘ Sawowˇi hayr˚, ew Ner˚‘ Abenneri hayr˚, Abi¯li ordi Yamini ordinern ¯in: Nranq bolor˚ e– resownow¸ hogi ¯in: Sawowˇi amboˇj iæxanow¸ean ˚n¸ac– qowm sastik paterazm teˇi ownecaw aylazgineri d¯m, ew Sawowˇn ir tesaÆ bolor zØrawor ow qaj mardkanc ir mØt ¯r hawaqowm:

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

15. 1–13

15 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12

13

1 Φagaworac

486

Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡In´ T¯rn ¯ aøaqel, or qez ¸agawor ØÆem im ßoˇovrdi‘ isray¯lacineri vray: Ard, lsi—r Tiroj patgamner˚: Aysp¯s ¯ asowm zØrow¸iwnneri T¯– r˚. ¡Hima Isray¯li d¯m Amaˇ¯ki araÆneri hamar vr¯ß em lowÆelow: Na Œakec isray¯lacineri ˘anaparh˚, erb nranq Egiptosic dowrs ¯in galis: Ard, gna— ew koto– ri—r amaˇ¯kacinerin ow yarimacinerin ew oœnœacro—w ayn am¯n˚, inœ nranc ¯ patkanowm: Nrancic oœ oq œp¯tq ¯ Œrkowi: K˚ kotores nranc ow k’oœnœacnes bolorin‘ tˇa– mard lini ¸¯ kin, erexay lini ¸¯ ka¸naker manowk, ar– jaø ow oœxar, owˇt ow awanak¿: Sawowˇ˚ hraman towec ßoˇovrdin ew haæowaøowm anckacrec Aˇimowm: ffors ha– riwr hazaranoc hetewak zØrq kar, eresown hazaranoc hetewak zØrq ¯l‘ Yowdayi erkric: Sawowˇ˚ ekaw minœew A– maˇ¯ki qaˇaqner˚ ew banak˚ daranamowt eˇaw heˇeˇa– towm: Sawowˇn asac kinecinerin. ¡Xo—ys tow¯q, heøac¯—q amaˇ¯kacineric, or ´ez ¯l nranc het œkotorem, qanzi E– giptosic elnelow ßamanak bareacakam ¯iq eˇel bolor is– ray¯lacineri hand¯p¿: Kineciner˚ Amaˇ¯ki zØrqic he– øacan: Sawowˇ˚ Amaˇ¯ki zØrqin jaxjaxec Ewilatayic minœew Egiptosi dimac gtnowoˇ Sowr bnakavayr˚: Na kendani bønec Amaˇ¯ki ¸agawor Agagin, isk Yarimi am– boˇj azgatohm˚ sri qaæecin: Sawowˇ˚ ew amboˇj ßoˇo– vowrd˚, sakayn, kendani ¸oˇecin Agagin, xnayecin ˚ntir oœxarneri, arjaøneri hØter˚, ptˇatow ew xaˇoˇi ay– giner˚, am¯n tesak bariqner˚, œowzecin oœnœacnel dranq, isk inœ or anar߯q ow anp¯tq ¯r, bnajnjecin: T¯r˚ xØsqn owˇˇec Samow¯lin‘ aselov. ¡Zˇjacel em, or ¸agawor em ØÆel Sawowˇin, qanzi in´nic æowø ¯ ekel ew im xØsqer˚ œi pa– hel¿: Samow¯l˚ trtmec ew amboˇj giæern aˇØ¸ec Tiroj˚: Samow¯ln aøawØt kanowx zar¸nec ow gnac isray¯lacine– rin dimaworelow: Samow¯lin yaytnecin‘ aselov. ¡Sawowˇ˚ ekel ¯ Karmeˇos, ir hamar yowæar´an kangnecrel ew mar– takaøqer˚ yet dar´nelov ijel ¯ Gaˇgaˇa¿: Samow¯l˚ e– kaw Sawowˇi mØt, erb na Tiroj˚ oˇjak¯zner ¯r matowcowm Amaˇ¯kic beraÆ awari lawagoyn msic: Erb Samow¯l˚ ekaw Sawowˇi mØt, Sawowˇn asac nran. ¡O!v Tiroj Ørhneal, ka–

487

1 Φagaworac

15. 14–30

tareci ayn, inœ T¯rn asel ¯¿: Samow¯ln asac. ¡Hapa i?nœ ¯ oœxarneri ays ´ayn˚, or im akanjin ¯ hasnowm, ew arjaø– neri ´ayn˚, or lsowm em¿: Sawowˇn asac. ¡Amaˇ¯ki erkric bereci, qanzi ßoˇovowrd˚ ˚ntir oœxarnern ow arjaøner˚ oˇj pahec, or zoh matowcen qo T¯r AstÆown, isk miwsner˚ kotoreci¿: Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡Lsi—r, qez yaytnem ayn, inœ ays giæer T¯rn asac in´¿: Na asac nran. ¡XØ– si—r¿: Ew Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡ff¯? or dow Œoqr ¯ir, erb Isray¯li azgatohmeri zØravar dar´ar, ew T¯r˚ qez Isray¯li vray ¸agawor ØÆec: T¯r˚ qez ˘anaparh drec‘ aselov. ¡Gna— ew in´ d¯m meˇanœaÆ Amaˇ¯ki ßoˇovrdin ko– tori—r, patera—zm mˇir, minœew or bnajnjes nranc¿: Inœo?w œlsecir Tiroj ´ayn˚ ew awari vray ˚nknelov‘ œariq gorÆe– cir Tiroj aøjew¿: Sawowˇn asac Samow¯lin. ¡Es ansaci ßoˇovrdi ´aynin ew gnaci ayn ˘anaparhov, orov T¯rn ¯r aøaqel in´. Amaˇ¯ki ¸agawor Agagin gereci, isk Amaˇ¯– ki ßoˇovrdin kotoreci: Ψoˇovowrdn ayd awaric aøaw ˚n– tir oœxarneri hØter ow arjaøner, orp¯szi Gaˇgaˇayowm mor¸elov‘ T¯r AstÆow hamar zoher matowcen¿: Samow¯ln asac. ¡Mi¸¯ Tiroj hamar aweli ha˘eli? en oˇjak¯znern ow zoher˚, qan Tiroj ´aynin ansal˚: Hnazandow¸iwnn aweli law ¯, qan ˚ntir zoh˚, ew ansaln aweli law ¯, qan xoye– ri ˘arp˚: Kaxardow¸iwn anel˚ meˇq ¯, ew kowøqer˚ miayn caw ow taøapanq en pat˘aøowm: Qani or arhamarhecir Tiroj xØsq˚, T¯rn ¯l qez piti merßi ibrew Isray¯li ¸aga– wor¿: Sawowˇn asac Samow¯lin. ¡Meˇanœeci‘ zanc anelov Tiroj ew qo xØsqer˚: Vaxecay ßoˇovrdic ew nra ´ay– nin ansaci: Ard, neri—r im meˇq˚, in´ het veradar´i—r, or qo T¯r AstÆo—wn erkrpagem¿: Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡Es qez het œem veradaønay, qanzi arhamarhecir Ti– roj xØsq˚, ew T¯r˚ qez merßec ibrew Isray¯li ¸agawor¿: Samow¯l˚ eres˚ dar´rec, or gnay, bayc Sawowˇ˚ bønec nra ¸iknoci Æayric ow patøec ayn: Samow¯ln asac nran. ¡T¯rn aysØr qo vrayic vercrec Isray¯li ¸agaworow¸iwn˚ ew ayn talow ¯ qezanic law ˚nkerojd: Isray¯l˚ erkow ma– si ¯ baßanowelow, ew T¯rn ir xØsqic yet œi daønalow ow œi zˇjalow, qanzi na mard œ¯, or zˇjay: Na spaønacoˇ ¯¿:

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23

24 25

26

27 28

29

30

15. 31–16. 9

31

32

33

34 35

16

2

3

4

5

6

7

8

9

1 Φagaworac

488

Sawowˇn asac. ¡Meˇanœel em, sakayn hima ßoˇovrdi Æere– ri ow isray¯lacineri aøaj in´ patowi—r, veradar´i—r in´ het, ew es k’erkrpagem qo T¯r AstÆown¿: Samow¯l˚ Sa– wowˇi mØt veradar´aw, ew Sawowˇ˚ Tiroj˚ erkrpagow¸iwn arec: Samow¯ln asac. ¡In´ mØ—t ber¯q Amaˇ¯ki ¸agawor Agagin¿: Agag˚ doˇalov mØtecaw ew asac. ¡Mi?¸¯ ays– p¯s daøn ¯ mah˚¿: Samow¯ln asac Agagin. ¡Inœp¯s or qo sowr˚ kananc ordekoroys dar´rec, noyn ´ewov ¯l ordekoroys k˚ lini qo mayr˚ kananc m¯j¿: Samow¯ln Agagin spanec Tiroj aøjew Gaˇgaˇayowm: Samow¯l˚ gnac Arima¸¯m, isk Sawowˇ˚ elaw gnac Gabaa, ir town˚: Samow¯l˚ minœew ir mahowan Ør˚ aylews œtesaw Sawowˇin, qanzi Samow¯l˚ Sa– wowˇi hamar sowg ¯r anowm: Ew T¯r˚ zˇjacel ¯r, or Sawowˇin ¸agawor ¯r ØÆel Isray¯li vray: T¯rn asac Samow¯lin. ¡Minœew e?rb p¯tq ¯ sgas Sa– wowˇin, es nran zrkel em Isray¯li vray ¸agaworelowc: Qo eˇjiwr˚ iwˇov lcro—w, e—k qez aøaqem Be¸ˇeh¯m, Yess¯i mØt, qanzi nra ordineric m¯kin em ¸agawor ˚ntrel¿: Samow¯ln asac. ¡Inœp¯?s er¸am: Sawowˇ˚ k˚ lsi, ew in´ k˚ spani¿: T¯rn asac. ¡Dow qez het mi erinj vercro—w ew asa—, ¸¯ Tiroj˚ zohelow hamar em ekel: Ew Yess¯in hrawiri—r zoha– berow¸iwn anelow ow inœ or piti anes, es k’asem: Dow k’ØÆes nra—n, orin qez k’asem¿: Samow¯ln arec ayn, inœ T¯rn asel ¯r, ow ekaw Be¸ˇeh¯m: Qaˇaqi Æerer˚ zarhowraÆ dimawo– recin nran‘ aselov. ¡Qo mowtq˚ ¸oˇ xaˇaˇow¸eamb lini, o!v tesanoˇ¿: Na asac. ¡Xaˇaˇow¸eamb ¯, Tiroj˚ zo– haberow¸iwn anelow em ekel: Maqrowec¯—q ow in´ het owra—x eˇ¯q aysØr¿: Na Yess¯in ow nra ordinerin maqrec ew zo– haberow¸ean hrawirec nranc: Erb nranq mtnowm ¯in, na Eˇiabin tesnelov‘ asac. ¡IrØq, Tiroj ØÆealn ir aøjew ¯¿: T¯r˚, sakayn, asac Samow¯lin. ¡Nra tesqin mi— nayir ew oœ ¯l hasaki bar´row¸ean˚, qanzi es nran œem ˚ntrel: AstowaÆ aynp¯s œi nkatowm, inœp¯s nkatowm en mardik. mardik eresin en nayowm, isk AstowaÆ‘ srtin¿: Yess¯n kanœec Aminadabin ow nran anckacrec Samow¯li aøjewic: Samow¯ln asac. ¡T¯r˚ sran œi ˚ntrel¿: Yess¯n Samow¯– li aøjewic anckacrec Samaayin, ew Samow¯ln asac. ¡Oœ ¯l

489

1 Φagaworac

16. 10–17. 1

sran ¯ ˚ntrel T¯r˚¿: Yess¯n Samow¯li aøjewic anckacrec ir eظ˚ ordinerin ¯l, bayc Samow¯ln asac Yess¯in. ¡T¯r˚ drancic orew¯ m¯kin œi ˚ntrel¿: Samow¯l˚ Yess¯in asac. ¡Aysqa?n en qo ordiner˚¿: Yess¯n asac. ¡Mi Œoqrik tˇay ¯l ownem, or oœxar ¯ araÆecnowm¿: Samow¯ln asac Yess¯– in. ¡Mard owˇarki—r ow berel to—wr nran, qanzi menq seˇan œenq nsti, minœew na aysteˇ œgay¿: Yess¯n mard owˇarkec ow berel towec nran: Na xarteaæ ¯r, sirown aœqerov ow Tiroj hamar geˇani tesqov: T¯rn asac Samow¯lin. ¡Ve—r kac, ØÆi—r Daw¸in, qanzi na law ¯¿: Samow¯l˚ iwˇov li eˇ– jiwrn aøaw ew ir eˇbayrneri m¯j ØÆec nran: Ayd Ørowanic ew yetoy Tiroj hogin æarßowec Daw¸i vray: Samow¯l˚ ver kacaw ow gnac Arima¸¯m: Tiroj hogin veracaw Sawow– ˇic, ew Tiroj koˇmic aøaqowaÆ mi œar ogi neˇowm ¯r nran: flaøanern asacin nran. ¡Aha Tiroj koˇmic aøaqowaÆ mi œar ogi xeˇdowm ¯ qez: Φoˇ qo aøaj kangnaÆ Æaøanerd xØsen ew xndren mer Tiroj˚, or gtnen mi mardow, or giti nowagel, ew h¯nc or AstÆowc owˇarkowaÆ œar ogin qez vray hasni, na qnar nowagelov k’ergi, da qez ha˘eli k˚ li– ni ew k˚ hangstacni qez¿: Sawowˇn ir Æaøanerin asac. ¡Gt¯—q mi mard, or law ¯ nowagowm, ew nran ber¯—q in´ mØt¿: flaøaneric m¯kn asac. ¡Es tesel em Be¸ˇeh¯maci Yess¯i tˇayin, or giti saˇmos asel, ænorhali mard ¯ ow pate– razmik, imastown ow ˘artasan, geˇecik tesqov: Ew T¯r˚ nra het ¯¿: Sawowˇ˚ patgamaworner owˇarkelov Yess¯i mØt‘ asac. ¡In´ mØ—t owˇarkir qo ordi Daw¸in‘ qo hØti pahapanin¿: Yess¯n aøaw mi ardow hac, mi tik gini ow mi owl ew ir ordi Daw¸i het owˇarkec Sawowˇin: Dawi¸n e– kaw Sawowˇi mØt ow kangnec nra aøjew: Sawowˇ˚ nran æat sirec, ew na nra kapar˘akir˚ dar´aw: Sawowˇ˚ Yess¯in lowr owˇarkec‘ aselov. ¡Dawi¸˚ ¸oˇ in´ mØt mnay, qanzi im aøaj na ænorh gtaw¿: Ew erb œar ogin ijnowm ¯r Sa– wowˇi vray, Dawi¸˚ aønowm ¯r qnar˚ ew nowagowm ir ´eøqov, hangstacnowm ¯r Sawowˇin: Sawowˇ˚ hangstanowm ¯r, ew œar ogin nranic heøanowm ¯r:

10 11

12

13

14

15 16

17

18

19

20 21

22

23

Aylazginern irenc zØrq˚ hawaqecin, or pateraz– 17 men: Nranq hawaqowecin Hr¯astani Sokqov vayrowm ew

17. 2–17

2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

1 Φagaworac

490

banakecin Sokqovi ow AŒesdomi Azeka bnakavayri mi– jew: Sawowˇn ow isray¯laciner˚ noynp¯s hamaxmbowecin hovitnerowm ew paterazmi ˘akat kazmecin aylazgine– ri d¯m: Aylazginer˚ leran ayn koˇmowm ¯in, isk isray¯– laciner˚ leran ays koˇmowm ¯in. nranc mijew hovit kar: Aylazgineri ˘akatic g¯¸ci mi zØreˇ mard dowrs ekaw, o– ri anownn ¯r Goˇia¸: Nra hasaki bar´row¸iwn˚ vec kan– gown ew m¯k ¸iz ¯r, glxin saˇawart kar, hagel ¯r pˇn´ic ow erka¸ic lanjapanak, mi zrah, ori qaæ˚ hing hazar sikˇ ¯r: Nra azdrerin pˇn´¯ sønapanner kayin, isk ¸ikownqin‘ pˇn´¯ vahan: Nra geˇardi bown˚ nman ¯r os– taynankneri glani, isk nra erka¸¯ t¯g˚ vec hariwr sikˇ ¯r kæøowm: Nra zinakirn ir aøjewic ¯r ˚n¸anowm: Na e– kaw kangnec, ´ayn towec isray¯lacineri banakin‘ aselov. ¡Inœo?w ¯q mer d¯m elel paterazmelow: ff¯? or es aylazgi em, isk dowq‘ ebrayecinerd, Sawowˇi strowkner: Λer mijic ˚nt– rec¯—q mi mard, or im d¯m elni: E¸¯ na karoˇanay køowel im d¯m ew in´ spanel, menq ´ez Æaøay k˚ linenq, isk e¸¯ es yaˇ¸em ow spanem nran, do—wq mez Æaøay k˚ lin¯q ow mez k˚ Æaøay¯q¿: Aylazgin awelacrec. ¡Ahawasik es aysØr Is– ray¯li zØrq˚ xaytaøakelow em: Mi mard tow¯—q, ew es ow na erkowsov menamartenq¿: Erb Sawowˇn ow bolor isray¯la– ciner˚ lsecin aylazgow xØsqer˚, ahabekowecin, æat va– xecan: Yowdayi erkri Be¸ˇeh¯m qaˇaqic eŒra¸aci mi mard kar, nra anown˚ Yess¯ ¯r: Na mi ordi own¯r: Yess¯n ow¸ ordi own¯r: Sawowˇi ØrØq na Æerow¸ean hasaÆ mard ¯r: Yess¯i ereq awag ordiner˚ Sawowˇi het pateraz– mi ¯in gnacel: Paterazmi gnacaÆ ordineri anownnern ¯in. andranik ordown˚‘ Eˇiab, erkrordin˚‘ Aminadab ew errordin˚‘ Samaa: Dawi¸˚ krtsern ¯r, isk ereq awag ordiner˚ gnacel ¯in Sawowˇi het: Dawi¸˚ Sawowˇi mØ– tic veradar´aw, or Be¸ˇeh¯mowm gtnowoˇ ir oœxarnern araÆecni: Ayn aylazgin qaøasown Ør, aøawØt kanowx ow erekoyean, galis ar´anacaÆ kangnowm ¯r isray¯lacine– ri aøaj: Yess¯n asac ir ordi Daw¸in. Ays m¯k ardow xarkaÆ coren˚ ew tas˚ nkanak˚ a—ø ow ætapi—r banak, to—wr qo eˇbayrnerin: Ays tas˚ glowx panir˚ to—wr ha–

491

1 Φagaworac

17. 18–33

zarapetin: Naew imaci—r, ¸¯ eˇbayrnerd oˇj-aøo?ˇj en, ew harcro—w, ¸¯ orew¯ bani p¯tq owne?n¿: Sawowˇ˚ ew bolor isray¯laciner˚ Kaˇnow hovtowm ¯in hawaqowel, or aylaz– gineri d¯m paterazmen: Dawi¸˚ vaˇ aøawØtean ver kacaw ew oœxarnerin ¸oˇnelov hoviwnerin‘ ayd banern a– øaw ow gnac, inœp¯s Yess¯n ¯r hramayel iren: Erb ha– saw taŒarak teˇ˚, zØrqern ard¯n æarowel ¯in‘ ˘akat kazmelow ew paterazmi aˇaˇakner ¯in ar´akowm: Is– ray¯laciner˚ ew aylazginer˚ mimeanc d¯m ¯in kangnel ˘a– kat aø ˘akat: Dawi¸n ir beraÆner˚ yan´nec banaki m¸erapahin ew vazec d¯pi zØrq˚ ow hetaqrqrowec ir eˇ– bayrneri aøoˇjow¸eamb: Minœ na xØsowm ¯r, aylazgineri ˘akatic dowrs ekaw yaminaci ayn Œˇætacin, ori anownn ¯r Goˇia¸: Na g¯¸aci ¯r: Na krknec noyn xØsqer˚, ew Dawi¸˚ lsec dranq: Bolor isray¯lacinern ayd mardown tesnelov‘ nra aøajic Œaxan ew sastik vaxecan: Is– ray¯lacinern asacin. ¡Tesa?q ays mardown, orn Isray¯– lin xaytaøakelow ¯ dowrs ekel: Ov or spani nran, ar– qan meÆ harstow¸eamb k˚ liacni nran, ir aˇjkan nran know¸ean k˚ tay ew nra hØr town˚ Isray¯li m¯j azat k˚ dar´ni¿: Dawi¸n iren ærjapatoˇ mardkanc asac. ¡I?nœ k’anen ayn mardown, or aylazgown k˚ spani ew Isray¯li naxatinq˚ k˚ veracni: O?v ¯ ayd an¸lŒat aylazgin, o– r˚ kendani AstÆow zØrqin viraworanq ¯ hascnowm¿: Ew ßoˇovowrd˚ noyn xØsqer˚ krknelov‘ nran asac. ¡Aysp¯s ow aysp¯s k˚ lini ayn mard˚, or k˚ spani nran¿: Erb nra awag eˇbayr Eˇiab˚ lsec nra zroyc˚ ayd mardkanc het, Daw¸i vray xist barkanalov‘ asac. ¡Dow inœo?w es ekel aysteˇ, anapatowm o?wm es yan´nel ayn Œoqra¸iw oœxar– ner˚: Es gitem qo meÆamtow¸iwn˚ ew srti œarow¸iwn˚, dow paterazm˚ ditelow hamar es ekel¿: Dawi¸n asac. ¡I?nœ em arel, ban ¯r‘ asacinq¿: Ew nranic heøanalov‘ noyn harc˚ towec, ew mardik noyn xØsqerov patasxan tow– ecin: Daw¸i xØsakcow¸iwn˚ yaytni dar´aw, ew erb ayd masin patmecin Sawowˇin, na nran kanœel towec ir mØt: Dawi¸n asac Sawowˇin. ¡Goˇia¸i pat˘aøov im tiroj sirt˚ ¸oˇ œkotrowi: Qo Æaøan k˚ gnay ow k˚ menamarti

18 19

20

21

22

23

24 25

26

27

28

29 30

31

32 33

17. 34–46

34

35

36

37

38

39

40

41 42

43

44

45

46

1 Φagaworac

492

ayd aylazgow d¯m¿: Sawowˇn asac Daw¸in. ¡Gowc¯ œkaroˇa– nas gnal køowel aylazgow d¯m, qanzi patani es, isk na mankow¸iwnic i ver paterazmoˇ mard ¯ eˇel¿: Dawi¸n asac Sawowˇin. ¡Qo Æaøan ir hØr oœxarnern ¯r araÆec– nowm, ew erb aøiwÆ kam arj ¯r galis ew hØtic oœxar ¯r ta– nowm, es nran hetapndowm ¯i, zarkowm ew korzowm oœxar˚ nra eraxic: Isk e¸¯ in´ vray ¯r yar´akwowm, bønowm ¯i nra kokordic, harowaÆowm ow spanowm nran: Qo Æaøan aøiwÆ ¯l ¯ satkecrel, arj ¯l: Noyn kerp k˚ varowem es ayd an¸lŒat aylazgow het: Ard, inœo?w œgnam, œspanem nran ew aysØr e– we¸ veracnem Isray¯li naxatinq˚: O?v ¯ ayd an¸lŒat˚, or kendani AstÆow zØrqn ¯ naxatel¿: Dawi¸n asac. ¡E– ¸¯ T¯r AstowaÆ in´ Œrkel ¯ aøiwÆi ow arji ˘ankeric, in´ k˚ Œrki naew ayd an¸lŒat aylazgow ´eøqic¿: Sawowˇn a– sac. ¡Gna—, T¯r˚ qez het ¸oˇ lini¿: Sawowˇ˚ Daw¸i owserin gcec ir ¸iknoc˚, glxin drec pˇn´¯ saˇawart˚ ew hagcrec ir zrahner˚: Dawi¸˚ nra sowr˚ kapec ¸iknoci vrayic ew gnal-galis m¯k erkow angam say¸aqec: Dawi¸˚ Sawowˇin asac. ¡Srancov œem karoˇ qaylel, orovhetew sovor œem¿. ew zrah˚ hanecin nra vrayic: Na ´eøqn aøaw cowp˚ ew heˇeˇatic hing oˇork qarer ˚ntrelov‘ drec ir hovowakan topraki m¯j, ori m¯j sovor ¯r qarer hawaqel: Na par– satikn ir ´eøqn aønelov‘ gnac d¯pi aylazgin: Aylazgin noynp¯s ekaw ow mØtecaw Daw¸in: Nra vahanakirn ir aøjewic ¯r gnowm: Erb aylazgin nayec ow tesaw Daw¸in, arhamarhec nran, qanzi na xarteaæ ow geˇecik aœqe– rov mi pataneak ¯r: Aylazgin asac Daw¸in. ¡Inœp¯?s ¸¯, mi?¸¯ es æown em, or cowpov ow qarerov es galis in´ vray¿: Dawi¸n asac. ¡Dow ænic ¯l vat¸ar es¿: Ew aylaz– gin ir astowaÆnerov nzovelov Daw¸in‘ asac nran. ¡E—k in´ mØt, ew es qo marmin˚ ktam erknqi ¸øœownnerin ow erk– ri gazannerin¿: Dawi¸n asac aylazgown. ¡Dow in´ vray es yar´akwowm srov, geˇardov ew vahanov, isk es qez vray em yar´akwowm Isray¯li zØrqi zØrow¸iwnneri Tiroj anownov, Isray¯li, orin dow aysØr naxatecir: T¯r˚ qez aysØr im ´eøq˚ k˚ matni, es k˚ spanem qez, qo glowx˚ k˚ ktrem, qo l¯æn ow aylazgineri banaki diakner˚ aysØr erknqi ¸øœown–

493

1 Φagaworac

17. 47–18. 4

nerin ow erkri gazannerin ktam: Amboˇj erkir˚ k’imanay, ¸¯ AstowaÆ goyow¸iwn owni Isray¯li m¯j, ays amboˇj baz– mow¸iwn˚ k’imanay, ¸¯ T¯r˚ srov ow geˇardov œ¯, or Œrkowm ¯, qanzi sa Tiroj paterazmn ¯, ew T¯r˚ ´ez mer ´eøq˚ pi– ti matni¿: Ver kacaw aylazgin ow ekaw mØtecaw Daw¸in, isk Dawi¸n ætapec ew aylazgow d¯m ˘akatelow gnac: Da– wi¸˚ ´eøq˚ mtcrec topraki m¯j, aynteˇic mi qar aøaw ow ayn parsatikov netelov‘ harowaÆec aylazgow ˘akatin: Qar˚ saˇawart˚ Æakelov mtaw ˘akati m¯j, ew Goˇia¸˚ eresnivayr getin ˚nkaw: Ayspisov Dawi¸˚ parsatikov ow qarov yaˇ¸ec aylazgown, harowaÆec ow spanec nran: Daw¸i ´eøqin, sakayn, sowr œkar, owsti Dawi¸˚ vazec, kangnec aylazgow vray, bønec nra sowr˚, bønelov qaæec hanec pateanic, spanec ow glxatec nran: Erb aylaz– giner˚ tesan, ¸¯ irenc hzØr mard˚ meøaw, Œaxan: Isra– y¯lacineri ow Yowdayi erkri mardik ver kenalov‘ aˇaˇa– kecin, yar´akowecin ow hetapndecin nranc minœew G¯¸i mowtq˚ ew Akkaroni darpasner˚: Virawor aylazginern ˚nkan ˘anaparhneri vray minœew G¯¸i ow Akkaroni dar– pasner˚: Isray¯laciner˚ aylazginerin halaÆelowc yetoy veradar´an ow koˇoptecin nranc banakateˇin: Da– wi¸˚ vercrec aylazgow glowx˚ ew ayn berec Erowsaˇ¯m, isk nra z¯nqer˚ berec ir vran˚: Erb Sawowˇ˚ tesaw aylazgow d¯m yar´akowaÆ Daw¸in, asac zØrqi hramanatar Aben– nerin. ¡Abenne—r, o?wm ordin ¯ ays pataneak˚¿: Abennern asac. ¡Kendani ¯ qo an´˚, arqa—y, œgitem¿: Arqan asac. ¡Harcro—w ew imaci—r, ¸¯ o?wm ordin ¯ ayd pataneak˚¿: Erb Dawi¸˚ veradar´aw aylazgown spanelowc yetoy, Abenner˚ nran taraw Sawowˇi mØt: Aylazgow glowx˚ Daw¸i ´eøqin ¯r: Sawowˇ˚ harcrec nran. ¡O?wm ordin es dow, patani—¿: Dawi¸n asac. ¡Qo Æaøay Yess¯ Be¸ˇeh¯macow ordin em¿:

47

48 49

50

51

52

53 54

55

56

57

58

Erb Dawi¸˚ Sawowˇi het xØsakcow¸iwn˚ verjacrec, 18 Yovna¸an˚ hogov kapowec Daw¸in: Yovna¸an˚ nran ir 2 an´i p¯s sirec: Noyn Ør˚ Sawowˇn ir mØt vercrec nran ow œ¸oˇec, or na veradaønay ir hØr town˚: Yovna¸an˚ Daw– 3 ¸i het owxt drec, qanzi Yovna¸an˚ nran ir an´i p¯s ¯r sirowm: Yovna¸ann ir ¸iknoc˚ hanec ow towec Daw– 4

18. 5–19

5

6

7 8

9 10

11

12 13

14 15 16

17

18

19

1 Φagaworac

494

¸in, naew ir zinoworakan hamazgest˚, noynisk ir sowr˚, aˇeˇn ow gØtin: Dawi¸˚ gnowm ¯r am¯n teˇ, owr Sawowˇn owˇarkowm ¯r nran, ew na gnalov imastown ¯r daønowm: Sa– wowˇ˚ nran paterazmikneri aøajnord kargec, ew na am– boˇj ßoˇovrdi, inœp¯s naew Sawowˇi Æaøaneri aœqin ha– ˘eli dar´aw: Erb nranq paterazmic galis ¯in, ew Da– wi¸˚ aylazgown spanelowc yetoy veradaønowm ¯r, Isray¯li bolor qaˇaqneric paroˇner˚ ergerov ow parerov dima– worecin Daw¸in, ¸mbowknerov, owraxow¸ean bacakanœow– ¸iwnnerov ow ÆnÆˇanerov ˚ndaøaj ekan Sawowˇ arqayin: Paroˇ kanayq ergelov asowm ¯in. ¡Sawowˇ˚ hazar, isk Dawi¸˚ bazmahazar mardkanc spanec¿: Sawowˇ˚ zay– racaw ayd xØsqeri hamar ew asac. ¡Bazmahazar˚ Daw– ¸in veragrecin, isk in´‘ hazar˚: Ard, nran i?nœ ¯ pa– kasowm baci ¸agaworow¸iwnic¿: Ayn Øric Sawowˇ˚ Æowø aœqov ¯r nayowm Daw¸in: Heteweal Ør˚ AstÆowc owˇar– kowaÆ œar ogin patec Sawowˇin, ew sa cnoramit dar´aw ir tan m¯j: Dawi¸n, inœp¯s miæt, ir ´eøqov qnar ¯r nowa– gowm, isk Sawowˇi ´eøqin geˇard kar: Na ir mtqowm asac. ¡Geˇardov harowaÆem ow Daw¸in patin gamem¿: Sawow– ˇ˚ netec geˇard˚, bayc Dawi¸˚ erkow angam nranic xoys towec: Sawowˇ˚ Daw¸i nerkayow¸iwnic vaxenowm ¯r, orov– hetew T¯r˚ nra het ¯r, isk Sawowˇic heøacel ¯r: Sawowˇ˚ nran hazarapet kargelov‘ ir mØtic heøacrec, ew Dawi– ¸˚ ßoˇovrdi m¯j elowmowt ¯r anowm: Dawi¸n am¯n gorÆowm xelamit ¯r, ew T¯r˚ nra het ¯r: Erb Sawowˇ˚ tesaw, or na œaŒazanc imastown ¯, erkiwˇ ¯r krowm nranic: Bo– lor isray¯lacinern ow Yowdayi erkri bnakiœner˚ sirowm ¯in Daw¸in, qanzi na ¯r nranc mØt elowmowt anoˇ˚: Sawowˇn asac Daw¸in. ¡Aha im meÆ aˇjkan‘ Merobin qez know¸e– an em talow, miayn ¸¯ dow in´ qajabar Æaøayi—r ow Tiroj paterazmner˚ vari—r¿: Sawowˇ˚ mtaÆowm ¯r. ¡Φoˇ im ´eø– q˚ nra d¯m œlini, ayl ¸oˇ aylazgineri ´eøq˚ nra d¯m lini¿: Dawi¸n asac Sawowˇin. ¡O?v em es, i?nœ ¯ im aprowst˚, ew i?nœ ¯ im hØr azgatohm˚ Isray¯li m¯j, or arqayin Œesay daønam¿: Ew ayd ßamanak, erb Sawowˇi dowstr Merob˚ know¸ean piti trow¯r Daw¸in, Mola¸aci Ezri¯li—n know–

495

1 Φagaworac

18. 20–19. 4

¸ean trowec: Sawowˇi dowstr Meˇqoˇ˚ sirec Daw¸in, ow erb ayd masin yaytnecin Sawowˇin, da nran ha˘eli ¸owac: Sawowˇ˚ mtaÆec. ¡Nran know¸ean tam, or na nra hamar orogay¸ daønay¿: Ew aylazgineri ´eøq˚ Sawowˇi vray ¯r: Sawowˇn asac Daw¸in. ¡AysØr dow in´ erkow aˇjiknerov Œesay dar´ar¿: Sawowˇn ir Æaøanerin patowirec‘ a– selov. ¡Daw¸i het ÆaÆowk xØselov‘ asac¯—q. ¡Arqan qez hawanel ¯, ew nra bolor mardik sirowm en qez, owsti Œesa—y dar´ir arqayin¿: Sawowˇi Æaøaner˚ ays xØsqer˚ Daw¸i akanjin hascrin: Dawi¸n asac. ¡Λez ¸wowm ¯ he?æt ban ¯ arqayin Œesay daønal˚: Es mi xeˇ˘ ow annæan mard em¿: Sawowˇi Æaøaner˚ haˇordecin nran Daw¸i patasxan˚: Sawowˇn asac. ¡Aysp¯—s asac¯q Daw¸in. ¡Arqan glxagin œi owzowm, ayl miayn aylazgineri hariwr an¸lŒatow¸iwn, orp¯szi arqayi ¸ænamineric vr¯ß lowÆi¿: Sawowˇ˚ mtaÆowm ¯r Daw¸in aylazgineri ´eøq˚ yan´nel: Sawowˇi Æaøanern ays xØsqer˚ haˇordecin Daw¸in, ow Daw¸in ha˘eli ¸owac arqayin Œesay daønal˚: PaymanaworowaÆ ßamk¯t˚ deø œ¯r verjacel, or Dawi¸n ir mardkancov ver kacaw ew ayl– azgineric hariwr mard spanec, berec nranc œ¸lŒatowaÆ andamner˚, lcrec arqayi aøjew ew arqayin Œesay dar´aw. Sawowˇn ir dowstr Meˇqoˇin nran know¸ean towec: Sa– kayn erb Sawowˇ˚ tesaw ow haskacaw, ¸¯ T¯r˚ Daw¸i het ¯, ew amboˇj Isray¯l˚ sirowm ¯ nran, sksec aøawel ews vaxe– nal Daw¸ic: Ew Sawowˇ˚ miæt ¸ænamow¸eamb ¯r veraber– wowm Daw¸in: Aylazgineri iæxanner˚ otqi elan. nranq erkar ßamanak ¯in naxapatrastwowm dran. am¯n an– gam Dawi¸n aweli xorag¯t ¯r gorÆowm, qan Sawowˇi bolor Æaøaner˚, owsti nra anown˚ gnalov aweli ¯r Œaøaworwowm:

20

21

22

23

24 25

26

27

28

29 30

Sawowˇ˚ xØsec ir Yovna¸an ordow ew ir bolor Æaøaneri 19 het‘ Daw¸in spanelow hamar: Sawowˇi ordi Yovna¸an˚, 2 sakayn, æat ¯r sirowm Daw¸in ew ays ban˚ haˇordec nran‘ aselov. ¡Im hayr˚ mtadir ¯ qez spanel, owsti zgo—yæ e– ˇir vaˇn aøawØtean, ¸aqnowi—r ow nsti—r ¸aqstocowm: Es 3 dowrs k˚ gam ow k˚ kangnem hØrs mØt, ayn daætowm, owr dow k˚ lines: Es im hØr het k˚ xØsem qo masin, k˚ tesnem, ¸¯ inœ k’asi ew k˚ yaytnem qez¿: Ew Yovna¸an˚ Daw¸i masin 4

19. 5–19

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

16 17

18

19

1 Φagaworac

496

npastawor xØsqer aselov ir hØr˚‘ Sawowˇin, awelacrec. ¡Φoˇ arqan ir Æaøay Daw¸i d¯m meˇq œgorÆi, qanzi na oœ mi meˇq œi gorÆel qo d¯m: Na qo nkatmamb bari æat gor– Æer ¯ katarel: Na ir an´˚ vtangi en¸arkelov‘ spanel ¯ aylazgown‘ Goˇia¸in, T¯r˚ meÆ Œrkow¸iwn ¯ ænorhel, ew am– boˇj Isray¯ln ayd tesnelov‘ owraxacel ¯: Inœo?w Daw¸in i zowr spanelov anmeˇ arean meˇqi tak mtnes¿: Sawowˇn ansac Yovna¸ani xØsqin ow erdowec‘ aselov. ¡Kendani ¯ T¯r˚. na œpiti meøni¿: Yovna¸an˚ kanœec Daw¸in ew ha– ˇordec nran ays bolor xØsqer˚: Yovna¸an˚ Daw¸in ta– raw Sawowˇi mØt, ew na Daw¸in veraberowec aynp¯s, inœp¯s naxkinowm: Dar´eal paterazm eˇaw, ow Dawi¸˚ dowrs e– kaw aylazgineri d¯m paterazmi: Na nranc æat meÆ jard towec, ew nranq Œaxan nra aøjewic: Tiroj œar ogin i– jaw Sawowˇi vray. sa, geˇard˚ ´eøqin, ir tan˚ nstaÆ ¯r, isk Dawi¸˚ qnar ¯r nowagowm: Sawowˇ˚ Œor´ec Daw¸in geˇardov patin gamel, sakayn na Sawowˇi harowaÆic xoys towec. geˇard˚ patin xrowec, isk Dawi¸˚ Œax– œelov azatowec: Ayd giæer Sawowˇ˚ mard owˇarkec Daw¸i town˚, or hetewen ew aøawØtean spanen nran: Daw¸i kin Meˇqoˇn ayd masin nran yaytnelov‘ asac. ¡E¸¯ ays gi– æer inqd qez œŒrkes, vaˇ˚ k˚ meønes¿: Meˇqoˇ˚ Daw¸in patowhanic ijecrec, ew sa Œaxœelov Œrkowec: Meˇqoˇ˚ mi xrtowilak berec ow drec mah˘i vray, naew ayÆi leard ow snarin‘ mazi kÆik ew ÆaÆkocov ÆaÆkec: Sawowˇ˚ mard owˇarkec Daw¸in bønelow. ekan asacin Sawowˇin, ¸¯ na hiwand ¯: Dar´eal mard owˇarkec Daw¸i yetewic‘ ase– lov. ¡Mahi˘ov hander´ nran in´ mØt ber¯—q, or spanem¿: Mardik ekan ew tesan, or mah˘i m¯j xrtowilak ¯r drowaÆ, ayÆi leard ew snarin‘ mazi kÆik: Sawowˇn asac Meˇqo– ˇin. ¡Inœo?w in´ aysp¯s xabecir, im ¸ænamown bac ¸oˇecir, ew na Œrkowec¿: Meˇqoˇn asac Sawowˇin. ¡Inqn asac, ¸¯‘ ¡Ar´aki—r in´, apa ¸¯ oœ‘ qez k˚ spanem¿: Dawi¸˚ Œax– œelov Œrkowec, ekaw Arima¸¯m, Samow¯li mØt, nran pat– mec am¯n inœ, or Sawowˇn arel ¯r ir nkatmamb: Samow¯ln ow Dawi¸˚ gnacin ow bnakowecin fiamayi Nawa¸ bnaka– vayrowm: Sawowˇin imac towecin, ¸¯‘ ¡Aha Dawi¸˚ fia–

497

1 Φagaworac

19. 20–20. 8

mayi Nawa¸ bnakavayrowm ¯¿: Sawowˇ˚ mardik owˇarkec, or bønen Daw¸in, bayc erb nranq tesan margar¯ow¸iwn anoˇ margar¯neri ßoˇovn ow nranc ˇekavaroˇ Samow¯– lin, AstÆow hogin Sawowˇi mardkanc vray ijaw, ew nranq ¯l margar¯acan: Sawowˇin patmecin eˇelow¸iwn˚, na ayl mardkanc owˇarkec, ew sranq ews margar¯acan: Sawowˇ˚ krkin owriæ mardkanc owˇarkec, sranq ¯l margar¯acan: Sawowˇ˚ xist barkacaw, inq˚ gnac Arima¸¯m ow hasne– lov minœew Sokqovi meÆ jrhor˚‘ harcrec. ¡O?wr en Samow¯ln ow Dawi¸˚¿: Nran asacin. ¡fiamayi Nawa¸ bnakavayrowm¿: Na aynteˇic gnac fiamayi Nawa¸ bnakavayr˚, AstÆow hogin ijaw nra vray, ew na ˘anaparh˚ æarownakelov‘ min– œew fiamayi Nawa¸ bnakavayr˚ hasnel˚ margar¯ow¸iwn ¯r anowm: Na hanec ir zgestner˚ ow nranc aøjew margar¯– anowm ¯r: Amboˇj giæer ow cerek na merk ˚nkaÆ ¯r getnin: Dra hamar en asowm, ¸¯‘ ¡Sawo?wˇn ¯l ¯ margar¯neri m¯j¿:

20

21

22

23

24

Dawi¸˚ fiamayi Nawa¸ bnakavayric Œaxaw ekaw Yov– 20 na¸ani mØt ow asac nran. ¡I?nœ em arel, o?rn ¯ yancanqs, i?nœ meˇq em gorÆel qo hØr d¯m, or mtadrowel ¯ in´ spanel¿: Yovna¸an˚ nran asac. ¡Qa—w lici, dow œpiti meønes: 2 Hayrs oœ mi meÆ kam Œoqr gorÆ œi bønowm aøanc in´ yaytne– low, ew inœp¯?s karoˇ ¯ hayrs ayd bann in´nic ¸aqcnel: Ayd– 3 pisi ban œkay¿: Patasxan towec Dawi¸˚ Yovna¸anin‘ aselov. ¡Qo hayr˚ law giti, or es ænorh em gtel qo aœqowm, ew dra hamar ¯l k˚ mtaÆi, ¸¯ Yovna¸ann ayd masin ¸oˇ œimanay, ¸¯ œ¯ dßgoh k˚ lini: Bayc vkay ¯ T¯r˚, ew vkay es dow, or, inœp¯s asaci, in´ mi qayl ¯ baßanowm hØrd niw– ¸aÆ mahic¿: Yovna¸ann asac Daw¸in. ¡Dow inœ or k˚ 4 kamenas, es k’anem qez hamar¿: Dawi¸n asac Yovna– 5 ¸anin. ¡Aha vaˇ˚ noralowsin ¯, es p¯tq ¯ arqayi het nst¯i hac owtelow, sakayn in´ ¸o—ˇ, or minœew errord Øroway erekon daætowm ¸aqnowem: E¸¯ hayrd im masin harcni, 6 k’ases, ¸¯‘ ¡Dawi¸n ir qaˇaq˚‘ Be¸ˇeh¯m gnalow artØnow– ¸iwn xndrec in´anic, qanzi aynteˇ amboˇj azgatohmi zohaberow¸ean Ørn ¯¿: E¸¯ asi‘ ¡Law ¯¿, apa qo Æaøayi 7 hamar xaˇaˇow¸iwn ¯, isk e¸¯ xist patasxan tay, i– maci—r, or na œar gorÆ ¯ niw¸el: Dow oˇormi—r qo Æaøayin, 8

20. 9–26

9

10

11 12

13

14 15

16

17

18

19

20 21

22

23 24 25

26

1 Φagaworac

498

qanzi in´ het Tirojn owxt es drel, ew e¸¯ qo Æaøan orew¯ yancanq owni, dow inqd spani—r in´. inœo?w anpayman in´ yan´nes qo hØr ´eøq˚¿: Yovna¸ann asac. ¡Qa—w lici: E¸¯ es imanam, or hayrs qo d¯m œariq ¯ niw¸el, qo qaˇaqowm isk qez k˚ yaytnem¿: Dawi¸n asac Yovna¸anin. ¡O?v p¯tq ¯ in´ yaytni, ¸¯ qo hayr˚ xstow¸eamb ¯ patasxanel¿: Yovna¸an˚ Daw¸in asac. ¡Gna— ow spasi—r daætowm¿: Ew erkowsov daæt gnacin: Yovna¸ann asac Daw¸in. ¡Erd– wowm em Isray¯li T¯r AstowÆov, or erb im hØr˚ ereq angam qnnelov tesnem, ¸¯ na ardeØq bari? ¯ Daw¸i nkatmamb, ¸¯ œar, daæt‘ qez mØt mard k’owˇarkem: T¯r˚ Yovna¸anin aysp¯s ew sranic awelin ¸oˇ ani, e¸¯ œbacayaytem hØrs œarow¸iwn˚ qo hand¯p ew qez œyaytnem: Ayd d¯pqowm qez k’ar´akem, or gnas xaˇaˇow¸eamb, ew T¯r˚ qez het lini, inœp¯s im hØr het ¯r: Isk e¸¯ es kendani mnam, dow in´ g¸asrtow¸iwn coyc to—wr. e¸¯ meønem, qo g¸asrtow¸iwn˚ im tnic œktres yawitean: Noynisk ayn ßamanak, erb T¯r˚ Daw¸i ¸ænaminerin erkri eresic jnji, Yovna¸ani anow– n˚ hamarowm p¯tq ¯ ownenay Daw¸i tan˚, ew T¯r˚ Daw– ¸i ¸ænamineric p¯tq ¯ vr¯ß aøni¿: Yovna¸an˚ Daw¸in krkin erdowecrec ir sirov, qanzi nran ir an´i p¯s ¯r si– rowm: Yovna¸an˚ nran asac. ¡Vaˇ˚ noralowsin ¯: Qez piti Œntøen: Qo teˇ˚ datark tesnelov‘ qo masin pi– ti harcnen: Ereq Ør k˚ mnas, apa k˚ gas ayn vayr˚, owr ¸aqnowel ¯ir gorÆi Ør˚: K˚ nstes Ergab koœowoˇ qa– ri mØt: Es ereq net k’ar´akem, ibrew ¸¯ npatakak¯ti vray, ow k’owˇarkem pataneakin‘ aselov. ¡Gna— neter˚ gti—r¿: E¸¯ asem pataneakin‘ ¡Qezanic ays koˇm ¯ net˚, ays koˇmowm Œntøi—r¿, k˚ gas. næanakowm ¯ xaˇaˇow¸iwn ¯ qez hamar, ew oœ mi vtang œkay, vkay ¯ T¯r˚: Isk e¸¯ a– sem pataneakin‘ ¡Qezanic ayn koˇm ¯ net˚¿, gna—, qanzi T¯rn ¯ qez ar´akel: Im ow qo asaÆneri hamar T¯r˚ vkay ¯ im ow qo mijew yawitean¿: Dawi¸˚ ¸aqnowec daætowm: Noralowsin ekaw, ew arqan seneak mtaw hac owtelow: Ar– qan, ˚st sovorow¸ean, nstec pati mØt drowaÆ a¸oøin: Yovna¸an˚ ver kacaw: Abenner˚ nstel ¯r Sawowˇi mØt, isk Daw¸i teˇ˚ datark ¯r: Ayd Ør˚ Sawowˇ˚ oœinœ œasac,

499

1 Φagaworac

20. 27–41

orovhetew mtaÆec, ¸¯ nran mi ban ¯ patahel, erewi ma– qowr œ¯ kam œi maqrowel: Heteweal Ør˚, noralowsni erkrord Ørn ¯l Daw¸i teˇ˚ datark ¯r: Sawowˇn asac ir ordi Yov– na¸anin. ¡Yess¯i ordin inœo?w er¯k ew aysØr seˇan nstelow œekaw¿: Yovna¸an˚ patasxanec Sawowˇin. ¡Na in´nic artØnow¸iwn xndrec ow gnac ir qaˇaq˚‘ Be¸ˇeh¯m: Na asac. ¡Ar´aki—r in´, qanzi ayd qaˇaqowm mer azgatoh– m˚ zoh ¯ matowcelow: Eˇbayrners in´ kanœel en, ew e¸¯ hima qo aœqin ænorh em gtel, gnam tesnem im eˇbayrnerin¿: Ays pat˘aøov na arqayi seˇanin œi ekel¿: Sawowˇ˚ barka– caw Yovna¸ani vray ew asac nran. ¡Poønkordi—, matni—œ, mi¸¯ œgite?m, or dow daænakic es Yess¯i ordown: Da amظ ow xaytaøakow¸iwn ¯ qez hamar ew qo mØr seøakan merkow¸e– an hamar: Inœqan ßamanak or Yess¯i ordin kendani ¯, qo ¸agaworow¸iwn˚ hastatown œi lini: Hima ma—rd owˇar– kir ow patani Daw¸in berel to—wr, qanzi na mahapart ¯¿: Yovna¸an˚ patasxan towec ir hayr Sawowˇin‘ a– selov. ¡Inœo?w p¯tq ¯ meøni, i?nœ ¯ arel na¿: Ew Sawowˇ˚ Yovna¸ani vray bar´racrec geˇard˚, or nran spani: Yovna¸ann imanalov, or hayr˚ Daw¸in spanelow œar oro– æowm ¯ kayacrel, xist zayranalov‘ seˇanic ver kacaw ew noralowsni erkrord Ør˚ hac œkeraw: Na txrec Daw¸i ha– mar, qanzi hayr˚ Daw¸in anargel ¯r: AøawØtean Yov– na¸an˚ daæt gnac, inœp¯s or paymanaworowel ¯in inqn ow Dawi¸˚: Nra het mi Œoqrik patani kar: Na asac pataneakin. ¡Vazir gti—r ayn neter˚, or es piti ar– ´akem¿: Na neter ar´akec, ew patanin vazec, or dranq beri: Erb pataneak˚ gnac minœew ayn teˇ˚, owr Yovna– ¸an˚ neter ¯r ar´akel, Yovna¸an˚ kanœec pataneaki yetewic‘ aselov. ¡Net˚ qeznic ayn koˇm ¯¿: Apa Yovna¸a– n˚ pataneaki yetewic kanœec. ¡Ωta—p ari, mi— kangnir¿: Yovna¸ani patanin neter˚ hawaqec ow berec ir tiroj˚: Pataneak˚, sakayn, oœinœ œgit¯r, ew miayn Yovna¸ann ow Dawi¸˚ git¯in ayd ban˚: Yovna¸ann ir gorÆiqner˚ tow– ec pataneakin‘ aselov nran. ¡Gna mti—r qaˇaq¿: Tˇan gnac, isk Dawi¸n Ergab koœowoˇ qaric dowrs ekaw, ir ere– si vray getin ˚nkaw ew nran ereq angam erkrpagow¸iwn

27

28 29

30

31

32 33

34

35

36

37 38

39

40 41

20. 42–21. 10

42

43

21 2

3

4

5

6

7

8

9

10

1 Φagaworac

500

arec: Nranq irar hambowrecin, ew am¯n m¯kn ir ˚nkeroj hamar erkar ßamanak lac eˇaw: Yovna¸ann asac Daw– ¸in. ¡Gna— xaˇaˇow¸eamb, inœp¯s or menq Tiroj anowamb erdowecinq‘ aselov, or T¯r˚ yawitean vkay lini im ow qo mi– jew ew im zawaki ow qo zawaki mijew¿: Dawi¸˚ ver kacaw ow gnac, isk Yovna¸an˚ mtaw qaˇaq: Dawi¸˚ ekaw Nomba, Aqimel¯q qahanayi mØt: Aqime– l¯q˚ nran tesnelov‘ zarhowrec ow asac. ¡Inœo?w es menak, inœo?w oœ oq œkay qez het¿: Dawi¸n asac Aqimel¯q qa– hanayin. ¡Arqan aysØr in´ mi gorÆ ¯ yan´nararel ew a– sel ¯ in´. ¡Oœ oq œimanay, ¸¯ inœow em qez owˇarkowm ew ¸¯ inœ em patowirel qez¿: Es im Æaøanerin yan´nararel em mnal ayn teˇowm, or koœwowm ¯ Œelmoni elmoni, aysinqn‘ AstÆow hawatarmow¸iwn: Ard, e¸¯ hing nkanak ownes qo ´eøqi tak, to—wr in´: Kam ¯l im p¯tqeri hamar to—wr, inœ– qan or kay¿: AstÆow qahanan patasxan talov‘ asac Daw¸in. ¡Es anmaqowr hac œownem, ownem sowrb hac: E¸¯ qo Æaøaner˚ kananc œen mer´ecel, ¸oˇ owten¿: Dawi¸˚ patasxanec qahanayin‘ aselov. ¡Kanancic heøow enq mnacel er¯kowanic ow naxord Ørowanic: Πanaparh ˚nk– nelow ßamanak im Æaøaner˚ maqrowel en, bayc ays ˘ana– parh˚ piˇÆ ¯, ayd pat˘aøov aysØr da piti maqrowi im gorÆov¿: Aqimel¯q qahanan towec nran aøajaworow¸ean hacic, qani or aynteˇ sovorakan hac œkar, ayl miayn‘ aøajaworow¸ean hac, or vercrel ¯in Tiroj aøajic‘ ayd Ør˚ dranc Œoxar¯n taq hac dnelow hamar: Ayn Ørn ayd– teˇ ¯r gtnwowm Sawowˇi Æaøaneric m¯k˚, or˚ Tiroj aøjew diwaharow¸eamb ¯r bønowaÆ: Nra anownn ¯r Dovek Aso– ri: Na Sawowˇi jorinern ¯r araÆecnowm: Dawi¸n asac Aqimel¯qin. ¡Aysteˇ ´eøqid tak geˇard kam sowr ka?y: Im sowrn ow z¯nq ow zrah˚ hets œem vercrel, qani or arqayi gorÆ˚ ætap ¯r¿: Qahanan asac. ¡Aha aylazgi Œˇæta– ci Goˇia¸i sowr˚, orin spanecir Eˇa hovtowm: Da æo– rov Œa¸a¸owaÆ ow drowaÆ ¯ vakasi yetew˚: E¸¯ owzowm es, vercro—w, qanzi, baci dranic, aysteˇ oœinœ œkay¿: Dawi¸n asac. ¡Dra nman˚ œkay, to—wr in´ ayn¿: Ew na da towec nran: Dawi¸n ayd Ør˚ elaw ow Œaxaw Sawowˇi aøajic ew

501

1 Φagaworac

21. 11–22. 9

ekaw G¯¸i arqay Anqowsi mØt: Anqowsi Æaøanern asa– cin nran. ¡Sa Dawi¸˚ œ¯?, ayn erkri ¸agawor˚: Sra ha– mar œ¯?, or par bønoˇ kanayq ergowm ¯in ow asowm. ¡Sawow– ˇ˚ hazar spanec, isk Dawi¸˚‘ hazaraworner¿: Dawi¸n ays xØsqer˚ pahec ir yiæoˇow¸ean m¯j ew sastik vaxe– caw G¯¸i arqay Anqowsic: Na ir d¯mqn aylakerpec, ayd Ør˚ nranc aøjew xelagar ´ewacaw: Na nowagowm parowm ¯r qaˇaqi døneri mØt, lor´ownqner˚ Æorecnowm ir mØrow– qi vray, glowxkonÆi talis: Anqowsn asac ir Æaøanerin. ¡Dowq tesnowm ¯q, or ays mard˚ diwahar ¯: Inœo?w ¯q nran in´ mØt berel: Mi?¸¯ es diwaharnerin karØt em, or nran berel ¯q in´ mØt, orp¯szi diwaharow¸iwn ani: Na ¸oˇ im town˚ œmtni¿:

11

12

13

14 15

Dawi¸n aynteˇic gnac ew apastanec ffldoˇomi qa– 22 rayrowm: Nra eˇbayrnern ow nra hØr amboˇj town˚ lsecin ayd ew ekan aynteˇ‘ nra mØt: Nra mØt hawaqowecin bo– 2 lor taøapealner˚, bolor partapannern ow dßgohner˚, ew na nranc aøajnord˚ dar´aw: Nra mØt œors hariwri œaŒ mard hawaqowec: Aynteˇic Dawi¸˚ gnac Movabi Mase– 3 Œa¸ qaˇaq˚ ew asac Movabi arqayin. ¡Φoˇ im hayrn ow mayr˚ qez mØt mnan, minœew or imanam, ¸¯ AstowaÆ in´ inœ piti ani¿: Na aˇaœec Movabi arqayin, ew nranq 4 nra mØt bnakowecin aynqan ßamanak, qani deø Dawi– ¸˚ qaran´awowm ¯r: Gad margar¯n asac Daw¸in. ¡Mi— 5 mna qaran´awowm, ayl ver kac gna— Yowdayi erkir˚¿: Da– wi¸˚ gnac ew hastatowec Sari¸ qaˇaqowm: Sawowˇn i– 6 macaw, or Dawi¸n ir mardkancov yaytnowel ¯: Sawowˇ˚ fiamayi nerqin daæti blrin ¯r nstel: Geˇard˚ nra ´eø– qin ¯r, ew bolor Æaøaner˚ nra æowrjn ¯in: Sawowˇ˚ xØ– 7 selov iren ærjapatoˇ Æaøaneri het‘ asac. ¡Lsec¯—q, Beniamini— ordiner, ardeØ?q Yess¯i ordin ´ez amenqid arter, aygestanner k˚ tay ew kam ´ez amenqid haza– rapetner ow hariwrapetner k˚ dar´ni: Inœo?w am¯nqd im 8 d¯m miabanel ¯q, ew in´ yaytnoˇ œkay, or im ordin daæinq ¯ knqel Yess¯i ordow het: Λer m¯j in´ hamar cawoˇ œkay, or in´ yaytn¯r, ¸¯ im ordin im d¯m ¯ yarowcel im Æaøayin orp¯s ¸ænami, inœp¯s aysØr ¯¿: Patasxan towec Dovek 9

22. 10–23

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

22

23

1 Φagaworac

502

Asorin, or˚ Sawowˇi jorinern ¯r araÆecnowm, ew asac. ¡Es tesay Yess¯i ordown, or ekel ¯r Nomba Aqitobi ordi A– qimel¯q qahanayi mØt: Na nra masin harcrec Tiroj˚, nran paæar towec, inœp¯s naew aylazgi Goˇia¸i sowr˚¿: Arqan mard owˇarkec ow kanœel towec Aqitobi ordi A– qimel¯q qahanayin ow nra hØr bolor ordinerin‘ Nombayowm gtnowoˇ qahananerin: Am¯nqn ¯l ekan arqayi mØt: Sa– wowˇn asac. ¡Lsi—r, Aqitobi— ordi¿: Sa asac. ¡Lsowm em, xØsi—r, t¯—r¿: Sawowˇn asac nran. ¡Inœo?w dow ew Yess¯i or– din miabanel ¯q im d¯m, dow nran hac ow sowr es towel, nra hamar AstÆown xndrel, nran in´ het ¸ænamacrel, inœp¯s aysØr ¯¿: Aqimel¯q˚ patasxanec arqayin‘ aselov. ¡Qo Æaøaneri m¯j o?v kay Daw¸i p¯s hawatarim: Na qo‘ arqa– yid Œesan ¯ ew qo bolor hramanner˚ gorÆadroˇ˚, qo tan m¯j Œaøawor˚: Mi?¸¯ es aysØr em sksel nra hamar Ast– Æown xndrel: Qa—w lici, or arqan ir Æaøayi vray kam im hØr tan vray aydpisi meˇq bardi, qanzi qo Æaøan ayd ame– nic æat kam qiœ ban œgiti¿: Sawowˇ arqan asac. ¡Dow mahapatßi k’en¸arkowes, Aqimel¯—q, dow ew qo hØr amboˇj town˚¿: Arqan asac iren ærjapatoˇ ¸iknapahnerin. ¡Gnac¯—q ow Tiroj qahananerin spanec¯—q, qanzi nranq hovanaworowm en Daw¸in: Nranq git¯in, or na Œaxœowm ¯, bayc in´ œyaytnecin¿: Arqayi Æaøaner˚, sakayn, œow– zecin irenc ´eøq˚ bar´racnel ow spanel Tiroj qahana– nerin: Arqan asac Dovekin. ¡Dow gna— ow spani—r Ast– Æow qahananerin¿: Dovek Asorin gnac ow kotorec Tiroj qahananerin: Ayd Ør˚ ereq hariwr hing mard spanowec: Bolor˚ ktawic paregØt kroˇner ¯in: Qahananeri qaˇaq Nomban sri qaæowec. sraxoˇxoˇ eˇan tˇamard ¸¯ kin, erexay ¸¯ ka¸naker manowk, arjaø ¸¯ awanak ew oœxar: Aqitobi ordi Aqimel¯qi mi ordin Œrkowec: Nra anownn ¯r Abia¸ar: Na Œaxaw Daw¸i mØt: Abia¸ar˚ Daw¸in yaytnec, or Sawowˇ˚ kotorel ¯ Tiroj bolor qahananerin: Dawi¸n asac Abia¸arin. ¡Ayn Ør˚ git¯i, or Dovek A– sorin anpayman k˚ yaytni Sawowˇin: Qo hØr tan bolor zohowaÆ mardkanc hamar es em yancawor: Nsti—r in´ mØt ew mi— vaxecir, qanzi owr or in´ hamar teˇ Œntøem, qez

503

1 Φagaworac

23. 1–14

hamar ¯l k˚ Œntøem, ew dow in´ mØt apahov k˚ lines¿: Daw¸in yaytnecin‘ aselov. ¡Aylazginer˚ paterazmowm 23 en K¯ilayi d¯m ew koˇoptowm en kaler˚¿: Dawi¸˚ Tiro– 2 j˚ harcrec‘ aselov. ¡Gna?m jardem ayd aylazginerin¿: T¯rn asac Daw¸in. ¡Gna—, jardi—r aylazginerin ow Œrki—r K¯ilan¿: Daw¸i mardik asacin nran. ¡Menq aysteˇ‘ 3 Hr¯astani m¯j, vaxenowm enq: I?nœ k˚ lini mer vi˘ak˚, e¸¯ gnanq K¯ila ow aylazginerin geri daønanq¿: Dawi– 4 ¸˚ erkrord angam harcrec Tiroj˚, ew T¯r˚ nran patas– xan towec‘ aselov. ¡Ver kac gna— K¯ila, qanzi es ayl– azginerin qo ´eøqn em matnelow¿: Dawi¸n ir mardkan– 5 cov gnac K¯ila ew martnœec aylazgineri d¯m, oronq nra aøjewic Œaxan: Na nranc meÆ harowaÆner hascrec, ver– crec nranc anasown˚ ew Œrkec K¯ilayi bnakiœnerin: Erb 6 Aqimel¯qi ordi Abia¸ar˚ Daw¸i mØt ¯r Œaxel ew Daw¸i het ¯l galis ¯r K¯ila, ir ´eøqin own¯r paregØt˚: Erb 7 Sawowˇin yaytnecin, ¸¯ Dawi¸˚ ekel ¯ K¯ila, Sawowˇn a– sac. ¡AstowaÆ nran im ´eøqn ¯ matnel, qanzi mtel ow Œakowel ¯ døner ow niger ownecoˇ qaˇaqowm¿: Sawowˇn am– 8 boˇj ßoˇovrdin hramayec gnal K¯ila, gtnel Daw¸in ow nra mardkanc: Dawi¸˚ Sawowˇi masin imacaw, or na œarow– 9 ¸iwnic œi hraßarowel: Dawi¸n asac Abia¸ar qahana– 10 yin. ¡Be—r Tiroj paregØt˚¿: Dawi¸n asac. ¡O—v Isray¯– li T¯r AstowaÆ, qo Æaøan lsec, or Sawowˇn owzowm ¯ yar– ´akowel K¯ilayi vray ew korÆanel qaˇaqn im pat˘aøov: ArdeØq, inœp¯s qo Æaøan lsel ¯, Sawowˇ˚ hima k’ijni ays– 11 teˇ, k˚ paæari?: Yaytni—r qo Æaøayin, Isray¯li T¯—r As– towaÆ¿: T¯rn asac. ¡K˚ paæari¿: Dawi¸n asac. ¡Ar– 12 deØq k¯ilacinern in´ ew im mardkanc Sawowˇi ´eøq˚ k˚ matne?n¿: T¯rn asac. ¡K˚ matnen¿: Ver kacan Dawi¸n 13 ow nra het eˇoˇ mardik, mØtaworap¯s œors hariwr mard, elan K¯ilayic ow gnacin owr or karoˇ ¯in gnal: Erb Sa– wowˇin yaytnecin, ¸¯ Dawi¸˚ Œaxel ¯ K¯ilayic, na hra– ßarowec qaˇaqi vray yar´akowelowc: Dawi¸˚ bnakwowm ¯r 14 anapati m¯j, Masere¸i kir˘erowm ew mnowm ¯r ZiŒ ana– pati migapat leran vray, m¸in erkrowm: Sawowˇn an– ˚ndhat nran ¯r oronowm, sakayn T¯r˚ nra ´eøq˚ œmatnec

23. 15–24. 2 15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

24, 2

1 Φagaworac

504

Daw¸in: Erb Dawi¸˚ tesaw, or Sawowˇ˚ dowrs ¯ ekel i– ren oronelow, mnac anapatowm, Nor ZiŒi migapat le– ran vray: Sawowˇi ordi Yovna¸an˚ ver kacaw ow gnac Nor ZiŒ‘ Daw¸i mØt, ew nra ´eøqer˚ Tiroj koˇmic zØra– can: Yovna¸ann asac nran. ¡Mi— vaxecir, orovhetew im hayr Sawowˇi ´eøq˚ qez œi gtni, ew dow k˚ ¸agawores Is– ray¯li vray, isk es qo erkro—rd˚ k˚ linem: Im hayr Sawowˇn ¯l giti, or da aydp¯s ¯¿: Nranq erkowsov owxt drecin Tiroj aøjew: Dawi¸˚ mnac Norowm, isk Yovna¸an˚ gnac ir town˚: ZiŒacinern irenc møayl erkric elan gnacin blowr˚, Sawowˇi mØt ew asacin. ¡ff¯? or Dawi¸n aha mez mØt ¯ ¸aqnowaÆ, Maserayowm, Nori kir˘erowm, Eqeˇati blri vray, Hesemoni aj koˇm˚: Ard, o—v arqay, qani or da æat es cankanowm, anpayman ari— mez mØt, or nran ærjaŒakenq ow qo‘ arqayid ´eøq˚ yan´nenq¿: Sawowˇn a– sac nranc. ¡fflrhneal ¯q dowq Tirojic, qanzi in´ cawakic ¯q: Ard, gnac¯—q, aweli la—w patrastowec¯q, ditec¯—q ow yaytnaberec¯—q, ¸¯ na owr otq k˚ dni: Ωo—wt has¯q ayn te– ˇ˚, orteˇ asowm ¯q, ¸¯ na gtnwowm ¯: fflini, ¸¯ na xoraman– kow¸iwn ani: Qnnec¯—q ow tes¯—q am¯n teˇ, owr ¸aqnowaÆ ¯, ew veradar´¯—q in´ mØt stoyg teˇekow¸iwnnerov, or ´ez het gnanq: E¸¯ na ayd erkrowm ¯, hazarawor yowdacineri m¯j ¯l k˚ gtnem nran¿: Ew ziŒaciner˚ ver kacan ow gna– cin Sawowˇi mØtic: Dawi¸˚ ew nra mardik Maoni anapa– towm ¯in, Hesemoni aj koˇmowm, d¯pi arewmowtq: Sawowˇn ow nra mardik gnacin Daw¸in Œntøelow: Erb Daw¸in i– mac towecin, na ijaw ow nstec Maoni anapatowm, qari vray: Sawowˇn ayd lselov‘ hetapndec Daw¸in Maoni ana– patowm: Sawowˇn ow ir mardik gnowm ¯in leran ays koˇmov, isk Dawi¸n ir mardkancov‘ leran ayn koˇmov: Dawi¸˚ Sa– wowˇic ¸aqown ¯r gnowm, sakayn Sawowˇn ow ir mardik Daw– ¸in ow nra mardkanc ærjapatecin, or bønen: Ew aha mi lraber ekaw Sawowˇi mØt ew asac. ¡Ωtap ari— aysteˇ, orovhetew aylazginer˚ aræawel en erkri vray¿: Sawowˇ˚ Daw¸in hetapndelowc dadarec, or gnay aylazgineri d¯m: Ayd pat˘aøov ays vayr˚ koœowec BaßanowaÆ v¯m: Dawi¸˚ gnac ow bnakowec Gaddayi kir˘erowm: Erb Sa–

505

1 Φagaworac

24. 3–15

wowˇ˚ veradar´aw aylazginerin hetapndelowc, nran lowr berecin‘ aselov. ¡Ahawasik Dawi¸˚ Gaddayi anapa– towm ¯¿: Ir het vercnelov amboˇj Isray¯lic hawaqowaÆ ereq hazar ˚ntir mardkanc‘ Sawowˇ˚ gnac Œntøelow Daw– ¸in ow nra mardkanc eˇjerowneri orsateˇii Elim koœowoˇ vayri dimac: Na oœxarneri Œaraxneri handipec ˘a– naparhi vray, owr mi qarayr kar: Sawowˇ˚ mtaw aynteˇ hangstanalow: Dawi¸n ow nra mardik qarayri nerqin ma– sowm ¯in: Nranq Daw¸in asacin. ¡Aha ays ayn Ørn ¯, ori hamar T¯r˚ qez asel ¯, ¸¯‘ ¡Qo ¸ænaminerin qo ´eø– q˚ piti matnem¿: Nran ara— aynp¯s, inœp¯s ha˘eli ¯ qo aœqin¿: Dawi¸˚ elaw ow Sawowˇi ¸iknoci mi Æayr˚ zgowæow– ¸eamb ktrec: Dranic yetoy Dawi¸˚ xˇ˘i xay¸ zgac, or nra ¸iknoci mi Æayr˚ ktrel ¯: Dawi¸n ir mardkanc a– sac. ¡Erdwowm em Tiroj anownov, or ayd ban˚ œem ani im tiroj‘ Tiroj koˇmic ØÆeal mardow nkatmamb, im ´eøq˚ œem bar´racni nra vray, orovhetew na Tiroj ØÆealn ¯¿: Da– wi¸n ays xØsqerov hamozec ir mardkanc ow ¸oyl œtowec, or Sawowˇi vray yar´akowen ow spanen: Sawowˇ˚ dowrs ekaw ayd qarayric ow gnac ir ˘anaparhov: Dawi¸˚ nranic yetoy ver kacaw, dowrs ekaw qarayric ew aˇaˇakec nra yetewic‘ aselov. ¡Im t¯—r arqay¿: Sawowˇ˚ yet nayec. Dawi– ¸˚ eresnivayr getin ˚nkaw ow erkrpagec: Dawi¸n asac Sawowˇin. ¡Inœo?w es mardkanc xØsqin hawatowm, or asowm en, ¸¯‘ ¡Dawi¸˚ qez spanel ¯ owzowm¿: Aha aysØr qo aœqe– r˚ tesan, or ays qarayri m¯j T¯r˚ inœp¯s ¯r qez im ´eøq˚ matnel, bayc es œowzeci qez spanel, xnayeci qez‘ aselov, ¸¯‘ ¡Im ´eøq˚ im tiroj vray œem bar´racni, orovhetew na Tiroj ØÆealn ¯¿: Te—s, ha—yr im, aha qo ¸iknoci mi Æayrn im ´eøqin ¯. es ktreci qo hander´i Æayr˚, bayc œspaneci qez: Imaci—r ow te—s aysØr, or im varmownqi m¯j œkay œarow– ¸iwn, anØr¯now¸iwn ow ambarætow¸iwn, qo d¯m oœ mi yancanq œem gorÆel, isk dow owzowm es hetapndelov im keanq˚ xlel: Φoˇ T¯r˚ dat ani im ow qo mijew ew im vr¯ß˚ qeznic aøni, bayc im ´eøq˚ qo vray œi bar´ranay: Inœp¯s hin aøakn ¯ asowm‘ ¡AnØr¯n ´eøqic ¯ galis vnas˚, isk im ´eøq˚ qo vray œi bar´ranay¿: Ard, o?wm yetewic es ˚nkel, o!v Isray¯li ar–

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13 14

15

24. 16–25. 8

16 17

18

19

20

21

22

23

25 2

3

4 5

6 7

8

1 Φagaworac

506

qay, ew o?wm es halaÆowm. satkaÆ æan kam mi lowi yetewi?c es ˚nkel: Φoˇ T¯r˚ datawor ow irawarar lini im ew qo mijew: Φoˇ T¯r˚ tesni ow dati ew in´ ardarow¸iwn ani¿: Erb Dawi¸n awartec Sawowˇin owˇˇowaÆ ays xØsqer˚, Sawowˇn asac. ¡Ayd qo? ´aynn ¯, ordea—k im Dawi¸¿: Ew Sawowˇn ir ´ayn˚ bar´racnelov‘ lac eˇaw: Sawowˇn asac Daw¸in. ¡Dow aweli ardar mard es, qan es, qanzi dow in´ bariq hatowcecir, isk es qez œariq hatowceci: Dow aysØr in´ patmecir, or bariq es arel. ¸¯ inœp¯s T¯rn aysØr in´ qo ´eøqn ¯r matnel, isk dow in´ œspanecir: E¸¯ m¯kn ir ¸ænamown neˇow¸ean m¯j bønelov‘ nran azat ¯ ar´akowm, or barov gnay ir ˘anaparh˚, inœp¯s dow arecir aysØr im nkatmamb, apa T¯r˚ nran barow¸eamb ¯ hatowcowm: Ard, es gitem, or dow anpayman k˚ ¸agawores, ew Isray¯li ¸a– gaworow¸iwn˚ qo ´eøqowm hastat k˚ mnay: Owremn, erdowi—r in´ Tiroj anownov, or in´nic yetoy im serownd˚ œes verac– ni ew im anown˚ œes aratawori im hØr tan˚¿: Ew Dawi¸˚ erdowec Sawowˇin: Sawowˇ˚ gnac ir teˇ˚, isk Dawi¸n ow ir mardik ekan Masarayi kir˘er˚: Meøaw Samow¯l˚, ew amboˇj Isray¯l˚ hawaqowec ow oˇbac nran: Nran ¸aˇecin Arima¸¯mi ir tan˚: Dawi¸˚ ver kacaw ow gnac Maoni anapat˚: Maonowm mi mard kar, ori hØter˚ Karmeˇosowm ¯in: Na æat harowst ¯r. own¯r e– req hazar oœxar, hazar ayÆ: Ir hØter˚ Karmeˇosowm ¯in xowzowm: Nra anown˚ Nabaˇ ¯r, isk knoj anown˚‘ Abigea: Kin˚ li ¯r imastow¸eamb ew æat baretes ¯r, isk amowsi– n˚ daßan ¯r, œaramit ow ænabaroy: Ayd Ørerin Dawi¸˚ lsec, ¸¯ Nabaˇ karmeˇacin xowzowm ¯ ir hØter˚: Dawi– ¸˚ tas˚ Æaøaneri owˇarkec‘ nranc aselov. ¡Bar´rac¯—q Karmeˇos, gnac¯—q Nabaˇi mØt, im anownic nra oˇjow¸iw– n˚ harcnelowc yetoy aysp¯—s asac¯q. ¡Ays Ørerin oˇj lines dow ow qo town˚ ew inœ gorÆ or bønes, yajoˇ lini: Lsel em, ¸¯ xowzowm es qo hØter˚: Qo hoviwner˚ mez het ¯in aysteˇ, anapatowm, ew orqan mnacel en mez het, Karmeˇosowm, nranc argelq œhandisacanq ew oœ mi banin ´eøq œtowecinq: Harcro—w qo Æaøanerin, ew nranq k’asen qez: Ays Æaøane– r˚ ¸oˇ ænorh gtnen qo aøaj, qanzi bari Ørowm ekan. inœ

507

1 Φagaworac

25. 9–23

or ´eøqicd k˚ gay, to—wr qo Æaøanerin ew qo Dawi¸ or– down¿: Daw¸i Æaøaner˚ ekan ew ayd xØsqer˚ Daw¸i a– nownic asacin Nabaˇin: Na ˚mbostacaw ew Daw¸i Æa– øanerin patasxan towec‘ aselov. ¡O?v ¯ Dawi¸˚, kam Yess¯i ordin o?v ¯: Ays Ørerin bazmacel en irenc t¯reric ŒaxaÆ ¸aŒaøakan Æaøaner˚: Owremn aønem im hac˚, ginin ew xowzoˇneri hamar mor¸owaÆ anasownners ow tam ays mardkanc, oronc orteˇic linel˚ œgitem¿: Daw¸i Æa– øaner˚ ˘anaparhic veradar´an ekan ew ayd xØsqer˚ haˇordecin Daw¸in: Dawi¸n asac ir mardkanc. ¡Am¯n m¯k˚ ir sowr˚ ¸oˇ kapi m¯jqin¿: Bolor˚ irenc srer˚ ka– pecin irenc m¯jqin: Dawi¸˚ noynp¯s ir sowr˚ kapec m¯j– qin, ew Daw¸i yetewic œors hariwr mard elaw, erkow hariwr mard ¯l mnac kah-karasow mØt: flaøaneric m¯k˚ Naba– ˇi knoj˚‘ Abigeayin patmec‘ aselov. ¡Dawi¸n anapatic patgamaberner ¯ owˇarkel mer tiroj˚ oˇjownelow, isk na nrancic eres ¯ dar´rel: Ayd mardik mer nkatmamb æat bareacakam ¯in. orqan nranc het bac daætowm ¯inq, mez vnas œ¯in towel, ew mezanic oœ mi ban œi pakasel: Inœqan nranc het ¯inq ew araÆecnowm ¯inq oœxarner˚, nranq mez hamar parisp eˇan giæer ow cerek: Ard, te—s ow ima– ci—r, ¸¯ inœ es anelow, qanzi mer tiroj ow nra amboˇj tan vray œariq ¯ hasel. na aynpisi daßan mard ¯, or nra het xØsel œi lini¿: Abigean ætapec, aøaw erkow hariwr nkanak, erkow tik gini, hing eŒaÆ oœxar, hing ardow bovaÆ coren, m¯k zambiwˇ œamiœ, erkow hariwr æaroc œor ¸owz ow dranq drec awanakneri vray: Na asac Æaøane– rin. ¡Aøa—j anc¯q in´nic, es k˚ gam ´er yetewic¿: Na ayd masin ir amowsin Nabaˇin œyaytnec: Erb na, awanakin heÆaÆ, leran ÆaÆowk teˇerov ijnowm ¯r, aha Dawi¸n ow nra mardik nran ˚ndaøaj gnacin. Abigean handipec nranc: Dawi¸n asac. ¡Owremn i zowr ¯r, or Nabaˇi am¯n inœ˚ pahpaneci aynteˇ, anapatowm: Nra ownecaÆic oœ mi ban œkoraw, bayc na im eraxtiqi Œoxar¯n œarow¸iwn ¯ hatowcowm: AstowaÆ Daw¸in aysp¯s ew aysp¯s ani, e¸¯ minœew vaˇn aøawØt Nabaˇi amboˇj tnic patin mizoˇ m¯k arow ¸oˇnem¿: Erb Abigean Daw¸in tesaw, awanakic

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22

23

25. 24–36

24

25

26

27

28

29

30

31

32 33

34

35

36

1 Φagaworac

508

ætap ijnelov‘ Daw¸i aøaj ˚nkaw, erkrpagec nran minœew getin ew nra otqern ˚nknelov‘ asac. ¡Meˇqn in´ vray li– ni, t¯—r, bayc ¸oˇ qo aˇaxin˚ xØsi qez het, ew dow lsi—r qo aˇaxni xØsqer˚: Im t¯r˚ ayd daßan Nabaˇi ararq˚ ir srtin mØt ¸oˇ œ˚ndowni, qani or inœp¯s ir anownn ¯, ayn– p¯s ¯l inqn ¯: Nra anown˚ Nabaˇ ¯, owremn anzgamow¸iwnn ir het ¯: Es‘ qo aˇaxin˚, qo owˇarkaÆ Æaøanerin œem tesel: Ard, kendani ¯ T¯r˚, ew kendani es dow. T¯rn ¯ qez argelel anpart ariwn ¸aŒel˚ ew ayd banic qo ´eøq˚ heøow ¯ pahel: Qo ¸ænaminern ow im tiroj˚ œariq kame– coˇner˚ Nabaˇi p¯s ¸oˇ linen: Hima ˚ndowni—r ays ˚nÆan, or qo aˇaxinn ir tirojn ¯ berowm, ayn to—wr im tiroj het gtnowoˇ Æaøanerin: Neri—r qo aˇaxni yancanq˚, qanzi T¯rn im tiroj hamar hastatown town piti æini, qani or im tiroj paterazmner˚ T¯rn ¯ varowm: Qo m¯j erbeq œarow¸iwn ¸oˇ œlini: E¸¯ orew¯ m¯k˚ qo d¯m dowrs gay qez halaÆelow ew qo keanqn owzenay xlel, im tiroj hogin ¸oˇ T¯r AstÆow kenac Ærari m¯j Ærarowi, isk qo ¸ænamine– ri hoginer˚ orp¯s parsaqarer ¸oˇ ar´akowen: Ew erb T¯r˚ im tiroj hamar xostacaÆ ays bolor bariqner˚ ka– tari ew qez, ˚st ir patgami, Isray¯li vray aøajnord hastati, im tiroj srtowm ¸oˇ œlini vatow¸iwn ow gay– ¸akˇow¸iwn, or i zowr ardar ariwn ¸aŒi: Φoˇ im tiroj ´eøq˚ owriæi vray œbar´ranay, ew T¯r˚ ¸oˇ barin ani im tiroj˚, or yiæes qo aˇaxnin ow bariq gorÆes nra ha– mar¿: Dawi¸n asac Abigeayin. ¡fflrhneal ¯ Isray¯li T¯r AstowaÆ˚, or qez aysØr in´ ˚ndaøaj owˇarkec: fflrhne– al lini qo xohemow¸iwn˚, ew Ørhneal lines dow, or argelq handisacar in´ aysØr, ew es œgnaci ariwn ¸aŒelow ow im ´eøq˚ owriæi vray bar´racnelow: Bayc kendani ¯ Isray¯– li T¯r AstowaÆ˚, or aysØr in´ argelq handisacaw œariq gorÆelow qo hand¯p. qanzi e¸¯ ætap œgayir ew im aøjew œeln¯ir, inœp¯s asel ¯i, minœew aøawØt Nabaˇ˚ k˚ zrkow¯r patin mizoˇneric¿: Dawi¸˚ nra ´eøqic aøaw ayn am¯n˚, inœ berel ¯r, ew asac nran. ¡Gna— qo town˚ xaˇaˇow¸eamb: Te—s, qo xØsq˚ lseci ow qo xndranq˚ katareci¿: Abigean gnac Nabaˇi mØt: Nra tan˚ ¸agaworakan xnjoyqi p¯s

509

1 Φagaworac

25. 37–26. 7

xrax˘anq ¯r, Nabaˇ˚ zowar¸acel ¯r ew æat harbel: Kin˚ minœew aøawØt nran oœ mi ban œpatmec: AøawØtean erb Nabaˇ˚ ginowc s¸aŒowec, kin˚ ayd baner˚ patmec, Na– baˇi sirt˚ mahacow harowaÆ stacaw, ew na karÆes qar ktrec: Tas˚ Ør anc T¯r˚ harowaÆec Nabaˇin, ew na me– øaw: Erb Dawi¸˚ lsec Nabaˇi mah˚, asac. ¡fflrhneal ¯ T¯r AstowaÆ˚, or Nabaˇic kraÆ im naxatinqi datastann inq˚ tesaw, ir Æaøayin œaragorÆow¸iwnic yet pahec: T¯– r˚ Nabaˇi œarow¸iwn˚ nra glxin ¸aŒec¿: Dawi¸˚ mard owˇarkec Abigeayin hamozelow, or ir kin˚ daønay: Daw– ¸i Æaøaner˚ ekan Karmeˇos, Abigeayi mØt, xØsecin nra het‘ aselov. ¡Dawi¸˚ mez owˇarkec qez mØt, or qez iren know¸ean aøni¿: Na ver kacaw ow glowx˚ minœew getin xonarhelov‘ asac. ¡Qo aˇaxin˚ patrast ¯ strkowhi linel ew ir tiroj Æaøaneri otqer˚ lowanal¿: Abigean anmijap¯s ver kacaw, heÆaw awanak˚ ew ir het hing Æa– øayoˇ aˇjikner vercnelov‘ gnac Daw¸i Æaøaneri yete– wic: Ew Abigean dar´aw Daw¸i kin˚: Dawi¸˚ Ezray¯lic Aqinovamin ¯l know¸ean ¯r aøel. ays erkowsn ¯l dar´an nra kin˚, isk Sawowˇn ir Meˇqoˇ dster˚, or˚ Daw¸i kinn ¯r, øomaci Hemessayi ordi ffiaˇti¯lin ¯r know¸ean towel:

37

38 39

40

41

42

43

ZiŒaciner˚ Møayl leøic gnacin d¯pi blowr˚, Sawow– 26 ˇi mØt, ew nran asacin. ¡Dawi¸˚ ¸aqnowel ¯ mez mØt, Eqeˇati blri vray, Hesemoni dimac¿: Sawowˇ˚ ver ka– 2 caw ew isray¯laci ereq hazar ˚ntir mardkancov ijaw Daw¸in oronelow ZiŒ anapatowm: Sawowˇ˚ banakate– 3 ˇi drec Eqeˇati blri vray, Hesemoni dimac, ˘anaparhi vray: Dawi¸˚ nstel ¯r anapatowm ew erb tesaw, or Sa– 4 wowˇn ir yetewic anapat ¯ galis, lrtesner owˇarkec ew imacaw, or Sawowˇ˚ kazm ow patrast ekel ¯ K¯ila: Da– 5 wi¸˚ ver kacaw, gaˇtagoˇi ekaw ayn teˇ˚, owr mnowm ¯r Sawowˇ˚, ew gtaw nra qnaÆ teˇ˚: Aynteˇ ¯r Neri ordi Abenner˚‘ nra zØrapet˚: Sawowˇ˚ nnjowm ¯r gahawora– ki vray, isk nra æowrjbolor˚ nra zØrqn ¯r: Dawi¸˚ xØ– 6 selov Aqimel¯q qetacow ew Yovabi eˇbayr Ωarowhow ordi Abessayi het‘ asac. ¡O?v in´ het banakateˇi k˚ mtni Sawowˇi mØt¿: Abessan asac. ¡E—s qez het k˚ mtnem¿: 7

26. 8–20

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18 19

20

1 Φagaworac

510

Ew Dawi¸n ow Abessan giæer˚ mtan zØrqi m¯j: Sawowˇ˚ nnjowm ¯r gahaworaki vray, geˇard˚ snari mØt getinn ¯r ccowaÆ, isk Abennern ow zinoworner˚ nra æowrj˚ nnjel ¯in: Abessan asac Daw¸in. ¡T¯rn aysØr qo ¸ænamown ´eøqd matnec. ard, geˇardov m¯k angamic getin gamem sran ew ¯l harowaÆs œkrknem¿: Dawi¸n asac Abessayin. ¡Mi— spanir nran, qanzi o?v karoˇ ¯ ´eøq bar´racnel Tiroj ØÆeali vray ew ¸oˇow¸iwn stanal¿: Dawi¸n asac. ¡Ken– dani ¯ T¯r˚: Miayn T¯r˚ karoˇ ¯ patßel nran. ka—m nra Ørhas˚ k˚ gay, ow inq˚ k˚ meøni, ka—m ¸¯ paterazmi m¯j k˚ mtni ow k˚ spanowi: Qa—w lici, or es im ´eøq˚ bar´rac– nem Tiroj ØÆeali vray: Miayn ¸¯ vercro—w nra snari mØt drowaÆ ayd geˇardn ow ayd jri kowß˚, ew gnanq mez mØt¿: Dawi¸n aøaw nra snari mØt drowaÆ geˇardn ow jri kowß˚, ew gnacin: Oœ oq oœinœ œtesaw kam œimacaw kam œzar¸nec, qanzi ¸mrow¸iwn˚ Tiroj koˇmic ijaÆ linelov nranc vray‘ bolor˚ qni m¯j ¯in: Dawi¸n ayn koˇm ancaw, bar´racaw leran gaga¸˚ ew kangnec heøwowm. ir ow Sawowˇi zØrqi mijew erkar taraÆow¸iwn kar: Dawi¸˚ dimec zØrqin ow Abennerin asac. ¡Patasxan œe?s talis, Abenne—r¿: Sa asac. ¡O?v es dow, or arqayi mØt in´ vray bˇawowm es¿: Dawi¸n asac Abennerin. ¡ff¯? or dow qaj mard es: Isray¯– lowm o?v kay qez nman: Inœo?w qo t¯r arqayin œes pahpanowm: ff¯? or mard ¯r mtel qo t¯r arqayi mØt, or nran span¯r: Law ban œes anowm: Kendani ¯ T¯r˚: Dowq‘ Tiroj ØÆeal ´er arqayin pahpanoˇnerd, mahowan ¯q arßani: Ard, o?wr en arqayi mØt drowaÆ geˇardn ow jri kowß˚¿: Sawowˇ˚ ˘a– naœec Daw¸i ´ayn˚ ew asac. ¡Ayd qo? ´aynn ¯, ordea—k im Dawi¸¿: Dawi¸n asac. ¡Qo Æaøan em, t¯—r im arqay¿: Ew awelacrec. ¡Inœo?w ¯ im t¯rn ˚nkel ir Æaøayi yetewic: In– œo?v em meˇanœel ew i?nœ vnas em hascrel: Ard, im t¯r arqan ¸oˇ lsi ir Æaøayi xØsqer˚. ¡E¸¯ AstowaÆ ¯ qez æarßel im d¯m, ¸oˇ qo ˘en˘eracoˇ zoh˚ linem, isk e¸¯ mardkanc or– dinern en arel, aniÆeal linen nranq Tiroj aøjew, qanzi nranq in´ aysØr mekowsacrel en, or baßin œstanam Tiroj ßaøangow¸iwnic¿: Nranq in´ asacin. ¡Gna Æaøayi—r Ø– tar astowaÆneri¿: Ard, im ariwn˚ Tiroj aøjew getin ¸oˇ

511

1 Φagaworac

26. 21–27. 8

œ¸aŒowi, qani or Isray¯li ¸agawor˚ elel ¯ im keanq˚ xle– low, inœp¯s or agøawn ¯ ¸ewaÆowm leøneri vray¿: Sawowˇn asac. ¡Meˇq em gorÆel: Veradar´i—r, ordea—k im Dawi¸: Qez œar ban œem ani ayn bani hamar, or im an´˚ qo aœqin patowakan ¯: Es amboˇj ßamanak yimarow¸iwn em gorÆel ew æat yancawor em¿: Patasxan towec Dawi¸n‘ aselov. ¡Ahawasik arqayi geˇard˚: Φoˇ Æaøaneric m¯k˚ gay ew vercni sa: Φoˇ T¯rn am¯n m¯kin ˚st ir ardarow¸ean ew hawatarmow¸ean hatowci: T¯rn aysØr qez im ´eøq˚ mat– nec, bayc es œkamecay im ´eøq˚ bar´racnel Tiroj ØÆeali vray: Ew aha, inœp¯s qo an´˚ aysØr im aœqin patowa– kan erewac, im an´n ¯l Tiroj aøjew aynp¯s patowakan ¸oˇ ereway, in´ zØracni ow Œrki am¯n tesak neˇow¸iw– nic¿: Sawowˇn asac Daw¸in. ¡fflrhneal es dow, ordea—k im Dawi¸, dow yajoˇow¸iwn es gtnelow ew zØranalov zØranalow es¿: Dawi¸˚ gnac ir ˘anaparhov, isk Sawowˇ˚ vera– dar´aw ir teˇ˚:

21

22

23

24

25

26

Dawi¸n ir mtqowm asac. ¡Verjap¯s es mi Ør Sawowˇi 27 ´eøqov korœelow em: Aylazgineri erkir˚ Œaxœelowc law ban œkay: E¸¯ patahi, or Sawowˇn in´ Œntøi Isray¯li bolor sahmannerowm, dar´eal nra ´eøqic k’azatowem¿: Dawi¸˚ 2 ver kacaw, ew inqn ow ir het eˇoˇ vec hariwr mardik an– can gnacin G¯¸i arqay Movaqi ordi Anqowsi mØt: Inq˚ 3 Dawi¸n ow ir mardik, am¯n m¯kn ir ˚ntaniqov, ew Da– wi¸n ¯l ir erkow kananc‘ Aqinovam Yezray¯lacow ew Nabaˇ Karmeˇacow kin Abigeayi het bnakowecin G¯¸owm, Anqowsi mØt: Erb Sawowˇin teˇekacrin, ¸¯ Dawi¸˚ Œaxel ¯ G¯¸, 4 na aylews œhetapndec nran: Dawi¸n asac Anqowsin. ¡E¸¯ 5 qo Æaøan qo aøaj ænorh ¯ gtel, in´ te—ˇ towr erkri qa– ˇaqneric m¯kowm, or aynteˇ mnam. inœo?w qo Æaøan qez het nsti ¸agaworanist qaˇaqowm¿: Ayn ßamanak Anqows˚ 6 nran towec Sikeˇak˚, ew ayd pat˘aøov Sikeˇak˚ Hr¯as– tani arqanerin ¯ patkanel: Aydp¯s ¯ minœew Ørs: Da– 7 wi¸˚ aylazgineri erkrowm bnakowec œors amis: Dawi¸n ow 8 nra mardik elnowm ow aspatakowm ¯in bolor geseracineri, gezeracineri ow amaˇ¯kacineri vray, oronq bnakwowm ¯in Geˇamsowri apahov parspapat qaˇaqneric minœew E–

27. 9–28. 10 9

10

11

12

28

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1 Φagaworac

512

giptos: Dawi¸˚ harowaÆec ayd erkir˚ ew oˇj œ¸oˇec o—œ tˇamard ew o—œ kin: Na awar ¯r aønowm oœxarneri hØter, arjaøner, awanakner, owˇter ew hagowst-kapowst ow ve– radaønowm Anqowsi mØt: Anqows˚ harcrec Daw¸in. ¡O?r koˇmn aræaweciq aysØr¿: Dawi¸˚ patasxanec Anqowsin. ¡Hr¯astani harawayin koˇmer˚ ew Heramli ow Kenezi koˇ– mer˚: Tˇamard ow kin oˇj œ¸oˇeci, or G¯¸ berem, orp¯s– zi, G¯¸ galov, mer masin lowr œberen, ¸¯‘ ¡Ays bolor˚ Da– wi¸n ¯ arel¿: Ew ays ¯r Daw¸i sovorow¸iwn˚, qani deø na bnakwowm ¯r aylazgineri erkrowm: Anqows˚ Daw¸in æat ¯r vstahowm‘ aselov. ¡Ays mard˚ Isray¯li ir ßoˇovrdi mØt iren varkabekel ¯. ¸oˇ in´ mØt minœew verj Æaøay lini¿: Ayd Ørerin aylazginern irenc zØrqer˚ hawaqelov‘ pa– terazmi elan ˚ndd¯m Isray¯li: Anqowsn asac Daw¸in. ¡La—w imacir, or dow ew qo mardik in´ het paterazmi ¯q dowrs galow¿: Dawi¸n asac Anqowsin. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini: Hima dow k’imanas, ¸¯ qo Æaøan inœ ¯ anelow¿: Anqowsn asac Daw¸in. ¡Aydp¯s ¸oˇ lini, qanzi qez ˚ndmiæt im ¸iknapahneri pet em dar´nelow¿: Samow¯l˚ mahacel ¯r, nran oˇbacel ¯r amboˇj Isray¯l˚ ow nran ¸aˇel ir qaˇaq Arima¸¯mowm: Sawowˇ˚ erkric veracrel ¯r ogeharcnerin ow gowæaknerin: Aylazginer˚ hawaqowecin ow ekan bana– kateˇi drecin Somanowm: Sawowˇn ¯l hawaqec bolor is– ray¯lacinerin ow banakateˇi drec Geˇbow¯owm: Erb Sa– wowˇ˚ tesaw aylazgineri banak˚, vaxecaw, nra sirt˚ meÆ ah ˚nkaw: Sawowˇ˚ Tiroj˚ harc towec, sakayn T¯– r˚ nran patasxan œtowec o—œ erazov, o—œ gowæakow¸eamb, o—œ ¯l margar¯neri mijocov: Sawowˇn asac ir Æaøane– rin. ¡Mi ogeharc kin gt¯—q, or gnam nra mØt ow harc tam nran¿: flaøanern asacin nran. ¡Aha mi ogeharc kin kay Ayendorowm¿: Sawowˇ˚ Æptowec, owriæ zgestner hagaw ow gnac erkow mardkanc het: Nranq giæer˚ hasan knoj mØt: Sawowˇn asac nran. ¡Ogeharcin patæa˘ diw¸ow¸iwn ara— ew kanœi—r nran, owm or qez k’asem¿: Kinn asac. ¡Dow inqd gites, ¸¯ inœ ¯r arel Sawowˇ˚. ¸¯ inœp¯s ogeharcnerin ow gowæaknerin veracrec erkric: Ard, inœo?w es in´ spanelow hamar im an´i d¯m orogay¸ larowm¿: Sawowˇ˚ nran Tiroj

513

1 Φagaworac

28. 11–24

anownov erdowec‘ aselov. ¡Kendani ¯ T¯r˚. ays banic qez oœ mi vnas œi hasni¿: Kinn asac. ¡O?wm ogin kanœem¿: Na asac. ¡Samow¯li ogin kanœi—r¿: Kin˚ tesnelov Sa– mow¯lin‘ bar´r ´aynov aˇaˇakec ow asac Sawowˇin. ¡Inœo?w in´ xabecir, œ¯? or dow h¯nc Sawowˇn es¿: Arqan nran asac. ¡Mi— vaxecir, asa—, o?wm tesar¿: Kinn asac nran. ¡Getnic dowrs ekoˇ astowaÆner em tesnowm¿: Sawowˇn asac nran. ¡I?nœ nkatecir¿: Na asac. ¡Mi kangnaÆ mard erkric elnowm ¯r, ew nra vray ¸iknoc kar¿: Sawowˇn imacaw, or da Samow¯ln ¯, ew eresnivayr ˚nkaw getin ow erkrpagec nran: Samow¯ln asac Sawowˇin. ¡Inœo?w in´ kanœelov neˇow¸iwn towecir in´¿: Sawowˇn asac. ¡Sastik neˇ vi˘akowm em, aylazginern im d¯m paterazmi en elel, AstowaÆ in´nic heøacel ¯, in´ œi patasxanowm o—œ mar– gar¯neri, o—œ ¯l erazneri mijocov: Ard, qez kanœeci, or in´ coyc tas, ¸¯ inœ anem¿: Samow¯ln asac. ¡Inœo?w es in´ harcnowm: T¯r˚ qeznic heøacaw ew qo ˚nkeroj het eˇaw: T¯r˚ qez het varowec aynp¯s, inœp¯s im mijocov yaytnel ¯r: T¯r˚ qo ´eøqic xlelow ¯ ¸agaworow¸iwnd ew talow ¯ qo ˚nkeroj˚‘ Daw¸in, orovhetew œlsecir Tiroj ´ayn˚ ew nra sastik barkow¸iwn˚ Amaˇ¯ki vray i gorÆ œdrecir: Ayd pat˘aøov ¯l T¯rn aysØr qez het aydp¯s ¯ varwowm: T¯r˚ Isray¯lin qez het miasin matnelow ¯ aylazgineri ´eø– q˚, vaˇ˚ dow ew qo ordiner˚ piti ˚nkn¯q, ew T¯r˚ Isray¯li banak˚ piti matni aylazgineri ´eøq˚¿: Sawowˇn an– mijap¯s amboˇj hasakov getni vray vayr ˚nkaw, xist zarhowrec Samow¯li xØsqeric, ow ir m¯j aylews owß œmnac, orovhetew mi amboˇj Ør ow giæer hac œ¯r kerel: Kin˚ mtaw Sawowˇi mØt ow tesnelov, or na meÆ tagnapi m¯j ¯, a– sac nran. ¡Es‘ qo aˇaxin˚, hnazandowel em qez, keanqs vtangi en¸arkelov ansacel em xØsqerid: Hima ¯l do—w lsir qo aˇaxni xØsqer˚: Qo aøjew mi pataø hac dnem ow ke—r ew owß k˚ stanas, or qo ˘anaparh˚ gnas¿: Na œow– zec owtel, sakayn ir Æaøanern ow kin˚ stipecin nran, ow Sawowˇ˚ teˇi talov‘ getnic ver kacaw ow nstec a¸oøin: Kin˚ tan˚ kerakrowaÆ mi hor¸ own¯r, anmijap¯s mor¸ec da: Aliwr aønelov‘ æaˇec, baˇarj hac eŒec ew towec Sa–

11 12

13

14

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24

28. 25–29. 11

1 Φagaworac

514

25

wowˇin ow nra Æaøanerin: Nranq keran, ver kacan ow noyn giæer˚ gnacin:

29

Aylazginern irenc bolor banakner˚ hawaqecin AŒe– kowm, isk isray¯laciner˚ banak drin Yezray¯li Ayendor bnakavayrowm: Aylazgineri iæxanner˚ hariwrnerov ow hazarnerov ¯in aøaj æarßwowm, isk Dawi¸n ow ir mardik gnowm ¯in Anqowsi yetewic: Aylazgineri iæxannern asa– cin. ¡Ovqe?r en dranq, or ancnowm en¿: Anqowsn ir naxa– rarnerin asac. ¡ff¯? or da Isray¯li Sawowˇ arqayi Æaøay Dawi¸n ¯: Aha erkow tari ¯, or mez mØt ¯, ew nra mer koˇmn ancaÆ Øric minœew aysØr nra m¯j oœ mi vat ban œem nkatel¿: Aylazgineri iæxanner˚ xoßoø nayelov Daw¸in‘ asacin Anqowsin. ¡Ye—t dar´row ayd mardown, ¸oˇ gnay aynteˇ, owr næanakel es nran, mez het paterazmi ¸oˇ œgay, mi gowc¯ na dawa˘ani mer banakin: Na inœo?v piti haætowi ir tiroj het, e¸¯ oœ ays mardkanc glowxnerov: Sa ayn Dawi¸˚ œ¯?, ori hamar par bønelov ergowm ¯in, ¸¯‘ ¡Sawowˇ˚ hazar kotorec, isk Dawi¸˚‘ bazmahazarner¿: Anqows˚ kanœec Daw¸in ow asac nran. ¡Kendani ¯ T¯r˚. dow im aœqin æitak ew bari mard es, ha˘eli ¯ in´ het banak mtneld ow elneld, qanzi in´ mØt ekaÆ Øricd minœew aysØr qo m¯j œarow¸iwn œem nkatel: Bayc dow iæxanneri aœqin law œes erewowm: Ard, dar´i—r ow gna— xaˇaˇow¸eamb ew mi— ara ayn, inœ iæxanneri aœqin vat ¯ erewowm¿: Da– wi¸n asac Anqowsin. ¡I?nœ em arel qez. qez mØt aprelow Øric minœew ays Ør˚ Æaøayid m¯j i?nœ vat ban es nkatel, inœo?w es œem gnalow im t¯r arqayi ¸ænamineri d¯m pa– terazmelow¿: Patasxan towec Anqows˚ Daw¸in‘ aselov. ¡Gitem, or dow im aœqin AstÆow hreætaki p¯s bari es, bayc aylazgineri iæxannern asowm en. ¡Φoˇ mez het pa– terazmi œgay¿: Ard, dow ew qo tiroj Æaøaner˚, oronq qez het en ekel, aøawØt kanowx ve—r kac¯q gnac¯—q aynteˇ, owr ´ez næanakel em: Oœ mi vat ban mi— mtaÆir, qanzi dow in´ hamar ha˘eli mard es: AøawØt kanowx ve—r kac¯q ow lowsaÆagin gnac¯—q¿: Dawi¸n ow nra mardik aøawØtean kanowx ver kacan, or gnan, aylazgineri erkir˚ pahpa– nen, isk aylazginer˚ dowrs ekan paterazmelow Isray¯li

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

515

1 Φagaworac

30. 1–15

d¯m: Erb Dawi¸n ow nra mardik errord Ør˚ mtan Sikeˇak, 30 amaˇ¯kacinern aspatakel ¯in harawakoˇm˚ ew Sikeˇa– k˚: Nranq harowaÆel ¯in Sikeˇakin ow hri matnel, ger a– rel ¯in kananc ew erkrowm gtnowoˇ bolor mardkanc‘ Œoq– ric minœew meÆ˚: Φænamin œ¯r spanel tˇamardkanc ew ka– 2 nanc, ayl gerel ¯r ow gnacel ir ˘anaparhov: Dawi¸n ow ir 3 mardik erb mtan qaˇaq, tesan, or ayn hrkizowaÆ ¯, isk irenc kanayq, tˇanern ow aˇjikner˚‘ gerowaÆ: Dawi¸˚ ew 4 ir mardik irenc ´ayn˚ bar´racrin ow lac eˇan aynqan, or nranc vray lalow owß aylews œmnac: Gerowel ¯in naew 5 Daw¸i erkow kanayq‘ Aqinovam Yezrayelacin ow Karme– ˇaci Nabaˇi kin˚‘ Abigean: Dawi¸˚ meÆ tagnapi m¯j 6 ¯r. ßoˇovowrdn owzowm ¯r nran qarkoÆel, orovhetew am¯n m¯ki sirt˚ kskÆowm ¯r ir tˇaneri ow aˇjikneri hamar: Dawi¸n asac Aqimel¯qi ordi Abia¸ar qahanayin. ¡MØ– 7 tecro—w paregØtd¿: Abia¸ar˚ mØtecrec paregØt˚ Daw– ¸in: Dawi¸˚ harcrec Tiroj˚ ew asac. ¡Hetapnde?m ayd 8 elowzaknerin, k˚ hasne?m nranc¿: T¯rn asac. ¡Hetapndi—r ew anpayman k˚ hasnes ow bolor gerinerin k˚ Œrkes¿: Dawi¸n ir het vercnelov vec hariwr mard‘ ekaw minœew 9 Bosori heˇeˇat˚, isk owßaspaø eˇaÆner˚ mnacin te– ˇowm: Dawi¸n ayd œors hariwr mardkancov hetapndec 10 ¸ænamown, isk erkow hariwr mard ¯l mnac nstaÆ Bosori he– ˇeˇati ayn koˇm˚: Nranq daætowm mi egiptacow gtan, 11 bønecin ow berecin daæt, Daw¸i mØt: Nran hac towecin, ow na keraw, jowr xmecrin, towin nran mi ktor œor ¸owz, erkow oˇkoyz œamiœ: Na keraw ew owß aøaw, qanzi ereq Ør 12 ow ereq giæer o—œ hac ¯r kerel, o—œ jowr xmel: Dawi¸˚ asac. 13 ¡Dow o?wm mardn es, orteˇi?c es¿: Pataneakn asac. ¡Es egiptaci em, mi amaˇ¯kacow Æaøay: T¯rs in´ lqec, qanzi errord Ørn ¯, or hiwand em: Menq aspatakecinq Qere¸i 14 harawayin koˇmer˚, Hr¯astani koˇmer˚ ew Qaˇ¯bi hara– wakoˇm˚, isk Sikeˇak˚ hri matnecinq¿: Dawi¸n asac 15 nran. ¡In´ ayd elowzakneri mØt k’aøajnorde?s¿: Egipta– cin asac nran. ¡Erdowi—r, or in´ œes spani, œes yan´ni im tiroj ´eøq˚, ew es qez elowzakneri mØt k’aøajnordem¿: Na

30. 16–31 16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27 28 29 30 31

1 Φagaworac

516

erdowec nran: Egiptacin nran aynteˇ taraw, ew Dawi– ¸˚ tesaw, or nranq crowaÆ ¯in amboˇj daætowm, owtowm ow xmowm ¯in ew aylazgineri ow Yowdayi erkric vercraÆ meÆa– meÆ awarov owraxow¸iwn anowm: Dawi¸˚ nranc vray yar– ´akowec ew Arowseaki erewalowc minœew erekoy ow miws Ør˚ kotorec nranc aynp¯s, or oœ mi tˇamard œŒrkowec: Miayn œors hariwr eritasardner, owˇter˚ heÆaÆ, Œaxan: Da– wi¸n azatec ayn bolorin, oronc ger arel ¯in amaˇ¯kaci– ner˚: Na Œrkec naew ir erkow kananc: Nranc ownecaÆic oœ mi ban œ¯r pakasel. Œoqric minœew meÆ˚, tˇanerin ew aˇjiknerin ew ayn am¯n˚, inœ aøel ¯in nrancic, Dawi¸˚ yet berec: Dawi¸n aøaw bolor hØtern ow arjaøner˚ ew taraw awari aøjewic: Awari hamar asowm ¯in. ¡Sa Daw¸i awarn ¯¿: Dawi¸˚ ekaw owßaspaø eˇaÆ erkow hariwr zinoworneri mØt, oronq œ¯in karoˇacel Daw¸i yetewic gnal ew mnacel ¯in Bosori heˇeˇatowm: Nranq ˚ndaøaj gnacin Daw¸in ow nra het eˇaÆ zØrqin: Dawi¸˚ mØtecaw ayd erkow hariwr zinowornerin, harcowŒor´ arec nranc aøoˇjow¸ean ma– sin: Daw¸i het paterazmi gnacaÆ daßan ow anzgam mardik asacin. ¡Qani or sranq mez het œekan, owsti menq ¯l mer ŒrkaÆ awaric nranc baßin œenq hani: Miayn am¯n m¯k˚ ¸oˇ aøni ir knojn ow ordinerin ew gnay, heøa– nay¿: Dawi¸n asac. ¡E¸¯ T¯r˚ ¸ænamown yan´nel ¯ mer ´eøq˚ ew mez pahel ¯, owremn ayd ban˚ mi— ar¯q, eˇbayr– ne—r: ff¯? or T¯r˚ mer ´eøqn ¯ matnel mez vray yar´akowaÆ elowzaknerin: O?v k˚ lsi ´er xØsqer˚, œ¯? or nranq ´eznic ¸oyl œen: Pahapanneri baßin˚ hawasar p¯tq ¯ lini pa– terazmi gnacoˇneri baßnin: Awar˚ hawasarap¯s p¯tq ¯ baßanowi¿: Ew ayd Ørowanic minœew aysØr da ibrew Ør¯nq ow irawownq kiraøwowm ¯ Isray¯li m¯j: Dawi¸˚ ekaw Sikeˇak ew awaric owˇarkec Yowdayi erkri Æererin ow ir ˚nkerne– rin‘ aselov. ¡Aha ´ez Tiroj ¸ænamineri awaric baßin em hanowm, o!v Be¸¯li ow harawayin fiama¸i, E¸eri ow A– royeri, EŒ¸amo¸i, Es¸amayi, Eraq¯li ew yeremelacineri ow kinecineri qaˇaqneri, fiamayi, Borasani ow A¸aqi, Qebroni ow bolor ayn vayreri bnakiœner, owr Dawi¸n ow ir mardik aræawel en¿:

517

1 Φagaworac

31. 1–14

Aylazginer˚ paterazm mˇecin Isray¯li d¯m, ew isra– 31 y¯laciner˚ aylazgineri aøaj Œaxowsti dimelov‘ vira– wor ˚nkan Geˇbowa leran vray: Aylazginer˚ hetapnde– 2 lov Sawowˇin ow nra ordinerin‘ spanecin Sawowˇi ordi– nerin‘ Yovna¸anin, Aminadabin ow Meˇqisaw¯in: Pa– 3 terazm˚ Sawowˇi d¯m sastkacaw, korovi aˇeˇnaworner˚ gtan nran, ew na viraworowec koˇoskric nerqew: Sawowˇn 4 asac ir kapar˘akrin. ¡Sowrd merkacro—w ew dranov in´ mahacow xoci—r: fflini, ¸¯ an¸lŒatner˚ gan, in´ xocoten ow Æaˇr ow Æanaki en¸arken¿: Kapar˘akir˚ œowzec ayd anel, qanzi sastik vaxecel ¯r: Sawowˇn aøaw ir sowr˚ ew 5 iren netec dra vray: Erb kapar˘akir˚ tesaw, ¸¯ Sawow– ˇ˚ meøaw, inq˚ ews iren netec sri vray ow nra het meøaw: Meøan Sawowˇ˚, ir ereq ordinern ow ir kapar˘akir˚. nra 6 bolor mardik noyn Ør˚ miasin meøan: Erb hovti ayn koˇ– 7 mowm ow Yordanan geti ayn koˇmowm gtnowoˇ isray¯lacine– r˚ tesan, ¸¯ isray¯laciner˚ Œaxan, ew ¸¯ meøan Sawowˇn ow ir ordiner˚, ¸oˇecin irenc qaˇaqnern ow Œaxowsti di– mecin: Aylazginer˚ ekan ow bnakowecin dranc m¯j: Hete– 8 weal Ør˚ aylazginer˚ ekan diakner˚ koˇoptelow: Nranq gtan Geˇbowa leran vray ˚nkaÆ Sawowˇin ow nra ereq or– dinerin: Nran æowø towecin, vercrin z¯nqer˚ ew ktrecin 9 glowx˚: Nranq awetaberner owˇarkecin aylazgineri erk– ri œors koˇm˚‘ yaytnelow ays masin irenc køatnerin ow ßoˇovrdin: Sawowˇi z¯nqer˚ drecin Astartioni tan˚ 10 ew spanowaÆneri marminner˚ kaxecin Be¸sani pars– 11 pic: Erb gaˇaadacineri Yabis bnakavayri bnakiœne– 12 r˚ lsecin ayn masin, ¸¯ inœ ¯in arel aylazginer˚ Sawowˇin, bolor zØreˇ mardik ver kacan, amboˇj giæer gnacin, Be¸– 13 sani parspic vercrin Sawowˇi ow nra ordi Yovna¸ani marminner˚, Yabis berecin dranq ew aynteˇ ayrecin: Ay– 14 nowhetew nranc oskornern aønelov‘ ¸aˇecin Yabisi daæ– towm ew eظ˚ Ør Æom pahecin:

2 Φagaworac G

1 2

3 4

5 6

7, 8 9

10

11

12

13

14 15

16

Sawowˇi mahowanic ew amaˇ¯kacinerin kotorelowc ye– toy Dawi¸˚ veradar´aw ew erkow Ør mnac Sikeˇakowm: Er– rord Ør˚ Sawowˇi banakateˇiic mard ekaw, ori hagowst– ner˚ pataøotowaÆ ¯in, isk glxin hoˇ ¯r aÆowaÆ: Erb na Daw¸i mØt mtaw, getin ˚nkaw ow xonarhowec nra aøaj: Dawi¸˚ harcrec nran. ¡Orteˇi?c es galis¿: Na patas– xanec. ¡ffiaxel em Isray¯li banakateˇiic¿: Dawi¸n a– sac nran. ¡I?nœ ¯ patahel, patmi—r in´¿: Mardn asac. ¡Ψoˇovowrd˚ paterazmi daætic Œaxaw, æater˚ vira– wor ˚nkan ow meøan: Meøan naew Sawowˇn ow Yovna¸an˚¿: Dawi¸n iren lowr beroˇ eritasardin harcrec. ¡I?nœ gi– tes, or Sawowˇn ow nra ordi Yovna¸an˚ meøan¿: Lowr be– roˇ eritasardn asac. ¡DipowaÆov Geˇbowa leran vray ¯i gtnwowm ew aha tesay, or Sawowˇn ˚nkel ¯r ir nizaki vray, ew ¸ænamow martakaøqern ow heÆealneri zØravar– ner˚ hasel ¯in nran: Na yet nayec ew in´ tesnelov‘ ir mØt kanœec: Asaci. ¡Aha aysteˇ em¿: Na asac in´. ¡O?v es dow¿: Asaci‘ ¡Amaˇ¯kaci em¿: Na asac in´. ¡Xoci—r ow spani—r in´: Xawarn ¯ patel in´, bayc æownœs deø vras ¯¿: Xoceci ow spaneci nran, orovhetew git¯i, or nizaki vray ˚nknelowc yetoy œ¯r aprelow: Aøay nra glxic ¸ag˚, aparanjanner˚‘ nra bazkic ew dranq bereci aysteˇ‘ im tiroj˚¿: Dawi¸n ir hagowstner˚ bønelov‘ pataøotec: Irenc hagowstner˚ pataøotecin naew nra mØt gtnowoˇ mardik: Nranq oˇbacin, lac eˇan ow minœew erekoy Æom pahecin srov ˚nkaÆ Sawowˇi, nra ordi Yovna¸ani, Yow– dayi erkri ßoˇovrdi ow Isray¯li tan hamar: Dawi¸n asac iren lowr beroˇ eritasardin. ¡Orteˇi?c es dow¿: Mardn asac. ¡Mi pandowxt amaˇ¯kacow ordi em es¿: Dawi¸n asac nran. ¡Inœp¯?s œvaxecar ´eøq bar´racnel ow spanel Tiroj ØÆealin¿: Dawi¸n ir Æaøaneric m¯kin kanœelov‘ asac. ¡MØteci—r ow spani—r sran¿: Na harowa– Æec, ow mard˚ meøaw: Dawi¸n asac nran. ¡Qo ariwn˚ ¸oˇ qo glxin lini, qanzi qo beran˚ qo masin vkayow¸iwn tow–

519

2 Φagaworac

1. 17–2. 5

ec‘ aselov. ¡Es spaneci Tiroj ØÆealin¿: Dawi¸˚ Sawowˇi ow nra ordi Yovna¸ani vray ays oˇb˚ yØrinec ew patowi– rec ays oˇb˚ owsowcanel Yowdayi erkri aˇeˇnakirnerin: Ayn growaÆ ¯ Ardarow¸ean grqowm: Blowrneri bar´ownq– nerowm ibrew ar´an kangni—r, Isray¯!l, virawor ˚nkaÆ qo zØrawor ordineri hamar: Mi— yaytn¯q G¯¸owm ew lowr mi— taraƯq Askaˇoni Œoˇocnerowm, or aylazgineri dowstre– r˚ erbeq œhr˘owen, ew an¸lŒatneri dowstrer˚ œcnÆan: O!v Geˇbowayi leøner, ¸oˇ ´ez vray cØˇ œijni, an´rew œgay ´ez vray, ew oœ ¯l ptˇatow ayginer linen: Qanzi aysteˇ ¯, or hzØrneri vahan˚ jardowec, Sawowˇi vahan˚ œØÆowec iwˇov: Yovna¸ani aˇeˇ˚ zowr yet œqaæowec viraworneri ariwnic ow hzØrneri ˘arpic, isk Sawowˇi sowr˚ datark pate– an œdrowec: Sawowˇn ow Yovna¸ann irenc kendanow¸ean ßamanak mimeanc sireli ¯in, geˇecik ow vayelowœ, irenc mahowan ßamanak ¯l iraric œbaßanowecin: ArÆiwneric aweli ¸e¸ewaæarß ¯in, aøiwÆneric aweli zØreˇ: Isray¯– li dowstre!r, la—c eˇ¯q Sawowˇi vray, la—c eˇ¯q nra vray, ov ´ez zardarown karmir zgestner ¯r hagcnowm, ´er ha– gowstneri vray osk¯ zarder ¯r gcowm: HzØrnern inœp¯?s ˚nkan paterazmi m¯j: Yovna¸a!n, qo bar´ownqneri vray xocowecir: Cawowm em qez hamar, eˇba!yr im Yovna¸an: In´ æat sireli ¯ir, qo s¯r˚ kananc sirowc bar´r ¯r: Inœ– p¯?s ˚nkan hzØrner˚, ew jardowŒæowr eˇan øazmi gorÆiq– ner˚:

17

18, 19

20

21

22

23

24

25

26 27

Dranic yetoy Dawi¸˚ harc talov Tiroj˚‘ asac. ¡Arde– 2 Øq gna?m Yowdayi qaˇaqneric orew¯ m¯k˚¿: T¯rn asac nran. ¡Gna—¿: Dawi¸n asac. ¡O?wr gnam¿: T¯rn asac‘ ¡Qebron¿: 2 Dawi¸n ir erkow kananc‘ yezray¯laci Aqinovami ew kar– meˇaci Nabaˇi kin Abigeayi het ekaw Qebron: Dawi¸n 3 ir het ekaÆ mardkanc, am¯n m¯kin ir ˚ntaniqov berec, ew nranq bnakowecin Qebron qaˇaqowm: Ekan Hr¯asta– 4 ni mardik ew aynteˇ Daw¸in Yowdayi tan vray ¸agawor ØÆecin: Daw¸in yaytnecin, ¸¯ Gaˇaadi Yabis bnaka– vayri mardik ¸aˇel en Sawowˇin: Dawi¸˚ Gaˇaadi Ya– 5 bis bnakavayri aøajnordneri mØt patgamaworner ow– ˇarkec ew asac nranc. ¡fflrhneal lin¯q Tirojic, or ´er

2. 6–22

6

7

8 9

10

11 12

13

14 15

16

17

18

19 20 21

22

2 Φagaworac

520

tiroj‘ Tirojic ØÆeal Sawowˇi nkatmamb bareacakam ¯q eˇel‘ ¸aˇel ¯q nran ow ir ordi Yovna¸anin: Ard, T¯r˚ ´er nkatmamb oˇormow¸iwn ew ardarow¸iwn ¸oˇ cowcaberi, isk es ayd bari gorÆi hamar hatowcelow em ´ez: Φoˇ ´er ´eøqer˚ zØranan, ow dowq qajasirt lin¯q: Meøaw ´er t¯r˚‘ Sawowˇ˚, ew Yowdayi townn in´ ir vray ¸agawor ¯ ØÆel¿: Sawowˇi zØravar Neri ordi Abenner˚ Sawowˇi or– di Yebows¸¯in aøaw taraw banakateˇi ew nran ¸aga– wor dar´rec Gaˇaadastani, Φasiri, Yezray¯li, EŒremi, Beniamini erkrneri ew amboˇj Isray¯li vray: Sawowˇi or– di Yebows¸¯n qaøasown tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw Isray¯li vray: Na erkow tari ¸agaworec: Miayn Yowdayi townn ¯r, or Daw¸in ¯r hetewowm: Qebronowm, Yowdayi erk– ri vray Dawi¸˚ ¸agaworec eظ˚ tari vec amis: Neri ordi Abenner˚ ew Sawowˇi ordi Yebows¸¯i Æaøaner˚ ba– nakateˇineric ekan Gabawon: Ωarowhii ordi Yovab˚ ew Daw¸i Æaøaner˚ elan Qebronic ew nranc handipecin Ga– bawoni aˇbiwri mØt: Sranq aˇbiwri ayn koˇm˚ nstecin, isk nranq‘ ays koˇm˚: Abennern asac Yovabin. ¡Φoˇ qo ktri˘ner˚ elnen ow mrcen mer aøjew¿: Yovabn asac. ¡Φoˇ mrcen¿: Beniamini ow Sawowˇi ordi Yebows¸¯i koˇmic elan tasnerkow eritasardner. Daw¸i koˇmi—c ¯l elan tasner– kow eritasardner: Am¯n m¯k˚ ´eøqov bønec ir mrcakci glxic ow sowr˚ xrec ir mrcakci koˇ˚: Bolorn aynteˇ ˚n– kan ow meøan: Ew ayd teˇi anown˚ drecin Dawa˘anneri daæt, or˚ Gabawonowm ¯ gtnwowm: Ayd Ør˚ sastik pa– terazm eˇaw, ew Abenner˚ isray¯lacineri het partowec Daw¸i zinoworneric: Aynteˇ ¯in Ωarowhii ereq ordiner˚‘ Yovab˚, Abessan ew Asay¯l˚: Asay¯l˚ daæti ayÆeami p¯s ¸e¸ewaqayl ¯r: Asay¯l˚ hetapndec Abennerin ew nran halaÆelis aj ow ´ax œxotorowec: Abenner˚ yet nayec ew asac. ¡Do?w es, Asay¯!l¿: Sa asac. ¡Es em¿: Abennern asac. ¡Xotorowi—r aj kam ´ax, bøni—r ktri˘neric m¯kin ow vercro—w nra z¯nqer˚¿: Asay¯l˚, sakayn, œowzec nran he– tapndelowc hraßarowel: Abenner˚ mi angam ews asac Asay¯lin. ¡Heøo—w mna in´anic, or qez getin œxŒem, ¸¯ œ¯ i?nœ eresov piti nerkayanam Yovabin, ew inœi? nman

521

2 Φagaworac

2. 23–3. 6

k˚ lini da: Gna— qo eˇbayr Yovabi mØt¿: Asay¯l˚ œow– zec yet kangnel, Abenner˚ nizakov harowaÆec nra koˇin, ew nizak˚ zistic dowrs ekaw: Na ˚nkaw aynteˇ ow meøaw teˇowm: Ov Asay¯li ˚nkaÆ ow meøaÆ teˇn ¯r galis, kang ¯r aønowm: Yovabn ow Abessan Abenneri yetewic ˚nkaÆ hetapndowm ¯in nran, ew erb Gayi dimac, Gabawoni a– napati ˘anaparhi vray gtnowoˇ Ammani blowr˚ hasan, arew˚ mayr mtaw: Beniamini ordiner˚ hawaqowelov Aben– neri æowrj˚‘ mi blri vray kang aøan: Abenner˚ ´ayn tow– ec Yovabin. ¡Mi?¸¯ sowrn andadar bnajnjelow ¯, kam mi?¸¯ œgites, or sra verj˚ daønow¸iwn k˚ lini: E?rb es hramayelow ßoˇovrdin, or irenc eˇbayrnerin halaÆelowc hraßarowen¿: Yovabn asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚: E¸¯ dow xØsaÆ œlin¯ir, ßo– ˇovowrd˚ aygabacin ver ¯r kenalow, ew am¯n m¯k˚ halaÆelow ¯r ir eˇbØr˚¿: Yovab˚ Œoˇ hnœecrec, amboˇj ßoˇovowr– d˚ kang aøaw, aylews œhalaÆec isray¯lacinerin, ew pate– razm˚ dadarec: Abennern ow nra mardik amboˇj giæe– r˚ æarßowecin d¯pi arewelq, ancan Yordanan get˚, bolor mØtakay vayrer˚ ow ekan banakateˇi: Yovab˚ Aben– nerin halaÆelowc hraßarowec, hawaqec amboˇj ßoˇovrdin, aæxarhagir arec ow tesaw, or Daw¸i mardkancic koto– rowel ¯in tasnin˚ mard ew Asay¯l˚, isk Daw¸i zinoworne– r˚ Beniamini ordineric ow Abenneri mardkancic kotorel ¯in ereq hariwr va¸sown mard: Vercrin Asay¯lin ow nran ¸aˇecin Be¸ˇeh¯mowm, ir hØr gerezmani m¯j: Yovabn ow ir mardik gnacin ew aræaloysin hasan Qebron:

23

24

25 26

27

28

29

30

31

32

Sawowˇi tan ow Daw¸i tan mijew sastik paterazm e– 3 ˇaw: Daw¸i town˚ gnalov hzØranowm ¯r, isk Sawowˇi town˚ gnalov tkaranowm ¯r: Qebronowm Dawi¸˚ ordiner ownecaw: 2 Nra andranik˚ yezray¯laci Aqinoomayic ÆnowaÆ Ammonn ¯r, erkrord˚ karmeˇaci Abigeayic ÆnowaÆ Dawian ¯r, er– 3 rord˚ Gesowri arqay Φoˇmii dowstr Maaqayic ÆnowaÆ A– besaˇomn ¯r, œorrord˚ Aggi¸i ordi Adonian ¯r, hing– 4 erord˚ Amitaˇi ordi SaŒatian ¯r, vecerord˚ Daw¸i 5 Egˇa¸a knojic ÆnowaÆ Ye¸ramn ¯r: Dawi¸˚ ays ordinerin ownecaw Qebronowm: Erb Sawowˇi tan ew Daw¸i tan mijew 6 paterazm ¯r teˇi ownenowm, Abenner˚ Sawowˇi townn ¯r

3. 7–22 7

8, 9

10

11

12 13

14

15

16 17

18 19

20

21

22

2 Φagaworac

522

kaøavarowm: Sawowˇn own¯r mi har˘, ori anown˚ fiesŒa ¯r: Na Yowˇi dowstrn ¯r: Sawowˇi ordi Yebows¸¯n asac Abennerin. ¡Inœo?w es paøkowm im hØr har˘i het¿: A– benner˚ xist barkanalov Yebows¸¯i xØsqi hamar‘ nran asac. ¡Mi¸¯? es æan glowx em: Qo hØr tan, nra eˇbayrne– rin ow barekamnerin aysØr Æaøayow¸iwn em matowcel, bayc qez Daw¸i tan ´eøq˚ œem matnel: Isk dow aysØr mi knoj hamar in´anic vr¯ß es lowÆowm: AstowaÆ Abennerin ays– p¯s ow sranic awelin ¸oˇ ani, e¸¯ Daw¸i nkatmamb œa– nem ayn, inœ T¯r˚ erdowec nran‘ aselov, ¸¯‘ ¡Φagaworow– ¸iwn˚ vercnelow em Sawowˇic ew Daw¸i ¸agaworow¸iwnn em hastatelow Isray¯li ow Yowdayi erkri vray Danic minœew Bersab¯¯¿: Yebows¸¯n vaxic aylews œkaroˇacaw patas– xan tal Abennerin: Abennern anmijap¯s patgama– worner owˇarkelov Φesaˇmi erkir, Daw¸i mØt‘ asac. ¡In´ het qo owxt˚ knqi—r, ew es qez k’Øgnem amboˇj Isray¯l˚ qo koˇm˚ dar´nelow hamar¿: Dawi¸n asac. ¡Bari: Es qez het owxt k˚ knqem, bayc qezanic mi ban em xndrowm. in´ œnerkayanas, e¸¯ in´ tesnelow galis hetd œberes Sawowˇi dowstr Meˇqoˇin¿: Dawi¸˚ Sawowˇi ordi Yebows¸¯i mØt patgamaworner owˇarkec‘ aselov. ¡In´ to—wr im kin Meˇ– qoˇin, orin es stacel em aylazgineri hariwr an¸lŒat andamneri dimac¿: Yebows¸¯n mard owˇarkec ow Meˇqo– ˇin aøaw ir amowsnowc‘ Seˇˇayi ordi ffiaˇti¯lic: Nra amowsin˚ lalov gnowm ¯r nra yetewic minœew Barakim: A– bennern asac nran. ¡Ye—t dar´ir¿: Ew na yet dar´aw: Abenner˚ xØselov Isray¯li Æereri het‘ asac. ¡Erkar ßa– manak xndrowm ¯iq, or Dawi¸˚ ¸agawori ´ez vray: Hima iragorÆec¯—q, qanzi T¯r˚ xØselov Daw¸i masin‘ asel ¯. ¡Im Æaøay Daw¸i ´eøqov em Œrkelow Isray¯l˚ aylazgineri ´eø– qic ew nra bolor ¸ænamineri ´eøqic¿: Abennern ays bann asac Beniaminin: Abenner˚ gnac Qebron Daw¸in yayt– nelow ayn, inœ ha˘eli ¯r ¸owacel Isray¯lin ew Beniamini amboˇj tan˚: Abenner˚ qsan mardkancov ekaw Qebron, Daw¸i mØt, ew Dawi¸˚ Abenneri ow nra het ekaÆ mard– kanc hamar xrax˘anq kazmakerpec: Abennern asac Daw¸in. ¡Gnam ew amboˇj Isray¯lin hawaqem im t¯r ar–

523

2 Φagaworac

3. 23–36

qayi æowrj˚, qez het owxt dnem, ew dow ¸agawores bolor nranc vray, oronc cankanowm es¿: Dawi¸n Abennerin yet owˇarkec, ew sa gnac xaˇaˇow¸eamb: Daw¸i mardik ew Yovab˚ ekan aspatakow¸iwnic‘ irenc het bazowm awar berelov: Yovab˚ Qebronowm, Daw¸i mØt œ¯r, erb sa nran ar´akel ¯r, ew na gnacel ¯r xaˇaˇow¸eamb: Yovabn ow nra amboˇj zØrq˚ ekan: Yovabin yaytnecin, ¸¯ Neri ordi Abenner˚ ekel ¯ Daw¸i mØt, sa nran ar´akel ¯, ew na gna– cel ¯ xaˇaˇow¸eamb: Yovab˚ mtnelov Dawi¸ arqayi mØt‘ asac. ¡Ayd i?nœ es arel. Abenner˚ ekel ¯ qez mØt, ew dow inœo?w nran xaˇaˇow¸eamb ar´akecir: Mi?¸¯ œgites Neri ordi Abenneri œarow¸iwn˚: Na ekel ¯ qez xabelow, imanalow qo elowmowt˚ ew teˇekanalow ayn amenin, inœ dow anowm es¿: Yovab˚ dowrs ekaw Daw¸i mØtic, patgamaworner owˇar– kec Abenneri etewic, oronq ew nran veradar´rin S¯irmi jrhoric: Dawi¸n ayd masin œgit¯r: Yovabn Abennerin berec Qebron, darpasic ners taraw ibr ¸¯ nran gaˇt– ni ban yaytnelow npatakov ew ir eˇbayr Asay¯li arean vr¯ß˚ lowÆelow hamar xocec nra koˇ˚, ew na meøaw: Dra– nic yetoy Dawi¸n imanalov ayd masin‘ asac. ¡Es ew im ¸agaworow¸iwn˚ Tiroj aøaj yawitean anpart enq Ne– ri ordi Abenneri arean hamar: Φoˇ Yovabi ew nra hØr amboˇj tan vray ˚nkni meˇq˚, ew Yovabi tnic anpakas linen serm˚ Æoroˇ˚, borot˚, cowpov ærjoˇ mowracik˚, sric ˚nknoˇn ow sovamah˚¿: Yovabn ow nra eˇbayr Abessan hetapndowm ¯in Abennerin ayn bani hamar, or na Ga– bawonowm, paterazmi ßamanak, spanel ¯r irenc eˇbØ– r˚‘ Asay¯lin: Dawi¸˚ Yovabin ow nra het eˇaÆ amboˇj ßoˇovrdin asac. ¡Pataøotec¯—q ´er hagowstner˚, qo—wr´ hag¯q ow oˇbac¯—q Abenneri vray¿: Dawi¸ arqan gnowm ¯r dagaˇi yetewic: Abennerin ¸aˇecin Qebronowm: Ar– qan bar´ra´ayn lac eˇaw nra gerezmani vray: Abenneri hamar lac ¯r linowm naew amboˇj ßoˇovowrd˚: Arqan A– bennerin oˇbalov asowm ¯r. ¡Mi?¸¯ Abenner˚ piti meøn¯r aynp¯s, inœp¯s mi anzgam ¯ meønowm: Mi¸¯ Nabaˇi maho?v piti meøn¯r Abenner˚: Qo ´eøqer˚ kapowaÆ œ¯in, qo ot– qer˚ œ¯in æˇ¸ayowaÆ: Qez œberecin, inœp¯s aniraw Naba–

23 24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

3. 37–4. 8

37

38

39

40

41

4 2

3

4

5

6 7

8

2 Φagaworac

524

ˇin ¯in berel, bayc dow ˚nkar ankaroˇ, inœp¯s ˚nknowm en anirawner˚¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ hawaqowec nran oˇbalow: Amboˇj ßoˇovowrd˚ ekaw Daw¸in ˚n¸riq talow, qani deø cerek ¯r, sakayn Dawi¸˚ erdowelov asac. ¡AstowaÆ in´ aysp¯s ew aysp¯s ow awelin ani, e¸¯ aregak˚ mayr mtne– lowc aøaj hac kam orew¯ ban owtem¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ imacaw ayd, nran ha˘eli ¸owac ayn amboˇj barow¸iwn˚, or arqan gorÆel ¯r ßoˇovrdi hamar: Nranq‘ bolor isra– y¯lacinern ayd Ør˚ imacan, or arqayi hramanov œi eˇel Neri ordi Abenneri spanow¸iwn˚: Arqan asac ir Æaøa– nerin. ¡ffgit¯?q, or aysØr Isray¯li mi meÆ aøajnord ˚nkaw, or aysØr na in´ ariwnakic ¯r ew arqayi koˇmic ¯r næa– nakowaÆ: Sakayn ays mardik‘ Ωarowhii ordiner˚, in´nic aweli daßan en: T¯r˚ œarin ¸oˇ nra œarow¸ean hamemat hatowci¿: Erb Sawowˇi ordi Yebows¸¯n lsec, or Abenner˚ mahacel ¯ Qebronowm, nra ´eøqer˚ ¸owlacan, isk bolor isray¯la– ciner˚ vhatowecin: Sawowˇi ordi Yebows¸¯n own¯r gnderi erkow zØrapetner, oroncic m¯ki anownn ¯r Baana, isk miwsin˚‘ fieqab: Sranq Beniamini ceˇic bero¸aci fiemo– ni ordinern ¯in: Bero¸˚ Beniamini erkri masn ¯r kaz– mowm: Bero¸aciner˚ Ge¸¸ayi ¯in Œaxel ew ibrew pan– dowxt aynteˇ en aprowm minœew aysØr: Sawowˇi ordi Yov– na¸ann own¯r hing tarekan mi kaˇ ordi: Sawowˇi ew nra ordi Yovna¸ani mahowan goyß˚ Yezray¯lic hasnelowc ye– toy mankan dayeak˚ nran vercnelov Œaxel ¯r: Ew aha erb nranq ætap Œaxœowm ¯in, manowkn ˚nkel ¯r ow otq˚ vnasel: Nra anown˚ MemŒibos¸¯ ¯r: Bero¸aci fiemoni ordiner˚‘ fieqabn ow Baanan, gnacin ew Øroway tظ ßamin mtan Yebows¸¯i town˚: Sa k¯sØrin nnjowm ¯r ankoˇnowm: Tan dønapan˚ coren maqrelis nirhel ¯r ow qown mtel: fieqab ew Baana eˇbayrner˚ gaˇtagoˇi town mtan: Yebows¸¯n seneakowm nnjowm ¯r ir ankoˇnowm: HarowaÆecin nran, spanecin, ktrecin nra glowx˚ ew ayn vercnelov‘ amboˇj giæer˚ gnacin arewelean ˘anaparhov: Yebows¸¯i glowx˚ berecin Qebron, Daw¸i mØt, ew asacin arqayin. ¡Aha qo ¸ænamow‘ Sawowˇi ordi Yebows¸¯i glowx˚, or˚ qo mahn ¯r

525

2 Φagaworac

4. 9–5. 9

niw¸owm: T¯r˚ mer t¯r arqayi hamar vr¯ßxndir eˇaw nra ¸ænamineric, inœp¯s aysØr vr¯ßxndir eˇaw qo ¸ænami Sa– wowˇic ew nra serndic¿: Dawi¸˚ Bero¸aci fiemoni ordi– ner fieqabin ow nra eˇbayr Baanayin patasxanec‘ ase– lov. ¡Vkay ¯ T¯r˚, or in´ Œrkec am¯n neˇow¸iwnic: Na, ov patmel ¯r in´, ¸¯ meøaw Sawowˇ˚, nran ¸wowm ¯r, ¸¯ in´ awe– tis ¯r talis, isk es bøneci nran Sikeˇakowm ow spaneci, minœdeø na karÆowm ¯r, ¸¯ es nran p¯tq ¯ aœqalowsanq tam: Ard, dowq‘ œa—r mardik, ir tan˚, ankoˇnowm spanel ¯q ardar mardow: Hima es nra ariwn˚ p¯tq ¯ pahanjem ´ezanic, ´ez piti veracnem erkric¿: Dawi¸˚ hraman towec ir zinowornerin, oronq spanecin nranc, ktrecin nranc ´eøqern ow otqer˚ ew dranq kaxecin Qebroni aˇ– biwri vray, isk Yebows¸¯i glowx˚ ¸aˇecin Qebronowm, Neri ordi Abenneri gerezmanowm:

9

10

11

12

Isray¯li bolor ceˇer˚ ekan Qebron, Daw¸i mØt, ow xØ– 5 selov nra het‘ asacin. ¡Menq qo oskor˚ ew qo marminn 2 enq: Ancealowm, erb Sawowˇ˚ mer ¸agaworn ¯r, dow ¯ir is– ray¯lacinerin aøajnordoˇ˚ ew i mi hawaqoˇ˚: T¯r˚ qez asac. ¡Dow piti hovowes Isray¯li im ßoˇovrdin, dow es linelow Isray¯li aøajnord˚¿: Isray¯li bolor Æerer˚ ekan 3 Qebron, arqayi mØt, ew Dawi¸ arqan nranc het owxt drec Qebronowm, Tiroj aøjew: Nranq Daw¸in ¸agawor Ø– Æecin amboˇj Isray¯li vray: Dawi¸˚ eresown tarekan ¯r, 4 erb ¸agawor dar´aw, ew qaøasown tari ¸agaworec. eØ– 5 ¸˚ tari vec amis ¸agaworec Qebronowm Yowdayi erkri vray ew eresownereq tari Erowsaˇ¯mowm‘ amboˇj Isray¯– li ow Yowdayi erkri vray: Dawi¸n ir zØrqov gnac Erow– 6 saˇ¯m, ayd erkrowm bnakowoˇ yebowsacineri d¯m: Daw¸in asacin, ¸¯‘ ¡Dow aysteˇ œes mtni, qanzi koyrern ow ka– ˇer˚ qez d¯m en kangnel ew asowm en. ¡Dawi¸n aysteˇ ¸oˇ œmtni¿: Dawi¸˚ grawec Sionn ow nra amroc˚, or Daw¸i 7 qaˇaqn ¯: Ayd Ør˚ Dawi¸n asac. ¡Ov or owzowm ¯ koto– 8 rel yebowsacinerin, ¸oˇ srov yar´akowi kaˇeri, koyreri ew Daw¸i an´n atoˇneri vray¿: Dra hamar ¯, or asowm en. ¡Koyrern ow kaˇer˚ œp¯tq ¯ mtnen Tiroj town˚¿: Da– 9 wi¸n aprec amrocowm, ew ayn koœowec Daw¸i qaˇaq: Na

5. 10–6. 2

10 11

12

13 14

15 16 17

18

19

20

21 22 23

24

25

6 2

2 Φagaworac

526

æowrjanaki, Æayric Æayr qaˇaq æinec ew ir hamar ¯l town kaøowcec: Dawi¸˚ gnalov hzØranowm ¯r, ew amenakal T¯r˚ nra het ¯r: Tiwrosi arqay Qiram˚ despanner owˇarkec Daw¸i mØt, naew eˇewnaŒayt, Œayti hiwsner ow qari var– petner, oronq Daw¸i hamar town æinecin: Dawi¸˚ ha– mozowec, or T¯rn ¯ iren Isray¯li ¸agawor hastatel ew ir ¸agaworow¸iwn˚ bar´racrel ir ßoˇovrdi‘ isray¯lacineri vray: Dawi¸˚ Qebronic Erowsaˇ¯m galowc yetoy owriæ ka– nayq ow har˘er ews aøaw: Dawi¸n owriæ tˇaner ew aˇjik– ner ¯l ownecaw: Erowsaˇ¯mowm nra ownecaÆ ordineri anown– ner˚ sranq en. Samaa¸, Yesiba¸, Na¸an, Gaˇamaan, Yebaar, Φemesows, EˇŒaˇat, Naged, NaŒek, Yenna¸a, Eˇisamis, Baˇigad ew EˇiŒaˇ¯t: Aylazginer˚ lselov, ¸¯ Dawi¸˚ Isray¯li ¸agawor ¯ ØÆowel, bolor˚ elan Daw¸i vray yar´akowelow: Erb Dawi¸n ayd imacaw, ijaw amroc˚: Ayl– azginer˚ ekan ow hawaqowecin Titanneri hovitnerowm: Dawi¸˚ harcrec Tiroj˚‘ aselov. ¡Yar´akowe?m aylazgine– ri vray, nranc im ´eøq˚ k˚ matne?s¿: T¯rn asac Daw¸in. ¡Yar´akowi—r, qanzi anpayman qo ´eøqn em matnelow ayl– azginerin¿: Dawi¸n ekaw Xramatneri vrayic ew aynteˇ kotorec aylazginerin: Dawi¸n asac. ¡T¯rn im ¸ænami– nerin im ´eøqov kotorec aynp¯s, inœp¯s jrern en ¸mber˚ awerowm¿: Dra hamar ayd teˇ˚ koœowec Xramatneri vray: Nranq aynteˇ ¸oˇecin irenc astowaÆnerin, ew Dawi¸n ow iren ˚nkerakcoˇ mardik aøan dranq: Aylazginer˚ krkin otqi elan ow hawaqowecin Titanneri hovitnerowm: Da– wi¸˚ harcrec Tirojn‘ aselov. ¡Yar´akowe?m aylazgineri vray, nranc im ´eøq˚ k˚ matne?s¿: T¯rn asac. ¡Mi— yar´a– kowir nranc vray, ærjanci—r nranc ow nranc ¸ikownqic gna— d¯pi Laci antaø˚: Erb Laci antaøic æarßman ´ayn lses, ayn ßamanak yar´akowi—r nranc vray, orovhetew ayn ßamanak ¯, or T¯r˚ dowrs ¯ galow qo aøaj, or paterazmowm kotori aylazginerin¿: Dawi¸n arec aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel nran: Ew na kotorec aylazginerin Gabawonic minœew Gazera: Dawi¸˚ krkin hawaqec Isray¯li bolor eritasardnerin‘ mØtaworap¯s eظanasown hazar hogi: Dawi¸˚, nra het

527

2 Φagaworac

6. 3–17

eˇaÆ amboˇj ßoˇovowrdn ow Yowdayi erkri iæxanneric o– manq elan gnacin ayn zaøiverov, orov bar´racowel ¯r AstÆow tapanak˚, orin trowaÆ ¯r zØrow¸iwnneri T¯r AstÆow anown˚, ew ori vray nstaÆ ¯ AstowaÆ qerovb¯neri mijew: Dawi¸˚ Tiroj tapanak˚ drec nor sayli vray, ver– crec ayn Aminadab Blracow tnic: Aminadabi ordiner˚‘ fflzan ow nra eˇbayrnern ¯in qæowm tapanak˚ kroˇ say– l˚, isk miws eˇbayrner˚ ˚n¸anowm ¯in tapanaki aøjewic: Dawi¸n ow isray¯laciner˚ Tiroj aøaj tawiˇner, hnœeˇ nowagaranner, qnarner, sringner ¯in nowagowm, ¸mbowk– ner, ÆnÆˇaner zarkowm ow Œoˇer ¯in hnœecnowm ow ergowm: Erb ekan Aminadabi kal˚, fflzan ir ´eøq˚ gcec AstÆow tapanakin, or ayn bøni: Na ayn bønec, orovhetew lÆkan zowarakn ayn æarßel ¯r ir teˇic: T¯r˚ barkacaw fflzayi vray ew nra yandgnow¸ean hamar harowaÆec nran aynteˇ, ew na meøaw aynteˇ, Tiroj tapanaki mØt, AstÆow aøjew: Dawi¸˚ trtmec, or T¯r˚ mahacow harowaÆec fflzayin nra meÆ yandgnow¸ean hamar: Ayd teˇ˚ minœew aysØr fflzayi HarowaÆ ¯ koœwowm: Ayd Ør˚ Dawi¸˚ vaxecaw Tirojic ew a– sac. ¡Tiroj tapanak˚ inœp¯?s mtni in´ mØt¿: Dawi¸˚ œowzec Tiroj owxti tapanak˚ tanel ir mØt‘ Daw¸i qa– ˇaq˚, ew Dawi¸˚, æeˇelov ˘anaparh˚, ayn taraw ge¸aci Abeddari town˚: Tiroj tapanak˚ ereq amis mnac ge– ¸aci Abeddari tan˚: T¯rn Ørhnec Abeddarin ow nra am– boˇj town˚: Ayd masin yaytnecin Daw¸in‘ aselov. ¡T¯rn AstÆow tapanaki hamar Ørhnel ¯ Abeddari townn ow nra ownecaÆ am¯n inœ˚¿: Dawi¸˚ gnac, Tiroj tapanak˚ ha– nec Abeddari tnic ew owraxow¸eamb berec Daw¸i qaˇa– q˚: Tapanak˚ tanoˇneri het gnowm ¯in paroˇneri eØ– ¸˚ xmber, zowarak ow gaøner ¯in zoh matowcowm: Dawi¸˚ Tiroj aøaj tawiˇ ¯r nowagowm: Na patmow˘an ¯r hagel: Dawi¸n ow Isray¯li amboˇj town˚ Tiroj tapanak˚ ha– necin owraxow¸ean aˇaˇak ar´akelov ow Œoˇ hnœecnelov: Erb tapanak˚ Daw¸i qaˇaqin mØtecaw, Sawowˇi dowstr Meˇqoˇ˚ nayowm ¯r patowhanic ew tesnelov, or Dawi¸ ar– qan Tiroj aøaj parowm ¯r ow nowagaranner nowagowm, ar– hamarhec nran ir hogowm: Tiroj tapanak˚ berecin ow

3 4

5

6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

6. 18–7. 8

18

19

20

21

22

23

7 2

3 4

5 6 7

8

2 Φagaworac

528

drecin ir teˇ˚, vrani m¯j, or Dawi¸˚ dra hamar ¯r kang– necrel: Dawi¸˚ Tiroj aøjew oˇjak¯zner ow xaˇaˇow¸ean zoher matowcec: Erb Dawi¸n awartec oˇjak¯zner ow xa– ˇaˇow¸ean zoher matowcel˚, zØrow¸iwnneri Tiroj anownic Ørhnec ßoˇovrdin: Na Isray¯li bolor bnakiœnerin‘ Da– nic minœew Bersab¯¯, tˇamardkanc ¸¯ kananc, am¯n m¯– kin baæxec haci mi bli¸, kaskarayi vray eŒowaÆ armawov xmoreˇ¯n ew œamœov karkandak: Ψoˇovrdi amboˇj bazmow– ¸iwn˚ gnacin irenc tner˚: Dawi¸˚ yet dar´aw ir townn Ørhnelow. nran ˚ndaøaj elaw Sawowˇi dowstr Meˇqoˇ˚ ew, oˇjownelov nran, asac. ¡Vaye?l ¯r Isray¯li arqayin, or ay– sØr ir aˇaxinneri ow Æaøaneri aøaj merkanay, inœp¯s merkanowm en paroˇner˚¿: Dawi¸n asac Meˇqoˇin. ¡Es piti parem Tiroj aøjew: fflrhneal ¯ T¯r AstowaÆ˚, orn in´ ˚ntrec ew oœ ¸¯ qo hØrn ow nra amboˇj town˚: Na in´ Isray¯li ir ßoˇovrdi vray aøajnord kargec: Aha ayd Tiroj aøaj es piti ergem ow parem: Ew deø ¯l aweli pi– ti merkanam, qo aœqin anarg piti erewam ow dranov ¯l qo asaÆ ayd aˇaxinneri aøaj piti Œaøaworowem¿: Ew Sawowˇi dowstr Meˇqoˇ˚ minœew ir mahowan Ør˚ zawak œow– necaw: Erb Dawi¸˚ bnakowec ir tan˚, ew T¯r˚ nran azatec ærjapati ir ¸ænamineric, arqan asac Na¸an marga– r¯in. ¡Ahawasik es bnakwowm em eˇewnaŒaytic pat– rastowaÆ tan m¯j, bayc AstÆow tapanak˚ vranic m¯j ¯ gtnwowm¿: Na¸ann asac arqayin. ¡Am¯n inœ, or mtqid m¯j kay, gna— ew ara—, qanzi T¯r˚ qez het ¯¿: Noyn giæer˚ T¯r˚ xØsec Na¸ani het ew asac. ¡Gna— ew asa— im Æaøay Daw¸in. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Dow in´ hamar bnakowelow town œp¯tq ¯ æines, orovhetew tan m¯j œem bnakowel ayn Ø– ric, or isray¯lacinerin haneci Egiptosic: Es ærjowm em‘ ijewanelov vrannerowm: Amenowreq, or ærjel em isray¯laci– neri m¯j, mi?¸¯ erbewic¯ xØsel em Isray¯li azgatohmeric orew¯ m¯ki het, hraman towel hovowelow Isray¯li im ßo– ˇovrdin, aselov, ¸¯‘ ¡Inœo?w in´ hamar eˇewnaŒayt¯ town œæineciq¿: Ard, aysp¯—s asa im Æaøay Daw¸in. Aysp¯—s ¯ asowm amenakal T¯r˚. ¡Es qez vercrel em oœxarneri hØ–

529

2 Φagaworac

7. 9–23

tic, or Isray¯li im ßoˇovrdi vray aøajnord lines: Es qez het ¯i amenowreq, owr gnowm ¯ir, qo aøjewic qo bolor ¸ænaminerin oœnœacri ew qez anowani dar´ri erkri vray eˇaÆ meÆameÆneri anowan˚ hawasar: Isray¯li im ßoˇo– vrdi hamar teˇ piti oroæem ow amracnem nran aynteˇ, or na aøan´in bnakowi ew aylews hogs œownenay, orp¯szi anØr¯n mardik aøajoway p¯s œxoætangen nran, inœp¯s eˇel ¯r ayn Øreric i ver, erb Isray¯li im ßoˇovrdi vray dataworner kargeci: Qez piti azatem qo bolor ¸æna– mineric, ew T¯r˚ qez piti asi, or ir hamar town p¯tq ¯ æines: Ew erb qo keanqi Ører˚ lranan ew qo naxni– neri girk˚ gnas, qezanic yetoy qo yetnord˚ handisacoˇ zawakid piti bar´racnem ew nra ¸agaworow¸iwn˚ piti hastatem: Na ¯ im anowan hamar town æinelow, ew es nra a¸oø˚ kangown piti pahem yawitean: Hayr piti linem nran, ew na in´ ordi piti lini, ew e¸¯ na anirawow– ¸iwn gorÆi, piti yandimanem nran ow xratem mardkanc gorÆaÆaÆ gawazanov ew mardkayin tanjanqnerov: Bayc nran oˇormow¸iwn œem zlanay, inœp¯s zlacay nranc, oronc im aøajic vaneci: Yawitean hastatown piti linen nra anownn ow ¸agaworow¸iwn˚ im aøaj, nra a¸oø˚ yawi– tean kangown piti mnay im aøaj¿: Ays bolor xØsqern ow amboˇj tesilq˚ noyn ´ewov Na¸an˚ haˇordec Daw¸in: Dawi¸ arqan gnac ow nstelov Tiroj aøaj‘ asac. ¡O?v em es, T¯—r im, T¯—r, ew i?nœ ¯ im town˚, or in´ aysqan sire– cir: T¯—r im, T¯—r, doyzn œaŒov isk œnowastacay qo aøaj: Dow xØsecir qo Æaøayi tan masin erkar ßamanaki ha– mar: Mi?¸¯ ays ¯ mardkayin Ør¯nq˚, T¯—r im, T¯—r: Dawi¸n ¯l i?nœ asi qez, qanzi dow, T¯—r im, T¯—r, ˘anaœowm es qo Æa– øayin: Qo Æaøayi hamar ew ˚st qo srti in´ hascrir ays Œaøqin, orp¯szi qo Æaøayin imacnes, or in´ p¯tq ¯ bar´racnes, T¯—r im, T¯—r: Υst mer akanjnerov lsaÆi, qez nman m¯k˚ œkay, ew qezanic baci owriæ AstowaÆ œkay: Ew erkri vray o?r azgn ¯ Isray¯li qo ßoˇovrdi p¯s, orin AstowaÆ inq˚ aøajnordec‘ Œrkelow ir ßoˇovrdin, orp¯szi anowani dar´ni qez ew høœaki qo meÆow¸iwnn ow yaytnow¸iw– n˚, or Egiptosic ŒrkowaÆ ßoˇovrdid aøjewic azger ow

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

7. 24–8. 8 24

25

26 27

28

29

8 2

3

4

5

6

7

8

2 Φagaworac

530

nranc bnakow¸ean vranner˚ tapalecir: Qo Isray¯lin yawitean qez ßoˇovowrd hastatecir qez hamar, ew dow, o!v T¯r, nranc hamar AstowaÆ eˇar: Ard, T¯!r im, qo Æa– øayi ow nra tan hamar asaÆ xØsqd yawitean hastati—r ew asaÆid p¯s ara—, or qo anown˚ yawitean Œaøaworowi: T¯!r amenakal, ambo—ˇj Isray¯li AstowaÆ, qo Æaøay Daw¸i town˚ ¸oˇ kangown mnay qo aøjew, orovhetew dow es Is– ray¯li amenakal T¯r AstowaÆ˚: Φoˇ qo anown˚ yawitean Œaøaworowi, dow qo Æaøayi akanjin yaytnecir ew asacir‘ ¡Qez hamar town em æinelow¿, owsti qo Æaøan yandgnec qo aøjew ays aˇØ¸q˚ anelow: Ew ard, T¯!r im, T¯—r, dow es AstowaÆ, qo xØsqer˚ ˘æmarit en, ew dow es qo Æaøayin ays amboˇj bariq˚ xostacel: Owsti hima Ørhni—r qo Æa– øayi town˚, or yawitean qo aøjew lini, qanzi dow es, T¯!r im, T¯—r, or asel es da, ew qo Ørhnow¸eamb ¯, or qo Æaøayi town˚ yawitean ØrhnowaÆ piti mnay¿: Dranic yetoy Dawi¸˚ yar´akowec aylazgineri vray, Œaxowsti matnec nranc, aylazgineri ´eøqic vercrec qaˇaqin yaroˇ taraÆqner˚: Dawi¸˚ harowaÆec mova– bacinerin, nranc getin paøkecrec ew œaŒec paranov. am¯n erkow paran œaŒec spanelow ew am¯n erkow paran‘ kendani ¸oˇnelow hamar: Movabaciner˚ Daw¸i harka– tow hpatakner˚ dar´an: Erb Dawi¸˚ gnowm ¯r ir iæxa– now¸iwn˚ EŒrati vray hastatelow, yar´akowec Sowbayi arqayi‘ fiovami ordi Adraazari vray: Dawi¸˚ nra– nic hazar martakaøq, eظ˚ hazar heÆeal ow qsan ha– zar hetewak geri vercrec: Dawi¸˚ bolor martakaøqe– r˚ qandec‘ ir hamar ¸oˇnelov miayn hariwr martakaøq: Damaskosic ekan asoriner˚, or Øgnen Sowbayi arqay Adraazarin, bayc Dawi¸˚ asorineric qsanerkow hazar mard kotorec: Dawi¸˚ Asoriqowm, Damaskosi mØt ber– dapah zØrqer drec, ew asoriner˚ Daw¸i harkatow Æa– øaner˚ dar´an: T¯r˚ hovanaworowm ¯r Daw¸in amenowreq, owr ¯l or na gnowm ¯r: Dawi¸n aøaw Sowbayi arqay Adra– azari Æaøaneri osk¯ aparanjanner˚ ew berec Erowsa– ˇ¯m: Egiptosi arqay Sawsakim˚ dranq yet vercrec, erb na Soˇomoni ordi fiobovami ØrØq yar´akowec Erowsaˇ¯–

531

2 Φagaworac

8. 9–9. 5

mi vray: Dawi¸ arqan Masbakic ew Adraazari høœaka– wor qaˇaqneric aøaw pˇin´, orov Soˇomon arqan pˇn´¯ taæt, siwner, awazanner ew am¯n tesak kahoyq pat– rastec: Ema¸i arqay Φovown lselov, or Dawi¸˚ jax– jaxel ¯ Adraazari bolor zØrqerin, ir ordi Eddowrayin owˇarkec Dawi¸ arqayi mØt nra oˇjow¸iwn˚ harcnelow: Na ænorhaworec nran ayn bani hamar, or jaxjaxel ¯r Adraazarin, qanzi sa Φovowi ¸ænamin linelov‘ ir d¯m bowøn paterazmner ¯r mˇel: Eddowran ir het vercrel ¯r osk¯, arÆa¸¯ ew pˇn´¯ anظner: Dawi¸ arqan ays am¯n˚ Tiroj˚ nowiraberec, inœp¯s nowiraberel ¯r ir yaˇ¸aÆ bo– lor azgeric‘ edomayecineric, movabacineric, amonaci– neric, aylazgineric, amaˇ¯kacineric ew Sowbayi arqayi‘ fiobi ordi Adraazaric grawaÆ arÆa¸n ow oskin: Dawi¸n anowani dar´aw: Erb veradaønowm ¯r, Dawi¸˚ Gabeˇemowm harowaÆec asorinerin ew tasnow¸ hazar mard kotorec: Na Edomi m¯j‘ edomayecineri erkri bolor teˇerowm berda– pah zØrqer drec, ew bolor edomayeciner˚ dar´an arqa– yi hpatakner˚: T¯r˚ hovanaworowm ¯r Daw¸in amenowreq, owr ¯l or na gnowm ¯r: AstowaÆ Daw¸in amboˇj Isray¯– li vray ¸agawor kargec, ew sa irawownq ow ardarow¸iwn ¯r gorÆadrowm ir amboˇj ßoˇovrdi hand¯p: Ωarowhii or– di Yovab˚ zØrqi hramanatarn ¯r, Aqii ordi YosaŒat˚ diwanapet ¯r, Aqitobi ordi Sadok˚ ew Abia¸ari ordi Aqimel¯q˚ qahananer ¯in, Asan qartowˇar ¯r, Yovida– y¯i ordi Banean xorhrdakan ¯r, qere¸iner˚, Œele¸inern ow Daw¸i ordiner˚ arqowni iæxanner ¯in:

9

10

11

12 13

14

15

16

17 18

Dawi¸n asac. ¡Sawowˇi tnic mnacaÆ mard ka?y, or Yov– 9 na¸ani sirown nran barerarow¸iwn anem¿: Sawowˇi tnic 2 Siba anownov mi Æaøay kar: Kanœecin nran Daw¸i mØt, ew arqan harcrec nran. ¡Do?w es Siban¿: Sa patasxanec. 3 ¡Es em, qo Æaøan¿: Arqan harcrec. ¡Sawowˇi tnic mna– caÆ mard ka?y, or nran AstÆow oˇormaÆow¸iwn˚ coyc tam¿: Siban asac arqayin. ¡Yovna¸ann owni otqeric haæmow– 4 aÆ mi ordi¿: Arqan asac. ¡O?wr ¯ na¿: Siban patas– xanec arqayin. ¡Na ladabaraci Ami¯li ordi Maqiri tann ¯¿: Dawi¸ arqan mard owˇarkelov‘ nran vercrec 5

9. 6–10. 4 6

7

8

9

10

11

12

13

10 2

3

4

2 Φagaworac

532

ladabaraci Ami¯li ordow‘ Maqiri tnic: Sawowˇi ordi Yovna¸ani ordi MemŒibos¸¯n ekaw Dawi¸ arqayi mØt, ˚nkaw eresnivayr ew erkrpagow¸iwn arec nran: Dawi¸n asac nran. ¡MemŒibos¸¯¿: Na asac. ¡Ahawasik es qo Æaøan em¿: Dawi¸˚ nran asac. ¡Mi— vaxecir, orovhetew qo hayr Yovna¸ani sirown qez oˇormow¸iwn piti anem. qo hØr hayr Sawowˇi bolor arter˚ qez piti veradar´nem, ew dow miæt im seˇanic hac piti owtes¿: MemŒibos¸¯n ge– tin xonarhowec ew asac. ¡Qo Æaøan o?v ¯, or mi meøeal æan vray, inœpisin es em, owæadrow¸iwn es dar´nowm¿: Arqan kanœelov Sawowˇi Æaøay Sibayin‘ asac. ¡Ayn am¯n˚, inœ patkanowm ¯r Sawowˇin ow nra amboˇj tan˚, talis em qo tiroj ordown: Dow, qo ordinern ow qo Æaøaner˚ k˚ mæak¯q nra hoˇ˚, hac˚ k˚ ber¯q qo tiroj town˚, or owten: Qo ti– roj ordi MemŒibos¸¯n miæt im seˇanic piti hac owti¿: Siban own¯r tasnhing ordi ew qsan Æaøay: Siban asac arqayin. ¡Υst amenayni, inœ or im t¯r arqan hramayec ir Æaøayin, aynp¯s ¯l k’ani qo Æaøan¿: Ew MemŒibos¸¯n Daw¸i seˇanic ¯r hac owtowm, orp¯s ¸¯ arqayi ordineric m¯k˚ lin¯r: MemŒibos¸¯n own¯r mi Œoqrik ordi, ori anown˚ Miqa ¯r: Sibayi tan bolor bnakiœner˚ MemŒibos¸¯i Æa– øanern ¯in: MemŒibos¸¯n bnakwowm ¯r Erowsaˇ¯mowm, qani or miæt arqayi seˇanic ¯r owtowm: Na erkow otqic kaˇ ¯r: Dranic yetoy meøaw amonacineri arqan, ew nra ordi Anon˚ ¸agaworec nra Œoxar¯n: Dawi¸n asac. ¡Marda– sirow¸iwn anenq Naasi ordi Anoni nkatmamb, orovhe– tew nra hayrn ¯l im nkatmamb ¯r mardasirow¸iwn arel¿: Dawi¸n ir iæxannerin owˇarkec nra mØt, or nranc mi– jocov cawakci hØr hamar: Daw¸i iæxanner˚ gnacin a– monacineri erkir˚: Amonacineri iæxannern asacin i– renc t¯r Anonin. ¡Mi?¸¯ Dawi¸˚ hØrd meÆarelow hamar ¯ qez mxi¸aroˇner owˇarkel: O—œ: Dawi¸n ir iæxannerin ow– ˇarkel ¯, or znnen, hetaxowzen qo qaˇaqner˚: Dawi¸n ir iæxannerin qez mØt ¯ owˇarkel lrteselow hamar¿: Ew na Daw¸i iæxannerin bønec, nranc mØrowqner˚ aÆilec ew nranc zgestner˚ m¯jteˇic minœew Æayr˚ patøelov‘ ar´a–

533

2 Φagaworac

10. 5–18

kec nranc: Ays mardkanc het patahaÆi masin pat– mecin Daw¸in, na nranc ˚ndaøaj mard owˇarkec, qanzi ayd mardik xist anargowaÆ ¯in: Arqan asac. ¡Mnac¯—q Eriqovowm minœew or ´er mØrowqner˚ a˘en, ew apa k˚ vera– daønaq: Erb amonaciner˚ tesan, or anargel en Daw¸i ßoˇovrdin, mard owˇarkecin ew fiobi ow Sowbayi asorine– ric var´ecin qsan hazar hetewak, inœp¯s naew amaˇ¯– kacineri arqayic hazar ow Stobi arqayic tasnerkow hazar zinowor: Dawi¸ arqan ayd lselov‘ Yovabin ˚ntir zØrqov owˇarkec nranc d¯m: Amonaciner˚ paterazmelow hamar ˘akat kazmecin asorineri Sowba qaˇaqi dar– pasi mØt, isk øobaciner˚, stobacinern ow amaˇ¯kaci– ner˚ aøan´in ¯in kangnel daætowm: Yovab˚ tesnelov, or ir vray yar´akwowm en aøjewic ow yetewic, bolor isray¯la– cineric ˚ntrec eritasardner ew asorineri d¯m ˘akat kazmec: ZØrqi mnacaÆ mas˚ na yan´nec ir eˇbØr˚‘ A– bessayin: Nranq ˘akat kazmecin amonacineri d¯m: Na asac. ¡E¸¯ asorinern in´ neˇen, dowq in´ Øgnow¸ean k˚ hasn¯q, isk e¸¯ amonaciner˚ qez neˇen, menq Øgnow¸ean k˚ hasnenq: Korovi— eˇir, zØravig linenq mer ßoˇovrdi ow mer AstÆow qaˇaqneri bnakiœnerin, ew T¯r˚ k’ani ir aœqin ha˘eli eˇaÆ˚¿: Yovabn ir zØrqov paterazmi e– law asorineri d¯m, ew asoriner˚ Œaxan nra aøajic: A– monaciner˚ erb tesan, or asoriner˚ Œaxœowm en, irenq ews Œaxowsti dimecin Abessayi aøajic ew mtan qaˇaq: Yovab˚ amonacineri mØtic veradar´aw ow ekaw Erowsa– ˇ¯m: Erb asoriner˚ tesan, or irenq partowecin Is– ray¯lic, m¯kteˇ hawaqowecin: Adraazar˚ mard owˇar– kec ew geti ayn koˇmi asorinerin hawaqec Qaˇamakowm: Nranq ekan hasan Eˇam, ew Adraazari iæxan Sobak˚ zØrqi glowxn ancaw: Daw¸in yaytnecin ayd masin: Na hawaqec bolor isray¯lacinerin, ancaw Yordanan get˚ ew hasaw Qaˇamak: Asoriner˚ Daw¸i dimac gnder hane– cin ow nra d¯m paterazmecin: Asoriner˚ Œaxan is– ray¯lacineri aøajic, ew Dawi¸˚ asorineri eظ˚ hariwr martakaøqern ow qaøasown hazar heÆealner˚ oœnœacrec, zØrqi hramanatar Sobakin harowaÆec, ow sa teˇnowte–

5

6

7 8

9

10 11

12

13 14

15 16

17

18

10. 19–11. 13

2 Φagaworac

534

19

ˇ˚ meøaw: Adraazarin hpatak bolor ¸agaworner˚ erb tesan, or irenq Isray¯lic partow¸iwn en krel, an´na– towr eˇan, Isray¯li het haætow¸ean owxt knqecin, nra hpatakner˚ dar´an, isk asoriner˚ vaxecan aynowhe– tew amonacinerin Øgnel:

11

Heteweal tarin, erb ¸agaworner˚ aræawi ¯in elnelow, Dawi¸˚ Yovabin ir Æaøaneri ow bolor isray¯lacineri het owˇarkec, or kotoren amonacinerin ew paæaren fiaba¸˚, isk inq˚ mnac Erowsaˇ¯mowm: Erekoyean koˇm, erb Dawi¸n ir ankoˇnic elnelov man ¯r galis ¸agaworakan palati taniqi vray, tesaw, or mi kin loˇanowm ¯r taniqi vray: Ayd kin˚ artaqinov æat geˇecik ¯r: Dawi¸˚ mard owˇar– kec ow harcowŒor´ arec ayd knoj masin: Nran asacin. ¡ff¯? or da qetaci Owriayi kinn ¯, Eˇiabi dowstr Ber– sab¯¯n¿: Dawi¸˚ patgamaworner owˇarkec, berel towec nran ew mtaw nra Æoc˚: Na daætanic nor ¯r maqrowel: Ki– n˚ veradar´aw ir town˚ ew yˇiacaw: Na mard owˇarkec Daw¸i mØt ew asac. ¡Yˇi em es¿: Dawi¸˚ mard owˇarkec Yovabi mØt‘ aselov. ¡In´ mØ—t owˇarkir qetaci Owri– ayin¿: Ew Yovab˚ Owriayin owˇarkec Daw¸i mØt: Ekaw Owrian, nerkayacaw Daw¸in: Dawi¸˚ harcrec Yovabi oˇ– jow¸ean, zinoworneri aøoˇjow¸ean ow paterazmi vi˘aki masin: Owrian asac. ¡Am¯n inœ bareyajoˇ ¯¿: Dawi¸n a– sac Owriayin. ¡Eli—r, gna— qo town˚ ew lowa— otqerd¿: Owrian dowrs ekaw arqayi tnic, ew nra yetewic arqan pargew ow– ˇarkec: Owrian qnec arqayi tan døan˚ nra Æaøaneri het. na ir town˚ œgnac: Daw¸in patmecin‘ aselov, ¸¯ Owrian ir town˚ œi gnacel: Dawi¸n asac Owriayin. ¡ff¯? or ˘anaparhic es ekel, inœo?w qo town˚ œgnacir¿: Owri– an asac Daw¸in. ¡AstÆow owxti tapanak˚, Isray¯li ow Yowdayi erkri banakner˚ vrannerowm en bnakwowm, im t¯r Yovabn ow im tiroj Æaøaner˚ bac daætowm en bnakwowm, es im to?wn˚ gnam owtelow, ˚mpelow ew im knoj het qnelow ha– mar: Ayd inœp¯?s karoˇ ¯ patahel: Erdwowm em qo keanqov, or es ayd ban˚ œem ani¿: Dawi¸n asac Owriayin. ¡AysØr ¯l aysteˇ mna—, ew vaˇ˚ qez k’ar´akem¿: Ayd Ør˚ Owri– an mnac Erowsaˇ¯mowm: Yajord Ør˚ Dawi¸˚ kanœec nran:

2

3

4

5

6, 7

8

9 10

11

12

13

535

2 Φagaworac

11. 14–26

Sa keraw nra mØt, xmec ow harbec ew erekoyean qnec ir ankoˇnowm, ir tiroj Æaøaneri het. na ir town˚ œgnac: AøawØtean Dawi¸˚ namak grec Yovabin ew Owriayi mi– jocov owˇarkec nran: Namakowm growaÆ ¯r. ¡Owriayin ow– ˇarki—r paterazmi ¸¯ß teˇer˚, isk dowq ye—t qaæowec¯q nranic, or na viraworowi ow meøni¿: Erb Yovab˚ qaˇa– q˚ paæarel ¯r, Owriayin owˇarkec aynteˇ, owr git¯r, ¸¯ zØrawor mardik kan: Qaˇaqi mardik paterazmi elan Yovabi d¯m: Daw¸i zØrqic mardik ˚nkan ew meøan: Meøaw naew qetaci Owrian: Yovab˚ mard owˇarkec ew arqa– yin patmec am¯n inœ, or patahel ¯r paterazmowm: Na patgamaberin patowirec‘ aselov. ¡H¯nc or paterazmi bolor d¯pqern arqayin patmes ow verjacnes ew tesnes, ¸¯ arqan zayranalov k’asi qez. ¡Inœo?w ¯q qaˇaqin mØ– tecel paterazmelow, œgit¯i?q, or parspi vrayic neter k’ar´aken: O?v spanec Neri ordi Yerobovaˇi ordi A– bimel¯qin: ff¯? or mi kin nra vray parspi vrayic er– kanaqari mi bekor netec, ew na meøaw Φamasowm: Inœo?w ¯q mØtecel parspin¿, ayn ßamanak k’ases. ¡Qo Æaøay qetaci Owrian ¯l meøaw¿: Yovabi patgamaber˚ gnac Erowsaˇ¯m, arqayi mØt, hasaw ow haˇordec Daw¸in am¯n inœ‘ paterazmi bolor d¯pqer˚, inœp¯s patowirel ¯r Yova– b˚: Dawi¸˚ barkanalov Yovabi vray‘ asac patgamabe– rin. ¡Inœo?w ¯q qaˇaqin mØtecel paterazmelow, œgit¯?q, or parspic ´ez harowaÆelow en: O?v spanec Yerobovaˇi ordi Abimel¯qin: ff¯? or mi kin parspic nra vray erkanaqari mi bekor netec, ew na meøaw Φamasowm: Inœo?w ¯q mØtecel parspin¿: Patgamabern asac Daw¸in. ¡Ayd mardik mezanic owßeˇ ¯in: Nranq dowrs ekan mer d¯m, menq nranc halaÆecinq minœew qaˇaqi darpas˚, bayc aˇeˇnaworner˚ parspi vrayic neter teˇacin qo Æaøaneri vray: Ar– qayi Æaøaneric omanq meøan, meøaw naew qo Æaøay qe– taci Owrian¿: Dawi¸n asac patgamaberin. ¡Aysp¯s k’ases Yovabin. ¡EˇaÆi hamar mi— anhangstacir, orov– hetew sowr˚ erbemn aysp¯s ¯ harowaÆowm, erbemn‘ aynp¯s: Sastkacro—w paterazm˚ qaˇaqi d¯m ow korÆani—r ayn: Ew gØtepndi—r qez¿: Erb Owriayi kin˚ lsec, or ir amowsi–

14 15

16

17

18 19

20 21

22

23 24

25

26

11. 27–12. 13

2 Φagaworac

536

27

n˚‘ Owrian spanowel ¯, oˇbac ir mardow mah˚: Erb sowgn ancaw, Dawi¸˚ mard owˇarkec, nran ir town˚ berec, sa dar´aw nra kin˚ ew nra hamar ordi Ænec: Daw¸i ays a– raÆ˚ œar ban erewac Tiroj aœqin:

12

T¯r˚ Na¸an margar¯in owˇarkec Daw¸i mØt: Sa, ga– lov nra mØt, asac. ¡Mi qaˇaqowm erkow mard kar. m¯k˚ harowst ¯r, miwsn‘ aˇqat: Harowstn own¯r æat ow æat hØ– ter ow naxirner, isk aˇqat˚ oœinœ œown¯r, baci mi Œoqrik ¯g gaønowkic, or˚ Æaxow ¯r aøel ow pahowm ¯r: Gaønowk˚ meÆacaw nra ow nra ordineri het: Na owtowm ¯r nra ha– cic, nra baßakic xmowm, nra Æocowm ¯r qnowm. da kar– Æes nra dowstrn ¯r: Ayd harowst mardow mØt mi ancord ekaw: harowst˚ œowzec ir hØteric ow arjaøneric mi a– nasown mor¸el, or hiwrasiri ir mØt ekaÆ ancordin, aøaw aˇqati gaønowk˚ ew kerakowr patrastec ir mØt ekaÆ mardow hamar¿: Dawi¸˚ xist barkanalov ayd mardow vray‘ asac Na¸anin. ¡Kendani ¯ T¯r˚. ayd bann anoˇ mard˚ arßani ¯ mahowan: Na ayd gaønowki hamar e– ظnapatik p¯tq ¯ hatowci ayn bani Œoxar¯n, or na arec. aysinqn‘ mor¸ec owriæi miak gaø˚¿: Na¸ann asac Daw¸in. ¡Do—w es ayn mard˚, or arel ¯ ayd ban˚: Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Es em, or qez ¸agawor ØÆeci amboˇj Isray¯li vray, es em, or qez Œrkeci Sawowˇi ´eøqic, qez yan´neci qo tiroj‘ Sawowˇi town˚, qo ti– roj kanayq qo grkowm en, qez toweci Isray¯ln ow Yowdayi erkir˚, ew e¸¯ dranq qiœ es hamarowm, noynqan ¯l k’awe– lacnem¿: Inœo?w Tiroj xØsqn anargecir nra aœqi aøaj œariq gorÆelov: Dow srov spanecir qetaci Owriayin ew nra knoj˚ qez know¸ean aøar, nran spanecir amonaci– neri srov: Ard, sowr˚ yawiteans ¸oˇ œheøanay qo tnic Œoxar¯nn ayn bani, or in´ anargecir ew qetaci Owriayi knoj˚ qez know¸ean aøar: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es qo d¯m œariq k˚ yarowcem qo tnic. aœqerid aøaj qo ka– nanc piti vercnem ew tam qo ˚nkeroj˚, na ays aregaki loysi tak paøkelow ¯ qo kananc het: Dow ayd ban˚ ÆaÆowk arecir, isk es ayn anelow em amboˇj Isray¯li aœqi aøaj, Ør˚ cerekov¿: Dawi¸n asac Na¸anin. ¡Meˇanœel em Ti–

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

537

2 Φagaworac

12. 14–28

roj d¯m¿: Na¸ann asac Daw¸in. ¡T¯r˚ nerec qo meˇq˚, ew dow œes meøni, bayc qani or dranov ¸ænaminerin aøi¸ towecir Tiroj˚ hayhoyelow, qezanic Ænoweliq ordid p¯tq ¯ meøni¿: Na¸an˚ gnac ir town˚, ew T¯r˚ harowaÆec Daw– ¸i hamar Owriayi knoj ÆnaÆ mankan˚, ew sa hiwandacaw: Dawi¸˚ mankan hamar aˇaœec AstÆown. Dawi¸˚ Æom pa– hec ow giæer˚ getnin qnec: Palatakanner˚ elan gnacin nra mØt, or nran getnic bar´racnen, bayc na œowzec get– nic ver kenal ew nranc het hac œkeraw: Erb eظnerord Ør˚ manowk˚ meøaw, palatakanner˚ vaxenowm ¯in Daw– ¸in yaytnel, ¸¯ manowk˚ meøaw, qanzi asowm ¯in. ¡Qani deø manowk˚ kendani ¯r, xØsecinq nra het, bayc na mer asaÆ˚ œlsec: Hima inœp¯?s asenq, ¸¯ manowk˚ meøaw: Na œariq k˚ gorÆi¿: Dawi¸˚ tesnelov, or palatakanner˚ ŒsŒsowm en ew haskanalov, or manowk˚ mahacel ¯, asac palatakannerin. ¡Mi?¸¯ manowk˚ meøaw¿: Nranq asacin‘ ¡Meøaw¿: Dawi¸˚ getnic ver kacaw, lowacowec ow ØÆowec, Œoxec ir zgestner˚, mtaw AstÆow townn ow erkrpagec nran: Apa na ir town˚ mtaw, owzec hac owtel: Nra aøaj hac drecin, ow na keraw: Palatakanner˚ nran asacin. ¡Ays i?nœ arecir mankan hamar. qani na kendani ¯r, Æom ¯ir pahowm, lalis ow tanjwowm, isk erb manowk˚ meøaw, ver kacar, kerar ow xmecir¿: Dawi¸n asac. ¡Qani manowk˚ kendani ¯r, Æom ¯i pahowm ow lalis, orovhetew mtaÆowm ¯i. ¡O?v giti, gowc¯ T¯r˚ oˇormi, ew manowkn apri¿: Hima or manowk˚ meøaw, es inœo?w Æom pahem, mi?¸¯ karoˇ em nran yet keanqi koœel: Es em nra mØt gnalow, isk na in´ mØt œi veradaønay¿: Dawi¸˚ mxi¸arec ir knoj˚‘ Bersab¯¯in: Dawi¸˚ gnac nra mØt, paøkec nra het, kin˚ yˇiacaw ow Ænec ordi: Dawi¸˚ nra anown˚ drec Soˇomon: T¯r˚ sirec nran, Na¸an margar¯i mijocov patgam yˇec, ew sa man– kan anown˚ Tiroj hamar Yededi drec: Yovab˚ fiaba¸owm paterazmowm ¯r amonacineri d¯m ew gre¸¯ grawel ¯r ¸a– gaworanist qaˇaq˚: Yovab˚ patgamaberner owˇarkec Daw¸in‘ aselov. ¡fiaba¸i d¯m paterazmel em ew grawel jreri qaˇaq˚: Ard, hawaqi—r mnacaÆ ßoˇovrdin, qaˇa– qi dimac bana—k dir ow grawi—r ayn, orp¯szi e—s grawaÆ

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27 28

12. 29–13. 11 29

30

31

13 2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

2 Φagaworac

538

œlinem qaˇaq˚, ew im anown˚ œkapowi dra het¿: Dawi¸˚ hawaqec amboˇj ßoˇovrdin, gnac fiaba¸ ow paterazme– lov grawec ayn: Na nranc ¸agawor Meˇqomi glxic ver– crec ¸ag˚, ori qaæ˚ mi taˇand oski ¯r ew zardarowaÆ ¯r ¸akar߯q qarerov: Da drecin Daw¸i glxin: Na qa– ˇaqic xist æat awar taraw: Na dowrs hanec aydteˇi ßoˇovrdin, nranc lÆec sˇoci ow erka¸¯ kacinneri aæxa– tanqneri, gorÆi drec aˇiwsi Œøowm: Na aysp¯s varowec naew amonacineri bolor qaˇaqnerowm: Dawi¸n ow amboˇj ßoˇovowrd˚ dranic yetoy veradar´an Erowsaˇ¯m: Daw¸i ordi Abesaˇom˚ own¯r æat geˇecik mi qoyr, ori anownn ¯r Φamar: Daw¸i ordi Amon˚ sirec nran: Amon˚ neˇwowm ¯r ayn asti˘an, or hiwandacaw ir qoyr Φama– ri pat˘aøov: Φamar˚ koys ¯r, ew Amoni hamar dßowar ¯r nran mer´enalow orew¯ Œor´ anel: Amonn own¯r Yovna– dab anownov mi ˚nker, or˚ Daw¸i eˇbayr Samaayi ordin ¯r: Yovnadab˚ æat xorag¯t mard ¯r: Sa asac Amo– nin. ¡Inœo?w es dow aydp¯s Ør¯cØr hiwÆwowm, o!v arqayordi, ew in´ œes patmowm¿: Amon˚ nran asac. ¡Im eˇbayr A– besaˇomi qroj˚‘ Φamarin em sirowm¿: Yovnadabn asac nran. ¡Paøki—r qo ankoˇnowm, hiwa—nd ´ewacir, ow erb hayrd gay qez tesnelow, k’ases nran. ¡Φoˇ im qoyr Φamar˚ gay, im aœqeri aøaj owteliq patrasti, in´ xawiÆ tay, or– p¯szi tesnem ew owtem nra ´eøqic¿: Amon˚ paøkec ow hi– wand ´ewacaw: Arqan ekaw nran tesnelow: Amonn asac arqayin. ¡Φoˇ im qoyr Φamar˚ gay in´ mØt, im aœqi a– øaj owtelow hamar bli¸ner patrasti, or es owtem nra ´eøqic¿: Dawi¸˚ mard owˇarkec town, Φamari mØt‘ ase– lov. ¡Gna— qo eˇbayr Amoni town˚ ew nra hamar kerako—wr patrastir¿: Φamar˚ gnac ir eˇbayr Amoni town˚, owr na paøkaÆ ¯r, vercrec aliwr˚, xmor æaˇec, nra aœqi a– øaj bli¸ner patrastec ow eŒec dranq: Φamarn aøaw tapak˚ ew datarkec nra aøaj, sakayn na œowzec ow– tel: Amonn asac. ¡Im mØt gtnowoˇ bolor mardkanc do—wrs hanec¯q¿: Bolorin dowrs hanecin ir mØtic: Amonn asac Φamarin. ¡Kerakowr˚ ta—r seneak, or qo ´eøqic owtem¿: Φamarn aøaw ir patrastaÆ bli¸ner˚, taraw ir eˇ–

539

2 Φagaworac

13. 12–25

bayr Amoni seneak˚ ow mØtecrec nran, or owti: Na bøne– lov nran‘ asac. ¡Ek paøki—r in´ het, qo—yr im¿: Φamarn asac nran. ¡O—œ, eˇba—yr, in´ mi— bønacir, qanzi Isray¯lowm aydpisi ban œi arwowm: Dow ¯l mi— ara ayd anzgamow¸iwn˚: Es inœp¯?s tanem im naxatinq˚: Dow anzgamneric m¯k˚ k˚ lines Isray¯lowm: Ard, xØsi—r arqayi het, ew na œi hraßa– rowi in´ qez talowc¿: Amon˚ œowzec lsel nran ow ´eøq˚ gce– lov bønow¸iwn gorÆadrec ew paøkelov nra het‘ bønabarec nran: Amon˚ dranic yetoy æat meÆ atelow¸eamb lcow– ec Φamari d¯m, aynp¯s or aweli meÆ ¯r atelow¸iwn˚, orov atec nran, qan naxkin s¯r˚, orov sirel ¯r: Amonn a– sac nran. ¡Ve—r kac, gna—¿: Φamar˚ nran asac. ¡Dowrs qæelov in´‘ aweli meÆ œariq es gorÆowm, qan ayn, or are– cir in´ het¿: Amon˚, sakayn, œowzec lsel nran ew, kanœelov ir tan verakacow spasaworin, asac nran. ¡Do—wrs ha– nir sran im mØtic ew dowø˚ Œaki—r nra yetewic¿: Φama– ri vray gownageˇ ko˘aknerov aseˇnagorÆ paregØt kar. aydpisi zgestner ¯in hagnowm ¸agaworneri koys dowst– rer˚: Spasawor˚ nran dowrs hanec ow døner˚ Œakec nra yetewic: Φamar˚ moxir vercnelov‘ aÆec ir glxin, pa– taøotec ko˘aknerov zardarown paregØt˚, or hagel ¯r, ´eøq˚ drec ir glxin ew gnac‘ lac linelov: Nra eˇbayr A– besaˇom˚ harcrec nran. ¡Mi?¸¯ qo eˇbayr Amon˚ qez het paøkec: Ard, qo—yr im, lo—wø mna, orovhetew na qo eˇbayrn ¯: Mtqicd mi— anckacrow ayd ban˚ patmel¿: Ew Φamar˚, orp¯s ayri, bnakowec ir eˇbayr Abesaˇomi tan˚: Ar– qan ays baner˚ lselov‘ xist barkacaw, sakayn œvrdovec ir ordi Amoni hogin, qani or na ir andranik ordin ¯r, ew arqan sirowm ¯r nran: Abesaˇom˚ Amoni masin vat kam law ban œasac, bayc Abesaˇomn atowm ¯r Amonin ayn bani hamar, or na bønabarel ¯r ir qroj˚‘ Φamarin: E– req tari anc, erb Abesaˇom˚ EŒremi erkrin mer´akay Be¸maron bnakavayrowm p¯tq ¯ xowz¯r ir oœxarner˚, ir mØt hrawirec arqayi bolor ordinerin: Abesaˇom˚ galov arqayi mØt‘ asac nran. ¡Ahawasik qo Æaøayi oœxarner˚ xowzelow ßamanakn ¯: Arqan ow nra Æaøaner˚ qo Æaøayi het ¸oˇ gnan Be¸maron¿: Arqan asac Abesaˇomin. ¡O—œ,

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

13. 26–39

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35 36

37

38 39

2 Φagaworac

540

ordea—k im, am¯nqs ¸oˇ œgnanq ow œÆanrabeønenq qez¿: Na pndec, sakayn arqan œowzec gnal ew Ørhnec nran: Abesa– ˇomn asac. ¡Ayd d¯pqowm gon¯ in´ het ¸oˇ gay im eˇbayr Amon˚¿: Arqan asac. ¡Inœo?w na gnay qez het¿: Abesaˇo– m˚ pndec, ew arqan nra het owˇarkec Amonin ow ir bolor ordinerin: Abesaˇom˚ ¸agaworavayel xrax˘anq sar– qec: Na patowirec ir Æaøanerin‘ aselov. ¡Tes¯—q, erb or Amon˚ harbi ginowc, ew es ´ez asem‘ ¡XŒec¯—q Amonin ew spanec¯—q nran¿, mi— vaxec¯q, œ¯? or es em ´ez hramayowm: Qajasi—rt eˇ¯q ow zØrac¯—q¿: Ew Abesaˇomi zinoworner˚ Amonin arecin ayn, inœ hramayel ¯r Abesaˇom˚: Arqayi bolor ordiner˚ elan, ew am¯n m¯kn ir jorin heÆnelov‘ Œa– xaw: Minœ nranq ˘anaparhin ¯in, goyß˚ hasaw Daw¸in, ¸¯ Abesaˇom˚ kotorel ¯ arqayi bolor ordinerin, nrancic oœ oqi kendani œi ¸oˇel: Elaw arqan, ir zgestner˚ pa– taøotec ow getin ˚nkaw: Bolor Æaøaner˚ nra æowrjn ¯in kangnel irenc pataøotowaÆ zgestnerov: Daw¸i eˇbayr Samaayi ordi Yovnadabn asac. ¡Mi— asa, im t¯—r arqay, ¸¯‘ ¡Arqayi bolor ordiner˚ meøan¿, qani or miayn Amo—n˚ meøaw: Abesaˇomn aydp¯s ¯r oroæel ayn Ørowanic, erb Amo– n˚ bønabarel ¯r ir qroj˚‘ Φamarin: Ard, ¸oˇ im arqan ayd bann ir srtin mØtik œ˚ndowni ew œasi, ¸¯‘ ¡Arqayi bo– lor ordiner˚ meøan¿: Miayn Amo—n˚ meøaw¿: Ew Abesaˇom˚ Œaxaw: Ditanoci eritasard pahakn ir aœqer˚ bar´– racnelov‘ tesaw, or mi xowmb mardik en galis leran lanji zaøivayr ˘anaparhov: Na ekaw ow patmec arqayin‘ a– selov. ¡Oronimi ˘anaparhin, leran lanjin mardkanc te– say¿: Yovnadabn asac arqayin. ¡Aha arqayi ordinern en galis: Inœ or asac qo Æaøan, aydp¯s ¯l eˇaw¿: Erb na xØsq˚ verjacrec, aha ekan arqayi ordiner˚ ew irenc ´ayn˚ bar´racnelov‘ lac eˇan: Arqan ¯l ir bolor Æaøane– ri het hekekalov‘ lac eˇaw: Abesaˇom˚ Œaxaw ow gnac Gesowri arqay Emiowdi ordi Φolmelemi mØt, Maqowli erki– r˚: Dawi¸˚ amboˇj ßamanak sowg ¯r anowm ir ordow hamar, isk Abesaˇom˚ Œaxel ow gnacel ¯r Gesowr, owr mnac ereq tari: Dawi¸ arqayi zayroy¸˚ Abesaˇomi d¯m handar– towec, orovhetew na mxi¸arowel ¯r meøaÆ Amoni hamar:

541

2 Φagaworac

14. 1–16

Ωarowhii ordi Yovabn imacel ¯r, or arqayi sirt˚ ver– 14 stin taqacel ¯ Abesaˇomi hand¯p: Yovab˚ mard ow– 2 ˇarkec Φekow¯ ew aynteˇic mi ˘arpik kin berelov‘ asac nran. ¡Sgawor ´ewaci—r‘ sgoy hagowstner hagi—r, iwˇov mi— ØÆowir ew dar´i—r aynpisi mi kin, or erkar ßamanak meøe– ali vray ¯ sgowm: K˚ gnas arqayi mØt ew nra het aysp¯s 3 k˚ xØses¿: Ew Yovab˚ nran yaytnec ayn, inœ p¯tq ¯ as¯r: Φekowaci kin˚ mtaw arqayi mØt ew eresnivayr getin xo– 4 narhowelov‘ asac. ¡ffirki—r in´, arqa—y, Œrki—r¿: Arqan a– 5 sac nran. ¡I?nœ ¯ eˇel qez¿: Na asac. ¡Es meÆ tagnapi m¯j em: Mi ayri kin em es, amowsins mahacel ¯: Qo a– 6 ˇaxin˚ erkow ordi own¯r: Erkows˚ daætowm køowecin, ow oœ oq œbaßanec nranc, ew eˇbayrneric m¯k˚ miwsin xŒec ow spanec: Amboˇj azgatohm˚ ver ¯ kacel qo aˇaxni d¯m‘ 7 aselov. ¡Ir eˇbØr˚ spanoˇin yan´ni—r, or nran spanenq ir eˇbØr arean Œoxar¯n ew qo ßaøangordin veracnenq¿: Ayspisov nranq owzowm en hangcnel im yoysi mnacaÆ kayÆ˚‘ im mardow hamar œ¸oˇnelov o—œ yetnord, o—œ ¯l anown erkri eresin¿: Arqan asac. ¡Oˇjow¸eamb gna— qo town˚, ew es 8 k˚ kargadrem qo harc˚¿: Φekowaci kinn asac. ¡Φoˇ in´ 9 vray, arqa—y, ew im tan vray lini meˇq˚, isk arqan ow nra a¸oøn anpart ¸oˇ linen¿: Arqan asac. ¡O?v ¯ qez het 10 xØselow: Nran in´ mØ—t ber, ew na aylews qez œi mØtenay¿: Kinn asac. ¡Φoˇ arqan yiæi ir T¯r AstÆown, or œæatanan 11 vr¯ßi hamar ariwn ¸aŒoˇner˚ ew im ordown œspanen¿: Da– wi¸n asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚. qo ordow glxic mi maz angam getin œi ˚nkni¿: Kinn asac. ¡Φo—yl towr, or qo aˇaxin˚ 12 mi xØsq asi ir t¯r arqayin¿: Arqan asac. ¡XØsi—r¿: 13 Kinn asac. ¡Inœo?w aydpisi ban es mtaÆowm AstÆow ßoˇo– vrdi masin, kam ¸¯ arqayi? beranic elaw ayn vnasaber xØsq˚, or arqan œveradar´ni irenic heøacowaÆin, or 14 na meøni ew, inœp¯s getin ¸aŒaÆ jowr˚, aylews œhawaqowi, AstowaÆ nra hogin œaøni, ew orew¯ m¯k˚ œmtaÆi irenic he– øacnel heøacowaÆin: Ard, ekel em im t¯r arqayin aselow 15 ays xØsqer˚, orp¯szi, erb ßoˇovowrdn in´ tesni, asi, ¸¯‘ ¡Qo aˇaxin˚ xØsel ¯ arqayi het, ¸erews arqan ir a– ˇaxni xØsq˚ katari¿: Qanzi arqan p¯tq ¯ lsi ow in´ 16

14. 17–30

17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

28 29

30

2 Φagaworac

542

Œrki ayn mardow ´eøqic, orn owzowm ¯ in´ ow im ordown Ast– Æow ßaøangow¸iwnic zrkel¿: Ew kinn asac. ¡Φoˇ im t¯r arqayi xØsq˚ barov katarowi, qanzi im t¯r arqan nman ¯ AstÆow hreætaki, or˚ patrast ¯ lselow barin ow œar˚, ew ¸oˇ qo T¯r AstowaÆ˚ qez het lini¿: Arqan patasxa– nec ew asac knoj˚. ¡In´anic mi— ¸aqcrow ayn, inœ qezanic harcnelow em¿: Kinn asac. ¡Asa—, t¯—r im arqay¿: Arqan asac. ¡Qo asaÆ ays bolor xØsqeri m¯j ardeØ?q Yovabi mat˚ œkay¿: Kinn asac arqayin. ¡Erdwowm em qo an´ov, t¯—r im arqay, or oœ oq aj kam ´ax œi xotorowi ayn ame– nic, or asac im t¯r arqan. qo Æaøay Yovab˚ inqn ¯ in´ patowirel, ew na ¯ qo aˇaxni beran˚ drel ays xØsqer˚, or asowm em: Ays xØsqi ´ew˚ Œoxelow npatakov ¯, or qo Æaøay Yovabn arec ays ban˚: Im t¯r arqan imastown ¯ AstÆow hreætaki p¯s ew git¯ erkri vray eˇaÆ am¯n ban¿: Arqan gnac ew asac Yovabin. ¡Ahawasik anowm em ˚st qo asaÆi. gna ye—t dar´row, be—r patani Abesaˇomin¿: Yovab˚ eresnivayr getin ˚nknelov‘ erkrpagec arqayin, Ørhnec nran: Yovabn asac. ¡AysØr qo Æaøan imacaw, or ænorh ¯ gtel qo aœqowm, t¯—r im arqay, qanzi im t¯r arqan ir Æaøayi asaÆ˚ katarec¿: Yovab˚ elaw gnac Gesowr ew Abesaˇomin berec Erowsaˇ¯m: Arqan asac. ¡Φoˇ ir town˚ veradaønay ew ¸oˇ im eres˚ œtesni¿: Abesaˇomn ir town˚ veradar´aw ew arqayi aœqin œerewac: Amboˇj Isray¯li m¯j Abesaˇomi p¯s geˇecik ow goveli tˇamard œkar: Otqi Æayric minœew glowx˚ na oœ mi arat œown¯r: Erb ir glxi mazer˚ ktrowm ¯r, - isk na am¯n taroway skzbin ¯r ktrowm, qani or mazer˚ xist Æanranowm ¯in nra vray, - ayd ktraÆ mazer˚ kæøowm ¯in erkow hariwr si– kˇ ˚st arqownakan kæøi: Abesaˇom˚ ereq tˇay ew m¯k aˇjik ownecaw, ori anownn ¯r Φamar: Na tesqov æat ge– ˇecik kin ¯r ew, daønalov Soˇomoni ordi fiobovami kin˚, nra hamar Ænec Abiayin: Abesaˇom˚ erkow tari mnac E– rowsaˇ¯mowm, bayc arqayi aœqin œerewac: Abesaˇom˚ mard owˇarkec Yovabi mØt, or sa ayceli arqayin, bayc Yovab˚ œowzec nra mØt gnal: Erkrord angam Abesaˇom˚ lowr ow– ˇarkec, ew na dar´eal œowzec gnal: Abesaˇomn asac ir

543

2 Φagaworac

14. 31–15. 10

Æaøanerin. ¡Tes¯—q, im arti mØt gtnowoˇ Yovabi art˚ li ¯ gariov, gnac¯—q ew hrkizec¯—q ayn¿: Abesaˇomi Æaøane– r˚ ayrecin Yovabi art˚: Yovabi Æaøaner˚ ekan ir mØt irenc pataøotowaÆ zgestnerov ew asacin. ¡Abesaˇomi Æaøaner˚ qo art˚ ayrecin¿: Yovab˚ elaw ekaw Abesa– ˇomi town˚ ew asac nran. ¡Inœo?w en qo Æaøaner˚ hrkizel im art˚¿: Abesaˇomn asac Yovabin. ¡Es qez mØt mard ¯i owˇarkel, ¸¯‘ ¡E—k aysteˇ, or qez owˇarkem arqayi mØt‘ aselow hamar, ¸¯ es inœo?w ekay Gesowric, qani or aweli law ¯r, or deø aynteˇ mnayi, qan ¸¯ arqayi eres˚ œtesn¯i: E¸¯ orew¯ yancanq ownem, spani—r in´¿: Yovab˚ mtnelov arqayi mØt‘ haˇordec nran nra asaÆ˚: Arqan kanœec Abesaˇomin, or˚ mtnelov arqayi mØt‘ eresnivayr getin ˚nkaw arqayi aøaj, erkrpagec nran, ew arqan hambowrec Abesaˇomin:

31

32

33

Dranic yetoy Abesaˇom˚ martakaøqer, erivarner ew 15 aøjewic vazoˇ yisown hogi sowrhandak hawaqec: Abesa– 2 ˇom˚ kanowx ver ¯r kenowm ow kangnowm darpasi ˘ana– parhin: Ov galis ¯r arqayi datastanin dat nerka– yacnelow, Abesaˇom˚ nran harcnowm ¯r. ¡Dow o?r qaˇaqic es¿: Erb mard˚ patasxanowm ¯r nran, ¸¯‘ ¡Qo Æaøan Isray¯li aysinœ ceˇic ¯¿, Abesaˇomn asowm ¯r nran. ¡Qo 3 gorÆer˚ ardar en ow diwrin, bayc arqayi mØt qez oœ oq ownkndir œi lini¿: Abesaˇom˚ mtaÆowm ¯r. ¡E¸¯ orew¯ 4 m¯kn in´ datawor næanak¯r ays erkri vray, ew am¯n oq, or v¯˘ kam dat ownenar, in´ mØt gar, es ardarow¸eamb k˚ dat¯i nran¿: Erb orew¯ m¯k˚ nran ¯r mØtenowm glowx 5 talow, na erkarowm ¯r ´eøq˚, mardown d¯pi iren ¯r qaæowm ow hambowrowm nran: Abesaˇomn aysp¯s ¯r varwowm ayn bo– 6 lor isray¯lacineri nkatmamb, ovqer dati hamar galis ¯in arqayi mØt: Abesaˇomn ayspisov æahowm ¯r Isray¯– li bolor mardkanc srter˚: ffors tari lranalowc yetoy 7 Abesaˇomn asac ir hØr˚. ¡Gnam ow Qebronowm kata– 8 rem Tiroj˚ xostacaÆ im owxt˚, qanzi Asoriqi Gesowr qaˇaqowm bnakowelis Æaøad owxtec Tiroj˚‘ aselov. ¡E¸¯ T¯rn in´ veradar´ni Erowsaˇ¯m, es Tiroj˚ zoh em matow– celow¿: Arqan nran asac. ¡Gna— xaˇaˇow¸eamb¿: Na 9, 10

15. 11–23

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

2 Φagaworac

544

ver kacaw ow gnac Qebron: Abesaˇom˚ patgamaworner owˇarkelov Isray¯li bolor ceˇerin‘ asac. ¡Erb eˇjera– Œoˇi ´ayn ls¯q, asac¯—q, ¸¯ Abesaˇom ¸agaworn ¯ ¸aga– worel Qebronowm¿: Abesaˇomi het gnacin erkow hariwr hrawirealner, oronq gnowm ¯in miamit, amenewin teˇeak œlinelov ancowdar´in: Abesaˇom˚ zoher˚ matowcelow ßa– manak mard owˇarkec ow ir Gola qaˇaqic kanœec Daw– ¸i xorhrdakan ¸ekowaci AqitoŒ¯lin: Ωat mard hawaq– owec, ew meÆ bazmow¸iwn ¯r hetewowm Abesaˇomin: Gowßkan hasaw Daw¸in, ¸¯ Isray¯li mardik ancel en Abesaˇomi koˇm˚: Dawi¸n asac Erowsaˇ¯mowm ir het eˇoˇ bolor Æa– øanerin. ¡El¯—q Œaxœenq, orovhetew mez Œrkow¸iwn œkay Abesaˇomi ´eøqic: Ωtap gnac¯—q, or arag œhasni mez ew œariq œberi mer glxin, qaˇaqner˚ sri œqaæi¿: Arqayi Æaøanern asacin iren. ¡Am¯n inœ, or mer t¯r arqan ka– menay, Æaøaners patrast enq katarelow¿: Φagaworn elaw, ew nra amboˇj town˚ otqov gnac nra yetewic: Arqan ir har˘eric tas˚ kin ¸oˇec, or town˚ pahpanen: Arqan dowrs elaw, ew nra bolor Æaøaner˚ otqov gnalov kangne– cin anapatowm gtnowoˇ ´i¸enow mØt: Nra bolor Æaøa– ner˚ m¯k aø m¯k ancnowm ¯in nra koˇqov. bolor qere¸iner˚, ØŒele¸inern ow bolor ge¸aciner˚‘ vec hariwr mard, or ot– qov ekel ¯in Ge¸ic, ancan Daw¸i aøjewic: Arqan asac ge¸aci E¸¸iin. ¡Inœo?w es dow ¯l gnowm mez het, ye—t dar´ir ow mna— ekoˇ arqayi mØt, qanzi Øtar mard es dow, or qo teˇic‘ Ge¸ic dowrs galov‘ ekel es: Mi?¸¯ qez teˇahan piti anem, or gas mez het, erb inqs ¯l œgitem, ¸¯ owr em gnowm ew owr piti gnam: Dow ye—t dar´ir, qo eˇbayrnerin ¯l ye—t dar´row qez het, ew T¯r˚ qez oˇormow¸iwn ow ardarow– ¸iwn k’ani¿: E¸¸in patasxan towec arqayin‘ aselov. ¡Kendani ¯ T¯r˚, ew kendani ¯ im t¯r arqan. orteˇ lini im t¯r arqan, meøaÆ ¸¯ kendani, aynteˇ k˚ linem ew es‘ qo Æaøan¿: Arqan asac E¸¸iin. ¡Ari— in´ het¿: Ew ge¸aci E¸¸in gnac ir het eˇaÆ bolor Æaøanerov ow amboˇj baz– mow¸eamb hander´: Amboˇj erkir˚ bar´ra´ayn lalis ¯r: Amboˇj zØrq˚ ancnowm ¯r Kedroni heˇeˇatov: Arqan noy– np¯s ancaw Kedroni heˇeˇatov: Amboˇj zØrqn ow arqan

545

2 Φagaworac

15. 24–37

gnowm ¯in anapat tanoˇ ˘anaparhov: Sadokn ow nra het bolor ˇewtaciner˚ Tiroj owxti tapanak˚ hanecin Be¸aric: Nranq kangnecrin AstÆow tapanak˚ ew ayn œtaran Be¸aric, minœew or amboˇj ßoˇovowrd˚ ayd qaˇa– qic dowrs œekaw: Arqan asac Sadokin. ¡AstÆow tapa– nak˚ ye—t tar qaˇaq ew di—r ir teˇ˚: E¸¯ AstÆow aøaj ænorh gtnem, na in´ yet k˚ dar´ni ew in´ tesnel k˚ tay ayn ew nra vayelœow¸iwn˚: Bayc e¸¯ asi, ¸¯‘ ¡Dow in´ ha– ˘eli œes¿, ¸oˇ in´ ani ayn, inœ nra aœqin ha˘eli ¯¿: Arqan asac Sadok qahanayin. ¡Aynp¯s ar¯q, or dow xaˇaˇow– ¸eamb qaˇaq veradaønas, ew qo ordi Aqimaasn ow Abia– ¸ari ordi Yovna¸an˚‘ ´er erkow ordiner˚, ´ez het linen: Es banakateˇi em dnelow fiabo¸ anapatowm ew k˚ mnam, minœew or ´ezanic lowr stanam¿: Ew Sadokn ow Abia¸ar˚ tapanak˚ yet dar´rin Erowsaˇ¯m, ew ayn mnac aynteˇ: Dawi¸˚ bar´ranowm ¯r Λi¸eneac zaøiverov, bar´ranowm ¯r ow lalis: Na ÆaÆkel ¯r glowx˚, bobik ¯r gnowm, ew amboˇj ßoˇovowrd˚ nra het ¯r‘ glowxner˚ æorov ÆaÆkaÆ: Bolor˚, lac linelov, bar´ranowm ¯in: Daw¸in yaytnecin‘ aselov. ¡AqitoŒ¯ln ¯l apstambneri het ¯, Abesaˇomi mØt¿: Da– wi¸n asac. ¡T¯!r AstowaÆ im, xaŒani—r AqitoŒ¯li xor– howrd˚¿: Dawi¸˚ hasaw Høos, owr erkrpagec AstÆown: Ew aha nran ˚ndaøaj ekaw araqaci Qowsin‘ Daw¸i bareka– m˚, ir patmow˘an˚ pataøotaÆ ow hoˇ˚ glxin aÆaÆ: Da– wi¸n asac. ¡E¸¯ in´ het gas, in´ vray beø k˚ lines, isk e¸¯ yet daønas qaˇaq ew ases Abesaˇomin, ¸¯‘ ¡Qo eˇ– bayrnern ancan, arqan yowzowaÆ hetewowm ¯r in´, ow hayrd ews ancaw, ew ard, qo Æaøan em, arqa—y, ¸oˇ oˇj mnam qo aøaj. mi ßamanak qo hØr Æaøan ¯i, isk hima qo Æaøan em es, arqa—y¿, ayd ßamanak xaŒanaÆ k˚ lines AqitoŒ¯li xorhowrd˚: Aha aynteˇ qez het k˚ linen Sadok ew A– bia¸ar qahananer˚, ew e¸¯ orew¯ ban lses arqayi tnic, yaytni—r Sadok ow Abia¸ar qahananerin: Aha nranc het en irenc erkow ordiner˚‘ Sadoki ordi Aqimaasn ow Abia¸ari ordi Yovna¸an˚: Nranc mijocov in´ yaytne– c¯—q am¯n inœ, or k˚ ls¯q¿: Daw¸i barekam Qowsin ekaw qaˇaq, ew Abesaˇom˚ mtaw Erowsaˇ¯m qaˇaq˚:

24

25

26

27

28 29

30

31

32

33 34

35

36

37

16. 1–13

16

2

3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

2 Φagaworac

546

Dawi¸˚ haziw ¯r heøacel Høosic, erb MemŒibos¸¯i Æa– øay Siban nran ˚ndaøaj ekaw erkow beønaworowaÆ ¯æerov: Dranc vray kayin erkow hariwr nkanak, hariwr oˇkoyz œa– miœ, hariwr æaroc armaw ew mi saŒor gini: Arqan asac Sibayin. ¡Ayd i?nœ ¯¿: Siban asac. ¡Σæer˚ arqayi hamar en, or nsti, hacn ow armaw˚‘ Æaøaneri hamar, or owten, isk ginin‘ aysteˇ, anapatowm mnacaÆ mardkanc hamar, or xmen¿: Arqan harcrec. ¡O?wr ¯ qo tiroj ordin¿: Si– ban patasxanec arqayin. ¡Na mnacel ¯ Erowsaˇ¯mowm, qanzi asel ¯. ¡Isray¯li townn aysØr in´ k˚ veradar´ni im hØr ¸agaworow¸iwn˚¿: Arqan asac Sibayin. ¡Φoˇ qo—– n˚ lini am¯n inœ, or MemŒibos¸¯in ¯ patkanowm¿: Siban glowx˚ xonarhelov‘ asac. ¡Ωnorh gtay qo aøaj, t¯—r im arqay¿: Dawi¸ arqan ekaw minœew Bawowrim, ew aha ayn– teˇic, Sawowˇi tan azgakanneric mi mard m¯jteˇ elaw: Da Gerayi ordi Sem¯in ¯r: Sa dowrs ekaw aniÆelov ew qarer æprtelov Daw¸i ow amenqi vray, oronq Daw¸i het ¯in: Amboˇj ßoˇovowrdn ow bolor qajariner˚ kangnaÆ ¯in arqayi aj ow ´ax koˇmowm: Sem¯in, nran aniÆelov, ays– p¯s ¯r asowm. ¡Do—wrs ek, do—wrs ek, ariwnarbo—w ew anØr¯—n mard: T¯r˚ Sawowˇi tan ¸aŒaÆ amboˇj ariwn˚ qo d¯m dar´rec, qani or nra Œoxar¯n do—w ¸agaworecir: T¯r˚ qo ¸agaworow¸iwn˚ yan´nec qo ordi Abesaˇomi ´eøq˚: Na qez ¯ veradar´nowm qo œariq˚, qanzi dow ariwnarbow es¿: Ωarowhii ordi Abessan asac Daw¸in. ¡Inœo?w ¯ mi sat– kaÆ æown aysp¯s aniÆowm im t¯r arqayin: Φoˇ gnam ow ktrem nra glowx˚¿: Arqan asac. ¡Dowq in´ het i?nœ gorÆ own¯q, Ωarowhii— ordiner: Φoˇ¯—q na aydp¯s aniÆi, qanzi T¯rn ¯ asel nran, or aniÆi Daw¸in: O?v karoˇ ¯ nran asel, ¸¯‘ ¡Inœo?w es aydp¯s varwowm¿: Dawi¸n asac Abessayin ow ir bolor Æaøanerin. ¡E¸¯ in´nic serowaÆ im ordin im mahn ¯ owzowm, orœa!Œ ews aøawel k’owzi Yemini ordin: Φo—yl tow¯q nran, or aniÆi, qanzi T¯rn ¯ ayd asel nran: Φer– ews T¯r˚, tesnelov im taøapanqner˚, in´ bariq hatow– ci aysØroway an¯Æqi Œoxar¯n¿: Dawi¸˚ ew ir het eˇaÆ mardik gnacin irenc ˘anaparhov, isk Sem¯in gnowm ¯r leran koˇqov, nran mØtik, gnowm ¯r ow aniÆowm, nra koˇm˚

547

2 Φagaworac

16. 14–17. 7

qarer netowm, nra vray hoˇ æaˇ talis: Arqan ow nran ˚nkerakcoˇ amboˇj tanjowaÆ zØrq˚ ekan ow hangstacan aynteˇ: Abesaˇom˚ ew bolor isray¯laciner˚ mtan Erow– saˇ¯m: Nranc het ¯r naew AqitoŒ¯l˚: Erb Daw¸i bare– kam araqaci Qowsin ekaw Abesaˇomi mØt, Qowsin asac Abesaˇomin. ¡Kecc¯! arqan¿: Abesaˇomn asac Qowsiin. ¡A?yd ¯ barekamid nkatmamb ownecaÆ s¯rd, inœo?w œes gnacel qo barekami het¿: Qowsin asac Abesaˇomin. ¡Aydp¯s œ¯. owm or ˚ntri T¯r˚, owm or ˚ntren isray¯laciner˚, ays ßo– ˇovowrdn ow bolor isray¯laciner˚, k˚ gnam nra het, nran˚ k˚ linem ow nra het k˚ mnam: Baci ayd, es o?wm piti Æaøayem, e¸¯ oœ nra ordown: Inœp¯s or Æaøayel em qo hØr˚, aydp¯s ¯l k˚ Æaøayem qez¿: Abesaˇomn asac AqitoŒ¯lin. ¡Xorho—wrd tow¯q, ¸¯ i?nœ p¯tq ¯ anenq¿: AqitoŒ¯ln asac Abesaˇomin. ¡Mti—r qo hØr har˘eri Æoc˚, oronc na ¸oˇel ¯r ir town˚ pahpanelow hamar, ew amboˇj Isray¯l˚ ¸oˇ i– manay, ¸¯ xaytaøakel es hØrd, ew bolor qez het eˇoˇner˚ k˚ qajalerowen¿: Abesaˇomi hamar vran xŒecin tani– qowm, ew Abesaˇom˚ bolor isray¯lacineri aœqi aøaj mtaw ir hØr har˘eri Æoc˚: AqitoŒ¯li xorhowrd˚, or na talis ¯r ayd Ørerin, aynpisin ¯r, karÆes mard AstÆowc ¯r xor– howrd harcnowm: Aydpisin ¯r AqitoŒ¯li am¯n mi xorhowrd˚ inœp¯s Daw¸i, aynp¯s ¯l Abesaˇomi hamar:

14

15 16

17

18

19

20 21

22

23

AqitoŒ¯ln asac Abesaˇomin. ¡Φoˇ tasnerkow hazar 17 mard ˚ntrem, ays giæer gnam ow hetapndem Daw¸in ew gi– æerov nra d¯m elnem: Na yognaÆ ¯ ow ´eøqer˚ ¸owlacaÆ: 2 Nran xow˘api k˚ matnem, nra het eˇaÆ zØrq˚ k˚ Œaxœi, ow k˚ spanem miayn arqayin: Amboˇj zØrq˚ qez mØt k˚ 3 berem, inœp¯s harsn ¯ ir amowsnow mØt galis, ew miayn m¯k mardow keanqin verj ktam, isk amboˇj zØrq˚ xaˇaˇow– ¸ean m¯j k˚ lini¿: Ays xØsq˚ ˘æmarit ¸owac Abesaˇomin 4 ew Isray¯li bolor Æererin: Abesaˇomn asac. ¡Kanœec¯—q 5 araqaci Qowsiin, ew lsenq, ¸¯ na inœ k’asi¿: Qowsin ekaw 6 Abesaˇomi mØt, ew Abesaˇom˚ haˇordec nran ayn xØsqe– r˚, or asel ¯r AqitoŒ¯l˚: Na awelacrec. ¡Hetewe?nq nra asaÆin, apa ¸¯ oœ, dow i—nqd xorhowrd towr¿: Qowsin a– 7 sac Abesaˇomin. ¡AqitoŒ¯li ays angam towaÆ xorhowr–

17. 8–19 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

2 Φagaworac

548

d˚ law œ¯¿: Qowsin awelacrec. ¡Dow inqd ˘anaœowm es hØrd ew nra mardkanc, or nranq æat zØreˇ en ew daønacaÆ srtov, orovhetew nranq nman en daætowm ´ager˚ korc– raÆ ow zayracaÆ arji: Qo hayr˚ paterazmi mard ¯ ew zØrqin hangist œi tay: Na hima ¸aqnowaÆ ¯ blowrneric m¯kowm kam ayl teˇowm, ew e¸¯ yar´akowenq nra vray, aøa– jin˚ inq˚ k˚ grohi, ew ayn ßamanak lsoˇner˚ k’asen, ¸¯‘ ¡Kotorowel ¯ Abesaˇomin hetewoˇ ßoˇovowrd˚¿: Na hzØr mard ¯, ew noynisk na, ov aøiwÆi sirt owni, nra aøaj k˚ ¸owlanay, orovhetew amboˇj Isray¯l˚ giti, ¸¯ owßeˇ ¯ qo hayr˚, ew nra het eˇoˇnern ¯l owßeˇ en: Owsti es qez ays– pisi xorhowrd ktam. hawaqi—r bolor isray¯lacinerin‘ Da– nic minœew Bersab¯¯, Æovezri awazi œaŒ, ew dow ¯l an´amb aøajnordi—r nranc: Ayn ßamanak nra vray k˚ hasnenq ayn teˇeric m¯kowm, owr nran k˚ gtnenq. k˚ ærjapatenq nran, inœp¯s cØˇn ¯ ijnowm erkri vray, ew nra mardkancic oœ oqi kendani œenq ¸oˇni: Isk e¸¯ na qaˇaq mtni, ayn ßamanak amboˇj Isray¯ln ayd qaˇaq˚ paranner tane– lov‘ nra mardkanc qaræ k˚ tay minœew heˇeˇat˚, aynp¯s or aynteˇ mi qar ¯l œi mnay¿: Abesaˇomn ow bolor isra– y¯lacinern asacin. ¡Araqaci Qowsii xorhowrdn aweli law ¯, qan AqitoŒ¯li xorhowrd˚¿: T¯r˚ v˘iø ¯r towel, or Aqi– toŒ¯li law xorhowrd˚ œkatarowi, orp¯szi T¯r˚ Abesaˇo– mi glxin ¸aŒi bolor œariqner˚: Araqaci Qowsin asac Sadok ow Abia¸ar qahananerin. ¡AqitoŒ¯l˚ aysp¯s ew aysp¯s xorhowrd towec Abesaˇomin ow Isray¯li Æererin, isk es ayspisi xorhowrd toweci: Ard, æowtaŒoy¸ ker– pov ma—rd owˇarkec¯q ow ima—c tow¯q Daw¸in‘ aselov. ¡Ays giæer fiabo¸ anapatowm mi— mna, ayl ancir gna—, or œli– ni, ¸¯ arqan ew amboˇj ßoˇovowrd˚ korstean matnowen¿: Yovna¸ann ow Aqimaas˚ fiogeli aˇbiwrneri mØt ¯in, ew mi aˇaxin gnac ow nranc patmec, or gnan ow yaytnen Dawi¸ arqayin, orovhetew irenq œ¯in karoˇ qaˇaq mtnel ow ere– wal aynteˇ: Mi patani, sakayn, tesaw nranc ow yaytnec Abesaˇomin: Nranq erkowsov gnacin Bawowrim ow mtan mi mardow town˚, owr jrhor kar, ew aynteˇ ijan: Kin˚ xowŒn aøaw ow Œakec jrhor˚, dra vray ¸owz Œøec ibr œoracnelow

549

2 Φagaworac

17. 20–18. 3

hamar, ow oœinœ œimacowec: Abesaˇomi Æaøanern ekan ayd knoj mØt, nra town˚ ew harcrin. ¡O?wr en Aqimaasn ow Yov– na¸an˚¿: Kin˚ nranc patasxanec. ¡Getic ayn koˇm ancan¿: Nranq Œntøecin nranc ew, œgtnelov, veradar– ´an Erowsaˇ¯m: Nranc gnalowc yetoy sranq jrhoric dowrs ekan ew gnacin Dawi¸ arqayi mØt ow patmecin‘ aselov. ¡El¯—q ow anc¯—q get˚, qanzi AqitoŒ¯ln aysp¯s ow aysp¯s ¯ xorhowrd towel ´er d¯m¿: Dawi¸n ow nra het eˇoˇ amboˇj ßoˇovowrd˚ aøawØtean, naxqan lowsanal˚ elan ow ancan Yordanan get˚: Oœ oq œmnac, or ancaÆ œlin¯r Yordanan get˚: AqitoŒ¯l˚ erb tesaw, or ir xorhowrd˚ i derew e– law, hametec ir ¯æ˚, elaw gnac qaˇaq, ir town˚, ew ir ta– n˚ kargadrow¸iwnner anelowc yetoy kaxowec: Na meøaw ew ¸aˇowec ir hØr gerezmanowm: Dawi¸˚ hasaw Banakate– ˇiner, isk Abesaˇomn inq˚ ew nra het amboˇj Isray¯l˚ ancan Yordanan get˚: Abesaˇom˚ Yovabi Œoxar¯n ir zØrqi hramanatar kargec Amesayiin: Amesayin ordin ¯r yezrayelaci mi mardow, ori anownn ¯r Yo¸or: Na amowsna– cel ¯r Yovabi mayr, Ωarowhii qoyr ew Yess¯i dowstr Abi– geayi het: Abesaˇom˚ ew amboˇj Isray¯l˚ banakateˇi drecin Gaˇaadi erkrowm: Erb Dawi¸˚ Banakateˇiner hasaw, Naasi ordi Vesbin‘ Amoni ordineric‘ fiaba¸ic, Ami¯li ordi ladabarci Maqir˚ ew gaˇaadaci Berzelin‘ fiogelimic, berecin tasn ankoˇinner, ÆaÆkocner, tas˚ ka¸saner, browti anظner, coren, gari, aliwr, Œoxind, oloø, osp, meˇr, karag, oœxarner ow ka¸naker hor¸er ew matowcecin Daw¸in ow nra het eˇaÆ zØrqin, or owten, qanzi zØrq˚ anapatowm linelov‘ qaˇcaÆ ¯r ow Æaraw:

20

21

22

23

24

25

26 27

28 29

Dawi¸n ir het eˇaÆ zØrqi aæxarhagir anckacrec ew 18 nranc vray hazarapetner ow hariwrapetner kargec: Dawi¸˚ zØrqi m¯k errord mas˚ yan´nec Yovabi, m¯k errord 2 mas˚ Ωarowhii ordow‘ Yovabi eˇbayr Abessayi ew m¯k er– rord masn ¯l ge¸aci E¸¸ii hramanatarow¸ean˚: Dawi¸n asac zØrqin. ¡Es ¯l p¯tq ¯ ´ez het dowrs gam¿: Nranq 3 asacin. ¡Dow œp¯tq ¯ dowrs gas, orovhetew e¸¯ Œaxœenq, nranq mez kareworow¸iwn œen tay: Kareworow¸iwn œen tay, e¸¯ angam mer k¯sn ¯l kotorowi: Dow mer tas˚ hazar mar–

18. 4–18

4

5

6

7 8

9

10 11

12

13 14

15

16

17

18

2 Φagaworac

550

dow ar߯qn ownes: Ard, law ¯, or dow qaˇaqowm mnas ew mez Øgnow¸ean hasnes¿: Arqan nranc asac. ¡Inœ or ´ez ha– mar ha˘eli ¯, es ayn k’anem¿: Ew arqan mnac darpasi mØt, isk amboˇj ßoˇovowrd˚ hariwrnerov ow hazarnerov dowrs ¯r galis qaˇaqic: Arqan patow¯r towec Yovabin, Abessayin ow E¸¸iin‘ aselov. ¡Xnayec¯—q im pataneak Abesaˇomin¿: Ew amboˇj zØrq˚ lsec, or arqan Abesaˇo– mi hamar bolor zØravarnerin patow¯r ¯r talis: Amboˇj zØrq˚ dowrs ekaw antaø, Isray¯li d¯m, ew køiw eˇaw EŒremi antaøowm: Isray¯li zØrq˚ partowec Daw¸i Æaøaneric. ayd Ør˚ meÆ kotoraÆ eˇaw‘ qsan hazar hogi ˚nkaw: Pa– terazmn aysteˇic taraÆowec amboˇj erkri vray: Ayd Ørn antaøn aweli æat zinowor klanec, qan sowr˚ kotorec: A– besaˇom˚ Daw¸i Æaøaneri d¯m dowrs ekaw: Abesaˇomn ir jorin ¯r heÆel, ew jorin mi meÆ kaˇnow ¸aw osteri tak˚ mtaw: Nra glowx˚ kaˇnow ˘iwˇeri m¯j x˘˘owec, ow inq˚ kax ˚nkaw erknqi ow erkri mijew, isk jorin nra takic ancaw gnac: Mi mard tesaw ow patmec Yovabin, ¸¯‘ ¡Aha te– say Abesaˇomin kaˇnow Æaøic kaxowaÆ¿: Yovabn asac iren lowr towoˇ mardown. ¡Tesel es, bayc inœo?w nran getin œtapalecir: Es aysØr qez yisown sikˇ arÆa¸ ew mi sowr k˚ tayi¿: Mardn asac Yovabin. ¡E¸¯ qo ´eøqic noynisk ha– zar sikˇ arÆa¸ stanayi, im ´eøq˚ arqayi ordow vray œ¯i bar´racni, qanzi arqan mez‘ qez, Abessayin ow E¸¸iin patowirel ¯‘ aselov. ¡Xnayec¯—q Abesaˇom pataneakin, nran oœ mi vnas ¸oˇ œhasni¿: Arqayi hamar oœ mi ban ¸aqown œ¯r mnay, ew dow inqd ¯l heøow k˚ mnayir¿: Yovabn asac. ¡Dra hamar ¯l qez mØt œem mnay¿: Ew Yovab˚ e– req net vercrec ew drancov xocec Abesaˇomi sirt˚, minœ na kendani ¯r kaˇnow vray: Yovabi zinakirneric ta– s˚ eritasardner ærjapatecin ew xŒelov Abesaˇomin‘ spanecin nran: Yovab˚ eˇjeraŒoˇ hnœecrec, ew zØrq˚ nra het veradar´aw, orp¯szi œhetapnden isray¯lacine– rin, orovhetew Yovab˚ xnayowm ¯r zØrqin: Yovab˚ ver– crec Abesaˇomi diakn ow ayn netec antaøowm mi meÆ, æat xorownk vihi m¯j: Bolor isray¯laciner˚ Œaxan‘ am¯n m¯kn ir bnakavayr˚: Abesaˇom˚ kendani eˇaÆ ßamanak ir

551

2 Φagaworac

18. 19–31

hamar ko¸oˇ ¯r kangnecrel: Na ko¸oˇ ¯r kangnecrel na– ew Yabinowm, Φagaworneri hovtowm: Na asowm ¯r, ¸¯ inq˚ ordi œowni, or pahi ir yiæatak˚: Ew na ko¸oˇ˚ koœel ¯r ir anowamb, ow ayn minœew Ørs koœwowm ¯ ¡Abesaˇomi ´eøakert¿: Sadoki ordi Aqimaasn asac. ¡Gnam, awetis tanem ar– qayin, qanzi T¯rn ardar gorÆ arec‘ nran azatelov ir ¸ænamineri ´eøqic¿: Yovabn asac nran. ¡Dow aysØr a– wetis tanoˇ mard œes, mi owriæ Ør awetis k˚ tanes: Ay– sØr p¯tq œ¯ awetis tanel, qanzi arqayi ordin meøaw¿: Na asac Qowsiin. ¡Gna yaytni—r arqayin, inœ or tesar¿: Qowsin xonarh glowx towec Yovabin ow dowrs ekaw: Sado– ki ordi Aqimaas˚ dar´eal asac Yovabin. ¡I?nœ k˚ lini, e¸¯ es ¯l vazem Qowsii yetewic¿: Yovabn asac. ¡Dow inœo?w p¯tq ¯ vazes, ordea—k im, ayste—ˇ ari: Da aynpisi awe– tis œ¯, or Øgowt beri¿: Aqimaasn asac. ¡I?nœ k˚ lini, e¸¯ vazem: ¿ Yovabn asac nran. ¡Vazi—r¿: Aqimaas˚ vazec Keqari ˘anaparhov ew Qowsiic aøaj ancaw: Dawi¸˚ nstel ¯r erkow darpasneri mijew: Pahakak¯ti ditord˚ darpasi taniqi vrayov gnac d¯pi parisp˚ ew ir haye– acq˚ bar´racnelov‘ tesaw, or mi mard menak vazowm ¯ ir koˇm˚: Na aˇaˇakelov‘ ayd masin yaytnec arqayin: Ar– qan asac. ¡E¸¯ menak ¯, awetis ¯ berowm¿: Na galis, mØ– tenowm ¯r: Ditord˚ vazoˇ mi owriæ mard ¯l tesaw ew dar– pasi mØtic aˇaˇakec‘ aselov. ¡Aha mi mard ews menak vazowm ¯¿: Arqan asac. ¡Na ¯l awetaber ¯¿: Ditordn asac. ¡Tesnowm em, or aøajini vazq˚ nman ¯ Sadoki or– di Aqimaasi vazqin¿: Arqan asac. ¡Na bari mard ¯ ew bari lowrov k˚ gay¿: Aqimaasn aˇaˇakelov ow eresni– vayr getin ˚nknelov‘ asac arqayin. ¡Oˇjo—yn: fflrhneal ¯ qo T¯r AstowaÆ˚, or oœnœacrec qez ateli mardkanc, oronq irenc ´eøq˚ mer t¯r arqayi vray ¯in bar´racrel¿: Ar– qan asac. ¡O?ˇj ¯ im eritasard Abesaˇom˚¿: Aqimaasn asac. ¡O!v arqay, erb qo Æaøay Yovabn in´‘ qo Æaøayin owˇarkowm ¯r, es miayn meÆ bazmow¸iwn tesay: Es œimacay, ¸¯ inœ kar aynteˇ¿: Arqan asac. ¡Mi ko—ˇm qaæowir¿: Na mi koˇm qaæowec ow kangnec: Hasaw Qowsin ew asac arqayin. ¡Im t¯r arqay, awetis em berel, T¯rn aysØr qez

19

20

21 22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

18. 32–19. 11 32

33

19 2

3

4 5

6

7

8

9

10

11

2 Φagaworac

552

paætpanec qez vray bolor ´eøq bar´racnoˇneric¿: Ar– qan harcrec Qowsiin. ¡O?ˇj ¯ im eritasard Abesaˇom˚¿: Qowsin asac. ¡Ayd eritasardi nman daønan im arqa– yi ¸ænaminer˚ ew bolor œar npatakov qo d¯m elnoˇner˚¿: Arqan xøovowec, bar´racaw darpasi vernatown˚ ew oˇ– balov ays ¯r asowm. ¡Ordi!s, Abesaˇo!m, Abesaˇo!m, ordea!k im, erani! es meøn¯i qo Œoxar¯n, es meøn¯i qo Œoxar¯n: Abesaˇo!m, ordea!k im, ordea!k im Abesaˇom¿: Yovabin yaytnecin, ¸¯ arqan lalov oˇbowm ¯r Abesaˇo– mi mah˚: Ayd Ør˚ yaˇ¸anak˚ sowgi veraÆowec amboˇj zØr– qi hamar, qanzi zØrqn ayd Ør˚ lsel ¯r, ¸¯ arqan txrec ir ordow hamar: Ayd Ør˚ zØrq˚ gaˇtagoˇi ¯r qaˇaq mtnowm aynp¯s, inœp¯s amظahar zØrq˚ Œaxœowm ¯ paterazmic: Arqan ir eres˚ ÆaÆkec ew bar´ra´ayn oˇbalov‘ asowm ¯r. ¡Ordea!k im Abesaˇom, Abesaˇo!m, ordea!k im¿: Yovab˚ mtnelov palat, arqayi mØt‘ asac. ¡Dow aysØr amظov es ¸oˇnowm qo bolor Æaøanerin, oronq Œrkecin qez, qo tˇa– nerin ow aˇjiknerin, qo kananc ow har˘erin: Sirowm es qez atoˇnerin ew atowm‘ qez siroˇnerin: Dow aysØr coyc towecir, or qez hamar oœinœ en qo iæxannern ow Æaøaner˚: Es hastat gitem, or, e¸¯ Abesaˇom˚ kendani lin¯r, menq am¯nqs aysØr meøaÆ k˚ lin¯inq, ew da qez ha˘eli k˚ lin¯r: Ard, ve—r kac ew si—rt towr qo Æaøanerin, qanzi erdwowm em Tiroj anownov, or, e¸¯ aysØr dowrs œgas, ays giæer qez mØt mard œi mnay: Gitci—r, or da qez hamar æat aweli vat k˚ lini, qan ayn bolor œariqner˚, or hasel en qez mankow¸iw– nic sksaÆ minœew ayßm¿: Arqan elaw ow nstec darpasi mØt: Amboˇj zØrqin yaytnecin‘ aselov. ¡Aha arqan nstel ¯ darpasi mØt¿: Amboˇj zØrq˚ ekaw arqayi aøaj, isk is– ray¯laciner˚ Œaxan irenc bnakow¸ean vayrer˚: Amboˇj ßoˇovowrd˚ Isray¯li bolor ceˇeri xˇ˘mtanqin ¯r dimowm‘ aselov. ¡Dawi¸ arqan mez Œrkec mer bolor ¸ænamineric, na mez azatec aylazgineri ´eøqic, isk hima Abesaˇomi pat˘aøov Œaxstakan ¯ dar´el ir erkric ow ¸agawo– row¸iwnic: Abesaˇom˚, orin mez ¸agawor ØÆecinq, meøel ¯ paterazmowm: Hima inœo?w œ¯q xØsowm arqayin yet dar´– nelow masin¿: Bolor isray¯lacineri asaÆ ayd xØsqer˚

553

2 Φagaworac

19. 12–25

hasan arqayin, ew Dawi¸ arqan mard owˇarkec Sadok ew Abia¸ar qahananeri mØt‘ aselov. ¡XØsec¯—q Yowda– yi erkri Æereri het ew asac¯—q. ¡Inœo?w verjin˚ daønanq arqayin ir town˚ yet beroˇneri m¯j¿, qanzi bolor isra– y¯lacineri asaÆ xØsq˚ hasaw arqayin¿: Dawi¸n asac Yowdayi ceˇin. ¡Dowq im oskorn ow marminn ¯q, inœo?w ¯q verjin˚ mnowm arqayin ir town˚ yet beroˇneri m¯j: Ame– sayiin asac¯—q. ¡Dow im oskorn ow marmin˚ œe?s: AstowaÆ in´ aysp¯s ow awelin ani, e¸¯ dow am¯n ßamanak im zØrqi hramanatar œlines Yovabi Œoxar¯n¿: Dawi¸˚ Yowdayi erkri bolor mardkanc srter˚ m¯k mardow srti p¯s d¯pi iren dar´rec, ew sranq patgamaworner owˇarkecin ar– qayi mØt‘ aselov. ¡Ye—t dar´¯q dow ew qo bolor Æaøaner˚¿: Arqan veradar´aw ow ekaw minœew Yordanan get˚: Yow– dayi erkri mardik ekan Gaˇgaˇa‘ arqayin dimaworelow ew Yordanan getov anckacnelow hamar: Yeminayi ordi Gerayi ordi bawowrimaci Sem¯in ætapec ow Yowdayi erkri mardkanc het, ir het ownenalov Beniamini erkric hazar mard, ekaw dimaworelow Dawi¸ arqayin: Sawowˇi tan Æa– øay Siban ir tasnhing ordineri ew qsan Æaøaneri het ekaw, or kazmakerpi arqayi ancowm˚ Yordanan getic: Laster patrastecin, or anckacnen arqayi ˚ntaniq˚ ew nra oˇormaÆow¸eann arßananan: Minœ arqan Yor– danan getn ¯r ancnowm, Gerayi ordi Sem¯in eresnivayr ˚nkaw arqayi aøaj: Na asac arqayin. ¡Φoˇ im t¯r ar– qan moøanay im anØr¯now¸iwn˚, œyiæi, or ir Æaøan yancanq ¯ gorÆel ayn Ør˚, erb im t¯r˚ dowrs ¯r ekel Erowsaˇ¯mic: Φagaworn ayn ¸oˇ moøanay, qanzi qo Æaøan giti, or meˇq ¯ gorÆel, ew aysØr ahawasik Yovs¯Œi amboˇj tnic es em aøajin˚ ekel dimaworelow im t¯r arqayin¿: Ωarowhii or– di Abessan patasxan talov‘ asac. ¡Mi?¸¯ Sem¯in œi meønelow ayn bani Œoxar¯n, or na aniÆec Tiroj ØÆealin¿: Dawi¸n asac. ¡I?nœ em arel es ´ez, Ωarowhii— ordiner, or aysØr im d¯m dawa˘anow¸iwn ¯q anowm: AysØr Isray¯lic oœ oq œi meønelow: Mi?¸¯ es œgitem, or aysØr es em ¸agawo– rowm Isray¯li vray¿: Ew arqan asac Sem¯iin. ¡Dow piti œmeønes¿: Ew arqan erdowec nran: Sawowˇi ordi Yovna¸a–

12

13

14

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24 25

19. 26–39

26

27

28

29

30 31

32

33

34

35 36

37

38

39

2 Φagaworac

554

ni ordi MemŒibos¸¯n arqayin ˚ndaøaj ekaw: Na arqayi gnalow Ørowanic minœew nra xaˇaˇow¸eamb veradaønal˚ o—œ ir otqern ¯r xnamel, o—œ eˇowngnern ¯r ktrel, o—œ mØrowq˚ tesqi berel, o—œ beˇer˚ ætkel ew o—œ ¯l hagowstnern ¯r low– acel: Erb na mtaw Erowsaˇ¯m ew ˚ndaøaj elaw arqayin, arqan asac nran. ¡Inœo?w in´ het œekar, MemŒibos¸¯—¿: MemŒibos¸¯n nran asac. ¡T¯—r im arqay, Æaøas in´ xa– bec, qanzi qo Æaøan asac nran, ¸¯ ¡Hameti—r ¯æ˚, or heÆnem ow gnam arqayi mØt¿, qani or qo Æaøan kaˇ ¯: Isk na‘ qo Æaøan, t¯—r im arqay, qez mØt in´ zrpartel ¯: T¯—r im arqay, orp¯s AstÆow hreætak, bari gorÆer es arel: Ard, ara—, inœ qo aœqin bari ¯. ¸¯ew im hØr amboˇj town˚ im t¯r arqayi aøaj mahowan arßani mardik en, bayc dow qo Æaøayin drecir ayn mardkanc æarq˚, oronq arqayi seˇanic en owtowm: Ard, aysowhetew ¯l i?nœ ira– wownq ownem arqayin boˇoqelow¿: Arqan nran asac. ¡Inœo?w es asowm ayd xØsqer˚: Asel em, or dow ew Siban baßan¯q agarak˚¿: MemŒibos¸¯n asac arqayin. ¡Na noynisk am– boˇj˚ ¸oˇ aøni, qani or arqan xaˇaˇow¸eamb ir townn ¯ veradar´el¿: Gaˇaadaci Berzelin ekaw fiogelimic ew arqayin anckacrec Yordanan getov‘ nran ˚nkerakcelov minœew Yordanan geti miws koˇm˚: Berzelin æat Æer mard ¯r, ow¸sown tarekan: Na ¯r, or arqayin kerakrel ¯r, erb verjins bnakwowm ¯r Banakateˇinerowm, qani or na æat harowst mard ¯r: Arqan asac Berzeliin. ¡Dow e—k in´ het, ew es qo Æerow¸ean Ørerin qez k˚ kerakrem Erowsa– ˇ¯mowm¿: Berzelin asac arqayin. ¡Inœqa?n en im keanqi Ører˚, or arqayi het gnam Erowsaˇ¯m: AysØr es ow¸sown tarekan em: Mi¸¯ karo?ˇ em law˚ vatic tarberel, kam ¸¯ Æaøad ardeØq keraÆi ow xmaÆi ham˚ k’aøni?, kam ¸¯ takawin k˚ lse?m gowsanneri ow var´akneri ´ayn˚: Inœo?w Æaøad beø lini ir t¯r arqayin: Qo Æaøan arqayi het haziw ancni Yordanan get˚: Inœo?w arqan in´ ayd hatow– cowmn ¯ talis: Qo Æaøan ¸oˇ apri ow meøni ir qaˇaqowm, ir hØr ow mØr gerezmani mØt: Φoˇ qo Æaøay Qamaa—mn ancni im t¯r arqayi het, ew nran ara— ayn, inœ bari ¯ qo aœqin¿: Arqan asac. ¡Φoˇ Qamaa—mn ancni in´ het,

555

2 Φagaworac

19. 40–20. 6

ew es nran k’anem ayn, inœ bari ¯ im aœqin: Am¯n inœ, or dow in´anic k’aknkales, k’anem qez hamar¿: Amboˇj ßo– ˇovowrdn ancaw Yordanan get˚. ancaw ew arqan: Arqan hambowrec Berzeliin, Ørhnec nran, ew sa ir teˇ˚ vera– dar´aw: Arqan gnac Gaˇgaˇa, Qamaamn ¯l ancaw gnac nra het: Yowdayi erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ ew Isray¯li ßo– ˇovrdi k¯s˚ gnacin arqayi het: Bolor isray¯laciner˚ ekan ow asacin arqayin. ¡Inœo?w mer eˇbayrner˚‘ Yowda– yi erkri mardik, qez Œaxcrin ew arqayin ow nra townn anckacrin Yordanan getov¿: Yowdayi erkri mardik pa– tasxanecin isray¯lacinerin‘ aselov. ¡Orovhetew arqan mez aweli harazat ¯: Ew inœo?w ¯q dßgoh ayd bani hamar: Mi¸¯ arqan mez kerakre?l ¯ kam mez pargewne?r ¯ towel ew kam mer beø˚ kre?l ¯¿: Isray¯laciner˚ Yowdayi erkri mardkanc patasxanecin‘ aselov. ¡Menq tasn angam aweli irawownq ownenq arqayin mØt, qan dowq: Andrani– k˚ menq enq, oœ dowq: Daw¸i nkatmamb ¯l menq aweli æat irawownq ownenq, qan dowq: Inœo?w mez anargeciq ew mer xor– howrd˚ œharcriq naxqan arqayin mez mØt veradar´nel˚¿: Ew Yowdayi erkri mardik aweli xist ¯in xØsowm, qan is– ray¯laciner˚:

40

41

42

43

44

Boqorii ordi yeminaci Sab¯¯ anownov anØr¯n mi mard 20 yoxortac: Na eˇjeraŒoˇ hnœecnelov‘ asac. ¡Menq o—œ Daw¸i mØt baßin ownenq, o—œ ¯l ßaøangow¸iwn‘ Yess¯i or– dow mØt: O!v isray¯laciner, ¸oˇ am¯n mard ir bnakavay– r˚ gnay¿: Amboˇj Isray¯l˚ Daw¸ic baßanowelov‘ Boqorii 2 ordi Sab¯¯in hetewec, isk Yowdayi erkri mardik irenc ¸agawori het Yordanan geti aŒic gnacin minœew Erow– saˇ¯m: Dawi¸˚ ekaw Erowsaˇ¯m, ir town: Φagaworn ayn 3 tas˚ har˘erin, oronc ¸oˇel ¯r town˚ pahpanelow hamar, aøaw ew nranc pahel towec mi tan m¯j, kerakrec nranc, bayc nranc œmer´ecaw: Har˘er˚ taøapowm ¯in, qanzi min– œew irenc mahowan Ørn ibrew ayri aprecin: Arqan asac 4 Amesayiin. ¡Ereq Øroway ˚n¸acqowm in´ mØt k˚ hawaqes Yowdayi erkri mardkanc, ew dow ¯l aysteˇ k˚ gas¿: A– 5 mesayin gnac kanœelow Yowdayi erkri mardkanc, sakayn arqayi næanakaÆ ßamanakin œhascrec: Dawi¸n asac 6

20. 7–18

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

2 Φagaworac

556

Abessayin. ¡Hima Boqorii ordi Sab¯¯n aweli meÆ œariq k˚ gorÆi, qan Abesaˇom˚: Vercro—w qo tiroj Æaøanerin ow hetapndi—r nran, œlini ¸¯ amracowaÆ qaˇaqner gtni ew mer aœqic korœi¿: Nran hetapndelow elan Abessan ow Yovabi mardik, qere¸iner˚, ØŒele¸inern ow bolor owßeˇ mardik: Sranq dowrs ekan Erowsaˇ¯mic, or hetapnden Boqorii ordi Sab¯¯in: Erb nranq Gabawoni meÆ qari mØt ¯in, nranc dimac elaw Amesayin: Yovab˚ hagel ¯r ir zrahawor ¸iknoc˚, dra vray m¯jqin kapel ¯r patenawor sowr˚, or˚ mi qiœ dowrs ¯r ccowaÆ: Yovabn asac Amesa– yiin. ¡Inœp¯?s es, eˇba—yr¿: Ew Yovabn aj ´eøqov bønec A– mesayii mØrowq˚, or nran hambowri: Amesayin œzgowæacaw Yovabi ´eøqi sric, ew Yovab˚ da xrelov nra orovayn˚‘ Œorotiq˚ getin ¸aŒec: Yovab˚ harowaÆ˚ œkrknec, ew A– mesayin meøaw: Yovab˚ ew nra eˇbayr Abessan gnacin Bo– qorii ordi Sab¯¯in hetapndelow: Yovabi zinoworneric m¯k˚ ekaw ow kangnelov Amesayii mØt‘ asac. ¡Ov sirowm ¯ Yovabin kam Daw¸in, ¸oˇ gnay Yovabi ow Abessayi yete– wic¿: Amesayii diakn arnaæaˇax ˚nkaÆ ¯r ˘anaparhi m¯jteˇ˚: Erb ayd mard˚ tesaw, or mardik teˇowm mnacel en kangnaÆ, Amesayii diak˚ ˘anaparhic d¯pi daæt˚ glorec ow mi æorov ÆaÆkec ayn, orovhetew tesaw, or am¯n oq, or galis ¯r, nra aøaj kang ¯r aønowm: Erb diak˚ ˘anaparhic heøacrec, isray¯laciner˚ hetewecin Yova– bin, or hetapnden Boqorii ordi Sab¯¯in: Sab¯¯n an– caw Isray¯li bolor ceˇeri mardkanc mijov minœew Ab¯l ow Be¸maqa, ew bolor aøawel ˚ntir zinoworner˚ hawaqowecin ow ekan nra yetewic: Nranq nran bønelow hamar paæa– recin Ab¯ln ow Be¸maqan, qaˇaqi dimac hoˇablowr kow– takecin: Ayn nranc ibrew patowar Æaøayec: Yovabi am– boˇj zØrq˚ qandowm korÆanowm ¯r parisp˚: Mi imastown kin parspic ´ayn towec‘ aselov. ¡Lsec¯—q, lsec¯—q, asac¯—q Yovabin, or mØt gay, es nra het xØsem¿: Yovab˚ mØte– caw nran, ow kinn asac. ¡Do?w es Yovab˚¿: Sa asac. ¡Es em¿: Kinn asac nran. ¡Lsi—r qo aˇaxni xØsqer˚¿: Yo– vabn asac. ¡Es ekel em lselow¿: Kinn asac. ¡Naxkinowm ayspisi xØsqer ¯in asowm. ¡Φoˇ gnan Ab¯lin ow Danin

557

2 Φagaworac

20. 19–21. 5

harcnen, ¸¯ Isray¯lin hawatarim mardkanc ´eønarkaÆ gorÆer˚ yajoˇ awart k’ownena?n¿: Anpayman p¯tq ¯ Ab¯– lin harcn¯in ew aydp¯s ¯l anowm ¯in: Es Isray¯li hawa– tarim xaˇaˇararneric em, isk dow owzowm es korÆane?l Isray¯li ays qaˇaq˚: Inœo?w es bnajnjowm Tiroj ßaøangow– ¸iwn˚¿: Patasxan towec Yovabn aselov. ¡Qa—w lici in´, qa—w lici, ¸¯ bnajnjem ow kotorem: Harc˚ da œ¯: Mi mard kay EŒremi leøic, Sab¯¯ anownov, Boqorii ordin, or ´eøq ¯ bar´racrel Dawi¸ arqayi vray: In´ tow¯—q miayn nran, ew es k˚ heøanam ays qaˇaqic¿: Kinn asac Yovabin. ¡Nra glowx˚ hima qez mØt k’˚nkni parspi vrayic¿: Kin˚ gnac ßoˇovrdi mØt, ir imastnow¸iwn˚ gorÆadrelov‘ hamozec bo– lor qaˇaqacinerin, or ktren Boqorii ordi Sab¯¯i glowx˚: Nranq ktrecin nra glowxn ow ayn netecin Yovabi aøaj: EˇjeraŒoˇ hnœec, ayd qaˇaqowm am¯n mard ir bnakavayr˚ qaæowec, isk Yovab˚ yet dar´aw Erowsaˇ¯m, arqayi mØt: Yovab˚ Isray¯li amboˇj zØrqi hramanatarn ¯r, Yovida– yi ordi Banean hramanatarn ¯r qere¸ineri ow ØŒele¸i– neri, Adoniram˚ harkeri verakacown ¯r, Aqilo¸i ordi YosaŒat˚ diwanapet ¯r, Sowday¯n‘ qartowˇar, Sadokn ow Abia¸ar˚ qahananer ¯in, isk Yarimi ordi Iras˚ Daw¸i qahanan ¯r:

19

20 21

22

23

24 25 26

Ereq tari irar yetewic sov eˇaw Daw¸i ØrØq, ew Da– 21 wi¸˚ dimec Tiroj˚: T¯rn asac. ¡Sawowˇi ew nra tan ariwnaheˇow¸ean pat˘aøov ¯ ays patowhas˚, orovhetew na kotorel ¯ gabawonacinerin¿: Dawi¸ arqan kanœec 2 gabawonacinerin ow xØsec nranc het: Gabawonaciner˚ isray¯laciner œ¯in, ayl amorhacow ariwnic ¯in: Isray¯la– ciner˚ erdowmov ¯in kapowaÆ nranc het, bayc Sawowˇ˚ ow– zec kotorel nranc, orp¯szi vr¯ß lowÆi Isray¯li ow Yowdayi erkri ordineri hamar: Dawi¸n asac gabawonacinerin. 3 ¡I?nœ anem ´ez, inœo?v qawow¸iwn anem, or Ørhn¯q Tiro j ßaøangow¸iwn˚¿: Gabawonacinern asacin nran. ¡Menq 4 arÆa¸ ow oski œenq owzowm Sawowˇic ow nra ceˇic, oœ ¯l o– rew¯ isray¯lacow mahn enq owzowm¿: Arqan asac. ¡Hapa i?nœ ¯q owzowm, or anem ´ez hamar¿: Nranq asacin arqa– 5 yin. ¡Φoˇ meøni na, ov mez kotorec ow halaÆec, ov v˘øel

21. 6–17 6

7

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

2 Φagaworac

558

¯r mez oœnœacnel: Orp¯szi nranq veranan Isray¯li bo– lor sahmanneric, mez yan´nec¯—q nra ordineric eظ˚ hogi, or nranc kaxenq Tiroj aøaj, Tiroj ˚ntreal Sawowˇ ar– qayi Gabaa qaˇaqowm¿: Arqan asac. ¡Es ´ez k˚ ta—m nranc¿: Arqan xnayec Sawowˇi ordi Yovna¸ani ordi MemŒibos¸¯in ayn erdowmi hamar, or Dawi¸n ow Sawow– ˇi ordi Yovna¸an˚ towel ¯in irar Tiroj aøaj: Dawi¸n aøaw Sawowˇic serowaÆ Ayiayi dowstr fiesŒayi erkow or– dinerin‘ Ermon¸iin ow Yebows¸¯in, Sawowˇi dowstr Merobi hing ordinerin, or serowel ¯in mola¸aci Berzelii ordi Esdri¯lic, ow nranc yan´nec gabawonacineri ´eøq˚, oronq nranc kaxecin leran vray, Tiroj aøaj: Nranq eظn ¯l miasin zohowecin: Nranq meøan hn´i aøajin Ørerin, garow hn´i skzbowm: Ayiayi dowstr fiesŒan garow hn´i skzbowm qowr´ aøaw ow gcec apaøaßi vray gtnowoˇ nranc diakneri vray, minœew or erknqic an´rew teˇac nranc vray: Na œ¯r ¸oˇnowm, or erknqi ¸øœownner˚ nranc mØte– nan cerek˚, oœ ¯l anapati gazanner˚‘ giæer˚: Daw¸in yaytnecin, ¸¯ inœ ¯r arel Ayiayi dowstr fiesŒan‘ Sawowˇi har˘˚: Nranc diakner˚ Œtecin, ew Yovasi ordi Dan˚, hskaneri ceˇic, hasaw nranc vray: Dawi¸˚ gnac ew Sa– wowˇi ow nra ordi Yovna¸ani oskorner˚ vercrec Gaˇaa– di Yabis bnakavayri bnakiœneric, oronq ¸aqown hawaqel ¯in dranq Be¸sani hraparakic: Aylazginer˚ Geˇbow¯owm kaxel ¯in nranc ayn Ør˚, erb yaˇ¸el ¯in nranc: Na ayn– teˇic hanec Sawowˇi ow nra ordi Yovna¸ani oskorner˚, hawaqec naew Beniamini erkrowm kaxowaÆneri oskorner˚ ew ¸aˇec ayn gerezmanowm, or˚ patkanowm ¯r nranc hayr Kisin: Nranq arecin ayn am¯n˚, inœ arqan hramayel ¯r, ew AstowaÆ dranic yetoy lsec erkric ekoˇ ´ayn˚: Dar´eal paterazm eˇaw aylazgineri ew isray¯lacineri mijew: Da– wi¸n ow nra mardik paterazmecin aylazgineri d¯m: Da– wi¸˚ yognec: Yesb¯aci Abessan, or˚ fiaŒayi ordineric ¯r, ew ori nizak˚ ereq hariwr sikˇ kæiø ownecoˇ pˇn´ic ¯r, ow inqn ¯l m¯jqin ¸owr own¯r, owzowm ¯r spanel Daw¸in: Ωa– rowhii ordi Abessan, sakayn, Øgnow¸ean ekaw Daw¸in ew, harowaÆelov aylazgown, spanec nran: Ayn ßamanak Daw¸i

559

2 Φagaworac

21. 18–22. 15

mardik erdowecin‘ aselov. ¡Dow aylews mez het pateraz– mi œp¯tq ¯ dowrs gas, or Isray¯li ˘rag˚ œhangi¿: Dranic yetoy Ge¸owm krkin paterazm eˇaw aylazgineri d¯m: Ayn ßamanak Øsaci Sobaq˚ spanec SeŒtonin, or˚ fiaŒayi ordineric ¯r: Dar´eal paterazm eˇaw fiobowm aylaz– gineri d¯m, ew be¸ˇeh¯maci Ariodimi ordi Eˇ¯anan spa– nec ge¸aci Goˇia¸in, ori nizaki bønak˚ ostaynankneri glan ¯r yiæecnowm: Dar´eal paterazm eˇaw Ge¸owm: Ayd ßamanak mi mard kar Maov anownov, ori ´eøqeri ow ot– qeri matner˚ vec-vec hat ¯in‘ ˚ndam¯n˚ qsanœors mat: Na Ænowel ¯r fiaŒayic ew naxatowm ¯r isray¯lacinerin: Nran spanec Daw¸i eˇbayr Samaayi ordi Yovna¸an˚: Sranq œors˚ Ænowel ¯in fiaŒayi tan˚, Ge¸owm, ew ˚nkan Daw¸i ow nra mardkanc ´eøqov:

18

19

20

21

22

Ayn Ør˚, erb T¯r˚ Daw¸in Œrkel ¯r ir bolor ¸ænami– 22 neric ow Sawowˇi ´eøqic, Dawi¸˚ Tirojn owˇˇec Ørhnow– ¸ean heteweal xØsqer˚. ¡T¯rn im v¯mn ¯, amrow¸iwnn 2 ow Œrkiœ˚: Φoˇ AstowaÆ in´ pahapan lini. es nran 3 em apawinel: Na ¯ im hovanawor˚, im Œrkow¸ean eˇ– jiwr˚, im paætpann ow im Œrkow¸ean apaw¯n˚: An– 4 iraw mardkancic Œrki—r in´, T¯!r: fflrhneal Tirojn em aˇersowm, or azatowem im ¸ænamineric: In´ paæare– 5 cin mahaber ¸owlow¸iwnner˚, in´ xøovecin anØr¯now¸ean heˇeˇner˚: Mahowan erkownqn in´ patec, mahowan oro– 6 gay¸ner Æaøacan im aøaj: Im neˇow¸ean m¯j Tiroj˚ pi– 7 ti dimem, im AstÆown aˇaˇakem, ow na ir sowrb ta˘aric piti lsi im ´ayn˚, im aˇaˇak˚ nra akanjin piti has– ni: Erkir˚ doˇac, alekoÆowec ow cncowec, erknqi himqer˚ 8 dˇrdacin ow tapalowecin, qanzi T¯r˚ barkacel ¯r dranc vray: Nra barkow¸iwnic Æowx elaw, ow nra beranic‘ laŒoˇ 9 howr: Nranic kayÆakner ar´akowecin, na xonarhecrec 10 erkinqn, ow inq˚ caÆ ijaw: Maøaxowˇ kar nra otqe– 11 ri tak: Na nstec qerovb¯neri vray ow ¸øaw, sawaønec hoˇmeri ¸eweri vray: Na iren xawarov patec, xawa– 12 rov ÆaÆkec ir vran˚ow jri xawarov ¸an´racrec amper˚: Nra aøaj eˇaÆ loysi colqic hr¯ kayÆakner borboqowecin: 13 T¯r˚ erknqic orotac, ow Bar´real˚ ´ayn towec: Na ir 14, 15

22. 16–40

16

17 18

19

20 21 22 23 24

25 26 27 28

29 30 31

32

33 34

35 36

37 38 39

40

2 Φagaworac

560

netern ar´akec‘ crec dranq, kayÆakner Œaylatakecrec ow zarhowrecrec dranq: flovi akownqnern i yayt ekan, Ti– roj sastic ow nra barkow¸ean hoˇm artaænœelowc erewan ekan himqer˚ tiezerqi: Na erknqi bar´ownqneric in´ ´eøq erkarec ew in´ dowrs berec yordaøat jreric: Na in´ korzec im owßeˇ ¸ænamineri ow in´ atoˇneri bønow¸iwnic, qanzi nranq in´anic hzØr ¯in: Neˇ Ører ownecay, sakayn T¯rn in´ necowk eˇaw: Na in´ dowrs berec andorr mi teˇ ow Œrkec in´, qanzi na in´ sirec: T¯rn in´ hatowcec ˚st im ardarow¸ean, ew ˚st im ´eøqeri maqrow¸ean piti hatowci in´ T¯r˚: Es pahel em Tiroj patgamner˚ ew im AstÆow d¯m ambarætow¸iwn œem gorÆel: Nra bolor Ør¯nq– nern im aøaj en, ew es nra patgamneric œem æeˇowel: Nra aøaj anbiÆ em eˇel ew naxØrØq heøow mnacel anØr¯now¸iw– nic: T¯rn in´ ¸oˇ hatowci ˚st im ardarow¸eanow ˚st im ´eøqeri maqrow¸ean, or kan Tiroj aœqi aøaj: Srbi het sowrb piti lines, katareali het‘ katareal: Υntreali het ˚ntreal piti lines, isk Æowøi het‘ Æowø: Dow piti Œrkes tnank ßoˇovrdin, isk ambartawanneri aœqer˚ pi– ti xonarhecnes: Do—w es im ˘rag˚, T¯!r, ew do—w es lowsawo– relow im xawar˚: Qeznov miaynak zinowaÆ piti vazem ew im AstÆow ænorhiw piti ancnem parspi vrayov: Im hzØ!r AstowaÆ, qo ˘anaparhn anarat ¯: Tiroj xØsq˚ ˘æma– rit ¯, na hovanawor ¯ bolor iren apawinoˇnerin: O?v ¯ hzØr, baci qezanic, T¯!r, ew o?v ¯ arariœ, baci mer AstÆowc: HzØr ¯ T¯r˚, orn in´ hzØracnowm ¯ zØrow¸eamb, im ˘ana– parhnern anarat dar´nowm: Na im otqer˚ hastatown ¯ pahowm, inœp¯s eˇjerownerin˚, ew in´ bar´ownqneri vray ¯ kangnecnowm: Na im ´eøq˚ paterazmi ¯ sovorecnowm ew im bazowknerov pˇn´¯ aˇeˇ ´gowm: Dow es in´ towel im Œrkow– ¸ean paætpanow¸iwn˚, im hnazandow¸iwnn ˚ndar´akel ¯ im ˘anaparh˚: Im otqer˚ œen doˇacel: Es piti hala– Æem im ¸ænaminerin, nranc piti kotorem ow yet piti œdaønam, minœew or ispaø œoœnœacnem nranc: Es xorta– kelow em nranc, or otqi œkangnen: Nranq piti ˚nknen im otqeri tak: Dow in´ zØrow¸eamb piti gØtepndes, or paterazmem, ew dow im d¯m elnoˇnerin im ´eøq˚ piti

561

2 Φagaworac

22. 41–23. 8

yan´nes: Dow im ¸ænaminerin im aøjewic Œaxowsti mat– necir ow im atelinerin kotorecir: Nranq piti aˇa– ˇaken, bayc oœ oq nranc œpiti Øgni: Nranq Tiroj˚ di– mecin, bayc na œlsec nranc: Es nranc piti koxotem inœp¯s getni hoˇ˚ew piti trorem inœp¯s Œoˇoci cex˚: Dow in´ k˚ Œrkes ßoˇovowrdneri køowic ew in´ k˚ kangnec– nes azgeri glxin: In´ anÆanظ ßoˇovowrd˚ Æaøayec in´ ew akanjalowr eˇaw in´: ffltarneri ordiner˚ keˇÆaworow– ¸iwn arecin im aøaj: ffltarneri ordiner˚ veranalow en, kotorowelow en irenc ¸aqstocnerowm: Kendani ¯ T¯r˚, ew Ørhneal ¯ im pahapan˚: Bar´ranalow ¯ T¯r˚‘ im Œrkow¸e– an pahapan˚: HzØr ¯ T¯r˚, na vr¯ßxndir ¯, ßoˇovowrd– nerin hpatak ¯ dar´nowm in´: Na in´ piti Œrki im ¸ænamineric ew in´ vray yar´akowoˇneric aweli ver piti dasi in´, aniraw mardowc piti Œrki in´: Ays bani ha– mar azgeri m¯j piti gohanam qezanic, T¯!r, ew qo anown˚ piti govergem im saˇmosnerowm: Na ¸agawori Œrkow– ¸iwnn apahovowm ¯ ew oˇormow¸iwn ¯ anowm ir ØÆeal Daw¸in ow nra serndin minœew yawitean¿:

41 42

43

44

45 46 47

48 49

50

51

Aha ew Daw¸i verjin xØsqer˚. ¡Hawatarim ¯ Yess¯i 23 ordi Dawi¸˚, hawatarim ¯ na, orin T¯r˚ bar´racrec ew ibrew AstÆow ØÆeal‘ Yakobi ceˇi vray ¸agawor kargec: Geˇecik en Isray¯li erger˚: Tiroj hogin im m¯j xØsec, 2 nra xØsqn im lezowi vray ¯: Isray¯li AstowaÆn asac, 3 in´ het xØsec Isray¯li pahapan˚. es aylabanow¸eamb asaci mardkanc. ¡O?v karoˇ ¯ dimanal Tiroj ew AstÆow erkiwˇin, inœp¯s aøawØtean loysin¿: Aregakn aøawØte– 4 an Æagowm ¯, ew nra loys˚ œi pakasowm, inœp¯s an´rewic yetoy kanaœn ¯ bar´ranowm erkri vray: Mi?¸¯ aydpisin 5 œ¯ im town˚ hzØr AstÆow mØt: Na in´ het yawitenakan owxt ¯ drel, or˚ bolor ßamanaknerowm p¯tq ¯ pahowi: Im amboˇj Œrkow¸iwnn ow im amboˇj kamq˚ T¯rn ¯: AnØr¯n– 6 ner˚ ¸oˇ œboˇbojen. nranq nman en dowrs gcowoˇ Œæeri, oronq ´eøqov œen bønwowm, ayl erka¸ov ow nizaki Æayrov 7 en netwowm kraki m¯j ew ayrwowm en irenc amظic¿: Sranq 8 en Daw¸i zØravarneri anownner˚. qananaci Yebows¸¯‘ noyn inq˚ asonaci Adinon m¯k errord masi hramanatar:

23. 9–21

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

2 Φagaworac

562

Sa sowr ¯r bar´racrel miangamic ow¸ hariwr zinoworneri vray: Nranic yetoy galis ¯ Eˇeanan‘ nra hØreˇbØrordin, sosacow ordin, or˚ Daw¸i ereq zØravarneric m¯kn ¯r: Erb sa fiemayowm aspar¯z kardac aylazginerin, sranq pa– terazmi hawaqowecin, ew na xraxowsec Isray¯li mard– kanc: Na ver kacaw ow aylazginerin aynqan harowaÆec, or ´eøq˚ kpaw srin: T¯rn ayd Ør˚ meÆ Œrkow¸iwn pargewec: ZØrq˚ mnac, bayc miayn diakaptow¸ean hamar: Sranic yetoy galis ¯ arowkaci Sisi ordin‘ Samaan: Aylazgi– ner˚ hawaqowel ¯in flnØt koœowoˇ vayrowm: Aynteˇ kar mi daæt, owr aøat osp ¯r canowaÆ: ZØrq˚ Œaxaw aylazgi– neri aøajic, isk na daætowm amowr kangnec ow Œrkec zØrqin, harowaÆec aylazginerin, ow T¯r˚ meÆ Œrkow¸iwn pargewec: Eresown zØravarneric ereq˚ gnacin Kasova, Odoˇomi qarayr˚, Daw¸i mØt: Aylazgineri gnder˚ bana– kateˇi ¯in drel fiaŒayinneri hovtowm: Dawi¸n ayn ßa– manak amrocowm ¯r: Ayn ßamanak aylazgineri banaka– teˇin Be¸ˇeh¯mowm ¯r: Dawi¸˚ jowr xmelow cankow¸iwn ow– necaw ew asac. ¡O?v in´ Be¸ˇeh¯mi darpasi mØt gtnowoˇ jrhori jric jowr k˚ beri, or xmem¿: Aylazgineri gnde– r˚ Be¸ˇeh¯mowm ¯in: Ereq zØravarner˚ ˘eˇqecin aylaz– gineri banak˚, jowr hanecin Be¸ˇeh¯mi darpasi mØt gtnowoˇ jrhoric, aøan ow ekan Daw¸i mØt: Na œowzec xmel ayn, ayl nowirec Tiroj˚: Na asac. ¡Qa—w lici in´, o!v T¯r, or ayd bann anem: Mi?¸¯ es k˚ xmem irenc keanq˚ vtangoˇ mardkanc ariwn˚¿: Ew na œowzec xmel ayn: A– ha ays bann arecin ays ereq zØravarner˚: Ew Abessan‘ Yovabi eˇbayr˚‘ Ωarowhii ordin, ays ereqi glxaworn ¯r: Na ir nizakov ereq hariwr hakaøakord ¯r spanel: Na anowani ¯r ereqi m¯j, nrancic aweli ŒaøaworowaÆ, nranc glxawor˚, bayc na ayn ereqi asti˘anin œhasaw: Ba– zowm gorÆer kataraÆ kab¯¯ˇaci mi zØrawor mardow‘ Yo– viday¯i ordi Banean spanel ¯r movabaci Ari¯li erkow ordinerin: Na ¯, or ´iwnot mi Ør Œosi m¯j ijnelov‘ a– øiwÆ ¯r spanel: Na ¯r spanel egiptaci yaˇ¸andam mi mardow: Ayd egiptacow ´eøqin kar kamrji geran yi– æecnoˇ mi nizak: Na yar´akowelov ayd mardow vray‘ ni–

563

2 Φagaworac

23. 22–24. 5

zak˚ xlel ¯r egiptacow ´eøqic ew nra nizakov ¯l spa– nel nran: Ays bann arel ¯r Yoviday¯i ordin‘ Banean: Na anowani ¯r ereq zØravarneri m¯j: Na ayd ereqic amenic Œaøaworn ¯r, sakayn aøajin ereqin œ¯r hasni: Dawi¸˚ nran ir ætemaranneri verakacow ¯r næanakel: Sranq en Dawi¸ arqayi zØravarneri anownner˚. Yo– vabi eˇbayr Asay¯l, or˚ eresown zØravarneric m¯kn ¯r: Be¸ˇeh¯mowm aproˇ nra hØreˇbØr‘ Eˇiowdi ordi Eˇeana, øowdaci Samaa, keˇo¸aci Seˇˇom, Œeˇˇataci Aˇˇas, ¸ekowaci Eska¸i ordi Iras, aso¸acow ordineric ana– ¸o¸aci Abiezer, aˇioyaci Eˇˇon, netoŒataci Noer¯, ffiamŒani ordi AˇaŒ, neŒˇa¸aci Antov¯, eŒra¸a– ci Beniamini ordineri Gabae¸i bnakavayric‘ fiibayi ordi E¸¸i, Govasi ´oric‘ Addayi, Naqaˇayi Addayi daætavayreric‘ Abieˇbon, ˇadabaraci Gasbi¯, bara– samaci Asmon, saˇabonaci Eˇias, Asani ordi Yovna– ¸an, arodaci Samnan, ara¸iraci Abedi ordi Eˇia, asibacineric Amaqi ordi AˇiŒaˇe¸, gaˇamonaci A– qitoŒ¯li ordi Eˇiab, karmeˇaci Asar¯, erqaci Towowr, Na¸ani ordi Gaˇa, or˚ meÆ owßi t¯r gaˇaadacow ordin ¯r, ammanaci Eˇi¯, Ωarowhii ordi Yovabi kapar˘a– kir beqro¸aci Geˇor¯, ye¸eraci Iras, be¸anaci Gar¯i, qetaci Owria: Υndam¯n˚‘ eresowneظ˚ hogi: Heˇeˇatic arabo¸aci Gadabi¯lic serowaÆ naew owriæner:

22 23

24

25 26 27 28 29

30 31, 32 33 34 35

36 37 38 39

Tiroj barkow¸iwn˚ dar´eal borboqowec Isray¯li vray: 24 Na Daw¸in grgøec nranc d¯m‘ aselov. ¡Gna— haæowaøowm katari—r Isray¯lowm ew Yowdayi erkrowm¿: Arqan ir mØt 2 gtnowoˇ zØrqi hramanatar Yovabin asac. ¡Ωrji—r Is– ray¯li bolor ceˇeri m¯j‘ Danic minœew Bersab¯¯, ßoˇovrdi haæowaøowm katari—r, or gitenam nranc ¸iw˚¿: Yovabn 3 asac arqayin. ¡T¯r˚ ¸oˇ ßoˇovrdin hariwrapatik awe– lacni, ow da ¸oˇ tesnen im t¯r arqayi aœqer˚, bayc im t¯r arqan inœo?w ¯ ayd bann owzowm¿: Arqan ir asaÆ˚ parta– 4 drec Yovabin ow zØrqi hramanatarnerin: Yovabn ow zØr– qi bolor hramanatarner˚ elan arqayi mØtic, or Isray¯li ßoˇovrdi haæowaøowm anckacnen: Nranq ancan Yorda– 5 nan get˚ ew kang aøan Aroyer qaˇaqi aj koˇm˚, or˚ Ga–

24. 6–19 6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

2 Φagaworac

564

di ow Eˇiazari ´ori mijew ¯: Ekan Gaˇaad, Φabason, Es¸on ow Adas¯, hasan Dan ow Sidoni ærjakayq˚: Nranq ancan Tiwrosi MaŒsar bnakavayr˚ ew qananacineri ow xewacineri bolor qaˇaqner˚, harawi koˇmic ekan Yowda– yi erkir˚ ow Bersab¯¯: Amboˇj erkir˚ ærjecin ew inn amis qsan Ør lranalowc yetoy ekan hasan Erowsaˇ¯m: Yova– b˚ mardahamari towealner˚ yan´nec arqayin. Isray¯ln own¯r ow¸ hariwr hazar sowserakir zinowor, isk Yowdayi erkir˚‘ hing hariwr hazar martik: Daw¸i sirt˚ cawec mardkanc haæowaøowmic yetoy: Dawi¸n asac Tiroj˚. ¡MeÆ meˇq gorÆeci arowaÆi hamar: Ard, o!v T¯r, neri—r qo Æa– øayi meˇq˚, qanzi meÆ yimarow¸iwn areci¿: Erb Dawi¸n aøawØtean zar¸nec, T¯r˚ Daw¸in owˇˇowaÆ xØsq asac tesanoˇ margar¯ Gadi mijocov: T¯rn asac. ¡Gna xØsi—r Daw¸i het ew nran asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ereq ban em aøajarkowm qez, ˚ntri—r nrancic m¯k˚, ew da ¯l k˚ kata– rem¿: Gad˚ ekaw Daw¸i mØt, patmec ow asac. ¡Υntri—r orn owzowm es. ka—m qo erkrowm ereq tari sov piti lini, ka—m ereq amis dow piti Œaxœes qo ¸ænamineri aøajic, ow qez piti halaÆen, ka—m ¯l ereq Ør mah piti lini qo erkrowm: Ard, mtaÆi—r ow asa—, ¸¯ i?nœ patasxan tanem in´ owˇarkoˇin¿: Dawi¸n asac Gadin. ¡Bolor koˇmeric es xist Æanr kacow¸ean m¯j em: Qani or æat ow æat en Tiroj oˇormaÆow¸iwnner˚, aweli law ¯ ˚nknem Tiroj ´eøq˚, qan mardkanc ´eøq˚¿: Ew Dawi¸n ˚ntrec mah˚: Coren˚ hn´elow Ørern ¯in: Ew T¯rn Isray¯lin mah owˇarkec aøa– wØtic minœew ˘aæi ßam: Mah sksowec ßoˇovrdi m¯j. Danic minœew Bersab¯¯ eظanasown hazar mard meøaw: AstÆow hreætakn ir ´eøq˚ meknec Erowsaˇ¯mi vray, or oœnœacni ayn, sakayn T¯r˚ zˇjac ayd œar aˇ¯ti hamar ew asac ßo– ˇovrdin oœnœacnoˇ hreætakin. ¡Bawakan ¯, ´eøqd ye—t qa– æir¿: Tiroj hreætak˚ yebowsaci Oønayi kali mØt ¯r: Erb Dawi¸˚ tesaw ßoˇovrdin kotoroˇ hreætakin, asac Ti– roj˚. ¡Ahawasik es. es em meˇawor, es‘ hoviws em yancawor, ays oœxarnern i?nœ en arel: Φoˇ qo ´eøq˚ bar´ranay im ow im hØr tan vray¿: Ayd Ør˚ Gad˚ Daw¸i mØt galov‘ asac nran. ¡Ve—r kac ow yebowsaci Oønayi kalowm Tiroj hamar

565

2 Φagaworac

24. 20–26

zohaseˇan kangnecro—w¿: Gadi xØsqerin ansalov‘ Dawi– ¸˚ gnac, inœp¯s T¯rn ¯r patowirel: Erb Oønan tesaw ir mØt ekoˇ arqayin ow nra Æaøanerin, ˚ndaøaj gnac nranc ew erkrpagec tiroj˚‘ eresnivayr getin ˚nknelov: Oønan asac. ¡Inœo?w ¯ ekel im t¯r arqan ir Æaøayi mØt¿: Dawi¸n asac. ¡Kal˚ qezanic gnelow, or Tiroj hamar zohaseˇan æinem, ew dadari ßoˇovrdi kotoraÆ˚¿: Oønan asac Daw– ¸in. ¡Φoˇ im t¯r arqan aøni ow Tiroj˚ zoh matowci ayn, inœ ha˘eli ¯ nra aœqin: Ahawasik ezner oˇjak¯zi hamar ew aniwner ow ezneri lÆasarq‘ Œayti Œoxar¯n¿: Oønan am¯n inœ talov arqayin‘ asac nran. ¡Φoˇ qo T¯r Astow– aÆ˚ qez Ørhni¿: Arqan asac Oønayin. ¡O—œ, aydp¯s œ¯: P¯tq ¯ qezanic Œoˇov gnem, im T¯r AstÆown ´ri oˇja– k¯z œem matowci¿: Dawi¸˚ kaln ow ezner˚ gnec yisown sikˇ arÆa¸ov: Dawi¸n aynteˇ T¯r AstÆow hamar zohaseˇan æinec ew nra vray oˇjak¯zner ow haætow¸ean zoher ma– towcec: Yetagayowm Soˇomon˚ zohaseˇann ˚ndar´akec, orovhetew naxkin˚ Œoqr ¯r: T¯r˚ lsec erkri hamar ar– owaÆ aˇØ¸q˚, ew Isray¯lic kotoraÆ˚ dadarec:

20 21

22

23

24

25

26

3 Φagaworac G

1 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14 15

16

Dawi¸ arqan tariqn aøel, Æeracel ¯r. nran zgestne– rov ÆaÆkowm ¯in, bayc na œ¯r taqanowm: Nra Æaøanern asacin. ¡Φoˇ mer t¯r arqayi hamar mi koys aˇjik gtnen, or na kangni arqayi aøjew ew hog tani nran, nra het paøki, ow mer t¯r arqan taqanay¿: Mi geˇecik aˇ– jik oronecin Isray¯li amboˇj taraÆqowm, gtan somnaci Abisakin ow nran berecin arqayi mØt: Aˇjik˚ æat ge– ˇecik ¯r, taqacnowm ¯r arqayin ow Æaøayowm nran, bayc arqan œmer´ecaw nran: Adonian‘ Agi¸i ordin, ver-ver ¸øœelov, asac. ¡Es p¯tq ¯ ¸agaworem¿: Ew na kaøqer ow heÆealner patrastec: Yisown sowrhandakner ˚n¸analow ¯in nra aøjewic: Hayr˚ nran erbeq œargelec, œasac, ¸¯‘ ¡Inœo?w ayd arecir¿: Inqn ¯l d¯mqov geˇecik ¯r ow Ænowel ¯r Abesaˇomic yetoy: Na xorhrdakcec Ωarowhii ordi Yo– vabi ew Abia¸ar qahanayi het, ow nranq Øgnecin Adoni– ayin: Sadok qahanan, Banean‘ Yoviday¯i ordin, Na¸an margar¯n, Sem¯in, fi¯in ew Daw¸i qajari mardik Adonia– yi het œ¯in: Ew Adonian oœxarner, ezner ow gaøner mor– ¸ec Zoole¸i qari mØt, or˚ fiog¯li erkrin mØt ¯: Na kanœec ir bolor eˇbayrnerin‘ arqayi ordinerin, ew Yowdayi erk– ri bolor tˇamardkanc‘ arqayi Æaøanerin, bayc Na¸an margar¯in, Baneasin, qajari mardkanc ew ir Soˇomon eˇbØr˚ œkanœec: Na¸an margar¯n xØselov Soˇomoni mØr‘ Bersab¯¯i het, asac. ¡ffe?s lsel, or Adonian‘ Agi¸i or– din, ¸agawor ¯ dar´el, ew mer t¯r arqay Dawi¸˚ ayd œgiti: Ard, e—k qez mi xorhowrd tam, or Œrkes qo ew Soˇomon or– dowd keanq˚: Gna— Dawi¸ arqayi mØt, xØsi—r nra het ew asa—. ¡ff¯? or dow inqd, t¯—r im arqay, erdowelov qo aˇax– nin, asacir, ¸¯‘ ¡Qo ordi Soˇomonn ¯ ¸agaworelow in´nic yetoy, na ¯ nstelow im a¸oøin¿: Σl inœo?w ¯ ¸agaworel Ado– nian¿: Erb k˚ skses xØsel arqayi het, es k˚ mtnem ow k˚ lracnem qo xØsqer˚¿: Bersab¯¯n mtaw seneak, arqayi mØt: Arqan æat ¯r Æeracel, ew somnaci Abisakn spa– sarkowm ¯r arqayin: Bersab¯¯n xonarhowec ow erkrpa–

567

3 Φagaworac

1. 17–33

gec arqayin: Arqan harcrec. ¡I?nœ ¯ xndranqd¿: Na patasxanec. ¡Im t¯—r arqay, dow qo T¯r AstowÆov er– dowecir qo aˇaxnin ow asacir, ¸¯‘ ¡Im ordi Soˇomonn ¯ ¸agaworelow in´nic yetoy, na ¯ nstelow im a¸oøin¿, bayc aha Adonian ¯ ¸agaworel, ew dow, t¯—r im arqay, ayd œes imacel: Bazowm arjaøner, oœxarner ow gaøner ¯ mor¸el, kanœel ¯ arqayi bolor ordinerin, Abia¸ar qahanayin ow zØrqi hramanatar Yovabin, isk qo Æaøay Soˇomonin œi kanœel: T¯—r im arqay, amboˇj Isray¯ln ir hayeacq˚ yaøel ¯ qez vray, or yaytnes nranc, ¸¯ ov piti nsti im t¯r arqayi a¸oøin irenic yetoy: E¸¯ im t¯r arqan gnay ir naxnineri girk˚, es ow im ordi Soˇomon˚ meˇapart k˚ hamarowenq¿: Minœ na xØsowm ¯r arqayi het, ekaw Na– ¸an margar¯n: Yaytnecin arqayin, ¸¯‘ ¡Ahawasik ekel ¯ Na¸an margar¯n¿: Sa mtaw arqayi mØt ow minœew getin eresnivayr glowx towec nran: Na¸ann asac. ¡T¯—r im ar– qay, do?w es asel, ¸¯‘ ¡Adonian ¸agaworelow ¯ in´nic yetoy ew nstelow ¯ im a¸oøin¿: AysØr na ijel ¯, mor¸el bazowm arjaøner, oœxarner ow gaøner, kanœel arqayi bolor ordi– nerin, zØrqi hramanatarnerin ow Abia¸ar qahanayin: Nranq aha owtowm ow xmowm en nra mØt‘ aselov. ¡Kecc¯— Adonia arqan¿, isk in´‘ qo Æaøayin, Sadok qahanayin, Yoviday¯i ordi Baneayin ew qo Soˇomon Æaøayin œi kanœel: ArdeØ?q ays bann im t¯r arqayi hramanov ¯ katarowel: Dow, sakayn, qo Æaøayin œes yaytnel, ¸¯ irenic yetoy o—v piti nsti im t¯r arqayi a¸oøin¿: Patasxan towec Dawi¸ arqan‘ aselov. ¡In´ mØ—t kanœec¯q Bersab¯¯in¿: Sa mtaw nra mØt ow kangnec nra dimac: Arqan erdowec‘ aselov. ¡Kendani ¯ T¯r˚, or Œrkel ¯ im keanq˚ am¯n neˇow– ¸iwnic: Inœp¯s erdowelov Isray¯li T¯r AstowÆov asel em, ¸¯‘ ¡Qo Soˇomon ordin ¯ ¸agaworelow in´nic yetoy, ew im Œoxar¯n na ¯ nstelow im a¸oøin¿, aydp¯s ¯l anelow em h¯nc aysØr¿: Bersab¯¯n eresnivayr getin xonarhowec ow glowx talov arqayin‘ asac. ¡Yawitean kecc¯— im t¯r Dawi¸ arqan¿: Dawi¸ arqan asac. ¡In´ mØ—t kanœec¯q Sadok qahanayin, Na¸an margar¯in ow Yoviday¯i ordi Banea– yin¿: Sranq ekan arqayi mØt: Arqan asac nranc. ¡Aø¯—q

17

18

19

20

21

22 23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

1. 34–47

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46 47

3 Φagaworac

568

´ez het ´er tiroj Æaøanerin, im ordi Soˇomonin im jorow vray nstecr¯—q ew ijecr¯—q Gehon: Sadok qahanan ow Na– ¸an margar¯n aynteˇ nran ¸oˇ Isray¯li ¸agawor ØÆen: EˇjeraŒoˇer hnœecr¯—q ew bacakanœec¯—q‘ ¡Kecc¯— Soˇomon arqan¿: Apa nra yetewic gnalov‘ qaˇa—q bar´rac¯—q, ew na ¸oˇ gay, nsti im a¸oøin ow ¸agawori im Œoxar¯n, qanzi es em hramayel, or na lini Isray¯li ow Yowdayi erk– ri aøajnord˚¿: Yoviday¯i ordi Banean patasxan ta– lov arqayin‘ asac. ¡Φoˇ aydp¯s lini, ¸oˇ T¯r AstowaÆn im t¯r arqayi xØsq˚ hastati: Inœp¯s T¯rn im arqay tiroj het ¯r, noynp¯s ¸oˇ lini naew Soˇomoni het, ¸oˇ bar´racni nra a¸oø˚ aøawel, qan im t¯r arqay Daw¸i a¸oø˚¿: Sadok qahanan, Na¸an margar¯n, Yoviday¯i ordi Banean, qere¸inern ow ØŒele¸iner˚ ekan ew Soˇomo– nin nstecrin Dawi¸ arqayi jorow vray ew nran taran Ge– hon: Sadok qahanan iwˇov li eˇjiwrn aøaw xoranic ew Ø– Æec Soˇomonin, eˇjeraŒoˇ hnœecrec, ew amboˇj ßoˇovowrd˚ bacakanœec‘ ¡Kecc¯— Soˇomon arqan¿: Bolor mardik ekan nra het, parer parelov meÆ owraxow¸iwn arecin, erkir˚ dˇrdac nranc ´aynic: Erb Adonian ow nra bolor hiwrer˚ awartecin owtel˚, lsecin owraxow¸ean aˇmowk-aˇaˇak˚: Yovab˚ lselov eˇjeraŒoˇi ´ayn˚‘ asac. ¡Ays i?nœ aˇmowk ¯ bar´racel qaˇaqowm¿: Minœ na xØsowm ¯r, ekaw Abia¸ar qahanayi ordi Yovna¸an˚: Adonian nran asac. ¡Ne—rs mtir, qanzi zØrawor mard es dow ew bari lowr es talow¿: Yovna¸an˚ patasxan talov‘ asac Adoniayin. ¡Yira– wi, mer t¯r Dawi¸ arqan ¸agawor dar´rec Soˇomonin: Na Sadok qahanayin, Na¸an margar¯in, Yoviday¯i or– di Baneayin, qere¸inerin ow ØŒele¸inerin owˇarkec nra het, nran nstecrin arqayi jorow vray, ew Sadok qaha– nan ow Na¸an margar¯n nran ¸agawor ØÆecin Gehonowm: Apa aynteˇic owraxow¸eamb ekan, ow qaˇaq˚ dˇrdac: Aha ayd ´aynn ¯, or lsowm ¯q: Soˇomon˚ nstec arqaya– kan gahin: Arqayi Æaøaner˚ mtan, or ænorhaworen mer t¯r Dawi¸ arqayin: Nranq asacin. ¡Φoˇ AstowaÆ qo Soˇomon ordow anown˚ aøawel meÆacni, qan qo anown˚, ew nra a¸oøn aøawel bar´racni, qan qo a¸oø˚¿: Arqan ir

569

3 Φagaworac

1. 48–2. 8

ankoˇni m¯j glowx xonarhec‘ aselov. ¡fflrhneal ¯ Isra– y¯li T¯r AstowaÆ˚, orn aysØr im zawakin arßanacrec im a¸oøin, ew im aœqer˚ ayd tesnowm en¿: Adoniayi bolor hiwrer˚ zarhowrecin ow ver kacan, ew am¯n m¯k˚ gnac ir ˘anaparhov: Adonian vaxenalov Soˇomonic‘ elaw gnac ow zohaseˇani eˇjiwrneric bønec: Soˇomonin yaytnecin‘ aselov. ¡Aha Adonian vaxecaw Soˇomon arqayic: Na bønel ¯ zohaseˇani eˇjiwrner˚ ew asowm ¯. ¡Φoˇ Soˇomon arqan aysØr in´ erdowi, ¸¯ ir Æaøayin srov œi spani¿: Soˇomonn asac. ¡E¸¯ na aøaqini mard lini, nranic oœ mi maz œi pakasi ow getin œi ˚nkni, isk e¸¯ owzenay œar gorÆ katarel, k˚ meøni¿: Soˇomon arqan mard owˇarkec, ew Adoniayin ijecrin zohaseˇanic: Adonian ekaw, xo– narhowec Soˇomon arqayi aøaj, isk Soˇomonn asac nran. ¡Gna— qo town˚¿:

48

49

50 51

52

53

Erb mØtecan Daw¸i mahowan Ører˚, na dimelov ir ordi 2 Soˇomonin‘ asac. ¡Υst ays aæxarhi kargi, es ancay 2 im keanqi ˘amŒan: Dow zØraci—r, tˇamard eˇi—r, pahi—r 3 qo T¯r AstÆow hramanner˚‘ gna— nra ˘anaparhov, pahi—r nra patowiranner˚, nra Ør¯nqner˚, nra hramannern ow nra vkayow¸iwnner˚ ˚st Movs¯si fflr¯nqneri grqi, or, inœ ¯l anes, nkati ownenas ayn am¯n˚, or patowirel em qez: Ew T¯r˚ k’iragorÆi ir xØsq˚, or asac im masin, ¸¯‘ ¡E– 4 ¸¯ qo ordiner˚ hastat pahen irenc ˚n¸acq˚ ew irenc amboˇj srtov ow hogov hawatarmow¸eamb gnan im aøje– wic, apa mard œi pakasi Isray¯li gahi vrayic¿: Dow 5 inqd gites, ¸¯ inœ ¯ arel in´ Ωarowhii ordi Yovab˚, inœ ¯ arel Isray¯li erkow zØrapeterin‘ Ner¯i ordi Abenne– rin ew He¸eri ordi Amesayiin: Na spanec nranc, xaˇaˇ ßamanak paterazmi ßamanakoway p¯s ariwn ¸aŒec, ir keanqowm anpart ariwn ¸aŒec‘ nerkelov ir m¯jqn ow kØ– æikner˚: GorÆi—r ˚st qo imastnow¸ean ew nra alewor ma– 6 zer˚ xaˇaˇow¸eamb mi— ijecrow dßoxq: Gaˇaadaci Ber– 7 zelii ordinerin oˇormow¸i—wn ara, nranq ¸oˇ qo seˇanic owtoˇneri het linen, orovhetew nranq in´ ajakic eˇan, erb es Œaxœowm ¯i qo eˇbayr Abesaˇomic: Aha qez het 8 ¯ bawowrimaci Yemini ordi Gerayi ordi Sem¯in: Sa in´

2. 9–23

9

10 11

12

13

14 15

16

17

18 19

20

21 22

23

3 Φagaworac

570

Æanr an¯Æqnerov aniÆel ¯ ayn Ør˚, erb gnowm ¯i im ba– nakateˇin: Na Yordanan geti aŒin in´ ˚ndaøaj ekaw, ew es Tiroj anownov erdowelov‘ nran asaci. ¡Qez srov œem spani¿: Nran anpart mi— hamarir, qanzi dow i– mastown mard es, gites, ¸¯ inœ p¯tq ¯ anes nra alewor mazern areamb dßoxq ijecnelow hamar¿: Ew Dawi¸˚ gnac ir naxnineri girk˚: Na ¸aˇowec Daw¸i qaˇaqowm: Da– wi¸n Isray¯li vray ¸agaworec qaøasown tari. Qebronowm ¸agaworel ¯r eظ˚ tari, isk Erowsaˇ¯mowm‘ eresownereq tari: Soˇomon˚ nstec ir hØr‘ Daw¸i gahin, erb tas– nerkow tarekan ¯r: Nra ¸agaworow¸iwn˚ æat hastatown ¯r: Agi¸i ordi Adonian Soˇomoni mayr Bersab¯¯i mØt galov‘ xonarhowec nra aøaj: Bersab¯¯n harcrec. ¡Bari? npatakov es galis mØts¿: Adonian asac. ¡Bari npa– takov¿: Ew na awelacrec. ¡Es xØsqer ownem qez aselow¿: Bersab¯¯n asac. ¡XØsi—r¿: Adonian asac nran. ¡Dow inqd ¯l gites, ¸¯ imn ¯r ¸agaworow¸iwn˚, ew amboˇj Is– ray¯ln ir hayeacqn in´ ¯r owˇˇel orp¯s ¸agawori, sakayn oœ ¸¯ e—s arßanacay ¸agaworow¸ean, ayl‘ im eˇbayr˚, qan– zi AstÆowc trowec nran: Ard, mi ban em xndrelow qeznic, ew dow œp¯tq ¯ merßes in´¿: Bersab¯¯n asac. ¡Yaytni—r xndranqd¿: Adonian asac. ¡Asa— Soˇomon arqayin (ew na qez œi merßi), or in´ know¸ean tay somnaci Abisakin¿: Bersab¯¯n asac. ¡Bari, es ayd masin k˚ xØsem arqa– yi het¿: Bersab¯¯n gnac Soˇomon arqayi mØt, or xØsi nra het Adoniayi masin: Arqan otqi kangnec nra aø– jew, hambowrec nran, nstec ir a¸oøin: Arqayi mØr hamar ¯l a¸oø berowec, ew mayr˚ nstec nra aj koˇmowm: Bersa– b¯¯n asac nran. ¡Mi Œoqr xndranq ownem qeznic, in´ mi— merßir¿: Arqan asac. ¡Xndri—r, ma—yr im, es qez œem mer– ßi¿: Bersab¯¯n asac. ¡Somnaci Abisak˚ ¸oˇ qo eˇbØr˚‘ Adoniayin know¸ean trowi¿: Patasxan towec Soˇomon arqan ew asac ir mØr˚. ¡Isk inœo?w es Adoniayi hamar somnaci Abisakin xndrowm, nra hamar ¸agaworow¸i—wns xndrir, œ¯? or na im awag eˇbayrn ¯, ew Abia¸ar qa– hanan ow Ωarowhii ordi Yovab˚ nra sparapetn ow ba– rekamnern en¿: Soˇomon arqan erdowec Tiroj anownov‘

571

3 Φagaworac

2. 24–33

aselov. ¡Φoˇ AstowaÆ in´ aysp¯s ani ew awelin ¯l ani. Adoniayi xndraÆ˚ ir isk keanqi d¯m ¯: Ard, kendani ¯ T¯r˚, or in´ hastatec ow nstecrec im hayr Daw¸i gahin, in´ hamar town æinec, inœp¯s xostacel ¯r T¯r˚: Adoni– an aysØr isk piti meøni¿: Ew Soˇomon arqan owˇarkec Yoviday¯i ordi Baneayin, or˚ spanec nran: Ew ayd Ø– r˚ meøaw Adonian: Abia¸ar qahanayin arqan asac. ¡Gna— qo agarak˚‘ Ana¸o¸: AysØr dow mahowan es ar– ßani, sakayn qez œem spani, qanzi im hØr aøjew krel es Tiroj owxti tapanak˚, ew dow ¯l œarœarowel es aynteˇ, owr œarœarowel ¯ im hayr˚¿: Ew Soˇomon˚ Abia¸arin zrkec Ti– roj qahanayow¸iwnic, orp¯szi katarowi Tiroj ayn xØsq˚, or Selovowm asel ¯r Heˇii tan verabereal: Lowr˚ hasaw Yovabin, or˚ Adoniayi hamakirn ¯r ew œ¯r hetewel Soˇo– monin: Yovab˚ Œaxaw mtaw Tiroj vran˚ ew bønec zohase– ˇani eˇjiwrneric: Soˇomonin yaytnecin, ¸¯ Yovab˚ Œa– xel mtel ¯ Tiroj vran˚ ew bønel zohaseˇani eˇjiwrneric: Soˇomon˚ lowr owˇarkec Yovabin‘ aselov. ¡Qez i?nœ eˇaw, or Œaxar zohaseˇani mØt¿: Yovabn asac. ¡Vaxecay qeznic ow Œaxay Tiroj mØt¿: Soˇomon arqan Yoviday¯i ordi Baneayin asac. ¡Gna spani—r Yovabin ow ¸aˇi—r¿: Yoviday¯i ordi Banean gnac Tiroj vran˚, Yovabi mØt ew asac nran. ¡Aysp¯s ¯ kargadrel arqan, eli—r aydteˇic¿: Yovabn asac. ¡ffem elni, qanzi aysteˇ ¯l piti meønem¿: Yoviday¯i ordi Banean veradar´aw ow arqayin yaytnec, ¸¯ inœ ¯ asel inq˚ Yovabin, ew ¸¯ inœ patasxan ¯ tow– el na: Arqan asac nran. ¡Gna— ew ara— nran ayn, inœ inq˚ cankacel ¯. spani—r nran ow ¸aˇi—r ew aysØr verac– ro—w in´nic ow im hØr tnic ayn anmeˇ ariwn˚, or ¸aŒel ¯r Yovab˚: T¯r˚ nra heˇaÆ anmeˇ ariwn˚ ¸oˇ nra glxin dar´ni, orovhetew na srov spanel ¯ irenic aweli ardar ew qaj erkow mardkanc, ew hayrs nranc ayd spanow¸ean ma– sin œgit¯r: Dranq ¯in‘ Ner¯i ordi Abenner˚, orn Isray¯li sparapetn ¯r, ew Ye¸eri ordi Amesayin, or˚ Yowdayi erk– ri sparapetn ¯r: Nranc ariwn˚ ¸oˇ yawitean daønay nra ow nra zawakneri glxin, isk T¯r˚ yawitenakan xa– ˇaˇow¸iwn ¸oˇ pargewi Daw¸in, nra zawakin, nra tann

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

2. 34–35 34

35

3 Φagaworac

572

ow gahin¿: Yoviday¯i ordi Banean veradar´aw Yova– bi mØt, spanec nran ow ¸aˇec anapatowm gtnowoˇ nra tan m¯j: Arqan Yoviday¯i ordi Baneayin nra Œoxar¯n zØravar kargec, ¸agaworow¸iwn˚ Œoxadrec Erowsaˇ¯m ew Sadok qahanayin Abia¸ari Œoxar¯n qahanay kargec Tiroj aøaj: T¯r˚ Soˇomonin œaŒazanc æat xelq ow i– mastnow¸iwn towec ew Æovezri awazi nman‘ srti laynow– ¸iwn: Soˇomonn aweli imastown dar´aw, qan ir naxnineri bolor ordiner˚ ew egiptaci imastownner˚: Na kin aøaw Œarawoni dstern ow, naxqan ir palat˚ kaøowcel˚, nran berec Daw¸i qaˇaq˚: Na nax eظ˚ tari kaøowcec ew a– wartec Tiroj townn ow Erowsaˇ¯mi æowrjanaki parisp˚: Soˇomon arqan leønerowm own¯r eظanasown hazar beøna– kir ew ow¸sown hazar qarhat: Soˇomon˚ ÆovaŒin pat– n¯æner drec, meÆameÆ jrawazanner kaøowcec, inœp¯s naew siwner tnkec, bakowm æatrowanner æinel towec ow pˇn´¯ awazan˚: Na æinec bar´radir mijnaberd aætaraknerov ew Daw¸i qaˇaqn anjrpetec xramatov: Dranic yetoy Œarawoni dowstr˚ elaw Daw¸i qaˇaqic ew ekaw ir town˚, or Soˇomon˚ æinel ¯r ir hamar: Dranic yetoy ¯, or æinowec bar´radir mijnaberd˚: Soˇomon˚ tarekan ereq angam oˇjak¯z ew xaˇaˇow¸ean zoher ¯r matowcowm ayn zoha– seˇani vray, or kaøowcel ¯r Tiroj hamar, xownk ¯r Æxowm Tiroj aøjew: Na awartec tan kaøowcowm˚: Sranq en ayn iæxanner˚, oronq ˇekavarowm ¯in Soˇomoni æinararakan gorÆer˚. .. Soˇomoni ´eønarkaÆ gorÆeri vray aæxatoˇ mardkanc hskowm ¯in ereq hazar vec hariwr gorÆavar– ner: Na kaøowcec Asowr˚, Makdov˚, Azer˚, Verin Be¸oro– n˚ ew Balaa¸˚, bayc Tiroj town˚ ew Erowsaˇ¯mi æowrjana– ki parisp˚ æinelowc yetoy ¯, or kaøowcec ayd qaˇaqner˚: Dawi¸˚ kendani eˇaÆ ßamanak patowirel ¯r Soˇomonin‘ aselov. ¡Aha qez mØt ¯ qebronci Yemini ordi Gerii or– di Sem¯in: Na Æanr an¯Æqnerov aniÆec in´ ayn Ør˚, erb gnowm ¯i im banak˚: Sa Yordanan geti aŒin ˚ndaøaj e– kaw in´, ew es Tiroj anownov erdoweci nran, ¸¯‘ ¡Qez srov œem spani¿: Ard, nran anpart mi— hamarir, qanzi dow imastown mard es ew gites, ¸¯ inœ p¯tq ¯ anes nran‘ nra

573

3 Φagaworac

2. 36–3. 4

alewor mazern areamb dßoxq ijecnelow hamar¿: Arqan lowr owˇarkec, kanœec Sem¯iin ew asac nran. ¡Qez hamar to—wn æinir Erowsaˇ¯mowm, aynteˇ apri—r ew aynteˇic dowrs œgas: Ayn Ør˚, or elnes ew Kedroni heˇeˇatn ancnes, la—w imacir, or k˚ meønes, ew qo ariwn˚ qo glxin k˚ lini¿: Ar– qan ayd Ør˚ erdowel towec nran: Sem¯in asac arqayin. ¡Bari ¯ ayn, or asacir, im t¯—r arqay, qo Æaøan aydp¯s ¯l k’ani¿: Ew Sem¯in Erowsaˇ¯mowm bnakowec ereq tari: E– req tari anc Sem¯ii erkow Æaøaner˚ Œaxan Ge¸i arqay Maaqi ordi Anqowsi mØt: Sem¯iin yaytnecin, ¸¯‘ ¡Aha qo erkow Æaøaner˚ Ge¸owm en¿: Ver kacaw Sem¯in, hametec ir ¯æ˚ ow gnac Anqowsi mØt‘ ir Æaøanerin oronelow: Sem¯in gnac ow ir Æaøanerin berec Ge¸ic: Soˇomonin yaytne– cin, ¸¯ Sem¯in Erowsaˇ¯mic gnacel ¯ Ge¸ ew veradar´rel ir Æaøanerin: Arqan mard owˇarkelov‘ kanœec Sem¯iin ew asac nran. ¡ff¯? or qez erdowecri Tiroj anownov ow vka– yow¸iwn toweci‘ aselov, ¸¯‘ ¡Ayn Ør˚, or elnes Erowsaˇ¯mic ow gnas aj kam ´ax, la—w imacir, or k˚ meønes¿, isk dow asacir in´‘ ¡Bari en xØsqerd, or lseci¿: Ard, inœp¯?s ¯, or œpahecir Tiroj˚ towaÆ im erdowmn ow qez towaÆ im pa– tow¯r˚¿: Arqan asac Sem¯iin. ¡Dow inqd gites qo srti œarow¸iwn˚, or arel es im hayr Daw¸i nkatmamb: T¯r˚ qo œariqner˚ qo glxin ¯ ¸aŒelow, isk Soˇomon arqan Ørhne– al ¯, ew Daw¸i a¸oø˚ Tiroj aøaj ¸oˇ yawitean hastat mnay¿: Ew Soˇomon arqan hraman towec Yoviday¯i ordi Baneayin, or˚ ekaw ow spanec Sem¯iin, ew sa meøaw:

36

37

38

39

40

41

42

43

44 45

46

Erb Soˇomoni ¸agaworow¸iwnn amrapndowec, naxqan 3 ir tan, Tiroj tan ow Erowsaˇ¯mi æowrjanaki parspi æi– nararow¸ean awart˚ na xnamiow¸iwn hastatec Egip– tosi arqay Œarawoni het, kin aøaw nra dstern ow berec Daw¸i qaˇaq˚: Ψoˇovowrd˚ xownk ¯r Æxowm bar´ownqneri 2 vray, qanzi minœ ayd deø œ¯r æinowel Tiroj anowan tow– n˚: Soˇomon˚, hnazandowelov ir hayr Daw¸i yordornerin, 3 sirec Tiroj˚, bayc inqn ¯l ¯r bar´ownqnerowm zoher matow– cowm ow xownk Æxowm: Arqan elaw gnac Gabawon‘ aynteˇ 4 zoh matowcelow, qanzi aydteˇ aweli bar´r ¯r ow meÆ: So– ˇomon˚ Gabawonowm gtnowoˇ ayd zohaseˇani vray hazar

3. 5–20 5

6

7

8

9

10, 11

12

13

14

15

16 17

18

19 20

3 Φagaworac

574

oˇjak¯z matowcec: T¯r˚ Soˇomonin erewac giæeroway qni m¯j: T¯rn asac Soˇomonin. ¡Orew¯ ban xndri—r qez ha– mar¿: Soˇomonn asac. ¡Dow meÆ oˇormaÆow¸iwn arecir im hayr Daw¸in, ew na ¯l qez het, qo aøjewic ˚n¸acaw ˘æmartow¸eamb, ardarow¸eamb ow srti maqrow¸eamb, ew dra hamar coyc towecir ays meÆ oˇormaÆow¸iwn˚‘ nra or– down nstecrir nra gahin, inœp¯s or ¯ aysØr: Ard, im T¯—r AstowaÆ, dow qo Æaøayin drel es im hayr Daw¸i Œoxar¯n, isk es deø patani em ew œgitem im aneliq˚: Qo Æaøan qo ˚ntraÆ ßoˇovrdi m¯j ¯, mi ßoˇovowrd, or˚ bazmamard ¯, an¸iw ow anhamar: Imastnow¸i—wn towr qo Æaøayin, or na karoˇanay ardarow¸eamb lsel ow datel qo ßoˇovrdin, xelamtow¸iwn ownenay tarberelow barin ow œar˚, orovhe– tew o?v karoˇ ¯ ˇekavarel qo ays bazmamard ßoˇovrdin¿: Tiroj˚ ha˘eli eˇaw Soˇomoni ays xndranq˚, ew T¯rn asac nran. ¡Qani or dow ayd ban˚ xndrecir in´nic, xndrecir oœ ¸¯ keanqi erkar Ører, harstow¸iwn kam qo ¸ænamine– ri mah, ayl xndrecir xelamtow¸iwn‘ dat anelow, owsti qo asaÆi hama´ayn em varowelow. qez talis em imastown ow han˘areˇ mitq, aynp¯s or o—œ qeznic aøaj ¯ qo nman˚ eˇel, ew o—œ ¯l qeznic yetoy qo nman˚ k˚ yaytnowi: Qez ta– lis em naew ayn, inœ dow œxndrecir‘ harstow¸iwn ow Œaøq, aynp¯s or qo apraÆ keanqi Ørerin ¸agaworneric oœ oq œi linelow qez nman: Ew e¸¯ ˚n¸anas im ˘anaparhov, ka– tares im hramannern ow patowiranner˚, inœp¯s ˚n¸acel ¯r qo hayr Dawi¸˚, apa qo keanqi Ører˚ k’erkarecnem¿: Soˇomon˚ zar¸nec ew tesaw, or da eraz ¯r: Na ekaw Erow– saˇ¯m, kangnec Sionowm gtnowoˇ Tiroj owxti tapanaki d¯m yandiman, zohaseˇani aøjew, oˇjak¯zner ow xaˇa– ˇow¸ean zoher matowcec ew meÆ xrax˘anq sarqec ir ew ir bolor Æaøaneri hamar: Ayd ßamanak erkow anaøak kanayq ekan ow kangnecin arqayi aøjew: Kanancic m¯kn asac. ¡Lsi—r in´, t¯—r im, es ew ays kin˚ mi tan m¯j ¯– inq: Es erexay ownecay ayd tan˚: Aynp¯s patahec, or errord Ørn ays kinn ¯l Ænec: Menq ¯inq miayn tan˚, mer erkowsic baci owriæ oœ oq œkar tan˚: Giæer˚ sra ordin meøaw, orovhetew na ir erexayi vray ¯r paøkel: Sa gi–

575

3 Φagaworac

3. 21–4. 9

æeroway k¯sin zar¸nel ¯, vercrel im mankann im grkic, erb es‘ qo aˇaxin˚, qnaÆ em eˇel, paøkecrel ¯ ir Æocowm, isk ir meøaÆ ordown drel ¯ im Æoc˚: AøawØtean ver kacay, or kowrÆq tam im ordown, bayc tesay, or meøaÆ ¯: Cerek˚ mi law diteci nran ew tesay, or da im ÆnaÆ erexan œ¯¿: Miws kinn asac. ¡O—œ, meøaÆ˚ qo ordin ¯, im ordin kenda– nin ¯¿: Aøajin kinn asowm ¯r. ¡O—œ, kendanin im ordin ¯, isk qo ordin meøaÆn ¯¿: Aysp¯s vi˘ecin arqayi aøjew: Arqan asac nranc. ¡Dow asowm es, ¸¯‘ ¡Ays kendanin ¯ im ordin, meøaÆ˚ nra ordin ¯¿, isk dow ¯l asowm es‘ ¡O—œ, meøaÆ˚ qo ordin ¯, kendanin im ordin ¯¿: Arqan asac. ¡Sowrn i—n´ ber¯q¿: Sowr˚ berecin ¸agawori mØt: Arqan asac. ¡Ktrec¯—q, erkow k¯s ar¯—q ays kendani ÆÆker man– kan˚, nra mi k¯s˚ tow¯—q sran ow miws k¯s˚‘ nran¿: Ayn kin˚, ori ordin kendani ¯r, cawic galarowec ir ordow ha– mar: Na asac arqayin. ¡Lsi—r in´, t¯—r, kendani mankan˚ tow¯—q nran, miayn ¸¯ mi— span¯q mankan˚¿: Miws kinn a– sac. ¡O—œ im˚ ¸oˇ lini, o—œ nran˚, m¯jteˇic kis¯—q nran¿: Patasxan towec arqan‘ aselov. ¡Nra—n tow¯q kendani mankan˚, ov asac, ¸¯‘ ¡Dra—n tow¯q, miayn ¸¯ mi— span¯q erexayin¿: Na ¯ dra mayr˚¿: Ew amboˇj Isray¯l˚ lselov arqayi v˘øaÆ datastan˚‘ erknœec arqayic, qanzi te– saw, or nra m¯j datastan varelow AstÆow imastnow¸iwn˚ kar:

21

22

23

24 25

26

27

28

Soˇomon arqan ¸agaworowm ¯r Isray¯li vray, ow sranq 4, 2 ¯in nra iæxanner˚. Sadoki ordi Azarian‘ qahanay, Sisayi ordiner EliareŒn ow Aqian‘ qartowˇarner, Aqili– 3 di ordi YosaŒat˚‘ diwanapet, Yoviday¯i ordi Banean‘ 4 sparapet, Sadokn ow Abia¸ar˚‘ qahananer, Na¸ani 5 ordi Azarian‘ gorÆavarneri verakacow, Na¸ani ordi Zabow¸˚‘ qahanay ew arqayi barekam, Aqisar˚‘ tan ve– 6 rakacow, Eliak˚‘ hazarapet, SaŒi ordi EliaŒ˚‘ iæxan, ew Abdovi ordi Adoniram˚‘ harkeri veratesowœ: Soˇo– 7 monn amboˇj Isray¯lowm own¯r tasnerkow gorÆakalner, o– roncic am¯n m¯k˚ taroway m¯j m¯k amis owtesteˇ¯n ¯r ma– takararowm arqayin ow nra ˚ntaniqin: Aha nranc a– 8 nownner˚. fflri ordi B¯in˚‘ EŒremi leran vray, Dakari mi 9

4. 10–27

10 11

12

13

14, 15

16 17, 18 19

20

21

22 23

24

25

26

27

3 Φagaworac

576

ordin‘ Maqmasowm, Salabimowm, Be¸samiwsowm ow Ayilomowm minœew Be¸anan, Esdi ordin‘ Arabo¸owm: Sran ¯in pat– kanowm Soqovn ow amboˇj fflŒeri erkir˚: Aminadabi or– din‘ amboˇj NeŒadorowm: Soˇomoni dowstr TaŒa¸˚ sra kinn ¯r: Ayelo¸i ordi Baanan‘ Φanaqowm, Maqdovowm ew Sani amboˇj tan˚, or˚ Elsar¸ani mØt ¯, Ezray¯lic nerqew, ew taraÆwowm ¯ Be¸sanic minœew Abelmaowla ew Mambrala: Gareri ordi Ekmaal˚‘ fiamo¸ Gaˇaadowm: Sran ¯in patkanowm Manas¯i ordi Yayiri awanne– r˚ Gaˇaadowm, Ergabi gawaø˚ Basanowm, va¸sown me– ÆameÆ parspapat, pˇn´¯ nigerov amracowaÆ qaˇaq– ner: Addovi ordi Ayinadab˚‘ Mayenemowm, Aqimas˚‘ NeŒ¸aˇimowm: Sa Soˇomoni dowstr Masema¸in know¸e– an ¯r aøel: Qowsii ordi Baanas˚‘ Aserowm ew Baalo– ¸owm: ffiarowayi ordi YosaŒat˚‘ Isaqarowm: Eli or– di Sem¯in‘ Beniaminowm: Adayi ordi Gaber˚‘ Gaˇaadi erkrowm, amorhacineri ¸agawor Sehoni ow Basani ¸a– gawor fflgi erkrowm: NabiŒ˚‘ Yowdayi erkrowm: Isray¯l˚ Æovezerqi awazi œaŒ æat bnakiœner own¯r, oronq owtowm ¯in, xmowm ew owraxanowm: Soˇomon˚ tirowm ¯r ¸agawo– row¸iwnnerin aylazgineri geti erkric minœew Egiptosi sahmanner˚: Berowm ¯in ˚nÆaner ow Æaøayecin nran min– œew nra keanqi verj˚: Soˇomonn Ørakan spaøowm ¯r e– resown qoø ˚ntir aliwr, qaøasown qoø aliwr, tasn ˚ntir ezner, arØtavayrowm kerakrowaÆ qsan kov ew hariwr oœ– xar, œhaæowaÆ eˇjerowner˚, ayÆeamnern ow tesak-tesak ˚ntir parart ¸øœownner qanzi na iæxowm ¯r getic ays koˇm gtnowoˇ bolor erkrneri vray‘ ΦaŒsayic min– œew Gaza, geti ays koˇmowm eˇaÆ bolor ¸agaworow¸iwn– neri vray: Xaˇaˇow¸iwn ¯r tirowm nra erkrowm ow ærja– kay bolor koˇmerowm: Soˇomoni iæxanow¸ean ØrØq Yow– dayi erkrowm ew Isray¯lowm, Danic minœew Bersab¯¯, mar– dik irenc or¸atownkeri ow ¸zenineri tak apahov ke– anq ¯in varowm, owtowm ow xmowm: Soˇomonn own¯r qaøasown hazar matak lÆkan ´ier ew tasnerkow hazar erivar– ner: GorÆakalner˚ Soˇomon arqayin am¯n amis par¯n ¯in matakararowm, arqayi seˇanic oœ mi ban œ¯r pa–

577

3 Φagaworac

4. 28–5. 8

kasowm: Orteˇ or gtnwowm ¯r arqan, ˚st iwraqanœiwri vray drowaÆ harki, aynteˇ ¯in berowm naew gari ow yard nßoygneri ew lÆkan ´ieri hamar: T¯r˚ Soˇomonin towec ˚ndownakow¸iwn, æat xor imastnow¸iwn, Æovezerqi awa– zi œaŒ laynaxoh sirt: Soˇomoni imastnow¸own˚ æat a– weli xorn ¯r, qan bolor naxord mardkanc ow Egiptosi imastownneri han˘ar˚: Na bolor mardkancic aøawel i– mastown dar´aw, aweli imastown, qan zaraaci Ge¸an˚, Eman˚ ew Mawowli ordiner Qalqaln ow Dardan˚: Nra ham– baw˚ taraÆowel ¯r ærjakay bolor azgeri m¯j: Soˇomon˚ ereq hazar aøak ¯ grel, isk nra Ørhnergow¸iwnneri ¸i– w˚ hing hazar ¯: Na xØsel ¯ Æaøeri masin‘ Libanani mayriic minœew patn i ver maglcoˇ zopan, patmel ¯ a– nasownneri, ¸øœownneri ow ´kneri masin: Bolor koˇmeric, nra imastnow¸ean hambaw˚ lsaÆ erkri bolor ¸agaworne– ri mØtic mardik galis ¯in lselow Soˇomoni imastnow¸iwn˚:

28

29

30

31

32

33

34

Tiwrosi Qiram arqan ir Æaøanerin owˇarkec Soˇomo– 5 ni mØt, orovhetew lsel ¯r, ¸¯ nran ¸agawor en ØÆel ir hayr Daw¸i Œoxar¯n. Qiram˚ miæt sirel ¯r Daw¸in: Soˇomo– 2 n˚ lowr owˇarkec Qiramin‘ aselov. ¡Dow inqd gites, or im 3 hayr Dawi¸˚ ærjakay erkrneri partadraÆ paterazm– neri pat˘aøov œkaroˇacaw im T¯r AstÆow anowan town˚ æinel, minœew or T¯r˚ ¸ænaminerin hnazandecrec nra ot– qeri aøaj: Ard, im T¯r AstowaÆn in´ hangist ¯ towel, ew 4 ærjapatowm œkay o—œ dawadir, o—œ œar patahar: Es oroæel 5 em im T¯r AstÆow anowan town˚ æinel, inœp¯s T¯r AstowaÆ˚ patowirel ¯ im hayr Daw¸in‘ aselov. ¡Im anowan town˚ æi– nelow ¯ qo ordin, orin es nstecnelow em qo a¸oøin qo Œoxa– r¯n¿: Ard, hrama—n towr, or in´ hamar Libananic Œayt 6 ktren, ew im strowkneri het linen naew qo strowkner˚: Es qez ktam qo strowkneri var´atrow¸iwnn aynqan, orqan dow k’ases, orovhetew dow inqd gites, or menq œownenq mi mard, or gitenay sidonacineri nman Œayt ktrel¿: Erb 7 Qiram˚ lsec Soˇomoni xØsqer˚, æat owraxanalov‘ asac. ¡fflrhneal ¯ aysØr T¯r AstowaÆ˚, or Daw¸in imastown ordi ¯ towel, orp¯szi na ˇekavari mi bazmamard ßoˇovowrd¿: Qiram˚ Soˇomonin lowr owˇarkec‘ aselov. ¡Imacay ayn a– 8

5. 9–6. 5

9

10

11

12

13 14

15

16

17 18

6

2

3

4, 5

3 Φagaworac

578

m¯nn, inœ in´ yaytnecin qo owˇarkaÆ mardik: Es k˚ ka– tarem qo amboˇj kamq˚. im strowkner˚ Libananic e– ˇewnaŒayt ow mayri k’ijecnen Æov, es drancic laster k˚ patrastem Æovi vray, dranq berel ktam minœew ayn te– ˇ˚, or dow in´ coyc k˚ tas, es ÆovaŒ k˚ hanem dranq, ew dow k˚ vercnes: Dra Œoxar¯n dow k˚ katares im kamq˚. hac k˚ matakarares im tan˚¿: Qiram˚ Soˇomonin e– ˇewnaŒayt ow mayri ¯r talis aynqan, inœqan na owzowm ¯r, isk Soˇomon˚ Qiramin talis ¯r qsan hazar qoø coren ow qsan hazar saŒor ztowaÆ ´i¸aiwˇ, or Soˇomonn am¯n tari owˇarkowm ¯r Qiramin: T¯r˚ Soˇomonin imastnow– ¸iwn towec, inœp¯s xostacel ¯r nran, xaˇaˇow¸iwn has– tatowec Qirami ow Soˇomoni mijew, ew nranq irar het daæinq knqecin: Soˇomon˚ glxaahark drec amboˇj Is– ray¯lowm: Hark ¯r drowaÆ eresown hazar mardow vray, o– roncic tas˚ hazarin am¯n amis owˇarkowm ¯r Libanan: Sranq m¯k amis mnowm ¯in Libananowm ew erkow amis‘ irenc tnerowm: Ayd glxaharki verakacow ¯r Adoniram˚: Soˇo– mon˚ leønerowm own¯r eظanasown hazar beønakir ew ow¸– sown hazar qarhat, baci ereq hazar hing hariwr gor– Æakal ˇekavarneric, or Soˇomon˚ næanakel ¯r gorÆawor– neri vray: Arqayi hramanov tan himqi hamar berecin meÆ ow ˚ntir apaøaß qarer, antaæ qarer: Soˇomoni mardik, Qirami mardik ow Biblosi bnakiœner˚ taæecin, ereq tari Œayt ow qar patrastecin AstÆow tan æi– now¸ean hamar: Isray¯lacineri‘ Egiptosic dowrs galow œors hariwr qa– øasownerord tarowm ew Soˇomon arqayi‘ Isray¯li vray ¸a– gaworelow œorrord taroway erkrord amsowm Soˇomonn sksec kaøowcel Tiroj town˚: Soˇomon arqayi‘ Tiroj hamar æi– naÆ tan erkarow¸iwnn ¯r va¸sown kangown, laynow¸iwn˚‘ qsan kangown, bar´row¸iwn˚‘ qsan kangown: Tan aøje– wi kamarakap baki erkarow¸iwn˚ qsan kangown ¯r‘ inœ– qan tan bar´row¸iwnn ¯r, isk tan ˘akati koˇmi laynow– ¸iwn˚‘ tas˚ kangown: Na kaøowcec-amboˇjacrec town˚: Townn own¯r gaˇtni ditelow patowhanner: Na tan pa– tic dowrs, tan pateri erkaynqov, ta˘ari ow srbara–

579

3 Φagaworac

6. 6–22

ni æowrj˚ patowar æinec, œors koˇm˚ seneakner kaøowcec: Nerqin yark˚ hing kangown laynow¸iwn own¯r, mijin˚‘ vec kangown laynow¸iwn, isk errord˚‘ eظ˚ kangown laynow¸iwn, orp¯szi tan æowrj˚ artaqowst azat teˇ ownenalov‘ tan pater˚ œvnasowen: Town˚ æinowec apaøaß ow anmæak qa– rerov, ew mowr˘i kam erka¸¯ orew¯ gorÆiqi ´ayn œlsowec dra æinow¸ean ßamanak: Nerqin yarki gaw¸i dowø˚ tan aj koˇmowm ¯r. aysteˇic oloraptoyt sandowˇqnerov el– nowm ¯in mijin yark˚, isk mijinic‘ errord˚: Town˚ kaøow– cec-verjacrec, town˚ eresapatec mimeanc æaˇkapowaÆ taxtaknerov ow qandakazard eˇewnaŒaytov: Amboˇj tan æowrj˚ vernaxarisx æinec hing kangown bar´row¸e– amb ew vernaxarisx˚ patec eˇewnaŒaytov: T¯r˚ xØsqn owˇˇelov Soˇomonin‘ asac. ¡Aha town es æinowm: E¸¯ ˚st im hramanneri ˚n¸anas, im Ør¯nqnern i gorÆ dnes, pahes im bolor patowirannern ow drancov aøajnordowes, apa k˚ katarem qo nkatmamb ayn xostowm˚, or towel ¯i qo hØ– r˚‘ Daw¸in. k˚ bnakowem Isray¯li ßoˇovrdi m¯j ew œem lqi im isray¯laci ßoˇovrdin¿: Soˇomon˚ kaøowcec-awartec town˚: Tan pater˚ nersic eresapatec eˇewnaŒaytov. tan yatakic minœew patern ow geranner˚ nersic æowr– janaki Œaytov eresapatec: Tan nerqin mas˚ drowagec mayri Œaytov, tan yetewowm qsan kangown erkarow¸eamb mi pat æinec, nersowm yatakic minœew geranner˚ eresa– patec Œaytov ow ayn veraÆec srbarani, orp¯szi aynteˇ pahowi srbow¸iwnneri srbow¸iwn˚: Town˚‘ nerqin ta˘a– r˚, qaøasown kangown ¯r: Tan nersic kamarner˚, verna– xarisxner˚ eresapatec qandakazard eˇewnaŒaytov: Am¯n inœ eˇewnaŒaytov ¯r ÆaÆkowaÆ aynp¯s, or qar œ¯r erewowm: Srbaran˚ tan m¯j ¯r, nersowm: Ayn æinowel ¯r, orp¯szi aynteˇ drowi Tiroj owxti tapanak˚: Srba– ran˚ qsan kangown erkarow¸iwn, qsan kangown laynow¸iwn ew qsan kangown bar´row¸iwn own¯r: Ayn drowagel towec ma– qowr oskov: Soˇomon˚ eˇewnaŒayt¯ zohaseˇan patras– tec: Na town˚ nerqowst maqowr oskov patec ew srbarani dimac˚ varagoyr qaæec osk¯ æˇ¸anerov: Na amboˇj tow– n˚ oskov patec: Srbarani amboˇj nerqnamas˚ eresa–

6

7

8

9

10

11 12

13 14 15

16

17 18

19 20

21

22

6. 23–7. 3 23

24

25 26 27

28 29

30 31

32

33

34

35

36

37 38

7 2

3

3 Φagaworac

580

patec osk¯ ¸i¸eˇnerov: Srbarani nersowm drec no˘ow Œaytic patrastowaÆ erkow qerovb¯ner: M¯ki bar´row– ¸iwn˚ tas˚ kangown ¯r: Nra mi ¸ew˚ hing kangown ¯r, miws˚ ¸ew˚‘ noynp¯s hing kangown. mi ¸ewi Æayric miws ¸e– wi Æayr˚ tas˚ kangown ¯r: Erkrord qerovb¯n noyn œaŒn ow noyn ´ewn own¯r: Mi qerovb¯i bar´row¸iwn˚ tas˚ kan– gown ¯r, noyn˚ ew‘ erkrord qerovb¯in˚: Erkow qerovb¯ne– r˚ drec nersi seneakowm ew nranc ¸ewer˚ taraÆec. mi qerovb¯i m¯k ¸ew˚ hasnowm ¯r mi patin, isk erkrord qe– rovb¯i m¯k ¸ew˚‘ miws patin: Nranc miws ¸ewer˚ senea– kowm galis mianowm ¯in irar: Na qerovb¯ner˚ oskov pa– tec: Tan bolor pateri vray nersic ow drsic æowrja– naki qandakec, Œoragrec qerovb¯ner, armaweniner ow bar´raqandakner: Na tan nerqin ow artaqin yata– k˚ oskov eresapatec: Na srbarani mowtqi dowø˚ æinec gihi Œaytic: Dowø˚ pati m¯k hingerord masn ¯r kazmowm: Iwˇa¸a¸ax Œaytic æinowaÆ erkow Œeˇkeri vray qerovb¯– ner, armaweniner Œoragrec ew dranq oskov eresapatec. oskin ÆaÆkowm ¯r qerovb¯nern ow armaweniner˚: Ta˘ari mowtqi døan drandikner˚ noynp¯s gihii qaøakowsi Œay– teric ¯in: Erkow døner˚ mayri Œaytic ¯in, am¯n mi dowø˚ erkŒeˇk ¯r, isk Œeˇker˚ bacwowm-Œakwowm ¯in Æxninerov: Erkrord døan vray oskov drowagowaÆ ¯in qerovb¯ner, ar– maweniner, ew ayd drowagner˚ patowaÆ ¯in oskov, or ij– nowm ¯r yØrinowaÆqi vray: Na nerqin srah˚ æinec ereq æarq antaæ qarov ew parisp kaøowcec eˇewnaŒaytov: Tiroj tan himq˚ drowec Soˇomoni ¸agaworow¸ean œorrord taroway Zi amsin, ew tasnm¯kerord taroway Bowl amsin, aysinqn‘ ow¸erord amsin townn awartowec iren anhra– ßeæt am¯n inœov ow am¯n yØrinowaÆqov: Soˇomon˚ ta˘ar˚ kaøowcec eظ˚ tarowm: Soˇomonn ir town˚ tasnereq tari kaøowcec ew am– boˇjovin awartec ayn: Town˚ æinec Libanani anta– øi Œaytov: Townn own¯r hariwr kangown erkarow¸iwn, yi– sown kangown laynow¸iwn ew eresown kangown bar´row¸iwn. ayn kaøowcowel ¯r ereq æarq eˇewnaŒayt¯ siwnerov, oronc vray drowaÆ ¯in eˇewnaŒayt¯ heÆanner: Naew kaøowcec

581

3 Φagaworac

7. 4–16

mi yark siwneri vray: Kaøoyc˚ qaøasownhing siwn own¯r. am¯n mi æarqi vray tasnhing siwn: Ereq patowarnern ow ereq mijnormner˚ kangnaÆ ¯in irar d¯m aø d¯m: Bolor dønern ow mijnormner˚ qaøakowsi ¯in, patowarov: Døner˚ ereq æarqov irar dimac ¯in: Na yisown kangown erka– row¸eamb ow eresown kangown laynow¸eamb siwnazard ka– marakap dahli˘ kaøowcec: Irar miacowaÆ kamarner˚ teˇaworowaÆ ¯in mimeanc dimac, isk siwnern ow xarisx– ner˚ drowaÆ ¯in kamarneri dimac: Na kaøowcec naew kamarakap gahasrah ew datastan ¯r anowm ayd ka– marakap ateanowm: Ayd yark˚ yatakic minœew ´eˇown e– resapatowaÆ ¯r eˇewnaŒaytov: Nra tan m¯j, owr bnak– wowm ¯r, kar noyn ´ewov kaøowcowaÆ kamarakap mi srah: ffiarawoni dster hamar, or˚ Soˇomoni kinn ¯r, noyn ´e– wov kamarakap srah patrastec: Am¯n inœ æinowaÆ ¯r ˚ntir qareric. antaæ qarer˚ himqic minœew aøastaˇ nersic ow drsic irar ¯in agowcowaÆ ˚st irenc œaŒeri: MeÆ srahi pati himq˚ na kaøowcel ¯r meÆ-meÆ qarerov, oronq own¯in tas˚ ew ow¸ kangown erkarow¸iwn, isk vere– wi mas˚ kaøowcel ¯r noyn œaŒi antaæ ow ˚ntir qarerov: Pater˚ eresapatowaÆ ¯in eˇewnaŒaytov: MeÆ srah˚ æowrjanaki ereq karg antaæ qareric ¯r ew eresapatow– aÆ eˇewnaŒaytov: Tiroj tan srah˚‘ Tiroj tan nerqin kamarakap srah˚ æinowaÆ ¯r ta˘ari dimac: Soˇomon arqan mard owˇarkec ow Qiram anownov mi mardow berel towec Tiwrosic: Sa NeŒ¸aˇimi ceˇic mi ayri knoj ordi ¯r: Nra hayr˚ tiwrosci ¯r, pˇn´i varpet ew am¯n te– sak pˇn´i gorÆeri m¯j meÆ hmtow¸iwn, varpetow¸iwn ow giteliqner own¯r: Na ekaw Soˇomon arqayi mØt ow nra bolor gorÆer˚ katarec. patrastec tan kamarakap srahi erkow ´owlaÆoy siwner˚‘ am¯n mi siwni bar´row¸iwn˚ tasnow¸ kangown, isk siwneri æowrj˚ kapec mi gØti, o– ri laynow¸iwn˚ tasnœors kangown ¯r ew œors mat laynow¸e– amb akØsner own¯r: Noyn ´ewov kertec naew erkrord siw– n˚: Na erkow xoyak patrastec, oronq p¯tq ¯ drow¯in pˇn´a´oyl siwneri vray, nranc glxin: Mi xoyaki bar´– row¸iwn˚ hing kangown ¯r, erkrord xoyaki bar´row¸iwn˚

4 5

6

7

8

9

10 11

12

13

14

15

16

7. 17–30 17 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

3 Φagaworac

582

noynp¯s hing kangown ¯r: Na patrastec vandakakerp erkow canc xoyak˚ ÆaÆkelow hamar: Vandakakerp erkow canc ¯l patrastec erkrord xoyak˚ zardaranqov ÆaÆ– kelow hamar: Na erkow siwneri hamar patrastec nøna´ew zarder, orp¯szi dranq æarq-æarq kaxen vandakacanci vray: Siwni glxin gtnowoˇ erkrord xoyaki vray, kama– ri mØt drec mi psak, orn own¯r œors kangown erkarow¸iwn, ew vran æowæanner ¯in qandakowaÆ: Erkow siwneri xoyak– neri verewic drec psakner, isk erkrord xoyaki æowrj˚‘ kargov æarowaÆ erkow hariwr nøna´ew zarder: Na siw– ner kangnecrec ta˘ari srahowm: Mi siwn kangnecrec ow ayn anowanec Yaqowm. erkrord siwn˚ kangnecrec ow anown˚ drec Booz: Siwneri glxin æowæana´ew zarder qandakec: Ayspisov awartowecin siwneri het kapowaÆ aæxatanq– ner˚: Na patrastec naew mi ´owlaÆoy awazan, ori er– karow¸iwn˚ mi Æayric minœew miws Æayr˚ tas˚ kangown ¯r: Ayn klor ¯r: Dra bar´row¸iwn˚ hing kangown ¯r, isk ere– sownereq kangown erkarow¸iwn ownecoˇ dra æowrjbolor˚ Œo– ser kayin: Dra ezreric nerqew tas˚ kangown æowrjanaki yenaranner kayin, ew erkow æarq moy¸er ´owlowaÆ-amracow– aÆ ¯in dra æowrj˚: ΛowlaÆoy awazan˚ drowaÆ ¯r tasnerkow ezneri vray. ereq˚ d¯pi hiwsis ¯in nayowm, ereq˚‘ d¯pi Æov, ereq˚‘ d¯pi haraw, ereq˚‘ d¯pi arewelq: Awazan˚ dranc vray ¯r amracowaÆ: Bolor ezneri gawakner˚ d¯pi ners ¯in owˇˇowaÆ: Awazani pˇn´i hastow¸iwn˚ mi ¸iz ¯r. dra æowr¸˚ baßaki æowr¸i nman ¯r. dra vray ÆaˇkaÆ æowæan ¯r qandakowaÆ: Awazan˚ mØtaworap¯s erkow hazar mar ¯r tanowm: Na pˇn´¯ tas˚ patowandanner æinec. m¯k pa– towandani erkarow¸iwn˚ hing kangown ¯r, laynow¸iwn˚‘ œors kangown, bar´row¸iwn˚‘ vec kangown: Patowandannern ayspisi kaøowcowaÆq own¯in. Œosikner˚ yajordowm ¯in mi– meanc, ew dranc mijew elowstner kayin: Elowstneri mijew gtnowoˇ Œosikneri vray patkerowaÆ ¯in aøiwÆner, ezner ow qerovb¯ner, isk Œosikneri vray patkerowaÆ aøiwÆne– ric ew ezneric verew ow nerqew zarder ¯in kaxowaÆ: A– m¯n mi patowandan pˇn´¯ œors aniw ow pˇn´¯ søni own¯r, ew œors ankiwnnerin, awazani tak, mardow owsi nmanow–

583

3 Φagaworac

7. 31–45

¸iwn ownecoˇ ´owlaÆoy elowstner kayin: Dra beran˚ nerqin xoyakic minœew ver m¯k kangown ¯r. ayd beran˚ xarsxi p¯s klor ¯r ow m¯kowk¯s kangown laynow¸iwn own¯r: Dra berani vray oœ ¸¯ klor, ayl qaøakowsi qandakner kayin: Søniov irar miacowaÆ œors aniwnern amracowaÆ ¯in awazani takic, isk aniwnern ¯l amracowaÆ ¯in patowandanin: Am¯n mi anowi bar´row¸iwn˚ m¯kowk¯s kangown ¯r: Aniwne– r˚ sarqowaÆ ¯in kaøqi aniwneri nman. dranc søniner˚, ærjanakner˚, ˘aˇer˚ ew am¯n inœ˚ ´owlaÆoy ¯in: Am¯n mi patowandani œors ankiwnnern own¯in œors elowstner, ew elowstner˚ paranoci het mia´oyl ¯in: Patowandani ve– rewowm k¯s kangown bar´row¸eamb kar bolorak mi psak, ew patowandani glxi verewowm gtnowoˇ dra bønaknern ow xoræer˚ patowandani het mia´oyl ¯in: Dra bønakneri ow xoræeri vray qandakec nersi koˇmic æowrjanaki mime– anc dimac kangnaÆ qerovb¯ner, aøiwÆner ow armaweniner: Ays noyn Ørinakov sarqec bolor tas˚ patowandanner˚. bolor˚ noyn ´ew˚, noyn œaŒn ow noyn zardern own¯in: Na pˇn´¯ tas˚ taæter patrastec. am¯n mi taæt qaøa– sown saŒor ¯r tanowm ew œors kangown bar´row¸iwn own¯r: Am¯n mi taæt drowec ayd tas˚ patowandanneric m¯ki vray: Owsi vray amracowaÆ hing patowandanner˚ te– ˇadrec tan aj koˇmowm, miws hing˚‘ tan ´ax koˇmowm, isk awazan˚ teˇadrec tan aj koˇmowm‘ d¯pi haraw-arewelq: Qiram˚ æinec ka¸saner, eresin taq jowr canelow anظ– ner ow konqer: Qiramn awartec bolor ayn gorÆer˚, or arel ¯r Tiroj hamar Soˇomon arqayi town˚ kaøowcelis. dranq en‘ erkow siwn ow siwneri æowrjanaki qandakazard xo– yakner, erkow canc, oroncov p¯tq ¯ ÆaÆk¯in siwneri æowr– janaki qandakowaÆ erkow xoyakner˚, erkow canceri œors hariwr nøna´ew zarder˚, erkow æarq nøna´ew qandakner am¯n mi vandakin, oroncov p¯tq ¯ ÆaÆk¯in siwneri æowr– janaki qandakowaÆ erkow xoyakner˚: Naew tas˚ pa– towandanner ow patowandanneri vray drowaÆ tas˚ taæ– ter, m¯k awazan ow awazani tak amracowaÆ tasnerkow pˇn´a´oyl ezner, ka¸saner, eresin taq jowr canelow a– nظner, konqer ew amboˇj kahkarasin, or Qiramn arel ¯r

31

32

33

34

35

36

37 38

39

40

41

42

43

44 45

7. 46–8. 6

46

47

48

49

50 51

8

2

3 4

5

6

3 Φagaworac

584

Tiroj hamar Soˇomon arqayi town˚ kaøowcelis: Arqayi tan ow Tiroj tan qaøasownow¸ siwnern ow arqayi pˇn´i amboˇj gorÆer˚ patrastec Qiram˚: Isk ¸¯ orqan pˇin´ ØgtagorÆec ayd amboˇj gorÆern anelow hamar, hnarawor œ¯ asel, qani or dranc œaŒ ow sahman œkar: Angam hna– rawor œ¯ asel, ¸¯ orqan Œaylown pˇin´ ØgtagorÆowec: Ar– qan dranq ´owlel ¯r towel kawayin ¸an´r hoˇi m¯j, Sokqo¸i ow Sirar¸ami mijew ˚nkaÆ Yordanan geti aŒin: Soˇo– mon arqan aydp¯s teˇowm ¸oˇec amboˇj ayd irer˚, qanzi ¸owov œaŒazanc æat ¯in dranq, ew ØgtagorÆowaÆ pˇn´in œaŒ ow sahman œkar: Soˇomon arqan patrastel towec Tiroj tan amboˇj spasq˚, osk¯ zoharann ow osk¯ seˇa– n˚, ori vray matowcwowm ¯r nowiraberman hac˚, maqowr oskowc patrastowaÆ aætanakner˚, oroncic hing˚ drow– aÆ ¯r srbarani dimac‘ aj koˇmowm, ew hing˚‘ ´ax koˇmowm, osk¯ momakalner˚, ˘ragakalner˚, mom ktrelow mkratner˚, naew drandikner˚, lÆakner˚, taæter˚, aŒs¯nern ow tow– Œer˚ maqowr oskowc: Oskowc ¯in nerqnatan‘ srbow¸iwnne– ri srbow¸ean dønern ow ta˘ari tan døner˚: Ayspisov awartowecin Tiroj town˚ kaøowcelow hamar Soˇomon ar– qayi ´eønarkaÆ bolor gorÆer˚: Ew Soˇomon arqan taraw ir hayr Daw¸i now¯rner˚ ew ir‘ Soˇomoni bolor now¯rner˚‘ arÆa¸˚, oskin ow spasq˚, ew i pah drec Tiroj tan gan– ´aranowm: Ayn ßamanak Soˇomon arqan Isray¯li bolor Æererin‘ ceˇeri bolor bar´rasti˘an glxawornerov ew isray¯laci– neri nahapetnerov hander´ kanœec ir mØt, Sion, orp¯s– zi Tiroj owxti tapanak˚ hanen Daw¸i qaˇaqic, ay– sinqn‘ Sionic: Isray¯li bolor tˇamardik Soˇomon ar– qayi mØt hawaqowecin An¸aniam amsin, tØnin, aysinqn‘ eظnerord amsin: Ekan Isray¯li bolor Æerer˚, ew qaha– naner˚ vercnelov dowrs berecin Tiroj tapanak˚, vka– yow¸ean xorann ow vkayow¸ean xorani m¯j eˇaÆ amboˇj sowrb spasq˚: Ayn vercrin qahananern ow ˇewtaciner˚: Soˇomon arqan ow nra mØt hawaqowaÆ Isray¯li amboˇj ßoˇovowrd˚ nra het tapanaki aøjewic gnalov‘ an¸iw ow anhamar arjaø ow oœxar ¯in zohaberowm: Qahananer˚

585

3 Φagaworac

8. 7–22

Tiroj owxti tapanak˚ ners taran, ir teˇ˚‘ srbow¸iwn– neri srbow¸ean tan srbaran˚, ew teˇadrecin qerovb¯ne– ri ¸eweri nerqoy: Qerovb¯ner˚ ¸ewer˚ taraÆel ¯in ta– panaki vray, ew nranq verewic ÆaÆkowm ¯in dra srbow¸iwn– ner˚: LÆaknern aynp¯s ¯in teˇaworel, or dranc glowxner˚ srbarani dimac erewowm ¯in srbow¸iwnneric, bayc drsic œ¯in erewowm: Dranq aynteˇ en mnowm minœew aysØr: Ta– panaki m¯j oœinœ œkar, baci qar¯ erkow taxtakneric‘ owxti taxtakneric: Dranq aynteˇ drel ¯r Movs¯s˚ Qo– r¯bowm, erb T¯rn owxt ¯r arel isray¯lacineri het Egip– tosic nranc dowrs galow ßamanak: Erb qahananer˚ e– lan srbaranic, amp lcowec Tiroj town˚, ew qahananern ampi pat˘aøov œ¯in karoˇanowm spasaworow¸iwn anel, qanzi Tiroj Œaøq˚ lcrel ¯r town˚: Ayd ßamanak Soˇo– monn asac. ¡T¯rn asel ¯‘ ¡Es hovani piti linem m¯g ow mæowæov¿: Es qez hamar bnakow¸ean town æineci, or qo a¸oø˚ hastat lini yawitean¿: Arqan eres˚ dar´rec ow Ørhnec Isray¯li amboˇj ßoˇovrdin. ew Isray¯li amboˇj ßoˇovowrd˚ kangnaÆ ¯r: Na asac. ¡fflrhneal lini Isra– y¯li T¯r AstowaÆn aysØr, orn ir beranov xØsec im hayr Daw¸i masin ew ir ´eøqov katarec ir xostowm˚‘ aselov. ¡Ayn Øric, or im ßoˇovrdin‘ Isray¯lin Egiptosic dowrs bereci, Isray¯li ceˇerin patkanoˇ oœ mi vayr œ˚ntre– ci town æinelow hamar, or im anowamb lini, ayl ˚ntreci Daw¸in, or isray¯li im ßoˇovrdin ˇekavari¿: Im hayr Daw¸i mtqowm eˇel ¯r Isray¯li T¯r AstÆow anowanov town æinelow npatak˚, ew T¯rn asel ¯r im hayr Daw¸in. ¡Qa– ni or mtqowmd drel es im anownov town æinel, law es arel, or ayn drel es mtqowmd, bayc do—w œes æinelow town˚, ayl‘ qo ordin, or serowelow ¯ qeznic, na ¯ æinelow im anowanov tow– n˚¿: Ew T¯r˚ katarec ir asaÆ xØsq˚, ow es Œoxarineci im hØr˚‘ Daw¸in, nsteci Isray¯li a¸oøin, inœp¯s asel ¯r T¯r˚, ew Isray¯li T¯r AstÆow anownov town æineci, aynteˇ tapanaki hamar teˇ patrasteci, owr drowaÆ ¯ Tiroj owxt˚, or na owxtel ¯r mer hayreri het, erb nranc dowrs berec Egiptacineri erkric¿: Soˇomon˚ amboˇj Isra– y¯li ßoˇovrdi nerkayow¸eamb kangnec Tiroj zohaseˇani

7

8

9

10 11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22

8. 23–35 23

24

25

26 27

28

29

30

31

32

33

34

35

3 Φagaworac

586

aøjew, ´eøqer˚ erkinq taraÆec ew asac. ¡T¯—r Astow– aÆ Isray¯li, œkay qez nman AstowaÆ verewowm‘ erknqowm, ow nerqewowm‘ erkri vray. dow pahowm es owxt˚ ew oˇormaÆow– ¸iwn cowcaberowm qo Æaøayi nkatmamb, or˚ srtanc gnowm ¯ qo aøjewic: Dow pahecir qo Æaøayin‘ im hayr Daw¸in towaÆ xostowmd. inœ or qo beranov asel ¯ir, qo ´eøqov ¯l katarecir, inœp¯s aysØr: Ard, T¯—r AstowaÆ Isray¯li, katari—r qo Dawi¸ Æaøayin‘ im hØr˚ towaÆ qo ayn xostow– m˚, ¸¯‘ ¡Mard œi pakaselow Isray¯li gahi vrayic, miayn ¸¯ qo ordiner˚ hastat hetewen irenc ˘anaparhin‘ ˚n– ¸analov im aøjewic, inœp¯s dow es ˚n¸anowm im aøjewic¿: Ard, T¯—r AstowaÆ Isray¯li, ¸oˇ iragorÆowen qez Æaøay im hayr Daw¸in asaÆ qo xØsqer˚: Mi?¸¯ AstowaÆ bnakow– elow ¯ mardkanc het erkri vray: E¸¯ erkinqn ow erknqi ansahmanow¸iwnner˚ qez bawakan œen, apa inœp¯?s karoˇ ¯ bawakanacnel im æinaÆ ays town˚: Ard, lsi—r qo Æaøayi aˇØ¸qnern ow im xndranqner˚, T¯—r AstowaÆ Isray¯li, lsi—r qo Æaøayi paˇatagin aˇØ¸qner˚, or na qo aøjew matow– cowm ¯ qez: Qo aœqer˚ giæer-cerek ¸oˇ bac linen ayn teˇi vray, ori hamar asacir, ¸¯ qo anownn aynteˇ p¯tq ¯ li– ni. lsi—r ayn aˇersanq˚, or qo Æaøan giæer-cerek aøaqowm ¯ qez aysteˇ: Lsi—r qo Æaøayi ow Isray¯li qo ßoˇovrdi ´ayn˚, oronq aˇØ¸qi en kangnel aysteˇ. lsi—r qo bnakow– ¸ean vayrowm‘ erknqowm, ow neri—r nran, ov k˚ meˇanœi ir mer´awori d¯m: E¸¯ m¯k˚ mi mardow aniÆelov meˇq gorÆe– lowc yetoy gay ow ays tan˚, qo zohaseˇani aøaj zˇjay, apa lsi—r nran erknqowm ow qawow¸i—wn ara nran: Dati—r Isray¯li qo ßoˇovrdin, dataparti—r anØr¯nin ow nranic pahanji—r nra kataraÆ meˇqi hatowcowm˚, isk ardarin ardaracro—w‘ hatowcelov nran ˚st ir ardarow¸ean: E– ¸¯ qo d¯m meˇanœelow pat˘aøov Isray¯li qo ßoˇovowrd˚ partowi ¸ænamineric, bayc daønay d¯pi qez, Œaøq tay qo anowan˚, aˇØ¸i ow aˇaœi qez ays tan˚, apa lsi—r nran erknqowm, neri—r Isray¯li qo ßoˇovrdi meˇqer˚ ew ve– radar´ro—w nranc ayn erkir˚, or towel es nranc hayrerin: E¸¯ qo d¯m meˇanœelow pat˘aøov erkinq˚ Œakowi, ow an´– rew œlini, isk nranq aˇØ¸q anen ays vayrowm, Œaøq tan

587

3 Φagaworac

8. 36–48

qo anowan˚ ew qeznic nerowm stanalov‘ zˇjan irenc meˇ– qeri hamar, apa lsi—r erknqowm ew neri—r qo Æaøaneri ow Isray¯li qo ßoˇovrdi meˇqer˚, orp¯szi coyc tas nranc bari ˘anaparh˚, orov p¯tq ¯ ˚n¸anan, ew an´rew tas qo erkrin, or˚ towel es qo ßoˇovrdin ibrew ßaøangow¸iwn: E¸¯ erkri vray sov lini, ßantaxt, xoræakaharow¸iwn, deˇnaxt, morex kam ¸r¸owr, ew ¸ænamin neˇi nran ir qaˇaqneric m¯kowm, kam am¯n tesak patahar ow caw li– ni, ew e¸¯ Isray¯li qo amboˇj ßoˇovrdic orew¯ m¯k˚ mi aˇØ¸q kam mi aˇersanq ani, ew mardik, irenc srti ca– w˚ gitenalov, ´eøqner˚ taraÆen d¯pi ays town˚, apa lsi—r erknqowm‘ qo bnakow¸ean teˇowm, neri—r nranc, kata– ri—r nranc xndranq˚, am¯n m¯ki hogin ˘anaœelov‘ hatow– ci—r ˚st nranc ˚n¸acaÆ ˘anaparhi, qanzi miayn dow es ˘anaœowm bolor mardkanc hoginer˚: Φoˇ mardik erkiwˇ kren qeznic irenc keanqi bolor Ørerowm, orœaŒ or apren mer hayrerin towaÆ qo erkri eresin: E¸¯ Isray¯li qo ßo– ˇovrdin œpatkanoˇ mi Øtarakan gay heøow erkric, owr lsaÆ lini qo meÆ anowan, amowr ´eøqi ow hzØr bazki ma– sin, gay ew aˇØ¸q ani ays teˇowm, apa nran ews lsir erknqowm‘ qo bnakow¸ean teˇowm, ew ˚st amenayni kata– ri—r ayd Øtarakani qeznic xndraÆ˚, orp¯szi erkri bolor azger˚ ˘anaœen qo anown˚, erkiwˇ kren qeznic, inœp¯s Is– ray¯li qo ßoˇovowrd˚, ew imanan, or qo anowamb ¯ koœowel im kaøowcaÆ ays town˚: E¸¯ qo ßoˇovowrd˚ paterazmi el– ni ir ¸ænamineri d¯m ayn ˘anaparhov, or dow k’owˇarkes nranc, ew e¸¯ nranq aˇØ¸qi kangnen Tiroj ˚ntraÆ qaˇa– qi ˘anaparhin kam qo anownov im kaøowcaÆ tan˚, apa erknqic lsi—r nranc aˇØ¸qn ow xndranq˚, irawada—t eˇir nranc nkatmamb: E¸¯ meˇanœen qo d¯m (qanzi œkay mard, or œmeˇanœi), ew nranc vray barkanas ow nranc matnes ¸ænamineri ´eøq˚, ew ger aroˇner˚ nranc ger aren d¯pi ¸ænamow heøawor kam mØtik erkir˚, ew e¸¯ geri tarowaÆ erkrowm zˇjan irenc hogowm, daønan d¯pi qez, aˇaœen qez gerow¸an erkrowm ew asen‘ ¡Meˇanœecinq, anØr¯now¸iwn ow anirawow¸iwn gorÆecinq¿, ew apa irenc ¸ænamineri erk– rowm, owr tarel es nranc, qez dimen irenc amboˇj srtov

36

37

38

39

40

41 42

43

44

45

46

47

48

8. 49–61

49

50

51

52

53

54

55 56

57 58

59

60

61

3 Φagaworac

588

ew amboˇj hogov, qez aˇØ¸q anen irenc hayreri towaÆ erkri ˘anaparhin, qo ˚ntraÆ qaˇaqowm ew qo anownov im kaøowcaÆ tan˚, apa lsi—r erknqowm‘ qo bnakow¸ean vay– rowm, nranc aˇØ¸qnern ow xndranqner˚, irawada—t eˇir nranc nkatmamb, neri—r qo d¯m gorÆaÆ nranc anirawow– ¸iwnner˚, qo hand¯p ¸oyl towaÆ bolor anarganqner˚, go—w¸ towr nranc ger aroˇnerin, g¸a— nranc, qanzi nranq qo ßoˇovowrdn en ew qo ßaøangow¸iwn˚, oronc dowrs berecir Egiptosic‘ erka¸¯ hnoci mijic: Φoˇ qo aœqern ow a– kanjner˚ bac linen qo Æaøayi ow Isray¯li qo ßoˇovrdi aˇersanqneri hand¯p, or lses nranc bolor aˇaˇakner˚, or aøaqowm en qez, qanzi, dow es nranc qez hamar ßa– øangord ˚ntrel bolor azgeri mijic, inœp¯s asel es qo Æa– øay Movs¯si mijocov, erb mer hayrerin dowrs ¯ir berowm Egiptosic, T¯!r, T¯!r¿: Erb Soˇomonn awartec tan ka– øowcowm˚, ir kaøowcaÆ tan masin asac. ¡T¯rn aregak˚ i coyc hanec erknqowm. T¯rn asac, or bnakwowm ¯ m¯g ow mæowæi m¯j: Na asac. ¡Im nor town˚ in´ arßani ´ewov ka– øowci—r, or bnakowem aynteˇ¿: ff¯? or sa growaÆ ¯ Ergeri grqowm¿: Erb Tiroj zohaseˇani aøaj Ænkaœoq ow ´eøqer˚ d¯pi erkinq taraÆaÆ Soˇomonn awartec Tirojn owˇˇowaÆ ays bolor aˇØ¸qnern ow aˇersanqner˚, kangnec ow meÆa– ´ayn Ørhnec Isray¯li amboˇj ßoˇovrdin‘ aselov. ¡fflrhne– al ¯ T¯rn aysØr, or, inœp¯s xostacel ¯r, hangist ¯ towel Isray¯li ir ßoˇovrdin: Ir Æaøayi‘ Movs¯si mijocov xos– tacaÆ bolor bari xØsqeric oœ mi ban pakas œi mnacel: Mer T¯r AstowaÆ˚ ¸oˇ mez het lini, inœp¯s mer hayre– ri het ¯r, mez ¸oˇ œlqi, ayl aynp¯s aøajnordi, or mer srter˚ nranic œxotorowen, ˚n¸ananq nra næaÆ ˘ana– parhov, pahenq mer hayrerin towaÆ nra bolor patowi– ranner˚, nra hramanner˚, nra kargadrow¸iwnner˚: T¯r AstÆow aøjew matowcaÆ ays paˇatanqi xØsqers cerek ow giæer ¸oˇ hasnen mer T¯r AstÆown, orp¯szi ir Æaøayin ow Isray¯li ir ßoˇovrdin am¯n Ør ardar dati, or erkri bolor ßoˇovowrdner˚ ˘anaœen, ¸¯ T¯r˚ AstowaÆ ¯, ew owriæ astowaÆ œkay: Mer srter˚ hawatarim ¸oˇ linen mer T¯r AstÆow nkatmamb, orp¯szi menq maqowr srtov ˚n¸ananq

589

3 Φagaworac

8. 62–9. 6

˚st nra hramanneri ew pahenq nra patowiranner˚, inœ– p¯s aysØr¿: Arqan ow bolor isray¯laciner˚ nra het Tiroj aøjew zoher matowcecin: Soˇomon arqan Tiroj˚ qsaner– kow hazar arjaø, hariwr qsan hazar oœxar matowcec ibrew xaˇaˇow¸ean zohaberowm: Arqan ow bolor isray¯la– ciner˚ katarecin Tiroj tan nawakatiq˚: Ayd Ør˚ ar– qan srbagorÆec srahi m¯jteˇ˚, or˚ Tiroj tan dimac ¯r. aynteˇ arec oˇjak¯zner, ˚nÆayaberowmner, zohaberowm– ner ow xaˇaˇow¸ean zoher: Tiroj aøaj gtnowoˇ pˇn´¯ zohaseˇan˚ Œoqr ¯r ew œ¯r karoˇ teˇaworel oˇjak¯zner˚, ˚nÆayaberowmner˚ ew xaˇaˇow¸ean zoher˚: Soˇomonn ow nra het naew Isray¯li amboˇj ßoˇovowrd˚ Ema¸i arew– mowtqic minœew Egiptosi heˇeˇat˚ ayd Ør˚ mer T¯r Ast– Æow aøaj, nra hamar æinowaÆ tan˚ eظ˚ Ør ow dar´eal eظ˚ Ør, aysinqn‘ tasnœors Ør keran, xmecin ew owraxa– can: Ow¸erord Ør˚ Soˇomonn ar´akec ßoˇovrdin, nranq Ørhnecin arqayin, ew am¯n m¯k˚ owrax ow zowar¸ gnac ir bnakow¸ean vayr˚, orovhetew T¯r˚ ir Dawi¸ Æaøayin ew Isray¯li ir ßoˇovrdin bariq ¯r pargewel:

62 63

64

65

66

Erb Soˇomonn awartec Tiroj tan ew arqowni tan æi– 9 now¸iwn˚, inœp¯s naew ayn bolor gorÆer˚, or na kamenowm ¯r katarel, T¯r˚ erkrord angam erewac nran, inœp¯s e– 2 rewacel ¯r nran Gabawonowm: T¯r˚ nran asac. ¡Lseci im 3 aøjew araÆ aˇØ¸qi ´aynd ow kataraÆ paˇatanqnerd ew areci ayn am¯n˚, inœ dow xndrowm ¯ir qo aˇØ¸qnerowm. srbagorÆeci qo kaøowcaÆ town˚, orp¯szi im anown˚ ya– witean aynteˇ drowi, im aœqn ow sirt˚ ˚ndmiæt aynteˇ linen: E¸¯ dow qo hayr Daw¸i nman maqowr srtov, owˇiˇ 4 ˘anaparhov ˚n¸anas im aøjewic, katares ayn am¯n˚, inœ patowireci nran, pahes im hramannern ow patowi– ranner˚, apa qo a¸oø˚ Isray¯li vray yawitean kangown 5 k˚ pahem, inœp¯s xostacel em qo hayr Daw¸in‘ aselov, ¸¯‘ ¡Qo tohmic aøajnord œi pakaselow Isray¯li gahi vray¿: Isk e¸¯ dowq ew ´er ordiner˚ in´nic xotorow¯q, œpah¯q 6 im patowirannern ow hramanner˚, or Movs¯s˚ towec ´ez, gnaq ow Æaøay¯q Øtar astowaÆnerin, erkrpag¯q nranc, apa erkri eresic k˚ jnjem Isray¯l aæxarh˚, or towel em

9. 7–20 7

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17 18, 19

20

3 Φagaworac

590

nranc: Im anowan hamar srbagorÆowaÆ ays town˚ aœqic k˚ gcem, Isray¯l˚ bolor ßoˇovowrdneri mØt xaytaøak ow Æaˇri aøarkay k˚ lini: Ew e¸¯ ays bar´r tan koˇqic am¯n ancnoˇ zarmanalov ow sowlelov harc tay, ¸¯‘ ¡Inœo?w ¯ T¯rn aysp¯s arel ays erkirn ow ays town˚¿, apa nran piti patasxanen. ¡Qani or nranq lqecin irenc T¯r AstÆown, or˚ nranc hayrerin dowrs ¯r berel Egiptosic, strkow¸ean tnic, isk irenq yarecin Øtar astowaÆne– rin, erkrpagecin ow Æaøayecin nranc, ayd pat˘aøov ¯l T¯r˚ nranc vray ¸aŒec ays amboˇj œariq˚¿: Ayn ßama– nak Soˇomon˚ Œarawoni dster˚ hanec Daw¸i qaˇaqic ow berec ir kaøowcaÆ town˚: Qsan taroway ˚n¸acqowm, erb Soˇomon˚ kaøowcowm ¯r erkow tner˚‘ Tiroj townn ow arqowni town˚, Tiwrosi Qiram arqan Soˇomonin matakararel ¯r eˇewnaŒayt, mayri Œayt, oski ew ayn am¯n˚, inœ Soˇomonn owzel ¯r: Ayn ßamanak Soˇomon arqan Qiramin Galilia– yowm qsan qaˇaq nowirec: Qiram˚ ekaw Tiwrosic ow gnac Galilia, orp¯szi tesni Soˇomoni iren nowiraÆ qaˇaq– ner˚, sakayn dranq nran dowr œekan: Na asac. ¡Eˇba—yr, ays i?nœ qaˇaqner es dow in´ nowirel¿: Ew na dranc anow– n˚ Sahmanner drec: Dranq minœew aysØr ¯l aydp¯s en koœ– wowm: Ew Qiram˚ Soˇomonin hariwr qsan taˇand oski be– rec: Soˇomon arqayi sahmanaÆ mardaharki npatakn ayn ¯r, or kaøowci Tiroj town˚ ew arqowni town˚, Melon˚ ew bar´raparispner˚, lcni Daw¸i qaˇaqi xramatner˚, kaøowci Asowr˚, Maydan˚ ew Erowsaˇ¯mi parisp˚, Eser˚, Makeddovn ow Gazer˚, oronq Egiptosi Œarawon arqa– yin ¯in patkanowm: ffiarawon˚ gnacel, nowa˘el ow hrov ay– rel ¯r Gazer˚, spanel qananacinerin, oronq aprowm ¯in ayd qaˇaqowm, ew ayn Øßit ¯r towel ir dster˚‘ Soˇomoni knoj˚: Soˇomon˚ verakaøowcec Gazer˚, nerqin Be¸eron˚, Bala¸n ow Φermo¸˚ ayd erkri anapatowm, iren patka– noˇ bolor bnakeli qaˇaqner˚, øazmakaøqeri, bolor eri– varneri hamar sahmanowaÆ qaˇaqner˚ ew ayn æenqer˚, or Soˇomonn owzec æinel Erowsaˇ¯mowm, Libananowm ew am– boˇj erkrowm: Orp¯szi glowx œbar´racnen Isray¯li ceˇin œpatkanoˇ ew erkrowm amorhacineric, qetacineric, Œe–

591

3 Φagaworac

9. 21–10. 8

rezacineric, xewacineric, qananacineric, yebowsacine– ric ow gergesacineric kendani mnacaÆ mardik, oronc is– ray¯laciner˚ œ¯in karoˇacel kotorel, Soˇomon˚ nranc harkatow Æaøayow¸ean en¸arkec, inœp¯s or en minœew ay– sØr: Soˇomon˚ isray¯lacinerin Æanr aæxatanqi œlÆec, qani or nranq paterazmoˇner ¯in, ir Æaøaner˚, ir iæ– xanner˚, ir spaøaz¯n zinoworner˚, ir heÆealner˚: So– ˇomoni gorÆeri verakacowner˚ hing hariwr yisown iæxan– ner ¯in, oronq hskowm ¯in gorÆawor ßoˇovrdin: ffiarawoni dowstr˚ Daw¸i qaˇaqic dowrs galov‘ ekaw ayn town˚, or Soˇomon˚ kaøowcel ¯r ir hamar: Ayd ßamanak ¯r, or So– ˇomon˚ kaøowcec Melon˚: Soˇomon˚ tarekan ereq angam oˇjak¯zner ow xaˇaˇow¸ean zoher ¯r matowcowm ayn zo– haseˇani vray, or˚ Tiroj hamar ¯r kaøowcel, ew Tiroj aø– jew xownk ¯r Æxowm: Na awartec tan kaøowcowm˚: Edomi erkrowm, Karmir Æovi ezrin, Ela¸i mØt gtnowoˇ Gasi– ondaberowm Soˇomon arqan nawer patrastec, isk Qi– ram˚ Soˇomoni Æaøaneri het Æovi nawarkow¸ean hmowt nawordner owˇarkec ayd nawerov: Sranq ekan SoŒera ew aynteˇic œors hariwr qsan taˇand oski berecin ow yan´– necin Soˇomon arqayin:

21

22

23

24

25

26

27

28

Sabayi ¸agowhin, lselov Soˇomoni hambawi, Tiroj a– 10 nowan ow Soˇomoni imastnow¸ean masin, ekaw nran Œor– ´elow hanelowknerov: Na ekaw Erowsaˇ¯m æat meÆ æqax˚m- 2 bov, xnker, æat aøat oski ow ¸ankar߯q akneˇ¯n bar– ´aÆ owˇterov: Na mtaw Soˇomoni mØt ew xØsec ayn ameni masin, or kar ir srtowm: Soˇomon˚ meknowm ¯r nra bo– 3 lor xØsqer˚. œkar aynpisi mi ban, or arqan sxalow¯r kam œmekn¯r: Kin˚, tesnelov Soˇomoni amboˇj imastnow– 4 ¸iwn˚, kaøowcaÆ tner˚, nra xortikner˚, nra Æaøane– 5 ri dasakargow¸iwn˚, paætØneaneri kargapahow¸iwnn ow hander´anq˚, nra matøowaknerin ow Tiroj˚ matowcowoˇ oˇjak¯zner˚, apæec: Na asac Soˇomon arqayin. ¡Inœ or 6 im erkrowm lsel ¯i qo gorÆeri ow imastnow¸ean masin, ˘iæt ¯: Es œ¯i hawatowm in´ asowaÆ xØsqerin, minœew or an´amb 7 œekay ew aœqerovs œtesay: Qo imastnow¸ean ew qo barow– ¸ean hambawi k¯sn angam œen patmel in´ im erkrowm: E– 8

10. 9–21

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

3 Φagaworac

592

raneli en qo kanayq ow Æaøaner˚, or qo aøjew kangnaÆ‘ am¯n Ør lsowm en qo amboˇj imastnow¸iwn˚: fflrhneal lini qo AstowaÆ˚, or bareha˘el ¯ qez tal Isray¯li gah˚: T¯rn Isray¯l˚ yawitean sirelow hamar qez ¯ hastatel ow qez arqay dar´rel nra vray, or ardaramtow¸eamb datas– tan anes nranc ateannerowm¿: Na Soˇomonin nowirec hariwr qsan taˇand oski, æat aøat xownk ew ¸anka– gin qarer: Oœ mi angam aydqan æat ew anowæahot xownk œstacowec, inœqan or Sabayi ¸agowhin ¯r nowirel Soˇomon arqayin: SoŒeric oskov bar´owaÆ Qirami naw˚ berec naew xist æat antaøaniw¸ ew ¸ankagin qarer: Arqan antaøaniw¸ic Tiroj tan ew arqowni tan hamar moy¸er patrastec, isk eraßiætneri hamar‘ qnarner ow tawiˇ– ner: Aydpisi qanakow¸eamb antaøaniw¸ ayd erkirn ayl– ews œstacaw, ew minœew Ørs ¯l aydpisi Œayter œen erewacel: Soˇomon arqan Sabayi ¸agowhown towec am¯n inœ, or na owzec ow xndrec, œhaæowaÆ ayn am¯n˚, or Soˇomon arqan ir kamqov ¯r nowirel: Sabayi ¸agowhin ew nra bolor Æaøa– ner˚ veradar´an irenc erkir˚: M¯k taroway ˚n¸acqowm Soˇomoni stacaÆ oskin kæøowm ¯r vec hariwr va¸sown– vec taˇand, œhaæowaÆ hpatakneric, va˘aøakanneri hasoy¸ic ew geti ayn koˇmowm gtnowoˇ bolor ¸agaworneric ow erkri kaøavariœneric stacowaÆ harker˚: Soˇomon arqan ereq hariwr nizak patrastel towec køaÆoy os– kowc‘ ereq hariwr dahekan Æaxselov m¯k nizaki vray, ew ereq hariwr vahan køaÆoy oskowc‘ m¯k ow k¯s kilogram kæøov oski Æaxselov am¯n mi vahani vray: Arqan dranq zete– ˇec Libanani Œaytic kaøowcowaÆ tan˚: Arqan Œˇoskr¯ meÆ gah patrastel towec ew ayn patec maqowr oskov: Gah˚ vec asti˘an own¯r, gahi ¸ikownqin ezan glowxner ¯in qandakowaÆ: Gaha¸oøi erkow koˇmerin erkow yena¸ew kar, ew yena¸eweri ays ow ayn koˇmic erkow aøiwÆner kayin: Vec asti˘anneri ays ow ayn koˇmerowm tasnerkow aøiwÆ– ner kayin: Ayspisi gah œ¯r eˇel oœ mi ¸agaworow¸ean m¯j: Soˇomon arqayi amboˇj spasq˚ oskowc ¯r: Oski ¯in na– ew lowacaranner˚, isk Libanani Œaytic kaøowcowaÆ tan amboˇj amaneˇ¯n˚ oskepat ¯r: ArÆa¸¯ oœinœ œkar, qanzi

593

3 Φagaworac

10. 22–11. 5

Soˇomoni ØrØq arÆa¸˚ yargi œ¯r: Soˇomon arqan Φar– sisi Æovowm naw own¯r Qirami naweri het, ew ereq tarin m¯k Φarsisic mi naw ¯r galis‘ beønowaÆ oskov, arÆa¸ov, Œˇoskrnerov, kapiknerov ow siramargerov: Soˇomonn ir harstow¸eamb ow imastnow¸eamb gerazancec aæxarhi bolor ¸agawornerin, ew aæxarhi bolor ¸agaworner˚ Œa– Œagowm ¯in tesnel nra eres˚, lsel nra imastnow¸iwn˚, or˚ T¯rn ¯r drel nra srtowm: Nrancic iwraqanœiwrn am¯n ta– ri berowm ¯r ir ˚nÆan‘ arÆa¸¯, osk¯ anظner, hander´ner, zmowøs ow xnker, ´ier ow joriner: Soˇomon˚ hawaqec øaz– makaøqer ow heÆealner: Na own¯r qaøasown hazar ma– tak ´ier, tasnerkow hazar erivarner, oronc teˇawo– rec øazmakaøqeri hamar sahmanowaÆ qaˇaqnerowm, isk nranq, or arqayi hamar ¯in sahmanowaÆ‘ Erowsaˇ¯mowm: Na getic minœew aylazgineri ew egiptacineri sahman– ner˚ iæxowm ¯r bolor ¸agaworneri vray: Arqan arÆa¸n ow oskin Erowsaˇ¯mowm hasarak qari nman ban dar´rec, isk eˇewnaŒayt˚‘ daæti mola¸zenineri nman aøat: So– ˇomoni erivarner˚ berwowm ¯in Egiptosic ew Φekowayic, orteˇic dranq gnowm ¯in nra va˘aøakanner˚: ArÆa¸ v˘arelov øazmakaøqer ¯in berowm Egiptosic: Am¯n mi ´i hariwr yisown arÆa¸ ar߯r: Ayd apranqner˚ va˘aøwowm ¯in naew Qettimi erkri bolor ¸agawornerin ew asorine– ri ¸agawornerin Æovayin ˘anaparhov:

22

23

24

25

26

27

28

29

Soˇomon arqan knamol ¯r. na know¸ean aøaw æat Øtar 11 kananc. Œarawoni aˇjkan, sovabaci, amonaci, edoma– yeci, asori, qetaci, amorhaci ew ayl azgeri patkanoˇ 2 bazma¸iw Øtar kananc, oronc masin T¯rn asel ¯r isray¯– lacinerin. ¡ffxaønow¯q nranc het, nranq ¯l ¸oˇ œxaønowen ´ez het, orp¯szi œlini, ¸¯ ´er srter˚ molorecnen irenc kowøqerin dar´nelov¿: Soˇomon˚ yarec nranc‘ s¯r taÆe– lov: Na eظ˚ hariwr kin ew ereq hariwr har˘ own¯r, ew 3 kanayq xotorecrin nra sirt˚: Soˇomoni Æerow¸ean Ø– 4 rerin kanayq nra sirt˚ xotorecrin Øtar astowaÆneri koˇm˚, ew na amboˇj hogov œkapowec ir T¯r AstÆow het, inœp¯s ir hØr‘ Daw¸i sirtn ¯r kapowaÆ: Soˇomon˚ paæ– 5 tec sidonacineri garæeli kowøq Astartin ow amonaci–

11. 6–20 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

3 Φagaworac

594

neri garæeli kowøq Meˇqomin: Soˇomon˚ œarow¸iwn gorÆec AstÆow aøaj ew œ˚n¸acaw Tiroj ˘anaparhov, inœp¯s or ˚n¸acel ¯r ir hayr Dawi¸˚: Ayn ßamanak Soˇomon˚ Erow– saˇ¯mi dimac, leran vray mi mehean kaøowcec movabaci– neri kowøq Qamosi hamar, inœp¯s ew amonacineri Meˇqom kowøqi ew sidonacineri garæeli kowøq Astarti hamar: Noyn bann arec na naew ir bolor Øtarazgi kananc as– towaÆneri hamar. nra kanayq xownk ¯in Æxowm ew irenc kowøqerin zoh matowcowm: T¯r˚ barkacaw Soˇomoni vray, orovhetew nra sirt˚ xotorowel ¯r Isray¯li T¯r AstÆowc, or˚ erkow angam erewacel ow patowirel ¯r nran, or Øtar astowaÆneri yetewic amenewin œgnay, ayl pahi ew kata– ri ayn, inœ T¯r AstowaÆ˚ patowirel ¯r nran: T¯rn a– sac Soˇomonin. ¡Qani or aydp¯s varowecir‘ œpahecir im hramannern ow patowiranner˚, or patgamel ¯i qez, es k˚ xlem ¸agaworow¸iwn˚ qo ´eøqic ew ayn ktam qo Æaøa– yin: Bayc, yanown qo hayr Daw¸i, qo kendanow¸ean ßa– manak œem ani da, ayl ordo—wd ´eøqic k˚ xlem ¸agaworow– ¸iwn˚: Amboˇj ¸agaworow¸iwn˚ œem xli, ayl, yanown im Æa– øay Daw¸i ew im ˚ntraÆ Erowsaˇ¯m qaˇaqi, m¯—k ceˇ k˚ yan´nem qo ordown¿: Ew T¯r˚ mi ¸ænami yarowcec Soˇo– moni d¯m‘ edomayecineri ¸agaworakan serndic edomayeci Aderin: Erb Dawi¸˚ kotorowm ¯r Edom˚, zØraglowx Yova– b˚ gnacel ¯r spanowaÆnerin ¸aˇelow ew kotorelow Edomi bolor arow Ænowndnerin: Yovab˚ ew bolor isray¯laciner˚ vec amis mnacin Edomowm, minœew or kotorecin edomaci bolor arow Ænowndnerin: Ayd ßamanak Adern inq˚ ew ir hØr bolor Æaøaner˚ Œaxel-gnacel ¯in Egiptos: Adern ayd ßamanak manowk ¯r: Nranq Madiam qaˇaqic ekel ¯in ffiaran, ffiaranic irenc het vercrel mardkanc ow e– kel Egiptos‘ egiptacineri arqay Œarawoni mØt: Ade– r˚ ekel ¯r Œarawoni mØt, sa nran town ¯r towel, owteliq yatkacrel ow hoˇ tramadrel: Ader˚ Œarawoni aøaj meÆ ænorh ¯r gtel, ew Œarawon˚ nran know¸ean ¯r towel ir ¡MeÆ tiknoj¿‘ Φekeminayi qroj˚: Φekeminayi qoyr˚ Aderi ha– mar Ænel ¯r mi ordi‘ Ganeba¸in: Φekeminan nran me– Æacrel ¯r Œarawoni ordineri het ew ayspisov Ganeba¸˚

595

3 Φagaworac

11. 21–33

Œarawoni tan m¯j, nra ordineri het ¯r dastiarakowel: Erb Ader˚ Egiptosowm lsec, ¸¯ Dawi¸˚ vax˘anowel ¯, ew ¸¯ zØraglowx Yovab˚ mahacel ¯, asac Œarawonin. ¡Ar– ´aki—r in´, or veradaønam im erkir˚¿: ffiarawonn asac Aderin. ¡I?nœd ¯ pakas in´ mØt, or owzowm es gnal qo er– kir˚¿: Ader˚ nran asac. ¡Anpayma—n ar´akir in´¿: Ew Ader˚ veradar´aw ir erkir˚: T¯r˚ Soˇomoni d¯m hanec Eˇiadayi ordi fiazonin, or˚ Œaxel ¯r ir tirojic‘ Sow– bayi arqay Adraazaric: Erb Dawi¸˚ nranc kotorowm ¯r, fiazoni mØt mardik ¯in hawaqowel, ew na gndi hramana– tar ¯r eˇel: Nranq gnacin Damaskos ew hastatowecin aynteˇ: Na ¸agaworec Damaskosowm ew Isray¯li ¸æna– min dar´aw Soˇomoni ¸agaworow¸ean amboˇj ˚n¸acqowm: Xßdßow¸iwnner anelowc baci, Ader˚ ox own¯r Isray¯li d¯m: Na ¸agaworowm ¯r Edomi erkrowm: Ir arqayi d¯m ´eøq bar´racrec naew Sarirayowm aproˇ eŒra¸aci Nabadi ordi Yerobovam˚, ori mØr anown˚ Sarowa ¯r‘ mi orbeway– ri kin: Na Soˇomoni mi Æaøayi ayri knoj ordin ¯r: Aha ¸¯ inœ paraganerowm na ´eøq bar´racrec Soˇomon ar– qayi d¯m: Soˇomon arqan kaøowcel ¯r mijnaberd˚ ew lcrel ir hØr‘ Daw¸i qaˇaqi xramat˚: Yerobovam˚ mi qajari mard ¯r, ew erb Soˇomon˚ tesaw, or na gorÆowneay erita– sard ¯, nran næanakec Yovs¯Œi tan beønakirneri vera– kacow: Ayd ßamanak ¯r, or Yerobovam˚ elaw Erowsaˇ¯mic, ew ˘anaparhin nran handipec silonaci Aqia margar¯n ow ˘anaparhic mi koˇm qaæec nran: Aqian nor zgest ¯r hagel, ew daætowm nranq erkowsov ¯in: Aqian ir nor zges– t˚ bønec ow pataøotec tasnerkow ktor anelov: Na a– sac Yerobovamin. ¡A—ø qez tas˚ ktor, qanzi Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ aysp¯s ¯ asowm. ¡Aha es Soˇomoni ¸aga– worow¸iwn˚ ´eøqic xlelov‘ piti pataøotem ew qez piti yan´nem tas˚ ceˇ, isk erkow ceˇ˚ ¸oˇ nran mnay yanown im Æaøay Daw¸i ew yanown Erowsaˇ¯m qaˇaqi, orn ˚ntreci Isray¯li bolor ceˇerin patkanoˇ qaˇaqneri mijic: Ew sa ayn bani Œoxar¯n, or na in´ lqec ew erkrpagec sidona– cineri garæeli kowøq Astartin, Movabi kowøq Qamosin ew amonacineri zazreli kowøq Meˇqomin ow œ˚n¸acaw im

21

22

23

24

25

26

27 28

29

30 31

32

33

11. 34–12. 4

34

35 36

37

38

39

40

41

42 43

12 2

3

4

3 Φagaworac

596

˘anaparhov, œarec ayn, inœ ha˘eli ¯ in´, œkatarec im ˘æmarit Ør¯nqnern ow patowiranner˚, inœp¯s arel ¯r ir hayr Dawi¸˚: Bayc es amboˇj ¸agaworow¸iwn˚ œxleci nra ´eøqic (orp¯szi ir ¸agaworow¸ean bolor Ørerowm haka– øakow¸eamb hatowcem ir hakaøakow¸ean dimac) yanown im Æaøay Daw¸i, orin ˚ntrel em, ew or˚ pahec im patowi– rannern ow im Ør¯nqner˚: Φagaworow¸iwn˚ xlelow em nra ´eøqic ew qez em yan´nelow tas˚ ceˇ, isk nra ordown pi– ti tam erkow ceˇ, orp¯szi im Æaøay Daw¸i ˘rag˚ miæt vaø mnay im aøjew‘ im Erowsaˇ¯m qaˇaqowm, orn ˚ntrel em im anown˚ yaytni dar´nelow hamar: Es qez em ˚ntrowm, dow k˚ ¸agawores ayn ameni vray, or qo sirt˚ k˚ ka– menay, ¸agawor k˚ lines Isray¯li vray: E¸¯ pahes ayn am¯nn, inœ qez patowirelow em, ˚n¸anas im ˘anaparhov ow gorÆes ayn, inœ ha˘eli ¯ in´, hetewes im patowiranne– rin ow hramannerin, inœp¯s arec im Æaøay Dawi¸˚, apa k˚ linem qez het ew qez hamar hastatown town k˚ æinem, inœp¯s Daw¸i hamar æineci, ew qez k˚ yan´nem Isray¯– l˚: Ays pat˘aøov piti tanjem Daw¸i serownd˚, bayc oœ ˚ndmiæt¿: Soˇomon˚ owzowm ¯r spanel Yerobovamin, bayc Yerobovam˚ Œaxaw-gnac Egiptos, egiptacineri Saw– sakim arqayi mØt ew mnac Egiptosowm minœew Soˇomoni mah˚: Soˇomoni mnacaÆ gorÆer˚ ew am¯n inœ, or na arel ¯, nra imastnow¸iwnner˚ œ¯? or gri en aønowaÆ Soˇomoni gorÆeri grqowm: Soˇomon˚ Erowsaˇ¯mi ew amboˇj Isray¯li vray ¸agaworec qaøasown tari: Soˇomon˚ gnac ir nax– nineri girk˚, nran ¸aˇecin ir hayr Daw¸i qaˇaqowm, ow nra Œoxar¯n ¸agaworec nra ordi fiobovam˚: fiobovam arqan gnac Sikim, orovhetew amboˇj Isray¯– l˚ ekel ¯r Sikim nran ¸agawor ØÆelow: Erb da lsec Naba– ti ordi Yerobovam˚, or˚ takawin Egiptosowm ¯r Soˇomon arqayic Œaxœelowc i ver, Egiptosic veradar´aw Erow– saˇ¯m: Mard owˇarkecin ow kanœecin nran: Yerobovam˚ ew hawaqowaÆ bolor isray¯laciner˚ ekan ow xØselov fio– bovam arqayi het‘ asacin. ¡Qo hayr˚ Æanr lowÆ ¯r drel mez vray: Ard, dow ¸e¸ewacro—w qo hØr sahmanaÆ xist Æa– øayow¸iwnn ow mez vray draÆ Æanr lowÆ˚, or menq Æaøayenq

597

3 Φagaworac

12. 5–18

qez¿: fiobovamn asac nranc. ¡Gnac¯—q ew ereq Øric dar– ´eal ek¯—q in´ mØt¿: Nranq gnacin: fiobovam arqan xor– hrdakcec Æereri het, oronq ærjapatowm ¯in ir hayr So– ˇomonin nra kendanow¸ean ØrØq, ew asac. ¡I?nœ xorhowrd ¯q talis, or patasxan tanq ays ßoˇovrdin¿: Nran asacin. ¡E¸¯ dow aysØr ßoˇovrdin Æaøayow¸iwn matow– ces, zijoˇ lines, ˚ndaøajes ew bari xØsqer ases, nranq ˚ndmiæt k˚ Æaøayen qez¿: fiobovam˚, sakayn, merßec Æe– reri towaÆ xorhowrd˚ ew xorhrdakcec ir snndakic ow ir aøaj kangnaÆ eritasardneri het‘ aselov. ¡I?nœ xor– howrd ¯q talis, or patasxan tanq ays ßoˇovrdin, or xØsec in´ het ow asac. ¡Φe¸ewacro—w ayn lowÆ˚, or qo hay– r˚ drel ¯r mez vray¿: Ir snndakic ow ir aøaj kangnaÆ eritasardnern asacin. ¡Aysp¯s k’ases ayn mardkanc, or qez het xØselov asel en. ¡Qo hayr˚ Æanracrec mer lowÆ˚, isk dow ¸e¸ewacro—w ayn mer vrayic¿: Aysp¯s asa— nranc. ¡Im ˘koy¸˚ hØrs m¯jqic hast ¯: Ard, e¸¯ im hay– r˚ ´ez vray Æanr lowÆ ¯r drel, apa es k’awelacnem ´er lowÆ˚. im hayr˚ ´ez xratowm ¯r ÆeÆov, isk es kari˘ne– rov k˚ xratem ´ez¿: Errord Ørn amboˇj Isray¯l˚ ekaw fiobovam arqayi mØt, inœp¯s arqan asel ¯r nranc. ¡Ve– radar´¯—q in´ mØt errord Ør˚¿: Arqan xstow¸eamb pa– tasxan towec ßoˇovrdin ew, merßelov Æereri towaÆ xor– howrd˚, fiobovam˚ nranc het xØsec ˚st eritasardneri towaÆ xorhrdi‘ aselov. ¡E¸¯ im hayr˚ Æanr lowÆ ¯r drel ´ez vray, apa es k’awelacnem ´er lowÆ˚: Im hayr˚ ´ez ÆeÆov ¯r xratowm, isk es kari˘nerov em xratelow ´ez¿: Φa– gawor˚ œlsec ßoˇovrdin, orovhetew T¯rn ¯r xotorel nran, orp¯szi T¯r˚ hastati ir ayn xØsq˚, or silonaci Aqi– ayi mijocov asel ¯r Nabati ordi Yerobovami verabere– al: Erb amboˇj Isray¯l˚ tesaw, or arqan œlsec iren, pa– tasxan towec ßoˇovowrdn arqayin‘ aselov. ¡Menq kiselow i?nœ ownenq Daw¸i het: Menq Yess¯i ordow het ¯l ßaøan– gow¸iwn œownenq: Isray¯—l, gna— qo vranner˚, dow i—nqd ho– ga Daw¸i tan hogser˚¿: Isray¯laciner˚ gnacin irenc vranner˚, isk Yowdayi erkri qaˇaqnerowm bnakowoˇ isra– y¯lacineri vray ¸agaworec fiobovam˚: fiobovam arqan

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

12. 19–32

19 20

21

22 23

24

25

26 27

28

29, 30

31

32

3 Φagaworac

598

harkahawaqneri pet Adoniramin owˇarkec hark hawa– qelow, bayc amboˇj Isray¯l˚ qarkoÆelov spanec nran, isk fiobovam arqan ætapec kaøq bar´ranal ow Œaxœel Erow– saˇ¯m: Ayspisov Isray¯l˚ apstambec Daw¸i tan d¯m: Ew aydp¯s ¯ minœew aysØr: Erb amboˇj Isray¯l˚ lsec, ¸¯ Yerobovam˚ veradar´el ¯, mard owˇarkecin, nran ßoˇovi kanœecin ow ¸agawor ØÆecin Isray¯li vray: Oœ oq œyarec Daw¸i tan˚, baci Yowdayi ow Beniamini ceˇeric: fio– bovam˚ mtaw Erowsaˇ¯m ew zØrahawaq arec Yowdayi tnic ow Beniamini ceˇic: Hariwr ow¸sown hazar eritasard paterazmoˇner elan Isray¯li tan d¯m, orp¯szi ¸aga– worow¸iwn˚ veradar´nen Soˇomoni ordi fiobovamin: T¯r˚ xØsec AstÆow mard Sameayi het‘ aselov. ¡XØsi—r Yow– dayi erkri arqay Soˇomoni ordi fiobovami ew Yowdayi ow Beniamini amboˇj tan ew mnacaÆ mardkanc het ow nranc asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. mi— el¯q ow mi— paterazm¯q ´er eˇbayrneri‘ isray¯lacineri d¯m, ew ¸oˇ iwraqanœiwr˚ ve– radaønay ir town˚, qanzi in´nic eˇaw ayd ban˚¿: Nranq lsecin Tiroj xØsq˚ ew, ansalov Tiroj˚, yet dar´an: Ye– robovam˚ EŒremi leran vray kaøowcec Sikim˚ ew aynteˇ ¯r bnakwowm: Aynowhetew aynteˇic elaw ow æinec ffianow¯l˚: Yerobovamn asac ir mtqowm. ¡Im ¸agaworow¸iwn˚ noric k˚ veradaønay Daw¸i town, e¸¯ ays mardik gnan ow zoh matowcen Erowsaˇ¯mowm, Tiroj tan˚: Ayn ßamanak ays mardkanc mitq˚ k˚ hakowi d¯pi T¯rn ow irenc t¯r˚‘ Yow– dayi erkri arqay fiobovam˚, in´ k˚ spanen ow k’ancnen Yowdayi erkri arqay fiobovami koˇm˚¿: Arqan xorhec ow erkow osk¯ hor¸ patrastelov‘ asac ßoˇovrdin. ¡Ba– wakan ¯ minœew Erowsaˇ¯m gnaq: Aha qo astowaÆner˚, o!v Isray¯l, oronq qez dowrs berecin Egiptacineri erkric¿: Na kowøqeric m¯k˚ drec Danowm, isk miws˚‘ Be¸¯lowm: Ays– pisov meˇq gorÆowec, orovhetew ßoˇovowrd˚ gnowm ¯r min– œew Dan‘ hor¸eric m¯kin erkrpagelow: Na bar´ownqneri vray kaøowcec naew meheanner ew Ξewii ceˇin œpatka– noˇ mardkanc qrmer dar´rec: Yerobovam˚ tØn katarec, ow¸erord amsi tasnhingerord Ør˚ tØnakan Ør sahmanec, inœp¯s Yowdayi erkrowm ¯r, ew Be¸¯lowm patrastaÆ ir os–

599

3 Φagaworac

12. 33–13. 12

k¯ hor¸eri hamar zoher matowcec: Na Be¸¯lowm kaøow– caÆ meheanowm qrmer næanakec, Be¸¯lowm, ow¸erord amsi tasnhingerord Ør˚ sahmanaÆ tØnin‘ zohaseˇani vray zoher matowcec isray¯lacineri hamar:

33

Erb Yerobovam˚ zoh matowcelow hamar kangnaÆ ¯r 13 zohaseˇani aøaj, Tiroj ¸eladranqov Yowdayi erkric Be¸¯l ekaw AstÆow mard˚: Na Tiroj xØsqn owˇˇelov 2 zohaseˇanin‘ asac. ¡Seˇa—n, o!v seˇan, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Daw¸i tan˚ Yosia anownov mi ordi k˚ Ænowi, na qez vray k˚ zohaberi meheanneri qrmerin, oronq qez vray zoh en matowcowm, ew mardkanc oskorner˚ k’ayri qez vray¿: Ir asaÆ˚ hastatelow hamar asac. ¡Ays ¯ næan˚, or T¯rn 3 ¯ asel. ¡Hima da k˚ Œlowi, isk dra vrayi iwˇotowaÆ moxi– r˚ k˚ ¸aŒowi¿: Erb Yerobovam arqan lsec AstÆow mardow 4 Be¸¯lowm gtnowoˇ zohaseˇanin owˇˇowaÆ xØsqer˚, ir ´eø– q˚ meknec zohaseˇani vrayic‘ aselov. ¡Bønec¯—q dran¿, bayc d¯pi na meknowaÆ nra ´eøq˚ œoracaw, na œkaroˇa– caw ´eøqn iren qaæel, zohaseˇan˚ Œlowec, isk dra vr– 5 ayi iwˇotowaÆ moxir˚ ¸aŒowec, ˚st ayn næani, or towel ¯r AstÆow mard˚ Tiroj xØsqov: Yerobovam arqan asac 6 AstÆow mardown. ¡Aˇaœi—r qo T¯r AstÆown, aˇØ¸i—r in´ ha– mar, or ´eøqs d¯pi in´ qaæowi¿: AstÆow mardn aˇaœec Ti– roj˚, ew arqayi ´eøq˚ aøajoway p¯s d¯pi inq˚ yet qaæowec: Arqan, xØselov AstÆow mardow het, asac. ¡To—wn mtir in´ 7 het, ˘aæi—r, ew es qez pargew ktam¿: AstÆow mardn a– 8 sac arqayin. ¡E¸¯ qo tan k¯sn ¯l in´ tas, œem mtni qo town˚, oœ ¯l hac k’owtem ew jowr k˚ xmem aysteˇ, qanzi 9 T¯rn in´ ayspisi patow¯r ¯ towel. ¡Hac œowtes aydteˇ, jowr œxmes ew œveradaønas ayn ˘anaparhov, orov gnacel es¿: Na gnac heøacaw Be¸¯lic, bayc oœ ayn ˘anaparhov, 10 orov ekel ¯r: Mi Æer margar¯ ¯r bnakwowm Be¸¯lowm: Nra 11 ordinern ekan ow nran patmecin ayn bolor d¯pqer˚, or ayd Ør˚ Be¸¯lowm ancel ¯in AstÆow mardow glxov, inœp¯s naew ayn xØsqer˚, or na asel ¯r arqayin, ew irenc eres˚ æowø towecin, or heøanan irenc hØr mØtic: Hayr˚ harcrec 12 nranc. ¡O?r ˘anaparhov gnac na¿: Ordiner˚ coyc towe– cin nran ayn ˘anaparh˚, orov gnacel ¯r Yowdayi erkric

13. 13–30 13 14

15 16 17

18

19 20 21

22

23 24

25

26

27 28

29

30

3 Φagaworac

600

ekaÆ AstÆow mard˚: Na asac ordinerin. ¡Φambec¯—q ¯– æ˚¿: Φambecin ¯æ˚, ew na nstec ¯æi vray, gnac AstÆow mardow yetewic ew nran gtaw kaˇnow tak nstaÆ: fler˚ harcrec. ¡Do?w es Yowdayi erkric ekaÆ AstÆow mard˚¿: Sa asac. ¡Es em¿: Na asac. ¡E—k in´ het town ew ha—c ker¿: Sa asac. ¡ffem karoˇ qez het veradaønal ew qez mØt gal, hac owtel ow jowr xmel aynteˇ, qanzi T¯rn in´ ayspisi hraman ¯ towel. ¡Hac œowtes aydteˇ, jowr œxmes ew œveradaønas ayn ˘anaparhov, orov gnacel es¿: Na asac nran. ¡Es ¯l em margar¯ qez p¯s. Tiroj hreæta– k˚ xØsec in´ het‘ aselov. ¡Nran qez mØt‘ qo town˚ tar, ¸oˇ hac owti ow jowr xmi¿: Na xabelov taraw nran ir het. sa hac keraw ow jowr xmec: Ew minœ seˇan ¯in nstel, T¯r˚ xØsec nran ayn margar¯i het, or AstÆow mardown ir townn ¯r berel: Sa xØselov Yowdayi erkric ekaÆ Ast– Æow mardow het‘ asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Qani or dow œhnazandowecir Tiroj xØsqin, œpahecir ayn hrama– n˚, or qo T¯r AstowaÆn ¯r towel qez, ekar, hac kerar ow jowr xmecir aynteˇ, ori masin T¯rn asel ¯r qez. ¡Hac œowtes, jowr œxmes¿: Ard, qo diak˚ qo hayreri gerezma– n˚ œi mtnelow¿: Erb hac owtelowc ow jowr xmelowc yetoy na ¸ambec margar¯i ¯æn ow gnac, ˘anaparhin nran han– dipec mi aøiwÆ, or˚ yØæotec nran: Nra diakn ˚nkaÆ ¯r ˘anaparhin, ¯æ˚ nra koˇqin ¯r kangnaÆ, isk aøiwÆ˚‘ di– aki mØt: Ekan ancordner, tesan ˘anaparhin ˚nkaÆ diakn ow diaki mØt kangnaÆ aøiwÆ˚, mtan ayn qaˇaq˚, owr ayd Æerowni margar¯n ¯r bnakwowm, ew patmecin irenc tesaÆ˚: Erb ays ban˚ lsec AstÆow mardown ˘anapar– hic yet dar´raÆ margar¯n, asac. ¡Da AstÆow mardn ¯, or˚ Tiroj xØsq˚ œlsec, T¯r˚ nran aøiwÆin yan´nec, ew sa bzktelov spanec nran, inœp¯s or T¯rn asel ¯r nran¿: Na xØsec ir ordineri het‘ aselov. ¡Hametec¯—q ¯æ˚¿: Nranq hametecin: Na gnac ow gtaw ˘anaparhin ˚nkaÆ nra di– ak˚, isk ¯æn ow aøiwÆ˚ kangnaÆ ¯in diaki mØt: AøiwÆ˚ œ¯r kerel AstÆow mardow diak˚, oœ ¯l yØæotel ¯r ¯æin: Marga– r¯n aøaw AstÆow mardow diak˚, drec ir ¯æi vray ew berec ir qaˇaq˚, or oˇban nra vray ow ¸aˇen nran: Marga–

601

3 Φagaworac

13. 31–14. 9

r¯n nra diak˚ ¸aˇec ir gerezmanowm: Nra vray lac eˇan ew asacin. ¡Va!y, eˇba—yr¿: Nra vray oˇbalowc yetoy Æern asac ir ordinerin. ¡Erb meønem, in´ k˚ ¸aˇ¯q ayn gerez– manowm, owr ¸aˇowec AstÆow mard˚. nra oskorneri koˇqi—n dr¯q in´, orp¯szi im oskorner˚ pahpanowen nra oskor– neri het, orovhetew anpayman k˚ katarowi Tiroj ayn xØsq˚, or asowec Be¸¯lowm gtnowoˇ zohaseˇani ow Sama– riayi bar´radir køatneri d¯m¿: Ays baneric yetoy ¯l Yerobovam˚ œhraßarowec ir œariqneric. na ßoˇovrdi mi masin meheanneri qrmer ¯r dar´nowm. ov owzowm ¯r, nran ´eønadrowm ¯r, ew sa daønowm ¯r meheanneri qowrm: Aha ¸¯ inœp¯s Yerobovami town˚ meˇq gorÆec, ew dra hamar ¯l na bnajnjowec ow veracaw erkri eresic:

31

32

33

34

Ayn ßamanak hiwandacaw Yerobovami ordi Abian, ew 14, 2 Yerobovamn asac ir knoj˚. ¡Ve—r kac, kerparanaŒo– xowi—r, or œimanan, ¸¯ dow Yerobovami kinn es, ew gna— Se– lov: Aynteˇ ¯ aprowm Aqia margar¯n: Na gowæakel ¯, ¸¯ es piti ¸agaworem ays ßoˇovrdi vray: Ha—c vercrow Ast– 3 Æow mardow hamar, nra ordineri hamar‘ bli¸ner, œamiœ ow mi saŒor meˇr, gna— nra mØt, ew na qez piti yaytni, ¸¯ inœ k˚ patahi mankan˚¿: Yerobovami kinn aydp¯s ¯l a– 4 rec. na ver kacaw gnac Selov, mtaw Aqiayi town˚, sakayn Aqiayi tesoˇow¸iwn˚ vatacel ¯r, Æerow¸ean pat˘aøov aœqer˚ œ¯in tesnowm: T¯rn asac Aqiayin. ¡Yerobovami 5 kin˚ ekel ¯ qeznic ban harcnelow ir hiwand ordow masin, isk dow aysp¯s ew aysp¯s k’ases nran¿: Erb kin˚ ners 6 mtaw, ard¯n kerparanaŒoxowaÆ ¯r: Erb Aqian døan ba– cowelowc ew ners mtnelowc yetoy lsec nra otna´ayn˚, asac. ¡Mti—r, Yerobovami— kin, inœo?w es kerparanaŒoxowel: Es owˇarkowaÆ em, or qez daßan ban asem: Gna— ew asa— Ye– 7 robovamin. aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Es qez bar´racri ßoˇovrdi mijic, qez Isray¯li im ßoˇovrdi vray aøajnord dreci, es ¸agaworow¸iwn˚ xleci Daw¸i 8 tnic ow qez yan´neci, sakayn dow œeˇar im Æaøay Daw– ¸i nman, or˚ pahowm ¯r im patowiranner˚ ew ir amboˇj srtov hetewowm ¯r in´, orp¯szi im aœqin ha˘eli erewacaÆn ani: Dow aweli æat œarow¸iwn gorÆecir, qan qo bolor na– 9

14. 10–21

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

3 Φagaworac

602

xordner˚. dow Øtar astowaÆner ow ´owlaÆoy kowøqer pat– rastel towecir, orp¯szi in´ barkacnes, isk in´ moøacow– ¸ean towecir: Dra hamar Yerobovami tan vray œariq piti berem, Yerobovami tnic minœew verj piti bnajnjem bolor nranc, ovqer mizowm en patin, Isray¯li m¯j aproˇ strowk ow azat mardkanc, Yerobovami town˚ piti awlem aynp¯s, inœp¯s aˇbn en awlowm, minœew or ispaø oœnœacnem ayn: Yerobovami tnic ov qaˇaqowm meøni, æner˚ piti ow– ten nran, isk ov daætowm meøni, erknqi ¸øœownner˚ piti ktcen¿: Aha T¯rn ¯ aysp¯s asel: Isk dow ver kac gna— qo town˚, ew erb qo otqer˚ qaˇaq mtnen, erexan k˚ meøni, ew amboˇj Isray¯l˚ k’oˇbay ow k˚ ¸aˇi nran: Yerobovami mardkancic miayn nra ordin k˚ mtni gerezman, qani or Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ Yerobovami tan˚ miayn nra— m¯j tesaw mi bari ban: T¯r˚ ir hamar mi ¸agawor piti hani Isray¯li d¯m, or˚ aysØr isk bnajinj piti ani Ye– robovami town˚: Ew ard, i?nœ mnac: T¯r˚ piti harowaÆi Isray¯lin, ew na piti nmanowi jri m¯j æarßowoˇ eˇ¯gi: Na isray¯lacinerin piti heøacni ays law erkric, or towel ¯r nranc hayrerin: Nranc geti miws koˇm˚ piti qæi i dimac ayn bani, or nranq irenc hamar kowøqer æinecin, orp¯szi barkacnen Tiroj˚: T¯r˚ korstean piti mat– ni Isray¯lin Yerobovami meˇqeri hamar, or˚ meˇanœec ew Isray¯lin ¯l meˇanœel towec¿: Yerobovami kin˚ ver kacaw ow gnac Sarira: Na haziw ¯r tan dønic ners mtel, or e– rexan meøaw, ew amboˇj Isray¯l˚ oˇbac nran ow ¸aˇec, inœp¯s or T¯rn ¯r naxØrØq yaytnel ir Æaøay Aqia mar– gar¯i mijocov: Yerobovami mnacaÆ gorÆeri masin, ¸¯ na inœ paterazmner mˇec, orqan ßamanak ¸agaworec, growaÆ ¯ Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Yerobovam˚ ¸agaworec qsanerkow tari ew gnac ir nax– nineri girk˚: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Nabad˚: Soˇomoni ordi fiobovam˚ ¸agaworec Yowdayi erkri vray: Qaøasownm¯k tarekan ¯r fiobovam˚, erb ¸agawor ØÆowec, ew tasneظ˚ tari ¸agaworec Erowsaˇ¯m qaˇaqowm, or˚ T¯rn ˚ntrel ¯r Isray¯li bolor ceˇerin patkanoˇ vayreri mijic, orp¯szi ir anownn aynteˇ yaytni dar´ni: Nra a–

603

3 Φagaworac

14. 22–15. 6

monaci mØr anownn ¯r Naama: fiobovam˚ œar gorÆer arec Tiroj aøaj. na nmanowec ir naxninerin‘ ˚n¸acaw nranc gorÆaÆ meˇqeri ˘anaparhov: Nranq irenc hamar me– heanner ow kowøqer æinecin am¯n bar´r blri vray ew am¯n terewaæat Æaøi tak: Nranq xotorowecin ayd erkri ayn azgeri nman, oronq garæeli baner ¯in anowm, ew oronc qæel ¯r T¯r˚ isray¯lacineri aøjewic: Ayn tarowm, erb fiobova– m˚ ¸agawor ØÆowec, Egiptosi arqay Sawsakim˚ yar´ak– owec Erowsaˇ¯mi vray, vercrec Tiroj tan, inœp¯s naew arqayi tan bolor gan´er˚, osk¯ nizakner˚, oronq Da– wi¸˚ awar ¯r vercrel Sowbayi arqay Adraazari ´eøqic: Na taraw am¯n inœ, or Dawi¸˚ vercrel ¯r orp¯s awar ow tarel Erowsaˇ¯m: Awar vercrec naew osk¯ vahanner˚, or patrastel ¯r Soˇomon˚: fiobovam arqan dranc Œoxa– r¯n pˇn´¯ vahanner æinec ew dranq yan´nec pahakazØrqi zØraglowxnerin, oronq pahpanowm ¯in arqayi town˚: Erb arqan mtnowm ¯r Tiroj town˚, pahakazØrq˚ ØgtagorÆowm ¯r dranq ow yetoy kaxowm zinaranowm: fiobovami mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ arel ¯ na, œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: fio– bovamn ow Yerobovam˚ miæt paterazmi m¯j ¯in: fiobo– vam˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec ir naxnineri mØt, Daw¸i qaˇaqowm: Nra amonaci mØr anown˚ Naama ¯r: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Abiown:

22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

Nabati ordi Yerobovami ¸agaworow¸ean tasnow¸e– 15 rord tarowm Yowdayi erkri vray ¸agaworec fiobovami or– di Abiown: Na ereq tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra 2 mayr˚ Abesaˇomi dowstr Maaqan ¯r: Na gnac naxkinowm 3 Tiroj aøaj ir hØr gorÆaÆ bolor meˇqeri ˘anaparhov, nra sirtn owˇiˇ œ¯r ir T¯r AstÆow aøjew, inœp¯s maqowr ¯r ir hayr Daw¸i sirt˚: T¯r AstowaÆ˚, sakayn, yanown 4 Daw¸i nkatmamb ownecaÆ ir siroy, Erowsaˇ¯mowm ¸oˇel ¯r mi ßaøang, orp¯szi nranic yetoy nra ordiner˚ goyatewen nra mijocov, ow kangown pahi Erowsaˇ¯m˚, qani or Da– 5 wi¸n ir amboˇj keanqi ˚n¸acqowm owˇiˇ ¯r ˚n¸acel Tiroj aøjew, œ¯r æeˇowel ayn owˇowc, or patowirel ¯in iren, ba– ci qetaci Owriayi het katarowaÆ d¯pqic: Irenc ken– 6

15. 7–22

7

8

9

10 11 12

13

14

15

16

17

18

19

20

21 22

3 Φagaworac

604

danow¸ean bolor Ørerowm Abiown ow Yerobovam˚ irar d¯m paterazm ¯in mˇowm: Abiowi mnacaÆ gorÆern ow nra a– rarqner˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸agawor– neri ßamanakagrow¸ean m¯j: Paterazm ¯r mˇwowm Abiowi ow Yerobovami mijew: Abiown gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec Daw¸i qaˇaqowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Asan: Isray¯li arqay Yerobovami ¸agaworow¸ean qsanerord tarowm Asan ¸agaworec Yowdayi erkri vray: Na qaøasownm¯k tari iæxec Erowsaˇ¯mowm: Nra mayr˚ Abesaˇomi dowstr Maaqan ¯r: Asan ir naxni Daw¸i nman owˇiˇ ˚n¸acq ownecaw Tiroj aøjew, erkric verac– rec sodomakan meˇq˚, jnjec am¯n tesak molorow¸iwnner˚, or gorÆel ¯in ir naxordner˚: Na ir mayr Maaqayin zrkec ¡MeÆ tikin¿ koœowmic, qanzi na ir meheanowm Ưs ¯r ka– tarel: Asan korÆanec nra kowøqer˚ ew dranq hrov ayrec Kedroni heˇeˇati mØt: Φ¯ew meheanner˚ œveracrec, sa– kayn ir amboˇj keanqowm nra sirtn amboˇjovin owˇiˇ ¯r Tiroj nkatmamb: Na berec ir hØr siwner˚, naew iren patkanoˇ arÆa¸¯ ow osk¯ siwnern ow anظner˚ ew drec Tiroj tan˚: Irenc kendanow¸ean bolor Ørerowm Asan ow Isray¯li arqay Baasan irar d¯m paterazm ¯in mˇowm: Isray¯li arqay Baas˚ yar´akowec Yowdayi erkri vray ew kaøowcec fiaman, or orew¯ m¯k˚ elowmowt œownenay Yowdayi arqay Asayi erkir˚: Asan vercrec Tiroj tan gan´a– ranowm ew ¸agaworakan tan gan´aranowm eˇaÆ amboˇj arÆa¸n ow oskin, towec ir Æaøaneri ´eøq˚, or dranq ta– nen Damaskosowm bnakowoˇ asorineri arqay Azay¯li or– di Abenrayimi ordi Aderi ordown‘ aselov. ¡Daæinq ¸oˇ knqowi im ow qo mijew, inœp¯s or eˇel ¯ im hØr ow qo hØr mijew: Ahawasik qez ˚nÆay em owˇarkowm arÆa¸ ow oski, orp¯szi qandes qo ew Isray¯li arqay Baasi mijew eˇaÆ daæinq˚, ew na heøanay in´nic¿: Aderi ordin lsec Asa arqayin, ir iæxannerin owˇarkec Isray¯li qaˇaqneri d¯m, harow– aÆec Ayin˚, Dan˚, Ab¯l Be¸maaqan ew amboˇj Qenere¸˚ minœew NeŒ¸aˇimi amboˇj erkir˚: Erb Baasan lsec ayd, ˚ndhatec fiamayi æinow¸iwn˚ ew veradar´aw Φersa: A– sa arqan Yowdayi erkri bolor mardkanc, oronq Enakimowm

605

3 Φagaworac

15. 23–16. 2

¯in, hramayec, or hanen beren fiamayi qarern ow Œayte– r˚, or Baasan ØgtagorÆowm ¯r æinow¸ean hamar: Asa arqan drancov kaøowcapatec Beniamini amboˇj blow– r˚ ew ditanoc˚: Asayi mnacaÆ gorÆer˚, nra zØrow¸iwn˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, naew ir kaøowcaÆ qaˇaq˚, œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸agaworneri ßama– nakagrow¸ean m¯j: Aydteˇ œi asowaÆ miayn ayn masin, or Asayi Æerow¸ean Ørerin nra otqer˚ cawecin: Asan gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec ir naxnineri mØt, Daw– ¸i qaˇaqowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Yosa– Œat˚: Yerobovami ordi Nabat˚ Isray¯lowm ¸agaworec Yowdayi arqay Asayi ¸agaworow¸ean erkrord tarowm: Na Isray¯lowm ¸agaworec erkow tari: Na œar gorÆer arec Tiroj aøaj, ˚n¸acaw ir hØr gorÆaÆ meˇqeri ˘anapar– hov ew drancov ¯l Isray¯l˚ meˇqi m¯j gcec: Nra d¯m daw niw¸ec Aqiayi ordi Baasan, orn Isaqari tan vray ¯r iæxowm: Baasan nran spanec aylazgineri bnakavayrowm, isk Nabatn ow amboˇj Isray¯l˚ paæarel ¯in Gaba¸on˚: Baasan nran spanec Yowdayi erkri Asa arqayi ¸agawo– row¸ean erkrord tarowm, ew nra Œoxar¯n inq˚ ¸agaworec: Erb ¸agawor dar´aw, kotorec Yerobovami amboˇj town˚ ew Yerobovami tnic oœ mi mardow kendani œ¸oˇec, bolorin bnajnjec, inœp¯s T¯rn ¯r asel ir Æaøay silonaci Aqiayi mijocov, orovhetew Yerobovamn inq˚ æat meˇqer ¯r gor– Æel ew Isray¯lin ¯l meˇqeri m¯j ¯r gcel ow dranov zayracrel ¯r Isray¯li T¯r AstÆown: Nabati mnacaÆ gorÆern ow ayn am¯n˚, inœ arel ¯ na, œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸a– gaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Irenc kendanow¸ean bolor Ørerowm Asan ow Isray¯li arqay Nabat˚ irar d¯m paterazm ¯in mˇowm: Yowdayi erkri arqay Asayi ¸aga– worow¸ean errord tarowm amboˇj Isray¯li vray ¸agawo– rec Aqiayi ordi Baasan: Na qsanœors tari ¸agaworec Φersayowm: Na œar gorÆer arec Tiroj aøaj, gnac Na– bati ordi Yerobovami gorÆaÆ meˇqeri ˘anaparhov ew drancov Isray¯ln ¯l meˇqeri m¯j gcec:

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

T¯r˚ Ananiayi ordi Y¯owi mijocov xØsqn owˇˇelov Ba– 16 asayin‘ asac. ¡Φ¯ew es qez erkri Œoæowc bar´racri ew 2

16. 3–15

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

3 Φagaworac

606

im ßoˇovowrd Isray¯lin aøajnord dar´ri, sakayn dow gna– cir Yerobovami ˘anaparhov ew Isray¯li im ßoˇovrdin me– ˇanœel towecir, or nranc kowøqerov in´ barkacnes: Dra hamar es ¸ænami em yarowcelow Baasayi ow nra tan d¯m ew qo town˚ Nabati ordi Yerobovami tan nman em dar´– nelow: Baasayi tnic ov qaˇaqowm meøni, æner˚ piti ow– ten nran, isk ov daætowm meøni, erknqi ¸øœownner˚ pi– ti ktcen¿: Baasayi mnacaÆ gorÆer˚, nra qajagorÆow– ¸iwnnern ow ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Baa– san gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec Φersayowm: Asa arqayi ¸agaworow¸ean qsanerord tarowm nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Elan: Ard¯n asel enq, ¸¯ T¯r˚ Ana– niayi ordi Y¯ow margar¯i mijocov xØsel ¯r Baasayi, nra tan ew ayn bolor œariqneri masin, or na gorÆel ¯r Tiroj nkatmamb, ¸¯ inœp¯s na ir kataraÆ gorÆerov barkacrel ¯r nran, ew T¯r˚ patowhasel ¯r nran aynp¯s, inœp¯s Ye– robovamin: Yowdayi erkri arqay Asayi ¸agaworow¸ean qsanvecerord tarowm Φersayowm Isray¯li vray erkow ta– ri ¸agaworec Baasayi ordi Elan: Nra Æaøay Zambrin‘ heÆelazØri k¯s masi hramanatar˚, ˚mbostacaw nra d¯m, erb na Φersayowm hander´arani pet Arsayi tan˚ xmel harbel ¯r: Zambrin Yowdayi erkri Asa arqayi ¸agawo– row¸ean qsaneظnerord tarowm xŒec spanec nran ew nra Œoxar¯n ¸agawor dar´aw: Erb na ¸agaworec ow nstec gahin, kotorec Baasayi amboˇj tohm˚‘ nra mer´awor– nerin ow barekamnerin, kendani œ¸oˇec patin mizoˇ oœ m¯kin: Zambrin Baasayi amboˇj tohm˚ bnajnjec, inœp¯s or T¯r˚ Y¯ow margar¯i mijocov yaytnel ¯r Baasayi tan masin: Ays bolor˚ eˇan Baasayi bolor meˇqeri, nra or– di Elayi meˇqeri pat˘aøov, qani or nranq meˇanœel ¯in towel Isray¯lin‘ barkacnelov Isray¯li T¯r AstÆown irenc kowøqerov: Elayi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßa– manakagrow¸ean m¯j: Yowdayi erkri arqay Asayi ¸aga– worow¸ean qsaneظnerord tarowm Zambrin Φersayowm ¸a– gaworec eظ˚ Ør: Ayd ßamanak Isray¯li zØrq˚ banakate–

607

3 Φagaworac

16. 16–29

ˇi ¯r drel aylazgineri Gaba¸on bnakavayrowm: Erb ba– nakateˇiowm gtnowoˇ ßoˇovowrd˚ lsec, or Zambrin zØrq ¯ hawaqel ow spanel arqayin, apa noyn Ør˚ zØrahramana– tar Amriin ¸agawor dar´rec Isray¯li vray banakate– ˇiowm: Amrin bolor isray¯lacineri het gnac Gaba¸onic ow ekaw paæarec Φersan: Erb Zambrin tesaw, or qa– ˇaq˚ æowtov grawelow en, mtaw arqowni seneakneric m¯– k˚ ew arqowni town˚ hri matnec: Na meøaw Tiroj aøaj ir gorÆaÆ meˇqeri hamar, qanzi gnacel ¯r Nabati or– di Yerobovami gorÆaÆ meˇqeri ˘anaparhov ew drancov ¯l Isray¯l˚ meˇqi m¯j gcel: Zambrii mnacaÆ gorÆern ow niw¸aÆ dawadrow¸iwnner˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Ayn ßamanak Is– ray¯li ßoˇovowrd˚ erkowsi baßanowec. ßoˇovrdi k¯s˚ yarec Gona¸i ordi Φamniin, orp¯szi nran ¸agawor dar´ni, isk ßoˇovrdi miws k¯s˚ yarec Amriin: Yaˇ¸ecin Amrii hetewordner˚, isk Gona¸i ordi Φamniin yaroˇ ßoˇovowr– d˚ partow¸iwn krec: Ayn ßamanak meøan Φamnin ow nra eˇbayr Yoram˚, ew Φamniic yetoy ¸agaworec Amrin: Yow– dayi erkri Asa arqayi ¸agaworow¸ean eresownm¯kerord tarowm Amrin ¸agaworec Isray¯li vray ew iæxec tasner– kow tari: Na Φersayowm ¸agaworec vec tari: Amrin Semeron leø˚ nra tirojic‘ Sameric gnec erkow taˇand arÆa¸ov, leø˚ æ¯nacrec ew æ¯nacraÆ ayd leø˚ naxkin ti– roj‘ Sameri anownov koœec Semeron: Amrin Tiroj aøjew œariq gorÆec, bolor irenic aøaj eˇaÆneric aweli œarow– ¸iwn gorÆec, gnac Nabati ordi Yerobovami ˚n¸acaÆ bolor ˘anaparhnerov, gorÆec ayn meˇqer˚, orov meˇanœel towec Isray¯lin ew ir kowøqerov barkacrec Isray¯li T¯r AstÆown: Amrii mnacaÆ gorÆer˚, ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, nra qajagorÆow¸iwnner˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯– li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Amrin gnac ir naxnineri girk˚, ¸aˇowec Samariayowm, ew ir Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Aqaab˚: Amrii ordi Aqaab˚ ¸a– gaworec Isray¯li vray: Yowdayi erkri arqay Asayi ¸a– gaworow¸ean eresownow¸erord tarowm Amrii ordi Aqaab˚ ¸agaworec Isray¯li vray: Na qsanerkow tari ¸agawo–

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

16. 30–17. 12 30 31

32

33

34

17

2, 3

4

5

6

7 8 9

10

11

12

3 Φagaworac

608

rec Samariayowm: Amrii ordi Aqaab˚ Tiroj aøjew aøa– wel œar gtnowec, qan ir bolor naxordner˚: Baci ayn, or na gorÆowm ¯r Nabati ordi Yerobovami noyn meˇqer˚, na kin aøaw sidonacineri arqay Yobaˇi dowstr Yezab¯lin ew gnac ow paætec Bahaˇin, erkrpagec nran ew Sama– riayowm kaøowcaÆ garæeli kowøqeri tan˚ Bahaˇi hamar zohaseˇan kangnecrec: Aqaab˚ kowøq kangnecrec ew ir gorÆerov aøawel barkacrec AstÆown, qan irenic aøaj eˇaÆ Isray¯li bolor ¸agaworner˚: Nra ØrØq be¸¯laci Aqi¯l˚ kaøowcec Eriqov˚, ir andranik ordi Abironi het dra himqer˚ drec, isk krtser ordi Segowbi het dra dar– pasner˚ kangnecrec, hama´ayn Tiroj xØsqi, or asowec Naw¯i ordi Yesowi beranov: Gaˇaadi Φezb¯ giwˇic seraÆ Eˇia margar¯n asac A– qaabin. ¡Kendani ¯ erknayin zØrow¸iwnneri T¯r Astowa– Æ˚, Isray¯li AstowaÆ˚, ori aøjew kangnowm em. e¸¯ ays ta– rinerin cØˇ ijni kam an´rew gay, apa ayd k˚ lini miayn im xØsqov¿: T¯r˚ xØsec Eˇiayi het ew asac. ¡Gna— ays– teˇic d¯pi arewelq ow ¸aqnowi—r Qoøa¸i heˇeˇati mØt, or˚ Yordanan geti dimacn ¯: Aynteˇ heˇeˇati jric k˚ xmes, isk es hramayel em agøawnerin, or qez aynteˇ ke– rakren¿: Eˇian gnac ew arec Tiroj asaÆi hama´ayn. na gnac ow nstec Qoøa¸i heˇeˇati mØt, Yordanan geti di– mac: Am¯n aøawØt agøawner˚ hac ow mis ¯in berowm nran, inœp¯s naew hac ow mis‘ erekoner˚, isk jowr˚ na heˇeˇatic ¯r xmowm: Oroæ ßamanak anc heˇeˇat˚ camaqec, orov– hetew an´rew œ¯r teˇowm erkri vray: T¯rn ir xØsqn owˇˇec Eˇiayin‘ aselov. ¡Ve—r kac ew gna— sidonacineri SareŒ– ¸a qaˇaq˚ ew aynte—ˇ mna: Es mi ayri knoj patowirel em, or qez aynteˇ kerakri¿: Eˇian gnac SareŒ¸a ow hasaw qaˇaqi darpas˚: Mi kin aynteˇ Œayt ¯r hawa– qowm: Eˇian ´ayn talov nran‘ asac. ¡In´ hamar amanov mi qiœ jowr be—r, or xmem¿: Kin˚ gnac berelow: Eˇian nra yetewic ´ayn talov‘ asac. ¡In´ hamar mi pataø hac be—r¿: Kinn asac. ¡Kendani ¯ qo T¯r AstowaÆ˚. es mi nkanak ¯l œownem, baci saŒorowm eˇaÆ mi bowø aliwric ew kowßi m¯j eˇaÆ mi qiœ iwˇic: Aha mi erkow Œayti ktor em

609

3 Φagaworac

17. 13–18. 4

hawaqowm, or gnam ow hac patrastem in´ ew erexaneris hamar. ayn k’owtenq ow yetoy k˚ meønenq¿: Eˇian asac nran. ¡Qajalerowi—r, gna— ew ara— aynp¯s, inœp¯s asacir, sakayn nax in´ hamar mi Œoqrik nkanak patrasti—r ow be—r ew apa patrasti—r qez ow erexanerid hamar: Ays– p¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Aliwr˚ œi pakaselow saŒorowm, ew kowßi iwˇ˚ œi nowazelow minœew ayn Ør˚, erb T¯rn an´rew k˚ teˇacni erkri vray¿: Kin˚ gnac ew arec ayn– p¯s, inœp¯s asel ¯r Eˇian: Eˇian, kinn ow nra ordiner˚ keran: Ayd Ørowanic saŒorowm aliwr œpakasec, ew kowßi m¯j iwˇ œnowazec, inœp¯s or Eˇiayi mijocov asel ¯r T¯r˚: Ays d¯pqeric yetoy aynp¯s patahec, or tantiknoj or– din hiwandacaw: Hiwandow¸iwnn aynqan Æanr ¯r, or tˇayi m¯j æownœ œmnac: Ayrin asac Eˇiayin. ¡I?nœ gorÆ ownes in´ het, o!v AstÆow mard, ekel es in´ mØt, or meˇqe?rs yiæecnes ow ordo?ws spanes¿: Eˇian asac knoj˚. ¡To—wr in´ qo or– down¿: Na erexayin vercrec nra grkic, taraw vernatown, owr inqn ¯r bnakwowm, ew paøkecrec nran ir ankoˇni vray: Eˇian aˇaˇakelov asac. ¡O!v T¯r, aha tesnowm es ays ayri knoj˚, ori mØt es bnakwowm em: Dow œarœarecir nra ordown ew mah pat˘aøecir¿: Na ereq angam Œœec man– kan vray ew aˇaˇakec Tirojn‘ aselov. ¡T¯!r im AstowaÆ, ays erexayi æownœ˚ ire—n veradar´row¿: Aydp¯s ¯l eˇaw. na aˇaˇakec, T¯r˚ lsec Eˇiayi ´ayn˚, erexayi æownœ˚ vera– dar´aw nra marmni m¯j, ow na kendanacaw: Eˇian aøaw mankan˚, vernatnic town ijecrec nran, towec ir mØr˚‘ aselov. ¡Tes, or kendani ¯ qo ordin¿: Kinn asac Eˇia– yin. ¡Hima hamozoweci, or dow AstÆow mardn es, ew Tiroj ˘æmarit xØsqn ¯ qo beranowm¿:

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

Oroæ ßamanak ancnelowc yetoy, errord tarowm, Eˇiayin 18 hasaw Tiroj xØsq˚, orn asowm ¯r. ¡Gna— ow erewaci—r Aqa– abin, isk es an´rew k˚ teˇacnem erkri vray¿: Eˇian 2 gnac Aqaabin nerkayanalow, isk Samariayowm sastik sov ¯r: Aqaab˚ kanœec ir hazarapet Abdiowin: Ab– 3 diown sastik erkiwˇ ¯r krowm Tirojic. erb Yezab¯l˚ ko– 4 torowm ¯r Tiroj margar¯nerin, Abdiown hariwr margar¯i taraw ew nranc yisown-yisown ¸aqcrec qarayrnerowm ew ke–

18. 5–19 5

6

7

8

9 10

11 12

13

14

15

16

17 18

19

3 Φagaworac

610

rakrec nranc hacov ow jrov: Arqan asac Abdiowin. ¡E—k ærjenq ays erkrowm, Œntøenq ow gtnenq bolor aˇbiwrnern ow heˇeˇatner˚, ¸erews xot gtnenq ow kerakrenq ´ierin ow jorinerin, orp¯szi anasownner˚ œsatken¿: Nranq i– renc mijew baßanecin ærjelow en¸akay teˇer˚: Aqaab˚ mi ˘anaparhov gnac aøan´in, isk Abdiown mi ayl ˘ana– parhov‘ aøan´in: Erb Abdiown ˘anaparhin ¯r, Eˇian nran ˚ndaøaj elaw miaynak: Abdiown anmijap¯s ˚nkaw eresi vray ow asac. ¡Mi?¸¯ dow es, t¯—r im Eˇia¿: Eˇi– an asac. ¡Es em: Gna asa— qo tiroj˚. ¡Aha Eˇian¿: Abdiown asac. ¡I?nœ meˇq em gorÆel, or qo Æaøayin mat– nowm es Aqaabi ´eøq˚, orp¯szi spani in´: Kendani ¯ qo T¯r AstowaÆ˚. œkay azg kam ¸agaworow¸iwn, owr im t¯r˚ mard owˇarkaÆ œlini qez oronelow, sakayn erb asowm ¯in, ¸¯‘ ¡ffkay¿, na ayrel ¯r talis ayn ¸agaworow¸iwn˚ kam ayn erkir˚, orteˇ qez œ¯r gtnowm: Ard, in´ asowm es, ¸¯‘ ¡Gna— ow patmi—r qo tiroj˚, ¸¯‘ ——Aha aysteˇ ¯ Eˇian——¿: E¸¯ es qo mØtic gnam, ew Tiroj hogin qez vercni tani mi erkir, or˚ œgitem, isk es gnam yaytnem Aqaabin, ew na œgtni qez, apa in´ k˚ spani: ff¯? or qo Æaøan mankow¸iwnic i ver erkiwˇ ¯ krowm Tirojic: Mi?¸¯ œen patmel im tiro– j˚, or, erb Yezab¯l˚ kotorowm ¯r Tiroj margar¯nerin, es Tiroj margar¯neric hariwr hogi‘ yisown-yisown ¸aqcrel em tarber qarayrnerowm, nranc kerakrel hacov ow jrov: Ew hima asowm es in´‘ ¡Gna asa— qo tiroj˚, ¸¯‘ ——Aha ays– teˇ ¯ Eˇian——¿, or na ¯l in´ spani¿: Eˇian, sakayn, a– sac. ¡Kendani ¯ zØrow¸iwnneri T¯r˚, ori aøjew kangnaÆ em. es aysØr erewalow em Aqaabin¿: Abdiown gnac Aqaabi mØt ow nran patmec katarowaÆ˚: Aqaab˚ ver kacaw ow gnac Eˇiayin dimaworelow: Erb Aqaab˚ tesaw Eˇiayin, asac. ¡Ayd do?w es Isray¯l˚ taknowvray anoˇ˚¿: Eˇian a– sac. ¡Es œem Isray¯l˚ taknowvray anoˇ˚, ayl‘ dow ew qo hØr town˚, or, lqelov ´er T¯r AstÆown, gnacel ¯q Bahaˇimin yaroˇneri yetewic: Ard, ma—rd owˇarkir ew in´ mØt, Kar– melos leran vray hawaqi—r amboˇj Isray¯lin, Bahaˇi œors hariwr yisown margar¯nerin ew œors hariwr yisown amظi‘ Astarti margar¯nerin ew meheanneri œors hariwr køa–

611

3 Φagaworac

18. 20–31

paæt margar¯nerin, oronq snvowm en Yezab¯l ¸agowhow seˇanic: Aqaab˚ mard owˇarkec Isray¯li œors koˇme– r˚ ew margar¯nerin hawaqec Karmelos leran vray: Eˇi– an mØtenalov amboˇj ßoˇovrdin‘ asac. ¡Minœew e?rb piti kaˇaq erkow otqov: E¸¯ T¯r˚ AstowaÆ ¯, gnac¯—q nra ye– tewic, ew e¸¯ Bahaˇn ¯, nra— yetewic gnac¯q¿: Ψoˇovowrd˚ patasxan œtowec: Eˇian asac ßoˇovrdin. ¡Miayn es em mnacel Tiroj margar¯, Bahaˇi margar¯ner˚ œors ha– riwr yisown hogi en, meheanneri køapaæt margar¯ner˚‘ œors hariwr: Ard, ¸oˇ mez erkow ez tan, nranq ¸oˇ irenc hamar ˚ntren m¯kin, ktraten ayn ow dnen Œayteri vray, sakayn krak ¸oˇ œvaøen: Es ¯l noynn anem miws ezan. dnem Œayteri vray ew krak œvaøem: Dranic yetoy dowq dimec¯—q ´er astowaÆnerin, isk es‘ im T¯r AstÆown: Ayn astow– aÆ˚, or hrov k˚ patasxani, na— ¯ AstowaÆ˚¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ patasxanec‘ aselov. ¡Πiæt xØsq asacir¿: Eˇian asac amظi‘ Astarti margar¯nerin. ¡Υntrec¯—q ´ez hamar mi zowarak ew aøajin˚ dowq sksec¯—q, qani or bazmamard ¯q: Tow¯—q ´er astowaÆneri anown˚, sakayn krak mi— vaø¯q¿: Nranq aøan irenc trowaÆ zowarak˚ ew aydp¯s arecin. nranq aøawØtic minœew k¯sØr dimelov Bahaˇin‘ asowm ¯in. ¡Lsi—r mez, Baha!ˇ, lsi—r mez¿: Bayc o—œ ´ayn kar, o—œ patasxan: Nranq catkotowm ¯in irenc kaøowcaÆ zohaseˇani æowrj˚: Erb k¯sØr eˇaw, ¸ezbaci Eˇian Æaˇrec nranc‘ aselov. ¡Bar´ra´a—yn kanœec¯q, œ¯? or astowaÆ ¯, ¸erews zbaˇowaÆ ¯, kam gorÆ ¯ katarowm, kam gowc¯ qnaÆ ¯ ew zar¸ni¿: Nranq bar´ra´ayn kanœowm ¯in ew, ˚st irenc Ør¯nqi, srerov ow geˇardnerov irenq i– renc ktratowm ¯in, minœew or ariwn hosec nranc marmnic: Erb erekon mØtenowm ¯r, nranq deø ogekoœowm ¯in minœew zoh matowcelow ßamanak˚, sakayn oœ mi ´ayn œkar: Ayn ßamanak xØsec ¸ezbaci Eˇian garæeli kowøqeri mar– gar¯neri het‘ aselov. ¡Heøo—w kangnec¯q, hima es em im oˇjak¯zn anelow¿: Nranq gnacin heøacan: Eˇian asac ßoˇovrdin. ¡MØtec¯—q in´¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ mØtecaw nran: Na norogec Tiroj korÆanowaÆ zohaseˇan˚, aøaw tasnerkow qar ˚st Isray¯li ceˇeri ¸owi, inœp¯s T¯rn a–

20 21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

18. 32–46 32

33

34

35 36

37

38

39

40

41 42

43

44

45

46

3 Φagaworac

612

sel ¯r nran‘ ¡Isray¯—l ¸oˇ lini qo anown˚¿: Na qareric Tiroj anownov zohaseˇan æinec, nra æowrj˚ Œos Œorec, or karoˇ ¯r erkow griw serm tanel, apa Œayt dizec zoha– seˇani vray, ktratec zowarak˚, dra ktratowaÆ maser˚ dasaworec zohaseˇanin drowaÆ Œayteri vray: Na asac. ¡ffors saŒor jo—wr ber¯q ew ¸aŒec¯—q oˇjak¯zi ow jardow– aÆ Œayteri vray¿: Apa asac. ¡Dar´ea—l ar¯q¿: Nranq noyn ban˚ krkin arecin: Eˇian asac. ¡Erro—rd angam ¯l ar¯q¿: Nranq errord angam ¯l arecin: Jowr˚ hosowm ¯r zohaseˇani æowrj˚, ew Œos˚ lcowec jrov: Zohi matowcman ßamin Eˇian erkinq aˇaˇakelov‘ asac. ¡Abrahami, I– sahaki ow Isray¯li T¯—r AstowaÆ, ¸oˇ aysØr hamozowen, ¸¯ dow es Isray¯li T¯r AstowaÆ˚, ew es qo Æaøan em: Es a– reci ays gorÆer˚: Lsi—r in´, T¯!r, patasxani—r in´ hrov, or ays ßoˇovowrd˚ gitenay, ¸¯ dow es T¯r AstowaÆ˚, ew dow yet dar´rir ays ßoˇovrdi sirt˚¿: Ew erknqic krak ˚nkaw Tirojic, laŒec oˇjak¯zn ow Œayter˚, klanec Œosi hoˇn ow jowr˚: Erb amboˇj ßoˇovowrd˚ tesaw da, ˚nkaw eresni– vayr ew asac. ¡Ardarew, T¯rn AstowaÆ ¯, T¯rn AstowaÆ ¯¿: Eˇian asac ßoˇovrdin. ¡Bønec¯—q Bahaˇi margar¯– nerin, or nrancic oœ oq œŒaxœi¿: Bønecin nranc: Eˇi– an amenqin ijecrec Kisoni heˇeˇatn ow aynteˇ kotorec nranc: Eˇian asac Aqaabin. ¡Eli—r, ke—r ow xmi—r, orov– hetew an´rewi ´ayn ¯ lswowm¿: Aqaabn elaw, or owti ew xmi, isk Eˇian bar´racaw Karmelos leran gaga¸˚: Na minœew getin xonarhowec, eresn aøaw Ænkneri m¯j ow asac ir Æaøayin. ¡Eli—r ow nayi—r Æov tanoˇ ˘anaparhi koˇm˚¿: flaøan elaw, nayec ow asac. ¡Oœinœ œkay¿: Eˇian asac. ¡Dow eظn angam ara— da¿: flaøan eظn angam gnac ew aynp¯s patahec, or, eظnerord angam˚ haziw lracaÆ, mardow ´eøqi œaŒ mi Œoqrik amp jowr ¯r ka¸ecnowm: Eˇi– an asac. ¡Gna— ow asa— Aqaabin‘ ¡LÆi—r qo kaøqer˚ ew heøaci—r, or an´rewi œbønowes¿: Erb sa ays ow ayn koˇm ¯r daønowm, erkinq˚ m¸nec amperov ow hoˇmov, ew sastik an´rew sksec teˇal: Aqaab˚ lalov gnac Yezray¯l: Tiroj ´eøq˚ Eˇiayi vray ¯r, orn ir m¯jq˚ pind kapelov‘ vazec Aqaabi aøjewic minœew or mtaw Yezray¯l:

613

3 Φagaworac

19. 1–14

Aqaab˚ ir knoj˚‘ Yezab¯lin patmec ayn am¯n˚, inœ 19 Eˇian arel ¯r, ew ¸¯ inœp¯s na bolor margar¯nerin srako– tor ¯r arel: Yezab¯l˚ sowrhandak owˇarkec Eˇiayi mØt‘ 2 aselov. ¡E¸¯ dow Eˇian es, isk es‘ Yezab¯l˚, apa ¸oˇ as– towaÆnern in´ aysp¯s ow aysp¯s anen ew deø awelin, e¸¯ vaˇ˚ ays ßamin qez œanem ayn, inœ margar¯neric iwraqan– œiwrin arecir dow¿: Eˇian vaxecaw, elaw gnac, heøacaw 3 aydteˇic, ekaw Yowdayi erkri Bersab¯¯ qaˇaq˚: Aynteˇ ¸oˇnelov ir Æaøayin‘ inq˚ m¯k Øroway ˘anaparh gnac d¯– 4 pi anapat ew nstec bewekni mi Æaøi tak: Na ir mah˚ cankacaw‘ aselov. ¡Bawakan ¯, T¯—r, a—ø im hogin in´nic, qanzi es im hayreric aweli law œem¿: Na qown mtaw, nnjec 5 Æaøi tak: Ew aha m¯k˚ nran mØtenalov‘ asac. ¡Eli—r ow ke—r¿: Eˇian nayec ew tesaw ir snaric kaxowaÆ ha˘ari 6 nkanak ew jri kowß: Na elaw, keraw, xmec ew dar´eal nn– jec: Tiroj hreætak˚ erkrord angam nran mØtenalov‘ a– 7 sac. ¡Eli—r, ke—r, orovhetew erkar ˘anaparh es gnalow¿: Na ver kacaw, keraw ow xmec ew ayd kerakri zØrow¸eamb 8 qaøasown Ør ow qaøasown giæer qaylec minœew AstÆow Qo– r¯b leø˚: Na mtaw qarayrn ow aynteˇ ظewanec: Ew aha 9 nran hasaw Tiroj xØsq˚, orn asowm ¯r. ¡Inœo?w es aysteˇ, Eˇia—¿: Eˇian asac. ¡Naxan´axndrow¸iwn ownecay a– 10 menakal Tiroj hamar, qanzi isray¯laciner˚ lqecin qez, qo zohaseˇanner˚ korÆanecin ew qo margar¯nerin sra– kotor arecin: Miayn es em mnacel, ew in´ ¯l Œntøowm en, or spanen¿: T¯rn asac. ¡Vaˇn aøawØtean k’elnes ow k˚ 11 kangnes leran vray, Tiroj aøjew: T¯r˚ k’ancni, mi sas– tik hoˇm k˚ bar´ranay, Tiroj aøaj k˚ xortaki leøner˚, Œowl k˚ tay ßayøer˚, sakayn T¯rn ayn hoˇmi m¯j œi lini: Hoˇmic yetoy erkraæarß k˚ lini, sakayn T¯r˚ erkraæarßi m¯j œi lini: Erkraæarßic yetoy krak k˚ ¸aŒowi, sakayn 12 T¯r˚ kraki m¯j œi lini: Krakic yetoy meˇm Ødi ´ayn k˚ li– ni¿: Erb Eˇian lsec AstÆow asaÆ˚, ir kaæow¯ verarkowov 13 ÆaÆkec eres˚, ekaw ow kangnec qarayric ners: Ew aha mi ´ayn asac nran. ¡Inœo?w es aysteˇ, Eˇia—¿: Eˇian a– 14 sac. ¡Naxan´axndrow¸iwn ownecay amenakal Tiroj ha– mar, qanzi isray¯laciner˚ drßecin qo owxt˚, qo zoha–

19. 15–20. 7

15

16

17 18

19

20

21

20

2 3

4

5

6

7

3 Φagaworac

614

seˇanner˚ qandecin, qo margar¯nerin srakotor arecin: Miayn es em mnacel, ew in´ ¯l Œntøowm en, or spanen¿: T¯rn asac nran. ¡Veradar´i—r qo ˘anaparhov, gna— Da– maskosi anapatov, ew erb hasnes, Azay¯lin asorineri ¸agawor k’ØÆes, Amess¯i ordi Y¯owin‘ Isray¯li ¸agawor, isk abelmaowlaci SaŒati ordi Eˇis¯¯in k’ØÆes margar¯ qo Œoxar¯n: Aynp¯s k˚ lini, or Azay¯li sric azatowaÆin Y¯own k˚ spani, isk Y¯owi sric azatowaÆin‘ Eˇis¯¯n: Is– ray¯lowm k˚ ¸oˇnes eظ˚ hazar tˇamard‘ aynpisi mardik, or œen Ænradrel Bahaˇin ew ær¸ownqnerov nran œen hambow– rel¿: Na gnac aynteˇic ow gtaw SaŒati ordi Eˇis¯¯in, or˚ tasnerkow ezov var ¯r anowm, ew ezner˚ zoyg-zoyg nra aøaj ¯in, isk inq˚ tasnerkowerord zoygn ¯r qæowm: Eˇian mØtenalov‘ ir kaæow¯ verarkown netec Eˇis¯¯i vray: Eˇi– s¯¯n ¸oˇec eznern ow vazec Eˇiayi yetewic‘ aselov. ¡Φoˇ nax hambowrem hØrs ow mØrs, apa hetewem qez¿: Eˇian asac. ¡Gna— ow veradar´i—r, qez i?nœ em arel¿: Veradaø– nalov‘ na mi zoyg ez vercrec, mor¸ec ew herkelow gorÆiqne– r˚ taqacnelov‘ xorovec dranc mis˚, baßanec ßoˇovrdin: Mardik keran, isk inq˚ gnac Eˇiayi yetewic ow Æaøayec nran: Aderi ordin‘ asorineri arqan hawaqec ir amboˇj zØr– q˚ ew bolor erivarnerov ow martakaøqerov elaw ow pa– æarec Samarian: Paterazmi ßamanak nran daænakcel ¯in eresownerkow ¸agaworner: Na sowrhandakner owˇar– kelov qaˇaq, Isray¯li arqay Aqaabi mØt‘ asac nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm Aderi ordin. ¡Qo arÆa¸n ow oskin imn en, qo kanayq ow geˇecik ordiner˚ imn en¿: Isray¯li ar– qan patasxan talov‘ asac. ¡Qo asaÆi p¯s, t¯—r im arqay, qonn em es, ew qonn ¯ im am¯n inœ˚¿: Sowrhandak– ner˚ noric ekan ow asacin. ¡Aysp¯s ¯ asowm Aderi ordin. ¡Es lowr ¯i owˇarkel, or qo arÆa¸n ow oskin, qo kanayq ow ordinern in´ tas: Ard, vaˇn ays ßamin k’owˇarkem im Æaøanerin, oronq xowzarkelow en qo ew qo Æaøaneri tne– r˚ ew inœ or irenc aœqerin cankali ¸oway, inœi ¯l or irenc ´eøqer˚ meknen, piti aønen¿: Isray¯li arqan kanœec erkri bolor Æererin ew asac. ¡Imac¯—q ow tes¯—q, or na œa–

615

3 Φagaworac

20. 8–20

riq ¯ owzowm, qanzi in´ mØt mard ¯r owˇarkel‘ pahanjelov im tˇanerin ow aˇjiknerin, im arÆa¸n ow oskin, bayc es œmerßeci nran¿: flerern ow amboˇj ßoˇovowrd˚ nran a– sacin. ¡Mi— lsir nran ow yan´naøow mi— linir¿: Ew na Aderi sowrhandaknerin asac. ¡Λer t¯r arqayin asa– c¯—q. ¡Inœi hamar or aøajin angam mard ¯ir owˇarkel qo Æaøayin, k’anem, isk ays ban˚ œem karoˇ anel¿: Mardik gnacin ow patasxan˚ haˇordecin nran: Aderi ordin nra mØt mard owˇarkelov‘ asac. ¡Aysp¯s ew aysp¯s ¸oˇ anen in´ astowaÆner˚ ew awelin ¸oˇ anen, e¸¯ Samari– an awerelowc yetoy ¸oˇnem aynqan kangown ban, ori Œoæin lcni im zinoworneri aŒer˚¿: Isray¯li arqan patasxan towec ow asac. ¡Ωa!t eˇaw, ¸oˇ kowzik˚ œparÆenay ow– ˇiˇ kangnoˇi nman¿: Na ays patasxan xØsqer˚ lsec, erb or bolor ¸agaworneri het vrannerowm ginarbowqi m¯j ¯r: Na asac ir Æaøanerin. ¡Paæarec¯—q¿: Ew paæarecin qaˇaq˚: Ew aha mi margar¯ mØtecaw Isray¯li Aqaab arqayin ow asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Tesno?wm es ays meÆ ambox˚. aha nran aysØr qo ´eøqn em matnelow, or hamozowes, ¸¯ es em T¯r˚¿: Aqaab˚ harcrec. ¡O?wm mijo– cov¿: Margar¯n asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Gawaøne– ri iæxanneri Æaøaneri mijocov¿: Aqaab˚ harcrec. ¡O?v p¯tq ¯ sksi paterazm˚¿: Margar¯n asac. ¡Do—w¿: A– qaab˚ haæowec gawaøneri iæxanneri Æaøanerin ow te– saw, or nranq erkow hariwr eresown hogi en: Apa haæow– ec amboˇj ßoˇovrdin, zØrqi bolor andamnerin ew tesaw, or eظ˚ hazar mard kar: K¯sØrin na yar´akman ancaw: Aderi ordin ew nra eresownerkow daænakic ¸agaworner˚ ginov harbaÆ ¯in Sokqovowm: Nax yar´akowm gorÆecin gawaøneri iæxanneri Æaøaner˚: Lowr owˇarkecin Aderi ordown, patmecin nran ow asacin. ¡PaæarowaÆ Sama– riayic mardik en dowrs ekel¿: Aderi ordin asac nranc. ¡E¸¯ xaˇaˇow¸ean hamar en dowrs ekel, kendani— bønec¯q nranc, e¸¯ paterazmi hamar en ekel, dar´ea—l kendani bønec¯q¿: Qaˇaqic dowrs ekan gawaøneri iæxanneri Æa– øaner˚, nranc yetewic‘ naew zØrq˚, ew am¯n m¯kn spanec nran, ov handipec iren: Asoriner˚ Œaxan, ew isray¯la–

8 9

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19 20

20. 21–32

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

3 Φagaworac

616

ciner˚ halaÆecin nranc: Asorineri arqan‘ Aderi ordin, ´i heÆaÆ, haziw Œrkowec ereq ´iaworneri het: Isray¯li arqan aøaj æarßowec, vercrec erivarnern ow martakaø– qer˚ ew asorinerin meÆ harowaÆner hascrec: Margar¯n mØtecaw Isray¯li arqayin ow asac nran. ¡ZØraci—r ow i– maci—r, te—s, ¸¯ inœ es anelow, qanzi yajord tari Aderi or– din‘ asorineri arqan, yar´akowelow ¯ qez vray¿: Asori– neri arqayi Æaøanern asacin nran. ¡Isray¯li AstowaÆ˚ leøneri AstowaÆ ¯ ew oœ ¸¯ daæteri AstowaÆ, ayd pat˘a– øov ¯l nranq yaˇ¸ecin mez: E¸¯ nranc d¯m paterazmenq har¸ vayrowm, k˚ yaˇ¸enq nranc: Ays ba—nn ara. ¸aga– wornerin gah˚nke—c ara ew nranc Œoxar¯n naxararne—r næanakir: Qo korcraÆ zØrqeri Œoxar¯n zØrqer k˚ tanq, erivarneri Œoxar¯n‘ erivarner, martakaøqeri Œoxa– r¯n‘ martakaøqer. nranc d¯m paterazmenq har¸ vayrowm ow yaˇ¸enq¿: Na ansac nranc xØsqerin ew aydp¯s ¯l arec: Heteweal tarin Aderi ordin aæxarhagir anckacrec A– soriqowm, elaw gnac AŒeka, or paterazmi Isray¯li d¯m: Isray¯laciner˚ noynp¯s aæxarhagir anckacrin ew erkow gndi baßanowelov‘ ekan kangnecin nranc aøjew: Isra– y¯laciner˚ asorineri d¯m ˘akat kazmecin ayÆeri erkow hØteri p¯s, minœdeø asoriner˚ ÆaÆkel ¯in erkir˚: Ast– Æow mard˚ mØtenalov Isray¯li arqayin‘ asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Qani or asorinern asacin, ¸¯‘ Astow– aÆ leøneri T¯r AstowaÆ ¯ ew oœ ¸¯ daæteri AstowaÆ, na ayd meÆ zØrq˚ qo ´eøqn ¯ yan´nelow, or hamozowes, ¸¯ es em T¯r˚¿: Nranq, ˘akat kazmaÆ, eظ˚ Ør irar d¯m dimac ¯in, isk eظnerord Ør˚ paterazm˚ borboqowec: Isray¯– laciner˚ m¯k Ørowm hariwr hazar asori hetewak koto– recin, isk mnacaÆner˚ Œaxan irenc qaˇaq˚‘ AŒeka, ew parisp˚ Œowl ekaw mnacaÆ qsaneظ˚ hazar asori– neri vray: Aderi ordin Œaxaw ow ir palatowm mi sene– akic miws seneakn ¯r vazowm: Nra Æaøanern asacin. ¡Menq lsel enq, or Isray¯li tan ¸agaworner˚ oˇormaÆ en: Mer m¯jqerin qowr´er kapenq, mer glowxnerin‘ œowanner, gnanq Isray¯li ¸agawori mØt, ¸erews mer keanq˚ xna– yi¿: Nranq irenc m¯jqerin qowr´er ow glowxnerin œowan–

617

3 Φagaworac

20. 33–21. 1

ner kapecin ew asacin Isray¯li ¸agaworin. ¡Qo Æaøan‘ Aderi ordin, asowm ¯. ¡Xnayi—r keanqs¿: Isk na asac. ¡E¸¯ na deø kendani ¯, im eˇbayrn ¯¿: Nra mardik ays yajoˇ aøi¸ic Øgtowelov‘ now¯rner towecin ew ays xØsqer˚ nra beranic aønelov‘ asacin. ¡Qo eˇbayr˚‘ Aderi or– din, aysteˇ ¯¿: Asac. ¡Gnac¯—q ow ber¯—q nran¿: Aderi ordin ekaw Aqaabi mØt, ew nran martakaøq nstecrin ¸agawori koˇqin: Aderi ordin asac. ¡Ayn qaˇaqner˚, or im hayr˚ grawel ¯r qo hØric, qez em veradar´nowm: Dow harker k˚ vercnes Damaskosic, inœp¯s im hayr˚ vercnowm ¯r Samariayic¿: Aqaabn asac. ¡Es ¯l daæinq knqelov‘ qez k’ar´akem¿: Na daæinq knqec nra het ew ar´akec nran: Margar¯neri ordineric m¯k˚ Tiroj xØsqin ansa– lov‘ asac ir ˚nkeroj˚. ¡HarowaÆi—r in´¿: Mard˚, sakayn, œowzec harowaÆel nran: Na asac nran. ¡Qani or Tiroj ´aynin œhnazandowecir, h¯nc or in´nic heøanas, mi aøiwÆ qez k˚ bzkti¿: Erb sa heøacaw nranic, mi aøiwÆ han– dipec nran ow yØæotec: Na mi owriæ mardow handipelov‘ asac. ¡HarowaÆi—r in´¿: Ays mard˚ harowaÆec ow vira– worec nran: Margar¯n ekaw ew kangnelov ˘anaparhin‘ spasec ¸agaworin ow œ˘anaœowelow hamar æorov kapec ir aœq˚: Erb arqan ancnowm ¯r aynteˇic, na asac arqa– yin. ¡Erb es‘ qo Æaøan, paterazm ¯i gnacel, mi mard in´ mØt berelov m¯kin‘ asac. ¡Ays mardown pahi—r, isk e¸¯ ´eøqicd Œaxœi, qo keanq˚ k˚ korœi nra keanqi Œoxar¯n, kam mi taˇand arÆa¸ k˚ tas in´¿: Ew minœ qo Æaøan ays ow ayn koˇm ¯r nayowm, na ard¯n œkar¿: Isray¯li arqan nran asac. ¡Im ˚mbønowmov da daw ¯, owremn spane?l es nran¿: Sa anmijap¯s æor˚ heøacrec aœqeric, ew Isra– y¯li arqan ˘anaœec nran. na aynteˇi margar¯neric ¯r: Margar¯n asac nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Qani or dow vtangawor mardown azatecir im ´eøqic, owsti dow qo keanqov k˚ hatowces nra keanqi Œoxar¯n, isk qo ßoˇo– vowrd˚‘ nra ßoˇovrdi Œoxar¯n¿: Isray¯li arqan gnac ir town˚, Samaria, txowr ow howsahat:

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

Ays d¯pqeric yetoy ayspisi mi ban patahec. yezray¯– 21 laci Nabo¸˚ mi aygi own¯r Samariayi Aqaab arqayi ka–

21. 2–15 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14 15

3 Φagaworac

618

li mØt: Arqan Nabo¸in asac. ¡I—n´ towr qo aygin, or in´ hamar banjaranoc daønay, orovhetew ayn im tan mØt ¯: Dra Œoxar¯n dranic aweli law aygi ktam qez, ew e¸¯ ka– menas, aygow ar߯q˚ arÆa¸ov k˚ v˘arem, ew sa in´ hamar k˚ lini banjaranoc¿: Nabo¸n asac arqayin. ¡Φoˇ im AstowaÆn aynp¯s œani, or im hayreri ßaøangow¸iwn˚ qez tam¿: Aqaabn ir town˚ ekaw xøovaÆ ew antramadir ayn xØsqeri pat˘aøov, or yezray¯laci Nabo¸n asel ¯r, ¸¯‘ ¡Im hayreri ßaøangow¸iwn˚ qez œem tay¿: Na nnjec ir mah˘owm, eres˚ ÆaÆkec ew hac œkeraw: Nra mØt ekaw kin˚‘ Yezab¯l˚, xØsec nra het ew asac. ¡Inœo?w ¯ hogid xøo– vowaÆ, ew hac œes owtowm¿: Aqaabn asac. ¡Yezray¯laci Nabo¸in asaci. ¡In´ towr qo aygin arÆa¸i dimac ew e– ¸¯ œowzenas, dra Œoxar¯n qez owriæ aygi ktam¿, isk na asac, ¸¯‘ ¡Im hayreri ßaøangow¸iwn˚ qez œem tay¿: Nra kin Yezab¯ln asac. ¡Dow aydp¯?s es ¸agaworow¸iwn anowm Isray¯li vray: Ve—r kac, ha—c ker ow s¸aŒowi—r, ew es qez k˚ yan´nem yezray¯laci Nabo¸i aygin: Na hrovartak grec Aqaabi anownov, knqec nra mataniov ew hrovartakn ow– ˇarkec Æererin ow nra qaˇaqi azatnerin, oronq Nabo¸i het ¯in aprowm: Hrovartakowm aysp¯s ¯r growaÆ. ¡flo—m pahec¯q ew Nabo¸in ßoˇovrdi m¯j glxawor teˇowm nstec– r¯—q, isk nra dimac ¸oˇ nsten erkow anØr¯n mardik, or vkayen nra masin ow asen, ¸¯‘ ¡Dow Ørhnecir AstÆown ow arqayin¿, ew ¸oˇ dowrs hanen Nabo¸in ew qarkoÆen, minœew or meøni¿: Ayd qaˇaqowm bnakowoˇ Æerern ow azatner˚ a– recin aynp¯s, inœp¯s or growaÆ ¯r Yezab¯li‘ nranc owˇar– kaÆ hrovartaknerowm: flomapahow¸iwn næanakecin, Na– bo¸in nstecrin ßoˇovrdi m¯j glxawor teˇowm, ekan erkow anØr¯nner, nstecin nra dimac ew vkayecin amboˇj ßoˇo– vrdi aøaj, ¸¯ Nabo¸n apstambel ¯, asacin, ¸¯‘ ¡Nabo¸n Ørhnel ¯ ¡AstÆown ew arqayin¿: Dranic yetoy nran qaˇa– qic dowrs hanecin ew qarkoÆelov spanecin: Lowr owˇar– kecin Yezab¯lin, ¸¯‘ ¡Nabo¸˚ qarkoÆowelov meøaw¿: Erb Yezab¯l˚ lsec, or Nabo¸˚ qarkoÆowel ow mahacel ¯, asac Aqaabin. ¡Gna ßaøangi—r yezray¯laci Nabo¸i aygin, or˚ œ¯r owzowm ayn qez arÆa¸ov Æaxel, qanzi Nabo¸˚ kendani

619

3 Φagaworac

21. 16–22. 2

œ¯, na meøel ¯¿: Erb Aqaab˚ lsec, ¸¯ yezray¯laci Nabo¸˚ meøel ¯, ir zgestner˚ pataøotec ow qowr´ hagaw: Dranic yetoy Aqaab˚ ekaw ow ßaøangec yezray¯laci Nabo¸i ay– gin: T¯r˚ xØselov ¸ezbaci Eˇiayi het‘ asac. ¡Ver kac gna— Isray¯li Aqaab arqayi mØt, Samaria: Na gnacel ¯ Nabo¸i aygin ßaøangelow: K˚ xØses nra het ow k’ases. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Qani or spanecir ow ßaøangecir nra ownecowaÆq˚, apa dra hamar aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ——Ayn teˇowm, owr ænern ow xozer˚ laŒecin Nabo¸i ariwn˚, noyn teˇowm laŒelow en naew qo ariwn˚, ew bozer˚ loˇanalow en qo arean m¯j——¿: Aqaabn asac Eˇiayin. ¡O!v im ¸æna– mi, gta?r in´¿: Eˇian asac. ¡Gtay, qanzi izowr hpar– tacar‘ œariq gorÆelov Tiroj aøjew ow barkacnelov nran: Aha es qez piti patowhasem, qez vray krak piti ¸a– Œem, Aqaabi tohmic piti kotorem bolor nranc, ovqer patin en mizowm, inœp¯s naew Isray¯lic piti veracnem neˇow¸ean m¯j eˇoˇ ew lqowaÆ mardkanc: Qo town˚ dar´– nelow em Nabati ordi Yerobovami tan nman ew Aqiayi ordi Baasi tan nman, orovhetew dow barkacrir in´ ew Isray¯lin meˇanœel towecir: T¯r˚ Yezab¯li masin asac. ¡Ωner˚ piti owten nran Yezray¯li parspi mØt¿: Aqa– ab ¸agawori mardkancic qaˇaqowm meøaÆnerin ænern en owtelow, isk daætowm meøaÆneri diakner˚ erknqi ¸øœown– nern en ktcelow¿: Izowr ambartawanacaw Aqaab˚‘ œariq gorÆelov Tiroj aøjew: Nran ir kin˚‘ Yezab¯l˚ yimaracrec: Na kowøqer paætelov‘ anØr¯n dar´aw, arec ayn am¯n˚, or amorhacin ¯r arel, orin T¯r˚ halaÆel ¯r isray¯lacine– ri mijic: Ays xØsqer˚ lselov‘ arqan zˇjac Tiroj aøjew, lalov gnac, pataøotec ir patmow˘an˚, qowr´ hagaw ir marmni vray ew Æom pahec. na qowr´ hagaw ayn Ørowanic, erb spanel towec yezray¯laci Nabo¸in: Na glxikor ¯r man galis: T¯r˚ Aqaabi masin asac ir Æaøay Eˇiayin. ¡Tesa?r, or zˇjac im aøjew: Ew qani or ˚ndownec ir meˇ– qer˚, nran œariq œem pat˘aøi ir kendanow¸ean ØrØq, ayl nra ordineri— ØrØq k˚ ¸aŒem œariq˚ nra tan vray¿:

16

17, 18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

28 29

Ereq tari paterazm œeˇaw Asoriqi ow Isray¯li mi– 22 jew: Errord tarowm Yowdayi erkri arqay YosaŒat˚ ekaw 2

22. 3–15 3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14 15

3 Φagaworac

620

Isray¯li arqayi mØt: Isray¯li arqan asac ir Æaøane– rin. ¡Git¯?q, or Gaˇaad erkri fiama¸ qaˇaq˚ mern ¯, isk menq løel enq, ayn œenq grawowm asorineri arqayic¿: Is– ray¯li arqan asac YosaŒatin. ¡Mez het k˚ yar´akowe?s Gaˇaadi fiama¸ qaˇaqi vray¿: YosaŒatn asac Is– ray¯li arqayin. ¡Mi enq es ew dow, mi en im zØrqn ow qo zØrq˚, mi en im erivarnern ow qo erivarner˚¿: Yowdayi erkri arqay YosaŒatn asac Isray¯li arqayin. ¡Apa Tiroj kamq˚ harcro—w aysØr¿: Isray¯li arqan hawaqec bolor margar¯nerin, mØtaworap¯s œors hariwr mard, ew harcrec nranc. ¡Gaˇaadi fiama¸ qaˇaqi vray pate– razmi gna?m, ¸¯? mnam teˇowm¿: Nranq asacin. ¡Gna—, T¯rn ayn anpayman arqayi ´eøqn ¯ yan´nelow¿: YosaŒatn a– sac Isray¯li arqayin. ¡Aysteˇ ardeØq Tiroj margar¯ ka?y, ¸¯? oœ, or nra— mijocov Tiroj˚ harcnenq¿: Isray¯li arqan asac YosaŒatin. ¡Aysteˇ kay mi mard, ori mi– jocov kareli ¯ harcnel Tiroj˚, sakayn es atowm em nran, orovhetew in´ hamar bari ban œi gowæakowm, ayl‘ œar: Da Yeml¯i ordi Miqian ¯¿: Yowdayi erkri arqay YosaŒatn asac. ¡Φoˇ aydpisi ban œasi arqan¿: Isray¯li arqan mi nerqini kanœelov‘ asac. ¡Anmijap¯s ayste—ˇ ber Yeml¯i ordi Miqiayin¿: Isray¯li arqan ew Yowdayi erkri arqay YosaŒat˚ arqayakan zgestnerov nstel ¯in am¯n m¯kn ir a¸oøin, Samariayi darpasneri mØt, ew bolor margar¯– ner˚ margar¯ow¸iwn ¯in anowm nranc aøjew: Qanani or– di Sedekian, or˚ erka¸¯ eˇjiwrner ¯r sarqel towel, asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Sranco—v es harowaÆelow asori– nerin, minœew or bnajnjowen¿: Bolor margar¯ner˚ noynp¯s margar¯anowm ¯in‘ aselov. ¡Gna— Gaˇaadi fiama¸ qa– ˇaq˚ ew yajoˇow¸iwn k’ownenas. T¯r˚ qo ´eøq˚ k˚ yan´ni asorineri arqayin¿: Sowrhandak˚, or gnacel ¯r Miqi– ayin kanœelow, nran asac. ¡Ahawasik bolor margar¯ner˚ miaberan bari ban en gowæakowm arqayi hamar: Ard, qo xØsqn ¯l ¸oˇ nranc asaÆin hamahnœiwn lini, do—w ¯l bari ban gowæakir¿: Miqian asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚. inœ or T¯rn in´ asi, a—yn k˚ haˇordem¿: Na ekaw arqayi mØt, ew arqan harcrec nran. ¡Miqia—, Gaˇaadi fiama¸ qaˇaqi

621

3 Φagaworac

22. 16–30

d¯m paterazmelow gna?m, ¸¯? teˇowm mnam¿: Miqian asac. ¡Gna— ew yajoˇow¸iwn k˚ gtnes, ew T¯r˚ da arqayi ´eøq˚ k˚ yan´ni¿: Arqan asac nran. ¡Qez krkin em erdowecnowm, or in´ ˘æmartow¸iwnn ases yanown Tiroj¿: Miqian asac. ¡O—œ, ayd œ¯ ˘æmartow¸iwn˚: Es tesel em, ¸¯ inœp¯s bolor is– ray¯laciner˚ crowaÆ en leøneri vray ibrew oœxarneri hØt, or œowni hoviw: T¯rn asac. ¡Dranq t¯rer œownen, ¸oˇ am¯n m¯kn ir town˚ daønay xaˇaˇow¸eamb¿: Isray¯li arqan asac Yowdayi arqay YosaŒatin. ¡Es qez œasaci?, ¸¯ na in´ hamar bari ban œi margar¯anay, ayl miayn‘ œar ban¿: Miqian asac. ¡Aydp¯s œ¯, oœ ¸¯ im, ayl Tiro—j patgam˚ lsir: Es, ardarew, tesay Isray¯li T¯r AstÆown‘ nstaÆ ir a¸oøin, ew erknqi bolor zØrqer˚ ajic ow ´axic kangnaÆ ¯in nra mØt: T¯rn asac. ¡O?v k˚ xabi Isray¯li arqay A– qaabin, or elni yar´akowi Gaˇaadi fiama¸ qaˇaqi vray ew spanowi¿: M¯kn aysp¯s ow miwsn aynp¯s ¯r asowm: Ew a– ha margar¯i mi ogi elaw ow kangnelov Tiroj aøjew‘ asac. ¡Es k˚ xabem nran¿: T¯r˚ nran asac. ¡I?nœ mijocov¿: Na patasxanec. ¡K’elnem ow sowt ogi k˚ daønam nra bolor margar¯neri beranowm¿: T¯rn asac. ¡Dow irØq k˚ xabes, dow ayd karoˇ es, gna— ew aydp¯—s ara¿: Ew aha T¯r˚ sowt ogi drec qo ayd bolor margar¯neri beranowm, ew T¯r˚ œariq ¯ oroæel qez hamar¿: Qanani ordi Sedekian mØtecaw ow xŒelov Miqiayi ÆnØtin‘ asac. ¡Tiroj o?r ogin ¯, or in´nic dowrs galov‘ xØsec qo m¯j¿: Miqian asac. ¡Dow inqd k˚ tesnes ayn Ør˚, erb seneakic seneak k˚ vazes ¸aqnow– elow hamar¿: Isray¯li arqan asac. ¡Bønec¯—q Miqiayin ew yan´nelov Amon qaˇaqapetin ow arqayordi Yovasin‘ asac¯—q. ¡Aysp¯s ¯ hramayowm arqan: ——Bantarkec¯—q sran, ew ¸oˇ mi ktor hac owti ow mi kowm jowr xmi, minœew or oˇj ew aøoˇj veradaønam paterazmic——¿: Miqian asac. ¡E– ¸¯ dow oˇj ew aøoˇj veradaønas, owremn T¯r˚ œ¯, or xØsel ¯ im beranov¿: Apa awelacrec. ¡Lsec¯—q, zØrqe—r, am¯nqd lsec¯—q¿: Isray¯li arqan Yowdayi erkri arqay YosaŒa– ti het æarßowec d¯pi Gaˇaadi fiama¸ qaˇaq˚: Isra– y¯li arqan asac Yowdayi erkri arqay YosaŒatin. ¡Es k˚ kerparanaŒoxowem ew aydp¯s k˚ mtnem paterazm,

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29 30

22. 31–46

31

32

33 34

35

36

37 38

39

40

41 42

43 44

45 46

3 Φagaworac

622

isk dow hagi—r im zgestner˚¿: Isray¯li arqan Œoxec ir hagowstner˚ ew mtaw paterazmi m¯j: Asorineri arqan patow¯r ¯r towel ir martakaøqeri peterin‘ aselov. ¡Mi— martnœ¯q meÆi kam Œoqri d¯m, ayl miayn‘ Isray¯li arqayi d¯m¿: Erb martakaøqeri peter˚ tesan Yowdayi erkri arqay YosaŒatin, asacin mimeanc. ¡Φwowm ¯, ¸¯ sa ¯ Isray¯li ¸agawor˚¿: Nranq mØtecan, or køowen nra d¯m, bayc YosaŒat˚ aˇaˇakec: Erb martakaøqeri peter˚ tesan, ¸¯ na œ¯ Isray¯li arqan, yet dar´an: Nrancic m¯k˚ owßgin ´gec ir aˇeˇ˚ ew ˘eˇqelov Isray¯li arqayi zrah˚‘ xocec nra ¸oq˚: Sa asac ir martakaøqi pe– tin‘ ¡Ωo—wø ari, in´ hani—r øazmadaætic, qanzi virawor em¿: Ayd Ør˚, sakayn, paterazm˚ sastkacaw, ew arqan aygabacic minœew erekoy mnac ir martakaøqowm, asori– neri d¯m: Ariwn˚ hosowm ¯r v¯rqic ow lcwowm martakaøqi m¯j: Erb erekoy eˇaw, na meøaw: Aregak˚ mayr mtnelis mownetik˚ yaytnec zØrqin. ¡Am¯n oq ir qaˇaq˚, ir er– kir˚ ¸oˇ gnay, orovhetew arqan meøel ¯¿: Arqayin be– recin Samaria ew Samariayowm ¯l ¸aˇecin: Samariayi jrawazannerowm lowacin martakaøqer˚, xozern ow æne– r˚ lizecin nra ariwn˚, isk bozer˚ loˇacan nra arean m¯j, inœp¯s kanxatesel ¯r T¯r˚: Aqaabi mnacaÆ gorÆe– r˚, nra bolor ararqner˚, nra kaøowcaÆ Œˇoskreay town˚, kaøowcapataÆ bolor qaˇaqner˚‘ ays am¯n˚ nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Aqa– ab˚ gnac ir naxnineri girk˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ fflqozian, isk Yowdayi erkri vray ¸agaworowm ¯r Asayi ordi YosaŒat˚: Isray¯li ¸agawor Aqaabi ¸a– gaworow¸ean œorrord tarowm ¸agaworec YosaŒat˚: Na eresownhing tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ow qsan– hing tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mayr˚ Salali dowstr Asowban ¯r: Na ir hØr‘ Asayi ˘anaparhov gnac, œxotorowec, arec ayn, inœ owˇiˇ ¯r Tiroj aøjew: Na, sa– kayn, bar´radir meheanner˚ œveracrec, orovhetew ßoˇo– vowrd˚ takawin zoh ¯r matowcowm ew xownk Æxowm mehean– nerowm: YosaŒat˚ xaˇaˇow¸ean daæinqi m¯j ¯r Isra– y¯li arqayi het: YosaŒati mnacaÆ gorÆer˚, kataraÆ

623

3 Φagaworac

22. 47–54

qajagorÆow¸iwnnern ow paterazmner˚ œ¯? or nkaragrow– aÆ en Yowdayi ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Na erkric maqrec sodomakan meˇq gorÆoˇnerin, oronq mnacel ¯in ir hØr Øreric: Ayd ßamanak Edomowm ¸agawor œkar: YosaŒat arqan Φarsisi nawer patrastec, or gnan fflŒir‘ oski ´eøq berelow, sakayn nawer˚ teˇ œkaroˇacan hasnel, orohetew Gasiongaberowm nawabekow¸ean en¸ar– kowecin: Ayd ßamanak Aqaabi ordi fflqozian asac Yo– saŒatin. ¡Φoˇ qo Æaøaner˚ gnan im Æaøaneri het, ew qo nawern‘ im naweri het¿: YosaŒat˚, sakayn, œhama– ´aynec: YosaŒat˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇow– ec ir hayreri mØt, ir naxahayr Daw¸i qaˇaqowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec nra ordin‘ Yoram˚: Aqaabi ordi fflqozian Samariayowm Isray¯li vray ¸agaworec Yowdayi erkri arqay YosaŒati ¸agaworow¸ean tasneظnerord tarowm: Na Isray¯lowm ¸agaworec erkow tari: Na œar gorÆer arec Tiroj aøjew, gnac ir hayr Aqaabi ow ir mayr Yezab¯li, Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yero– bovami meˇsalic ˘anaparhov: Na Æaøayec Bahaˇim– nerin, erkrpagec nranc ew dranov isk barkacrec Isra– y¯li T¯r AstÆown‘ ˚st amenayni krknelov ir naxordneri kataraÆ˚:

47

48 49

50

51

52

53

54

4 Φagaworac G

1 2

3

4

5 6

7

8 9

10

11

Aqaabi mahowanic yetoy movabacinern ˚mbostacan Isray¯li d¯m: fflqozian ˚nkaw Samariayowm gtnowoˇ ir vernatan vandakapatic ow Æanr vnasowaÆq stacaw: Na patgamaworner owˇarkec ow asac nranc. ¡Gnac¯—q ew Akkaroni Bahaˇ-Πan˘ik astÆown harcr¯—q, ¸¯ es k˚ Œrkowe?m ays cawic¿: Ew nranq gnacin harcnelow nran: Ti– roj hreætak˚, sakayn, kanœec ¸ezbaci Eˇiayin ew asac. ¡Elir gna— ew Samariayi fflqozia arqayi patgamawor– nerin dimaworelov‘ nranc asa—. ¡Isray¯li m¯j AstowaÆ œlinelo?w pat˘aøov ¯, or gnowm ¯q Akkaroni Bahaˇ-Πan– ˘ik astÆown harcnelow: Mi— ar¯q ayd ban˚: T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Ayn mahi˘˚, ori m¯j paøkel es, dranic œes ij– nelow ew dra m¯j ¯l meønelow es¿: Eˇian gnac ow yaytnec nranc ayd xØsqer˚: Patgamaworner˚ veradar´an nra mØt, ew na harcrec. ¡Inœo?w ¯q yet dar´el¿: Nran asa– cin. ¡Mi mard mer aøaj elaw ow asac mez. ¡Veradar´¯—q ´ez owˇarkoˇ arqayi mØt ew asac¯—q nran. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ——Isray¯li m¯j AstowaÆ œlinelo?w pat˘aøov ¯, or gnowm ¯q Akkaroni Bahaˇ-Πan˘ik astÆown harcnelow: Mi— ar¯q ayd ban˚: Ayn mahi˘˚, ori m¯j paøkel es, dranic caÆ œes ijnelow, meønelow es——¿: fflqozian harcrec. ¡I?nœ næanner own¯r ayn mard˚, or ´er aøaj elaw ew ayd banern asac ´ez¿: Nranq asacin. ¡Mazot mard ¯r ew m¯jqin kaæow¯ gØti ¯r kapel¿: Na asac. ¡Da ¸ezbaci Eˇian ¯¿: Na mi yisnapet hramanatar owˇarkec Eˇia margar¯i mØt ir yisown zinowornerov: Yisnapet˚ ekaw nra mØt: Eˇian nstaÆ ¯r leran gaga¸in: Yisnapetn asac nran. ¡O!v AstÆow mard, arqan qez kanœowm ¯, iji—r aydteˇic¿: Eˇi– an patasxan talov‘ asac yisnapetin. ¡E¸¯ es AstÆow mard em, ¸oˇ erknqic krak ijni ew laŒi qez ow qo yisown zinowornerin¿: Krak ijaw erknqic ew laŒec nran ow nra yisown zinowornerin: Arqan noric mi ayl yisnapet owˇar– kec nra mØt ir yisown zinowornerov: Yisnapetn ekaw ow asac nran. ¡O!v AstÆow mard, arqan aysp¯s ¯ asowm. ¡An–

625

4 Φagaworac

1. 12–2. 3

mijap¯s ca—Æ ijir aydteˇic¿: Eˇian patasxan talov‘ asac nran. ¡E¸¯ es AstÆow mard em, ¸oˇ erknqic krak ijni ew laŒi qez ow qo yisown zinowornerin¿: AstÆow krakn ijaw erknqic ow laŒec nran ow nra yisown zinowornerin: Arqan errord angam yisnapet owˇarkec yisown hogov: Er– rord yisnapetn ekaw, Eˇiayi aøjew Ænki ijaw ew aˇaœelov‘ asac nran. ¡O!v AstÆow mard, bari— aœqov nayir in´ ow qo ays yisown Æaøanerin, qanzi tesanq, or krak ˚nkaw erknqic ow laŒec naxord erkow yisnapetnerin ow nranc yisownakan zinowornerin: Ard, bari— aœqov nayir qo Æa– øanerin¿: Tiroj hreætak˚ xØselov Eˇiayi het‘ asac. ¡Gna— nra het, nrancic erkiwˇ mi— ownecir¿: Ver kacaw Eˇian, nra het gnac arqayi mØt ew asac nran. ¡Qani or patgamaworner es owˇarkel Akkaroni Bahaˇ-Πan˘ik AstÆow mØt ban harcnelow, karÆes ¸¯ Isray¯li m¯j œkar AstowaÆ, or nranic harcn¯ir (mi ban, or œp¯tq ¯ an¯ir), owsti ayn mahi˘˚, ori m¯j paøkel es, dranic œes ijnelow, ayl meønelow es¿: Ew na meøaw, inœp¯s or T¯rn ¯r asel E– ˇiayin: Aqaabi ordi Yoram˚ Yowdayi erkri arqay Yosa– Œati ¸agaworow¸ean tasnow¸erord tarowm ¸agaworec Isray¯li vray Samariayowm tasnerkow tari: Na œariq gorÆec Tiroj aøjew, bayc oœ ir eˇbayrneri ew ir mØr nman: Na hanec ow oœnœacrec ir hØr patrastaÆ Bahaˇi ar– ´anner˚, bayc gorÆec Yerobovami ayn meˇqer˚, oroncov na meˇanœel ¯r towel Isray¯lin, drancic œhraßarowec, owsti T¯r˚ xist zayracaw Aqaabi tan vray: YosaŒati or– di Yowdayi erkri arqay Yorami ¸agaworow¸ean erkrord tarowm fflqoziayi Œoxar¯n iæxel ¯r ir eˇbayr Yoram˚, o– rovhetew fflqozian ordi œown¯r: fflqoziayi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ arel ¯ na, œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j:

12

13

14

15

16

17

18

Erb T¯r˚ Eˇiayin pttahoˇmov erkinq ¯r bar´racnelow, 2 Eˇian ow Eˇis¯¯n gnacin Gaˇgaˇa: Eˇian asac Eˇis¯¯– 2 in. ¡Dow ayste—ˇ nstir, qanzi T¯rn in´ Be¸¯l ¯ owˇarkowm¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚, ew kendani es dow. es qez œem lqi¿: Nranq ekan Be¸¯l: Be¸¯lowm gtnowoˇ margar¯– 3 neri ordiner˚ ekan Eˇis¯¯i mØt ew asacin nran. ¡Gite?s,

2. 4–16

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

4 Φagaworac

626

or T¯r˚ aysØr aønel tanelow ¯ qo mØtic qo tiroj˚¿: Na asac. ¡Gitem, lo—wø mnac¯q¿: Eˇian asac Eˇis¯¯in. ¡Dow ayste—ˇ nstir, qanzi T¯rn in´ Eriqov ¯ owˇarkowm¿: Eˇi– s¯¯n asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚, ew kendani es dow. es qez œem lqi¿: Nranq ekan Eriqov: Eriqovowm gtnowoˇ margar¯ne– ri ordiner˚ mØtecan Eˇis¯¯in ew asacin nran. ¡Gite?s, or aysØr T¯r˚ qo tiroj˚ aønel tanelow ¯ qo mØtic¿: Na asac. ¡Gitem, lo—wø mnac¯q¿: Eˇian asac nran. ¡Dow ays– te—ˇ nstir, qanzi T¯r˚ in´ Yordanan geti aŒn ¯ owˇar– kowm¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚, ew kendani es dow. es qez œem lqi¿: Ew nranq erkowsov gnacin: Margar¯ne– ri ordineric yisown hogi gnac ow kangnec heøwowm, Eˇiayi ow Eˇis¯¯i dimac, isk sranq erkowsov kangnel ¯in Yor– danan geti ezerqin: Eˇian aøaw ir mor¸¯ verarkown, Æalec ow xŒec jrerin: Jrern iraric heøacan ays ow ayn koˇm, ew nranq erkowsov ancan camaqov: Erb nranq an– can, Eˇian asac Eˇis¯¯in. ¡Xndri—r, i?nœ anem qez, qani deø T¯rn in´ qo mØtic œi veracrel¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Φoˇ qo ogin krknapatik œaŒov in´ vray lini¿: Eˇian asac. ¡Dßowar ban xndrecir, bayc e¸¯ qeznic im erkinq bar´– ranalow ßamanak in´ tesnes, aydp¯s ¸oˇ lini, apa ¸¯ oœ‘ ¸oˇ œlini¿: Minœ nranq qaylowm ¯in, mi hreˇ¯n kaøq ow hreˇ¯n erivarner erewacin, nranc mimeancic baßanecin, ew Eˇian pttahoˇmi m¯j d¯pi erkinq veracaw: Eˇis¯– ¯n nayec ow aˇaˇakec. ¡Ha!yr im, ha!yr im, Isray¯li kaøq˚ ew nra heÆeal˚¿: Ew aylews œtesaw nran: Eˇis¯¯n ir ha– gowstner˚ bønec ow patøelov erkow k¯s arec: Na ´eøqn aøaw Eˇiayi mor¸¯ verarkown, or gcel ¯r ir vray: Eˇi– s¯¯n veradar´aw, gnac kangnec Yordanan geti ezerqin, vercrec Eˇiayi mor¸¯ verarkown, or gcel ¯r ir vray, xŒec jrerin‘ aselov. ¡Eˇiayi T¯—r AstowaÆ, o?wr es hima¿: Na xŒec jrerin, jrern iraric heøacan ays ow ayn koˇm, ew Eˇis¯¯n ancaw: Erb Eriqovi margar¯neri ordiner˚ di– macic tesan nran, asacin. ¡Eˇiayi hogin ijel ¯ Eˇis¯¯i vray¿: Nranq ekan dimaworecin, erkrpagecin nran ow asacin nran. ¡Aha mez‘ qo Æaøaneri het, yisown zØreˇ mardik kan, ¸oˇ gnan ow Œntøen qo tiroj˚, gowc¯ Ti–

627

4 Φagaworac

2. 17–3. 7

roj hogin nran vercnelov netel ¯ Yordanan geti ezerq˚ kam mi leran ew kam mi blri vray: Eˇis¯¯n asac. ¡Mi— owˇark¯q¿: Sakayn nranq aynqan pndecin, or na amaœec ow asac. ¡Owˇarkec¯—q¿: Yisown hogow owˇarkecin, oronq e– req Ør Œntøecin ow œgtan nran: Veradar´an nra mØt, isk na Eriqovowm ¯r: Na asac nranc. ¡ff¯? or asaci‘ ¡Mi— gnac¯q¿: Qaˇaqi mardik asacin Eˇis¯¯in. ¡Mer qaˇa– qowm bnakowel˚ law ¯, inœp¯s or tesnowm es, t¯—r im. bayc jrer˚ vat en, isk hoˇ˚‘ anberri¿: Eˇis¯¯n asac. ¡In´ mi nor ko—wß ber¯q ow aydte—ˇ dr¯q¿: Berecin nra owzaÆ˚, Eˇis¯¯n gnac jreri akownq˚ ew aynteˇ aˇ gcelov‘ asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Es maqreci ays jrer˚, or dran– cic mah ew anberriow¸iwn œaøajanan: ¿ Ew ayd jrer˚ ma– qowr dar´an, ow aydp¯s ¯ minœew aysØr, inœp¯s or asel ¯r Eˇis¯¯n: Na aynteˇic bar´racaw Be¸¯l ew minœ ir ˘ana– parhn ¯r gnowm, qaˇaqic dowrs ekan Œoqrik erexaner ow Æaˇrelov nran‘ asowm ¯in. ¡Bar´raci—r, ˘aˇa—t, bar´ra– ci—r, ˘aˇa—t¿: Erb na yet dar´aw ow tesaw nranc, Tiroj anownov aniÆec nranc‘ nranc anowanelov yancanqi ew ow– naynow¸ean ordiner: Ew aha antaøic erkow arjer elan ow ayd manowkneric qaøasownerkow hogow pataøotecin: E– ˇis¯¯n aynteˇic gnac Karmelos leø˚ ew apa veradar´aw Samaria:

17

18

19

20 21

22

23

24

25

Aqaabi ordi Yoram˚ Yowdayi erkri YosaŒat arqa– 3 yi ¸agaworow¸ean tasneظnerord tarowm dar´aw Isra– y¯li ¸agawor ew tasnerkow tari ¸agaworec Samaria– yowm: Na œariq gorÆec Tiroj aøjew, bayc o—œ ir hØr, o—œ ¯l 2 ir mØr nman. na korÆanec ayn ar´anner˚, or ir hayrn ¯r kangnecrel: Na, sakayn, miacaw Nabati ordi Yero– 3 bovami gorÆaÆ meˇqerin, orn Isray¯lin meˇanœel ¯r towel, ew drancic œhraßarowec: Movabi Mosa arqan oœxari 4 hØteri t¯r ¯r ew Isray¯li arqayin hark ¯r talis ha– riwr hazar maqi ow hariwr hazar nrbageˇm xoy: Aqaabi 5 meønelowc yetoy Movabi erkri arqan ˚mbostacaw Isray¯li arqayi d¯m: Ayd ßamanak Yoram arqan elaw Samaria– 6 yic ew gnac Isray¯li banakn aœqi anckacnelow: Na Yow– 7 dayi erkri YosaŒat arqayi mØt mard owˇarkec‘ aselov.

3. 8–21

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18 19

20

21

4 Φagaworac

628

¡Movabacineri arqan ˚mbostacel ¯ im d¯m, k˚ ga?s in´ het movabacineri d¯m paterazmelow¿: Na asac. ¡K’el– nem, qanzi mi enq es ow dow, mi en im ow qo zØrq˚, ew mi en im ow qo erivarner˚¿: Na harcrec. ¡O?r ˘anapar– hov gnanq¿: Sa patasxanec. ¡Edomi anapati ˘ana– parhov¿: Isray¯li arqan, Yowdayi erkri arqan ew Edomi arqan gnacin, eظ˚ Øroway ˘anaparh ktrecin, sakayn jowr œkar o—œ banaki, o—œ ¯l irenc het eˇoˇ anasownneri hamar: Isray¯li arqan asac. ¡Awa!ˇ, T¯r˚ paæarel ¯ irar mØt hawaqowaÆ ereq ¸agaworneris, or sranc mova– bacineri ´eøq˚ yan´ni¿: YosaŒatn asac. ¡Mi?¸¯ ays– teˇ Tiroj mi margar¯ œkay, or nra mijocov Tiroj˚ harc– nenq¿: Isray¯li arqayi Æaøaneric m¯kn asac. ¡Aysteˇ ¯ SaŒati ordi Eˇis¯¯n, or˚ Eˇiayi ´eøqin jowr ¯r a– Æowm¿: YosaŒatn asac. ¡Tiroj xØsq˚ nra het ¯¿: Is– ray¯li arqan, Yowdayi erkri YosaŒat arqan ew Edomi arqan ekan nra mØt: Eˇis¯¯n asac Isray¯li arqayin. ¡I?nœ gorÆ ownes in´ het, gna— qo hØr ow qo mØr margar¯– neri mØt¿: Isray¯li arqan nran asac. ¡Mi?¸¯ T¯r˚ ereq ¸agaworneris kanœec, or mez yan´ni movabacineri ´eø– q˚¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Kendani ¯ zØrow¸iwnneri T¯r˚, ori aøjew kangnaÆ em. e¸¯ Yowdayi erkri YosaŒat arqayi nkatmamb aknaÆanq œownenayi, qo eresn isk œpiti nay¯– i: Bayc ard, ber¯—q in´ mi qnarahari¿: Erb qnaraharn sksec nowagel, Tiroj ´eøq˚ ijaw Eˇis¯¯i vray: Na asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ays heˇeˇat˚ Œoseri— veraÆec¯q¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡O—œ hoˇm ¯q tesnelow, o—œ ¯l an´rew, sakayn ays heˇeˇat˚ jrov piti lcowi, ew dowq, ´er ana– sownnern ow ´er grastner˚ piti xm¯q aydteˇic¿: Ays bolor˚ deø œnœin ban ¯ Tiroj hamar: Na movabacinerin ´er ´eøqn ¯ matnelow, dowq awerelow ¯q bolor parspapat qaˇaqner˚, bolor geˇecik qaˇaqner˚, jardelow ¯q ptˇa– tow Æaøer˚, xcanelow ¯q jri aˇbiwrner˚ ew qarer lcnelov‘ anp¯tq ¯q dar´nelow bareber daæter˚¿: AøawØtean zo– haberow¸ean ßamin Edomi koˇmic jrer hosecin, ew ærjakay taraÆq˚ lcowec jrov: Erb amboˇj Movabi erkir˚ lsec, or ¸agaworner˚ ekel en irenc d¯m paterazmelow, z¯nq krelow

629

4 Φagaworac

3. 22–4. 6

i vi˘aki eˇoˇ ew nrancic aweli tariqawor mardik aøa– wØt kanowx zar¸necin ow kangnecin sahmanaglxin: Erb arew˚ bar´racaw jreri vray, jreri dimac kangnaÆ mo– vabacinerin ¸owac, ¸¯ ayd jrern arean p¯s karmir en: Nranq asacin. ¡Da sri ¸aŒaÆ ariwn ¯, ¸agawornern irar het køowel en, am¯n m¯kn ir ˚nkerojn ¯ spanel: Hi– ma, o!v movabaciner, gnanq awari¿: Nranq mtan Is– ray¯li banakateˇin, isk isray¯laciner˚ elan ow halaÆe– cin movabacinerin: Sranq Œaxan isray¯lacineri aøje– wic, bayc isray¯laciner˚ ekan ow xist harowaÆner hasc– rin movabacinerin, korÆanecin qaˇaqner˚, am¯n m¯k˚ mi qar netec ew lcrec bareber daæter˚, nranq xcanecin jri bolor aˇbiwrner˚, jardecin bolor ptˇatow Æaøer˚: Aynteˇ mnacin miayn qandaÆ pateri qarer˚, orovhetew parsaworner˚ paæarel ¯in ayn ow qandel: Erb Movabi erkri arqan tesaw, or paterazm˚ tanowl ¯ talis, ir het vercrec eظ˚ hariwr sowserakirner, orp¯szi ˘eˇqelov hasni Edomi arqayin, sakayn œkaroˇacaw: Na ir and– ranik ordown, orn ir Œoxar¯n p¯tq ¯ ¸agawor¯r, taraw oˇjakizec parspi vray: Da meÆ kskiÆ pat˘aøec is– ray¯lacinerin, ew nranq nrancic eres dar´nelov‘ gnacin irenc erkir˚:

22

23

24

25

26

27

Margar¯neri ordineri kanancic m¯k˚ aˇaˇakowm ¯r 4 Eˇis¯¯in ew asowm. ¡Im amowsin˚‘ qo Æaøan, meøaw: Dow gi– tes, or na Tiroj erkiwˇaÆ Æaøan ¯r, ew aha partat¯r˚ ekel ¯, or im erkow ordinerin orp¯s strowk tani ir mØt¿: Eˇis¯¯n nran asac. ¡I?nœ anem qez: Asa— in´, ¸¯ inœ kay 2 qo tan˚¿: Na asac. ¡Qo aˇaxni tan˚ oœinœ œkay, baci ayn iwˇic, orov ØÆwowm em¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Gna— ew qo bo– 3 lor dracineric datark amanner xndri—r oœ qiœ qanakov: Apa mti—r townd, døner˚ Œaki—r qo ew qo ordineri vray, 4 isk qo ownecaÆ iwˇ˚ lcro—w bolor amanneri m¯j ow lcowaÆ˚ mi ko—ˇm dir¿: Na heøacaw nra mØtic, dowø˚ Œakec ir 5 ew ir ordineri vray: Sranq amannern ¯in matowcowm, isk na lcnowm ¯r, minœew or bolor amanner˚ lcowecin: Na asac 6 ir ordinerin. ¡Mi aman ews ber¯—q¿: Nranq asacin. ¡Ayl– ews aman œkay¿: Ew iwˇ˚ dadarec hoselowc: Na gnac ow da

4. 7–24 7

8

9

10

11 12

13

14

15 16

17

18 19 20

21 22

23

24

4 Φagaworac

630

patmec AstÆow mardown: Eˇis¯¯n asac. ¡Gna iwˇ˚ va– ˘aøi—r, v˘ari—r qo partq˚, ew dow ow qo ordiner˚ mnacaÆ iwˇov k’apr¯q¿: Patahec, or, erb mi Ør Eˇis¯¯n ancnowm ¯r Somnayic, mi harowst kin nran kanœec hac owtelow: E– ˇis¯¯n æat ya˘ax aynteˇic ancnelis mtnowm ¯r ayd tow– n˚‘ owtelow ew xmelow: Kinn asac ir amowsnown. ¡Gitem, or AstÆow mard˚ sowrb ¯, ew nra ˘anaparh˚ mer koˇmov ¯ ancnowm: E—k mi Œoqrik vernatown æinenq nra hamar, aynteˇ dnenq mahi˘, seˇan, a¸oø ow aætanak, ew erb or mez mØt gay, ¸oˇ aynteˇ apri¿: Ew aha mi Ør, erb na ekel ¯r ow mtel vernatown ow aydteˇ qnel, asac ir spasawor G¯eziin. ¡In´ mØ—t kanœir ayd somnaci knoj˚¿: Na kanœec knoj˚, ew sa ekaw kangnec nra aøjew: Eˇis¯¯n asac spa– saworin. ¡Asa— nran. ¡Aha ays am¯n˚ dow patrastel es mez hamar: I?nœ p¯tq ¯ anel qez hamar. gowc¯ arqayi kam zØrqi hramanatari mØt p¯tq ¯ barexØse?l qo masin¿: Kinn asac. ¡Es im ßoˇovrdi m¯j em bnakwowm¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Nran i?nœ karoˇ enq anel¿: Ir spasawor G¯ezin asac. ¡Ωat bari, œ¯? or na ordi œowni, ew nra amowsin˚ Æer œ¯¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Kanœi—r nran¿: G¯ezin kanœec nran, ew sa kangnec døan aøaj: Eˇis¯¯n asac nran. ¡Miws tari ays ßamanak, ays Ørerin grkowmd mi manowk k’ownenas¿: Kinn asac. ¡O—œ, t¯—r, AstÆo—w mard, mi— xabir qo aˇaxnin¿: Kin˚ yˇiacaw ow heteweal tarin, ayd noyn ßamanak ordi Ænec, or˚ oˇj-aøoˇj ¯r, inœp¯s nran asel ¯r Eˇis¯¯n: Manowk˚ meÆacaw: Mi Ør tˇan gnac ir hØr, hn´oˇneri mØt ow asac ir hØr˚. ¡Glo!wxs, glo!wxs¿: Hayrn asac ir Æaøayin. ¡Ta—r sran ir mØr mØt¿: Na taraw nran nra mØr mØt, isk erexan mØr Ænknerin qnec minœew k¯sØr ow meøaw: Kin˚ vercrec nran ow paøkecnelov Ast– Æow mardow ankoˇnowm‘ dowø˚ Œakec nra vray: Na gnac kanœec ir amowsnown ew asac. ¡In´ mØ—t owˇarkir qo Æaøa– neric m¯kin ow mi ¯æ, orp¯szi ætap hasnem AstÆow mardow mØt ew veradaønam¿: Amowsinn asac. ¡Inœo?w es dow aysØr gnowm nra mØt. o—œ noralowsin ¯, o—œ ¯l æaba¸¿: Na asac. ¡Hangstaci—r¿: Kin˚ hametec ¯æ˚ ew asac ir Æaøayin. ¡Qæi—r ow gna—, minœew or asem‘ ¡Kangni—r¿: Bayc e¸¯ qez

631

4 Φagaworac

4. 25–40

asem‘ ¡Ayste—ˇ ari¿, k˚ gas: K˚ qæes ow k˚ gnas AstÆow mardow mØt, Karmelos leø˚¿: Erb Eˇis¯¯n tesaw, or kin˚ galis ¯ ir mØt, asac ir spasawor G¯eziin. ¡Aha na ayn somnaci kinn ¯: Υndaøa—j gna ew harcro—w. ¡Oˇj-a– øo?ˇj es, oˇj-aøo?ˇj ¯ amowsind, oˇj-aøo?ˇj ¯ erexad¿: Na asac. ¡Oˇj-aøoˇj enq¿: Apa ekaw Eˇis¯¯i mØt, leø˚, ew grkec nra otqer˚: G¯ezin mØtecaw, or nran yet qaæi, bayc Eˇis¯¯n asac. ¡Φo—yl towr nran, orovhetew nra sirt˚ vætahar ¯, ew T¯rn in´nic da ¸aqcrel ¯, œi yaytnel in´¿: Kinn asac. ¡Mi?¸¯ es im tirojic ordi xndreci, œasaci?, ¸¯‘ ¡Mi— xabir in´¿: Eˇis¯¯n asac G¯eziin. ¡GØti— ka– pir m¯jqid, im cowp˚ ´eøqd vercro—w ew gna—: E¸¯ orew¯ m¯kin handipes, barew mi— towr, e¸¯ orew¯ m¯k˚ qez barew tay, mi— patasxanir, im cowp˚ di—r erexayi eresin¿: Erexayi mayrn asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚, ew kendani es dow. es qez œem lqi¿: Eˇis¯¯n elaw ow gnac knoj yetewic: G¯ezin nrancic aøaj ancaw ew cowp˚ drec erexayi eresin, sakayn erexan o—œ xØsowm ¯r, o—œ lsowm: Na veradar´aw Eˇis¯¯i mØt ow asac. ¡Erexan ver œi kenowm¿: Eˇis¯¯n mtaw town ew tesaw, or meøaÆ erexan paøkaÆ ¯ ir mah˘owm: Eˇis¯¯n town mtne– lov‘ dowø˚ Œakec irenc erkowsi vray, aˇØ¸ec Tiroj˚, ekaw ˚nkaw erexayi vray, ir beran˚ drec nra beranin, ir aœ– qer˚‘ nra aœqerin, ir ´eøqer˚‘ nra ´eøqerin, apa kÆkowec nra vray ow jermacrec erexayi marmin˚: Na ærjec tan m¯j ays ow ayn koˇm, bar´racaw erexayi vray, eظn angam ÆaÆkec erexayin ir marmnov, ew erexan bacec ir aœqer˚: Eˇis¯¯n aˇaˇakec ow asac G¯eziin. ¡Ayste—ˇ kanœir som– naci knoj˚¿: Na kanœec nran, ew kin˚ ners mtaw: Eˇis¯¯n asac. ¡A—ø qo ordown¿: Kin˚ mtaw, ˚nkaw nra otqerin ew minœew getin xonarhowec nra aøaj: Na aøaw ir ordown ow gnac, isk Eˇis¯¯n veradar´aw Gaˇgaˇa: Erkrowm sov ¯r. margar¯ner˚ nstaÆ ¯in Eˇis¯¯i aøjew: Eˇis¯¯n ir spa– saworin asac. ¡MeÆ ka¸san kraki—n dir ew apo—wr eŒir margar¯neri hamar¿: Na gnac daæt‘ banjar qaˇelow, gtaw mi vayri boys ew dranic mi amboˇj beø vayri ddowm qaˇec ow berec lcrec apowri ka¸sayi m¯j, bayc na œ¯r ima– nowm, ¸¯ da inœ boys ¯: Erb ˘aæ˚ patrast ¯r, drec nranc

25

26

27

28 29

30

31

32 33 34

35

36 37

38

39

40

4. 41–5. 8

41

42

43

44

5

2

3

4 5

6

7

8

4 Φagaworac

632

aøaj, or owten: Erb sksecin apowrn owtel, nranq aˇmowk bar´racnelov‘ asacin. ¡Mah kay ka¸sayi m¯j, o!v AstÆow mard¿: Nranq œkaroˇacan owtel: Eˇis¯¯n asac. ¡Ali—wr aø¯q ow lcr¯—q ayd ka¸sayi m¯j¿: Na asac ir spasawor G¯eziin. ¡Di—r ßoˇovrdi aøjew, or owten¿: Ew ka¸sayi ayd ˘aæ˚ oœ oqi vnas œtowec: Be¸sarisayic mi mard ekaw ew AstÆow mardow hamar matˇaæ armtiqic patrastowaÆ nkanakner, garehac ow œor ¸owz berec toprakov: Eˇi– s¯¯n asac. ¡Tow¯—q ßoˇovrdin, ¸oˇ owten¿: Nra spasaworn asac. ¡I?nœ es talis, or hariwr mardow aøjew dnem¿: Na asac. ¡To—wr ßoˇovrdin, or owten, qanzi aysp¯s ¯ asowm T¯– r˚. ¡Piti owten, ew piti awelanay¿: flaøan drec nranc aøjew, nranq keran, ew, Tiroj asaÆi nman, mi ban ¯l deø awelacaw: Asorineri zØrqi hramanatar geˇeckad¯m N¯eman˚ yargeli mard ¯r ir tiroj aøjew, qanzi nra mijocov ¯r T¯r˚ Œrkow¸iwn towel asorinerin: Ays mard˚ hzØr ¯r, sakayn‘ borot: Asori zinowaÆ koˇoptiœner˚ yar´akowel ¯in ew Isray¯lic geri vercrel mi Œoqrik aˇjkay, or˚ mnowm ¯r N¯– emani knoj mØt: Aˇjikn asac ir tiknoj˚. ¡Erani ¸¯ im t¯r˚ gnar AstÆow margar¯i mØt, or˚ Samariayowm ¯, na nran k˚ bow߯r borotow¸iwnic¿: Kin˚ gnac ew asac ir tiroj˚. ¡Aysp¯s ¯ xØsowm isray¯laci aˇjik˚¿: Asorine– ri arqan asac N¯emanin. ¡Gna—, es ¯l namak k’owˇarkem Isray¯li arqayin¿: Sa gnac‘ ir ´eøqin ownenalov tas˚ taˇand arÆa¸, vec hazar dahekan ew tas˚ ´eøq pat– mow˘an: Na taraw Isray¯li arqayin owˇˇowaÆ namak˚, owr growaÆ ¯r. ¡Erb or qez hasni ays namak˚, gitci—r, or qez mØt em owˇarkowm im Æaøay N¯emanin, orp¯szi bowßes nran ir borotow¸iwnic¿: Erb Isray¯li arqan ˚n¸ercec namak˚, ir hagowstner˚ pataøotelov‘ asac. ¡Mi¸¯ es Astowa?Æ em, or spanem kam kendanacnem. in´ mØt mard ¯ owˇarkel borotow¸iwnic bowßelow hamar: Imac¯—q ew tes¯—q, or sa patrowak ¯¿: Erb AstÆow mard Eˇis¯¯n lsec, ¸¯ Isray¯li arqan ir hagowstnern ¯ pataøotel, lowr owˇar– kec nran‘ aselov. ¡Inœo?w es pataøotel qo hagowstner˚, ¸oˇ N¯emann in´ mØt gay ew imanay, or Isray¯lowm marga–

633

4 Φagaworac

5. 9–22

r¯ kay¿: N¯emann ekaw erivarnerov ow martakaøqerov ew kangnec Eˇis¯¯i tan døan˚: Eˇis¯¯n mard owˇarkelov nra mØt‘ asac. ¡Gna— eظn angam lowacowi—r Yordanan getowm, qo marmin˚ k˚ bowßowi, ew dow k˚ maqrowes¿: N¯– eman˚ barkacaw ew gnac‘ aselov. ¡Es ¯l karÆowm ¯i, ¸¯ gowc¯ k˚ gay, k˚ kangni in´ mØt, ir T¯r AstÆow anown˚ k˚ tay, ir ´eøq˚ k˚ dni hiwand teˇi vray ew k˚ bowßi im borotow¸iwn˚: Mi?¸¯ Damaskosi Nabana ew ffiarŒara geter˚ Isray¯li bolor jreric aweli law œen, inœo?w œer¸am, œlowacowem dranc m¯j ew maqrowem¿: Ew veradaønalov‘ gnac zayracaÆ: Nran mØtecan Æaøanern ow asacin. ¡Ha—yr, e¸¯ margar¯n dßowar ban xndr¯r, œp¯?tq ¯ katar¯ir: Na miayn asac‘ ¡Lowacowi—r ow k˚ maqrowes¿: N¯emann ijaw ow eظn angam ¸a¸axowec Yordanan geti m¯j, inœp¯s E– ˇis¯¯n ¯r asel, ew nra marmin˚ dar´aw matˇaæ erexayi marmni nman. na maqrowec: Dranic yetoy na ir amboˇj banakov veradar´aw Eˇis¯¯i mØt ow kangnelov nra aøjew‘ asac. ¡Hima hamozoweci, or œkay AstowaÆ amboˇj aæxar– howm, ayl miayn‘ Isray¯lowm: Ard, ˚nÆa—y ˚ndownir qo Æaøa– yic¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚. es kangnaÆ em nra aøjew. oœinœ œem ˚ndowni¿: Na stipec aønel, sakayn E– ˇis¯¯n œhama´aynowec: N¯emann asac. ¡Qani or merßowm es, ¸oˇ qo Æaøayin erkow jorow beø hoˇ tan ays erkric, orp¯szi qo Æaøan aylews Øtar astowaÆnerin oˇjak¯z ew zoh œmatowci ays bani hamar, ayl miayn‘ Tiroj˚: Φoˇ T¯– r˚ neri qo Æaøayin heteweali hamar. erb im t¯r arqan mtni fiemani town˚ nran erkrpagelow, es ¯l nra het erkr– pagem fiemanin, qani or arqan yenowaÆ ¯ linowm im ´eøqin: Φoˇ T¯r˚ neri qo Æaøayin ays bani hamar¿: Eˇis¯¯n a– sac N¯emanin. ¡Gna— xaˇaˇow¸eamb¿: Ew na gnac nra mØtic, Isray¯li erkric: Spasawor G¯ezin asac Eˇis¯– ¯in. ¡Im t¯r˚ hraßarowec vercnel asori N¯emani beraÆ now¯rner˚: Kendani ¯ T¯r˚. es nra yetewic k˚ vazem ow mi ban k’aønem¿: G¯ezin vazec N¯emani yetewic, ew erb N¯eman˚ tesaw, or na ir yetewic ¯ galis, martakaøqic ijaw ew nran ˚ndaøaj gnalov‘ asac. ¡Bari? gorÆov ¯¿: G¯ezin asac. ¡Bari gorÆov ¯: Im t¯rn in´ qez mØt ow–

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

5. 23–6. 10

23

24

25

26

27

6 2

3 4 5

6

7 8

9

10

4 Φagaworac

634

ˇarkec‘ aselov. ¡Aha EŒremi leøic in´ mØt ekan erkow eritasard margar¯ner: Nranc hamar to—wr mi taˇand arÆa¸ ew erkow ´eøq patmow˘an¿: N¯emann asac. ¡E¸¯ aydp¯s ¯, a—ø ereq taˇand arÆa¸¿: N¯emann stipec ew erkow parki m¯j ereq taˇand arÆa¸ ow erkow ´eøq pat– mow˘an dnelov‘ towec ir erkow Æaøanerin, or tanen nra aøjewic: Erb mi mow¸ teˇ hasan, na beø˚ xlec nranc ´eø– qic ow tan m¯j drec, isk ayd mardkanc ˘anaparh gcec: Nranq veradar´an: G¯ezin ekaw kangnec ir tiroj aø– jew: Eˇis¯¯n harcrec nran. ¡Orteˇi?c es galis, G¯ezi—¿: G¯ezin asac. ¡Qo Æaøan oœ mi teˇ œ¯r gnacel¿: Eˇis¯¯n nran asac. ¡Mi?¸¯ im sirt˚ qez het œ¯r, erb ayd mardn ir martakaøqic ijaw qez dimaworelow: Ardarew, arÆa¸ ow hagowstner aøar‘ ´i¸eniner ow ayginer, arjaø ow oœxar gnelow ew Æaøaner ow aˇaxinner ownenalow hamar: Φoˇ N¯emani borotow¸iwn˚ qez ow qo serndin kpœi yawitean¿: Ew G¯ezin dowrs ekaw nra mØtic ´ean nman spitakaÆ borot marmnov: Margar¯nern asacin Eˇis¯¯in. ¡Ays teˇ˚, owr menq bnakwowm enq, mez hamar neˇ ¯, gnanq minœew Yordanan get˚ ew aynteˇ am¯n m¯ks mi geran vercnelov‘ mez hamar bnakow¸ean teˇ patrastenq¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Gnac¯—q¿: Nrancic m¯kn asac. ¡Dow ews qo Æaøanerov e—k mez het¿: Na patasxanec. ¡K˚ gam¿: Ew gnac nranc het: Hasan Yordanan geti ezerq˚: Aynteˇ Æaø ¯in ktrowm: Ew aha erb nrancic m¯k˚ geran ¯r ktrowm, kacin˚ jowrn ˚nkaw: Na bacakanœelov‘ asac. ¡O!h, T¯—r, es ayn Œox ¯i aøel¿: AstÆow mard˚ harcrec. ¡O?wr ˚nkaw¿: Na coyc towec te– ˇ˚, ew Eˇis¯¯n mi Œayt ktrelov‘ aynteˇ gcec, ow erka¸˚ jri eres˚ loˇac: Eˇis¯¯n asac. ¡Vercro—w¿: Na ´eøq˚ mek– nec ow vercrec kacin˚: Asorineri arqan paterazmi m¯j ¯r Isray¯li d¯m: Na xorhrdakcelov ir Æaøaneri het‘ a– sac. ¡Aysinœ teˇowm ¸oˇ banak˚ daran mtni¿: Eˇis¯¯n lowr owˇarkelov Isray¯li arqayin‘ asac. ¡Zgo—yæ eˇir, œli– ni, ¸¯ ancnes aysinœ teˇov, qanzi asoriner˚ daran en mtel aynteˇ¿: Isray¯li arqan mard owˇarkec Eˇis¯¯i næaÆ vayr˚ ew daranic zgowæacaw oœ miayn m¯k, ayl erkow

635

4 Φagaworac

6. 11–25

ew aweli angam: Ays bani hamar asorineri arqan vrdo– vowec ew kanœelov ir Æaøanerin‘ asac. ¡In´ œ¯?q asi, ¸¯ ov ¯ im gaˇtniqner˚ yaytnowm Isray¯li arqayin¿: flaøa– neric m¯kn asac. ¡O—œ, t¯—r im arqay, Isray¯lowm gtnowoˇ Eˇis¯¯ margar¯n ¯, or Isray¯li arqayin yaytnowm ¯ noy– nisk ayn bolor xØsqer˚, or dow qo nnjaseneakowm es xØ– sowm¿: Arqan asac. ¡Gnac¯—q ow tes¯—q, ¸¯ o—wr ¯ na, or mard owˇarkem ow bønem nran¿: Yaytnecin nran, or Eˇis¯– ¯n Do¸ayimowm ¯: Na owˇarkec martakaøqer, erivarner ew owßeˇ zØrq: Sranq ekan ow giæer˚ paæarecin qaˇa– q˚: AøawØt kanowx Eˇis¯¯n zar¸nec ew dowrs ekaw, or paætamownq katari: Na tesaw, or zØrq˚ erivarnerov ow martakaøqerov paæarel ¯ qaˇaq˚: Spasawor˚ nran asac. ¡T¯!r, i?nœ piti anenq¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Mi— vaxe– cir, qanzi mez het eˇoˇner˚ nranc het eˇoˇneric æat en¿: Eˇis¯¯n aˇØ¸q anelov‘ asac. ¡T¯!r, ba—c spasaworis aœqer˚, or tesni¿: T¯r˚ bacec nra aœqer˚, ew na tesaw, or Eˇis¯¯i æowrj˚ leø˚ li ¯r ´ierov ow hreˇ¯n martakaøqe– rov, oronq ekan nra mØt: Eˇis¯¯n sksec aˇØ¸el Tirojn‘ aselov. ¡HarowaÆi—r ays azgin, or æil daønay¿: Ew T¯r˚, inœp¯s asel ¯r Eˇis¯¯n, harowaÆec nranc ow æil dar´rec: Eˇis¯¯n asac ¸ænamow zØrqin. ¡Ays œ¯ ˘anaparh˚, ew ays œ¯ qaˇaq˚, ek¯—q im yetewic, ew es ´ez k˚ tanem ayn mar– dow mØt, orin Œntøowm ¯q¿: Na taraw nranc Samaria, ew erb mtaw Samaria, asac Eˇis¯¯n. ¡T¯!r, ba—c nranc aœ– qer˚, or tesnen¿: Ew T¯r˚ bacec nranc aœqer˚, ow tesan, or irenq Samariayi m¯j en: Erb Isray¯li arqan tesaw nranc, asac Eˇis¯¯in. ¡Spane?m sranc, ha—yr im¿: Eˇi– s¯¯n asac. ¡Mi— spanir: Spanel karoˇ es nranc, oronc qo srov ow aˇeˇov es geri vercrel: Nranc aøjew hac ow jowr di—r. ¸oˇ owten ow xmen: Ar´aki—r nranc, ¸oˇ gnan irenc tiroj mØt¿: Nranc aøaj aøat xot drec: Nranq keran ow xmecin: Arqan nranc ar´akec, ew nranq gnacin irenc tiroj mØt: Asorineri koˇoptiœ zØrq˚ aylews Isra– y¯li erkri vray œyar´akowec: Dranic yetoy Aderi ordin‘ asorineri arqan, hawaqec ir amboˇj banak˚ ew ekaw pa– æarec Samarian: Samariayowm meÆ sov eˇaw, isk aso–

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21 22

23

24

25

6. 26–7. 4

26

27 28

29

30

31

32

33

7

2

3

4

4 Φagaworac

636

riner˚ paæaraÆ pahowm ¯in qaˇaq˚: Mi ¯æi glowx˚ yisown sikˇ arÆa¸ov ¯r Æaxwowm, isk aˇawnow keˇti m¯k qaøord kapi˘ œaŒ˚‘ yisownhing arÆa¸ov: Isray¯li arqan ærjowm ¯r parspi vray: Mi kin aˇaˇakelov‘ asac nran. ¡ffirki—r in´, t¯!r arqay¿: Arqan asac. ¡E¸¯ T¯r˚ œi Œrkowm, inœo?v karoˇ em es Œrkel qez, kalo?v, ¸¯? hn´anov¿: Arqan harc– rec. ¡Qez i?nœ ¯ patahel¿: Na asac. ¡Ays kinn in´ asac. ¡To—wr qo ordown, or aysØr owtenq nran, isk im ordown vaˇ˚ k’owtenq¿: EŒecinq im ordown ow keranq: Yajord Ørn asa– ci nran. ¡To—wr qo ordown, or owtenq¿, sakayn na ¸aqcrec ir ordown¿: Erb arqan knoj ays xØsqer˚ lsec, pataøo– tec ir hagowstner˚, ew qani or na deø ærjowm ¯r parspi vray, ßoˇovowrd˚ tesaw, or na ir hagowsti takic, marmni vray qowr´ ¯r hagel: Arqan asac. ¡Φoˇ AstowaÆ aysp¯s ow aysp¯s ew awelin ani in´, e¸¯ SaŒati ordi Eˇis¯¯i glowxn ir vray mnay aysØr¿: Eˇis¯¯n nstel ¯r ir tan˚, Æereri het: Arqan mard owˇarkec nra mØt, ew erb deø patgamawor˚ nra mØt œ¯r hasel, Eˇis¯¯n asac Æererin. ¡Tesno?wm ¯q, mardaspani ordin mard ¯ owˇarkel, or im glowx˚ ktri: H¯nc or hasni patgamawor˚, døneri mØt bønec¯—q nran: ff¯? or nra tiroj otna´ayn˚ nra yetewic lswowm ¯¿: Minœ Eˇis¯¯n xØsowm ¯r nranc het, patgama– worn ekaw nranc mØt ew asac. ¡Aha ays œariq˚ Tirojic ¯. Tiroj vray ¯l i?nœ yoys dnem¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Tiroj xØ—sq˚ lsec¯q: Aysp¯s ¯ asowm T¯– r˚. ¡Vaˇn ays ßamin Samariayi darpasneri mØt m¯k griw ˚ntir aliwr˚ m¯k sikˇ, ew erkow griw garin m¯k si– kˇ p¯tq ¯ arßenay¿: Ayn zØrapet˚, ori ´eøqin yenwowm ¯r arqan, asac Eˇis¯¯in. ¡E¸¯ T¯r˚ angam erknqi sa– hanqner˚ baci, mi?¸¯ aydpisi ban karoˇ ¯ linel¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Qo aœqerov piti tesnes da, sakayn dow drancic œpiti owtes¿: Qaˇaqi darpasi mØt kayin œors borot mardik: Nranq irar asacin. ¡Inœo?w aysteˇ nstenq min– œew mer mah˚: E¸¯ asenq‘ ¡Mtnenq qaˇaq¿, qaˇaqowm ¯l sov ¯, aynteˇ ¯l k˚ meønenq. e¸¯ aysteˇ nstaÆ mnanq, ¯li k˚ meønenq: Ari— gnanq asorineri banak˚: E¸¯ mez oˇj ¸oˇnen, k’aprenq, isk e¸¯ spanen mez, ¸oˇ meønenq¿:

637

4 Φagaworac

7. 5–17

Nranq m¸næaˇin ver kacan, orp¯szi asorineri bana– k˚ mtnen: Nranq hasan asorineri banakateˇin, sa– kayn aysteˇ mard œkar: T¯rn asorineri banakateˇiowm martakaøqeri aˇmowk ew meÆ zØrqi aˇaˇak lsel towec, ew nranq irar asacin. ¡Isray¯li arqan var´el ¯ qeta– cineri ow egiptacineri ¸agawornerin, orp¯szi mez vray yar´akowen¿: Ew nranq elan ow m¸ow¸ean m¯j Œaxan‘ ¸oˇ– nelov irenc banakateˇii vranner˚, ´iern ow ¯æer˚, inœp¯s or kayin: Nranq mazapowrÆ Œaxan: Borotner˚ hasan minœew banakateˇii ezr˚, mi vran mtan, keran ow xme– cin, vercrin arÆa¸, oski ow hagowstner, gnacin ew ta– ran ¸aqcrin dranq: Mi ayl vran mtan ew aynteˇic ¯l vercrin ow taran ¸aqcrin: Nranq asacin irar. ¡Πiæt œ¯ mer araÆ˚, aysØr aweteac Ør ¯, isk menq løo?wm enq: Minœew aøawØ?t spasenq, or mer anØr¯now¸ean patiß˚ krenq: Ek¯—q gnanq ¸agawori mØt ew ays am¯n˚ yaytnenq nran¿: Nranq gnacin, ´ayn towecin qaˇaqi darpasi pahapannerin, patmecin nranc‘ aselov. ¡Mtanq aso– rineri banakateˇin, aynteˇ oœ oq œkar, mardow ´ayn œ¯r lswowm, miayn ´ier ow ¯æer ¯in kapowaÆ, isk vranner˚ mnowm ¯in, inœp¯s or kayin¿: Døan pahapanner˚ ´ayn towecin ew ayd lowr˚ hascrin ¸agawori town: Arqan giæerov elaw ew asac ir Æaøanerin. ¡Hima asem ´ez, ¸¯ asoriner˚ mez inœ en arel: Gitenalov, or sovaÆ enq, elel en banakate– ˇiic ew ¸aqnowel bac daætowm‘ mtaÆelov, or ¸erews qaˇa– qic dowrs k˚ ganq, mez kendani k˚ bønen, k˚ mtnen qaˇaq˚ ew apa dowrs k˚ gan¿: Nra Æaøaneric m¯kn asac. ¡Φoˇ mardik Isray¯li m¯j Œoqr qanakov mnacaÆ ´ieric hin– g˚ vercnen, gnanq ow hetaxowzenq aynteˇ¿: Arqan erkow ´iawor owˇarkec asorineri arqayi banakateˇi‘ aselov. ¡Gnac¯—q ow hetaxowzec¯—q¿: Sranq gnacin nranc hetqe– rov minœew Yordanan get˚ ew tesan, or amboˇj ˘anapar– h˚ li ¯ hagowstnerov ew irerov, or xow˘apahar Œaxœelis netel ¯in asoriner˚: Hetaxoyzner˚ veradar´an ow pat– mecin arqayin: Ψoˇovowrd˚ ekaw ew koˇoptec asorineri banakateˇin: M¯k griw ˚ntir aliwr˚ arßec m¯k sikˇ, isk erkow griw garin‘ m¯k sikˇ, inœp¯s asel ¯r T¯r˚: Arqan

5

6

7

8

9

10

11 12

13

14

15

16

17

7. 18–8. 9

18

19

20

21

8

2

3

4

5

6

7

8

9

4 Φagaworac

638

døan aøjew hskiœ kargec ayn zØrapetin, ori ´eøqin yen– wowm ¯r inq˚ paætamownqi ßamanak: Ψoˇovowrd˚ døan mØt aynqan koxotec nran, or na meøaw, inœp¯s asel ¯r AstÆow mard˚, erbor patgamawor˚ nra mØt ¯r ekel: Eˇaw ayn– p¯s, inœp¯s Eˇis¯¯n asel ¯r arqayin. ¡Vaˇn ays ßamin Samariayi darpasneri mØt erkow griw garin mi sikˇ k˚ lini, ew m¯k griw ˚ntir aliwr˚‘ mi sikˇ¿: Isk zØrapet˚ patasxanel ¯r Eˇis¯¯in. ¡T¯r˚ e¸¯ angam erknqi sa– hanqner˚ baci, mi?¸¯ aydpisi ban karoˇ ¯ linel¿: Ayd ßamanak Eˇis¯¯n asel ¯r. ¡Qo aœqerov piti tesnes da, sakayn dow drancic œpiti owtes¿: Aydp¯s ¯l eˇaw. ew ßo– ˇovowrd˚ koxotec nran døan aøaj, ow na meøaw: Eˇis¯¯n, xØselov ayn knoj het, ori ordown kendanacrel ¯r, asac. ¡Ve—r kac¯q gnac¯—q dow ew qo tneciner˚, eˇ¯—q pandowxt aynteˇ, orteˇ karoˇ ¯q aprel, qanzi T¯r˚ sov ¯ owˇarkelow erkri vray. da ard¯n ekel ¯ ew eظ˚ tari ¯ te– welow erkri vray¿: Kin˚ ver kacaw ew arec aynp¯s, inœp¯s Eˇis¯¯n ¯r asel. inqn ow tneciner˚ gnacin ew eظ˚ ta– ri pandowxt mnacin aylazgineri erkrowm: Eظ˚ tarin lranalowc yetoy kin˚ veradar´aw aylazgineri erkric ew ir tan ow arteri hamar boˇoqi gnac arqayi mØt: Φaga– wor˚ xØselov AstÆow mard Eˇis¯¯i spasawor G¯ezii het‘ asac. ¡Patmi—r in´ Eˇis¯¯i kataraÆ bolor meÆameÆ gor– Æer˚¿: Erb na patmowm ¯r arqayin, ¸¯ inœp¯s ¯r Eˇis¯¯n kendanacrel meøeal ordown, aøaj ekaw ayd kin˚, ori or– down kendanacrel ¯r Eˇis¯¯n, ew arqayin asac ir tan ew arteri masin: G¯ezin asac. ¡T¯!r arqay, ays ¯ ayd kin˚, ew ays ¯l‘ nra ordin, orin Eˇis¯¯n kendanacrec¿: Arqan harcer towec knoj˚, ew na patmec nran: Φagawor˚ towec nran mi nerqini ew asac. ¡Veradar´ro—w nran nra am– boˇj ownecowaÆq˚ ew arteri ayn amboˇj berq˚, or stacowel ¯ nra pandxtow¸ean aøajin Øric minœew aysØr: Eˇis¯¯n ekaw Damaskos: Asorineri arqan‘ Aderi ordin, hiwanda– cel ¯r: Nran ayd masin yaytnelov‘ asacin. ¡AstÆow mardn aysteˇ ¯ ekel¿: Arqan asac Azay¯lin. ¡Mi ˚nÆa—y vercrow, gna— AstÆow mardow mØt, nra mijocov Tiroj˚ harcro—w, ¸¯ k˚ bowßowe?m ardeØq im ays hiwandow¸iwnic¿: Azay¯l˚ ver–

639

4 Φagaworac

8. 10–23

crec ˚nÆan ew Damaskosi bolor bariqner˚ qaøasown owˇ– ti vray bar´elov‘ gnac nran ˚ndaøaj: Na kangnelov nra aøjew‘ asac. ¡O!v hayr Eˇis¯¯, qo ordin, asorineri arqay Aderi ordin, in´ qez mØt ¯ owˇarkel‘ aselov, ¸¯‘ ¡ArdeØq k˚ bowßowe?m im ays hiwandow¸iwnic¿: Eˇis¯¯n asac nran. ¡Gna asa—, or k’apri, sakayn T¯rn in´ coyc ¯ towel, or k˚ meøni¿: Margar¯i hayeacq˚ dar´aw seweøown, d¯mq˚‘ la– rowaÆ, ew AstÆow mard˚ lac eˇaw: Azay¯l˚ harcrec. ¡Inœo?w es lalis, t¯—r im¿: Eˇis¯¯n asac. ¡Gitem, ¸¯ isray¯laci– neri d¯m inœ œariqner es gorÆelow. nranc amrocner˚ hrov piti ayres, qaj mardkanc srov piti kotores, nranc tˇanerin piti oœnœacnes, yˇineri Œor˚ piti patøes¿: Azay¯ln asac. ¡Qo Æaøan i?nœ æown ¯, or ayd banern ani¿: Eˇis¯¯n asac. ¡T¯rn in´ yaytnec, or do—w piti ¸agawores asorineri vray¿: Azay¯l˚ gnac Eˇis¯¯i mØtic ew mtaw ir tiroj mØt: Sa harcrec nran. ¡I?nœ asac Eˇis¯¯n¿: Na patasxanec. ¡In´ asac, ¸¯‘ ¡Anpayman k’apres¿: Heteweal Ør˚ na mi sawan aøaw, jrov ¸rjec, Œøec ir ere– sin ow meøaw: Nra Œoxar¯n ¸agaworec Azay¯l˚: Isray¯– li arqay Aqaabi ordi Yorami ¸agaworow¸ean hingerord tarowm ¸agaworec Yowdayi erkri YosaŒat arqayi ordi Yoram˚: Erb na gah bar´racaw, eresownerkow tarekan ¯r ew ow¸ tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na ˚n¸acaw Is– ray¯li ¸agaworneri ˘anaparhov, inœp¯s arel ¯r Aqaabi tohm˚, qanzi Aqaabi dowstr˚ nra kinn ¯r: Na œariq gor– Æec Tiroj aøjew, sakayn T¯r˚ œkamecaw oœnœacnel Yowdayi erkir˚ ir Æaøay Daw¸i sirown, orovhetew nran xosta– cel ¯r, or ¸¯— nran, ¸¯— nra serndin miæt ˘rag‘ ¸agawo– row¸iwn k˚ tay: Nra ØrØq Edomn azatagrowec Yowdayi erkric ew ir hamar aøan´in mi ¸agawor ØÆec: Yoramn ir bolor martakaøqerov ekaw Sior ew aøawØtean, loys˚ œbacowaÆ, yar´akowec edomacineri vray (oronq iren ærja– patel ¯in), inœp¯s naew nra martakaøqeri zØravarne– ri vray: Zinoworner˚ Œaxan‘ am¯n m¯kn ir vran˚: Edom˚ anjat mnac Yowdayi erkric: Ew aydp¯s ¯ minœew aysØr: Ayd ßamanak apstambec naew Lobnan: Yorami mnacaÆ gor– Æer˚ ew ayn am¯n˚, inœ arel ¯ na, œ¯? or nkaragrowaÆ en

10

11 12

13

14

15 16

17 18

19

20 21

22

23

8. 24–9. 8 24

25

26

27

28

29

9 2

3

4 5

6

7

8

4 Φagaworac

640

Yowdayi erkri ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Yo– ram˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec ir hayreri mØt, ir naxni Daw¸i qaˇaqowm, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec nra ordin‘ fflqozian: Isray¯li arqay Aqaabi ordi Yo– rami ¸agaworow¸ean tasnerkowerord tarowm ¸agaworec Yowdayi erkri arqay Yorami ordi fflqozian: Erb fflqozi– an ¸agawor dar´aw, qsanerkow tarekan ¯r: Na m¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mayr˚ Isray¯li Amri ar– qayi dowstr Go¸oˇian ¯r: Na ˚n¸acaw Aqaabi tohmi ˘anaparhov, œariq gorÆec Tiroj aøjew, inœp¯s Aqaabi townn ¯r arel, orovhetew na Aqaabi tan Œesan ¯r: Na Aqaabi ordi Yorami het gnac Gaˇaadi fiama¸ qaˇa– q˚‘ asorineri arqay Azay¯li d¯m paterazmelow, sakayn asoriner˚ xocecin Yoramin: Yoram arqan veradar´aw, orp¯szi Yezray¯lowm bowßowi ayn v¯rqeric, or asoriner˚ hascrel ¯in fiama¸owm asorineri arqay Azay¯li d¯m pa– terazmelow ßamanak: Yowdayi erkri arqay Yorami ordi fflqozian ekaw Yezray¯l Aqaabi ordi Yorami tesow¸ean, orovhetew sa hiwandacel ¯r: Eˇis¯¯ margar¯n kanœelov mi eritasard margar¯i‘ a– sac nran. ¡GØti— kapir m¯jqid, iwˇi ays srowak˚ ´eøqd vercro—w, gna mti—r Gaˇaadi fiama¸ qaˇaq˚, ow erb tes– nes Amesii ordi YosaŒati ordi Y¯owin, kanœi—r nran ir eˇbayrneri mijic, nran mi nerqnaseneak ta—r ew ays srowaki iwˇ˚ nra glxin ¸aŒelov‘ asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. qez Isray¯li ¸agawor ØÆeci¿: Apa dowø˚ ba—c a– ra, ¯l mi— spasir, Œaxi—r¿: Eritasard margar¯n gnac mtaw Gaˇaadi fiama¸ qaˇaq˚ ew tesaw, or zØrqi iæ– xanner˚ nstaÆ en: Na asac. ¡O!v iæxan, xØsq ownem qez aselow¿: Y¯own asac. ¡Meznic o?wm¿: Margar¯n asac. ¡Qe—z, o!v iæxan¿: Y¯own ekaw ow mtaw seneak˚: Na iwˇ˚ ¸aŒelov nra glxin‘ asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Qez Tiroj ßoˇovrdi‘ Isray¯li ¸agawor ØÆeci, orp¯szi veracnes qo tiroj‘ Aqaabi town˚ qo mijic ew im Æaøay margar¯neri ow Tiroj bolor Æaøaneri arean vr¯– ß˚ lowÆes Yezab¯lic ow nra amboˇj tnic, Aqaabi tnic oœnœacnes bolor patin mizoˇnerin, Isray¯lowm kapowaÆ

641

4 Φagaworac

9. 9–19

ow azat mardkanc, orp¯szi es Aqaabi town˚ Nabati ordi Yerobovami tan ew Aqiayi ordi Baasayi tan nman dar´nem: Yezab¯lin Yezray¯li daæteri m¯j æner˚ piti owten, qani or mard œpiti gtnowi, or ¸aˇi nran¿: Apa na dowø˚ bacec ow Œaxaw: Y¯own ekaw ir tiroj Æaøane– ri mØt, oronq harcrin nran. ¡Bari? lowr ¯. ays anmitn inœo?w ¯r ekel qez mØt¿: Na asac nranc. ¡Dowq ard¯n gi– t¯q ayd mardown ew nra barbajanqner˚¿: Nranq asa– cin. ¡Πiæt œ¯, patmi—r mez¿: Y¯own nranc asac. ¡Aysp¯s ow aysp¯s asac in´. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. qez Isray¯– li ¸agawor ØÆeci¿: Erb ayd lsecin, am¯n m¯kn ætapec ir ba˘konn aønel ew asti˘anneri glxin, owr nstowm ¯in, drec nra tak˚: EˇjeraŒoˇ hnœecnelov‘ nranq asacin. ¡Y¯own ¸agawor dar´aw¿: Amessiayi ordi YosaŒati ordi Y¯own glowx bar´racrec Yorami d¯m, isk Yoram˚ bolor isray¯la– cineri het asorineri arqay Azay¯lic Gaˇaadi fiama¸ qaˇaqn ¯r paætpanowm: Yoram arqan asorineri arqay Azay¯li d¯m paterazmelow ˚n¸acqowm asorineri hascraÆ v¯rqeric bowßowelow hamar ekel ¯r Yezray¯l: Y¯own asac. ¡E¸¯ hogov dowq in´ het ¯q, apa ¸oˇ oœ oq gaˇtni kerpov dowrs œgay qaˇaqic, or gnay ays ban˚ yaytni Yezray¯lowm¿: Y¯own ´i heÆaw ow gnac Yezray¯l, owr Isray¯li Yoram arqan bowßwowm ¯r neteri v¯rqeric, or na stacel ¯r fiama¸owm asorineri arqay Azay¯li d¯m paterazmelis: Na zØrawor ew hzØr mard ¯r ew aynteˇ ¯r paøkel: Yowdayi erkri arqay fflqozian ekel ¯r tesnelow Yoramin: Yezray¯lowm mi pa– hak aætaraki vray elaw ow Œoæi tesaw, or Y¯owi galowc ¯r bar´ranowm: Na asac. ¡Es Œoæi em tesnowm¿: Yoramn asac. ¡Mi heÆeal vercro—w, nran ˚ndaøa—j owˇarkir, ew na ¸oˇ harcni, ¸¯ xaˇa?ˇ npatakov ¯ galis¿: HeÆeal˚ gnac nran ˚ndaøaj ew asac. ¡Arqan aysp¯s ¯ asowm. ¡Ar– deØq xaˇa?ˇ npatakov es galis¿: Y¯own asac nran. ¡Qo inœi?n ¯ p¯tq xaˇaˇow¸iwn˚, hetewi—r in´: ¿ Aætaraki pahakn ayd ban˚ haˇordelov‘ asac. ¡Sowrhandak˚ hasel ¯ nranc, bayc œi veradaønowm¿: Arqan erkrord heÆealin owˇarkec, orn asac. ¡Aysp¯s ¯ harcnowm arqan, ¸¯‘ ¡Ar– deØq xaˇa?ˇ npatakov es galis¿: Y¯own asac. ¡Qo inœi?n

9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

9. 20–33 20

21

22

23 24

25

26

27

28

29

30

31 32

33

4 Φagaworac

642

¯ p¯tq xaˇaˇow¸iwn˚, hetewi—r in´¿: Aætaraki pahakn ayd ban˚ haˇordelov‘ asac. ¡Sowrhandak˚ hasel ¯ nranc mØt, bayc œi veradaønowm: Nra ´i varel˚ Amessiayi ordi Y¯owi ´i varelown nman ¯, orovhetew kataˇØr¯n ¯ qæowm¿: Yoramn asac. ¡Kaøq˚ lÆi—r¿: Martakaøqer˚ lÆecin, ew Isray¯li arqay Yoramn ow Yowdayi erkri arqay fflqozian, am¯n m¯kn ir martakaøq˚ nstaÆ‘ gnacin Y¯owin ˚ndaøaj ew nran hasan Nabo¸ Yezray¯lacow kalowaÆqowm: Erb Yo– ram˚ tesaw Y¯owin, asac. ¡Xaˇa?ˇ npatakov es galis, Y¯o—w¿: Y¯own asac. ¡I?nœ xaˇaˇow¸iwn, erb qo mayr Yeza– b¯li poønkow¸iwnnern ow kaxardow¸iwnner˚ æatanowm en¿: Yoram˚ san´er˚ æowø talov‘ Œaxaw ew asac fflqoziayin. ¡Dawadrow¸iwn ¯, fflqozia—¿: Y¯own qaæec aˇeˇ˚, harow– aÆec Yorami ¸ikownqi m¯jteˇ˚, net˚ mtaw nra sirt˚, ew na ˚nkaw ir Ænkneri vray: Y¯own asac ir zinakir Badekarin. ¡Sran gci—r Nabo¸ Yezray¯lacow kalowaÆqi mi art˚, qanzi yiæowm em, or, erb es ow dow dra hayr A– qaabi yetewic ´i heÆaÆ koˇq-koˇqi gnowm ¯inq, T¯r˚ nra nkatmamb ays v˘iø˚ towec. ¡Es, - asac T¯r˚, - er¯k tesay Nabo¸i ow nra ordineri ariwn˚. dra hamar es qez piti hatowcem ays agarakowm¿: Ard, vercro—w nran ow neti—r ayd art˚, inœp¯s asel ¯ T¯r˚¿: Yowdayi erkri arqay fflqozian, tesnelov ayd, Œaxaw Be¸angan tanoˇ ˘anaparhov, bayc Y¯own hetapndelov nran‘ asac. ¡Apa, dra—n ¯l spanir¿: Ew na nran xocec martakaøqowm, erb sa bar´ranowm ¯r Berayi, aysinqn‘ Yeblaami zaøiver˚: Na Œaxaw Makeddov ew aynteˇ meøaw: flaøaner˚ nran taran Erowsaˇ¯m ew aynteˇ ¸aˇecin ir naxnineri mØt, Daw¸i qaˇaqowm: Isray¯li arqay Yorami ¸agaworow¸e– an tasnm¯kerord tarowm ¯r ¸agaworel fflqozian Yowdayi erkri vray: Y¯own ekaw Yezray¯l: Yezab¯ln ayd lselov‘ ir aœqerin Æarir qsec, ir glowx˚ zardarec ow nayec patow– hanic dowrs: Erb Y¯own qaˇaq ¯r mtnowm, na asac. ¡Mi?¸¯ tiraspan Zambrin xaˇaˇow¸eamb ¯ galis¿: Y¯own ir glowx˚ bar´racnelov d¯pi patowhan˚‘ asac. ¡O?v es dow, iji—r in´ mØt¿: Erkow nerqininer køacan ow caÆ nayecin, ew Y¯own asac nranc. ¡Ca—Æ gcec¯q sran¿: CaÆ netecin

643

4 Φagaworac

9. 34–10. 9

ayd knoj˚. nra ariwn˚ pateri ow ´ieri vray caytec, ew ´ier˚ otqi koxan arecin nran: Y¯own mtaw ners ew ow– telowc ow xmelowc yetoy asac. ¡Vercr¯—q ayd aniÆealin ow ¸aˇec¯—q nran, qanzi ¸agawori dowstr ¯¿: Gnacin nran ¸aˇelow, sakayn nranic oœinœ œgtan, baci gangic, otqe– ric ow ´eøqeric, ew veradaønalov‘ ayd masin yaytnecin Y¯owin: Na asac. ¡Irakanacaw Tiroj ayn xØsq˚, or asow– el ¯r Eˇia Φezbacow beranov, ¸¯‘ ¡Yezray¯li kalowaÆqowm ænern owtelow en Yezab¯li marmin˚, Yezab¯li diak˚ ayd kalowaÆqi hoˇi eresin linelow ¯ ibrew aˇb, aynp¯s or oœ oq œkaroˇanay asel, ¸¯‘ ——Sa ¯ Yezab¯l˚——¿:

34

35

36

37

Aqaab˚ Samariayowm eظanasown ordi own¯r: Y¯own na– 10 mak grec ew owˇarkec Samaria nra iæxannerin, Æererin ew Aqaabi ordineri dastiaraknerin: Aydteˇ asowaÆ ¯r. ¡Erb ´ez hasni ays namak˚, qani or ´ez mØt en ´er ti– 2 roj ordiner˚, ew dowq own¯q martakaøqer ow erivarner, amrapat qaˇaqner ow z¯nqer, apa ´er tiroj ordi– 3 neric, orin or arßani ow yarmar tesn¯q, nran nstec– r¯—q ir hØr gahin ew paterazmec¯—q ´er tiroj tan ha– mar¿: Nranq æat vaxecan ow asacin. ¡Erkow ¸agawor 4 œkaroˇacan nra d¯m kangnel, menq inœp¯?s d¯m kangnenq¿: Owsti ¸agaworakan tan ow qaˇaqi verakacowner˚, Æe– 5 rern ow dastiarakner˚ mard owˇarkecin Y¯owi mØt‘ a– selov. ¡Menq qo strowknern enq, ew mez inœ or hramayes, k’anenq, oœ oqi ¸agawor œenq nstecni, ew inœ or law ¯ qez hamar, ayn k’anenq¿: Na mi erkrord namak grec nranc‘ 6 aselov. ¡E¸¯ dowq in´ ¯q patkanowm ew im ´aynin hna– zand ¯q, apa ´er tiroj ordineri glowxner˚ ktrec¯—q ew vaˇn ays ßamin ber¯—q in´ mØt, Yezray¯l¿: Arqayi ordine– r˚ eظanasown hogi ¯in, ew qaˇaqi azdecik mardik ¯in nranc dastiarakowm: Erb namak˚ nranc hasaw, bønecin 7 arqayi ordinerin, eظanasownin ¯l spanecin ew nranc glowxner˚ koˇovneri m¯j dnelov‘ owˇarkecin nra mØt, Yez– ray¯l: Sowrhandakn ekaw ow Y¯owin asac. ¡Arqayi ordi– 8 neri glowxner˚ berel en¿: Na asac. ¡Dranq erkow koyt anelov‘ dr¯—q qaˇaqic dowrs minœew aøawØt¿: AøawØte– 9 an na elaw kangnec ew asac amboˇj ßoˇovrdin. ¡Dowq

10. 10–21

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

4 Φagaworac

644

meˇawor œ¯q, es em glowx bar´racrel im tiroj d¯m, ew es em spanel nran, bayc tes¯—q, sranc hima o?v ¯ kotorel: Orp¯szi Aqaabi masin Tiroj asaÆ xØsqn irakananay, T¯r˚ katarec ayn, inœ asel ¯r ir Æaøay Eˇiayi mijocov¿: Ew Y¯own kotorec Aqaabi tnic Yezray¯lowm mnacaÆ bolor mardkanc, nra bolor meÆameÆnerin, harazatnerin, qrme– rin, aynp¯s or nrancic oœ m¯kin kendani œ¸oˇec: Dranic yetoy Y¯own elaw gnac Samaria: Erb ˘anaparhin na ha– saw hoviwneri kacaranin, Y¯own handipec Yowdayi erkri fflqozia arqayi eˇbayrnerin, oronc asac. ¡Ovqe?r ¯q dowq¿: Nranq asacin. ¡Menq fflqoziayi eˇbayrnern enq, ekel enq arqayi ow nra azgakanneri ordinerin oˇjownelow¿: Y¯own asac. ¡Sranc kendani— bønec¯q¿: Nranc kendani bønecin ow hoviwneri kacarani mØt kotorecin ayd qaøasowner– kow hogown, ew nrancic oœ oq kendani œmnac: Y¯own gnac aynteˇic ew handipec iren ˚ndaøaj ekoˇ fieqabi ordi Yonadabin: Na nran barewec ow asac. ¡ArdeØq qo sirt˚ hawatari?m ¯, inœp¯s im sirtn ¯ hawatarim qo nkat– mamb¿: Yonadabn asac. ¡Hawatarim ¯¿: Y¯own asac. ¡E– ¸¯ aydp¯s ¯, ´eøqd i—n´ towr¿: Sa towec ir ´eøq˚, ew na nran ir mØt‘ martakaøqi vray bar´racrec: Na asac nran. ¡Ari— in´ het ow Tiroj hand¯p ownecaÆ naxan´a– xndrow¸iwns te—s¿: Ew na nran nstecrec ir martakaøq˚: Na mtaw Samaria ew aynteˇ Aqaabi tan mnacaÆ bo– lor mardkanc kotorec, minœew or nranc bnajnjec, inœp¯s T¯rn asel ¯r Eˇiayin: Y¯own hawaqec amboˇj ßoˇovrdin ew nranc asac. ¡Aqaab˚ Bahaˇin qiœ Æaøayow¸iwn matow– cec, isk Y¯own æat Æaøayow¸iwnner piti matowci: Ard, Bahaˇi bolor margar¯nerin, nra Æaøanerin ow qrmerin in´ mØ—t kanœec¯q. ¸oˇ oœ oq œbacakayi, qanzi Bahaˇin meÆ zoh em matowcelow: Ov bacakayi, im ´eøqic œi Œrkowi¿: Y¯own xab¯ow¸iwn arec, orp¯szi Bahaˇi Æaøanerin kors– tean matni: Y¯own asac. ¡Bahaˇi hamar srbazan zo– haberow¸iwn patrastec¯—q¿: Ayd ban˚ haˇordecin bolo– rin: Y¯own Isray¯li bolor koˇmer˚ mard owˇarkec, Baha– ˇin paætoˇ bolor mardik ekan, œnerkayacoˇ mard œmnac: Sranq mtan Bahaˇi mehean˚, ew mehean˚ bern¯beran

645

4 Φagaworac

10. 22–35

lcowec: Y¯own asac seˇani verakacownerin. ¡Hanec¯—q Bahaˇin Æaøayoˇneri patmow˘anner˚¿: Ew nranq hane– cin nranc patmow˘anner˚: Y¯own ew fieqabi ordi Yo– nadab˚ mtan Bahaˇi mehean˚: Nranq asacin Baha– ˇin paætoˇnerin. ¡Oronec¯—q ew tes¯—q, ¸¯ ardeØq aysteˇ ´ez het œka?n Tiroj˚ paætoˇner, aysteˇ miayn Bahaˇin Æaøayoˇner p¯tq ¯ linen¿: Y¯own mtaw xownk Æxelow ew oˇ– jak¯zner matowcelow, isk drsowm ereq hariwr ow¸sown mard kangnecnelov‘ asac nranc. ¡E¸¯ ´eznic orew¯ m¯k˚ ken– dani ¸oˇni nran, owm es k˚ yan´nem ´er ´eøq˚, ir keanqov k˚ hatowci ayd mardow Œoxar¯n¿: Erb Y¯own oˇjak¯zner˚ katarec verjacrec, asac hetewak ow spaøaz¯n zinowor– nerin. ¡Mt¯q kotorec¯—q nranc, nrancic oœ oq ¸oˇ dowrs œgay¿: Hetewak ow spaøaz¯n zinoworner˚ nranc srakotor arecin, nranc marminner˚ dowrs æprtecin, apa gnacin qaˇaq, owr gtnwowm ¯r Bahaˇi mehean˚, Bahaˇi mehe– ani ar´an˚ hanecin ew ayrecin ayn: Nranq korÆane– cin Bahaˇi ar´anner˚, qandecin Bahaˇi mehean˚ ew ayn artaqnoc dar´rin, inœp¯s or ¯ minœew aysØr: Ayspisov Y¯own Bahaˇ astÆown veracrec Isray¯lic: Y¯own, sakayn, Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami meˇ– qeric, aysinqn‘ Be¸¯li ow Dani osk¯ erinjneric œhraßarow– ec: T¯rn asac Y¯owin. ¡Qani or qajow¸iwn ownecar Aqa– abi ordineri nkatmamb anelow ayn, inœ im srtowm ¯r, owsti qo yetnordner˚ minœew œorrord serownd nstelow en Isray¯li gahin¿: Y¯own, sakayn, amboˇj hogov Isray¯li T¯r Ast– Æow Ør¯nqov ˚n¸analow janadir œeˇaw, Isray¯lin meˇanœel towoˇ Yerobovami meˇqeric zerÆ œmnac: Ayd Ørerin T¯rn sksec kotorakel Isray¯li bolor sahmanner˚, isk Azay¯l˚ nranc kotorec Isray¯li bolor sahmannerowm, Yordanan getic arewelq gtnowoˇ amboˇj Gaˇaadi, Gadi, fiowb¯ni ow Manas¯i erkrnerowm, Aønoni ´ori ezrin gtnowoˇ Aroye– ric minœew Gaˇaad ow Basan: Y¯owi mnacaÆ gorÆer˚, ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, nra bolor qajagorÆow¸iwnner˚, mˇaÆ paterazmner˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agawor– neri ßamanakagrow¸ean m¯j: Y¯own gnac ir naxnineri girk˚, ew nran ¸aˇecin Samariayowm: Nra Œoxar¯n ¸a–

22

23

24

25

26 27

28 29

30

31

32

33

34

35

10. 36–11. 14

4 Φagaworac

646

36

gaworec nra ordi Yovaqaz˚: Y¯own Samariayowm Isray¯li vray ¸agaworec qsanow¸ tari:

11

fflqoziayi mayr Go¸oˇian erb tesaw ir ordineri ma– h˚, kotorec amboˇj ¸agaworakan serownd˚, bayc Yo– ram arqayi dowstr˚, fflqoziayi qoyr Yosab¯¯n fflqoziayi ordi Yovasin vercrec arqayi spanowaÆ ordineri mijic ew nran ow nra dayeakin Go¸oˇiayic Œaxcnelov‘ ¸aqc– rec nnjaseneakowm: Yovas˚ Œrkowec: Na nra het vec tari Tiroj tan˚ ¸aqnowec, erb Go¸oˇian ¸agaworowm ¯r erkrowm: Eظnerord tarowm Yoviday¯n mard owˇar– kec, kanœec hariwrapetnerin, ¸iknapahnerin ow sowr– handak zinowornerin, nranc berec Tiroj townn ow nranc Tiroj anownov erdowecnelov‘ coyc towec nranc arqayi ordi Yoviday¯in: Na patowirelov nranc‘ asac. ¡Λer aneliqn ays ¯. ´er m¯k errord mas˚ æaba¸ Ør˚ ¸oˇ pahpani arqow– ni tan dowø˚, miws m¯k errord mas˚ ˘anaparhneri dar– pas˚ pahpani, isk mnacaÆ m¯k errord mas˚‘ sowrhandak zinoworneri yetewi dowø˚: Ayspisov amboˇj town˚ p¯tq ¯ hskoˇow¸ean tak aønowi: Ereq xmberic erkows˚, aysinqn‘ æaba¸ Ør˚ Tiroj town˚ ew arqayi æowrj˚ pahpanow¸iwn anoˇner˚, z¯nqer˚ ´eøqnerin arqayi œors koˇm˚ ¸oˇ pah– panen, ew ovqer ayd ærjanic ners mtnen, ¸oˇ spanowen: Ew nranq ¸agawori het en linelow nra elowmowt anelow amboˇj ßamanak¿: Hariwrapetnern arecin ayn, inœ imastown Yoviday¯n patowirel ¯r. am¯n m¯kn aøaw ir mardkanc‘ ¸¯— nranc, oronq æaba¸ Ør˚ pahpanow¸iwn anelow ¯in koœowaÆ ew ¸¯— nranc, oronq ayd Ør˚ verjacrel ¯in irenc Æaøayow– ¸iwn˚, ew ekaw Yoviday¯ qahanayi mØt: Qahanan Dawi¸ arqayi‘ Tiroj tan˚ gtnowoˇ geˇardnern ow z¯nqer˚ tow– ec hariwrapetnerin: Hetewak zinowornern ekan ow irenc z¯nqer˚ ´eøqnerin kangnecin tan aj ankiwnic minœew ´ax ankiwn˚, zohaseˇani ow arqowni tan æowrj˚: Yoviday¯n berel towec arqayi ordown, nra glxin drec ¸ag˚, nran yan´nec vkayakan˚, nran ØÆelov ¸agawor dar´rec ew ÆaŒ zarkec ow asac. ¡Kecc¯— arqan¿: Go¸oˇian lselov æarß– man m¯j eˇoˇ mardkanc aˇmowk˚‘ ekaw nranc mØt, mtaw Tiroj town˚ ew tesaw, or arqan, inœp¯s kargn ¯, kang–

2

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

13

14

647

4 Φagaworac

11. 15–12. 6

nel ¯ sean mØt, isk ergiœnern ow Œoˇharner˚‘ nra æowrj˚: Erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ owraxanowm ¯r ew Œoˇ hnœecnowm: Go¸oˇian pataøotec ir hagowstner˚ ew aˇaˇakec‘ a– selov. ¡Da!w ¯, da!w¿: Yoviday¯ qahanan patowirec zØrqi hariwrapetnerin‘ aselov. ¡Do—wrs ber¯q nran æarqeric, ew ov or gnay nra yetewic, ¸oˇ srov spanowi¿: Qahanan œ¯r owzowm, or na Tiroj tan˚ spanowi: Nran bønecin, ew erb irenq arqowni town tanoˇ erivarneri ˘anaparhov ¯in ˚n¸anowm, spanecin nran: Yoviday¯n Tiroj ew arqayi, inœp¯s ew arqayi ow ßoˇovrdi mijew owxt drec, or irenq k˚ linen Tiroj ßoˇovowrd˚: Erkri bolor mardik gnacin Ba– haˇi mehean˚, korÆanecin ayn, jardowŒæowr arecin nra zohaseˇanner˚, nra ar´anner˚, Bahaˇi qowrm Ma¸anin spanecin zohaseˇani dimac: Qahanan hskiœ ostikan– ner næanakec Tiroj tan vray: Na hariwrapetnerin, ¸iknapahnerin, sowrhandak zinowornerin ow erkri am– boˇj ßoˇovrdin aønelov‘ arqayin dowrs berec Tiroj tnic, sowrhandakneri døan ˘anaparhov berec arqowni town ew nran ¸agaworakan gahin nstecrec: Erkri amboˇj ßo– ˇovowrd˚ owraxacaw, qaˇaq˚ handartowec: Go¸oˇiayin arqowni tan mØt spanel ¯in srov: Erb Yovas˚ ¸agawor ØÆowec, eظ˚ tarekan ¯r:

15

16

17

18

19

20

21

Y¯owi ¸agaworow¸ean eظnerord tarowm ¸agawor dar– 12 ´aw Yovas˚, or˚ qaøasown tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Sabia ¯r‘ Bersab¯¯ qaˇaqic: Yovasn 2 ardar gtnowec Tiroj aøjew aynqan ßamanak, or Yovida– y¯n nran dastiarakowm ¯r: Mardik, sakayn, mehenakan 3 bar´ownqneric œhraßarowecin, ew ßoˇovowrd˚ takawin zo– her ¯r matowcowm ew xownk Æxowm mehenakan bar´ownqne– rowm: Yovasn asac qahananerin. ¡Tiroj town˚ mtaÆ 4 srbow¸iwnneri amboˇj arÆa¸˚, aysinqn‘ haæowaøman en– ¸arkowaÆ bolor mardkanc dram˚, ˚st mardkanc srti cankow¸ean Tiroj tan hamar nowiraberowoˇ arÆa¸˚, inœp¯s naew am¯n m¯ki kataraÆ va˘aøqic stacowaÆ harker˚ qahananer˚ ¸oˇ vercnen, orp¯szi, owr or Tiroj 5 tan qandowaÆ maser linen, norogowen¿: Minœew Yovas ar– 6 qayi ¸agaworow¸ean qsanerkowerord tarin qahananer˚

12. 7–19 7

8

9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

4 Φagaworac

648

Tiroj tan qandowaÆ maser˚ deø œ¯in norogel, owsti Yo– vas arqan kanœec Yoviday¯ qahanayin ow miws qahana– nerin ew asac nranc. ¡Inœo?w œ¯q norogel Tiroj tan qandow– aÆ maser˚: Va˘aøqic stacowaÆ arÆa¸˚ ´ez mi— vercr¯q, ayl Tiroj tan qandowaÆ maseri norogma—n˚ yatkacr¯q¿: Qahananer˚ xostacan ßoˇovrdic arÆa¸ œaønel, e¸¯ da œ¯in yatkacnelow Tiroj tan qandowaÆ maser˚ noroge– low hamar: Yoviday¯ qahanan mi arkˇ vercrec, vran ancq bacec ew drec Tiroj zohaseˇani koˇqin: Tiroj tow– n˚ pahpanoˇ qahananer˚, Tiroj tan˚ gtnowaÆ amboˇj arÆa¸˚ lcrin aynteˇ: Erb tesnowm ¯in, or arkˇi m¯j arÆa¸˚ æatacel ¯, kanœowm ¯in arqowni qartowˇarneri petin ow meÆ qahanayin, oronq galis ¯in, Tiroj ta– n˚ gtnowaÆ arÆa¸˚ Ærarowm ew patrast gowmar˚ ta– lis ¯in Tiroj tan gorÆavarnerin, or baæxen Tiroj tan ataˇ´agorÆnerin, æinararnerin, nkariœnerin, ˘artar ormnadirnerin, qargorÆnerin, orp¯szi Tiroj tan qan– dowaÆ maser˚ norogelow hamar gnen Œayt ow taæaÆ qarer ew anen ayn am¯n˚, inœ anhraßeæt ¯r Tiroj town˚ norogelow hamar: Tiroj town berowaÆ arÆa¸ov, sakayn, Tiroj tan hamar arÆa¸¯ døner, seper, taæter, Œoˇer ew am¯n te– sak osk¯ ow arÆa¸¯ anظner œp¯tq ¯ sarq¯in, ayl ayd gow– mar˚ gorÆawornerin p¯tq ¯ tayin, orp¯szi nranq Tiroj town˚ norogen: Haæiw œ¯in pahanjowm ayn mardkancic, o– ronc ´eøqn ¯in yan´nowm gorÆawornerin troweliq arÆa¸˚, orovhetew nranq vstaheli ¯in, isk meˇqi ow yancanqi qawow¸ean hamar ˚nÆayaberowaÆ arÆa¸˚ Tiroj town œ¯r mtnowm, ayl qahananerin ¯r trwowm: Ayn ßamanak aso– rineri arqay Azay¯l˚ yar´akowec G¯¸i d¯m ew grawec ayn: Apa Azay¯ln ir eres˚ dar´rec d¯pi Erowsaˇ¯m, or nra vray aræawi: Yowdayi erkri arqay Yovas˚ ir hayreri, Yowdayi erkri arqaner YosaŒati, Yorami ow fflqoziayi araÆ bolor nowiratowow¸iwnnern ow ir nowiratowow¸iwnne– r˚, Tiroj tan ow ¸agawori tan gan´arannerowm gtnowoˇ amboˇj arÆa¸˚ owˇarkec asorineri arqayin, isk inq˚ meknec Erowsaˇ¯mic: Yovasi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn a– m¯n˚, inœ na arec, œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi ¸aga–

649

4 Φagaworac

12. 20–13. 12

worneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Nra Æaøaner˚ nra d¯m elan, dawa˘anecin nran ew Gaˇaadowm bnakowoˇ Maaloni tan˚ spanecin Yovasin: Nran spanecin nra Æaøane– r˚‘ Yemawow¸i ordi Yovazaqar˚ ew sra ordi Yezebow¸˚: Nra ays patand Æaøaner˚ xŒecin ow spanecin nran ew ¸aˇecin ir naxnineri mØt, Daw¸i qaˇaqowm: Nra Œo– xar¯n ¸agaworec nra ordin‘ Amessian:

20

21

Yowdayi erkri arqay fflqoziayi ordi Yovasi ¸agawo– 13 row¸ean qsanerkowerord tarowm Isray¯li vray, Samari– ayowm ¸agaworec Y¯owi ordi Yovaqaz˚: Na ¸agaworec tasneظ˚ tari: Na Tiroj aøjew œariq gorÆec, ˚n¸a– 2 caw Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami meˇqeri hetqerov: Na drancic œhraßarowec: Tiroj bar– 3 kow¸iwn˚ borboqowec Isray¯li d¯m, ew T¯r˚ nranc æarownak matnec asorineri Azay¯l arqayi ew Azay¯li ordi Aderi ´eøq˚: Yovaqazn aˇØ¸ec Tiroj˚, ew T¯r˚ lsec nran, o– 4 rovhetew tesaw Isray¯li neˇow¸iwnner˚, or pat˘aøowm ¯r nran asorineri arqan: T¯rn Isray¯lin mi azatarar 5 towec. Isray¯ln azatowec asorineri ´eøqic, ew isray¯la– cinern aprecin irenc vrannerowm, inœp¯s naxkin ßama– naknerowm: Sakayn isray¯laciner˚ œhraßarowecin Isra– 6 y¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami meˇqeric, ayl nra owˇiov ˚n¸acan, ew Astaro¸i kowøqern ¯l mna– cin Samariayowm: Yovaqazi mØt mnacel ¯in miayn yisown 7 heÆeal, tas˚ martakaøq ow tas˚ hazar hetewak. mna– caÆnerin asorineri arqan bnajnjel ¯r ew koxotowaÆ hoˇ ¯r dar´rel: Yovaqazi mnacaÆ gorÆer˚, ayn am¯n˚, inœ na 8 arel ¯, nra qajagorÆow¸iwnner˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Is– ray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Yovaqaz˚ 9 gnac ir naxnineri girk˚, nran ¸aˇecin Samariayowm, ir naxnineri mØt: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Yo– vas˚: Yowdayi erkri arqay Yovasi ¸agaworow¸ean ere– 10 sowneظnerord tarowm Isray¯li vray ¸agaworec Yovaqa– zi ordi Yovas˚: Na Samariayowm ¸agaworec tasnerkow tari: Na œariq gorÆec Tiroj aøjew, œhraßarowec Isra– 11 y¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami meˇqeric, ¸aˇowec dranc m¯j: Yovasi mnacaÆ patmow¸iwn˚, ayn a– 12

13. 13–25

13

14

15 16

17

18

19

20

21

22 23

24

25

4 Φagaworac

650

m¯n˚, inœ na arel ¯, Yowdayi erkri arqayi het køowelow ßa– manak nra cowcaberaÆ qajagorÆow¸iwnner˚ œ¯? or nkara– growaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Yovas˚ gnac ir naxnineri girk˚, ew nra gahin nstec Yerobovam˚: Yovas˚ ¸aˇowec Samariayowm, Isray¯li ¸a– gaworneri mØt: Eˇis¯¯n Æanr hiwandacaw, oric ew meøaw: Isray¯li arqay Yovas˚ minœ ayd ekel ¯r nra mØt, lac eˇel nra mØt‘ aselov. ¡Ha!yr, ha!yr, dow Isray¯li martakaøqn ¯ir ew nra heÆelazØr˚¿: Eˇis¯¯n nran asel ¯r. ¡A—ø qo aˇeˇn ow neter˚¿: Yovasn aøel ¯r aˇeˇn ow neter˚, ew Eˇis¯¯n Isray¯li arqayin asel ¯r. ¡Aˇeˇ˚ ´eøqo—vd larir¿. ew na ir ´eøqov larel ¯r aˇeˇ˚: Eˇis¯¯n ir ´eøq˚ drel ¯r arqayi ´eøqin ew asel. ¡Ba—c arewelean koˇmi patowha– n˚¿: Na bacel ¯r, ew Eˇis¯¯n asel ¯r. ¡Ar´aki—r¿: Erb na ar´akel ¯r, Eˇis¯¯n asel ¯r. ¡Sa Tiroj Œrkow¸ean netn ¯, asorineri d¯m Œrkow¸ean net˚: Dow asorinerin piti harowaÆes AŒekowm, minœew or ispaø bnajnjes nranc¿: E– ˇis¯¯n awelacrel ¯r. ¡Neter vercro—w¿: Erb Yovas˚ neter˚ vercrel ¯r, Eˇis¯¯n asel ¯r Isray¯li arqayin. ¡Ar´aki—r ew xŒi—r getnin¿: Arqan ereq net ¯r xŒel getnin ow kang aøel: AstÆow mard˚ barkacel ¯r nra vray‘ aselov. ¡E– ¸¯ hing kam vec angam harowaƯir, asorinerin ispaø oœnœacraÆ k˚ lin¯ir: Ard, miayn ereq angam k˚ harowaÆes asorinerin¿: Meøaw Eˇis¯¯n, ew nran ¸aˇecin: Hetewe– al tarin Movabi koˇoptiœ zØrq˚ yar´akowec erkri vray: Ayd ßamanak mi mardow ¯in ¸aˇowm: Erb ¸aˇoˇner˚ te– san Movabi koˇoptiœ zØrqin, ayd meøaÆ mardown ætap gcecin gerezman˚: Ayd meøaÆ mardow diak˚ Eˇis¯¯i os– kornerin dipœelown p¯s hangowceal˚ kendanacaw ow kang– nec ir otqeri vray: Asorineri arqay Azay¯l˚ Yovaqazi iæxanow¸ean bolor Ørerin neˇowm ¯r Isray¯lin, bayc T¯– r˚ yanown Abrahami, Isahaki ow Yakobi het draÆ owxti oˇormec, g¸ac ow hayeacq˚ dar´rec nranc, œkamecaw kor– Æanel nranc ew ir eres˚ nrancic æowø œtowec: Asorineri arqay Azay¯l˚ meøaw, ew ¸agaworec Aderi ordin nra ordow Œoxar¯n: Yovaqazi ordin Yovas˚ elaw ew Azay¯li ordi Aderi ordowc grawec ayn qaˇaqner˚, or nra hayr˚ pate–

651

4 Φagaworac

14. 1–13

razmov xlel ¯r ir hØric‘ Yovaqazi ´eøqic: Yovas˚ nran ereq angam yaˇ¸ec ew veragrawec Isray¯li qaˇaqner˚: Isray¯li arqay Yovaqazi ordi Yovasi ¸agaworow¸ean 14 erkrord tarowm ¸agaworec Yowdayi erkri arqay Yovasi ordi Amasian: Qsanhing tarekan ¯r na, erb ¸agawor 2 dar´aw, ew qsanin˚ tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anownn ¯r Yovadin, or˚ Erowsaˇ¯mic ¯r: Amasian ar– 3 dar gtnowec Tiroj aøjew, bayc oœ ir naxni Daw¸i nman: Υst amenayni na arec ayn, inœ ir hayr Yovasn ¯r arel, sakayn bar´ownqneri meheanner˚ œveracrec, ew ßoˇovowr– 4 d˚ takawin zoher ¯r matowcowm ew xownk Æxowm bar´ownq– nerowm: Erb ¸agaworow¸iwnn ir ´eøqn ancaw, na spanec 5 ir ayn palatakan paætØneanerin, oronq spanel ¯in ir hØr˚, sakayn spanoˇneri ordinerin œspanec, orovhetew, 6 inœp¯s growaÆ ¯ Movs¯si fflr¯nqi grqowm, T¯r˚ patowirel ¯‘ aselov. ¡Φoˇ hayrer˚ œmeønen ordineri pat˘aøov, oœ ¯l ordiner˚ meønen hayreri pat˘aøov, ayl am¯n oq ir meˇqi hamar ¸oˇ meøni¿: Na tas˚ hazar edomacineri spanec 7 Mayilayowm, grawec V¯m˚ paterazmov ew ayn koœec Yek¸o– v¯l, inœp¯s ew koœwowm ¯ minœew aysØr: Ayd ßamanak Ama– 8 sian Isray¯li arqay Y¯owi ordi Yovaqazi ordi Yovasi mØt banagnac owˇarkec‘ aselov. ¡E—k eres eresi handi– penq mimeanc¿: Isray¯li arqay Yovas˚ mard owˇarkec 9 Yowdayi erkri arqay Amasiayi mØt ew asac. ¡Libananowm bowsnoˇ akqan Œowæ˚ lowr owˇarkec Libanani eˇewnown‘ a– selov. ¡Qo dster˚ know¸ean to—wr im ordown¿: Libanani a– napati gazanner˚, sakayn, ancan ow koxotecin akqan Œowæ˚: Edomacinerin kotorecir ew mtqowmd hpartacar: 10 Gohaci—r qo Œaøqov ow nsti—r qo tan˚: Inœo?w ¯ qo œarow¸iw– n˚ qez grgøowm, œ¯? or k’˚nknes dow, ew qez het ¯l‘ Yowdayi er– kir˚¿: Amasian œansac nran, ew paterazmi elaw Isra– 11 y¯li arqay Yovas˚: Hr¯astani Be¸samiws bnakavayrowm d¯m dimac irar handipecin inq˚ ew Yowdayi erkri arqay Amasian: Yowdayi erkri zØrq˚ partowec Isray¯lic, ew 12 Yowdayi erkri bolor zØrqer˚ irenc vranner˚ Œaxan: Is– 13 ray¯li arqay Yovaqazi ordi Yovas˚ Be¸samiwsowm bønec Yovaqazi ordi Yovasi ordi Amasiayin‘ Yowdayi erkri

14. 14–28

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

4 Φagaworac

652

¸agaworin, ekaw Erowsaˇ¯m ew EŒremi darpasic minœew Ankiwnneri darpas˚ qandec Erowsaˇ¯mi parisp˚, or˚ œors hariwr kangown ¯r: Na Tiroj tan ow ¸agawori tan gan´aranowm eˇaÆ oskin ow arÆa¸˚, bolor anظner˚ ew har˘ordinerin vercnelov‘ veradar´aw Samaria: Yova– si mnacaÆ gorÆer˚, nra kataraÆ qajagorÆow¸iwnnern ow Yowdayi erkri arqay Amasiayi d¯m mˇaÆ paterazm˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanaka– grow¸ean m¯j: Yovas˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸a– ˇowec Samariayowm, Isray¯li ¸agaworneri het: Nra Œo– xar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Yerobovam˚: Yowdayi erkri arqay Yovasi ordi Amasian Isray¯li ¸agawor Yovaqa– zi ordi Yovasi mahowanic yetoy aprec tasnhing tari: Amasiayi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸agaworneri ßama– nakagrow¸ean m¯j: Nra d¯m Erowsaˇ¯mowm dawadrow¸iwn kazmakerpecin, ew na Œaxaw Laqis: Nra yetewic mard owˇarkecin Laqis ow nran aynteˇ spanecin: Nran bere– cin ´ieri vray ow ¸aˇecin Erowsaˇ¯mowm‘ Daw¸i qaˇaqowm, ir hayreri mØt: Yowdayi erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ ver– crec tasnvecameay Azariayin ew ¸agawor nstecrec nra hayr Amasiayi Œoxar¯n: Azarian barekargec Elo¸˚ ew arqayi meønelowc yetoy ayn veradar´rec Yowdayi erkrin: Yowdayi erkri arqay Yovasi ordi Amasiayi ¸agaworow– ¸ean tasnhingerord tarowm ¸agaworec Isray¯li arqay Yovasi ordi Yerobovam˚: Na qaøasownm¯k tari ¸agawo– rec Samariayowm: Na Tiroj aøjew œariq gorÆec, œhraßa– rowec Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami bolor meˇqeric: Na Isray¯li sahmanner˚‘ Ema¸i mowt– qic minœew Araba Æov˚ apahov dar´rec, inœp¯s ir Æaøay ge¸aqoberaci Ama¸i ordi Yovnan margar¯i mijocov a– sel ¯r T¯r AstowaÆ˚, qanzi T¯r˚ tesel ¯r sakawamard, neˇowaÆ, tkar ow lqowaÆ Isray¯li œaŒazanc daøn taøa– panq˚. oœ oq œkar, or Øgn¯r Isray¯lin: T¯r˚ œ¯r owzowm, or isray¯laciner˚ bnajnjowen erknqi nerqoy, owsti Yovasi ordi Yerobovami ´eøqov Œrkec nranc: Yerobovami mna– caÆ gorÆer˚, ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, ¸¯ paterazmowm

653

4 Φagaworac

14. 29–15. 13

na inœpisi qajagorÆow¸iwn ¯ cowcaberel, inœp¯s ¯ Damas– kosn ow Ema¸˚ Yowdayi erkric azatelov veradar´rel Is– ray¯lin, œ¯? or nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßa– manakagrow¸ean m¯j: Yerobovam˚ gnac ir naxnineri‘ Isray¯li ¸agaworneri girk˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Zaqarian:

29

Isray¯li Yerobovam arqayi ¸agaworow¸ean qsaneظn– 15 erord tarowm ¸agaworec Yowdayi erkri Amasia arqayi ordi Azarian: Na tasnvec tarekan ¯r, or ¸agawor 2 dar´aw, ew yisownerkow tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Yeqeˇia ¯r, na Erowsaˇ¯mic ¯r: Azarian ir 3 hayr Amasiayi nman ˚st amenayni bari gorÆer kata– rec Tiroj aøjew, bayc bar´ownqneri meheanner˚ œverac– 4 rec, isk ßoˇovowrd˚ takawin zoher ¯r matowcowm ew xownk Æxowm bar´ownqnerowm: T¯r˚ patowhasec ¸agaworin, ew 5 na borot dar´aw minœew ir keanqi verj˚: Na aøan´in mi tan m¯j ¯r bnakwowm: Arqowni tan vray iæxowm ew erkri ßo– ˇovrdin datowm ¯r arqayi ordin‘ Yova¸am˚: Azariayi 6 mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, œ¯? or nkara– growaÆ en Yowdayi ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Azarian gnac ir naxnineri girk˚, ew nran ¸aˇecin Daw– 7 ¸i qaˇaqowm, ir naxnineri mØt: Nra Œoxar¯n ¸agawo– rec ir ordin‘ Yova¸am˚: Yowdayi erkri arqay Azariay– 8 i ¸agaworow¸ean eresowneظnerord tarowm Isray¯li vray ¸agaworec Yerobovami ordi Zaqarian: Na vec amis ¸a– gaworec Samariayowm: Na ir naxnineri nman œariq gor– 9 Æec Tiroj aøjew, œhraßarowec Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami meˇqeric: Nra d¯m glowx bar´– 10 racrin Yabisi ordi Seˇˇowmn ow Kebdaam˚. nranq ßoˇo– vrdi nerkayow¸eamb harowaÆecin nran ow spanecin: Nra Œoxar¯n ¸agaworec Seˇˇowm˚: Zaqariayi mnacaÆ gor– 11 Æer˚ nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanaka– grow¸ean m¯j: Aha ays ¯r ayn mard˚, ori masin T¯r˚ asel 12 ¯r Y¯owin. ¡Qo ordineric miayn minœew œorrord serownd˚ pi– ti nsti Isray¯li gahin¿: Ew aydp¯s ¯l eˇaw: Yabisi ordi 13 Seˇˇowm˚ ¸agaworec Yowdayi erkri arqay Azariayi ¸a– gaworow¸ean eresownow¸erord tarowm: Seˇˇowm˚ Samari–

15. 14–27 14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

24

25

26

27

4 Φagaworac

654

ayowm ¸agaworec m¯k amis: Gaddii ordi Manayem˚ dowrs ekaw Φersayic, mtaw Samaria, Samariayowm harowaÆec Yabisi ordi Seˇˇowmin, spanec nran ow Œoxar¯n˚ ¸aga– wor nstec: Seˇˇowmi mnacaÆ gorÆer˚, nra kazmakerpaÆ dawadrow¸iwnner˚ nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸agaworne– ri ßamanakagrow¸ean m¯j: Ayn ßamanak Manayem˚ yar– ´akowec Φersayi vray ew aynteˇ, sksaÆ Φersayic, nra sahmannerowm gtnowoˇ bolorin spanec, yˇi kananc ar– gand˚ patøec, orovhetew nra aøaj œ¯in bacel qaˇaqi darpasner˚: Yowdayi erkri arqay Azariayi ¸agaworow– ¸ean eresowninnerord tarowm Isray¯li vray ¸agaworec Gaddii ordi Manayem˚: Na tas˚ tari ¸agaworec Sa– mariayowm: Na œariq gorÆec Tiroj aøjew, œhraßarowec Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami meˇ– qeric: Asorestani arqay ffiowan ekaw yar´akowec Isra– y¯li vray: Manayem˚ ffiowayin hazar taˇand arÆa¸ towec, orp¯szi na iren Øgnakan lini, ew Manayemn ir ¸agaworow– ¸iwnn ir ´eøqowm pahi: Ays arÆa¸n Asorestani arqayin talow hamar Manayemn Isray¯li bolor harowstneri vray hark drec, am¯n m¯kic yisnakan sikˇ arÆa¸ aøaw: Aso– restani ¸agawor˚ yet dar´aw‘ œmnac erkrowm: Manayemi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, œ¯? or nkara– growaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Manayem˚ gnac ir naxnineri girk˚: Nra Œoxar¯n ¸a– gaworec ir ordin‘ ffiak¯ian: Yowdayi erkri arqay Aza– riayi ¸agaworow¸ean yisownerord tarowm ffiak¯ian ¸a– gaworec Isray¯li vray: Na tas˚ tari ¸agaworec Sa– mariayowm: Na œariq gorÆec Tiroj aøjew, œhraßarowec Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Yerobovami meˇ– qeric: Nra d¯m glowx bar´racrec fiomeliayi ordi ffiak¯¯n‘ ir zØrapet˚: Sra het ¯in Argob˚ ew Ari¯n, inœp¯s na– ew œoræariwreaki mijic yisown hogi: Na harowaÆec nran Samariayowm, arqowni tan aøaj, spanec nran, ew nra Œoxar¯n inq˚ ¸agaworec: ffiak¯iayi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, nkaragrowaÆ en Isray¯li ¸aga– worneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Yowdayi erkri arqay A– zariayi ¸agaworow¸ean yisownerkowerord tarowm ¸aga–

655

4 Φagaworac

15. 28–16. 3

worec fiomeliayi ordi ffiak¯¯n: Na Samariayowm Isray¯– li vray ¸agaworec qsan tari: Na Tiroj aøjew œarow– ¸iwn gorÆec, œhraßarowec Isray¯lin meˇanœel towoˇ Na– bati ordi Yerobovami meˇqeric: Isray¯li arqay ffiak¯¯i ØrØq ekaw Asorestani Φakˇa¸Œaˇasar arqan, grawec Ayin˚, Kab¯¯l˚, Be¸maaqan, Yanoq˚, Ken¯z˚, Asor˚, Ga– ˇaad˚ ew Galilian, NeŒ¸aˇimi amboˇj erkir˚ ew nranc bnakiœnerin qæec Asorestan: Eˇayi ordi ffls¯¯n dawa– drow¸iwn kazmakerpec fiomeliayi ordi ffiak¯¯i d¯m, xŒec ow spanec nran, ew nra Œoxar¯n inq˚ ¸agaworec fflziayi ordi Yova¸ami ¸agaworow¸ean qsanerord tarowm: ffia– k¯¯i mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, nkara– growaÆ en Isray¯li ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Isray¯li ¸agawor fiomeliayi ordi ffiak¯¯i ¸agaworow¸e– an erkrord tarowm Isray¯lowm ¸agaworec Yowdayi erkri arqay fflziayi ordi Yova¸am˚: Na qsanhing tarekan ¯r, or ¸agawor dar´aw ew tasnvec tari iæxec Erowsa– ˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Yerowsa ¯r, na Sadoki dowstrn ¯r: Yova¸am˚ ˚st amenayni ardar gtnowec Tiroj aøjew, aynp¯s, inœp¯s ir hayr fflzian, miayn ¸¯ na bar´ownqne– ri meheanner˚ œveracrec, ew ßoˇovowrd˚ takawin zoher ¯r matowcowm ew xownk Æxowm bar´ownqnerowm: Na æinec Tiroj tan verin dowø˚: Yova¸ami mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯– n˚, inœ na arel ¯, nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸aga– worneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Ayd Ørerin T¯r˚ Yowdayi erkri d¯m owˇarkec asorineri arqay fiasonin ew fiomeli– ayi ordi ffiak¯¯in: Yova¸am˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec ir naxni Daw¸i qaˇaqowm, ir naxnineri mØt, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Aqaz˚:

28

29

30

31

32

33

34 35

36

37

38

fiomeliayi ordi ffiak¯¯i ¸agaworow¸ean tasneظnerord 16 tarowm Isray¯lowm ¸agaworec Yowdayi erkri arqay Yova– ¸ami ordi Aqaz˚: Aqaz˚ qsan tarekan ¯r, or ¸agawo– 2 rec ew tasnvec tari iæxec Erowsaˇ¯mowm: Na hawatarim œgtnowec T¯r AstÆow aøjew, inœp¯s hawatarim ¯r eˇel ir naxni Dawi¸˚, ayl gnac Isray¯li arqay Nabati ordi 3 Yerobovami ˘anaparhov: Na ir ordown kraki mijov anc– kacrec ˚st ayn azgeri garæeli sovorow¸ean, oronc T¯rn

16. 4–16 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

16

4 Φagaworac

656

isray¯lacineri aøjewic halaÆel ¯r: Na zoher ¯r matow– cowm ew xownk Æxowm bar´ownqneri meheannerowm, blowrneri vray ow Æaøaxit antaønerowm: Ayn ßamanak asorineri arqay fiason˚ ew fiomeliayi ordi Isray¯li ¸agawor ffiak¯– ¯n elan Aqazi d¯m paterazmi ow paæarecin Erowsaˇ¯m˚, sakayn paterazm˚ æarownakel œkaroˇacan: Ayd ßama– nak asorineri fiason arqan Ela¸˚ veradar´rec asori– nerin, isk hreanerin hanec Ela¸ic: Edomayeciner˚ ekan Ela¸ ew aynteˇ en bnakwowm minœew aysØr: Aqaz˚ despan– ner owˇarkec Asorestani Φagˇa¸Œaˇasar arqayin‘ a– selov. ¡Es qo Æaøan ow qo ordin em: Ari— ew Œrki—r in´ asorineri arqayi ow Isray¯li arqayi ´eøqic, oronq in´ vray en yar´akowel¿: Aqaz˚ Tiroj tann ow ¸agawori tan gan´aranowm gtnowoˇ arÆa¸n ow oskin aøaw ew owˇarkec Asorestani arqayin orp¯s pargew: Asorestani arqan ansac nran, elaw Damaskosi d¯m ow grawec ayn, bnakiœne– rin ger arec Kiwr¯n, isk fiasonin spanec: Aqaz arqan gnac Damaskos, Asorestani Φagˇa¸Œaˇasar arqayin handipelow: Na tesaw Damaskosowm eˇaÆ zohaseˇan˚, ayd zohaseˇani Ørinakn ow ´ewer˚ bolor manramasnerov owˇarkec Owria qahanayin: Owria qahanan kaøowcec zohaseˇan˚ ˚st ayn Ørinaki, or Aqaz arqan owˇarkel ¯r Damaskosic: Minœew Aqaz arqayi Damaskosic veradaø– nal˚ Owria qahanan patrastec da: Erb arqan te– saw zohaseˇan˚, mØtecaw dran, zoher matowcec nra vray, ir oˇjak¯znern ayrec, ir ˚nÆaner˚ nowirec, zohaseˇani vray ¸aŒec xaˇaˇow¸ean zoheri ariwn˚: Tiroj aøjew gtnowoˇ pˇn´¯ zohaseˇan˚ na teˇaŒoxec ir teˇic‘ Ti– roj tan aøjewic, ow drec nor zohaseˇanic hiwsis: Aqaz arqan patow¯r towec Owria qahanayin‘ aselov. ¡Ays meÆ zohaseˇani vray p¯tq ¯ matowces aøawØtean oˇjak¯– z˚ ew erekoyean zohaberow¸iwn˚, arqayi oˇjak¯zn ow nra zohaberow¸iwnner˚, erkri ßoˇovrdi oˇjak¯zner˚, zohabe– row¸iwnnern ow ˚nÆaner˚: Bolor oˇjak¯zneri ow zohabe– row¸iwnneri ariwn˚ nra vray p¯tq ¯ ¸aŒes, isk pˇn´¯ zohaseˇann im tramadrow¸ean tak p¯tq ¯ lini aøa– wØtean¿: Owria qahanan am¯n inœ arec aynp¯s, inœp¯s

657

4 Φagaworac

16. 17–17. 10

nran patowirel ¯r Aqaz arqan: Aqaz arqan kotrec anowawor xarisxner˚, Œoxadrec lowacaranner˚, ´owla– Æoy awazann ijecrec ir tak gtnowoˇ tasnerkow pˇn´¯ cowleric ow drec qar¯ yataki vray: Na, i patiw Asores– tani arqayi, Tiroj tan m¯j gahi hamar mi patowandan drec ew ¸agaworakan tan artaqin mowtq˚ dar´rec Ti– roj tan koˇm˚: Aqazi kataraÆ mnacaÆ gorÆer˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸agaworneri ßamanaka– grow¸ean m¯j: Aqaz˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸a– ˇowec Daw¸i qaˇaqowm, ir naxnineri mØt: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Ezekian:

17

18

19

20

Yowdayi erkri arqay Aqazi ¸agaworow¸ean tasner– 17 kowerord tarowm Isray¯li vray ¸agaworec Elayi ordi ffls¯– ¯n: Na Samariayowm ¸agaworec in˚ tari: Na Tiroj aø– 2 jew œar gtnowec, bayc oœ Isray¯li ayn ¸agaworneri nman, o– ronq irenic aøaj kayin: Nra d¯m yar´akowec Asoresta– 3 ni Saˇmanasar arqan, ew ffls¯¯n nran en¸akay dar´aw, nran hark ¯r talis, or na tani: Asorestani arqan, 4 sakayn, tesaw, or ffls¯¯i m¯j nengow¸iwn kay, orovhetew sa patgamaworner ¯r owˇarkel Egiptosi ¸agawor Sovayin ew ayd tari hark œ¯r v˘arel Asorestani arqayin: Aso– restani arqan kalanaworec nran ew bantarkec: Aso– 5 restani arqan yar´akowec amboˇj erkri vray, elaw naew Samariayi d¯m ew ayn paæarec ereq tari: ffls¯¯i ¸a– 6 gaworow¸ean innerord tarowm Asorestani arqan gra– wec Samarian ew isray¯lacinerin qæec Asorestan, nranc bnakecrec Ala¸owm ew Aborowm, Gozan geti mØt ow Mareri leønerowm: Isray¯laciner˚ meˇanœel ¯in irenc t¯r AstÆow 7 d¯m, orn irenc hanel ¯r Egiptacineri erkric ew aza– tel egiptacineri ffiarawon arqayi ´eøqic: Nranq sksel ¯in erkiwˇ krel Øtar astowaÆneric, hetewel ayn azgeri 8 krØnin, oronc T¯r˚ qæel ¯r isray¯lacineri aøjewic: Isra– 9 y¯li ¸agaworner˚ nman æat baner ¯in arel, ew isray¯laci– ner˚ nman æat ¸aqown gorÆer katarel, or œp¯tq ¯ an¯in irenc AstÆow d¯m: Nranq irenc bolor qaˇaqnerowm bar´– radir teˇer steˇÆecin, sksaÆ pahapanneri aætara– kic minœew parspapat qaˇaq˚, irenc hamar ar´an– 10

17. 11–23

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

4 Φagaworac

658

ner ew kowøqer kangnecrin, bolor bar´r blowrneri vray, bo– lor antaøaxit Æaøeri nerqoy, bolor bar´ownqneri vray xownk ¯in Æxowm ayn bolor azgeri nman, oronc T¯r˚ vta– rel ¯r nranc aøjewic: Nranq vat ˚nkerakicner ownecan ew vat hawaqoy¸ner kazmakerpecin, orp¯szi barkacnen Tiroj˚: Nranq paætecin kowøqer, oronc masin T¯rn i– renc asel ¯r. ¡Ayd ban˚ mi— ar¯q yanown Tiroj¿: T¯r˚ bolor margar¯neri ow tesanoˇneri mijocov Isray¯lin ow Yowdayi erkrin zgowæacrec‘ aselov. ¡Dar´¯—q ´er œar ˘a– naparhneric, pahec¯—q im patowiranner˚, im kanonnern ow Ør¯nqner˚, or patowireci ´er hayrerin, ew oronq ´ez haˇordeci im Æaøay margar¯neri mijocov¿: Nranq œlse– cin, aweli ˚mbostacan, qan irenc hayrer˚, œhawatacin irenc T¯r AstÆown: Nranc hayreri het AstÆow knqaÆ owxter˚, daæinqnern ow vkayow¸iwnner˚ nranq œpahecin, gnacin snoti astowaÆner paætoˇneri hetqerov‘ irenq ¯l nranc het snoti astowaÆner paætoˇner daønalov irenc ærjapatoˇ azgerin hetewelov: Minœdeø T¯r˚ patowirel ¯r, or œnmanowen nranc: Nranq antesecin irenc T¯r Ast– Æow bolor patowiranner˚, irenc hamar erkow ´owlaÆoy e– rinjner patrastecin, erknqi zØrow¸iwnnerin erkrpage– cin, paætecin Bahaˇin, irenc tˇanerin ew aˇjiknerin kraki mijov anckacrin, kaxardow¸iwn ow hmayow¸iwn a– recin, hamar´akowecin Tiroj aøjew œarow¸iwn gorÆel ew zayracrin nran: T¯rn Isray¯li vray xist barkacaw, œow– zec tesnel nranc eres˚, aynp¯s or miayn Yowdayi ceˇn ¯r mnacel: Sakayn Yowdayi ceˇi mardik ¯l œpahecin irenc T¯r AstÆow patowiranner˚ ew ˚n¸acan Isray¯li erkrowm ˚ndownowaÆ sovorow¸iwnnerov: Nranq Tiroj˚ heøow pa– hecin Isray¯li amboˇj serndic: T¯r˚ nranc œarœarec ew awaraøowneri ´eøq˚ matnec, minœew or nranc ir eresic heøow vanec: Minœ Daw¸i town˚ goyow¸iwn own¯r, nranq Isray¯li ¸agawor ¯in nstecrel Nabati ordi Yerobova– min, ew Yerobovam˚ isray¯lacinerin argelel ¯r ˚n¸anal Tiroj ˘anaparhov, nranc meÆ meˇqer gorÆel towel: Is– ray¯lacinern ˚n¸acel ¯in Yerobovami gorÆaÆ bolor meˇ– qeri ˘anaparhov, œ¯in hraßarowel drancic: T¯rn ir e–

659

4 Φagaworac

17. 24–34

res˚ ¸eqel ¯r Isray¯lic, inœp¯s or margar¯neri mijocov asel ¯r ir bolor Æaøanerin: Aysp¯s ¯, or Isray¯laci– nern irenc erkric Asorestan ger arowecin, owr gtnwowm en minœew aysØr: Asorestani arqan Babelonic, Qow¸ic, Ayayic, Ema¸ic ow SeŒŒarowimic mardkanc ¯r berel tow– el ew isray¯lacineri Œoxar¯n bnakecrel Samariayi qa– ˇaqnerowm: nranq ßaøangel ¯in Samarian ow bnakowel nra qaˇaqnerowm: Irenc bnakow¸ean skzbnakan ærja– nowm nranq œ¯in vaxecel Tirojic, ew T¯rn aøiwÆner ¯r ow– ˇarkel, or yØæoten nranc: Nranq dimel ¯in Asoresta– ni ¸agaworin‘ aselov. ¡Ayn azger˚, oronc Œoxadrecir ew Samariayi qaˇaqnerowm bnakecrir, œgiten ayd erkri AstÆow krØn˚, T¯r˚ nranc vray aøiwÆner owˇarkec, oronq aha yØæotowm en nranc, orovhetew œgiten ayd erkri Ast– Æow krØn˚¿: Asorestani arqan hraman ¯r ar´akel ow asel. ¡Aynte—ˇ tar¯q ´er ger araÆ qahananeric m¯kin, or gnay aynteˇ bnakowi, sovorecni Tiroj krØn˚ ew lowsa– wori nranc ayd erkri AstÆow Ør¯nqnerov¿: GerowaÆ qa– hananeric m¯kin Samariayic tarel ¯in, bnakecrel Be¸¯– lowm: Qahanan lowsaworel ¯r nranc ew sovorecrel, or erkiwˇ kren Tirojic: Am¯n mi azg ir apraÆ qaˇaqowm ir ha– mar tarber astowaÆner ¯r patrastel ew drel ayn bar– ´ownqneri vray gtnowoˇ meheannerowm, or samaracinern ¯in æinel: Babelaciner˚ kaøowcel ¯in Soqqo¸n ow Bano¸˚, qow¸aciner˚ kaøowcel ¯in Angeˇ˚, ema¸aciner˚ kaøowcel ¯in Asima¸˚, ayiaciner˚ kaøowcel ¯in Ablazer˚, Nebas˚, Φar¸akn ow SeŒŒarowim˚, owr seŒŒarowimaciner˚ ken– dani vaøowm ¯in irenc ordinerin SeŒŒarowimi astowaÆ– ner Adramel¯qi ow Amamel¯qi hamar vaøowoˇ hrov: Nranq erkiwˇ ¯in krowm naew Tirojic, sakayn irenc garæeli kowø– qer˚ hastatel ¯in bar´ownqneri vray gtnowoˇ mehean– nerowm, or am¯n mi azg æinel ¯r Samariayowm, aynteˇ, owr nranq bnakwowm ¯in: Φ¯ew Tirojic erkiwˇ ¯in krowm, bayc bar´ownqneri vray qrmer ¯in næanakel. ¸¯ew erkiwˇ ¯in krowm Tirojic, bayc paætowm ¯in irenc astowaÆnerin ˚st ayn azgeri krØnneri, oronc AstowaÆ merßel ¯r: Minœew Ørs nranq aøajnordwowm en irenc sovorow¸iwnnerov. ¸¯–

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

17. 35–18. 8

35

36

37

38

39 40 41

18 2

3 4

5

6 7

8

4 Φagaworac

660

ew erkiwˇ en krowm Tirojic, bayc varwowm en ˚st irenc sovorow¸iwnneri, kanonneri ew Ør¯nqneri, naew ˚st ayn patowirani, or T¯r˚ patowirel ¯r Yakobi ordinerin: T¯– r˚ Yakobi anown˚ drel ¯r Isray¯l: T¯r˚ nranc het owxt ¯r drel, patowirel ow asel. ¡Mi— vaxec¯q Øtar astowaÆ– neric, mi— erkrpag¯q nranc, mi— paæt¯q nranc, zoher mi— matowc¯q nranc, ayl vaxec¯—q T¯r AstÆowc, or˚ meÆ zØrow– ¸eamb ow hzØr bazkov ´ez dowrs berec Egiptosic: Nrani—c vaxec¯q, nra—n erkrpagec¯q ow nra—n zoher matowcec¯q: Λez hamar growaÆ kanonner˚, datastanner˚, Ør¯nqnern ow patowiranner˚ zgowæow¸ea—mb gorÆadrec¯q: Mi— vaxe– c¯q Øtar astowaÆneric, mi— moøac¯q ayn owxt˚, or T¯r˚ drel ¯ ´ez het, mi— vaxec¯q Øtar astowaÆneric, ayl ´er T¯—r AstÆowc erkiwˇ krec¯q: Na ´ez k˚ Œrki ´er bolor ¸ænamineric: Mi— hawatac¯q nranc krØnin, orin nranq hetewowm en: Ayd azger˚ ¸¯p¯t Tirojic vaxenowm ¯in, bayc irenc qandakaÆ kowøqn ¯in paætowm: Nranc ordi– nern ow ordineri ordiner˚ minœew aysØr varwowm en aynp¯s, inœp¯s irenc naxniner˚¿: Isray¯li arqay Eˇayi ordi ffls¯¯i ¸agaworow¸ean er– rord tarowm ¸agaworec Yowdayi erkri Aqaz arqayi ordi Ezekian: Na qsanhing tarekan ¯r, or ¸agaworec, ew E– rowsaˇ¯mowm qsanin˚ tari iæxec: Nra mØr anown˚ Abow¸ ¯r, or˚ Zaqariayi dowstrn ¯r: Na ir naxni Daw¸i nman ˚st amenayni owˇiˇ ˚n¸acaw Tiroj aøjew: Na verac– rec bar´ownqneri meheanner˚, xortakec bolor ar´anne– r˚, jardowŒæowr arec kowøqeri ko¸oˇner˚, Œærec Movs¯si æinaÆ pˇn´¯ Ø´˚, qanzi minœew ayd Ør˚ isray¯laciner˚ zoh ¯in matowcowm nran ew ayn koœowm ¯in N¯es¸an: Na ir yoy– s˚ kapec Isray¯li T¯r AstÆow het, ew nra nman˚ œeˇaw Yowdayi erkri o—œ yajord, o—œ ¯l naxord bolor ¸agaworneri m¯j: Na Tirojn apawinec, nra ˘anaparhic œxotorow– ec, pahec Movs¯sin patgamowaÆ patowiranner˚, owsti T¯r˚ nra het ¯r, ew Ezekian inœ or anowm ¯r, xelamtØr¯n ¯r anowm: Na apstambec Asorestani arqayi d¯m, œÆa– øayec nran, aylazginerin qæec minœew Gaza ew nra sah– manner˚, Pahapanneri aætarakic minœew parspapat

661

4 Φagaworac

18. 9–21

qaˇaq˚: Ezekia arqayi ¸agaworow¸ean œorrord tarowm, aysinqn‘ Isray¯li Eˇa arqayi ordi ffls¯¯i ¸agaworow¸ean eظnerord tarowm Asorestani arqay Saˇmanasar˚ elaw Samariayi d¯m, paæarec ayn ew ereq tari anc qaˇa– q˚ grawec: Ezekiayi ¸agaworow¸ean vecerord tarowm, aysinqn‘ Isray¯li arqay ffls¯¯i ¸agaworow¸ean innerord tarowm Asorestani arqan grawec Samarian ew sama– racinerin qæec Asorestan, nranc teˇaworec Ala¸owm ew Aborowm‘ Gozan geti ew Marac leøneri mØt, orovhetew nranq irenc T¯r AstÆown œ¯in ansacel, nra owxt˚ œ¯in pahel ew ayn, inœ nranc patowirel ¯r Tiroj Æaøay Mov– s¯s˚, œ¯in lsel ow œ¯in katarel: Ezekia arqayi ¸aga– worow¸ean tasnœorserord tarowm Asorestani Seneqerim arqan yar´akowec Yowdayi erkri parspapat qaˇaqne– ri vray ew grawec dranq: Yowdayi erkri arqay Ezekian Asorestani arqayi mØt despanner owˇarkelov Laqis‘ a– sac. ¡Meˇanœel em, ye—t dar´ir im erkric, ew inœ towganq or in´ vray dnes, k˚ hatowcem¿: Asorestani arqan Yow– dayi erkri arqay Ezekiayi vray ereq hariwr taˇand ar– Æa¸ ew eresown taˇand oski towganq drec, ew Ezekian Tiroj tan˚ ew ¸agawori gan´atan˚ inœ or gtaw, tow– ec: Ayd ßamanak Ezekian pokec Tiroj ta˘ari døneri ew drandikneri vray eˇaÆ oskin, or inq˚‘ Yowdayi erkri arqay Ezekian ¯r patel, ow towec Asorestani arqayin: Asorestani arqan Φara¸ayin, fiabsarisin ow fiaŒsa– kin meÆ zØrqov Laqisic owˇarkec Erowsaˇ¯m, Ezekia ar– qayi mØt: Sranq elan ow ekan Erowsaˇ¯m ew, kangnelov ¸aŒiœi agaraki ˘anaparhin gtnowoˇ verin awazani jrmowˇi vray, kanœecin Ezekiayin: Nranc mØt ekan Qeˇ– kiayi ordi Eˇiakim hazarapet˚, Somnas dprapet˚ ew AsaŒi ordi Yovaq˚, or patmagir ¯r: fiaŒsak˚ nranc asac. ¡Asac¯—q Ezekiayin, or aysp¯s ¯ asowm meÆ arqan‘ Asorestani arqan. ¡I?nœ ¯ qo yoys˚, orin dow apawinel es: E¸¯ ases, ¸¯ xorhowrd ow zØrow¸iwn en anhraßeæt paterazmi hamar, ¸¯ew dranq datark xØsqer en, apa o?wm apawinelov apstambecir im d¯m: Dow apawinel es ayd jaxjaxowaÆ eˇ¯gi?n‘ Egiptosi?n, orin e¸¯ mard ye–

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

18. 22–34

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33 34

4 Φagaworac

662

nowi, ´eøq˚ k˚ Æaki, ow na k˚ xocowi dranic: Aydpisin ¯ Egiptosi ffiarawon arqan bolor nranc hamar, ovqer i– renc yoys˚ dnowm en nra vray: In´ asacir, ¸¯‘ T¯r AstÆown enq apawinowm: Da ayn œ¯?, ori bar´radir meheannern ow zohaseˇanner˚ Ezekian oœnœacrec ew Yowdayi erkrin ow Erowsaˇ¯min asac. ¡Erowsaˇ¯mowm miayn ays zohaseˇani aøjew erkrpagec¯q¿: Ard, im tiroj‘ Asorestani arqayi het haætowec¯—q, ew na qez erkow hazar erivar k˚ tay, e¸¯ dow karoˇ es aydqan heÆealner gtnel dranc hamar: Inœp¯?s karoˇ es dimadrel im tiroj yetin Æaøaneric ore– w¯ zØrakani ew deø martakaøqer ow erivarner stanalow hamar apawinowm es Egiptosin: Kam aøanc Tiroj hra– mani? em es yar´akowel ays erkri vray, or bnajnjem ayn: T¯rn in´ asel ¯. ¡Yar´akowi—r ayd erkri vray ew bnajnji—r ayn¿: Qeˇkiayi ordi Eˇiakim˚, Somnasn ow AsaŒi or– di Yovaq˚ asacin fiaŒsakin. ¡Mez‘ qo Æaøaneri het asorer¯—n xØsir, orovhetew menq haskanowm enq ayd lezown, parspi vray kangnaÆ ßoˇovrdi nerkayow¸eamb ebrayer¯n mi— xØsir¿: Bayc fiaŒsak˚ nranc asac. ¡Mi¸¯ im t¯rn ays xØsqer˚ qo tiro?j ow qe?z aselow hamar owˇarkec in´. œ¯? or parspi vray kangnaÆ mardkanc hamar, orp¯szi ´ez het owten irenc keˇt˚ ew xmen irenc m¯z˚¿: fiaŒsak˚ elaw, bar´r ´aynov bˇawelov‘ ebrayer¯n asac. ¡Lsec¯—q meÆ arqayi‘ Asorestani arqayi patgam˚: Aysp¯s ¯ asowm arqan. ¡Φoˇ Ezekian œmolorecni ´ez, qanzi na œi karoˇ ´ez im ´eøqic Œrkel: Ezekian ´ez ¸oˇ Tirojov œyowsadri‘ aselov, ¸¯ ’ T¯r˚ mez anpayman k˚ Œrki ew ays qaˇaq˚ œi matni Asorestani arqayi ´eøq˚¿: Mi— ls¯q Ezekia– yin, orovhetew aysp¯s ¯ asowm Asorestani arqan. ¡In´ het haætow¸iwn knqec¯—q, ek¯—q in´ mØt, ew am¯n mard ir xaˇoˇi aygowc ow ¸zenowc k’owti, ir jrhoric jowr k˚ xmi, minœew or gam, ´ez vercnem ow tanem mi erkir, or ´er erkri nman ¯‘ coreni ow ginow erkir, aygineri ow haci erkir, ´i– ¸enineri, iwˇi ow meˇri erkir: Dowq aynteˇ k’apr¯q ow œ¯q meøni: Mi— ls¯q Ezekiayin, orovhetew xabowm ¯ ´ez‘ aselov, ¸¯‘ ’ T¯r˚ mez k˚ Œrki¿: Mi¸¯ azgeri astowaÆner˚ Aso– restani arqayi ´eøqic Œrkeci?n nranc erkrner˚: O?wr ¯

663

4 Φagaworac

18. 35–19. 11

Ema¸i ow ArŒa¸i astowaÆ˚, o?wr ¯ SeŒŒarowim qaˇaqi astowaÆ˚, Anayi ow Awayi astowaÆ˚: Mi¸¯ nranq Œrke– ci?n Samarian im ´eøqic: Erkri bolor astowaÆneric o?r m¯k˚ karoˇacaw ir erkirn im ´eøqic Œrkel, or T¯r˚ Erow– saˇ¯m˚ Œrki im ´eøqic¿: Mardik løecin ew patasxan œtowecin, orovhetew arqan hraman ¯r towel, ¸¯‘ ¡Nran mi— patasxan¯q¿: Qeˇkiayi ordi Eˇiakim hazarapet˚, Somnas dprapet˚ ew AsaŒi ordi Yovaq˚‘ patmagir˚, zgestner˚ pataøotelov ekan Ezekiayi mØt ow haˇorde– cin nran fiaŒsaki asaÆner˚:

35

36

37

Erb Ezekian lsec arqayi patgam˚, pataøotec ir 19 zgestner˚, qowr´ hagaw ow mtaw Tiroj town˚: Na Eˇia– 2 kim hazarapetin, Somnas dprapetin ew qahananeric Æererin qr´er hagaÆ owˇarkec Amosi ordi Esayi marga– r¯i mØt, oronq nran asacin. ¡Aysp¯s ¯ asowm Ezeki– 3 an. ¡Ays Ør˚ neˇow¸ean, kætambanqneri ow naxatinqi Ør ¯, orovhetew erexaneri mayrer˚ erkownqi m¯j en, sakayn owß œownen Ænndaberelow: Φerews qo AstowaÆ˚ lsi fiaŒ– 4 saki patgamner˚, orin ir t¯r˚‘ Asorestani arqan ¯ owˇarkel, orp¯szi anargi kendani AstÆown, qsow xØsqe– rov hayhoyi: Ayd bolor˚ lsec qo T¯r AstowaÆ˚: Dow kendani mnacoˇneris hamar aˇØ¸i—r¿: Ezekia arqayi Æaøaner˚ 5 ekan Esayi margar¯i mØt. Esayin nranc asac. ¡Ays– 6 p¯—s asac¯q ´er tiroj˚. ays ¯ asowm T¯r˚. ¡Mi— vaxe– cir ayn xØsqeric, oroncov Asorestani arqayi Æaøaner˚ in´ hayhoyecin: Es nran aynpisi mi ogi k˚ nerænœem, or 7 na mi goyß lselov‘ ir erkir˚ k˚ veradaønay, ew es srov nran k’oœnœacnem ir erkrowm¿: fiaŒsak˚ veradar´aw ow 8 tesaw, or Asorestani arqan Ξobnayi d¯m paterazmi m¯j ¯, ¸¯ew lsel ¯r, or na œowel ¯ Laqisic: Na lsel ¯r e– 9 ¸ovpacineri arqay Φarakayi masin. nran asel ¯in, ¸¯‘ ¡Na qo d¯m paterazmi ¯ elel¿: Na aynteˇic veradar´aw, despanner owˇarkec Ezekiayin‘ aselov. ¡Aysp¯—s asa– 10 c¯q Yowdayi erkri arqay Ezekiayin. ¡Φoˇ qo AstowaÆ˚, orin apawinel es, qez œambartawanacni‘ mtaÆelov, ¸¯ Erowsaˇ¯m˚ Asorestani arqayi ´eøq˚ œi matnowi: Dow 11 inqd lsel es, ¸¯ inœp¯s Asorestani arqaner˚ korÆanel

19. 12–26 12

13 14

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24 25

26

4 Φagaworac

664

en bazma¸iw erkrner, isk dow piti Œrkowe?s: Mi¸¯ az– geri astowaÆner˚ Œrkeci?n Gozani, Qaøani, fiaŒa¸i mardkanc, Æovezerqi mØt bnakowoˇ edomacinerin, oronc oœnœacrin im naxniner˚: O?wr en Ema¸i arqan, ArŒa¸i arqan, SeŒŒarowim qaˇaqi, Anayi ow Awayi arqan¿: E– zekian hrovartaknern aøaw despanneri ´eøqic, ˚n¸er– cec dranq, apa gnac Tiroj town ew dranq bac vi˘akowm coyc towec Tiroj˚: Ezekian Tirojn aˇØ¸elov‘ asac. ¡T¯—r AstowaÆ Isray¯li, dow, or nstaÆ es qerovb¯neri vray, aæ– xarhi bolor ¸agaworow¸iwnneri m¯j miayn do—w es AstowaÆ, do—w es steˇÆel erkinqn ow erkir˚: T¯—r, aka—nj dir ow lsi—r, ba—c aœqerd ow te—s, lsi—r Seneqerimi xØsqer˚, or mard ¯r owˇarkel naxatelow kendani AstÆown: Ardarew, T¯—r, A– sorestani ¸agaworner˚ azger ow erkrner oœnœacrin, hri matnecin nranc astowaÆnerin, oronq astowaÆner œ¯in, ayl irer, or Œaytic ow qaric patrastowaÆ ¯in mard– kanc ´eøqov, ew oœnœacrin dranc: Ard, T¯—r AstowaÆ mer, Œrki—r mez nranc ´eøqic, ¸oˇ aæxarhi bolor ¸agaworow– ¸iwnnern imanan, or miayn do—w es T¯r AstowaÆ˚¿: Amosi ordi Esayin mard owˇarkec Ezekiayi mØt‘ aselov. ¡Ays– p¯s ¯ asowm zØrow¸iwnneri T¯r AstowaÆ˚‘ Isray¯li Astow– aÆ˚. Asorestani Seneqerim arqayi masin in´ owˇˇaÆ aˇØ¸qd lseci: Nra masin Tiroj asaÆ xØsqn ays ¯. ¡Si– oni koys dowstr˚ qez arhamarhec, angosnec, Erowsaˇ¯mi dowstr˚ æarßec qo d¯m glowxn ir: Dow o?wm naxatecir ow hayhoyecir, o?wm vray naxatalic ´aynd bar´racrir, ha– yeacqd yaøecir Isray¯li srbi vray: Despannerid mijo– cov Tiroj˚ kætambecir‘ aselov. ’ Im bazma¸iw kaøqerov es elay leøneri bar´ownq˚‘ Libanani lanjer˚, ktrateci meÆameÆ eˇewninern ow ˚ntir no˘iner˚ nra, hasay ezr˚ Karmeli antaøi, Œoreci ew xmeci Øtar aˇbiwrneri jrer, im otqi ¸a¸ov camaqecri jraøat geter¿: Mi¸¯ œe?s lsel, Seneqeri—m, or es da naxØrØq ¯i patrastel ow hascrel ayn vi˘aki, or paterazmowm, noynisk par˚spapat qa– ˇaqnerowm ger arowaÆneri xmber˚ taranjatowen, ayn– teˇ bnakowoˇ mardik tkaranan ow zarhowren, amaœen ow daønan nman vayri xoti, dalar banjari, taniqin

665

4 Φagaworac

19. 27–20. 5

bowsaÆ xoti ew linen am¯n hasnoˇi otqi koxan: Es gi– tem, ¸¯ dow erb es nstowm, erb es ver kenowm, erb es mtnowm ow elnowm. Gitem naew qo zayroy¸n im d¯m: Qo xøovq˚ hasel ¯ akanjis: Es kar¸ k˚ gcem qo q¸in, san´ k˚ dnem qo be– ranin, qez yet k’owˇarkem ayn ˘anaparhov, orov ekel es: Aha ¸¯ inœ˚ qez hamar næan k˚ lini, Ezekia—. ays tari k’owtes inqnaboys coren˚, erkrord tarin noynp¯s‘ inqna– boys coren˚, errord tarin‘ ´er canaÆ˚, hn´aÆn ow aygi– neri berq˚, dranc ardiwnqner˚ k’owt¯q: Yowdayi erkrowm kendani mnacaÆner˚ bazmanalow en, nerqewic armat en ar´akelow, verewic ptowˇ en talow, qanzi Erowsaˇ¯mic en elnelow kendani mnacaÆner˚, ew Sion leøic‘ ŒrkowaÆner˚: ZØrow¸iwnneri Tiroj naxan´axndrow¸iwnn ¯ da i katar aÆelow: Dra hamar aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ’ Asorestani arqan œi mtni ays qaˇaq˚, neter œi ar´aki dra vray, qaˇaq˚ œi paæari vahannerov, nra aøjew hoˇa¸owmb œi kangnecni, yet k˚ gnay ayn ˘anaparhov, orov ekel ¯r, ew ays qaˇaq˚ œi mtni¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ’ Ays qaˇaq˚ piti hovanaworem, orp¯szi ayn azatem in´ ow im Æaøay Daw¸i hamar¿: Erb or giæer˚ vray hasaw, Tiroj hreæ– tak˚ ekaw ew Asorestani banakic hariwr ow¸sownhing hazar mard spanec: Erb aøawØt kanowx veraproˇner˚ elan, tesan, or bolor˚ meøel en: Asorestani Seneqerim arqan œowec ow gnac bnakowec Ninow¯owm: Erb na erkrpa– gowm ¯r ir Nesraq astÆow tan˚, nra ordiner Adramel¯qn ow Sarasar˚ nran srov harowaÆecin ew Ararati erkir˚ Œaxan: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Asordan˚:

27

28

29

30

31

32

33 34

35

36 37

Ayd Ørerin Ezekian mer´imah hiwandacaw: Nra mØt e– 20 kaw Amosi ordi Esayi margar¯n ew asac nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Qo tan gorÆer˚ kargi— dir, qanzi dow œes aøoˇjanalow, meønelow es¿: Ezekian eres˚ pati koˇm˚ 2 dar´rec ew aˇØ¸ec Tirojn‘ aselov. ¡O!v T¯r, yiæi—r, ¸¯ inœ– 3 p¯s em es qo aøjew ˘æmartow¸eamb ow hawatarim srtov ˚n¸acel, qo aøjew barin em katarel¿: Ew Ezekian daø– nØr¯n artasowec: Esayin deø dowrs œ¯r ekel gaw¸ic, erb 4 nran hasaw Tiroj xØsq˚, or asowm ¯r. ¡Ye—t dar´ir ew im 5 ßoˇovrdi aøajnord Ezekiayin asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm qo

20. 6–20

6

7 8

9

10

11

12

13

14

15

16, 17

18

19

20

4 Φagaworac

666

naxni Daw¸i T¯r AstowaÆ˚. ’ Lseci qo aˇØ¸q˚ ew tesay qo artasowq˚: Es, aha, piti bßækem qez, errord Ør˚ pi– ti gas Tiroj town˚, qo keanq˚ tasnhing tarov piti erkarecnem, Asorestani arqayi ´eøqic piti Œrkem qez ow qo qaˇaq˚, paætpan piti kangnem qo qaˇaqin in´ ow im Æaøay Daw¸i hamar¿: Esayin asac. ¡ffor ¸ze—r ber¯q¿: Berecin, v¯rqi vray drecin, ow na aøoˇjacaw: Ezekian asac Esayown. ¡I?nœ ¯ næanakowm ayn, or T¯rn in´ bßækec, ew ¸¯ inœo?w errord Ør˚ Tiroj dowø˚ piti gnam¿: Esayin a– sac. ¡Da næan ¯ Tiroj koˇmic, or T¯rn ir xØsq˚ k˚ kata– ri. arewi ßamacoyci stower˚ tasn asti˘an aøaj piti æarßowi¿: Ezekian asac. ¡Stoweri tas˚ asti˘an aøaj æarßowel˚ bnakan ban ¯: O—œ, aydp¯s ¸oˇ œlini, stower˚ ¸oˇ tasn asti˘an yet daønay¿: Esayi margar¯n dimec Ti– roj˚, ew stower˚ tasn asti˘an yet dar´aw Aqazi arewi ßamacoyci asti˘annerov: Ayd ßamanak Babeloni ar– qan‘ Baˇdani ordi Marodaq Baˇdan˚ hrovartakner ow ˚nÆaner owˇarkec Ezekiayin, orovhetew lsel ¯r, ¸¯ Eze– kian hiwandacel ¯: Ezekian owraxacaw dranc hamar ew nra despannerin coyc towec Naqo¸i amboˇj gan´atow– n˚, arÆa¸˚, oskin, xnker˚, anowæahot iwˇer˚, zinanoc˚ ew ayn am¯n˚, inœ kar ir gan´atan˚: Ezekian ir tan˚ ew amboˇj iæxanow¸ean m¯j teˇ œ¸oˇec, or coyc œtar nranc: Esayi margar¯n ekaw Ezekia arqayi mØt ow asac nran. ¡I?nœ xØsecin ayd mardik ew orteˇi?c ¯in ekel qez mØt¿: E– zekian asac. ¡Heøow erkric‘ Babelonic ¯in ekel in´ mØt¿: Esayin asac. ¡I?nœ tesan qo tan˚¿: Ezekian asac. ¡Inœ or kar im tan˚ ew im gan´atan˚, tesan. oœ mi ban œkay im tan m¯j ew im gan´atan˚, or nranc coyc towaÆ œli– nem¿: Esayin asac Ezekiayin. ¡Lsi—r Tiroj xØsq˚. ¡Aha k˚ gan Ører, ew qo tan m¯j inœ or kay, ew inœ or kowtakel en qo hayrer˚ minœew aysØr, k˚ tarowen Babelon, oœinœ œi mnay¿: Ays ¯ Tiroj asaÆ xØsq˚. ¡Qo ordiner˚, oronq qez– nic en Ænowelow, geri piti ˚nknen ow nerqininer daønan Babeloni arqayi tan˚¿: Ezekian asac Esayown. ¡Bari ¯ Tiroj asaÆ xØsq˚¿: Apa awelacrec. ¡Miayn ¸¯ xaˇa– ˇow¸iwn ow apahovow¸iwn lini im Ørerowm¿: Ezekiayi mna–

667

4 Φagaworac

20. 21–21. 12

caÆ gorÆer˚, nra qajagorÆow¸iwnner˚, nra jrambarneri, jrmowˇi ew qaˇaq hasnoˇ jratari æinararow¸iwn˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸agaworneri ßamanaka– grow¸ean m¯j: Ezekian gnac ir naxnineri girk˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Manas¯n:

21

Manas¯n tasnerkow tarekan ¯r, or ¸agawor dar´aw, 21 ew yisownin˚ tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr a– nown˚ EŒsiba ¯r: Na œar ˚n¸acq ownecaw Tiroj aøjew, 2 hetewec ayn azgeri garæow¸ean˚, oronc T¯r˚ vøndel ¯r isray¯lacineri aøjewic: Na verakangnec ir hayr Eze– 3 kiayi korÆanaÆ bar´ownqneri meheanner˚, verakaøowcec Bahaˇi zohaseˇan˚, Astaro¸i kowøqer kaøowcec, inœ– p¯s arel ¯r Isray¯li Aqaab arqan, erkrpagec erknqi bolor zØrow¸iwnnerin ow paætec dranq: Na Tiroj ta– 4 n˚ zohaseˇan drec, ¸¯ew T¯rn asel ¯r. ¡Erowsaˇ¯mowm em dnelow im a¸oø˚¿: Tiroj tan bolor srahnerowm na er– 5 knqi bolor zØrow¸iwnneri hamar zohaseˇanner patras– tec, ir ordinerin hri mijov anckacrec, hmayow¸iwn a– 6 rec, ¸øœownnerin nayelov gowæakow¸iwnner arec, vhowkner ow næanag¯tner pahec: Tiroj aøjew æat œariqner gorÆelov‘ na barkacrec nran: Na Astaro¸i kowøqeri ar´anner 7 teˇadrec Tiroj tan˚, ori hamar T¯rn asel ¯r Daw¸in ow nra ordi Soˇomonin, ¸¯‘ ¡Im anown˚ yawitean dnelow em ays tan m¯j, Isray¯li bolor ceˇeri mijic im ˚ntraÆ Erowsa– ˇ¯mi m¯j, Isray¯li otq˚ dowrs piti œgay ays erkric, or˚ 8 nra hayrerin em towel, miayn ¸¯ nranq im bolor patowi– rannern ow im Æaøay Movs¯si patowiraÆ bolor Ør¯nqnern zgowæow¸eamb kataren¿: Sakayn nranq œlsecin. Mana– 9 s¯n molorecrec nranc, ew nranq œariq gorÆecin Tiroj aøaj æat aweli qan ayn azger˚, oronc halaÆel ¯r T¯r˚ isra– y¯lacineri aøjewic: T¯r˚ xØselov ir Æaøay margar¯neri 10 mijocov‘ asac. ¡Qani or Yowdayi erkri arqay Manas¯n 11 ays garæow¸iwnnern arec im aøjew, aøawel œariq gorÆec, qan irenic aøaj eˇaÆ amorhacinern ¯in arel im aø– jew, ir kowøqerov Yowdayi erkrin meˇanœel towec, apa ayd 12 pat˘aøov aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Aha es aynpisi œariq piti berem Erowsaˇ¯mi ow Yowdayi erk–

21. 13–22. 2

13

14

15

16

17

18

19

20

21 22 23

24

25

26

22 2

4 Φagaworac

668

ri vray, or am¯n oq erb lsi, nra erkow akanjner˚ xææan: Erowsaˇ¯m˚ Samariayi ew Aqaabi tan Ør˚ piti gcem: Erowsaˇ¯m˚ piti jnjem aynp¯s, inœp¯s mi apak¯ aman, or maqrowm ow æowø en talis: Im ßoˇovrdi mnacordac˚ piti lqem ow nranc irenc ¸ænamineri ´eøq˚ piti mat– nem, orp¯szi nranq awar ow yaŒætakow¸iwn daønan irenc bolor ¸ænamineri hamar: Aysp¯s piti varowem, qani or im aøjew œarow¸iwn gorÆecin ew irenc hayrerin Egipto– sic dowrs berelow Øric minœew aysØr in´ barkacnowm ¯in: Manawand Manas¯n œaŒazanc æat anmeˇ ariwn ¸aŒec, aynp¯s or Erowsaˇ¯m˚ Æayr¯Æayr areamb lcrec, baci ayn meˇqeric, oroncov Tiroj aøjew Yowdayi erkrin meˇanœel ow œariq gorÆel towec¿: Manas¯i mnacaÆ gorÆer˚, bolor a– rarqner˚ ew gorÆaÆ meˇqer˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowda– yi erkri ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Manas¯n gnac ir naxnineri girk˚, ¸aˇowec ir tan part¯zowm‘ fflzayi part¯zowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ A– mon˚: Amon˚ qsanerkow tarekan ¯r, or ¸agawor dar´aw: Na tasnerkow tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr a– nown˚ Mesolomi¸ ¯r, na yetebalci Arowsi dowstrn ¯r: Na ir hayr Manas¯i nman œar ˚n¸acq ownecaw Tiroj aøjew, gnac ir hØr ˚n¸acaÆ bolor ˘anaparhnerov, paætec ir hØr paætaÆ kowøqer˚, erkrpagec nranc, lqec ir hay– reri T¯r AstÆown, œgnac Tiroj ˘anaparhnerov: Amoni Æaøaner˚ nra d¯m daw niw¸ecin ow arqayin spanecin ir tan m¯j, isk amboˇj ßoˇovowrd˚ kotorec bolor nranc, o– ronq dawa˘anel ¯in Amon arqayin: Erkri ßoˇovowrd˚ nra Œoxar¯n ¸agawor nstecrec nra ordown‘ Yosiayin: Amo– ni mnacaÆ gorÆer˚ œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erk– ri ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Amon˚ gnac ir naxnineri girk˚, ew nran ¸aˇecin ir gerezmanowm‘ fflzayi part¯zowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Yosian: Yosian ow¸ tarekan ¯r, or ¸agawor dar´aw, ew ere– sownm¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Yedida ¯r, na basowro¸aci Yedidayi dowstrn ¯r: Na hawatarim gtnowec Tiroj aøjew, gnac ir naxni Daw¸i ˚n¸acaÆ bolor ˘anaparhnerov, aj kam ´ax œxotorow–

669

4 Φagaworac

22. 3–16

ec: Yowdayi erkri arqay Yosiayi ¸agaworow¸ean tas– now¸erord taroway eظnerord amsowm arqan Mesoˇomi or– di Eseliayi ordi SaŒanin‘ tan qartowˇarin owˇarke– lov‘ asac. ¡Gna— Qeˇkia qahanayapeti mØt ew nran asa—, or na pahapanneri‘ ßoˇovrdic kæøov hawaqaÆ ew Tiroj town˚ berowaÆ arÆa¸˚ haæowi ow yan´ni Tiroj tan gorÆi vray næanakowaÆ gorÆawornerin‘ Tiroj tan verakacownerin¿: Sranq Tiroj tan qayqayowaÆ mase– r˚ verakangnelow hamar v˘arecin Tiroj tan vray aæ– xatoˇ banowornerin‘ hiwsnerin, æinararnerin, ˘artar ormnadirnerin, orp¯szi Tiroj tan ŒlowaÆ maser˚ no– rogelow hamar ataˇ´ ow taæaÆ qarer gnen: Nranc trowaÆ arÆa¸i haæiw˚ œ¯in pahanjowm, orovhetew nranq aznowØr¯n ¯in aæxatowm: Qeˇkia qahanayapetn asac SaŒan qartowˇarin. ¡Tiroj tan˚ Ør¯nqi girq em gtel¿: Qeˇkian girq˚ towec SaŒanin, ew sa ˚n¸ercec ayn: Na arqayin lowr taraw‘ aselov. ¡Qo Æaøaner˚ Tiroj ta– n˚ eˇaÆ arÆa¸˚ hawaqecin ew Tiroj tan vray aæxa– toˇ banowornerin yan´necin¿: SaŒan qartowˇar˚ xØ– sec arqayi het‘ aselov. ¡Qeˇkia qahanan in´ mi ma– tean ¯ towel¿: SaŒann ayn ˚n¸ercec arqayi aøjew: Erb arqan lsec Ør¯nqi grqi xØsqer˚, ir zgestner˚ pataøo– tec: Patow¯r towec arqan Qeˇkia qahanayin, SaŒa– ni ordi Aqikamin, Miq¯i ordi Aqoborin, SaŒan qartow– ˇarin ew arqayi Æaøay Yasayiayin, ¸¯‘ ¡Gnac¯—q ew in´ hamar, amboˇj ßoˇovrdi hamar ew Yowdayi amboˇj erkri hamar harcr¯—q Tiroj˚ ays gtnowaÆ grqi xØsqeri masin, orovhetew mez vray Tiroj meÆ barkow¸iwnn ¯ borboqowel ayn bani hamar, or mer hayrer˚ ays grqi xØsqerin œen hna– zandowel, œen gorÆadrel aydteˇ growaÆ bolor patgamne– r˚¿: Ew Qeˇkia qahanan, Aqikam˚, Aqobor˚, SaŒan˚ ew Yasayian gnacin hander´apet Arasi ordi Φekowayi ordi Seˇˇomi knoj‘ fflˇda margar¯i mØt: Na Erowsaˇ¯mowm‘ Masenayowm ¯r bnakwowm: Nranq xØsecin nra het: fflˇdan asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Asac¯—q ayn mardown, or˚ ´ez owˇarkel ¯ in´ mØt. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ’ Aha œariq piti berem ayd teˇi ew bnakiœneri vray,

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

22. 17–23. 6

17

18

19

20

23 2

3

4

5

6

4 Φagaworac

670

inœp¯s growaÆ ¯ Yowdayi erkri arqayi kardacaÆ mate– anowm: Ays am¯n˚ nra hamar, or in´ lqecin, xownk Æxe– cin Øtar astowaÆnerin, orp¯szi irenc ´eønarkaÆ bolor gorÆerov in´ barkacnen, ew borboqowi im barkow¸iwn˚ ayd teˇi vray ew œmeˇmanay¿: Tiroj˚ harc talow hamar ´ez owˇarkaÆ Yowdayi erkri arqayin a—ys asac¯q. ’ Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ——Qo lsaÆ xØsqeri imast˚ ays ¯. qani or qo sirt˚ ŒaŒkec, dow xonarh gtnowecir Tiroj aøjew, erb lsecir, ¸¯ inœ ¯ asowel Erowsaˇ¯mi ew nra bnakiœneri masin, ¸¯ linelow ¯ aweraÆow¸iwn ow an¯Æq, ew pataøotecir qo zgestner˚, lac eˇar im aøjew, isk es lseci ayd, owsti T¯rn asowm ¯. ’ Dra hamar es qez piti tanem qo naxnineri girk˚, dow ¸aˇowelow es qo teˇowm‘ E– rowsaˇ¯mowm, ew qo aœqer˚ œen tesnelow ayn bolor œariqner˚, or es berelow em ayd teˇi‘ Erowsaˇ¯mi vray——¿: Erb arqayi owˇarkaÆ mardik ays patasxan˚ haˇor– decin arqayin, na ir mØt hawaqec Yowdayi erkri ow Erow– saˇ¯mi bolor Æererin, gnac Tiroj town: Yowdayi erkri bo– lor mardik ow Erowsaˇ¯mi bolor bnakiœner˚, qahananern ow margar¯ner˚‘ amboˇj ßoˇovowrd˚, Œoqric minœew meÆ˚, nra het ¯in: Na nranc aøaj ˚n¸ercec Tiroj tan m¯j gtnowaÆ owxti mateani bolor xØsqer˚: Arqan kangnec sean mØt ew Tiroj aøjew owxt drec, or k’˚n¸anay Tiroj ˘anapar– hov, amboˇj hogov ow ¯ow¸eamb k˚ pahi nra patowiran– ner˚, vkayow¸iwnnern ow kanonner˚, k˚ katari ayd mate– anowm growaÆ owxti patgamner˚: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ owxt arec: Arqan hramayec Qeˇkia qahanayapetin, erkrord asti˘ani qahananerin ow døan pahapanne– rin, or Tiroj ta˘aric dowrs beren Bahaˇi, Astaro¸i kowøqeri ew erknqi zØrow¸ean hamar patrastowaÆ irer˚: Dranq ayrec Erowsaˇ¯mic dowrs gtnowoˇ Kedroni daætowm ew dranc moxir˚ taraw Be¸¯l: Na ayrec qrmerin, oronc hastatel ¯in Yowdayi erkri arqaner˚, orovhetew nranq bar´ownqneri meheannerowm, Yowdayi erkri bolor qaˇaq– nerowm ow Erowsaˇ¯mi æowrj˚ xownk ¯in Æxowm, inœp¯s naew aregakin, lowsnin, astˇerin ow erknqi amboˇj zØrow¸e– an˚ xnkarkoˇnerin, Tiroj tnic hanelov ew Erowsaˇ¯–

671

4 Φagaworac

23. 7–16

mic dowrs berelov Kedroni heˇeˇatowm ayrec Astaro¸i kowøqer˚, Œoæow veraÆec ew nranc moxir˚ ßoˇovrdi ordi– neri gerezmanneri vray canec: Tiroj tan mØt gtnowoˇ sodomakanneri town˚ qandec, owr kanayq Astaro¸i kowø– qeri hamar ÆaÆkocner ¯in gorÆowm: Na bolor qrmerin ha– nec Yowdayi erkri qaˇaqneric, Gabaayic minœew Bersa– b¯¯ qarowqand arec bar´ownqneri meheanner˚, owr qrme– r˚ xownk ¯in Æxowm, qandec qaˇaqi iæxan Yesovi tan døan koˇqin, qaˇaqi darpasi ´ax koˇm˚ gtnowoˇ tow– n˚: Bar´ownqneri meheanneri qrmern aylews Erowsaˇ¯mowm gtnowoˇ Tiroj zohaseˇanin œ¯in mØtenowm, ayl baˇarj hac ¯in owtowm irenc eˇbayrneri ærjanowm: Na qarowqand a– rec enomacineri ´orowm gtnowoˇ ΦoŒo¸˚, orp¯szi oœ oq ir ordown kam dster˚ Meˇqomi boci mijov œanckacni: Arqa– yi nerqini Na¸ani gan´arani mØt‘ ffiarowimowm ayrecin Tiroj tan mowtqi mØt gtnowoˇ ayn ´ier˚, or Yowdayi erk– ri arqan nowirel ¯r aregakin. aregakin nowirowaÆ mar– takaøqer˚ hri matnecin: Vernatneri taniqneri vray Yowdayi erkri ¸agaworneri kaøowcaÆ zohaseˇanner˚, Ti– roj tan erkow srahnerowm Manas¯i kaøowcaÆ zohaseˇan– ner˚ arqan qandec, jardowŒæowr arec ew nranc Œoæin Kedroni heˇeˇat˚ ¸aŒec: Erowsaˇ¯mi dimac, Mosa¸i leran aj koˇmowm gtnowoˇ town˚, or Soˇomon arqan ¯r æinel i patiw sidonacineri garæeli Astarti, Movabi zazreli Qamosi ew amonacineri garæeli Meˇqomi, arqan qarowqand arec: Na xortakec ar´anner˚, jardowŒæowr arec Astaro¸i kowøqer˚ ew nranc teˇowm mardkanc os– korner lcrec: Be¸¯li bar´ownqowm gtnowoˇ zohaseˇan˚, or patrastel ¯r Isray¯lin meˇanœel towoˇ Nabati ordi Ye– robovam˚, ays bar´r zohaseˇan˚ ews korÆanec, nra qare– r˚ jardowŒæowr anelov Œoæow veraÆec, Astaro¸i kowøqer˚ ayrec: Yosian hayeacq˚ æowø towec ow tesaw qaˇaqowm e– ˇaÆ gerezmanner˚, mard owˇarkec, gerezmanneric oskor– ner˚ hanec ow zohaseˇani vray ayrelov‘ pˇÆec dranq, ˚st Tiroj xØsqi, or asel ¯r AstÆow mard˚, erb Yerobovam˚ tØni ßamanak kangnaÆ ¯r zohaseˇani mØt: Na aœqer˚ yaøec AstÆow mardow gerezmanin, or˚ xØsel ¯r ays baneri

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

23. 17–29 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

4 Φagaworac

672

masin, ew asac. ¡Ays i?nœ ko¸oˇ ¯, or tesnowm em¿: Qaˇa– qi mardik asacin. ¡AstÆow mardow gerezmann ¯, or ekaw Yowdayi erkric ew Be¸¯li ays zohaseˇani masin ayd ba– nern asac¿: Yosian asac. ¡Λeøq mi— tow¯q, oœ oq ¸oˇ te– ˇahan œani nra oskorner˚¿: Nra oskorner˚ Samariayic ekaÆ margar¯i oskorneri het ¯in ¸aˇowaÆ: Bar´ownq– neri bolor meheanner˚, oronq Isray¯li ¸agaworner˚ Sa– mariayi qaˇaqnerowm kaøowcelov barkacrel ¯in Tiroj˚, Isray¯li arqay Yosian qandec ew am¯n inœ arec aynp¯s, inœp¯s Be¸¯lowm ¯r arel: Na kendani-kendani ayrec bar– ´ownqneri bolor qrmerin, oronq gtnwowm ¯in zohaseˇanneri mØt, dranc vray ¯l ayrec mardkanc oskorner˚ ew dranic yetoy veradar´aw Erowsaˇ¯m: Arqan patowirec amboˇj ßoˇovrdin‘ aselov. ¡Katarec¯—q mer T¯r AstÆow zati– k˚, inœp¯s or growaÆ ¯ ays owxti mateanowm¿: Isray¯l˚ ˇekavaroˇ dataworneri Øreric sksaÆ, Isray¯li ow Yowda– yi erkri ¸agaworneri ØrØq nman zatik œ¯r eˇel: Yosia arqayi ¸agaworow¸ean tasnow¸erord tarowm ¯r miayn, or Erowsaˇ¯mowm katarecin Tiroj zatik˚: Yosian ve– racrec vhowknerin, næanag¯tnerin, meøelaharcowknerin, kowøqer˚ ew Yowdayi erkrowm ow Erowsaˇ¯mowm eˇaÆ am¯n te– sak garæow¸iwnner˚, orp¯szi hastati Ør¯nqi grqi ayn xØsqer˚, or Tiroj tan˚ Qeˇkia qahanayi gtaÆ matea– nowm ¯in growaÆ: Nranic aøaj nman mi ¸agawor œ¯r eˇel, or ir amboˇj srtov, amboˇj hogov ow zØrow¸eamb, hnazan– dowelov Movs¯si bolor Ør¯nqnerin, hakow¯r d¯pi T¯r˚: Oœ ¯l nranic yetoy eˇaw nra nman˚: Manas¯i kataraÆ œar gorÆeri pat˘aøov Yowdayi erkri hand¯p Tiroj m¯j bor– boqowaÆ sastik zayroy¸˚, sakayn, œmeˇmacaw, owsti T¯rn asac. ¡Yowdayi erkirn ¯l im eresic piti merßem, inœp¯s merßeci Isray¯l˚, piti merßem ayd qaˇaq˚‘ im ˚ntraÆ Erowsaˇ¯m˚, ew ayd town˚, ori hamar asel em, ¸¯‘ ¡Im a– nown˚ nra vray piti lini¿: Yosiayi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ na arel ¯, œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowda– yi erkri ¸agaworneri ßamanakagrow¸ean m¯j: Ayd Øre– rin Egiptosi arqay Neqawov Œarawon˚ EŒrat geti mØt yar´akowec Asorestani arqayi vray: Yosia arqan nran

673

4 Φagaworac

23. 30–24. 5

˚ndaøaj gnac, ew erb Neqawov˚ tesaw nran, spanec nran Makedovowm: flaøaner˚ nra marmin˚ taran Makedovic, berecin Erowsaˇ¯m ew ¸aˇecin ir gerezmanowm: Erkri ßo– ˇovowrd˚ Yosiayi ordi Yovaqazin berec, ØÆec nran ew nra hØr Œoxar¯n ¸agawor nstecrec: Qsanereq tarekan ¯r Yovaqaz˚, or ¸agawor dar´aw: Na ereq amis ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Amital ¯r: Na lobnaci E– remiayi dowstrn ¯r: Yovaqaz˚ œar ˚n¸acq ownecaw Tiroj aøjew‘ krknelov ir hayreri am¯n tesak vat ararqner˚: Neqawov Œarawon˚ nran ger arelov Œoxadrec fiebˇa¸a, Ema¸i erkir˚‘ verj dnelov nra ¸agaworow¸ean˚: Erowsa– ˇ¯mowm Neqawov Œarawon˚ hariwr taˇand arÆa¸ ow tas˚ taˇand oski hark drec erkri vray: ffiarawon Neqawov˚ Isray¯li vray ¸agawor nstecrec Yowdayi erkri arqay Yo– siayi ordi Eˇiakimin ir hØr‘ Yosiayi Œoxar¯n, nra a– nown˚ Œoxelov‘ Yovakim drec, isk Yovaqazin aøaw taraw Egiptos, owr ew na meøaw: Yovakimn arÆa¸n ow oskin talis ¯r Œarawonin, sakayn Œarawoni pahanjaÆi œa– Œov arÆa¸ v˘arelow hamar erkri vray hark drec: Erkri mardkancic am¯n m¯kic na ir sahmanaÆ harki hamemat arÆa¸ ow oski ¯r vercnowm, orp¯szi tay Neqawov Œara– wonin: Yovakim˚ qsanhing tarekan ¯r, or ¸agawor dar– ´aw, ew tasnm¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ EldaŒ ¯r: Na øomayeci Yeddelayi dowstrn ¯r: Na Tiroj aøjew gorÆec ir naxnineri bolor œar ararqner˚:

30

31

32

33

34

35

36

37

Yovakimi ØrØq Babeloni Nabowqodonosor arqan elaw 24 køowi: Yovakim˚ ereq tari nran hpatak eˇaw, bayc ye– toy apstambec nra d¯m: T¯r˚ Yovakimi d¯m owˇarkec 2 qaˇd¯acineri, asorineri, movabacineri ew amonacine– ri koˇoptiœ zØrq˚: Na nranc Hr¯astani d¯m owˇarkec, orp¯szi spanen nra bnakiœnerin, inœp¯s asel ¯r T¯r˚ ir margar¯neri mijocov: T¯r˚ barkacel ¯r Yowdayi erkri 3 vray, irenic heøow vanel nran Manas¯i kataraÆ meˇ– qeri pat˘aøov, ayn anmeˇ arean hamar, or na ¸aŒel ¯r ow Erowsaˇ¯m˚ lcrel ayd anmeˇ areamb: T¯r˚ œowzec ne– 4 rel nran: Yovakimi mnacaÆ gorÆer˚ ew ayn am¯n˚, inœ 5 na arel ¯, œ¯? or nkaragrowaÆ en Yowdayi erkri ¸agawor–

24. 6–20 6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

4 Φagaworac

674

neri ßamanakagrow¸ean m¯j: Yovakim˚ gnac ir nax– nineri girk˚, ew ir Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Yo– vaqim˚: Egiptosi Œarawonn aylews ir erkric dowrs œe– kaw, orovhetew Babeloni arqan grawel ¯r Egiptosi he– ˇeˇatic minœew EŒrat get˚, ayn am¯n˚, inœ patkanowm ¯r Egiptosi arqayin: Yovaqim˚ tasnow¸ tarekan ¯r, or ¸agawor dar´aw, ew ereq amis ¸agaworec Erowsaˇ¯– mowm: Nra mØr anown˚ Nes¸a ¯r, na erowsaˇ¯maci Elama¸i dowstrn ¯r: Yovaqim˚ œariq gorÆec Tiroj aøjew‘ krkne– lov ir hØr ararqner˚: Ayd ßamanak Erowsaˇ¯mi d¯m elaw Babeloni Nabowqodonosor arqan, ekaw ow paæarec qa– ˇaq˚: Babelacineri arqan Erowsaˇ¯m qaˇaq˚ ekaw, erb nra zØrakanner˚ paæarowaÆ vi˘akowm ¯in pahowm ayn: Ayn ßamanak Yowdayi erkri arqay Yovaqim˚, ir zØra– kanner˚, mayr˚, iæxanner˚, nerqininer˚ gnacin babela– cineri arqayi mØt, ew babelacineri arqan ir ¸agawo– row¸ean ow¸erord tarowm ger arec nranc: Na hanec Tiroj tan bolor gan´er˚, ¸agawori tan gan´er˚, jar– dec ayn bolor osk¯ anظner˚, or Isray¯li Soˇomon arqan patrastel ¯r towel Tiroj ta˘ari hamar, inœp¯s asel ¯r T¯r˚: Amboˇj Erowsaˇ¯m˚, bolor iæxannerin ow hzØr mardkanc‘ tas˚ hazar hogi, ger arec, bolor hiwsnerin ow darbinnerin taraw: Erkri aˇqatneric baci oœ oq œmnac: Na Yovaqimin, ¸agawori mØr˚, nra kananc ow nerqinine– rin, erkri owßeˇ mardkanc Erowsaˇ¯mic taraw Babelon, gerow¸ean: Babelacineri arqan bolor eظ˚ hazar hzØr mardkanc, hazar hiwsneri ow darbinneri‘ am¯nqn ¯l ktri˘ paterazmikner, gerow¸ean taraw Babelon: Babelaci– neri arqan nra Œoxar¯n ¸agawor nstecrec nra ordown‘ Me¸¸aniayin, ew anown˚ drec Sedekia: Sedekian qsan– m¯k tarekan ¯r, or dar´aw ¸agawor, ew tasnm¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Amatel ¯r: Na ˇobnaci Eremiayi dowstrn ¯r: Sedekian Tiroj aøjew œa– riq gorÆec, inœp¯s arel ¯r Yovaqim˚: T¯r˚ barkacel ¯r Erowsaˇ¯mi ow Yowdayi erkri vray ayn sati˘an, or T¯r˚ nrancic eres ¸eqec: Sedekian apstambec babelacineri arqayi d¯m:

675

4 Φagaworac

25. 1–17

Aynp¯s patahec, or ir ¸agaworow¸ean innerord ta– 25 roway tasnerord amsi tasnerord Ør˚ Babeloni Nabow– qodonosor arqan ir amboˇj zØrqov ekaw Erowsaˇ¯mi d¯m, nra æowrj˚ banak drec ew parisp bar´racrec: Qa– 2 ˇaq˚ paæarowec minœew Sedekia arqayi ¸agaworow¸ean tasnm¯kerord taroway innerord amis˚: Qaˇaqowm so– 3 v˚ sastkacaw, ew erkri ßoˇovowrd˚ hac œown¯r: Qaˇa– 4 qi parspi m¯j ˘eˇq bacowec, ew bolor paterazmikner˚ giæer˚ Œaxan parispneri mijew gtnowoˇ darpas˚ ta– noˇ ˘anaparhov, or˚ arqowni part¯zi mØt ¯r: Qaˇd¯– aciner˚ qaˇaq˚ ærjapatel ¯in: Φagawor˚ gnac Ara– ba daæt˚ tanoˇ ˘anaparhov: Erb qaˇd¯acineri zØr– 5 q˚ tesaw ayd, ˚nkaw ¸agawori yetewic ew nran hasaw E– riqovi Arabo¸ vayrowm: Nra amboˇj zØrq˚ nranic he– øacaw: Bønecin ¸agaworin ow berecin Babeloni arqayi 6 mØt, fiebˇa¸a, ew arqan nra datastann arec: Sede– 7 kiayi ordinerin nra aœqi aøaj spanec, Sedekiayi aœ– qer˚ kowracrec ew æˇ¸ayakap taraw Babelon: Babe– 8 lacineri Nabowqodonosor arqayi tasninnerord tarow– ay hingerord amsi eظnerord Ør˚ Babeloni arqayi Æaøay Nabowzardan dah˘apet˚ ekaw Erowsaˇ¯m, ayrec Tiroj 9 town˚, ¸agawori town˚, Erowsaˇ¯mi bolor tner˚ ew am¯n inœ kraki matnec: Dah˘apeti het ekaÆ qaˇd¯acineri 10 bolor zinoworner˚ Erowsaˇ¯mi parisp˚ æowrjanaki qan– decin: Qaˇaqowm mnacaÆ mardkanc, Babeloni arqayin 11 yan´noweliq Œaxstakannerin ew mnacaÆ xaøni˘aˇanj amboxin Nabowzardan dah˘apet˚ qæec taraw: Erkri 12 aˇqat mardkancic omanc na ¸oˇec, orp¯szi sranq zba– ˇowen aygegorÆow¸eamb ow erkragorÆow¸eamb: Qaˇd¯a– 13 ciner˚ Tiroj tan erkow pˇn´¯ siwner˚, patowandannern ow pˇn´¯ awazan˚, or˚ Tiroj tan m¯j ¯r, qandecin ow nra pˇin´˚ taran Babelon: Amannern ow ka¸saner˚, 14 taætern ow xnkamanner˚ ew bolor pˇn´¯ anظner˚, o– roncov spasaworow¸iwn ¯in anowm, taran: Dah˘apet˚ 15 vercrec arÆa¸¯ ow osk¯ bowrvaønern ow aŒs¯ner˚, inœp¯s 16 naew erkow siwner˚ ew mi awazann ow patowandanner˚, or Soˇomonn ¯r drel Tiroj tan˚: Ays bolor pˇn´¯ anظne– 17

25. 18–27

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

4 Φagaworac

676

rin kæiø œkar: Mi siwn˚ tasnow¸ kangown bar´row¸iwn ow– n¯r, vran pˇn´¯ xoyak kar, ew mi xoyaki bar´row¸iwn˚ ereq kangown ¯r: Vandak ow nøna´ew zarder kayin xoyaki vray, æowrjanaki, amboˇjovin pˇn´¯: NoynØrinak vanda– ki zarder kayin naew erkrord siwni vray: Dah˘apetn aøaw Saraya qahanayapetin, nra Øgnakan SoŒonia qahanayin, kæeøqi ereq pahapannerin, qaˇaqic ver– crec mi nerqinow, or˚ paterazmoˇ mardkanc zØraglowxn ¯r, arqayi aøjew kangnoˇ xorhrdakanneric hing hogow, o– ronq qaˇaqowm ¯in gtnwowm, zØrqi qartowˇar iæxanin, or˚ zinoworagrowm ¯r erkri ßoˇovrdin, ew erkri ßoˇovrdic eØ– ¸˚ ayl mardkanc, oronq qaˇaqowm ¯in gtnwowm: Nabowzar– dan dah˘apet˚ nranc aøaw taraw fiebˇa¸a, Babeloni arqayi mØt: Babeloni arqan harowaÆelov spanec nranc Ema¸ erkri fiebˇa¸a vayrowm: Ayspisov Yowdayi bnakiœ– ner˚ irenc erkric ger arowecin: Yowdayi erkrowm mna– caÆ ßoˇovrdin Babeloni arqay Nabowqodonosor˚ ¸oˇec ew nranc vray kaøavariœ kargec SaŒani ordi Aqikami or– di Godoˇiayin: Erb zØrqi bolor iæxannern ow nranc mar– dik lsecin, or Babeloni arqan Godoˇiayin kaøavariœ ¯ næanakel, apa Godoˇiayi mØt, MaseŒa ekan Na¸aniayi ordi Ismay¯l˚, Kar¯i ordi Yovnan˚, soŒa¸aci Φanay¯mi ordi Sarayian, Maqa¸i ordi Yezonian: Ekan ¸¯— irenq, ¸¯— irenc mardik: Godoˇian inqn ow ir mardik erdowe– cin, ew na asac. ¡Mi— vaxec¯q qaˇd¯aci aspatakneric, nstec¯—q ´er erkrowm, Æaøayec¯—q Babeloni arqayin, ew ´ez hamar law k˚ lini¿: Aynp¯s patahec, sakayn, or eظn– erord amsin Eˇisamayi ordi Na¸aniayi ordi Ismay¯l˚, o– r˚ ¸agaworakan ˚ntaniqic ¯r, tas˚ mardov ekaw, xŒec Godoˇiayin, ew sa meøaw: Na spanec naew MaseŒayowm nra mØt gtnowoˇ hreanerin ow qaˇd¯acinerin: Amboˇj ßoˇovowrd˚, Œoqric minœew meÆ˚, naew zØrqi iæxanner˚ e– lan ow gnacin Egiptos, orovhetew vaxenowm ¯in qaˇd¯a– cineric: Yowdayi erkri arqay Yovaqimi gerow¸ean ere– sowneظnerord taroway tasnerkowerord amsi qsaneظne– rord Ør˚ Babeloni Ewilmarodaq arqan ir ¸agaworow¸ean aøajin tarowm ænorh arec Yowdayi erkri Yovaqim arqa–

677

4 Φagaworac

25. 28–30

yin, nran hanec bantic, qaˇcrow¸eamb xØsec nra het, nra a¸oø˚ Babelonowm ir mØt gtnowoˇ ayl ¸agaworneri a¸oøic bar´r drec: Nra bantayin hagowstner˚ Œo– xec, ew Yovaqim˚ miæt nra het ¯r hac owtowm: Yovaqimi aprowsti mijocner˚, orp¯s hanapazØreay aprowsti mi– jocner, nran trwowm ¯in arqayakan tnic am¯n Ør minœew nra keanqi verj˚:

28

29 30

1 Mnacordac G

1 , 2, 3 4 5 6 7 8

9, 10 11

12 13 14 15 16 17

18 19

20 21 22 23, 24

25, 26 27 28, 29, 30

31, 32

Adam, S¯¸, Enos, Kaynan, Maˇaˇay¯l, Yared, E– noq, Ma¸owsaˇa, Ξam¯q, Noy: Noyi ordiner˚‘ S¯m, Qam, Yabe¸: Yabe¸i ordiner˚‘ Gamer, Magog, Madayi, Yo– vidan, Eˇisan, Φob¯l, Mosoq ew Φiras: Gameri ordi– ner˚‘ Asqanaz, HøiŒa¸ ew Φorgoma: Yovidani ordine– r˚‘ Elisa ew Φarsis, kitaciner˚ ew høodaciner˚: Qa– mi ordiner˚‘ Qows ew Mestrem, ffiowd ew Qanan: Qowsi or– diner˚‘ Saba, Ewila, Saba¸a, Høegma ew Sabaka¸a: Høegmayi ordiner˚‘ Saba ew Dedan: Qows˚ Ænec Nemro¸in. sa sksec hzØr orsord daønal erkri vray: Mestrem˚ Ænec low¸imacinerin, labiinacinerin, anaimacinerin, neŒ¸abimacinerin, patrosiimacinerin ew qasˇonii– macinerin, oroncic ¯l aøajacan Œˇætaciner˚, naew‘ qaŒ¸oriimacinerin: Qanan˚ Ænec ir andranik or– down‘ Sidonin, qananacinerin, yebowsacinerin, amorha– cinerin, gergesacinerin, xewacinerin, arowkecinerin, arsenacinerin, aradacinerin, samaracinerin ew a– ma¸acinerin: S¯mi ordiner˚‘ Eˇam, Assowr, ArŒaqsad, Ξowd ew Aram: Arami ordiner˚‘ Yows, Emoˇ, Ga¸er ew Mo– soq: ArŒaqsad˚ Ænec Kayinanin, Kayinan˚ Ænec Saˇa– yin, Saˇan Ænec Eberin: Ebern ownecaw erkow ordi. m¯ki anown˚ ffiaˇ¯k ¯r, qanzi nra ØrØq erkir˚ baßanowec, isk nra eˇbØr anownn ¯r Hektan: Hektan˚ Ænec Elmodadin, SaˇaŒin, Aramo¸in, Kedrowranin, Ez¯lin, Deklanin, Kamaanin, Abim¯¯lin, Sabayin, SowŒirin, Ewiin ew Yo– ramin: Sranq am¯nq˚ Hektani ordinern en: S¯mi or– diner˚‘ Elam, Assowr, ArŒaqsad, Kayinan, Saˇa, Eber, ffiaˇ¯k, fiagaw, Serowq, Naqor, Φaøay, Abram, noyn in– q˚‘ Abraham: Abrahami ordiner˚‘ Isahak ew Ismay¯l: Ismay¯li ordiner˚‘ Nab¯o¸, Kedar, Nabde¯l, Mabsan, Masma, Idowma, Mass¯, Qodad, Φaman, Itowr, NaŒ¯s ew Kedma: Sranq en Ismay¯li ordiner˚: Abrahami har˘i‘ Qetowri ordiner˚. na Ænec Emranin, Heksanin, Mada– nin, Madianin, Hesbokin ew Soviv¯in: Heksani ordiner˚‘

679

1 Mnacordac

1. 33–2. 1

Saba, Deman ew Dedan: Dedani ordiner˚‘ fiagow¯l, Nab– de¯l, Asowriim, Latowsiim ew Loomin: Madiani ordine– r˚‘ GeŒar, fflŒer, Enoq, Abida ew Elda: Sranq am¯nq˚ Qetowri ordinern en: Abraham˚ Ænec Isahakin: Isa– haki ordiner˚‘ Esaw ew Yakob: Esawi ordiner˚‘ EˇiŒaz, Høagow¯l, Y¯owl, Egˇom ew Kor¯: EˇiŒazi ordiner˚‘ Φeman, fflmar, SoŒar, Go¸om ew Ken¯z: Eˇiazari har˘ Φamar˚ nra hamar Ænec Amaˇ¯kin: fiagow¯li ordiner˚‘ Naq¯¸, Zareh, Som¯ ew Moz¯: S¯iri ordiner˚‘ Ξotan, Sobaˇ, Sebegon, Ana, Deson, Asar ew Høison: Ξotani ordine– r˚‘ Qoøi, Σman: Ξotani qoyr˚‘ Φamna: Sobaˇi ordine– r˚‘ Goˇam, Manaqa¸, Geb¯l, SoŒar ew Yovnan: Sebegoni ordiner˚‘ Ayia ew fflnan: Anayi ordin‘ Deson, isk Ana– yi dowstr˚‘ Elibama: Desoni ordiner˚‘ Adama, Esebam, Ye¸ran ew Qaøan: Asari ordiner˚‘ Baˇtan, Azowkam, Yovakim ew Owkam: Desoni ordiner˚‘ ffls ew Aøan: Sranq en ayn ¸agaworner˚, oronq ¸agaworecin Edomowm, nax– qan isray¯lacineri ¸agaworel˚: SeŒori ordin Baˇakn ¯r, ew nra qaˇaqi anown˚ Denaba ¯r: Meøaw Baˇak˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Yobab˚‘ bosoraci Zarehi or– din: Meøaw Yobab˚, ew nra Œoxar¯n Φemnacineri erk– rowm ¸agaworec Asom˚: Meøaw Asom˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Adad˚‘ Baradi ordin, or˚ Movabi daætowm kotorec madiamacinerin: Nra qaˇaqi anown˚ G¯¸em ¯r: Meøaw Adad˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec masekaci Samaan: Meøaw Samaan, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Sawowˇ˚, or˚ getezerqi mØt gtnowoˇ fiobo¸ bnakavay– ric ¯r: Meøaw Sawowˇ˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Aqo– bori ordi Baˇaenon˚: Meøaw Aqobori ordi Baˇaenon˚, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec Adad˚: Nra qaˇaqi anown˚ ffiogor ¯r, isk nra knoj anown˚‘ Metabe¯l, or˚ Matradi dowstrn ¯r: Meøaw Adad˚: Sranq en Edomi erkri iæxan– ner˚. iæxan Φamana, iæxan Gola, iæxan Ye¸er, iæxan Elisakamas, iæxan Eˇas, iæxan ffiinon, iæxan Ken¯z, iæxan Φeman, iæxan Sarsar, iæxan Magedi¯l, iæxan ZaŒosiim: Sranq Edomi erkri iæxannern en:

33

34 35 36

37 38 39 40

41

42, 43

44

45 46

47

48

49 50

51, 52 53 54

55

Sranq en Isray¯li ordineri anownner˚. fiowb¯n, Ωmawon, 2

2. 2–26 2 3

4 5 6

7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19

20, 21

22 23

24

25

26

1 Mnacordac

680

Ξewi, Yowda, Isaqar, Zabowˇon, Dan, Yovs¯Œ, Beniamin, NeŒ¸aˇim, Gad, Aser: Yowdayi ordiner˚‘ Σr, fflnan ew Se– lom. ays ereqin Yowdayi hamar Ænec qananaci mi mardow dowstr Ωawan: Yowdayi andranik ordin‘ Σr˚, œar ¯r Tiroj aœqin, owsti AstowaÆ spanec nran: Nra hars Φamar˚ Ænec ffiar¯sin ow Zarayin: Yowdayi bolor ordiner˚ ¸owov hing ¯in: ffiar¯si ordiner˚‘ Esrom ow Yemow¯l: Zarayi or– diner˚‘ Zamri, E¸an, Eman, Qaˇqaˇ ew Dara, ˚ndam¯n˚‘ hing ordi: Qarmii ordin ¯r Aqar˚, or dßbaxtow¸iwn be– rec Isray¯lin‘ AstÆown verapahowaÆ awaric baßin aø– nelov: E¸ani ordin ¯r Azarian: Esromi ordiner˚, or Ænowecin nra hamar, ¯in Yeram¯l˚, fflram˚, fflqob¯l˚ ew A– ram˚: Aram˚ Ænec Aminadabin, Aminadab˚ Ænec Yow– dayi tan iæxan Naasonin: Naason˚ Ænec Saˇmanin. Saˇman˚ Ænec Boosin. Boos˚ Ænec fflb¯din, fflb¯d˚ Ænec Yess¯in: Yess¯n Ænec ir andranik ordi Eˇiabin, erk– rord ordi Aminadabin, errord ordi Samaayin, œorrord ordi Na¸anay¯lin, hingerord ordi Høadayin, vecerord ordi Asomin, eظnerord ordi Daw¸in: Nranc qoyrern en Sarowian ew Abigean: Sarowian ownecaw ereq ordi‘ A– bessa, Yovab ew Asay¯l: Abigean Ænec Amesayin, isk A– mesayi hayrn ¯r ismay¯laci Ye¸rin: Esroni ordi Qaˇe– b˚ kin aøaw Azowbayin, oric Ænowec Erimo¸˚: Sranq en nra ordiner˚. Yovasar, Sobab ew ffløna: Meøaw Azowban, ew Qaˇeb˚ kin aøaw EŒra¸in, isk sa nra hamar Ænec fflrin: fflr˚ Ænec fflriin: fflrin Ænec Beseli¯lin: Dra– nic yetoy Esron˚ paøkec Gaˇaadi hØr‘ Maqiri dster het, ew nran know¸ean aøaw, erb inq˚ va¸sown tarekan ¯r: Na Ænec Segowbin. Segowb˚ Ænec Yayirin: Sa Ga– ˇaadowm qsanereq qaˇaq own¯r: Na grawec Gesowric ow Aramic Yayiri giwˇer˚, Kana¸n ow nra awanner˚‘ va¸– sown qaˇaq. ays am¯n˚ Gaˇaadi hØr‘ Maqiri ordinerin ¯r patkanowm: Esroni meønelowc yetoy EŒra¸a ekaw Qa– ˇeb˚, ew Esroni kin Abian Ænec Asdomin‘ Φekowayi hØr˚: Esroni andranik ordow‘ Yeremi¯li ordinern ¯in. andra– nik ordin‘ Høaman˚, Baan˚, Aøan˚ ew sra eˇbayr Aso– m˚: Yeremi¯l˚ owriæ kin ¯l own¯r, ori anownn ¯r Atara:

681

1 Mnacordac

2. 27–54

Sa Ownomi mayrn ¯r: Yeremi¯li andranik ordow‘ Høamayi ordinern ¯in Maas˚, Yabin˚ ew Akor˚: Ownomi ordinern ¯in Samayin ew Yadayin: Samayii ordinern ¯in Na– badn ow Abisowr˚. Abisowri knoj anownn ¯r Abisea, or˚ Ænec Azabarin, Molilin: Nabadi ordinern en Saˇad˚ ew AŒŒem˚: Saˇad˚ meøaw anordi, na ßaøang œow– n¯r: AŒŒemi ordin Yessin ¯r: Yessii ordin ¯r Sosan˚: Sosani ordin ¯r Aˇayin: Aˇayii ordinern ¯in Aqisaman, Ye¸ern ow Yovna¸an˚: Ye¸er˚ meøaw aøanc ordi ownena– low: Yovna¸ani ordinern en ffiaˇ¯¸˚ ew fflzazan: Sranq Yeremi¯li ordinern en: Sosan˚ œown¯r ordiner, ayl miayn dowstrer: Sosann own¯r mi egiptaci Æaøay, ori anownn ¯r Yoqaˇ: Sosann ir dster˚ know¸ean towec ir Æaøay Yoqaˇin, or˚ Ænec E¸¸iin: E¸¸in Ænec Na¸anin. Na– ¸an˚ Ænec Ab¯din. Ab¯d˚ Ænec fflŒˇaˇin. fflŒˇaˇ˚ Ænec fflb¯din. fflb¯d˚ Ænec Y¯owin. Y¯own Ænec Azariasin. Aza– rias˚ Ænec Qeˇˇ¯sin. Qeˇˇ¯s˚ Ænec Eˇ¯asayin. Eˇ¯asan Ænec Sosom¯in. Sosom¯n Ænec Saˇˇowmin. Saˇˇowm˚ Ænec Yeqoniasin. Yeqonias˚ Ænec Eˇisamayin: Yeremi¯li eˇ– bayr Qaˇebi ordinern ¯in. Maesan‘ nra andranik or– din, or˚ ZiŒi hayrn ¯r, ew Marisan, or Qebroni hayrn ¯r: Qebroni ordiner˚‘ Korx, ΦaŒŒsi, Høokom ew Semaa: Semaan Ænec Høaamin‘ Yerakayi hØr˚: Yerakan Ænec Saˇamayin, ori ordin ¯r Maon˚‘ Be¸sori hayr˚: Qaˇe– bi har˘ GeŒan Ænec Aøanin, Yosayin ow Gezow¯in: A– dayi ordinern ¯in Høagem˚, ffl¸am˚, Gersom˚, ffiaˇ¯t˚, GeŒan ew SagaŒ˚: Qaˇebi har˘ Moqan Ænec Seberin ew Φaqnayin: Na Ænec naew SagaŒin‘ Madenayi hØr˚, Sawowˇin‘ Maqamenayi ow Baˇayi hØr˚: Qaˇebi dowstr˚ Asqan ¯r: Sranq en Qaˇebi ordiner˚: EŒra¸ayi and– ranik ordi fflri ordiner˚. Sobaˇ‘ Karia¸arimi hayr˚, Saˇomon‘ Be¸ˇamoni hayr˚, ayn ¯‘ Be¸ˇ¯¯mi hayr˚, Ari‘ Be¸egori hayr˚: Karia¸arimi hayr Sobaˇi ordinern ¯in Aran, Esin, Amani¸˚, ΦiwmasŒay¯n, Høia¸iawr˚, E¸aˇim˚, EŒi¸in˚, Sama¸in˚, Yemasarin˚: Srancic en aøajacel sara¸aciner˚ ew es¸awowˇaciner˚: Saˇomoni ordinern ¯in Be¸ˇeh¯m˚, NetoŒa¸in, Ataro¸˚, Yova–

27 28 29

30 31 32

33 34

35 36 37 38 39 40 41, 42

43 44, 45 46 47

48 49

50

51

52 53 54

2. 55–3. 23

1 Mnacordac

682

55

bi ceˇ˚, mana¸acineri k¯s ceˇ˚, Esarayin: Gab¯sowm bnakowoˇ owsealneri tohmern ¯in aga¸aciner˚, sama– ¸aciner˚ ew soka¸aciner˚: Sranq en Høeqabi tan hayr Ema¸ic aøajacaÆ tner˚:

3

Sranq en Daw¸i ordiner˚, or na Ænec Qebronowm. and– ranik ordin‘ Amon˚‘ ÆnowaÆ yezray¯laci Aqinovamic, erk– rord˚‘ Daˇowian‘ ÆnowaÆ karmelaci Abigeayic, errord˚‘ Abesaˇom˚‘ Gesowri ¸agawor Φoˇmayi dowstr Moqayi or– din, œorrord˚‘ Adonian‘ Agi¸i ordin, hingerord˚‘ Sa– Œatias˚‘ ÆnowaÆ Abitaˇic, vecerord˚‘ Ye¸ram˚‘ Ænow– aÆ ir Aˇgea knojic: Sranq Ænowecin Qebronowm: Na aynteˇ ¸agaworec eظ˚ tari ew vec amis, isk ere– sownereq tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Erowsaˇ¯mowm ÆnowaÆnern en Samaan, Sobab˚, Na¸an˚ ew Ami¯li dowstr Bersab¯¯ic ÆnowaÆ Soˇomon˚: Naew Yebaar˚, Eˇisa– man, EˇiŒal¯t˚, Nageb˚, NaŒek˚, NaŒiin, Eˇisaman ew Eˇi¸adan: Sranq Daw¸i tasnin˚ ordinern en, œha– æowaÆ nra har˘eric ÆnowaÆ ordiner˚: Ew Φamar˚ nranc qoyrn ¯r: Soˇomoni ordiner˚‘ Høobovam, sra ordin‘ Abi– as, sra ordin‘ Asa, sra ordin‘ YosaŒat, sra ordin‘ Yo– ram, sra ordin‘ fflqozias, sra ordin‘ Yovas, sra ordin‘ Amasia, sra ordin‘ Azaria, sra ordin‘ Yova¸am, sra ordin‘ Aqaz, sra ordin‘ Ezekia, sra ordin‘ Manas¯, sra ordin‘ Amos, sra ordin‘ Yosia: Yosiayi ordiner˚. and– ranik˚‘ Yovaqaz, erkrord˚‘ Yovakim, errord˚‘ Sedekia, œorrord˚‘ Aˇowm: Yovakimi ordiner˚. Yeqonias ew Sede– kias: Yeqoniasi ordiner˚‘ Asir, sra ordiner˚‘ Saˇa¸i– ¯l, Meˇqiram, ffiadayias, Sosamov, Nabatias, Sanesar ew Yeqonias: Saˇa¸i¯li ordiner˚‘ ZØrabab¯l ew Sem¯– i: ZØrabab¯li ordiner˚‘ Masoˇamos, Ananias ew nranc qoyr Saˇom¯: Naew‘ Aseba, ffloˇ, Baraqias, Asadias ew Asobas¯d‘ ˚ndam¯n˚ ow¸ hogi: Ananiasi ordin‘ ffialetia, sra ordin‘ Yesia, sra ordin‘ HøaŒayia, sra ordin‘ fflø– na, sra ordin‘ Abdia, sra ordin‘ Seqenia: Seqenia– yi ordin‘ Samayia, Samayiayi ordiner˚‘ Qettows, Yovel, Beria, Novadia, SaŒat ew SaŒeq‘ ˚ndam¯n˚ vec hogi: Novadiayi ordiner˚‘ Eˇion¯, Ezekias, Esrikam‘ ˚ndam¯n˚

2

3

4

5

6 7 8 9 10 11 12 13

14, 15

16 17 18 19

20 21

22

23

683

1 Mnacordac

3. 24–4. 20

ereq hogi: Eˇion¯i ordiner˚‘ ffldowia, Eˇiasib, ffiadayia, Akkowb, Yovnan, Gaˇayia ew Anania‘ ˚ndam¯n˚ eظ˚ hogi:

24

Yowdayi ordiner˚‘ ffiar¯s, Esrom, Qarmi, fflr, Sowbaˇ, 4 isk sra ordin‘ Keria: Sowbaˇ˚ Ænec Ye¸in, Ye¸˚ Ænec 2 Aqisayiin ow Ξadayin: Sranq Sara¸iayi serowndn en: Sranq en Etami ordiner˚. Yesray¯l, Yesma ew Gab¯s, 3 isk nranc qroj anownn ¯r EseˇeŒon: Gedowri hayr˚ 4 ffianow¯ln ¯r, isk fflsani hayr˚‘ Ezer˚: Sranq en Be¸ˇe– h¯mi hayr EŒra¸ayi andranik ordi fflri ordiner˚: Φe– 5 kowayi hayr Asqowr˚ erkow kin own¯r‘ Aaˇa ow Nooba: Nooban Ænec fflqozamin, NeŒadin, Φemanin ew As¸eranin: 6 Sranq bolor˚ Noobayi ordinern en: Aaˇayi ordiner˚‘ 7 Nare¸, Asaar ew E¸nadi: Ew Kos˚ Ænec Egnobin ew 8 Sobebayin: Sranq en Yarimi ordow‘ Høeqabi eˇbØr se– rowndner˚: Gab¯s˚ aøawel yaytni ¯r, qan ir eˇbayrne– 9 r˚, ew mayr˚ nra anown˚ Igab¯s drec‘ aselov. ¡flneci nran Gab¯si nman¿: Igab¯s˚ dimec Isray¯li AstÆown‘ 10 aselov. ¡fflrhni—r in´, ˚ndar´aki—r im sahmanner˚, ´eøqd in´ vray ¸oˇ lini, ew imastow¸i—wn towr, or œnsemanam¿: Ew AstowaÆ nran towec ayn am¯n˚, inœ na xndrel ¯r: Esqasi hayr Qaˇeb˚ Ænec Maqirin, orn Asaboni hayrn ¯r: 11 Aspa¸on˚ Ænec YatroŒayin, ffies¯in, Φanayin‘ Naasa 12 qaˇaqi hØr˚, ken¯zaci Eseˇoni eˇbØr˚: Sranq HøeŒi bnakiœnern en: Ken¯zi ordiner˚‘ Go¸oni¯l ew Sarayia, 13 isk Go¸oni¯li ordin‘ A¸a¸: Mana¸in Ænec GoŒorayin, 14 isk Sarayian Ænec Gersasimi hayr Yababin: Arda– rew, sranq hiwsner ¯in: YeŒon¯i ordi Qaˇebi ordiner˚‘ 15 Eøaˇa ew Naam, isk Arami ordin‘ Ken¯z: Yay¯li ordi– 16 ner˚‘ ΞeziŒaˇi, ZeŒa, Φira ew Esray¯l: Esray¯li or– 17 diner˚‘ Ye¸er, Morad ow GaŒer: Aˇon˚ Ænec Ye¸erin, Maronin, Yesmayin, Ayesbayin‘ Se¸emoni hØr˚: Nra ki– 18 n˚ Ænec Yaredin‘ Gedori hØr˚, Yabarin‘ Saqoni hØr˚, ew Yeq¸i¯lin‘ Zonani hØr˚: Sranq en Moredi knoj‘ Œarawoni dowstr Be¸¸iayi ÆnaÆ ordiner˚: ffldiayi knoj‘ Naqimi 19 qroj ordiner˚‘ Kesiayi hayr Dana, Homami hayr Sim¯– on, isk K¯ilayi hayr Nayemi ordiner˚‘ ffltarmi, Yes¸emon ew Maqa¸i: Simiowni ordiner˚‘ Amnon, Ananic ÆnowaÆ 20

4. 21–41

21

22

23

24 25 26

27

28

29, 30 31

32 33

34, 35 36

37 38

39

40

41

1 Mnacordac

684

Høannon ew Φiˇon: Yess¯i ordi‘ Zoqa¸ ow Zoqa¸i or– diner˚: Yowdayi ordi Seˇowmi ordiner˚. Ξeqadi hay– r˚‘ Σr˚, Mad¯si hayr˚‘ Dadaan ew nranc serowndner˚‘ Ebda¸, Abowstan, Nesoba, Yovakim‘ Qowzebi bnakiœner˚, Yovas, SaraŒ, oronq Movabowm bnakowecin, ew Abe¸ar˚ nranc veradar´rec Na¸owkim: Sranq browtner ¯in, o– ronq bnakwowm ¯in Anatimowm ow Saderayowm ¸agawori het, nra ¸agaworow¸ean m¯j: Sranq zØracan ew bnakowe– cin aynteˇ: Ωmawoni ordiner˚‘ Nabow¯l, Yamin, Yarib, Zareh, Sawowˇ: Sawowˇi ordin‘ Saˇ¯m, sra ordin‘ Ba– san, sra ordin‘ Aseman, sra ordin‘ Mazba, sra ordin‘ Amow¯l, sra ordin‘ Sabowd, sra ordin‘ Zaqowr, sra ordin‘ Sem¯i: Sem¯in own¯r vec ordiner ow tas˚ dowstrer, bayc nra eˇbayrner˚ æat ordiner œown¯in. nranc amboˇj tohm˚ Yowdayi ordineri nman œ¯r bazmanowm: Nranq bnakowe– cin Bersabinowm, Samaayowm, Moladayowm, Sersowˇayowm, Baaˇayowm, Qowasomowm, Φowˇadayowm, Ba¸owˇowm, Erma– yowm, Sikilakowm, Be¸marayowm, Qaborayowm, Kess¯osimowm ew Barowas¯orimi tan˚: Sranq ¯in nranc qaˇaqner˚ min– œew Dawi¸ arqan: Nranc qaˇaqnern ¯in naew Eram˚, Eremon˚, Φoqan˚, Esan˚, Φeken˚‘ hing qaˇaq: Ays bolor qaˇaqneri æowrj˚, minœew Baaˇ sŒøowaÆ nranc bnaka– vayreri kalowaÆqneri ow nranc t¯reri anownner˚ sranq en. Mosobab, Amaˇ¯k, Amasiayi ordi Yosia, Yov¯l, Asi¯li ordi Sariayi ordi Sabiayi ordi Yesow, Eˇion¯, Yekeba, Yas¸¯, Yasowia, Asayia, Edi¯l, Ismay¯l, Banea, Samowayi ordi Samariayi ordi Yediayi ordi Aˇoni ordi SeŒeri ordi Zowza: Ays anown aø anown yiæowaÆner˚ i– renc tohmeri iæxannern ¯in, oronc hayreri tohmer˚ æat ¯in bazmacel: Sranq gnacin hasan minœew Gerara, min– œew Gayi arewelean koˇm˚, or irenc hØteri hamar arØ– tavayr oronen: Nranq gtan bazma¸iw ow harowst a– rØtavayrer, mi ˚ndar´ak erkir irenc aøaj, owr xaˇa– ˇow¸iwn ow handartow¸iwn ¯r tirowm, orovhetew naxki– nowm Qami ordinern ¯in aysteˇ bnakowel: Anown aø a– nown yiæatakowaÆ ays mardik Yowdayi Ezekia arqayi Ø– rØq ekan ew kotorecin nra bnakiœnerin, aynteˇ bnako–

685

1 Mnacordac

4. 42–5. 17

woˇ minecinerin ow nranc Œoxar¯n bnakowecin minœew ay– sØr, orovhetew irenc hØteri hamar aynteˇ arØtavay– rer ¯in gtel: Nrancic‘ Ωmawoni ordineric hing hariwr mard gnac S¯ir leø˚, isk Ye¸esiayi ordiner ffiaˇatian, Novadian, HøaŒayian ow fflzi¯l˚ dar´an nranc iæxan– ner˚: Nranq kotorecin Amaˇ¯kic aysteˇ hastatowaÆ verapraÆnerin ew aysteˇ bnakowecin minœew aysØr:

42

43

Isray¯li andranik Ænndi‘ fiowb¯ni ordiner˚: Φ¯ew na ¯r 5 andranik˚, sakayn, ir hØr ankoˇin˚ pˇÆelow pat˘aøov, hayrn ir Ørhnow¸iwn˚ towec Isray¯li ordi Yovs¯Œin: fiow– b¯n˚ azgahamari m¯j ibrew andranik œgrowec: Φ¯ew Yow– 2 dan zØrawor ¯r ir eˇbayrneri m¯j ew nranc iæxan˚, bayc Ørhnow¸iwn˚ Yovs¯Œin trowec: Isray¯li andranik Ænndi‘ 3 fiowb¯ni ordiner˚. Enoq ew ffiaˇˇows, Esrom ew Qarmi: Yo– 4 v¯li serownd˚. Sem¯i, Bebena, Gog, Sem¯i, Baaˇ, B¯¯ˇa, 5, 6 orin gerec Asorestani Φagˇa¸Œaˇasar arqan: Na ¯r 7 fiowb¯ni ceˇi iæxan˚: Erb nra eˇbayrnern irenc tohmerov azgahamari m¯j ¯in grwowm, nranc iæxannern ¯in Yov¯ln ow Zaqarian: Yov¯li ordi Amayi ordi fflzowzi ordi Ibaˇ¯in 8 bnakowec Aroyerowm, Nabawowm ow Belmaonowm: Na bnak– 9 owec arewelqowm‘ EŒrat getic minœew anapat, orovhe– tew Gaˇaadowm na æat anasownner own¯r: Sawowˇi ØrØq 10 nranq paterazmecin erkri bnakiœneri d¯m, ew Gaˇaa– dic d¯pi arewelq‘ vranabnakner˚ nranc ´eøq˚ geri ˚n– kan: Gadi ordiner˚ bnakowecin nranc dimac‘ Basanic 11 minœew Meˇq¯: Dranq en. glxawor˚‘ Yov¯l, erkrord˚‘ Sa– 12 Œa, apa Anayi, or gragir ¯r Basanowm: Nranc eˇbayr– 13 ner˚ bnakowecin ˚st irenc azgatohmeri tneri. dranq en. Miqay¯l, Mosoˇaam, Sobay¯, Yor¯, Yaqan, Azia ew ffl– b¯d: Ays eظ˚ Abiqayiayi ordinern ¯in. inq˚‘ Owrii ordin, 14 sa‘ Adayi ordin, sa‘ Gaˇaadi ordin, sa‘ Miqay¯li or– din, sa‘ Yessayi ordin, sa‘ Yegdadi ordin, sa‘ Aqibowzi ordin, sa‘ Abdi¯li ordin, sa‘ Gowni ordin: Abiqayian 15 nranc azgatohmeri iæxann ¯r, oronq bnakwowm ¯in Ga– 16 ˇaadowm, Basanowm ew nranc awannerowm, Saroni ærja– kay bolor gawaønerowm, minœew nranc sahmanner˚: Nranq 17 azgahamari m¯j mtan Yowdayi arqay Yova¸ami ew Is–

5. 18–6. 8 18

19

20

21

22

23

24

25

26

6, 2 3

4 5 6 7 8

1 Mnacordac

686

ray¯li arqay Yerobovami ØrØq: fiowb¯ni ow Gadi ordi– ner˚ ew Manas¯i k¯s ceˇi mardik zØrawor ¯in: Nranq paterazmi sovor ¯in‘ vahanner ow srer own¯in, aˇeˇ– ner ¯in larowm ow qaøasownœors hazar eظ˚ hariwr va¸– sown martiknerov paterazmi ¯in elnowm: Nranq pate– razmi elan hagaracineri, towrecineri, naŒesacineri, nabedonacineri ew nabimacineri d¯m: Nranq yar´akowe– cin nranc vray: Hagaraciner˚ yan´nowecin nranc irenc vrannerov hander´, orovhetew paterazmi ßamanak is– ray¯laciner˚ AstÆown ¯in owˇˇel irenc xndranq˚: Astow– aÆ lsel ¯r nranc, qani or ir vray ¯in drel irenc yoys˚: Nranq awar aøan hagaracineri m¸eranoc˚. hing hazar owˇt, erkow hariwr yisown hazar oœxar, erkow hazar ¯æ. ge– recin hariwr hazar mard: Ωatern spanowecin, orovhe– tew paterazm˚ AstÆowc eˇaw: Isray¯laciner˚ bnakowe– cin nranc bnakavayrerowm minœew irenc ger arowm˚: Ma– nas¯i k¯s ceˇ˚ bnakowec ow bazmacaw Basani erkric min– œew Baaˇermon ew Sanir, Ahermoni leøic minœew Libanan: Sranq en nranc tohmatneri iæxanner˚. fflŒer, Yessi, Eli¯l, Ezi¯l, Yeremia, Yodia ew Igi¯l, oronq zØreˇ mar– dik ¯in, irenc tohmatneri anowani iæxanner˚: Nranq, sakayn, owxtadrowß eˇan irenc hayreri AstÆow hand¯p, lqecin nran ow gnacin ayn Øtar erkrneri astowaÆneri yetewic, oronc AstowaÆ nranc nerkayow¸eamb oœnœacrel ¯r: Ew AstowaÆ Isray¯li d¯m grgøec Asorestani arqay ffianoqi hogin ow Sowbi arqay Φagˇa¸Œaˇasari hogin, oronq gerecin fiowb¯ni ceˇin, Gaddii ceˇin ew Manas¯i k¯s ceˇin, taran Qaˇa ow Qabor, Gozan geti ezerq˚, owr ew mnowm en minœew aysØr: Ξewii ordiner˚‘ Gerson, Kaha¸ ew Merari: Kaha– ¸i ordiner˚‘ Amram, Sahaø, Qebron ew fflzi¯l: Amrami ordiner˚‘ Aharon, Movs¯s ew Mariam: Aharoni ordine– r˚‘ Nabad ew Abiowd, Eˇiazar ew I¸amar: Eˇiazar˚ Ænec ffien¯¯sin, ffien¯¯s˚ Ænec Abessowin, Abessown Ænec Borqiin, Borqin Ænec fflziayin, fflzian Ænec Ar¯asin, Ar¯as˚ Ænec Mar¯o¸in, Mar¯o¸˚ Ænec Amariasin, Ama– rias˚ Ænec Aqitobin, Aqitob˚ Ænec Sadokin, Sadok˚

687

1 Mnacordac

6. 9–39

Ænec Aqimaasin, Aqimaas˚ Ænec Azariasin, Azarias˚ Ænec Yonasin, Yonas˚ Ænec Azariasin: Sa qahanay ¯r AstÆow ayn tan˚, or Erowsaˇ¯mowm æinel ¯r Soˇomon˚: Azarias˚ Ænec Amariasin, Amarias˚ Ænec Aqitobin, Aqitob˚ Ænec Sadokin, Sadok˚ Ænec Sellowmin, Sellowm˚ Ænec Qeˇkiasin, Qeˇkias˚ Ænec Azariasin, Azaria– s˚ Ænec Sar¯asin, Sar¯as˚ Ænec Yosedekin: Yosedek˚ Nabowqodonosori ´eøq˚ geri ˚nkaw Yowdayi erkri ow Erow– saˇ¯mi het: Ξewii ordiner˚‘ Gerson, Kaha¸ ew Merari: Gersoni ordineri anownnern en Ξobeni ew Sem¯i: Kaha– ¸i ordiner˚‘ Amram, Sahaø, Qebron ew fflzi¯l: Merarii ordiner˚‘ Mooˇi ew Mowsi: Sranq Ξewii tohmern en ˚st ˚ntaniqneri: Gersoni ordi Ξobeniic serowecin sra or– di Ye¸¸in, sra ordi Yovaq˚, sra ordi Abdiown, sra ordi Zaran, sra ordi Ya¸rin: Kaha¸i ordiner˚‘ Sahaø, sra ordi Korx, sra ordi Asir, sra ordi Eˇkana, sra ordi AbisaŒ, sra ordi Asir, sra ordi fflzias, sra ordi A¸, sra ordi Owri¯l, sra ordi Sawowˇ: Eˇkanayi ordiner˚‘ Amas, Aqimo¸, sra ordi Eˇkana, sra ordi SowŒi, sra ordi Kana¸, sra ordi Eˇia¸, sra ordi Yeroam, sra ordi Eˇkana: Samow¯li ordiner˚. nra andranik˚‘ Yo– v¯l, erkrord˚‘ Abia: Merarii ordiner˚‘ Mooli, Nabar, sra ordi Ξobeni, sra ordi Sem¯i, sra ordi fflza, sra ordi Samaa, sra ordi Angia, sra ordi Asia: Sranq en nranq, oronc Dawi¸˚ kargec AstÆow tan ergiœneri vray, erb owxti tapanak˚ hastatowec aynteˇ: Nranq vkayow¸ean xorani aøjew ergecoˇow¸ean irenc paætØn˚ katarecin, minœew or Soˇomon˚ Erowsaˇ¯mowm æinec Ti– roj town˚: Nranq spasaworow¸iwn katarelis kangnowm ¯in ˚st irenc kargi: Aha Kaha¸i ceˇic spasaworow– ¸ean koœowaÆnern ow nranc ordiner˚. Samow¯li ¸oø Σman˚‘ Kaha¸i serndic saˇmosergow Σman˚, or˚ ordin ¯r Yov¯li, ew sa‘ Samow¯li, sa‘ Eˇkanayi, sa‘ Yeremi¯li, sa‘ Elieˇi, sa‘ Φokii, sa‘ SowŒii, sa‘ Eˇkanayi, sa‘ Maa¸i, sa‘ Amasii, sa‘ Eˇkanayi, sa‘ Yov¯li, sa Azariayi, sa‘ Sa– Œani, sa‘ Φaa¸i, sa‘ Asiri, sa‘ BiasaŒi, sa‘ Korxi, sa‘ Yesari, sa‘ Kaha¸i, sa‘ Ξewii, sa‘ Isray¯li: Nra

9 10, 11

12 13 14 15

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

32

33

34 35 36 37 38, 39

6. 40–62

40 41 42, 43 44

45, 46 47 48

49

50 51

52 53, 54

55 56 57

58 59 60

61

62

1 Mnacordac

688

eˇbayrn ¯r AsaŒ˚, or˚ nra aj koˇmowm ¯r kangnowm: A– saŒ˚ ordin ¯r Baraqii, ew sa‘ Samaayi, sa‘ Miqay¯li, sa‘ Baasiayi, sa‘ Miqiayi, sa‘ A¸anii, sa‘ Azariay– i, sa‘ Yadiayi, sa‘ Owrii, sa‘ Zammayi, sa‘ Sem¯ii, sa‘ Ye¸¸ii, sa‘ Gersoni, ew sa‘ Ξewii: Merarii ordiner˚‘ nranc eˇbayrner˚, kangnowm ¯in ´ax koˇmowm: Dranq en‘ Σ¸an˚‘ ordin Kisani, ew sa‘ ordin Abdii, sa‘ Maˇoti, sa‘ Asebii, sa‘ Amessii, sa‘ Qeˇkii, sa‘ Amasiayi, sa‘ Baani, sa‘ Semeri, sa‘ Amooˇi, sa‘ Mowsii, sa‘ Merarii, ew sa‘ Ξewii: Ew nranc eˇbayrner˚, ˚st irenc tohmat– neri, ˇewtaciner ¯in, oronq næanakowaÆ ¯in AstÆow tan xoranin spasaworow¸iwn katarelow hamar: Aharon˚ ew ir ordiner˚ oˇjak¯zneri zohaseˇanin ow xnkeri zohase– ˇanin xownk Æxelov‘ katarowm ¯in srbow¸iwnneri srbow¸e– an bolor gorÆer˚ Isray¯li qawow¸ean hamar, ˘iæt aynp¯s, inœp¯s patowirel ¯r AstÆow Æaøay Movs¯s˚: Sranq en A– haroni ordiner˚. Eˇiazar, sra ordin‘ ffien¯¯s, sra ordin‘ Abisow, sra ordin‘ Boka, sra ordin‘ fflzia, sra ordin‘ Za– ra, sra ordin‘ Merao¸, sra ordin‘ Amaria¸, sra ordin‘ Aqitob, sra ordin‘ Sadok, sra ordin‘ Aqimas: Kaha¸i tohmic serowaÆ Aharoni ordiner˚ giwˇerowm ow awannerowm bnakavayrer ownecan, orovhetew dranq ¯in nranc baßin ˚nkel: Nranc towecin Yowdayi erkrowm gtnowoˇ Qebronn ir ærjakay arowar´annerov, isk qaˇaqi daætern ow giw– ˇer˚ towecin YeŒon¯i ordi Qaˇebin: Aharoni ordinerin towecin apastani qaˇaqner˚‘ Qebronn ow Ξobnan irenc arØtavayrerov, Eˇon˚ ir arØtavayrerov, Es¸amov˚ ir arØtavayrerov, Yes¸er˚ ir arØtavayrerov, Dabir˚ ir arØtavayrerov, Asan˚ ir arØtavayrerov, Be¸samiws˚ ir arØtavayrerov ew Be¸er˚ ir arØtavayrerov: Benia– mini ceˇin towecin Gab¯¯n ir arØtavayrerov, Gaˇem¯¸˚ ir arØtavayrerov, Ξabe¯n ir arØtavayrerov, Ana¸o¸˚ ir arØtavayrerov, Anqos˚ ir arØtavayrerov: Ayd toh– meri bolor qaˇaqneri ¸iw˚ tasnœors ¯: Manas¯i k¯s ce– ˇic serowaÆ Kaha¸i ordinerin‘ ays tohmi mnacaÆ an– damnerin, vi˘akahanow¸eamb tas˚ qaˇaq trowec, isk Gersoni ordinerin, ˚st irenc tohmeri, ayn ¯‘ Isaqari

689

1 Mnacordac

6. 63–81

ceˇic, Aseri ceˇic, NeŒ¸aˇimi ceˇic ew Basanowm bnako– woˇ Manas¯i ceˇic vi˘akahanow¸eamb trowec tasnereq qaˇaq: Merarii ordinerin, ˚st irenc tohmeri, ayn ¯‘ fiowb¯ni ceˇic, Gadi ceˇic ew Zabowˇoni ceˇic vi˘aka– hanow¸eamb trowec tasnerkow qaˇaq: Ayspisov isra– y¯laciner˚ ˇewtacinerin towecin ays qaˇaqnern irenc ærjakay arØtavayrerov: Yowdayi ceˇic, Ωmawoni ceˇic ow Beniamini ordineri ceˇic vi˘akahanow¸eamb baßin hanecin ays qaˇaqner˚, or anownnerov en næowaÆ: Kaha– ¸i ordineri tohmerin towecin EŒremi ceˇi sahmannerowm gtnowoˇ qaˇaqner. nranc towecin apastani qaˇaqne– r˚‘ EŒremi leran vray gtnowoˇ Siwq¯mn ir arØtavayre– rov, Gazer˚ ir arØtavayrerov, Yeknam˚ ir arØtavay– rerov, Be¸oron˚ ir arØtavayrerov, Elo¸˚ ir arØta– vayrerov ew Ge¸remon˚ ir arØtavayrerov: Manas¯i k¯s ceˇic Ener˚ ir arØtavayrerov, Ibˇaaman ir arØtavay– rerov trowecin Kaha¸i ordineri tohmi mnacaÆ andam– nerin: Gersoni ordinerin, ˚st irenc tohmeri, Manas¯i k¯s ceˇic trowecin Basani Goˇon bnakavayr˚ ir ærjakay arØtavayrerov ew Høomo¸˚ ir arØtavayrerov: Isaqa– ri ceˇic towecin Ke¸¯s˚ ir arØtavayrerov, Kadir˚ ir arØtavayrerov, Amos˚ ir arØtavayrerov ew Anam˚ ir arØtavayrerov: Aseri ceˇic towecin Masaˇ˚ ir arØ– tavayrerov, Awdon˚ ir arØtavayrerov, Yakak˚ ir a– rØtavayrerov ew Høo¸˚ ir arØtavayrerov: NeŒ¸aˇi– mi ceˇic towecin Galiliayowm gtnowoˇ Ked¯s˚ ir arØta– vayrerov, Qamov˚ ir arØtavayrerov ew Karia¸arim˚ ir arØtavayrerov: Merarii mnacaÆ ordinerin Zabowˇoni ceˇic towecin Yekoman˚ ir arØtavayrerov, Kad¯s˚ ir arØtavayrerov, Høemon˚ ir arØtavayrerov, Ba¸or˚ ir arØtavayrerov, naew Eriqovowm, Yordanan geti ezer– qin, Yordanan getic arewmowtq gtnowoˇ mas˚, fiowb¯ni ceˇic towecin anapatowm gtnowoˇ Bosor˚ ir arØtavay– rerov, Yasan ir arØtavayrerov, Kade¸o¸˚ ir arØta– vayrerov ew MoŒasa¸˚ ir arØtavayrerov: Gadi ceˇic towecin Gaˇaadowm gtnowoˇ fiamo¸˚ ir arØtavayrerov, Manayem˚ ir arØtavayrerov, Yesebon˚ ir arØtavayre–

63

64

65

66

67

68 69 70

71

72

73 74 75 76

77

78

79 80

81

7. 1–17

1 Mnacordac

690

rov ew Yazer˚ ir arØtavayrerov: 7 2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12 13 14

15

16 17

Sranq en Isaqari ordiner˚. Φoˇa, ffiowa, Yasowb ew Samram‘ ˚ndam¯n˚ œors hogi: Φoˇayi ordiner˚‘ fflzi, HøaŒayias, Yeri¯l, Yemow, Yebam ew Samow¯l, oronq irenc tohmatneri iæxannern ¯in: Φowˇn ow Anan˚ irenc tohmi m¯j qajazownner ¯in: Nranc gownd˚ Daw¸i ØrØq baˇkacaÆ ¯r qsanerkow hazar vec hariwr hogowc: fflzii ordin ¯r Yezebias˚, Yezebiasi ordiner˚‘ Miqay¯l, Abdias, Yov¯l ew Yisias, oronq bolorn ¯l iæxanner ¯in: Nranc het, ˚st irenc azgatohmi, ˚st irenc tohmatneri, paterazmi hamar patrast kayin eresownvec hazar zØrawor mar– dik, orovhetew nranc kanayq ow ordiner˚ bazmacel ¯in: Nranc eˇbayrner˚ Isaqari bolor tohmeri m¯j qajazown– ner ¯in: Nranc ˚ndhanowr ¸iw˚ kazmowm ¯r ow¸sowneظ˚ hazar hogi: Beniamini ordiner˚‘ Baˇ¯¯, Boqor, Adi¯l‘ ˚ndam¯n˚ ereq hogi: Sranq en Baˇ¯¯i ordiner˚. Asebon, fflzi, fflzi¯l, Eremo¸, Owri‘ ˚ndam¯n˚ hing hogi, oronq irenc tohmatneri qajazown iæxannern ¯in: Nranc ¸iw˚ qsan– erkow hazar eresownœors ¯r: Boqori ordiner˚‘ Zamarias, Yovas, Eliezer, Eliol¯, Naw, Amaria, Erimo¸, Abiow, Ana– ¸o¸ ew Elme¸em. sranq bolor˚ Boqori ordinern ¯in, irenc tohmeri qajazown iæxanner˚, ew nranc ¸iw˚ qsan hazar erkow hariwr ¯r: Abdi¯li ordin ¯r Baˇaan˚, Baˇaani ordiner˚‘ Y¯os, Beniamin, Awod, Qanaan, Edan, Φarsis ew Aqisaar: Sranq bolor˚ Abdi¯li ordinern ¯in, irenc tohmi qajazown iæxanner˚, oronq qajow¸eamb pateraz– mi ¯in elnowm, ew oronc ¸iw˚ tasneظ˚ hazar erkow ha– riwr ¯r: Naew SaŒim ow Abim: Sorayi ordin ¯r Sobown, sra ordin‘ Ya¸er˚: NeŒ¸aˇimi ordiner˚‘ Yasi¯l, Goni, Sahaø, Sellowm: NeŒ¸aˇimi mayr˚ Ballan ¯r: Manas¯i ordin ¯r Esri¯l˚, orin Ænel ¯r Manas¯i asori har˘˚, ew or˚ Ænel ¯r naew Gaˇaadi hØr˚‘ Maqirin: Maqir˚ kin gtaw YaŒini, naew SeŒoni hamar: Maqiri qroj anownn ¯r Mooqa: Maqir˚ erkrord ordi ownecaw, ori anownn ¯r SaŒaad: SaŒaad˚ Ænec miayn dowstrer: Maqiri kin Mooqan ordi Ænec ew anown˚ drec ffiar¯s: Sra eˇbØr a– nownn ¯r Sorom, isk sra ordow anown˚‘ Owˇama: Owˇamayi

691

1 Mnacordac

7. 18–40

ordin ¯r Badim˚: Sranq en Manas¯i ordi Maqiri or– di Gaˇaadi ordiner˚: Nra qoyr Mal¯q¯¸˚ Ænec Σsowdin, Abiezerin ew Mooˇayin: Semiri ordinern ¯in Ayin˚, Siw– q¯m˚, Ξak¯ian ew Aniam˚: EŒremi ordin‘ Mes¸aˇa, sra ordin‘ Barad, sra ordin‘ Φaa¸, sra ordin‘ Eˇiad, sra ordin‘ Nome¯, sra ordin‘ Zared, sra ordin‘ So¸¯l, sra ordin‘ Ezer, sra ordin‘ Eˇ¯ad: Sranc spanecin ayd erk– rowm ÆnowaÆ ge¸aciner˚, qanzi sranq ekel ¯in irenc a– nasownner˚ xlelow: Nranc hayr EŒrem˚ bazowm Ører sowg arec: Ekan nra eˇbayrner˚ nran mxi¸arelow: Na paø– kec ir knoj het, sa yˇiacaw ow Ænec ordi, ori anown˚ drec Baria, qanzi asowm ¯r, ¸¯‘ ¡ffar ßamanak Ænowec im ta– n˚¿: EŒremi dowstrn ¯r Saøan: Saøan mnacaÆ ir mard– kanc het æinec nerqin ew verin Be¸oron˚: fflzani ordin ¯r S¯¯ran, sra ordiner˚‘ HøaŒay¯ ew Høas¯¸, sra ordin‘ Φaˇ¯, sra ordin‘ Zooda, sra ordin‘ Φaan, sra ordin‘ Amiowd, sra ordin‘ Eˇisama, sra ordin‘ Nown, ew sra or– din‘ Yesow: Nranc kalowaÆqnern ow bnakavayr˚ Be¸¯lowm ¯in, Be¸¯li giwˇer˚ arewelean masowm ¯in gtnwowm: Dranq en. Gazern ir giwˇerov, Siwq¯mn ir giwˇerov minœew Ga– za ow dra giwˇer˚, minœew Manas¯i ordineri sahmanne– r˚, Be¸sann ir giwˇerov, Φanaqn ir giwˇerov, Gaˇaadn ir giwˇerov, Makeddon ir giwˇerov ew Dorn ir giwˇerov: Aynteˇ bnakowecin Isray¯li ordi Yovs¯Œi ordiner˚: A– seri ordiner˚‘ Yesna, Yasowr, Yesova, Yesow, Abaria ew nranc qoyr Sara: Abariayi ordiner˚‘ Qaber ew Melqi¯l. sa Zebe¸i hayrn ¯: Qaber˚ Ænec YaŒaˇ¯tin, Somerin, Qo¸amin ew sranc qoyr Soˇamin: YaŒaˇ¯ti ordiner˚‘ Φeseqi, Bamay¯l ew Asi¸: Sranq ¯in YaŒaˇ¯ti ordiner˚: Someri ordiner˚‘ Aqiow, Høaada, fflbda, Aram: SoŒari eˇbayr Elami ordiner˚‘ Yamana, Seˇ¯s ew Amaaˇ: So– Œari ordiner˚‘ AønaŒar, Sowaˇ, Bari, Yemra, Basar, ffld, Sema, Saˇisa, Ye¸er ew Be¯ra: Ye¸eri ordiner˚‘ YaŒina, ffiasŒa ew Ara: fflˇi ordiner˚‘ fflreq, Ani¯l ew Høayi¯l: Sranq bolor˚ Aseri ordinern en, bolor˚ tohmeri iæxanner ow peter, ˚ntir qajazownner, iæxanner ew a– øajnordner: Paterazmi patrast nranc mardkanc ¸iw˚

18

19 20

21

22 23

24 25 26 27 28

29

30

31 32 33

34, 35 36 37 38 39 40

8. 1–35

1 Mnacordac

692

qsanvec hazar ¯r: 8 2, 3 4, 5 6

7 8 9 10 11

12

13 14 15, 16

17, 18 19 20, 21 22 23, 24 25 26 27, 28

29 30 31

32 33

34 35

Beniamin˚ aøajin˚ Ænec Baˇ¯in, erkrord˚‘ Asb¯ˇin, errord˚‘ Arayin, œorrord˚‘ Novayin, hingerord˚‘ Høa– Œayin: Baˇ¯i ordinern ¯in Ared˚, Geran, Abiowd˚, Abisow¯n, Ne¯man˚, Geran, SoŒan˚, Qiram˚ ew Sovim˚: Sranq en ffldi ordiner˚, ew sranq en tohmeri iæxanner˚, or bnakwowm ¯in Gabayowm ew ger arowecin d¯pi Manaqa¸: Naew‘ Ne¯man, Aqian ew Geran‘ noyn inq˚ Egˇam˚, or˚ Ænec fflzayin ow Aqiadin: Ew Gaarim˚ nran teˇ hascnelowc ye– toy Ænec Movamin, fflsimin ow Baarayin: Nra kin Adan Ænec Yobabin, Sabiayin, Mosayin, Meˇqamin, Y¯owsin, Sebiayin ew Marmayin: Sranq Yosimic serowaÆ tohme– ri iæxannern en: Mesim˚ Ænec Aqitobin ew AˇŒaˇayin: AˇŒaˇayi ordiner˚‘ fflw¯t, Misay¯l, Semer (or kaøow– cec fflnoˇn ow Ξod˚ ew nra giwˇer˚), Bariga ow Sa– ma: Sranq en Eˇamowm bnakowoˇ tohmeri iæxanner˚, or dowrs qæecin Ge¸i bnakiœnerin: Nranc eˇbayrne– r˚‘ Mos¯q, Yarima¸, Aˇabadia, Arod, Yader, Miqa– y¯l, YesŒaq, Yovaqa ew Yezias: Bariadayi ordinern en Zabdaian, Moqoˇam˚, Azakin, Abar˚, Yesamarin, Esieˇan ew Yobab˚: EˇŒaˇi ordinern en Yaqim˚, Z¯qrin, Zabdin, Eˇion¯n, Saˇ¸in, Eli¯l˚, Aˇaian, Berigan, Barean ew Samariam˚: Amariayi ordinern en YesŒan˚, fflbed˚, Eli¯l˚, Abdon˚, Meqrin, Anan˚, Ananian, Ambrin, Aeˇam˚, Ana¸o¸ian, A¸in˚, YeŒadian ew ffianow¯l˚: Soseki ordinern en Samerian, Sarayian, Go¸oˇias˚, Arasias˚, Heˇias˚, Z¯qrin ew Eromi ordiner˚: Sranq tohmeri iæxannern en, Erowsaˇ¯mowm bnakowoˇ irenc sern– di aøajnordner˚: Gabawoni hayr˚ bnakowec Gabawonowm: Nra knoj anownn ¯r Maaqa: Nra ordiner˚‘ andrani– k˚‘ Sabdon, apa‘ Yesowr, Kis, Baˇaam, Ner, Nabad ew Gedowr. sra eˇbayrnern ¯in Zaqowrn ow Maˇoˇo¸˚, or˚ Ænel ¯r Samaayin: Sranq bnakowecin Erowsaˇ¯mowm, i– renc eˇbayrneri dimac, irenc eˇbayrneri het: Ner˚ Ænec Kisin. Kis˚ Ænec Sawowˇin. Sawowˇ˚ Ænec Yovna¸anin, Meˇqisaw¯in, Aminadabin ew Ismay¯lin: Yovna¸an˚ Ænec MemŒibaaˇin. MemŒibaaˇ˚ Ænec Miqayin: Miqayi or–

693

1 Mnacordac

8. 36–9. 14

dinern en ffiidon˚, Maˇoq˚, Φar¯n ew Qaaz˚: Qaaz˚ Ænec Yovidayin. Yovidan Ænec Gaˇema¸in, Azo¸in, Zamariayin: Zamarian Ænec Messayin. Messan Ænec Baanayin: Sra ordin ¯ HøaŒean, sra ordin‘ Eˇ¯as˚, sra ordin‘ Es¯l˚: Es¯l˚ vec ordi own¯r, oronc anownnern en. andranikin˚‘ Ezrikam, apa‘ Boqerow, Ismay¯l, Saraias, Ardias, Anan: Sranq bolor˚ Es¯li ordinern ¯in: Nra eˇbayr Eseˇkani ordiner˚‘ andranik˚‘ Owˇam, erkrord˚‘ Awas, errord˚‘ EˇiŒaˇ¯t: Eˇkami ordiner˚ qajazown, aˇeˇnawor mardik ¯in, oronq bazmacrin irenc ordinerin ow ordineri ordinerin: Nranc ¸iw˚ hasaw hariwr innsown hogow: Sranq bolor˚ Beniamini ordineric Ænowecin:

36

37 38

39

40

Isray¯li bolor ceˇer˚, irenc meˇqeri hamar Babelon 9 tarabnakecowaÆnerov hander´, grancowaÆ en Isray¯li ow Yowdayi erkri ¸agaworneri grqerowm: Isray¯li qa– 2 ˇaqnerowm irenc kalowaÆqneri aøajin bnakiœner˚ qaha– nanern ow ˇewtacinern ¯in: Erowsaˇ¯mowm bnakowec Yow– 3 dayi ordineri, Beniamini ordineri ew EŒremi ow Mana– s¯i ordineri mi mas˚: Naew Yowdayi ordi ffiar¯si or– 4 di Amarii ordi Amiow¸i ordi Go¸in, Seˇomi ordine– 5 ric‘ nra andranik ordi Asean ow sra ordiner˚, Za– 6 rayi ordineric‘ Y¯i¯l˚ ew nra eˇbayrner˚‘ ˚ndam¯n˚ vec hariwr innsown hogi, Beniamini ordineric‘ Asanowi ordi 7 Doviayi ordi Mosomi ordi Saˇom˚, Yeremi ordi Yebnan, 8 Soqori ordi fflziayi ordi Eˇam˚, Yebani ordi fiagow¯– li ordi SaŒati ordi Masaˇam˚ ew nranc eˇbayrnern 9 ˚st irenc ceˇeri‘ ˚ndam¯n˚ in˚ hariwr yisownvec mard: Sranq bolorn ¯l irenc tohmeri peter ¯in‘ iwraqanœiwrn ˚st ir ˚ntaniqi: Qahananeric‘ Yoday¯n, Yovabib˚, 10 Aqin˚, AstÆow tan aøajnord Aqitobi ordi Mario¸i 11 ordi Sadoki ordi Mosoˇomi ordi Qeˇkii ordi Azari– as˚, Qeˇkii ordi ffiasowri ordi Yeremi ordi fflbdias˚, 12 Mosoˇomi ordi Ezri ordi Adi¯li ordi Mas¯n, Aseri or– di Ξaamo¸˚ ew nranc eˇbayrner˚, oronq, ¸owov ˚ndam¯– 13 n˚ hazar eظ˚ hariwr innsown hogi, irenc tohmatneri iæxannern ¯in ew AstÆow tan spasaworow¸ean gorÆowm hmowt mardik ¯in: Ξewtacineric bnakwowm ¯in Merari– 14

9. 15–31

15 16

17

18

19

20 21 22

23

24 25

26

27 28

29

30

31

1 Mnacordac

694

i ¸oø Asabiayi ordi Ezrikami ordi Asobi ordi Sama– an, Bagbag˚, Ar¯s˚, Goˇ¯ˇ˚ ew AsaŒi ordi Z¯qrii or– di Miqayi ordi Ma¸anias˚, Idi¸oni ordi Goˇaˇi or– di Sameayi ordi fflbdias˚, netoŒatacineri giwˇerowm bnakowoˇ Eˇkanayi ordi Asayi ordi Baraqias˚, døan pahapanner Sallom˚, Akowb˚, Teˇman˚, Eman˚ ew nranc eˇbayrner˚, ˚nd orowm Sallom˚ iæxan ¯r: Sranq minœew aysØr pahpanowm en ¸agawori døan arewelean koˇm˚, ay– sinqn‘ Ξewii ordineri gnderi døner˚: Naew Korxi or– di AbisaŒi ordi Kor¯i ordi Saˇomn ow nra hØrakan tnic eˇbayrner˚, korxaciner˚ spasaworow¸ean gorÆi vray ¯in. nranq pahpanowm ¯in vrani æem˚. irenq ew irenc hayrer˚ Tiroj banakateˇii mowtqi pahapannern ¯in: Eˇiazari ordi ffien¯es˚ nranc iæxann ¯r Tiroj aøjew, ew sranq nra het ¯in: Mosoˇomi ordi Zaqarias˚ vkayow– ¸ean xorani døan pahapann ¯r: Døan pahpanow¸e– an hamar ˚ntrowaÆner˚ erkow hariwr tasnerkow hogi ¯in: Sranq irenc srahnerowm ¯in mnowm, ew ayd ¯r nranc ¸iw˚: Dawi¸n ow tesanoˇ Samow¯ln ¯in næanakel nranc irenc hawatarmow¸ean hamar: Sranq ew irenc ordiner˚ næa– nakowel ¯in Tiroj tan‘ xorani tan døneri vray, or pah– panen døner˚ œors koˇmic‘ arewelqic, Æovi koˇmic, hiwsi– sic ow harawic: Nranc eˇbayrner˚ mnowm ¯in irenc srah– nerowm ew am¯n eظ˚ Ør˚ m¯k, ßamanak aø ßamanak mtnowm ¯in nranc mØt, qanzi œors zØreˇ hawatarim mardkanc ¯r vstahowaÆ døneri pahpanow¸iwn˚: Ξewtacinern ¯in, or næanakowaÆ ¯in ætemaranneri ew AstÆow tan gan´eri vray, orovhetew nranc ¯r yan´nararowaÆ pahpanow¸iwn˚, nranc ¯in vstahowaÆ banaliner˚, owsti nranq ¯in am¯n aøawØt bac anowm ta˘ari døner˚: Nrancic omanq næa– nakowaÆ ¯in paætamownqi spasqi verakacowner, or ha– æowov beren spasq˚ ow haæowov ¯l tanen: Nrancic omanc yan´nowaÆ ¯r srbazan kahkarasii, ˚ntir aliwri, ginow, iwˇi, kndrowki ew ayl xnkeri hskoˇow¸iwn˚: Qahananeri ordineric omanq iwˇ eŒoˇner ew xownk patrastoˇner ¯in: Ξewtacineric Mata¸ias˚, or˚ korxaci Saˇomi andra– nik ordin ¯r, p¯tq ¯ katar¯r zohaberow¸ean ew qahana–

695

1 Mnacordac

9. 32–10. 7

yapeti tapaki hskoˇow¸iwn˚: Kaha¸aci Baneas˚ ir eˇbayrneri mijic aøajaworac haci verakacow ¯r kar– gowaÆ. na am¯n æaba¸ p¯tq ¯ patrast¯r ayn: Sranq saˇmosergowner ¯in, ˇewtacineri tohmeri iæxanner, o– ronc yan´nararowaÆ ¯r Øroway spasaworow¸iwn˚: Sranq Ør ow giæer gorÆi vray ¯in: Sranq ˇewtacineri toh– meri iæxannern ¯in, am¯n m¯kn ir ceˇi iæxan˚: Sranq bnakowecin Erowsaˇ¯mowm: Gabawoni hayr˚‘ Y¯¯l˚, bnak– owec Gabawonowm: Nra knoj anownn ¯r Mooqa: Nra and– ranik ordin ¯r Abdon˚, isk miwsneri anownnern ¯in‘ Yasir, Kis, Baaˇ, Ner, Nabad, Gedowr: Zaqowri eˇbayrnern ¯in Ayion˚, Z¯qrin ow Makeˇo¸˚: Makeˇo¸˚ Ænec Samaayin, ew sranq irenc eˇbayrneri m¯j ow irenc eˇbayrneri het bnakowecin Erowsaˇ¯mowm: Ner˚ Ænec Kisin. Kis˚ Ænec Sawowˇin. Sawowˇ˚ Ænec Yovna¸anin, Meˇqisaw¯in, Ami– nadabin ow Baaˇin: Yovna¸ani ordi MemŒibaaˇ˚ Ænec Miqayin: Miqayi ordinern ¯in ffiion˚, Maˇoqn ow Φaran: Baaˇ˚ Ænec Yovadayin. Yovadan Ænec Gaˇemo¸in ow Azemo¸in. Zamrin Ænec Masayin. Masan Ænec Banarin: Sra ordin ¯r AŒan, sra ordin‘ Eˇ¯asar˚, ew sra ordin‘ Ess¯l˚: Ess¯li ordiner˚ vecn ¯in: Aha nranc anownne– r˚. andranik˚‘ Ezrikam, apa‘ Ismay¯l, Saria, Abdia, Amaria ew Anan: Sranq en Ess¯li ordiner˚:

32

33

34

35 36

37 38

39

40 41 42 43

44

Aylazginer˚ paterazmecin isray¯lacineri d¯m, oronq 10 Œaxan aylazgineri aøjewic ew spanowaÆ ˚nkan Geˇbowa leøneri vray: Aylazginer˚ hetapndecin Sawowˇin ow nra 2 ordinerin: Aylazginer˚ spanecin Yovna¸anin, Amina– dabin ew Meˇqisaw¯in‘ Sawowˇi ordinerin: Paterazmowm 3 partow¸iwn krec Sawowˇ˚‘ neterov xocowaÆ. na netahar ¯r eˇel: Sawowˇn asac ir kapar˘akrin. ¡Hani—r sowrd ew 4 dranov spani—r in´: fflini, ¸¯ an¸lŒatner˚ gan ow an– arganqi en¸arken in´¿: Kapar˘akir˚ œowzec ayd anel, qanzi æat vaxecel ¯r: Ayn ßamanak Sawowˇn aøaw sow– r˚ ew ˚nkaw dra vray: Erb nra kapar˘akir˚ tesaw, or 5 Sawowˇ˚ meøaw, inqn ¯l ir sri vray netowec ow meøaw: Ayd 6 Ør˚ meøan Sawowˇn ow ir ordiner˚. nra amboˇj ˚ntaniq˚ miaßamanak meøaw: Erb hovtowm gtnowoˇ bolor isray¯la– 7

10. 8–11. 7

8

9

10 11

12

13

14

11 2

3

4

5

6

7

1 Mnacordac

696

ciner˚ tesan, ¸¯ isray¯laciner˚ Œaxel en, isk Sawowˇn ow nra ordinern spanowel, ¸oˇecin irenc qaˇaqner˚ ew Œaxan, isk aylazginer˚ ekan ow bnakowecin nranc qa– ˇaqnerowm: Heteweal Ør˚ ekan aylazginer˚, or koˇopten spanowaÆnerin: Nranq gtan Geˇbowa leran vray spa– nowaÆ Sawowˇin ow nra ordinerin, merkacrin nran, ta– ran glowxn ow z¯nqer˚ ew owˇarkecin aylazgineri erkir˚, or am¯n teˇ awetis tan irenc kowøqerin ow ßoˇovrdin: Nra z¯nqer˚ drecin irenc astÆow tan˚, isk glowx˚‘ Da– goni tan˚: Gaˇaadowm bnakowoˇ bolor mardik lsecin, ¸¯ inœ ¯in arel aylazginer˚ Sawowˇi ew isray¯lacineri nkat– mamb: Bolor qajari mardik elan Gaˇaadic ew aønelov Sawowˇi ow nra ordineri marminner˚‘ berecin Yabis ow nranc oskorner˚ ¸aˇecin Yabisowm gtnowoˇ kaˇnow tak ow eظ˚ Ør Æom pahecin: Sawowˇ˚ meøaw ir ayn anØr¯now– ¸iwnneri pat˘aøov, or gorÆel ¯r Tiroj d¯m, Tiroj xØsq˚ œpahelov‘ vhowkneric xorhowrd ¯r harcrel, Œoxanak Ti– roj˚ xndrelow: Nran d¯m ¯r kangnel Samow¯l margar¯n: T¯– r˚ spanel ¯r nran ow ¸agaworow¸iwn˚ veradar´rel Yess¯i ordi Daw¸in: Bolor isray¯laciner˚ Qebron, Daw¸i mØt galov‘ asa– cin. ¡Ahawasik, menq qo oskorn ow qo marminn enq: An– cealowm, minœ Sawowˇn arqay ¯r, dow ¯ir hovowow¸iwn anowm Isray¯lin: Ew qo T¯r AstowaÆ˚ qez asac. ¡Do—w piti ho– vowes Isray¯li im ßoˇovrdin, do—w piti lines Isray¯li a– øajnord˚¿: Ekan Isray¯li bolor Æerer˚ arqayi mØt, Qeb– ron, ow Dawi¸˚ Tiroj aøjew nranc het owxt drec Qeb– ronowm: Nranq Daw¸in Isray¯li ¸agawor ØÆecin ˚st Ti– roj ayn xØsqeri, or na Samow¯li mijocov ¯r asel: Ar– qan ow nra mardik gnacin Erowsaˇ¯m, or Yebowsn ¯: Ayn– teˇ ¯in yebowsaciner˚, oronq ayd erkri bnakiœnern ¯in: Yebowsi bnakiœnern asacin Daw¸in. ¡Dow aysteˇ œpi– ti mtnes¿: Isk na grawec Sioni amroc˚, aysinqn‘ Daw¸i qaˇaq˚: Dawi¸n asac. ¡Ov yebowsacinerin aøajin˚ k˚ spani, na ¯l iæxan ow zØravar k˚ lini¿: Sarowhii ordi Yovab˚ aøajin˚ elaw nranc d¯m ow dar´aw iæxan: Dawi– ¸˚ nstec amrocowm ew ayd pat˘aøov na koœec ayn Daw¸i

697

1 Mnacordac

11. 8–22

qaˇaq: Na æowrjanaki amracrec ayn qaˇaq˚, or pate– razmelov ¯r grawel: Dawi¸˚ gnalov hzØranowm ¯r, orov– hetew amenakal T¯r˚ nra het ¯r: Sranq en Daw¸i zØr– qi ayn hramanatarner˚, oronq nra ¸agaworow¸ean m¯j nra het ow amboˇj Isray¯li het hzØranowm ¯in, ew oronq Tiroj asaÆi hama´ayn nran Isray¯li ¸agawor ¯in ØÆel: Aha Daw¸i hzØr mardkanc anowanacankn ow nranc ow ¸i– w˚. Aqamani ordi Izbaam˚‘ ereq zØravarneric aøajin˚: Sa ¯r, or miaynak ir sowr˚ bar´racrec ereq hariwr hogow d¯m ew nranc miaßamanak spanec: Nranic yetoy galis ¯ aqowqaci Dodayi ordi Eˇeazar˚: Sa ereq hzØrneric ¯r ew ffiasasodomowm Daw¸i het ¯r: Aylazginern aysteˇ ¯in hawaqowel paterazmi: Daæti mi mas˚ li ¯r gariov, ew ßo– ˇovowrd˚ Œaxel ¯r aylazgineri aøjewic: Na ekel kangnel ¯r ayd masowm ew ayn paætpanel: Ereq zØravarner˚ ha– rowaÆecin aylazginerin, ew T¯r˚ meÆ Œrkow¸iwn pargewec isray¯lacinerin: Eresown iæxanneric ereq˚ ijan Daw¸i mØt, ffldoˇomi qarayri mØterqowm gtnowoˇ ßayøi mØt, isk aylazginer˚ banak ¯in drel Hskaneri hovtowm: Dawi¸n ayd ßamanak amrocowm ¯r, isk aylazgineri zØrq˚‘ Be¸ˇe– h¯mowm: Dawi¸˚ Æaraw˚ yagecnel cankanalov‘ asac. ¡O?v in´ xmelow jowr k˚ beri Be¸ˇeh¯mi jrhoric, or˚ darpasi mØt ¯¿: Ew ayd ereq zØravarner˚ aylazgineri banak˚ ˘eˇqelov‘ jowr hanecin Be¸ˇeh¯mi darpasi mØt gtnowoˇ jrhoric, berecin Daw¸i mØt, bayc Dawi¸˚ œowzec xmel ayn. na ayn Tiroj˚ nowirelov‘ asac. ¡AstowaÆ ¸oˇ in´ neri: Inœp¯?s karoˇ em es ayd bann anel. da piti næanak¯r xmel ayd mardkanc ariwn˚, qani or irenc keanqi gnov berecin ayn¿: Ew na œowzec xmel ayd jowr˚: Ays bann a– rel ¯in ayd ereq zØravarner˚: Yovabi eˇbayr Abessan ereqi glxaworn ¯r: Sa ¯r, or miaynak sowr ¯r bar´rac– rel ereq hariwr hogow vray ew nranc miaßamanak spanel: Sa anowani ¯r ereqi m¯j: Sa aweli næanawor ¯r, qan miws erkows˚: Sa nranc glxaworn ¯r, sakayn ayn ereqi het œ¯r karoˇ mrcel: Yoviday¯i ordi Baneas˚ hzØr mardow ordi ¯r: Na bazowm gorÆer ¯r arel Kasb¯¯lowm: Na ¯r, or spa– nel ¯r Ari¯l Baniayi erkow ordinerin: Mi ´iwnot Ør na

8 9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

11. 23–12. 3 23

24

25

26

27, 28 29 30 31 32 33, 34 35

36, 37 38 39

40, 41 42 43 44

45 46

12 2

3

1 Mnacordac

698

ijel ¯r ow Œosi m¯j spanel aøiwÆin: Na spanel ¯r naew hing kangown hasak ownecoˇ mi aßdahay egiptaci mar– dow‘ zinowaÆ ostaynanki glani œaŒ meÆ nizakov: Banea– s˚ gawazanov yar´akowel ¯r nra vray, egiptacow ´eøqic xlel nizak˚ ew nra nizakov ¯l spanel nran: Ays bann a– rel ¯r Yoviday¯i ordi Baneas˚, ori anownn ayd ereq hzØr mardkanc m¯j ¯: Na ays ereqi m¯j aweli næanawor ¯r, sa– kayn ayn ereqi het œ¯r karoˇ mrcel: Dawi¸˚ nran ir tohmi verakacow kargec: Sranq ¯in zØrqi hzØr mardik. Yova– bi eˇbayr Asay¯l˚, be¸ˇeh¯maci Godayi ordi Eˇeanan˚, aroraci Samo¸˚, Œaˇonaci Aqigeˇ¯s˚, ¸ekowacow or– di fflr¯n, ana¸o¸aci Abiez¯r˚, aso¸aci Sobaq˚, Ønaci Eˇiaq˚, netoŒa¸aci Movar¯n, netoŒa¸aci Baani ordi Eˇead˚, Beniamini blric HøeŒayi ordi E¸ayin, Œara¸onaci Baneas˚, Neqeˇ bnakavayric Owrin, sa– raŒ¸aci Gaasabi¯l˚, barsamaci Azamo¸˚, go¸naci Asami ordi saˇabonaci Eˇiaban, araraci Mad¯i or– di Yovna¸an˚, araraci Aqari ordi Aqiab˚, fflri ordi Eˇibaaˇ˚, qowra¸aci ffierom¯n, Œelonaci Aqian, kar– melaci Asaran, Asbiayi ordi Noar¯n, Na¸ani eˇ– bayr Yov¯l˚, Agari ordi Mabar˚, amonaci Seˇekov˚, Saroweayi ordi Yovabi kapar˘akir aberonaci Naar˚, owre¸aci Iras˚, he¸eraci Gabe¸˚, qetaci Owria– s˚, Seˇqayi ordi Sooˇi ordi Zabad˚, or˚ fiowb¯ni ce– ˇic ¯r‘ eresown iæxanneri glxawor˚, Maaqayi ordi A– nan˚, mat¸anaci YosaŒat˚, astaro¸aci fflzias˚, qo¸anacow ordiner Samaan ew Yeweˇ˚, oronq araraciner ¯in, Samarii ordi Yedi¯ln ow nra eˇbayr Yovazan, oronq a¸osaciner ¯in, maonaci Yedi¯l˚, Ayirabn ow sra ordin‘ Yos¯n, oronq eˇnamaciner ¯in, movabaci Ye¸eman, Aˇi¯l˚, fflb¯d˚ ew Yasi¯l˚, oronq mosa¸aciner ¯in: Sranq en, or ekan Daw¸i mØt, Sikeˇak, erb nran deø neˇowm ¯r Kisi ordi Sawowˇ˚, ew sranq en ayn hzØrner˚, o– ronq paterazmowm Øgnowm ¯in nran ew ¸¯— aj, ¸¯— ´ax ´eø– qerov aˇeˇnerov harowaÆner hascnowm ew parsatiknerov qarer ow neter ar´akowm: Beniaminic serowaÆ Sawow– ˇi eˇbayrneric ¯in iæxan Aqiezer˚, sabamo¸aci Sa–

699

1 Mnacordac

12. 4–20

mayi ordi Yovas˚, Azmo¸i ordiner Yeze¯ln ow AŒaˇ¯t˚, Baraqia ew Y¯owl ana¸aciner˚, gabawonaci Sam¯a– s˚, or˚ hzØr ¯r ayn eresowni m¯j ew eresowni glxaworn ¯r: Ekan naew Yeremias˚, Ezeki¯l˚, Yovnan˚, Zabad˚ Gaderonic, Eˇisaˇ˚, Yarimow¸˚, Baaˇian, Samari– an, SaŒatias˚ Aribeˇic, Eˇkanan, Yesiay˚, Eli¯l˚, Yozaray˚, Yezbaman, oronq akoraciner ¯in, Yov¯ln ow Zabadian‘ gedoraci Yeromi ordiner˚: Gaˇaadic he– øanalov‘ anapatic Daw¸i mØt ekan qajazown mardik, oronq, øazmikner linelov, krowm ¯in vahanner ow aæt¯ner: Nranc d¯mq˚ nman ¯r aøiwÆi d¯mqi, isk aragaæarßow– ¸eamb yiæecnowm ¯in leønayin ayÆeamner: Ezer˚ iæxann ¯r, Abdias˚‘ erkrord˚, Eˇiab˚‘ errord˚, Masman˚‘ œor– rord˚, Yeremias˚‘ hingerord˚, E¸¸in‘ vecerord˚, Eli¯l˚‘ eظnerord˚, Yovnan˚‘ ow¸erord˚, Eˇzaba¸˚‘ inneror– d˚, Yeremias˚‘ tasnerord˚, Maqabanan‘ tasnm¯keror– d˚: Sranq Gadi ordineric serowaÆ zØrahramanatar– nern ¯in. amenaŒoqr˚ mi hariwreak own¯r ´eøqi tak, isk amenameÆ˚‘ hazareak: Sranq en, or ancan Yorda– nan get˚ aøajin amsowm, erb jrer˚ yordel ¯in aŒeric, ew halaÆecin hovitneri bolor bnakiœnerin arewelqic minœew arewmowtq: Daw¸in Øgnow¸ean ekan naew Beniamini ow Yowdayi ceˇi ordiner˚: Dawi¸˚ ˚ndaøaj gnalov nranc‘ asac. ¡E¸¯ xaˇaˇow¸eamb ¯q ekel in´ mØt, im sirt˚ ´ez het k˚ lini, isk e¸¯ ekel ¯q, or anhawatarmØr¯n in´ matn¯q im ¸ænamineri ´eøq˚, ¸oˇ mer hayreri AstowaÆ˚ tesni ow dataparti ´ez¿: Ew eresneaki hramanatar Amessan Hogowc nerænœowelov‘ asac. ¡Yess¯i ordi Dawi—¸, gnac¯—q dow ew qo ßoˇovowrd˚, xaˇaˇow¸iwn qez ew xaˇa– ˇow¸iwn qo Øgnakannerin, qanzi qo AstowaÆ˚ qez Øgnec¿: Dawi¸n ˚ndownec nranc ow nranc zØrqi hramanatarner kargec: Manas¯ic serowaÆ mardik ¯l ancan Daw¸i koˇ– m˚, erb aylazginer˚ Sawowˇi d¯m paterazmi ¯in elel, sa– kayn na œØgnec nranc, qanzi aylazgineri zØraglowxner˚ xorhrdakcelov‘ asacin, ¸¯ na ays mardkanc glowxneri gnov k’ancni ir tiroj‘ Sawowˇi koˇm˚: Erb na Sikeˇak ¯r gnowm, nra koˇmn ancan Manas¯ic serowaÆ Ednan, Yoza–

4

5 6 7 8

9 10 11 12 13 14

15

16 17

18

19

20

12. 21–38

21

22

23

24

25

26 27 28

29

30

31

32

33

34

35 36

37

38

1 Mnacordac

700

bad˚, Eˇiown ew Saˇ¸in‘ Manas¯ic serowaÆ hazarapet– ner˚: Nranq Daw¸i het yar´akowecin aspatakoˇneri vray, orovhetew irenq owßeˇ ¯in, ew am¯nqn ¯l zØrqi hra– manatarner ¯in: Ayspisov Ør¯cØr Daw¸i mØt ¯in galis nor owßer, minœew or Daw¸i banak˚ AstÆow banaki p¯s hzØr dar´aw: Sranq en zØrqi ayn hramanatarneri a– nownner˚, oronq ekan Daw¸i mØt, Qebron, orp¯szi, AstÆow asaÆin hamapatasxan, Sawowˇi ¸agaworow¸iwn˚ yan´– nen nran. Yowdayi ceˇi ordineric serowaÆ vahanakirner ow nizakakirner, vec hazar ow¸ hariwr hogi, bolorn ¯l ko– rovi paterazmoˇner: Ekan naew Ωmawoni ordineric se– rowaÆ qajari paterazmoˇner, ¸owov eظ˚ hazar hariwr hogi, Ξewii ordineric serowaÆner‘ œors hazar vec ha– riwr hogi: Ekaw naew Yowdas˚‘ Aharoni ordineri aøaj– nord˚, ori het kar ereq hazar eظ˚ hariwr hogi: Na– ew‘ eritasard, qajari Sadokn ir hØr tnic‘ qsanerkow hramanatarnerov: Beniamini ordineric‘ Sawowˇi eˇ– bayrneric kar ereq hazar hogi: Nrancic æater˚ Sawowˇi tan verakacowner ¯in: EŒremi ordineric‘ qsan hazar ow¸ hariwr qajazown ktri˘ner, anowani mardik, ˚st i– renc tohmatneri: Manas¯i k¯s ceˇic‘ tasnow¸ hazar hogi, oronq anowanap¯s næanakowaÆ ¯in, or ¸agawor Ø– Æen Daw¸in: Isaqari ordineric, oronq imastnow¸iwnn own¯in ßamanaki hamemat køahelow, ¸¯ inœ p¯tq ¯ ani Isray¯l˚ iæxanow¸ean harcerowm, ekan erkow hariwr hogi, irenc bolor eˇbayrneri het: Zabowˇonic serowaÆneric, oronq am¯n tesak z¯nqerov paterazmi gnacoˇner ¯in, e– kan yisown hazar hogi, or Øgnen Daw¸in: Srancic oœ m¯k˚ ´eønownayn œ¯r: NeŒ¸aˇimic serowaÆneric ekan hazar hramanatarner, oronc het kayin eresown hazar vaha– naworner ew nizakakirner, Danic serowaÆneric‘ pate– razmi patrast qsanow¸ hazar ow¸ hariwr hogi: Aseric serowaÆneric‘ øazmi elnelow ˚ndownak qaøasown hazar ho– gi, Yordanan geti ayn koˇmowm gtnowoˇ fiowb¯ni ceˇic, Gadi ceˇic ew Manas¯i k¯s ceˇic serowaÆneric‘ am¯n te– sak øazmakan z¯nqerov zinowaÆ hariwr qsan hazar hogi: Paterazmoˇ, marti patrast, owrax srtov ays bolor

701

1 Mnacordac

12. 39–13. 12

mardik ekan Qebron, or Isray¯li ¸agawor ØÆen Daw¸in: MnacaÆ isray¯lacinern ¯l miahamowø hama´ayn ¯in, or Dawi¸˚ daønay ¸agawor: Nranq aynteˇ mnacin ereq Ør, keran ow xmecin, orovhetew irenc isray¯laci eˇbayrner˚ patrastow¸iwn ¯in tesel nranc hamar: Nranc mer´a– worner˚, minœew isk Isaqari, Zabowˇoni ew NeŒ¸aˇimi ce– ˇer˚, owˇterov, ¯æerov, jorinerov ow eznerov owteliq‘ aliwr, ¸owz, œamiœ, gini, ´¯¸ ew æat zowarakner ow oœxarner ¯in berowm, orovhetew owraxow¸iwn ¯r Isray¯lowm:

39

40

Dawi¸˚ xorhrdakcec hazarapetneri ow hariwrapet– 13 neri ew bolor iæxanneri het: Dawi¸n asac hawaqowaÆ 2 bolor isray¯lacinerin. ¡E¸¯ gtnowm ¯q, or sa bari gorÆ ¯ ´ez hamar, ew mer T¯r AstowaÆn ¯ mez yajoˇow¸iwn par– gewel, mard owˇarkenq Isray¯li bolor koˇmerowm mnacaÆ mer eˇbayrnerin, or irenc qaˇaqnerowm ow kalowaÆqnerowm aproˇ qahananern ow ˇewtaciner˚ gan mez mØt ßoˇo– vi, mez mØt berenq mer AstÆow tapanak˚, qanzi Sawow– 3 ˇi ßamanakneric i ver ayd harcov œzbaˇowecin¿: Bolor 4 hawaqowaÆnern asacin. ¡Aydp¯s anenq¿. orovhetew ßo– ˇovowrdn ays xØsqer˚ ardaraci hamarec: Dawi¸˚ bolor 5 isray¯lacinerin hawaqec Egiptosi sahmanneric sksaÆ minœew Ema¸, or AstÆow tapanak˚ tanen Yarim qaˇa– qic: Dawi¸˚ hanel towec ayn, ew amboˇj Isray¯l˚ gnac 6 Yowdayi erkrowm gtnowoˇ Daw¸i qaˇaq˚, or aynteˇic be– ren T¯r AstÆow‘ qerovb¯neri vray teˇadrowaÆ tapana– k˚: Ew T¯r AstÆow anown˚ growaÆ ¯ ayd tapanaki vray: AstÆow tapanak˚ drecin Aminadabi tnic berowaÆ mi 7 nor sayli vray, ew fflzan ow nra eˇbayrner˚ qæowm ¯in say– l˚: Dawi¸n ow bolor isray¯laciner˚ eøandagin parowm ¯in 8 AstÆow aøjew, saˇmosner ergelov, tawiˇnerov, qnarnerov, Œoˇerov, ¸mbowknerov ow ÆnÆˇanerov: Nranq ekan minœew 9 Qeloni kal˚, ew fflzan ´eøq˚ meknec, or bøni tapanak˚, orovhetew ez˚ teˇic æarßel ¯r ayn: T¯r˚ xist zayracaw 10 fflzayi vray ow spanec nran, orovhetew hamar´akowel ¯r ir ´eøq˚ meknel tapanakin: Na teˇnowteˇ˚ meøaw AstÆow aøaj: Dawi¸˚ trtmec, qanzi T¯r˚ mahacow harowaÆel ¯r 11 fflzayin: Ayd vayr˚ minœew aysØr koœwowm ¯ fflzayi harowaÆ: 12

13. 13–14. 16

13

14

14 2

3

4 5 6, 7 8

9

10

11

12

13 14

15

16

1 Mnacordac

702

Ayd Ør˚ Dawi¸˚ AstÆowc vaxenalov‘ asac. ¡Es inœp¯?s AstÆow tapanakn in´ mØt tanem¿: Ew Dawi¸˚ tapa– nakn ir mØt‘ Daw¸i qaˇaq˚ œŒoxadrec, ayl ˘anaparh˚ æeˇec ow taraw qetaci Abeddari town˚: AstÆow tapa– nak˚ ereq amis mnac Abeddari tan˚, ew AstowaÆ Ørhnec Abeddarin ew ayn am¯n˚, inœ na own¯r: Tiwrosi arqay Qiram˚ Daw¸i mØt owˇarkec despanner, mayri Œayt, ormnadirner ow ataˇ´agorÆner, or town æi– nen nra hamar: Dawi¸˚ haskacaw, or T¯rn ¯ iren ˚ntrel Isray¯li vray iæxelow hamar, qanzi Isray¯li ßoˇovrdi hamar nra ¸agaworow¸iwn˚ hzØracel ¯r: Dawi¸n ayl ka– nayq ews aøaw Erowsaˇ¯mowm, oroncic Ænowecin owriæ tˇa– ner ow aˇjikner: Aha anownner˚ nranc, oronq Ænowecin E– rowsaˇ¯mowm. Samaas, Sobab, Na¸an, Soˇomon, Yebaar, Elisaw, EliŒaˇ¯t, Nage¸, NaŒat, YaŒi¯, Elisama, Baˇiada ew EliŒaˇat: Erb aylazginern imacan, ¸¯ Dawi¸˚ amboˇj Isray¯li vray ¸agawor ¯ ØÆowel, elan Daw– ¸in gtnelow: Dawi¸n ayd lselov‘ nranc dimac elaw: Ekan naew aylazginer˚, ew nranq mimeanc handipecin Hska– neri hovtowm: Dawi¸n AstÆown harcrec‘ aselov. ¡Yar– ´akowe?m aylazgineri vray, dow nranc im ´eøq˚ k˚ mat– ne?s¿: T¯r˚ nran asac. ¡Yar´akowi—r, ew es nranc qo ´eø– q˚ k˚ matnem¿: Dawi¸˚ elaw gnac BaaˇŒarasin ew ko– torec nranc: Dawi¸n asac. ¡AstowaÆ im ¸ænaminerin jaxjaxec im ´eøqov, pataøotec nranc, inœp¯s jrern en pataøotwowm¿: Sra hamar ¯r, or ayd teˇ˚ koœowec BaaˇŒarasin, ayn ¯‘ ffiarasini patøowaÆq: Nranq i– renc astowaÆnerin aynteˇ ¸oˇecin, ew Dawi¸˚ patowi– rec dranq hrov ayrel: Aylazginer˚ krkin yar´akowecin, ew nranq irar handipecin Hskaneri hovtowm: Dawi¸˚ dar´eal harcrec AstÆown, ew AstowaÆ nran asac. ¡Mi— gna nranc yetewic, æo—wø ari ew nranc ¸o—ˇ tan´enineri mØt: Erb tan´enineri katarneri æarßman ´ayn lses, ayn ßamanak eli—r paterazmi, qanzi AstowaÆ qo aø– jewic gnalov‘ kotorelow ¯ aylazgineri banak˚¿: Dawi¸n arec aynp¯s, inœp¯s AstowaÆ patowirel ¯r nran, ew na kotorec aylazgineri banak˚ Gaba¸onic minœew Gazera:

703

1 Mnacordac

14. 17–15. 17

Daw¸i anownn amboˇj erkrowm høœakowec, ew T¯r˚ nra er– kiwˇ˚ taraÆec bolor azgeri vray:

17

Dawi¸n ir hamar tner kaøowcec Daw¸i qaˇaqowm, isk 15 AstÆow tapanaki hamar teˇ patrastec, dra hamar vran kangnecrec: Ayn ßamanak Dawi¸n asac. ¡Oœ oq 2 irawownq œowni vercnelow AstÆow tapanak˚, baci ˇewta– cineric, orovhetew T¯rn ¯ nranc ˚ntrel ir tapanak˚ krelow ew nra aøaj yawitean Æaøayelow hamar¿: Ew Dawi– 3 ¸˚ bolor isray¯lacinerin hawaqec Erowsaˇ¯mowm, or Tiroj tapanak˚ dra hamar patrastowaÆ teˇ˚ beren: Dawi– 4 ¸˚ hawaqec Aharoni ordinerin ow ˇewtacinerin. Kaha– 5 ¸i ordineric‘ Owri¯l iæxanin ew nra hariwr qsan ceˇa– kic eˇbayrnerin, Merarii ordineric‘ Sayias iæxanin 6 ew nra erkow hariwr yisown ceˇakic eˇbayrnerin, Ger– 7 soni ordineric‘ Yov¯l iæxanin ew nra hariwr eresown ce– ˇakic eˇbayrnerin, ElisaŒani ordineric‘ Samayias iæ– 8 xanin ew nra erkow hariwr ceˇakic eˇbayrnerin, Qebro– 9 ni ordineric‘ Eli¯l iæxanin ew nra ow¸sown ceˇakic eˇ– bayrnerin, fflzi¯li ordineric‘ Aminadab iæxanin ew nra 10 hariwr tasnerkow ceˇakic eˇbayrnerin: Dawi¸˚ kan– 11 œec Sadok ow Abia¸ar qahananerin ow ˇewtacinerin‘ Owri¯lin, Asayiasin, Yov¯lin, Samayiasin, Eli¯lin, A– minadabin ew asac nranc. ¡Dowq ˇewtacineri tohme– 12 ri iæxannern ¯q, maqrowec¯—q dowq ow ´er eˇbayrner˚ ew AstÆow tapanak˚ ber¯—q ayn teˇ˚, or dra hamar pat– rastel em: ff¯? or aøajin angam AstowaÆ mez maha– 13 cow harowaÆ hascrec ayn pat˘aøov, or dowq aynteˇ œ¯– iq: Yirawi, menq tapanaki het œ¯inq varowel, inœp¯s kargn ¯¿: Qahananern ow ˇewtaciner˚ maqrowecin, or 14 beren Isray¯li AstÆow tapanak˚: Ξewtacineri ordi– 15 ner˚ vercrin AstÆow tapanak˚‘ dra bønakner˚ dnelov irenc owserin, inœp¯s Movs¯sn ¯r grawor patowirel ˚st AstÆow asaÆi: Dawi¸n asac ˇewtacineri iæxannerin. 16 ¡Λer eˇbayrnerin asac¯—q, or saˇmosner ergen nowaga– rannerov, qnarnerov, sringnerov ow ÆnÆˇanerov, or ow– raxow¸ean ´ayner aøaqen d¯pi ver¿: Ew ˇewtaciner˚ 17 aøan´nacrin Yov¯li ordi Namanin ow nra eˇbayrneric

15. 18–16. 3

18

19

20

21

22 23 24

25

26

27

28

29

16

2 3

1 Mnacordac

704

Baraqiayi ordi AsaŒin ow nra eˇbayr Merarii ordi– neric Kisi ordi E¸anin: Apa nranc het irenc erk– rord dasi eˇbayrner Zaqariasin, Yov¯lin, Semiramo¸in, E¯lin, Ananiasin, Eˇiabin, Baneasin, Maseasin, Ma– ta¸iasin, Elibaˇayin, Mak¯diasin, Ab¯ddomin, Ye¯lin ew fflziasin, oronq dønapanner ¯in: Aman, AsaŒ ew E– ¸an nowagaÆowner˚ ¸ndacnowm ¯in pˇn´¯ nowagaranner˚: Zaqarias˚, fflzi¯l˚, Semiramo¸˚, Eli¯l˚, Ananias˚, Eˇi– ab˚, Maseas˚ ew Na¸ayias˚ qnar ¯in aÆowm ˚st Aˇemo¸i: Mata¸ias˚, EliŒaˇat˚, Makeˇian, Ab¯ddom˚, Yew¯l˚ ew fflzias˚ sring ¯in nowagowm ˚st Sene¸iasi‘ bar´r ´ayn hanelow hamar: Ξewtacineri iæxan Qonenias˚ ergecoˇow¸iwnn ¯r ˇekavarowm, qanzi qajahmowt ¯r: Ba– raqiasn ow Eˇkanan tapanaki dønapannern ¯in: So– benias, YosaŒat, Na¸ani¯l, Aman, Zaqarias, Baneas ew Eliezer qahananer˚ AstÆow tapanaki aøjewic gna– lov‘ æeŒorner ¯in hnœecnowm, isk Ab¯ddom˚ ew Yeias˚ Ast– Æow tapanaki dønern ¯in pahpanowm: Dawi¸˚, Isra– y¯li Æerern ow hazarapetner˚ gnacin, or Tiroj owxti tapanak˚ owraxow¸eamb hanen Abeddari tnic: Erb AstowaÆ owß towec iæxannerin, or sranq karoˇanan krel Tiroj owxti tapanak˚, eظ˚ zowarak ew eظ˚ xoy zohaberowecin: Dawi¸˚ behez¯ patmow˘an ¯r hagel: Bo– lor ˇewtacinern ow saˇmosergowner˚ bar´racrin Tiroj owxti tapanak˚, isk Qonenias˚ ergecoˇow¸iwnn ¯r ˇe– kavarowm: Dawi¸˚ behez¯ patmow˘an ¯r hagel: Am– boˇj Isray¯l˚ Tiroj owxti tapanak˚ taraw tØnakan aˇaˇaknerov, æeŒorov ow ÆnÆˇanerov, qnarner ow tawiˇ– ner nowagelov: Erb AstÆow tapanak˚ hasaw Daw¸i qa– ˇaq˚, Sawowˇi dowstr Meˇqoˇ˚ patowhanic dowrs nayec ow tesnelov, or Dawi¸ arqan ergowm ¯ ow parowm, ir hogowm arhamarhec nran: AstÆow tapanak˚ ners taran ow drecin ayn vra– ni m¯j, or Dawi¸n ¯r patrastel dra hamar, ew oˇja– k¯zner ow xaˇaˇow¸ean zoher matowcecin AstÆow aøaj: Dawi¸˚ verjacnelov oˇjak¯zner ow xaˇaˇow¸ean zoher matowcel˚‘ Tiroj anownic Ørhnec ßoˇovrdin: Bolor is–

705

1 Mnacordac

16. 4–25

ray¯lacinerin‘ ¸¯— tˇamardkanc ew ¸¯— kananc, am¯n m¯– kin towec Œøi m¯k nkanak ew m¯k pataø kaskarayi msic: Dawi¸˚ Tiroj owxti tapanaki aøjew ergelow, Œaøq ta– low ew Isray¯li T¯r AstÆown Ørhnelow hamar ˇewtacine– ric spasaworner næanakec: Glxaworn ¯r AsaŒ˚, nra Øgnakan˚‘ Zaqarias˚: Ye¯l˚, Semiramo¸˚, Yay¯l˚, Ma– ta¸ias˚, Eˇiab˚, Baneas˚, Ab¯ddomn ow Esi¯l˚ nowa– gowm ¯in irenc tawiˇnerov ow qnarnerov: AsaŒ˚ ÆnÆˇa– ner ¯r hnœecnowm, isk Baneas ow fflzi¯l qahananer˚ Œo– ˇerov æarownak nowagowm ¯in AstÆow owxti tapanaki aøaj: Ayd Ørn ¯r, or Dawi¸˚ AsaŒin ow nra eˇbayrne– rin aøajin angam Tirojn Ørhnabanelow yan´nararow¸iwn towec: Erg: Gohow¸i—wn matowcec¯q Tiroj˚ ew hnœecr¯—q nra anown˚, patmec¯—q ßoˇovowrdnerin nra gorÆer˚, ergec¯—q nra hamar ow Ørhnabanec¯—q nran, patmec¯—q bolorin Ti– roj sqanœelagorÆow¸iwnner˚. Ørhnec¯—q nra sowrb anown˚, nran ha˘eli linel kamecoˇneri sirt˚ ¸oˇ owrax lini: Ti– ro—j˚ Œntøec¯q ow hzØr k˚ lin¯q, miæt nra nerkayow¸i—wn˚ Œntøec¯q: Yiæec¯—q nra kataraÆ sqanœelagorÆow¸iwnne– r˚, næannern ow berani datastanner˚: O!v Isray¯li za– wakner, nra Æaøane—r, Yakobi— ordiner ew nra ˚ntrealne—r, na ¯ mer T¯r AstowaÆ˚, nra datastanner˚ bovandak erkri vray en: Yawitean ¸oˇ yiæen nra owxt˚, patow– iraÆ xØsqer˚ minœew hazar serownd, ayn owxt˚, or na drec Abrahami het, ew ir erdowm˚‘ Isahaki het: Na ayn hastatec Yakobi hamar orp¯s Ør¯nq, isk Isray¯li ha– mar‘ orp¯s yawitenakan owxt‘ aselov. ¡Qez em talow Qanani erkir˚, ´er ßaøangow¸ean baßin˚¿: Nranq sa– kawa¸iw ¯in ew pandowxt aynteˇ: Mi azgic miws azgi mØt gnacin nranq, mi ¸agaworow¸iwnic ancan mi ayl ßo– ˇovrdi mØt: T¯r˚ œ¸oˇec, or orew¯ m¯k˚ keˇeqi nranc ew nranc sirown sastec ¸agawornerin‘ aselov. ¡Im ØÆeal– nerin mi— mØtec¯q ew im margar¯neri hand¯p œar mi— eˇ¯q¿: fflrhnabanec¯—q Tiroj˚, hama—yn aæxarhi mardik, Ør˚stØr¯ patmec¯—q nra kataraÆ ŒrkagorÆow¸iwn˚: He¸anosne– rin patmec¯—q nra Œaøq˚ ew bolor ßoˇovowrdnerin‘ nra hraæagorÆow¸iwnner˚, qanzi meÆ ¯ T¯r˚, yoyß Ørhneal ew

4

5

6

7

8 9

10 11

12 13

14 15 16 17

18 19 20

21 22

23 24

25

16. 26–17. 1 26

27 28 29

30 31

32

33 34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

17

1 Mnacordac

706

bolor astowaÆneric aweli ahawor. azgeri bolor astow– aÆner˚ kowøqer en, isk AstowaÆ erkinqn ¯ ararœagorÆel¿: ffia!øq ew govow¸i!wn nra aøaj, zØrow¸i!wn ow parÆa!nq nra bnakow¸ean teˇin: O!v azgatohmer, Œa—øq tow¯q Tiroj˚, Œa—øq tow¯q Tiroj˚ ew zØrow¸iwn. Tiroj anowan˚ Œa—øq to– w¯q, ˚nÆane—r ber¯q ow matowcec¯—q nra aøaj, erkrpagec¯—q Tiroj˚ nra sowrb srahowm, ¸oˇ amboˇj erkir˚ vaxenay nranic, ¸oˇ erkir˚ hastatown mnay ew œsasanowi: Er– kinq˚ ¸oˇ owrax lini, ew erkir˚ ¸oˇ cnÆay, ¸oˇ he¸anos– nerin asen‘ T¯r˚ ¸agaworec: flovn ir parownakow¸eamb, liow¸eamb ¸oˇ mønœi, ¸oˇ cnÆan Æaøern antaøi ew dra m¯j eˇaÆ am¯n inœ. ¸oˇ owrax linen oˇj Æaøern antaøi, qanzi T¯rn ¯ ekel datelow erkir˚: Gohow¸i—wn matowcec¯q Tiroj˚, qanzi bari ¯ na, ew yawerß ¯ nra oˇormaÆow¸iwn˚: Ew aˇaˇakec¯—q. ¡ffirki—r mez, o!v mer Œrkow¸ean AstowaÆ, Œrki—r mez mer ¸ænamineric, or Ørhnenq qo sowrb anown˚ ew parÆenanq qo Ørhnow¸iwnnerov¿: fflrhneal lini Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ yawiteans yawitenic, ew bolor ßoˇovowrd– nern asen‘ Am¯n: Ew nranq Ørhnabanecin Tiroj˚: Da– wi¸n aynteˇ Tiroj owxti tapanaki aøjew ¸oˇec AsaŒin ow nra eˇbayrnerin, or amenØreay Æaøayow¸iwn˚ æarownak kataren tapanaki aøjew: Abdodomn ow nra eˇbayr– ner˚ va¸sownow¸ hogi ¯in: Abdodom˚ Idi¸owni ordin ¯r, isk ffls¯¯n dønapann ¯r: Sadok qahanayin ow nra qaha– nay eˇbayrnerin na ¸oˇec Tiroj vrani aøjew Gabawonowm gtnowoˇ Bamayowm, orp¯szi am¯n aøawØt ew erekoy Tiro– j˚ oˇjak¯zner matowcen oˇjak¯zneri zohaseˇani vray ew ˚st amenayni kataren ayn, inœ or AstÆow Æaøay Movs¯si ´eøqov growaÆ ¯ Tiroj Ør¯nqowm ew patowirowaÆ isray¯la– cinerin: Sadoki het ¯in Emann ow Idi¸own˚, inœp¯s naew miws ˚ntrealner˚, or Ørhnen Tiroj˚, qanzi yawitenakan ¯ nra oˇormaÆow¸iwn˚: Nranq own¯in æeŒorner, ÆnÆˇaner ow qnarner, or drancov AstÆown Œaøabanen, isk Idi¸ow– ni ordiner˚ døan pahapannern ¯in: Amboˇj ßoˇovowrd˚ crowec, am¯n m¯k˚ gnac ir town˚, Dawi¸n ¯l ekaw, or Ørhni ir town˚: Erb Dawi¸˚ bnakowec ir tan˚, asac Na¸an marga–

707

1 Mnacordac

17. 2–16

r¯in. ¡Aha es bnakwowm em mayri Œaytic kaøowcowaÆ im tan˚, isk Tiroj owxti tapanak˚ vrani tak ¯¿: Na– ¸ann asac Daw¸in. ¡Inœ or kay srtowmd, ara—, qanzi AstowaÆ qez het ¯¿: Ew ayd giæer T¯r˚ xØsqn owˇˇelov Na¸anin‘ asac. ¡Gna— ew asa— im Æaøay Daw¸in, ¸¯ T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Dow in´ hamar bnakowelow town œpiti æi– nes, qanzi isray¯lacinerin Egiptosic hanelowc minœew aysØr erbeq tan m¯j œem bnakowel, ayl antown vranabnak em eˇel: Amenowreq, or isray¯lacineri het em eˇel, mi?¸¯ orew¯ ban em asel Isray¯li ceˇeric orew¯ m¯kin kam nra datawornerin, oronc patowirel ¯i hovowel im ßoˇovrdin, aselov, ¸¯‘ ¡Inœo?w in´ hamar mayri Œaytic town œ¯q æi– nowm¿: Ard, hetewea—ln asa im Æaøay Daw¸in. ¡Aysp¯s ¯ asowm amenakal T¯r˚. Es qez arØtavayric‘ oœxarneri yetewic vercri, or Isray¯li im ßoˇovrdin aøajnord lines: Owr or gnowm ¯ir, amenowreq qez het ¯i. oœnœacri qo bolor ¸ænaminerin qo aøajic ow erkri vray eˇaÆ meÆameÆeri anowan p¯s qez hamar town steˇÆeci: Ard, Isray¯li im ßoˇovrdi hamar teˇ piti oroæem, dow nran piti has– tates, ew na aøan´in piti bnakowi, oœ mi hogs piti œownenay, ew oœ mi anirawow¸iwn naxkini nman nran ayl– ews œpiti ˚nk˘i, inœp¯s skzbowm, ayn Ørerin, erb Isray¯li im ßoˇovrdi vray dataworner ¯i kargel, qez en¸arkel qo bolor ¸ænaminerin: Ard, es‘ T¯rs, qez piti bazmacnem ow kaøowcem qo town˚: Ew erb qo Ører˚ lranan, dow k˚ nnjes qo naxnineri het: Qeznic yetoy qeznic ÆnowaÆ qo zawa– kin piti bar´racnem ew piti patrastem nra ¸aga– worow¸iwn˚: Na in´ hamar town piti æini, isk es nra gah˚ yawitenakan piti dar´nem: Es nran hayr piti linem, isk na in´ ordi piti lini: Im oˇormaÆow¸iwn˚ nra– nic œem pakasecnelow, inœp¯s or ayn zlacel ¯i qeznic a– øaj eˇaÆneri hand¯p: Na hawatarim piti lini im tan nkatmamb, ew nra ¸agaworow¸iwn˚ yawitenakan piti li– ni, nra gah˚‘ hastatown minœew yawitean¿: Ew Na¸ann ays bolor xØsqer˚ ew ays amboˇj yaytnow¸iwn˚ noynow¸eamb patmec Daw¸in: Ekaw Dawi¸ arqan ow nstelov Tiroj aø– jew‘ asac. ¡O?v em es, T¯—r AstowaÆ, ew kam i?nœ ¯ im town˚,

2

3 4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17. 17–18. 6 17

18 19 20

21

22

23 24

25

26

27

18 2 3

4

5

6

1 Mnacordac

708

or in´ sirecir yawitean: KarÆes ays baner˚ qiœ erewa– cin qo aœqin, Astowa—Æ, hima ¯l erkar ßamanak xØsecir qo Æaøayi masin, veraberowecir in´ het, inœp¯s bar´r kangnaÆ mi mardow: Dow bar´racrir in´, T¯—r AstowaÆ: I?nœ xØsq awelacni Dawi¸˚ qez Œaøaworelow hamar. inqd ˘anaœowm es qo Æaøayin ew ˚st qo srti arecir ays am– boˇj meÆow¸iwn˚, T¯—r: Qez nman oœ oq œkay, ew qeznic baci ayl AstowaÆ œkay‘ datelov ayn bolor xØsqeric, or lsel enq mer akanjnerov: Ew œkay erkri vray aynpisi azg, inœ– p¯s Isray¯li qo ßoˇovowrdn ¯, orin AstowaÆ aøajnordec, or Œrki ir ßoˇovrdin: Dow stacar meÆ ow ereweli anown‘ azger qæelov qo ßoˇovrdi aøjewic: Dow nran azatecir Egiptosic: Qo isray¯laci ßoˇovrdin yawitenap¯s ßo– ˇovowrd dar´rir qez, ew dow nranc hamar AstowaÆ eˇar: Ard, T¯r im, ayn xØsq˚, or asacir qo Æaøayi ew nra tan masin, ¸oˇ hastat lini yawitean: Dow asacir, T¯—r, a– menakal T¯—r AstowaÆ Isray¯li, ¸¯ qo Æaøay Daw¸i town˚ ¸oˇ kangown mnay qo aøjew, qanzi dow, T¯—r, qo Æaøayi a– kanjin yaytnecir, ¸¯ qez hamar town em kaøowcelow, ew dra hamar qo Æaøan aˇØ¸q ¯ anowm qo aøjew: Ard, T¯—r, dow es AstowaÆ, ew dow asacir ayd bari xØsqer˚ qo Æaøayi masin: Sksi—r aysowhetew Ørhnel qo Æaøayi town˚, or ya– witean lini qo aøjew, qanzi, T¯—r, do—w Ørhnecir ew Ørhni—r nran yawitean¿: Dranic yetoy Dawi¸˚ harowaÆec aylazginerin, vanec nranc, aylazgineri ´eøqic grawec G¯¸n ow nra giwˇer˚: Na harowaÆec Movabin, ew movabaciner˚ dar´an Daw¸i harkatow Æaøaner˚: Dawi¸˚ Ema¸owm harowaÆec Sow– bayi arqay Adrazarin, erb sa gnowm ¯r ir iæxanow¸iwn˚ hastatelow EŒrat geti vray: Nranic vercrec hazar martakaøq, eظ˚ hazar ´iawor ow qsan hazar hetewak: Dawi¸˚ jardec bolor martakaøqer˚‘ ¸oˇnelov miayn ha– riwr martakaøq: Damaskosic ekan asoriner˚, or Øg– nen Sowbayi arqay Adrazarin: Dawi¸˚ spanec qsaner– kow hazar asori: Na Asoriqowm‘ Damaskosi mØt ber– dapah zØrq drec, ew nranq Daw¸i harkatow Æaøaner˚ dar´an: T¯r˚ hovanaworec Daw¸in amenowreq, owr or na

709

1 Mnacordac

18. 7–19. 4

gnowm ¯r: Dawi¸˚ Adrazari ¸iknapahneric aøaw osk¯ maneakner˚ ew berec Erowsaˇ¯m: Dawi¸˚ Matebe¸ic ew Adrazari bargawa˘ qaˇaqneric xist æat pˇin´ ver– crec: Ew dranov ¯, or Soˇomon˚ patrastec pˇn´¯ awa– zan˚ ew pˇn´¯ siwnern ow anظner˚: Erb Ema¸i arqay Φovown lsec, ¸¯ Dawi¸˚ harowaÆel ¯ Sowbayi arqay Adra– zari bolor zØrqerin, ir ordi Adowramin owˇarkec Dawi¸ arqayi mØt nra aøoˇjow¸iwn˚ harcnelow ew ænorhaworelow nran, qanzi ir d¯m paterazmel ¯r Adrazar˚ ew yaˇ¸el iren. Φovown ¸ænami ¯r Adrazarin: Na ir ordow mijocov owˇarkec naew am¯n tesak osk¯ ow arÆa¸¯ anظner: Da– wi¸˚ bolor azgeric‘ edomacineric, movabacineric, amo– nacineric, aylazgineric ew amaˇekacineric grawaÆ ar– Æa¸i ow oskow het dranq ews nowirec Tiroj˚: Ew Ωarowhii ordi Abessan Aloni hovtowm harowaÆec tasnow¸ hazar edomacineri ow hovtowm berdapah zØrq drec: Edoma– ciner˚ Daw¸i Æaøaner˚ dar´an, ew T¯r˚ Œrkec Daw¸in amenowreq, owr na gnowm ¯r: Dawi¸˚ ¸agaworec amboˇj Isray¯li vray, ew na irawownq ow ardarow¸iwn ¯r i gorÆ dnowm ir amboˇj ßoˇovrdi m¯j: Ωarowhii ordi Yovab˚ zØrqi hramanatar ¯r, Aqilowdi ordi YosaŒat˚‘ diwana– pet, Aqitobi ordi Sadok˚ ew Abia¸ari ordi Abimel¯q˚‘ qahananer, Sowsan‘ glxawor qartowˇar, Yoviday¯i or– di Baneas˚‘ qere¸ineri ow ØŒele¸ineri verakacow, isk Daw¸i ordiner˚‘ arqayi aøajin Œoxanordner˚:

7 8

9

10

11

12

13

14

15

16 17

Dranic yetoy meøaw amonacineri Naas arqan, ew nra 19 Œoxar¯n ¸agaworec nra ordin‘ Anan˚: Dawi¸n asac. 2 ¡Ek¯q oˇormaÆow¸iwn coyc tanq Naasi ordi Anani nkat– mamb, inœp¯s or nra hayrn ¯r in´ oˇormaÆow¸iwn coyc talis¿: Ew Dawi¸˚ despanner owˇarkec, or mxi¸aren nran hØr hamar: Daw¸i Æaøaner˚ ekan amonacineri erkir˚, or mxi¸aren Ananin: Amoni iæxannern asa– 3 cin Ananin. ¡Qo hØr yiæatak˚ meÆarelo?w hamar ¯ Da– wi¸˚ mxi¸aroˇner owˇarkel, œ¯? or nra Æaøaner˚ ekel en nra hamar, or hetaxowzen qaˇaqner˚, lrtesen erkir˚¿: Ew Anan˚ bønec Daw¸i Æaøanerin, aÆilec nranc mØrowq˚, 4 nranc patmow˘anner˚ patøec m¯jteˇic minœew ver ow ar–

19. 5–18 5

6

7

8, 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

1 Mnacordac

710

´akec nranc: Ekan ow Daw¸in patmecin ayd mardkanc masin: Na mard owˇarkec, or dimaworen nranc, orovhe– tew nranq xist anargowaÆ ¯in: Arqan asac. ¡Mnac¯—q Eriqovowm, minœew or ´er mØrowqner˚ a˘en, oric yetoy k˚ veradaønaq¿: Erb amonaciner˚ tesan, or Daw¸i zØrq˚ anarganq krec, Anan˚ ew amonaciner˚ hazar taˇand arÆa¸ owˇarkecin ew irenc hamar Asoriqic, Mijaget– qic ew Asoriqi Maaqa ow Sowba qaˇaqneric var´ecin martakaøqer ow heÆealner, var´ecin eresownerkow ha– zar martakaøq, Movabi arqayin ow nra zØrqin: Sranq ekan banakateˇi drecin Medabayi dimac: Amonacine– r˚ hawaqowecin irenc qaˇaqneric ow ekan paterazmelow: Dawi¸˚ lsec ew owˇarkec Yovabin ow hzØrneri gownd˚: A– monaciner˚ dowrs ekan ew paterazmi æarowecin qaˇaqi darpasi mØt, isk ayn ekaÆ ¸agaworner˚ daætowm aøan– ´in ˘akat kazmecin: Erb Yovab˚ tesaw, or nranq pa– terazmi en dowrs ekel ir d¯m ¸¯— aøjewic, ¸¯— yetewic, ˚nt– rec bolor eritasard isray¯lacinerin ew nranc dasawo– rec asorineri dimac, isk zØrqi mnacaÆ mas˚ na yan´nec ir eˇbayr Abessayin ew nranc æarec amonacineri dimac: Na asac. ¡E¸¯ asoriner˚ mer nkatmamb gerakæøow¸iwn ownenan, dow in´ Øgnow¸ean k˚ hasnes, isk e¸¯ amonacine– r˚ qo nkatmamb gerakæøow¸iwn ownenan, es qe—z Øgnow¸ean k˚ hasnem: Qajasi—rt eˇir ew ¸oˇ zØrananq yanown mer ßoˇovrdi ew mer AstÆow qaˇaqneri: T¯r˚ ¸oˇ ani ayn, inœ nra aœqin bari ¯ ¸wowm¿: Yovabn ir het eˇaÆ zØrqov asorineri d¯m paterazmi elaw, ew sranq Œaxowsti di– mecin: Erb amonaciner˚ tesan, ¸¯ asoriner˚ Œaxan, irenq ews Œaxowsti dimecin Yovabi ew nra eˇbayr A– bessayi aøjewic ow mtan qaˇaq: Yovab˚ ekaw Erowsaˇ¯m: Erb asoriner˚ tesan, ¸¯ isray¯laciner˚ irenc yaˇ¸e– cin, patgamaworner owˇarkecin ew dowrs berecin EŒrat geti ayn koˇmi asorinerin: Adrazari zØrqi hramana– tar SoŒaqn ¯r nranc aøajnordowm: Erb Daw¸in patme– cin ayd masin, na hawaqec bolor isray¯lacinerin, ancaw Yordanan getn ow gnac nranc d¯m: Na ir zØrq˚ æarec asorineri dimac ew paterazmec nranc d¯m: Asoriner˚

711

1 Mnacordac

19. 19–21. 3

Œaxan Daw¸i aøjewic: Dawi¸˚ asorineric eظ˚ hazar martakaøqi heÆealner ow qaøasown hazar hetewak ko– torec, spanec zØrqi hramanatar SoŒaqin: Erb Adra– 19 zari Æaøaner˚ tesan, or irenq partowaÆ en Isray¯lic, Daw¸i het haætow¸iwn knqecin, nra iæxanow¸ean tak mtan, isk asoriner˚ aylews œowzecin Øgnel amonacinerin: Patahec, or yajord tari, erb ¸agaworner˚ pa– 20 terazmi ¯in elel mimeanc d¯m, Yovab˚ hawaqec bolor zØragnder˚ ew aspatakec amonacineri amboˇj erkir˚: Na ekaw ew paæarec fiaba¸˚, isk Dawi¸˚ mnac Erowsa– ˇ¯mowm: Yovab˚ grawec fiaba¸˚ ew korÆanec ayn: Dawi– 2 ¸˚ nranc Meˇqom ¸agawori glxic aøaw ¸ag˚: Parzowec, or dra oskin mi taˇand qaæ owni‘ zardarowaÆ ¸an– kar߯q qarerov: Ayn drecin Daw¸i glxin: Ωat-æat 3 awar vercrec na, aynteˇi ßoˇovrdin dowrs berec, œa– raœar aæxatecrec‘ sˇocnerov sˇocel talov ow erka¸¯ owragnerov taßanakir aæxatanqi lÆel talov nranc: Aysp¯s varowec Dawi¸˚ amonacineri het bolor qaˇaq– nerowm ew ir amboˇj zØrqov veradar´aw Erowsaˇ¯m: Dra– 4 nic yetoy Gazerowm krkin paterazm eˇaw aylazgineri d¯m: Ayn ßamanak ows¸aci Sowbaq¯n yar´akowec hskane– ri ordineric SepŒiasi vray ew halaÆec nran: Dar´eal 5 paterazm eˇaw aylazgineri d¯m, ew Yayiri ordi Eˇ¯anan yar´akowec g¯¸aci Goˇiadi eˇbayr Ξ¯¯mii vray, ori ni– zaki Œayt˚ ostaynankneri glani œaŒ ¯r: Dar´eal pa– 6 terazm eˇaw G¯¸owm: Aynteˇ kar mi æat hskay mard, ori matner˚ vec-vec linelov‘ ˚ndam¯n˚ qsanœors mat own¯r: Na hskaneri ceˇic ¯r: Na lowtanq ¯r ¸aŒowm Isray¯li 7 vray, owsti Daw¸i eˇbØr ordi Samaayi ordi Yonadab˚ spanec nran: Sranq G¯¸i HøaŒa qaˇaqic ¯in: Sranq am¯nq˚ hskay mardik ¯in ew ˚nkan Daw¸i ow nra zØra– kanneri ´eøqov: Satanan elaw Isray¯li m¯j ow drdec Daw¸in mardaha– 21 mari en¸arkelow Isray¯l˚: Dawi¸n asac Yovabin ew ir 2 zØrqi hramanatarnerin. ¡Gnac¯q haæowaøo—wm katare– c¯q Isray¯li m¯j Bersab¯¯ic minœew Dan ew towealne—r ber¯q in´, or gitenam nranc ¸iw˚¿: Yovabn asac. ¡T¯r˚ ha– 3

21. 4–16

4

5

6

7 8

9 10

11

12

13

14 15

16

1 Mnacordac

712

riwrapatik ¸oˇ awelacni ir ßoˇovrdin, ow im tiroj aœq˚ tesni, or am¯nq˚ Æaøayowm en nran: Inœo?w ¯ im t¯rn ays ban˚ pahanjowm, inœo?w Isray¯l˚ meˇqi m¯j ˚nkni¿: Sa– kayn erb arqan ir asaÆ˚ partadrec Yovabin, sa e– law, ancaw Isray¯li bolor sahmannerov ow ekaw Erowsa– ˇ¯m: Yovab˚ Isray¯li ßoˇovrdi mardahamari tvealner˚ yan´nec Daw¸in: Amboˇj Isray¯lowm m¯k milion mard kar ew hariwr hazar sowserakir. isk Yowdayi erkirn own¯r œors hariwr yisown hazar sowserakir: Ξewii ow Beniamini ce– ˇeri martiknern ayd ¸owi m¯j œ¯in mtnowm, qanzi arqayi xØsq˚ Yovabi srtov˚ œ¯r: Ays amboˇj katarowaÆ˚ œar erewac Tiroj aœqin, ew na harowaÆec Isray¯lin: Dawi¸n asac AstÆown. ¡Ωat meˇanœeci ays banern anelov, owsti neri—r qo Æaøayi œar ararq˚, qanzi æat yimaracay¿: T¯– r˚ tesanoˇ Gadi het xØselov‘ asac. ¡Gna xØsi—r Daw¸i het ew asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ’ Ereq ban em dne– low qo aøjew, drancic m¯kn ˚ntri—r, ew es ayn k’anem qez hamaø”¿: Gad˚ galov Daw¸i mØt‘ asac. ¡Aysp¯s ¯ a– sowm T¯r˚. ¡Υntrow¸i—wn katarir. ereq payman em dnelow. ka—m ereq tari sov k˚ lini, ka—m ereq amis halaÆakan k˚ lines qo ¸ænamineric, ew qo ¸ænamineri sowr˚ qez k˚ spa– ni, ew ka—m ereq Ør Tiroj sowr˚ mah k˚ sŒøi qo erkrowm, ow Tiroj hreætak˚ k˚ bnajnji Isray¯li amboˇj taraÆq˚: Ard, te—s, ¸¯ es inœ patasxan em talow nran, or in´ ow– ˇarkel ¯¿: Dawi¸n asac Gadin. ¡Ays ereqn ¯l in´ hamar meÆ dßbaxtow¸iwn en, bayc aweli law ¯ es Tiroj ´eøqn ˚nk– nem, orovhetew æat meÆ ¯ nra oˇormaÆow¸iwn˚, qan ˚nknem mardkanc ´eøq˚¿: T¯r˚ mah sŒøec Isray¯lowm, ew isray¯– lacineric eظanasown hazar mard meøaw: AstowaÆ hreæ– takin aøaqec Erowsaˇ¯m, or kotori mardkanc: Haziw ¯r na sksel kotoraÆ˚, or T¯r˚ tesaw ow zˇjac ir pat˘a– øaÆ œariqi hamar: Na asac mardkanc kotorelow hamar aøaqowaÆ hreætakin. ¡Bawakan ¯, ye—t qaæir ´eøqd¿: Ew ayd pahin Tiroj hreætak˚ gtnwowm ¯r yebowsaci Owøna– yi kali mØt: Dawi¸n aœqer˚ bar´racrec ow tesaw Tiroj hreætakin, or kangnaÆ ¯r erknqi ow erkri mijew ew ´eø– qi merkacraÆ sowr˚ meknel ¯r Erowsaˇ¯mi vray: Dawi¸n ow

713

1 Mnacordac

21. 17–22. 2

Æerowniner˚, qowr´ hagaÆ, eresnivayr getin ˚nkan: Da– wi¸n asac AstÆown. ¡ff¯? or es em hramayel mardahamar kazmel, es em meˇanœel, es em œariq gorÆel, ays anmeˇ hØ– t˚ i?nœ ¯ arel, T¯—r AstowaÆ: Φoˇ qo ´eøq˚ im ew im hØr tan d¯m lini ew oœ ¸¯ qo ßoˇovrdin kotori, T¯!r¿: Tiroj hreætakn asac Gadin. ¡Asa— Daw¸in, or na elni ow Tiroj hamar zohaseˇan kangnecni yebowsaci Owønayi kalowm¿: Ew Dawi¸˚ gnac Tiroj xØsqi hama´ayn, or asowel ¯r Ti– roj anownov: Owønan dar´aw, erb tesaw arqayin ow nra œors ordinerin, oronq ¸aqnowel ¯in nra het: Owønan ka– lowm coren ¯r kalsowm: Erb Dawi¸n ekaw Owønayi mØt, sa kalic dowrs elaw ow eresnivayr getin ˚nkaw: Dawi¸n a– sac Owønayin. ¡Qo ayd kalateˇn i—n´ towr, or es aynteˇ Tiroj hamar zohaseˇan æinem, ew ßoˇovrdi kotoraÆ˚ ve– ranay: Inœqan arÆa¸ or ar߯ da, es ktam qez¿: Owønan asac Daw¸in. ¡Vercro—w ayn, im arqan ¸oˇ ani ayn, inœ iren law ¯ ¸wowm: Baci ayd, es ktam im ezner˚ oˇjakize– low hamar, sayler˚‘ cax anelow ew coren˚‘ nowiraberow¸ean hamar: Am¯n inœ ktam qez¿: Dawi¸ arqan asac Owøna– yin. ¡Aydp¯s œ¯: P¯tq ¯ ayn gnem aynqan arÆa¸ov, inœqan ar߯: Es œem aøni ayn, inœ qonn ¯, orp¯szi Tiroj˚ ´ri oˇ– jak¯z matowcem¿: Ew Dawi¸n ayd teˇi hamar kæøov vec hariwr sikˇ arÆa¸ towec Owønayin: Dawi¸˚ Tiroj hamar zohaseˇan æinec aynteˇ, oˇjak¯zner ew Œrkow¸ean zoher matowcec, Tirojn aˇØ¸ec, ew T¯r˚ lsec ow patasxan tow– ec nran‘ erknqic oˇjak¯zi zohaseˇanin krak ijecnelov ew oˇjak¯znern ayrelov: T¯rn asac hreætakin. ¡Qo sow– r˚ di—r ir patean˚¿: Erb Dawi¸˚ tesaw, or T¯r˚ lsec ow patasxanec nran yebowsaci Owønayi kalowm, aynteˇ zo– her matowcec: Tiroj srbaran˚, or Movs¯s˚ patrastel ¯r anapatowm, ew oˇjak¯zneri zohaseˇann ayn ßamanak Gabawoni Bama bnakavayrowm ¯in, ew Dawi¸˚ AstÆown harcowm anelow hamar œ¯r karoˇ gnal dra mØt, orovhetew Tiroj hreætaki sowr˚ sarsaŒecnowm ¯r nran:

17

18

19 20

21 22

23

24

25 26

27 28

29

30

Dawi¸n asac. ¡Ays ¯ T¯r AstÆow town˚, ew ays ¯ Isray¯– 22 li oˇjak¯zneri zohaseˇan˚¿: Dawi¸˚ hramayec hawaqel 2 drsic Isray¯li erkir˚ ekaÆ bolor mardkanc ew næanakec

22. 3–16 3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

1 Mnacordac

714

qarhatner, or qarer koŒen ow æinen AstÆow town˚: Dawi– ¸˚ æat erka¸ hawaqec døneri beweøneri ow døneri hamar. na erka¸¯ ærjanakner patrastel towec, hawaqec æat aøat pˇin´, ori kæiø˚ haæiw œown¯r, mayri Œayter, oronc ¸iw ow sahman œkar, qanzi sidonacinern ow tiwraciner˚ aøatØr¯n mayri Œayt ¯in berowm Daw¸in: Dawi¸n asac. ¡Soˇomon ordis Œoqr manowk ¯, isk town˚, or p¯tq ¯ ka– øowcowi Tiroj hamar, p¯tq ¯ lini meÆ, amboˇj aæxarhowm Œaøaheˇ ow høœakawor: Dra hamar æinaniw¸ em patras– towm¿: Dawi¸n ir mahowanic aøaj æat patrastow¸iwn tesaw: Na kanœec ir ordi Soˇomonin ew patowirec nran Isray¯li T¯r AstÆow anowan town æinel: Dawi¸n asac Soˇomonin. ¡Ordea—k im, mtqowms kar T¯r AstÆow anow– an town æinel, bayc AstÆow xØsqn in´ hasaw, ¸¯‘ ¡Ωat ariwn es ¸aŒel ew meÆameÆ paterazmner es mˇel, owsti dow im anowan town œes æinelow, qanzi æat ariwn es ¸a– Œel erkri vray im aøaj: Aha dow mi ordi k’ownenas, or˚ hangist mard k˚ lini: Es nran hangstow¸iwn em talow ærjakay bolor ¸ænamineric, nra anown˚ Soˇomon k˚ lini, ew es xaˇaˇow¸iwn ow hangstow¸iwn em talow Isray¯lin nra Ørerowm: Na im anowan town ¯ kaøowcelow: Na in´ ordi ¯ linelow, es nran‘ hayr, ew nra ¸agaworow¸ean a¸oø˚ Is– ray¯lowm hastatelow em yawitean¿: Ard, ordea—k im, T¯r˚ qez het ¸oˇ lini ow yajoˇow¸iwn tay qez, or æines qo T¯r AstÆow town˚, inœp¯s or na asel ¯ qo masin: Φoˇ T¯r˚ qez han˘ar ew imastnow¸iwn tay ow zØracni qez Isray¯li vray, or pahpanes qo T¯r AstÆow Ør¯nqner˚: Dow yajo– ˇow¸iwn k’ownenas, e¸¯ pahpanes ayn patowirannern ow Ør¯nqner˚, or T¯r˚ Movs¯sin patgamel ¯r Isray¯li hamar: Eˇi—r qajari, hzØraci—r, mi— vaxecir ow mi— zarhowrir: Es im aˇqatow¸ean m¯j Tiroj tan hamar patrastel em ha– riwr hazar taˇand oski, hazar angam hazar taˇand arÆa¸, isk pˇn´in ow erka¸in ¸iw œkay, orovhetew œa– Œazanc æat en: Hawaqel em naew Œayt ow qar, bayc dow awelacro—w eˇaÆner˚, or aweli æat linen arhestaworner, ormnadirner, hiwsner ew am¯n tesak hmowt gorÆaworner, isk oskin, arÆa¸˚, pˇin´n ow erka¸˚ kan an¸iw qana–

715

1 Mnacordac

22. 17–23. 16

kow¸eamb: Ard, ve—r kac ow gorÆi—r, qani or T¯r˚ qez het ¯¿: Dawi¸˚ Isray¯li bolor iæxannerin patowirec Øgnel ir ordi Soˇomonin‘ aselov. ¡ff¯? or T¯r˚ ´ez het ¯ ew ´ez hangist ¯ towel am¯n koˇmic, qanzi na ´er ´eøqn ¯ yan´nel ays erkri naxkin bnakiœnerin, ew ays erkir˚ hna– zandowel ¯ Tirojn ow nra ßoˇovrdin: Ard, ´er srtern ow hoginer˚ ¸oˇ Œntøen mer T¯r AstÆown, el¯—q ew æinec¯—q mer T¯r AstÆow srbaran˚, orp¯szi Tiroj owxti tapanak˚ ew AstÆow sowrb spasq˚ tan¯q ayn town˚, or kaøowcelow ¯q Tiroj anownov¿:

17 18

19

Dawi¸˚ tariqn aøel, Æeracel ¯r, owsti nra Œoxa– 23 r¯n Isray¯li vray ¸agaworec ir ordi Soˇomon˚: Dawi– 2 ¸˚ hawaqec Isray¯li bolor iæxannerin, qahananerin ew ˇewtacinerin: Haæowaøman m¯j mtaÆ ew eresown tare– 3 kanic bar´r tariq ownecoˇ ˇewtacineri ¸iw˚ eresownow¸ hazar ¯r: Nrancic qsanœors hazar˚ Tiroj tan gor– 4 Æeri verakacowner ¯in, vec hazar˚‘ dataworner, œors 5 hazar˚‘ dønapanner ew œors hazar˚‘ Tirojn Ørhnelow ha– mar patrastowaÆ nvagaranner ownecoˇ Ørhnergowner: Dawi¸n amenØreay paætamownqi næanakec Ξewii ordine– 6 rin‘ Gersoni, Kaha¸i ow Merarii azgatohmeric: Ger– 7 soni ordinern ¯in El¯adann ow Sem¯in: Isray¯li iæxan 8 El¯adani ordinern ¯in E¸omn ow Yov¯l˚: Sem¯ii ordinern 9 ¯in Salomi¸˚, Azi¯ln ow Aran˚: Sranq El¯adani tohmic serowaÆ ereq iæxanner ¯in: Sem¯ii ordinern ¯in naew 10 Ye¸˚, Zizan, Yovasn ow Berian: Sranq Sem¯ii œors or– dinern ¯in: Ye¸˚ glxaworn ¯r, isk Zizan‘ erkrord˚: Yo– 11 vasn ow Berian æat ordiner œownecan ew mardahamari m¯j m¯k tohm kazmecin: Kaha¸i ordinern ¯in Amram˚, 12 Isahaø˚, Qebronn ow fflzi¯l˚‘ œors hogi: Amrami ordi– 13 nern ¯in Aharonn ow Movs¯s˚: Oroæowec, or Aharonn in– q˚ ew ir ordiner˚ yawitean maqowr linen srbow¸iwnneri srbow¸eann spasarkelow, Tiroj aøjew xownk Æxelow, paæ– tamownq katarelow nran ew nra anownov aˇØ¸elow ha– mar yawitean: Movs¯s˚‘ AstÆow mard˚, ew nra ordine– 14 r˚ hamarowecin Ξewii ceˇi yetnordner: Movs¯si ordi– 15 nern ¯in Gersamn ow Eˇiazar˚: Gersami ordin ¯r iæxan 16

23. 17–24. 2 17

18, 19

20 21

22

23 24

25

26 27

28

29

30

31

32

24 2

1 Mnacordac

716

Sowbay¯l˚: Eˇiazari ordin ¯r iæxan fiabian: Eˇiazarn owriæ ordi œownecaw, minœdeø fiabian æat ordiner ownecaw: Isahaøi ordinern ¯in iæxanner Sawowˇn ow Mov¯n: Qeb– roni ordinern ¯in Yerian‘ glxawor˚, Amarian‘ erkrord˚, fflzi¯l˚‘ errord˚, ew Yekemias˚‘ œorrord˚: fflzi¯li ordinern ¯in Miqian‘ glxawor˚, ew Yesias˚‘ erkrord˚: Merarii ordinern ¯in Mooˇin ow Mowsin: Mooˇii ordinern ¯in Eˇi– azarn ow Kis˚: Eˇiazar˚ meøaw‘ œownenalov ordiner: Na miayn dowstrer own¯r, oronc het amowsnacan Kisi ordine– r˚‘ nranc zarmikner˚: Mowsii ordinern ¯in Moˇin, Edern ow Arimo¸˚‘ ereq hogi: Sranq en Ξewii qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ ordinern ˚st irenc azgatoh– meri, irenc ceˇeri iæxannern irenc qanakov ow anownne– rov, irenc glxawornerov, oronq spasaworow¸ean gorÆn ¯in katarowm Tiroj tan˚: Dawi¸n asel ¯r, or T¯r AstowaÆ˚ hangstow¸iwn ¯ towel Isray¯li ir ßoˇovrdin ew bnakec– rel Isray¯lowm yawitean: Ξewtaciner˚ aylews œ¯in krelow xorann ow spasaworow¸ean nra bolor anظner˚, qanzi, Daw¸i verjin xØsqi hama´ayn, haæowi aønowecin Ξewii qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ ordiner˚: Dawi¸˚ nranc næanakec Aharoni ordineri Øgnakanner, orp¯szi paætamownq kataren Tiroj tan˚, srahnerowm, seneaknerowm ew srbarannerowm maqowr pahen bolor srbow– ¸iwnner˚ ew spasaworow¸iwn anen Tiroj tan˚, kataren aøajaworow¸ean haci, ˚ntir aliwri, an¸¸xmor bli¸neri, baˇarjneri, tapakowm eŒaÆi, iwˇov tapakowaÆi hsko– ˇow¸iwn˚ ew hsken ˚st œaŒi arowoˇ am¯n inœ: Naew am¯n aøawØt ver kenalov Ørhnen ow Œaøaworen Tiroj˚, noyn ba– n˚ kataren erekoyean, æaba¸ Ørerin, amsaglowxnerin, tØnerin Tiroj˚ matowcen bolor oˇjak¯zner˚ ˚st næowaÆ qanaki ow hramani‘ am¯n ßam ays bolori vray linelov Ti– roj aøjew: Nranq p¯tq ¯ pahpan¯in vkayow¸ean xora– n˚ ew Øgn¯in irenc eˇbayrnerin‘ Aharoni ordinerin, Tiroj tan˚ spasaworow¸iwn anelis: Aharoni ordineri dasakargowm˚: Aharoni ordinern en Nabad˚, Abiowd˚, Eˇiazarn ow I¸amar˚: Nabadn ow Abiowd˚ irenc hØric æowt meøan ew ordiner œown¯–

717

1 Mnacordac

24. 3–23

in: Aharoni ordiner Eˇiazarn ow I¸amar˚ qahanay dar´an: Dawi¸˚ nranc‘ Eˇiazari ordineric Sado– kin ew I¸amari ordineric Aqimel¯qin næanakec ˚st irenc ¸owahamari, paætØni ow azgatohmeri: Eˇi– azari ordineri m¯j gtnowecin aweli æat zØrawor iæ– xanner, qan I¸amari ordineri m¯j: Na nranc noy– np¯s paætØnneri næanakec. Eˇiazari ordinerin kar– gec tasnvec azgatohmeri iæxanner, isk I¸amari or– dinerin‘ ow¸ azgatohmeri: Nranc næanakec ˚st i– renc ˚nkaÆ vi˘aki, qani or ¡srbow¸iwnneri verakacow– ner¿ ew ¡Tiroj tan aøajnordner¿ ¸¯— Eˇiazari ordi– neri m¯j kayin ew ¸¯— I¸amari ordineri m¯j: Ξewta– cineric Na¸anay¯li ordi Sam¯as qartowˇar˚ nranc grancec arqayi, iæxanneri, Sadok qahanayi ew Abia– ¸ari ordi Aqimel¯qi ew ˇewtakan ow qahanayakan ˚n– taniqneri iæxanneri nerkayow¸eamb: Vi˘ak ¯in ha– nowm m¯k angam Eˇiazari azgatohmi hamar, m¯k an– gam ¯l I¸amari azgatohmi hamar: Aøajin vi˘akn ˚n– kaw Yaribin, erkrord˚‘ Yadinayin, errord˚‘ Qar¯min, œorrord˚‘ Seowrinin, hingerord˚‘ Meˇqiayin, veceror– d˚‘ Meriayin, eظnerord˚‘ Akkowsin, ow¸erord˚‘ Abiayin, innerord˚‘ Yesowin, tasnerord˚‘ Seqeniayin, tasnm¯ke– rord˚‘ Eliasibin, tasnerkowerord˚‘ Saˇakimin, tasne– reqerord˚‘ fflŒŒayin, tasnœorserord˚‘ Izbay¯lin, tasn– hingerord˚‘ Belgayin, tasnvecerord˚‘ Emmerin, tasne– ظnerord˚‘ Ezirin, tasnow¸erord˚‘ AŒes¯in, tasninne– rord˚‘ fflŒe¸iayin, qsanerord˚‘ Ezeki¯lin, qsanm¯keror– d˚‘ Yaqinin, qsanerkowerord˚‘ Gamow¯lin, qsanereqeror– d˚‘ Dalayiayin, qsanœorserord˚‘ Moziayin: Ays ¯ nranc dasakargowm˚ irenc paætamownq˚ katarelow hamar Ti– roj town˚ mtnelis, ˚st irenc irawownqi, or hastatel ¯r irenc naxahayr Aharon˚, inœp¯s or patowirel ¯r nran Isray¯li T¯r AstowaÆ˚: Ξewii azgatohmi mnacaÆ ordinern ¯in. Amrami ordineric‘ Towbay¯l˚, Yowdayian, Abadian. Abiayi ordineric‘ iæxan Yesias˚, Sarayisi ordineric‘ Alamo¸˚, Saloni ordineric‘ Yana¸˚, Qedroni ordineric‘ aøajin˚ Yediown, erkrord˚‘ Amasias˚, error–

3

4

5

6

7 8 9 10 11, 12 13 14 15 16 17 18 19

20

21, 22 23

24. 24–25. 9 24 25 26

27 28 29 30 31

25

2

3

4

5

6

7

8

9

1 Mnacordac

718

d˚‘ Yezi¯l˚, œorrord˚‘ Yekimas˚: fflzi¯li ordineric‘ aøa– jin˚ Miqian, erkrord˚‘ Yowsan, Miqayi ordin‘ Samer˚, ew Miqayi eˇbayr˚‘ Yesi¯n, Yesi¯i ordin‘ Zaqarias˚: Me– rarii ordiner˚‘ Mooˇin ow Mowsin, ew sra ordin‘ fflzi– an, sra ordin‘ Bonian, Merarii ordiner˚‘ Zakqowrn ow fflbdian, Mooˇi ordin‘ Eˇiazar˚, sra ordin‘ Kis˚, Kisi ordin‘ Ismay¯l˚: Mowsii ordiner˚‘ Mooˇin, Yedern ow Ye– rimo¸˚: Sranq ˇewtacineri ordinern en ˚st irenc az– gatohmeri: Inœp¯s iæxanneri tohmer˚, noynp¯s ew irenc krtseragoyn eˇbayrner˚ Aharoni ordineri nman vi˘ak hanecin Dawi¸ arqayi, Sadoki, Abimel¯qi, qahanayakan tohmi ew ˇewtaci iæxanneri nerkayow¸eamb: Dawi¸ arqan ew zØrqi hramanatarner˚ Æaøayow¸e– an hamar næanakecin AsaŒi, Emani ow Idi¸owmi ordine– rin, oronq ergowm ¯in tawiˇneri, qnarneri ow ÆnÆˇaneri nowagakcow¸eamb: Ew ays gorÆ˚ kataroˇnern ˚st irenc paætØni hetewealnern ¯in. AsaŒi ordiner˚‘ Zakqowr, Yovs¯Œ, Na¸anias ew Yesi¯l: AsaŒi ordiner˚ gorÆowm ¯in ¸agawori hrahangov: Idi¸owmi ordiner˚‘ Godoˇias, Sowri, Y¯im, Sem¯i, Asabias ew Mat¸anias: Ays vecn i– renc hayr Idi¸owmi het qnari nowagakcow¸eamb gohow– ¸iwn ew Œaøabanow¸iwn ¯in matowcowm Tiroj˚: Emani or– dinern ¯in‘ Bokqias, Mat¸anias, fflzi¯l, Sobay¯l, Yeri– mo¸, Ananias, Anan, El¯a¸an, Ge¸oˇa¸i, Høemo¸i, Ezer, Sebanatan, Melamo¸, Yo¸iri ew Mazio¸: Sranq bolor˚ Emani ordinern ¯in, oronq AstÆow xØsqerov ow Œoˇ hnœec– nelov Œaøabanowm ¯in arqayin: AstowaÆ Emanin towec tasnhing ordi ew ereq dowstr: Arqayi, AsaŒi, Idi¸ow– mi ew Emani mØt, Tiroj tan˚ nranq bolorn irenc hØr het Ørhnerger ¯in ergowm ÆnÆˇaneri, tawiˇneri ow qnarneri nowagakcow¸eamb: Tiroj erger˚ sovorelow ˚ndownak ays ænorhali mardik irenc eˇbayrnerov hander´ erkow hariwr ow¸sownow¸ hogi ¯in: AmenØreay spasaworow¸ean hamar vi˘ak hanecin ¸¯— Œoqrn ow meÆ˚, ¸¯— Œor´aøow ergiœ˚ ew ¸¯— sksnak˚: Aøajinn spasarkelow vi˘akn ˚nkaw Asa– Œin, nra ordinerin ow eˇbayrnerin. aøajin˚‘ Yovs¯Œin, erkrord˚‘ Godoˇiayin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚n–

719

1 Mnacordac

25. 10–26. 3

dam¯n˚ tasnerkow hogi, errord˚‘ Zakqowrin, ir ordine– rin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, œorrord˚‘ Ezriin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, hingerord˚‘ Na¸aniasin, ir ordinerin ow eˇbayr– nerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, vecerord˚‘ Bokiasin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, eظnerord˚‘ Yesow¯lin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚n– dam¯n˚ tasnerkow hogi, ow¸erord˚‘ Isiasin, ir ordine– rin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, inneror– d˚‘ Mat¸aniasin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, tasnerord˚‘ Sem¯iin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, tasnm¯kerord˚‘ Ezri¯lin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasner– kow hogi, tasnerkowerord˚‘ Asabiasin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, tasnereqerord˚‘ Sowbay¯lin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tas– nerkow hogi, tasnœorserord˚‘ Mata¸iasin, ir ordine– rin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, tasnhing– erord˚‘ Yerimo¸in, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, tasnvecerord˚‘ Ananiasin, ir ordine– rin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, tasneظn– erord˚‘ Ezbakatanin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚n– dam¯n˚ tasnerkow hogi, tasnow¸erord˚‘ Ananiin, ir or– dinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, tasn– innerord˚‘ Mele¸iin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚nda– m¯n˚ tasnerkow hogi, qsanerord˚‘ Alia¸in, ir ordine– rin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, qsanm¯k– erord˚‘ Ye¸iriin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, qsanerkowerord˚‘ Geddel¸iin, ir ordi– nerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi, qsane– reqerord˚‘ Mazio¸in, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚nda– m¯n˚ tasnerkow hogi, qsanœorserord˚‘ fiome¸iezerin, ir ordinerin ow eˇbayrnerin‘ ˚ndam¯n˚ tasnerkow hogi:

10 11

12 13

14 15 16

17 18

19 20

21 22

23 24

25 26

27 28

29 30

31

Aha ew dønapanneri dasakargowmner˚. Korxi ser˚n- 26 dic‘ AsaŒi ordineric Korisi ordi Mosoˇam ew Masela– mia: Zaqariayi ordiner˚‘ andranik˚‘ Yazi¯l, erkrord˚‘ 2 Abdias, errord˚‘ Na¸ana, œorrord˚‘ Yov¯l, hingerord˚‘ 3

26. 4–20 4

5 6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

1 Mnacordac

720

ffldam, vecerord˚‘ Yovna¸an, eظnerord˚‘ Eliov¯: Idi¸o– mi ordiner˚‘ andranik˚‘ Sam¯as, erkrord˚‘ Yovazabad, errord˚‘ Yova¸a, œorrord˚‘ Saqar, hingerord˚‘ Na¸a– nay¯l, vecerord˚‘ Ami¯l, eظnerord˚‘ Isaqar, ow¸eror– d˚‘ ffiela¸i: Ardarew, AstowaÆ Ørhnel ¯r Idi¸omin: Nra andranik ordi Sam¯as˚ Ænec ordiner, oronq irenc hØr tan glxawornern ¯in, qanzi hzØr ¯in: Semayi ordiner˚‘ Adooni, fiaŒay¯l, Yobed, Elzabe¸, Aqiow ew ir eˇbayrne– r˚, oronq zØreˇ mardik ¯in, Eliow, Samaqias ew Izbakos: Sranq bolor˚ Abdedomi ordinern ¯in. irenq, irenc or– dinern ow eˇbayrner˚ hzØr mardik ¯in ow varß spasawo– row¸iwn ¯in katarowm: Abdedomi ceˇ˚ va¸sownerkow hogi ¯r: Masoˇamayi ordinern ow eˇbayrner˚ tasnow¸ qajari mardik ¯in: Merarii ordineric Yesamn own¯r Ωamari a– nownov mi ordi, orin trowaÆ ¯r glxawori der˚. ¸¯ew na an– dranik˚ œ¯r, sakayn hayr˚ nran aøajin˚ dar´rec: Erk– rord˚ Qeˇkian ¯r, errord˚‘ Naab¯l˚, œorrord˚‘ Zaqarian: Sranq bolor˚ Owsayi ordinern ow eˇbayrnern ¯in‘ ˚ndam¯– n˚ tasnœors hogi: Vi˘akov sranc baßin ˚nkaw døneri pahpanow¸iwn˚. nranq am¯n æaba¸ irenc eˇbayrneri het Æaøayow¸iwn ¯in anelow Tiroj tan˚: Tarber døneri ha– mar, ˚st irenc ˚ntaniqneri, vi˘ak gcecin naew Œoqrn ow meÆ˚: Arewelean døan vi˘akn ˚nkaw Sem¯iin ow nra ordi Zaqariayin: Imastown Yovadi hamar vi˘ak gce– cin, ew nran baßin ˚nkaw hiwsisayin koˇm˚: Abdedomin ow nra ordinerin baßin ˚nkaw harawayin koˇm˚, Asa– Œi tan dimac˚: Errord vi˘ak˚ gcecin fflvasayi ha– mar: Nran baßin ˚nkaw arewmtean koˇm˚‘ zaøiveri vray gtnowoˇ nerqin seneaki dønov hander´: Aysteˇ paha– panner˚ kangnelow ¯in d¯m dimac: Am¯n Ør vecakan ˇew– taci ¯in kangnowm hiwsisayin koˇmowm, œorsakan‘ harawa– yin koˇmowm, œorsakan‘ AsaŒi tan mØt ew erkowakan‘ irar Œoxarinelow hamar: Arewmtean masowm œors hogi ¯in, isk ˘anaparhi vray‘ erkowakan‘ irar Œoxarinelow hamar: Sa ¯ Korxi ordineri ew Merarii ordineri dønapanneri dasakargowmn ˚st vi˘aki: Ξewtacinern irenc eˇbayr– nerov hander´ Tiroj tan gan´ern ow srbow¸iwnneri srbow–

721

1 Mnacordac

26. 21–27. 2

¸ean gan´ern ¯in hskowm: Nranq Gersami ordi Laadani ordinern ¯in: Laadanic ¯in serowm nra azgatohmi iæ– xanner˚: Gersamic ÆnowaÆ Laadani ordin ¯r Yei¯l˚, o– ri ordinern ¯in Ze¸am˚ ew Yov¯l˚, eˇbayrner, oronq Tiroj tan gan´eri verakacownern ¯in: Amrimic ow Isahaøic ¯in serowel Qebronn ow fflzi¯l˚: Movs¯si ordi Gersami ordi Sebi¯l˚ gan´eri verakacown ¯r: Nra eˇbayr Eˇiazari ordin Abian ¯r, sra ordin‘ Yows¯¯n, sra ordin‘ Yoram˚, sra ordin‘ Zeqrin, sra ordin‘ Salami¸˚, orn ir eˇbayr– nerov verakacow ¯r ayn bolor srbazan gan´eri, or nowirel ¯in Dawi¸˚, tohmeri iæxanner˚, hariwrapetner˚, haza– rapetner˚ ew zØrqi hramanatarner˚: Dranq awar ¯in vercowaÆ qaˇaqneric, ew dranc mi mas˚ yatkacowaÆ ¯r, or AstÆow tan æinow¸ean aæxatanqner˚ ¸eri œmnan: Ayn am¯n˚, inœ nowirel ¯in Samow¯l tesanoˇ˚, Kisi ordi Sawow– ˇ˚, Neri ordi Abenner˚, Ωarowhii ordi Yovab˚, Saˇomo¸i ow nra eˇbayrneri ´eøqowm ¯in: Yessarin, Qononian ew sra ordiner˚ Isray¯li artaqin gorÆern ¯in tnØrinowm, or gragrow¸iwn ow dat anen Qebroniayowm: Sadiasn ow ir eˇbayrner˚, oronc tohm˚ hazar eظ˚ hariwr hzØr mardowc ¯r baˇkacaÆ, Isray¯li gorÆern ¯in tnØrinowm Yordanan getic ayn koˇm‘ arewmtean masowm: Nranq zbaˇwowm ¯in Tiroj paætamownqi bolor harcerov ew arqowni gorÆerov: Qebronic ¯r serowaÆ ew Qebroni amboˇj azgatohmi iæ– xann ¯r Owrias˚: Daw¸i ¸agaworow¸ean qaøasownerord tarowm mardahamar eˇaw, ori ßamanak Gaˇaadacine– ri Yazer bnakavayrowm gtnowec mi hzØr mard, ori erkow hazar eظ˚ hariwr ceˇakic eˇbayrner˚ hzØr linelov‘ toh– meri iæxanner ¯in dar´el: Dawi¸˚ nranc fiowb¯ni ow Gadi ceˇeri ew Manas¯i k¯s ceˇi gndi verakacow næanakec, or kargaworen AstÆow ew arqayi bolor gorÆer˚:

21

22

23 24 25

26

27

28

29

30

31

32

Isray¯lacineric serowaÆ azgatohmeri nahapetne– 27 ri, hazarapetneri, hariwrapetneri, arqayi hamar haæowaøowm kataroˇ gragirneri, arqowni Æaøayow¸iwn kataroˇneri, taroway bolor amisnerin elowmowt anoˇ daseric am¯n mi dasi ¸iw˚ qsanœors hazar ¯r: Aøa– 2 jin amsoway aøajin dasi glxawor˚ Bal¯¯li ordi Yezbaaln

27. 3–21 3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17 18 19 20

21

1 Mnacordac

722

¯r: Ayd dasi m¯j kar qsanœors hazar hogi: Aøajin am– sowm zØrqi bolor hramanatarneri glxawor˚ ffiar¯si or– dineric m¯kn ¯r: Erkrord amsowm dasi glxaworner˚‘ zØr– qi iæxannern ¯in Dowdayin, Daqo¸in ow Magalawo¸˚, isk dasi m¯j kar qsanœors hazar hogi: Errord amsowm er– rord dasi glxawor˚ qahanayapet Yovadi ordi Baneasn ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Inq˚ Baneas˚ Eresneaki m¯j amenahzØrn ¯r, owsti na Eresneaki glxa– worn ¯r: fforrord amsowm dasi glxawor˚ Yovabi eˇbayr Asay¯ln ¯r, naew nra ordi Zabd¯as˚ ew nranic yetoy‘ nra eˇbayrner˚: Nra dasowm kar qsanœors hazar hogi: Hing– erord amsowm hingerordi glxawor˚ Iˇiayi ordi Sa¸io¸n ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Vecerord am– sowm vecerordi glxawor˚ ¸ekowaci Ekd¯si ordi Σk¯sn ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Eظnerord am– sowm eظnerordi glxawor˚ EŒremi ordineric Œalomci Qeln ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Ow¸erord am– sowm ow¸erordi glxawor˚ Zarayi ˚ntaniqic ekies¸ayici Owsaqn ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Inne– rord amsowm innerordi glxawor˚ Beniamini erkric an– a¸o¸aci Abiezern ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Tasnerord amsowm tasnerordi glxawor˚ Zarayi ˚ntaniqic netopa¸ci Maarin ¯r, ori dasowm kar qsan– œors hazar hogi: Tasnm¯kerord amsowm tasnm¯kerordi glxawor˚ EŒremi ordineric Œara¸onci Banaiasn ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Tasnerkowe– rord amsowm tasnerkowerordi glxawor˚ Go¸oni¯li tohmic netopa¸ci Qaldayin ¯r, ori dasowm kar qsanœors hazar hogi: Isray¯li ceˇeric fiowb¯ni ceˇi iæxan˚ Zeqrii or– di Eˇiazarn ¯r, Ωmawonin˚‘ Makqayi ordi SaŒatias˚, Ξewiin˚‘ Kamow¯li ordi Asabian, Aharonin˚‘ Sadoki or– din, Yowdayin˚‘ Daw¸i eˇbayrneric Eˇiab˚, Isaqarin˚‘ Miqay¯li ordi Amarias˚, Zabowˇonin˚‘ Abdiayi ordi Sam¯as˚, NeŒ¸aˇimin˚‘ fflzi¯li ordi Yabimow¸˚, EŒre– min˚‘ fflziayi ordi fflser˚, Manas¯i k¯s ceˇin˚‘ ffialdiayi ordi Yov¯l˚, Gaˇaadowm gtnowoˇ Manas¯i k¯s ceˇin˚‘ Zabdiayi ordi Yadayin, Beniamini ordinerin˚‘ Aben–

723

1 Mnacordac

27. 22–28. 2

neri ordi Asi¯l˚, Danin˚‘ Yorami ordi Ezri¯l˚: Sranq en Isray¯li ceˇeri nahapetner˚: Dawi¸˚ haæowaøman œen¸arkec srancic qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇnerin, qanzi T¯rn asel ¯r, ¸¯‘ ¡Isray¯lacinerin piti bazmacnem erknqi astˇeri œaŒ¿: Ωarowhii or– di Yovab˚ sksec haæowaøman en¸arkel ßoˇovrdin, sakayn œawartec, ew ayd pat˘aøov T¯r˚ barkacaw Isray¯li vray, ew nranc ¸iw˚ œar´anagrowec Dawi¸ arqayi ßamanaka– grow¸ean m¯j: Arqayi gan´eri verakacown Modi¯li ordi Azmo¸n ¯r, isk giwˇeri canqataraÆow¸iwnneri, bnakow– ¸ean vayreri, berderi verakacown‘ fflziayi ordi Yovna– ¸an˚: Hoˇ˚ mæakoˇ erkragorÆneri verakacown Qelowbi ordi Ezrasn ¯r, agaraknerin˚‘ arima¸aci Sem¯in, giw– ˇerowm ginow ætemarannerin˚‘ SeŒini ordi Zabdin, daæ– tayin ´i¸eninerinn ow vayri ¸zeninerin˚‘ Ged¯oni or– di Baldanan, ´¯¸i ætemarannerin˚‘ Yovas˚: Hovit– nerowm araÆoˇ arjaøneri verakacown ¯r Adayiayi ordi SoŒat˚, owˇterin˚‘ ismay¯laci Owbias˚, awanaknerin˚‘ mara¸onaci Yadias˚, hØterin˚‘ hagaraci Yovaz˚: Sranq bolor˚ Dawi¸ arqayi stacowaÆqneri verakacow– nern ¯in: Daw¸i hØreˇbayr Yovna¸an˚, or mi imastown mard ¯r ow atenadpir, dar´el ¯r xorhrdakan: Aqimeni ordi Yei¯l˚ arqayi ordineri dastiarakn ¯r: AqitoŒ¯– l˚ arqayi xorhrdakann ¯r, isk Qowsin‘ arqayi mterim barekam˚: AqitoŒ¯lic yetoy mer´awor linelow tesak¯tic galis ¯in Baneasi ordi Yovidayian ew Abia¸ar˚: Arqa– yi zØrqeri hramanatarn ¯r Yovab˚:

22 23

24

25

26 27 28

29

30 31

32

33 34

Dawi¸˚ Isray¯li bolor iæxannerin, glxawor datawor– 28 nerin, arqayin her¸ov spasarkoˇ bolor iæxanneerin, hazarapetnerin, hariwrapetnerin, gan´apahnerin, ir stacowaÆqneri verakacownerin, zØrahramanatarne– ric qajarinerin ow ari paterazmiknerin hawaqec Erow– saˇ¯mowm: Dawi¸˚ kangnec ßoˇovakanneri m¯j ew asac. 2 ¡Lsec¯—q in´, im eˇbayrne—r ew im ßoˇovo—wrd: Npatak em drel Tiroj owxti tapanaki hamar mætakan teˇ pat– rastel ew mer Tiroj otqin‘ patowandan: Ayd bani hamar æinaniw¸ em patrastel‘ bazowm qanakow¸eamb oski, ar–

28. 3–17 3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14 15 16 17

1 Mnacordac

724

Æa¸, pˇin´, aroyr, erka¸ ew Œayt: Sakayn AstowaÆ in´ asac. ¡Dow in´ hamar im anown˚ kroˇ town œpiti æines, qanzi dow paterazmoˇ mard es ew æat ariwn es ¸aŒel¿: AstowaÆ bolor azgeric ˚ntrec Isray¯lin, ir ¸agaworow– ¸iwn˚ hastatown pahelow hamar amboˇj Isray¯lic ˚nt– rec Yowdayi ceˇin: Yowdayi tnic ˚ntrec im hØr town˚ ew owzec, or e—s linem im hØr tnic ¸agawor amboˇj Isray¯li vray: T¯rn in´ bazowm ordiner towec, bayc im bolor or– dineric ˚ntrec im Soˇomon ordown, or na Isray¯lowm nsti Tiroj ¸agaworow¸ean gahin: AstowaÆ asac in´. ¡Qo Soˇomon ordin ¯ æinelow im townn ow im gawi¸˚, qanzi nran em ˚ntrel orp¯s ordi, ew es em nran hayr linelow: Nra ¸a– gaworow¸iwn˚ yawitean hastatown k˚ dar´nem, e¸¯ pahi im patowirannern ow Ør¯nqner˚, inœp¯s pahel ¯ minœew hi– ma¿: Ard, es Tiroj amboˇj ßoˇovrdi aøjew ew i lowr mer AstÆow partaworecnowm em ´ez. pahel-pahpanel mer T¯r AstÆow bolor patowiranner˚, or ßaøang¯q law erkir˚ ew ayn ´eznic yetoy ibrew ßaøangow¸iwn yawitenap¯s yan´– n¯q ´er ordinerin: Ew dow, ordi— im Soˇomon, ˘anaœi—r qo hayreri AstÆown, Æaøayi—r nran amboˇj srtov ow yØßar mtqov, qanzi T¯r˚ qnnowm ¯ amenqi srter˚, ew na giti bo– lori mtaÆowmner˚. e¸¯ Œntøes nran, na k˚ gtnowi qez ha– mar, isk e¸¯ ¸oˇnes nran, na qez k˚ lqi ispaø: Ayßm te—s, T¯r˚ qez ¯ ˚ntrel, or ir hamar town kaøowces orp¯s srba– vayr: Owremn zØraci—r ew iragorÆi—r¿: Dawi¸n ir ordi So– ˇomonin towec ta˘ari, nra seneakneri, gan´aranneri, vernatneri, nerqin ætemaranneri ew qawow¸ean seneaki yatakagiÆ˚ ew dra ayn Ørinak˚, or own¯r ir mtqowm Tiroj tan gawi¸neri, æowrj˚ gtnowoˇ ætemaranneri, Tiroj tan m¸eranocneri ow srbow¸iwnneri pahesti hamar: Na tow– ec qahananeri amenØreay spasaworow¸ean, Tiroj tan˚ ˇewtacineri partakanow¸iwnneri ew Tiroj tan spasa– worow¸ean anظneri pahesti Æragir˚: Nran towec na– ew osk¯ ow arÆa¸¯ anظneri, aætanakneri ow ˘ragneri, aøajaworow¸ean seˇani ew am¯n mi seˇani oskow, osk¯ ow arÆa¸¯ bolor ireri, meÆ pataøaqaˇneri, baßakneri, osk¯ ow arÆa¸¯ taæteri ew osk¯ ow arÆa¸¯ aøarkane–

725

1 Mnacordac

28. 18–29. 8

ri, xnkamanneri am¯n m¯ki kæøaœaŒ˚: Na nran yayt– nec naew xnkeri zohaseˇanneri maqowr oskow kæøaœaŒ˚ ew nmowæn ayn qerovb¯neri, oronq irenc ¸ewer˚ taraÆe– lov p¯tq ¯ hovani an¯in Tiroj owxti tapanaki vray: Dawi¸˚ Tiroj ´eøqov growaÆ am¯n inœ towec Soˇomonin, mi grow¸iwn, ori m¯j kay imastow¸iwn ew iragorÆman Æra– gir: Dawi¸n asac ir ordi Soˇomonin. ¡ZØraci—r ow qa—j eˇir, gorÆi—r ew mi— vaxecir ow mi— zarhowrir, qanzi im T¯r AstowaÆ˚ qez het ¯, na qez œi ¸oˇni ow œi lqi, minœew or awartes Tiroj amboˇj tan kaøowcowm˚: Aha ta˘ari, nra seneakneri, nra gawi¸neri, nra vernatneri, æte– maranneri, nerqnatneri ew qawow¸ean seneaki Ørinak˚, inœp¯s naew qahananeri, AstÆow tan˚ matowcoweliq bolor paætamownqneri hamar ˇewtacineri amenØreay spasa– worow¸ean Æragir˚: Qez het ¸oˇ linen bolor nranq, ovqer patrast en hmtØr¯n aæxatelow ˚st irenc arhestneri, isk iæxannern ow hamayn ßoˇovowrd˚ ¸oˇ patrast linen qo hramannerin en¸arkowelow¿:

18

19

20

21

Dawi¸ arqan asac bolor ßoˇovakannerin. ¡Im ordi 29 Soˇomon˚, orin T¯rn ˚ntrec ir hamar, Œoqr ¯, isk gor– Æ˚‘ meÆ, qanzi oœ ¸¯ mardow hamar ¯ ays æinowaÆq˚, ayl‘ T¯r AstÆow: Υst im karoˇow¸ean patrasteci im Ast– 2 Æow tan æinaniw¸er˚‘ oski, arÆa¸, pˇin´, erka¸, Œayt, ankiwnneri ow kamarneri qarer, yˇkowaÆ ow patowakan qarer ew bazowm ayl niw¸er: Ew im AstÆow tan hand¯p 3 im ownecaÆ sirowc mˇowaÆ, baci srbow¸iwnneri tan ha– mar im nowiraÆ oskowc ow arÆa¸ic, yaweleal toweci naew SoŒeric berowaÆ ereq hazar taˇand oski ew eظ˚ ha– 4 zar taˇand ˚ntir arÆa¸, orp¯szi varpetner˚ dran– cov paten ta˘ari ormer˚: AysØr k˚ gtnowi? m¯k˚, or 5 yØßar lini now¯r matowcelow Tiroj˚¿: Tohmeri peter˚, is– 6 ray¯lacineri iæxanner˚, hazarapetner˚, hariwrapet– ner˚, gorÆeri verakacowner˚ ew arqowni gawaøapetner˚ partaworowecin Tiroj tan æinow¸ean hamar tal hing 7 hazar taˇand oski, tas˚ hazar dahekan, tas˚ ha– zar taˇand arÆa¸, tasnow¸ hazar taˇand pˇin´ ew hariwr hazar taˇand erka¸: Ov ¸ankar߯q qar ow– 8

29. 9–22

9 10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22

1 Mnacordac

726

n¯r, towec Tiroj tan gan´aranin‘ ayn yan´nelov Esromi ordi Yeri¯lin: Ψoˇovowrdn owraxacaw, or mardik Tiroj˚ now¯rner en matowcowm srtanc: MeÆap¯s owraxacaw Da– wi¸ arqan ow ßoˇovakanneri aøjew Ørhnec Tiroj˚‘ aselov. ¡Yawiteans yawitenic Ørhneal es, Isray¯li mer hayreri o!v T¯r AstowaÆ: Qonn ¯, T¯!r, meÆow¸iwn˚, zØrow¸iwn˚, Œaø– q˚, yaˇ¸ow¸iwnn ow hzØrow¸iwn˚, qanzi dow es, or tirowm es erknqowm ow erkri vray gtnowoˇ bolor ¯akneri vray: Bo– lor ¸agawornern ow azger˚ doˇowm en qo aøjew, qezanic ¯ bxowm meÆow¸iwnn ow Œaøq˚, dow es amenqi iæxan˚, T¯—r, ew am¯n iæxanow¸iwnneri T¯—r˚, qo ´eøqowm en zØrow¸iwnn ow owß˚, qo ´eøqowm ¯ bolorin hzØr dar´nelow amenakal ka– roˇow¸iwn˚: Ard, T¯!r, Œaøabanowm enq qez ew Ørhnergowm qo Œaøawor anown˚: O?v em es, ew o?v ¯ qo ßoˇovowrd˚, or karoˇanayinq yØßaramit linel qez hamar anelow ays bo– lor˚: ff¯? or qonn ¯ am¯n inœ, ew qeznic stacaÆn ¯, or talis enq qez: Menq pandowxt enq qo aøjew ew Øtarakan, inœ– p¯s mer bolor hayrer˚: Mer Ører˚ erkri vray stoweri en nman, ew menq mnayown oœ mi ban œownenq: Mer T¯!r AstowaÆ, ays am¯n˚, or es patrastel em qo sowrb anowan town˚ ka– øowcelow hamar, qeznic ¯ galis, ew am¯n inœ qonn ¯: Gitem, T¯!r, or dow es qnnowm srter˚ ew sirowm es ardarow¸iwn˚: Menq yØßar srtov enq ays am¯nn ˚nÆayowm, ew es owraxow– ¸eamb tesay, ¸¯ aysteˇ gtnowoˇ qo ßoˇovowrd˚ kamawor kerpov qez ˚nÆaner matowcec: O!v T¯r, Abrahami, Isa– haki ew Isray¯li mer hayreri AstowaÆ, yawitean pahi—r ays ban˚ qo ßoˇovrdi srtowm ow mtqowm ew nranc srte– r˚ d¯pi qe—z owˇˇir: Im Soˇomon ordown bari si—rt towr, or pahi-pahpani qo patowiranner˚, qo vkayow¸iwnnern ow qo Ør¯nqner˚ ew awartin hascni qo tan kaøowcowm˚¿: Dawi¸n asac bolor ßoˇovakannerin. ¡fflrhnec¯—q ´er T¯r AstÆown¿: Ew bolor ßoˇovakanner˚ Ørhnecin irenc hay– reri T¯r AstÆown ew Ænki ijnelov‘ erkrpagecin Tirojn ow arqayin: Yajord Ør˚ Dawi¸˚ hazar zowarak, hazar xoy ow hazar gaø oˇjakizec dranc hamapatasxan ˚nÆa– nerov ew aøat zoher matowcec amboˇj Isray¯li hamar: Ayn Ør˚ owraxow¸eamb keran ow xmecin Tiroj aøjew, erk–

727

1 Mnacordac

29. 23–30

rord angam gah bar´racrin Daw¸i ordi Soˇomonin, Ti– roj aøjew nran ¸agawor ØÆecin, isk Sadokin‘ qahanay: Soˇomon˚ nstec ir hØr‘ Daw¸i gahin: Na yajoˇow¸iwnneri hasaw, nran hnazandowec amboˇj Isray¯l˚: Iæxanner˚, hzØr mardik ew ir hayr Dawi¸ arqayi bolor ordiner˚ hna– zandowecin nran: T¯rn i verowst bar´racrec Soˇomonin bolor isray¯lacineri aøaj, nran aynpisi ¸agaworakan Œaøq towec, ori nman˚ nranic aøaj eˇaÆ oœ mi ¸agawor œ¯r ownecel: Yess¯i ordi Dawi¸˚ Isray¯li vray ¸agaworec qaøasown tari. Qebronowm‘ eظ˚ tari ew Erowsaˇ¯mowm‘ eresownereq tari: Na vax˘anowec xor Æerow¸ean m¯j, aøajacaÆ tariqowm, harstow¸ean m¯j ow Œaøqov: Nra Soˇomon ordin ¸agaworec nra Œoxar¯n: Dawi¸ arqayi mnacaÆ‘ aøajin ew verjin gorÆer˚, nra amboˇj ¸agawo– row¸ean ow zØrow¸ean masin, inœ or katarowel ¯r nra ßamanak ¸¯— Isray¯lowm ew ¸¯— erkri miws ¸agaworow¸iwn– nerowm, nkaragrowaÆ en Samow¯l tesanoˇi grqowm, Na¸an margar¯i grqowm ew Gad tesanoˇi grqowm:

23 24

25

26 27 28

29

30

2 Mnacordac G

1 2

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

Daw¸i ordi Soˇomon˚ hzØracaw ir ¸agaworow¸ean m¯j, ir T¯r AstowaÆ˚ nra het ¯r ow nran æat bar´racrec: Soˇomon˚ xØsec bolor isray¯lacineri‘ hazarapetneri, hariwrapetneri, dataworneri ow tohmeri bolor iæxan– neri het: Soˇomon˚ bolor ßoˇovakanneri het gnac Ga– bawoni bar´rawandak˚, owr drowaÆ ¯r AstÆow vkayow¸ean xoran˚: Anapatowm ayn patrastel ¯r Tiroj Æaøay Mov– s¯s˚, isk Dawi¸˚ Tiroj tapanak˚ hanel ¯r Karia¸a– rim qaˇaqic ew dra hamar vran ¯r patrastel Erowsa– ˇ¯mowm: Pˇn´¯ zohaseˇan˚, or patrastel ¯r Yori ordi Owri ordi Beseli¯l˚, aynteˇ ¯r‘ Tiroj vrani aøjew: Soˇo– monn ow ßoˇovakanner˚ Œntøecin ow gtan ayn: Soˇomon˚ zoher berec Tiroj vrani aøjew gtnowoˇ pˇn´¯ zohaseˇa– ni vray ew aynteˇ hazar oˇjak¯z matowcec: Ayn giæer T¯r˚ erewalov Soˇomonin‘ asac nran. ¡Xndri—r, i?nœ tam qez¿: Soˇomonn asac AstÆown. ¡Dow im hØr˚ meÆ oˇorma– Æow¸iwn es arel ew in´ gah es bar´racrel nra Œoxar¯n: Ard, T¯—r AstowaÆ, qo anown˚ ¸oˇ hastatown mnay im hayr Daw¸i vray, qanzi in´ gah es bar´racrel bazmamard mi ßoˇovrdi vray, or˚ erkri hoˇi œaŒ æat ¯: Ard, in´ i– mastnow¸iwn ow imacow¸iwn to—wr, or karoˇanam ˇekava– rel qo ays ßoˇovrdin, aylap¯s o?v piti ˇekavari qo ays meÆ ßoˇovrdin¿: AstowaÆ asac Soˇomonin. ¡Qani or da ¯ qo srtowm, œxndrecir o—œ meÆ harstow¸iwn, o—œ Œaøq, o—œ qo hakaøakordneri mah˚, o—œ ¯l erkar keanq, ayl xndrecir imastnow¸iwn ow imacow¸iwn, or karoˇanas ˇekavarel im ßoˇovrdin, ori ¸agaworn em dar´rel qez, apa qez ktam imastnow¸iwn ew imacow¸iwn, inœp¯s ew harstow¸iwn, owne– cowaÆq ow Œaøq, orpisin qezanic aøaj eˇaÆ oœ mi ¸aga– wor œi ownecel, ew oœ ¯l qezanic yetoy ekoˇnern en ownenalow¿: Soˇomon˚ Gabawoni Bar´rawandakic, vkayow¸ean xora– ni aøjewic ekaw Erowsaˇ¯m ew ¸agaworec Isray¯li vray: Soˇomon˚ hawaqec martakaøqer ow heÆealner ew ownecaw hazar œors hariwr martakaøq ow tasnerkow hazar heÆe–

729

2 Mnacordac

1. 15–2. 9

al: Na dranq ¸oˇec heÆealneri hamar sahmanowaÆ qa– ˇaqnerowm, isk zØrq˚ arqayi het mnac Erowsaˇ¯mowm: Ar– qan Erowsaˇ¯mowm oskin ow arÆa¸˚ aynqan aøat dar´rec, orqan qar˚, isk mayriner˚ Hr¯astanowm irenc æatow¸e– amb dar´an daætowm a˘oˇ mola¸zenineri œaŒ: Soˇomoni ´ier˚ Egiptosic ¯in berwowm: Arqayin va˘aøowoˇ ´ieri gner˚ sahmanowaÆ ¯in aysp¯s. Egiptosic berowaÆ m¯k martakaøq˚ va˘aøowm ¯in vec hariwr arÆa¸ov, isk ´in‘ hariwr yisown: Dranq berwowm ¯in naew bolor qetaci ¸a– gaworneri ew asori ¸agaworneri hamar:

15

16

17

Soˇomon˚ hramayec kaøowcel Tiroj town˚ ew ir ¸agawo– 2 rakan palat˚: Na hawaqec eظanasown hazar beøna– 2 kirner, leønerowm aæxatoˇ ow¸sown hazar qarhatner ew nranc vray verakacowner‘ ereq hazar vec hariwr mard: Soˇomon˚ Tiwrosi arqay Qirami mØt mard owˇarkec‘ a– 3 selov. ¡Dow im hayr Daw¸in Øgnel es‘ mayri Œayt es towel bnakow¸ean town æinelow hamar: Ard, es noynp¯s, nra or– 4 din, im T¯r AstÆow anowan town em æinowm, or ayn Nran nowiraberem, Nra aøjew xownk Æxem, æarownak aøajawo– row¸ean hac ow oˇjak¯zner matowcem am¯n aøawØt ow ere– koy, am¯n æaba¸ Ørerin, amsamowtnerin ew mer AstÆow tØ– nerin: Ew sa p¯tq ¯ yawitean katarowi Isray¯lowm: Ayn 5 town˚, or kaøowcelow em, meÆ ¯ linelow, qanzi mer T¯r Astow– aÆn aweli meÆ ¯, qan bolor astowaÆner˚: Ew o?v karoˇ ¯ 6 nra hamar town kaøowcel, qanzi e¸¯ erkinqn ow erkinqne– ri erkinq˚ œen karoˇ parŒakel nra Œaøq˚, es nra hamar i?nœ town karoˇ em kaøowcel: Es karoˇ em nra hamar ka– øowcel mi town, owr miayn xownk k˚ Æxen: Ard, in´ mØt 7 ˘artar mard owˇarki—r, or gitenay mæakel im hayr Daw– ¸i hawaqaÆ oskin, arÆa¸˚, pˇin´˚, erka¸˚, hmowt lini Æirani, karmir, kapowtak ktorner ow behez gorÆaÆelow m¯j, or imanay qandakner patrastel Hr¯astanowm ow E– rowsaˇ¯mowm gtnowoˇ im varpetneri het: In´ Libananic 8 owˇarki—r mayri, sardeni ew ¸eˇeni Œayter, orovhetew gi– tem, or oœ oq qo Æaøaneri nman Libananic Œayt ktrel œgiti: Ard, qo Æaøaner˚ ¸oˇ gnan im Æaøaneri het, or 9 in´ hamar meÆ qanakow¸eamb Œayt patrasten, orov–

2. 10–3. 4

10

11

12

13

14

15 16

17

18

3

2 3

4

2 Mnacordac

730

hetew ayn town˚, or kaøowcelow em, p¯tq ¯ lini meÆ ow Œa– øawor: Qo Æaøanerin, Œayt ktroˇ gorÆawornerin ibrew øo˘ik ktam qsan hazar qoø coren, qsan hazar qoø ¡ga– ri, qsan hazar œaŒ gini ew qsan hazar œaŒ ´¯¸¿: Tiw– rosi Qiram arqan patasxanec namakov ew ayn owˇar– kec Soˇomonin. ¡Qani or T¯r˚ sirec ir ßoˇovrdin, dra hamar qez nranc vray ¸agawor kargec¿: Apa Qiramn asowm ¯r. ¡fflrhneal ¯ Isray¯li T¯r AstowaÆ˚, orn steˇÆel ¯ erkinqn ow erkir˚ ew Dawi¸ arqayin towel ¯ xelamtow¸e– amb ow datoˇow¸eamb ØßtowaÆ imastown ordi, or kaøowci Tiroj townn ow ir ¸agaworakan town˚: Aha qez mØt em owˇarkowm mi xelØq ow hmowt mardow‘ im Æaøay Qiramin, ori mayr˚ Dani dowstreric ¯, isk nra hayr˚ tiwrosci ¯: Na giti mæakel oskin, arÆa¸˚, pˇin´˚, erka¸˚, qarern ow Œayter˚, hiwsel Æirani ow kapowtak, behez ow karmir ktorner, qandakner anel: Na, aæxatelov qo varpet– neri ow qo hØr‘ im t¯r Daw¸i varpetneri het, k˚ karo– ˇanay anel ayn bolor gorÆer˚, or k’aøajarkes dow iren: Ard, coren˚, garin, ´¯¸n ow ginin, or yiæatakel ¯ im t¯– r˚, ¸oˇ tay ir Æaøanerin, isk menq Libananic Œayt k˚ ktrenq ˚st qo kariqneri ew Æovi vrayov, lasterov k˚ be– renq Yopp¯, ew dow k˚ tanes k˚ kowtakes Erowsaˇ¯mowm¿: Soˇomon˚ hawaqec Erowsaˇ¯mowm gtnowoˇ bolor pandowxt– nerin ˚st ir hayr Daw¸i kataraÆ mardahamari: Nranq hariwr yisownereq hazar vec hariwr hogi ¯in: Na nran– cic eظanasown hazar beønakirner, ow¸sown hazar qar– hatner vercrec ow nranc vray ereq hazar vec hariwr gorÆavarner næanakec: Soˇomon˚ Erowsaˇ¯mowm, Amorhacineri leran vray, owr T¯r˚ erewacel ¯r nra hØr˚‘ Daw¸in, sksec kaøowcel Ti– roj town˚ ayn teˇowm, or Dawi¸˚ patrastel ¯r ffløna Yebowsacow kalowm: Na kaøowcowmn sksec ir ¸agaworow– ¸ean œorrord taroway erkrord amsin: Ayspisov Soˇo– monn sksec æinel AstÆow town˚: Dra naxkin erkarow¸iwn˚ va¸sown kangown ¯r, isk laynow¸iwn˚‘ qsan kangown: Tan ˘akati artaqin gaw¸i naxkin erkarow¸iwnn ow laynow– ¸iwn˚ qsanakan kangown ¯in, bar´row¸iwn˚‘ hariwr qsan

731

2 Mnacordac

3. 5–4. 3

kangown: Na ayn nersic patec maqowr oskov: MeÆ dah– li˘˚ na eresapatec mayri Œaytov ow patec maqowr os– kov, vran qandakec armaweniner ow æˇ¸aya´ew zarder: Ωqeˇow¸ean hamar town˚ zardarec ¸ankar߯q qarerov ow SeŒarowimic awar berowaÆ maqowr oskov. town˚, pa– ter˚, drandikner˚, dønern ow ´eˇown˚ patec oskov, isk paterin qandakec qerovb¯ner: Ωinec naew Srbow¸iwn– neri srbow¸ean dahli˘˚, ori erkarow¸iwn˚ ˘akati koˇmic qsan kangown ¯r, laynow¸iwnn ¯l‘ qsan kangown: Na srah˚ patec maqowr oskov ew qerovb¯nerov‘ Æaxselov vec ha– riwr taˇand oski: Am¯n mi mexi kæiø˚ yisown sikˇ os– ki ¯r: Vernatown˚ noynp¯s patec oskov: Srbow¸iwnne– ri srbow¸ean dahli˘owm erkow qerovb¯ner patrastec ew dranq patec oskov: Qerovb¯neri ¸eweri erkarow¸iwn˚ qsan kangown ¯r. am¯n mi ¸ew˚‘ hing kangown, kpaÆ sra– hi patin, ew miws ¸ew˚ ews‘ hing kangown, kpaÆ miws qe– rovb¯i ¸ewin: Miws qerovb¯i ¸ew˚ noynp¯s hing kangown ¯r, kpaÆ srahi patin, ew miws ¸ew˚ ews‘ hing kangown, kpaÆ miws qerovb¯i ¸ewin: Erkow qerovb¯neri ¸ewer˚ ta– raÆowaÆ vi˘akowm qsan kangown ¯in: Nranq kangnaÆ ¯in irenc otqeri vray, isk nranc d¯mqer˚ nayowm ¯in srahi koˇm˚: Na varagoyrner˚ patrastec kapowtak, Æira– ni, karmir ktorneric ow behezic, oronc vray qerovb¯ner ¯in hiwsowaÆ: Tan aøaj erkow siwner kangnecrec ere– sownhing kangown bar´row¸eamb ew nranc vray‘ xoyakner, oronq hing kangown ¯in: Na srbaranowm eˇaÆ æˇ¸aya´ew zarderi nman zarder patrastec ow drec siwneri glowx– nerin: Nøan hariwr Æaˇkaboˇbojner sarqec ow drec æˇ¸a– ya´ew zarderi vray: Ta˘ari aøaj siwner kangnecrec. m¯k˚‘ ajic, miws˚‘ ´axic: Aj koˇmin˚ koœec Owˇˇow¸iwn, isk ´ax koˇmin˚‘ ZØrow¸iwn:

5

6 7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

Na pˇn´¯ zohaseˇan patrastec qsan kangown er– 4 karow¸eamb, qsan kangown laynow¸eamb ow tas˚ kangown bar´row¸eamb: ΛowlaÆoy meÆ awazan˚ æinec tas˚ kan– 2 gown tramagÆov, ærjana´ew, hing kangown bar´row¸eamb ew eresown kangown ærjagÆov: Dra tak æowrjanaki ka– 3 yin ´owlaÆoy ezner, oronq tas˚ kangown tramagÆov ærja–

4. 4–17 4

5

6

7

8

9

10 11

12

13

14 15 16

17

2 Mnacordac

732

patel ¯in ayn: Zowarakner˚ mia´oyl ¯in: Zowarakne– r˚ tasnerkow hat ¯in. ereq˚ nayowm ¯in hiwsis, ereq˚ nayowm ¯in arewmowtq, ereq˚ nayowm ¯in haraw, ereq˚ na– yowm ¯in arewelq: Awazan˚ teˇadrowaÆ ¯r dranc vray, ew dranc gawaknern owˇˇowaÆ ¯in d¯pi ners: MeÆ awazani xorow¸iwn˚ m¯k ¸iz ¯r, nra æowr¸˚ baßaki ær¸i nman ¯r, vran æowæan Æaˇikner ¯in qandakowaÆ, ew ereq hazar œaŒ taroˇow¸iwn own¯r: Na ays am¯nn awartec: Na pat– rastec tas˚ awazan. hing˚ drec aj koˇm˚, hing˚‘ ´ax koˇm˚, or nranc m¯j lowanan ow oˇoˇen oˇjakizman gorÆiq– ner˚, isk meÆ awazan˚ nra hamar ¯r, or qahananer˚ low– acowen dra m¯j: Na patrastec tas˚ osk¯ aætanakner ˚st eˇaÆ nmowæi ew dranq drec ta˘arowm. hing˚‘ aj koˇ– m˚, hing˚‘ ´ax: Na patrastec tas˚ zohaseˇanner ow drec ta˘ari m¯j. hing˚‘ aj koˇm˚, hing˚‘ ´ax: Patras– tec hariwr osk¯ taæter: Na patrastec qahananeri srah˚, meÆ srahn ow srahi døner˚ ew dranc Œeˇker˚ pa– tec pˇn´ov: MeÆ awazan˚ zeteˇec ta˘ari aj ankiwn˚‘ owˇˇowaÆ d¯pi arewelq: Qiram˚ patrastec zohaseˇa– ni meÆ pataøaqaˇner˚, ka¸saner˚, kaskaranern ow zo– haseˇani amboˇj spasq˚: Na verjacrec ayn bolor gor– Æer˚, or Soˇomon arqan hramayel ¯r patrastel AstÆow tan m¯j: Qiram˚ patrastec erkow siwnern ow nranc vr– ayi xoyakner˚, siwneri xoyakneri vrayi erkow vernaxa– risxner˚, erkow vandakapat cancer˚, or ÆaÆkowm ¯in vernaxarisxneri xoyakner˚, ew oronq siwneri glxin ¯in: Na patrastec naew œors hariwr osk¯ zangakner erkow vandakapat canceri hamar ew nøan Æaˇkaboˇbojneri erkow æarqer am¯n mi vandakapat canci hamar, orp¯s– zi drancov ÆaÆken siwneri vray drowaÆ erkow xoyakne– r˚: Na patrastec tas˚ xarisxnern ow xarisxneri vray drowaÆ awazanner˚, mi awazann ir tak gtnowoˇ tasnerkow zowaraknerov, kaskaraner˚, vercnelow ´oˇe– r˚, ka¸saner˚, meÆ pataøaqaˇnern ow dranc amboˇj spasq˚, or Qiramn ¯r patrastel, ew taraw Soˇomo– ni mØt‘ Tiroj town˚: Ayd bolorn arqan ´owlel towec ma– qowr pˇn´ic Yordanan geti hovtowm gtnowoˇ mi ˚ndar–

733

2 Mnacordac

4. 18–5. 10

´ak vayrowm, Soqo¸i tan˚, Sare¸i bnakavayrowm, ¸an´r hoˇi mej: Soˇomonn ays amboˇj spasq˚ meÆ qanakow¸e– amb patrastec, qani or pˇin´˚ œaŒ ow sahman œown¯r: Soˇomon˚ patrastec Tiroj tan amboˇj spasq˚, osk¯ zohaseˇann ow ayl seˇanner, oronc vray aøajaworow¸e– an hac p¯tq ¯ drow¯r, aætanakner˚, loysi ˘ragner˚, oronq, ˚st ˚ndownowaÆ kargi, vaøwowm ¯in srbarani di– mac ew maqowr oskowc ¯in patrastowaÆ: Na patras– tec naew kan¸eˇner˚, owneliner˚, taæter˚, xnkamannern ow bowrvaøner˚, oronq noynp¯s maqowr oskov ¯in sarqowaÆ, Srbow¸iwnneri srbow¸ean dahli˘i nersi dønern ow ta˘ari døner˚, oronq oskowc ¯in:

18

19

20

21

22

Soˇomonn awartelov Tiroj tan kaøowcman amboˇj gor– 5 Æ˚‘ ir hayr Daw¸i srbow¸iwnner˚, arÆa¸n ow oskin ew spasq˚ taraw ners ow drec Tiroj tan gan´aran˚: Ayn 2 ßamanak Soˇomon˚ Erowsaˇ¯mowm hawaqec Isray¯li bolor Æererin, ceˇeri iæxannerin ow isray¯lacineri tohmeri aøajnordnerin, or Tiroj owxti tapanak˚ hanen Daw¸i qaˇaqic, aysinqn‘ Sionic: TØn katarelow hamar eظn– 3 erord amsin arqayi mØt hawaqowecin Isray¯li bolor tˇa– mardik: Ekan Isray¯li bolor Æerer˚: Bolor ˇewtaciner˚ 4 vercrin tapanak˚, vkayow¸ean xorann ow xoranowm e– ˇaÆ amboˇj sowrb spasq˚, ew qahananern ow ˇewtaci– 5 ner˚ taran dranq: Soˇomon arqan, bolor isray¯lacine– 6 r˚, astowaÆavax ew tapanaki aøjew hawaqowaÆ mardik zowarakner ow oœxarner mor¸ecin, oronc ¸iwn anhnar ¯r haæowel æatow¸ean pat˘aøov: Ξewtaciner˚ Tiroj owx– 7 ti tapanak˚ taran ners ow drecin ir teˇ˚‘ ta˘ari srbaranowm, ayn ¯‘ Srbow¸iwnneri srbow¸ean m¯j, qerovb¯– neri ¸eweri tak: Qerovb¯nern irenc ¸ewer˚ taraÆelov 8 tapanaki vray‘ verewic ÆaÆkowm ¯in tapanakn ow ayn vercnelow ´oˇer˚: Λoˇer˚ æowrj˚ bønel ¯in ew dranc Æayre– 9 r˚ erewowm ¯in miayn Srbow¸iwnneri srbow¸iwnic, isk drsic œ¯in erewowm: Dranq minœew aysØr ¯l aynteˇ en: Tapa– 10 naki m¯j oœinœ œkar, baci erkow taxtakneric, or Mov– s¯sn ¯r drel aynteˇ Qor¯bowm: Drancov T¯rn owxt ¯r drel isray¯lacineri het, erb nranq dowrs ¯in galis Egip–

5. 11–6. 10 11

12

13

14

6 2

3

4

5

6

7 8

9

10

2 Mnacordac

734

tosic: Erb qahananer˚ srbaranic dowrs ekan (qani or aynteˇ gtnowoˇ bolor qahananern ¯l srbagorÆowel ¯in ew œ¯in næanakowaÆ ˚st irenc amenØreay spasaworow¸e– an), bolor saˇmosergow ˇewtaciner˚‘ AsaŒi, Emani ew Idi¸omi ordiner˚, nranc ordinern ow nranc eˇbayrne– r˚, behez¯ patmow˘anner hagaÆ, tawiˇnerov, qnarne– rov, sringnerov zohaseˇani arewelean koˇm˚ kangnecin: Nranc het kayin hariwr qsan qahananer, oronq Œoˇ ¯in hnœecnowm: ffioˇ hnœecnoˇner˚, saˇmosergowner˚ miaberan irenc ´ayn˚ bar´racnelov‘ asowm ¯in. ¡Govergec¯—q ew Ørh– nec¯—q Tiroj˚¿: Ew erb nranq Œoˇeri, ÆnÆˇaneri ow now– agaranneri nowagakcow¸eamb irenc ´ayn˚ bar´racrin, krknecin. ¡Govergec¯—q Tiroj˚ ew Ørhnec¯—q, qanzi na bari ¯, ew yawitean ¯ nra oˇormaÆow¸iwn˚¿: Ayn ßamanak Tiroj town˚ lcowec Nra Œaøqi ampov, ew qahananer˚ œ¯in ka– roˇanowm paætamownq katarel ampi pat˘aøov, qanzi Tiroj Œaøq˚ lcrel ¯r AstÆow town˚: Ayn ßamanak Soˇomon˚ xØsec‘ aselov. ¡T¯rn asac, ¸¯ inq˚ bnakwowm ¯ maøaxowˇi m¯j, bayc es town æineci qo a– nowan˚ ibrew srbow¸iwn qez, patrasteci, or aynteˇ bna– kowes yawitean¿: Arqan eres˚ dar´rec d¯pi ßoˇovowrd˚, Ørhnec isray¯laci bolor ßoˇovakannerin: Isray¯laci bo– lor ßoˇovakanner˚ nra æowrjn ¯in kangnaÆ: Arqan asac. ¡fflrhneal ¯ Isray¯li T¯r AstowaÆ˚, orn inœ or asel ¯r ir beranov im hayr Daw¸in, ayn ¯l katarec ir ´eøqov: Na asel ¯r. ¡Ayn Ørowanic, inœ im ßoˇovrdin haneci Egipto– si erkric, Isray¯li bolor ceˇerin patkanoˇ oœ mi qaˇaq œ˚ntreci, or in´ hamar aynteˇ town æinowi, or im anownn aynteˇ lini, orew¯ m¯kin œ˚ntreci, or Isray¯li im ßoˇovrdi aøajnord˚ lini: Hima Erowsaˇ¯mn ˚ntreci, or im anownn aynteˇ lini, ew Daw¸in ˚ntreci, or Isray¯li im ßoˇovrdi vray lini¿: Im hayr Dawi¸˚ cankow¸iwn own¯r Isray¯li T¯r AstÆow anowan town æinel, owsti T¯rn asac im hayr Daw– ¸in. ¡Cankow¸iwn ownes im anowan town kaøowcelow. law ¯, or ayd ban˚ srtowmd kay: Sakayn dow œ¯, or in´ hamar town piti æines, ayl‘ ordid, or qeznic ¯ Ænowelow, na ¯, or im anowan town ¯ æinelow¿: AstowaÆ ir asaÆ xØsq˚

735

2 Mnacordac

6. 11–23

katarec, ew es, aha, hØrs Œoxarineci‘ nsteci Isray¯li a¸oøin, inœp¯s T¯rn ¯r asel, æineci Isray¯li T¯r AstÆow anowan ays town˚, aynteˇ dreci tapanakn ayn owxti, or T¯r˚ knqec isray¯lacineri het¿: Soˇomon˚ Isray¯li bolor ßoˇovakanneri nerkayow¸eamb kangnec Tiroj zo– haseˇani aøjew ew bar´racrec ir ´eøqer˚: (Soˇomon˚ pˇn´¯ patowandan ¯r patrastel ow drel ta˘ari sra– hi m¯jteˇowm: Nra erkarow¸iwn˚ hing kangown ¯r, laynow– ¸iwn˚‘ hing kangown, ew bar´row¸iwn˚‘ ereq kangown): Dra vray kangnelov‘ na Isray¯li bolor ßoˇovakanneri aøjew Ænradrec ew ir ´eøqer˚ d¯pi erkinq meknelov‘ asac. ¡Is– ray¯li T¯—r AstowaÆ, œkay qez nman AstowaÆ erknqowm ow erkri vray, dow pahowm es owxtn ow oˇormaÆow¸iwn˚ bolor nranc, oronq amboˇj srtov ˚n¸anowm en qo aøjewic: Dow qo Æaøayin‘ im hayr Daw¸in towaÆ xostowmd katarecir. inœ or qo beranov asel ¯ir, aysØr qo ´eøqov katarecir: Ard, Isray¯li T¯!r AstowaÆ, katari—r ayn, inœ xostacel ¯ir im hØr˚‘ qo Æaøay Daw¸in‘ aselov. ¡Qez hamar erbeq œi pakaselow mard, or nsti Isray¯li gahi vray, miayn ¸¯ qo ordiner˚ œæeˇen irenc ˘anaparhner˚‘ ˚n¸anan im aøjewic, inœp¯s dow es ˚n¸acel im aøjewic¿: Ard, Isray¯– li T¯!r AstowaÆ, Daw¸in asaÆ xØsqd ¸oˇ i katar aÆowi: Bayc e¸¯ AstowaÆ irØq bnakowelow ¯ erkri vray, mardkanc m¯j (erb erkinqn ow erkinqneri erkinq˚ bawakan œen nran teˇaworelow hamar), apa i?nœ ¯ im æinaÆ ays town˚: Ard, T¯!r AstowaÆ, ownkndri—r qo Æaøayi aˇØ¸qin ow xndranqin, lsi—r qo Æaøayi‘ qo aøjew aysØr araÆ aˇaœanqnern ow a– ˇØ¸qner˚, orp¯szi qo aœqn ow mitq˚ Ør ow giæer linen ays tan vray, ayn teˇi vray, ori hamar asacir, ¸¯ qo anownn es hastatelow dra m¯j, orp¯szi ays teˇo—wm lses qo Æa– øayi aˇaœakan aˇØ¸q˚: Ard, lsi—r qo Æaøayi ew Isray¯li qo ßoˇovrdi xndranq˚, aysteˇ katarowaÆ aˇaœanq˚, ew lselov erknqowm‘ qo bnakow¸ean vayrowm, ownkndi—r eˇir ow oˇormaÆ: E¸¯ mi mard meˇanœi ir mer´awori hand¯p, ew nranic pahanjen, or na erdowm tay, apa ¸oˇ gay kangni qo zohaseˇani aøjew, ays tan m¯j, ew dow erknqowm lselov‘ katari—r qo Æaøaneri dat˚, arßani—n hatowcir anØr¯–

11 12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

6. 24–35

24

25

26

27

28

29

30

31

33

34

35

2 Mnacordac

736

nin, ir glxi—n ¸aŒir nra araÆ˚, ardaracro—w ardarin ew hatowci—r am¯n m¯kin ˚st ir ardarow¸ean œaŒi: E¸¯ Isray¯li qo ßoˇovowrd˚ ¸ænamineric halaÆowi, qo d¯m me– ˇanœi ew apa daønay ow qo anowan˚ Œaøq tay, aˇØ¸qi kangni ow paˇati qo aøjew ays tan m¯j, apa dow lsi—r erknqic, qawi—r Isray¯li qo ßoˇovrdi meˇqer˚, veradar´– ro—w nran ayn erkir˚, or nranc hayrerin es towel: E¸¯ nranq meˇanœen qo d¯m, ew ayd pat˘aøov erkinq˚ Œakowi, ow an´rew œgay, bayc ays teˇowm qez aˇØ¸q anen, Œaøaba– nen qo anown˚ ew irenc meˇqeric dar´ kataren (qani or dow karoˇ es nkown dar´nel nranc), apa lsi—r nranc erkn– qic, neri—r qo Æaøaneri ew Isray¯li qo ßoˇovrdi meˇqer˚, nranc co—yc towr bari ˘anaparh˚, orov p¯tq ¯ ˚n¸a– nan, ew qo ßoˇovrdin orp¯s ßaøangow¸iwn trowaÆ erkrin an´re—w pargewir: Erb sov kam mah lini erkri vray, e– raæt, deˇnaxt, morex kam ¸r¸owr, ew erb ¸ænamin nranc neˇi irenc isk qaˇaqneri ærjakayqowm, orew¯ aˇ¯t lini, kam hama˘arak, erb orew¯ m¯k˚ kam Isray¯li qo ßoˇovowr– d˚ aˇØ¸q kam paˇatanq ani ew imanalov ir borotow¸iw– n˚ kam hivandow¸iwn˚‘ ir ´eøqer˚ erkari d¯pi ays town˚, apa dow erknqowm‘ qo bnakow¸ean vayrowm lsi—r ow bßæki—r ew am¯n m¯kin to—wr ir srti kamecaÆ˚, inœp¯s or dow es ˘ana– œowm nra sirt˚ (qanzi miayn do—w gites mardkanc srter˚), orp¯szi nranq vaxenan qeznic ow qo ˘anaparhnerov ˚n– ¸anan bolor ayn Ørerin, or k’apren nranc hayrerin trow– aÆ erkrowm: Erb mi Øtarakan, or Isray¯li qo ßoˇovrdic œ¯, bayc qo meÆ anowan, qo zØreˇ ´eøqi, qo hzØr bazki ha– mar ekel ¯ heøastanic ow aˇØ¸qi kangnel ays vayrowm, apa dow lsi—r erknqic, qez hamar patrastowaÆ bnakow– ¸ean vayric ew ara— ayn am¯n˚, inœ Øtarakan˚ k˚ xndri qeznic, orp¯szi aæxarhi bolor ßoˇovowrdner˚ ˘anaœen qo anown˚, vaxenan qeznic aynp¯s, inœp¯s Isray¯li qo ßoˇo– vowrd˚, ew gitenan, or qo anownov ¯ koœowaÆ im æinaÆ ays town˚: Erb qo ßoˇovowrd˚ paterazmi elni ir ¸ænamine– ri d¯m ayn ˘anaparhov, orov dow k’owˇarkes nranc, ew erb nranq aˇØ¸en qez‘ irenc hayeacqn owˇˇelov d¯pi qo ays ˚ntraÆ qaˇaqn ow d¯pi ays town˚, or æinel em qo anowan

737

2 Mnacordac

6. 36–7. 6

hamar, apa erknqic k˚ lses nranc paˇatanqnern ow a– ˇØ¸qner˚ ew k˚ paætpanes nranc irawownq˚: Erb qo d¯m meˇanœen (qanzi mard œkay, or meˇq œgorÆi), ew dow halaÆes nranc ow ¸ænamineri ´eøq˚ matnes, erb ger arelov nranc tanen ¸ænamineri heøawor kam mØtik erkir˚, ew gerow– ¸ean tarowaÆ erkrowm nranq zˇjan, dar´i gan ow qez aˇaœen irenc gerow¸ean m¯j‘ aselov‘ ¡Meˇq ew anØr¯now– ¸iwn enq gorÆel¿, irenc gerow¸ean erkrowm d¯pi qez dar´ kataren irenc amboˇj srtov ow hogov, mer hayrerin to– waÆ qo erkri, qo ˚ntraÆ qaˇaqi ew qo anowan hamar im æinaÆ tan koˇm˚ nayelov‘ aˇØ¸en, apa erknqic‘ qo bna– kow¸ean vayric, lsi—r nranc aˇØ¸qnern ow paˇatanqner˚, paætpani—r nranc irawownq˚ ew neri—r qo d¯m meˇanœaÆ ßo– ˇovrdin: Ard, T¯—r, ¸oˇ qo aœqer˚ bac linen ew qo akanj– ner˚‘ sowr, or lses aysteˇ arowaÆ paˇatanqner˚: Ard, T¯—r AstowaÆ, dow ew qo srbow¸ean tapanak˚ el¯q ek¯—q ´er hangstow¸ean vayr˚. qo qahananer˚, T¯—r AstowaÆ, Œrkow¸iwn ¸oˇ hagnen, ew qo ordiner˚ cnÆan barow¸ean m¯j: T¯—r AstowaÆ, eres mi— dar´row qeznic ØÆowaÆic, yiæi—r qo Æaøay Daw¸in qo oˇormaÆow¸eamb¿:

36 37

38

39

40

41 42

43 44 45

Erb Soˇomon˚ verjacrec aˇØ¸q˚, erknqic krak ijaw ew 7 laŒec oˇjak¯znern ow zoher˚: Tiroj Œaøq˚ lcrec ta˘a– 2 r˚, ew ayd ßamanak qahananer˚ œ¯in karoˇanowm mtnel Tiroj town˚, qanzi Tiroj Œaøq˚ lcrel ¯r ta˘ar˚: Bolor 3 isray¯laciner˚ tesan ijnoˇ krakn ow Tiroj Œaøq˚ ta– ˘ari vray: Nranq eresnivayr ˚nkan salayataki vray, erkrpagecin ew Ørhnecin Tiroj˚, qanzi na bari ¯, isk nra oˇormaÆow¸iwn˚‘ yawitean: Arqan ew amboˇj ßoˇo– 4 vowrd˚ Tiroj aøjew zoher matowcecin: Soˇomon˚ qsaner– 5 kow hazar zowarak ew hariwr qsan hazar araÆoˇ oœxar zoh matowcec: Arqan ew amboˇj ßoˇovowrd˚ ta˘ari nawa– katiqn arecin: Qahananern ˚st irenc spasaworow¸e– 6 an paætØni ¯in kangnaÆ, isk ˇewtaciner˚ nowagaranne– rov Œaøabanowm ¯in Tiroj˚ t¯rownakan ew Dawi¸ arqayi yØrinaÆ ergerov, qanzi Nra oˇormaÆow¸iwn˚ yawitean ¯: Nranq katarowm ¯in Daw¸i yØrinaÆ Ørhnabanow¸iwnner˚, isk qahananer˚ nranc dimac Œoˇer ¯in hnœecnowm: Amboˇj

7. 7–20 7

8

9 10

11

12

13 14

15 16

17

18

19

20

2 Mnacordac

738

Isray¯l˚ otqi vray ¯r: Soˇomon˚ srbagorÆec Tiroj tan srahi m¯jteˇ˚, orovhetew aynteˇ matowcec oˇjak¯znern ow xaˇaˇow¸ean zoheri ˘arper˚. Soˇomoni patrastaÆ pˇn´¯ zohaseˇan˚ œ¯r karoˇ teˇaworel oˇjak¯zner˚, ˚n– Æanern ow ˘arper˚: Ayd ßamanak Soˇomon˚ eظ˚ Ør tØn katarec: Bolor isray¯laciner˚‘ æat meÆ bazmow¸eamb, Ema¸i mowtqic minœew Egiptosi heˇeˇat˚ nra het ¯in: Ow¸erord Ør˚ handisawor ßoˇov arecin, qanzi zohase– ˇani nawakatiq˚ eظ˚ Ør tØnecin, isk eظnerord amsi qsanereqin na ßoˇovrdin owraxow¸eamb ew bari srtov ar´akec irenc vranner˚, orovhetew T¯r˚ bariq ¯r gorÆel Daw¸i, Soˇomoni ow Isray¯li ir ßoˇovrdi hamar: Soˇo– monn awartec Tiroj tan ew arqowni tan kaøowcowm˚, ew am¯n inœ, or Soˇomoni sirt˚ kamecel ¯r Tiroj tan ew ir tan hamar katarel, yajoˇowec: Ayd noyn giæer AstowaÆ erewalov Soˇomonin‘ asac nran. ¡Lseci qo aˇØ¸q˚ ew ayd teˇn in´ hamar ˚ntreci orp¯s zohaberow¸iwnneri town: E¸¯ erkinq˚ Œakem, ow an´rew œlini, e¸¯ hramayem, or mo– rexn owti Æaøer˚, e¸¯ mah aøaqem im ßoˇovrdin, ew e¸¯ im ßoˇovowrd˚, ori vray im anownn ¯ drowaÆ, zˇjay, aˇØ¸i ew im eres˚ Œntøi ow yet daønay ir œar ˘anaparhneric, es ¯l erknqic k˚ lsem, k˚ nerem nranc ew k˚ bowßem nranc erkir˚: Ayßm im aœqer˚ bac k˚ linen, ew im akanjner˚‘ sowr, or lsem ays teˇowm katarowoˇ aˇØ¸q˚: Aha ˚ntre– ci ew srbagorÆeci ays town˚, orp¯szi im anown˚ aysteˇ lini yawitean, im aœqern ow sirt˚ aysteˇ linen ˚ndmiæt: E¸¯ dow im aøjewic ˚n¸anas qo hayr Daw¸i nman ew kata– res ayn am¯n˚, inœ patgamel em qez‘ pahes im hraman– nern ow Ør¯nqner˚, qo ¸agaworow¸ean a¸oø˚ hastatown k˚ pahem, inœp¯s owxt ¯i drel qo hayr Daw¸i het‘ aselov. ¡Qeznic yetoy Isray¯li vray iæxoˇ mard œi pakaselow¿: Isk e¸¯ dowq yet daønaq ow moøanaq im hramannern ow patowiranner˚, or ´er aøaj em drel, gnaq paæt¯q Øtar astowaÆner ow erkrpag¯q nranc, apa es ´ez k˚ verac– nem ayn erkric, or˚ towel em ´ez, ew ays town˚, or srba– gorÆel em im anowan hamar, k˚ veracnem, Æaˇranqi a– øarkay k˚ dar´nem ow xaytaøak k’anem bolor azgeri m¯j

739

2 Mnacordac

7. 21–8. 13

ays bar´raæ¯n town˚. ew ov or ancni ays tan koˇqov, k˚ zarmanay ow k’asi. ¡Inœo?w T¯rn ays bann arec ays erkrin ow ays tan˚¿: Ew mardik k˚ patasxanen. ¡Orovhetew nranq lqecin irenc hayreri T¯r AstÆown, or˚ nranc hanel ¯r egiptacineri erkric, Øtar astowaÆner ˚ndownecin ew nranc erkrpagecin ow Æaøayecin: Dra hamar ¯l Na nranc vray berec ayd bolor œariqner˚¿:

21

22

Patahec aynp¯s, or Soˇomon˚ Tiroj townn ow ir tow– 8 n˚ kaøowcelowc qsan tari yetoy verakaøowcec ayn qa– 2 ˇaqner˚, or Qiram˚ towel ¯r iren, ew aynteˇ bnakecrec isray¯lacinerin: Soˇomon˚ ekaw Sobayi Ema¸ bnaka– 3 vayr˚, amracrec ayn, anapatowm kaøowcec Φadmor˚ ew 4 Ema¸owm æinec amrow¸iwnnerov qaˇaqner: Na Verin Be– 5 ¸oron ow Nerqin Be¸oron qaˇaqner˚ verakaøowcec a– mowr parispnerov, dønerov ow nigerov: Na kaøowcec 6 Balaa¸n ow iren patkanoˇ bolor amracowaÆ qaˇaqner˚, martakaøqeri ow heÆealneri bolor qaˇaqner˚: Am¯n inœ, or Soˇomon˚ kamecaw, ˚st ir cankow¸ean æinec Erowsa– ˇ¯mowm, Libananowm ew ir amboˇj ¸agaworow¸ean m¯j: Oœ 7 isray¯laci bolor mardkanc, oronq mnacel ¯in qetacine– ric, amorhacineric, Œerezacineric, xewacineric ew ye– bowsacineric, Isray¯li kazmakerpaÆ kotoraÆic yetoy 8 erkrowm verapraÆ nranc ordinerin Soˇomon˚ harkatow dar´rec. ew aydp¯s ¯ minœew aysØr: Soˇomonn isray¯– 9 lacineric ir ¸agaworow¸ean hamar Æaøaner œvercrec, orovhetew nranq paterazmoˇner, hzØr iæxanner, mar– takaøqeri ow heÆealneri hramanatarner ¯in: Sranq, 10 ¸owov erkow hariwr yisown hogi, Soˇomoni ¸agaworow¸ean glxawor iæxanner˚‘ ßoˇovrdi ˇekavarnern ¯in: Soˇomo– 11 n˚ Œarawoni dster˚ hanelov Daw¸i qaˇaqic‘ berec ayn town˚, or kaøowcel ¯r nra hamar: Na asowm ¯r. ¡Im kin˚ œp¯tq ¯ bnakowi Isray¯li arqay Daw¸i qaˇaqowm, orov– hetew sowrb ¯ ayn qaˇaq˚, owr Tiroj tapanakn ¯ mtel¿: Ayn ßamanak Soˇomon˚ Tiroj˚ oˇjak¯zner matowcec ta– 12 ˘ari dimac ir æinaÆ zohaseˇani vray, ori vray, amen– 13 Øreay kargi hama´ayn, ˚st Movs¯si patowiranneri, oˇ– jak¯z piti matowcow¯r æaba¸ Ørerin, amsoway skzbin ow

8. 14–9. 8

14

15

16 17

18

9

2

3

4

5

6

7

8

2 Mnacordac

740

tarekan ereq tØnerin‘ Baˇarjakerac tØnin, Ωaba¸– neri tØnin ew Taˇawaraharac tØnin: Na, Daw¸i kar– gadrow¸ean hama´ayn, qahananeri daser˚ oroæec ˚st irenc spasaworow¸ean. ˇewtaciner˚ næanakowecin irenc partakanow¸iwnneri vray, or Ørhnergen ow Æaøayen qa– hananeri aøjew ˚st am¯n mi Øroway kargi: Dønapanner kargowecin tarber døneri vray ˚st irenc daseri, qanzi aydp¯s ¯r AstÆow mardow‘ Daw¸i cowcowm˚: Nranq zanc œarecin arqayi ayn cowcowmner˚, or trowel ¯in qahana– neri, ˇewtacineri, gan´arani ew am¯n inœi verabereal: Ayspisov awartowec Soˇomoni‘ Tiroj hamar town kaøow– celow amboˇj gorÆ˚ skzbic minœew verj: Ayn ßamanak So– ˇomon˚ gnac Gasiongaber ew Elam, or˚ Hr¯astani Æove– zerqin ¯r: Qiram˚ ir Æaøaneri mijocov nawer owˇarkec ow mardik, or Æovi vray nawarkel git¯in: Nranq Soˇomoni Æaøaneri het gnacin SoŒera ew aynteˇic berecin œors hariwr yisown taˇand oski ow ekan Soˇomon arqayi mØt: Sabayi ¸agowhin lselov Soˇomoni hambaw˚‘ æat meÆ zØrqov ew xnkerov, bazowm oskov ow ¸ankar߯q qare– rov ÆanrabeønowaÆ owˇterov ekaw Erowsaˇ¯m, or Soˇo– monin Œor´i hanelowknerov: Na ekaw Soˇomoni mØt ew nra het xØsec ayn ameni masin, or mtqowm own¯r: Soˇomo– n˚ patasxanec nra bolor harcerin. ew œgtnowec oœ mi harc, orin Soˇomon˚ patasxanaÆ œlin¯r: Sabayi ¸a– gowhin tesaw Soˇomoni imastnow¸iwn˚, nra kaøowcaÆ tow– n˚, seˇanneri vray drowaÆ owteliqner˚, nra iæxanneri zbaˇecraÆ a¸oønern ow asti˘anakargowm˚, nra paætØ– neaneri patmow˘anner˚, nra matøowaknerin ow nranc zgestner˚ ew ayn oˇjak¯zner˚, or Tiroj tan˚ na matow– cowm ¯r, ew apæelov asac arqayin. ¡Πæmarit ¯r ayn, inœ lsel ¯i im erkrowm qo xØsqeri ow qo imastnow¸ean ma– sin: Ew œ¯i hawatowm asowaÆ xØsqerin, minœew or ekay ow aœqerovs tesay, or in´ œen patmel qo imastnow¸e– an noynisk k¯si masin: Dow aweli imastown es, qan es lsel em: Eraneli en qo mardik, eraneli en qo kanayq ew palatakan ayd Æaøaner˚, or miæt qo aøaj kang– naÆ en ow lsowm en qo imastnow¸iwn˚: fflrhneal lini T¯r

741

2 Mnacordac

9. 9–21

AstowaÆ˚, or qez hawanelov‘ qez ¯ yan´nel qo ßoˇovrdi ¸agaworow¸ean a¸oø˚, qanzi qo T¯r AstowaÆ˚ Isray¯– lin sirelow pat˘aøov ow nran yawitean hastatelow ha– mar qez ¯ nranc vray ¸agawor drel, or irawownq ow arda– row¸iwn gorÆadres¿: Sabayi ¸agowhin arqayin hariwr qsan taˇand oski towec, œaŒazanc æat xownk ew ¸an– kar߯q qarer: Sabayi tiknoj‘ Soˇomon arqayin towaÆ xnkic law xownk œi eˇel: Soˇomoni Æaøanern ow Qirami Æaøaner˚ SoŒeric Soˇomonin berecin oski, no˘ow Œayt ew ¸ankar߯q qarer: Arqan no˘ow Œaytic Tiroj tan ow arqayi tan hamar asti˘anner sarqec ew ergiœneri hamar qnarner ow tawiˇner, oronc nman˚ dranic aøaj Yowdayi erkrowm œ¯r eˇel: Soˇomon arqan Sabayi tikno– j˚ towec am¯n inœ, or na cankacaw ow xndrec, æat awe– li, qan ayn, inœ ¸agowhin towel ¯r Soˇomon arqayin: Ew ¸agowhin veradar´aw ir erkir˚: M¯k tarowm Soˇomoni hamar berowaÆ oskow kæiø˚ vec hariwr va¸sownvec ta– ˇand ¯r, œhaæowaÆ kaøavariœneri, va˘aøakanneri be– raÆner˚: Soˇomon arqayin oski ow arÆa¸ ¯in berowm naew Arabiayi bolor ¸agaworner˚, erkri iæxanner˚: Soˇo– mon arqan oskowc ereq hariwr køaÆoy vahan patrastec‘ am¯n mi vahani hamar ØgtagorÆelov vec hariwr dahe– kan maqowr oski: Oskowc patrastec naew ereq hariwr køaÆoy nizak‘ am¯n mi nizaki hamar ØgtagorÆelov ereq hariwr dahekan: Arqan dranq drec Libanani antaøi Œaytic patrastowaÆ tan m¯j: Arqan Œˇoskric mi meÆ gah patrastec ew ayn patec maqowr oskov: Gah˚ ow– n¯r oskov ÆaÆkowaÆ vec asti˘an: Gahi nstateˇ˚ ays ew ayn koˇmic own¯r yenakner, isk yenakneri Æayrin kayin erkow aøiwÆner: Vec asti˘anneri ays ew ayn koˇmerowm kayin tasnerkow aøiwÆner: Ayspisi gah erbeq œ¯r eˇel oœ mi ¸agaworow¸ean m¯j: Soˇomon arqayi amboˇj spas– q˚ oskowc ¯r, ew Libanani antaøi Œaytic patrastow– aÆ tan amboˇj spasq˚ oskow æertov ¯r patowaÆ: So– ˇomoni ØrØq arÆa¸˚ oœinœ ¯r hamarwowm, qanzi Soˇomon arqayi naw˚ Qirami Æaøaneri het gnowm ¯r Φarsis, ew ereq tarin m¯k Φarsisic arqayi naw˚ galis ¯r li oskov,

9

10

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

21

9. 22–10. 7 22

23

24

25

26

27

28 29

30 31

10 2

3 4

5 6

7

2 Mnacordac

742

arÆa¸ov, Œˇoskrov, kapiknerov ow siramargerov: So– ˇomon˚ bolor ¸agawornerin gerazancec ownecowaÆqov ew imastnow¸eamb: Aæxarhi bolor ¸agaworner˚ ´gtowm ¯in tesnel Soˇomoni eres˚, lsel nra imastnow¸iwn˚, orn As– towaÆ drel ¯r nra srtowm: Nrancic am¯n m¯k˚ am¯n tari berowm ¯r ˚nÆaner‘ arÆa¸¯ anظner, osk¯ anظner, pat– mow˘anner, zmowøs, xnker, ´ier ow joriner: Soˇomonn own¯r qaøasown hazar matak ´ier martakaøqeri hamar ew tasnerkow hazar erivarner: Na dranq teˇaworec mar– takaøqeri hamar sahmanowaÆ qaˇaqnerowm. isk Erowsa– ˇ¯mowm Soˇomoni mØt mnacin oroæ qanaki matak ´ier ow erivarner: Na iæxowm ¯r bolor ¸agaworneri vray EŒrat getic minœew aylazgineri erkirn ow minœew Egiptosi sah– manner˚: Arqan Erowsaˇ¯mowm qari œaŒ æat oski ow ar– Æa¸ ew daætowm gtnowoˇ mola¸zenow œaŒ æat mayri Œayt kowtakec: Soˇomoni ´ier˚ berwowm ¯in Egiptosic ew æat owriæ erkrneric: Soˇomoni patmow¸ean mnacaÆ mas˚, skzbic minœew verj˚, growaÆ en Na¸an margar¯i growaÆq– nerowm, silonaci Aqiayi growaÆqnerowm, tesanoˇ Yov¯li‘ Naba¸i ordi Yerobovamin veraberoˇ tesilqowm: Soˇo– monn amboˇj Isray¯li vray iæxec qaøasown tari: Soˇo– mon˚ meøaw ew nran ¸aˇecin ir hØr‘ Daw¸i qaˇaqowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec nra ordin‘ fiobovam˚: fiobovam˚ ekaw Siwq¯m, orovhetew bolor isray¯lacine– r˚ ekel ¯in Siwq¯m nran ¸agawor dar´nelow: Erb Nabati ordi Yerobovam˚, or˚ Soˇomon arqayi eresic Egiptos ¯r Œaxel ow bnakowel Egiptosowm, lsec ays ban˚, vera– dar´aw Egiptosic: Mard owˇarkecin ow kanœecin nran: Yerobovam˚ ew Isray¯li bolor ßoˇovakanner˚ ekan fio– bovam arqayi mØt ew asacin. ¡Qo hayr˚ Æanracrel ¯r mer lowÆ˚: Ard, ¸e¸ewacro—w hØrd næanakaÆ taßanakir aæxatanqn ow mer vray drowaÆ Æanr lowÆ˚, or qez Æaøa– yenq¿: Na nranc asac. ¡Gnac¯—q ew ereq Øric ek¯—q in´ mØt¿: Ψoˇovowrd˚ gnac: fiobovam arqan hawaqec Æere– rin, oronq ir hØr‘ Soˇomoni kendanow¸ean ØrØq kangnowm ¯in nra aøaj, ew asac. ¡I?nœ ¯q karÆowm, i?nœ xorhowrd ¯q talis, or patasxanem ays ßoˇovrdin¿: Nranq asacin

743

2 Mnacordac

10. 8–19

nran. ¡E¸¯ aysØr ayd ßoˇovrdi nkatmamb bareacakam lines, ha˘eli lines ew law xØsqer ases nranc, qez miæt Æaøay k˚ linen¿: Na, sakayn, antesec ayn xorhowrd˚, or Æerer˚ towel ¯in iren, ew harc towec ir het meÆacaÆ tarekic ˚nkernerin, oronq ir aøjew ¯in kangnowm: Na asac nranc. ¡I?nœ ¯q karÆowm, i?nœ patasxan tam ays ßoˇovrdin, or in´ het xØsec‘ aselov. ¡Φe¸ewacro—w ayn lowÆ˚, or qo hayr˚ drel ¯r mer vray¿: Nra tarekic ˚n– kerner˚ nran asacin. ¡Aysp¯s k˚ xØses ayn ßoˇovrdi het, or qez asel ¯, ¸¯‘ ¡Qo hayr˚ Æanracrec mer lowÆ˚, isk dow ayn ¸e¸ewacro—w mer vrayic¿: Nranc aysp¯s k’a– ses. ¡Im ˘koy¸n aweli hast ¯, qan hØrs m¯jq˚: Ard, e¸¯ im hayr˚ ´ez xratel ¯ Æanr lÆov, apa es k’awelacnem ´er lowÆ˚: E¸¯ im hayr˚ xratel ¯ ´ez gawazannerov, apa es ´ez k˚ xratem kari˘nerov¿: Yerobovam˚ ew amboˇj ßo– ˇovowrd˚ errord Ør˚ ekan fiobovami mØt, inœp¯s or asel ¯r arqan. ¡In´ mØt k˚ veradaønaq errord Ør˚¿: Arqan xstow¸eamb patasxanec‘ anteselov Æereri xorhowrd˚, ew nranc het xØsec ˚st eritasardneri xorhrdi‘ aselov. ¡Im hayr˚ ´er lowÆ˚ Æanracrel ¯r, es awelacnelow em ayn: Im hayr˚ gawazannerov ¯r ´ez xratel, es ´ez xratelow em kari˘nerov¿: Arqan œlsec ßoˇovrdin, orovhetew kor– Æanowmn AstÆowc ¯r sahmanowaÆ, orp¯szi T¯r˚ hastati silonaci Aqiayi beranov ir asaÆ xØsqer˚ Nabati or– di Yerobovami ew amboˇj Isray¯li masin. ew arqan œlsec nranc: Ψoˇovowrd˚ patasxanec arqayin‘ aselov. ¡I?nœ gorÆ ownenq Daw¸i het, kam kiselow i?nœ ßaøangow¸iwn‘ Yess¯i ordow het: Gna— qo vranner˚, o!v Isray¯l, ew qo ta—n masin hoga, o!v Dawi¸¿: Ew bolor isray¯laciner˚ gnacin irenc bnakavayrer˚, isk Yowdayi erkri qaˇaqnerowm ap– roˇ miws isray¯laciner˚ fiobovamin dar´rin irenc ¸a– gawor: fiobovam arqan harkeri verakacow Adoniramin owˇarkec isray¯lacineri mØt, bayc sranq nran qarkoÆe– cin, ow na meøaw: fiobovam arqan haziw karoˇacaw ir martakaøq˚ bar´ranal ow Œaxœel Erowsaˇ¯m: Ew isra– y¯laciner˚ eres dar´rin Daw¸i tnic, ow aydp¯s ¯ minœew aysØr:

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

11. 1–20

11

2 3

4

5

6 7, 8 9, 10

11

12 13

14 15

16

17

18

19 20

2 Mnacordac

744

fiobovam˚ ekaw Erowsaˇ¯m, Yowdayi ow Beniamini tne– ric hawaqec paterazmi ˚ndownak hariwr ow¸sown hazar eritasardner ew paterazmec Isray¯li d¯m, or ¸agawo– row¸iwnn iren veradar´ni: T¯r˚ xØsec AstÆow mardow‘ Sam¯asi het‘ aselov. ¡XØsi—r Soˇomoni ordi fiobovami ew Yowdayi erkri ow Beniamini erkri bolor mardkanc het‘ aselov. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. mi— eln¯q ow mi— pateraz– m¯q ´er eˇbayrneri d¯m, am¯n oq ¸oˇ veradaønay ir tow– n˚, orovhetew ays ban˚ in´nic eˇaw¿: Nranq lsecin Tiroj xØsq˚ ew et dar´an Yerobovami vray aræawelowc: fiobo– vam˚ bnakowec Erowsaˇ¯mowm ew parspapat qaˇaqner kaøowcec Hr¯astanowm: Na æinec Be¸ˇeh¯m˚, Etanin, Beqovean, Be¸sowran, Sokqov˚, ffldoˇam˚, G¯¸˚, Ma– risan, ZiŒ˚, Adorayim˚, Laqis˚, Azekan, Saraan, Aeˇon˚ ew Qebron˚, oronq Yowdayi erkrowm ow Beniamini erkrowm parspapat qaˇaqner ¯in: Na parispnerov amracrec dranq, hramanatarner kargec dranc vray, bolor qaˇaqnerowm owteliqi‘ ´¯¸i ow ginow ambarner æinec, vahanner ow nizakner patrastec ew ya˘axaki amrac– rec ayd qaˇaqner˚: fiobovamin ¯in patkanowm Yowdayi ow Beniamini erkrner˚: Amboˇj Isray¯li m¯j gtnowoˇ qa– hananern ow ˇewtaciner˚ erkri bolor Æayreric nra mØt hawaqowecin, orovhetew ˇewtaciner˚ irenc seŒakanow– ¸iwn˚ handisacoˇ bnakavayrer˚ lqecin ow gnacin Yowdayi erkir˚‘ Erowsaˇ¯m. Yerobovamn ow nra ordiner˚ zrkel ¯in nranc Tirojn spasaworelow partakanow¸iwnic: Na ir patrastaÆ bar´radir meheanneri, kowøqeri, œastowaÆ– neri ow erinjneri vray qrmer næanakec: Na Isray¯li ce– ˇeric aøan´nacrec bolor nranc, ovqer srtanc Œntøowm ¯in Isray¯li T¯r AstÆown: Sranq ekan Erowsaˇ¯m, or i– renc hayreri T¯r AstÆown zoher matowcen, ew zØracrin Yowdayi erkri ¸agaworow¸iwn˚: Ereq tarov hzØracaw So– ˇomoni ordi fiobovam˚, orovhetew na ereq tari ˚n¸acaw Daw¸i ow Soˇomoni ˘anaparhnerov: fiobovam˚ kin aøaw Daw¸i ordi Yerimow¸i dowstr Mola¸in ow Yess¯i ordi E– ˇiabi dowstr Abiadin: Nranq fiobovami hamar Ænecin ereq ordiner‘ Yerowmin, Samariayin ow Alovin: Dranic

745

2 Mnacordac

11. 21–12. 10

yetoy na amowsnacaw Abesaˇomi dowstr Maaqayi het, ew sa nra hamar Ænec Abiasin, E¸¸iin, Izayin, Salemo¸in: fiobovam˚ ir bolor kananc ow har˘eri m¯j amenic æat si– rec Abesaˇomi dowstr Maaqayin: Na own¯r tasnow¸ kin ow va¸sown har˘, oronq nra hamar Ænecin qsanow¸ tˇa– ner ow va¸sown aˇjikner: fiobovam˚ Maaqayic ÆnowaÆ Abiayin iæxan kargec nra eˇbayrneri vray, qanzi npa– tak own¯r nran ¸agawor dar´nel: Yowdayi ow Beniamini erkrneri bolor sahmannerowm fiobovamn aweli hzØr eˇaw, qan ir bolor ordiner˚, ew amracowaÆ qaˇaqnerowm nranc towec owteliqi xist aøat paæar ew nranc hamar bazowm kanayq Œntøec:

21

22

23

Erb fiobovami ¸agaworow¸iwn˚ hastatown dar´aw ow 12 hzØracaw, na, nra het naew bolor isray¯laciner˚, ante– sec Tiroj patowiranner˚: Ew qani or nranq meˇanœel ¯in 2 Tiroj d¯m, fiobovami ¸agaworow¸ean hingerord tarowm E– giptosi arqay Sawsakim˚ yar´akowec Erowsaˇ¯mi vray hazar erkow hariwr martakaøqerov ow va¸sown hazar 3 heÆealnerov: An¸iw ¯r Egiptosic nra het ekaÆ bazmow– ¸iwn˚‘ lib¯aciner, troglodaciner, e¸ovpaciner, oronq 4 tirecin Yowdayi erkri amrakowø qaˇaqnerin: Ew Sawsa– kim˚ ekaw Erowsaˇ¯m: Sam¯as margar¯n ekaw fiobovami 5 ew Yowdayi erkrneri iæxanneri mØt, oronq Sawsakimi a– hic hawaqowel ¯in Erowsaˇ¯mowm, ew asac nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Dowq in´ lqeciq, owremn es ¯l ´ez matne– low em Sawsakimi ´eøq˚¿: Isray¯li iæxannern ow arqan 6 amaœecin ew asacin. ¡Ardar ¯ T¯r˚¿: Erb T¯r˚ tesaw, 7 or zˇjacin, apa T¯rn asac Sam¯asin. ¡Nranq zˇjacin, owremn es nranc œem korÆani, kar˘ ßamanakov nranc han– gist k˚ ¸oˇnem ew im zayroy¸˚ Erowsaˇ¯mi vray œem ¸aŒi: Ayspisov nranq im Æaøayow¸ean tak k˚ mtnen ew k’ima– 8 nan, ¸¯ o?rn ¯ in´ Æaøayelow ew erkrayin ¸agaworow¸iwnne– rin Æaøayelow tarberow¸iwn˚¿: Egiptosi arqay Sawsa– 9 kim˚ ekaw ow grawec Tiroj tan gan´er˚ ew taraw arqayi tan bolor gan´er˚: Na grawec naew Soˇomoni patras– taÆ osk¯ vahanner˚: fiobovam˚ dranc Œoxar¯n pˇn´¯ 10 vahanner patrastec ew dranq yan´nec arqowni døneri

12. 11–13. 8 11

12

13

14 15

16 17

13 2

3

4 5

6

7

8

2 Mnacordac

746

pahapanneri peterin: Erb arqan mtnowm ¯r Tiroj tow– n˚, mtnowm ¯in naew pahapannern ow sowrhandakner˚, ew pahapanner˚ dranq vercnowm tanowm ¯in sowrhandakne– ri nerkayow¸eamb: Erb fiobovam˚ zˇjac, Tiroj barkow– ¸iwn˚ nranic veracaw, ew na ispaø œkorÆanowec, qanzi Yowdayi erkrowm bari gorÆer ¯l kayin katarowaÆ: fiobo– vam˚ hzØracaw Erowsaˇ¯mowm ow ¸agaworec: fiobovam˚ qa– øasownm¯k tarekan ¯r, erb gah bar´racaw: Na tasneظ˚ tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm, ayn qaˇaqowm, or T¯rn ˚n– trel ¯r Isray¯li bolor ceˇeri mijic, orp¯szi ir anown˚ dni dra vray: fiobovami amonaci mØr anown˚ Nooma ¯r: Na œariq gorÆec, orovhetew nra sirt˚ hakowaÆ œ¯r Tiroj koˇm˚: fiobovami aøajin ow verjin xØsqer˚ ew gorÆer˚ œ¯? or growaÆ en Sam¯as margar¯i ow Addov tesanoˇi grqerowm: Yaratew paterazm ¯r mˇwowm fiobovami ow Ye– robovami mijew: fiobovam˚ meøaw ow ¸aˇowec ir naxni– neri mØt, Daw¸i qaˇaqowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Abias˚: Yerobovami ¸agaworow¸ean tasnow¸erord tarowm Yow– dayi erkri vray ¸agaworec Abias˚: Na Erowsaˇ¯mowm ¸agaworec ereq tari: Nra mayr˚ Abesaˇomi dowstrn ¯r, anown˚‘ Maaqa: Paterazm ¯r teˇi ownenowm Abia– si ow Yerobovami mijew: Abias˚ paterazmi patras– towec hzØr martiknerov‘ œors hariwr hazar zØreˇ mard– kancov: Yerobovam˚ nra d¯m paterazmi elaw ow¸ hariwr hazar hzØr, qajazown øazmiknerov: Abias˚ ver bar– ´racaw Somoroni leøic, or˚ EŒremi leøneric m¯kn ¯r, ew asac. ¡Lsec¯—q, Yerobova—m ew bolo—r isray¯laciner, mi?¸¯ ´ez yaytni œ¯, ¸¯ Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ Isray¯li ¸aga– worow¸iwn˚ anbekaneli owxtov yawitean towel ¯ Daw¸in ow nra ordinerin: Nabati ordi Yerobovam˚‘ Daw¸i or– di Soˇomoni Æaøan, sakayn, ver kacaw ew apstambec ir tiroj d¯m: Nra mØt hawaqowecin œar ew anØr¯n mardik ew ˚nddimacan Soˇomoni ordi fiobovamin: fiobovam˚ deø eritasard ¯r ew erkœot sirt own¯r, owsti nra d¯m œelaw: Ard, dowq asowm ¯q, or d¯m k˚ kangn¯q Tiroj ¸agaworow– ¸ean˚, or˚ Daw¸i ordineri ´eøqin ¯, or œaŒazanc æat

747

2 Mnacordac

13. 9–21

zØrq own¯q, ew ´ez het en osk¯ erinjner˚, oronc Yerobova– m˚ ´ez hamar astowaÆner dar´rec: Mi?¸¯ dowq œvøndeciq Tiroj qahananerin‘ Aharoni ordinerin ow ˇewtacinerin, ew ´ez hamar qrmer ˚ntreciq mi ayl erkri ßoˇovrdi mi– jic: Bolor nranq, or qahanay daønalow hamar galis ¯in zowaraknerov ew eظ˚ xoyov, daønowm ¯in œastowaÆneri qowrm: Menq mer T¯r AstÆown œlqecinq. nra qahanane– r˚‘ Aharoni ordinern ow ˇewtaciner˚, Æaøayowm en Tiro– j˚: Nranq am¯n Ør xownk en Æxowm Tiroj hamar, aøa– wØtean ow erekoyean oˇjak¯zner en matowcowm, anowæa– boyr xnker en Æxowm, sowrb seˇani vray aøajaworow¸ean hac en dnowm, vaøowm en osk¯ aætanaknern ow ˘ragne– r˚, or erekoner˚ lowsaworen: Menq pahowm enq mer hay– reri T¯r AstÆow patowiranner˚, isk dowq lqel ¯q Nran: Ahawasik mez het en ew mez iæxan en T¯rn ow nra qa– hananer˚, ew azdararoˇ Œoˇer˚ patrast en hnœelow, or mez marti hraw¯r tan: Ew dowq, o!v isray¯laciner, mi?¸¯ k˚ martnœ¯q mer hayreri AstÆow d¯m. da ´ez yajoˇow¸iwn œi beri¿: Yerobovam˚ daranakalner ¯r drel, or Abiasi zØrqi yetewn ancnen: Inq˚ kangnec Yowdayi erkri mard– kanc aøaj, isk daranakalner˚ ancan sranc ¸ikownq˚: Yowdayi erkri mardik yet nayecin ow tesan, or ¸ænamin kangnaÆ ¯ irenc e—w aøjew˚, e—w yetew˚: Nranq aˇaˇake– cin Tiroj˚, qahananer˚ Œoˇer hnœecrin, ew Yowdayi erkri mardik aˇaˇak bar´racrin: Erb Yowdayi erkri mardik goœecin, T¯r˚ Abiasi ow Yowdayi erkri mardkanc aøjew ko– torec Yerobovamin ow isray¯lacinerin: Isray¯laciner˚ Œaxan Yowdayi erkri mardkanc aøjewic, ew T¯r˚ sranc matnec nranc ´eøq˚: Abiasn ow nra zØrq˚ nranc Æanr harowaÆner hascrin: Isray¯lacineric hing hazar owßeˇ mard kotorowec: Ayd Ør˚ isray¯laciner˚ ˚nk˘owecin, isk Yowdayi erkri mardik zØracan, qanzi irenc hayreri T¯r AstÆown ¯in apawinel: Abias˚ Yerobovamin halaÆec ow nranic grawec qaˇaqner‘ Be¸¯ln ow nra giwˇer˚, Anan ow nra giwˇer˚, EŒronn ow nra giwˇer˚, Bean ow nra giwˇer˚: Abiasi ØrØq Yerobovamn aylews œkaroˇacaw zØrow¸eamb otqi kangnel: T¯r˚ harowaÆec nran, ew na meøaw: Abia–

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

13. 22–14. 13

22

14 2 3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2 Mnacordac

748

s˚ hzØracaw. na tasnœors kin aøaw: Na ownecaw qsaner– kow tˇay ew tasnvec aˇjik: Abiasi mnaceal ararqner˚, gorÆern ow xØsqer˚ growaÆ en Addov margar¯i grqowm: Abias˚ gnac ir naxnineri girk˚. nran ¸aˇecin Daw– ¸i qaˇaqowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Asan: Nra ØrØq Yowdayi erkir˚ tas˚ tari hangist mnac: Na bari ew ardar gorÆer katarec ir T¯r AstÆow aøjew: Na veracrec Øtar astowaÆneri zohaseˇanner˚, bar´adir meheanner˚, xortakec ar´anner˚ ew ayrec kowøqer˚: Na Yowdayi erkri bnakiœnerin hramayec paætel irenc hay– reri T¯r AstÆown ew katarel Ør¯nqnern ow patowiran– ner˚: Na Yowdayi erkri bolor qaˇaqneric veracrec zohaseˇannern ow kowøqer˚: Ew Yowdayi erkrowm parspa– pat qaˇaqner˚ xaˇaˇowecin, qanzi erkir˚ xaˇaˇowel ¯r, ew ayn tarinerin paterazm œkar nra d¯m, orov– hetew T¯r˚ nran hangstow¸iwn ¯r pargewel: Na asac Yowdayi erkri mardkanc. ¡Ek¯—q verakaøowcenq ays qa– ˇaqner˚, parispner, aætarakner, døner ow niger dnenq, or tirenq erkrin, qanzi, inœp¯s menq mer T¯r AstÆown Œntøecinq paætecinq, aynp¯s ¯l na mez Œntøec ew am¯n teˇ hangstow¸iwn ow yajoˇow¸iwn towec mez: Asan Yowda– yi erkrowm vahanner ow nizakner kroˇ ereq hariwr haza– ranoc zØrq ownecaw, isk Beniamini erkrowm‘ erkow hariwr va¸sown hazar asparaworner ow aˇeˇnaworner: Sranq bolor˚ hzØr paterazmikner ¯in: Nranc d¯m elaw e¸ov– paci Zareh˚ m¯k milion zinowornerov ow ereq hariwr mar– takaøqerov: Na ekaw-hasaw minœew Marisa: Asan dowrs ekaw nra d¯m ew paterazmi ˘akat kazmec Marisayi hiw– sisowm gtnowoˇ ´orowm: Asan dimec ir T¯r AstÆown‘ ase– lov. ¡T¯!r, qez hamar dßowar œ¯ Øgnow¸ean hasnel inœp¯s sakawazØr, aynp¯s ew bazmaqanak zØrqerin: ZØracro—w mez, T¯!r AstowaÆ mer, qanzi qez enq apawinowm ew qo a– nownov elanq ays bazmow¸ean d¯m: O!v T¯r AstowaÆ mer, ¸oˇ mard˚ qo d¯m yaˇ¸anak œtani¿: Ew T¯r˚ harowa– Æec e¸ovpacinerin Yowdayi erkri mardkanc aœqi aøjew, ow e¸ovpaciner˚ Œaxan: Asan ew ir zØrq˚ halaÆecin nranc minœew Gedor, ew e¸ovpacineric aynqan mard ˚n–

749

2 Mnacordac

14. 14–15. 11

kaw, or nrancic oœ m¯k˚ kendani œmnac, qanzi kotorowecin Tiroj ow nra zØrow¸ean aøjew: Yowdayi erkri mardik æat awar vercrin ew korÆanecin Gedori æowrj˚ gtnowoˇ nranc giwˇer˚, qanzi Tirojic hasaÆ arhawirqn ¯r patel nranc: Nranq awar aøan nranc bolor qaˇaqner˚, qani or ha– rowst awar kar aydteˇ: Nranq naew qandecin nranc hØ– teri pahakneri vranner˚, kotorecin amazonowhinerin, qæecin taraÆ bazowm oœxarner ew owˇter ow veradar´an Erowsaˇ¯m:

14

15

Tiroj hogin ijaw Adadi ordi Azariasi vray: Na, 15, 2 kangnelov Asayi ew amboˇj Yowdayi ow Beniamini erkr– neri amboˇj ßoˇovrdi aøjew, asac. ¡Lsec¯—q in´, o!v A– sa ew Yowdayi ow Beniamini erkrneri bolo—r mardik: T¯r˚ ´ez het ¯, qani or dowq nra het ¯q: Ard, e¸¯ dowq nran Œntø¯q, na k˚ yaytnowi ´ez, ew e¸¯ lq¯q nran, na ¯l ´ez k˚ lqi: Erkar ßamanak Isray¯l˚ eˇel ¯ aøanc ˘æmarit 3 AstÆow, aøanc qahanayi, or owsowcan¯r, ew aøanc Ør¯nqi, 4 or nranc dar´n¯r d¯pi Isray¯li T¯r AstowaÆ˚, bayc T¯– r˚ nranc m¯j ¯r: Ayd ßamanaknerowm œkar apahovow¸iwn 5 dowrs ekoˇi ow ners mtnoˇi hamar, qanzi Tiroj sarsaŒn ¯r ˚nkel gawaøneri bolor bnakiœneri vray: Azg˚ azgi d¯m 6 ¯r paterazmowm, ew qaˇaq˚‘ qaˇaqi, qanzi AstowaÆ a– m¯n tesak neˇow¸iwnnerov zarhowrecrel ¯r nranc: Ard, 7 dowq zØrac¯—q, ow ´er ´eøqer˚ ¸oˇ œ¸owlanan, qanzi ´er gorÆer˚ var´ en ownenalow¿: Erb Asan lsec ays xØsqer˚ 8 ew Azarias margar¯i margar¯ow¸iwn˚, zØracaw ew Yowda– yi ow Beniamini erkrneric ew ayn qaˇaqneric, or grawel ¯r EŒremi leran vray, dowrs gcec am¯n tesak kowøqer˚: Na katarec naew Tiroj ta˘ari aøjewowm gtnowoˇ Tiroj zo– haseˇani nawakatiq˚: Na ßoˇovec hawaqec Yowdayi ow 9 Beniamini erkrneri mardkanc, inœp¯s ew EŒremi, Mana– s¯i, Ωmawoni ceˇeric nranc mØt gtnowoˇ pandowxtnerin, qanzi æater˚, tesnelov or nranc T¯r AstowaÆ˚ nra het ¯, Isray¯lic ancel-gnacel ¯in nra koˇm˚: Asayi ¸aga– 10 worow¸ean tasnhingerord taroway errord amsin nranq hawaqowecin Erowsaˇ¯mowm: Ayd Ør˚ na berowaÆ awaric 11 Tiroj hamar zohaberec eظ˚ hariwr zowarak ow eظ˚ ha–

15. 12–16. 7 12 13

14 15

16

17

18 19

16

2

3

4

5 6

7

2 Mnacordac

750

zar oœxar: Na owxt drec, or irenc T¯r AstÆown p¯tq ¯ paæten amboˇj srtov ew amboˇj hogov: Ov œ¯r paæti Isray¯li T¯r AstÆown, p¯tq ¯ meøn¯r, lini eritasard ¸¯ Æer, tˇamard ¸¯ kin: Nranq bar´r ´aynov ow eˇjera– Œoˇ hnœecnelov erdowecin Tiroj˚: Amboˇj Yowdayi erkir˚ owraxacaw erdman hamar, qanzi irenc amboˇj srtov er– dowecin ew yØßarakam paætecin Nran: T¯r˚ nranc m¯j ¯r. Na hamataraÆ hangstow¸iwn pargewec nranc: Asan ir mØr˚‘ Maaqayin heøacrec, qanzi sa Astarti qrmowhi ¯r, ow xortakelov kowøqer˚‘ ayrec dranq Kedroni heˇe– ˇatowm: Bar´radir meheanner˚, sakayn, œveracowecin. dranq takawin kayin Yowdayi erkrowm ow Isray¯lowm, ¸¯– ew Asayi sirtn ir keanqi bolor Ørerin li ¯r AstowÆov: Na ners taraw ir naxahayr Daw¸i srbow¸iwnner˚ ew T¯r AstÆow srbow¸iwnner˚‘ arÆa¸, oski ow spasq: Paterazm œeˇaw minœew Asayi ¸agaworow¸ean eresownhingerord ta– rin: Asayi ¸agaworow¸ean eresownow¸erord tarowm Isra– y¯li Baas arqan yar´akowec Yowdayi erkri vray: Na amracrec Høaman, or Œaki Yowdayi erkri arqay Asa– yi elowmowt˚: Asan oski ow arÆa¸ vercnelov Tiroj tan ew ¸agaworakan tan gan´atneric‘ owˇarkec asorine– ri arqay Aderi ordown, or bnakwowm ¯r Damaskosowm, a– selov. ¡Daæi—nq knqir im ow qo mijew, inœp¯s or kar im hØr ow qo hØr mijew: Ahawasik es qez arÆa¸ ow os– ki em owˇarkowm, or yet dar´nes Isray¯li Baas arqayin, orp¯szi na in´nic heøanay¿: Asorineri arqay Aderi ordin ansac ew ir zØrqi iæxannerin owˇarkec Isray¯li qaˇaqneri d¯m, oronq harowaÆ hascrin Awonin, Danin, Abelmayinin ew NeŒ¸aˇim gawaøi ærjakay amboˇj erk– rin: Erb Baas˚ lsec ayd masin, hraßarowec Høaman amracnelowc, ew nra ayd gorÆ˚ kang aøaw: Asa arqan hawaqec Yowdayi erkri bolor mardkanc ew tanelov Baasi kaøowcaÆ Høamayi amrow¸iwnneri qarern ow Œayt˚‘ dran– cov amracrec Gabaan ow MasŒan: Ayn ßamanak Yowda– yi erkri Asa arqayi mØt ekaw Ananias margar¯n ew a– sac nran. ¡Qani or apawinecir asorineri arqayin ew oœ

751

2 Mnacordac

16. 8–17. 7

¸¯ qo T¯r AstÆown, ayd pat˘aøov Isray¯li arqayi zØrq˚ Œrkowec qo ´eøqic: Mi?¸¯ e¸ovpacinern ow libiaciner˚ meÆa¸iw zØrq œown¯in ew hamar´akow¸eamb œyar´akowecin œaŒazanc æat heÆealnerov: Bayc qani or dow apawi– nel ¯ir qo Tiroj˚, T¯r˚ nranc qo ´eøq˚ matnec, qanzi Tiroj aœqer˚ nayowm en amboˇj erkrin, orp¯szi na zØ– racni bolor nranc, oronc srter˚ owˇiˇ en: Ard, qani or dow ayd bann antesecir, sranic yetoy qo erkir˚ pate– razmner ¯ ownenalow¿: Asan zayracaw margar¯i vray ew nran bantarkec, orovhetew ayd bani hamar barkacel ¯r: Ayd ßamanak Asan sksec daßan veraberowel ßoˇovrdi hand¯p: Asayi aøajin ew verjin gorÆer˚ gri en aønow– aÆ Yowdayi erkri ow Isray¯li ¸agaworneri grqowm: Asayi otqer˚ ¸owlacan ir ¸agaworow¸ean eresowninnerord ta– rowm. na ÆanrØr¯n hiwandacaw: Ir hiwandow¸ean ßamanak na Tiroj˚ œapawinec, ayl‘ bßiæknerin: Asan vax˘anow– ec ir ¸agaworow¸ean qaøasownm¯kerord tarowm ew gnac ir naxnineri girk˚: Nran ¸aˇecin ayn gerezmanowm, or inqn ir hamar ¯r Œorel towel Daw¸i qaˇaqowm: Nran ga– haworaki vray drecin, aøat xnkerov ow zanazan iwˇerov ØÆecin ow æat meÆ yowˇarkaworow¸eamb ¸aˇecin:

8

9

10

11 12

13

14

Asayi Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ YosaŒat˚: Yo– 17 saŒat˚ ir iæxanow¸iwn˚ zØracrec Isray¯li d¯m: Na 2 zØrqer drec Yowdayi erkri bolor amracowaÆ qaˇaqne– rowm, hramanatarner næanakec EŒremi erkri bolor qa– ˇaqnerowm, oronq ir hayr Asan ¯r grawel: T¯r˚ Yosa– 3 Œati het ¯r, qanzi na ˚n¸acaw ir naxahØr‘ Daw– ¸i iæxanow¸ean skzbowm ordegraÆ ˘anaparhov. kowø– qer œpaætec, ayl ir naxahØr T¯r AstÆown paætec, ir 4 naxahØr patowirannerov aøajnordowec ew oœ ¸¯ Isra– y¯li ¸agaworow¸ean nman varowec: Nra ¸agaworow¸iw– 5 n˚ bargawa˘ec nra ´eøqowm, ew amboˇj Yowdayi erki– r˚ YosaŒatin ˚nÆaner ¯r talis. na ´eøq berec meÆ harstow¸iwn ow Œaøq: Nra sirt˚ nowirowec Tiroj ˘ana– 6 parhnerin, ew na ews Yowdayi erkric veracrec bar´ra– dir meheannern ow kowøqer˚: Ir ¸agaworow¸ean errord 7 tarowm na ir iæxannerin ow zØrakannerin‘ Abdiasin,

17. 8–18. 3

8

9

10

11

12

13 14

15 16

17

18 19

18 2

3

2 Mnacordac

752

Zaqariasin, Na¸anay¯lin ow Miq¯asin owˇarkec owsow– canelow Yowdayi erkri qaˇaqnerowm: Nranc het ¯in ˇew– taciner Samowias˚, Na¸anaas˚, Zabdias˚, Asi¯l˚, Se– miramo¸˚, Yovna¸an˚, Adonias˚ ew Tabadonias˚‘ bolorn ¯l ˇewtaciner: Nranc het ¯in Eˇisama ow Yoram qahana– ner˚: Nranq owsowcanowm ¯in Yowdayi erkrowm‘ irenc mØt ownenalov Tiroj fflr¯nqneri girq˚: Nranq ancnowm ¯in Yow– dayi erkri qaˇaqnerov ew owsowcanowm ßoˇovrdin: Tiroj sarsaŒn ¯r patel Yowdayi erkri æowrj˚ gtnowoˇ erkr– neri ¸agawornerin, ow nranq oœ mi paterazm œ¯in mˇowm YosaŒati d¯m: Aylazginer˚ YosaŒatin berowm ¯in ˚n– Æaner‘ oski, arÆa¸ ow now¯rner, isk arabner˚ nran berowm ¯in eظ˚ hazar eظ˚ hariwr xoy ew eظ˚ hazar eظ˚ ha– riwr noxaz: YosaŒat˚ gnalov aweli meÆ harstow¸ean ¯r tiranowm: Na Hr¯astanowm æinec tner ow amracow– aÆ qaˇaqner: Na bazowm gorÆer katarec Hr¯astanowm: HzØr paterazmikner kayin Erowsaˇ¯mowm: Nranc ¸iw˚, ˚st nranc tohmatneri, ays ¯r. Yowdayi ceˇi hazara– petnern ¯in Ednas iæxan˚, orn own¯r ereq hariwr hazar owßeˇ zinowor: Nranic yetoy Yovnan iæxann ¯r, orn own¯r erkow hariwr ow¸sown hazar zinowor: Nranic yetoy Zaqa– riayi ordi Mas¯asn ¯r, or˚ Tiroj nowirealn ¯r: Na own¯r erkow hariwr hazar owßeˇ zinowor: Beniamini ceˇic ¯r hzØr Eˇiadan, orn own¯r erkow hariwr hazar aˇeˇnawor– ner ow parsaworner: Nranic yetoy Yozabadn ¯r, orn own¯r hariwr ow¸sown hazar hzØr paterazmoˇ mardik: Sranq ¯in arqayin Æaøayow¸iwn anoˇner˚, baci nrancic, oronc kargel ¯r arqan amboˇj Hr¯astani amracowaÆ qaˇaq– nerowm: YosaŒat˚ ¯l aweli æat harstow¸iwn ow meÆ Œaøq owne– caw ew xnamow¸iwn arec Aqaabi tan het: Tar erjin na gnac Aqaabi mØt, Samaria, ew Aqaab˚ nra ow nra het ekaÆ zØrqi hamar æat oœxar ow zowarak mor¸ec ew Œor– ´ec nran hamozel, or miasin yar´akowen Gaˇaadi fiamo¸ qaˇaqi vray: Isray¯li arqay Aqaabn asac Yowdayi erk– ri arqay YosaŒatin. ¡In´ het Gaˇaadi fiamo¸ qaˇaqi d¯m k˚ yar´akowe?s¿: Sa asac. ¡Mi enq es ow dow, mi en qo

753

2 Mnacordac

18. 4–16

zØrqn ow im zØrq˚ qez hamar paterazmowm¿: YosaŒatn asac Isray¯li arqayin. ¡AysØr harcnenq Tiroj˚¿: Isra– y¯li arqan hawaqec Isray¯li margar¯nerin‘ œors hariwr mard, ew harcrec nranc. ¡Gaˇaadi fiamo¸ qaˇaq˚ pa– terazmi gna?m, ¸¯? yet kangnem¿: Nranq asacin. ¡Gna—, ew AstowaÆ qez‘ arqayid, yajoˇow¸iwn k˚ pargewi¿: Yosa– Œatn asac. ¡Aysteˇ Tiroj owriæ margar¯ œka?y, or nran ¯l harcnenq¿: Isray¯li arqan asac YosaŒatin. ¡Mi owriæ mard ¯l kay, ori mijocov kareli ¯ Tiroj˚ harcnel, bayc es atowm em nran, orovhetew na in´ hamar law ban œi mar– gar¯anowm, ew nra bolor Ører˚ œarow¸eamb en lcowaÆ: Da Yemlayi ordi Miqiasn ¯¿: YosaŒatn asac. ¡Φoˇ arqan aydp¯s œxØsi¿: Ew Isray¯li arqan mi nerqini kanœec ow asac. ¡Ωtap ayste—ˇ ber Yemlayi ordi Miqiasin¿: Is– ray¯li arqan ew Yowdayi erkri YosaŒat arqan, am¯n m¯k˚ patmow˘an˚ hagaÆ, nstel ¯in irenc gahin: Nranq nstel ¯in Samariayi darpasi aøjew, mi ˚ndar´ak teˇ, ew bo– lor margar¯ner˚ nranc aøjew margar¯anowm ¯in: Qanani ordi Sedekias˚, or erka¸¯ eˇjiwrner ¯r patrastel, a– sac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Srancov piti harowaÆes a– sorinerin, minœew or bnajnjes nranc¿: Bolor margar¯ner˚ noynp¯s margar¯anowm ¯in‘ aselov. ¡Yar´akowi—r Gaˇaa– di fiamo¸ qaˇaqi vray, yajoˇow¸iwn k’ownenas, ew T¯r˚ qo‘ arqayid ´eøq˚ k˚ yan´ni ayn¿: Sowrhandak˚, or gnacel ¯r Miqiasin kanœelow, xØsec nra het ew asac. ¡Aha marga– r¯ner˚ miaberan baregowæak baner asacin yØgowt arqa– yi, dow ¯l nranc asaÆi p¯s mi ba—n asa, law ba—n gowæakir¿: Miqiasn asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚. inœ or AstowaÆ in´ a– si, ayn ¯l k’asem¿: Na ekaw arqayi mØt, ew arqan nran asac. ¡Miqia—s, Gaˇaadi fiamo¸ qaˇaqi vray yar´a– kowe?m, ¸¯? yet kangnem¿: Ew na asac. ¡Yar´akowi—r ew yajoˇow¸iwn k˚ gtnes, nranq ´er ´eøq˚ k’˚nknen¿: Asac nran arqan. ¡Qani angam em qez erdowel towel, or, Tiroj anownov, ˘æmartow¸iwnic baci in´ ayl ban œases¿: Miqi– asn asac. ¡Tesay, or isray¯laciner˚ crowaÆ en leøneri vray hoviw œownecoˇ oœxarneri p¯s, ew T¯rn asac. ¡Sranq aøajnord œownen, ¸oˇ am¯n mard ir town˚ veradaønay xa–

4 5

6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

18. 17–32 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

2 Mnacordac

754

ˇaˇow¸eamb¿: Isray¯li arqan asac YosaŒatin. ¡Qez œasaci?, or na in´ hamar bari gowæakow¸iwn œi ani, ayl‘ œar¿: Isk Miqiasn asac. ¡Πiæt œ¯: Lsec¯—q Tiroj xØsq˚: Es tesay Tiroj˚, or nstaÆ ¯r ir a¸oøin, ew erknqi bolor zØrqer˚ kangnaÆ ¯in nra aj ow ´ax koˇmerin: T¯rn a– sac. ¡O?v k˚ xabi Isray¯li arqay Aqaabin, or ver kenay ow yar´akowi Gaˇaadi fiamo¸ qaˇaqi vray¿: M¯kn ays– p¯s xØsec, miwsn‘ aynp¯s: Mi ogi elaw ow kangnelov Tiroj aøjew‘ asac. ¡Es k˚ xabem nran¿: T¯rn asac. ¡I?nœp¯s¿: Na asac. ¡Es k˚ gnam ow sowt ogi k˚ linem nra bolor margar¯neri beranowm¿: T¯rn asac. ¡Dow k˚ xabes nran, dow karoˇ es, owremn gna— ew ara— aydp¯s¿: Aha T¯r˚ sowt ogi ¯ drel qo ayd margar¯neri beranowm, ayd pat˘aøov ¯l T¯r˚ qez hamar vat ban ¯ gowæakowm¿: Ayn ßamanak Qanani ordi Sedekias˚ mØtenalov Miqiasin‘ harowa– Æec nra ÆnØtin ow asac. ¡O?r ˘anaparhov Tiroj ogin ancaw im m¯j ew xØsec qez het¿: Miqiasn asac. ¡Aha dow k˚ tesnes ayn Ør˚, erb pahaseneakic pahaseneak k˚ mtnes, or ¸aqnowes¿: Isray¯li arqan asac. ¡Bønec¯—q Miqiasin, ye—t tar¯q qaˇaqaglowx Semeri ow arqayordi iæxan Yovasi mØt ew asac¯—q. ¡Aysp¯s ¯ asowm arqan. sran ba—nt dr¯q, ow ¸oˇ na mi ktor hacov ow mi kowm jrov snowi, minœew or es xaˇaˇow¸eamb veradaønam¿: Miqi– asn asac. ¡E¸¯ irØq xaˇaˇow¸eamb veradaønas, owremn T¯r˚ in´ het œi xØsel: O!v ßoˇovowrd, bolord lsec¯—q¿: Is– ray¯li arqan ow Yowdayi erkri arqay YosaŒat˚ yar´ak– owecin Gaˇaadi fiamo¸ qaˇaqi vray: Isray¯li arqan asac YosaŒatin. ¡flpti—r in´, or aydp¯s mtnem pate– razmi m¯j, isk dow hagi—r im patmow˘an˚¿: Isray¯li ar– qan Æptowec ew mtaw paterazmi m¯j: Asorineri arqan ir martakaøqeri hramanatarnerin, oronq ir mØt ¯in, asac. ¡Mi— køow¯q o—œ æarqayini, o—œ ¯l nranc meÆaworneri d¯m, ayl miayn‘ Isray¯li arqayi d¯m¿: Ew erb martakaø– qeri hramanatarner˚ tesan YosaŒatin, asacin. ¡Sa ¯ Isray¯li arqan¿: Ew ærjapatecin nran, or køowen nra d¯m: YosaŒat˚ aˇaˇakec, ow T¯r˚ Œrkec nran: AstowaÆ nranc heøacrec nra mØtic: Erb martakaøqeri hrama–

755

2 Mnacordac

18. 33–19. 11

natarner˚ tesan, or na Isray¯li arqan œ¯, nran heta– pndelowc dadarecin: Mi mard amboˇj owßov larec aˇe– ˇ˚ ew lanjapanaki mijov xocec Isray¯li arqayi ¸oqer˚: Na asac ir nerqinown. ¡Kaøq˚ ye—t dar´row ew in´ ha– ni—r paterazmi daætic, orovhetew mahacow virawor em¿: Ayd Ør˚ paterazm˚ sastkacaw, ew Isray¯li arqan min– œew erekoy mnac ir martakaøqi vray, asorineri dimac ew aregaki mayr mtnelow ßamanak meøaw:

33

34

YosaŒat arqan xaˇaˇow¸eamb veradar´aw ir tow– 19 n˚, Erowsaˇ¯m: Nran ˚ndaøaj ekaw Anania margar¯i 2 ordi Y¯own ew asac YosaŒat arqayin. ¡P¯?tq ¯r, or me– ˇaworin Øgn¯ir kam Tiroj ateli mardown barekam lin¯ir: Ayd pat˘aøov qez vray ijaw Tiroj barkow¸iwn˚, bayc 3 qani or dow bari gorÆer ¯l ¯ir katarel‘ Yowdayi erkric veracrel ¯ir bar´radir meheanner˚ ew srtov Tirojn ¯ir yarel, owsti T¯r˚ qez Œrkec¿: YosaŒat˚ aprec Erow– 4 saˇ¯mowm, krkin dowrs ekaw ßoˇovrdi m¯j Bersab¯¯ic min– œew EŒremi leø˚ ew mardkanc verstin dar´rec d¯pi irenc hayreri T¯r AstowaÆ˚: Na dataworner kargec Yowdayi 5 erkri bolor qaˇaqnerowm, am¯n mi amracowaÆ qaˇaqowm: Na asac datawornerin. ¡Tes¯—q, ¸¯ dowq inœ ¯q anowm, 6 ´er dat˚ mardkanc œi veraberowm, ayl‘ Tiroj˚: Ardarow– ¸iwn˚ ´er koˇmn ¯: Ard, Tiroj erkiwˇ˚ ¸oˇ ´ez vray li– 7 ni, pahec¯—q fflr¯nq˚ ew gorÆadrec¯—q, qanzi mer T¯r As– towaÆ˚ anirawow¸iwn ew koˇmnakalow¸iwn œi anowm ew œi kaæaøwowm¿: YosaŒat˚ qahananeric, ˇewtacineric ew 8 Isray¯li tohmapeteric dataworner kargec naew Erow– saˇ¯mowm, or kataren Tiroj datastan˚‘ daten Erowsa– ˇ¯mi bnakiœnerin: Na nranc patowirec‘ aselov. ¡Tiroj 9 erkiwˇov, ˘æmartow¸eamb ow katareal srtov aysp¯s k˚ varow¯q. e¸¯ irenc qaˇaqnerowm bnakowoˇ ´er eˇbayrne– 10 ric orew¯ m¯k˚ arean dimac arean, Ør¯nqin ow patowira– nin, irawownqnerin ow datastannerin veraberoˇ gorÆov dimi ´ez, apa bacatrec¯—q nranc, or œmeˇanœen AstÆow d¯m, or nranq œbarkanan o—œ ´er vray, o—œ ¯l‘ ´er eˇbayrne– ri: Aysp¯s ar¯—q ew œ¯q meˇanœi: Ew aha Amarias qaha– 11 nan Tiroj bolor gorÆerowm ´er aøajnordn ¯, Ismay¯li ordi

20. 1–14

2 Mnacordac

756

Zabdias˚ Yowdayi tan aøajnordn ¯ arqayi bolor gorÆe– rowm, isk qartowˇarnern ow ˇewtaciner˚ ´er koˇqin en. zØrac¯—q ow gorÆec¯—q, ew T¯r˚ barown ajakic piti lini¿: 20 2

3

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13

14

Dranic yetoy amonacinern ow movabaciner˚, nranc het naew minecineric omanq ekan YosaŒati d¯m pa– terazmelow: Ekan ow ayd ban˚ yaytnecin YosaŒatin‘ aselov. ¡Qez vray meÆ bazmow¸iwn ¯ yar´akwowm Æovi ayn koˇmic‘ Asoriqic, ew aha nranq Asasan¸amarowm en, ay– sinqn‘ Gaddiowm¿: YosaŒat˚ vaxecaw, eresn owˇˇelov d¯pi T¯r˚‘ aˇØ¸ec ew yaytararec, or Æom pahen amboˇj Yowdayi erkrowm: Yowdayi erkri bnakiœner˚ hawaqowecin, or dimen Tiroj˚. Yowdayi erkri bolor qaˇaqneric ekan dimelow Tiroj˚: YosaŒat˚ Erowsaˇ¯mowm, Tiroj tan˚, dra nor gaw¸i dimac kangnec Yowdayi erkri ßoˇovakan– neri m¯j ow aˇØ¸ec. ¡O!v mer hayreri T¯r AstowaÆ, œ¯? or do—w es AstowaÆ erknqowm, or tirowm es he¸anos azgeri bolor ¸agaworow¸iwnneri vray. qo ´eøqowm ¯ iæxanow¸ean owß˚, ew oœ oq œi karoˇ qez d¯m kangnel: ff¯? or, T¯!r, qo isray¯laci ßoˇovrdi aøaj do—w oœnœacrir ays erkri bna– kiœnerin ew erkir˚ yawitean towecir qo sireli Abrahami yetnordnerin: Sranq bnakowecin aysteˇ ew aysteˇ ¯l æi– nelov qo anowan srbaran˚‘ asacin. ¡E¸¯ mez vray gan œariq, sowr, datastan, mah ow sov, k˚ kangnenq ays tan aøjew ew qo aøjew, qanzi qo anown˚ ays tan vray ¯, qez k˚ kanœenq neˇow¸ean m¯j linelow d¯pqowm, ew dow k˚ lses ow k˚ Œrkes mez¿: Ew ard, aha amonaciner˚, movabaci– ner˚ ew S¯ir leran bnakiœner˚, oronc erkrov ¸oyl œtowe– cir ancnel, erb isray¯laciner˚ Egiptosic dowrs ekan ew æeˇecin irenc ˘anaparh˚ nrancic, or œkotoren nranc, ahawasik nranq yandgnel en mez vray yar´akowel ow mez hanel ßaøangow¸iwn stacaÆ mer erkric, or˚ dow es towel mez: O!v T¯r AstowaÆ mer, mi?¸¯ nranc datastan˚ œes tesnelow: ff¯? or menq zØrow¸iwn œownenq ays meÆ bazmow– ¸ean d¯m kangnelow ew œgitenq, ¸¯ inœ anenq nranc d¯m: Mer aœqer˚ qez en owˇˇowaÆ¿: Yowdayi erkri oˇj bnakœow– ¸iwn˚, naew erexanern ow kanayq kangnaÆ ¯in Tiroj aø– jew: AsaŒi ordineric ˇewtaci Ma¸aniayi ordi Eˇi¯li

757

2 Mnacordac

20. 15–25

ordi Baniasi ordi Zaqariayi ordi fflzi¯li vray hawa– qi ßamanak ijaw Tiroj hogin, ew fflzi¯ln asac. ¡Lsec¯—q, Yowdayi mardi—k, Erowsaˇ¯mi bnakiœne—r ew YosaŒa—t ar– qay, T¯r˚ ´ez aysp¯s ¯ asowm. ¡Mi— vaxec¯q ow mi— zar– howr¯q ays meÆ bazmow¸iwnic, qanzi paterazm˚ ´er˚ œ¯, ayl‘ AstÆown˚: Vaˇn ewe¸ yar´akowec¯—q nranc vray: A– ha nranq ijnowm en Aseri zaøivayrov, ew dowq nranc k˚ gtn¯q Yeri¯li anapatowm gtnowoˇ geti ezerqin: Dowq œ¯, or aynteˇ piti paterazm¯q: Haskac¯—q ow k˚ tesn¯q ´ez het eˇoˇ Tiroj Œrkow¸iwn˚: Yowdayi— erkir ew Erow– saˇ¯—m, mi— vaxec¯q ow mi— zarhowr¯q. vaˇ˚ yar´akowec¯—q nranc vray, qanzi T¯r˚ ´ez het ¯¿: YosaŒat˚, amboˇj Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi bnakiœner˚ eresnivayr xo– narhowelov‘ ˚nkan Tiroj aøjew ow erkrpagecin Tiroj˚: Ew Kaha¸i tohmic ow Korxi tohmic ˇewtaciner˚ ver ka– can ow bar´r ´aynov Ørhnecin T¯r AstÆown: Nranq aøa– wØtean kanowx zar¸nelov‘ gnacin Φekowayi anapat˚: Erb nranq ver ¯in kenowm, YosaŒat˚ kangnec ow aˇa– ˇakelov asac. ¡I—n´ lsec¯q, Yowdayi erkri ew Erowsaˇ¯mi bnakiœne—r, hawatac¯—q mer T¯r AstÆown, ew na ¯l ´ez k˚ hawatay, hawatac¯—q nra margar¯nerin ow yajoˇow¸iwn k’ownenaq¿: Na xorhowrd arec ßoˇovrdi het ew kargec saˇmosergowner ow Ørhnabanoˇner, or zØrqi aøjewic ˚n– ¸analis Œaøq tan ow Ørhnabanen srbow¸iwnner˚: Nranq asowm ¯in. ¡ffiaøq tanq Tiroj˚, qanzi nra oˇormaÆow¸iw– n˚ yawitean ¯¿: Erb nranq sksel ¯in Ørhnel ow Œaøabanel Tiroj˚, T¯r˚ amonacinerin køowi hanec movabacineri ow S¯ir leran bnakiœneri d¯m, oronq ekel ¯in Yowdayi erkri vray yar´akowelow: Ew nranq partowecin: Amonacinern ow movabaciner˚ yar´akowecin S¯ir leran bnakiœneri vray, or kotoren ow oœnœacnen nranc: Erb S¯iri bnakiœnerin ispaø bnajnjecin, ays angam sranq irar vray yar´ak– owecin ow kotorecin mimeanc: Yowdayi erkri mardik ekan anapati ditanoc˚, nayecin ow tesan, or bolorn spa– nowaÆ en, getin ˚nkaÆ, ow oœ oq œ¯r Œrkowel: YosaŒatn ow zØrq˚ ekan koˇoptelow nranc awar˚: Nranq gtan meÆ ¸owov anasownner, hander´anq, awar ow ¸ankar߯q aøar–

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

20. 26–21. 4

26

27

28 29

30

31

32 33

34

35

36

37

21 2 3

4

2 Mnacordac

758

kaner ew ays am¯n˚ koˇoptecin: Nranq ereq Ør hawaqowm ¯in awar˚, orovhetew œaŒazanc æat ¯r: fforrord Ør˚ nranq hawaqowecin fflrhnow¸ean hovtowm, orovhetew ayn– teˇ ¯in Ørhnel Tiroj˚, ori hamar ¯l ayd teˇ˚ koœowec fflrh– now¸ean hovit. ew aydp¯s ¯ koœwowm minœew aysØr: Yowdayi erkri bolor mardik veradar´an Erowsaˇ¯m: YosaŒat˚ nranc aøajnordec meÆ owraxow¸eamb, qanzi T¯r˚ nranc owraxow¸iwn ¯r towel‘ azatelov nranc irenc ¸ænamineric: Nranq mtan Erowsaˇ¯m, Tiroj town˚ qnarnerov, tawiˇ– nerov ow Œoˇerov: Erbor erkri bolor ¸agaworow¸iwnner˚ lsecin, or T¯rn ¯ paterazmel Isray¯li ¸ænamineri d¯m, Tiroj vaxn ˚nkaw nranc vray: YosaŒati ¸agaworow¸iw– n˚ xaˇaˇowec, ew nra AstowaÆ˚ am¯n koˇmic hangstac– rec nran: YosaŒat˚ iæxec Yowdayi erkri vray: Na e– resownhing tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ew qsanhing tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Azowba ¯r, or˚ Salii dowstrn ¯r: YosaŒatn ˚n¸acaw ir hØr‘ Asa– yi ˘anaparhnerov, œxotorowec Tiroj ˘anaparhic, ¸¯– ew takawin bar´radir meheanner kayin, ew ßoˇovowrdn ir sirt˚ œ¯r owˇˇel ir hayreri T¯r AstÆown: YosaŒati mna– caÆ gorÆer˚, aøajinic minœew verjin˚, growaÆ en Anani ordi Y¯owi patmow¸ean m¯j. na ¯ gri aøel Isray¯li ¸aga– worneri patmow¸iwn˚: Dranic yetoy Yowdayi erkri arqay YosaŒat˚ barekamacaw Isray¯li arqay fflqoziayi het. YosaŒat˚ anØr¯now¸iwn gorÆec, erb ver kacaw ow gnac fflqoziayi mØt, or naw patrasti ow gnay Φarsis: Na naw patrastec Gasiongaberowm: Maresaci ffldrii ordi E– ˇiazar˚ YosaŒati masin margar¯analov asac. ¡Qani or fflqoziayin sireli dar´ar, T¯r˚ piti xaøni qo gor– Æer˚, qo naw˚ piti xortakowi, ew dow œpiti karoˇacas Φarsis gnal¿: YosaŒat˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec Daw¸i qaˇaqowm, ir naxnineri mØt: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordin‘ Yoram˚: Na own¯r vec eˇbayr, oronq YosaŒa– ti ordinern ¯in. Ezrias, E¯l, Zaqarias, Misay¯l, Sa– Œatias ew Azariow: Sranq bolor˚ Yowdayi erkri arqay YosaŒati ordinern ¯in: Hayr˚ nranc towel ¯r bazowm

759

2 Mnacordac

21. 5–17

pargewner‘ arÆa¸, oski, z¯nqer, inœp¯s naew amracowaÆ qaˇaqner Yowdayi erkrowm, isk ¸agaworow¸iwn˚ yan´nel ¯r Yoramin, qanzi na ¯r andranik˚: Yoramn stan´nelov ¸agaworow¸iwn˚‘ hzØracaw ow srakotor arec ir bolor eˇ– bayrnerin, naew Isray¯li mi æarq iæxanneri: Na eresown– erkow tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ew ow¸ tari ¸a– gaworec Erowsaˇ¯mowm: Na ˚n¸acaw Isray¯li ¸agaworne– ri ˘anaparhnerov. na arec ayn, inœ or Aqaabi townn ¯r arel, qani or nra kin˚ Aqaabi dowstrn ¯r: Na œariq gorÆec Tiroj aøjew, sakayn T¯r˚ œowzec korÆanel Daw¸i town˚ ayn owxti hamar, or drel ¯r Daw¸i het, ew inœp¯s a– sel ¯r nran‘ miæt mi ˘rag ¯r talow nran ow nra ordinerin: Ayd Ørerin Yowdayi erkri d¯m apstambecin edomacine– r˚, oronq irenc hamar ¸agawor ˚ntrecin: Yoram˚ gnac ir iæxannerov ow heÆealnerov hander´ ew giæer˚ ver ke– nalov‘ yar´akowec edomacineri ow nranc martakaøqeri hramanatarneri vray, oronq paæarel ¯in iren: Edoma– cineri zØrq˚ Œaxaw d¯pi irenc vranner˚: Edomn aza– towec Yowdayi erkri geriæxanow¸iwnic. ew aydp¯s ¯ minœew aysØr: Ayd ßamanak apstambec Lobnan Yorami iæxanow– ¸ean d¯m, qanzi Yoram˚ lqel ¯r ir hayreri T¯r AstÆown, bar´radir meheanner ¯r kaøowcel towel Yowdayi erkri qa– ˇaqnerowm, œastowaÆner paætelow ¯r mˇel Erowsaˇ¯mi bna– kiœnerin ow molorecrel Yowdayi erkir˚: Eˇia margar¯ic nran patgamagir ekaw, owr asowaÆ ¯r. ¡Aysp¯s ¯ asowm qo naxahØr‘ Daw¸i T¯r AstowaÆ˚. ¡Qani or œ˚n¸acar qo hØr‘ YosaŒati owˇiov ew oœ ¯l Yowdayi erkri arqay Asa– yi owˇiov, ayl ˚n¸acar Isray¯li ¸agawori owˇiov, œas– towaÆner paætelow mˇecir Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin, inœp¯s or arel ¯r Aqaabi town˚, ew qo hØr ordinerin‘ qo eˇbayrnerin, oronq qeznic law ¯in, spane– cir, dra hamar ¯l T¯r˚ qo ßoˇovrdi nerkayow¸eamb qez, qo ordinerin, qo kananc ew qo amboˇj ownecowaÆqin meÆ harowaÆner ¯ hascnelow: Dow Æanr hiwandow¸eamb ow oro– vayni axtov piti maæowes, minœew or qo axtaharowaÆ Œorotiq˚ Ør¯cØr dowrs ¸aŒowi¿: Ew T¯r˚ Yorami d¯m ha– nec aylazginerin ew e¸ovpacineri harewan arabnerin:

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

21. 18–22. 8 18

19 20

21

22

2

3

4

5

6

7

8

2 Mnacordac

760

Nranq yar´akowecin Yowdayi erkri vray, koˇoptecin ayn ew taran arqayi tan amboˇj harstow¸iwn˚, nra tˇane– rin ow aˇjiknerin, ew na zrkowec ir bolor ordineric, baci krtseragoyn ordowc‘ fflqoziasic: Dranic yetoy T¯r˚ nran harowaÆec ew orovayni anbowßeli hiwandow¸iwn towec: O– roæ ßamanak anc erb hasaw nra vax˘an˚, amboˇj erkow Ør nra axtaharowaÆ Œorotiq˚ dowrs ¸aŒowec, ew na me– øaw ayd Æanr hiwandow¸iwnic: Ψoˇovowrd˚ nran yowˇarka– worow¸iwn œarec, inœp¯s or arel ¯r nra naxninerin: Na eresownerkow tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ew ow¸ ta– ri ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na meøaw aøanc drowatanqi xØsqi: Na ¸aˇowec Daw¸i qaˇaqowm, bayc oœ ¸agaworneri gerezmanocowm: Erowsaˇ¯mi bnakiœner˚ Yorami Œoxar¯n gah bar´rac– rin nra krtseragoyn ordown‘ fflqoziasin, qanzi nra bo– lor awag eˇbayrnerin spanel ¯in nranc vray yar´akowaÆ awazakaxmber˚, arabner˚ ew alimazonaciner˚: Φaga– wor dar´aw Yowdayi erkri arqay Yorami ordi fflqozias˚: fflqozias˚ ¸agawor dar´aw, erb qsanerkow tarekan ¯r: Na m¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Go¸oˇia ¯r: Sa Amrii dowstrn ¯r: fflqoziasn ˚n¸acaw Aqaabi tan ˘anaparhov, qanzi nra mayr˚ meˇanœelow gorÆowm nra xorhrdakann ¯r: fflqozias˚ œariq gorÆec Ti– roj aøjew, inœp¯s arel ¯in Aqaabi tan mardik, qani or hØr mahic yetoy nran korÆanelow hamar nranq ¯in dar´el ir xorhrdakanner˚: Na aøajnordowec nranc xorhowrd– nerov, Aqaabi ordi Yorami het gnac Gaˇaadi fiama¸ qaˇaq˚‘ Asoriqi arqay Azay¯li d¯m paterazmelow: Ew a– ˇeˇnaworner˚ viraworecin Yoramin: Yoram˚ veradar´aw Yezray¯l, or bowßowi ayn v¯rqeric, or asoriner˚ pat˘aøel ¯in fiama¸owm, erb na paterazmowm ¯r Asoriqi arqay A– zay¯li d¯m: Yowdayi erkri arqay Yorami ordi fflqozias˚ e– kaw Yezray¯l, or ayceli Aqaabi ordi Yovramin, or˚ hiwand ¯r: Tiroj patowhas˚ ijaw fflqoziasi glxin ayn ßamanak, erb sa gnacel ¯r Yorami mØt: Minœ na gnowm ¯r, yar´akowec Amessii ordi, Tirojic ØÆeal Y¯owi vray: Erb Y¯own vr¯ß ¯r lowÆowm Aqaabi tnic, tesaw, or Yowdayi iæxanner˚‘ ffl–

761

2 Mnacordac

22. 9–23. 6

qoziasi eˇbØrordiner˚, Æaøayowm ¯in fflqoziasin, owsti kotorec nranc: Na hramayec Œntøel gtnel fflqoziasin: Nran bønecin Samariayowm, owr bowßwowm ¯r: Nran bere– cin Y¯owi mØt, orn spanec nran: Nran ¸aˇecin aynteˇ, qanzi asacin, ¸¯ na ordin ¯ YosaŒati, orn ir amboˇj srtov ´gtowm ¯r Tiroj˚: Ew fflqoziasi tan m¯j œgtnowec m¯k˚, or ´eøq aøn¯r ¸agaworakan iæxanow¸iwn˚: fflqozi– asi mayr˚‘ Go¸oˇian, erb tesaw, ¸¯ ordin meøel ¯, ver kacaw ow kotorec Yowdayi tan amboˇj ¸agaworakan se– rownd˚: Arqayadowstr Yosabe¸˚, sakayn, goˇacaw fflqo– ziasi ordi Yovasin arqayi kotorowoˇ ordineri mijic ew nran ow nra dayeakin teˇaworec ankoˇinneri seneakowm: Yosabe¸˚, or˚ Yoram arqayi dowstrn ¯r, fflqoziasi qoyr˚ ew Yoviday¯ qahanayi kin˚, nran ¸aqcrec Go¸oˇiayic, owsti sa œkaroˇacaw spanel nran: Na vec tari nra het ¸aqnowaÆ mnac AstÆow tan˚: Go¸oˇian vec tari ¸agaworec erkrowm:

9

10

11

12

Eظnerord tarowm Yoviday¯n zØracaw ew vercnelov ha– 23 riwrapetnerin‘ Yorami ordi Azariasin, Yovnani or– di Ismay¯lin, Yobadi ordi Azariasin, Adayiayi ordi Masiasin, Zaqariayi ordi EˇisaŒatin, taraw Tiroj town˚: Nranq ærjecin Yowdayi erkrowm, Yowdayi erkri bo– 2 lor qaˇaqneric hawaqecin ˇewtacinerin, Isray¯li toh– meri iæxannerin ew ekan Erowsaˇ¯m: Nranq Yowdayi erk– 3 ri bolor ßoˇovakanneri ew arqayi het owxt drecin Tiroj tan˚: Na nranc coyc talov arqayordown‘ asac. ¡Aha– wasik Yowdayi erkri arqayordin. sa— p¯tq ¯ ¸agawori, inœp¯s T¯rn asel ¯r Daw¸i tan masin: Ard, p¯tq ¯ a– 4 n¯q heteweal˚. ´eznic‘ qahananericd ow ˇewtacinericd nranq, or æaba¸ Øroway paætamownq en katarowm, nranc m¯k errord mas˚ p¯tq ¯ pahpani døneri mowtq˚, m¯k er– 5 rord mas˚ p¯tq ¯ lini arqayi palatowm, isk miws m¯k er– rord mas˚ p¯tq ¯ lini Himqi døan mØt: Amboˇj ßoˇovowrd˚ p¯tq ¯ lini Tiroj tan gaw¸owm: Oœ oq œp¯tq ¯ mtni Tiroj 6 town˚, baci qahananeric, ˇewtacineric ow spasaworow– ¸ean koœowaÆ ˇewtacineric: Sranq miayn p¯tq ¯ mtnen, qanzi sowrb en, isk amboˇj ßoˇovowrd˚ p¯tq ¯ Tiroj hra–

23. 7–18 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

2 Mnacordac

762

manner˚ katari: Ξewtaciner˚, am¯n m¯kn ir ´eøqin z¯nq ownenalov, p¯tq ¯ ærjapaten arqayin: Ov town mtni, k˚ spanowi: Nranq p¯tq ¯ owˇekcen arqayin, orteˇ ¯l or na gtnowi¿: Ξewtaciner˚ ew Yowdayi erkri bolor bnakiœne– r˚ ˚st amenayni katarecin ayn, inœ Yoviday¯ qahanan patowirec. am¯n m¯kn ˚ntrec ir mardkanc, ¸¯— nranc, or sksowm ¯in æaba¸ Øroway irenc paætamownq˚ ew ¸¯— nranc, or ayd Ør˚ awartowm ¯in ayn, qani or Yoviday¯n amenØre– ay pahapannerin œ¯r ar´akel: Yoviday¯n nranc towec sowserner, vahanner ew z¯nqer, or Dawi¸ arqayinn ¯in ew pahwowm ¯in AstÆow tan˚: Na amboˇj ßoˇovrdin, am¯n m¯kin ir z¯nqov kangnecrec tan aj koˇmic minœew zoha– seˇani ew ta˘ari ´ax koˇm˚, ¸agawori æowrj˚: Dowrs be– relov arqayordown‘ na nra vray drec ¸agn ow Vkayow¸ean gir˚. Yoviday¯n ow ir ordiner˚ nran ¸agawor dar´rin ew ØÆecin‘ goœelov. ¡Kecc¯! arqan¿: Erb Go¸oˇian lsec va– zoˇ, arqayin Œaøabanoˇ ow Ørhnoˇ ßoˇovrdi ´ayn˚, mtaw arqayi mØt‘ Tiroj town˚, ow tesaw, or ¸agawor˚ ir te– ˇowm ¯, isk zØrapetner˚, Œoˇharner˚ ew iæxanner˚ kang– naÆ en arqayi æowrj˚, ˘anaparhi mowtqi mØt: Amboˇj ßo– ˇovowrd˚ zowar˘anowm ¯r, Œoˇer ¯r hnœecnowm, nowagaran– nerov erger ¯r ergowm, Ørhnow¸iwnner aøaqowm aø AstowaÆ: Go¸oˇian zgestner˚ pataøotec ow goœec‘ aselov. ¡Dowq dawadrow¸eamb xardax xaˇ xaˇaciq¿: Yoviday¯ qa– hanan teˇic bar´ranalov‘ patowirec hariwrapetnerin ew zØrqi hramanatarnerin‘ aselov nranc. ¡Sran AstÆow tnic do—wrs hanec¯q, hetewec¯—q nran ow srov spanec¯—q¿: Qahanan asac. ¡Na Tiroj tan m¯j ¸oˇ œmeøni¿: Φoyl towecin, or na dowrs gnay, ew erb ancaw arqayi heÆealne– ri tan døan koˇqov, nran aynteˇ spanecin: Yoviday¯n owxt drec ir, ßoˇovrdi ow arqayi mijew, or irenq Tiroj ßoˇovowrd˚ k˚ linen: Erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ mtaw Ba– haˇi town˚, jardowŒæowr arec nran ow nra zohaseˇanne– r˚, Œærec nra kowøqer˚, isk Bahaˇi Ma¸an qowrmin spa– nec nra zohaseˇani aøjew: Yoviday¯n Tiroj tan gor– Æ˚ yan´nec qahananerin ow ˇewtacinerin, verakangnec qahananeri ow ˇewtacineri mætakan spasaworow¸iwn˚,

763

2 Mnacordac

23. 19–24. 11

or Dawi¸n ¯r hastatel Tiroj tan˚ katarowelow hamar, Tiroj˚ oˇjak¯zner matowcec, inœp¯s or growaÆ ¯ Movs¯– si Ør¯nqneri m¯j‘ owraxow¸eamb ow ergerov, ˚st Daw¸i sahmanaÆ kargi: Pahapanner kangnecin Tiroj tan døneri mØt, ew oœ mi anmaqowr mard orew¯ kerp aynteˇ œ¯r mtnowm: Na kanœec tohmeri peterin, zØrapetnerin ow ßoˇovrdi iæxannerin ew erkri amboˇj ßoˇovrdin: Sranq arqayin hanelov Tiroj tnic‘ nerqin dønov mtan ¸agawo– rakan town˚ ew arqayin nstecrin ¸agaworakan gahin: Erkri amboˇj ßoˇovowrdn owraxacaw, qaˇaq˚ handartow– ec, isk Go¸oˇiayin spanecin srov:

19

20

21

Eظ˚ tarekan ¯r Yovas˚, erb ¸agawor dar´aw: Na 24 qaøasown tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra bersab¯¯ci mØr anown˚ Abia ¯r: Yoviday¯ qahanayi bolor Ørerin Yo– 2 vasn arec ayn, inœ owˇiˇ ¯r Tiroj aøaj: Yovas˚ erkow 3 kin aøaw, oronq Ænecin tˇaner ow aˇjikner: Aynp¯s pa– 4 tahec, or Yovasi sirt˚ owzec Tiroj town˚ norogel: Na 5 hawaqec qahananerin ow ˇewtacinerin ew asac nranc. ¡El¯q gnac¯—q Yowdayi erkri qaˇaqner˚ ew amboˇj Isray¯– lic arÆa—¸ hawaqec¯q Tiroj town˚ tar¯ctari norogelow hamar: Ωtapec¯—q katarel¿: Sakayn ˇewtaciner˚ œan– sacin nran: Yovas arqan kanœec Yoviday¯ iæxanin ew 6 asac nran. ¡Inœo?w dow œes hetewel, or ˇewtaciner˚ Yow– dayi erkric ow Erowsaˇ¯mic beren ayn, inœ sahmanowaÆ ¯r AstÆow mardow‘ Movs¯si koˇmic, erb sa hawaqel ¯r isra– y¯lacinerin vkayow¸ean xorani mØt: ff¯? or Go¸oˇian 7 anØr¯n ¯r, ew nra ordiner˚ korÆanel ¯in AstÆow town˚, isk AstÆow tan srbow¸iwnner˚ nowirel Bahaˇin¿: Arqan 8 asac. ¡Φoˇ mi arkˇ patrasten ow dnen Tiroj tan døan aøjew, drsowm, ew yaytararen Yowdayi erkrowm ow Erowsa– 9 ˇ¯mowm, or arÆa¸ beren Tiroj˚, inœp¯s asel ¯r AstÆow Æa– øay Movs¯s˚ anapatowm¿: Ew am¯nq˚‘ iæxannern ow am– 10 boˇj ßoˇovowrd˚, arÆa¸ berelov, gcecin arkˇi m¯j, minœew or ayn lcowec: Erb ˇewtaciner˚ arkˇ˚ ners berecin ar– 11 qayi verakacowneri mØt, tesan, or arÆa¸˚ æat-æat ¯ hawaqowel. arqayi qartowˇar˚ ekaw ow meÆ qahanayi ve– rakacowi het arkˇ˚ datarkelov‘ taraw ir teˇ˚ drec:

24. 12–24 12

13

14

15 16

17

18

19

20

21 22

23

24

2 Mnacordac

764

Aysp¯s arecin am¯n Ør: Ωat arÆa¸ hawaqowec: Arqan ow Yoviday¯ qahanan ayn towecin nranc, ovqer Tiroj tan verakaøowcman gorÆov ¯in zbaˇowaÆ: Var´ecin qarhat– ner ow hiwsner, or norogen Tiroj town˚: Nranq aæxatowm ¯in, ew gorÆ˚ nranc ænorhiw yajoˇow¸eamb aøaj ¯r ˚n¸a– nowm: Nranq Tiroj town˚ ir naxkin himna´ewin berecin ew amracrin ayn: Erb awartecin, arqayi ow Yoviday¯i mØt berecin awelacaÆ arÆa¸˚, orov Tiroj tan hamar spasq, oˇjak¯zneri hamar anظner, osk¯ ow arÆa¸¯ xnkaman– ner patrastecin ew Yoviday¯i ØrØq miæt oˇjak¯zner ¯in matowcowm Tiroj tan˚: Yoviday¯n hasaw xor Æerow¸ean. na vax˘anowec hariwr eresown tarekan hasakowm: Erb vax˘anowec, nran ¸aˇecin Daw¸i qaˇaqowm, ¸agaworne– ri mØt, qanzi na bariq ¯r gorÆel Isray¯lowm, AstÆow aøaj ew nra tan hamar: Yoviday¯i vax˘anowelowc yetoy Yow– dayi erkri iæxanner˚ mtan arqayi mØt, xonarhow¸iwn arecin nran, Yovasi mitq˚ yeˇaærjecin, ew arqan lsec nranc: Nranq lqecin irenc hayreri T¯r AstÆown ew Æa– øayecin kowøqerin ow Astartnerin: Ayd ßamanak AstÆow barkow¸iwnn ijaw Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi vray, ew na nranc mØt margar¯ner aøaqec, or nranc æowø tan d¯pi T¯r˚, sakayn nranq œlsecin: Na nranc vkayow¸iwn– ner coyc towec, sakayn nranq œansacin: Ew AstÆow hogin patec Yoviday¯ qahanayi ordi Azariasin, or˚, mtnelov amboˇj ßoˇovrdi m¯j, asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Inœo?w xotoroweciq Tiroj patowiranneric, or aylews yajoˇow– ¸iwn œownenaq: Qani or dowq lqeciq Tiroj˚, na ¯l ´ez ¯ lqelow¿: Yovas arqayi hramanov Tiroj tan srahowm mar– dik yar´akowecin nra vray ow qarkoÆecin nran: Yovas˚ œyiæec ayn bareg¸ow¸iwn˚, or nra hayr Yoviday¯n cowca– berel ¯r ir nkatmamb, ew spanec nra ordi Azariasin: Ir mahowan ßamanak Azariasn asac. ¡T¯—r˚ ¸oˇ tes– ni ow dati¿: Ayd taroway verjin nra d¯m elaw Asoriqi zØrq˚. ayd zØrq˚ yar´akowec Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi vray, kotorec banaki m¯j eˇaÆ ßoˇovrdi bolor iæxan– nerin ew nranc amboˇj awar˚ vercrec taraw Damaskosi arqayi mØt: Φ¯ew Asoriqi zØrq˚ sakawamard ¯r, bayc

765

2 Mnacordac

24. 25–25. 8

AstowaÆ nranc ´eøq˚ œaŒazanc æat zØrq matnec, qani or isray¯laciner˚ lqel ¯in irenc hayreri T¯r AstÆown: Ew Asoriqi zØrq˚ Yovasi nkatmamb datastan tesaw: Erb Asoriqi zØrq˚ Æanr hiwandow¸iwnneri m¯j ¸oˇnelov nran‘ heøacaw nranic, nra vray yar´akowecin ir Æaøaner˚, or lowÆen Yoviday¯ qahanayi ordow arean vr¯ß˚: Yovasin spanecin ir ankoˇnowm, ew na meøaw: Nran ¸aˇecin Daw– ¸i qaˇaqowm, bayc oœ ¸agaworneri gerezmanocowm: Nra vray yar´akowoˇnern ¯in amonaci Same¸i ordi Zabdean, movabaci Samari¸i ordi Yosabe¸˚: Inœ veraberowm ¯ nra ordinerin, nra vray drowaÆ harkerin ew AstÆow tan norogow¸ean˚, aha dranq growaÆ en ¸agaworneri grqi yiæatakarannerowm: Nra ordi Amasian ¸agaworec nra Œoxar¯n:

25

26

27

Qsanhing tarekan ¯r Amasias˚, erb ¸agawor dar´aw, 25 ew qsanin˚ tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra erowsaˇ¯– maci mØr anown˚ Yovadin ¯r: Amasiasn arec ayn, inœ 2 owˇiˇ ¯r Tiroj aøjew, bayc oœ liakatar srtov: Ew pa– 3 tahec, or erb ¸agaworow¸iwnn ancaw ir ´eøq˚, na spa– nec ayn palatakannerin, oronq spanel ¯in ir arqay hØ– r˚: Na, sakayn, nranc ordinerin œspanec, inœp¯s growaÆ 4 ¯ Tiroj Ør¯nqneri owxti m¯j, ew inœp¯s patowirel ¯ T¯– r˚‘ aselov. ¡Hayrer˚ œp¯tq ¯ meønen ordineri Œoxar¯n, ew ordiner˚ œp¯tq ¯ meønen hayreri Œoxar¯n, ayl am¯n oq p¯tq ¯ ir meˇqeri hamar meøni¿: Amasias˚ hawa– 5 qec Yowdayi tan mardkanc ew nranc azgatohmeri hame– mat hazarapetner ow hariwrapetner næanakec Yowdayi amboˇj erkrowm ow Erowsaˇ¯mowm: Na qsan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ mardkanc haæowaøowm katarec ew tesaw, or nranq paterazmi elnelow, nizak ow aspar krelow ˚n– downak ereq hariwr hazar hogi en: Baci ayd, Isray¯– 6 lic na hariwr taˇand arÆa¸ov hariwr hazar hzØr mard var´ec: Nra mØt AstÆow mi mard ekaw ew asac. ¡Ar– 7 qa—y, ¸oˇ Isray¯li zØrqer˚ qez het œgnan, orovhetew T¯r˚ Isray¯li het œ¯ ew noynisk EŒremi oœ bolor ordineri het ¯: E¸¯ dow karÆowm es, ¸¯ ayd zØrqov es zØranalow, a– 8 pa T¯r˚ qez partow¸ean k˚ matni qo ¸ænamineri aøjew,

25. 9–19

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

2 Mnacordac

766

qanzi T¯rn ¯ ¸¯— yaˇ¸anak pargewoˇ˚ ew ¸¯— partow¸ean matnoˇ˚¿: Amasiasn asac AstÆow mardown. ¡Hapa i?nœ anem ayn hariwr taˇand˚, or towel em Isray¯li zØrqi ha– mar¿: AstÆow mardn asac nran. ¡T¯r˚ qez dranic aweli—n k˚ tay¿: Amasiasn ir zØrqic baßanec ayn zØrq˚, or ekel ¯r ir mØt EŒremic, orp¯szi ir teˇ˚ veradaønay: Sranq æat zayracan Yowdayi erkri vray ew barkow¸eamb ow ca– sowmov veradar´an irenc teˇ˚: Amasias˚ hzØranalov‘ vercrec ir zØrqn ow gnac Aˇi hovit˚ ew S¯iri ordine– ric kotorec tas˚ hazar mard: Tas˚ hazar ¯l Yowdayi erkri mardik geri bønecin ow taran qaraßayøi glowx˚, bar´ownqi ezric nranc gahav¯ß anelov‘ bolorin spane– cin: Ayn gnderi mardik, oronc Amasias˚ yet ¯r dar´rel, or ir het paterazmi œgnan, yar´akowecin Yowdayi erkri qaˇaqneri vray Samariayic minœew Be¸oron, ereq hazar hogow kotorecin ew bazowm awar taran: Erb Amasias˚ edomayecinerin jardelowc yetoy veradar´aw, ir het berec S¯iri ordineri astowaÆnerin ew nranc dar´rec ir as– towaÆner˚, erkrpagec nranc, ew h¯nc inqn ¯l nranc zoher ¯r matowcowm: Tiroj barkow¸iwn˚ borboqowec Amasiasi d¯m. Na nra mØt margar¯ner aøaqelov‘ asac nran. ¡Inœo?w yarecir dow ayd astowaÆnerin, oronq irenc ßoˇovrdin qo ´eøqic œŒrkecin¿: Erb na xØsowm ¯r, arqan asac nran. ¡Mi?¸¯ qez arqayi xorhrdakan em næanakel, zgo—yæ eˇir, ¸¯ œ¯ tanjanqi k’en¸arkowes¿: Margar¯n løec ew apa a– sac. ¡Gitem, or T¯r˚ oroæel ¯ qez korÆanel, orovhetew dow ays bann arecir ew œansacir im xratnerin¿: Amasia– s˚ xorhowrd arec ew Isray¯li arqay Y¯owi ordi Yovaqazi ordi Yovasi mØt mard owˇarkelov‘ asac. ¡E—k, ew eres aø eres handipenq¿: Isray¯li arqay Yovas˚ Yowdayi erkri arqay Amasiasi mØt mard owˇarkelov‘ asac. ¡Libana– ni Œowæ˚ lowr owˇarkec Libanani mayri Æaøin‘ aselov. ¡Qo dster˚ im ordown know¸ea—n towr¿: Ew aha ancan Libana– ni anapati gazanner˚ ew koxotecin Œowæ˚¿: Aynowhe– tew awelacrec. ¡Dow aha kotorecir edomayecinerin, ew qo sirt˚ lcowel ¯ snaparÆow¸eamb: Aysowhetew tand nsti—r, inœo?w es lcwowm œarow¸eamb: Dow k˚ kotorowes, ew Yowdayi

767

2 Mnacordac

25. 20–26. 7

erkirn ¯l‘ qez het¿: Amasias˚ œlsec nran, qanzi T¯r˚ o– roæel ¯r nran matnel Yovasi ´eøq˚ ayn bani hamar, or ya– rel ¯r edomayecineri astowaÆnerin: Elaw Isray¯li arqay Yovas˚, ew na ow Yowdayi erkri arqay Amasiasn irar d¯m elan Be¸samiwsowm, or˚ Yowdayi erkrowm ¯ gtnwowm: Yow– dayi erkir˚ partowec Isray¯lic, ew am¯n mard ir vran˚ Œaxaw: Isray¯li arqay Yovas˚ Be¸samiwsowm geri bønec Yowdayi erkri arqay Yovasi ordi Amasiasin ow taraw Erowsaˇ¯m: Na qandec Erowsaˇ¯mi parspi mi mas˚ EŒ– remi dønic minœew Ankean dowø˚‘ æowrj ereq hariwr kan– gown: Na taraw Abdedomi hskoˇow¸ean tak gtnowoˇ Ti– roj tan amboˇj oskin, arÆa¸n ow spasq˚, naew ¸agawo– ri tan gan´ern ow apØrinaÆin mardkanc ew veradar´aw Samaria: Yowdayi erkri arqay Yovasi ordi Amasia– s˚ Isray¯li arqay Yovaqazi ordi Yovasi meønelowc ye– toy aprec tasnhing tari: Amasiasi mnaceal gorÆer˚, skzbic minœew verjin˚, œ¯? or growaÆ en Isray¯li ow Yowdayi erkri ¸agaworneri grqowm: Ayn ßamanak, erb Amasias˚ heøacel ¯r Tirojic, zØrq˚ Erowsaˇ¯mowm apstambec nra d¯m, ew na Œaxaw Laqis: Nra yetewic mard owˇarkecin Laqis: Ew aynteˇ spanecin nran: Nra diak˚ drecin ´i– eri vray ew berecin ow ¸aˇecin ir naxnineri mØt, Daw¸i qaˇaqowm:

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Ew erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ aøaw tasnvecameay fflzi– 26 asin ew ¸agawor dar´rec nran ir hayr Amasiasi Œoxa– r¯n: Na verakaøowcec Ela¸˚ ew ayn veradar´rec Yowdayi 2 erkrin, erb arqan ard¯n gnacel ¯r ir naxnineri girk˚: fflzias˚ ¸agawor dar´aw tasnvec tarekan hasakowm ew 3 yisownerkow tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra erowsa– ˇ¯maci mØr anownn ¯r Yeqelia: Na arec ayn, inœ owˇiˇ ¯r 4 Tiroj aøjew, ˚st ayn ameni, or ir hayr Amasiasn ¯r a– rel: Zaqaria imastowni kendanow¸ean ØrØq fflzias˚ Ti– 5 roj erkiwˇov Tirojn ¯r yarel: Nra Ørerin na Tiroj˚ ´gtec: Ew T¯r˚ nran yajoˇow¸iwn pargewec: Na elaw ow pate– 6 razmec aylazgineri d¯m, qandec Ge¸i parisp˚, Yabi– si parisp˚, Azoti parisp˚ ew aylazgineri mØt kaøow– cec Azoti qaˇaqner˚: T¯r˚ nran zØracrec aylazgineri, 7

26. 8–19 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

2 Mnacordac

768

qarayrabnak arabneri ew minecineri d¯m: Mineciner˚ hark ¯in talis fflziasin, ew nra anown˚ taraÆowec minœew Egiptos, orovhetew na æat hzØracaw: fflzias˚ kaøow– cec Erowsaˇ¯mi aætarakner˚ Λori døan ow Ankean døan mØt ew amracrec dranq: Na aætarakner kaøowcec a– napatowm ew bazowm jrhorner Œorec, orovhetew æat a– nasownner own¯r SeŒelayowm ow caÆradir daætavayrowm ew aygegorÆner‘ leønerowm ew Karmelosowm. na sirowm ¯r erkragorÆow¸iwn˚: fflziasn ownecaw marzowaÆ zØrq‘ pat– rast paterazmelow: Ew nra gnder˚ marti ¯in elnowm: Nranc ¸iw˚ yaytni ¯r Ye¯l gragrin, Masias dataworin ew arqayi Œoxanord Ananiayin: Paterazmi ßamanak bolor qajazown ceˇapetneri gnderowm linowm ¯r erkow ha– zar vec hariwr zinowor: Nranc het kar ereq hariwr eظ˚ hazar hing hariwr hogowc baˇkacaÆ paterazmoˇ zØrq: Sranq ¯in, or meÆ hzØrow¸eamb Øgnelov arqayin‘ pate– razmowm ¯in ¸ænamineri d¯m: fflzias˚ amboˇj zØrqi ha– mar patrastel towec vahanner, nizakner, saˇawart– ner, zrahner, aˇeˇner ew qaranet parsatikner: E– rowsaˇ¯mowm na meÆ varpetow¸eamb sarqowaÆ meqenaner patrastel towec, oronq parispneri ow ankiwnneri vray drowelov‘ neter ow hskay qarer ¯in ar´akowm: Nra øaz– makan patrastow¸ean masin lsecin heøastannerowm, orovhetew na ir hzØrow¸ean hamar partakan ¯r sqan– œeli Øgnow¸ean: Erb fflzias˚ zØracaw, aynqan meÆamta– caw, or anxowsaŒeli dar´aw nra korÆanowm˚: Na anira– wow¸iwn gorÆec ir T¯r AstÆow d¯m. mtaw Tiroj ta˘ar˚ ew xownk Æxec xnki seˇani vray: Nra yetewic mtaw Aza– rias qahanan, Azariasi het Tiroj ow¸sown qahananer‘ hzØr mardik, oronq kangnelov fflzias arqayi dimac‘ a– sacin nran. ¡fflzia—s, dow Tiroj˚ xownk Æxelow irawownq œownes, ayl‘ miayn Aharoni ordi qahananer˚, oronq srba– gorÆowaÆ en xownk Æxelow hamar: Eli—r srbaranic, qani or apstambecir Tiroj d¯m, ew dra hamar T¯r AstÆow aøjew dow Œaøq œes gtni¿: fflzias˚ zayracaw, ew erb, ir ´eø– qin ownenalov ta˘arowm xownk Æxelow bowrvaø˚, barkacaw qahananeri vray, borotow¸iwn erewac nra ˘akatin, qa–

769

2 Mnacordac

26. 20–28. 1

hananeri aøjew, Tiroj tan˚, xnki seˇani mØt: Aøajin 20 qahanan ew miws qahananer˚ nra koˇm˚ dar´an ew te– san, or nra ˘akat˚ borotow¸eamb ¯ pataÆ, owsti nran anmijap¯s dowrs hanecin: Inqn ¯l Œow¸ac dowrs gal, qani or T¯r˚ patßel ¯r nran: fflzias arqan borot mnac min– 21 œew ir vax˘an˚: Na tan m¯j mekowsacaÆ ¯r nstowm borot vi˘akowm‘ artaqsowaÆ Tiroj tnic: Nra ordi Yova¸am˚, daønalov ¸agaworakan tan verakacown, ˇekavarowm ¯r erkri ßoˇovrdin: fflziasi mnaceal gorÆer˚, skzbic minœew 22 verjin˚, gri ¯ aøel Amosi ordi Esayi margar¯n: fflzias˚ 23 gnac ir naxnineri girk˚, ew nran ¸aˇecin ir naxnineri mØt, ¸agaworneri gerezmanneri daætowm, orovhetew na borot ¯r: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Yova¸am˚: 24 Qsanhing tarekan ¯r Yova¸am˚, erb ¸agawor dar– 27 ´aw, ew tasnvec tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Yerowa ¯r. sa Sadoki dowstrn ¯r: Yova¸amn arec 2 ayn, inœ owˇiˇ ¯r Tiroj aøaj, arec ayn bolor˚, inœ ir hayr fflziasn ¯r arel: Na, sakayn, Tiroj ta˘ar˚ œmtaw: Isk ßoˇovowrd˚ deø æarownakowm ¯r meˇqer gorÆel: Na æinec 3 Tiroj tan Verin dowø˚ ew fflŒeˇi parspi vray æat ba– ner kaøowcec: Yowdayi erkri leønerowm ow antaønerowm na 4 kaøowcec qaˇaqner, bnakavayrer ew aætarakner: Na 5 køowec amonacineri arqayi d¯m ew yaˇ¸ec nran. amona– ciner˚ nran tarekan hariwr taˇand arÆa¸ ¯in talis, tas˚ hazar qoø coren ow tas˚ hazar qoø gari: Ays a– m¯n˚ Amoni arqan berowm ¯r am¯n tari‘ ¸¯— aøajin, ¸¯— erkrord, ¸¯— errord tarowm: Yova¸am˚ zØracaw, orovhe– 6 tew na owˇiˇ ¯r ˚n¸anowm Tiroj aøaj nra ˘anaparhne– rov: Yova¸ami mnaceal gorÆer˚, nra paterazmnern ow 7 marter˚ aha gri en aønowaÆ Yowdayi erkri ew Isray¯li ¸agaworneri grqowm: Na qsanhing tarekan ¯r, erb ¸a– 8 gawor dar´aw, ew tasnvec tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Yova¸am˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec Daw¸i 9 qaˇaqowm: Nra Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Aqaz˚: Erb Aqaz˚ ¸agawor dar´aw, qsan tarekan ¯r: Na 28 tasnvec tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na œarec ayn, inœ owˇiˇ ¯r Tiroj aøaj, inœp¯s or arel ¯r ir naxahayr

28. 2–14 2 3

4 5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

2 Mnacordac

770

Dawi¸˚: Na ˚n¸acaw Isray¯li ¸agaworneri ˘anapar– hnerov. na kowøqeri qandakner patrastec ew Benemi erkrowm nranc kowøqerin zoher matowcec, ir ordinerin kraki mijov anckacrec‘ katarelov ayn he¸anos azgeri garæeli gorÆer˚, oronc qæel ¯r T¯r˚ isray¯lacineri aøje– wic: Na xownk ¯r Æxowm bar´radir meheannerowm, taniq– neri vray ew am¯n mi saˇar¸awor Æaøi tak: T¯r˚ Aqaz ¸agaworin matnec Asoriqi arqayi ´eøq˚, or˚ harowa– Æec nran ew nrancic meÆ ¸owov geriner vercnelov‘ ta– raw Damaskos: Na naew Isray¯li ¸agawori ´eøq˚ matnec nran, or˚ meÆameÆ harowaÆner hascrec nran: Isray¯– li arqay fiomelayi ordi ffiake¯n mi Ørowm Yowdayi erkrowm hariwr qsan hazar zØrawor mardkanc kotorec ayn bani hamar, or nranq lqel ¯in irenc hayreri T¯r AstÆown: EŒ– remi serndic mi hzØr mard‘ Zeqrin, spanec arqayi ordi Amasiasin, nra tan iæxan Ezrikamin ew arqayi Œoxa– nord Eˇkanayin: Isray¯laciner˚ Yowdayi erkri irenc eˇ– bayrneric ger arecin ereq hariwr hazar kin, tˇaner ow aˇjikner ew bazowm awar aønelov nrancic‘ taran Sama– ria: Aynteˇ kar Tiroj mi margar¯, ori anownn ¯r fflded: Na dimaworelov Samaria ekoˇ zØrq˚‘ asac nranc. ¡Aha ´er hayreri T¯r AstÆow barkow¸iwnn ijaw Yowdayi erkri vray, ew AstowaÆ nranc ´er ´eøq˚ matnec. dowq nranc ko– toreciq aynpisi kataˇow¸eamb, or˚ minœew erkinq hasaw: Ard, dowq owzowm ¯q, or Yowdayi erkri ew Erowsaˇ¯mi mardik strowkner ew strkowhiner daønan: Bayc œ¯? or es, aha, ´ez het em orp¯s ´er T¯r AstÆow vkay: Hima lsec¯—q in´ ew ´er eˇbayrnerin azatec¯—q gerow¸iwnic, ¸¯ œ¯ Tiroj kataˇi barkow¸iwn˚ k’ijni ´ez vray¿: EŒremi serndi iæxanner˚‘ Yovnani ordi Azarias˚, Mosoqlomo¸i ordi Baraqias˚, Elemi ordi Ezekias˚ ew Adliayi ordi Maasias˚ elan pa– terazmic ekoˇneri d¯m ew asacin nranc. ¡Ayd gerinerin mez mØt mi— ber¯q, orovhetew Tiroj d¯m mez meˇanœel ¯q ta– lis ew awelacnowm ¯q mer meˇqern ow anxelqow¸iwn˚: Bazowm en ´er ayd meˇqer˚, ew Tiroj kataˇi zayroy¸˚ Isray¯li vray ¯¿: Paterazmoˇner˚ azat ar´akecin gerinerin ew veradar´rin awar˚ iæxanneri ew bolor ßoˇovakanne–

771

2 Mnacordac

28. 15–29. 1

ri aøjew: Ays gorÆi hamar yakan¯ yanowan¯ næanakowaÆ mardik ver kacan ew xnamecin gerinerin, bolor merkerin hagcrin awari m¯j eˇaÆ hagowstneric, towecin kØæikner, kercrin, iwˇov ØÆecin, bolor tkarnerin grast towecin ow taran Eriqov‘ armawenineri qaˇaq˚, irenc eˇbayr– neri mØt, isk irenq veradar´an Samaria: Ayd ßama– nak Aqaz˚ lowr owˇarkec Asorestani arqayin, or Øgni iren, qanzi edomayeciner˚ yar´akowel ¯in Yowdayi erkri vray, harowaÆel, geriner tarel: Aylazginer˚ yar´akowel ¯in Daætavayri qaˇaqneri vray, lib¯aciner˚ ekel ¯in Yowdayi erkir˚, grawel Be¸samiws˚, Ayelon˚, Gadero¸˚, Sokqovn ow nra giwˇer˚, Φamnan ow nra giwˇer˚, Gamezern ow nra giwˇer˚ ew bnakowel aynteˇ: T¯r˚ ˚nk˘el ¯r Yowda– yi erkir˚ Yowdayi arqay Aqazi pat˘aøov, or˚, anhawa– tarim linelov, heøacel ¯r Tirojic: Nra vray yar´akowec Asorestani arqay Φagˇa¸Œaˇasar˚, harowaÆec nran, isk Aqaz˚, aønelov Tiroj tan˚ ew ¸agawori ow iæxanneri tan˚ eˇaÆ am¯n inœ˚, yan´nec Asorestani arqayin, or˚ oœ miayn œØgnec iren, ayl inq˚ ews neˇec irenc: Ew ¯l aweli heøanalov Tirojic‘ arqan asac. ¡Es piti yarem Da– maskosi astowaÆnerin, oronq in´ harowaÆecin¿: Na naew asac. ¡Qani or Asorestani ¸agawori astowaÆner˚ zØ– rawor en, aysowhetew nra—nc zoher k˚ matowcem, ew nranq in´ k’Øgnen¿: Sakayn ayd astowaÆner˚ nra ow amboˇj Is– ray¯li aøaj xoœ˚ndotner yarowcecin: Aqaz˚ Tiroj tan spasq˚ vercrec, ktor-ktor arec, Tiroj tan døner˚ Œa– kec ew ir hamar zohaseˇanner drec Erowsaˇ¯mi am¯n mi ankiwnowm: Yowdayi erkri bolor qaˇaqnerowm bar´radir meheanner kaøowcecin, xownk Æxecin Øtar astowaÆneri aøaj ew zayracrin irenc hayreri T¯r AstÆown: Aqazi mnaceal gorÆer˚, skzbic minœew verjin˚, aha gri en aø– nowaÆ Yowdayi erkri ew Isray¯li ¸agaworneri grqowm: Aqa– z˚ gnac ir naxnineri girk˚ ew ¸aˇowec Daw¸i qaˇaqowm, qanzi nran ¸agaworneri gerezmanocowm œ¸aˇecin: Nra Œoxar¯n ¸agaworec Ezekias˚:

15

16

17 18

19

20

21

22 23

24

25

26

Ezekias˚ qsanhing tarekan ¯r, erb ¸agawor dar– 29 ´aw: Na qsanin˚ tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra

29. 2–17 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14 15

16

17

2 Mnacordac

772

mØr anown˚ Abaow¸ ¯r: Sa Zaqariayi dowstrn ¯r: E– zekias˚ arec ayn, inœ owˇiˇ ¯r Tiroj aøaj, inœp¯s a– rel ¯r ir naxahayr Dawi¸˚: Erb Ezekias˚ hastatow– ec ir ¸agaworow¸ean m¯j, aøajin amsin na bacec Tiroj tan døner˚ ew norogec dranq: Na ners taraw qaha– nanerin ow ˇewtacinerin ew kangnecrec arewelean koˇm˚: Na asac nranc. ¡Lsec¯—q, ˇewtacine—r, aysowhetew p¯tq ¯ srbow¯q ow srb¯q ´er hayreri T¯r AstÆow town˚, pˇÆow– ¸iwnner˚ p¯tq ¯ dowrs han¯q srbaranneric: Mer hayrer˚ anhawatarim eˇan ow œariq gorÆecin Tiroj aøjew, lqe– cin nran ew irenc eresner˚ æowø towecin Tiroj xoranic, ˚ndvzecin ow Œakecin ta˘ari døner˚, hangcrin ˘rag– ner˚, xownk œÆxecin ew zoher œmatowcecin Isray¯li sowrb AstÆown: T¯r˚ xist zayracaw Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯– mi vray ew nranc matnec yimarow¸ean, korstean ow xay– taøakow¸ean, inœp¯s dowq tesnowm ¯q ´er aœqerov: Ew aha mer hayrer˚ srakotor eˇan, isk ´er tˇanern ow aˇ– jikner˚ ew kanayq gerow¸ean m¯j en oœ irenc erkrowm, owr gtnwowm en ayßm: Ek¯—q menq srtanc owxt dnenq Isra– y¯li T¯r AstÆow het, or na ir barkow¸iwn˚ veracni mez– nic: Ard, aysowhetew anhogow¸iwn mi— ar¯q, qanzi T¯r˚ ´ez ˚ntrel ¯, or kangn¯q nra aøjew, paæt¯q nran, spa– sawor¯q ow xownk Æx¯q¿: Otqi elan ˇewtaciner˚‘ Ka– ha¸i tohmic Amasii ordi May¯¸˚, Zaqariayi ordi Yo– v¯l˚, Merarii tohmic Abdii ordi Kis˚, Yel¯li ordi A– zarias˚, Zema¸i ordi Yovan, Yovaqayi ordi Yovadan, EˇisaŒani tohmic Samarin ew Σi¯l˚, AsaŒi tohmic Za– qarias˚ ew Maa¸anias˚, Emani tohmic Σi¯l˚ ew Sem¯– in, Idi¸owni tohmic Samias˚ ew fflzi¯l˚: Sranq hawa– qecin irenc eˇbayrnerin ew, ˚st ¸agawori patowirani ow Tiroj hramani, irenq srbowecin, or srben Tiroj town˚: Qahananer˚ mtan Tiroj town˚, or srben ayn, ew dowrs hanecin ayn am¯n tesak aˇteˇow¸iwnner˚, or gtan Ti– roj tann ow Tiroj tan gaw¸owm: Ξewtaciner˚ dowrs ha– necin dranq ew aøan taran Kedroni heˇeˇat˚: Nranq aøajin amsi aøajin Ør˚ sksecin maqrel ayn ew amsi ow¸– erord Ør˚ mtan Tiroj ta˘ar˚: Nranq ow¸ Ør maqrecin

773

2 Mnacordac

29. 18–30

Tiroj town˚ ew aøajin amsi tasnvecerord Ør˚ awarte– cin aæxatanq˚: Nranq gnacin Ezekias arqayi mØt ew asacin. ¡Maqrecinq Tiroj tan m¯j eˇaÆ am¯n inœ‘ oˇ– jak¯zneri zohaseˇann ow nra spasq˚, aøajaworow¸ean seˇann ow nra spasq˚ ew ayn bolor anظner˚, or Aqaz arqan pˇÆel ¯r ir ¸agaworow¸ean ow Tiroj hand¯p ir anhawatarmow¸ean ßamanak, kargi berel ew maqrel enq. ew aha dranq Tiroj zohaseˇani aøjew en¿: Ezekias ar– qan aøawØt kanowx ver kacaw ow hawaqelov qaˇaqi iæ– xannerin‘ gnac Tiroj town˚: Na eظ˚ zowarak, eظ˚ xoy, eظ˚ gaø ew eظ˚ noxaz zohec ¸agaworow¸ean, srbow¸iwn– neri ow Isray¯li meˇqeri qawow¸ean hamar: Na asac qa– hananerin‘ Aharoni ordinerin. ¡MØtec¯—q Tiroj zoha– seˇanin ew mor¸ec¯—q zowarakner˚¿: Qahananer˚ verc– rin zoheri ariwn˚ ew canecin zohaseˇani vray, mor¸e– cin xoyer˚ ew ariwn˚ canecin zohaseˇani vray, mor¸ecin gaøner˚ ew ariwn˚ canecin zohaseˇani vray: Noxaz– ner˚ meˇqeri qawow¸ean hamar zoh matowcecin arqayi ow ßoˇovrdi aøjew ew irenc ´eøqer˚ drecin dranc vray: Qahananer˚ mor¸ecin dranq ew ariwn˚ qawow¸ean ha– mar zohaseˇani vray canecin ow qawow¸iwn arecin am– boˇj Isray¯li hamar, qanzi arqan asel ¯r, or oˇjak¯z– ner˚ ew meˇqeri qawow¸ean zohaberow¸iwn˚ amboˇj Isra– y¯li hamar anen: Ξewtacinerin teˇaworecin Tiroj ta– n˚ ÆnÆˇanerov, tawiˇnerov ow qnarnerov, inœp¯s patowi– rel ¯in Dawi¸ arqan, ¸agawori tesanoˇ Gadn ow Na¸an margar¯n, qanzi Tiroj patowiranov hraman˚ margar¯– neri mijocov ¯r trwowm: Ξewtaciner˚ kangnecin Dawi¸ arqayi patrastaÆ nowagarannerov, isk qahananer˚‘ æeŒornerov: Ezekias˚ kargadrec, or oˇjak¯zner˚ dnen zohaseˇani vray: Erb sksecin oˇjak¯zner˚ dnel zohase– ˇani vray, sksecin Ørhnergel Tiroj˚ Isray¯li Dawi¸ ar– qayi patrastaÆ nowagarannerov ow æeŒornerov: Bolor hawaqowaÆner˚ erkrpagowm ¯in, saˇmosergowner˚ ergowm ¯in, æeŒorner hnœecnowm minœew oˇjak¯zneri matowcman a– wart˚: Erb oˇjak¯zneri matowcowm˚ verjacrin, ¸agawo– r˚ xonarhowec, ew bolor qahananer˚ erkrpagecin: Eze–

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29 30

29. 31–30. 6

31

32

33 34

35

36

30

2

3

4 5

6

2 Mnacordac

774

kias arqan ow iæxanner˚ ˇewtacinerin hramayecin, or Tiroj˚ Ørhnen Daw¸i ow AsaŒ margar¯i xØsqerov: Nranq Ørhnabanecin owraxow¸eamb ew eresnivayr ˚nknelov erkr– pagecin: Ezekias arqan ayn ßamanak asac. ¡Ayßm dowq li ´eøqerov ¯q nerkayanowm Tiroj˚, aysowhetew ¯l aydp¯s mØtec¯—q ew ˚nÆaner ber¯—q¿: Ew hawaqowaÆner˚ Ørhnow¸ean now¯rner berecin Tiroj town, isk ovqer srtov yØßar ¯in, oˇjak¯zner matowcecin: HawaqowaÆneri matowcaÆ oˇja– k¯zneri ¸iw˚ ays ¯r. eظanasown zowarak, hariwr xoy, er– kow hariwr gaø. sranq bolor˚ ibrew oˇjak¯z matowcowecin Tiroj˚: NowiraberowaÆ zowarakner˚ vec hariwr ¯in, oœ– xarner˚‘ ereq hazar: Qahananer˚ sakawa¸iw ¯in, ows– ti œ¯in karoˇanowm hascnel mor¸el oˇjak¯zner˚: Nranc Øgnowm ¯in irenc ˇewtaci eˇbayrner˚, minœew or gorÆn a– wartowec, ew qahananer˚ maqrowecin. ˇewtacinern aweli tramadir ¯in maqrowelow, qan qahananer˚: Xaˇaˇow– ¸ean ow Œrkow¸ean oˇjak¯zneri het m¯kteˇ, oronq aøat ¯in ˘arperov, kayin naew oœ kendanakan nowiraberowm– ner: Ayspisov Tiroj tan˚ kargi drowec spasaworow¸ean gorÆ˚: Ezekiasn ow amboˇj ßoˇovowrdn owraxacan, or AstowaÆ spasaworow¸ean gorÆ˚ kargi ¯r berel ßoˇovrdi hamar. ew ayd gorÆ˚ erkar ßamanak œxlec: Ezekiasn amboˇj Isray¯l ow Yowdayi erkir mard owˇar– kec, namak grec EŒremi ow Manas¯i erkrneri bnakiœne– rin, or gan Tiroj town˚, Erowsaˇ¯m‘ Isray¯li AstÆow za– tik˚ katarelow: Arqan, iæxannern ow bolor ßoˇovakan– ner˚, or gtnwowm ¯in Erowsaˇ¯mowm, oroæecin zatik˚ tØ– nel erkrord amsin, orovhetew œ¯in karoˇacel ßamanakin katarel ayn, qani or bawakan ¸owov qahananer deø œ¯in maqrowel, ew ßoˇovowrd˚ œ¯r hawaqowel Erowsaˇ¯mowm: Sa ˚ndowneli ¸owac arqayin ow hawaqowaÆnerin, ew nranq o– roæecin, or amboˇj Isray¯l lowr owˇarken, Bersab¯¯ic min– œew Dan, orp¯szi gan ew Isray¯li T¯r AstÆow zatik˚ tØ– nen Erowsaˇ¯mowm, qanzi qiœ mard ¯r hawaqowel, hakaøak GrowaÆqi ¸eladranqin: Sowrhandakner˚, ˚st ¸agawori hramani, ¸agawori ow iæxanneri namaknerov gnacin am– boˇj Isray¯li ow Yowdayi bnakiœneri mØt ew asacin isra–

775

2 Mnacordac

30. 7–19

y¯lacinerin. ¡Dar´¯—q d¯pi Abrahami, Isahaki ew Yakobi T¯r AstowaÆ˚, or na ¯l daønay d¯pi ŒrkowaÆnerd ow Aso– restani arqayi ´eøqic azatowaÆnerd: Mi— nmanow¯q ´er eˇbayrnerin ow hayrerin, oronq ˚ndvzecin irenc hayreri T¯r AstÆow d¯m, ew na nranc korÆanman matnec, inœp¯s dowq tesnowm ¯q: Ard, kamakorow¸iwn mi— ar¯q, Œa—øq tow¯q AstÆown, mt¯—q nra srbaran˚, or˚ na srbacrel ¯ yawitean, Æaøayec¯—q ´er T¯r AstÆown, or na ´er vrayic veracni ir sastik barkow¸iwn˚: E¸¯ daønaq d¯pi T¯r˚, ´er eˇbayr– nern ow ordiner˚ g¸ow¸iwn k˚ gtnen irenc ger aroˇneri mØt, ew Na nranc k˚ veradar´ni ays erkir˚: Mer T¯r AstowaÆ˚ oˇormaÆ ow g¸aøat ¯ ew meznic eres œi ¸eqi, e¸¯ mer eresn owˇˇenq d¯pi Na¿: Sowrhandakner˚ gnowm ¯in qaˇaqic qaˇaq, EŒremi ow Manas¯i leøner˚ minœew Zabowˇon, bayc nranc Æaˇrowm ow arhamarhowm ¯in: A– seri, Manas¯i ew Zabowˇoni bnakiœner˚, sakayn, xonarh gtnowecin ew ekan Erowsaˇ¯m ow Yowdayi erkir˚: Tiroj ´eøq˚ nranc miasirt dar´rec, or nranq gan ow kata– ren arqayi ow iæxanneri hraman˚, inœp¯s asel ¯r T¯r˚: Erowsaˇ¯mowm meÆ bazmow¸iwn hawaqowec‘ œaŒazanc æat ßoˇovakanner, or erkrord amsowm kataren Baˇarjake– rac tØn˚: Nranq ver kacan ow qandecin bolor zoha– seˇanner˚, or kayin Erowsaˇ¯mowm ew bolor vayrerowm, owr xownk ¯in Æxowm sowt astowaÆnerin, ew dranq korÆanelov gcecin Kedroni heˇeˇat˚: Nranq zatki gaø˚ mor¸ecin erkrord amsi tasnœorsin. qahananern ow ˇewtaciner˚, amaœelov, maqrowecin ew oˇjak¯zner˚ taran ners‘ Tiroj town˚: Nrancic iwraqanœiwr˚, ˚st irenc fflr¯nqi, kang– nec ir teˇowm, inœp¯s patowirel ¯r AstÆow mard Movs¯– s˚, ew qahananer˚ zohi ariwnn ˚ndownowm ¯in ˇewtacineri ´eøqic: Qani or hawaqowaÆneric æater˚ deø œ¯in maq– rowaÆ, owsti ˇewtaciner˚ zatki zoher ¯in mor¸owm na– ew nranc hamar, ovqer Tiroj hamar deø œ¯in maqrowaÆ: Qani or EŒremi, Manas¯i, Isaqari, Zabowˇoni mard– kancic æater˚ œ¯in maqrowaÆ, owsti nranq zatik˚ ke– ran, hakaøak GrowaÆqi ¸eladranqin: Ezekias˚ nranc hamar aˇØ¸elov‘ asac. ¡Barera—r T¯r, oˇormi—r bolor ow–

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

30. 20–31. 3

20, 21

22

23

24

25

26

27

31

2

3

2 Mnacordac

776

ˇiˇ sirt ownecoˇnerin, oronq qez‘ irenc hayreri T¯r Ast– Æown en yarowm, ¸¯ew, ˚st srbarani maqrow¸ean, maqrowaÆ œen¿: T¯r˚ lsec Ezekiasin ow bowßec ßoˇovrdin: Erowsa– ˇ¯mowm gtnowoˇ isray¯laciner˚ Baˇarjakerac tØn˚ eظ˚ Ør tØnecin meÆ owraxow¸eamb‘ am¯n Ør Ørhnabanelov Ti– roj˚, isk qahananern ow ˇewtaciner˚ nowagakcowm ¯in Ti– roj Œaøabanow¸ean˚ yatkacowaÆ nowagarannerov: E– zekias˚ hamozec bolor ˇewtacinerin ew miws imastownne– rin, oronc Æanظ ¯r Tiroj bari han˘ar˚, ew nranq eظ˚ Ør katarecin Baˇarjakerac tØn˚‘ Œrkow¸ean zoher ma– towcelov ow irenc hayreri T¯r AstÆown govabanelov: Ew hawaqowaÆner˚ miahamowø aøajarkecin eظ˚ Ør ews tØn katarel. ew eظ˚ Ør ews owraxow¸iwn arecin: Ezekia– s˚ Yowdayi erkric hawaqowaÆnerin towel ¯r hazar zowa– rak ow eظ˚ hazar oœxar, isk iæxanner˚ ßoˇovrdin towe– cin hazar zowarak ew tas˚ hazar oœxar: Qahananeric æat-æater˚ maqrowecin, ew bolor ßoˇovakanner˚‘ qaha– nanern ow ˇewtaciner˚, inœp¯s naew Yowdayi erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ ew nranq, or Isray¯lic ¯in kam Isray¯li erk– ric ¯in ekel ow Yowdayi erkrowm ¯in bnakwowm, owraxacan: Erowsaˇ¯mowm meÆ owraxow¸iwn eˇaw. Isray¯li arqay Daw– ¸i ordi Soˇomoni Øreric sksaÆ ayspisi tØn œ¯r eˇel E– rowsaˇ¯mowm: Otqi elan qahananern ow ˇewtaciner˚ ew Ørhnecin ßoˇovrdin. nranc ´ayn˚ lseli dar´aw, ow nranc aˇØ¸q˚ hasaw erkinq‘ Tiroj sowrb bnakaran˚: Erb ays am¯nn awartowec, otqi elan Yowdayi erkri qaˇaqnerowm gtnowoˇ bolor isray¯laciner˚, amboˇj Hr¯– astanowm, Beniamini, EŒremi ow Manas¯i erkrnerowm i– spaø Œærecin ar´anner˚, kotorecin kowøqer˚, korÆane– cin bar´radir meheannern ow baginner˚: Ew bolor isra– y¯lacineric iwraqanœiwr˚ veradar´aw ir kalowaÆq˚ ew ir qaˇaq˚: Ezekias˚ qahananeri ow ˇewtacineri dasin næanakec hanapazØreay spasaworow¸ean, qahanay li– nen ¸¯ ˇewtaci, am¯n m¯kin ˚st ir paætØni, orp¯szi oˇjak¯zner ow Œrkow¸ean zoher matowcen, Ørhnabanen, govabanen ew Æaøayen Tiroj tan srahneri døneri mØt: Φagaworn ir ownecowaÆqic baßin hanec aøawØtean ew e–

777

2 Mnacordac

31. 4–16

rekoyean oˇjak¯zneri, æaba¸ Øreri, amsamowtneri ew tØ– neri oˇjak¯zneri hamar, inœp¯s growaÆ ¯ Tiroj fflr¯nqowm: Na Erowsaˇ¯mowm bnakowoˇ ßoˇovrdin kargadrec, or ba– ßin tan qahananerin ow ˇewtacinerin, orp¯szi sranq karoˇanan katarel Tiroj tan Æaøayow¸iwn˚: Erb ays ban˚ hramayec, isray¯laciner˚ aøatØr¯n berecin core– ni, ginow, ´¯¸i, meˇri ew daæteri bolor berqeri eraxay– riq˚: Isray¯lacinern ow Yowdayi erkri bnakiœner˚ aøa– tØr¯n berecin naew am¯n inœi tasanord˚: Yowdayi erkri qaˇaqnerowm bnakowoˇner˚ noynp¯s berecin zowarakneri ow oœxarneri tasanordner˚, berecin ew darsecin koyt-– koyt: Koytern sksecin dizowel errord amsin ew awarti hasan eظnerord amsin: Ezekiasn ow iæxanner˚ ekan tesan koyter˚ ew Ørhnecin Tirojn ow nra isray¯laci ßo– ˇovrdin: Ezekias˚ qahananerin ow ˇewtacinerin harc– rec koyteri masin, ew Azarias qahanan‘ Sadoki tan iæxan˚, asac nran. ¡Ayn banic yetoy, erb sksecin now¯r– ner berel Tiroj town˚, menq keranq ow xmecinq ew ¸oˇecinq ayd mnacordner˚, qanzi amenakal T¯rn Ørhnec ir ayd ßo– ˇovrdin, ew aha aysqan æat ¯l awelacel ¯¿: Ezekiasn asac. ¡Owriæ ætemaranner ews patrastec¯—q Tiroj ta– n˚¿: Patrastecin ew aynteˇ hawatarmow¸eamb berecin now¯rnern ow tasanordner˚: Dranc verakacown ˇewtaci Qoqeniasn ¯r, isk nra eˇbayr Sem¯in ir Œoxanordn ¯r: Yei¯l˚, fflzias˚, Na¸an˚, Asay¯l˚, Yerimo¸˚, Yozabad˚, Eli¯l˚, Samaqian, Maa¸˚, Baneasn ow nra ordiner˚ Øg– nowm ¯in Qoqeniasin ow nra eˇbayr Sem¯iin, inœp¯s hra– mayel ¯r Ezekias arqan: Azarias˚ Tiroj tan ˇekavarn ¯r, ˇewtaci Yemnayi ordi Kor¯n arewelean koˇmi døan pahapann ¯r, Tiroj˚ matowcowoˇ now¯rneri ew amenasowrb ireri verakacown, orin hawatarmØr¯n Øgnowm ¯in ffldom˚, Beniamin˚, Yesown, Sem¯in, Maris˚, Seqinian ow qahana– ner˚: Nranq, ˚st amenØreay spasaworow¸ean, ˚st meÆi ow Œoqri, dranq piti baßan¯in irenc eˇbayrnerin, na– ew ereq tarekanic bar´r tariq ownecoˇ arakan seøi mardkanc, am¯n m¯kin, ov am¯n Ør mtnowm ¯r Tiroj tow– n˚‘ ˚st ir kargi amenØreay spasaworow¸iwn katarelow:

4

5

6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

31. 17–32. 8 17

18

19

20

21

32

2

3

4

5

6

7

8

2 Mnacordac

778

Qahananer˚ haæowaøowaÆ ¯in ˚st irenc azgatohmeri, isk qsan tarekan ew aweli bar´r tariq ownecoˇ ˇewta– ciner˚ ar´anagrowaÆ ¯in ˚st irenc amenØray paætØni: Sranq ar´anagrowaÆ ¯in irenc nor ÆnowaÆ tˇanerov ew aˇjiknerov ow amboˇj bazmow¸eamb, qani or sranq ha– watarmØr¯n srbagorÆecin srbazan vayr˚: Aharoni qa– hanay dar´aÆ ordinerin Øgnelow hamar am¯n mi qaˇaqowm yakan¯ yanowan¯ næanakowecin mardik, oronq baßin p¯tq ¯ han¯in arakan seøi bolor qahananerin ow ˇewtacineri cowcaki m¯j mtaÆ mardkanc: Ezekiasn aysp¯s arec am– boˇj Yowdayi erkrowm. na Tiroj aøaj bari ew owˇiˇ gorÆ katarec: Am¯n mi gorÆ, orin ´eønarkec ¸¯— Tiroj ta– n˚ Æaøayelis, ¸¯— Tiroj Ør¯nqn ow patowiran˚ katarelis, ir amboˇj srtov yarec AstÆown, katarec ew yajoˇow¸iwn ownecaw: Ays baneric ew hawatarmow¸eamb arowaÆ gorÆeric ye– toy Asorestani arqay Seneqerim˚ yar´akowec Yowdayi erkri vray ew banakateˇi drec parspapat qaˇaqneri æowrj˚: Na asowm ¯r, or k˚ grawi dranq: Ezekias˚ tesne– lov, or Seneqerim˚ ir d¯m ¯ ekel paterazmelow Erowsaˇ¯mi dimac, xorhrdakcec Æereri ow zinoworakanneri het qa– ˇaqic dowrs gtnowoˇ aˇbiwrneri jrer˚ Œakelow masin: Ew Œakecin dranq: Na meÆ ¸owov mardkanc hawaqec, oronq Œakecin aˇbiwrneri jrern ow geti ˘anaparh˚, or ba– ßanowm ¯r qaˇaq˚‘ nra mijov ancnelov: Nranq asacin. ¡fflini, ¸¯ Asorestani arqan, galov, aøat jowr gtni ew hzØranay¿: Ezekias˚ zØracaw ew veraæinec bolor kor– ÆanowaÆ parispnern ow aætarakner˚, inœp¯s naew ka– øowcec artaqin mi owriæ parisp: Na amracrec Daw¸i qaˇaqi patn¯æner˚ ew æat z¯nq kowtakec: Na zØrqeri vray hramanatarner næanakec, oronq hawaqowecin nra mØt Λori hraparakowm: Na srtapndec nranc‘ aselov. ¡ZØrac¯—q ow qa—j eˇ¯q, mi— vaxec¯q Asorestani ¸agawo– ric ew ayn azgeric, oronq nra het en, orovhetew mez het eˇaÆnern aweli æat en, qan nranc het eˇaÆner˚: Nranq ownen marmnawor bazowkner, isk mez het ¯ mer T¯r As– towaÆ˚, or mez k˚ Œrki ow mer paterazm˚ inq˚ k˚ mˇi¿:

779

2 Mnacordac

32. 9–21

Ew ßoˇovowrd˚ qajalerowec Yowdayi erkri arqay Ezekiasi xØsqeric: Dranic yetoy Asorestani arqay Seneqerim˚ ir zØrapetnerin owˇarkec Erowsaˇ¯m, isk inq˚ ir amboˇj zØrqov mnac Laqisowm: Na lowr owˇarkec Yowdayi erkri arqay Ezekiasin, or Erowsaˇ¯mowm ¯r: Na erowsaˇ¯ma– cinerin dimelov‘ asowm ¯r. ¡Aysp¯s ¯ asowm Asorestani arqay Seneqerim˚. ¡O?wm apawinelov ¯q dowq nstel Erowsa– ˇ¯mi amrocowm: ff¯? or Ezekias˚ ´ez xabowm ¯, or ´ez mat– ni mahowan, sovi ow Æarawi‘ aselov. ¡Λer T¯r AstowaÆ˚ k˚ Œrki ´ez Asorestani arqayi ´eøqic¿: Da ayn Ezekias˚ œ¯?, or qandec nra zohaseˇanner˚, bar´radir meheanne– r˚ ew asac Yowdayi‘ Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin. ¡Miayn ays zohaseˇani aøjew p¯tq ¯ erkrpag¯q ew ays zohaseˇani vray piti zoh matowc¯q¿: Dowq œgit¯?q, ¸¯ inœ enq arel es ew im hayrer˚ bolor ßoˇovowrdnerin ow erkrnerin: Mi?¸¯ bo– lor ayd erkrneri azgeri astowaÆner˚ karoˇacan Œrkel irenc ßoˇovrdin im ´eøqic: Ays azgeri bolor astowaÆ– neric o?r m¯kin im hayrer˚ œkorÆanecin, mi?¸¯ karoˇacan Œrkel irenc ßoˇovrdin im ´eøqic, ew inœp¯?s karoˇ ¯ ´er AstowaÆ˚ ´ez im ´eøqic Œrkel: Ard, Ezekias˚ ¸oˇ ´ez œxabi, ¸oˇ ´ez œyowsadri: Mi— hawatac¯q nran, qanzi bolor azgeri ow ¸agaworow¸iwnneri astowaÆner˚ œkaro– ˇacan irenc ßoˇovowrdnerin Œrkel im ew im naxnineri ´eøqic. ´er AstowaÆn ¯l ´ez œi Œrki im ´eøqic¿: Ew deø awelin xØsecin nra Æaøaner˚ T¯r AstÆow ew nra Æaøay E– zekiasi masin: Seneqerim˚ namak ¯r grel, owr hayhoyowm ¯r Isray¯li T¯r AstÆown ew ori masin asowm ¯r. ¡Erkri ow– riæ azgeri astowaÆner˚ irenc ßoˇovowrdnerin œŒrkecin im ´eøqic, noynp¯s ew Ezekiasi AstowaÆ˚ ir ßoˇovrdin œi Œrki im ´eøqic¿: Ew Seneqerimi zØrapetner˚ ebrayer¯n bar´ra´ayn dimecin Erowsaˇ¯mi parspi vray eˇaÆ ßo– ˇovrdin, or Øgnen irenc‘ qanden parisp˚, orp¯szi irenq æowtaŒoy¸ grawen qaˇaq˚: Na xØsec Erowsaˇ¯mi Ast– Æow masin aynp¯s, inœp¯s k˚ xØsen erkri ßoˇovowrdneri‘ mardow ´eøqov kertowaÆ astowaÆneri masin: Ezekias arqan ew Amosi ordi Esayias margar¯n aˇØ¸q arecin ays bani hamar ew aˇaˇakecin d¯pi erkinq: T¯r˚ hreæ–

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

32. 22–33

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

2 Mnacordac

780

tak owˇarkec ew bnajnjec Asorestani arqayi banakowm gtnowoˇ bolor zØrawor mardkanc ew paterazmiknerin, iæxannerin ow zØraglowxnerin: Seneqerim˚ amظapart veradar´aw ir erkir˚, gnac ir astowaÆneri town˚, ew ir harazat ordinern aynteˇ srov spanecin iren: T¯r˚ E– zekiasin ow Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin Œrkec Asorestani Seneqerim arqayi ow amenqi ´eøqic, ew nranc erkri bolor vayrerowm xaˇaˇow¸iwn tirec: Ωater˚ Tiroj˚ zoher ¯in berowm Erowsaˇ¯m ew ˚nÆaner‘ Yowdayi erkri arqay Ezeki– asin: Ezekias˚ bar´racaw bolor azgeri aœqin: Dranic yetoy ayd Ørerin Ezekias˚ mer´imah hiwandacaw: Na a– ˇØ¸q arec Tiroj˚, or˚ lsec nran ow mi næan coyc towec, bayc Ezekiasn ir nkatmamb coyc trowaÆ barerarow¸ean hamemat œhatowcec, ayl meÆamtacaw, owsti barkow¸iwn ijaw nra, Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi vray: Ezekia– s˚ hraßarowec ir meÆamtow¸iwnic, noynp¯s ew Erowsaˇ¯– mi bnakiœner˚. ew aylews Ezekiasi ¸agaworow¸ean ØrØq Tiroj barkow¸iwn˚ œijaw nranc vray: Ezekias˚ æat meÆ harstow¸ean ew Œaøqi tiracaw: Na ir hamar oskow, ar– Æa¸i ew ¸ankar߯q qareri gan´aranner steˇÆec, naew hawaqec meÆ qanakow¸eamb xownk, z¯nq, ¸ankar߯q anظ– ner: Na kaøowcel towec coreni, ginow ew ´¯¸i ætemaran– ner, giwˇer, am¯n tesak anasownneri axoøner, hØteri hamar gomer, ir hamar qaˇaqner: Na meÆ ¸owov oœxar– ner ow arjaøner ownecaw, orovhetew T¯r˚ nran œaŒazanc æat harstow¸iwn ¯r towel: Noyn ays Ezekias˚ Œakec Ve– rin Gehoni jri ˚n¸acq˚ ew ayn owˇˇec caÆ‘ d¯pi Daw¸i qaˇaqi arewmtean koˇm˚: Ezekiasi bolor gorÆer˚ yajo– ˇow¸iwn ownecan: Erb Babelonic iæxanner ew despanner owˇarkecin nra mØt‘ harcnelow nran ir masin ew ir erk– rowm eˇaÆ zarmanahraæ gorÆeri masin, T¯r˚ azat ¸oˇec nran‘ Œor´elow ew gitenalow hamar, ¸¯ i?nœ kay nra srtowm: Ezekiasi mnacaÆ gorÆer˚ ew nra barepaætow¸iwn˚ aha gri en aønowaÆ Amos margar¯i ordi Esayiasi margar¯ow– ¸ean m¯j ew Yowdayi erkri ow Isray¯li ¸agaworneri grqowm: Ezekias˚ gnac ir naxnineri girk˚, ew nran ¸aˇecin mi bar´r teˇ, Daw¸i yetnordneri gerezmanneri verin ma–

781

2 Mnacordac

33. 1–14

sowm: Nra mahowan aø¸iw nranc Œaøq ow patiw towecin amboˇj Yowdayi erkri ew Erowsaˇ¯mi bnakiœner˚: Nra Œo– xar¯n ¸agaworec ir ordi Manas¯n: Manas¯n tasnerkow tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, 33 ew yisownhing tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na œariq 2 gorÆec Tiroj aøaj‘ nmanow¸eamb ayn azgeri garæeli gor– Æeri, oronc bnajnjel ¯r T¯r˚ isray¯lacineri aœqi aøaj: Na verakangnec ayn bar´radir meheanner˚, or ir hay– 3 r˚‘ Ezekias˚ qandel ¯r, Bahaˇimi ar´anner kangnecrec ew kowøqer æinel towec: Na erkrpagec erknqi bolor zØrow– ¸iwnnerin ow Æaøayec nranc: Na zohaseˇan patrastec 4 Tiroj tan m¯j, ori masin T¯rn asel ¯r. ¡Im anown˚ Erowsa– ˇ¯mowm yawitean piti lini¿: Na aysteˇ‘ Tiroj tan erkow 5 gawi¸nerowm, zohaseˇan æinec erknqi bolor zØrow¸iwnneri hamar: Na inqn ir ´eøqov ordinerin anckacrec kraki 6 mijov Bennomi erkrowm ew hmayow¸iwn, gowæakow¸iwn ow diw– ¸ow¸iwn ¯r anowm: Na own¯r vhowkner ow kaxardner: Na æatacrec ir œar gorÆer˚ Tiroj aøjew‘ nran barkacnelow asti˘an: Na ´owlaÆoy qandakowaÆ patker drec Tiroj 7 tan m¯j, ori masin AstowaÆ asel ¯r Daw¸in ow nra ordi Soˇomonin. ¡Ays tan m¯j ew Erowsaˇ¯mowm, or es ˚ntrel em Isray¯li bolor ceˇeri mijic, im anown˚ piti dnem yawi– tean ew Isray¯li otq˚ œem ktrelow ays erkric, or˚ nranc 8 hayrerin toweci, miayn ¸¯ pahen ayn am¯n˚, or patowirel em nranc, ˚st Movs¯si mijocov trowaÆ bolor Ør¯nqneri, patowiranneri ow kanonneri¿: Bayc Manas¯n molorec– 9 rec Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin, or œariq gorÆen aøawel, qan ayn bolor azger˚, oronc veracrel ¯r T¯r˚ isray¯lacineri aøajic: T¯r˚ xØsec Manas¯i ow nra 10 ßoˇovrdi het, sakayn nranq œlsecin: T¯r˚ nra d¯m ha– 11 nec Asorestani arqayi zØrqi hramanatarnerin, oronq bønecin Manas¯in, kapanqnerov kapecin ow taran Ba– belon: Erb na neˇow¸ean m¯j ˚nkaw, Œntøec ir T¯r AstÆow 12 nerkayow¸iwn˚ ew xist nowastacaw ir naxnineri AstÆow aøjew: Na aˇØ¸ec AstÆown. AstowaÆ lsec nra aˇaœanq˚ 13 ow nran veradar´rec Erowsaˇ¯m, ir ¸agaworow¸ean˚: Ew Manas¯n imacaw, ¸¯ T¯r˚ AstowaÆ ¯: Dranic yetoy na 14

33. 15–34. 3

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24 25

34 2

3

2 Mnacordac

782

Daw¸i qaˇaqi artaqin parisp˚ æinec arewmowtqic d¯– pi harawakoˇm, heˇeˇati mijov, døan mowtqi mØt, fflŒ¯li æowrj˚. na æat bar´racrec ayn: Na zØrqi hramanatar– ner næanakec Yowdayi erkri bolor parspapat qaˇaq– nerowm: Na Tiroj tnic veracrec Øtar astowaÆnerin ow qandakowaÆ kowøqer˚, naew ayn zohaseˇanner˚, or pat– rastel ¯r Tiroj tan bar´ownqi vray, Erowsaˇ¯mowm: Na hramayec dranq ¸aŒel qaˇaqic dowrs: Na norogec Ti– roj zohaseˇan˚ ew nra vray Œrkow¸ean ow Ørhnow¸ean zo– her matowcec: Na patowirec Yowdayi erkri bnakiœnerin, or paæten Isray¯li T¯r AstÆown: Ψoˇovowrd˚, sakayn, takawin ya˘axowm ¯r bar´radir meheaner˚ ew zoher ma– towcowm, miayn ¸¯‘ ir T¯r AstÆown: Manas¯i mnacaÆ gor– Æern ow nra aˇØ¸q˚ AstÆown, tesanoˇneri xØsqer˚, or asel ¯in nran yanown Isray¯li T¯r AstÆow, nra aˇØ¸qne– ri xØsqeri m¯j en, ayn aˇØ¸qneri, oroncov na lsec Nran. nra bolor meˇqern ow nra anhawatarmow¸iwn˚ Tiroj han– d¯p, ayn bar´radir teˇer˚, owr meheanner æinec, kowøqer ow qandakowaÆ patkerner patrastec naxqan ir dar´i gal˚, aha gri en aønowaÆ tesanoˇneri grqerowm: Mana– s¯n gnac ir naxnineri girk˚, ew nran ¸aˇecin ir tan part¯zowm: Manas¯i Œoxar¯n ¸agaworec ir ordi Amo– s˚: Amos˚ qsanerkow tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ew tasnerkow tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na œariq gorÆec Tiroj aøaj, inœp¯s arel ¯r ir hayr˚‘ Manas¯n. ir hØr patrastaÆ bolor kowøqerin Amos˚ zoher matowcec ew paætec dranq: Na dar´i œekaw Tiroj aøjew, inœp¯s dar´i ¯r ekel ir hayr˚‘ Manas¯n, ayl nra ordin‘ Amos˚, ir hØr gorÆaÆ meˇqeri vray meˇq awelacrec: Nra d¯m elan ir palatakanner˚ ow nran spanecin ir tan m¯j: Isk erkri ßoˇovowrd˚ spanec nranc, oronq yar´akowel ¯in ¸a– gawori vray: Ew erkri ßoˇovowrd˚ nra Œoxar¯n gah bar– ´racrec nra ordown‘ Yosiasin: Yosias˚ ow¸ tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ew eresownm¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na arec ayn, inœ owˇiˇ ¯r Tiroj aøjew. gnac ir naxni Daw¸i ˘anaparhnerov‘ œxotorowelov o—œ aj, o—œ ´ax: Ir ¸agawo–

783

2 Mnacordac

34. 4–13

row¸ean ow¸erord tarowm, erb Yosias˚ takawin erita– sard ¯r, sksec yarel ir naxni Daw¸i T¯r AstÆown, isk ir ¸agaworow¸ean tasnerkowerord tarowm sksec maqrel Yow– dayi erkirn ow Erowsaˇ¯m˚ bar´radir meheanneric, kowø– qeric, ´owlaÆoy astowaÆneric: Na ir isk nerkayow¸eamb korÆanel towec Bahaˇimi zohaseˇanner˚ ew sranc vere– wi masowm gtnowoˇ bar´radir paætamownqi teˇer˚: Na jardowŒæowr arec kowøqer˚, qandakowaÆ ow ´owlaÆoy as– towaÆner˚, Œærec, Œoæiacrec dranq ew æprtec dranc zoh matowcoˇneri æirimneri vray: Na zohaseˇanneri vray vaøec qrmeri oskorner˚ ew maqrec Yowdayi erkir˚, Erow– saˇ¯m˚, EŒremi, Manas¯i, Ωmawoni, NeŒ¸aˇimi qaˇaq– nern ow dranc ærjakay vayrer˚: Na veracrec kowøqer˚, baginnern ow astowaÆneri ar´anner˚ Œærec, manrec ew bolor bar´radir meheanner˚ veracnelov amboˇj Isray¯li erkric‘ veradar´aw Erowsaˇ¯m: Ir ¸agaworow¸ean tas– now¸erord tarowm, erb verjacrel ¯r erkirn ow ¸agawora– kan town˚ maqrel˚, Selii ordi SaŒanin, qaˇaqi iæxan Masiasin ow Yovaqazi ordi Yosiasin‘ ir diwanapetin owˇarkec, or norogen ir T¯r AstÆow town˚: Sranq e– kan meÆ qahanay Qeˇkiasi mØt, ew na towec Tiroj town berowaÆ arÆa¸ dram˚, or˚ døan ˇewtaci pahapanne– r˚ hawaqel ¯in Manas¯i, EŒremi erkrneric, iæxanneric ew Isray¯li mnacaÆ bolor vayreric, Yowdayi, Beniamini erkrneri ew Erowsaˇ¯mi bnakiœneric: Nranq ayn towecin gorÆawornerin, oronq mnowm ¯in Tiroj tan˚ ayn noroge– low ew amracnelow hamar: Nranq arÆa¸˚ towecin hiwsne– rin ew æinararnerin, or xoæor qaøankiwn qarer ow Œay– t¯ geranner gnen, ÆaÆken ayn æenqer˚, or Yowdayi erk– ri ¸agawornern ¯in qandel: Ayd mardik hawatarmØr¯n katarecin gorÆ˚, ew nranc verakacowner˚‘ Merarii or– dineric ˇewtaciner Y¯¸n ow Abdias˚, Kaha¸i ordine– ric Zaqariasn ow Mesolam˚ ew am¯n mi ˇewtaci, or gi– tak ¯r nowagaranneri ˚nkerakcow¸eamb erger katare– low, hskowm ¯in: Verakacowner kayin beønakirneri, am¯n tesak gorÆer kataroˇneri ow aæxatanqi ˇekavarneri vray: Qartowˇarner˚, datawornern ow døneri pahapan–

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

34. 14–27 14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

2 Mnacordac

784

ner˚ ˇewtacineric ¯in: Erb Tiroj town mtnelov hanowm ¯in arÆa¸˚, Qeˇkias qahanan gtaw Tiroj fflr¯nqi girq˚, or˚ growaÆ ¯r Movs¯si ´eøqov: Qeˇkias˚ yaytnec Sa– Œan qartowˇarin. ¡fflr¯nqi girq em gtel Tiroj tan˚¿: Qeˇkias˚ fflr¯nqi girq˚ towec SaŒanin: SaŒan˚ ar– qayin yan´nec ayd girq˚, inœp¯s naew nerkayacrec gorÆ anoˇ banowornerin trowaÆ arÆa¸i haæiw˚: Λowlecin Ti– roj tan˚ gtnowaÆ arÆa¸˚ ew ayn towecin verakacowne– rin ow nranc, oronq gorÆ ¯in anowm: SaŒan qartowˇar˚ patmec arqayin‘ aselov. ¡Qeˇkias qahanan in´ towec fflr¯nqi girq˚¿: Ew SaŒann ayn ˚n¸ercec ¸agawori aø– jew: Erb arqan lsec fflr¯nqi grqi xØsqer˚, pataøotec ir patmow˘an˚: Arqan patowirec Qeˇkiasin, SaŒani ordi Aqikamin, Miqeasi ordi Abdiin, SaŒan qartowˇa– rin ew arqayi Æaøay Asayiayin‘ aselov. ¡Gnac¯q harcr¯—q Tiroj˚ in´ hamar ew Isray¯lowm ow Yowdayi erkrowm mnacaÆ bolori hamar, ¸¯ inœ en grel ayd gtnowaÆ grqowm, qan– zi mer naxnineri Tiroj xØsqerin œansalow‘ ays grqi m¯j growaÆ am¯n inœ œkatarelow pat˘aøov ¯ Tiroj barkow¸iw– n˚ borboqowaÆ mez vray¿: Qeˇkias˚ ew nranq, oronc het xØsel ¯r arqan, gnacin fflˇdan margar¯owhow‘ Eseri ordi Φakowa¸i ordi Selemi knoj mØt, or˚ pahowm ¯r patowi– ranner˚ ew aprowm ¯r Erowsaˇ¯mowm‘ Masenayowm, ew nran patmecin verewowm asowaÆ xØsqer˚: Na asac nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Asac¯—q ayn mar– down, or ´ez in´ mØt ¯ owˇarkel, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es ayd teˇi vray œariq piti berem, aysinqn‘ piti katarowen ayn xØsqer˚, or growaÆ en ayd grqowm, ew ˚n– ¸ercel en Yowdayi erkri arqayi aøjew. qani or in´ lqelov zoher matowcecin Øtar astowaÆnerin, orp¯szi in´ bar– kacnen irenc ´eøqi gorÆerov, im borboqowaÆ barkow¸iwnn ¯ ijnelow ayd teˇi vray ew œi handartowelow¿: Isk Tiroj˚ Œntøelow hamar ´ez owˇarkaÆ Yowdayi erkri ¸agaworin aysp¯—s asac¯q. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ’Qo lsaÆ xØsqer˚ patkaøanqov lcrecin qo sirt˚, ew dow xonarhowecir im aøjew‘ lselow hamar im xØsqer˚ ayd te– ˇi ow nra bnakiœneri masin: Dow xonarhowecir im aøjew,

785

2 Mnacordac

34. 28–35. 5

pataøotecir qo patmow˘an˚ ow lac eˇar im dimac, ows– ti es ews lseci qez, - asowm ¯ T¯r˚: Aha es qez qo naxni– neri mØt piti tanem, qez qo æirimi m¯j piti dnem xa– ˇaˇow¸eamb, ew qo aœqer˚ œen tesnelow ayn bolor œariqner˚, or es berelow em ayd teˇi ow dra bnakiœneri glxin¿: Ays xØsqer˚ haˇordecin ¸agaworin: Arqan mard owˇarkec ow hawaqec Yowdayi erkri ew Erowsaˇ¯mi Æererin: Yowdayi erkri arqan ew Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi bolor bnakiœ– ner˚, qahananern ow ˇewtaciner˚ ew amboˇj ßoˇovowrd˚‘ meÆic minœew Œoqr˚, ekan Tiroj town˚, ew arqan nranc a– øaj ˚n¸ercec Tiroj tan˚ gtnowaÆ owxti bolor xØsqer˚: Ver kacaw Yosias ¸agawor˚, kangnec sean mØt ew owxtec Tiroj aøjew‘ ˚n¸anal Tiroj næaÆ owˇiov, amboˇj srtov ow amboˇj hogov pahel Nra patowiranner˚, Nra Ør¯nqnern ow hramanner˚ ew owxti xØsqer˚, or growaÆ en ayd grqowm: Na yordorec Erowsaˇ¯mowm ow Beniamini erkrowm gtnowoˇ bolor mardkanc, ew Erowsaˇ¯mi bnakiœner˚ owxt arecin irenc hayreri AstÆow tan˚: Ayspisov Yosias˚ isray¯– lacineri amboˇj erkric veracrec bolor pˇÆow¸iwnner˚ ew Erowsaˇ¯mowm ow Isray¯lowm gtnowoˇ bolor mardkanc hamo– zec Æaøayel irenc T¯r AstÆown: Ir bolor Ørerin na œxo– torowec ir naxnineri T¯r AstÆow owˇowc:

28

29 30

31

32

33

Yosiasn ir T¯r AstÆow zatik˚ katarec. zatki gaø˚ 35 mor¸ecin aøajin amsi tasnœorserord Ør˚: Na qahana– 2 nerin kangnecrec irenc paætØni vray ew yordorec nranc katarelow Tiroj tan Æaøayow¸iwnner˚: Na asac ˇew– 3 tacinerin‘ amboˇj Isray¯li verakacownerin, or p¯tq ¯ nowirowel Tiroj˚ ew sowrb tapanak˚ dnel ayn tan˚, or˚ æinel ¯r Isray¯li arqay Daw¸i ordi Soˇomon˚: Arqan a– sac. ¡Dowq oœ mi ban œp¯tq ¯ vercn¯q owseri vray: Ard, Æaøayec¯—q ´er T¯r AstÆown ew nra ßoˇovrdin‘ isray¯la– cinerin: Patra—st eˇ¯q ˚st ´er azgatohmeri ew ˚st 4 ´er aøØreay paætamownqi, ˚st Isray¯li arqay Daw¸i ew nra ordi Soˇomon ¸agawori graÆi: Ta˘arowm kangnec¯—q 5 ayn teˇerowm, or næanakowaÆ en ˚st ´er azgatohmeri, ´er eˇbayrneri ew ´er ßoˇovrdi ordineri aøjew‘ ˇewta– cineri azgatohmi mardkanc yatkacowaÆ baßanowmneri

35. 6–16 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

2 Mnacordac

786

hamemat: Mor¸ec¯—q zatki gaø˚ ew patrastec¯—q ´er eˇbayrneri srbow¸iwnner˚‘ gorÆelov ˚st Tiroj xØsqi, or growel ¯ Movs¯si ´eøqov¿: Ew Yosiasn sksec ßoˇovrdi or– dinerin ew amenqin, or aynteˇ ¯in gtnwowm, tal xoyer, gaøner, mataˇ ayÆeri noxazner‘ bolorn ¯l zatki hamar: Ayd bolor˚ ¸owov eresown hazar ¯r. naew ereq hazar zowa– rak: Sranq ¸agawori ownecowaÆqic ¯in: Nra iæxanner˚ noynp¯s sksecin ˚nÆaner tal ßoˇovrdin, qahananerin ow ˇewtacinerin: Qeˇkias˚, Zaqarias˚ ew Y¯i¯l˚ ew Ast– Æow tan iæxanner˚ zatki aø¸iw qahananerin towecin erkow hazar vec hariwr xoy, gaø, noxaz ew ereq hariwr zowarak: Qonenias˚, Baneas˚, Sam¯as˚ ew nra eˇbayr Na¸anay¯l˚, Asabias˚, Y¯i¯l˚ ew Yozabad˚‘ ˇewtacine– ri iæxanner˚, zatki aø¸iw ˇewtacinerin towecin hing hazar xoy ew hing hariwr zowarak: Paætamownq˚ kata– rowec. qahananer˚ kangnaÆ ¯in irenc teˇerowm, isk ˇew– taciner˚‘ irenc daserowm, ˚st arqayi hramani: Nranq mor¸ecin zatki gaø˚, ew qahananer˚ irenc ´eøqerov ca– necin ariwn˚: Ξewtaciner˚ ktrtecin ow patrastecin oˇjak¯zner˚, or dranq baßanen ßoˇovrdi ordineric iw– raqanœiwrin ˚st azgatohmeri, daseri, orp¯szi matow– cen Tiroj˚, inœp¯s or growaÆ ¯ Movs¯si fflr¯nqi grqowm: Aysp¯s arecin minœew aøawØt: Zatki gaø˚ xorovecin krakov ˚st Ør¯nqi, isk sowrb maser˚ eŒecin ka¸sane– ri ow saneri m¯j: TØn˚ yajoˇ ˚n¸acaw, ew zoh˚ baßane– cin ßoˇovrdi bolor ordinerin: Yetoy zatik˚ patras– tecin irenc ow qahananeri hamar, qani or qahananer˚ minœew giæer matowcowm ¯in ˘arpern ow oˇjak¯zner˚: Ξew– taciner˚ baßin vercrin naew irenc ow irenc eˇbayrneri‘ Aharoni ordineri hamar: AsaŒi saˇmosergow ordine– r˚, naew AsaŒ˚, Eman˚ ew Idi¸own˚‘ arqayi margar¯ner˚, ˚st Daw¸i patowirani, kangnecin irenc teˇerowm: Iæ– xanner˚, døneri petern ow iwraqanœiwr døan pahapan teˇic œp¯tq ¯ æarßow¯in srbow¸ean Æaøayow¸ean ßama– nak, qanzi nranc eˇbayrner˚‘ ˇewtaciner˚, baßinner ¯in patrastel naew nranc hamar: Ayd Ør˚ Tiroj amboˇj paætamownq˚ patæa˘Ør¯n patrastowec ow katarowec,

787

2 Mnacordac

35. 17–24

orp¯szi, ˚st Yosias arqayi hramani, tØnen zatik˚ ew oˇjak¯zner matowcen Tiroj seˇani vray: Ayd ßamanak aynteˇ gtnowoˇ isray¯laciner˚ eظ˚ Ør katarecin za– tik˚ ew an¸¸xmor haci tØn˚: Samow¯l margar¯i Øreric i ver sra nman zatik erbeq œ¯r eˇel Isray¯lowm, ew Is– ray¯li bolor ¸agaworner˚ ayspisi zatik œ¯in arel, inœ– p¯s arec Yosias˚: Aynteˇ gtnowoˇ qahananern ow ˇew– taciner˚, amboˇj Yowdayi erkirn ow Isray¯l˚ ew Erowsa– ˇ¯mi bnakiœner˚ Tiroj tØn˚ katarecin Yosiasi ¸aga– worow¸ean tasnow¸erord tarowm: Yosias arqan Yowdayi erkrowm ew Erowsaˇ¯mowm gtnowoˇ vhowknerin, gowæaknerin, mogerin, kaxardnerin ew œastowaÆnerin veracrec ow hrov ayrec, orp¯szi hastati fflr¯nqi ayn xØsqer˚, or growaÆ ¯in Qeˇkias qahanayi‘ Tiroj tan˚ gtaÆ grqowm: Yosi– asi nman˚ œ¯r eˇel nranic aøaj, or, ˚st Movs¯si bolor Ør¯nqneri, ir amboˇj srtov, ir amboˇj hogov ew ir amboˇj zØrow¸eamb daønar d¯pi T¯r AstowaÆ˚: Ew nranic yetoy ¯l nra nman˚ œyaytnowec: T¯r˚, sakayn, œhandartowec ir xist borboqowaÆ barkow¸iwnic, Yowdayi erkri nkatmamb ayn barkow¸iwnic, orov borboqel ¯r Nran Manas¯n: Ew T¯rn asac. ¡Es Yowdayi erkirn ¯l em veracnelow im aœqi aøa– jic, inœp¯s veracrel em Isray¯l˚, ew merßelow em Erowsa– ˇ¯m˚‘ ayn qaˇaq˚, or ˚ntrel ¯i, ew ayn town˚, ori hamar asel ¯i, ¸¯‘ im anown˚ p¯tq ¯ lini aynteˇ¿: Egiptosi arqay Neqawov Œarawon˚ yar´akowec Asorestani arqa– yi vray EŒrat geti owˇˇow¸eamb: Yosias arqan gnac nra d¯m, isk sa patgamaworner owˇarkec nra mØt‘ a– selov. ¡I?nœ ¸ænamow¸iwn ownenq es ow dow, Yowdayi erkri— arqay, aysØr qo d¯m paterazmelow œem ekel: AstowaÆ in´ asac, or ætapem: Zgowæaci—r in´ het eˇoˇ AstÆowc, gow– c¯ na qez korÆani¿: Yosias˚, sakayn, ir eres˚ nranic œærjec, ayl inqn ir m¯j owß gtaw, or paterazmi nra d¯m: Na œansac Neqawovi Tiroj anownov asowaÆ xØsqerin ew ekaw paterazmelow Makeddovi daætowm: Aˇeˇnaworne– r˚ harowaÆecin Yosiasin, ew arqan asac ir Æaøanerin. ¡In´ aysteˇic do—wrs hanec¯q, orovhetew Æanr viraworow– aÆ em¿: Nra Æaøaner˚ hanecin nran ir martakaøqic

17

18

19

20

21

22

23

24

35. 25–36. 5

25

26 27

36 2

3

4

5

2 Mnacordac

788

ow drecin nra erkrord martakaøqi m¯j ow taran Erow– saˇ¯m: Na meøaw ow ¸aˇowec ir naxnineri mØt, ew am– boˇj Yowdayi erkirn ow Erowsaˇ¯m˚ sowg arecin Yosiasi vray: Eremias˚ oˇber asac Yosiasi masin, ew bolor pa– latakanner˚, tˇamard ¸¯ kin, Yosiasi masin yØrinecin oˇber, oronq yiæwowm en minœew aysØr: Dranq Isray¯li m¯j kanonakan dar´an ew aha gri en aønowaÆ oˇberi grqowm: Yosiasi gorÆer˚ ew nra yowsacaÆ baner˚ gri en aønow– aÆ Tiroj Ør¯nqnerowm growaÆi hamemat, isk nra mnacaÆ gorÆer˚, skzbic minœew verjin˚, gri en aønowaÆ Isray¯li ow Yowdayi erkri ¸agaworneri grqowm: Erkri ßoˇovowrd˚ Yosiasi ordi Yovaqazin ØÆec ow ir hØr Œoxar¯n Erowsaˇ¯mowm dar´rec ¸agawor: Yovaqaz˚ qsanereq tarekan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ew ereq amis ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Amital ¯r, or˚ lobnaci Eremiayi dowstrn ¯r: Yovaqaz˚ œariq gorÆec Ti– roj aøjew, ayn bolor œariqner˚, or gorÆel ¯in nra naxni– ner˚: Neqawov Œarawon˚ nran bønec Debla¸ayowm, Ema¸i erkrowm, ew na aylews œkaroˇacaw ¸agaworel Erowsaˇ¯mowm: Arqan nran taraw Egiptos ew erkri vray hariwr ta– ˇand arÆa¸ ew m¯k taˇand oski hark drec: Neqawov Œarawon˚ Yowdayi erkri arqay Yosiasi ordi Eˇiakimin næanakec nra hØr‘ Yosiasi Œoxar¯n ew nra anown˚ Œoxec ow drec Yovakim, isk nra eˇbayr Yovaqazin Neqawov Œa– rawonn aøaw ew taraw Egiptos, owr ew na meøaw: ArÆa¸n ow oskin hark ¯in talis Œarawonin: Aynowhetew erkirn sksec harker v˘arel, ew arÆa¸˚ talis ¯in ˚st Œarawo– ni hramani: Erkri ßoˇovrdic‘ am¯n m¯kic arÆa¸ ow os– ki ¯in pahanjowm ˚st nra karoˇow¸ean, orp¯szi dranq yan´nen Neqawov Œarawonin: Yovakim˚ qsanhing tare– kan ¯r, erb ¸agawor dar´aw, ew tasnm¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr anown˚ Zekqora ¯r, or˚ øamaci Neriayi dowstrn ¯r: Na Tiroj aøjew gorÆec ayn bolor œa– riqner˚, or arel ¯in nra naxniner˚: Nra ØrØq Babelo– ni Nabowqodonosor arqan mtaw Yowdayi erkir˚: Yova– kim˚ ereq tari Æaøayec nran, bayc yetoy apstambec nra d¯m: T¯rn owˇarkec nra d¯m qaˇd¯acinerin, Asori–

789

2 Mnacordac

36. 6–17

qi awazaknerin, movabacineri awazaknerin ew amona– cinerin ow samaracinerin: Ew ays baneric yetoy nranq azatowecin, inœp¯s asel ¯r T¯rn ir Æaøay margar¯ne– ri mijocov: Tiroj zayroy¸˚, sakayn, deø Yowdayi erkri vray ¯r, or veracni ir aœqi aøajic Manas¯i gorÆaÆ bo– lor meˇqeri, Manas¯i ¸aŒaÆ anmeˇ arean‘ Erowsaˇ¯mowm ¸aŒaÆ anmeˇ arean pat˘aøov: T¯r˚, sakayn, œowzec o– œnœacnel nranc: Yovakimi vray yar´akowec Babeloni ar– qay Nabowqodonosor˚ ew nran kapec pˇn´¯ æˇ¸anerov ow taraw Babelon: Na Tiroj tan spasqi mi mas˚ taraw Babelon ow drec Babelonowm gtnowoˇ ir ta˘arowm: Yo– vakimi mnacaÆ gorÆer˚ ew am¯n inœ, or na arel ¯r, œ¯? or aha growaÆ en Yowdayi erkri ¸agaworneri ßamana– kagrow¸ean m¯j: Yovakim˚ gnac ir naxnineri girk˚ ow ¸aˇowec Ganozayowm, ir naxnineri mØt: Yovakimi Œo– xar¯n ¸agaworec ir ordi Yeqonias˚: Tasnow¸ tarekan ¯r Yeqonias˚, erb ¸agawor dar´aw, ew ereq amis ow tasn Ør ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na œariq gorÆec Tiroj aø– jew: Erb tarin bolorowec, Nabowqodonosor arqan mard owˇarkec ow nran Tiroj tan ¸ankar߯q spasqov hander´ taraw Babelon: Na Yowdayi erkrowm ow Erowsaˇ¯mowm ¸a– gaworakan gahin nstecrec nra hØreˇbØr˚‘ Sedekiasin: Qsanm¯k tarekan ¯r Sedekias˚, erb ¸agawor dar´aw, ew tasnm¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Na œariq gor– Æec ir T¯r AstÆow aøaj, œpatkaøec o—œ Eremia margar¯– ic, o—œ ¯l Tiroj xØsqeric: Sedekiasn apstambec Nabow– qodonosor arqayi d¯m‘ drßelov ayn erdowm˚, or Nabowqo– donosor˚ nran erdowecrel ¯r AstÆow anownov, dar´aw ka– makor, karÆracrec ir sirt˚, or œveradaønay Isray¯li T¯r AstÆown: Yowdayi erkri bolor meÆameÆner˚, qaha– nanern ow erkri ßoˇovowrdner˚ bazmapatkecin he¸anos azgeri garæeli anØr¯now¸iwnner˚ ew pˇÆecin Tiroj town˚ Erowsaˇ¯mowm: Nranc hayreri T¯r AstowaÆ˚ margar¯ne– ri mijocov ætap aøaqec ir patgamaxØsnerin, qanzi xnayowm ¯r ir ßoˇovrdin ew ir srbavayr˚: Mardik arha– marhecin nra patgamaxØsnerin, merßecin nranc xØs– qer˚ ow Æaˇrecin nra margar¯nerin minœew ayn asti˘an,

6

7 8

9 10

11

12 13

14

15

16

17

36. 18–25

18

19

20

21, 22

23

24

25

2 Mnacordac

790

or Tiroj barkow¸iwn˚ borboqowec ßoˇovrdi vray, oric ye– toy nranq Œrkow¸iwn œownecan: T¯r˚ nranc vray owˇarkec qaˇd¯acineri ¸agaworin, or˚ srakotor arec nranc eri– tasardnerin irenc isk srbow¸ean tan m¯j, œxnayec naew Sedekiasin, œoˇormec nranc koys aˇjiknerin ew nranc bo– lor Æererin matnec ¸ænamineri ´eøq˚: Na AstÆow tan amboˇj meÆ ow Œoqr spasq˚ ew arqayi ow meÆameÆneri bo– lor gan´er˚‘ am¯n inœ taraw Babelon, ayrec Tiroj tow– n˚, korÆanec Erowsaˇ¯mi parisp˚ ew nra m¯j eˇaÆ apa– ranqner˚ hroy ˘arak dar´rec, oœnœacrec am¯n mi geˇecik anظ, isk verapraÆnerin ger arec Babelon: Aynteˇ nranq nra ow nra serndi Æaøaner˚ dar´an minœew marac ¸agaworow¸ean hastatowm˚, orp¯szi katarowi Eremi– ayi beranov asowaÆ Tiroj xØsq˚, ¸¯‘ ¡Erkir˚ piti lqowi eظanasown tari, minœew or lranay æaba¸Øreay hangsti ir ßamanak˚, orp¯s hatowcowm æaba¸Øreay hangstean ayn ßamanaki, or œ¯r pahpanowel¿: Parsic arqay Kiw– rosi ¸agaworow¸ean aøajin tarowm, erb katarowec E– remiayi beranov asowaÆ Tiroj xØsq˚, T¯r˚ zar¸necrec Parsic Kiwros arqayi hogin ew patowirec ir amboˇj ¸a– gaworow¸ean m¯j grawor hrovartak Æanowcel, owr asowaÆ ¯r. ¡Aysp¯s ¯ asowm Parsic Kiwros arqan. ¡Erknqi T¯r AstowaÆn in´ ¯ yan´nel aæxarhi bolor ¸agaworow¸iwnne– r˚: Na in´ ¯ patowirel Hr¯astanowm‘ Erowsaˇ¯mowm, ka– øowcel ir town˚: Λeznic ov or Nra ßoˇovrdin ¯ patkanowm, ¸oˇ elni gnay, ew ¸oˇ T¯r AstowaÆn ir het lini¿:

1 Ezras G

Yosia ¸agawor˚ Tiroj zatik˚ katarec Erowsaˇ¯mowm. 1 Tiroj zatki gaø˚ mor¸ecin aøajin amsi tasnœorsin: Υst irenc Æaøayow¸ean Øreri‘ na Tiroj ta˘arowm qa– 2 hananer kangnecrec, oronq qahanayakan patmow˘an– ner ¯in hagaÆ, ew asac ˇewtaci spasawornerin. ¡Maq– 3 rec¯—q ´er an´er˚ ew patrastec¯—q ´ez ˚st Tiroj owxti tapanaki srbow¸ean, ¸oˇ ´er m¯j œlini aˇteˇow¸iwn ew pˇÆow¸iwn: Ard, paætamo—wnq matowcec¯q ´er T¯r Ast– 4 Æown, hawaqec¯—q ow patrastec¯—q Isray¯li bolor azgerin ew kangnecr¯—q nranc ˚st irenc hayrapetneri ew ceˇe– ri her¸akanow¸ean, inœp¯s sahmanel ew grel ¯ Isray¯– 5 li Dawi¸ ¸agawor˚ ew hrahangel nra ordi meÆn Soˇomo– n˚. ¸oˇ ˇewtaciner˚ ˚st irenc hayreri kargi ta˘arowm kangnen, irenc eˇbayrneri‘ isray¯lacineri aøaj: Υst 6 aøajin kargeri her¸akanow¸ean‘ mor¸ec¯—q zatki ga– ø˚, patrastec¯—q zohern ow zatik˚ katarec¯—q ˚st Ti– roj ayn hramani, or na patowirel ¯r Movs¯si mijocov¿: Ew ibrew pargew Yosian ßoˇovrdin towec eresown hazar 7 gaøner ew owler, ereq hazar hor¸er: Ays bolor˚, ¸aga– 8 wori hramani hama´ayn, trowec ßoˇovrdin, qahananerin ew ˇewtacinerin: Baci dranic, na Qeˇkia ew Zaqaria qahanayapetnerin, ßoˇovrdi aøajnordnerin ew qaha– nanerin towec ews erkow hazar vec hariwr oœxar: Ye– 9 qonias˚, Sam¯asn ow nra eˇbayr Na¸anay¯l˚, fiabias˚, fflzi¯l˚ ew Yoram˚, oronq hazarapetner ¯in, zatki ha– mar ˇewtacinerin towecin hing hazar oœxar ew hing ha– riwr hor¸: Vercnelov ays bolor˚‘ qahananer˚ meÆ æow– 10 qov, amenayn vayelœow¸eamb ew bazmazan ´ewerov pat– rastecin Baˇarjakerac zatik˚ ew, ˚st irenc tohme– 11 ri ew hayreri kargi, kangnecin ßoˇovrdi aøaj, inœp¯s growaÆ ¯ Movs¯si grqowm, matowcelow hamar Tiroj zati– k˚: Aha aysp¯s nranq aøawØtean kraki vray xorove– 12 cin ow patrastecin Tiroj zatik˚. mnacaÆ howm mis˚ anowæahot hamemownqnerov eŒecin ka¸saneri ew saneri

1. 13–27 13

14

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

1 Ezras

792

m¯j ew matowcecin ßoˇovrdin: Sranic yetoy qahanaya– petner˚ zatik˚ patrastecin irenc ew irenc eˇbayr– neri‘ Aharoni ordineri hamar, orovhetew qahananer˚ ˘arp ¯in matowcowm krak˚ borboqelow hamar, ˇewtaci– nern irenq ¯l zatik˚ patrastecin ¸¯— irenc ew ¸¯— irenc qahanay eˇbayrneri‘ Aharoni ordineri hamar: AsaŒi ordiner˚‘ saˇmosneri ergiœner˚, noynp¯s zatik˚ pat– rastecin irenc hamar, inœp¯s sahmanel ¯r Dawi¸ ¸a– gawor˚ ßamanakin AsaŒi, Zaqariayi ew Eldinoni ha– mar: Dønapanner˚, oroncic iwraqanœiwr˚ hskowm ¯r ir døan vray‘ ˚st am¯n Øroway kargi, qani or irenq ¯l Ξewi– i ordiner ¯in, irenq noynp¯s patrastecin zatik˚: Ayd Ør˚ bolor˚ miaban katarecin Tiroj zoh˚ ew, inœp¯s hra– mayel ¯r Yosin ¸agawor˚, Tiroj zatik˚ matowcecin se– ˇani vray: Ayn isray¯laciner˚, or ayd ßamanak gtnwowm ¯in aynteˇ, eظ˚ Ør katarecin Tiroj zatik˚ ew Baˇar– jakerac tØn˚: Erbeq aydpisi zatik œ¯r eˇel Isray¯– lowm, qani or oœ oq nman zatik œ¯r arel Samow¯l margar¯i ßamanakic i ver: Isray¯li bolor ¸agawornern ¯l ayspi– si zatik œ¯in arel, inœp¯s arec Yosia ¸agawor˚, naew qahananer˚, ˇewtaciner˚, hreanern ow bolor isray¯laci– ner˚, oronq ayn ßamanak aprowm ¯in Erowsaˇ¯mowm: Ayd zatik˚ Yosian katarec ir ¸agaworow¸ean tasnow¸e– rord tarowm: Yosia ¸agawori gorÆer˚ owˇiˇ ¯in ir T¯r AstÆow aøaj, ew na Tiroj˚ Æaøayowm ¯r ir amboˇj srtov ow mtqov: Bayc nranic aøaj eˇel en owriæ ¸agaworner, oronc masin stoyg growaÆ ¯, ¸¯ nranq meˇanœel, anØr¯– now¸iwn en gorÆel bolor azgeri m¯j, vætacrel en Tiroj˚ ew Isray¯li m¯j d¯m en kangnel Nra xØsqin: Yosia ¸agawori ays bolor aøaqini gorÆeric yetoy egiptacineri ffiara– won ¸agawor˚ ekaw paterazmelow Karqamowsowm‘ EŒrati koˇmerowm, ew Yosian elaw paterazmelow nra d¯m: Egip– tacineri ¸agawor˚ banagnac owˇarkec nra mØt ew a– sac. ¡I?nœ kay im ew qo mijew, o—v Hr¯astani ¸agawor, œ¯? or T¯r AstowaÆn in´ œi owˇarkel qez mØt, ayl es gnowm em paterazmelow EŒrati koˇmerowm: Ayßm T¯r˚ in´ het ¯, ew dow mi— xangarir in´, qani or T¯r˚ stipowm ¯ in´ gnal ow

793

1 Ezras

1. 28–40

paterazmel EŒrati koˇmerowm. dow heøo—w kac in´nic ew mi— hakaøakowir Tiroj˚¿: Bayc Yosian yet œdar´rec ir martakaøq˚, ayl ´eønamowx eˇaw nra d¯m paterazmelow, œlsec Eremia margar¯i xØsqer˚, or na asowm ¯r nran Ti– roj beranov: Na hamaxmbec zØrq˚, ijaw Eddawowsi daæt‘ aynteˇ ˘akatamart talow ffiarawoni d¯m. ew iæxannern ¯l ijan Yosia ¸agawori mØt: Yosia ¸agaworn asac ir Æaøanerin. ¡In´ do—wrs tar¯q øazmadaætic, es xist ¸owlacel em¿: flaøanern anmijap¯s nran dowrs hanecin martadaætic: Yosian bar´racaw ir erkrord kaøq˚ ew hasnelov Erowsaˇ¯m‘ vax˘anowec: Nran ¸aˇecin ir hay– reri gerezmanatan˚: Amboˇj ßoˇovowrd˚ oˇbac ew sgac Yosiayi vray, isk Eremia margar¯n oˇb hiwsec Yosiayi masin: Minœew aysØr kanayq nstowm ew oˇbowm en Eremiayi ayd oˇb˚: Dranic yetoy hraman towecin, or miæt irenc azgeri m¯j aydp¯s oˇban Isray¯lowm: Ays bolori masin growaÆ ¯ Isray¯li ¸agaworneri patmow¸iwnneri grqowm, naew nra kataraÆ gorÆeri, nra baremasnow¸iwnneri, a– øaqinow¸ean, nra meÆ ardarow¸ean ow Œaøqi masin, ew ¸¯ inœpisi imastown hogatarow¸iwn own¯r na Tiroj ffl– r¯nqi nkatmamb: Ays bolori masin minœew ayßm patmowm en Isray¯li ew Yowdayi erkri ¸agaworneri grqer˚: Yosi– ayi mahic yetoy nra tohmic ¸agawor dar´rin Yeqoniayin‘ Yosiayi ordown: Yeqonian qsanereq tarekan ¯r, erb ¸a– gaworec ir hØr‘ Yosiayi Œoxar¯n: Na Hr¯astani ew E– rowsaˇ¯mi vray ¸agaworec ereq amis: Egiptacineri ¸a– gawor˚ argelec, or na ¸agawor¯r Erowsaˇ¯mowm ew, ibrew Æaxs, hreaneric pahanjec hariwr taˇand arÆa¸ ew m¯k taˇand oski: Egiptacineri ¸agawor˚ nranc vray ¸a– gawor kargec Yovakimin‘ Yeqoniayi eˇbØr˚, ew Yovaki– m˚ ¸agaworec Hr¯astani ew Erowsaˇ¯mi vray: Yovakim˚ kalanaworec Isray¯li tan meÆameÆnerin ow iæxannerin, ew ir eˇbØr˚‘ Zarayin, hanec Egiptacineri erkric ew be– rec ir mØt: Yovakim˚ qsanhing tarekan ¯r, erb ¸a– gaworec Hr¯astani ow Erowsaˇ¯mi vray ew œariqner gor– Æec Tiroj aøaj: Babelacineri arqay Nabowqodonosor˚ yar´akowec nra vray, nran kapec pˇn´¯ kapanqnerov

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

1. 41–55 41

42

43

44 45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

1 Ezras

794

ew taraw Babelon: Nabowqodonosor˚ vercrec naew Ti– roj tan spasqic, taraw ow Babelonowm drec irenc kowø– qeri tan˚‘ pahelow hamar: Nra ays bolor gorÆeri‘ nra pˇÆow¸iwnneri ew anØr¯now¸iwnneri masin growaÆ ¯ ¸a– gaworneri ßamanakagrow¸iwnneri grqowm: Nra Œoxa– r¯n ¸agaworec Yovakim˚‘ nra ordin, or tasnow¸ tare– kan ¯r: Na ¸agaworec ereq amis ew tasn Ør Erowsa– ˇ¯mowm ew œariq gorÆec Tiroj aøaj: M¯k tari yetoy Na– bowqodonosor˚ vercrec ow taraw nran Babelon‘ Tiroj tan gan´erov hander´: Nabowqodonosor˚ Hr¯astani ew Erow– saˇ¯mi ¸agawor kargec Sedekiayin: Sedekian qsanm¯k tarekan ¯r ew ¸agaworec tasnm¯k tari: Na ews œariq gorÆec Tiroj aøaj ew yet œkangnec ir œariqneric, œlsec E– remia margar¯i xØsqer˚, or na asel ¯r nran Tiroj bera– nov: Na hawatarim œmnac ir erdman˚, or Tiroj anownov towel ¯r Nabowqodonosor arqayin, ayl drßec erdowm˚ ew he– øacaw Nabowqodonosoric, xstacrec paranoc˚ ew sirt˚ Œakec Isray¯li T¯r AstÆow Ør¯nqneri hand¯p: Ψoˇovrdi iæxannern ow qahananern ¯l ambarætow¸iwnner arecin, anØr¯n eˇan, bazmacrin irenc pˇÆow¸iwnnern aweli, qan bolor he¸anosner˚ ew noynisk pˇÆecin Tiroj sowrb ta– ˘ar˚ Erowsaˇ¯mowm: Nranc hayreri AstowaÆn ir hreæ– taknerin ow margar¯nerin owˇarkec nranc mØt, orp¯szi dar´i gan, orovhetew xnayowm ¯r ¸¯— nranc ew ¸¯— ir sowrb ta˘ar˚, bayc nranq arhamarhecin Tiroj hreætakne– rin. ayn Ør˚, erb T¯r˚ xØsowm ¯r nranc het, nranq ´eø ¯in aønowm ew Æaˇrowm nra margar¯nerin: T¯r˚ barka– caw nranc azgi vray ew nranc ambarætow¸ean pat˘aøov nranc d¯m berec qaˇd¯acineri ¸agawornerin, oronq srov spanecin nranc eritasardnerin, nranc ariwn˚ ¸aŒe– cin sowrb ta˘ari æowrj˚, œxnayecin nranc manowknerin, koyserin, Æererin ow nranc eritasardnerin: AstowaÆ nranc ´eøq˚ yan´nec ays bolor˚‘ ¸¯— Tiroj tan bolor meÆ ow Œoqr anظner˚, ¸¯— Tiroj tapanaki kayqn ow spasq˚ ew ¸¯— Isray¯li ¸agawori gan´er˚. ays am¯n˚ nranq verc– rin ow taran Babelon: Nranq hrkizecin Tiroj ta˘ar˚, qarowqand arecin Erowsaˇ¯mi parisp˚, kraki matnecin

795

1 Ezras

1. 56–2. 11

nra aætarakner˚, ew hasaw nra bolor Œaøqeri vax˘a– n˚: Isk mnacaÆnerin, sri aøaj gcaÆ, geri taran Ba– belon: Sranc ew irenc ordiner˚ mnacin strkow¸ean m¯j minœew parsikneri ¸agaworneri ßamanak˚, minœew or ka– tarowec Tiroj ayn xØsq˚, or na asel ¯r Eremia margar¯i beranov. ¡Minœew T¯r˚ bareha˘i, or ¸aŒowr ays erkir˚ tØni ir æaba¸ner˚, amboˇj ßamanak ayn piti lini a– napat, piti lranay eظanasown tarin, orp¯szi æaba– ¸˚ tØn lini nra hamar¿: Kiwrosi ¸agaworow¸ean aøajin tarowm lranowm ¯r Yowdayi ew Beniamini ceˇeri gerow¸ean eظanasown tarin: Kiwros˚ ˚ndam¯n˚ ¸agaworec eresown tari:

56 57

58

Parskastani ¸agawor Kiwrosi ¸agaworow¸ean aøa– 2 jin tarowm katarowec Tiroj ayn xØsq˚, or na asel ¯r Eremia margar¯i beranov: T¯rn ar¸nacrec Kiwros ¸a– 2 gawori ogin, ew Kiwros˚ hramayec ir amboˇj ¸agaworow– ¸ean m¯j azdararel ew asel. ¡Aysp¯s asac Parskas– 3 tani Kiwros ¸agawor˚. in´ yaytnec Isray¯li T¯r Astow– aÆ˚, or bovandak tiezerqi ¸agaworn ¯ ew bar´real T¯r˚, kanxanæanov coyc towec in´, or es nra hamar ta˘ar ka– 4 øowcem Hr¯astani Erowsaˇ¯m qaˇaqowm: Ard, ov ¯l or lini, 5 owm mØt ¯l or mard lini hreaneri ceˇeric, - ¸oˇ T¯r Astow– aÆ˚ lini nra het, - na karoˇ ¯ elnel ew hreaneri het gnal Erowsaˇ¯m, orp¯szi kaøowci Isray¯li T¯r AstÆow ta˘ar˚: Sa ayn T¯rn ¯, or bnakwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm: Ew bolor nranq, 6 ovqer k˚ mnan irenc bnakavayrowm, ¸oˇ Øgnen nranc os– kov ow arÆa¸ov, ´ierov ow ayl anasownnerov ew ¸oˇ irenc 7 ownecowaÆqic now¯rner tan Tiroj ta˘arin, or˚ gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm: Φoˇ iæxanner næanakowen ˚st azgeri, 8 ˚st Yowdayi azgi ew Beniamini ceˇi tohmapeteri, qa– hananeri ew ˇewtacineri ow bolor nranc vray, owm ogin ar¸nacrec T¯r˚‘ gnalow ew kaøowcelow Tiroj town˚ Erow– saˇ¯mowm ow nra æowrj˚, ew ¸oˇ bolorn Øgnen arÆa¸ov, os– 9 kov, ´ierov, anasownnerov ew nowiren Tiroj˚, owm sirtn inœqan k˚ kamenay¿: Ew Kiwros˚ berel towec Tiroj sowrb 10 spasq˚, or˚ Nabowqodonosor˚ berel ¯r Erowsaˇ¯mic ew drel ¯r irenc kowøqeri tan˚ pahelow hamar: Parskastani 11

2. 12–23

12 13

14

15

16

17

18

19

20 21

22 23

1 Ezras

796

Kiwros ¸agawor˚ berel towec ayn ew hramayec spasq˚ tal ir gan´apet Mi¸ridatin: Mi¸ridat˚ haæowec ew towec Yowdayi hander´apet Samanasarin: Aha Tiroj spas– qi ¸iw˚. oskeˇ¯n spasq‘ hazar, arÆa¸¯ spasq‘ noynp¯s hazar, arÆa¸¯ danakner‘ qsanin˚, osk¯ aŒs¯ner‘ ere– sown, arÆa¸¯ aŒs¯ner‘ erkow hazar œors hariwr qsan, ew ayl anظner‘ hazar: Osk¯ ew arÆa¸¯ ayd amboˇj kayqn ow spasq˚, or berecin, hing hazar œors hariwr va¸sowninn ¯r: Ayd am¯n˚ towecin Samanasari ´eøq˚, ew na bo– lor gerineri het dranq vercrec ew Babelonic berec E– rowsaˇ¯m: Parskastani Artaæ¯s arqayi ¸agaworow¸e– an ßamanak Hr¯astani ew Erowsaˇ¯mi ærjakay bnakiœne– r˚ ambastanow¸ean mi namak grecin nran: Ayd ¸owˇ¸˚ grel ¯in Baaˇsamos˚, Mi¸ridat˚, Bellios˚, fia¸imos˚, Belt¯¸mos˚ ew gragir Samelios˚, nranc het naew æat owriæner, oronq bnakwowm ¯in Æovezerqowm‘ qananaciner, tiwrosaciner, amonaciner, movabaciner, samaraciner ew ayl teˇerowm aproˇ bazma¸iw owriæner: Namak˚ grow– aÆ ¯r aysp¯s. ¡Arta毗s ¸agawor, t¯—r mer, qo Æaøane– r˚‘ fia¸imos˚, or erkrpagowm ¯ qez, Samelios gragir˚, mer bolor xorhrdakanner˚ ew Asoriqi ow qananacine– ri koˇmeri dataworner˚ oˇjownowm en qez: Ard, t¯—r mer ew ¸agawo—r, ¸oˇ qez yaytni lini hreaneri masin, or erb nranq qeznic heøacan ew ekan mez mØt, gnacin Erowsa– ˇ¯m‘ apstamboˇ ew xøovarar mi qaˇaq: Aynteˇ nranq veraæinowm en nra hraparakner˚, owzowm en amracnel nra parispner˚, kamenowm en kaøowcel nra bar´r ta˘ar˚: Ard, e¸¯ nranq æinen ays qaˇaq˚ ew awarten nra paris– p˚, apa nranq oœ miayn hark œen tay oœ m¯kin, aylew ot– qi k˚ kangnen ¸agaworneri d¯m, orovhetew, parÆenalov, nranq yoys˚ k˚ dnen irenc ta˘ari vray: Ayßm mez ¸wowm ¯ law k˚ lini, or dow nkati ownenas ays baner˚, t¯—r mer ¸agawo—r, qnnes ew tesnes, ¸¯ inœ en grel qo hayrern ow naxniner˚, gtnes nranc yiæatakaranneri matean˚ ew imanas, or ays qaˇaq˚ apstambneri qaˇaq ¯, or sra ¸agawornern ow hreanern apstambner en, sra bnakiœne– r˚ miæt sowt en erdowel, ew h¯nc dra hamar ¯l awerowel

797

1 Ezras

2. 24–3. 4

ow anapat ¯ dar´el ays qaˇaq˚: Ard, Æanowcowm enq qez‘ mer tirojn ow ¸agaworid, or e¸¯ ays qaˇaq˚ veraæi– nowi, ew sra parispner˚ verakangnowen, apa dow aylews iæxanow¸iwn œes ownenay sranc vray ew oœ ¯l ˘anaparh‘ d¯pi Asoriqi ow qananacineri koˇmer˚¿: Ayn ßamanak Artaæ¯s ¸agawor˚ grec fia¸imosin, Belt¯¸mosin, gra– gir Sameliosin ew bolor nranc, oronq bnakwowm ¯in Sa– mariayi, Asoriqi ow qananacineri koˇmerowm ew oronq ¸owˇ¸ ¯in grel iren: ¡Kardaci, - asowm ¯, - ´er ¸owˇ– ¸˚, or greciq in´: Es hramayeci, or nayen yiæataka– ranneri mateanner˚, ew imacay, or ayd qaˇaq˚ ¸¯— skz– bic isk ew ¸¯— mætap¯s d¯m ¯ kangnel bolor ¸agaworne– rin, or zØrawor paterazmoˇner en eˇel, oronq bnakowel en ayd bolor koˇmerowm ew dra m¯j, or hzØr ow xist ¸aga– worner en aprel Erowsaˇ¯mowm, oronq tirel ew harker en gan´el Asoriqi ew qananacineri koˇmeric: Ayßm, aha, es hramayeci, or dowq ayd mardkanc argel¯q veraæinel ayd qaˇaq˚, isk dowq yan´n aø¯q janq œxnayel, orp¯szi ¯l aweli œæatanay dranc œarow¸iwn˚‘ mez ˚nddimanalow ew mer ¸agaworow¸ean˚ neˇow¸iwn pat˘aøelow hamar¿: Erb Artaæ¯s ¸agawori ¸owˇ¸˚ kardacin fia¸imosi, gragir Sameliosi ew nranc het owriæ æateri hamar, sranq an– mijap¯s yar´akowecin Erowsaˇ¯mi vray, ´ierov ew zØrqov hander´, ew argelecin hreanerin veraæinel qaˇaq˚: Ew aysp¯s xaŒanowec Tiroj ta˘ari æinararow¸iwn˚ Erow– saˇ¯mowm‘ minœew Parskastani Dareh arqayi ¸agaworow– ¸ean erkrord tarin:

24

25

26

27

28

29

30

31

Dareh ¸agawor˚ meÆ xrax˘anq sarqec, hrawirec ir 3 bolor iæxannerin ew ir gerdastani ˚ndoÆinnerin, ma– reri, parsikneri ew qaˇd¯acineri bolor meÆameÆnerin, ew ayn bolor naxararnerin, zØrapetnerin ew nranc het 2 naew kaøavariœnerin, oronq gtnwowm ¯in Hndkastanic minœew E¸ovpiayi ærjanner˚. ayd naxararner˚ hariwr qsaneظn ¯in: Nranq keran, xmecin, yagecan ew owraxa– 3 can: Erb xrax˘anqn awartowec, Dareh ¸agawor˚ mtaw ir seneak˚, bazmec ir gahin ew qnec: Ayn ßamanak, ereq 4 pataniner, or nra senekapannern ¯in, minœ ¸agawor˚

3. 5–21

5

6

7

8

9

10 11 12

13 14

15 16 17

18

19

20

21

1 Ezras

798

deø qnaÆ ¯r, seneaki nersowm kangnel ¯in nran spasawo– relow hamar ew pahpanowm ¯in nran: Nranq sksecin irar het xØsel ew asacin. ¡Ek¯—q iwraqanœiwrs mi ban asenq. ew ov ir ˚nkerojic aweli imastown ew owßeˇ ban asi, ¸oˇ Dareh ¸agawor˚ meÆameÆ pargewner tay nran, ¸oˇ na meÆ ow anowani lini boloric, ¸oˇ nran Æirani zgestner hagcni, xmelow ew owtelow hamar oski spasq tay, nste– low ew qnelow hamar‘ oskeˇ¯n gahaworak, ¸oˇ na oskesan´ nßoyg heÆni, behezeay xoyrov ¸ag kapi nra glxin ew osk¯ maneak‘ nra paranocin: Φoˇ na ir imastow¸ean ha– mar nsti Darehi erkrord a¸oøin ew koœowi Darehi azga– kan¿: Ayd ßamanak nrancic iwraqanœiwr˚ grec ir xØsq˚: Nranq knqecin ew drecin Dareh arqayi snarin ow asa– cin. ¡Erb ar¸nanay, ayd grow¸iwnner˚ k˚ tanq nran. ¸oˇ ¸agaworn ow parsik ereq meÆameÆ iæxanner ˚ntren ew owm xØsq˚ gtnen aøawel imastown, yaˇ¸oˇi pargew˚ ¸oˇ tan nran¿: Aøajin˚ grec ew asac. ¡Ginin ¯ boloric yaˇ¸oˇn ow zØrawor˚¿: Erkrord˚ grec ew asac. ¡Φagaworn ¯ bolo– ric yaˇ¸oˇn ow zØrawor˚¿: Errord˚ grec ew asac. ¡Ka– nayq en boloric yaˇ¸oˇn ow zØrawor˚, bayc ˘æmartow¸iw– n˚ yaˇ¸owm ¯ bolorin¿: Erb ¸agawor˚ ar¸nacaw, vercrec grow¸iwnner˚, or towecin nran, kardac ew mard owˇar– kec kanœelow parsikneri ow mareri bolor meÆameÆnerin‘ naxararnerin, sparapetnerin, kaøavariœnerin ew iæ– xannerin: Nstecin mi dahli˘owm ew bolori aøaj kar– dacin grow¸iwnner˚: Φagaworn asac. ¡Ayste—ˇ kanœe– c¯q pataninerin, ¸oˇ meknabanen irenc xØsqer˚¿: Erb kanœowaÆ pataniner˚ ekan nranc aøaj, bolor˚ nranc asacin. ¡Bacatrec¯—q mez ´er ays graÆner˚¿: Aøajin˚, or ginow zØrow¸ean masin ¯r grel, sksec xØsel ew aysp¯s asac. ¡O!v mardik, mi?¸¯ amenic zØrawor˚ ginin œ¯. bo– lor mardik, ovqer xmowm en ayn, ginin yimarecnowm ¯ nranc mtqer˚. ¸agaworneri ow taøapealneri mitq˚ na dar´– nowm ¯ noyn˚, aydp¯s ¯l tirojn ow Æaøayin˚, harowstnerinn ow aˇqatnerin˚: Ginin æeˇowm ¯ bolori mitq˚ ew dar´– nowm d¯pi owraxow¸iwn: Nranq erbeq œen yiæowm trtmow– ¸iwn ew orew¯ caw, qanzi ginin bolori srter˚ lcnowm ¯

799

1 Ezras

3. 22–4. 13

zowar¸ow¸eamb ew meÆow¸eamb. erb xmowm en, ¯l œen yiæowm ¸agawornerin kam iæxannerin ew daønowm meÆaxØs: Mard erb xmowm ¯, œi yiæowm angam sirelinerin, eˇbayrnerin kam ¸ænaminerin, æat ya˘ax sowr ¯ hanowm, ew erb ancnowm ¯ ginow azdecow¸iwn˚, œi ¯l yiæowm, ¸¯ inœ ¯ arel: O—v mardik, mi?¸¯ zØrawor˚ ginin œ¯, or stipowm ¯ ays bolorn anel¿: Ew ays aselov‘ na løec:

22

23 24

Erkrord˚, or grel ¯r ¸agawori zØrow¸ean masin, sksec 4 xØsel ew asac. ¡O—v mardik, mi?¸¯ ˘iæt œ¯, or mardik hzØ– 2 racel en, tirel Æovin ow camaqin ew ayn amenin, inœ kay nranc m¯j: Isk hzØr ¸agawor˚ tirowm ¯ amboˇj erkrin ew 3 mardkanc. inœ or na asowm kam hramayowm ¯, katarowm en anmijap¯s. noynisk e¸¯ hramayi, or ˚nker˚ paterazmi ˚nkeroj d¯m, nranq œen hamar´akowi zanc aønel ¸agawori xØsq˚: Isk e¸¯ nranc owˇarki paterazmelow ¸ænamineri 4 d¯m, apa nranq iskoyn k˚ gnan, k˚ patrasten marta– kan meqenaner, amrow¸iwnner, parispner ew aætarak– ner, k˚ spanen ew k˚ meønen, bayc œen karoˇ zanc aønel 5 ¸agawori hraman˚. isk e¸¯ yaˇ¸en, bolor bariqner˚ k˚ beren ¸agawori hamar: Oœ miayn paterazmoˇ zØrakan– 6 ner˚, aylew ayn mæakner˚, or hoˇ en herkowm, canowm en ew hn´owm, nranq ews irenc berqic berowm en ¸agawori hamar. naew harkahanner˚, oronq stipowm en erkri bnakiœnerin, dar´eal hark en hawaqowm ¸agawori hamar: Φagaworn 7 ¯ miayn, or hzØr iæxan ¯ bolori vray. e¸¯ hramayowm ¯ spanel, k˚ spanen, aprecnel‘ k’aprecnen, kaøowcel‘ k˚ 8 kaøowcen, qandel‘ k˚ qanden, e¸¯ hramayowm ¯ tnkel‘ k˚ 9 tnken: ff¯? or amboˇj erkir˚ en¸akay ¯ ¸agawori owßin 10 ew lsowm ¯ nra hraman˚. arqan inq˚ inœ or kamenowm ¯, ayn ¯ anowm. inq˚ hangist bazmowm ¯, owtowm, xmowm, qnowm, minœdeø miws bolor˚ nra æowrj˚ patrast‘ pahpanowm en 11 nran, lsowm nra hramanner˚ ew œen hamar´akwowm ˚st i– renc kamqi gnal mi teˇ kam mi ban anel, sirt œen anowm zanc aønel ¸agawori hraman˚: Ard, o—v mardik, mi?¸¯ 12 zØrawor˚ ¸agawor˚ œ¯, ori hramani xØsq˚ linowm ¯ ays– qan hzØr, ew na iæxowm ¯ bolori vray¿: Ays asac ew løec: Errord˚, or asel ¯r kananc zØrow¸ean ew ˘æmartow¸ean 13

4. 14–31 14

15

16

17

18

19 20

21

22

23

24

25 26 27

28

29

30 31

1 Ezras

800

masin, Zorobab¯ln ¯r: Na sksec xØsel ew asac. ¡O—v mar– dik, e¸¯ meÆazØr ¯ ¸agawor˚ kam bazma¸iw ayl mardik, kam ¸¯ zØrawor ¯ ginin, apa o?v ¯, or yaˇ¸owm ew tirowm ¯ bolorin. kanayq œe?n ardeØq, qanzi nranq en, or Ænowm en ¸agawornerin. bolor ayn mardik, oronq tirowm en Æovin ow camaqin, Ænowel en nrancic: Kanayq en, or Ænel ew snel en naew ayn mæaknerin, oronq ayginer en tnkowm ew gini sta– nowm drancic: Nranq en, or hagowstner en patrastowm tˇamardkanc hamar, oroncov zardarwowm ew Œaøaworwowm en nranq. tˇamardik ¯l, aøanc nranc, œen karoˇ linel: E¸¯ tˇamardik oski, arÆa¸ ew am¯n tesak bariqner ¯l hawaqelis linen, tesnelov mi geˇecik kin‘ ærjwowm en d¯– pi na, beranner˚ bac nayowm ew amboˇj srtov sirowm en nran‘ oskowc, arÆa¸ic ew bolor bariqneric aøawel: Tˇa– mard˚ ¸oˇnelov ir hØrn ow mØr˚, or Ænel ow snel en iren, naew ir erkir˚, gnowm ¯ knoj het, ew hogov aynp¯s ¯ mi– anowm nran, or minœew isk œi yiæowm o—œ hØr˚, o—œ mØr˚ ew o—œ ¯l ir erkir˚: H¯nc sranic ¯l ar߯, or dowq imanaq, ¸¯ ´er kanayq sirowm en ´ez, qanzi ayn am¯n˚, inœ dowq anowm ¯q ew vastakowm, berowm ew talis ¯q ´er kananc: E¸¯ mard ir sowr˚ vercnelov‘ gnay heøow ˘anaparh, ew inœ-or ban ´eøq beri‘ awazakow¸iwn ani kam goˇanay, nawarki Æo– vov kam geterov, gazanneri patahi kam ancni xawar teˇerov, erb goˇanay, yaŒætaki, ancni bolor neˇow¸iwn– neric, apa piti gay ew ir amboˇj vastak˚ piti beri knoj hamar, orovhetew mard knojn aweli ¯ sirowm, qan ir hØrn ow mØr˚: Ωatern en irenc xelq˚ korcrel ew irenc kananc pat˘aøov dar´el Æaøaner, æatern en matnow– el korsti, meøel ow spanowel, sxalowel ow ˚nkel meÆ meˇqe– ri m¯j‘ kananc pat˘aøov: Hima dowq in´ œ¯q hawatowm. aha ayd meÆ ¸agawor˚. an´niæxan ¯ œ¯? inq˚. mardkan– cic am¯n m¯k˚ œi hamar´akwowm mØtenal nran: Bayc es tesel em, ¸¯ inœp¯s ¸agawori har˘i aˇjik˚, or nstel ¯r ¸agawori aj koˇmowm, ¸agawori glxic vercnelov ¸ag˚‘ dnowm ¯r ir glxin, aptakowm ¸agaworin, bayc ¸agawo– r˚ dra hamar œ¯r barkanowm, ayl beran˚ bacaÆ‘ nayowm ¯r nran. e¸¯ aˇjik˚ ÆiÆaˇowm ¯r, inqn ¯l ¯r ÆiÆaˇowm nra

801

1 Ezras

4. 32–45

het, e¸¯ na txrowm ¯r, ¸agawor˚ Œaˇaqæowm ¯r, minœew or sŒoŒ¯r nran: Ard, o—v mardik, mi?¸¯ zØrawor˚ kanayq œen, or anowm en ays bolor˚¿: Φagaworn ow nra meÆameÆ– ner˚ ayd ßamanak sksecin nayel m¯k˚ miwsin, ˚nkern‘ ˚n– keroj˚: Zorobab¯ln sksec xØsel ˘æmartow¸ean masin ew asac. ¡O—v mardik, ˘iæt œ¯?, or kanayq en zØrawor. meÆ ¯ erkir˚, bar´r ¯ erkinq˚, arag˚n¸ac ¯ aregak˚, qanzi aræawelov erknqi kamara´ew xorani mijov‘ mi Øroway m¯j dar´eal arag slanowm ew hasnowm ¯ ir teˇ˚: ArdeØ?q meÆ œ¯ Na, or steˇÆel ¯ ays bolor˚: Ardarew, meÆ ¯ ˘æmartow– ¸iwn˚ ew am¯n inœic zØrawor: Amboˇj erkir˚ apawinowm ¯ ˘æmartow¸ean˚, erkinq˚ Ørhnowm ¯ ˘æmartow¸iwn˚, am¯n inœ sasanwowm ew doˇowm ¯ nra aøaj. ˘æmartow¸ean m¯j an– irawow¸iwn œkay, oœ mi anirawow¸iwn: Aniraw ¯ ginin, an– iraw ¯ ¸agawor˚, aniraw en naew kanayq, aniraw en bolor mardkanc ordiner˚, aniraw en naew nranc bolor gorÆer˚, ˘æmartow¸iwn œkay nranc m¯j, ew irenc anirawow¸ean m¯j ¯l k˚ korœen irenq: Isk ˘æmartow¸iwn˚ kay, mnowm ¯ ew zØ– rawor ¯ yawitenap¯s, kendani ¯ na, ew nra iæxanow¸iwn˚‘ yawitenakan: Aœaøow¸iwn œkay nra m¯j, na œi ŒoŒoxwowm erbeq, ayl miæt hastatowm ¯ ardarow¸iwn˚, merßowm œa– row¸iwnn ow anirawow¸iwn˚. ˘æmartow¸ean bolor gorÆer˚ ha˘eli en amenqin: Anirawow¸iwn œkay nra datastani m¯j. ˘æmartow¸iwnn ¯ ¸agaworneri hzØrow¸iwn˚, nranc iæ– xanow¸iwnn ow nranc meÆow¸iwn˚: fflrhneal ¯ ˘æmartow¸ean T¯r AstowaÆ˚¿: Ays xØsqn asac ew løec: Ayd ßamanak bo– lor hawaqowaÆner˚ bar´ra´ayn aˇaˇakecin ew asacin. ¡MeÆ ¯ ˘æmartow¸iwn˚, e—w yaˇ¸oˇ, e—w zØrawor¿: Isk ¸a– gaworn asac nran. ¡Xndri—r, inœ or owzowm es, ew es ktam growaÆic awelin, qanzi dow boloric imastown gtnowecir. dow k˚ nstes im erkrord a¸oøin ew k˚ koœowes im azga– kan˚¿: Ayn ßamanak Zorobab¯ln asac ¸agaworin. ¡Yi– æi—r ayn owxt˚, or arecir Erowsaˇ¯m˚ veraæinelow masin ayn Ør˚, erb ¸agawor dar´ar: Dow asacir. ¡Erb Kiwros˚ grawec Babelon˚, gnac ew aøan´nacrec aynteˇ Erowsa– ˇ¯mi kayqn ow spasq˚ ew owxt arec veradar´nelow Tiroj spasq˚: Noynp¯s ew dow, o—v ¸agawor, owxtecir æinel Ti–

32 33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

4. 46–57

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56 57

1 Ezras

802

roj ta˘ar˚, or ayrecin edomayeciner˚, erb qaˇd¯acine– r˚ Hr¯astan˚ anapat dar´rin: Ayßm, aha, aˇaœowm em qez, t¯—r im ew ¸agawo—r, xndrowm em qezanic. ays meÆ par– gew˚ ænorhi—r dow in´. sra hamar aˇaœowm em qez. katari—r ayn owxt˚, or owxtecir erknayin ¸agaworin, ara— ayn– p¯s, inœp¯s xostacar qo beranov¿: Ayn ßamanak Da– reh ¸agawor˚ ver kacaw ew hambowrec Zorobab¯lin: Nra hamar ¸ˇ¸er grec bolor gawaøapetnerin, teˇeri ka– øavariœnerin, zØrapetnerin ew naxararnerin, orp¯szi nranq ˘anaparh tan nran, inœp¯s ew nranc, ovqer nra het ¯in‘ veradaønalow ew veraæinelow Erowsaˇ¯m˚: Φa– gawor˚ ¸owˇ¸ grec naew Asoriqi, ffiiwnik¯i ew Libanani koˇmeri kaøavariœnerin, orp¯szi nranq Libananic may– ri æinaŒayt aøaqen Erowsaˇ¯m ew Zorobab¯li het vera– æinen qaˇaq˚: Grec naew bolor hreanerin, oronq Hr¯as– tan ¯in veradaønowm ir ¸agaworow¸iwnic, nranc azatec harkeric ew bolor zØrapetnerin, naxararnerin, kaøa– variœnerin ow gawaøapetnerin asac, or oœ oq harki ha– mar œmØtenay nranc dønerin, or bolor ayn vayrerowm, owr bnakwowm en nranq, hark œtan ew linen azat, or bolor e– domaciner˚ hreanerin tan ayn bolor giwˇern ow vayrer˚, or vercrel ¯in nrancic, or ta˘ari æinow¸ean hamar ar– qowniqic tan tarekan qsan taˇand, minœew or ta˘ar˚ kaøowcowi: Naew oˇjak¯zneri zohaseˇani hamar zoher tan bolor ayn Ørerin, inœp¯s growaÆ ¯ fflr¯nqowm, ew an– xaŒan matowcen eظnordnern ow tasanordner˚, inœp¯s naew‘ tarekan tas˚ taˇand: Bolor nranq, ovqer ve– radaønowm en Erowsaˇ¯m, ¸oˇ veraæinen qaˇaq˚, azat linen ew hark œv˘aren‘ ¸¯— irenq ow irenc tohmer˚ ew ¸¯— bolor qahananer˚: naew hramayec grel, or am¯n tesak m¸erq ew patmow˘an tan qahananerin‘ Tiroj paæta– mownq˚ katarelow hamar: Grec, or ˇewtacinerin øo˘ik tan, minœew or awartowi Tiroj ta˘ari æinow¸iwn˚, ew E– rowsaˇ¯m˚ veraæinowi: Grec naew, or bolor nranc, ovqer pahpanowm en qaˇaq˚, hoˇabaßinner tan ew øo˘ik: Na Babelonic owˇarkec ta˘ari ayn amboˇj kayqn ow spasq˚, or aøan´nacrel ¯r Kiwros˚. ew am¯n ban, or asel ¯r Kiw–

803

1 Ezras

4. 58–5. 8

ros˚, Dareh˚ noynn arec ew katarec ˘ætow¸eamb. Tiroj amboˇj spasq˚ towec, or tanen: Erb Zorobab¯l˚ dowrs ekaw ¸agawori mØtic, ´eøqer˚ bar´racrec d¯pi erkinq, d¯pi Erowsaˇ¯mi koˇm˚, Ørhnec erknqi T¯r ¸agaworin ew asac. ¡Qezanic ¯ yaˇ¸ow¸iwn˚, qezanic ¯ imastow¸iwn˚ ew qez ¯ vayel Œaøq˚. es qo Æaøan em ew Ørhnowm em qez, or imastow¸iwn towecir in´, es gohow¸iwn em matowcowm qez‘ mer hayreri AstÆown¿: Na vercrec ¸ˇ¸ern ow gnac: Ekaw Babelon, am¯n inœ patmec ir eˇbayrnerin: Nranq Ørhnecin irenc hayreri AstÆown, qani or T¯r˚ nranc a– zatow¸iwn ænorhec: Φoyl towec gerow¸iwnic veradaønal ew veraæinel Erowsaˇ¯mn ow Tiroj ta˘ar˚, orn ayd qaˇa– qowm koœowec ir anownov: Ew eظ˚ Ør nranq meÆ owraxow¸iwn arecin am¯n tesak nowagarannerov:

58

59 60

61 62

63

Ays boloric yetoy nranq ˚ntrecin tohmeri, azgeri 5 ow ceˇeri nahapetner ow aøajnordner, orp¯szi irenc kananc, tˇaneri, aˇjikneri ow Æaøaneri het ew i– renc amboˇj kayqov ow ownecowaÆqov veradaønan Erowsa– ˇ¯m: Dareh˚ nranc het owˇarkec hazar ´iawor, orp¯s– 2 zi nranq apahov hasnen Erowsaˇ¯m, yetoy ¸mbowkneri, 3 Œoˇeri ew ayl nowagaranneri nowagov, parov ew meÆ ow– raxow¸eamb nranc ˘anaparhec Erowsaˇ¯m: Υst irenc 4 hayreri anownneri ew ˚st irenc azgatohmeri, aha sranq en anownnern ayn mardkanc, or veradar´an Erowsaˇ¯m. Qahananeric‘ Aharoni ordi ffiene¯si ordiner˚, Yosede– 5 ki ordi Yesown, Yowdayi ceˇic, ffiar¯si tohmic, Daw¸i azgic‘ Yovakim˚, or Saˇa¸i¯li ordi noyn Zorobab¯ln ¯r, h¯nc na, or Dareh arqayi aøaj imastown xØsqer a– 6 sac Nisan amsin‘ nra ¸agaworow¸ean erkrord tarow– ay aøajin amsin: Sranq bolor˚ hreaner ¯in, oronc ¸oyl 7 trowec gerow¸iwnic veradaønal Erowsaˇ¯m. sranc ge– ri ¯r tarel Babeloni Nabowqodonosor arqan: Sranq 8 veradar´an Erowsaˇ¯m ew bnakow¸iwn hastatecin Hr¯– astanowm‘ iwraqanœiwrn ir qaˇaqowm: Nranc aøajnord– nern ¯in Zorobab¯l˚ ew Yosedeki ordi Yesown. qaha– naneri azgatohmic‘ N¯emin, Zareh˚, fies¯n, Ananian, Mowrdq¯n, Beelsar˚, AsŒaras˚, Bors¯l˚, fiowib˚ ew Baa–

5. 9–27 9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21 22

23 24

25 26

27

1 Ezras

804

nan: Aha ew nranc azgeri tohmapetneri ew iæxanne– ri anownnern ow ¸iv˚. ffiorosi ordiner˚‘ erkow hazar ha– riwr eظanasownerkow mard. SaŒatiayi ordiner˚‘ œors hariwr eظanasownerkow. Ar¯si ordiner˚‘ eظ˚ hariwr eظanasownvec. NeŒ¸aˇim Movabacow ordiner˚, Yesow– i ew fiovabi ordiner˚‘ erkow hazar ow¸ hariwr tasner– kow. Elami ordiner˚‘ erkow hazar erkow hariwr yisownœors. Zatonayi ordiner˚‘ in˚ hariwr qaøasownhing. Borqiayi ordiner˚‘ eظ˚ hariwr yisown. Baniayi ordiner˚‘ vec ha– riwr qaøasownow¸. Beriayi ordiner˚‘ vec hariwr qsane– req. Ardiayi ordiner˚‘ ereq hazar ereq hariwr qsan– erkow. Adonikami ordiner˚‘ vec hariwr eظanasowneظ˚. Bosoriayi ordiner˚‘ erkow hazar vec hariwr vec. Adinayi ordiner˚‘ œors hariwr yisownœors. Azereˇekiayi ordiner˚‘ innsownerkow. Ilanayi ordiner˚ ew Zetayi ordiner˚‘ va¸– sowneظ˚. Azariayi ordiner˚‘ œors hariwr eresownerkow. Gerdali ordiner˚‘ vec hariwr eresownerkow. Ananiayi or– diner˚‘ hariwr qsan. Aromi ordiner˚‘ ereq hariwr qsan– ereq. ArsiŒowri ordiner˚‘ hariwr tasnerkow. Beteri ordiner˚‘ ereq hazar innsownhing. Be¸lomi ordiner˚‘ hariwr qsanereq: Natobi mardik yisownhing hogi ¯in, Nattayin˚‘ hariwr yisownow¸, Be¸samo¸in˚‘ qaøasowner– kow, Karia¸arimin˚‘ qsanhing, QaŒirin˚ ew Φeronin˚‘ eظ˚ hariwr qaøasownow¸, Qadiasiayin˚ ew Amidayin˚‘ œors hariwr qsanerkow, Kimarin˚ ew Kab¯sin˚‘ vec hariwr qsanm¯k, Makalonin˚‘ hariwr qsanerkow, Betoliamayin˚‘ yisownerkow: NeŒisayi ordiner˚‘ hariwr yisownvec mard. Kalamoli ordiner˚ ew fflniayi ordiner˚‘ eظ˚ hariwr qsan– hing. Ereqoyi ordiner˚‘ ereq hariwr qaøasownhing, Sa– nassi ordiner˚‘ ereq hazar ereq hariwr eresownm¯k: Qa– hananeri ordiner˚. Yesowi ordi Yeddowti ordiner˚‘ in˚ hariwr eresownerkow. Emmeri ordiner˚‘ hazar yisowner– kow. ffiasori ordiner˚‘ hazar erkow hariwr qaøasownhing. Qarmiayi ordiner˚‘ hazar tasneظ˚: Isk ˇewtacineri ordineri ¸iw˚ ays ¯r. Yesowin˚‘ m¯k, Kodoliayin˚‘ Bania– yin˚ ew Sowdiayin˚‘ eظanasownœors: Qahananeri azga– tohmic kayin saˇmos ergoˇner. AsaŒi ordiner˚‘ hariwr

805

1 Ezras

5. 28–39

qaøasownow¸ mard: Dønapanneric‘ Salomiayi ordiner˚, Ateri ordiner˚, Tolmaniayi ordiner˚, Gakowbiayi ordi– ner˚, Ateri ordiner˚, Sab¯i ordiner˚, bolor˚ miasin‘ ha– riwr eresownin˚ mard: Qahananeri Æaøaner˚. AsiŒi ordiner˚, Tabali ordiner˚, Keri ordiner˚, Sowi ordine– r˚, ffialiayi ordiner˚, Labaniayi ordiner˚, Adabi ordi– ner˚, Akowdi ordiner˚, Owti ordiner˚, Kedabi ordine– r˚, Adabi ordiner˚, Sowbayimi ordiner˚, Astani ordi– ner˚, Ka¸owi ordiner˚, Gellowri ordiner˚, Yabowi ordi– ner˚, Desani ordiner˚, Nori ordiner˚, As¯bi ordiner˚, Gazeri ordiner˚, fflqoziayi ordiner˚, ffianiayi ordine– r˚, Asari ordiner˚, Basiayi ordiner˚, Asani ordine– r˚, Maani ordiner˚, NaŒisi ordiner˚, Akowmi ordine– r˚, AqiŒi ordiner˚, Asowri ordiner˚, ffiaraki ordiner˚, ffiasalo¸i ordiner˚, Dedani ordiner˚, Kow¸i ordiner˚, Qar¯si ordiner˚, Barqowsi ordiner˚, Sesari ordiner˚, Φowmayi ordiner˚, Nasi ordiner˚, AteŒi ordiner˚: So– ˇomoni Æaøaneri ordiner˚. SaŒŒio¸i ordiner˚, ffiaridi ordiner˚, Yeeli ordiner˚, Lozoni ordiner˚, Saeli ordi– ner˚, SaŒiayi ordiner˚, Agiayi ordiner˚, ffiaqariayi ordiner˚, Sabiayi ordiner˚, Saro¸i ordiner˚, Massiayi ordiner˚, Gasayi ordiner˚, Adowsi ordiner˚, Sowbasi or– diner˚, AŒŒeri ordiner˚, Barodiayi ordiner˚, SaŒa– ti ordiner˚, Alloniayi ordiner˚: Qahananeri ew So– ˇomoni bolor Æaøaner˚ miasin‘ ereq hariwr eظanasown– erkow mard: Babelonic ¯in veradar´el ¸¯— sranq ew ¸¯— sranc iæxanner˚‘ Φermal¯¸˚, Φelesias˚, Qara¸alan ew Allaar˚: Kayin naew owriæner, or œkaroˇacan coyc tal o—œ irenc hayreri tohm˚ ew o—œ ¯l irenc serownd˚, ¸¯ irenq is– ray¯laciner en: Dranq ¯in‘ Dalani ordiner˚, Towbani or– diner˚, Nekodani ordiner˚‘ vec hariwr eظanasownerkow mard: Qahananeric, oronq qahanayakan Æaøayow¸ean m¯j ¯in, irenc naxnineri tohmer˚ œkaroˇacan coyc tal naew Nordiayi ordiner˚, Akbosi ordiner˚, Yogowsi ordi– ner˚, oronq kin ¯in aøel Berzeliayi aˇjikneric ew koœwowm ¯in nranc anownov: Nranc anownner˚ Œntøecin mate– annerowm‘ ˚st irenc tohmeri ew ˚st irenc bnakavayreri,

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

5. 40–51

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

1 Ezras

806

bayc œgtan. nranc heøacrin Æaøayow¸iwnic ew argelecin mØtenal qahanayow¸ean˚: N¯mian ew At¸arian nranc asacin, or nranq sowrb banerin œmØtenan aynqan ßama– nak, qani deø orew¯ qaanayapet œi parzabanel ˘æmar– tow¸iwn˚ nranc tohmeri masin: Bolor isray¯laciner˚, neraøeal tasnerkow ew aweli bar´r tariq ownecoˇner˚, œhaæowaÆ Æaøanerin ew aˇaxinnerin, qaøasownereq ha– zar ereq hariwr va¸sown mard ¯in. nranc Æaøanern ow aˇaxinner˚‘ eظ˚ hazar ereq hariwr eresowneظ˚ mard. saˇmos ergoˇnern ow paætamownqi spasaworner˚‘ erkow hariwr qaøasownhing mard: Nranc het kar œors hariwr eresownhing owˇt, eظ˚ hazar qaøasownvec ´i, erkow ha– riwr qaøasownhing jori ew hing hazar hing hariwr qsan– hing ¯æ: Nranc iæxannern ow tohmapetner˚ ekan, mtan AstÆow ta˘ari teˇ˚, or gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm, owxt a– recin, or ta˘ar˚ noric k˚ kangnecnen ir teˇowm, ew i npast gorÆi, iwraqanœiwrn ˚st ir karoˇow¸ean, ta˘a– ri gan´anakin talis ¯r oski‘ hazar mnas, arÆa¸‘ hing hazar mnas ew qahanayakan hariwr patmow˘an: Qaha– naner˚, ˇewtaciner˚ ew ßoˇovowrd˚ bnakowecin Erowsaˇ¯– mowm ew mØtik vayrerowm, isk saˇmosasac paætØneane– r˚, dønapannern ew bolor isray¯laciner˚‘ irenc giwˇerowm ew agaraknerowm: Eظnerord amsin bolor isray¯lacine– r˚ irenc bnakavayreric ver kacan ew miahamowø hawa– qowecin Erowsaˇ¯mowm, ˚ndar´ak mi teˇ, arewelean koˇmi døan aøjew: Yosedeki ordi Yesown ow nra eˇbayrner˚, qa– hananeri amboˇj bazmow¸iwn˚, Saˇa¸i¯li ordi Zoroba– b¯ln ow nra eˇbayrner˚ patrastecin Isray¯li T¯r Ast– Æow zohaseˇan˚ nra vray oˇjak¯zner matowcelow hamar ˚st ayn kargi, inœp¯s growaÆ ¯ AstÆow mardow‘ Movs¯– si grqowm: Hreaner˚ hawaqowecin, zatowecin erkri he– ¸anos aylazgineric, kangnecrin zohaseˇann ir naxkin teˇowm, ow ¸¯ew he¸anosnern irenc ¸ænaminern ¯in, sa– kayn erkri bolor aylazginern ¯l Øgnowm ¯in irenc: Nranq ßamanak aø ßamanak ˚nÆaner ew zoher ¯in berowm, isk irenq matowcowm ¯in Tiroj ¸¯— aøawØtean ew ¸¯— ereko– yean oˇjak¯zner˚: Nranq katarecin Taˇawaraharac

807

1 Ezras

5. 52–63

tØnn ayn kargov, inœp¯s growaÆ ¯r Movs¯si Ør¯nqnerowm ew matowcowm ¯in amenØreay zoher˚‘ ˚st ˚ndownowaÆ kargi: Nranq matowcowm ¯in naew ˚st ßamanakneri sahmanowaÆ oˇjak¯zner˚‘ æaba¸ Øreri ew am¯n amsamti oˇjak¯zne– r˚ ew, ˚st kargi, katarowm ¯in bolor sowrb tØner˚: Ew bolor nranq, or owxt ¯in arel AstÆown, eظnerord am– si amsamtin sksecin oˇjak¯zner matowcel T¯r AstÆown, minœdeø T¯r AstÆow ta˘ar˚ deøews kaøowcowaÆ œ¯r: Nranq qarhatnerin ow hiwsnerin Œoˇ ow m¸erq towecin, sido– nacinerin ew tiwrosacinerin‘ noynp¯s, orp¯szi nranq Li– bananic mayri æinaŒayt beren, nawerov hascnen Yop– p¯ nawahangist˚, inœp¯s ßamanakin nranc hramayel ew kargadrel ¯r Parskastani Kiwros ¸agawor˚: Saˇa– ¸i¯li ordi Zorobab¯l˚, Yosedeki ordi Yesown ew nranc eˇ– bayrner˚, qahananern ow ˇewtaciner˚, naew bolor nranq, or Erowsaˇ¯m ¯in veradar´el gerow¸iwnic, Erowsaˇ¯m ga– low irenc erkrord taroway erkrord amsin sksecin kaøowcel ta˘ar˚: Nranq T¯r AstÆow tan himqer˚ gcecin gerow– ¸iwnic Hr¯astan ew Erowsaˇ¯m veradaønalow erkrord ta– roway erkrord amsi amsamtin: Qsan tarekanic bar´r ˇewtacinerin nranq yan´nararecin Tiroj˚ spasaworelow gorÆ˚, isk Yesown, nra ordinern ow eˇbayrner˚, nra eˇbayr Kadmi¯l˚, Babowni ordi Yebowh¯mi ordiner˚, Eliadiayi or– di Yovid¯i ordiner˚‘ irenc eˇbayrneri het, ew bolor ˇew– taciner˚ miahamowø aæxatowm ¯in Tiroj ta˘ari gor– Æi vray, isk varpetner˚ kaøowcowm ¯in Tiroj ta˘ar˚: Qahanayapetner˚, erkar zgestner hagaÆ, dasaworowel ¯in nowagaranner ow æeŒorner ´eøqerin, isk ˇewtacine– r˚‘ AsaŒi ordiner˚ ÆnÆˇaner ¯in bønel, saˇmosner ¯in ergowm ew Ørhnowm AstÆown‘ ˚st nowagaranneri ow erge– ri ayn kargi, or sahmanel ¯r Isray¯li Dawi¸ ¸agawor˚: Nranq bar´ra´ayn Ørhnowm ew gohow¸iwn ¯in matowcowm T¯r AstÆown, or nra barerarow¸iwn˚ ew Œaøq˚ yawitenakan ¯ amboˇj Isray¯li hamar: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ liaæownœ æeŒorner ¯r Œœowm, bar´rabarbaø goœowm ew Ørhnowm ¯r Ti– roj˚, or na kangnecnowm ¯ ir sowrb ta˘ar˚: Ekan ew æi– nararow¸ean vayr mtan ˇewtaci ayn qahanayapetner˚,

52

53

54 55

56

57

58

59

60

61

62

63

5. 64–6. 3

64

65

66

67

68

69

70

71

72 73

6 2

3

1 Ezras

808

oronq, ˚st irenc hayreri nahapetow¸ean, gaher¯cner ew aøajnordner ¯in ew oronq tesel ¯in naxkin ta˘ar˚, o– r˚ kaøowcowaÆ ¯r sranic aøaj: Omanq bar´ra´ayn la– lis ¯in, omanq æeŒorner ¯in Œœowm, omanq ar´akowm ow– raxow¸ean kanœer, ew ayd ´ayner˚ xaønowel ¯in aynp¯s, or bazmow¸iwn˚, ßoˇovrdi laci ´ayneric, œ¯r karoˇanowm lsel æeŒorneri ´ayn˚, ¸¯ew bazma¸iw æeŒorner ¯in Œœowm, ew nranc ´ayn˚ hasnowm ¯r heøow, heøawor vayrer: Yowda– yi ow Beniamini azgi ¸ænaminer˚ lsecin, ekan tesnelow ew imanalow, ¸¯ inœ ¯r næanakowm æeŒorneri ayd ´ayn˚, ew imacan, or Babeloni gerow¸iwnic veradar´aÆ hreaner˚ kaøowcowm en Isray¯li T¯r AstÆow ta˘ar˚: Nranq mØte– can Zorobab¯lin, Yosedeki ordi Yesowin ew ayl iæxanneri ow tohmapetneri ew asacin nranc. ¡Φoˇ¯—q menq ¯l ´ez het kaøowcenq ta˘ar˚, orovhetew inœp¯s dowq, aynp¯s ¯l menq enq lsowm ´er T¯r AstÆown, menq ¯l enq nran zo– her matowcowm aysteˇic ´er ger arowelowc yetoy, ayn Ø– ric i ver, erb mez Asorestani Salmanasar ¸agawor˚ geri vercrec, berec ew bnakecrec aysteˇ¿: Zorobab¯l˚, Yosedeki ordi Yesown ew Isray¯li miws iæxannern ow toh– mapetner˚ nranc asacin. ¡Mez vayel œ¯, or menq ´ez het kaøowcenq mer T¯r AstÆow town˚, miayn me—nq piti kaøow– cenq mer AstÆow ta˘ar˚, inœp¯s or hramayel ¯ mez Pars– kastani Kiwros ¸agawor˚¿: Sranq h¯nc ayn azgern ¯in, or miacel ¯in Yowdayi erkri ¸ænaminerin ew argelq eˇel Kiwros ¸agawori ßamanak ta˘ar˚ kaøowcelown, qani or na hramayel ¯r ta˘ar˚ kaøowcel ir kendanow¸ean ßama– nak. isk nra mahic yetoy ¯l argelecin tasnerkow tari‘ minœew Dareh ¸agawori ¸agaworow¸ean erkrord tarin: Dareh arqayi erkrord tarowm Ang¯ ew Zaqaria mar– gar¯ner˚ Isray¯li T¯r AstÆow anownov margar¯ow¸iwn ¯in anowm Hr¯astani ew Erowsaˇ¯mi masin: Ayd ßamanak ¯l Saˇa¸i¯li ordi Zorobab¯l˚ ew Yosedeki ordi Yesown skse– cin kaøowcel Tiroj ta˘ar˚ Erowsaˇ¯mowm‘ Tiroj margar¯– neri het miasin, oronq Øgnowm ¯in nranc: Noyn ßamanak nranc mØt ekan Sisin˚‘ Asoriqi koˇmeri ew Œiwnikecine– ri iæxan˚, Sa¸rowbazann ow nranc ˚nkerner˚ ew asacin

809

1 Ezras

6. 4–17

nranc. ¡O?wm hramanov ¯q kaøowcowm ayd ta˘ar˚ ew nra gawi¸ner˚, kam ayd ovqe?r en kamecel ayd ta˘ar˚ kaøowcel ew awartel¿: Tiroj koˇmic, sakayn, ænorh ¯r ijel qaha– naneri ew hreaneri vray, ew nranq œargelecin nranc ka– øowcel, minœew or gr¯in Dareh ¸agaworin ew hraman aøn¯in nranic: Aha ayn namaki pat˘¯n˚, or nranq grecin ew owˇarkecin Dareh arqayin. ¡Sisin˚‘ Asoriqi ew Œiwni– kecineri iæxan˚, Sa¸rowbazan˚ ew nranc het miasin A– soriqi ew Œiwnikecineri gorÆakalnern ow kaøavariœner˚ oˇjownowm en Dareh ¸agaworin: Φoˇ yaytni lini qez, t¯—r mer ew ¸agawo—r, or menq gnacinq, hasanq Hr¯astan erki– r˚, mtanq Erowsaˇ¯m qaˇaq˚, aynteˇ gtanq gerow¸iwnic veradar´aÆ hreanerin ew Erowsaˇ¯m qaˇaqi nranc qa– hanayapetnerin, tesanq, or nranq kaøowcowm en Tiroj meÆaæowq ew sqanœeli ta˘ar˚ koŒaÆoy ew xoæor qarerov, oronq pateri m¯j kapowm en Œayt¯ pahangnerov. gorÆ˚ yajoˇow¸eamb aøaj ¯ gnowm nranc ´eøqov, ew nranq owzowm en Œaøq ow patowov arag verjacnel ayn: Ayn ßamanak menq harcrinq awagnerin ew asacinq. ¡O?wm hramanov ¯q kaøowcowm ayd town˚, kam o?wm xØsqov ¯q gcowm nra him– qer˚¿: Harcnowm ¯inq, orp¯szi qez yaytnenq ayd masin, matnanæenq nranc aøajnordnerin, grenq ayn mardkanc anownner˚, oronq ayd gorÆi glxawornern en: Nranq mez patasxanecin ow asacin. ¡Menq T¯r AstÆow Æaøanern enq, Nra, or steˇÆel ¯ erkinqn ow erkir˚: Ays ta˘ar˚ æat tariner aøaj kaøowcowaÆ ¯ eˇel Isray¯li mi hzØr ow meÆ ¸agawori ´eøqov, bayc erb mer hayrer˚ daønacrin Isray¯li T¯r AstÆown ew meˇq gorÆecin nra aøaj, Nra, or steˇÆel ¯ erkinqn ow erkir˚, T¯rn ¯l nranc matnec ba– belacineri arqayi‘ qaˇd¯acineri ¸agawor Nabowqodo– nosori ´eøq˚: Bayc Babelonowm Kiwrosi ¸agaworow¸ean hastatowelow aøajin tarowm, Kiwros arqan hrovartak grec ew hramayec kaøowcel ays ta˘ar˚, ew amboˇj kay– q˚, osk¯ ew arÆa¸¯ ayn spasq˚, or Nabowqodonosor ar– qan vercrel ¯r Erowsaˇ¯mi Tiroj ta˘aric ew tarel ow towel ¯r pahelow ir kowøqeri gan´atan˚, Kiwros˚ dar– ´eal hanec babelacineri kowøqeri gan´atnic ew dranq

4

5 6

7 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

6. 18–28 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

1 Ezras

810

towec Zorobab¯lin ow Samanasarin: Arqan patowirec nranc, or ayd kayqn ow spasq˚ beren Erowsaˇ¯m, dnen Ti– roj ta˘arowm ew hraman towec ays ta˘ar˚ kaøowcel ir naxkin teˇowm: Erb Samanasar˚ veradar´aw Erowsa– ˇ¯m, ayd ßamanak ¯l gcec ays ta˘ari himqer˚, ew menq ayd Øric minœew ayßm kaøowcowm enq ayn ow deø œenq awar– tel¿: Ard, t¯—r mer ew ¸agawo—r Dareh, hramayi—r, or ma– tenadarannerowm, owr pahwowm en Kiwros ¸agawori yiæa– takaranneri grqer˚, Œntøen ew gtnen, or Kiwros ¸a– gawori hramanov ew nra xØsqov en Tiroj town˚ kaøow– cowm Erowsaˇ¯mowm, apa verahasow eˇir Kiwros ¸agawori hramanin ew ays bolori masin teˇekow¸iwn owˇarkir mez¿: Ayn ßamanak Dareh ¸agawor˚ hramayec Œntøel ¸aga– worakan matenadarannerowm, oronq gtnwowm ¯in Babelo– nowm: Marastani Batanbarit¯n qaˇaqowm, owr yiæata– karanneri grqer kayin, gtnowec mi hrovartak, owr grow– aÆ ¯r aysp¯s. ¡Kiwrosi ¸agaworow¸ean aøajin tari. Kiwros arqan hramayec kaøowcel Tiroj town˚ Erowsaˇ¯– mowm, owr bac kraki vray zoher en matowcowm: Na hrama– yec ta˘ar˚ kaøowcel ays œaŒerov. bar´row¸iwn˚‘ va¸sown kangown, laynow¸iwn˚‘ va¸sown kangown. ereq æarq koŒa– Æoy qarer dnel, mi æarq nor æinaŒayt, ew Æaxser˚ tal arqowniqic: Isk ayn kayq˚, oskeˇ¯n ew arÆa¸eˇ¯n spas– q˚, or Nabowqodonosor˚ Babelon ¯r berel Tiroj tanic, or gtnwowm ¯r Erowsaˇ¯mowm, Kiwros ¸agawor˚ hramayec ta– nel ew dnel aynteˇ‘ irenc aøajoway teˇ˚¿: I yawelowmn ays hramani, Dareh arqan growm ¯ aysp¯s. ¡Sisinin‘ am– boˇj Asoriqi ew Œiwnikecineri iæxanin, Sa¸rowbazanin ew ´er miws ˚nkernerin, oronq Asoriqi ew Œiwnikecineri gorÆakalner en næanakowaÆ. heøo—w mnac¯q ayd teˇic ew mi— mØtec¯q Tiroj Æaøay ayd Zorobab¯lin‘ hreaneri iæ– xanin, inœp¯s naew hreaneri qahanayapetnerin, oronq miabanowaÆ kaøowcowm en Tiroj town˚ ir teˇowm: Es hra– mayeci, or ayd town˚ kaøowcowi amboˇjap¯s, ew dowq Øgn¯q Erowsaˇ¯m veradar´aÆ hreanerin, orp¯szi nranq awar– ten irenc T¯r AstÆow ta˘ar˚: Es hramayeci, ew im pa– tow¯rn ¯, or ayd mardkanc npast taq Asoriqi koˇmeri

811

1 Ezras

6. 29–7. 9

ew Œiwnikecineri harkeric‘ Tiroj tan zohaberow¸iwnneri hamar, ew ¸oˇ iæxan Zorobab¯l˚ ´eznic vercni arjaø– ner, xoyer ew gaøner. nmanap¯s naew‘ coren, aˇ, gini ow ´¯¸, ew ayd bolor˚ ¸oˇ ˘ætØr¯n katarowi tar¯ctari‘ ˚st ayn œaŒeri ew ßamk¯tneri, inœp¯s k˚ hramayen Erowsaˇ¯mi qahananer˚ Tirojn spasaworelow Æaxseri hamar: Φoˇ ayd am¯n˚ trowi Ør ˚st Ør¯, anxaŒan, orp¯szi dar´eal T¯r AstÆown zoher matowcen yanown ¸agawori ow nra zØr– qeri ew aˇØ¸en ¸agawori keanqi hamar: Es hramayeci, or na, ov k˚ xowsaŒi kam zanc k’aøni im hraman˚, ¸oˇ patßowi, an´amb tanjanqneri en¸arkowi, ¸oˇ kaxen ow xoætangen nran ew nra amboˇj ownecowaÆq˚ dar´nen ar– qownakan seŒakanow¸iwn, qani or ayn teˇi hamar, or koœwowm ¯ Tiroj anownov, im ¸agaworow¸ean m¯j bolor az– gerin hramayowaÆ ¯r tal am¯n ban, isk na hamar´akowel ¯ argelel ew œar xorhowrdner ¯ xorhel Tiroj ta˘ari masin, or gtnwowm Erowsaˇ¯mowm: Es‘ Dareh ¸agawor˚, hramayeci ays bolor˚ katarel meÆagoyn ˘ætow¸eamb ew xstow¸eamb¿:

29

30

31

32

33

Ayn ßamanak Sisin˚‘ Asoriqi koˇmeri ew Œiwnikeci– 7 neri meÆ iæxan˚, Sa¸rowbazan˚ ew nranc ˚nkerner˚, o– ronq argelel ¯in ta˘ari æinararow¸iwn˚, erb stacan Dareh ¸agawori hraman˚, sksecin verahskel ew hog ta– 2 nel gorÆi hamar‘ gorÆakcelov hreaneri awagneri ew qa– hanayapetneri het: GorÆ˚ yajoˇow¸eamb aøaj ¯r ˚n– 3 ¸anowm, manawand or nranc Øgnowm ¯in Ang¯ ew Zaqaria margar¯ner˚: Ew, ˚st Isray¯li T¯r AstÆow hramani ew 4 ˚st Kiwrosi ow Darehi kamqi, awartowec ta˘ar˚: Da– 5 reh ¸agawori vecerord tarowm awartowec sowrb ta˘a– r˚, adar amsi qsanin, Darehi ¸agaworow¸ean vecerord tarowm: Isray¯laciner˚, qahananern ow ˇewtaciner˚ ew 6 bolor nranq, or veradar´el ¯in gerow¸iwnic, katarecin ayd gorÆ˚ aynp¯s, inœp¯s sahmanowaÆ ew hramayowaÆ ¯r Movs¯si Ør¯nqneri grqowm: Nranq matowcecin Tiroj tan 7 nawakatiqi zoher˚. hariwr arjaø, erkow hariwr xoy, œors hariwr gaø ew amboˇj Isray¯li meˇqeri hamar‘ tasner– 8 kow noxaz, ˚st Isray¯li tasnerkow ceˇeri ¸owi: Ew, ˚st 9 azgeri, næanakowecin qahananer ew ˇewtaciner, oronq

7. 10–8. 8

10

11 12

13

14 15

8

2

3

4

5

6

7

8

1 Ezras

812

erkar paregØtner ¯in krowm Isray¯li T¯r AstÆow aøaj Æaøayelow hamar, inœp¯s hramayowaÆ ¯r Movs¯si grqowm. ew, ˚st iwraqanœiwr døan, næanakecin dønapanner: Isra– y¯laciner˚, oronq veradar´el ¯in gerow¸iwnic, Tiroj zat– ki tØn˚ katarecin aøajin amsi tasnœorserord Ør˚, o– rovhetew qahananern ow ˇewtaciner˚ maqrowel ¯in mia– sin, inœp¯s ew bolor nranq, or veradar´el ¯in gerow¸iw– nic: MaqrowaÆ ˇewtaciner˚ mor¸ecin Tiroj zatki gaø˚ gerow¸iwnic veradar´aÆ bolor isray¯lacineri hamar, i– renc eˇbayrneri, irenc ew qahananeri hamar: Keran ge– row¸iwnic veradar´aÆ isray¯laciner˚ ew bolor nranq, or zatowel ¯in he¸anosneri pˇÆow¸iwnneric‘ Œntøelov irenc T¯r AstÆown: Nranq Baˇarjakerac zatik˚ katarecin eظ˚ Ør ew owrax eˇan Tiroj aøaj, orovhetew T¯r˚ d¯pi irenc dar´rec Asorestani ¸agawori sirt˚ ew hzØracrec irenc ´eøq˚‘ Isray¯li T¯r AstÆow gorÆi hamar: Ays bolor d¯pqer˚ katarowelowc yetoy Parskastanowm ¸agaworec Artaæ¯s arqan: Nra mØt gnac Ezras˚, or˚ ordin ¯r Azariayi, sa‘ Ezekiayi, sa‘ Qeˇkiayi, sa‘ Sa– ˇ¯mi, sa‘ Adowki, sa‘ Aqitobi, sa‘ Amar¯¸i, sa‘ Azeki, sa‘ Marero¸i, sa‘ Zariayi, sa‘ Seowiayi, sa‘ Bokiayi, sa‘ Abasiayi, sa‘ ffien¯esi, sa‘ Eˇiazari, ew sa‘ Aha– roni, or˚ aøajin qahanayapetn ¯r: Aha ays Ezra– s˚, or Isray¯li AstÆow koˇmic Movs¯sin trowaÆ Ør¯nqneri hmowt Ør¯nsg¯t ¯r, veradar´aw Babelonic: Φagawor˚ meÆ patowi arßanacrec nran: Ezras˚ ænorh gtaw nra aøaj, ew ¸agawor˚ meÆ bareha˘ow¸eamb yargec nra xndran– q˚: Ezrasi het Erowsaˇ¯m veradar´an isray¯laciner˚‘ qahanayapetneri ew ˇewtacineri, saˇmosasac spasa– worneri, dønapanneri ew qahananeri Æaøaneri ordine– r˚: Nranq veradar´an Artaæ¯s arqayi ¸agaworow¸e– an eظnerord taroway hingerord amsin, isk Babelonic dowrs ¯in ekel ¸agawori eظnerordd taroway aøajin am– si amsamtin: Noyn taroway hingerord amsi amsamtin ¯l nranq mtan Erowsaˇ¯m, ew T¯r˚ yajoˇow¸iwn towec Ez– rasin ow nranc ˘anaparhin: Ezras˚, or amboˇjap¯s lcowaÆ ¯r imastow¸eamb ew an¸eri git¯r Tiroj bolor pa–

813

1 Ezras

8. 9–24

towiranner˚, Isray¯li ßoˇovrdin owsowcanowm ¯r, ˚st Ti– roj Ør¯nqneri, am¯n dat ow datastan ew irawownq: Ayd ßamanak Ezras qahanayin‘ Tiroj fflr¯nqi matenagrin, hasaw Artaæ¯s ¸agawori hrovartak˚, owr growaÆ ¯r ays– p¯s. ¡Artaæ¯s ¸agawor˚ oˇjownowm ¯ Ezras qahanayin‘ Tiroj fflr¯nqi matenagrin: Mardasirakan cankow¸eamb kæøadatelov am¯n ban‘ es hramayeci Hr¯astani ceˇeri bolor mardkanc, ovqer kamawor owzowm en gnal Erowsaˇ¯m, naew qahanayapetnerin ew ˇewtacinerin, or qez het mi– asin veradaønan Erowsaˇ¯m. ¸oˇ gnan bolor nranq, ov– qer ŒaŒagowm en meknel Hr¯astan ew Erowsaˇ¯m, inœp¯s hramayecinq menq‘ es ew im eظ˚ xorhrdakanner˚: Φoˇ nranq veradaønan ew kataren ayn am¯n˚, inœ pahanjowm ¯ fflr¯nq˚. Erowsaˇ¯mowm ¸oˇ zoher matowcen Isray¯li T¯r AstÆown, inœp¯s xostacanq menq‘ es ew im sireliner˚: Ayn amboˇj oskin ew arÆa¸˚, or nranq ownen babelacineri ays erkrowm, ¸oˇ tanen ew Erowsaˇ¯mowm zoher matowcen irenc T¯r AstÆown: Φoˇ babelacineri ays erkric T¯r AstÆow qahananer˚ vercnen nowiraberow¸iwnner˚ ew tanen Erow– saˇ¯m. oski ow arÆa¸, arjaøner, xoyer, gaøner ew ˚n– ÆayowaÆ miws bolor zoher˚, ew Erowsaˇ¯mowm Tiroj seˇani vray matowcen AstÆown: Ayn am¯n˚, inœ dow kamenowm es anel qo eˇbayrneri het miasin, ara—. ˚st qo T¯r AstÆow kamqi ¯l varowi—r ¸¯— oskow ew arÆa¸i ew ¸¯— qahanayakan kayqi ow Tiroj ayn spasqi het, or k˚ tan¯q Erowsaˇ¯m‘ T¯r AstÆow ta˘ari kariqneri hamar. ayd am¯n˚ di—r qo T¯r AstÆow aøaj, Erowsaˇ¯mowm, isk awelord ew ta˘a– ri ayl kariqneri hamar eˇaÆ baner˚ ¸oˇ dnen ¸agawo– rakan gan´atan˚: Es‘ Artaæ¯s ¸agawor˚, hramayeci Asorestani ew qananacineri koˇmeri gan´apahnerin, or nranq Ezras qahanayin‘ bar´real T¯r AstÆow fflr¯n– qi matenagrin anxaŒan tan ayn am¯n˚, inœ kkamenay vercnel na. hariwr taˇand arÆa¸, noyn ´ewov‘ hariwr qoø coren, hariwr mar gini ew noynqan ´¯¸. naew Ørinakan miws baner˚‘ bar´real T¯r AstÆow paætamownq˚ katare– low hamar, orp¯szi nra casowm˚ œgay im ¸agaworow¸ean ew im ordow vray: Λer qahananeri ow ˇewtacineri, saˇmos–

9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22 23

24

8. 25–39

25 26

27

28

29

30

31

32 33

34

35 36

37

38

39

1 Ezras

814

asac paætØneaneri ow dønapanneri, qahananeri Æa– øaneri ew Tiroj tan spasaworneri verabereal hrama– yeci, or oœ oq iæxanow¸iwn œownenay nrancic hark kam ayl towrq pahanjelow: Isk dow, Ezra—s, ˚st qo imastow– ¸ean, or AstowaÆ towel ¯ qez, Asoriqi ew Œiwnikecineri koˇmerowm datelow ew kaøavarelow hamar verakacowner ew dataworner næanakir bolor nranc, or sovorel en qo T¯r AstÆow fflr¯nq˚, isk nranc, or deøews œgiten, sovorecro—w: Isk bolor nranc, or zanc k’aønen qo T¯r AstÆow fflr¯nq˚ ew œen hnazandowi mer ¸agaworakan Ør¯nqnerin, qez iæ– xanow¸iwn ¯ trwowm nranc patßelow ew xoætangelow. e¸¯ mahapart en‘ spanelow, e¸¯ patßi en arßani‘ pat– ßelow, e¸¯ towganqi‘ towganq pahanjelow¿: Ayn ßamanak Ezras˚‘ Tiroj fflr¯nqi matenagirn asac. ¡fflrhnowaÆ ¯ mer hayreri T¯r AstowaÆ˚, or ays ameni hamar ænorh towec ¸agawori srtin‘ Œaøaworelow Tiroj ta˘ar˚, or gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm: Isk in´ meÆap¯s patowi arßanacrec ¸agawori aøaj, nra bolor xorhrdakanneri ew sirelineri aøaj, nra bolor meÆameÆneri aøaj, ew es lcoweci anbaw hr˘owanqov‘ im T¯r AstÆow Øgnow¸eamb¿: Dranic yetoy Ez– ras˚ hawaqec isray¯laci ayn bolor mardkanc, oronq ir het veradar´an Erowsaˇ¯m: Υst irenc hayreri naha– petow¸ean ew ˚st irenc ceˇeri baßanman, sranq en aha ayn iæxanner˚, oronq Ezrasi het elan Babelonic Arta– æ¯s arqayi ¸agaworow¸ean ßamanak. ffien¯esi ordineric‘ Gerson˚, I¸amari ordineric‘ Gamay¯l˚, Daw¸i ordine– ric‘ ffiar¯s˚, ffiorosiayi ordineric‘ Zaqarias˚ ew nra het geri tarowaÆneric hariwr yisown mard. ffiaa¸i ordine– ric‘ Movab˚, Elian, fflnias˚, Zarean ew nra het erkow hariwr mard. Za¸s¯si ordineric‘ Yezonias˚, Ye¸elean ew nra het ereq hariwr mard. Adinobi ordineric‘ Yov– na¸an˚ ew nra het ereq hariwr yisown mard. Elamesiayi ordineric‘ Godoˇian ew nra het eظanasown mard. Sa– Œatiayi ordineric‘ Miqay¯li ordi Zaqarias˚ ew nra het eظanasown mard. Yovabi ordineric‘ Ezeliayi or– di Abadiser˚ ew nra het erkow hariwr tasnerkow mard. Baniayi ordineric‘ YosaŒi ordi Asalimo¸˚ ew nra het

815

1 Ezras

8. 40–56

hariwr va¸sown mard. B¯eri ordineric‘ Beriayi ordi Za– qarian ew nra het qsanow¸ mard. Owsta¸i ordineric‘ Katani ordi Yovhann¯s˚ ew nra het hariwr tas˚ mard. Adonikami ordineric‘ ΣsŒatayi ordiner˚, oronc anown– nern en‘ EliŒalat, Dewow¯l, Sameas ew nranc het eظana– sown mard. Baniayi ordineric‘ Tawkowriayi ordi Ow¸ian ew nra het eظanasown mard: Ezras˚ nranc hawaqec Φera koœowaÆ geti ezerqin, owr ظewanecin ereq Ør, az– gahamar katarec, bayc qahananeri ordineric ew ˇew– tacineric oœ m¯kin œgtaw nranc m¯j: ¡Es mard owˇar– keci Eˇiazari mØt, ew in´ mØt ekan Sameas˚, fflribon˚, Na¸an˚, Ennatan˚, Zaqarian ew Mosolabon˚. sranq iæxanner ¯in ew Ør¯nqi vardapetner: Es nranc asaci, or gnan gan´apahneri peti‘ Log¯oni mØt, patowireci nranc, or Log¯onin, nra eˇbayrnerin ew teˇowm gtnowoˇ miws gan´apahnerin asen, or nranq Tiroj tan hamar qahananer owˇarken mez mØt: Ew nranq berecin aynpisi mardik, oronq zØrawor ¯in Tiroj xØsq˚ qarozelow gorÆowm ew law git¯in Tiroj Ør¯nq˚: Dranq Isray¯li ordi Ξewii ordi Mooˇiayi ordineric ¯in‘ Aserewan˚ ew nra tasnow¸ eˇbayrner˚. Qanowniayi ordineric‘ Asebian, Anownon˚ ew nra eˇbayr fflsetan˚ ir ordineri het‘ qsan mard. qa– hananeri ayn Æaøaneric, oronc Dawi¸ ¸agawor˚ næa– nakel ¯r ˇewtacinerin spasaworelow hamar glxaworner, nranc ordineric‘ qsan mard, oroncic næanawornerin gre– cin anowanap¯s: Menq Æom pahecinq aynteˇ, aˇØ¸q ma– towcecinq mer T¯r AstÆown, xndrecinq, or na diwrow¸iwn ew yajoˇow¸iwn tay mez, mer ordinerin ew bolorin, ovqer mez het ¯in, qani or menq Æanr ¯inq hamarel ¸agawo– ric hetewak kam heÆeal owˇekicner xndrel‘ mer ¸ænami– neric zgowæanalow hamar: Menq ¸agaworin asacinq, or mer T¯r AstÆow zØrow¸iwn˚ mez het ¯ ew bolor nranc het, ovqer xndrowm en nran: Ays bolori hamar ¯r, aha, or Æom pahecinq ew aˇaœecinq, or T¯r˚ pahpani mez, ya– joˇow¸iwn tay mez‘ mer ˘anaparhin: Ceˇeri qahanane– ri glxaworneric ˚ntrecinq tasnerkow mard‘ Esebiayin, Asemiayin‘ irenc tas˚ eˇbayrneri het miasin: Kæøecinq

40 41

42

43

44 45

46

47

48

49 50

51

52

53

54

55

56

8. 57–68

57

58 59

60

61

62

63

64

65 66

67

68

1 Ezras

816

ow nranc towecinq arÆa¸n ow oskin, Tiroj tan hamar qahanayakan kayqn ow spasq˚, or mez ¯in nowirel ¸a– gaworn ow nra xorhrdakanner˚, iæxannern ow bolor is– ray¯laciner˚: Es kæøeci ew nranc toweci vec hariwr yi– sown taˇand arÆa¸, hariwr taˇand arÆa¸¯ spasq, ha– riwr taˇand osk¯ spasq, osk¯ ayl anظner‘ qsan, naew maqowr, oskegoyn ew zowt pˇn´¯ anظner‘ tasnerkow: Es nranc asaci. ¡E—w dowq ¯q sowrb Tiroj hamar, e—w ays am– boˇj spasqn ¯ sowrb Tiroj hamar, lini oskeˇ¯n ¸¯ ar– Æa¸eˇ¯n: AˇØ¸ec¯—q Tiroj˚, ew mer hayreri T¯r AstowaÆ˚ dranq k˚ pahpani ew xaˇaˇow¸eamb k˚ hascni ir srbow– ¸ean teˇ˚: Ar¸o—wn kac¯q ew pahpanec¯—q dranq, min– œew or hascn¯q qahananeri ow ˇewtacineri glxawornerin, Isray¯li tohmapetnerin ew iæxannerin, oronq gtnwowm en Erowsaˇ¯mowm: Φoˇ Tiroj ta˘ari pahapanner˚‘ qa– hanayapetnern ow ˇewtaciner˚, vercnen arÆa¸˚, oskin, spasqn ow anظner˚ ew tanen, dnen Tiroj ta˘arowm, o– r˚ gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm¿: Yetoy ver kacanq ew Φera geti mØtic ˘anaparh ˚nkanq. da aøajin amsi tasn– erkowerord Ørn ¯r: Menq, Tiroj ´eøqov pahpanowaÆ, ver bar´racaÆ ow zØracaÆ, ekanq hasanq Erowsaˇ¯m: Mer T¯r AstowaÆ˚ mez Œrkec mer bolor ¸ænamineric, ew menq oˇj, ankorowst ew xaˇaˇow¸eamb hasanq Erowsaˇ¯m: Erb ereq Ør hangstacanq Erowsaˇ¯mowm, œorrord Ør˚ kæøecinq arÆa¸n ow oskin ew mer T¯r AstÆow tan˚ towecinq Owriayi ordi Marmo¸ qahanayin, ori het ¯in ffiene¯si ordi Eˇia– zar˚, Yesovi ordi Yosabodos˚, Sabaniayi ordi Me¸or˚ ew ayl ˇewtaciner: Menq kæøov ow haæowov dranq towe– cinq nranc‘ noyn Ørn ¯l grancelov kæiøn ow haæiw˚: Nranq, or in´ het gerow¸iwnic veradar´el ¯in babelacineri mØ– tic, zoher matowcecin Isray¯li T¯r AstÆown, tasner– kow arjaø‘ bovandak Isray¯li hamar, innsown xoy, eØ– ¸anasownerkow gaø, tasnerkow noxaz‘ Isray¯li Œrkow¸e– an hamar, ew ays bolor zoher˚ matowcecin Isray¯li T¯r AstÆow aøaj: Φagawori grawor hraman˚ towecin ¸a– gawori gorÆakalnerin‘ Asoriqi ew Œiwnikecineri iæxan– nerin ew gawaøapetnerin, ew mer azgn ow Tiroj ta˘arn

817

1 Ezras

8. 69–80

arßanacan meÆ Œaøqi ow patowi: Ays am¯n˚ katarowe– lowc yetoy israylacineri nahapetnern ow iæxanner˚ e– kan im aøaj ew asacin. ¡Isray¯lacineri amboˇj az– g˚, nranc iæxanner˚, qahananern ow ˇewtaciner˚, a– øanc xtrakanow¸iwn dnelow, xaønakowecin he¸anosne– ri, aylazgineri ew am¯n tesak anhawatneri pˇÆow¸iwn– neri het, qananacineri ew qetacineri, Œerezacineri ew yebowsacineri, movabacineri ew amonacineri, egip– tacineri ew edomacineri het, qanzi amowsnacan nranc aˇjikneri het‘ ¸¯— irenq ew ¸¯— irenc ordiner˚: Xaøna– kowec irenc sowrb serm˚ erkri aylazgineri ew he¸anosne– ri het, qani or ays anØr¯now¸iwnnern ˚ndownecin ew yan´n aøan ¸¯— iæxanner˚ ew ¸¯— meÆameÆner˚‘ irenq isk daøna– lov ayd œaraˇ¯t xaønakow¸iwnneri aøajnordner¿: Erb es lseci ays xØsqer˚, pataøoteci hagowstners, skse– ci oˇbal ew Œetel glxis ow mØrowqis mazer˚, ew aydp¯s trtmabek nsteci meÆ sgi m¯j: Bolor˚, ovqer lsecin im oˇberi ´ayn˚, or Isray¯li T¯r AstÆow hamar ¯r, ew tes– nelov ayn, inœ es areci nranc anØr¯now¸ean pat˘aøov (orovhetew aydp¯s trtmaheÆ nsteci minœew erekoy, minœew or hasaw erekoyean zoheri matowcman ßam˚), nor miayn es ver kacay, hagowstners aydp¯s pataøotowaÆ, oˇba– lov Ænki ijay ew, ´eøqers taraÆelov d¯pi T¯r AstowaÆ, aˇaˇakeci ew asaci. ¡T¯—r, menq amaœowm ew doˇowm enq qo eresi aøaj, qanzi mer meˇqer˚ mer glowxneric ¯l aweli ver bar´racan, mer anØr¯now¸iwnner˚, sksaÆ mer hayreri tarineric ow ßamanakneric, bar´racan erknqic ¯l ver, ew menq meÆ meˇqeri m¯j enq minœew aysØr, minœew ayßm: Mer meˇqeri ow mer hayreri yancanqneri hamar ¯r, or menq matnowecinq gerow¸ean mer eˇbayrneri het, mer ¸aga– worneri ow qahanayapetneri het: Erkri bolor ¸agawor– ner˚ mez sri ow sowseri qaæecin, ger arecin mez, awerecin mer bnakavayrer˚, ew menq amظahar eˇanq minœew aysØr: Ew hima orqa!n meÆ ¯ qo oˇormaÆow¸iwn˚ mer nkatmamb, T¯—r, or meznic armat, serownd ew anown ¸oˇecir qo srbow– ¸ean ays vayrowm, mez hamar yaytni dar´rir mer T¯r AstÆow ta˘ari loys˚ ew mez, mer strkow¸ean m¯j, kera–

69

70

71

72

73

74

75 76 77

78

79

80

8. 81–93 81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

1 Ezras

818

kowr towecir: Mer gerow¸ean m¯j qo ´eøq˚ œlqec mez, dow Øgnakan T¯r eˇar mez ew arecir aynp¯s, or menq ænorh gtnenq Parskastani ¸agawori aøaj: Na patowi ar– ßanacrec mez, hogac mer bolor kariqner˚, Œaøaworec mer T¯r AstÆow ta˘ar˚, verakangnec ew veraæinec Sio– n˚, or anapat ¯r, ew mez verstin hastatec Hr¯asta– nowm ew Erowsaˇ¯mowm: Ew hima, ays amenic yetoy, qo aøaj i?nœ patasxan tanq qez, T¯—r, qanzi menq antesecinq qo Ør¯nqn ow hramanner˚, T¯—r, or towel ¯ir mez qo Æaøa– neri‘ margar¯neri mijocov, aselov aysp¯s. ¡Ayn erkir˚, or˚ gnowm es dow ßaøangelow, pˇÆowaÆ ¯ ayd erkri azgeri pˇÆow¸iwnnerov ew lecown ¯ nranc aˇteˇow¸iwnnerov: Ard, nranc aˇjikneric dow kanayq œaønes qo ordineri hamar, oœ ¯l qo aˇjiknerin know¸ean k˚ tas nranc ordinerin ew oœ ¯l am¯n ßamanak xaˇaˇow¸iwn Œntøir nranc het. dow zØrawor k˚ lines ayd erkri bariqner˚ owtelov, ew qo or– dinern ayd erkir˚ k˚ ßaøangen yawitenakan ßamanak– neri hamar¿: Φ¯ew ayn d¯pqer˚, or m¯k angam kata– rowecin mez het mer œar gorÆeri ew meˇqeri pat˘aøov, bayc dow, T¯—r, bazowm angam nerecir mer meˇqer˚, ew mez ayspisi serownd ow armat towecir, minœdeø menq dar´eal æeˇowecinq qo Ør¯nqic ew xaønakowecinq ays erkri he¸a– nosneri het, bayc dow mez vray œbarkacar ayn asti˘an, or meznic ayspisi serownd ow armat œmnar ew oœ ¯l‘ mer anown˚: Dow, T¯—r AstowaÆ Isray¯li, ardar es ew ˘æmarit, dow ispaø œoœnœacrir mer serownd˚, ew mer serowndn ow ar– mat˚ mnacin minœew aysØr: Ard, ahawasik menq, mer an– Ør¯now¸iwnnerov, kangnaÆ enq qo aøaj ew aylews œenq ka– roˇ kangnel qo eresi d¯m, orovhetew bazmacan mer anØr¯– now¸iwnner˚, ew mer œariqner˚ bar´racan mer glowxneric ¯l ver¿: Erb Ezras˚ aˇØ¸owm ¯r ays xostovanow¸iwnne– rov ew sastik oˇberov, na eresnivayr ˚nkaÆ ¯r getnin, Tiroj ta˘ari aøjew: Bolor˚, ovqer kayin Erowsaˇ¯mowm, hawaqowecin nra mØt, bazmamard mi ambox‘ tˇamardik ow kanayq, eritasardner ow koyser. æater˚ meÆap¯s oˇ– bowm ¯in bazmow¸ean m¯j: Ayd ßamanak isray¯lacineric Ielowi ordi Yeqonian ´ayn towec ew asac Ezrasin. ¡Menq

819

1 Ezras

8. 94–9. 12

meˇanœel enq mer T¯r AstÆow d¯m‘ kin enq aøel ays erkri aylazgineric. ayßm, aysØr ¯l, anØr¯now¸iwnner˚ mer m¯j en. ek¯—q erdowenq Tiroj aøaj, dowrs hanenq ew heøacnenq ayl– azgineric mer aøaÆ kananc irenc zawakneri het, inœ– p¯s or hramayowm ¯ mer T¯r AstÆow Ør¯nq˚: Ωo—wt, ve—r kac, katari—r ayd gorÆ˚, qanzi qo ´eøqin en mer bolor gorÆer˚. menq qez het enq, ew inœ or dow hramayes, menq k’anenq¿: Ezras˚ ver kacaw, erdowel towec ceˇeri iæxannerin, qa– hananerin, ˇewtacinerin ew amboˇj Isray¯lin, or varowen ˚st ayd v˘øi: Ew nranq erdowecin:

94

95 96

97

Ezras˚ ver kacaw Tiroj ta˘ari gaw¸ic, gnac Eli– 9 asibi ordi Yovhannayi town˚, giæerec aynteˇ, bayc o—œ 2 hac keraw ew o—œ ¯l jowr xmec, ayl miayn oˇbac ßoˇovrdi gorÆaÆ anØr¯now¸iwnneri ew meÆ meˇqeri hamar: Amboˇj 3 Hr¯astanowm ew Erowsaˇ¯mowm mownetikn azdararowm ¯r, or bolor nranq, ovqer veradar´el en gerow¸iwnic, gan hawaqowen Erowsaˇ¯mowm, isk nranq, ovqer erkow, ereq 4 Øroway ˚n¸acqowm œen nerkayanay, nranq piti datowen aøajnordneri ew Æereri koˇmic, piti aøgrawowi nranc ownecowaÆq˚, ew nranc, ibrew Øtarneri, piti artaqsen geredar´neri bazmow¸iwnic: Ew ereq Øroway ˚n¸acqowm E– 5 rowsaˇ¯mowm hawaqowecin Yowdayi azgi ow Beniamini ceˇi bolor mardik, innerord amsin, amsi qsanerord Ør˚: Am– 6 boˇj bazmow¸iwn˚, Ezrasi het miasin, nstec Tiroj tan ˚ndar´ak gaw¸owm‘ sarsøalov ew doˇalov ´møan crtic: Ezras˚ kangnec ew asac nranc. ¡Dowq meˇq ¯q gorÆel, 7 kin ¯q aøel aylazgineri aˇjikneric ew anØr¯now¸iwn ¯q awelacrel Isray¯li vray: Ard, xostovanec¯—q ew Œa—øq 8 tow¯q mer hayreri T¯r AstÆown, katarec¯—q nra kam– 9 q˚, zatowec¯—q ew baßanowec¯—q erkri bolor he¸anosneric ew ´er aylazgi kanancic¿: Amboˇj bazmow¸iwn˚ miasin 10 bar´ra´ayn aˇaˇakec ew asac. ¡Inœp¯s or dow asacir, 11 aynp¯s ¯l k’anenq. bayc menq meÆ bazmow¸iwn enq, ßama– nakn ¯l ´meø ¯, ew menq œenq karoˇ dimanal ays cawin ow neˇow¸iwnnerin, gorÆn ¯l m¯k kam erkow Øroway ban œ¯, ma– nawand or mer meˇqern ¯l ays gorÆowm meÆ en ow Æanr: Dra 12 hamar gorÆ˚ yan´nararec¯—q iæxannerin ew aøajnordne–

9. 13–31

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

24 25, 26

27 28

29 30

31

1 Ezras

820

rin, ¸oˇ am¯n teˇ owm tann aylazgi kin kay, ßamana– kin gnan ow pahanjen nranic, ¸oˇ iwraqanœiwr teˇi Æerern ow dataworner˚ v˘øen gorÆ˚ ew Tiroj barkow¸iw– n˚ heøacnen meznic mer gorÆaÆ ays meÆ œariqneri pat– ˘aøov¿: Ays gorÆ˚ yan´n aøan Azay¯li ordi Yovna¸a– n˚ ew Φokiayi ordi Ezekian, isk Mosolamos˚, Ξewin ow Sabat¯os˚ miacan nranc, ew nranq am¯n inœ arecin aynp¯s, inœp¯s hramayecin gerow¸iwnic veradar´aÆner˚: Ezrasn anown aø anown ˚ntrec qahanay, iæxan ew tohma– pet mardik. nranq tasnerord amsi amsamtin nstecin xorhrdi‘ gorÆ˚ qnnelow ew awartelow hamar: Minœew aøa– jin amis˚ nranq hawaqecin ew berecin ayn tˇamardkanc, oronq amowsnacaÆ ¯in aylazgi kananc het. berecin naew nranc kananc: HawaqowaÆneri m¯j gtnowecin qahana– ner, oronq own¯in aylazgi kanayq ew xaønakowel ¯in am– bariætneri het. dranq Yosedeki ordi Yesovi ew nra eˇbØr ordineric ¯in. Ma¸elan, Eˇiazaros˚, Yoribos˚ ew Yovadan˚, oronq sksecin dowrs hanel irenc aylazgi ka– nanc ew m¯kakan xoyer matowcel aøanc gitow¸ean gor– ÆaÆ irenc meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar: Yetoy Emmori or– dineric‘ Ananian, Badd¯os˚, Manas˚, Sama¯as˚, Yeri¯l˚ ew Azarias˚. ffiasowri ordineric‘ Elianas˚, Massias˚, Ismay¯l˚, Na¸anay¯l˚, Ske¸ledos˚ ew Sal¸os˚. Ξewta– cineri ordineric‘ Yozaptos˚, Semis˚ ew Konos˚, or noyn inq˚ Salitasn ¯, ffia¸¯as˚, or noyn inq˚ Yowdasn ¯, ew Yonas˚: Saˇmosasac paætØneaneric‘ Eliasibos˚ ew Baqowros˚: Dønapanneric‘ Saloimos˚ ew Tolban¯s˚: Is– ray¯lacineric‘ ffiorosi ordineric‘ Yeramas˚, Yeddias˚, Melqias˚, Mial¯s˚, Eˇiazaros˚, Asabias˚ ew Bane– as˚: Eˇiakimi ordineric‘ Mat¸anias˚, Zaqarias˚, Yezori¯l˚, Yovadios˚, Yerimo¸˚ ew Ay¯dias˚: Za¸omi ordineric‘ Eliadas˚, Eliasimos˚, ffl¸onias˚, Arimo¸˚, Saba¸os˚ ew Zarg¯as˚: Beb¯i ordineric‘ Yovhann¯s˚, Ananias˚, Yozabdos˚ ew Ema¸os˚: Manii ordineric‘ Elamos˚, Samowmos˚, Yed¯os˚, Yasowbos˚, Yastelos˚ ew Yeremo¸˚: Addii ordineric‘ Na¸os˚, Moosias˚, Zakow– nos˚, Naidas˚, Mata¸ias˚, Es¸¯l˚, Balownos˚ ew Ma–

821

1 Ezras

9. 32–47

nas¯n: Annasi ordineric‘ Elionas˚, Ass¯as˚, Melqia– s˚, Sab¯os˚, Simon˚ ew Qosam¯os˚: Asomati ordine– ric‘ Ann¯os˚, Mata¸ias˚, Ban¯ows˚, EliŒalat˚, Mana– s¯n ew Sem¯in: Baani ordineric‘ Eremias˚, Momdios˚, Ismaeros˚, Yow¯l˚, Mambd¯n, P¯dias˚, Anos˚, Rabasion˚, Anasibos˚, Mamnitanemos˚, Eliasis˚, Banows˚, Elialin, Som¯ian, Selemias˚ ew Na¸anias˚: Ezori ordineric‘ Ay¯m˚, Ezri¯l˚, Azay¯l˚, Samatos˚, Zambrin ew Yovs¯Œ˚: Naowmi ordineric‘ Zazikeas˚, Labadias˚, Edesiow¯l˚ ew Benesias˚: Sranq ¯in bolor ayn tˇamardik, oronq kin ¯in aøel aylazgineric ew oronq ¯l azat ar´akecin i– renc kananc ew irenc ordinerin: Isray¯laci qahana– nern ow ˇewtaciner˚ bnakowecin Erowsaˇ¯mowm ew nra ga– waøowm eظnerord amsi amsamtin, isk isray¯laciner˚ gnacin irenc bnakow¸ean vayrer˚: Amboˇj bazmow¸iw– n˚, miabanowaÆ, hawaqowec ta˘ari døan aøjew, arew– elean koˇm˚, ˚ndar´ak mi teˇ: Nranq asacin Ezras qahanayapetin‘ fflr¯nqi mekniœin, or na beri Isray¯– li T¯r AstÆow koˇmic Movs¯sin trowaÆ Ør¯nqneri girq˚: Ezras˚ m¯jteˇ berec Ør¯nqneri girq˚, coyc towec bolor tˇamardkanc ow kananc ew bolor qahananerin: Ta˘a– ri døan aøjew, ˚ndar´ak hraparakowm, aøawØtic minœew k¯sØr na kardowm ¯r Tiroj Ør¯nqner˚, bolor tˇamardkanc ew kananc hamar, eظnerord amsi amsamti Ørerin, ew amboˇj bazmow¸iwn˚ lsowm ow sovorowm ¯r T¯r AstÆow ffl– r¯nq˚: Ezras qahanan‘ Tiroj fflr¯nqi mekniœ˚, kangnowm ¯r Œaytakert bemi vray, or patrastel ¯in nra hamar: Nra mØt, aj koˇmic, kangnowm ¯in Mata¸in, Samows˚, A– nanias˚, Azarias˚, Owrias˚, Ezekias˚ ew Baalsamos˚, isk ´ax koˇmic‘ ffial¸¯os˚, Misay¯l˚, Melqias˚, Lo¸as˚, Owbos˚, Nabarias˚ ew Zaqarias˚: Ezras˚, fflr¯nqi gir– q˚ ´eøqin, meÆ patowov bazmowm ¯r bolori aøaj, isk am– boˇj bazmow¸iwn˚ nstowm ¯r nra dimac: Erb na bacec fflr¯nqi girq˚, amboˇj bazmow¸iwn˚ otqi kangnec: Ez– rasn Ørhnec bar´real T¯r AstÆown, zØrow¸iwnneri Ast– Æown ew Amenakalin, isk amboˇj bazmow¸iwn˚ mia´ayn bacakanœowm ¯r‘ am¯n: Bolorn irenc ´eøqer˚ bar´racraÆ

32 33

34

35 36

37

38

39

40 41

42

43

44 45

46

47

9. 48–55

48

49

50

51

52

53

54

55

1 Ezras

822

d¯pi ver‘ eresnivayr ˚nknowm ¯in getin ew erkrpagowm T¯r AstÆown: Tiroj fflr¯nq˚ ßoˇovrdin owsowcanowm ¯in na– ew ˇewtaciner˚‘ Yesows˚, Annows˚, Asrabias˚, Yadinos˚, Yakowbos˚, Sabat¯os˚, Awd¯as˚, Mann¯as˚, Kalitas˚, Azarias˚, Yozabdos˚, Ananias˚ ew ffiila¸as˚: Sranq ßoˇovrdi hamar kardowm ew bacatrowm ¯in Tiroj fflr¯n– q˚: Attarat¯s˚ dimelov Ezras qahanayin‘ Tiroj ffl– r¯nqi mekniœin ew ˇewtacinerin, oronq fflr¯nq˚ sovorec– nowm ¯in ßoˇovrdin, bolori aøaj asac nranc. ¡Ays Ør˚ srbow¸ean Ør ¯ Tiroj hamar, ew dowq azat ¯q Tiroj fflr¯n– q˚ lselowc. crowec¯—q, gnac¯—q ew parart mi—s ker¯q, qaˇcr ˚mpeliqner xmec¯—q ew owˇarkec¯—q naew nranc hamar, ov– qer œownen. ew orovhetew Tiroj hamar sowrb ¯ ays Ør˚, ¸oˇ oœ oq txowr œdar´ni ayn, qanzi T¯r AstowaÆn ¯, or mez arßanacrec Œaøqi¿: Ξewtaciner˚ noynp¯s amboˇj ßo– ˇovrdin hramayecin ew asacin. ¡Ays Ør˚ sowrb ¯, ew ¸oˇ oœ oq txowr œdar´ni ayn¿: Apa asacin ßoˇovrdin. ¡Ov owni, ¸oˇ owti, xmi, owrax lini ew tay naew nran, ov œowni. ¸oˇ bolorn ¯l aysØr æat owrax linen, orovhetew dowq lse– ciq ew sovoreciq Tiroj fflr¯nq˚, dowq hawaqoweciq ßoˇovi, ew menq sovorecrinq ´ez¿:

2 Ezras G

Parskastani Kiwros arqayi aøajin tarowm, orp¯szi 1 katarow¯r Tiroj xØsq˚, or asowel ¯r Eremia margar¯i be– ranov, T¯r˚ zar¸necrec Parskastani Kiwros ¸agawori ogin, ew na patow¯r ow hraman towec bolor nranc, ovqer gtnwowm ¯in ir ¸agaworow¸ean nerqoy: Ays ¯r ayd hrovar– tak˚. ¡Aysp¯s ¯ asowm Parskastani Kiwros ¸agawor˚. 2 erknqi T¯r AstowaÆn in´ towec erkri vray bolor ¸aga– worow¸iwnner˚ ew hramayec in´, or es nra hamar ta˘ar kaøowcem Hr¯astani Erowsaˇ¯m qaˇaqowm: Tiroj amboˇj 3 ßoˇovrdic ov ¯l or kay ´er m¯j, ew owm het or ¯ nra As– towaÆ˚, ¸oˇ elni ow gnay Hr¯astan‘ Erowsaˇ¯m, ew kaøowci Isray¯li T¯r AstÆow town˚. ¸oˇ AstowaÆ inq˚, or bnakwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm, lini nra het: Am¯n mard ir ownecowaÆq˚ 4 ¸oˇ vercni ir het, tani ayn teˇ˚, owr piti bnakowi in– q˚: Am¯n mard karoˇ ¯ vercnel ir amboˇj ownecowaÆq˚‘ lini arÆa¸ ¸¯ oski, kayq ¸¯ anasown: Φoˇ irenc ˚nkerneri het nranq vercnen am¯n inœ‘ T¯r AstÆow ta˘ar˚ Erowsaˇ¯mowm kaøowcelow hamar¿: Ayn ßamanak ver kacan Yowdayi ew 5 Beniamini ceˇeri tohmapetner˚, iæxanner˚, qahana– ner˚, ˇewtacinern ow bolor nranq, owm ogin zar¸necrel ¯r T¯r AstowaÆ‘ veradaønalow ew T¯r AstÆow ta˘ar˚ Erow– saˇ¯mowm kaøowcelow hamar: Bolor˚, ovqer hamaxmbowel 6 ¯in nranc æowrj˚, Øgnowm ¯in nranc, zØracnowm nranc ´eø– q˚‘ talov arÆa¸ ow oski, goyq ow anasown ew ayl ˚nÆaner ow now¯rner: Kiwros ¸agawor˚ berel towec Tiroj ta˘ari 7 ayn amboˇj kayqn ow spasq˚, or Nabowqodonosor˚ vercrel ¯r Erowsaˇ¯mic, berel ew pahelow ¯r towel irenc astow– aÆneri tan˚: Ayd bolor˚ Parskastani Kiwros ¸aga– 8 wor˚ berel towec Mi¸ridat gan´apeti ´eøqov, haæowec ew towec Yowdayi erkri iæxan Samanasarin: Ays ¯ aha 9 dranc ¸iw˚. osk¯ matowcaranner‘ eresown, arÆa¸¯ anظ– ner ow matowcaranner‘ hazar, danakner‘ qsanin˚, osk¯ 10 ¸aser‘ eresown, arÆa¸¯ ¸aser‘ dar´eal hazar: Bolor 11 osk¯ ow arÆa¸¯ ireri ¸iw˚ hing hazar œors hariwr ¯r: Ayd

2. 1–35

2 Ezras

824

bolor˚ Samanasarn ir het Babelonic berec Erowsaˇ¯m‘ gerow¸iwnic veradaønalow ßamanak: 2

2

3

4 5 6 7 8 9 10 11, 12 13 14 15 16 17, 18 19 20, 21 22, 23 24 25 26 27, 28 29 30 31, 32 33 34 35

Sranq en, iwraqanœiwrn ˚st ir bnakavayri, gerow¸iw– nic veradar´aÆ ayn isray¯laciner˚, oronc babelacine– ri Nabowqodonosor ¸agawor˚ geri ¯r tarel Babelon, ew oronc Kiwros ¸agawor˚ Babelonic veradar´rec Erowsa– ˇ¯m ew Hr¯astan‘ am¯n mardow ir qaˇaq˚: Zorobab¯li het gerow¸iwnic veradar´el ¯in Yesown, N¯emin, Sar¯as˚, fi¯ilias˚, Mardor¯os˚, Balasan˚, MasŒar˚, Bagowar˚, fi¯owm˚ ew Baanan: Aha gerow¸iwnic veradar´aÆ isra– y¯lacineri ¸iw˚. ffiorosi ordiner˚‘ erkow hazar hariwr eØ– ¸anasownerkow. SaŒati ordiner˚‘ œors hariwr eظana– sownerkow. Ar¯si ordiner˚‘ eظ˚ hariwr eظanasownvec. NeŒ¸aˇim Movabacow ordiner˚, oronq Yesowi ew fiovabi ordineric ¯in, erkow hazar ow¸ hariwr tasnerkow. Elami ordiner˚‘ erkow hazar erkow hariwr yisownœors. Zatonayi ordiner˚‘ in˚ hariwr qaøasownhing. Qorbi ordiner˚‘ eØ– ¸˚ hariwr yisown. Baniayi ordiner˚‘ hazar qaøasownow¸. Bibiayi ordiner˚‘ ow¸ hariwr qsanereq. Argiayi ordine– r˚‘ ereq hazar ereq hariwr qsanerkow. Adonikami ordi– ner˚‘ ow¸ hariwr eظanasowneظ˚. Boseri ordiner˚‘ erkow hazar ow¸ hariwr vec. Addinayi ordiner˚‘ œors hariwr yisownœors. Ezekiayi tohmic Azeri ordiner˚‘ innsownvec. Bes¯¯i ordiner˚‘ ereq hariwr qsanereq. Yarovi ordiner˚‘ hariwr tasnerkow. Asowmi ordiner˚‘ erkow hariwr qsane– req. Daberi ordiner˚‘ innsownhing. Be¸ˇeh¯mi ordiner˚‘ hariwr qsanereq. NetoŒi ordiner˚‘ yisownvec. Ana¸o¸i ordiner˚‘ hariwr qsanow¸. Asmo¸i ordiner˚‘ qaøasown– erkow. Karia¸arimi, QaŒiri ew Bero¸i ordiner˚‘ eظ˚ hariwr qaøasownerkow. fiasami ew Gayeri ordiner˚‘ ha– zar qsanm¯k. Maqmasi ordiner˚‘ hariwr qsanerkow. Be– ¸¯li ew Yeg¯i ordiner˚‘ œors hariwr qsanereq. Nabo¸i or– diner˚‘ yisownerkow. Makebisi ordiner˚‘ hariwr yisownvec. Elemari ordiner˚‘ hazar erkow hariwr yisownœors. Irami ordiner˚‘ ereq hariwr qsan. Lidloni, Lodadi ew fflnoyi or– diner˚‘ eظ˚ hariwr qsanhing. Yeriqoyi ordiner˚‘ ereq hariwr qaøasownhing. Sennayi ordiner˚‘ ereq hazar vec

825

2 Ezras

2. 36–62

hariwr eresown: Qahananeri ordiner˚. Yosedeki ordi Yesowi tohmic Yegowi ordiner˚‘ in˚ hariwr eظanasown– ereq. Emmeri ordiner˚‘ hazar yisownerkow. ffiasowri or– diner˚‘ hazar erkow hariwr qaøasownow¸. Eremi ordine– r˚‘ hazar eظ˚ hariwr: Ξewtaciner‘ Sedowiayi ordine– ric. Yesowi ew Kadmi¯li ordiner˚‘ eظanasownœors: Saˇ– mosasacner ew ergiœner. AsaŒi ordiner˚‘ hariwr qsanow¸: Dønapanneri ordiner. Elowmi ordiner˚, Atteri ordine– r˚, Telmoni ordiner˚, Akowbbi ordiner˚, Atiti ordiner˚, Sowbayi ordiner˚‘ bolor˚ miasin hariwr eresownin˚: Na– ¸ani tohmic‘ Sowali ordiner˚, AsowŒi ordiner˚, Tabo¸i ordiner˚, Kerosi ordiner˚, Siayi ordiner˚, ffiadoni or– diner˚, Labani ordiner˚, Agabi ordiner˚, Akkowbi ordi– ner˚, Adabi ordiner˚, Salam¯i ordiner˚, Anani ordine– r˚, Gedd¯li ordiner˚, Gaari ordiner˚, fiadiayi ordine– r˚, fiasoni ordiner˚, Nekodani ordiner˚, Gazami ordi– ner˚, Gazayi ordiner˚, ffias¯i ordiner˚, Basii ordiner˚, Asenayi ordiner˚, Movanimi ordiner˚, NeŒowsimi ordine– r˚, Bakow¸i ordiner˚, AkowŒi ordiner˚, Arowri ordine– r˚, Bawalo¸i ordiner˚, Midayi ordiner˚, Arsayi ordine– r˚, Barkosi ordiner˚, Sisarayi ordiner˚, Φamayi ordi– ner˚, Nesowayi ordiner˚, AtowŒayi ordiner˚: Soˇomoni Æaøaneri ordiner. Sot¯i ordiner˚, AsoŒera¸i ordine– r˚, ffiakdowrayi ordiner˚, Yelayi ordiner˚, Kerdoni ordi– ner˚, Kerdi¯li ordiner˚, SaŒatiayi ordiner˚, Attili ordiner˚, ffiaqero¸-Asebayimi ordiner˚, Em¯i ordiner˚: Na¸ani ordineri ew Soˇomoni Æaøaneri ordineri ¸iw˚, bolor˚ miasin‘ ereq hariwr innsownerkow mard: Aha ew nranq, or veradar´an Φelmel¯qic, Φelar¯sic, Qerowbic, Edaric ew Emeric, bayc oronq œkaroˇacan coyc tal i– renc hayreri azgatohmer˚ ew oœ ¯l ayn, ¸¯ irenq isra– y¯lacineri serownd en. dranq ¯in Dalawayi ordiner˚, Towbii ordiner˚, Neko¸i ordiner˚‘ vec hariwr yisowner– kow mard: Qahananeri ordineric. Abaiayi ordiner˚, Akowsi ordiner˚, Berzelayi ordiner˚, oronq kin ¯in aøel Berzela Gaˇaadacow aˇjikneric ew ayd pat˘aøov ¯l mo– øacowel ¯r irenc azgatohmi anown˚: Φ¯ew mateannerowm

36

37, 38 39 40 41

42

43

44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54, 55

56 57

58 59

60

61

62

2. 63–3. 5

63

64 65

66 67

68

69

70

3 2

3

4

5

2 Ezras

826

Œntøecin nranc Ænndabanow¸iwn˚, sakayn growaÆ vkayow– ¸iwnner œgtnowecin, ew nranc vtarecin qahanayow¸iwnic: Anames¸ian asac nranc. ¡Dowq irawownq œown¯q owtelow amenasowrb baneric, minœew or œyaytnowi mi qahanaya– pet, or˚ coyc tay ´er azgahamar˚ ew liovin parzabani am¯n inœ¿: Gerow¸iwnic veradar´aÆ amboˇj ßoˇovowrd˚ qaøasownerkow hazar ereq hariwr va¸sown mard ¯r, œha– æowaÆ Æaøanerin, aˇaxinnerin ew nranc erexanerin, o– ronc ¸iw˚ eظ˚ hazar ereq hariwr eresowneظn ¯r, œhaæow– aÆ naew samosergow tˇamardkanc ew kananc, oronq erkow hariwr hogi ¯in: Nranq own¯in ´ier‘ eظ˚ hariwr ere– sownvec, joriner‘ erkow hariwr qaøasowneظ˚, owˇter‘ œors hariwr eresownhing, ¯æer‘ vec hazar eظ˚ hariwr qsan: Ayn tohmapetnern ow iæxanner˚, oronq veradar´an E– rowsaˇ¯m‘ Tiroj town˚, irenc npast˚ berecin AstÆow tan kaøowcman˚‘ ˚st irenc karoˇow¸ean ayd gorÆi hamar gan´aranin talov va¸sownm¯k hazar erkdramean oski ew qahanayakan hariwr patmow˘an: Ew aysp¯s‘ qaha– nanern ow ˇewtaciner˚, ßoˇovrdi mijic mardik ew ergiœ– ner˚, dønapannern ow na¸anayaciner˚ bnakowecin irenc qaˇaqnerowm ew, aøhasarak, bolor isray¯laciner˚‘ iwra– qanœiwrn ir bnakavayrowm: Erb hasaw eظnerord amis˚, ew isray¯lacineric iwra– qanœiwrn ard¯n ir qaˇaqowm ¯r, amboˇj ßoˇovowrd˚ mi mar– dow p¯s ekaw ow hawaqowec Erowsaˇ¯mowm: Ayd ßamanak ver kacan Yosedeki ordi Yesown‘ ir qahanay eˇbayrne– ri het ew Saˇa¸i¯li ordi Zorobab¯l˚‘ ir vec eˇbayrneri het ew æinecin Isray¯li T¯r AstÆow zohaseˇan˚, orp¯szi Movs¯si‘ AstÆow ayd mardow graÆ Ør¯nqneri hama´ayn nra vray oˇjak¯zner matowcen: Zohaseˇan˚ verakangnecin ir naxkin teˇ˚. ew orovhetew erkiwˇ ¯in krowm erkri ayl– azgineric, anmijap¯s sksecin nra vray oˇjak¯zner ma– towcel irenc T¯r AstÆown‘ m¯k angam aøawØtean, m¯k an– gam ¯l erekoyean: Nranq katarecin Taˇawaraharac tØn˚‘ ˚st growaÆ kargi ew matowcecin amenØreay oˇja– k¯zner˚‘ ˚st ayn ¸owi, orqan sahmanowaÆ ¯r Øroway ha– mar: Matowcecin naew amsamti ew æaba¸ Øreri oˇja–

827

2 Ezras

3. 6–4. 1

k¯zner˚, katarecin Tiroj tarekan bolor sowrb tØnern ow bolor nranc tØn˚, ovqer Tiroj d¯m meˇanœowm en aka– may: Eظnerord amsi aøajin Øric sksecin oˇjak¯zner matowcel T¯r AstÆown, ¸¯ew deøews œ¯r gcowaÆ Tiroj tan himq˚: Nranq arÆa¸ towecin qarhatnerin ew hiwsnerin, owteliq, xmeliq ow ´¯¸‘ sidonacinerin ew tiwrosacinerin, orp¯szi nranq Libananic Æovov mayri æinaŒayt beren Yopp¯, inœp¯s nranc hramayel ¯r Parskastani Kiwros ¸agawor˚: Erowsaˇ¯m veradaønalow‘ AstÆow ta˘ar ga– low erkrord taroway erkrord amsin Saˇa¸i¯li ordi Zoro– bab¯l˚, Yosedeki ordi Yesown, nranc eˇbayrner˚, qahana– nern ow ˇewtaciner˚ ew gerow¸iwnic Erowsaˇ¯m veradar– ´aÆ bolor mardik sksecin gorÆ˚: Qsan tarekanic bar´r bolor ˇewtacinerin nranc verakacowner kargecin Tiroj tan æinararakan aæxatanqneri vray: Yesown, nra or– dinern ow eˇbayrner˚, Karmi¯ln ow nra ordiner˚, Yowdayi ordiner˚, Tiroj tan aæxatanqneri verakacowner˚, na– ew Enadadi ordinern ow nra ˇewtaci eˇbayrner˚, bolorn ¯l m¯k mardow p¯s sksecin æinararow¸iwn˚: Erb himqer˚ gce– cin ew sksecin kaøowcel Tiroj town˚, qahananer˚ kang– nel ¯in patmow˘anner hagaÆ ew Œœowm ¯in irenc Œoˇer˚, isk ˇewtaciner˚‘ AsaŒi ordiner˚, ÆnÆˇaner ¯in nowa– gowm ew Ørhnowm T¯r AstÆown‘ ˚st ayn kargi, or sahmanel ¯r Isray¯li Dawi¸ ¸agawor˚: Ew ˚nkern ˚nkerojn asowm ¯r. ¡fflrhnabanenq ew gohow¸iwn matowcenq Tiroj˚, qan– zi qaˇcr ¯ nra oˇormaÆow¸iwn˚ Isray¯li vray¿: Ew amboˇj ßoˇovowrrd˚ bar´ra´ayn Ørhnowm ¯r Isray¯li T¯r AstÆown, qanzi ard¯n gcel ¯in Tiroj tan himqer˚: Isk qahana– neric ow ˇewtacineric, iæxanneric ow tohmapetneric ew Æereric æater˚, oronq tesel ¯in Tiroj ta˘ar˚, erb te– san nra nor himqer˚, bar´ra´ayn lac ¯in linowm. amboˇj ßoˇovowrd˚ aˇaˇakowm ¯r owraxow¸iwnic‘ bar´ragoœ ˘iœ ow kanœerov: Aynp¯s bar´r ¯in owraxow¸ean ayd ´ayner˚, ew ßoˇovrdi aˇaˇakn aynqan meÆaæøind ¯r, or ßoˇovrdi mi– jic oœ oq œ¯r karoˇ zanazanel dranq iraric: Ayd ´ayner˚ lseli ¯in minœew isk heøo!w-heøowneric:

6

7

8

9

10

11

12

13

Erb Yowdayi ow Beniamini erkri ¸ænaminer˚ lsecin, or 4

4. 2–13

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2 Ezras

828

gerow¸iwnic ekaÆ isray¯laciner˚ veraæinowm en Isray¯– li T¯r AstÆow ta˘ar˚, ekan Zorobab¯li, iæxanneri ew tohmapetneri mØt ew nranc asacin. ¡Menq ¯l enq owzowm ta˘ar˚ kaøowcel ´ez het, orovhetew inœp¯s dowq, aynp¯s ¯l menq paætowm enq ´er T¯r AstÆown. menq ¯l enq zoher matowcowm nran ayn Øric, inœ Asorestani Asordan ¸a– gawor˚ mez berel ¯ aysteˇ¿: Zorobab¯l˚, Yesown ew Is– ray¯li miws iæxannern ow tohmapetner˚ nranc asacin. ¡Mez vayel œ¯, or ´ez het miasin æinenq Isray¯li mer T¯r AstÆow town˚: Menq inqners piti æinenq Isray¯li mer T¯r AstÆow town˚, inœp¯s hramayel ¯ mez Parskastani Kiwros ¸agawor˚¿: Dranic yetoy ayd erkri aylazgine– r˚ ¸owlacnowm ¯in Hr¯astani ßoˇovrdi ´eøqer˚, xaŒa– nowm nranc æinararow¸iwn˚, Æaxow xorhrdakanner ¯in var´owm ew nranc het mtaÆowm æinararow¸iwn˚ xaŒane– low masin‘ sksaÆ Parskastani Kiwros arqayi ¸agawo– row¸ean Øreric minœew Parskastani Dareh arqayi Ø– rer˚: Parskastani Artaæ¯s ¸agawori ßamanak, nra ¸agaworow¸ean skzbin, nranq ambastanow¸ean ¸owˇ¸ grecin Hr¯astani ew Erowsaˇ¯mi bnakiœneri d¯m: Φowˇ– ¸˚ grecin Artaæ¯si ¸agaworow¸ean Ørerin Mi¸ridat¯s˚ ew Tabe¯l˚‘ harkahawaq miws Æaøaneri het miasin, gre– cin asorer¯n, or˚ ¸argmanec fi¯owm Baaltim˚: Aha ayd ¸ˇ¸i bovandakow¸iwn˚, or nranq owˇarkecin Artaæ¯s ¸agaworin. ¡Menq‘ qo Æaøaner˚, or bnakwowm enq Geti ays koˇmowm, fi¯owm Baaltim˚, Samsa gragir˚ ew mer miws Æaøayakicner˚‘ Deen¯s˚, SŒarsa¸aqayi¯n, TarŒal¯¯n, AŒers¯¯n, fflqow¯¯n, Babelon¯¯n, Sowsanan, Qe¯daw¯¯n, ew mnacaÆ ayl azger˚, oronc meÆ ew ŒaøapanÆ AsenaŒar˚ bnakecrec Somarowm, aysinqn‘ Samaria qaˇaqowm, Geti ays koˇmowm, - xaˇaˇow¸iwn en maˇ¸owm Artaæ¯s ¸aga– worin: Ard, o—v ¸agawor, ¸oˇ yaytni lini qez, or e¸¯ ayd qaˇaq˚ verakaøowcowi, ew nra parispner˚ kangnecowen, qez oœ miayn oœ oq hark œi talow, ayl bolor˚ dimadar´ en kangnelow ¸agawornerin, isk menq, or œenq kamenowm aydpisi yandgnow¸iwn ¸agawori d¯m, dra hamar ¯l ays a– meni masin grecinq qez‘ ¸agaworid, orp¯szi dow qnnes,

829

2 Ezras

4. 14–5. 2

Œntøes ow gtnes qo hayreri diwanneri mateannerowm, or imanas, ¸¯ da apstambneri qaˇaq ¯, ¸¯ am¯n ßamanak na otqi ¯ elel ¸agaworneri d¯m ew hin ßamanakneric i ver miæt eˇel ¯ Œaxstakanneri apastan ew h¯nc dra hamar ¯l awerowel ¯ ayd qaˇaq˚: Aha ¸¯ inœow menq qez, o—v ¸agawor, yaytnecinq ayd masin, or e¸¯ ays qaˇaq˚ veraæinowi ew nra parispner˚ kangnecowen, apa aylews xaˇaˇow¸iwn œi lini qez hamar¿: Φagawor˚ patasxan owˇarkec fi¯owm Baaltimin, Samsa gragrin ew nranc miws Æaøayakic ˚nkernerin, oronq bnakwowm ¯in Samariayowm, naew mnacaÆ bolorin, or Geti ayn koˇmowm ¯in. ¡Oˇjo—yn ´ez: Λer owˇarkaÆ harkahanner˚ ekan in´ mØt ew in´, im aøaj, teˇekacrin am¯n ban: Es verahasow eˇay, qnne– ci ow gtay, or ayd qaˇaq˚ hin ßamanakneric i ver e– ˇel ¯ apstamb ew otqi ¯ elel ¸agaworneri d¯m, or Erow– saˇ¯mowm eˇel en hzØr ow bønakal ¸agaworner, oronq ti– rel en arewmtean koˇmin‘ EŒrat getic ayn koˇm˚: Ard, dowq harker ow towrqer dr¯—q dranc vray, orp¯szi aylews œbønanan inqniæxan kamqov: Ayßm im hramann ¯ ´ez, or gnaq, argel¯q ew xaŒan¯q nranc gorÆ˚, orp¯szi qaˇa– q˚ œkaøowcowi, œner¯q nranc ew hangist ¸oˇn¯q, ayl ætap yan´n aø¯—q ew pahanjec¯—q bolor harkern ow towrqer˚, or– p¯szi nranq erbeq œbazmanan, œzØranan ow œkangnen ¸a– gaworneri d¯m¿: Ew erb Artaqserqs¯si, aysinqn‘ Arta– æ¯s ¸agawori harkahawaq˚ berec ayd hramani ¸owˇ¸˚ ew kardac fiesimi, Samsa gragri ew nranc Æaøayakicneri aøjew, nranq anmijap¯s elan ew hetewak ow heÆeal meÆ zØrqov gnacin Erowsaˇ¯m, Hr¯astan ew hreanerin ar– gelecin ow xaŒanecin æinararow¸iwn˚: Ayd ßamanak ¯l xaŒanowec ew dadarec T¯r AstÆow ta˘ari aæxatanq˚ Erowsaˇ¯mowm, ew ayd dadar˚ tewec minœew Parskastani Dareh arqayi erkrord tarin:

14

15

16

17

18

19

20

21

22

Ang¯ ew Addovi ordi Zaqaria margar¯ner˚, Isray¯li 5 T¯r AstÆow anownov, margar¯ow¸iwn arecin Hr¯astani ow Erowsaˇ¯mi masin: Ayd ßamanak ver kacan Saˇa¸i¯li 2 ordi Zorobab¯l˚, Yosedeki ordi Yesown ew sksecin kaøow– cel Isray¯li T¯r AstÆow town˚. margar¯ner˚ miabanecin

5. 3–15 3

4

5

6

7 8

9

10 11

12

13

14

15

2 Ezras

830

nranc het ew Øgnowm ¯in nranc: Ayd noyn ßamanak EŒ– rat geti miws koˇmic nranc mØt ekan Φa¸ana iæxan˚, Sa¸rabowzan˚, nranc Æaøayakicner˚ ew asacin. ¡O?v ¯ ´ez hraman towel ays town˚ æinelow. kam‘ o?wm xØsqov ¯q kangnecrel dra aætarakner˚, ew kam‘ i?nœ en ayn mard– kanc anownner˚, oronq ays qaˇaq˚ æinelow glxawornern en dar´el¿: Bayc T¯r AstÆow aœq˚ qaˇcr ¯r gerow¸iwnic ve– radar´aÆ hreaneri vray. nranq œxaŒanecin nranc aæ– xatanq˚, minœew or ayd masin yaytn¯in Dareh arqayin. nranq harkahanner owˇarkecin arqayi mØt‘ gorÆi masin grawor teˇekacnelow hamar: Aha aysp¯s ¯in grel. ¡Geti ayn koˇmeri iæxan Φa¸anayic, Sa¸rabowzanic ew nra Æaøayakicneric‘ ffiarsaqe¯ic ew fiesimic‘ oˇjoyn Dareh ¸agaworin: Φoˇ yaytni lini ¸agaworin, or menq gna– cinq Hr¯astan erkir˚, Erowsaˇ¯m qaˇaq˚, tesanq me– ÆazØr AstÆow ta˘ar˚, or˚ kaøowcowm ¯in ˚ntir qarerov, Œayt¯ pahangner ¯in dnowm pateri m¯j, ew gorÆ˚ nranc ´eøqin yajoˇow¸eamb ew arag aøaj ¯r gnowm: Ayn ßama– nak menq nranc awagnerin harcrinq, ¸¯‘ ¡O?v ¯ ´ez hraman towel ays town˚ kaøowcelow, kam‘ o?wm xØsqov ¯q kangnec– nowm sa¿, harcrinq naew glxaworneri anownner˚, oronq iæxanner ¯in: Ew aha ¸¯ hreaner˚ inœ patasxanecin mez. ¡Menq, - asacin, - erknqi ew erkri T¯r AstÆow Æaøa– nern enq ew ays town˚ æinowm enq aynp¯s, inœp¯s æat ta– riner aøaj kaøowcel ¯r Isray¯li meÆ ¸agawor Soˇomon˚. menq ¯l, ˚st noyn Ørinaki, kaøowcowm enq ayn: Bayc yetoy, erb mer hayrer˚ barkacrin erknqi ow erkri AstÆown, na ¯l babelacineri ew qaˇd¯acineri arqay Nabowqodonosori ´eøq˚ matnec nranc. Nabowqodonosor˚ qandec ays town˚ ew ßoˇovrdin ¯l geri taraw Babelon: Sakayn babelaci– neri Kiwros ¸agawori aøajin tarin, Kiwros ¸agawor˚ hraman towec æinel T¯r AstÆow ays town˚, ew ays tan arÆa¸¯ ew osk¯ ayn amboˇj spasqn ow goyq˚, or Nabowqo– donosor˚ vercrel ¯r Erowsaˇ¯mic ew berel ir astowaÆne– ri town˚, Kiwros ¸agawor˚ dranq vercrec ¸agawori gan– ´atnic, towec Samanasar gan´apetin ew nran asac. ¡Vercro—w ayd amboˇj spasq˚ ew kayq˚, gna— Erowsaˇ¯m, Ti–

831

2 Ezras

5. 16–6. 9

roj town˚, or aynteˇ ¯, ta—r ew ayd kayq˚ di—r ir teˇowm¿: Ayn ßamanak Samanasar˚ ekaw T¯r AstÆow ta˘ari him– q˚ gcec Erowsaˇ¯mowm. ayd Øric ¯l, aha, menq æinowm enq ayn ew deø œenq awartel: Ard, o—v ¸agawor, e¸¯ ha˘eli ¯ qez, babelacineri ¸agaworakan matenadarannerowm Œntøi—r ew te—s, ¸¯ iskap¯?s Kiwros ¸agawor˚ hramayel ¯, or Hr¯astani Erowsaˇ¯m qaˇaqowm veraæinen Tiroj ays town˚: Erb dow, o—v ¸agawor, teˇekanas ayd hramani ma– sin, ayn owˇarki—r mez¿:

16

17

Ayn ßamanak Dareh ¸agawor˚ aycelec ¸agaworakan 6 matenadaran, or˚ gtnwowm ¯r Babelonowm, oronowmner katarec grawor yiæatakarannerowm ew aynteˇ gtaw 2 tomarakan mi matean, or growaÆ ¯r ekbatanacineri Ama¸ist qaˇaqowm, owr kar ays yiæatakaran˚. ¡Kiw– 3 ros ¸agawori aøajin tari. Kiwros ¸agawor˚ hraman towec Tiroj tan masin, or gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm, ew a– sac. ¡Φoˇ Tiroj ta˘ar˚ kaøowcowi ayn teˇowm, owr zoher en matowcowm Tiroj˚: Nra bar´row¸iwn˚ ¸oˇ lini va¸sown kangown, laynow¸iwn˚‘ noynp¯s va¸sown kangown: Ereq æarq 4 pater˚ k˚ linen meÆ qareric, m¯k æarq˚‘ Œaytic. ta˘ar˚ k˚ kaøowcowi aydp¯s ew aydp¯s ¯l k’awartowi ayn: Tiroj 5 tan arÆa¸¯ ew osk¯ ayn kayqn ow spasq˚, or Nabowqodono– sor˚ berel ¯ Erowsaˇ¯mic‘ Tiroj tanic, ew drel Babelonowm, gan´atan˚, ¸oˇ hanen ew tanen Erowsaˇ¯m‘ Tiroj ta˘a– r˚. ¸oˇ tanen ew dnen dranq Tiroj tan m¯j irenc teˇer˚, owr eˇel en aøaj¿: Ayn ßamanak Dareh˚ hraman towec 6 geti ayn koˇmeri iæxannerin‘ Sa¸rabowzanin ew geti koˇmeri nra Æaøayakicnerin, naew heøawor teˇeri kaøa– variœnerin ew nranc grec aysp¯s. ¡Ard, dowq aysowhetew 7 ¸o—yl tow¯q hreaneri iæxannerin ew Isray¯li awagnerin, or nranq, ir aøajoway teˇowm, kaøowcen AstÆow town˚: Ays ¯ im hraman˚. ¸oˇ oœ oq œargeli Isray¯li awagnerin 8 æinelow irenc T¯r AstÆow town˚, ew Geti koˇmeri ayn har– kahanner˚, oronq im ¸agaworow¸ean iæxanow¸ean tak en, ¸oˇ amenayn ˘ætow¸eamb hogan ayd mardkanc Æax– ser˚ ew œxaŒanen aæxatanqner˚: Erknqi T¯r AstÆown 9 oˇjak¯zner matowcelow hamar ¸oˇ nranc tan arjaøner,

6. 10–19

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

2 Ezras

832

xoyer ew noxazner, coren ow aˇ, gini ow ´¯¸, inœp¯s nranc k˚ hramayen Erowsaˇ¯mi qahanayapetner˚. ¸oˇ ayd bo– lor˚ trowen nranc Ør-Øri, anxaŒan, inœp¯s k˚ pahanjen nranq: Φoˇ nranq anowæahot zoher matowcen erknqi i– renc T¯r AstÆown ew aˇØ¸en ¸agawori ew nra ordineri keanqi hamar: Ays ¯, aha, im hraman˚, ew e¸¯ m¯k˚ d¯m kangni im hramanin, apa nra town˚ k˚ qandowi, nra ta– nic k˚ hanowi mi geran, nran k˚ gamen ayd geranin, ayn mardown, or d¯m ¯ kangnel im hramanin, ew da mætakan na– xatinq k˚ lini nra hamar: Ew AstowaÆ, ori anown˚ drow– aÆ ¯ aynteˇ, Erowsaˇ¯mowm, k’elni ow k˚ korÆani ayn ¸aga– worow¸iwnn ow ßoˇovrdin, oronq k˚ yandgnen irenc ´eøqer˚ erkarel, argelel ew korÆanel AstÆow town˚, or gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm: Es‘ Dareh ¸agawor˚, hastateci ays hra– man˚, ew ¸oˇ oœ oq œhamar´akowi zanc aønel ayn¿: Ayn ßamanak Geti koˇmeri iæxan˚, Sa¸rabowzan˚ ew nra Æaøayakicner˚, oronc Dareh ¸agaworn owˇarkel ¯r ir hraman˚, anmijap¯s sksecin katarel ayn: Hr¯asta– ni awagner˚ ew ˇewtaciner˚ ta˘ar˚ kaøowcecin Ang¯ ew Addovi ordi Zaqaria margar¯neri ßamanaknerowm, ka– øowcecin ew awartecin Isray¯li T¯r AstÆow xØsqi hama– ´ayn ew aynp¯s, inœp¯s hramayel ¯in Kiwros ew Dareh ¸a– gaworner˚‘ Parskastani Artaæ¯s arqayi ¸agaworow¸e– an ßamanak: Ta˘ari æinararow¸iwnn awartowec Adar amsi errord Ør˚, Dareh arqayi ¸agaworow¸ean vecerord tarowm: Isray¯li ordiner˚, qahananern ow ˇewtaciner˚ ew nranq, or veradar´el ¯in gerow¸iwnic, meÆ owraxow¸e– amb katarecin Tiroj tan nawakatiq˚: Tiroj tan na– wakatiqin nranq matowcecin zoher‘ hariwr arjaø, erkow hariwr xoy, œors hariwr gaø ew bovandak Isray¯li meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar tasnerkow noxaz‘ Isray¯li tasnerkow ceˇeri ¸owi hamemat: Nranq, inœp¯s growaÆ ¯ Movs¯si grqowm, ˚st irenc teˇeri‘ kargecin qahananer ew ˚st irenc vi˘akneri‘ ˇewtaciner, Erowsaˇ¯mowm T¯r AstÆown Æaøayelow hamar. nranc ¸iw˚ erkow hazar erkow hariwr ¯r: Isray¯laciner˚, oronq veradar´el ¯in gerow¸iwnic, Tiroj zatik˚ katarecin aøajin amsi tasnœorserord

833

2 Ezras

6. 20–7. 13

Ør˚: Qahananern ow ˇewtaciner˚ maqrowecin meˇqeric, maqrowecin naew mardik, ew erb bolorn ¯l maqowr ¯in, mor– ¸ecin zatki zoh˚ gerow¸iwnic bolor veradar´aÆneri ew irenc eˇbayrneri ow qahananeri hamar: Isray¯lacine– r˚ keran zatik˚ bolor nranc het, ovqer zatowel ¯in ayd erkri aylazgineri pˇÆow¸iwnic ew ekel ¯in irenc mØt‘ Is– ray¯li T¯r AstÆown Œntøelow hamar: Eظ˚ Ør nranq ka– tarecin Baˇarjakerac tØn˚, owraxacan Erowsaˇ¯mowm, orovhetew Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ owraxacrec nranc, T¯– r˚ Asorestani ¸agawori sirt˚ dar´rec d¯pi irenc, or– p¯szi Øgn¯r ew zØracn¯r nranc ´eøqer˚ Isray¯li T¯r Ast– Æow ta˘ar˚ kaøowcelow hamar:

20

21

22

Ays d¯pqeric yetoy Parskastani Artaæ¯s arqayi 7 ¸agaworow¸ean ßamanak, Ezras˚, or˚ ordin ¯r Sarowayi, sa‘ Azariayi, sa‘ Qeˇkiayi, sa‘ Selowmi, sa‘ Sadoki, 2 sa‘ Aqitobi, sa‘ Samariayi, sa‘ Ezrayi, sa‘ Maro¸osi, 3 sa‘ Zariayi, sa‘ fflziayi, sa‘ Bokki, sa‘ Abisowayi, sa‘ 4, 5 ffiene¯si, sa‘ Eˇiazari, orn aøajin qahanayapet A– haroni ordin ¯r, - aha ays Ezrasn ¯r, or veradar´aw 6 Babelonic: Sa eøandown gragir ¯r ew Isray¯li T¯r Ast– Æow koˇmic Movs¯sin trowaÆ fflr¯nqi Ør¯nsg¯t: Φagawor˚ nran towec am¯n ban, inœ na xndrec nranic, orovhetew T¯r AstÆow ´eøq˚ nra vray ¯r: Nra het Erowsaˇ¯m ve– 7 radar´an isray¯lacineric æater˚‘ qahananer, ˇewta– ciner, paætamownqi ergiœner, dønapanner ew na¸ana– yaciner: Nranq ˘anaparh ¯in ˚nkel Artaæ¯s ¸agawori eظnerod taroway hingerord amsin, ew ¸agawori eظn– 8 erord taroway eظnerord amsi amsamtin Ezras˚ ekaw Erowsaˇ¯m, orovhetew T¯r AstÆow bari ´eøq˚ nranc vray 9 ¯r: Ezrasn ir srtowm v˘øel ¯r qnnel Tiroj fflr¯nq˚, grel 10 nra masin ew Isray¯li ßoˇovrdin owsowcanel Tiroj pa– towirannern ow kanonner˚: Aha ayn hraman˚, or Arta– 11 æ¯s ¸agawor˚ towec Ezras qahanayin‘ Tiroj fflr¯nqi ew Is– ray¯li masin nra towaÆ patowiranneri Ør¯nsg¯tin. ¡Es‘ 12 ¸agaworneri ¸agawor Artaæ¯s˚, im koˇmic hastatowaÆ ays hraman˚ toweci erknqi T¯r AstÆow fflr¯nqi Ør¯nsg¯t Ezrasin. hramayowm em im ¸agaworow¸ean tak gtnowoˇ 13

7. 14–25

14

15

16

17

18

19

20 21

22 23

24

25

2 Ezras

834

bolorin‘ Isray¯li ßoˇovrdin, qahananerin ew ˇewtacine– rin, or qez het bolor˚ veradaønan Erowsaˇ¯m: Ays hra– mann owˇarkowaÆ ¯ ¸agawori ew nra eظ˚ xorhrdakan– neri koˇmic‘ ¸oylatrelow hreanerin ew erowsaˇ¯macinerin Ezrasi aøajnordow¸eamb, ori ´eøqin ¯ AstÆow fflr¯nq˚, veradaønalow Erowsaˇ¯m: Φagaworn ir ew ir xorhrda– kanneri koˇmic hramayec tal arÆa¸ ew oski Tiroj tan hamar, or gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm, tanel ew dnel Isray¯li T¯r AstÆow tan aøaj: Ew am¯n mard, Babelonowm geri hreaner˚, ßoˇovowrd˚, qahananer˚, ovqer arÆa¸ ew oski ownen, ¸oˇ irenc het vercnen ew tanen Erowsaˇ¯m‘ Tiroj town˚: Ew bolor˚, ovqer piti gnan, ¸oˇ ays ´ewov, inœp¯s grecinq, patrasten zoher‘ arjaøner, xoyer, gaøner ow irenc now¯rner˚ ew ¸oˇ matowcen irenc T¯r AstÆow zoha– seˇani vray, or gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm: Ays m¯k barow– ¸iwnn ¯l, aha, es areci qez ew qo eˇbayrneri hamar. ar– Æa¸ ew oski ¸oˇeci, orp¯szi, inœp¯s or arßani ¯ ´er Ast– Æown, ØgtagorƯq aynp¯s: Tiroj tan kahaworman hamar es qez spasq toweci. vercro—w qez het ew ta—r Erowsaˇ¯m: Isk ayn anظner˚, or awelord k˚ linen, k˚ tas ¸aga– worakan tan gan´aranin‘ pahelow hamar: Es‘ Arta– æ¯s ¸agawor˚, hraman toweci bolor gan´at¯rerin, ´ez, or EŒrat geti ayn koˇmowm ¯q gtnwowm, Ezras qahana– yin‘ erknqi T¯r AstÆow Ør¯nsg¯tin taq ayn bolor baner˚, inœ na k˚ pahanji ´ezanic‘ ir T¯r AstÆow tan hamar: Patrastec¯—q hariwr taˇand arÆa¸, hariwr qoø coren, noynqan ¯l gini ow noynqan ¯l ´¯¸. ew ¸oˇ oœ oq d¯m œkangni ¸agawori ays hramanin: Ayn bolor baner˚, inœ hramayeci tal erknqi ow erkri T¯r AstÆow hamar, piti linen. ¸oˇ oœ oq orew¯ ban œ´eønarki Isray¯li T¯r AstÆow tan gorÆ˚ xaŒanelow hamar, orp¯szi T¯r AstÆow barkow¸iwn˚ œgay im ¸agaworow¸ean ew im ordow vray: Dowq imaca—Æ eˇ¯q na– ew, or bolor qahananer˚, ˇewtaciner˚, saˇmos ergoˇner˚, dønapanner˚, na¸anayaciner˚ ew nranq, or Tiroj tan spasawornern en, azat en harker talowc, ew ¸oˇ oœ oq œhamar´akowi nranc Æaøayecnel iren: Dow ¯l, Ezra—s, or qo AstÆow imastow¸iwnn ownes qo ´eøqin, Ør¯nsg¯tne—r ew

835

2 Ezras

7. 26–8. 15

dataworne—r næanakir, orp¯szi nranq daten Geti ayn koˇmowm gtnowoˇ amboˇj ßoˇovrdin ew owsowcanen qo AstÆow fflr¯nq˚ bolor nranc, ovqer œgiten: Isk nranq, ovqer œen katari fflr¯nq˚, ovqer œen gorÆi ˚st Tiroj fflr¯nqi ew ˚st ¸agawori Ør¯nqneri, ¸oˇ ˚st irenc gorÆeri‘ nranc hamar datastan arowi. e¸¯ mahowan en arßani, datapar– towen mahowan, e¸¯ tanjanqi‘ tanjanqi, e¸¯ towganqi‘ towganqi, e¸¯ kalanqi‘ bantarkow¸ean¿: ¡fflrhnowaÆ ¯ mer T¯r AstowaÆ˚, or ayspisi barow¸iwn towec ¸agawori srtin, Œaøaworec mer T¯r AstÆow anown˚ Erowsaˇ¯mowm, in´ ¯l oˇormow¸iwn arec ew patowi arßanacrec ¸agawori ew nra xorhrdakanneri aøaj, ¸agawori bolor iæxanneri aøaj, zØracay, qanzi Tiroj ´eøqn in´ vray ¯r, hawaqeci Isray¯li bolor iæxannerin‘ in´ het gerow¸iwnic veradaø– nalow hamar¿:

26

27

28

Sranq en ayn iæxannern ow tohmapetner˚, oronq in´ 8 het veradar´an babelacineri Artaæ¯s ¸agawori ¸a– gaworow¸ean ßamanak. ffiene¯si ordineric‘ Gerson˚, I– 2 ¸amari ordineric‘ Dani¯l˚, Daw¸i ordineric‘ Attows˚, Naaqayi ordineric‘ Nian, ffiorosi ordineric‘ Zaqarian 3 ew nra het hariwr yisown tˇamard, ffiaa¸movabi ordine– 4 ric‘ Zarayi ordi Elianan ew nra het erkow hariwr tˇa– mard, Zatow¯li ordineric‘ Azi¯li ordi Seqenian ew nra 5 het ereq hariwr tˇamard, Adini ordineric‘ Yovna¸ani 6 ordi Ab¯n˚ ew nra het yisown tˇamard, Elami ordineric‘ 7 A¸alayi ordi Isayias˚ ew nra het eظanasown tˇamard, SaŒatiayi ordineric‘ Miqay¯li ordi Zambdian ew nra 8 het eظanasown tˇamard, Yovabi ordineric‘ Yeow¯li or– 9 di Badian ew nra het erkow hariwr tasnow¸ tˇamard, Baani ordineric‘ Yovs¯Œi ordi Selemow¸˚ ew nra het ha– 10 riwr va¸sown tˇamard, Bab¯i ordineric‘ Babi ordi Za– 11 qarias˚ ew nra het qsanow¸ tˇamard, Agdadi ordine– 12 ric‘ Sakatani ordi Yovnan˚ ew nra het hariwr tas˚ tˇamard, Adonikami ordineric‘ Σsqarin. isk miwsneri 13 anownner˚ sranq en‘ EliŒala¸, Y¯i¯l ew Sama ew sranc het va¸sown tˇamard, Badowi ordineric‘ Ow¸ayin ew Zabow¸˚ 14 ew sranc het eظanasown tˇamard: Es nranc hawaqeci 15

8. 16–27

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26 27

2 Ezras

836

d¯pi Ewi hosoˇ geti ezerqin: Aysteˇ menq ظewanecinq ereq Ør: Ψoˇovrdi bazmow¸ean m¯j es Œntøeci, bayc qa– hananeric ew Ξewii ordineric œgtay oœ mi mard: Ayn ßamanak es Eˇiazari, Ari¯li ew Semeayi mØt owˇarke– ci Aønaamin, Aribin, Elna¸anin, Na¸anin, Zaqaria– yin, M¯solaamin, Yovaribin ew Yelma¸amin: Imac ta– lowc yetoy nranc berecin iæxanneri aøaj, oronq gtnwowm ¯in Gan´aworac teˇ koœowaÆ vayrowm: Es nranc beran˚ xØsq dreci, or xØsen irenc Na¸anayim eˇbayrneri het, oronq mer AstÆow tan ergiœnern ¯in, ew oronc berel ¯in Gan´aworac teˇ koœowaÆ vayr˚: Nranq ekan mez mØt, qanzi Tiroj bari ´eøq˚ mez vray ¯r. dranq Isray¯li ordi Ξewii ordineric ¯in, ew aøajin˚ mez mØt ekan nra or– dinern ow nra eˇbayrner˚‘ tasnow¸ tˇamard: Ekan ew Asebian, Merarii ordi Yesean‘ ir eˇbayrneri ew ordine– ri het‘ qsan tˇamard: Ekaw naew Na¸anayim˚, ayn Na– ¸ani ordin, orin Dawi¸ ¸agawor˚ ew nra iæxanner˚ towel ¯in ˇewtacinerin‘ Æaøayelow. na ekaw erkow hariwr qsan tˇamardow het: Es aynteˇ, Σos geti ezerqin, Æomapa– how¸ean qaroz kardaci, aynteˇ menq aˇØ¸q matowcecinq mer T¯r AstÆow aøaj, xndrecinq nranic, or owˇiˇ ˘ana– parhov tan¯r ¸¯— mez ew mer ordinerin ew ¸¯— bolor nranc, ovqer mez het ¯in, qani or menq amaœecinq ¸agaworic heÆealner xndrel‘ ˘anaparhin mer ¸ænamineric mez a– zatelow hamar, orovhetew ¸agaworin aysp¯s ¯inq asel, ¸¯ mer Tiroj ´eøqn Øgnowm ¯ bolorin, ovqer dimowm en nran barow¸ean hamar, ew or na ir zØrow¸iwnn ow barkow¸iwnn ¯ ¸aŒowm bolor nranc vray, ovqer lqowm en nran: Menq Æom pahecinq ew xndrecinq ays bolori hamar, ew T¯r˚ mez lsec: Glxawor qahananeric menq ˚ntrecinq tasnerkow mard‘ Sarabiayin, Asabiayin ew nranc het irenc tas˚ eˇbayrnerin: Menq nranc aøaj kæøecinq ew nranc towe– cinq ayn arÆa¸˚, oskin ew spasq˚, or mer AstÆow tan hamar nowirel ¯in ¸agaworn ow nra xorhrdakanner˚, nra iæxannern ow Isray¯li ßoˇovowrd˚, or gtnwowm ¯r aynteˇ: Es kæøeci ew nranc toweci vec hariwr yisown taˇand ar– Æa¸, arÆa¸¯ hariwr anظner, hariwr taˇand oski, osk¯

837

2 Ezras

8. 28–9. 2

qsanereq gawa¸ ew ˚ntir, maqowr ow oskezØÆ pˇn´¯ ayl anظner: Es nranc asaci. ¡Dowq srbagorÆowaÆ ¯q T¯r AstÆow koˇmic, srbragorÆowaÆ en naew Tiroj ays spas– q˚, mer hayreri T¯r AstÆow ays oskeˇ¯n ew arÆa¸eˇ¯n ˚n– tir anظner˚. ar¸o—wn kac¯q ew pahpanec¯—q, minœew or dranq kæø¯q glxawor qahananeri, ˇewtacineri, Isray¯li iæxanneri ew tohmapetneri aøaj, Erowsaˇ¯mowm, Tiroj tan xoranowm¿: Qahananer˚ ew ˇewtaciner˚ vercrin kæøaÆ ow haæowaÆ oskin, arÆa¸n ow spasq˚‘ Erowsaˇ¯m, mer AstÆow town tanelow hamar, ew menq ˘anaparh ˚n– kanq Σos geti mØtic aøajin amsi tasnerkowerord Ør˚, ekanq ow hasanq Erowsaˇ¯m: Mer T¯r AstÆow ´eøq˚ mez vray ¯r, ew na Œrkec mez mer ¸ænamineri ´eøqic ew ˘a– naparhi daranakalneric: Menq ekanq Erowsaˇ¯m ew e– req Ør hangstacanq aynteˇ: fforrord Ør˚, kæøelov ar– Æa¸˚, oskin ew spasq˚, towecinq mer T¯r AstÆow tan˚‘ fflnia qahanayi ordi Maremo¸in. nra het ¯in naew ffie– ne¯si ordi Eˇiazar˚, Yesowi ordi Yovaba¸˚, Baniayi ordi Novadan ew ayl ˇewtaciner: Am¯n inœ yan´nowec ha– æowov ow kæøov, ew growec am¯n inœi lriw haæiwn ow kæiø˚: Ayn ßamanak bolor nranq, or veradar´el ¯in gerow¸iw– nic ew pandxtow¸iwnic, oˇjak¯zner matowcecin Isray¯– li T¯r AstÆown. amboˇj Isray¯li hamar tasnerkow ar– jaø, innsownvec xoy, eظanasowneظ˚ gaø ew tasnerkow noxaz‘ meˇqeri maqrman hamar. ays bolor oˇjak¯zne– r˚ nranq matowcecin T¯r AstÆown: Φagawori hraman˚ nranq yan´necin EŒrat geti ayn koˇmi iæxannerin, o– ronq ¯l patiw matowcecin hreay ßoˇovrdin ew Œaøawore– cin AstÆow ta˘ar˚:

28

29

30

31

32 33

34

35

36

Ays bolor˚ katarowelowc yetoy iæxanner˚ mØtecan in´ 9 ew asacin. ¡Isray¯li ßoˇovowrd˚, qahananern ow ˇewta– ciner˚ œen ktrel irenc kaper˚ ayn heøawor ßoˇovowrdneri ow erkrneri het, owr eˇel en‘ œen baßanowel qananacineric ow qetacineric, Œerezacineric ow yebowsacineric, amo– nacineric ow movabacineric, egiptacineric ow amorha– cineric, qani or nranc aˇjikneric kin aøan irenc ha– 2 mar‘ ¸¯— irenq ew ¸¯— irenc ordiner˚. nranc sowrb serm˚

9. 3–12

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

2 Ezras

838

xaønakowec ow pˇÆowec ayd erkrneri ßoˇovowrdneri het, ew anØr¯now¸ean ayd skizb˚ Æagec iæxanneric¿: Erb es lseci ays xØsqer˚, pataøoteci im hagowstner˚, Œeteci im mazern ow mØrowq˚ ew aydp¯s nsteci sgi m¯j: Ew bolor nranq, or erkiwˇ ¯in krowm Isray¯li AstÆowc ew oronq ve– radar´el ¯in gerow¸iwnic, hawaqowecin in´ mØt, isk es aydp¯s nstel ¯i sgi m¯j‘ minœew erekoyean zohi matowcman ßam˚: Erekoyean zoh˚ matowcelow ßamin, es ver kacay im taøapanqi teˇic, hagowstners pataøotowaÆ‘ xo– narhoweci caÆ, ijay Ænki ew, ´eøqers taraÆelov, bar´– racri d¯pi im T¯r AstowaÆ˚ ew asaci. ¡Astowa—Æ im ew T¯—r, amaœowm enq ew zarhowrowm qeznic. bar´racro—w im e– res˚ d¯pi qez, T¯—r im AstowaÆ, qanzi bazmacan mer a– nØr¯now¸iwnnern ow dizowecin mer glowxnerin, mer meˇqer˚ meÆacan ow bar´racan minœew erkinq‘ mer hayreri ta– rineric ew ßamanakneric i ver, ew menq meÆ meˇqeri m¯j enq minœew aysØr: Dow mer meˇqeri pat˘aøov he¸anos ¸agaworneri ´eøq˚ matnecir mez, mer ¸agawornerin ew mer ordinerin matnecir sri, gerow¸ean ow yaŒætakow¸e– an, ew mer eresn amظahar eˇaw minœew aysØr: Bayc ayßm, aha, qo g¸ow¸iwn˚ ¸aŒecir mez vray, T¯—r AstowaÆ mer, Œrkow¸iwn ænorhecir mez, hastatecir mez qo sowrb vay– rowm, mer aœqer˚ lowsaworecir aysØr, T¯—r AstowaÆ mer, mer strkow¸ean m¯j mez Œoqr i æat¯ keanq towecir: Menq strowk ¯inq, bayc dow, T¯—r AstowaÆ mer, œ¸oˇecir mez mer strkow¸ean m¯j, qo oˇormaÆow¸iwn˚ mer nkatmamb ijaw Parskastani ¸agawori aøaj, orp¯szi na mez kenda– now¸iwn tar, bar´racn¯r mer AstÆow town˚, verakangn¯r ew veraæin¯r ays anapatner˚, cankapat ew amowr pa– rispner kaøowc¯r Yowdayi erkri ew Erowsaˇ¯mi hamar: Ew hima menq, ays boloric yetoy, i?nœ patasxan tanq qez, T¯—r, qanzi Ørinazanc eˇanq qo aøaj, zanc arinq qo patowiranner˚, or towel ¯ir mez qo margar¯neri mijocov‘ aselov aysp¯s. ¡Ayn erkir˚, owr gnowm es dow ßaøangelow, ayd erkir˚ pˇÆowaÆ ¯ erkri aylazgineri garæow¸iwnnerov ew lcowaÆ nranc aˇteˇow¸iwnnerov: Dow nranc aˇjikne– ric kin œaønes qo ordineri hamar ew oœ ¯l qo aˇjikneric

839

2 Ezras

9. 13–10. 6

know¸ean k˚ tas nranc ordinerin: Dow zØrawor k˚ lines aydp¯s, k’owtes ayd erkri bariqner˚, ew qo ordiner˚ ya– witenap¯s k˚ ßaøangen ayd erkir˚¿: Ard, ayn am¯n˚, inœ m¯k angam eˇaw mez het, katarowec mer vat¸ar gorÆe– ri ew mer œar meˇqeri pat˘aøov, bayc dow, T¯—r, bazowm angam nerecir mer meˇqer˚ ew mez towir ayspisi armat ow serownd: Bayc menq dar´eal xotorowecinq‘ zanc aø– nelov qo patowiranner˚. xaønakowecinq erkri aylazgi– neri aˇteˇow¸iwnneri het, ew dow œbarkacar mez vray, œmatnecir mez ispaø korsti, orp¯szi meznic o—œ armat mnar, o—œ serownd ew o—œ ¯l mer anown˚: T¯—r AstowaÆ Isra– y¯li, dow ardar es ew ˘æmarit, orovhetew œoœnœacrir mer serownd˚, ayl mer armatn ow serownd˚ mnacin minœew aysØr: Ew aha aysØr menq mer anØr¯now¸iwnnerov qo aøjew enq ew œenq karoˇ bar´racnel mer glowxner˚, œenq karoˇ nayel qo eresin, orovhetew mer anØr¯now¸iwnner˚ bazmacan, ew mer œariqner˚ bar´racan mer glxic ¯l ver¿:

13

14

15

Erb Ezras˚, eresi vray ˚nkaÆ getnin, ays xostova– 10 now¸iwnn ¯r anowm ew oˇbov aˇØ¸owm Tiroj aøaj, nra mØt hawaqowec æat meÆ bazmow¸iwn‘ tˇamardik ew kanayq, e– ritasardner ew koyser, or bnakwowm ¯in Erowsaˇ¯mowm. ßo– ˇovowrd˚ oˇbowm ¯r ew bar´ra´ayn lac linowm: Elami or– 2 dineric Eˇiayi ordi Yeqonian patasxan towec Ezra– sin ew asac. ¡Menq meˇq enq gorÆel mer T¯r AstÆow d¯m. menq kin enq aøel ays erkri aylazgineric, ew aysØr da anØr¯now¸iwn ¯ Isray¯li m¯j: Ard, owxt anenq mer T¯r 3 AstÆow aøaj, dowrs anenq ays erkri aylazgineric beraÆ bolor kananc ew nrancic ÆnowaÆ zawaknerin: Hima ve—r kac ew, inœp¯s k˚ kamenas, nranc kangnecro—w T¯r AstÆow fflr¯nqi aøaj. ¸oˇ qo beranic lsenq, ¸¯ inœ piti anenq ˚st patowiranneri, ew menq aydp¯s ¯l k’anenq: Menq 4 qez het enq, pi—nd kac ew ara— aynp¯s, inœp¯s hramayel ¯ mer T¯r AstowaÆ˚¿: Ezras˚ elaw, erdowel towec ceˇeri 5 tohmapetnerin, qahananerin, ˇewtacinerin ew amboˇj Isray¯lin, or nranq varowen ˚st irenc erdman: Dra– 6 nic yetoy Ezras˚ ver kacaw AstÆow tan aøjewic, gnac gan´apet Elisowbi ordi Yohani seneak˚, bayc o—œ hac

10. 7–18

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

2 Ezras

840

keraw ew o—œ ¯l jowr xmec, ayl oˇbowm ¯r bazmow¸ean anØ– r¯now¸ean ew nra meÆ meˇqeri hamar: Ayd ßamanak ¯l mownetikner˚ yaytararowm ¯in Hr¯astanowm ew Erowsa– ˇ¯mowm, ¸¯‘ ¡Am¯n mard, iæxanneric lini ¸¯ awagneric, e¸¯ minœew ereq Ør œgay Erowsaˇ¯m, na ew ir amboˇj owne– cowaÆq˚ k’en¸arkowi nzovqi, ew inqn ¯l k˚ vtarowi Isra– y¯li ßoˇovrdic¿: Ew Yowdayi ow Beniamini erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ ereq Ørowm hawaqowec Erowsaˇ¯mowm: Da inne– rord amisn ¯r, amsi qsanerord Ør˚: Amboˇj ßoˇovowrd˚ nstel ¯r Tiroj tan aøaj, hraparakowm ew, vaxecaÆ, do– ˇowm ¯r ¸¯— Ezrasi xØsqeric ew ¸¯— ´mran crtic: Ezras˚ ver kacaw ew asac nranc. ¡Dowq ¯q, aha, or meˇqer ¯q gorÆel, kanayq ¯q aøel aylazgineri aˇjikneric ew Isra– y¯li vray awelacrel meˇqer ow anØr¯now¸iwnner: Hima dowq Ørhnow¸i—wn tow¯q mer hayreri T¯r AstÆown ew nra hamar ar¯—q ha˘elin. zatowec¯—q ow baßanowec¯—q erkri bolor he– ¸anosneric ew aylazgineric aøaÆ ´er kanancic¿: Bo– lor ßoˇovakanner˚ patasxan towin ew asacin. ¡flanr ¯ ayd xØsq˚, or asowm es mer masin. œ¯? or menq æat enq, ßamanakn ¯l ´meø ¯, œenq karoˇ drsowm mnal, ays gorÆn ¯l m¯k-erkow Øroway ban œ¯, menq ¯l xist meˇqer ownenq ayd gorÆowm: Bolor teˇeri ew qaˇaqneri iæxanner˚ ¸o– ˇ¯—q mnan, isk nranq, ovqer aylazgi kanayq en aøel, i– renc qaˇaqneri awagneri ew tohmapetneri het oroæow– aÆ ßamanakin ¸oˇ gan aysteˇ‘ datowelow ew meznic qa– welow ays meˇqer˚, orp¯szi AstÆow barkow¸iwn˚ heøacnen meznic‘ mer araÆ ays gorÆeri hamar¿: Ew aydp¯s ¯l a– recin gerow¸iwnic veradar´aÆner˚: Ezrasn, ˚st tohme– ri, ˚ntrec anowani mardik‘ iæxanner ew tohmapetner, ew nranq hawaqowecin tasnerord amsi amsamtin‘ qnnelow hamar ays gorÆ˚: Tasnerord amsi amsamtin awartecin ayn: Nranq minœew aøajin amsi amsamowt˚ ˘ætecin ow jokecin ayn bolor tˇamardkanc, oronq aylazgi kanayq own¯in: Nranq gtan, or qahananeri ordineric aylaz– gi kanayq own¯in Yosedeki ordi Yesowi ordineric ew eˇ– bayrneric Manas¯n, Eˇiazar˚, Yaribn ow Gadalian: Ay– nowhetew sranq sksecin ar´akel aylazgi kananc, ew iw–

841

2 Ezras

10. 19–42

raqanœiwr˚, angitow¸eamb gorÆaÆ ir meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar, zoh matowcec mi xoy: Erami ordineric‘ Masias˚, Eˇian, Samayian ew Elozias˚. ffiasowri ordineric‘ Elianas˚, Masi¯l˚, Misay¯l˚, Na¸anay¯l˚, Yozaba¸˚ ew Elasan. ˇewtacineri ordineric‘ Yewzaba¸˚, Samow¸˚, Kolian, aysinqn‘ Kolitos˚, AŒe¸ias˚, Yowdas˚ ew Eˇi– azar˚. saˇmos ergoˇneric‘ ElisaŒ˚, dønapanneric‘ Kol¯m˚, Σt¯l¯s˚ ew Owrin. isray¯lacineric‘ ffiorosi or– dineric‘ fiamayian, Yazian, Melqian, Σakim˚, Eˇiaza– r˚, Asabian, Nibanian. Elami ordineric‘ Mat¸anian, Zaqarian, Yaw¯l˚, Abdian, Erimo¸˚ ew Eˇian. Za¸owi ordineric‘ Elion¯n, Elisab˚, Mat¸anian, Yarmo¸˚, Za– bad˚, Zazian. Bab¯i ordineric‘ Yohanan, Ananian, Zabown ew Φalin, Banii ordineric‘ Mosolam˚, Malaq˚, Adayias˚, Iasowb˚, Saal fiemo¸˚. ffiaa¸-Movabi or– dineric‘ Adn¯n, Qal¯l˚, Banayian, Masean, Maa¸an, Bese¯l˚, Manas¯n. Erami ordineric‘ Eliezin, Esian, Mel– qian, Sameras˚, Sim¯on˚, Beniamin˚, Malowq˚, Samari– an. As¯mi ordineric‘ Mat¸anian, Mata¸ian, Zara¸˚, EliŒal¯¸˚, Yeremin, Maas¯n, Sam¯in. Banii ordineric‘ Movadian, Amram˚, Ow¯l˚, Banean, Badayian, Qelian, Owanian, Marimo¸˚, Eliasib˚, Ma¸anian, Ma¸anan. Banii ordineric ew Sem¯ii ordineric‘ Selemias˚, Na– ¸an˚, Adalias˚, Maqnan, Gayagown, S¯s¯n, Arown, Ez– ri¯l˚, Salamias˚, Samarias˚, Selowm˚, Atarias˚, Yov– s¯Œ˚. Abowb¯i ordineric‘ I¯ow¯l˚, Mata¸ias˚, Zaba¸˚, Zebinnas˚, Yadayin, Yad¯n, Yoved˚, Banayian: Sranq ¯in ayn bolor tˇamardik, oronq aylazgi kanayq ¯in aøel ew nrancic ownecel tˇaner ow aˇjikner:

19 20

21

22 23

24 25

26 27 28

29 30 31 32 33 34, 35 36, 37 38

39 40, 41, 42

N¯emi G

1 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Artaæ¯s arqayi qsanerord taroway Qasˇew amsin aynp¯s eˇaw, or es Abirayi mayraqaˇaq Sowsayowm ¯i: In´ mØt ekan im eˇbayrneric m¯k˚ ew Yowdayi erkri mi qani mardik: Es nranc harcri Erowsaˇ¯mi ew kendani mnacaÆneri masin, oronq Œrkowel ow veradar´el ¯in ge– row¸iwnic: Nranq asacin in´. ¡Gerow¸iwnic ŒrkowaÆnern aynteˇ‘ irenc aæxarhowm, meÆ neˇow¸ean ow naxatinqne– ri m¯j en. isk Erowsaˇ¯mi parispner˚ mnowm en noyn ´ewov qandowaÆ ow awerowaÆ, nra dønern ¯l‘ hrkizowaÆ¿: Erb es lseci ays xØsqer˚, nsteci, lalis ¯i, Ører æarownak sowg a– reci ow Æom paheci, aˇØ¸qi kangneci erknqi T¯r AstÆow aøjew ow asaci. ¡T¯—r AstowaÆ erknqi ew erkri, or zØrawor es, meÆ ew aharkow, pahowm es nranc owxtern ow oˇormow– ¸iwnner˚, ovqer sirowm en qez ew en¸arkwowm qo Ør¯nqnerin: Φoˇ qo akanjner˚ lsen, ew qo aœqer˚‘ tesnen: Ayßm lsi—r ew te—s qo Æaøayi aˇØ¸qner˚, or aysØr es matowcowm em qez qo Æaøaneri‘ isray¯lacineri hamar, mez hamar, or menq, mer gorÆaÆ meˇqeri pat˘aøov matnowecinq neˇow¸ean. es ew im hØr town˚ meˇq gorÆecinq, orovhetew anirawØr¯n yan– canq gorÆecinq ew œpahecinq qo Ør¯nqner˚, hramannern ow hrahangner˚, or qo Æaøay Movs¯si mijocov patowirecir mez: T¯—r, yiæi—r qo xØsq˚, or patowirecir qo Æaøay Mov– s¯sin ew asacir. ¡E¸¯ dowq œpah¯q im Ør¯nqner˚, es ¯l ´ez k˚ crem he¸anosneri m¯j, isk e¸¯ daønaq ew pah¯q im Ø– r¯nqnern ow katar¯q dranq, e¸¯ dowq minœew erkri Æagern ¯l crowaÆ lin¯q, es aynteˇi—c ¯l ´ez k˚ ßoˇovem ew k˚ berem ayn teˇ˚, or ˚ntrel em ew ori m¯j aprowm ¯ im anown˚¿: Ew ard, sranq qo Æaøanern ow ßoˇovowrdn en, oronc Œrkecir qo meÆ zØrow¸eamb ew bar´r bazkov. bac mi— ¸oˇ nranc qo ´eøqic, ayl qo akanjner˚ ¸oˇ bac linen qo Æaøaneri aˇØ¸qneri hamar ew ansan nranc aˇaœanqnerin, ovqer erknœowm en qo anownic: Ew aysØr yajoˇow¸i—wn towr qo Æa– øayi xndranqnerin, ew ¸oˇ es g¸ow¸iwn gtnem ays mardow aøjew: Ayd ßamanak es ¸agawori takaøapetn ¯i¿:

843

N¯emi

2. 1–13

Artaæ¯s arqayi qsanerord taroway Nisan amsin ayn– 2 p¯s eˇaw, or arqan in´nic gini xndrec: Es ginin vercri ew toweci ¸agaworin. ¸agawor˚ menak ¯r: Erb na ginin 2 xmec, asac in´. ¡Inœo?w ¯ qo d¯mq˚ txowr ew trtowm. dra pat˘aø˚ ayl ban œ¯, e¸¯ oœ qo srti œarow¸iwn˚¿: Es xist 3 vaxecay ow ¸agaworin asaci. ¡Arqa—y, dow yawitean ap– raÆ kenas, inœo?w im d¯mq˚ txowr ew trtowm œlini, orovhetew im hØr townn ow qaˇaqn anapat ¯ dar´el, ew nra dønern ayrowel en krakic¿: Φagaworn in´ asac. ¡Dra hamar i?nœ 4 es owzowm xndrel in´nic¿: Es aˇØ¸qi kangneci ow mitqs owˇˇelov erknqi T¯r AstÆown‘ asaci ¸agaworin. ¡Φo—ˇ 5 qo ¸agaworow¸ean vray barow¸iwn lini. e¸¯ qo Æaøan qo aøjew ænorh gtaw, ew e¸¯ dow kamenowm es, owˇarki—r in´ Hr¯astan‘ im hayreri yiæatakneri qaˇaq˚, ew es, ˚st qo hramani xØsqi, k˚ veraæinem ayn¿: Φagawor˚, ori har˘˚ 6 nstaÆ ¯r nra mØt, asac in´. ¡Dow e?rb teˇ k˚ hasnes ew kam e?rb k˚ veradaønas¿: Φagawor˚ bari gtnowec ew in´ ar´akec: Es nranic ßamk¯t xndreci ew asaci ¸aga– 7 worin. ¡E¸¯ qo aøjew ænorh gtay, to—wr in´ geti koˇmeri iæxannerin owˇˇowaÆ mi ¸owˇ¸, ew ¸oˇ in´ tanen‘ minœew hasnem Hr¯astan: Mi ¸owˇ¸ ¯l to—wr AsaŒin, or arqowni 8 antaøi pahapann ¯, orp¯szi in´ æinaŒayt tay qaˇa– qi døneri, parispneri ew tan patrastman hamar, ori m¯j es p¯tq ¯ mtnem¿: Φagaworn ayd ¸ˇ¸er˚ towec in´, orovhetew im AstÆow ´eøqn im nkatmamb bari ¯r: Es 9 ekay geti koˇmeri iæxanneri mØt ow nranc toweci ¸a– gawori ¸ˇ¸er˚: Φagaworn in´ het owˇarkel ¯r zØrawor aøajnordner ow ´ier: Erb Sanabalat iæxann ow Amoni 10 Æaøay Towbian lsecin ays, nranq irenc vat zgacin, or Isray¯li barØrow¸ean ew kariqneri hamar es mardik em Œntøel: Ekay Erowsaˇ¯m ow aynteˇ mnaci ereq Ør: Gi– 11, 12 æer˚ es ver kacay, in´ het naew‘ sakawa¸iw mardik: Es mardkanc œpatmeci, ¸¯ AstowaÆ inœ drec im srtowm, or anem Isray¯li hamar: In´ het œkar owriæ grast, baci ayn grastic, ori vray nstaÆ ¯i: Es dowrs ekay Heˇeˇa– 13 ti dønov, ancay Φzenow hoˇamasi ezrov ew gnaci minœew Aˇbanoci dowø˚: Es ˘næwowm ¯i, or Erowsaˇ¯mi parspi m¯j

2. 14–3. 6

14

15

16

17

18

19

20

3

2 3

4 5

6

N¯emi

844

kayin ˘eˇqer, or nranq maqrel ¯in, ew or nra dønern ay– rowaÆ ¯in krakic: Es ancay Aˇbiwri dønov‘ Φagawori jrawazani mØtov: Aynteˇ teˇ œkar, or es im grastin heÆaÆ‘ karoˇanayi ancnel: Heˇeˇati mØtov, giæer˚ elay d¯pi ver‘ parspi koˇm˚‘ ˘næowelov parspi ˘eˇqeric, ha– say Λori døan mØt, apa veradar´ay: Pahapanner˚ œi– macan, ¸¯ inœow ¯i gnacel kam inœ ¯i anowm. es oœinœ œ¯i asel naew hreanerin, qahananerin, anowani mardkanc, zØra– petnerin ew owriænerin, oronq ayd ßamanak glxaworowm ¯in gorÆer˚: Nranc asaci. ¡Tes¯—q ayn œariqner˚, oronc m¯j enq ayßm, tes¯—q, inœp¯!s Erowsaˇ¯mn anapat ¯ dar´el, ew hrkizowel en nra døner˚: Ek¯—q æinenq Erowsaˇ¯mi pa– rispner˚, ew aylews naxatinqi m¯j œlinenq¿: Es nranc patmeci, or Tiroj ´eøqn im nkatmamb bari ¯r, asaci naew ¸agawori xØsqer˚, or na asel ¯r in´: Nranc asaci. ¡Ayßm ek¯—q elnenq ew veraæinenq parisp˚¿: Ew nranc ´eø– qer˚ zØracan ayd bari gorÆeri hamar: Lselov ayd masin‘ Sanabalat˚, Amoni Æaøay Towbian ew Gesam Arabacin Æaˇrowm ¯in mez. nranq ekan mez mØt ow mez asacin. ¡I?nœ en ayd baner˚, or dowq anowm ¯q: I?nœ ¯, dowq owzowm ¯q ¸a– gawori d¯m apstambe?l¿: Es nranc patasxaneci ow a– saci. ¡Erknqi ew erkri AstowaÆ˚ yajoˇow¸iwn towec mez, menq nra sowrb Æaøanern enq ow veraæinowm enq ays qa– ˇaq˚, bayc ´ez hamar Erowsaˇ¯mowm œkay baßin, yiæatak ow ardarow¸iwn¿: Eliasib meÆ qahanan ew nra eˇbayr qahananer˚ e– lan ew æinecin Jrmowˇi awazanneri dowø˚, maqrecin ayn ow norogecin nra Œeˇker˚ ew parisp˚ kangnecrin min– œew Anamay¯li aætarak˚‘ Eriqovi mardkanc ew Zaqow– ri ow Amari ordineri Øgnow¸eamb: Eq¸ieran dowø˚ æi– necin Asani ordiner˚. nranq yardarelov patrastecin ayn ir Œakanqnerov ew nigerov: Nranc het ´eøq-´eøqi aæxatowm ¯in fiamo¸˚ ew fflriayi ordiner˚, Akosi ordi– ner˚, sranc koˇqin‘ Masizeb¯li ordi Baraqi ordi Mo– solam˚, sra koˇqin‘ Baani ordi Sadok˚, sra koˇqin‘ Φekowmadoremi bnakiœner˚, bayc sranc anowani mardik irenc paranoc˚ nranc Æaøayow¸ean tak œdrecin: Hin

845

N¯emi

3. 7–20

dowø˚ norogecin Yowdan‘ ffiaseki ordin, ew Mesolam˚‘ Ba– sodiayi ordin. sranq patrastecin ayn ow drecin nra Œeˇker˚‘ irenc Œakanqnerov ow nigerov: Nranc koˇqin, ˚st her¸akanow¸ean, aæxatowm ¯r fios¯k¯imi ordi Ana– nian, or˚ erowsaˇ¯macinerin ¸oˇec norogman aæxatan– q˚ minœew hraparakneri parisp˚: Nranic yetoy aæxa– towm ¯r Erowsaˇ¯mi ærjani iæxan fiaŒian, nra koˇqin‘ Yeromaqi ordi Yeradian, isk ir tan koˇmic, sra koˇ– qin‘ Saban¯i ordi Attows˚: Parspi erkrord hatowaÆi vray aæxatowm ¯in Erami ordi Elqias˚ ew ffiaadmovabi ordi Asowb˚‘ minœew Φanowrimi aætarak˚: Sranc koˇ– qin aæxatowm ¯r Alohemi ordi Salowm˚‘ Erowsaˇ¯mi miws k¯si iæxan˚, inq˚ ew ir dowstrer˚: Λori døan aæxa– tanq˚ yan´n aøan Anown ew Zanowi bnakiœner˚. nranq æinecin ew kangnecrin dowø˚, drecin dønaŒakern ew ni– ger˚. nranq veraæinecin naew parisp˚ hazar kan– gown erkarow¸eamb‘ minœew Moxroci dowø˚: Isk Moxroci døan aæxatanq˚ yan´n aøaw Be¸qarami ærjani iæ– xan‘ fieqabi ordi Melqian teˇacineri het, oronq æi– necin, kangnecrin dowø˚ ew drecin nra Œakern ow nige– r˚: Jrawazani aˇbiwri parspi norogman aæxatan– q˚ yan´n aøaw ¸agawori iæxan Adion˚‘ minœew aynteˇ, owr asti˘annern ijnowm en Daw¸i qaˇaqic: Nranic ye– toy aæxatowm ¯r Azbowqi ordi N¯emas˚‘ Be¸sowri koˇmi iæxan˚‘ minœew Daw¸i gerezmani part¯z˚, minœew Jrawa– zani aøajacman teˇ˚, minœew Be¸agabarin: Nranic yetoy aæxatowm ¯in ˇewtaciner˚‘ Ban¯i ordi fiayowm˚, nranc koˇqin K¯ili koˇmeri iæxan Asabian. sranic yetoy‘ nra eˇbayrner˚ ew K¯ili koˇmi iæxan‘ Adadi or– di Benayin: Sranic yetoy MasŒ¯i iæxan‘ Yesowi ordi Azowr˚ aæxatowm ¯r parspi erkrord hatowaÆi vray, or gnowm ew mianowm ¯r aætaraki ankiwnnerin: Nranic yetoy erkrord hatowaÆi ankiwnic minœew Be¸eliasowbi dowø˚, owr nstowm ¯r qahanayapet˚, parspi norogman aæxatan– q˚ yan´n aøaw Zabowi ordi Barowq˚: Nranic yetoy, erk– rord hatowaÆowm, aæxatowm ¯r Akomi ordi Owriayi or– din‘ Meramo¸˚, Be¸eliasowbi dønic minœew parspi verj˚:

7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

3. 21–4. 4 21

22 23

24

25

26

27

28

29

30

4 2

3

4

N¯emi

846

Nranic yetoy aæxatowm ¯in Aqeri qahananer˚: Sran– cic yetoy, irenc tneri aøjew, veranorogman aæxatanq˚ yan´n aøan Beniaminn ow Asowb˚, ew srancic yetoy‘ Aza– rian‘ Ananiayi ordi Mas¯ayi ordin, ir tan mØt: Sra– nic yetoy Endadi ordi Banin yan´n aøaw norogel pars– pi erkrord hatowaÆ˚‘ Be¸azaric minœew ankiwn˚: Isk Owzayi ordi ffialaq˚ yan´n aøaw norogel ærjadar´i ma– s˚‘ ankean dimac˚ ew aætarak˚, or gtnwowm ¯r ¸agawo– ri aparanqic dowrs‘ gaw¸i bantic verew: Nranic yetoy aæxatowm ¯r ffioron¯i ordi ffia¸awan: Na¸anayimner˚, or bnakwowm ¯in fflŒalowm, norogowm ¯in parisp˚ arew– elean koˇmi Jri døan part¯zic minœew drsi koˇmi aæ– tarak˚: Srancic yetoy aæxatanq˚ yan´n ¯in aøel ¸¯kowaciner˚‘ meÆ aætaraki dimaci erkrord hatowaÆic minœew SoŒ¯li parisp˚: Λieri døan verewi hatowaÆic sksaÆ aæxatowm ¯in qahananer˚‘ am¯n mard ir tan di– mac: Nranic yetoy aæxatanq˚ yan´n aøaw Emeri or– di Sadok˚‘ ir tan dimac, nranic yetoy‘ Seqeniayi or– di Sam¯ian, or˚ arewelean døan pahapann ¯r, nranic yetoy‘ Selemiayi ordi Ananian ew SeleŒi ordi Anon˚, o– ronq aæxatowm ¯in erkrord hatowaÆowm: Anonic yetoy aæ– xatowm ¯r Baraqayi ordi Mesolam˚‘ ir gan´atan di– mac: Nranic yetoy parspi norogman aæxatanq˚ minœew Be¸ana¸an yan´n aøaw SareŒi ordi Melqian: Isk qa– ˇaqi miws meÆatownner˚ norogowm ¯in MaŒka¸ døan dima– cic minœew ankiwnayin elqer˚: Jrawazani ew ankiwni døan mijew ˚nkaÆ hatowaÆi norogowm˚ yan´n aøan Qelkian ew qaˇaqi meÆatownner˚: Erb Sanabala¸˚ lsec, ¸¯ æinowm en parisp˚ ew kang– necnowm nra aætarakner˚, vat zgac iren, zayracaw ew sastik Æaˇrowm ¯r hreanerin: Na asowm ir eˇbayrneri aøaj. ¡A?ys ¯ ´er zØrow¸iwn˚, o—v samaraciner, ayd inœp¯?s en hreaner˚ æinowm ow amracnowm irenc qaˇaq˚¿: Nranc tesow¸ean ekaÆ Towbia Amanacin asowm ¯r. ¡O—œ, œen ka– roˇ æinel, zoher matowcel kam owtel zohaberowaÆ ˚nÆa– nern irenc teˇowm. mi¸¯ ayßm aˇow¯sner˚ œe?n elni ow qan– di nranc parspi qarer˚¿: Ayn ßamanak menq asacinq.

847

N¯emi

4. 5–17

¡Lsi—r mez, T¯—r AstowaÆ mer, qanzi menq arßanacanq arhamarhanqi ow ¸ænamanqi. nranc naxatinqner˚ æo—wø towr irenc glxin, matni—r nranc irenc ger aroˇneri ¸ænamanqin, ew ¸oˇ œÆaÆkowen nranc anØr¯now¸iwnner˚¿: Erb Sanabala¸n ow Towbian, arabacinern ow amonaci– ner˚ lsecin, ¸¯ yajoˇowec Erowsaˇ¯mi parspi æinararow– ¸iwn˚, ew ¸¯ menq sksecinq am¯n teˇ gorÆ˚ erewacnel, da vat ¸owac nranc, ew bolor˚ hawaqowecin‘ miasin galow ew paterazmelow Erowsaˇ¯mi d¯m: Menq aˇØ¸qi kangne– cinq mer T¯r AstÆow aøjew ew, ¸ænamineri pat˘aøov, mez vray pahakner næanakecinq cerekn ow giæer˚: Hr¯asta– ni mardik asacin. ¡Aysp¯s œenq karoˇanay pateraz– mel ew miaßamanak kaøowcel. ¸oˇ omanq zinowaÆ kangnen patrast, isk omanq‘ kaøowcen¿: Isk mez neˇoˇnern a– sowm ¯in. ¡ffenq ¸oˇni, or nranq imanan, oœ ¯l‘ tesnen, ¸¯ inœp¯s am¯n teˇic elnelov k˚ mtnenq nranc m¯j, k˚ koto– renq nranc ow k˚ xaŒanenq nranc gorÆ˚¿: Erb tarber teˇerowm bnakowoˇ hreanern ekan ew mez asacin, ¸¯ a– m¯n teˇic yar´akowelow en mez vray, es caÆr teˇerowm, parspi etewowm, yarkeri nerqoy kangnecri mardkanc‘ i– renc z¯nqov, geˇardov ow aˇeˇov hander´: Es ver kena– lov‘ asaci kazm ow patrast kangnaÆ mardkanc, nranc zØrapetnerin ew nranc, or tarber teˇeri pahapan– nern ¯in. ¡Nrancic mi— vaxec¯q, yiæec¯—q mer meÆazØr ew aharkow AstÆown ew paterazmec¯—q ´er eˇbayrneri, ka– nanc ow ordineri, dowstreri ew ´er tneri hamar¿: Erb mer ¸ænaminer˚ lsecin, ¸¯ menq imacel ew zinowel ow pat– rastowel enq, AstowaÆ crec nranc mtadrow¸iwn˚, ew menq bolors veradar´anq parspi norogman aæxatanqin, ew am¯n mard ancaw ir gorÆin: Ew ayd Øric sksaÆ mard– kanc k¯s˚ aæxatanq ¯r katarowm, isk miws k¯s˚ zinow– aÆ ¯r ¸ænamow d¯m. am¯n mard geˇard˚, vahann ow aˇeˇn ir ´eøqin‘ patrast kangnaÆ ¯r ir eˇbØr ¸ikownqin, o– r˚ æinowm ¯r parisp˚: Linowm ¯r ßamanak, erb, z¯nq˚ mi ´eøqin, Øgnowm ¯r ir eˇbØr˚, isk miws ´eøqov eˇbØr˚ ta– lis ¯r xi˘˚ kam æaˇax˚: Am¯n æinarar ir m¯jqin own¯r sowser ew ir azdri vray‘ miasayri sowr. ew aydp¯s æinowm

5 6

7 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

4. 18–5. 9

18

19

20

21

22

5 2 3

4

5

6 7

8

9

N¯emi

848

¯in Erowsaˇ¯mi parisp˚: EˇjeraŒoˇ Œœoˇ˚ kangnaÆ ¯r nranc mØt: Es asaci zinowaÆ ow patrast kangnaÆ mardkanc ew nranc iæxannerin. ¡Ays gorÆ˚ meÆ ew ˚ndar– ´ak ¯, isk menq crowaÆ enq parspi erkarow¸eamb, heøow enq iraric‘ am¯n m¯kn ir eˇbØric: Ard, tarber teˇerowm Œoˇharner næanakenq, ew erb m¯k˚ orew¯ teˇic lsi eˇjera– Œoˇi ´ayn˚, ¸oˇ bolorn aynteˇ hawaqowen, ew mer Astow– aÆ˚ mer ¸ænamineri d¯m k˚ paterazmi mez hamar¿: Ew aydp¯s mardkanc k¯sn aæxatowm ¯r, isk miws k¯s˚ z¯nqe– r˚ patrast bønaÆ‘ hskowm ¯r aøawØt˚ bacowelowc minœew astˇeri erewal˚: Es asaci ßoˇovrdin. ¡Ek¯—q bnakowenq ays Erowsaˇ¯m qaˇaqi m¯j ew giæer˚ pahakner dnenq mer æowrj˚, isk cerek˚ aæxatenq¿: Es kangneci, ew in´ pah– panoˇ mardik kangnecin im æowrj˚: Mezanic orew¯ m¯k˚ œ¯r hanowm ir zgestner˚ ew oœ ¯l ´eøqic caÆ dnowm ir z¯nq˚: Ayn ßamanak meÆ aˇaˇak sksowec ßoˇovrdi m¯j, ka– nanc ow tˇamardkanc mijew‘ am¯n mard ir eˇbØr d¯m: Nranq asowm ¯in. ¡Mer ordineri ew mer dowstreri kera– kowr˚ verjacaw, gnanq, mi ban gnenq, or aprenq¿: Isk omanq asowm ¯in. ¡Mer daætern ow mer ayginer˚ grawi dnenq, coren aønenq ew owtenq¿: Kayin omanq, or asowm ¯in. ¡Mer ownecowaÆq˚ Æaxecinq, oski ow arÆa¸ aøanq ew towecinq ¸agawori hark˚: Hima mer marminnern ayn– pisin en, inœpisin mer eˇbayrneri marminnern en, ew mer ordiner˚‘ inœp¯s nranc ordinern en: Ard, inœo?w mer or– dinerin towecinq strkow¸ean, mer dowstrer˚ tarowaÆ en bønow¸ean, ew mer ´eøqin œkay ˘ar, orov Œrkenq nranc¿: Erb es lseci aˇaˇakn ow nranc xØsqer˚, xist neˇsrteci. inqs in´ xorheci, naxateci nranc anowani mardkanc ow iæxannerin ew asaci nranc. ¡Do?wq ¯q ´er eˇbayrneric hark pahanjowm¿: Nranc hramayeci meÆ ßoˇovi hawaqow– el ow asaci nranc. ¡Menq k˚ Œrkenq mer eˇbayr hre– anerin, oronq va˘aøowecin he¸anosnerin, bayc da menq œimacanq. hima? ¯l ¯q dowq va˘aøowm nranc¿: Nranq løe– cin ow patasxan tal œkaroˇacan: Es asaci. ¡Law œ¯ ayd gorÆ˚, or dowq anowm ¯q, orovhetew AstÆowc œ¯q vaxe– nowm. ayd ¯ pat˘aø˚, or menq œazatowecinq he¸anosneri

849

N¯emi

5. 10–6. 1

ow mer ¸ænamineri naxatinqic: Es asowm em im eˇbayr– nerin ow Æanظnerin. ¡Φ¯— es ew ¸¯— dowq Œrkanqi hamar k˚ tanq arÆa¸ ow berq, or owzowm en harkahanner˚, ew k˚ veradar´nenq dranc daæter˚, ayginer˚, ´i¸eninern ow tner˚. ¸oˇ mer arÆa¸ov gnen ow dranc hamar beren coren, gini ew ´¯¸¿: Ew iæxannern ow ayl meÆameÆnern a– sacin. ¡K˚ veradar´nenq ew drancic oœinœ œenq pahanji, k’anenq aydp¯s, inœp¯s hramayowm es¿: Es kanœeci qaha– nanerin ow nranc erdowecri, or anen ays ban˚. es im verarkown owßgin ¸aŒ toweci ow asaci. ¡Φo—ˇ AstowaÆ aysp¯s ¸aŒ tay am¯n mardow, or œi pahi ays xØsq˚. ¸o—ˇ aysp¯s na ir tnic ow ir kalowaÆqneric datarkowaÆ ew ir keanqic ¸Ø¸aŒowaÆ lini¿: Ew hawaqowaÆ amboˇj ßoˇo– vowrdn asac‘ Am¯n: Nranq Ørhnecin Tiroj˚, ew amboˇj ßo– ˇovowrd˚ katarec ays asowaÆ xØsqer˚: Ayn Øric sksaÆ, erb es patowireci, or Yowdayi iæxanner˚ œiæxen nranc, - da Artaæ¯s arqayi qsanerord tarowc minœew eresown– erkowerord tarin ¯r, - tasnerkow tari es ew im eˇbayr– ner˚ eˇanq iæxanner. menq orew¯ m¯ki ownecowaÆq˚ bøni œkeranq ew œxmecinq: Isk naxkinowm bønow¸iwn gorÆadraÆ iæxanneri hark˚ Æanracri ew nrancic aøay hac, gini ew ayl baner, inœp¯s naew‘ qaøasown didraqma arÆa¸, or˚ veradar´ri irenc t¯rerin, nranc heøacri ßoˇovrdi iæ– xanow¸iwnic ow AstÆow erkiwˇi pat˘aøov es œeˇay nranc nman: Isk parspi gorÆ˚ yajoˇ ¯r ˚n¸anowm, ew es orew¯ m¯ki vray œbønacay‘ daæter kam ayginer aønelov. bolorn ¯l anxaŒan aæxatowm ¯in parspi æinow¸ean vray: Hrea– neric hariwr mardow ew mer ærjakayqowm gtnowoˇ aylazgi– neric nranc hamar, ovqer mez mØt ¯in galis, es Æaxser ¯i anowm ow nranc masnakic dar´nowm im ˘aæin: fflrakan mi arjaø, vec ˚ntir oœxar ow mi owl. ays ¯r im m¯k Øroway Æaxs˚. tasn Ør˚ m¯k angam bolorin anxnay gini ¯i ta– lis ˚mpelow. es oœ oqic bøni hac œaøay, qanzi git¯i, or ßoˇovrdi gorÆ˚ Æanr ¯: Φoˇ AstowaÆ in´ bari yiæi ayn ameni hamar, inœ es areci im amboˇj ßoˇovrdin:

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Erb Sanabalatn ow Towbian ew arabacineri erkirn 6 ow mer ¸ænamineric owriæ æater˚ lsecin, ¸¯ æineci pa–

6. 2–14

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

N¯emi

850

risp˚, ew nra m¯j qandowaÆ teˇ œmnac, ¸¯ew ayn ßama– nak døner˚ deøews patrastowaÆ œ¯in, Sanabalatn ow Gesam˚ mard owˇarkecin in´ mØt ew asacin. ¡E—k ew mi– asin hawaqowenq fflnoyi daætavayri mi giwˇowm¿: Nranq owzowm ¯in œariq niw¸el im d¯m: Es nranc mØt patgama– worner owˇarkeci ow asaci. ¡Ays gorÆ˚, or es anowm em, meÆ gorÆ ¯, ew œem hascnowm ijnelow ´ez mØt, orp¯szi gorÆs œ˚ndhatowi. ´ez mØt k’ijnem, erb awartem¿: Nranq ba– zowm angam mard owˇarkecin in´ mØt, isk es nranc tow– eci noyn patasxan˚: Sanabalatn in´ mØt owˇarkec ir Æaøaneric mi patanow, orn ir ´eøqin bønel ¯r mi bac namak, ori m¯j growaÆ ¯r aysp¯s. ¡Bolor ßoˇovowrdneri m¯j lowr ¯ taraÆowel, or dow ew bolor hreaner˚ owzowm ¯q apstambel ¸agawori d¯m. ew dow dra hamar es æinowm ayd parispn ow amracnowm nra aætarakner˚, orovhetew ow– zowm es ¸agawor daønal. ayd pat˘aøov dow qez hamar margar¯ner kargecir, orovhetew owzowm es Erowsaˇ¯mowm ¸agadrowel ew ¸agaworel Hr¯astani vray: Ard, gowc¯ ays xØsqer˚ patmen ¸agaworin. ari— ew erkowss ¯l mtaÆenq sra masin¿: Es mard owˇarkeci nra mØt ow asaci. ¡Ayd xØsqer˚, or dow asowm es, oœ ¸¯ owriæ teˇic en, ayl‘ qe– zanic, qo srtic es asowm ayd¿: Ardarew, bolor˚ zarhow– recnowm ¯in mez ow asowm. ¡Nranc ´eøqer˚ k˚ ¸owlanan, ew irenc gorÆ˚ œen katari: Ard, es zØracri im ´eøqer˚, ew gorÆ˚ glxovin piti awartem¿: Es mtay Metabeli ordi Galayiayi ordow‘ Sem¯i town˚: Na Œakowel ¯r ir tan˚ ew in´ asac. ¡Hawaqowenq Tiroj Tan˚, amrananq nra m¯j, Œakenq nra døner˚, gowc¯ ¸ænaminer˚ giæer˚ galov spa– nen mez¿: Es asaci. ¡O?v ¯ ayn mard˚, oric es Œaxœem, ew kam ka?y in´ nman mi mard, or Tiroj Town mtni ew karoˇa– nay aprel¿: Es haskacay, or na AstÆow owˇarkaÆ˚ œ¯, ew margar¯i xØsq˚ im masin œ¯r: Towbian ew Sanabalat˚ var´kanner ow bazowm ayl mardik hanecin im d¯m, orp¯s– zi vaxenam ew mtnem Tiroj Town, meˇq gorÆem, ew im a– nownn arataworen: Φoˇ AstowaÆ ˚st irenc nengow¸ean yiæi Towbiayin ow Sanabalatin, oronq œar ban mtaÆe– cin im masin ew stipowm ¯in sowt margar¯anal, orp¯szi

851

N¯emi

6. 15–7. 10

zarhowrecnen ow vaxecnen in´: Parispn awartowec Ilowl amsi qsanhingin‘ yisownerkow Øroway ˚n¸acqowm: Erb mer bolor ¸ænaminer˚ ew mer æowrj˚ eˇaÆ bolor ßoˇovowrdner˚ lsecin ayd, zarhowrecin, ew nranc vray ah ow meÆ erkiwˇ ˚n– kaw. nranq imacan, or mer gorÆi katarowmn AstÆowc ¯r: Ayn Ørerin hreaneri koˇmic meÆ patowov namak ¯ owˇark– wowm Towbiayin. Towbian galis ¯ nranc mØt, qanzi nranq irar het ˚ntanekan meÆ kaper own¯in: Towbian Erayi ordi Seqeniayi Œesan ¯r, isk nra ordi Yovna¸an˚ kin aøaw Baraqiayi ordi Mesolomi dster˚: Nra xØsqern in´ ¯in berowm, isk im xØsqer˚ yaytnowm ¯in nran: Towbian in´ vaxecnelow hamar bazma¸iw namakner ¯r towel:

15 16

17 18

19

Erb parspi æinow¸iwnn awartowec, ew es dreci nra 7 døner˚, næanakowecin dønapanner, saˇmosasacner ew ˇewtaciner: Es patowireci im eˇbayrnerin ow Erowsa– 2 ˇ¯mi iæxan Ananiayin (na hawatarim mard ¯r ew aweli erkiwˇaÆ AstÆowc, qan æater˚) ew asaci nranc. ¡Døne– 3 r˚ æowt œbac¯q minœew arewi Æagel˚, ew qani deø bolorn ar¸own k˚ linen, ¸oˇ døner˚ ÆaÆkowaÆ mnan, Œak gce– lov amracowen dranq, døneri vray pahapanner kang– nen, hsken Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin‘ am¯n mard ir ßa– min ew am¯n mard ir tan˚, orovhetew ays qaˇaq˚ meÆ 4 ¯ ew ˚ndar´ak, isk ßoˇovowrd˚‘ qiœ, ew bolor aparanq– ner˚ deøews æinowaÆ œen¿: AstowaÆ ænorh gcec im sir– 5 t˚, es hawaqeci anowani mardkanc, iæxannerin ow ßo– ˇovrdin, gtay azgahamari girqn ayn mardkanc, ovqer aweli aøaj ¯in veradar´el gerow¸iwnic: Nra m¯j growaÆ ¯r aysp¯s. ¡Sranq en anownnern ayn isray¯lacineri, o– 6 ronq elan gerow¸iwnic, oronc pandxtecrel ¯r Babeloni ¸agawor Nabowqodonosor˚, ew oronq veradar´an Erowsa– ˇ¯m ew Hr¯astan‘ am¯n mard ir qaˇaq˚: Nranq ekan 7 Zorobab¯li, Yesowi, Azariayi ordi N¯emii, Dayelmiayi, Nayemani, Mart¯qowi, Belmani, MatatŒara¸i, Ezri, Badowi¯i, Nawowmi, Baranayi ew MoŒrayi het: Sranq en Isray¯li ßoˇovrdi ayrer˚. ffiarosi ordiner˚‘ erkow ha– 8 zar hariwr eظanasownerkow mard. SaŒatiayi ordi– 9 ner˚‘ ereq hariwr eظanasownerkow. Ar¯si ordiner˚‘ vec 10

7. 11–49 11 12 13 14 15 16, 17 18 19 20 21, 22 23 24 25, 26 27, 28

29 30, 31 32 33 34 35 36, 37 38

39, 40 41 42 43, 44

45

46 47

48, 49

N¯emi

852

hariwr yisownvec. ffiaa¸movabi ordiner˚‘ Yesowi ew Yo– vabi ordineric‘ erkow hazar erkow hariwr tasnow¸. E– lami ordiner˚‘ hazar erkow hariwr yisownœors. Za¸owi odiner˚‘ ow¸ hariwr qaøasownhing. Zaqowi ordiner˚‘ eظ˚ hariwr va¸sown, Banowi ordiner˚‘ vec hariwr qaøasown– ow¸. Bib¯i ordiner˚‘ vec hariwr qaøasownow¸. Aziayi ordiner˚‘ erkow hazar ereq hariwr qsanerkow. Adoni– kami ordiner˚‘ vec hariwr yisowneظ˚. Balow¯i ordiner˚‘ erkow hazar va¸sowneظ˚. Adini ordiner˚‘ vec hariwr yisownœors. Attereziayi ordiner˚‘ innsownow¸. B¯asi ordiner˚‘ ereq hariwr qsanœors. Aribi ordiner˚‘ ha– riwr tasnerkow. Be¸lah¯mi ordiner˚‘ hariwr qsanereq. NetoŒi ordiner˚‘ yisownvec. Ana¸o¸i ordiner˚‘ hariwr qsanow¸. Be¸azmayi ordiner˚‘ qaøasownerkow. Kari– a¸arim Qabiri ew Bero¸i ordiner˚‘ ow¸ hariwr qaøa– sownereq. Arami ew Gabi ordiner˚‘ vec hariwr qsanm¯k. Maqemari ordiner˚‘ hariwr qsanerkow. Be¸¯li ew Arii ordiner˚‘ hariwr qsanereq. Nabii odiner˚‘ hariwr yi– sownerkow. Makebosi ordiner˚‘ hariwr yisownvec. Elami ordiner˚‘ hazar yisownœors. Erami ordiner˚‘ ereq ha– riwr qsan. Ereqovi ordiner˚‘ ereq hariwr qaøasownhing. Lodadidi ew Anoni ordiner˚‘ eظ˚ hariwr qsanereq. Ana– ni ordiner˚‘ ereq hazar hariwr eresown: Yesowi tan qa– hananeric. Yovidiayi ordiner˚‘ in˚ hariwr eظanasown– ereq. Emeri ordiner˚‘ hazar yisownerkow. ffias¯owri or– diner˚‘ hazar erkow hariwr qaøasowneظ˚. Erami ordi– ner˚‘ hazar tasneظ˚: Ξewtacineric. Yesowi ordineric‘ Kadmi¯l˚, Owdayidi ordineric‘ eظanasownœors: Saˇ– mosasac ergiœneric. AsaŒi ordiner˚‘ hariwr qaøasown– ow¸: Dønapanneric. Elowmi ordiner˚, Atteri ordiner˚, Temioni ordiner˚, Akowbi ordiner˚, Atiti ordiner˚, Sa– b¯i ordiner˚‘ hariwr eresownow¸: Na¸animacineric. Sili ordiner˚, AsiŒi ordiner˚, Tabo¸i ordiner˚, Sariasi ordiner˚, Siayi ordiner˚, ffiasoni ordiner˚, Labani or– diner˚, Agabi ordiner˚, Akowdi ordiner˚, Owtayi ordine– r˚, Ketari ordiner˚, Agabi ordiner˚, Selemi ordiner˚, Anani ordiner˚, Gad¯li ordiner˚, Gayari ordiner˚, fi¯i

853

N¯emi

7. 50–71

ordiner˚, fiasoni ordiner˚, Nekodi ordiner˚. G¯elami ordiner˚, fflzi ordiner˚, ffies¯i ordiner˚. Bes¯i ordiner˚, M¯inosi ordiner˚, NeŒovayisi ordiner˚, Baboki ordine– r˚, Aqibi ordiner˚, Arowri ordiner˚, Basalo¸i ordine– r˚, M¯idi ordiner˚, Adasani ordiner˚. Barkow¯i ordi– ner˚, Sisarayi ordiner˚, Φemayi ordiner˚. Nes¯i ordi– ner˚, SariŒayi ordiner˚: Soˇomoni Æaøaneri ordine– ric‘ Sowti ordiner˚, SaŒara¸i ordiner˚, ffiaredi or– diner˚, Y¯al¯i ordiner˚, Dorkoni ordiner˚, Gad¯li ordi– ner˚. SaŒatiayi ordiner˚, Et¯mi ordiner˚, ffiaqara¸i ordiner˚, Sabayimi ordiner˚, Hemimi ordiner˚: Bolor na¸anayimnern ow Soˇomoni Æaøaneri ordiner˚‘ ereq ha– riwr innsownerkow mard: Isk Φelan, fflrsan, Qerowb˚, Eron˚, Emer˚, oronq dowrs ¯in ekel Φemeliqic, œkaroˇacan coyc tal irenc hayreri tohm˚ ew oœ ¯l irenc ceˇ˚, ¸¯ irenq Isray¯lic en: Dalayi ordiner˚, Bowayi ordiner˚, Towbia– yi ordiner˚, Nekodi ordiner˚‘ vec hariwr qaøasownerkow mard: Qahananeric. Eb¯ri ordiner˚, Akomi ordiner˚, Elis¯i ordiner˚: Na kin ¯r aøel Berzelia Gaˇaadacow aˇjikneric ew koœowec ˚st nra anowan: Sranq Œntøe– cin irenc azgahamar˚ mateannerowm, bayc œgtnowec, ew heøacowecin qahanayow¸iwnic: A¸arsa¸an asac nranc. ¡Φoˇ œowten srbow¸iwn srbocic, minœew or œyaytnowi mi qa– hanayapet‘ parzabanelow ays gorÆ˚¿: HawaqowaÆ am– boˇj ßoˇovrdi ¸iw˚ qaøasown erkow hazar ereq hariwr va¸sown mard ¯r, baci irenc Æaøaneric ow aˇaxinneric, oronq eظ˚ hazar ereq hariwr eresowneظ˚ mard ¯in, isk ergiœnern ow saˇmosasacner˚‘ tˇamardik ow kanayq, er– kow hariwr qaøasownhing mard: Λier˚‘ eظ˚ hariwr ere– sownvec, joriner˚‘ erkow hariwr qaøasownhing, owˇter˚‘ œors hariwr eresownhing, ¯æer˚‘ vec hazar qsaneظ˚: Iæ– xanner˚, ˚st irenc naxnineri anowan, gorÆi hamar now– ¯rner towecin. A¸arsa¸an gan´atan˚ towec yisown oski skawaøak ew qahanayakan eresown patmow˘an: Tohme– ri iæxanner˚ gorÆi hamar towecin qsan hazar oski ew tasnerkow hazar erkow hariwr mnas arÆa¸: MnacaÆ ßo– ˇovowrd˚ towec qsan hazar dahekan, erkow hazar mna–

50 51

52 53 54 55 56 57 58 59

60

61

62

63

64

65

66

67 68 69

70

71

7. 72–8. 10

72

8

2

3

4

5

6

7

8

9

10

N¯emi

854

si arÆa¸¯ spasq ew qahanayakan va¸sowneظ˚ patmow– ˘an: Ew aysp¯s qahananern ow dønapanner˚, saˇmos– asac ergiœner˚, ßoˇovowrd˚, na¸animaciner˚ ew amboˇj Isray¯l˚ hastatowecin irenc qaˇaqnerowm: Ard¯n eظn– erord amisn ¯r, or isray¯lacinern irenc qaˇaqnerowm ¯in: Amboˇj ßoˇovowrd˚ mi mardow nman hawaqowec hrapa– rakowm‘ Jreri døan dimac: Tiroj Ør¯nqneri mekniœ Ezra– sin asacin, or beri Movs¯si Ør¯nqneri girq˚, or nran hrahangel ¯r Isray¯li T¯r AstowaÆ˚: Ezras qahanan Ør¯nqneri girq˚ berec ßoˇovi aøjew. da eظnerord amsi amsamti Ørn ¯r, erb hawaqowel ¯in tˇamardik ow kanayq ew bolor nranq, ovqer owzowm ¯in lsel: Na tˇamardkanc ow kananc aøjew sksec kardal Ør¯nq˚‘ aøawØtic, erb Æa– gowm ¯r aregak˚, minœew k¯sØr. bolor˚ haskanowm ¯in, ew amboˇj ßoˇovowrdn akanj ¯r dnowm‘ lselow growaÆ bolor Ø– r¯nqner˚: Ezras qahanan‘ mekiœ˚, kangnaÆ ¯r Œaytaæ¯n bemi vray. nra mØt, nra aj koˇmic kangnaÆ ¯in Mata¸i– as˚, Sam¯as˚, Ananias˚, Owrias˚, Qelkian ew Masian, isk nra ´axic‘ ffiagias˚, Misay¯l˚, Melqias˚, Asam˚, Sardanan, Zaqarian ew Mosolam˚: Erb Ezras qaha– nan amboˇj ßoˇovrdi aøjew bacec girq˚ (na amboˇj ßo– ˇovrdi verakacown ¯r), girq˚ banalow ßamanak ßoˇovowr– d˚ otqi kangnec nra aøjew: Ezrasn Ørhnec meÆazØr T¯r AstÆown, isk amboˇj ßoˇovowrdn asac‘ Am¯n: Nranq bar´– racrin irenc ´eøqer˚, isk eresner˚ minœew getin xonar– helov‘ erkrpagecin T¯r AstÆown: Yesows˚, Baneasn ow Sararias˚ Ør¯nqner˚ bacatrowm ¯in ßoˇovrdin, ew ßo– ˇovowrd˚ kangnaÆ ¯r ˚st mardkanc kargi: N¯emin, or noyn A¸ersas¸an ¯, Ezras qahanan‘ mekiœ˚, ew ˇewta– ciner˚, or bacatrowm ¯in bazmow¸ean˚, asacin amboˇj ßoˇovrdin. ¡Ays Ør˚ mer T¯r AstÆow sowrb Ørn ¯, mi— sgac¯q ew mi— lac¯q¿: Ardarew, erb ßoˇovowrd˚ lsowm ¯r Ør¯nqneri xØsqer˚, lac ¯r linowm: Nranc asacin. ¡Gnac¯—q iwˇali ˘aæer ker¯—q, qaˇcr xmiœqner xmec¯—q, ew mi baßin ¯l ow– ˇarkec¯—q nranc, ovqer œownen, orovhetew sa mer T¯r Ast– Æow sowrb Ørn ¯: Ard, zØrac¯—q ew txowr mi— dar´r¯q ays Ør˚: Isk ˇewtaciner˚ løecnowm ¯in ßoˇovrdin ow asowm.

855

N¯emi

8. 11–9. 5

¡Lo—wø eˇ¯q ew mi— trtm¯—q, orovhetew sa sowrb Ør ¯¿: Ψoˇo– vowrd˚ gnac owtelow ew ˚mpelow, ew mi baßin ¯l owˇarkecin nranc, ovqer œown¯in: Nranq meÆap¯s owrax ¯in, orov– hetew haskacan Ør¯nqneri xØsqer˚‘ or Ezras˚ kardac nranc hamar: Erkrord Ør˚ Ør¯nqneri mekniœ Ezrasi mØt hawaqowecin amboˇj ßoˇovrdi iæxanner˚, tohmapetner˚, qahananern ow ˇewtaciner˚, orp¯szi nranic imanan ew sovoren Ør¯nqneri bolor xØsqer˚: Ew Ør¯nqneri m¯j gtan, or growaÆ ¯r, ¸¯ T¯r AstowaÆ hramayel ¯r Movs¯sin, or isray¯lacinerin arßan ¯ eظnerord amsi tØnin bnakowel taˇawarneri m¯j ew ayd masin Œoˇer Œœelov azdararel irenc bolor qaˇaqnerowm ow Erowsaˇ¯mowm: Ayd ßamanak Ezrasn asac. ¡El¯—q leø˚ ew ber¯—q ´i¸enineri, sØsi Æa– øeri, mrtenineri, xnkenineri, armawenineri ew ayl Æaøe– ri terewaxit ˘iwˇer ew, ˚st growaÆi, ´ez hamar taˇa– warner æinec¯—q¿: Ψoˇovrdi mardik elan, ˘iwˇer berin ew irenc hamar taˇawarner æinecin, m¯k˚‘ ir tan tani– qin, m¯k˚‘ ir tan bakowm, omanq ¯l‘ AstÆow Tan gaw¸owm ow qaˇaqi hraparaknerowm, minœew EŒremi darpasner˚: Gerow¸iwnic veradar´aÆ amboˇj ßoˇovowrd˚ taˇawarner æinec ow nstec taˇawarneri m¯j, orovhetew Naw¯i ordi Yesowi Øreric minœew ayn Ør˚ isray¯laciner˚ erbew¯ ayd– pisi meÆ owraxow¸iwn œ¯in arel: Ew Ezrasn Ør-Øri, aøa– jin Øric minœew eظnerord Ør˚, kardowm ¯r Ør¯nqneri girq˚: Nranq eظn Ør tØn katarecin ew ow¸erord Ør˚, ˚st Ør¯n– qi, awartecin ayn:

11

12

13

14

15

16

17

Noyn amsi qsanœorsin isray¯laciner˚ hawaqowecin ow 9 sksecin Æom pahel, qowr´ hagan ow moxir lcrin irenc glowxnerin: Isray¯laciner˚ zatowecin bolor aylazgine– 2 ric ow qawecin irenc ew irenc hayreri meˇqer˚: Nranq 3 kangnaÆ ¯in irenc teˇerowm‘ ˚st sahmanowaÆ kargi: Ez– ras˚ kardowm ¯r T¯r AstÆow fflr¯nqi girq˚, ew amboˇj ßo– ˇovowrd˚ erkrpagowm ¯r ir T¯r AstÆown: Nranq kang– 4 naÆ ¯in bar´radir mi teˇowm: Ezras˚, ˇewtaciner˚, Yo– sedeki ordi Yesown, Kadmi¯li ordiner˚, Sarebiayi ordi Saqanian ew Ananiayi ordiner˚ bar´ra´ayn goœecin i– renc T¯r AstÆown: Ξewtaci Yesown ew Kadmi¯ln asacin. 5

9. 6–17

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

N¯emi

856

¡Eˇbayrne—r, Ørhnec¯—q mer T¯r AstÆown yawiteans yawite– nic. ¸o—ˇ Ørhneal lini Tiroj Œaøq˚, ¸o—ˇ bar´ranay nra Ørhnow¸iwnn ow gohow¸iwn˚¿: Ezrasn sksec Ørhnabanel T¯r AstÆown ew asac. ¡Dow es miak noyn T¯r AstowaÆ˚, dow es, or steˇÆecir erkinq˚, erkinqneri erkinqner˚ ew nra bolor zØrow¸iwnner˚, erkir˚ ew ayn am¯n˚, inœ nra vray ¯, Æov˚ ew ayn am¯n˚, inœ nra m¯j ¯: Dow es, or kendanow– ¸iwn towecir bolorin, ew qez en erkrpagowm erknqi zØrqe– r˚, qez en Œaøabanowm erkinqneri erkinqner˚, orovhe– tew dow es mer miak T¯r AstowaÆ˚: Dow ˚ntrecir Abramin, nran hanecir qaˇd¯acineri erkric ow nra anown˚ drir Abraham. nra sirt˚ gtar hawatarim qo aøjew ew nra het owxt drecir‘ yawitenap¯s talow nran ew nra zawa– kin qananacineri, amorhacineri, Œerezacineri, yebow– sacineri ew gergesacineri erkir˚: Dow hastatecir qo xØsq˚, orovhetew ardar es: Dow tesar mer hayreri ne– ˇow¸iwnner˚ Egiptosowm, lsecir nranc aˇaˇak˚ Karmir Æovi vray, nranc hamar hraæqner gorÆecir Egiptosowm‘ ffiarawoni, nra bolor Æaøaneri ow nra erkri amboˇj ßo– ˇovrdi vray, qanzi imacar, or na yoxortac qo ßoˇovrdi vray, ew dow qez hamar meÆ anown steˇÆecir minœew ay– sØr: Dow Karmir Æov˚ ˘eˇqecir nranc aøjew, ew nranq ancan Æovi mijov, inœp¯s camaqov. nranc halaÆiœnerin qareri nman ˚nkˇmecir xor jreri m¯j. cerek˚ nranc a– øajnordecir ampi siwnov, isk giæer˚‘ kraki siwnov, or– p¯szi lowsawores nranc ˘anaparh˚, orov gnowm ¯in: Dow ijar Sinayi leran vray ow erknqic xØsecir nranc het, nranc towecir ardar datastanner ow ˘æmarit Ør¯nq– ner, hramanner ew bari patowiranner, qo sowrb æaba¸– ner˚ Æanowcecir nranc ew qo Æaøay Movs¯si mijocov nranc towecir patowiranner, hramanner ew Ør¯nqner: Dow er– knqi hac˚ towecir nranc‘ kerakrowelow hamar, ßayøic jowr bxecrir ow xmecrir nranc, ˘anaparh bacecir nranc ha– mar‘ mtnelow ew ßaøangelow ayn erkir˚, d¯pi owr bar´rac– rir qo ´eøq˚, orp¯szi ayn tas nranc: Bayc irenq isk‘ mer hayrer˚, goøozacan ow anØrinacan, xstacrin irenc pa– ranocner˚, œlsecin qo patowiranner˚, irenc aœqer˚ æe–

857

N¯emi

9. 18–27

ˇecin qo Ør¯nqneric, œyiæecin qo hraæqner˚, or dow arecir nranc hamar, ayl xstacrin irenc paranocner˚, irenc ¸ikownqner˚ dar´rin d¯pi qez ew owzecin noric strkow– ¸ean veradaønal Egiptos: Bayc dow, T¯—r AstowaÆ mer, or g¸aÆ es ew oˇormaÆ, hamberatar ew bazowmoˇorm, i– spaø œlqecir nranc: Nranq dar´eal irenc hamar ´owla– Æoy hor¸ patrastecin ow asacin. ¡Sra—nq en ayn astow– aÆner˚, or mez hanecin Egiptacineri erkric¿: Nranq meÆameÆ viraworanqner hascrin qez, bayc dow, ˚st qo bazowm g¸ow¸ean ow oˇormow¸ean, nranc œ¸oˇecir anapa– towm ow œcrecir, nrancic œheøacrir ampi siwn˚, or nranc aøajnordowm ¯r cerek˚, naew‘ kraki siwn˚, or giæer˚ low– saworowm ¯r nranc ˘anaparh˚, orov gnowm ¯in: Dow qo barerar Sowrb Hogin towecir nranc‘ imanalow Ør¯nqner˚, mananan œheøacrir nranc beranic, ßayøic jowr towecir nranc‘ Æaraw˚ yagecnelow, qaøasown tari nranc ¸aŒa– øel towecir anapatowm, nranc hagowstner˚ œmaæowecin, nranc kØæikner˚ œhnacan: Dow nranc aøjew harowaÆecir ¸agaworner ow ßoˇovowrdner, ew nranq baßanecin ow ßa– øangow¸iwn aøan nranc erkir˚‘ Esebon ¸agawori Sehon erkir˚ ew Basani ¸agawor fflgi erkir˚: Dow nranc ordi– nerin bazmacrir inœp¯s erknqi astˇer˚ ew berecir nranc ayn erkir˚, or xostacel ¯ir nranc hayrerin. nranq ßa– øangecin ayn: dow nranc aøjew kotorecir qananacineri erkri bnakiœnerin ow nranc erkir˚ towecir sranc ´eø– q˚, kotorecir nranc ¸agawornerin ow erkri ßoˇovrdin, inœp¯s or nranq ¯in cankacel: Nranq aøan bar´ra– ber´ qaˇaqner ow parispner, ßaøangecin am¯n tesak bariqnerov li tner, ŒorowaÆ ew patrastowaÆ jrhorner, ayginer, ´i¸eniner ew am¯n tesak ptˇatow Æaøer‘ or– p¯s liaøat kerakowr nranc hamar: Nranq keran ew ya– gecan, giracan ow meˇkacan meÆameÆ bariqneri m¯j, or dow towecir nranc: Nranq heøacan ow hraßarowecin qe– zanic, et dar´an qo Ør¯nqneric ow kotorecin qo marga– r¯nerin, oronq qarozowm ¯in nranc, or daønan d¯pi qez, bayc nranq meÆ œariqner gorÆecin qo aøjew: Dra hamar ¯l dow nranc matnecir irenc ¸ænamineri ´eøq˚, oronq ne–

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

9. 28–35

28

29

30

31

32

33

34

35

N¯emi

858

ˇecin nranc. nranq irenc neˇow¸ean ßamanak aˇaˇake– cin d¯pi qez, ew dow erknqic lsecir nranc, bazowm g¸ow– ¸eamb ew oˇormow¸eamb Œrkecir nranc ow nranc hanecir irenc neˇoˇneri ´eøqeric: Bayc erb nranq hangstacan, noric sksecin qo aøjew œariqner gorÆel: Dow nranc ¸o– ˇecir irenc ¸ænamineri ´eøq˚, oronq œarœarecin nranc: Nranq krkin aˇaˇakecin d¯pi qez, ew dow erknqic lsecir nranc, qo bazowm oˇormow¸eamb Œrkecir nranc ew dar´e– al nranc patowirecir daønal qo Ør¯nqnerin: Isk nranq, yimaracaÆ, anmtow¸eamb œhnazandowecin qo Ør¯nqnerin ew meˇanœecin qo ayn hramanneri ow patowiranneri d¯m, or dow asel ow hramayel ¯ir, ¸¯‘ mardkancic ov or ka– tari qo patowiranneri pahanjner˚, k’apri nrancov: Bayc nranq dar´rin irenc ¸ikownqner˚ d¯pi qez, eˇan xstaparanoc ow œlsecin qo xØsq˚: Dow noric hambera– tar eˇar nranc nkatmamb, ew qo Sowrb Hogov owˇarke– cir margar¯nerin‘ vkayow¸ean, sakayn nranq aydp¯s ¯l œlsecin: Dow nranc matnecir Øtar erkrneri ßoˇovowrdne– ri ´eøq˚, oronq æat taøapanqner pat˘aøecin nranc: Dow, ˚st qo bazowm g¸ow¸ean ow oˇormow¸ean, nranc ispaø œ¸oˇecir ew merßelov œheøacrir qezanic, qanzi dow hzØr es, g¸aÆ ew oˇormaÆ, hamberatar ow bazowmoˇorm: Ayßm, T¯—r AstowaÆ mer, dow, or zØrawor es ow meÆ, amenakal ew aharkow, ardar ew ˘æmarit, pahi—r qo owxtn ow oˇormow– ¸iwn˚ ew nayi—r mer ew mer ¸agaworneri, mer iæxanneri, mer qahananeri, margar¯neri ew mer bolor hayreri ta– øapanqnerin ow neˇow¸iwnnerin, nayi—r qo ßoˇovrdin, orin taøapecrin, ew minœew aysØr mez vray bønanowm en Aso– restani ¸agaworner˚: Dow ardar es am¯n inœowm, or mez vray berecir mer meˇqeri pat˘aøov, orovhetew ˘æmar– tow¸eamb arecir ayd bolor˚, qani or meˇanœecinq ¸¯— menq, ¸¯— mer iæxanner˚, ¸¯— mer qahananern ow mer hay– rer˚, ew qo patowiranner˚ œkatarecinq, œansacinq qo Ør¯nqnerin ow vkayow¸iwnnerin, or yiæecnowm ¯ir mez: Dow mez towecir qo g¸ow¸iwnner˚ ew bazowm barow¸iwnner˚, tow– ecir mez ays layn, ˚ndar´ak ow parart erkir˚, bayc menq qez Æaøayel œimacanq, mer sirt˚ ærjecinq qo Ør¯nqneric

859

N¯emi

9. 36–10. 29

ew mer meˇqeri pat˘aøov matnowecinq gerow¸ean: Ew a– ha aysØr strkow¸ean m¯j enq, menq ew ays erkir˚, or tow– ecir mer hayrerin‘ azatØr¯n owtelow nra berqn ow bariq– ner˚: Ard, aysØr Øtar ¸agaworner en tirowm mez vray ew owtowm en ays erkri bariqner˚ mer meˇqeri pat˘aøov, isk menq, strkow¸ean m¯j ˚nkaÆ, hark enq talis. nranq mez ow mer anasownneri het varwowm en aynp¯s, inœp¯s or kamenowm en: AysØr menq neˇow¸ean ow meÆ væteri m¯j enq mer meˇqeri pat˘aøov: Ard, ays ameni hamar menq owxt enq dnowm ew hawatarim k˚ mnanq mer owxtin. hawatowm enq qo Ør¯nqnerin ow katarowm enq dranq: Ays xØsqer˚ grov hastatowm ow knqowm enq menq, mer bolor iæxanner˚, mer ˇewtaciner˚ ew mer qahananer˚¿:

36

37

38

Aha sranq en, or knqowm en qez owˇˇowaÆ ays hawatar– 10 mow¸ean gir˚. Aqaliayi ordi N¯emian ew Sedekiayi ordi Sareran. Azarian, Eremian, ffiasowr˚, Amarian, Miqi– 2, 3 an, Attows˚, Asabanian, Malowq˚, Ema¸˚, Meramo¸˚, 4, 5 Abdian, Dani¯l˚, Kana¸on˚, Barowq˚. Mesowlam˚, A– 6, 7 bian, Miamin˚, Madian, Belge¯n, Sem¯in: Sranq bo– 8 lor˚ qahananer en: Ξewtaciner˚. Azaniayi ordi Ye– 9 sows˚, Enadadi ordineric Banian, Galmi¯l˚ ew nra eˇ– 10 bayrner Sebanian, fflgowian, Kalitan˚, ffieliman˚, Mi– 11 qan, fioban, Sebin, Zaqowr˚, Sarabian, Satanian, 12 Sebanian, ffldowian, Banow¯i ordiner˚: Ψoˇovrdi iæ– 13, 14 xanner˚. ffiorx˚, ffiaradmovab˚, Elam˚ ew Zat¸owran: Baniayi ordiner˚. Azowra¸˚, Berayin, Adonian, Ba– 15, 16, 17 gown, Edinater˚, Ezekian, Azowrayidan, Asam˚, Bes¯in, 18, 19 AriŒ˚, Ana¸o¸˚, Noran, MadaŒ¯s˚, Mesowˇam˚, Ezr˚, 20, 21 Menozab¯¯l˚, Zadowk˚, Edoq˚, ffialitan, Anan˚, Anian, 22, 23 As¯¯n, Ananias˚, fiayowm˚, Σsabanan˚, Mayalowan, A– 24, 25, 26 yian, Σnan˚, Awnan˚. Malows˚ ew fi¯owm˚: Naew mnaceal 27, 28 ßoˇovowrd˚, qahananern ow ˇewtaciner˚, dønapanner˚, ergiœner˚, na¸anaciner˚ ew menq bolors, or lsowm enq mer T¯r AstÆow Ør¯nqner˚, aysØr qo aøjew vkayow¸iwn enq ta– lis hawatarmow¸ean ays grin‘ tˇamardik ew kanayq, i– renc ordinern ow dowstrer˚: Ew na, ov erbew¯ zanc k’aøni 29 qo Ør¯nqner˚, aysØr qo aøjew erdmamb hastatowm enq, or

10. 30–39

30

31

32 33

34

35 36

37

38

39

N¯emi

860

na nzovqneri ew an¯Æqneri k’en¸arkowi, na, ov œi pahi qo Ør¯nqner˚, or trowecin qo Æaøay Movs¯si mijocov: Isk menq mer amboˇj kamqov k˚ pahenq ew k˚ katarenq T¯r AstÆow bolor patowiranner˚ ew nra Ør¯nqnern ow hra– manner˚: Mer dowstrerin know¸ean œenq tay Øtar ßo– ˇovowrdneri tˇanerin, ew he¸anosneri dowstrerin ¯l œenq beri mer ordineri hamar: Ays erkri ßoˇovowrdner˚ æa– ba¸ Ør˚ mez mØt va˘aøelow apranq œen beri. æaba¸ Ør˚ ban œenq gni nrancic, orovhetew da sowrb Ør ¯, ew sowrb k˚ pahenq eظnerord Ør˚: Tar¯ctari oˇormow¸iwn k˚ tanq erkdrameani errord mas˚, orp¯s AstÆow Tan hark. na– ew‘ sowrb seˇani aøajaworac hac˚, ßamanak aø ßamanak trowoˇ zohern ow oˇjak¯zner˚, tarekan tØnerin, æaba¸ Ørerin, amsamowtnerin, nawakatiqnerin ow srbow¸iwnne– rin ew meˇqi hamar trowoˇ bolor ˚nÆaner˚, or Isray¯li qawow¸ean ew mer T¯r AstÆow ta˘ari gorÆeri hamar en: Vi˘ak k˚ gcenq naew Œayt ˚nÆayelow hamar, or trwowm ¯ qahananerin ow ˇewtacinerin: Ψamanak aø ßamanak, am¯n tari ßoˇovowrd˚ mer AstÆow Town‘ mer hayreri Town k˚ beri ayd Œayt˚‘ vaøelow hamar mer mer T¯r AstÆow zo– heri seˇani vray, inœp¯s or growaÆ ¯ Movs¯si Ør¯nqneri m¯j: Am¯n tari mer T¯r AstÆow Tan hamar k˚ tanq mer erkri aøajin berqn ow mer Æaøeri ptowˇner˚, mer and– ranik ordineri erkdrameannern ow mer anasownneri a– øajnaÆinner˚, inœp¯s or growaÆ ¯ Movs¯si Ør¯nqneri m¯j. mer arjaøneri ow mer hØteri aøajnaÆinner˚ k˚ berenq mer AstÆow Town‘ mer qahananeri ow ˇewtacineri hamar, oronq spasaworowm en Tiroj Tan˚: K˚ berenq naew core– ni aøajin berq˚ ew Æaøeri aøajin ptowˇner˚, ginin ow ´¯¸˚ AstÆow Tan gan´atown, qahananeri mØt, isk ˇew– taciner˚ k˚ ærjen ow liovin k’aønen mer erkri bolor ta– sanordner˚: Aharoni ordineric mi qahanay k˚ lini, or˚ k˚ vercni tasanord˚ ˇewtacineric, isk ˇewtacinern ¯l k˚ vercnen ayd tasanordneri tasanord˚ ew k˚ tan qa– hanayapetin mer AstÆow Tan‘ Tiroj ta˘ari gan´atan hamar. orovhetew ˇewtacineri ordinern ow spasaworne– r˚ dranq p¯tq ¯ mowÆen ambarneri m¯j, ayn teˇerowm, owr

861

N¯emi

11. 1–16

gtnwowm ¯ srbarani spasq˚: Ayd bolor˚ k˚ lini qahana– nerin˚, dønapannerin˚ ew saˇmosneri ergiœnerin˚. nranc owteliq˚ erbeq œi pakasi mer AstÆow Tnic. ew nranq œen xaŒani Tiroj Tan spasaworow¸iwn˚: Ψoˇovrdi iæxanner˚ nstecin Erowsaˇ¯mowm ow vi˘ak 11 gcecin, or tasic m¯k˚, owm ¯l ˚nkni vi˘ak˚, mnay sowrb qaˇaq Erowsaˇ¯mowm, isk mnaceal inn˚ gnan miws qaˇaq– ner˚: Ψoˇovowrdn Ørhnec ayn mardkanc, owm vi˘akowec 2 mnal Erowsaˇ¯mowm: Sranq en erkri iæxanner˚, qaha– 3 naner˚, ˇewtaciner˚, na¸anaciner˚ ew Soˇomoni Æaøa– neri ordiner˚, oronq bnakowecin Erowsaˇ¯mowm: Ovqer 4 mnacin Erowsaˇ¯mowm, Yowdayi azgic ew Beniamini az– gic ¯in: Yowdayi ordineric sranq en. fflziayi ordi A¸e¯n, Zaqariayi ordin, Samariayi ordin, SaŒatiayi ordin, Man¯eli ordin: ffiar¯si ow Malasiayi ordineric‘ Barowqi 5 ordin, Alazi ordin, fflziayi ordin, Adiayi ordin, Yova– ribi ordin, Zaqariayi ordin, Eloni ordin: ffiar¯si bolor 6 ordiner˚, oronq mnacin Erowsaˇ¯mowm, œors hariwr va¸– sownow¸ zØrawor ayrer ¯in: Sranq en Beniamini ordi– 7 ner˚. Meselomi ordi Selon˚, Yovadi ordin, ffiadayi or– din, Kolii ordin, Maasayi ordin, A¸i¯li ordin, Yesowi ordin: Apa‘ Deb¯in, Sel¯in. bolor˚‘ in˚ hariwr qaøasown– 8 ow¸ mard: Zeqrii ordi Yov¯s˚ aøajnord ew verakacow ¯r 9 nranc vray, isk Asani ordi Yowdan qaˇaqi erkrordn ¯r: Qahananeric sranq en. Yovaribi ordi Agdid˚, Iaqin˚, 10 Sarian, Elqiayi ordin, Mesowlami ordin, Sadoki ordin, 11 Marawo¸i ordin ew Etobi ordin: Sranc tner˚ Tiroj ta– ˘ari mØt ¯in: Sranc eˇbayrnern ¯in, or anowm ¯in Tiroj 12 Tan spasaworow¸ean gorÆ˚. bolor˚‘ ow¸ hariwr qsaner– kow mard: Naew‘ Amasiayi ordi ffialayiayi ordi Eromi or– di Adayin, Zaqariayi ordin, ffias¯owri ordin, Melqiayi ordin ew nranc eˇbayrner˚‘ tohmeri iæxanner˚, bolor˚‘ 13 erkow hariwr qaøasownerkow mard: Naew‘ Ezri¯li ordi A– masian ew am¯n inœov zØrawor nra eˇbayrner˚ qsanow¸ 14 hogi ¯in: Nranc aøajnordn ow verakacown ¯r Zeqri¯l˚, or meÆ iæxanneric ¯r: Ξewtacineric‘ Asowbi ordi Sam¯ian 15 ew Ezromi ordin: Ma¸anacineric‘ Miqayi ordin, Yor¯bi 16

11. 17–12. 8

17 18

19

20

21

22 23

24

12 2 3 4

5

6

7

8

N¯emi

862

ordin ew Samowi ordiner˚‘ erkow hariwr eظanasownœors mard: Dønapanneric‘ Akowb˚, Telamin ew nra eˇbayrner˚‘ hariwr eظanasownerkow mard: Ξewtacineri aøajnord– nern ow verakacowner˚, oronq mnacin Erowsaˇ¯mowm, sranq en. Banii ordi Azan, Asabiayi ordin, Mat¸ani ordin ew Miqayi ordin, oronq AsaŒi ordineric ¯in: Sranq er– giœner ¯in ew mnacin Tiroj Tan mØt, orovhetew ¸agawor˚ hraman ¯r towel nranc aynteˇ linel ew anxaŒan spasa– worel: Isk Mesizabiwli ordi ffia¸awan, or˚ Yowdayi ordi Zarehi ordineric ¯r ew ¸agawori mØt am¯n inœowm vsta– howaÆ paætØneay, bnakwowm ¯r ir agarakowm: Yowdayi or– dineric, oronq hastatowecin Karia¸arbayowm, Yesown ew Bersab¯¯n ¯in: Isk miwsner˚ bnakwowm ¯in Laqisowm ew i– renc agaraknern own¯in Bersab¯¯i ærjakayqowm: Beni– amini ordiner˚ hastatowecin Gabayic minœew Maqmas: Ξewtacineri baßin˚ Yowdayi ew Beniamini gawaønerowm ¯r: Sranq en ayn qahananern ow ˇewtaciner˚, oronq ekan Saˇa¸i¯li ordi Zorobab¯li ew Yovsedeki ordi Yesowi het. Sarayian, Eremian, Ezran Amarian, Malowq˚, Attows˚ ew Seqenian: Sranq ¯in qahananeri ew nranc eˇbayrne– ri aøajnordner˚ Yesowi Ørerin: Isk Yesowi Øreri ˇewta– ciner˚ sranq ¯in. Yesown, Banowin, Kadmi¯l˚, Sarabian, Yowdan, Ma¸anian ew nranc eˇbayrner˚, oronq spasawo– rowm ¯in ta˘arowm‘ ˚st næanakowaÆ Øreri: Yovakimi or– din ¯r Eliasib˚, Eliasibi ordin‘ Yovad¯n, Yovad¯i or– din‘ Yovna¸an˚, ew Yovna¸ani ordin‘ Yatdows˚: Yovaki– mi Ørerin ir eˇbayrner˚ tohmeri iæxanner ew qahananer ¯in. dranq ¯in‘ Sarian, Emarian, Eremian, Ananian, Azarian, Ezran, Mesowlam˚, Amarian, Yovnan˚ ew Malow– q˚: Eliasibi Øreri ˇewtacinern ¯in‘ Yodan, Yovan, Yov– nan˚ ew Idowan, oronq growaÆ ¯in orp¯s tohmeri iæxan– ner: Ays bolor˚ qahananer ¯in Darehi ¸agaworow¸ean ßamanak: Ξewii ordiner˚ tohmeri iæxanner ¯in‘ growaÆ azgahamari mateanowm minœew Eliasibi ordi Yovnan˚: Ξewtacineri iæxannern ¯in‘ Asabian, Arabian ew Ye– sown: Kadmi¯li ordiner˚ ew nra eˇbayrner˚ næanakowaÆ

863

N¯emi

12. 9–23

¯in nra mØt, Ørhnelow ew saˇmos aselow, ˚st her¸akan Øreri, amboˇj Ør˚, irenc ßoˇovneri ßamanak‘ dønapan– neri het miasin, inœp¯s hramayel ¯r AstÆow mard Dawi¸˚: Sranq spasaworowm ¯in Yosedeki ordi Yesowi ordi Yova– kimi Ørerin ew N¯emii ow Ezras qahanayi‘ Tiroj Ør¯nqneri mekniœi Ørerin: Erowsaˇ¯mi parspi nawakatiqi ßama– nak ˇewtacinerin Œntøecin irenc bnakow¸ean teˇerowm, orp¯szi nranc beren Erowsaˇ¯m ew nawakatiqn anen ow– raxow¸eamb ow gohow¸eamb, ergerov ow nowagarannerov, ÆnÆˇanerov ow ¸mbowknerov, saˇmosarannerov ow eˇjera– Œoˇi ´aynov: Bolor nranq, ovqer piti erg¯in ew saˇmos as¯in, Erowsaˇ¯mi ærjakay bolor koˇmeric‘ qaˇaqneric, giwˇeric ew irenc bnakow¸ean vayreric hawaqowecin‘ Erow– saˇ¯m galow ew paætamownqin spasaworelow hamar: Bolor qahananern ow ˇewtaciner˚ maqrowecin ew maqrecin ßo– ˇovrdin ow meÆ parspi døneri dønapannerin: Parspi vray bar´racrin Yowdayi erkri iæxannerin: Nranc ye– tewic ergerov ow nowagarannerov erkæarq gnowm ¯in Yo– sian ew fflzian, Yowdayi erkri iæxanneri k¯s˚, Azari– as˚, Ezran, Mosolam˚, Yowdan, Beniamin˚, Sam¯as˚ ew Eremias˚: Qahananeri ordineric Œoˇ ¯in Œœowm Yovna– ni ordi Zaqarias˚, Samayi ordin, Ma¸aniayi ordin, Miqayi ordin, Zaqowri ordin ew AsaŒi ordin: Isk nranc eˇbayrner Sam¯ian ew Ezri¯l˚ ergowm ¯in AstÆow mard Daw¸i nowagaÆ ergern ow saˇmosner˚: Ezras˚‘ mekniœ˚, gnowm ¯r nranc aøjewic‘ parspi døneri mØtic: Ovqer er– gowm ¯in‘ gnowm ¯in nra dimacic: Nranq bar´racan Daw– ¸i qaˇaqi asti˘annerov, ayn sandowˇqov, or˚ tanowm ¯r Daw¸i aparanqic ver, d¯pi parisp˚‘ minœew EŒre– mi Jri dowø˚, or˚ arewelean koˇmn ¯r: Nranq gnowm ¯in d¯pi Eq¸ieran dowø˚, d¯pi Anamay¯li aætarak˚, minœew Jrawazani dowø˚: Ergeri ´ayn˚ lswowm ¯r amenowr‘ minœew heøawor vayrer˚, orovhetew Ezras˚ hramayel ¯r kangnel parspi bolor døneri vray ew ergel: Ayn Ør˚ meÆameÆ zo– her matowcecin ew æat owrax eˇan, orovhetew AstowaÆ nranc meÆ owraxaow¸iwn ¯r towel: Owrax ¯in naew nranc kanayq ow nranc ordiner˚: Nranc owraxow¸iwn˚ lseli eˇaw

9

10

11

12 13

14

15

16 17

18 19 20

21

22

23

12. 24–13. 7 24

25

26

13 2

3

4

5

6

7

N¯emi

864

Erowsaˇ¯mic minœew heøawor teˇer: Ayd Ør˚ gan´atan vray mardik næanakowecin, orp¯szi vercnen aøajin ber– qi baßinn ow tasanordner˚ ew ayn ˚nÆaner˚, or hawaqel ¯in qaˇaqi iæxanawornern aynteˇ qahananeri ew ˇew– tacineri hamar, inœp¯s hramayowaÆ ¯r Movs¯si Ør¯nqov: Ardarew, meÆ owraxow¸iwn ¯r Yowdayi erkrowm ew qahana– neri ow ˇewtacineri m¯j, oronq hog ¯in tanowm AstÆow Æa– øayow¸ean ew nra srbow¸iwnneri pahpanman hamar: Er– giœner˚, saˇmosasacner˚ ew dønapanner˚ ews anowm ¯in aynp¯s, inœp¯s sahmanel ¯in Dawi¸n ow nra ordi Soˇo– mon˚, orovhetew ays mardik ¯in saˇmosner ergowm, nowa– gowm ew AstÆown Œaøabanowm Daw¸i Øreric, erb ergiœneri iæxann ow aøajnordn ¯r AsaŒ˚: Zorobab¯li ow N¯emii Ørerin amboˇj Isray¯l˚, ˚st sahmanowaÆ kargi, mas ew baßin ¯r talis ergiœnerin ew dønapannerin, isk sowrb ˚nÆaner˚‘ ˇewtacinerin. ˇewtacinern ¯l Aharoni ordi– nerin ¯in talis irenc baßin˚: Ayn Ørerin Movs¯si girq˚ kardacin i lowr ßoˇovrdi: Nra m¯j aysp¯s ¯r growaÆ. ¡Φoˇ amonacin ew movabacin yawitean œmtnen AstÆow ßoˇovaran, orovhetew nranq hacov ew jrov ˚ndaøaj œelan isray¯acinerin, ayl var– ´ecin Baˇaam gowæakin‘ nranc aniÆelow hamar, isk mer AstowaÆn an¯Æq˚ dar´rec Ørhnow¸iwn¿: Erb lsecin ays Ør¯nq˚, heøacrin isray¯lacinerin xaønowaÆ bolor aylaz– ginerin: Sranic aøaj Eliasib qahanan ¯r næanakowaÆ mer AstÆow Tan gan´atan vray: Na Towbiayin teˇ towec ew aynteˇ nra hamar meÆ gan´atown æinec: Da naxkinowm ayn townn ¯r, owr dnowm ¯in ˚nÆaner˚, kndrowkn ow srbarani spasq˚ ew ˇewtacineri, ergiœneri ow dønapanneri hamar oroæowaÆ coreni, ginow, ´¯¸i ow iwˇi tasanordner˚, inœp¯s naew aøajin berqi ayn baßin˚, or qahananeri hamar ¯r: Erb ays am¯nn arowel ¯r, es Erowsaˇ¯mowm œ¯i, qani or Ba– beloni Artaæ¯s ¸agawori eresownerkowerord tarowm gna– cel ¯i ¸agawori mØt: Ωat Ører anc es ¸agaworic xndre– ci ow veradar´ay Erowsaˇ¯m: Es imacay ayn bolor œarow– ¸iwnner˚, or Eliasibn arel ¯r Towbiayi pat˘aøov, orov– hetew nran ¸oyl ¯r towel, or gan´atown æini Tiroj ta˘ari

865

N¯emi

13. 8–20

gaw¸owm: Ayd bann in´ xist vrdovec: Es Towbiayi amboˇj goyq˚ dowrs neteci gan´atnic ew hramayeci maqrel Ti– roj gan´atown˚, aynteˇ veradar´ri Tiroj Tan kayqn ow spasq˚, ˚nÆanern ow kndrowk˚: Imacay naew ow veraha– sow eˇay, or ˇewtacineri baßinn irenc œ¯r trowel, ew nranq gnacel ¯in irenc agarakner˚: Ξewtacinern ow ergiœner˚ aynteˇ mæakow¸iwn ¯in anowm: Es køoweci iæxanaworneri het ow asaci. ¡Inœo?w Tiroj Tnic pakasecin owteliqne– r˚¿: Es hawaqeci ta˘ari bolor spasawornerin ow nranc kargeci irenc teˇerowm: Dranic yetoy bolor hreaner˚ Tiroj ta˘ari gan´atown ¯in berowm coreni, ginow ew ´¯¸i tasanordner˚: Es hramayeci dranq tal Elim qahana– yin, Sadok gragrin ew ˇewtacineric m¯kin‘ ffiadayiayin, ew nranc het‘ Zaqowri ordi Ananin, Ma¸anayi ordown, orov– hetew nranq vstaheli ¯in m¸erqnern irenc eˇbayrnerin baßanelow ew talow gorÆowm: Φoˇ AstowaÆ in´ yiæi ays ameni hamar ew in´nic œheøacni ir oˇormow¸iwn˚, orovhe– tew es ays bolorn areci Isray¯li T¯r AstÆow Tan hamar: Ayn Ørerin tesay, or Hr¯astanowm æaba¸ Ørov hn´anner ¯in trorowm, hn´aÆ xr´er ¯in berowm Erowsaˇ¯mi dønerov. grastnerin bar´el ¯in ginow, xaˇoˇi ew ¸zi beøner ew æa– ba¸ Ørov beøner˚ berowm ¯in Erowsaˇ¯m: Es vkaner bøneci, or nranq æaba¸ Ør˚ va˘aøq en anowm: Ovqer ´owk ew a– m¯n tesak apranq ¯in berowm, nstowm ¯in va˘aøqi teˇe– rowm, ew hreaner˚ æaba¸ Ør˚ Erowsaˇ¯mi m¯j gnowmner ¯in katarowm: Es naxateci Erowsaˇ¯mowm eˇaÆ hreanerin ow Yowdayi erkri iæxanawornerin ew asaci nranc. ¡Ays i?nœ anØr¯now¸iwn ¯q gorÆowm dowq. pˇÆowm ¯q sowrb æaba– ¸i Ører˚: Mi?¸¯ aysp¯s œarecin ´er hayrer˚, ew AstowaÆ nranc ew ays qaˇaqi vray berec ays bolor œariqner˚: Ard, dowq inœo?w ¯q awelacnowm Tiroj barkow¸iwnn Isray¯li vray ew pˇÆowm sowrb æaba¸i Ør˚¿: Erb es kangnecri Erowsa– ˇ¯mi døner˚, æaba¸ Øric aøaj hramayowm ¯i Œakel døner˚ ew ¸oyl œ¯i talis bacel, minœew or ancn¯r æaba¸ Ør˚: Na– ew pahapan zinoworner næanakeci, orp¯szi æaba¸ Ør˚ orew¯ m¯k˚ œkaroˇanay beøov mtnel Erowsaˇ¯mi dønerov: M¯k-erkow angam bolor va˘aøoˇner˚ giæerecin Erowsaˇ¯–

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

13. 21–31 21

22

23

24

25

26

27 28

29 30

31

N¯emi

866

mic dowrs: Es asaci nranc. ¡Inœo?w ¯q dowq qnowm parspic dowrs. e¸¯ ¯li tesnem ayd anØr¯now¸iwn˚, hraman ktam, or dowq œgaq mer æaba¸nerin ew œmtn¯q ays qaˇaq˚¿: Ξewta– cinerin, oronq maqrowaÆ ¯in, asaci, or gan ow pahpanen døner˚ ew srbagorÆen æaba¸ Ør˚: Dranic yetoy æaba¸ Ø– rer˚ œpˇÆecin: Ays bolori hamar ¯l ¸oˇ AstowaÆ yiæi in´ ew xnayi in´ ˚st ir meÆ oˇormow¸ean: Ayd Ørerin ¯r dar– ´eal, or es tesay hreaneri, oronq azotaci, amonaci ew movabaci kanayq ¯in aøel: Nranc ordinern ow kanancic omanq xØsowm ¯in azoter¯n, isk hr¯er¯n xØsel œgit¯in: Es nranc naxateci, nzoveci ow nrancic æaterin ÆeÆe– ci: AstÆow anownov nranc erdowecri, or irenc dowstrerin know¸ean œtan nranc ordinerin ew nranc dowstrerin ¯l œberen irenc ordineri hamar: Nranc asaci. ¡Mi¸¯ ayd pat˘aøov œ¯?r, or meˇanœec Soˇomon ¸agawor˚: Mer bo– lor ¸agaworneric o?v ¯r nra nman imastown. na sireli ¯r AstÆown, ew AstowaÆ nran drec ¸agawor amboˇj Isra– y¯li vray: Bayc AstÆown sireli ew imastown ayspisi meÆ ¸agaworin aylazgi kanayq xotorecrin ow gcecin meˇqi m¯j: Ard, œlse—m, ¸¯ ´ezanic m¯kn ayspisi meÆ œariq gorÆi‘ AstÆow aøjew meˇanœi ew aylazgi kin aøni¿: Yovidiayi ew Eliasib meÆ qahanayi ordineri masin lseci, ¸¯ nrancic m¯ki kin˚ Sanabalati dowstrn ¯, ew nran halaÆelov‘ he– øacri in´anic: Φoˇ AstowaÆ nranc yiæi irenc ßaøan– gow¸ean ew qahanayakan owxti m¯j: Es ˇewtacinerin maqreci bolor aylazgineric ew, ˚st Æaøayow¸ean Øreri ow kargi, næanakeci nranc‘ qahananerin ew ˇewtacine– rin, iwraqanœiwrin ir gorÆin: Naew kargadreci, or ir ßamanakin beren oˇjak¯zneri hamar patrasti amboˇj Œayt˚ ew aøajin berqi irenc baßin˚: Φoˇ mer Astow– aÆn in´ yiæi ardarow¸eamb araÆ im bolor bari gorÆeri hamar, Na, or ØrhnowaÆ ¯ yawitean. am¯n:

Es¸er G

Ays d¯pqeric yetoy, Artaæ¯si ØrØq, - ays Artaæ¯s˚ 1, 2 tirowm ¯r Hndkastanic minœew E¸ovpia‘ hariwr qsan– eظ˚ gawaøi, - erb na Sowsa qaˇaqowm nstec gahin, ir 3, 4 ¸agaworow¸ean errord tarowm xnjoyqi hrawirec ir si– relinerin ow meÆameÆnerin, naew ayl azgeri‘ parsikne– ri ow mareri bolor naxararnerin ew iæxannerin: Na 5 hariwr ow¸sown Ør nranc coyc towec ir ¸agaworow¸ean harstow¸iwn˚‘ ir owraxow¸ean ow vayelœow¸ean Œaøq˚: Erb xnjoyqi Ørern awartowecin, yajord angam krkin hra– 6 man towec xnjoyqi kanœelow ir øamik qaˇaqacinerin ar– qowni tan gaw¸owm: Gawi¸˚ zardarowaÆ ¯r beheznerov 7 ow kerpasnerov, oronq æarowaÆ ow kapowaÆ ¯in Æirani ow behezi hiwsaÆoy ¸elerov‘ amracowaÆ osk¯ xoyaknerin: Kayin naew Æiranagoyn pastaøner geˇecik siwneri ow oskeˇ¯n xarisxneri vray: Gaw¸i vardagoyn yataki vray kayin margaritnerov ow ¸ankar߯q qarerov ˚nde– lowzowaÆ bazowm osk¯ ew arÆa¸¯ gahaworakner‘ ÆaÆkow– aÆ nkarazard erŒnerang pastaønerov ew patowakan zardanaxæerov: Aynteˇ kayin ¸agawori osk¯ ow arÆa– 8 ¸¯ saŒorner ew gawa¸ner, oronq own¯in eresown hazar qanqari gin: Ginin aøat ¯r ew arqayavayel: Bayc ays 9 xnjoyq˚ œeˇaw aynp¯s, inœp¯s kargn ¯r, orovhetew ¸aga– wor˚ cankacel ¯r, or ir spasaworner˚ kataren hiwre– ri kamq˚: Isk ¸agawori kin˚‘ As¸in¯n, Artaæ¯s ¸a– 10 gawori aparanqowm xnjoyq arec kananc hamar: Eظn– 11 erord Ør˚ ¸agawor˚, ori sirt˚ lcowaÆ ¯r owraxow¸eamb, asac Amanin, Bazanin, Φaøayin, Bowraz¯in, A¸el¸ayin, Batenzayin ew Φaøabbayin‘ ir eظ˚ nerqininerin, or 12 knoj˚ kanœen arqowniq, orp¯szi ¸agadri nran ew bolor iæ– xannerin ow azgerin coyc tay nra geˇeckow¸iwn˚, orovhe– tew na æat geˇecik ¯r: Isk As¸in¯n œowzec lsel hraman˚‘ 13 nerqinineri het galow nra mØt: Φagawor˚ trtmec, xist barkacaw ew ir sirelinerin patmec As¸in¯i varmownq˚: 14 Φagaworn asac. ¡Ayßm dat ow datastan ar¯—q¿: Ew nra 15

1. 16–2. 6

16

17

18

19 20

21

22

23

2

2

3

4

5

6

Es¸er

868

mØt mtan Arqin¯os˚, Aøna¸ew˚ ew Malisear˚‘ parsik– neri ew mareri ayn iæxanner˚, or arqayi mer´awornern ow a¸oøakicnern ¯in. sranq yaytnecin, ¸¯ Ør¯nqov inœ p¯tq anel ¸agawori kin As¸in¯in, qani or œ¯r katarel nerqinineri mijocov iren trowaÆ arqayakan hraman˚: Ayn ßamanak Mowr¸q¯n asac arqayin. ¡Tiknanc tikin As¸in¯n hakaøakowec oœ ¸¯ miayn arqayin, aylew‘ arqayi bolor iæxannerin ew kowsakalnerin: Aysp¯s anhnazand k˚ linen naew parsikneri ow mareri iæxanneri bolor ka– nayq. erb nranq lsen ¸agawori knoj ays arhamarhanq˚, hamar´ak karoˇ en anargel irenc amowsinnerin: Ard, e¸¯ arqan kamenay ew ha˘eli ¸oway nran, ¸oˇ ayd kinn aylews œmtni arqayi mØt, ew ¸oˇ arqan nra tiknow¸iwn˚ tay ayn knoj˚, or˚ nranic aweli law˚ k˚ lini: Ew erb ays Ør¯nq˚ k˚ hraparakes qo ¸agaworow¸ean m¯j, ka– nayq‘ aˇqatneric minœew meÆameÆner˚, meÆ yarganqov k˚ patowen irenc amowsinnerin¿: Ays xØsq˚ ha˘eli ¸owac arqayin ew nra bolor iæxannerin, ew ¸agaworn arec ayn– p¯s, inœp¯s asac Mowr¸q¯n: Na hrovartak owˇarkec ir amboˇj ¸agaworow¸ean bolor gawaøner˚, or ayd hraman˚ drowi bolor kananc vray: Ays d¯pqeric yetoy ¸agawori barkow¸iwn˚ handartow– ec, ew na As¸in¯in aylews œyiæec isk, orovhetew mtqowm pahowm ¯r ayn, ¸¯ inœ ¯r xØsel na: Aysp¯s merßowelov‘ kin˚ ænorhazrkowec: Φagawori spasawornern asacin. ¡Φoˇ arqayi hamar Œntøen tesqov geˇecik koys aˇjik– ner. ¸oˇ arqan hramayi ir ¸agaworow¸ean bolor erkrne– rowm næanakel gawaøapetner, oronq k’˚ntren koys aˇjik– ner ew berel k˚ tan Sowsa qaˇaq‘ mi kowsanoc: Nranc k˚ yan´nen arqowni nerqinown, or˚ kananc pahapann ¯, ew arqan k˚ hramayi nranc tal iwˇ, Ø˘aø ew ayn am¯n˚, inœ p¯tq ¯ nranc: Φoˇ As¸in¯i Œoxar¯n ¸agaori ayn kin˚, or ha˘eli k˚ lini arqayin¿: Arqayin ha˘eli ¸owacin ays xØsqer˚, ew na aydp¯s ¯l arec: Sowsa qaˇaqowm kar Be– niamini ceˇic mi hreay mard. nra anownn ¯r Mowr¸q¯. sa ordin ¯r Yayiri, sa‘ Sem¯i, ew sa‘ Kis¯i: Mowr¸q¯n geri ¯r berowel Erowsaˇ¯mic ayn gerineri het, oronc ger arel ¯r

869

Es¸er

2. 7–18

Babeloni Nabowqodonosor arqan: Na dastiarakel ¯r mi mankan‘ ir hØreˇbayr Aminadabi dster˚, ori anown˚ Es– ¸er ¯r: Nran vercnelov ir hØric ow mØric‘ Mowr¸q¯n owzowm ¯r iren know¸ean aønel: Aˇjik˚ tesqov æat geˇecik ¯r: Erb ¸agawori hraman˚ taraÆowec, Sowsa qaˇaqowm ha– waqowecin bazma¸iw aˇjikner, oronq fflg¯i ´eøqi tak ¯in: Es¸erin taran kananc vray næanakowaÆ nerqini fflg¯i mØt: Aˇjik˚ nran ha˘eli ¸owac ew ænorh gtaw nra aøaj: fflg¯n ætapec nran tal ir baßin Ø˘aøn ow ayl paraganer, naew eظ˚ aˇjiknerin, oronq arqowniqic nran naßiæt ¯in trowaÆ: Na Es¸erin, noynp¯s ew naßiætnerin, aweli ¯r xnamowm, qan nra miws ˚nkerowhinerin: Es¸er˚ œyayt– nec ir azgow¸iwnn ow gawaø˚, orovhetew Mowr¸q¯n nran patowirel ¯r œyaytnel: Mowr¸q¯n am¯n Ør gnowm ¯r ærje– low kananc tan mØt ow tesnelow, ¸¯ inœ ¯ patahelow Es– ¸erin, qanzi mØtecel ¯r aˇjkay‘ ¸agawori mØt mtnelow ßamanak˚: Ard¯n lranowm ¯r tasnerkow amis˚, orovhetew aˇjikneri marmnakan xnamqi ˚n¸acqn aysp¯s ¯r arwowm. nranq vec amis ØÆwowm ¯in anowæahot iwˇerov, vec amis ¯l‘ anowæaboyr xnkerov ew kananc lowacowelow Ø˘aønerov: Ew aˇjik˚ nor miayn mtnowm ¯r arqayi mØt: Owm or ner– qinin kamenowm ¯r tal arqayi ´eøq˚, na nra het mtnowm ¯r seneak‘ ¸agawori mØt: Erekoyean aˇjik˚ mtnowm ¯r ¸agawori mØt, isk cerek˚ veradaønowm ir ˚nkerowhine– ri ew kananc pahapan nerqini fflg¯i mØt. na mnowm ¯r aynteˇ, minœew or nran anownov kanœ¯in ¸agawori sene– ak: Erb lracaw Mowr¸q¯i hØreˇbayr Aminadabi dowstr Es¸eri‘ arqayi mØt mtnelow ßamanak˚, aˇjik˚ zanc œa– rec oœ mi ban, or erbew¯ patowirel ¯r nran kananc pa– hapan nerqinin, orovhetew Es¸er˚ ænorh ¯r gtnowm bolor nranc aøaj, ovqer ¸¯kowz mi angam tesnowm ¯in nran: Es¸ern arqayi mØt mtaw tasnerkowerord‘ Adar amsin, or hayer¯n Areg amisn ¯, nra ¸agaworow¸ean eظnerord tarowm: Es¸ern arqayin æat ha˘eli ¸owac, na bolor ka– nancic aweli ænorhneri arßanacaw, ew arqan nra glxin drec kananc ¸ag˚: Apa ¸agaworn ir bolor sirelineri ew ir zØrakanneri hamar xnjoyq arec ew patowec Es¸eri

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

2. 19–3. 8

19

20

21

22

3

2

3

4

5 6

7

8

Es¸er

870

harsaniq˚: Na hramayec ¸e¸ewacnel bolor nranc harke– r˚, ovqer ir ¸agaworow¸ean nerqoy ¯in: Mowr¸q¯n xnamowm ow kargaworowm ¯r ¸agawori town˚: Isk Es¸er˚ œyaytnec ir hayreni gawaøn ow erkir˚, orovhetew Mowr¸q¯n aysp¯s ¯r patowirel. erknœel AstÆowc ew katarel nra hraman– nern aynp¯s, inœp¯s na anowm ¯r aøaj, erb ir mØt ¯r: Ew Es¸er˚ œŒoxec ir sovorow¸iwn˚: Ayd ßamanak trtmecin arqayi erkow nerqininer˚, oronq nra døan pahapannern ¯in, orovhetew nranq Mowr¸q¯in naxan´owm ¯in, or ¸aga– wor˚ irencic aøawel patwowm ¯r nran, ew cankanowm ¯in spanel Artaæ¯s arqayin: Ays ban˚ yaytni eˇaw Mowr¸– q¯in. na yaytnec Es¸erin, isk Es¸ern ¯l yaytnec arqayin spanow¸ean ayd mtadrow¸iwn˚: Arqan kætambec erkow nerqininerin ow nranc kaxaˇan hanec: Φagawor˚ hra– mayec ˘ætow¸eamb ar´anagrel ays d¯pqer˚, ew ¸¯ inœp¯s ir nkatmamb hawatarim eˇaw Mowr¸q¯n: Sranic yetoy aynp¯s eˇaw, or Artaæ¯s arqan Œaøa– worec Hamanin‘ Da¸owb¯i ew nra ˚nkerneri het miasin. nran bar´racrec aøajin a¸oøin‘ ir bolor sirelineric aweli: Bolor˚, ovqer ¸agawori tann ¯in, erkrpagowm ¯in Hamanin, orovhetew ¸agawor˚ hramayel ¯r aydp¯s anel: Bayc Mowr¸q¯n nran œ¯r erkrpagowm: Φagawori meÆameÆ– ner˚ xØsecin Mowr¸q¯i het ow asacin. ¡Mowr¸q¯—, inœo?w ˚st ¸agawori hramani, œes erkrpagowm Hamanin¿: Φ¯ew nranq am¯n Ør ayd masin xØsowm ¯in nra het, bayc na œ¯r lsowm nranc. nranq Hamani aøjew ambastanecin Mowr¸– q¯in, ¸¯ Mowr¸q¯n œi hnazandwowm arqayi hramanin, orov– hetew hreay ¯: Erb Hamann imacaw, or na œi erkrpagowm iren, æat zayracaw. na mtaÆec, ¸¯ inœp¯s korstean matni Artaæ¯s arqayi ¸agaworow¸ean tak eˇaÆ hre– anerin: Artaæ¯si ¸agaworow¸ean tasnerkowerord ta– rowm xorhowrd arecin ¸owahamari vi˘ak gcelow. na Øric Ør ow amsic amis vi˘ak ¯r gcowm, ¸¯ inœp¯s mi Ørowm kors– tean matni Mowr¸q¯i azg˚. ew vi˘akn ˚nkaw Adar amsi tasnœorsin: Na xØsec arqayi het ow asac. ¡Kay mi azg, or crowaÆ ¯ ßoˇovowrdneri ew qo amboˇj ¸agaworow¸ean m¯j: Ayd azg˚ bolor azgeric aweli apirat ow xoramank

871

Es¸er

3. 9–4. 6

¯ ew arqowni Ør¯nqnerin œi hnazandowowm. arqayi hamar Øgowt œ¯, e¸¯ dow ¸oˇnes, or nranq mnan: Ard, e¸¯ arqan kamenay, nranc korstean matnelow hraman k˚ tay, isk es arqowni gan´erin k’awelacnem tas˚ hazar arÆa¸ qan– qar¿: Ew arqan hanec ir matanin ow ayn towec Hamani ´eøq˚, orp¯szi na gri ow knqi hraman‘ hreanerin koto– relow masin: Φagaworn asac Hamanin. ¡ArÆa¸d pa– hi—r qez, isk ayd azgi het ara—, inœp¯s or kamenowm es¿: Ew aøajin amsin, tasnereqerord Ør˚ kanœecin arqowni gragirnerin, oronq, inœp¯s nranc hramayel ¯r Haman˚, Artaæ¯si hramanov gir grecin bolor gawaøneri zØra– varnerin ew iæxannerin, Hndkastanic minœew E¸ovpia‘ hariwr qsaneظ˚ gawaønerin ew nranc azgeri iæxanne– rin‘ iwraqanœiwrin ir lezowov: Sowrhandakneri mijocov hrovartaknern owˇarkowecin Artaæ¯si iæxanow¸ean bo– lor koˇmer˚‘ tasnerkowerord amsin, or Adarn ¯, orp¯szi mi Ørowm hreaneri azg˚ kotoren ew nranc amboˇj ownecow– aÆqn ow harstow¸iwn˚ yaŒætaken: Hrovartaki hramann aysp¯s ¯r.

9

10

11

12

13

14

Erb Mowr¸q¯n imacaw katarowaÆ d¯pqeri masin, pat– 4 øec ir patmow˘an˚, qowr´ hagaw ew ir glxin moxir canec ow ˚n¸acaw qaˇaqi hraparakov: Na bar´r ´aynov aˇa– ˇakowm ¯r ew asowm. ¡Inœo?w ¯q izowr ew anteˇi veracnowm im azg˚, or orew¯ œariq œi gorÆel¿: Na ekaw minœew ar– 2 qowni tan dønern ow kangnec. ew orovhetew na qowr´ ¯r hagel ew moxir canel glxin, arßani œ¯r arqowni gawi¸ isk mtnelow: Bolor gawaønerowm, owr or kardowm ¯in hro– 3 vartak˚, hreaner˚ aˇaˇak ¯in bar´racnowm, meÆ sowg ow koÆ anowm, qowr´ ¯in hagnowm ow moxir lcnowm irenc vray: Tiknanc tiknoj nerqininern ow naßiætner˚ mtan ow ayd 4 masin patmecin Es¸erin: Erb na imacaw ¸agawori to– waÆ hramani masin, sastik yowzowec, apa hagowst ow– ˇarkec‘ Mowr¸q¯in hagcnelow ew qowr´˚ nra vrayic hane– low hamar, bayc na œhama´aynec: Es¸er˚ kanœec ir ner– 5 qini Aøna¸ewin, or mætap¯s linowm ¯r nra mØt, ew nran owˇarkec Mowr¸q¯ic ˘æmartow¸iwnn imanalow, ¸¯ iskap¯s da aydp¯?s ¯: Mowr¸q¯n irazek dar´rec nran katarowaÆ 6

4. 7–5. 9

7

9 10

11

12 13

14

5 2

3

4 5

6

7 8

9

Es¸er

872

d¯pqeri masin, inœp¯s or dranq eˇel ¯in, naew ayn ma– sin, or Haman˚ xostacel ¯r tas˚ hazar qanqari gan´ tal arqayin, orp¯szi kotori hreanerin: Ew na Sow– sa qaˇaqowm nranc kotorelow masin kardacowaÆ hrovar– taki pat˘¯n˚ towec nerqinown, orp¯szi coyc tay Es¸e– rin: Aøna¸ew˚ Mowr¸q¯in patmec Es¸eri bolor xØsqer˚: Mowr¸q¯n asac Aøna¸ewin. ¡Dow gna— ew asa— nran. ¡Es– ¸e—r, dow mtqowmd mi— asa, ¸¯ ays ¸agaworow¸ean m¯j bo– lor hreaneric miayn es k˚ Œrkowem. e¸¯ dow ays ßamanak œlses ow løes, apa ayl teˇic hreanerin Øgnow¸iwn ew Œrkow– ¸iwn k˚ lini, isk dow ew qo hØr town˚ k˚ korœ¯q. ew, o—v git¯, gowc¯ h¯nc ayspisi ßamanaki hamar dow ¸agadrowecir¿: Ew Es¸er˚ nerqinown krkin owˇarkec Mowr¸q¯i mØt ew asac. ¡Dow gna— ew hawaqi—r Sowsa qaˇaqowm eˇaÆ hreanerin, in´ hamar Æo—m pahec¯q ew ereq Ør‘ o—œ cerek˚, o—œ giæer˚ œowt¯q ow œxm¯q, isk es ew im naßiætner˚ noynp¯s Æom k˚ pahenq: Apa es k˚ mtnem arqayi mØt, ¸¯ew ayd bann aneln arqa– yi Ør¯nqneric dowrs ¯. sakayn es k’anem da. e¸¯ meønelow isk linem, œem yapaˇi¿: Ew Mowr¸q¯n gnac ow arec‘ inœp¯s iren patowirel ¯r Es¸er˚: Es¸ern asac. ¡Im ays Ør˚ næanawor ¯. e¸¯ arqan ka– menay, dow ew Haman˚ k˚ gaq im xnjoyqin, or talow em ay– sØr¿: Φagaworn asac. ¡Ωtap kanœec¯—q Hamanin, ew ka– tarenq Es¸eri asaÆ˚¿: Nranq erkowsov ekan Es¸eri a– saÆ xnjoyqin: Ew minœ nranq gini ¯in xmowm, arqan asac Es¸erin. ¡I?nœ es kamenowm, Es¸e—r tikin, inœ ¯l xndres‘ ktam qez¿: Es¸ern asac. ¡Im aˇaœanqn ow xndranqn ays ¯. e¸¯ es ænorh gtay arqayi aøjew, ¸oˇ gan arqan ew Haman˚ xnjoyqin, or ´ez hamar krkin talow em vaˇ˚¿: Hamann arqayi mØtic elaw meÆ owraxow¸eamb: Erb Hama– n˚ ¸agawori tan˚ tesaw Mowr¸q¯in‘ hreay mardown, æat barkacaw: Apa na mtaw ir town˚, kanœec ir sireline– rin ow ir kin Zosarrayin ew nranc patmec ir meÆow¸ean ow Œaøqi masin, or iren towel ¯r ¸agawor˚, ew ¸¯ inœp¯s iren dar´rel ¯r ir ¸agaworow¸ean m¯j aøajin˚: Hamann asac. ¡Es¸er tikinn ir xnjoyqin arqayi het œkanœec owriæ m¯kin, baci in´anic. ew vaˇ˚ krkin hrawirec in´:

873

Es¸er

5. 10–6. 11

Bayc in´ hamar ha˘eli œ¯, erb ¸agawori tan˚ tesnowm em Mowr¸q¯in‘ hreay mardown¿: Ir kin Zosarran ew ir si– relinern asacin nran. ¡Hrama—n towr, or yisown kangown bar´row¸eamb mi kaxaˇan patrasten. aøawØtean k’a– ses arqayin, or Mowr¸q¯n kaxaˇan hanowi, isk dow arqa– yi het k˚ mtnes xnjoyqi ew owrax k˚ lines nra het¿: Ays xØsq˚ ha˘eli ¸owac Hamanin, ew kaxaˇan˚ patraste– cin:

10 11

Ayd giæer T¯r AstowaÆ Œaxcrec arqayi qown˚: Arqan 6 asac ir atenadprin, or na ir aøjew beri ew karday hrovartaki gir˚: Sa gtaw hrovartak˚, or growaÆ ¯r 2 Mowr¸q¯i masin, ¸¯ na inœp¯s ¸agaworin yaytnel ¯r ayn erkow nerqinineri masin, oronq hskowm ¯in ¸agawori a– paranq˚, ew ¸¯ inœp¯s owzowm ¯in spanel Artaæ¯s arqa– yin: Φagaworn asac. ¡Isk i?nœ ænorh kam patiw towecinq 3 Mowr¸q¯in¿: Arqayi spasawornern asacin. ¡Erb imacar qo nkatmamb nra hawatarmow¸iwnn ow hogaÆow¸iwn˚, nra hamar oœinœ œarecir¿: AøawØtean ekan ¸agawori gawi¸˚: Arqan asac. ¡O?v ¯ im gaw¸owm¿: Haman˚ ekel ¯r ¸agawo– 4 ric hraman aønelow, or Mowr¸q¯in kaxi ayn kaxaˇanic, or patrastel ¯r towel nra hamar: Arqayi spasawor– 5 nern asacin. ¡Aha Haman˚ drsowm ¯¿: Arqan asac. ¡Φoˇ ners gay¿: Apa ¸agaworn asac Hamanin. ¡I?nœ anem 6 es ayn mardown, orin kamenowm em meÆarel¿: Haman˚ mta– Æec ow ir mtqowm asac. ¡O?wm ¯ kamenowm arqan meÆarel, e¸¯ oœ‘ in´¿: Ew asac arqayin. ¡Ayn mardown, orin ar– 7 qan kamenowm ¯ meÆarel, ¸oˇ nra hamar beren arqaya– kan patmow˘an˚ ew ayn nßoyg˚, orin heÆnowm ¯ arqan, ew 8 ¸oˇ dranq tan arqayi sirelineric patowarßan m¯kin, orp¯szi na patmow˘an˚ hagcni ayn mardown, orin sirowm 9 ¯ arqan, ew nran nstecni arqayakan nßoygin. ¸oˇ qa– ˇaqi hraparaknerowm yaytararen ow asen. ¡A—ysp¯s k˚ lini am¯n mardow het, orin arqan k˚ meÆari¿: Ew ar– 10 qan asac Hamanin. ¡La—w asacir. ayd k’anes im tan xnamakali‘ hreay Mowr¸q¯i hamar. ¸oˇ qo asaÆ xØsqeric orew¯ ban œvripi¿: Hamann aøaw patmow˘ann ow arqa– 11 yakan nßoyg˚, hagcrec Mowr¸q¯in, nran nstecrec nßoygin

6. 12–7. 10

12

13

14

7, 2

3

4

5 6

7

8

9

10

Es¸er

874

ew taraw qaˇaqi Œoˇocnerov. na yaytararowm ¯r ow a– sowm. ¡A—ysp¯s k˚ lini am¯n mardow het, orin arqan k˚ kamenay meÆarel¿: Apa Mowr¸q¯n veradar´aw arqowni aparanq, isk Haman˚ gnac ir town˚‘ glowx˚ kaxaÆ ew trtmow¸eamb li: Hamann ir kin Zosarrayin patmec, ¸¯ inœ ¯r patahel ir het: Nra sirelinern ow kinn a– sacin nran. ¡E¸¯ Mowr¸q¯n hreaneri azgic ¯r ew iæxan dar´aw, hnazandowi—r nran, orovhetew dow œes karoˇ nran œariq hascnel, qani or T¯r AstowaÆ nra het ¯, ew T¯—rn ¯ Œaøaworel nran¿: Ew minœ nranq deø xØsowm ¯in, erkow nerqininern ekan Hamanin kanœelow tiknoj ˘aæin: Φagaworn ow Haman˚ ekan tiknoj ginarbowqin: Erk– rord Ørn ¯l, minœ gini ¯in ˚mpowm, arqan asac Es¸erin. ¡I?nœ ¯ p¯tq qez, Es¸e—r tikin, ew i?nœ ¯ qo xndranq˚ kam aˇaœanq˚. qo—n˚ k˚ lini minœew im ¸agaworow¸ean k¯s˚¿: Es¸er˚ patasxanec ow asac. ¡E¸¯ qo aøjew ænorh gtay, arqa—y, im xndranq˚ mi an´ ¯ miayn, ew ¸oˇ im aˇaœakan xØsqn ˚ndowneli lini: Ardarew, es ew im ßoˇo– vowrd˚ va˘aøowecinq korstean, strkow¸ean ow yaŒæta– kow¸ean hamar, ¸¯— menq ew ¸¯— mer ordiner˚. bayc es œha– wataci: Ard, bansarkow mardn arßani œ¯ ¸agawori tan˚ linelow¿: Arqan asac. ¡O?v ¯ ew o?wr ¯ na, ov hamar´akow– ec anel ays baner˚¿: Es¸ern asac. ¡Ayd ¸ænami mar– d˚ Hamann ¯, or œar ¯, na— arec¿: Hamann ahabekowec ew xist vaxecaw arqayic ow tiknojic: Φagawor˚ ver kacaw ˘aæic ow mtaw arqowni Æaˇkanoc˚, isk Haman˚ cankanowm ¯r hraßeæt tal tiknoj˚, qanzi meÆ vaxi m¯j ¯r: Φagawor˚ veradar´aw Æaˇkanocic ow tesaw, or Ha– mann ˚nkaÆ ¯r tiknoj gahoyqi aøjew ew nran aˇaœowm ¯r ir Œrkow¸ean hamar: Φagaworn asac. ¡Ard, hasar ayn asti˘ani, or owzowm es im tann im knoj˚ bønabarel¿: Erb Haman˚ lsec ayd, ahabekowelov ow amظahar, ˚nkaw ere– si vray: Nerqinineric m¯k˚‘ Bowga¸an˚, asac arqayin. ¡Aha Hamann arqayi sireli Mowr¸q¯i hamar naew yisown kangown mi kaxaˇan ¯ patrastel ew drel ir tan˚¿: Φa– gaworn asac. ¡Φoˇ na xaœowi dra vray¿: Ew Hamanin kaxecin ayn kaxaˇanic, or na patrastel ¯r Mowr¸q¯i

875

Es¸er

8. 1–11

hamar: Apa ¸agawor˚ handartowec ir barkow¸iwnic: Ayd noyn Ør˚ ¸agawor˚ Es¸erin nowirec qsow Hamani 8 gan´˚: Φagawor˚ kanœec Mowr¸q¯in, qanzi Es¸er˚ nran yaytnec, or na ir azgakann ¯: Φagawor˚ vercrec ayn 2 matanin, or hanel ¯r Hamani matic, ew ayn towec Mowr¸– q¯in. isk Es¸er˚ Mowr¸q¯in næanakec Hamani amboˇj ow– necowaÆqi kaøavariœ: Na æarownakec xØsel arqayi het, 3 ˚nkaw nra otqeri aøjew ew aˇaœowm ¯r, or veracowi ayn patowhas˚, or Æragrel ¯r Haman˚ hreaneri d¯m: Ew ar– 4 qan oski gawazan˚ meknec Es¸erin: Es¸er˚ ver kacaw, or gnay arqayi seneak˚: Es¸ern asac. ¡E¸¯ dow kamenas, 5 ew e¸¯ es ænorh em gtel qo aøaj, ¸oˇ arqan sowrhandak– ner owˇarki ew veradar´ni hrovartakner˚, or growecin Hamani koˇmic qo ¸agaworow¸ean m¯j eˇaÆ hreanerin ko– torelow masin: Es inœp¯?s karoˇ em tesnel im ßoˇovrdin 6 hasaÆ œariq˚ ew kam inœp¯?s karoˇ em miayn e—s aprel im hayreni gawaøi bnakiœneric¿: Φagaworn asac Es¸erin. 7 ¡E¸¯ Hamani amboˇj goyqn ow harstow¸iwn˚ qez now¯r tow– eci ew nran ¯l kaxaˇan haneci, orovhetew na hreaneri vray ´eøq ¯r bar´racrel, aylews i?nœ es xndrowm: Ard, dowq 8 grec¯—q im xØsqov ew im hramanov, inœp¯s dowq k˚ can– kanaq, ew ¸oˇ ayn knqowi im mataniov, orovhetew inœ or gr¯q, da im‘ arqayis towaÆ hamann ¯, ew œi gtnowi m¯– k˚, or ˚nddimanay ayd hramannerin¿: Artaæ¯si ¸aga– 9 worow¸ean qsanereqerord taroway Nisan amsi, or Aregn amisn ¯, aøajin Ør˚ kanœecin gragirnerin ew, inœp¯s hraman ¯r trowaÆ, aæxarhagir anoˇ gragirneri koˇmic ¸agawori anownov hrovartakner growecin bolor gawaø– neri bolor iæxannerin ew kowsakalnerin, naxararnerin ew satrapnerin, Hndkastanic minœew E¸ovpia‘ hariwr qsaneظ˚ kowsakalnerin, ˚st gawaøneri‘ nranc iwraqan– œiwri lezowov: Hrovartakner˚ knqowecin ¸agawori ma– 10 taniov ew m¯k Ørowm, Adar amsi tasnereqin, sowrhandak– neri mijocov owˇarkowecin ¸agaworow¸ean bolor vayrer˚, orp¯szi hreaner˚ oˇj mnan bolor qaˇaqnerowm irenc an– ŒoŒox Ør¯nqnerov, Øgnakan ew ¸ikownq linelow mimeanc‘ 11 hatowcelow hamar irenc ¸ænaminerin, inœp¯s or k˚ ka–

8. 12–9. 12 12

13

14

15 16

9

2

3

4

5 6 7 8, 9

10

11

12

Es¸er

876

menan: Ays hrovartaki pat˘¯nner˚ ¸oˇ coyc trowelov kardacowen im ¸agaworow¸ean m¯j‘ bolori aœqi aøaj. ov– qer patrastowel ¯in kotorelow hreanerin, ¸oˇ ays Ør˚ kotoren nranc ¸ænaminerin: Oˇj lin¯q¿: Sowrhandak– ner˚ elan Œow¸ov katarelow ¸agawori kargadrow¸iwn˚: Hraman˚ growec ew drowec Sowsa qaˇaqowm: Ew ayn Ørerin, erb teˇi ownecaw ays ban˚, Mowr¸q¯n dowrs elaw ¸agawori mØtic: Na hagel ¯r arqayakan patmow˘an˚, glxin oski psak own¯r ew behezic ow Æiranowc ¸ag: Ovqer Sowsa qa– ˇaqowm ¯in, tesan ew æat owraxacan: Hreaneri hamar meÆ loys Æagec, ew nranq æat owraxacan: Bolor qaˇaq– nerowm ow gawaønerowm, owr kardowm ¯in arqowni hramanne– r˚, xndow¸iwn ew owraxow¸iwn ¯r linowm nranc hamar: He– ¸anosneric æater˚ hr¯ow¸iwn ¯in ˚ndownowm ew ¸lŒatwowm hreaneri ahi pat˘aøov: Tasnerkowerord amsin, or Adarn amisn ¯, nra tasn– ereqerord Ør˚ ekaw hasaw arqowniqic growaÆ hrovarta– k˚: Ayd noyn Ør˚ kotorwowm ¯in nranq, oronq miahamowø hakaøakowel ¯in hreanerin: Nrancic oœ m¯k˚ amenewin œ¯r ˚nddimanowm hreanerin, qanzi vaxenowm ¯in nran– cic ayn pat˘aøov, or nranc naxararneri vray kar– gowaÆ iæxanner˚, kowsakalner˚ ew arqowni paætØneane– r˚ patwowm ¯in hreanerin, qani or Mowr¸q¯i ah˚ kar nranc vray: Arqayi hrovartakov ir amboˇj ¸agaworow– ¸ean m¯j Mowr¸q¯i anown˚ yiæatakelow hraman ¯r trow– aÆ: Sowsa qaˇaqowm hreaner˚ kotorecin mØt hing ha– riwr mard. ffiaraknin ew Nest¯nin, DoŒonin ew ffiazgayin, ffiarda¸ayin ew Bar¯ayin, Sarabaqayin ew Marmasisin, ArowŒ¯snin, Ars¯snin ew Arbow¸e¸anin, oronq ordinern ¯in hreaneri ¸ænami Hamani, or˚ Berg¯i ordi Amado– ¸i ordin ¯r: Ayn Ør˚ nranq oœinœ œyaŒætakecin: Ar– qayin nerkayacrin Sowsa qaˇaqowm kotorowaÆneri ¸i– w˚: Arqan asac Es¸erin. ¡Hreaner˚ Sowsa qaˇaqowm hing hariwr mard en kotorel. isk i?nœ es karÆowm, qa– ˇaqic dowrs inœqa?n aweli æat mard kotoraÆ k˚ linen: Ard, ¯?l inœ es kamenowm, or anem qez hamar¿: Es¸ern a– sac arqayin. ¡Φo—ˇ arqan hreanerin ¸oyl tay, or vaˇn ¯l

877

Es¸er

9. 13–25

aydp¯s anen, or nranq kaxen Hamani ordinerin¿: Ar– qan hraman towec aydp¯s anel. Hamani ordineri mar– minner˚ dowrs berel ew qaˇaqowm gtnowoˇ hreaneri mØt kaxaˇan hanel: Adar amsi tasnœorserord Ør˚ hreane– r˚ hawaqowecin Sowsayowm ow kotorecin ereq hariwr mard, bayc orew¯ ban œyaŒætakecin: Isk nra ¸agaworow¸e– an ayl vayrerowm mnacaÆ hreaner˚ hawaqowecin ow Øgnowm ¯in mimeanc: Nranq irenc hangist ow apahov zgacin irenc d¯m paterazmoˇneric, orovhetew nrancic koto– recin mØt hing hazar hogow Adar amsi tasnereqin ew oœinœ œyaŒætakecin: Noyn amsi tasnereqerord Ør˚ nranq hangstacan ew ayd Ør˚ høœakecin hangstean Ør, xndow– ¸ean ew owraxow¸ean Ør: Sowsa qaˇaqi hreaner˚ ha– waqowecin tasnœorserord Ør˚, bayc œhangstacan. nranq tasnhingerord Ør˚ høœakecin cnÆow¸ean ew owraxow¸e– an Ør: Ays pat˘aøov ¯l amboˇj erkrowm ew bolor gawaø– nerowm hreanern owraxow¸ean tØn en anowm Adar amsi tasnœorserord Ør˚, orp¯s barow¸ean ew owraxow¸ean Ør: Nranq now¯rner en owˇarkowm irar‘ am¯n mard ir ˚nkero– j˚: Isk mayraqaˇaqnerowm aproˇ bnakiœnern Adar am– si tasnhingerord Ør˚ noynp¯s tØnowm en, orp¯s barow– ¸ean ew owraxow¸ean Ør: Mowr¸q¯n ays d¯pqer˚ gri a– øaw yiæatakaranneri mateannerowm ew owˇarkec Arta– æ¯s arqayi iæxanow¸ean tak gtnowoˇ mØtik ow heøawor hreanerin, orp¯szi ays Ører˚‘ Adar amsi tasnœors˚ ew tasnhing˚, ibrew karg, hastaten owraxow¸ean tØni Ø– rer, orovhetew ays erkow Ørerin hreaner˚ hangist gtan irenc ¸ænamineric: Da Adar amsin ¯r, erb nranc sow– g˚ dar´aw owraxow¸iwn, ew væter˚ Œoxowecin xndow¸ean: Ayd Ører˚ dar´nel en xnjoyqi Ører, inœp¯s nranc grel ¯ Mowr¸q¯n, ¸¯ inœp¯s Amado¸i ordi Haman Makedonacin paterazm ¯r towel irenc d¯m, ¸¯ inœqan na vi˘ak ¯r gcel ew Ør næanakel kotorelow hamar, kam inœp¯s ¯r mtel ar– qayi mØt ew owzowm ¯r Mowr¸q¯in kaxaˇan hanel tal, ¸¯ inœqan œar gorÆer ¯r ´eønarkel hreaneri d¯m, ¸¯ inœqan œariqner ekan lcowecin ow bazmacan nra m¯j, ew ¸¯ inœp¯s inqn ow ir ordiner˚ hanowecin kaxaˇan: Sra hamar ¯l

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

24

25

9. 26–10. 11

26 27

28

29

30

10 2

3

4 5

6

7

8 9

10 11

Es¸er

878

aha ays Ører˚ koœowecin Œowrimi Ører, orovhetew, ˚st ays hrovartaki xØsqeri, ßamanak˚ irenc barbaøov koœwowm ¯ Œowrim: Ayn, inœ or ayd ßamanak katarowec nranc het, ew inœ or eˇaw nranc, Mowr¸q¯n hastatec orp¯s karg: Hreaner˚ da ˚ndownecin ew yan´n aøan. nranq sovorec– nowm ¯in naew irenc ordinerin ow nranc yetnordnerin, or– p¯szi nranq serndic serownd œŒoxen yiæataki ayd amisn ow Ører˚, qaˇaqnerowm ew gawaønerowm tØnen pahoc ayd Ører˚, ew nranc yiæatak˚ œpakasi serndic serownd: A– minadabi dowstr Es¸er˚, naew hreay Mowr¸q¯n grecin ew hastatecin ays hrovartak˚, orp¯szi miæt pahpanowi ayd tØn˚: Mowr¸q¯n ow Es¸ern aøan´in-aøan´in ˚ndowne– cin ays karg˚, owxt arecin ew katarecin irenc xorhowr– d˚: Es¸er˚ erdowmov hastatec ayd karg˚ yawitenakan ßamanakneri hamar, ew ayn growec yiæatakaranneri ma– teanowm: Artaæ¯s ¸agawor˚ grec Æovi ew camaqi vray ir owne– caÆ iæxanow¸ean, ir hzØrow¸ean, ir qajow¸ean, ir me– Æow¸ean ew ir ¸agaworakan Œaøqi masin: Aha ayd bolor˚ growaÆ ¯ parsikneri ew mareri yiæatakaranneri mate– annerowm: Aynteˇ growaÆ ¯ naew, or Mowr¸q¯n Artaæ¯sic iæxanow¸iwn ¯r stacel, meÆ ¯r nra ¸agaworow¸ean m¯j, hreaneric ŒaøaworowaÆ ow sirowaÆ ew katarowaÆ d¯p– qer˚ patmowm ¯r ir amboˇj azgatohmin: Na asowm ¯r, ¸¯‘ ¡AstÆowc eˇaw ays ban˚¿‘ yiæelov ays d¯pqeri masin ir tesaÆ eraz˚, qani or dranic mi ban angam zanc œe– ˇaw: Na tesel ¯r mi Œoqrik aˇbiwr, or meÆ get ¯r dar´el, tesel ¯r loys, arew ew æat jowr: Get˚ Es¸ern ¯, ori het amowsnacaw ¸agawor˚ ew nran dar´rec tikin: Isk erkow viæapner˚, - asowm ¯r, - es em ew Hamann ow ayn azge– r˚, or ßoˇovowel ¯in‘ korstean matnelow hreaneri anown˚, or Isray¯l ¯: Nranq kanœecin AstÆown ow aprecin. T¯r˚ aprecrec ir ßoˇovrdin. T¯r˚ mez Œrkec mer bolor œariq– neric: AstowaÆ hraæqner gorÆec ow coyc towec ir meÆa– meÆ hnarqner˚, orpisiq erbeq œen eˇel he¸anosneri m¯j: Aysp¯s, AstowaÆ steˇÆec erkow vi˘ak‘ m¯kn ir ßoˇovrdi, miws˚ bolor he¸anosneri hamar: Ays erkow vi˘aknern ¯l

879

Es¸er

10. 12–11. 12

irenc ßamin ow ßamanakin, datastani Ør˚ ekan Ast– Æow aøjew‘ bolor he¸anosneri m¯j: Yiæec AstowaÆ ir ßo– ˇovrdin ew ardaracrec ir ßaøangow¸iwn˚: Adar amsi ays Ører˚‘ tasnœorserord Ør˚ ew noyn amsi tasnhinge– rord Ør˚ ¸oˇ tØn linen nranc hamar, ¸oˇ ßoˇovowrd˚ li– ni cnÆow¸ean ew owraxow¸ean m¯j‘ AstÆow aøjew, ew ¸oˇ aydp¯s lini yawitean, serndic serownd, Isray¯li ßoˇovrdi m¯j:

12 13

Ptˇom¯osi ew Kl¯opatrayi ¸agaworow¸ean œorrord 11 tarowm ˇewtaci qahanay Dosi¸¯os˚ ew nra ordi Ptˇom¯– os˚ tØneri kargi m¯j mowÆecin ays tØn˚‘ Œowrimean˚, or˚ growaÆ ¯ aznowakan hrovartakowm ew koœwowm ¯ Ptˇom¯osi ordi Lowsimaqosi anownov, ayn, or Erowsaˇ¯mowm ¯: Ar– 2 taæ¯s meÆ arqayi ¸agaworow¸ean erkrord tarowm, aøa– jin Ørn Adar amsi, or hayer¯n Areg amisn ¯, eraz tesaw Mowr¸q¯n‘ Beniamini ceˇic mi hreay mard, or ordin ¯r Ya– yiri, sa‘ Sem¯i, ew sa‘ Kis¯i: Mowr¸q¯n bnakwowm ¯r Sowsa 3 qaˇaqowm, meÆ mard ¯r ew hawatarim paætØneay ¸aga– wori tan bolor gorÆeri vray: Na ayn gerinic ¯r, oronc 4 Babeloni Nabowqodonosor arqan Erowsaˇ¯mic ger arel ¯r Hr¯astani arqay Yeqoniayi het miasin: Ays ¯ ayn era– 5 z˚, or na tesaw. erazowm na lsowm ¯r alekoÆow¸ean, oro– ti ew erkraæarßi ´ayn. erkri vray meÆ xaønaæŒo¸ow¸iwn ¯r: Ew aha erkow æat meÆ viæapner elnowm ¯in irar d¯m‘ 6 patrast køowelow: Nrancic lsowec mi bar´r ´ayn, ew 7 nranc ayd ´aynic bolor azger˚ patrastowecin pate– razmi, orp¯szi køowen mi ardar azgi d¯m: Da xawari 8 ow m¸i Ør ¯r, taøapanqi ow neˇow¸iwnneri Ør, isk erk– ri vray meÆ xaønaæŒo¸ow¸iwn ¯r: Xøovqi matnowec am– 9 boˇj ardar azg˚‘ ir vray hasnoˇ œariqneri pat˘aøov ew patrastowec korÆanman: Nranq kanœecin AstÆown: Nranc ´aynic‘ inœp¯s Œoqrik aˇbiwric, aøajacaw mi meÆ 10 ow ystak get: Aregak˚ Æagec, xonarh mardik bar´ra– 11 can ew oœnœacrin snaŒaønerin: Mowr¸q¯n zar¸nec ays 12 erazic, mtaÆec, ¸¯ inœ ¯r xorhel AstowaÆ anel. na era– z˚ pahowm ¯r ir srtowm, ew ir amboˇj hogov cankanowm ¯r imanal, ¸¯ inœ k˚ lini eraz˚, or inq˚ tesaw ayd giæer:

12. 1–13. 6

12 2

3

4 5

13

2

3

4

5

6

Es¸er

880

Mowr¸q¯n mnac aparanqowm ¸agawori erkow nerqini– neri‘ ¸agawori palati pahapanner Dabi¸i ow Φaøayi het miasin: Erb Mowr¸q¯n imacaw nerqinineri mitq˚ ew parzec nranc srti cankow¸iwn˚, ¸¯ nranq patrastow– el en ´eøq bar´racnel Artaæ¯s ¸agawori vray, arqayin zekowcec nranc mtadrow¸iwnneri masin: Φagawor˚ har– caqnnec erkow nerqininerin, ew nranq am¯n inœ xostova– necin nran: Φagaworn ays d¯pqeri masin grec yiæata– karannerowm. Mowr¸q¯n ews grec ays d¯pqi masin: Φa– gawor˚ Mowr¸q¯in hramayec meÆ zgowæow¸eamb aøawel ews hogatar linel ¸agawori tan nkatmamb ew nran par– gewner towec: Amado¸i ordi Bokeci Haman˚, or˚ patiw own¯r arqayi aøaj, kamecaw nerqinineri hamar œarœarel Mowr¸q¯in ow nra ßoˇovrdin: ¡Es‘ meÆ arqay Artaæ¯s˚, growm em ays hraman˚ ´ez, or Hndkastanic minœew E¸ovpiayi koˇmerowm ¯q, iæxan– nerid ew peterid, ´er hpataknerin ew im ays amboˇj erkrin: Kamenalov o—œ ¸¯ im iæxanow¸ean yarowcaÆ ahov hpartanal, ayl qaˇcrow¸eamb ow xonarhow¸eamb kaøa– varel, orp¯szi nranq, or hnazand en, anerkiwˇ ew miæt apahov keanq ownenan, ew im ¸agaworow¸iwn˚ xaˇaˇow– ¸eamb mnay minœew im erkri Æayramaser˚, inœp¯s naew verahastatelow hamar bolor mardkanc cankali xa– ˇaˇow¸iwn˚, es harcri im xorhrdakicnerin, ¸¯ inœp¯s kareli ¯ glowx berel ays am¯n˚: Ew Haman˚, ori imas– tow¸iwn˚, anŒoŒox hogaÆow¸iwn˚, hastatown hawatar– mow¸iwn˚ yaytni ¯, ew orov na arßanacel ¯ im erkrord a¸oøakcow¸ean˚, mez coyc towec, or amboˇj aæxarhi azgerin xaønowaÆ ¯ mi dßndak, Ørinazanc ßoˇovowrd, or ˚nddimanowm ¯ ¸agawornerin, œi lsowm nranc, merßowm ¯ nranc hramanner˚, oronq mer koˇmic sahmanowaÆ ow has– tatowaÆ en ew partadir en mer iæxanow¸ean hamar: Ard, miayn ays azgn ¯, or ir bolor ceˇerov hakaøak ¯ miws azgerin, bolor mardkanc ew merßowm ¯ Øtar Ør¯nq– nern ow karger˚: Nranq vat mardik en ow mer Ør¯nqne– rin hakaøak, nranc ´eøqov en katarwowm bolor œariqne– r˚, nranq mer ¸agaworow¸ean ¸ænaminern en: Ayßm oro–

881

Es¸er

13. 7–18

æowm ew ayd masin azdararowm enq mer ays grov‘ hasta– towaÆ mer ew mer gorÆeri kaøavariœ ow ¸agaworow¸ean erkrord hayr Hamani koˇmic, ays taroway tasnerkowe– rord amsi‘ Adar amsi œorrord Ør˚ ¸ænamow srov ispaø oœnœacnel bolor hreanerin, kanancov ow ordinerov han– der´, aøanc g¸alow ew xnayelow: Φoˇ nranq ays tari œaraœar mahov m¯—k Ørowm dßoxq ijnen: Miayn ayd ßama– nakic, ayd gorÆer˚ katarelowc yetoy xaˇaˇow¸iwn k˚ lini mez¿: Hrovartaki pat˘¯nner˚ growecin ew taraÆowecin bolor gawaønerowm: Erb hraparakowec ays hraman˚, bo– lorn sksecin patrastowel ayd Ørowan: Ayd lowrern arag hasan naew Sowsa qaˇaq: Minœ ¸agaworn ow Haman˚ i– renc mazer˚ yardaraÆ zowar˘anowm ¯in, amboˇj qaˇaq˚ xøovow¸ean m¯j ¯r: Mowr¸q¯n ¸axan´agin aˇaœec Tiro– j˚‘ mtaberelov ew yiæelov Tiroj Œaøawor gorÆer˚: Na a– sac. ¡T¯—r AstowaÆ, Φagawo—r Amenakal, qo hramanin ¯ spasowm am¯n oq, oœ oq œi karoˇ ˚nddimanal qez, e¸¯ dow kamenowm es aprecnel qo ßoˇovrdin‘ Isray¯lin, orovhetew dow, T¯—r, steˇÆecir erkinqn ow erkir˚ ew bolor sqanœeliq– ner˚. dow tirowm es am¯n bani vray, ew oœ oq œi karoˇ hakaøak linel qo t¯row¸ean˚. dow gites am¯n inœ. orov– hetew es o—œ hpartow¸iwnic, o—œ ambartawanow¸iwnic ew o—œ ¯l ¸ænamanqic elnelov œerkrpageci ambartawan Hama– nin: Minœdeø es ha˘oyqov k˚ kamenayi hambowrel nra ot– qeri garæaparner˚ Isray¯li ays tan Œrkow¸ean hamar: Bayc es ays bann areci, orp¯szi Œaøq œtam mard ara– raÆin, ayl miayn qez‘ ˘æmarit AstÆowd. es œem erkrpagi orew¯ m¯kin, ayl miayn qez‘ im Tiroj˚. es da œareci ambar– tawanow¸eamb: Ard, Abrahami T¯—r AstowaÆ, dow xnayi—r qo ßoˇovrdin, qanzi mer d¯m bar´racel en apakaniœner˚, orovhetew cankanowm en korsti matnel qo skzbnakan ßa– øangow¸iwn˚: Mi— antesir qo baßin˚, or dow inqd Œrke– cir Egiptacineri erkric: Lsi—r, T¯—r, im aˇØ¸qi ´ayn˚ ew qawi—œ eˇir qo ßaøangow¸ean˚, mer sowgn owraxow¸ea—n Œoxir, orp¯szi menq‘ aproˇners, Ørhnenq qo meÆ anow– n˚, T¯—r: Mi— apakanir ayn beran˚, or Ørhnowm ¯ qez¿: Ew bolor isray¯laciner˚, irenc amboˇj zØrow¸eamb, kanœecin

7

8

9

10

11 12

13

14

15

16 17

18

14. 1–8

Es¸er

882

Tiroj˚, qani or mah˚ nranc aøjew ¯r: 14 2

3

4 5

6 7

8

Es¸er tikin˚ meÆ neˇow¸iwnneri m¯j apawinel ¯r Ti– roj˚: Na vrayic hanec ¸agaworow¸ean Œaøqi zgestne– r˚ ew hagaw neˇow¸ean ow sgi qowr´, zanazan ¸ankar߯q iwˇeri ow xnkeri Œoxar¯n moxir ow aˇb lcrec ir glxin, ir marmin˚ en¸arkec Æanr œarœaranqneri ew ir marmni ayn bolor maser˚, or zardarowm ¯r cnÆow¸ean ßamanak, ÆaÆkec ir mazeri gisaknerov: Na bazowm ¸axan´a– gin aˇØ¸qner matowcelov‘ Isray¯li T¯r AstÆown xndrowm ¯r ew asowm. ¡T¯—r im ew Φagawo—r mer, do—w miayn karoˇ es Øgnel in´‘ miaynakis, es qezanic baci owriæ Øgnakan œow– nem in´, qanzi im aøjew meÆ vtang kay: Es im Ænndic i ver lsowm ¯i im hayreni azgic, ¸¯ dow, T¯—r, bolor azgeric ˚ntrecir Isray¯lin ew nranc azgatohmic‘ mer hayrerin, ibrew yawitenakan ßaøangow¸iwn qez, ew nranc hamar a– recir ayn am¯n˚, inœ asacir¿: Na krkin æarownakelov ir aˇØ¸q˚‘ aysp¯s ¯r asowm. ¡Astowa—Æ Abrahami, Astowa—Æ Isahaki ew Astowa—Æ Yakobi, dow Ørhneal es yawitean. hayreni grqeric es lseci, T¯—r, ¸¯ dow Enoqin ays erkric tarar erkinq, apaæxarow¸iwnic‘ d¯pi yawitenakan ke– anq: Hayreni grqeric es lseci, T¯—r, ¸¯ dow Noyin Œrkecir jrheˇeˇic: Hayreni grqeric es lseci, T¯—r, ¸¯ dow Abraha– min ir mardkanc aøjew ¸agaworneri m¯j Œaøq towecir: Hayreni grqeric es lseci, T¯—r, ¸¯ dow Yovnanin k¯t ´kan m¯j kendani pahecir: Im hayreni grqeric es lseci, T¯—r, ¸¯ dow ereq manowknerin hnoci krakic Œrkecir, isk Dani¯lin aprecrir aøiwÆneri gbi m¯j: Im hayreni grqeric es lse– ci, T¯—r, ¸¯ dow Hr¯astani Ezekia arqayin, or mahowan ¯r datapartowaÆ, Œrkecir, ew erb na ir keanqi hamar a– ˇØ¸owm ¯r qez, oˇormecir nran, ænorh towir ow nra keanqin awelacrir tasnhing tari: Im hayreni grqeric es lseci, T¯—r, ¸¯ dow, erb Annan aˇØ¸qnerov ow paˇatanqov zawak ¯r xndrowm qezanic, dow nran, T¯—r, ænorhecir meÆn Samow¯– lin: Ew ayßm, T¯—r, menq meˇq gorÆecinq qo aøjew, ew dow mez matnecir mer ¸ænamineri ´eøq˚ ayn bani Œoxar¯n, or menq Œaøaworecinq nranc astowaÆnerin: Ardar es dow, T¯—r: Bayc nranq œbawararowecin nranov, or menq Æaøa–

883

Es¸er

14. 9–15. 3

yowm enq irenc, ayl irenc ´eøqer˚ drin irenc kowøqeri vray‘ erdowelov veracnel ayn, inœ sahmanel ¯ qo beran˚, eˇÆanel qo ßaøangow¸iwn˚, Œakel qez Ørhnoˇ beranner˚, marel qo Tan ew qo sowrb seˇani Œaøq˚, bacel azgeri beranner˚‘ Œaøaworelow hamar irenc astowaÆnerin, or oœnœow¸iwn en, Œaøaworelow hamar ays ßamanaki marmnawor ¸agawor– nerin: Ard, T¯—r AstowaÆ, qo ßaøangow¸ean vi˘ak˚ mi— matnir nranc ´eøq˚, or oœinœ en, orp¯szi mer korÆanman vray owraxow¸eamb œcnÆan, ayl ærji—r nranc mtadrow¸iwn˚ ire—nc isk vray ew xaytaøaki—r nran, ov elel ¯ mer d¯m: Yiæi—r, T¯—r, ew mi— antesir mez mer neˇow¸ean ßamanak: Dow, or bolor ¸agaworneri Φagaworn es ew t¯reri T¯r˚, hamar´akow¸i—wn towr in´ ew im beranowm di—r diwrin xØs– qer, or ænorh gtnem ¸agawori aøaj, ærji—r nra sirt˚ a– telow¸eamb d¯pi mer ¸ænamin‘ kotorelow hamar nran ew nra kamakicnerin: Isk mez Œrki—r qo bar´r bazkov ew Øgni—r in´‘ miaynakis, or˚, baci qeznic, owriæ Øgnakan œow– ni, T¯—r: T¯—r, dow bolori sirt˚ gites ew ˘anaœowm es. es a– teci ays anØr¯nneri Œaøq˚, zzowaÆ em ays an¸lŒatneri ankoˇnowc ew ays bolor Øtar stacowaÆqneric: Dow gites, T¯—r, im kariqner˚, qanzi in´ hamar garæeli ¯ ays ¸ag˚, or im glxin ¯. sranic garæowm em‘ inœp¯s kananc amsaka– ni arnot la¸ic, ew œem krowm ayn, erb nersowm hangstanowm em: Qo aˇaxin˚ œkeraw Hamani seˇanic, es œŒaøawore– ci ¸agawori ginarbowq˚ ew œxmeci kowøqerin zohaberowaÆ nranc ginowc: Ayn Øric, inœ qo aˇaxin˚ mtel ¯ ¸agawo– ri mØt, minœew ayßm, owraxacel ¯ miayn qezanov, T¯—r, T¯—r AstowaÆ Abrahami: Astowa—Æ, or hzØr es bolori vray, lsi—r mer‘ anyoysneris ´ayn˚, Œrki—r mez ayn ´eøqeric, or œarœarowm en mez, azati—r in´ im erkiwˇic ew aprecro—w qo ßoˇovrdin‘ Isray¯lin¿:

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Mowr¸q¯n, patowirelov, asac nran, or Es¸er˚ mtni 15 arqayi mØt, xndri nranic ew aˇaœi ßoˇovrdi hamar: ¡Yiæi—r, - asac, - qo taøapanqi Ører˚ ew ¸¯ inœp¯s 2 meÆacar im ´eøqeri m¯j, orovhetew Haman˚‘ arqayi erk– rord˚, nra het xØsel ¯ mez mahowan matnelow masin: Ard, 3 T¯r AstÆown k’aˇaœes paˇatanqov ew ¸agaworid het

15. 4–22

4 5, 6

7

8

9 10, 11

12

13

14

15

16 17 18 19

20 21 22

Es¸er

884

k˚ xØses mer masin, orp¯szi mez Œrkes ays mahowanic¿: Aøna¸ew˚ mtaw Es¸eri mØt ew nran asac ays bolor bane– r˚: Es¸ern asac Aøna¸ewin. ¡Dow gna— Mowr¸q¯i mØt ew asa— nran, ¸¯ ¸agaworow¸ean bolor azger˚ giten, or e¸¯ orew¯ tˇamard kam kin mtni arqayi mØt‘ nerqin seneak˚, aøanc nra kanœelow, Œrkow¸iwn œkay nran. bayc aprowm ¯ miayn na, owm arqan meknowm ¯ ir oski gawazan˚: Isk es kanœowaÆ œem mtnelow arqayi mØt‘ aha ard¯n ays eresown Ør ¯¿: Errord Ør˚, erb na verjacrec ir aˇØ¸q˚, hanec ir vrayic sgoy hander´˚, hagaw ir Æirani zgestner˚ ew æat geˇecik dar´aw: Na kanœec ir amenates ew bolori Œrkiœ AstÆown, ir het vercrec ir sireli erkow naßiæt– nerin, oroncic m¯k˚ ver ¯r bønel nra zgesti qˇancq˚, isk miwsi owsov na gcel ¯r ir ¸ew˚: Na amظahar‘ va– xenowm ¯r ir eritasardakan geˇeckow¸ean hamar: Nra eres˚ zowar¸ ¯r‘ sirelow hamar, bayc nra sirt˚ neˇowaÆ ¯r ahic: Na ancaw aparanqi bolor dønerov ow kangnec ¸agawori aøjew: Φagawor˚ nstel ¯r ir arqayakan a¸o– øin ow hagel ¯r ir Œaøqi patmow˘an˚, orn ˚ndelowzowaÆ ¯r oskov, margartov ow ¸ankar߯q qarerov, isk tesq˚ xist ahawor ¯r: Φagawor˚ ver bar´racrec ir d¯mq˚, or vaøwowm ¯r Œaøqov, ew nayec: Tikin˚ æŒo¸owec, Œoxec ir goyn˚, ¸owlacaw ew ¸eqowec ir aøjewic gnacoˇ naßæti vray: AstowaÆ ¸agawori hogin ærjec d¯pi hezow¸iwn. ¸agawo– r˚ ætap ver kacaw, meÆ erkiwˇov arag ijaw ir a¸oøic ew tiknojn aøaw ir girk˚, kangnecrec nran: Na aˇa– œowm, mxi¸arowm ¯r nran meˇm xØsqerov ew asowm. ¡Qez i?nœ ¯ eˇel, Es¸e—r tikin, es qo eˇbayrn em, hamar´a—k e– ˇir, œe—s meøni. qani or im ew qo hramanner˚ noynn en. mØteci—r, vercro—w oski gawazann ow di—r qo‘ tiknojd pa– ranoci vray¿: Apa na hambowrec nran ow asac. ¡XØsi—r in´ het¿: Es¸ern asac nran. ¡Es qez tesay, t¯—r, inœ– p¯s AstÆow hreætak, ew im sirt˚ xøovowec qo Œaøqi a– hic, qanzi sqanœeli es, t¯—r im, ew qo eres˚ li ¯ ænorhov¿: Ew minœ na xØsowm ¯r nra het, erkrord angam ¸owlacaÆ ˚nkaw ¸agawori ahic: Φagaworn ow nra bolor Æaøane– r˚ æat anhangist ¯in. ¸agawori spasawornern aˇaœowm

885

Es¸er

16. 1–11

¯in tiknoj˚: Φagaworn asac. ¡I?nœ es kamenowm, Es¸e—r, ew i?nœ ¯ qo xndranq˚. ˘æmarit em asowm qez, e¸¯ xndres noynisk im ¸agaworow¸ean k¯s˚, ktam qez¿: Ays ¯r pat˘¯nn ayn hrovartaki, or knqowaÆ ¯r ¸a– 16 gawori mataniov. Es‘ meÆ ¸agawor Artaæ¯s˚, oˇjow– 2 nowm em ´ez, or Hndkastanic minœew E¸ovpiayi koˇmerowm ¯q, hariwr qsaneظ˚ gawaøneri naxararnerid ew iæxan– nerid, ´ez, or mer mtqi ew mer srti m¯j ¯q: Ωater˚, 3 or æat angam irenc barerarneri qaˇcr verabermown– qi ænorhiw ya˘axaki patiwneri en arßanacel, œaŒic aweli meÆamtacan irenc xorhowrdnerov: Nranq oœ mi– 4 ayn aæxatowm en mer hpataknerin œarœarel, ayl irenc yandgnow¸eamb œen karoˇanowm handowrßel naew meÆerin ew meqenayow¸iwnner en niw¸owm irenc barerarneri han– d¯p: Aydpisov nranq oœ miayn veracnowm en mardkan– 5 cic eraxtagitow¸iwn stanalow hnaraworow¸iwn˚, ayl– ew yˇŒanalov ow goøozamtanalov‘ owzowm en anhnarin govasanqner stanal: Nranq œgiten, or ayd ameni vera– tesowœ˚ yawerßakan AstowaÆn ¯: Nranq ateli œarow¸eamb karÆowm en, ¸¯ k˚ xowsaŒen datastanic: Ωat angam 6 æater˚, or iæxanow¸ean en næanakowaÆ ew oronc gorÆ ¯ vstahowaÆ, irenc hamar hangstow¸iwn ow mxi¸arow¸iwn en hamarowm anmeˇ ariwn ¸aŒel˚: Dra hamar ¯l aydpi– 7 si m¯k˚ krec ir arßani patiß˚, or˚, œarakamow¸eamb ew atelow¸eamb, aøanc xorhelow mez mØt ambastanec nranc, ovqer patowi en arßanacel mer koˇmic: Isk 8 ayßm p¯tq ¯ aøawel zgoyæ linel, qan naxord angam, inœ– p¯s sovorecrinq ´ez, orovhetew ayn angam growec mi– ayn aydpisi mardkanc masin ew oœ ¸¯ nranc araÆ gor– Æeri, mardik, oronq anarßanabar hzØracel ¯in irenc ßaøangaÆ iæxanow¸eamb: Ard, nayelov ¸agaworow¸e– 9 ans, aynp¯s ar¯q, or ayn lini aøanc xøovow¸ean, qani or menq bolor mardkanc ænorhecinq aprel xaˇaˇow¸e– amb: Ayßm veradar´¯—q noyn vi˘akin. ¸oˇ merßowi na– 10 xord hraman˚. harkawor ¯ hezow¸eamb ow xaˇaˇow¸e– amb ˚ndaøajel ew oœ inœp¯s Amado¸i ordi Haman Ma– 11 kedonacin, or˚ iskap¯s Øtar linelov parsic zarmin ew

16. 12–24 12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23 24

Es¸er

886

ayn qaˇcr verabermownqin ow mardasirow¸ean˚, or ow– nenq bolor azgeri nkatmamb, ew oronq xist ateli, mer– ßeli ew xor¸ ¯in nra hamar ayn asti˘an, or, ¸¯ew na koœowec mer a¸oøakic˚, orin erkrpagowm ¯in bolor˚, or mer iæxanow¸ean tak en, ew orin patowecinq mer erkrord a¸oøin nstecnelov, bayc na ir ambartawanow¸ean m¯j œhandartowec, janac meqenayow¸iwn niw¸el‘ heøacnelow mez ays iæxanow¸iwnic ew zrkelow hogowc: Mer Œrkiœ ow erax– tawor Mowr¸q¯in ew im ¸agaworow¸ean˚ hawasar œqnaˇ ow anarat Es¸er tiknanc tiknoj˚, ir amboˇj azgov hander´, bazowm zowr ew datark meˇqer veragrelov, na cankacaw aøanc pat˘aøi korÆanel: Ays eˇanakov na mtaÆowm ¯r im parskakan ¸agaworow¸iwn˚ veraÆel aweri ow anapati ew ayn krkin veradar´nel makedonacinerin: Isk menq tesnowm enq, or bazmahnar ayd satakœi koˇ– mic kotorowelow matnowaÆ hreaneri m¯j œarow¸ean orew¯ gorÆ œkay, ew nranq ardar Ør¯nqnerov ˚n¸acoˇ mardik en: Sranq ordinern en bar´real, meÆ ow kendani AstÆow, or mer ew mer azgi ¸agaworow¸iwn˚ varowm ¯ ir barow¸ean ew siroy aøatow¸eamb: Ard, law k’an¯q, or oœinœ œ´eønark¯q ˚st ayn hrovartaki, or Hamani hramann ¯ ew owˇarkowaÆ ¯ ´ez: Na inqnaglowx ¯ arel ayd ban˚, dra hamar ¯l na Sowsa qaˇaqi døneri mØt ir amboˇj ˚ntaniqov hander´ kaxaˇan ¯ hanowel‘ vr¯ßi arßani hatowcowmn ir vray ˚n– downelov Amenakal AstÆowc, or˚ nran arag hatowcec ir datastan˚: Ays hrovartaki pat˘¯n˚ hanec¯—q, dr¯—q tesaneli teˇerowm, taraÆec¯—q amenayn hogaÆow¸eamb, orp¯szi hreaner˚ kataren irenc Ør¯nqner˚: Ard, ¸oˇ nranq qajalerowen, orovhetew inœp¯s neˇow¸ean ßama– nak nranc œarœarowm ¯in, ¸oˇ nranq aydp¯s ¯l hatow– cen irenc ¸ænaminerin Adar amsi noyn‘ tasnerkowerord ew tasnereqerord Ør˚. qanzi AmenazØr AstowaÆ h¯nc inq˚ ayd ˚ntreal azgi korÆanman Œoxar¯n nranc owra– xow¸iwn towec: Ew dowq ayßm ´er Ør¯nqov‘ ´er tarekan tØnerin ew næanawor Ørerin owraxow¸iwn k’an¯q, orp¯s– zi, inœp¯s minœew hima, aynp¯s ¯l sranic yetoy ews Œrkow– ¸iwn lini mez ew parsikneris hamar vastakaÆnerin, isk

887

Es¸er

16. 25–25

korstean yiæatak nranc, ovqer mez hamar mah ¯in niw– ¸owm: Bolor ayn qaˇaqnern ow gawaøner˚, oronq œen gor– Æi ˚st mer ays xØsqeri, srov, hrov ew casowmov piti a– werowen ew datarkowen oœ miayn mardkancic, aylew erkri gazanneric ew ¸øœownneric, oronq yawitean piti ¸oˇnen ew heøanan drancic:

25

Yowdi¸ G

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

MeÆ qaˇaq Ninow¯owm asorestancineri ¸agawor Na– bowqodonosori ¸agaworow¸ean tasnerkowerord tarowm, mareri vray ekbatancineri erkrowm ¸agaworowm ¯r Ar– Œaqsad˚: Ayd ßamanak na aynteˇ qaˇaq kaøowcec ew ekbatancineri æowrj˚ koŒaÆoy qarerov parisp drec, o– ri laynow¸iwn˚ ereq kangown ¯r, erkarow¸iwn˚‘ vec kangown. na parspi bar´row¸iwn˚ eظanasown kangown arec, isk laynow¸iwn˚‘ yisown kangown: Qaˇaqi darpasneri erkow koˇmerowm himqerov amracrec aætarakner, oronc erka– row¸iwn˚ hariwr kangown ¯r, isk himqi laynow¸iwn˚‘ va¸sown kangown: Na ¯li darpasner drec, orp¯szi ir hramanov ir hzØr zØrqer˚, zØravarnern ow hetewakner˚ dowrs elnen: Ayd darpasneri bar´row¸iwn˚ eظanasown kangown ¯r, laynow¸iwn˚‘ qaøasown kangown: Ayn Ørerin Nabowqodono– sor arqan paterazm sksec ArŒaqsad arqayi d¯m mi meÆ daætowm, or fiagawi sahmani m¯j ¯: Nra mØt hawaqowe– cin leønakoˇmi bnakiœner˚ ew bolor nranq, ovqer bnak– wowm ¯in EŒrat, Tigris ew Hiwdasp geteri ærjakayqowm ew elimacineri Arioq arqayi daætowm: Ew æat ßoˇovowrdner hawaqowecin Qilo¸i ordineri d¯m paterazm talow ha– mar: Asorestancineri Nabowqodonosor arqan sowrhan– dakner owˇarkec Parskastani bnakiœneri ew arewmtean koˇmi bnakiœneri mØt, naew‘ Kilikiayi, Damaskosi, Liba– nani ew bolor ayn bnakiœneri mØt, or bnakwowm ¯in Æove– zerqi d¯myandiman, naew‘ nranc mØt, or karmelacineri azgic ¯in, Gaˇaadic, Verin Galiliayic, Ezray¯li meÆ daætic ew bovandak Samariayic, naew nranc mØt, or Samariayi qaˇaqnerowm ¯in ew Yordanan geti miws koˇ– m˚, minœew Erowsaˇ¯m ew Betan, minœew Qelows ew Kad¯s, e– giptacineri get˚, TaŒnas ew fiamess¯, minœew Gesemi amboˇj erkir˚, minœew Verin MemŒis ew Tanis, naew‘ E– giptosi bolor bnakiœneri mØt, minœew e¸ovpacineri sah– man˚: Erkri bolor bnakiœner˚ apstambelov arhamar– hecin asorestancineri Nabowqodonosor arqayi xØsqe–

889

Yowdi¸

1. 12–2. 5

r˚ ew œyØßarecin nra het paterazmi gnal, orovhetew œvaxecan nranic, ew nra sowrhandakner˚ nranc aøjew arhamarhowecin ow xist anargowecin: Nabowqodonosor˚ sastik barkacaw erkri vray ew aysp¯s erdowec ir ¸aga– worow¸ean ow ir a¸oøi vray. ¡Es vr¯ß piti aønem, - asowm ¯, - kilikecineri leøneric, damaskacineric ew asores– tancineric ow im srov piti oœnœacnem Movabi bnakiœ– nerin, amonacinerin, amboˇj Hr¯astan˚, bolor egipta– cinerin minœew erkow Æoveri sahmanner˚¿: Ew tasneظne– rord tarowm na patrastowec ew ir bovandak zØrow¸eamb yar´akowec ArŒaqsad arqayi vray, owßeˇacaw ir pate– razmi m¯j ew vercrec ArŒaqsadi amboˇj øazmakan owß˚‘ nra bolor erivarner˚, bolor z¯nqer˚, nra kaøqer˚, tirec nra qaˇaqnerin, hasaw minœew Ekbatan, grawec nra aæ– tarakner˚, qandec ow awerec nra hraparakner˚ ew nra geˇeckow¸iwn˚ naxatinq dar´rec nra hamar: Nabowqo– donosor˚ bønec ArŒaqsadin fiagawi sahmani vray ew ir srov spanec nran. na aynteˇic yet dar´rec ir zØrqe– r˚ nra het ekaÆ bazma¸iw aylazgineri het miasin: Ew aynteˇ inqn ow ir zØrq˚ hariwr qsan Ør hangstow¸ean ew owraxow¸ean m¯j ¯in:

12

13

14

15

16

Tasnow¸erord tarowm, aøajin amsi tasnerkowerord Ø– 2 r˚ Nabowqodonosor˚ ir zØrqeri hand¯sn arec ew nranc het mtaÆowm ¯r vr¯ß aønel amboˇj erkric: Na kanœec ir 2 bolor meÆameÆnerin ew ir kowsakalnerin ow nranc yaytnec ir mtadrow¸iwnner˚: Na ir beranov, i lowr zØrakanneri, 3 yaytnec ayn bolor œariqneri masin, or piti beri erk– ri d¯m: Nranq, patasxan talov, asacin. ¡Φagaworin 4 hakaøak am¯n mard k˚ spanowi, naew‘ na, ov œi hnazan– dowi nra hramannerin¿: Ew erb asorestancineri Na– 5 bowqodonosor arqan katarec ir mtadrow¸iwnner˚, kan– œec ir bolor zØrqeri sparapet HoˇoŒeøn¯sin ew asac nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm meÆ arqan, ays amboˇj erkri t¯– r˚. ahawasik dow dowrs k’elnes im mØtic ew k’˚ntres ow k˚ vercnes qez het nranc, ovqer vstah en irenc hzØrow¸e– an vray. hariwr qsan hazar hetewak ew tasnerkow hazar heÆealneri meÆaqanak bazmow¸iwn: Dow k˚ gnas arewmte–

2. 6–12

6

7

8

9 10 11

12

Yowdi¸

890

an koˇm˚, orovhetew nranq antesecin im hramanner˚: Nranc k˚ patowires, or hoˇ ow jowr patrasten, ew es zayroy¸ov nranc vray k˚ dimem, im zØrqerov amboˇj erkri eres˚ k˚ ÆaÆkem, otqi koxan k˚ dar´nem ayn, ew nranq k˚ matnowen koˇopowti im bolor zØrqeri koˇmic: Nranc ´o– rern ow kir˘er˚ k˚ lcowen irenc virawornerov, geter˚ k˚ yorden nranc ariwnic, ew es erkri bolor Æayreric sksaÆ nranc gerow¸ean k˚ tanem: Isk dow k’elnes, in´ hamar k˚ tires ew k˚ paæares nranc sahmanner˚, yetoy irenq k˚ yan´nowen qez, ew dow nranc k˚ pahes in´ hamar minœew ayn Ør˚, erb es k˚ datapartem ow k˚ kætambem nranc: Im aœq˚ œi xnayi nranc, ovqer antesecin in´, erb es a– sowm ¯i, ¸¯‘ ¡Mahowan k˚ matnem ´ez ew koˇopowti‘ ´er amboˇj erkir˚¿: Aha kendani em es im zØrow¸eamb, a– saci ew k’anem ayn am¯n˚, inœ im kamqn ¯: Ew dow oœ mi banov zanc mi— aø ayn hraman˚, or towi qez, ayl‘ xstØr¯n katari—r ayn bolor˚, inœ asaci qez ew mi— dandaˇir anel ayd¿: HoˇoŒeøn¯s˚ elaw ir tiroj mØtic, ir mØt kanœec A– sorestani bolor iæxannerin ew zØrapeterin. pateraz– mi hamar na nrancic ˚ntrowm ew haæwowm ¯r ayrer inœp¯s ir t¯rn ¯r hramayel iren. hariwr qsan hazar aˇeˇnawor, qsan hazar heÆelazØrayinner: Na nranc dasaworec ow patrastec‘ ˘akatelow hamar paterazmowm: Na ver– crec meÆ qanakow¸eamb owˇter ew grastner‘ kahkarasi bar´elow hamar, naew an¸iw oœxarneri hØter, arjaøner ew ayÆeri eramakner‘ zØrq˚ kerakrelow hamar: Πana– parhi hamar bolorin paæar towec, naew‘ ¸agaworakan tnic‘ meÆaqanak oski ew arÆa¸: Inqn ow ir amboˇj zØr– q˚ paterazmi elan, orp¯szi naxapatrasten ¸agawo– rin‘ dowrs galow ew erkri arewmtakoˇmi amboˇj eres˚ ÆaÆ– kelow martakaøqerov, erivarnerov ew ˚ntir hetewakov: Nranq, ovqer xaønowel ¯in nra zØrqerin, nman ¯in mo– rexi parsi ew erkri awazi, orovhetew ¸iw œkar nranc bazmow¸ean˚: Nranq gnacin Ninow¯ qaˇaqic, ereq Ø– roway ˘anaparh ancnelov hasan Bekeˇi¸i daæt˚ ew ba– nak drecin Verin Kilikiayi ´axakoˇmowm gtnowoˇ leran mØt: HoˇoŒeøn¯s˚ vercnelov ir bovandak zØrq˚, heÆeal–

891

Yowdi¸

2. 13–3. 9

ner˚, hetewak˚, z¯nqern ow kaøqer˚‘ gnac d¯pi leønakoˇ– m˚: Na grawec ffiowdn ow Lowd˚, oœnœacrec ew awari mat– nec fiamasi ew Ismay¯li ceˇerin, oronq bnakwowm ¯in a– napatowm, Qiloni harawakoˇmowm: Ancaw EŒrat get˚, ancaw mijagetqov ew korÆanec Abroni ´oric minœew Æo– vi sahman˚ gtnowoˇ bar´radir qaˇaqner˚: Hasnelov ew grawelov Kilikiayi sahmanner˚‘ na kotorec bolor iren dimadroˇnerin: Ekaw minœew YaŒe¸i harawakoˇmi sah– man˚, or Arabiayi dimac ¯: ΩrjaŒakec Madiami bolor ordinerin ew hroy ˘arak dar´rec nranc bnakarannern ew vranner˚, awerec, qandec nranc hØteri bolor gomer˚: Na coreni hn´i Ørerin ijaw Damaskosi daæt˚ ew hroy ˘arak dar´rec nranc handern ow agarakner˚, oœnœacrec nranc hØtern ow naxirner˚, awari matnec nranc qaˇaqner˚, kotorec nranc manowknerin ew sri beran anckacnelov‘ harowaÆec, spanec nranc eritasardnerin: Ew ah ow er– kiwˇ ˚nkaw Tiwrosi ew Sidoni Æovezerqi bnakiœneri m¯j, naew Sowri ew Iwkini bnakiœneri m¯j, naew Yemnani bolor bnakiœneri m¯j: Isk nranq, ovqer bnakwowm ¯in Azotosowm ew Askaˇonowm, xist vaxecan nranic:

13

14

15

16

17

18

HoˇoŒeøn¯si mØt owˇarkecin patgamaworner‘ xaˇa– 3 ˇow¸ean xØsq aselow hamar: Nranq asacin. ¡Ahawasik 2 menq Nabowqodonosori Æaøanern enq ew kangnel enq qo aø– jew. varowi—r mez het inœp¯s ha˘eli k˚ ¸oway qez, orov– 3 hetew aha mer tnern ow coreni bolor daæter˚, hØtern ow naxirner˚, mer oœxarneri bolor gomer˚ qo aœqi aøaj en. varowi—r aynp¯s, inœp¯s bari k˚ ¸oway qez, orovhetew aha mer qaˇaqner˚ ew menq‘ nranc bnakiœner˚, qo Æaøanern enq: Ari— mer m¯j ew varowi—r inœp¯s bari k˚ ¸oway qez¿: Patgamaworner˚ ekan HoˇoŒeøn¯si mØt ew nran asacin 4 ays xØsqer˚: HoˇoŒeøn¯sn ow ir zØrq˚ ijan Æovezerq. na 5 nra bar´radir qaˇaqnerowm pahapanner drec: Ayd qa– ˇaqneric ir hamar na vercrec zinakic ˚ntir mardik: Ayd qaˇaqner˚ nran dimaworecin ergerov, psaknerov, 6, 7 ÆnÆˇanerov ew ¸mbowknerov: HoˇoŒeøn¯s˚ qarowqand a– 8 rec nranc sahmanner˚ ew hatec nranc bolor antaøner˚: Nran hraman ¯r trowaÆ xortakel ayd erkri astowaÆ– 9

3. 10–4. 10 10 11

12

4

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Yowdi¸

892

nerin, orp¯szi bolor azgern ow ßoˇovowrdner˚ miayn Na– bowqodonosorin paæten ew nran astowaÆ anowanen: Na ekaw Ezrayelomi handipakac koˇm˚, or mØtik ¯r bnakiœ– nerin ew d¯myandiman Hr¯astani meÆ sarin: Na banak drec Gayi ow Biæani mijew ew aynteˇ mi amis mnac‘ ir zØrqi hamar zinam¸erq ew paæar hawaqelow: Erb isray¯laciner˚ ew Hr¯astani bnakiœner˚ lsecin ayn ameni masin, inœ arec asorestancineri arqayi zØ– rapet HoˇoŒeøn¯s˚ azgerin ew he¸anosnerin, ¸¯ inœp¯s qandec ew pˇÆec nranc bolor meheanner˚, xist vaxe– can nranic ew tagnapecin Erowsaˇ¯mi ow irenc AstÆow Tan hamar, orovhetew ayd ßamanak nor ¯in veradar– ´el irenc gerow¸iwnic, deø nor ¯in hawaqowel Hr¯asta– nowm ew irenc T¯r AstÆow seˇan˚, spasq˚ ew Town˚ nor ¯in srbel pˇÆow¸iwnic: Nranq mardik owˇarkecin Samari– ayi, Konobe¸oroni, Belmayi, Eriqovi, Qoqi, Somayi bolor sahmanner˚ ew Saˇ¯mi hovitner˚: Nranq hasan ew gra– wecin bolor bar´r leøneri gaga¸ner˚, parspecin nranc m¯j gtnowoˇ giwˇer˚ ew paterazmelow hamar paæar ha– waqecin, orovhetew ayn ßamanak nor ¯in hn´owel nranc daæter˚: MeÆ qahanay Yovakim˚, or ayn Ørerin Erow– saˇ¯mowm ¯r, grec Betilowi ew Ezromi, Do¸ayimin mØtik daæti handipakac koˇmowm gtnowoˇ Be¸omes¸i bnakiœ– nerin ew asac. ¡El¯q grawec¯—q leønancqi koˇm˚¿ (orovhe– tew aynteˇ ¯r gtnwowm mowtq˚ d¯pi Hr¯astan, ew irenc hamar heæt k˚ lin¯r xoœ˚ndotel nranc, qanzi kir˘eri ancowmnern aynqan neˇ ¯in, or erkow mard karoˇ ¯in pa– hel): Isray¯lacinern arecin aynp¯s, inœp¯s hramayel ¯in meÆ qahanay Yovakim˚ ew Erowsaˇ¯mowm nstoˇ Isra– y¯li ßoˇovrdi Æerakoyt˚: Isray¯li bolor tˇamardik i– renc amboˇj srtov kanœecin Tiroj˚ ew irenq ow irenc ka– nayq xonarhecrin irenc an´er˚: Bolor pandowxtnern ow var´kanner˚ irenc anasownnerov hawaqowecin mi teˇ, ew arÆa¸ov gnowaÆ nranc Æaøaner˚ qowr´ gcecin irenc m¯jqin: Erowsaˇ¯mowm bnakowoˇ Isray¯li bolor tˇamar– dik irenc kanancov ew erexanerov Tiroj ta˘ari aøjew Ænki ijaÆ aˇaœowm ¯in nran, moxir ¯in canowm irenc glxin,

893

Yowdi¸

4. 11–5. 8

Tiroj aøjew hanowm ¯in irenc qr´er˚, srbow¸ean seˇan˚ ÆaÆkowm qr´ov ew miasin amboˇj srtov kanœowm ¯in Isra– y¯li AstÆown, orp¯szi irenc ordinerin œmatni yaŒætakow– ¸ean, irenc kananc‘ awari ew irenc ßaøangow¸iwn mna– caÆ qaˇaqner˚‘ oœnœacman, srbow¸iwn˚ œmatni pˇÆow¸ean ew irenc‘ he¸anosneri naxatinqin ow Æaˇrin: T¯r˚ lsec nranc ´ayn˚ ew tesaw nranc neˇow¸iwnner˚: Amboˇj Hr¯as– tani ow Erowsaˇ¯mi ßoˇovowrd˚ æat Ører pahecoˇow¸ean m¯j ¯r Amenakal Tiroj srbow¸iwnneri aøjew: MeÆ qaha– nay Yovakim˚ ew Tiroj aøjew kangnaÆ bolor qahananern ow Tiroj paætØneaner˚ qowr´ ¯in hagel, mætap¯s zoher ¯in matowcowm, aˇØ¸owm ew nowirowm ßoˇovrdi kamawor ˚n– Æaner˚: Nranc glxanocneri vray moxir kar: Nranq i– renc amboˇj srtov kanœowm ¯in Tiroj˚‘ Øgnow¸ean galow ew bariq anelow Isray¯li tan˚:

11

12

Asorestani zØrqeri zØrapet HoˇoŒeøn¯sin patme– 5 cin, ¸¯ isray¯laciner˚ paterazmi en naxapatrast– wowm, Œakel en leønancqner˚, parspapatel bar´r leøne– ri gaga¸ner˚, ÆaÆowk orogay¸ner larel daæterowm: Ho– 2 ˇoŒeøn¯s˚ xist zayracaw, kanœec Movabi bolor iæxan– nerin, Amoni zØrapetnerin, Æovezerqi bolor naxarar– nerin ew asac nranc. ¡Dowq, o—v qananaciner, yaytnec¯—q 3 in´, o?v ¯ ayd ßoˇovowrd˚, or bnakwowm ¯ leønakoˇmowm, i?nœ qaˇaqner en, owr bnakwowm en nranq, kam inœqa?n ¯ nranc zØrqeri bazmow¸iwn˚, i?nœ ¯ nranc owß˚ kam zØrow¸iwn˚, kam o?v ¯ nranc ¸agawor˚ ew nranc zØrqeri aøajnord˚, ew in– 4 œo?w nranq Œoxecin irenc mitq˚, orp¯szi in´ œdimaworen, ayl goøozacan Arewmowtqi bolor bnakiœneric aweli¿: Ew 5 aha bolor amonacineri aøajnord Aqior˚ asac nranc. ¡Φoˇ t¯r˚ lsi ir Æaøayi xØsqer˚. es qez k˚ patmem ˘æmartow¸iwnn ayd ßoˇovrdi masin, or bnakwowm ¯ ayd leø– nakoˇmowm ew mØtik ¯ qez. oœ mi sowt xØsq dowrs œi gay qo Æaøayi beranic: Ays ßoˇovowrd˚ qaˇd¯acineri azgic ¯ 6 ew aøajin˚ pandxtec Mijagetqic, orovhetew qaˇd¯a– 7 cineri erkrowm œkamecaw paætel ir hayreri astowaÆne– rin. nranq dowrs ekan irenc hayreni erkric ew erkrpa– 8 gecin erknqi AstÆown, orin ˘anaœowm ¯in ibrew ˘æmarit

5. 9–20

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

Yowdi¸

894

AstÆow: Nranq dowrs galov‘ gnacin Mijagetq ew aynteˇ pandxtecin bazowm Ører: Irenc AstowaÆn asac nranc, or dowrs gan pandxtow¸iwnic ew hastatowen Qanani erkrowm: Nranq bnakowecin aynteˇ, harstacan oskov, arÆa¸ov ew bazowm anasownnerov: Nranq ijan Egip– tos, orovhetew qananacineri erkrowm sov eˇaw: Aynteˇ pandxtecin aynqan ßamanak, qani deø karoˇ ¯in snowel, aynteˇ xist bazmacan, ew ¸iw œkar nranc azgin: Nranc vray yar´akowec egiptacineri arqan, nranc gcec Æaøa– yow¸ean tak‘ œarœarelov ew harkadrelov nranc aˇiwsner patrastel: Nranq kanœecin irenc AstÆown, ew AstowaÆ harowaÆec Egiptacineri erkir˚ anbowßeli aˇ¯tnerov: Egiptaciner˚ nranc halaÆecin irenc erkric: Astow– aÆ camaqecrec Karmir Æov˚ nranc aøjew ew nranc berec d¯pi Sinayi ˘anaparh˚, d¯pi Kad¯s-Baøna. sranq a– napati bolor bnakiœnerin teˇahanecin, bnakecrin a– morhacineri erkrowm ew irenc zØrow¸eamb kotorecin bo– lor esebonacinerin: Ancan Yordanan get˚ ow ßaøange– cin amboˇj erkir˚, irencic qæecin heøacrin qanana– cinerin, Œerezacinerin, yebowsacinerin, siwqemacinerin, bolor gergesacinerin ew erkar Ører bnakowecin ayd erk– rowm: Qani deø nranq irenc AstÆow aøjew œ¯in meˇan– œel, nranc het ¯r bariq˚, orovhetew AstowaÆ, or atowm ¯ anirawow¸iwn˚, nranc het ¯r: Ew erb irenq heøacan AstÆow patowiraÆ ˘anaparhic, kotorowecin bazma¸iw paterazmneri m¯j ew gerowecin Øtar erkir, or irenc˚ œ¯r: Irenc AstÆow ta˘ar˚ korÆanowec ow irenc qaˇaq– ner˚ matnowecin irenc ¸ænamineri ´eøq˚: Ayßm nranq dar´i en ekel d¯pi irenc T¯r AstowaÆ˚: Hawaqowecin ayn vayreric, owr crowaÆ ¯in irenc gerow¸ean m¯j, grawecin Erowsaˇ¯m˚, orteˇ srbarann ¯r gtnwowm. nranq aprecin leønakoˇmowm, orovhetew ayn anbnak ¯r: Ew ard, t¯—r, e– ¸¯ ayßm nranc ßoˇovrdi m¯j molorow¸iwn kay, ew nranq me– ˇanœowm en irenc AstÆow d¯m, aknkalelov spasenq dran, orovhetew sa gay¸akˇow¸iwn ¯ nranc hamar. menq yetoy k˚ yar´akowenq nranc vray ew paterazm k˚ tanq nranc d¯m: Isk e¸¯ orew¯ anirawow¸iwn œownen irenc AstÆow han–

895

Yowdi¸

5. 21–6. 6

d¯p‘ zanc aønenq nranc, t¯—r, ¸erews irenc T¯r AstowaÆ˚ paætpani nranc, ew menq amظov naxatinq k˚ krenq amboˇj erkri aøjew¿: Erb Aqior˚ dadarec ays baner˚ xØselowc, amboˇj banak˚, or vrani æowrjn ¯r, trtnjac: Ew iæxanner˚, Æovezerqi bnakiœner˚, movabaciner˚ Ho– ˇoŒeøn¯sin asacin, or patßi Aqiorin: ¡Menq, - asacin nranq, - œenq vaxenowm isray¯lacineric, mi ßoˇovowrd, or paterazmi oœ mi karoˇow¸iwn œowni: Ard, t¯—r HoˇoŒeø– n¯s, menq k’elnenq nranc d¯m, ew nranq qo bolor zØrqerin kerakowr k˚ daønan¿:

21

22

23

Erb dadarec nranc aˇmowk˚, ovqer irenc vrani æowrjn 6 ¯in, Asorestani zØrqeri zØrapet HoˇoŒeøn¯s˚ bolor ayl– azgineri zØrqeri aøjew Aqiorin asac. ¡O?v es dow, Aqio—r, or movabacineri ew EŒremi erkri var´kanneri, bolor ay– lazgi ßoˇovowrdneri het d¯m kangnecir in´, margar¯a– 2 car mez hamar, inœp¯s aysØr, ew asowm es, ¸¯ paterazm mi— tow¯q isray¯lacineri d¯m, orovhetew nranc Astowa– Æ˚ paætpanowm ¯ nranc: Nabowqodonosoric baci ¯l i?nœ AstowaÆ kay. na k’owˇarki ir zØrow¸iwn˚ ew erkri eresic k˚ jnji nranc, ew nranc AstowaÆ˚ œi Œrki nranc: Bayc 3 menq‘ nra Æaøaners, k˚ vanenq nranc ibrew m¯k mard, ew nranq œen karoˇ kangnel mer heÆelazØri, mer erivarneri d¯m. drancov k˚ jnjenq nranc, nranc leøner˚ k˚ yagecnenq irenc ariwnov, nranc daæter˚ k˚ lcowen irenc diaknerov, ew aylews nranq œen karoˇ mer d¯m kangnel, ayl‘ ispaø k˚ korœen, inœp¯s asowm ¯ bovandak erkri t¯r Nabowqodo– 4 nosor arqan. ew qani or na aysp¯s ¯ asel, izowr œen lini nra berani xØsqer˚: Bayc dow, Amoni var´ka—n Aqior, or 5 yanirawi xØsecir ays baner˚, aylews œes tesni im eresn aysØrowanic, minœew œlowÆem im vr¯ßn ayd azgic, or dowrs ¯ ekel Egiptosic. ew ayn ßamanak im zØrqeri sowr˚ k˚ xrowi qo koˇ˚, ew erb es veradaønam, dow k˚ korÆanowes 6 bazowm viraworneri het: Bayc ayßm im Æaøaner˚ ¸oˇ qez tanen leøneri koˇm˚ ew qez pahen mi qaˇaqowm, or ˘ana– parhneri vray ¯, ew œes korœi minœew œspanowes nranc het miasin: Ew e¸¯ qo srtowm yoys ownes, ¸¯ nranq mahowan œen matnowi, ayd banin vstah mi— eˇir, orovhetew es xØse–

6. 7–7. 2 7

8

9 10

11 12

13

14 15

16 17 18

7

2

Yowdi¸

896

ci, ew im xØsqeric oœ m¯k˚ izowr œi ancni¿: HoˇoŒeøn¯s˚ hramayec ir Æaøanerin, or nra aøjew ¯in, bønel ow kapel Aqiorin, nran tanel Betiˇowa ew nran matnel isray¯la– cineri ´eøq˚: Ew nra Æaøaner˚ bønecin nran, dowrs ta– ran banakic aynteˇi daæt˚, nranq gnacin ayd daætic ow ekan leønakoˇmi aˇbiwrneri mØt, Betiˇowayi storin mas˚, or Samarian ¯: Erb qaˇaqi tˇamardik nranc te– san leran gaga¸in, vercrin irenc z¯nqer˚ ew leran glxin yar´akowecin nranc vray: Bolor parsatikawor tˇamar– dik Œakecin nranc elqi ˘anaparh˚ ew qarkoÆecin nranc: Sranq ancan leønalanjov, kapecin Aqiorin, nran gce– cin leran storotin ow veradar´an irenc tiroj mØt: Is– ray¯lacinern ijan qaˇaqic, hasan nran, ar´akecin ka– panqner˚, taran Betiˇowa ew kangnecrin irenc qaˇaqi iæxanneri aøjew: Ayd Ørerin iæxannern ¯in Miqiayi or– di fflzian‘ Ωmawoni tohmic, ew Melqi¯li ordi Qarmin: Qa– ˇaqi bolor Æererin, eritasardnerin ow kananc hawaqe– cin ßoˇovaranowm ew Aqiorin kanœecin amboˇj ßoˇovrdi aøaj. fflzian harcrec nran. ¡Inœo?w ayd ban˚ patahec qez het¿: Na patasxan towec ow patmec HoˇoŒeøn¯si ßoˇovowm asowaÆ xØsqer˚ ew bolor ayn xØsqer˚, or inqn ¯r asel asorestancineri iæxanneri aøjew, naew ayn xØs– qer˚, or HoˇoŒeøn¯s˚ yoxortalov asel ¯r Isray¯li tan masin: Erkri amboˇj ßoˇovowrd˚ Ænki galov erkrpagowm ¯r AstÆown, aˇaˇakowm ew asowm. ¡Erknqi T¯—r AstowaÆ, te—s nranc ambartawanow¸iwn˚, oˇormi—r mer azgi xonar– how¸ean hamar ew ays Ørerin nayi—r mez‘ qo srbow¸ean˚, T¯—r¿: Nranq aˇaœecin, mxi¸arecin Aqiorin ew æat go– vecin nran: fflzian nran vercrec ßoˇovaranic ew taraw ir town, xrax˘anq arec Æereri ow qahananeri het, ew ayd amboˇj giæer nranq Øgnow¸ean kanœecin Isray¯li T¯r AstÆown: Yajord Ør˚ HoˇoŒeøn¯s˚ patowirec ir zØrqerin ew ha– waqowaÆnerin, or ekel ¯in nran Øgnelow, aræawel Betiˇow– ayi vray, grawel leønakoˇmi elq˚ ew hasnel ow paterazmel isray¯lacineri d¯m: Ayn Ør˚ bolor tˇamardik, or pa– terazm ¯in gnalow, kazm ow patrast ¯in: Amboˇj hete–

897

Yowdi¸

7. 3–9

wak zØrq˚ hariwr eظanasown hazar ¯r, isk zinavaøowaÆ heÆelazØr˚‘ tasnerkow hazar, œhaæowaÆ amboˇj ßoˇovowr– d˚ ew meÆa¸iw hander´anq˚: Nranq banak drecin hov– towm, or mØtik ¯r Betiˇowayi aˇbiwrin, ew laynow¸eamb taraÆowecin d¯pi harawayin koˇm˚‘ minœew Do¸ayim, min– œew Belbem, isk erkarow¸eamb Betiˇowayic minœew Kiam, or handipakac ¯ Ezray¯lomin, aysinqn‘ Yezray¯lin: Erb is– ray¯laciner˚ tesan ayd anœaŒ bazmow¸iwn˚, xist tag– napecin, ew am¯n mard asowm ¯r ir ˚nkeroj˚. ¡Hima sranq k˚ ˘araken ow k˚ lizen erkri amboˇj eres˚. ¯l o—œ leøneri bar´ownqner˚, o—œ ´orern ow blowrner˚ œen karoˇ d¯m kang– nel nranc zØrow¸ean˚¿: Ew isray¯lacineric iwraqanœiwr tˇamard vercrec ir z¯nq˚, jaher vaøecin qaˇaqi aæta– rakneri vray ew amboˇj giæer pahpanowm ¯in ayn: Erk– rord Ør˚ HoˇoŒeøn¯s˚ amboˇj heÆelazØr˚ hanec isray¯la– cineri d¯m, oronq Betiˇowayowm ¯in, hasaw nranc qaˇaqi elqin, imacaw jri aˇbiwrneri teˇer˚, ætapec paæarel dranq, drec paterazmoˇ ayreri banakneri hskoˇow¸e– an tak ew inq˚ veradar´aw ir banak˚: Ayn ßamanak bolor amonaciner˚, amboˇj ßoˇovowrd˚, movabacineri a– øajnordner˚ ew Æovezerqi bnakiœneri zØravarner˚ ekan nra mØt ew asacin. ¡Φoˇ mer t¯r˚ lsi ir Æaøaneri xØs– q˚, orp¯szi qo zØrqeri vray harowaÆner œteˇan, orov– hetew isray¯laciner˚ œen vstahowm o—œ irenc nizaknerin ew o—œ z¯nqerin, ayl apawinowm en irenc bar´r leønerin, owr bnakwowm en irenq: Noynisk anhnarin ¯ nranc has– nel: Ew ard, t¯—r, dow nranc d¯m paterazm mi— towr so– vorakan paterazmi p¯s, ew qo zØrqeric oœ mi tˇamard œi ˚nkni: Dow hangist mna— qo banakowm ew k˚ Œrkes qo zØrqer˚, bayc qo Æaøaner˚ ¸oˇ grawen jreri aˇbiwrne– r˚, or dowrs en galis leran storotic, orovhetew qaˇaqi bolor bnakiœner˚ aydteˇic en xmowm. nranq k˚ kotorowen Æarawic, isk yetoy irenq isk qo ´eøq˚ k˚ yan´nen qaˇa– q˚: Menq mer bolor zØravarnerov k˚ bar´rananq leøneri mØtik bar´ownqner˚ ew mi mardow nman k˚ teˇaworowenq dranc vray: Nranq sovic ow Æarawic k˚ meønen. nax– qan sowr˚ nranc vray gal˚ irenq, irenc kanayq ew irenc

3

4

5

6

7

8

9

7. 10–15

10

11

12

13

14

15

Yowdi¸

898

ordiner˚ ditapast k’˚nknen irenc qaˇaqi hraparak– nerowm, ew dow k˚ hatowces nranc i patasxan nranc œa– row¸ean, or Œoxanak ansalow, køowi m¯j mnacin ew xa– ˇaˇow¸eamb œhnazandowecin qez¿: Ays xorhowrd˚ ha˘eli ¸owac HoˇoŒeøn¯sin nra bolor Æaøanerin, ew na hrama– yec anel aynp¯s, inœp¯s asel ¯in: Amonacineri banak˚ ew nranc het hing hazar ¯l asorestancineric gnacin ew banak drecin ´orahovtowm ew hasnelov‘ grawecin is– ray¯lacineri jri aˇbiwrner˚: Edomaciner˚ ew amonaci– ner˚ dowrs ekan ew banak drecin Do¸ayimi handipakac leønakoˇmowm: Nranc mi masin owˇarkecin harawakoˇm˚ ew d¯pi hiwsis‘ Egrebili handipakac koˇm˚, or mØtik ¯ Qowæin, orn ¯l Qowmowri ´ori ezrin ¯: Isk Asorestani miws zØrqer˚ banak drecin daætowm ew ÆaÆkecin amboˇj erk– ri eres˚: Mnaceal ßoˇovowrd˚ hander´anqov ow vranne– rov teˇaworowec meÆ taraÆow¸ean vray: Isray¯lacine– r˚ kanœecin irenc T¯r AstÆown, orovhetew ahic sarsa– ŒaÆ marel ¯in nranc hoginer˚, qani or ¸ænamin patel paæarel ¯r nranc, ew oœ mi hnar œkar dowrs galow nranc mijic: Asorestancineri zØrqer˚ øazmakaøqerov, irenc erivarnerov elan paæarecin nranc eresownœors Ør: Be– tiˇowayi bolor bnakiœner˚ yowsahatowecin ow ¸owlacan, ew jowr˚ spaøowec nranc bolor amannerowm, jrhorneri jowr˚ verjacaw, m¯k Øroway xmelow jowr isk œmnac, ew inœ xmowm ¯in‘ œaŒov ew kæøov ¯in xmowm: Nranc kanayq ew manowk– ner˚ vaxi ow tarakoysi m¯j ¯in, nranc eritasardner˚ ¸owlacel ¯in Æarawic ow glorowel qaˇaqi hraparaknerowm, døneri æemin, ew oœ mi teˇic mxi¸arow¸iwn œkar nranc hamar: Amboˇj ßoˇovowrd˚ hawaqowec fflziayi ew qaˇaqi iæxanneri æowrj˚. eritasardner˚, kanayq ew manowkner˚ bar´r ´aynov lacecin ew ßoˇovrdi bolor Æereri aøjew a– sacin. ¡Φoˇ AstowaÆ mer ew ´er m¯j dat ani, orovhetew dowq mer hand¯p aniraw gorÆ areciq‘ asorestancinerin œareciq xaˇaˇow¸ean aøajark: Ew ard, oœ oq œkay, or Øgni mez, ayl AstowaÆ mez nranc ´eøq˚ matnec, orp¯szi ditapast ˚nknenq nranc aøjew ew korsti matnowenq Æa– rawic: Ayßm dowq nranc aˇaœec¯—q ew, orp¯s awar, amboˇj

899

Yowdi¸

7. 16–8. 9

qaˇaq˚ nranc tow¯—q. aweli law ¯ mez hamar matnowel ge– row¸ean ew Æaøayow¸ean, bayc oˇj mnal, qanzi œenq karoˇ mer aœqerov tesnel mer tˇaneri ew kananc mah˚, qani or ¸owlacel, tkaracel en nranc hoginer˚: Ard, erknqi ow erkri aøjew vkayowm enq ´ez, mer hayreri AstÆown, or vr¯ßxndir ¯ mezanic mer ew mer hayreri meˇqeri hamar, orp¯szi mer Ørerin na œani ˚st ir xØsqeri¿: Ew ßoˇovi ßamanak bolor˚ miasin lacecin, meÆ oˇb arecin ew bar´r ´aynov kanœecin T¯r AstÆown: fflzian nranc asac. ¡Qa– jalerowec¯—q, eˇbayrne—r, hamberec¯—q ews hing Ør, ew ayd Ør˚ T¯r˚ k’aøaqi ir oˇormow¸iwn˚ mez vray, orovhetew na mez ispaø œi lqi: Bayc erb ays Ørern ancnen ow mez Øgnow¸iwn œgay, es k’anem ´er xØsqeri hama´ayn¿: Na ßoˇovrdin ar´akec irenc tner˚. nranq gnacin d¯pi qaˇaqi aæta– rakner˚ ew parispner˚‘ ¸ænamineric zgowæanalow hamar: Bolorn ¯l varanowmi ew meÆ tarakowsanqi m¯j ¯in:

16

17

18

19

20 21

Ayn Ør˚ ays bolor˚ lsec Yowdi¸˚, or dowstrn ¯r Mera– 8 rii, ew sa‘ ordin Oqoziayi, ew sa‘ ordin Yovs¯Œi, ew sa‘ ordin fflzi¯li, ew sa‘ ordin Elkii, ew sa‘ ordin Eli¯si, ew sa‘ ordin Qelkii, ew sa‘ ordin Eˇiabi, ew sa‘ ordin Na¸a– nay¯li, ew sa‘ ordin Samami¯li, ew sa‘ ordin Sarasaddi, ew sa‘ ordin Isray¯li: Yowdi¸i amowsin˚‘ Manas¯n, nra 2 serndic ew tohmic ¯r: Nra amowsin˚ meøaw garow hn´i ßa– manak, erb daætowm ir hn´oˇneri mØt ¯r. xoræak˚ e– 3 kaw ew harowaÆec nra glxin, oric ¯l meøaw ir qaˇaqowm‘ Betiˇowayowm, ew ¸aˇowec ir hayreri mØt, agarakowm, or mØtik ¯r Do¸ayimin ew Balsonin: Yowdi¸˚ ereq tari œors 4 amis ayri nstaÆ ¯r ir tan˚: Na taˇawar patrastec 5 ir tan taniqi vray, ir m¯jqin qowr´ gcec ew ayriow¸e– an zgest aøaw ir vray: Na ir ayriow¸ean bolor Ørerowm 6 Æom ¯r pahowm, baci æaba¸ Øric, amsamowtic, tarekan tØneric ew Isray¯li tan owraxow¸ean Øreric: Na tes– 7 qov æat geˇecik ¯r: Nra amowsin˚‘ Manas¯n, nran ¸oˇel ¯r oski, arÆa¸, Æaøaner, aˇaxinner, arter, agarak– ner ew anasownner: Yowdi¸n inqn ¯r xnamowm am¯n inœ: Oœ 8 oq œar ban œ¯r xØsowm nra masin, orovhetew na xist er– kiwˇ own¯r AstÆow hand¯p: Yowdi¸˚ lsec iæxani masin 9

8. 10–20

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

Yowdi¸

900

ßoˇovrdi asaÆ anirawaci xØsq˚, qani or nranq ¸owla– cel ¯in Æarawic. lsec naew fflziayi xØsqer˚, or na asel ¯r ßoˇovrdin, inœp¯s erdowel ¯r, ¸¯ hing Øric asorestanci– neri ´eøq˚ k˚ yan´ni qaˇaq˚: Na fflziayi mØt owˇarkec ir ayn naßiætin, or patasxanatown ¯r nra amboˇj ow– necowaÆqi: Sa kanœec fflziayin, Qabriin, Qarmiin ew qa– ˇaqi bolor Æererin: Nranq ekan Yowdi¸i mØt: Yowdi¸n asac nranc. ¡Lsec¯—q in´, Betiˇowayi bnakiœne—r, orov– hetew ˘iæt œen ´er xØsqer˚, or aysØr asaciq ßoˇovrdi aøjew ow erdowmov hastateciq ayn, inœ xØseciq AstÆow ew ´er mijew. asaciq, or qaˇaq˚ k˚ matn¯q mer ¸ænamine– ri ´eøq˚, e¸¯ T¯r˚ œowˇarki ir Øgnow¸iwn˚ mez: Ard, dowq, or ays Ørerin Œor´owm ¯q AstÆown ew ´ez AstÆow teˇ ¯q dnowm mardkanc ordineri m¯j, aha ayßm œ¯q harcnowm A– menakal Tiroj˚ ew oœinœ œ¯q imanowm: Ew e¸¯ mardow srti xorqn animanali ¯, ow e¸¯ dowq nranc srti xorhowrdner˚ œ¯q haskanowm, apa inœp¯?s ¯q hamar´akwowm qnnel Ast– Æown, or ays bolorn ararec, imanal nra kamq˚ ew kam ˚mbønel nra mitq˚. qa—w lici, eˇbayrne—r, mi— barkacr¯q mer T¯r AstÆown: E¸¯ na œkamenay mez Øgnel ays hing Ørerowm, apa na iæxanow¸i—wn owni mez paætpan linelow ayn Ørerin, erb k˚ kamenay, ew kam mez kotorel talow mer ¸ænamineri aøjew: Ard, dowq graw mi— dr¯q ´er T¯r AstÆow xorhowrdner˚, orovhetew AstÆown œi kareli mardow nman spaønal ew oœ ¯l mardow ordow nman tanjel: Owremn, ayßm spaselov‘ aknkalenq nranic oˇormow¸iwn gtnel, aˇaœenq ow nran Øgnow¸ean kanœenq mez, ew na k˚ lsi mer aˇØ¸– qi ´ayn˚, e¸¯ nran ha˘eli lini. qanzi aydp¯s œi varowel erbeq mer azgi nkatmamb, aydp¯s œi eˇel minœew aysØr o—œ mer azgi, o—œ mer tohmi, o—œ mer ßoˇovrdi ew o—œ mer qaˇa– qi het: Ayßm œen erkrpagowm ´eøakert kowøqerin, inœp¯s vaˇnjakan Ørerowm, ori pat˘aøov mer hayrer˚ matnowe– cin sri ow yaŒætakow¸ean ew meÆ korÆanowmov korÆanow– ecin irenc ¸ænamineri aøjew: Bayc menq owriæ AstowaÆ œ˘anaœecinq, baci nranic, orin yowsacinq, orovhetew na œi antesi mez ew mer azg˚ korstean œi matni aynp¯s, inœp¯s dowq asaciq, kam awari œi matni mer srbow¸iwn–

901

Yowdi¸

8. 21–28

ner˚ ew kam vrißaøow œi lini ¸ænamineric srbow¸iwnnern anargelow, mer eˇbayrneri mahowan, ays erkri gerow¸e– an hamar: Na mer ßaøangow¸ean awerowm˚ mer glxin k˚ beri he¸anosneri m¯j, owr ¯l or Æaøayelow linenq nranc: Menq amظ ew naxatinq k˚ daønanq nranc aøjew, ovqer iæxowm en mez vray, orovhetew mer strkow¸iwn˚ œi karoˇ owraxow¸iwn linel nranc hamar, ayl‘ mer T¯r AstowaÆn a– narganq ew korÆanowm k˚ beri nranc: Ew ard, eˇbayrne—r, mer eˇbayrnerin coyc tanq, or nranc keanq˚ mezanic ¯ kaxowaÆ, ow mez vray en hastatowaÆ e—w srbow¸iwnner˚, e—w zohaseˇan˚, e—w ta˘ar˚: Ard, ays bolori hamar go– how¸iwn yaytnenq mer AstÆown, or Œor´owm ¯ mez, inœp¯s Œor´el ¯ mer hayrerin: Yiæec¯—q, ¸¯ inœ arec Abrahamin, ¸¯ inœ arec Isahakin, kam‘ Yakobin Asoriqi Mijaget– qowm ir mØreˇbØr‘ Labani hØtern araÆacnelis, qanzi nranc œŒor´ec irenc srti xorhowrdner˚ ˘anaœelow hamar. aydp¯s ¯l mer meˇqeri hamar vrißaøow œi lini meznic, ayl T¯r˚ tanjowm ¯ ir mer´awornerin‘ xratelow ew sovorecne– low hamar¿: fflzian asac nran. ¡Inœ or asacir, amboˇj srtov ew bari mtqov asacir, ew oœ oq œkay, or d¯m kang– ni qo xØsqerin, orovhetew oœ ¸¯ lok aysØr yaytni dar– ´aw qo imastow¸iwn˚, ayl skzbi Øreric amboˇj ßoˇovowrdn imacaw qo xelq˚, qani or bari en qo srti ptowˇner˚: Bayc ßoˇovowrd˚ sastik Æarawec, ew menq harkadrowaÆ eˇanq anel aynp¯s, inœp¯s xØsecinq nranc het. nranq mez partaworecrin erdowmov, or˚ œenq karoˇ drßel: Ard, dow xndrowaÆqnerov aˇaœi—r AstÆown, orovhetew dow ar– dar kin es. T¯r˚ an´rew k’owˇarki, k˚ lcowen jrhorner˚, ew menq aylews œenq nowaˇi Æarawic¿: Yowdi¸n asac nranc. ¡Dowq lsec¯—q in´, mi ban piti anem, ori masin patmowelow ¯ serndic serownd ew ordowc minœew ordi: Dowq ays giæer kangnec¯—q qaˇaqi darpasi mØt, es dowrs k˚ gam im ays naßæti het, ew ays Ørerin, erb menq oroæecinq ays qaˇaq˚ matnel mer ¸ænamineri ´eøq˚, T¯r AstowaÆ ´ez k’ayceli im mijocov: Dowq mi— qnn¯q im gorÆer˚, or anelow em, qani or es ´ez oœinœ œem asi, minœew or es katarem ayn, inœ ane– low em¿: fflzian, or iæxanneri het ¯r, asac nran. ¡Gna—

21

22

23

24

25

26

27

28

9. 1–7

Yowdi¸

902

xaˇaˇow¸eamb, ew Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ qez het ¸oˇ li– ni‘ mer ¸ænamineric vr¯ßxndir linelow hamar¿: Ew nranq Yowdi¸i taˇawaric veradar´an‘ iwraqanœiwr˚ parspi pahpanow¸ean ir teˇ˚: 9

2 3

4

5 6

7

Yowdi¸n ˚nkaw ir eresi vray, vrayic gcec qowr´˚, or hagel ¯r, ew ir glxin moxir canec: Ayd ßamin Erow– saˇ¯mowm erekoyean xownkn ¯in matowcowm Tiroj ta˘a– rowm: Na bar´r ´aynov kanœec T¯r AstÆown ew asac. ¡Im hØr‘ Ωmawoni T¯—r AstowaÆ, ori ´eøqowm sowr drecir vr¯ßxndir linelow hamar ayn aylazgineric, ovqer pˇÆe– cin koyseri argand˚, merkacrin nranc andamner˚, xay– taøakecin nranc kowsow¸iwn˚ naxatinqi ew ¸ænaman– qi hamar, mi ban, or ha˘eli œeˇaw qo aøjew: Dra hamar ¯l nranc iæxannerin ankoˇinneri pˇÆow¸ean hamar, o– rov nranq datapartowecin, matnecir arean, spane– cir Æaøanerin irenc t¯reri het miasin ow hayrerin‘ i– renc a¸oøneri vray. nranc kananc matnecir awari ow nranc aˇjiknerin‘ gerow¸ean: Amboˇj awar˚ baßinnern ¯in qo sireli ordineri, ovqer xist naxan´axndir e– ˇan qez hamar, garæanq hamarecin irenc qoyreri pˇÆow– ¸iwn˚ ew Øgnow¸ean kanœecin qez: Ard, T¯—r AstowaÆ im, lsi—r qo aˇaxni ´ayn˚ ew nayi—r ayrows xndrowaÆqnerin: Dow es arel ayd bolor˚, inœ eˇel ¯ aøaj ew dranic ye– toy, inœ linowm ¯ ayßm ew inœ linelow ¯ yetoy. do—w mta– Æecir ayd bolor˚, ew eˇaw aynp¯s, inœp¯s or do—w kame– car: Ayd bolor˚, inœp¯s dow mtaÆel ¯ir, kangnecin qo a– øaj ew asacin. ¡Aha menq¿: Qo bolor ˘anaparhner˚ patrast en, qo datastanner˚‘ kanxoroæowaÆ: Ahawa– sik asorestancinern irenc zØrqerov lcowecin mer erki– r˚, goøozacan irenc erivarnerov ow heÆealnerov, hpar– tacan ow meÆamtecin irenc hetewaki bazmow¸ean hzØ– row¸eamb, yoys drecin irenc nizakneri, spaøazinow¸ean, aˇeˇnaworneri ow parsatikaworneri korovi vray. nranq œimacan, or dow es T¯r˚, or xortakowm es paterazm– ner˚, ew or qo anown˚ T¯r ¯: ffirki—r mez ays neˇow¸iwnic ew cri—r nranc zØrow¸iwn˚, o—v Amenakal T¯r, xortaki—r, tapali—r nranc zØrow¸iwn˚ qo barkow¸eamb, orovhetew

903

Yowdi¸

9. 8–10. 5

nranq kamecan pˇÆel qo srbow¸iwnnern ow qo Œaøqi anow– an bnakaranner˚ ew erka¸ov xortakel qo sowrb zoha– seˇani eˇjiwrner˚: Nayi—r ew te—s nranc ambartawanow– ¸iwn˚, qo barkow¸iwnn owˇarki—r nranc glxin ew zØrow¸i—wn towr qo aˇaxnow, im‘ ayrows ´eøqin, or katarem ayn, inœ mtaÆeci: Im æowr¸eri xab¯ow¸eamb harowaÆi—r, korÆa– ni—r Æaøayin ew iæxanin‘ ir Æaøanerov, xortaki—r nranc hpartow¸iwn˚ im‘ ays knoj ´eøqov, orovhetew qo zØrow¸iw– n˚ oœ ¸¯ bazmow¸ean m¯j ¯, qo ardarow¸iwn˚ oœ ¸¯ nrancn ¯, ovqer hzØr en, ayl dow xonarhneri T¯r AstowaÆn es, karØtealneri Øgnakan˚, tkarneri apaw¯n˚, karØteal– neri xnamakal˚, yowsahatneri Œrkiœ˚: Ayo—, dow im hØr AstowaÆn es, Isray¯li ßaøangow¸ean AstowaÆ˚, erknqi ew erkri T¯r˚, jreri Arariœ˚, dow es qo bolor araraÆneri Φagawor˚, lsi—r qo aˇaxni aˇØ¸q˚, in´ aynpisi xØsqer to—wr, or xØsem korÆanelow hamar nranc, ovqer ekel yar– ´akowel en qo ktakaranneri vray, qo Tan vray, Sioni bar´ownqi ow qo ordineri bnakaranneri vray, orovhetew daßan baner xorhecin: Qo bar´r bazowk˚ co—yc towr mez‘ qo ßaøangow¸ean˚, ¸¯ dow es AstowaÆ˚, or tirowm es bolor zØrow¸iwnnerin ew iæxanow¸iwnnerin, ew baci qeznic oœ oq œkay, or paætpan lini Isray¯li azgin, o—v T¯r¿:

8

9

10

11

12

Erb Yowdi¸n awartec ir aˇØ¸q˚ ew verjacrec ays 10 xØsqer˚, otqi kangnec xonarhowaÆ dirqic, kanœec ir 2 naßiætin ew ijaw ir townn, owr anckacnowm ¯r æaba¸ Ø– rern ow tØn Ører˚: Ir vrayic na hanec qowr´˚, or ha– 3 gel ¯r, hanec ir ayriow¸ean zgest˚, jrov lowac ir mar– min˚, ØÆec anowæ iwˇov, hiwsec ir glxi mazer˚, ir ˘a– katin kapec aparØæ˚ ew hagaw ir owraxow¸ean zges– t˚, or hagnowm ¯r ir amowsnow‘ Manas¯i kendanow¸ean ßamanak: Na oskezØÆ kØæikner hagaw, ir ´eøqerin a– 4 paranjanner ew ir paranocin meÆagin qarerov ˚nde– lowzowaÆ maneak anckacrec, mataniner‘ ir matnerin ew ir glxin‘ glxazard: Na zardarowec ir am¯n tesak zarderov, ¯—l aweli geˇeckacaw‘ ir d¯mqi sirownow¸eamb xabelow, gay¸akˇelow hamar nranc, ovqer k˚ tesnen i– ren: Maxaˇ˚ towec ir aˇaxnin ew ayn lcrec Œoxin´ov, 5

10. 6–16

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Yowdi¸

904

œor ¸owzov, ˚ntir hacov, vercrec xsirapat ginow ama– n˚, iwˇi srowak˚: Ays bolor˚ maqrec ow drec, ˚st irenc sovorow¸ean, ew towec ir aˇaxnin: Nranq ekan Beti– ˇowa qaˇaqi darpasi mØt ow aynteˇ tesan fflziayin, or darpasi mØt ¯r, ew nra het‘ qaˇaqi miws qahananerin‘ Qabrinin ow Qarminin: Erb nranq tesan Yowdi¸in, or Œoxel ¯r ir eresi geˇeckow¸iwn˚ ew ir zgest˚, nranq æat zarmacan nra geˇeckow¸ean vray ew asacin nran. ¡Φoˇ AstowaÆ, mer hayreri AstowaÆ˚ qez ænorh tay ew katari qo srti owzaÆ˚‘ i cnÆow¸iwn ew yowraxow¸iwn isray¯laci– neri ew i Œaøs Erowsaˇ¯mi¿: Ew nranq erkrpagecin Ast– Æown: Yowdi¸˚ nranc asac. ¡Hramayec¯—q, or in´ hamar bacen qaˇaqi darpasner˚, orp¯szi es dowrs gam kata– relow ayn, inœ asaciq in´¿: Nranq hramayecin dønapan– nerin bacel ew, inœp¯s asel ¯in, aynp¯s ¯l arecin: Yowdi¸n ir aˇaxni het dowrs ekaw: Qaˇaqi mardik nayowm ¯in nra yetewic, minœew na ancaw leran yetew˚, minœew ancaw hovti kir˘˚, ew apa aylews œtesan nran: Nranq gnowm ¯in hovti kir˘ov, owˇiˇ ˘anaparhov: Nranq handipe– cin asorestanci pahapanneri, oronq bønecin nranc, harcrin ow asacin. ¡O?r ceˇic es dow, orteˇi?c es ga– lis, o?wr es gnowm¿: Yowdi¸˚ nranc asac. ¡Es ebrayecineri dowstrn em ew Œaxœowm em nrancic, orovhetew nranq ´ez ker en daønalow: Es ekel em ´er zØrqeri iæxan HoˇoŒeø– n¯si aøjew kangnelow‘ nran ˘æmarit baner patmelow ew nran coyc talow hamar ayn ˘anaparh˚, orov k˚ gnay ew k˚ grawi amboˇj leønakoˇm˚, ow nra zØrqic oœ m¯kin vnas œi lini¿: Erb mardik lsecin Yowdi¸i xØsqer˚, nranq naye– cin nra eresin, na xist geˇecik erewac irenc, ew asacin nran. ¡Dow aysØr Œrkecir qo an´˚. ard, ætapi—r ijnel‘ tesnelow mer tiroj eres˚, mez het k˚ gnas nra vran˚, menq qez k˚ yan´nenq nra ´eøq˚. erb kangnes nra aøjew, qo srti m¯j mi— vaxecir, ayl dow nran k˚ patmes ˚st qo ayn xØsqeri, or asacir, ew na qez bariq k’ani¿: Nranq i– renc mijic ˚ntrecin hariwr mard, owˇarkecin nranc het, oronq nranc taran HoˇoŒeøn¯si vran˚: Amboˇj bana– kin nranq patmecin nra geˇeckow¸ean ow galow masin:

905

Yowdi¸

10. 17–11. 5

Bolor˚ galis ¯in nran tesnelow, minœ na kangnaÆ ¯r Hoˇo– Œeøn¯si vranic dowrs, isk nersowm nra masin patmowm ¯in HoˇoŒeøn¯sin: Nranq xist zarmanowm ¯in nra geˇeckow– ¸ean vray ow bolor isray¯lacineri vray: Iwraqanœiwr oq ir ˚nkerojn asowm ¯r. ¡Ard, o?v karoˇ ¯ œar ban mtaÆel ays azgi masin, or ayspisi geˇecik kanayq owni: Nranc tˇamardik œp¯tq ¯ apren, orp¯szi nranc aˇjikner˚ mez kin linen, qani or, e¸¯ apren, vnas k˚ tan amboˇj erk– rin¿: HoˇoŒeøn¯si spasaworner˚ ew nra bolor Æaøaner˚ dowrs ekan ew Yowdi¸in taran vran: HoˇoŒeøn¯s˚ nstel ¯r ir gahoyqin, or˚ æowrjanaki ÆaÆkowaÆ ¯r varagoyrov, ˚ndelowzowaÆ ¯r oskov, margartov ew ¸ankagin qarerov: Erb na lsec Yowdi¸in, dowrs ekaw vrani srah˚ jaherov ew arÆa¸eay lapternerov, orovhetew giæer ¯r: Ew erb Hoˇo– Œeøn¯s˚ nran tesaw, zarmacaw nra geˇecik tesqi vray: Yowdi¸˚ xonarhowelov minœew getin‘ erkrpagec HoˇoŒeø– n¯sin, isk nra Æaøaner˚ kangnecrin nran:

17 18

19

20

HoˇoŒeøn¯s˚ nran asac. ¡Ariaci—r, o!v kin ew mi— vaxe– 11 cir, orovhetew es œem œarœarowm oœ mi mardow, ov kamenowm ¯ Æaøayel Nabowqodonosor arqayin, or˚ tirowm ¯ ays am– boˇj erkrin: Ard, qo ayd ßoˇovowrd˚, or bnakwowm ¯ leøna– 2 koˇmowm, e¸¯ œapstamb¯r im d¯m, es nizak œ¯i bar´racni dranc vray, bayc dranq ays bann irenq irenc arecin: Ard, dow in´ asa, ¸¯ inœo—w es Œaxel nrancic ew ekel es 3 mez mØt. qajalerowi—r, orovhetew ekel es Œrkowelow hamar, kendani k˚ mnas ¸¯— ays giæer ew ¸¯— qo bolor Ørerin: Qez oœ oq œi vnasi, ayl law k˚ varowen qez het, inœp¯s varwowm en im tiroj‘ Nabowqodonosori Æaøaneri het¿: Yowdi¸˚ 4 asac nran. ¡Φo—yl towr, or qo aˇaxin˚ xØsi qo aøjew. es ays giæer oœ mi sowt ban œem asi im tiroj˚: E¸¯ hetewes ew lses qo aˇaxni xØsqer˚, AstowaÆ qo mijocov meÆ gorÆ k˚ katari, ew qo gorÆn izowr œi ancni: Φoˇ apraÆ ke– 5 nay Nabowqodonosor˚‘ bovandak erkri arqan, ew apraÆ kenay nra zØrow¸iwn˚, or qez owˇarkec‘ owˇˇow¸iwn talow am¯n mardow, orovhetew qo ´eøqov oœ miayn mardik en Æa– øayowm nran, aylew‘ vayri gazanner˚, anasownner˚ ew er– knqi ¸øœownner˚. qeznov en aprelow Nabowqodonosorn ow

11. 6–15 6

7

8

9

10 11

12

13

14

15

Yowdi¸

906

nra amboˇj town˚: Ardarew, menq lsecinq qo imastow¸e– an ow qo hogow meÆow¸ean masin, or patmwowm ¯ amboˇj erkrowm, orovhetew miayn dow es barerar˚ nra bovandak ¸agaworow¸ean m¯j, dow hzØr es xØsqov ow sqanœeli‘ pa– terazmoˇ zØrakanneri m¯j: Ard, ayn xØsqer˚, or Aqiorn asel ¯ ßoˇovowm, qo seneaki m¯j, menq ¯l lsecinq, orovhetew Betiˇowayi mardik xnayecin nran, ew na patmec bolor˚, inœ asel ¯r qez: Ard, t¯—r, ayßm nra xØsqer˚ mi— antesir, ayl hastati—r qo srtowm, orovhetew dranq ˘æmarit en, qanzi oœ oq œi karoˇ œarœarel mer azg˚, ew oœ ¯l ¸ænamow sowr˚ k˚ vnasi mez, e¸¯ nranq œmeˇanœen irenc AstÆow d¯m: Ew ard, ¸oˇ œvnasowes, t¯—r im, dow ew qo zØrq˚, orovhetew hasel ¯ nranc mahowan ßam˚ ayn meˇqeri pat˘aøov, or gorÆecin irenc AstÆow d¯m, qanzi nranq anirawow¸ean meÆ meˇq gorÆecin: Pakasec nranc jowrn ow kerakowr˚, nranq mtaÆecin ew irenc ´eøq˚ erkarecin ayn anasown– neri vray, or hramayowaÆ œ¯r owtel irenc AstÆow koˇmic, coreni berqi, ginow ew iwˇi tasanordi vray, oronq srba– gorÆowaÆ ¯in qahananeri koˇmic, or mer AstÆow spa– sawornern en Erowsaˇ¯mowm: Nranq sksecin owtel dranq, or oœ oq irawownq œown¯r owtelow, baci miayn qahanane– ric: Nranq Erowsaˇ¯m mardik owˇarkecin, orp¯szi, ovqer aynteˇ en, aysp¯s anen: Dra hamar ¯l nranc ¸oˇow¸iwn ¯r linowm AstÆow koˇmic qahananeri ´eøqov: Ew ard, erb nranq ays meˇq˚ gorÆecin, mahowan piti matnowen: Aha ¸¯ inœow, es‘ qo aˇaxin˚, erb ays imacay, nrancic Œaxay: AstowaÆ in´ owˇarkec qez het meÆ gorÆ katarelow, oric amboˇj erkir˚ piti zarmanay‘ ov ¯l or mi angam lsi ayd masin, orovhetew qo aˇaxin˚ astowaÆapaæt ¯ ew giæer ow cerek aˇaœowm ¯ erknqi T¯r AstÆown: Isk ard, es ¸oˇ qez mØt mnam, t¯—r im, qo aˇaxin˚ ¸oˇ ays giæer dowrs gay hovti kir˘˚, ¸oˇ es aˇØ¸em im T¯r AstÆown, ew erb meˇan– œen ir d¯m, na k˚ yaytni in´: Es k˚ gam ow k˚ patmem qez, dow qo amboˇj zØrqi het miasin dowrs k˚ gas, nrancic oœ m¯k˚ œi Œrkowi qezanic: Es qez k˚ tanem Hr¯astani mi– jov, qez k˚ tanem minœew Erowsaˇ¯m, ew dow qo a¸oø˚ k˚ hastates nra m¯j, nranc k˚ hawaqes hØti nman, or œowni

907

Yowdi¸

11. 16–12. 10

hoviw, ew oœ mi æown ir lezowov œi haœi qo d¯m: In´ yaytnow– ec, or ays ban˚ linelow ¯ AstÆowc, ow es ekay‘ coyc talow qez¿: Yowdi¸i xØsqer˚ ha˘eli ¸owacin HoˇoŒeøn¯sin ew nra bolor Æaøanerin: Zarmanowm ¯in nra imastow¸ean vray ew asowm. ¡Sra nman geˇecik kin œkay erkri m¯k Æay– ric minœew miws Æayr˚‘ ir xØsqi imastow¸eamb ew ir d¯mqi geˇeckow¸eamb¿: HoˇoŒeøn¯s˚ nran asac. ¡AstowaÆ ba– riq gorÆec, or qez owˇarkel ¯‘ aøajnordelow ays ßoˇovrdin, orp¯szi hzØranay mer t¯row¸iwn˚, ew ovqer apstambecin mer d¯m‘ korœen: Ard, tesnowm em, or dow kaytaø es, ew bari en qo bolor xØsqer˚: Ew e¸¯ AstowaÆ aynp¯s ani, inœ– p¯s asacir, apa qo AstowaÆ˚ naew im AstowaÆ˚ k˚ lini. dow k˚ nstes Nabowqodonosori tan˚ ew anowani k˚ lines amboˇj erkrowm¿:

16

17

18

19

HoˇoŒeøn¯s˚ hramayec tanel nran ˘aæaseneak, hra– 12 mayec, or na Øgtowi ir seˇani kerakowrneric ew aynteˇi ginowc, or inqn ¯r xmowm: Yowdi¸˚ nran asac. ¡Es dran– 2 cic œem owti, orp¯szi in´ hamar gay¸akˇow¸iwn œlinen, ayl hrama—n towr owtel ayn, inœ berel en ayn qaˇaqic in´ ha– mar¿: HoˇoŒeøn¯s˚ nran asac. ¡E¸¯ ayn pakasi, qez 3 orteˇi?c tanq dranc nman˚, qanzi qo azgic oœ oq œkay mer m¯j¿: Yowdi¸˚ nran asac. ¡ApraÆ kenas, t¯—r im, 4 qo aˇaxin˚ œi verjacni ayn kerakowr˚, or berowaÆ ¯ in´ het, minœew or im ´eøqov anem ayn, inœi masin xØsowec: Ho– ˇoŒeøn¯si Æaøaner˚ nran taran vran: Na aynteˇ qnec minœew k¯sgiæer: AøawØtean pahin Yowdi¸˚ ver kacaw ew 5 mard owˇarkec HoˇoŒeøn¯si mØt‘ aselow. ¡Φoˇ im t¯r˚ hramayi ¸oyl tal ir aˇaxnin aˇØ¸qi dowrs gal¿: Hoˇo– 6 Œeøn¯s˚ pahapannerin hramayec œargelel nran: Yowdi¸˚ ereq Ør aynteˇ ¯r‘ banakowm: Na giæer˚ dowrs ¯r galis 7 Betiˇowayi ´or˚ ew lowacwowm ¯r banakowm aˇbiwri jrov, ˚st hreaneri sovorow¸ean: Erb na lowacwowm ¯r, Isray¯– 8 li T¯r AstÆown aˇØ¸owm ¯r, or yajoˇow¸iwn tay ir ˘ana– parhin‘ ir ßoˇovrdi Œrkow¸ean hamar: Na maqrowaÆ ¯r 9 mtnowm vran˚, isk kerakowr˚ erekoyean vercnowm tanowm ¯in ir mØt: fforrord Ør˚ HoˇoŒeøn¯s˚ miayn ir Æaøane– 10 ri hamar xnjoyq arec ew xnjoyqi œkanœec Øtarneric ew

12. 11–13. 5

11

12

13 14

15

16

17 18

19

20

13 2 3 4 5

Yowdi¸

908

oœ m¯kin, or aynteˇ ¯in: Na asac Bagowin‘ ir nerqinown, or˚ nra amboˇj ownecowaÆqi hawatarim tntesn ¯r. ¡Gna— dow, hamozi—r, - asowm ¯, - ebrayeci knoj˚, or˚ qez mØt ¯, or gay owtelow ow xmelow mez het: Amظ ¯ mez‘ ¸oˇnel aydpisi knoj˚ ow bolorovin œxØsel nra het: Ard, e¸¯ œkanœenq nran ew œmØtecnenq mez, gowc¯ na Æaˇri mez¿: Bagown elaw Ho– ˇoŒeøn¯si mØtic, mtaw Yowdi¸i mØt ow asac nran. ¡O—v dow, geˇeci—k aˇaxin, mi— yapaˇir gal im tiroj mØt, Œa– øaworowel nra koˇmic ow nra koˇqin, mez het miasin, xmel owraxow¸ean ginin: Dow aysØr k˚ lines ibrew asorestan– cineri dowstreric m¯k˚, or spasaworowm ¯ Nabowqodonosor arqayin¿: Yowdi¸˚ nran asac. ¡O?v em es, or ˚nddimanam im tiroj˚, orovhetew am¯n inœ, or ha˘eli ¯ qo aœqin, Œow– ¸ov katarowm em, ew da in´ hamar cnÆow¸iwn k˚ lini minœew im mahowan Ør˚¿: Na ver kacaw, zardarowec kanaci ir zarderov. nra naßiæt˚ ners mtaw ow HoˇoŒeøn¯si d¯m– yandiman nra hamar bazmelow mor¸i Œøec getnin, or na Bagowic ¯r stacel amenØreay ØgtagorÆman hamar: Yow– di¸˚ bazmec dra vray: HoˇoŒeøn¯s˚ yaŒætakowec nra tesqic, nra hogin xøovowec nran ownenalow meÆ cankow– ¸iwnic: Ayn Øric, inœ tesel ¯r nran, HoˇoŒeøn¯sn aøi¸ ¯r Œntøowm hrapowrelow nran: HoˇoŒeøn¯sn asac. ¡Dow xmi—r ew mez het owra—x eˇir¿: Yowdi¸n asac. ¡Ayo—, t¯—r, orovhetew aysØr im keanq˚ meÆarowec aweli, qan im Ænn– dic sksaÆ bolor Ørerin¿: Ew Yowdi¸˚ nra aøjew vercnowm, owtowm, xmowm ¯r, inœ nra hamar patrastowm ¯r ir a– ˇaxin˚: HoˇoŒeøn¯sn owraxacaw dranic ow aynqan æat gini xmec, inœqan na œ¯r xmel ir Ænndean Øric: Erb erekoy eˇaw, HoˇeŒeøn¯s˚ ir Æaøanerin ætapec– rec dowrs gnal: Bagown Œakec vrani dowø˚, nranq gnacin‘ iwraqanœiwrn ir ankoˇin˚, or drsowm ¯r, qanzi bolor˚ meÆ ginarbowqic æat ¯in yognel: Vranowm mnacin miayn Yow– di¸˚ ew HoˇoŒeøn¯s˚: HoˇoŒeøn¯s˚, mtnelov ir ankoˇin˚, qnec, orovhetew xist ¸mrel ¯r ginowc: Yowdi¸n asac ir aˇaxnin, or mnay vranic dowrs, spasi iren, inœp¯s miws Ørerin, erb inq˚ dowrs ¯r galis aselov, ¸¯‘ ¡Υst sovorow– ¸ean gnowm em aˇØ¸elow¿: Ays noyn ban˚ na Bagowin asac:

909

Yowdi¸

13. 6–21

Erb bolor˚ gnacin ayd seneakic, ow aynteˇ oœ oq œmnac, Yowdi¸˚ kangnec nra mah˘akali mØt ew asac. ¡ZØrow– ¸iwnneri T¯—r AstowaÆ, ays ßamin nayi—r im ´eøqi gorÆe– rin ew Erowsaˇ¯mi bar´ownqin, orovhetew ayßm ßamanakn ¯, or dow Øgnes in´‘ qo ßaøangow¸ean˚, ew ays gorÆ˚ ka– tares im ´eøqov, satakecnes mer ¸ænaminerin, or yar– ´akowel en mez vray¿: Na mØtecaw mah˘akali ˘aˇin, or HoˇoŒeøn¯si snari koˇmn ¯r, hanec nra daæoyn˚ azdric, bønec nra mazeric ew asac. ¡ZØracro—w in´ aysØr, Isra– y¯li— AstowaÆ¿: Ew na ir amboˇj owßov erkow angam harow– aÆec nra paranocin ew ktrec nra glowx˚: Nra marmin˚ ¸awalec gcec mah˘akalic. m¯k ßam yetoy dowrs ekaw, ir naßætin towec HoˇoŒeøn¯si glowx˚, ew na ayn gcec ir kerakri maxaˇi m¯j: Erkows˚ miasin, ˚st irenc sovo– row¸ean, elan ow ancan banaki mijov, ærjancecin ´or˚, elan Betiˇowayi leø˚ ew ekan qaˇaqi darpasneri mØt: Yowdi¸˚ darpasneri pahapannerin asac heøowic. ¡Ba– c¯—q, bac¯—q darpasner˚, mez het ¯ mer T¯r AstowaÆ˚, or– p¯szi ¯l aweli zØrow¸iwn tay Isray¯lin‘ mer ¸ænaminerin yaˇ¸elow hamar, inœp¯s arec aysØr¿: Erb qaˇaqi mar– dik lsecin nra ´ayn˚‘ Œow¸acin ijnel irenc qaˇaqi dar– pasneri mØt: Nranq kanœecin ßoˇovrdi qahananerin ow Æererin, ew hawaqowecin bolor˚, Œoqric minœew meÆ˚, orov– hetew nranq æat ¯in zarmacel, or na ekel ¯: Nranq bace– cin qaˇaqi darpas˚, nranc ners aøan, vaøecin irenc lapterner˚ ew hawaqowecin nranc æowrj˚: Yowdi¸˚ bar´r ´aynov asac. ¡O—v isray¯laciner, Ørhnec¯—q AstÆown, or ir oˇormow¸iwn˚ œheøacrec Isray¯li tnic, ayl ays giæer im ´eøqov harowaÆec, vanec ¸ænamown¿: Ew na HoˇoŒeø– n¯si glowx˚ hanec maxaˇic, coyc towec nranc ew asac. ¡Aha HoˇoŒeøn¯si‘ asorestancineri zØrqeri zØrapeti glowx˚, aha ¸ankar߯q varagoyr˚, ori vray na Œøowel ¯r harbaÆ, ew T¯r AstowaÆ im‘ ays knoj ´eøqov satakecrec nran: Kendani ¯ T¯r˚, or pahpanec in´ ayn ˘anapar– hin, orov es gnaci, orovhetew im eresi tesq˚ xabec nran‘ i korowst iren, bayc na in´ œpˇÆec‘ im an´˚ xaytaøakelow hamar¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ gohow¸iwn yaytnec ow xonar–

6

7

8

9 10 11

12

13

14

15

16 17 18

19

20

21

13. 22–14. 7

22

23

24

25

14 2

3

4

5

6

7

Yowdi¸

910

howelov‘ erkrpagec AstÆown: Bolor˚ miaberan asacin. ¡fflrhneal es dow, mer T¯—r AstowaÆ, or aysØr amaœecrir qo ßoˇovrdi ¸ænaminerin¿: fflzian asac Yowdi¸in. ¡Bar´– real AstÆow do—wstr, Ørhneal es dow aweli, qan erkri vray eˇaÆ bolor kanayq, ew Ørhneal ¯ T¯r AstowaÆ, or steˇ– Æel ¯ erkinqn ow erkir˚, or yajoˇow¸iwn towec qez‘ ktrelow mer ¸ænamow iæxani glowx˚: Dra hamar qo anown˚ œi ve– ranalow mardkanc mijic‘ AstÆow aøjew yawitenap¯s qez yiæelow hamar: Φoˇ im T¯r AstowaÆ˚ bar´racni qo an´˚ ew bariqner ænorhi qez i hatowcowmn ayn bani, or mer az– gi taøapanqneri pat˘aøov dow œxnayecir qo an´˚, ayl vr¯ßxndir eˇar mer kraÆ korÆanarar harowaÆneri ha– mar‘ mer Tiroj aøjew ˚n¸analov owˇiˇ ˘anaparhov¿: Ew amboˇj ßoˇovowrdn asac. ¡Φoˇ aydp¯s lini, ¸oˇ aydp¯s lini¿: Yowdi¸˚ nranc asac. ¡Eˇbayrne—r, lsec¯—q in´, ¸¯ inœ em asowm ´ez. vercr¯—q ays glowx˚ ew kaxec¯—q qaˇaqi pa– rispneri siwneric: Erb bacowi aøawØt˚, ow erkri vray Æagi aregak˚, paterazmelow karoˇ bolor tˇamardikd zinowec¯—q, ´er vray zØravarne—r kargec¯q, do—wrs el¯q qa– ˇaqic‘ ibrew ¸¯ daæt ¯q ijnowm, gnac¯—q d¯pi asorestan– cineri aøajapah ¸ew˚, bayc aynteˇ œijn¯q, ayl miayn anhangstacr¯—q nranc: Nranq k’aønen irenc z¯nqer˚, k˚ gnan irenc bown banak˚, k’ar¸nacnen asorestancineri zØrapetnerin, hawaqowelov k˚ dimen HoˇoŒeøn¯si vran˚ ew œen gtni nran: Nranc m¯j ah k’˚nkni, nranq k˚ Œaxœen ´ezanic, ew dowq k’˚nkn¯q nranc yetewic: Isray¯li sah– mannerowm bnakowoˇ bolor bnakiœner˚ ¸oˇ nranc dita– past anelov oœnœacnen irenc bolor ˘anaparhneri vray: Ard, minœ ays anel˚, in´ mØ—t kanœec¯q Aqior Amonacown, or tesni glowxn ayn mardow, or otnaharec Isray¯li tow– n˚, kapec nran‘ mah berelow aysteˇ¿: Aqiorin kanœecin fflziayi tnic, ow erb na ekaw ew HoˇoŒeøn¯si glowx˚ te– saw ßoˇovrdi m¯j mi tˇamardow ´eøqin, eresnivayr ˚nkaw, ¸awalowec: Erb s¸aŒowec, ˚nkaw Yowdi¸i otq˚, erkrpa– gec nran ew asac. ¡fflrhneal es dow Yowdayi erkri bolor bnakavayrerowm ew bolor ßoˇovowrdneri m¯j, owr, lselov qo

911

Yowdi¸

14. 8–15. 4

anown˚, k˚ zarmanan: Ard, dow in´ patmi—r, ¸¯ i—nœ ¯ir anowm ays Ørerin¿: Ew ir amboˇj ßoˇovrdi aøaj Yowdi– ¸˚ nran patmec, ¸¯ inœ ¯r na arel ayn Øric, erb dowrs ¯r ekel, minœew ayd ßam˚: Erb Yowdi¸˚ dadarec xØselowc, ßoˇvowrd˚ bar´r ´aynov aˇaˇakec‘ Œaøabanelov Ast– Æown irenc qaˇaqowm: Erb Aqior˚ tesaw ayn am¯nn, inœ Isray¯li AstowaÆn arel ¯r, ir amboˇj srtov hawatac AstÆown, ¸lŒatec ir an¸lŒat marmin˚ ew ayd Øric ¯l mi– acaw Isray¯li tan˚: Erb bacowec aøawØt˚, HoˇoŒeøn¯si glowx˚ kaxecin parspic. iwraqanœiwr tˇamard zinow– ec ir z¯nqov, ew nranq dowrs ekan grawelow ayn leønancq˚, or leran vray ¯r: Erb asorestanciner˚ nranc tesan, irenc aøajnordnerin teˇeak pahecin, nranq ¯l ekan i– renc zØrapetneri, iæxanneri ew nranc hazarapetneri mØt: Nranq gnacin HoˇoŒeøn¯si vran˚ ew asacin nra senekepetin. ¡Ne—rs mtir, ar¸nacro—w mer tiroj˚, orov– hetew ebrayeciner˚ yandgnecin paterazmel mer d¯m, or– p¯szi nranc ispaø oœnœacnenq¿: Bagown mtaw ow baxec seneaki dowø˚, orovhetew karÆowm ¯r, ¸¯ HoˇoŒeøn¯s˚ Yow– di¸i het qnaÆ ¯: Erb oœ oq nran œpatasxanec, hamar– ´ak seneak mtaw ew tesaw, or na merk ˚nkaÆ ¯r getnin, ew nra glowx˚ ktrowaÆ ¯r marmnic: Bagown goœec bar´r ´ay– nov, lacov ow meÆ oˇbov ew patøec ir patmow˘an˚: Na mtaw Yowdi¸i seneakn ow nran œgtaw, dowrs ekaw, gnac zØrqi mØt ew asac. ¡Ebrayecinern apstambecin, orov– hetew ebrayeci mi kin amظ ow naxatinq drec Nabowqo– donosor arqayi tan vray, qanzi, aha, HoˇoŒeøn¯s˚ ge– tin ¯ glorowel, ew nra glowx˚ ir vray œ¯¿: Erb Asorestani zØrqeri iæxanner˚ lsecin ays baner˚, bolor˚ patøecin irenc patmow˘anner˚, xist vaxecan, ow nranc aˇaˇakn ˚nkaw banaki m¯j:

8

9

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

Ovqer vranowm ¯in, erb lsecin katarowaÆ baneri ma– 15 sin, apæecin, ow nranc vray sastik ah ow doˇ ˚n– 2 kaw: Apa oœ mi mard œmnac ir ˚nkeroj mØt, ew bolor˚ 3 xow˘apov Œaxowsti dimecin d¯pi daæti ow leran koˇme– r˚, or gtnwowm ¯in Betiˇowayi æowrj˚: Aynteˇic ¯l dar– 4 ´eal Œaxan: Dranic yetoy isray¯lacineric iwraqanœiwr

15. 5–15 5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

Yowdi¸

912

paterazmoˇ tˇamard yar´akowec nranc vray: fflzian sowrhandakner owˇarkec Betmes¸em, Qoba, Kola ew Isra– y¯li bolor sahmanner˚‘ awetelow katarowaÆ baneri masin, orp¯szi bolor˚ miasin hawaqowen ow hetapnden nranc‘ oœnœacnelow hamar: Erb isray¯laciner˚ lsecin, bolor˚ mi– asin yar´akowecin nranc vray, kotorecin ow halaÆecin minœew Qoba: Aydp¯s arecin naew erowsaˇ¯maciner˚: Bo– lor nranq, ovqer leønakoˇmic ¯in ekel, nranc patmecin ayn, inœ eˇel ¯r banakowm: Sranq Gaˇaadic ow Galili– ayic ¯in. hasan, yar´akowecin ew qæecin nranc‘ hasc– nelov minœew Damaskos ow nra sahmanner˚: Betiˇowayi miws bnakiœner˚ elan ow yar´akowecin banak draÆ aso– restanci bnakiœneri vray‘ awarelow ew koˇoptelow ha– mar: Nranq vercrin banaki ayd koˇopowt˚, orov xist yˇŒacan ow harstacan Betiˇowayi bnakiœner˚: Is– ray¯laciner˚ kotoraÆic veradar´an ew sksecin hawa– qel spanowaÆneri koˇopowt˚: Leønakoˇmi ow daætakoˇmi giwˇeri ow agarakneri bnakiœnern ¯l ekan hawaqecin a– wari mnacordner˚: Yovakim meÆ qahanan ow isray¯laci– neri Æerakoyt˚, or bnakwowm ¯in Erowsaˇ¯mowm, ekan tes– nelow ayn bariq˚, or T¯r AstowaÆ arec Isray¯lin, tesne– low naew Yowdi¸in ew oˇjownelow nran: Ew erb ners mtnelov tesan nran‘ bolor˚ miaberan Ørhnecin nran ow asacin. ¡Dow Erowsaˇ¯mi hpartow¸iwnn es, dow Isray¯li cnÆow¸iwnn es, dow mer azgi parÆanqn es, orovhetew qo ´eøqov a– recir ays amboˇj bariqn Isray¯lin, ew AstowaÆ hawanec dranq. yawitenap¯s Ørhneal lines dow Amenakal Ast– Æowc¿: Ew amboˇj ßoˇovowrdn asac. ¡Φoˇ aydp¯s lini¿: Eresown Ør ßoˇovowrd˚ krowm ¯r banaki awar˚: Yowdi¸in towecin HoˇoŒeøn¯si vran˚ ew vrani amboˇj arÆa¸n ow kahoyq˚, nra amboˇj osk¯ ow arÆa¸¯ spasq˚: Na verc– nelov ayd‘ bar´ec ir sayli, ir grastneri vray ew qaˇaq berec: Nra mØt ekan isray¯lacineri bolor kanayq‘ nran tesnelow. nranq Ørhnecin nran ew nra hamar nowagowm ¯in ow parelov ergowm: Yowdi¸˚ vercnelov armawenow oster ´i– ¸enow Æaˇikneri het‘ talis ¯r nranc: Owriæ kanayq ews yaytni vayreric xmberov galis ¯in govelow nran: Bolor is–

913

Yowdi¸

16. 1–17

ray¯laciner˚ zardarowaÆ gnowm ¯in nranc yetewic‘ irenc glowxnerin draÆ tesak-tesak psakner. nranc bolori be– ranowm Ørhnow¸iwn kar‘ AstÆown Œaøabanelow hamar: Yowdi¸n sksec ergel ays erg˚, ew amboˇj Isray¯l˚ ´ay– 16 nakcowm ¯r nran: Yowdi¸n aysp¯s ¯r asowm. ¡Ergec¯—q Ti– 2 roj hamar ¸mbowknerov, Ørhnec¯—q nran ÆnÆˇanerov, er– ger ew Ørhnow¸iwnner owˇˇec¯—q nran: ffiaøabanec¯—q nran ew kanœec¯—q nra anown˚, orovhetew AstowaÆ T¯r ¯ ew xor– 3 takowm ¯ paterazmner˚, na ir banaknern ¯ dnowm ßo– 4 ˇovowrdneri m¯j. na— in´ Œrkec im halaÆiœneri ´eøqic: Asorestan˚ ekaw hiwsisayin leøneric, ekaw ir biwrawor 5 zØrqerov. nranc bazmow¸iwn˚ ÆaÆkec ´orer˚, erivar– neri bazmow¸iwn˚ ÆaÆkec blowrner˚, na asac, or hri ¯ 6 matnelow im sahmanner˚, im eritasardnerin otnatak ¯ anelow, im tˇanerin awari ¯ matnelow ew im koyserin geri varelow: Amenakal T¯r AstowaÆ˚ nranc korÆanec 7 knoj ´eøqov, orovhetew nranc hzØr ayr˚ oœ ¸¯ erita– 8 sardneri ´eøqov ˚nkaw, oœ ¸¯ titanneri ordiner˚ nran satakecrin, oœ ¸¯ bar´rahasak hskaner˚ yar´akowecin nra vray, ayl‘ Yowdi¸˚‘ Merarii dowstr˚. nra d¯mqi geˇec– kow¸iwn˚ xabec nran: Na hanec ir ayriow¸ean zgestne– 9 r˚‘ bar´racnelow hamar nranc, ovqer ÆeÆowaÆ ¯in Isray¯li m¯j: Na anowæ iwˇerov ØÆec ir eres˚ ew ir glowx˚ zar– 10 darec ir zarderov: Behezeay zgest hagaw hrapowrelow 11 hamar: ZØrapeti sirt˚ zmaylowec nra kØæikneri ge– ˇeckow¸iwnic, nra nrbageˇow¸iwn˚ gerec nra hogin, ew daæoyn˚ ktrec nra paranoc˚: Parsikner˚ doˇacin nra 12 qajasrtow¸iwnic, ew marer˚ æŒo¸owecin nra ariow¸iwnic: Ayn ßamanak aˇaˇakecin im taøapealner˚, im hiwand– 13 ner˚ goœecin bar´ra´ayn, ew nranq partowecin. bar´ra– caw irenc ´ayn˚, ew nranq vhatowecin: Φoyl kananc ordi– 14 ner hamarowaÆner˚ xocotecin nranc, tnank pandowxt– neri ordiner hamarowaÆner˚ kotorecin nranc, ew nranq oœnœacan im Tiroj grohic: Nor erg em ergelow im T¯r Ast– 15 Æown: T¯—r, meÆ es dow ew Œaøaworeal, sqanœeli es annowaz 16 zØrow¸eamb: Φoˇ qez Æaøayen qo bolor araraÆner˚, o– 17 rovhetew dow asacir‘ ew nranq goyacan, dow aøaqecir qo

16. 18–30

18

19 20

21

22

23

24

25 26

27

28

29

30

Yowdi¸

914

Hogin‘ ew nranq ˚ndownecin ayn ow kazmaworowecin, ew oœ oq œkay, or hakaøak lini qo ´aynin: Leønern irenc himqov jreri het miasin sasanowecin, ßayøer˚ momi nman ha– lowecin qo d¯mqi aøjew, bayc dow qawiœ es nranc hamar, ovqer erkiwˇ en krowm qeznic, qanzi anowæ bowrmownqi ha– mar Œoqr ¯ iwraqanœiwr zoh, ew œnœin‘ ayn ˘arp˚, or qez hamar oˇjak¯z ¯, sakayn yawiteans meÆ ¯ na, ov erkiw– ˇaÆ ¯: Va!y ayn azgerin, ovqer k˚ yar´akowen mer azgi vray. Amenakal T¯r˚ datastani Ør˚ vr¯ßxndir k˚ lini nrancic: Na kraki k˚ matni ow orderi ˘arak k˚ dar´ni nranc marminner˚, ew nranq sgi m¯j lac k˚ linen yawite– an¿: Erb nranq Erowsaˇ¯m gnacin, AstÆown erkrpage– cin, ow erb ßoˇovowrd˚ maqrowec, hanecin irenc oˇjak¯z– ner˚, kamawor zoher˚ ew irenc ˚nÆaner˚: Yowdi¸˚ berec ow nowirec HoˇoŒeøn¯si amboˇj ownecowaÆq˚, ayn ˚nÆaya– berec T¯r AstÆown: Erowsaˇ¯mowm ereq amis ßoˇovowrdn owraxanowm ¯r srbarani d¯myandiman, ew Yowdi¸˚ nranc het ¯r: Ayd Øreric yetoy iwraqanœiwr˚ gnac ir kalowaÆ– q˚, Yowdi¸n ¯l gnac Betiˇowa ew pahowm ¯r ir town˚: Ayd ßamanakic i ver nra anown˚ Œaøabanwowm ¯r amboˇj erk– rowm: Nra amowsnow‘ Manas¯i mahic ow gerezmanowm nra ¸aˇowelowc yetoy æater˚ cankacan amowsnanal nra het nra keanqi bolor Ørerin: Yowdi¸n Ør˚stØr¯ meÆarwowm ew Œaøabanwowm ¯r: Na Æeracaw ir amowsnow tan˚‘ apre– lov hariwr hing tari: Na azat ar´akec ir naßætin: Yowdi¸˚ meøaw Betiˇowayowm, ew nran ¸aˇecin ir amows– now‘ Manas¯i æirmi mØt: Isray¯li amboˇj town˚ eظn Ør sowg arec nra vray: mahanalowc aøaj na ir inœqer˚ ba– ßanec bolorin, ovqer ir amowsnow‘ Manas¯i azgakannern ¯in, naew baßanec bolor nranc, ovqer ir mer´awornern ¯in: Yowdi¸i apraÆ Ørerin ew nra mahic æat Ører yetoy ¯l œkar m¯k˚, or vax pat˘aø¯r isray¯lacinerin:

Tobi¸ G

Ays ¯ girq˚ patmow¸ean Tobi¸i, or NeŒ¸aˇimi azgic 1 ¯r, Sasi¯li serndic: Tobi¸˚ ordin ¯r Tob¯li, sa‘ Anani¯li, sa‘ Anaweli, ew sa‘ Gabay¯li: Asorestani Enemesar ¸a– 2 gawori ØrØq na gerowec Φezbowic, or NeŒ¸aˇimi erkri aj koˇmowm ¯‘ Galiliayowm, As¯i verewowm: Es‘ Tobi¸s, im 3 keanqi bolor Ørerin ˚n¸acay ˘æmartow¸ean ew ardarow– ¸ean ˘anaparhnerov, bazowm oˇormow¸iwnner areci im eˇbayrnerin ew im azgakicnerin, or Asorestani erkrowm‘ Ninow¯owm in´ het ¯in: Erb deøews Isray¯li erkrowm ¯i, 4 im hayreni gawaøowm, ew qani deø eritasard ¯i, im hayr NeŒ¸aˇimi oˇj azgn artaqsowec ow heøacowec Erowsaˇ¯– mi ta˘aric, orn ˚ntrowaÆ ¯r Isray¯li bolor azgeri koˇ– mic, orp¯szi bolorn aynteˇ zoh matowcen, ew owr Bar´rea– li bnakow¸ean ta˘ar˚ srbagorÆowel ¯r ew kaøowcowel bolor ßamanakneri hamar: Erowsaˇ¯mic apstamb ew Baha– 5 ˇi erinjin zoh matowcoˇ bolor azgeri nman ¯r naew im hayr NeŒ¸aˇimi town˚: Miayn es ¯i, or tarekan tØne– 6 rin bazmics gnowm ¯i Erowsaˇ¯m, inœp¯s sahmanowaÆ ¯ am– boˇj Isray¯li hamar yawitenakan hramanov: StacowaÆ berqi ptowˇnern ow tasanordner˚ ew bolor ardiwnqneric irenc stanaliq ˚nÆaner˚ zohaseˇani aøjew talis ¯i qahananerin‘ Aharoni ordinerin: Tasanordner˚ talis ¯i Ξewii ordinerin, oronq Erowsaˇ¯mowm AstÆow ta˘a– ri spasawornern ¯in: Erkrord tasanord˚ hawaqowm ew 7 va˘aøowm ¯i, am¯n tari gnowm Erowsaˇ¯m ow amboˇjovin Æaxsowm ayn: Errord˚ talis ¯i nranc, owm patæa˘ ¯r, 8 inœp¯s patowirel ¯r im hØr mayr Derowran. orovhetew hØrics orb ¯i mnacel: Erb tˇamard dar´ay, im hayre– 9 ni ceˇic know¸ean aøay Annayin ew nranic ownecay Tow– biin: Isk erb ger aroweci Ninow¯, im bolor eˇbayrnern ow 10 azgakicnern owtowm ¯in he¸anosneri hacic, isk es in´ zspeci, orp¯szi œowtem, qanzi oˇj hogovs yiæowm ¯i Ast– 11 Æown: Bar´realn in´ Enemesari koˇmic ænorhner ew ba– 12 reha˘ow¸iwn towec. es nra va˘aøakann ¯i, gnowm ¯i Ma–

1. 13–2. 5 13 14

15 16

17

18

19

20

21

2 2

3

4

5

Tobi¸

916

rastan: Marac erkri fiagiws qaˇaqowm, Gowrii eˇbayr Gabay¯lin pahelow toweci tas˚ qanqar arÆa¸: Isk erb Enemesar˚ meøaw, ew nra Œoxar¯n ¸agaworec nra ordi Seneqerim˚, ayd tarinerin xøovow¸iwnner sksowecin, ew es œkaroˇacay gnal Marastan: Enemesari ØrØq im eˇ– bayrnerin bazowm baregorÆow¸iwnner ¯i anowm. im hac˚ talis ¯i qaˇcaÆnerin, hagowsts‘ merkerin. isk erb tes– nowm ¯i, or im azgic orew¯ m¯k˚ meøel ¯, ew nran dowrs en gcel parspic, es ¸aˇowm ¯i: Kam ¯l erb Hr¯astanic Œaxsta– kan veradaønalowc yetoy Seneqerim arqan orew¯ m¯kin spanowm ¯r, es gaˇtni ¸aˇowm ¯i nran. orovhetew na ir zayroy¸ov æaterin kotorec, isk yetoy diakner˚ Œntøec ow œgtaw: Ninow¯acineric inœ-or m¯k˚ mtel ¯r ¸agawori mØt ow nran teˇekacrel im masin, or diakner˚ ¸aˇowm em: Es ¸aqnoweci, orovhetew imacay, or owzowm en in´ spanel. ew ahabekowaÆ Œaxay gnaci Ninow¯ic: Im amboˇj owne– cowaÆq˚ yaŒætakowec. orew¯ ban œmnac, mnacin miayn kins ow Towbi ordis: Apa, yisown Ør œancaÆ, ir erkow ordinern spanecin nran ew Œaxan Hayoc leøner˚: Dranic yetoy ¸agaworec ir ordi Asordan˚: Sa im eˇbØrordi Aqiaqa– ros Anay¯lin kargec ir ¸agaworow¸ean bolor iæxanneri ew amboˇj arqowni tan glxawor: Aqiaqaros˚ ¸agawo– rin barexØsec in´ hamar: Ekan in´ veradar´nelow, ew es ekay Ninow¯: Aqiaqaros˚ takaøapetn ¯r, ¸agawori tan amboˇj elewmti girq˚ nra ´eøqin ¯r: Asordan˚ nran næanakec ir ¸agaworow¸ean erkrord mard˚. isk na im eˇbØrordin ¯r: Erb es ekay im town, in´ towecin im Anna knoj˚ ew im Towbi ordown: Pentekost¯i meÆ tØnin, or eظnerord æaba¸oway sowrb tØnn ¯, in´ hamar ˘ox ˘aæ patrastecin, ew es nsteci owtelow ew xmelow: Im aøjew bazma¸iw xortikner tesay ew ordows asaci. ¡Gna— ew mer aˇqat eˇbayrneric owm gtnes‘ be—r, isk es k˚ spasem qez¿: Na ekaw ew asac. ¡Ha—yr, mer azgic m¯k˚, ori otqer˚ qayqayowaÆ ow ko˘ern ˚nkaÆ en, aynteˇ‘ hraparakowm ˚nkaÆ meøaÆ ¯¿: Es, qani deø œ¯i ˘aæel, gnaci, vercri nran ew aregaki mayr mtnelowc aøaj beri im town: Isk erekoyean lowacoweci ew trtmow–

917

Tobi¸

2. 6–3. 5

¸eamb owtowm ¯i im hac˚: Yiæeci Amosi margar¯ow¸iwn˚, ¸¯ inœp¯s na asel ¯r. ¡Λer tØner˚ sowg k˚ daønan, ew ´er bolor owraxow¸iwnner˚‘ trtmow¸iwn¿: Ew es daønØr¯n artasoweci: Erb aregak˚ mayr mtaw, gerezman Œoreci ew ¸aˇeci nran: Isk im mer´aworner˚ Æaˇrowm ¯in in´ ew asowm. ¡Ayßm ¯l œi? vaxenowm ays gorÆeri pat˘aøov meø– nelowc, orovhetew dra hamar halaÆowec, ew krkin ekel‘ di– aknern ¯ ¸aˇowm¿: Noyn giæer˚, diak˚ ¸aˇelowc yetoy, ve– radar´ay ew, pˇÆowaÆ linelov, paøkeci gaw¸i pati mØt. eress ¯l œÆaÆkeci: ffgit¯i, or aøastaˇin ˘n˘ˇowkner ¯in nstaÆ, ow bac aœqerov verew ¯i nayowm, isk nranc ´age– r˚ taq-taq Ærtowm ¯in aœqeris m¯j. dranic aœqeris m¯j hater goyacan: Gnaci bßiækneri mØt, bayc nranq in´ œØgnecin: Minœew Elimadia gnals Aqiaqarosn in´ kerak– rowm ¯r ir Æaxsov: Isk im kinn ir ´eøqov manowm ow gor– Æowm ¯r ew talis gorÆat¯rerin, sranq ¯l talis ¯in nra var´˚: Mi angam ¯l var´ic baci nran towecin naew mi owl: Erb na ekaw in´ mØt, sksec in´ het vi˘el. es nran asaci. ¡Dow orteˇi?c berecir ayd owl˚, mi?¸¯ goˇacowaÆ ¯. ta—r, to—wr ir t¯rerin, orovhetew in´ hamar goˇacowaÆ˚ owteln Ør¯nq œ¯¿: Isk kins asac. ¡Patiw arecin in´‘ var´is het towin¿: Bayc es œhawataci nran, ayl stipowm ¯i owl˚ tal ir t¯rerin: Es nra koˇmic amظanqi arßa– nacay. na in´ asac. ¡Hima o?wr en qo oˇormow¸iwnnern ow ardarow¸iwnner˚, aha ¸¯ inœp¯!s yaytni eˇan qez¿:

6

7 8

9

10, 11

12 13

14

15

Es txreci ow lac eˇay. ver kacay ew zayracaÆ srtov 3 skseci aˇØ¸el ow asel. ¡T¯—r, ardar es dow, ew qo bolor 2 gorÆern ow ˘anaparhner˚ oˇormow¸iwn en. datastannerd ˘æmarit en, ew miæt ardar es datowm. nayi—r ew yiæi—r in´, 3 mi— hatowcir in´ ˚st im meˇqeri ew ˚st im œariqneri, na– ew im hayreri gorÆaÆ œariqneri hamar, oronq meˇanœecin qo aøaj: Nranq antesecin qo patowiranner˚, dow mez 4 yaŒætakow¸ean, gerow¸ean ew mahowan matnecir, naxa– tinqi næawak dar´rir bolor ßoˇovowrdneri aøaj, oronc m¯j ew crowaÆ enq: Ard, T¯—r, ayßm bazowm en qo ardar da– tastanner˚, or arecir im ew mer hayreri het, orovhetew 5 menq qo patowiranner˚ œkatarecinq ew ardarow¸eamb

3. 6–18 6

7

8

9

10

11 12

13, 14

15 16

17 18

Tobi¸

918

œ˚n¸acanq qo aøjew: Ayßm in´ het varowi—r ˚st qo kam– qi ha˘ow¸ean ew im hogin aønelow hraman towr, orp¯szi azatowem hogowcs ew hoˇ daønam, orovhetew in´ hamar meøneln aweli law ¯, qan im ays keanq˚, qani or anteˇi naxatinqner lseci, ew trtmow¸iwnn im m¯j æat ¯. aza– ti—r in´ im væteric, owˇarki—r yawitenakan hang˚rowan ew qo eres˚ mi— ærjir in´anic¿: Noyn Ørn isk AstowaÆ imacel ¯r ayn, inœ katarowel ¯r fiagow¯li dowstr Saøa– yi het, or Marastan erkri Ekbatan qaˇaqowm ¯r. ir hØr aˇaxinner˚ naxatowm ¯in aˇjkan, orn amowsnow¸ean ¯r trowel eظ˚ mardow, isk Azmodews œar dew˚ spanowm ¯r nranc‘ aˇjkan mer´enalowc aøaj, hama´ayn ayr ow knoj mer´ecman kargi: Aˇaxinner˚ nran naxatowm ¯in ow a– sowm. ¡ffgite?s, or xeˇdowm es qo amowsinnerin, orovhetew ard¯n eظ˚ mard aøar ew oœ m¯kin œvayelecir. owremn mez inœo?w es tanjowm, inœo?w dow ¯l nranc het œmeøar, orp¯szi menq erbeq œtesnenq qo zawakin¿: Erb aˇjikn ays lsec, æat txrec ow cankanowm ¯r xeˇdel iren: Na asowm ¯r. ¡Es im hØr miamØr zawakn em, owremn e¸¯ anem ays, nran a– narganq k˚ berem ow Æerownown cawerov dßoxq k’ijecnem¿: Ew na sksec aˇØ¸el ayn patowhani mØt, or nayowm ¯r d¯pi Erowsaˇ¯m: Na asowm ¯r. ¡fflrhnowaÆ es dow, T¯—r AstowaÆ im, ew yawitean ØrhnowaÆ ¯ qo sowrb ew patowakan anown˚: Ayßm, T¯—r, im amboˇj srtov aˇaœowm em qez ew xndrowm, or hogis marmnics azates, orp¯szi aylews naxatinqner œlsem. qanzi, T¯—r, dow gites, or im kowsow¸eamb maqowr em bolor meˇqeric, œem aˇtotel im anownn ow im hØr anown˚, im hØr miamØr zawakn em, na owriæ ordi œowni, or ßaøang lini iren: Na o—œ mer´awor eˇbayr, o—œ ¯l eˇbØrordi owni, orp¯szi nran know¸ean gnalow hamar pahpanem an´s, orovhetew aha ard¯n eظ˚ amowsinners mahacan, aylews inœi? hamar aprem hima: Isk e¸¯ mahs œes cankanowm, T¯—r, nayi—r in´ ew oˇormi—r, orp¯szi aylews naxatinqner œlsem¿: Ew erkowsi aˇØ¸qnern ¯l lseli eˇan meÆ fiaŒay¯– lin: Na owˇarkowec bßækelow erkowsin ¯l‘ Tobi¸i aœqeric hater˚ veracnelow ew fiagow¯li dowstr Saøayic Azmodews dewin hanelow, nran know¸ean talow Tobi¸i ordi Towbiin,

919

Tobi¸

4. 1–14

orovhetew h¯nc Towbiin ¯r vi˘akowaÆ ßaøangel nran: Ayd noyn pahin Tobi¸˚ ærjowec ow mtaw ir town, isk fiagow¯li dowstr Saøan ijaw ir vernaseneakic: Noyn Ør˚ Tobi¸˚ yiæec arÆa¸˚, or Marac erkri fia– 4 giws qaˇaqowm pah ¯r towel Gabay¯lin: Na ir mtqowm asac. ¡Es in´ hamar mah xndreci. qani deø œem me– øel, inœo?w œkanœem im ordi Towbiin ew am¯n inœ œyaytnem nran¿: Ew na kanœec ow asac nran. ¡Ordea—k im, erb 2, 3 meønem, k˚ ¸aˇes in´. œanarge—s kam œantese—s qo mØr˚, ayl nran k˚ patowes keanqid bolor Ørerin, nra hamar k’anes ayn am¯n˚, inœ ha˘eli ¯ iren, œtxrecnes nran: K˚ 4 yiæes, or, erb dow nra orovaynowm ¯ir, na qez hamar æat neˇow¸iwnner ¯ krel. erb na meøni, k˚ ¸aˇes in´ mØt, 5 noyn gerezmanowm: Yiæi—r qo T¯r AstÆown keanqid bolor 6 Ørerin, meˇq œgorÆe—s kam nra patowiranner˚ zanc œaø– nes, qo amboˇj keanqowm ardarow¸iwn k˚ gorÆes, anira– wow¸ean ˘anaparhnerov œgnas, qani or, erb ardar gorÆ anes, qo bolor gorÆer˚ k˚ yajoˇowen, inœp¯s yajoˇwowm ¯ bolorin, ovqer ardarow¸iwn en gorÆowm: Qo ownecowaÆqic 7 oˇormow¸iwnner k’anes. oˇormow¸iwn anelis ¸oˇ qo aœq˚ agah œlini. eresd œdar´nes bolor aˇqatneric, ew T¯r As– towaÆn ¯l i—r eres˚ œi dar´ni qezanic: Inœqan æat ow– 8 nenas, ˚st ayd æatow¸ean k’anes qo oˇormow¸iwnner˚, e– ¸¯ qiœ ownenas‘ ˚st qœi: ffyapaˇes oˇormow¸iwnner anel, 9 qani or dranov bariqner k˚ gan´es qo keanqi Ørerin: 10 Ardarew, oˇormow¸iwnner˚ Œrkowm en mahowanic ew ¸oyl œen 11 talis mtnel xawari m¯j. oˇormow¸iwnner˚ bari pargew 12 en bolorin, ovqer ayn anowm en AstÆow aøjew: An´id ha– 13 mar zgoyæ k˚ lines poønkow¸iwnic, kin k’aønes qo hayreri serndic. Øtar azgic kin œaønes, orovhetew margar¯neri‘ menq mer aøajin hayreri‘ Noyi, Abrahami, Isahaki ew Yakobi ordinern enq: Dow, ordea—k, yiæi—r‘ sranq bolorn ¯l irenc eˇbayrneric kin aøan ew Ørhnowecin irenc or– dinerov. ew nranc serownd˚ piti ßaøangi erkir˚: Dow, ordea—k, piti sires qo eˇbayrnerin, eresd œærjes, sirtd œærjes qo eˇbayrneric, qo ßoˇovrdi ordineric ow dowstre– ric. nranci—c kin k’aønes qez hamar: Ambartawanow¸iw– 14

4. 15–5. 8

15

16

17

18

19 20

21

22

5 2 3

4

5

6 7 8

Tobi¸

920

nic aøaj en galis korowst ew meÆ xøovow¸iwn, pˇÆow¸iwnic‘ pakasow¸iwn ew meÆ aˇqatow¸iwn, qani or pˇÆow¸iwn˚ so– vi mayrn ¯: Var´kanid var´˚ ¸oˇ mi Ør ¯l œmnay qez mØt, ayl k˚ v˘ares anmijap¯s. ew e¸¯ dow Æaøayes AstÆown, na qez bariqnerov k˚ hatowci: Ordea—k, qo bolor gorÆerowm zgoyæ k˚ lines, xelami—t eˇir qo oˇj keanqowm. inœ˚ dow atowm es, owriæin œanes: Harbelow asti˘an gini œxme—s, harbaÆ ˘anaparh œgna—s. qo hacic k˚ tas qaˇcaÆ– nerin, qo hagowstneric‘ merkerin. ew inœ k’awelanay qez p¯tq eˇaÆic, oˇormow¸iwn k’anes: Qo hac˚ œxnayes tal ardarneri gerezmanneri vray, bayc meˇaworneri hamar œta—s: Am¯n mardowc xorhowrd k˚ xndres, œarhamarhes oœ mi pitani xorhowrd: Am¯n ßam k’Ørhnes qo T¯r AstÆown ew k˚ xndres nranic, or qo bolor ˘anaparhnern owˇiˇ li– nen, qo bolor mtadrow¸iwnnern ow gorÆer˚ yajoˇowen, orov– hetew mardow bolor mtadrow¸iwnner˚ oœinœ en: T¯rn inqn ¯ talis bari xorhowrdner, ew owm kamenowm ¯‘ xonarhec– nowm ¯, inœp¯s ha˘eli ¯ iren: Aha, ordea—k im, dow k˚ yiæes im bolor patowiranner˚, or talis em qez, ew ¸oˇ nranq œjnjowen qo srtic: Hima es yaytnowm em qez tas˚ qanqar arÆa¸i masin, or Marac erkri fiagiws qaˇaqowm pahe– low toweci Gabrii ordi Gabay¯lin: ffvaxenas, ordea—k, or æat aˇqatacanq, orovhetew e¸¯ AstÆowc vaxenas, bolor meˇqeric heøow lines ew anes nran ha˘elin, qez æat ownecowaÆq ew harstow¸iwn k˚ gay¿: Towbin patasxanec ew asac nran. ¡Ha—yr, k’anem am¯n inœ, or patowirecir in´, bayc es inœp¯?s karoˇ em gtnel arÆa¸˚, qani or œem ˘anaœowm ayd mardown: Hayr˚ nran towec stacagirn ayn mardow, ori mØt gan´n awand ¯r drowaÆ, ew asac nran. ¡Dow qez hamar Œntøi—r mi mard, or hetd gay. es ktam nra var´˚, qani deø kendani em, ew dow k˚ gnas k˚ vercnes arÆa¸˚¿: Towbin gnac var´ov mi mard Œntøelow, or gnar ir het: Ew na gtaw fiaŒay¯l Hreætakin, bayc œgit¯r, ¸¯ ov ¯ na: Towbin asac nran. ¡Dow karo?ˇ es in´ het gal fiagiws‘ Marac erkir, kam law ÆanØ?¸ es ayd teˇerin¿: Hreætakn asac nran. ¡Es k˚ gam qez het. e—w ˘anaparhin em teˇeak, e—w mer eˇ–

921

Tobi¸

5. 9–22

bayr Gabay¯lin em ˘anaœowm¿: Towbin asac nran. ¡Dow mi vayrkean spasi—r aysteˇ, minœew es mtnem ow harc– nem im hØr˚¿: Ew asac nran. ¡Gna— ew œowæana—s¿: Towbin ners mtaw ow asac hØr˚. ¡Aha gtay ˚nker, or galis ¯ hets¿: Hayrn asac nran. ¡Dow nran kanœi—r in´ mØt, or– p¯szi imanam, ¸¯ or azgic ¯ na ew kam hetd galow hamar vstaheli? ¯¿: Towbin ners kanœec nran, ew nranq oˇjoyn towecin mimeanc: Tobi¸n asac nran. ¡Eˇba—yr, dow mer o?r ceˇic es, asa— in´¿: Ew na asac nran. ¡Im azgato?hmn es Œntøowm, ¸¯? in´ var´el es, or qo ordow het gnam¿: To– bi¸n asac nran. ¡Owzowm em, eˇba—yr, imanal qo azgn ow anown˚¿: Na asac. ¡Im anownn Azaria ¯, qo eˇbayrne– ric m¯ki‘ meÆn Ananiayi ordin em¿: Tobi¸n asac nran. ¡Bari ekar, eˇba—yr, mi— zayracir in´ vray, or cankacay imanal qo azgatohm˚, orovhetew dow h¯nc im eˇbayrn es‘ bari ow aznowakan ceˇic, qani or es ˘anaœowm em Anani– ayin ew Ya¸anin‘ meÆn Semi ordinerin, erb menq miasin gnowm ¯inq Erowsaˇ¯mowm erkrpagelow ew anasownneri aøa– jin Ænowndnern ow berqi tasanordner˚ matowcelow: Nranq œmolorowecin mer eˇbayrneri molorow¸iwnov. Dow meÆeri az– gic ow armatic es, eˇba—yr: Ayßm dow asa— in´. i?nœ var´ tam qez. ktam Ørakan mi dram ew owteliq˚, inœp¯s im ordown: Erb oˇj veradaønaq ays owˇeworow¸iwnic, var´d k’awelacnem¿: Ew nranq hama´aynecin aydp¯s anel: To– bi¸n asac nran. ¡Towbi—, ordea—k, patrastowi—r ˘ana– parh ˚nknelow, ew ¸o—ˇ AstowaÆ yajoˇow¸iwn tay ´ez¿: Pa– tanin patrastec ˘anaparhi owteliq˚, isk hayrn asac nran. ¡Ordea—k, dow gna— ayd mardow het, isk AstowaÆ, or bnakwowm ¯ erknqowm, ¸oˇ yajoˇow¸iwn tay ´er ˘anapar– hin, ew nra hreætakn owˇekic lini ´ez¿: Ew nranq erkow– sov miasin elan gnacin, nranc het‘ naew patanow æown˚: Patanow mayr˚ lalov asac. ¡Tobi—¸, mer ordown inœo?w he– øacrir mezanic, œ¯? or na ¯ mer Æerow¸ean cowp˚, na ¯ mer aøjew elowmowt anowm. ¸oˇ arÆa¸i vray arÆa¸ œgay, miayn ¸¯ mer ordow keanqin ban œlini, qanzi inœ AstowaÆ towel ¯ mez, bawakan ¯ mez hamar¿: Tobi¸n asac nran. ¡Qo—yr, mi— trtmir, na oˇj k˚ veradaønay, ew qo aœqer˚

9

10

11 12 13

14 15

16

17 18

19

20 21 22

5. 23–6. 14 23

24

6 2 3

4 5

6

7

8 9 10

11

12

13

14

Tobi¸

922

k˚ tesnen nran, qani or ir bari Hreætak˚ k’aøajnor– di nran, yajoˇow¸iwn k˚ tay nra ˘anaparhin, ew na oˇj ow aøoˇj k˚ veradaønay aynteˇic¿: Ew mayr˚ dadarec lalowc: Nranq ˘anaparh ˚nkan, ekan Dkla¸ geti mØt ew ije– wanecin aynteˇ, getaŒin: Patanin ijaw getezr‘ lowa– cowelow: Getic dowrs elaw mi ´owk ew owzowm ¯r kowl tal patanown: Hreætakn asac patanown. ¡Λeøqd mekni—r, bøni—r ayd ´owk˚¿: Patanin bønec ´owk˚ ew hanec camaq: Hreætakn asac nran. ¡Ba—c ara ayd ´kan Œor˚, hani—r dra sirt˚, leardn ow leˇin ew pahi—r zgowæow¸eamb¿: Ew patanin arec aynp¯s, inœp¯s hreætakn asac iren: Λow– k˚ xorovecin ow keran ew apa erkowsov miasin gnacin: Ew erb mØtecel ¯in Ekbatanin, patanin asac hreæta– kin. ¡Azaria— eˇbayr, inœi? hamar vercrinq ´kan sir– t˚, leardn ow leˇin¿: Hreætakn asac nran. ¡E¸¯ dew˚ kam piˇÆ satanan bønel ¯ m¯kin, ayd sirt˚ ew lear– d˚ p¯tq ¯ Æxel tˇamardow kam knoj aøjew, ew na ayl– ews œi diwaharowi: Isk e¸¯ m¯kn aœqerin hat owni, le– ˇin qsowm en aœqin, ew na bowßwowm ¯¿: Erb nranq mØte– can fiagiwsin, Hreætakn asac patanown. ¡Eˇba—yr, ay– sØr menq p¯tq ¯ giæerenq fiagow¯li mØt, na qo azgakann ¯ ew owni mi dowstr, ori anown˚ Saøa ¯. es nra hamar k˚ xØsem, orp¯szi nran know¸ean tan qez: Aˇjkay ßa– øangow¸iwn˚ qez ¯ vi˘akowaÆ, ew miayn dow es nra azgic, isk aˇjikn iskap¯s geˇecik ¯, parkeæt ew xelaci: Ayßm lsi—r in´, es k˚ xØsem aˇjkay hØr het, isk erb menq vera– daønanq øagiwsacineri qaˇaqic, k’anenq qo harsaniq˚: Es ˘anaœowm em fiagow¯lin. Movs¯si Ør¯nqneri hama´ayn na aˇjkan œi tay Øtar mardow, or˚ arenakic mer´awor œ¯, qani or bolor mardkancic aweli dow es ßaøangow¸iwnn stanalow arßani¿: Ayn ßamanak patanin asac Hreæ– takin. ¡Eˇba—yr Azaria, es aˇjkay masin ayspisi ban em lsel. nran towel en eظ˚ mardow, ew nranq bolor˚ me– øel en aøagasti seneakowm: Isk es im hØr miamØr za– wakn em, vaxenowm em‘ migowc¯ mtnem ew naxordneri nman es ¯l meønem, orovhetew aˇjik˚ dew owni, ew dew˚ nran si–

923

Tobi¸

6. 15–7. 9

rowm ¯ ow orew¯ m¯kin œi dipœowm vnaselow hamar, ayl‘ miayn nranc, ovqer mer´enowm en nran, orp¯szi know¸ean aønen: Ard, e¸¯ anem ays ban˚, vaxenowm em, or im hØrn ow im mØr˚ im pat˘aøaÆ væterov k’ijecnem irenc gerezman˚: Nranq owriæ ordi ¯l œownen, or ¸aˇi nranc¿: Hreætakn a– sac nran. ¡Dow œe?s yiæowm qo azgic qez kin aønelow masin hØrd asaÆ patowiran˚: Ayßm dow lsi—r in´, orovhetew na p¯tq ¯ qo kin˚ lini. dewi masin ¯l mi— mtahogowir, qa– ni or ays giæer isk dow aˇjkan know¸ean k’aønes: Erb mtnes aøagasti seneak, k˚ vercnes moxraxaøn krak, ori m¯j xownk ÆxowaÆ lini, ew ´kan sirtn ow leard˚ k˚ dnes dra vray ow k˚ Æxes. dew˚ k˚ hototi ow k˚ Œaxœi ew aylews yawitean œi veradaønay: Ew erb dow ew aˇjik˚ mtn¯q aøagasti seneak, erkowsov k˚ kangn¯q ew bar´ra– ´ayn lalov k˚ kanœ¯q oˇormaÆ AstÆown, ew na ´ez k˚ Œrki ow k’oˇormi, orovhetew ir Ænndic i ver ayd aˇjik˚ vi˘a– kowaÆ ¯ qez. dow k˚ Œrkes nran, ew na qez het k˚ gay qo town. ew es gitem, or dow nranic ordiner k’ownenas¿: Tow– bin erb lsec ays ban˚, aˇjkay nkatmamb gow¸ ˚nkaw nra sirt˚, ew hogin sirov kapowec nran:

15

16 17

18 19

20

21

Nranq ekan Ekbatan ew mtan fiagow¯li town: Saøan 7 ˚ndaøaj elaw, ew oˇjownecin nranc, nranq ¯l‘ nran, ew Sa– øan nranc taraw town: fiagow¯ln ir kin Hednayin a– 2 sac. ¡Tesno?wm es, or ays pataneak˚ nman ¯ im eˇbØrordi Tobi¸in¿: fiagow¯l˚ harcrec nranc ew asac. ¡Orteˇi?c ¯q, 3 eˇbayrne—r¿: Nran asacin. ¡NeŒ¸aˇimi ordineric enq, or geri enq tarowaÆ Ninow¯¿: Apa asac. ¡Dowq ˘anaœo?wm ¯q 4 mer eˇbayr Tobi¸in¿: Asacin. ¡Πanaœowm enq¿: fiagow¯l˚ 5 nranc asac. ¡O?ˇj ¯¿: Nranq asacin. ¡Oˇj ew kendani ¯¿: Isk Towbin asac. ¡Na im hayrn ¯¿: fiagow¯ln anmijap¯s 6 ver kacaw, hambowrec nran, æat lac eˇaw, Ørhnec nran 7 ew asac. ¡Bari es dow ew barerar mardow ordi¿: Isk erb lsec, or Tobi¸i aœqer˚ kowracel en, lac eˇaw ew trtmec. 8 trtmecin naew ir kin Hednan ew nranc dowstr Saøan: Nranq meÆ owraxow¸eamb ˚ndownecin ow pahecin nranc: Apa nranq hØtic mi xoy mor¸ecin, bazowm xortikner 9 patrastecin ow drecin nranc aøjew: Towbin asac fia–

7. 10–8. 6

10 11

12 13

14

15 16

17

18

8 2

3

4 5

6

Tobi¸

924

Œay¯lin. ¡Eˇba—yr Azaria, ayßm asa ayn, inœi masin xØ– sowm ¯ir ˘anaparhin, orp¯szi qo asaÆ˚ lini¿: fiaŒay¯ln ayd xØsqer˚ haˇordec fiagow¯lin. ew fiagow¯l˚ Towbiin a– sac. ¡Ke—r, xmi—r ew owra—x eˇir, orovhetew qez ¯ vi˘akowaÆ aønel im aˇjkan: Bayc qez ˘æmaritn asem. es im aˇjkan towel em eظ˚ mardow, ew erb nranq cankanowm ¯in mer´e– nal nran, noyn giæer˚ meønowm ¯in: Isk ayßm, ordea—k im, dow owrax eˇir¿: Towbin asac. ¡Es aysteˇ oœ mi ban œem owti, minœew œverjacn¯q ays gorÆ˚¿: fiagow¯ln asac. ¡Υst Ør¯nqi, nran vercro—w qez, orovhetew dow aˇjkan eˇbayr es galis, ew ¸oˇ na qon˚ lini. ¸oˇ oˇormaÆn AstowaÆ ´ez barin yajoˇecni¿: Na kanœec ir dowstr Saøayin, bønec nra ´eøqic, towec Towbiin know¸ean ew asac. ¡Aha—, ˚st Movs¯si Ør¯nqi, dow vercro—w nran ew ta—r qo hØr mØt¿: Ew na Ørhnec nranc: Apa kanœec ir kin Hednayin ew tan amboˇj ownecowaÆq˚ vercrec, towec aˇjkan, mowrhaknerov hastatec dranq ew knqec: Nranq sksecin owtel, xmel ew owraxanal: fiagow¯l˚ kanœec ir kin Hednayin ow a– sac nran. ¡Qo—yr, dow patrasti—r miws seneak˚ ew aˇjkan tar aynteˇ¿: Kin˚ arec aynp¯s, inœp¯s hramayel ¯r i– ren, ew nran taraw aynteˇ: Aˇjik˚ lalis ¯r, mayr˚ srbowm ¯r aˇjkay artasowqner˚ ew asowm nran. ¡Qajalerowi—r, do—wstrs, erknqi ew erkri T¯rn ays trtmow¸ean Œoxar¯n qez owraxow¸iwn ow cnÆow¸iwn k˚ tay, qajalerowi—r, aˇji—ks, qajalerowi—r¿: Erb nranq ˚n¸reln awartecin, Towbiin taran aˇjkay mØt: Erb na ners mtaw, yiæec fiaŒay¯li xØsqer˚, vercrec xnki moxraxaøn krak˚, nra vray drec ´kan sirtn ow le– ard˚ ew Æxec. isk erb dewn aøaw ayd hot˚, Œaxaw Egip– tosi sahmanneri verin koˇm˚, ew Hreætak˚ kapec nran: Erb erkowsov ankoˇin mtan, Towbin elaw mah˘ic ew asac. ¡Qo—yr, do—w ¯l ari, aˇØ¸enq, orp¯szi AstowaÆ mez oˇor– mi¿: Towbin sksec aˇØ¸el ow asac. ¡fflrhnowaÆ es dow, mer hayreri T¯—r AstowaÆ, ØrhnowaÆ ¯ qo sowrb anown˚ ew Œa– øaworowaÆ yawitean, ¸o—ˇ qez Œaøabanen erkinq˚ ew qo bolor araraÆner˚: Do—w steˇÆecir Adamin ew nran Øgna– kan towir Ewayin, nra knoj˚ orp¯s zØravig towir nran.

925

Tobi¸

8. 7–9. 5

nrancic eˇan mardkanc bolor zawakner˚. do—w asacir, ¸¯‘ ¡Law œ¯, or mard lini menak, nra hamar iren nman Øgnakan steˇÆenq¿: Ayßm, T¯—r, ays qrojs aønowm em oœ ¸¯ poønkow– ¸ean hamar, ayl‘ ardarow¸eamb, orp¯s kin: Nayi—r, T¯—r, ew oˇormi—r in´, orp¯szi menq miasin Æerananq¿: Ew aˇ– jikn aˇØ¸owm ¯r nra het: Ayn giæer nranq qnecin erkowsov‘ miasin: Isk fiagow¯l˚ gnac ew nra hamar gerezman Œo– rec, qanzi vaxenowm ¯r, ¸¯ gowc¯ na ¯l meøni: fiagow¯l˚ ekaw town ew asac ir kin Hednayin. ¡Aˇaxinneric m¯kin owˇarki—r, orp¯szi tesni, ¸¯ kendani? ¯ ardeØq, isk e¸¯ oœ, k˚ ¸aˇenq nran, ew oœ oq œi imanay¿: Aˇaxin˚ ners mtaw ow tesaw, or erkowsov qnaÆ en: Na dowrs elaw ow asac, or kendani en: fiagow¯l˚ Ørhnec AstÆown ow asac. ¡fflrhnowaÆ es dow, T¯—r AstowaÆ, qo bolor Ørhnow¸iwnneri ow Œaøqeri m¯j. ¸oˇ qez Ørhnen qo bolor srber˚, qo bolor steˇÆaÆner˚, qo ˚ntrealner˚ ¸oˇ qez Ørhnen yawitean: fflrhnowaÆ es dow, T¯—r AstowaÆ, orovhetew owraxacrir in´, ew in´ het œpatahec ayn, inœ ¸wowm ¯r in´, ayl mez het varowecir ˚st qo meÆ oˇormow¸ean: fflrhnowaÆ es dow, T¯—r, orovhe– tew oˇormecir ays erkow miamØrik zawaknerin, T¯—r, sranc hamar ara— qo oˇormow¸iwnner˚, ¸o—ˇ sranc keanqn awar– towi aøoˇjow¸eamb ew owraxow¸eamb¿: Ew na ir Æaøane– rin hramayec lcnel gerezman˚: Apa tasnœors Ør arec nranc harsaniq˚: fiagow¯ln asac Towbiin. ¡Erdowecnowm em qez. dow aysteˇic œes gnay, minœew œawartowi harsaniqi tasnœors Ør˚. isk yetoy k˚ vercnes im ownecowaÆqi k¯s˚, dow ew aˇjik˚ xaˇaˇow¸eamb k˚ gnaq qo hØr mØt, isk erb es ew im kin˚ meønenq, dowq k˚ vercn¯q mnacaÆ mer amboˇj ownecowaÆq˚¿:

7 8

9 10, 11 12

13 14 15

16

17

18 19 20

21

Towbin kanœec fiaŒay¯lin ew asac nran. ¡Eˇba—yr A– 9, 2 zaria, dow hetd vercro—w mi patani ew erkow owˇt ow gna— Marac fiagiws qaˇaq˚‘ Gabay¯li mØt, ew pahelow trowaÆ arÆa¸˚ be—r in´. hetd aønelov harsaniq k˚ beres naew i– ren‘ Gabay¯lin, orovhetew fiagow¯l˚ erdowec, ¸¯‘ ¡Qez œem 3 ar´aki¿: Ayßm im hayrn Ørern ¯ haæwowm: E¸¯ owæananq, 4 æat k˚ vætanay ow k˚ trtmi¿: fiaŒay¯l˚ gnac ew ijewa– 5 nec Gabay¯li mØt, nran towec mowrhak˚: Gabay¯l˚ berec

9. 6–11. 2

Tobi¸

926

arÆa¸i knqowaÆ parker˚ ow towec nran: Ew aøawØte– an kanowx nranq gnacin harsaniq: Towbin owraxacaw ir knoj het: 10 Nra hayr Tobi¸n amboˇj ßamanak mtqowm xorhowm ¯r: 2 Erb lracan veradaønalow Ører˚, ew nranq œekan, na a– sac. ¡Gowc¯ Gabay¯l˚ meøe?l ¯. erewi oœ oq nran œi towel arÆa¸˚, inqn ¯l amظic œi cankanowm gal¿: Ew na xist 3 trtowm ¯r: Kinn asac nran. ¡Or aysœaŒ owæacaw, vay ¸¯ 4, 5 koraw tˇan¿: Na sksec lal ow sgal ordown ew asac. ¡O– œinœ p¯tq œ¯ in´, ordea—k im, ¯l inœo?w ¸oˇeci qez, im aœqeri— 6 loys¿: Tobi¸n asac nran. ¡Løi—r ew mi— anhangstacir, 7 na oˇj ¯¿: Isk kinn asac nran. ¡Do—w løir ew mi— xa– bir in´, orovhetew im erexan koraw¿: Ew am¯n Ør mayr˚ dowrs ¯r elnowm ow galis ayn ˘anaparh˚, orov nranq gna– cel ¯in. cerek˚ hac œ¯r owtowm, isk giæer˚ œ¯r dadarowm ir ordi Towbiin sgalowc: Erb lracaw harsaniqi tasnœors Ør˚, or nranc aynteˇ linelow hamar erdowel ¯r fiagow¯– 8 l˚, Towbin asac fiagow¯lin. ¡Ar´aki—r in´, orovhetew im 9 hayrn ow mayrn aylews in´ oˇj tesnelow yoys œownen¿: Ew a– nern asac nran. ¡Dow mna— aysteˇ‘ in´ mØt, isk es mardik k’owˇarkem qo hØr mØt, nranq qo masin k˚ patmen nran¿: 10 Towbin asac. ¡Aydp¯s œi lini, ayl p¯tq ¯ in´ ar´akes, or gnam im hØr mØt¿: Ew fiagow¯l˚ ver kacaw ow nran towec ir kin Saøayin, ir ownecowaÆqi k¯s˚, Æaøaner ow aˇa– 11 xinner, anasownner ow arÆa¸, Ørhnec nranc, ar´akec ow asac. ¡Ordea—k im, ¸oˇ erknqi T¯r AstowaÆ˚ yajoˇow¸iwn 12 tay ´ez, qani deø es œem meøel¿: Isk ir dstern asac. ¡Ordea—ks, patowi—r qo skesowrin ow skesrayrin, qani or ayßm nranq en qo hayrn ow mayr˚. ew heøo—w mna atelow¸ean 13 xØsqeric¿: Ew na hambowrec nran: Isk Hednan asac Tow– biin. ¡Sireli— eˇbayr, ¸oˇ T¯r˚ qez oˇjow¸eamb tani qo town ew in´‘ im dowstr Saøayic zawak tesnel tay, orp¯s– zi es owraxanam Tiroj aøjew. ayßm nran yan´nowm em qez, ¸o—ˇ aysowhetew qon˚ lini, œtrtmecne—s nran¿: 11 Towbin gnowm ¯r ow Ørhnowm AstÆown, or yajoˇow¸iwn towec ir ˘anaparhin, Ørhnowm ¯r fiagow¯lin ow nra knoj˚: Ew na 2 nranc het gnac, minœew mØtecan Ninow¯in: fiaŒay¯l˚ Tow– 6

927

Tobi¸

11. 3–12. 3

biin asac. ¡Eˇba—yr, œgite?s inœpisi vi˘akowm ¸oˇecir qo hØr˚. ari— knojicd aøaj ancnenq ew naxapatrastenq town˚, isk dow vercro—w ´kan leˇin¿: Nranq gnacin, æownn ¯l ekaw nranc yetewic: Isk Annan, ˚st sovorow¸ean, nstel spasowm ¯r ir ordow ˘anaparhin: Na tesaw, or ordin galis ¯, ew asac. ¡Aha galis ¯ qo ordin, naew ayn mar– d˚, or ˚nkeracel ¯r nran: fiaŒay¯ln asac Towbiin. ¡Es gitem, or qo hØr aœqer˚ k˚ bacowen. ayßm ayd leˇin qsi—r nra aœqeri æowrj˚, ayn k˚ kskÆacni ow nra aœqeric k˚ hani hater˚, ew na k˚ tesni¿: Annan ˚ndaøaj gnac, ˚nkaw ir ordow paranocov ow asac nran. ¡Ordea—k im, es qez te– say, hima es, sranic yetoy, anhog k˚ meønem¿: Ew erkowsov lac eˇan: Tobi¸˚ dowrs elaw døneri mØt. na xarxaŒowm ¯r ow glorwowm. ordin ætapec nra mØt, vercrec ow kangnec– rec hØr˚: Na leˇin qsec hØr aœqerin ow asac. ¡Hayri—k, toka— ew hamberi—r¿: Ew mi pah anc‘ hatern anmijap¯s keˇewahan eˇan ow ˚nkan nra aœqeric, ew na tesaw ir ordown ow ˚nkaw nra paranocov. lalis ¯r ow asowm. ¡fflrh– nowaÆ es, T¯—r AstowaÆ, ew qo anownn ØrhnowaÆ ¯ yawitean, ØrhnowaÆ en qo bolor sowrb hreætakner˚, orovhetew dow patßecir ew oˇormecir in´, qani or aha tesnowm em im ordi Towbiin¿: Nra ordin owraxow¸eamb mtaw ners ow hØr˚ patmec ayn meÆ gorÆeri masin, or ir het katarowecin Marastanowm: Tobi¸˚ xndow¸eamb ˚ndaøaj elaw ir har– sin. Ninow¯i døneri mØt Ørhnowm ¯r AstÆown: Ovqer tes– nowm ¯in nran, zarmanowm ¯in, or na tesnelov ¯ qaylowm: Tobi¸˚ nranc aøjew gohow¸iwn ¯r matowcowm AstÆown, ¸¯ na inœp¯s oˇormec iren: Tobi¸˚ mØtecaw ir harsin, Ør– hnec nran ow asac. ¡Bari ekar, do—wstrs, ¸oˇ ØrhnowaÆ lini AstowaÆ, or qez berec mez mØt, ew ¸oˇ Ørhnowen qo hayrn ow mayr˚¿: Ew nra bolor eˇbayrner˚, or Ninow¯owm ¯in, owraxacan: Aynteˇ eظ˚ Ør harsaniq arecin:

3 4 5 6

7 8

9

10

11 12 13 14

15

16

17

18

Tobi¸˚ kanœec ir ordi Towbiin ow asac nran. ¡Ordea—k, 12 ayßm tes, ¸¯ i—nœ var´ es owzowm tal hetd ekaÆ mardown. ar߯, or awelin tas¿: Towbin nran asac. ¡Ha—yr, in´ o– 2 œinœ œi pakasi, e¸¯ nran tam berowaÆ ownecowaÆqis k¯s˚, orovhetew in´ oˇj aøoˇj berec qez mØt, bowßec im knoj˚, 3

12. 4–20 4 5

6

7

8

9

10 11

12

13

14 15

16

17 18 19

20

Tobi¸

928

berec im arÆa¸˚ ew qez noynp¯s aøoˇjacrec¿: flerownin asac. ¡Irawaci ¯ nran tal˚¿: Ew na kanœec Hreætakin ow asac nran. ¡Vercro—w dow k¯sn ayn am¯ni, or berecir¿: Ayn ßamanak Hreætak˚ kanœec nranc erkowsin ew asac. ¡Dowq AstÆo—wn Ørhnec¯q, nra—n xostovanec¯q, Œa—øq to– w¯q nran ew bolor aproˇnerin patmec¯—q ayn masin, inœ na arec ´ez het, orovhetew bari ¯ AstÆown Ørhnel˚, nra anown˚ bar´racnel˚ ew AstÆow gorÆeri patgamner˚ pa– towov meÆacnel˚. mi— yapaˇ¯q nran barebanelow: Law ¯ ¸agawori gaˇtniq˚ ¸aqcnel, isk AstÆow gorÆer˚ Œaøqov yaytnel: Bari—n gorÆec¯q, ew œar˚ ´ez œi handipi: Ba– ri en aˇØ¸qner˚‘ pahecoˇow¸iwnnerov, oˇormow¸iwnnerov ew ardarow¸iwnnerov. bari ¯ qiœ ownecowaÆq˚ ardarow¸e– amb, qan æat˚‘ anirawow¸eamb. law ¯ oˇormow¸iwnner anel, qan oskow gan´ kowtakel. oˇormow¸iwn˚ Œrkowm ¯ mahic, na inqn ¯l mardown maqrowm ¯ bolor meˇqeric. ovqer oˇor– mow¸iwnner ew ardarow¸iwnner en anowm, lcwowm en keanqov, isk ovqer meˇq en gorÆowm, nranq irenc keanqi d¯m pate– razmoˇner en: Ayßm es ´ezanic oœinœ œem ¸aqcni, orovhe– tew ard¯n asaci, or law ¯ arqayi gaˇtniqner˚ ¸aqcnel, isk AstÆow gorÆer˚ Œaøqov yaytnel: Erb aˇØ¸elow kang– necir dow, naew qo hars Saøan, es ´er aˇØ¸qneri yiæa– tak˚ matowceci sowrb AstÆown. isk erb dow ¸aˇowm ¯ir meøelnerin, es qez het ¯i. erb dow œyapaˇecir ver kenal, ¸oˇecir qo ˘aæ˚, orp¯szi gnas ew ¸aˇes meøel˚, es œmoøa– cay qez. erb bariqner ¯ir gorÆowm, es krki—n qez het ¯i: AstowaÆ in´ owˇarkec bßækelow qez ew qo hars Saøayin: Es fiaŒay¯ln em‘ m¯kn ayn eظ˚ sowrb hreætakneric, oronq ver en hanowm aˇØ¸qner˚, mtnowm sowrb ew Œaøawor Ast– Æow mØt ew matowcowm nran¿: Nranq erkowsn ¯l æŒo¸owecin ow eresnivayr ˚nkan getnin, orovhetew æat ¯in vaxecel: Hreætakn asac nranc. ¡Mi— vaxec¯q, ¸o—ˇ xaˇaˇow¸iwn lini ´ez, Ørhnec¯q AstÆo—wn, orovhetew es oœ ¸¯ im ænorhov ekay, ayl ´er AstÆow kamqov. nran Ørhnec¯—q yawitean, o– rovhetew ayn bolor Ørerin, or es erewowm ¯i ´ez, o—œ keray ew o—œ xmeci, ayl dowq in´ tesnowm ¯iq orp¯s eraz: Ayßm xostovanec¯—q ´er AstÆown, orovhetew es bar´ranowm em

929

Tobi¸

12. 21–13. 14

nra mØt, ov owˇarkec in´. ew dowq grec¯—q ays ameni masin, or eˇaw ow katarowec¿: Ew ays am¯n˚ growec im Grqi m¯j: Isk nran aylews œtesan: Nranq gohow¸iwn ¯in matowcowm AstÆown nra meÆagorÆow¸iwnneri hamar ew nra hamar, ¸¯ inœp¯s irenc yaytnowec Tiroj Hreætak˚:

21 22

Tobi¸˚ cnÆow¸ean m¯j grec ays aˇØ¸q˚, ew asac. ¡fflrh– 13 nowaÆ ¯ AstowaÆ, or kendani ¯ yawitean, ØrhnowaÆ ¯ nra arqayow¸iwn˚, orovhetew na ¯ harowaÆowm ew oˇormowm, na 2 ¯ ijecnowm dßoxq ew hanowm aynteˇic, ew oœ oq œi Œax– œowm nra ´eøqic: Isray¯li— ordiner, paætec¯—q nran he– 3 ¸anos azgeri aøjew, orovhetew na mez crec nranc m¯j. patmec¯—q nra meÆow¸ean masin, bar´racr¯—q nran bolor 4 kendani mardkanc aøjew, qani or yawitean na ¯ mer T¯r AstowaÆ˚, mer Hayr AstowaÆ˚: Mer bolor anirawow¸iwn– 5 neri hamar na k˚ tanji ew krkin k’oˇormi mez, mez k˚ hawaqi bolor he¸anos azgeri mijic, owr crowel enq menq: E¸¯ dowq ´er amboˇj srtov, ´er amboˇj hogov veradaø– 6 naq nran ew nra aøjew ardarow¸iwn gorƯq, ayn ßamanak na ¯l k˚ daønay d¯pi ´ez ew ir eres˚ œi ÆaÆki ´ezanic: Dowq k˚ tesn¯q, ¸¯ na inœ k’ani ´ez het, ew dowq nran 7 k˚ Œaøaban¯q liaberan: fflrhnec¯—q Tiroj˚, or ardar ¯, bar´racr¯—q yawitenow¸ean Φagaworin: Es im gerow¸e– 8 an erkrowm k˚ Œaøabanem nran ew nra zØrow¸iwnn ow me– Æow¸iwn˚ coyc ktam meˇawor azgerin: Ayßm, meˇaworne—r, dar´¯—q ew ardarow¸i—wn gorÆec¯q nra aøjew, qani or, o!v git¯, gowc¯ na bareha˘ lini ew oˇormi ´ez: Isk es k’Ørh– 9 nem im AstÆown. im an´˚ k’Ørhni erknqi Φagaworin, es k˚ cnÆam nra meÆow¸ean hamar: Φoˇ bolor azgern a– 10 sen ays ew Œaøabanen nran Erowsaˇ¯m sowrb qaˇaqowm: Erowsaˇ¯—m, na k˚ patßi qo ßoˇovrdi ordinerin, bayc no– 11 ric k˚ daønay ow k’oˇormi ardarneri ordinerin: Dow go– 12 how¸iwn k˚ matowces barerar Tiroj˚ ew k’Ørhnes yawite– now¸ean Φagaworin, qani or na ir ta˘ar˚ dar´eal ow– raxow¸eamb k˚ kaøowci qo m¯j, qo m¯j k˚ cnÆan nranq, 13 ovqer gerowaÆ en, qez k˚ siren nranq, ovqer bolor azge– ri m¯j yawitean ¸æowaøacaÆ en: Bazma¸iw azger k˚ gan 14 heøowic, T¯r AstÆow anownov irenc ´eøqerin aøaÆ k˚ beren

13. 15–14. 7

15

16

17

18 19

20

21

14, 2 3 4 5

6

7

Tobi¸

930

irenc now¯rner˚‘ matowcelow erknawor Φagaworin ew qez ow– raxow¸iwn k˚ tan serndic serownd: Qo bolor atelinern aniÆeal k˚ linen, qo bolor sirelinern Ørhneal k˚ linen: CnÆa— ew owra—x eˇir ardarneri ordineri hamar, orovhe– tew nranq k˚ hawaqowen miasinew miasin k˚ Œaøabanen ardarow¸iwnneri Tiroj˚: Qez siroˇner˚ erjanik k˚ li– nen, ew nranq k˚ cnÆan qo xaˇaˇow¸ean hamar. erani! nranc, ovqer trtmecin qo korÆanman hamar, orovhetew erb nranq tesnen qo Œaøq˚, krkin qezanov k˚ cnÆan ew yawitean owrax k˚ linen: Hogis k’Ørhni AstÆown‘ meÆ Φa– gaworin, orovhetew Erowsaˇ¯m˚ k˚ kaøowcowi ¸ankar߯q qarerov‘ æaŒiwˇayov, sowtakov ew ayl ¸ankagin qarerov. qo parispner˚, aætaraknern ow amrow¸iwnner˚ k˚ ka– øowcowen azniw oskov. Erowsaˇ¯mi bolor hraparakner˚ k˚ patrastowen biwreˇ, dahanak ew sardion qarerov: Erowsaˇ¯mi bolor Œoˇocnerowm k’asen‘ Al¯lowia. k’Ørhnen ew k’asen. ¡fflrhnowaÆ ¯ AstowaÆ, or yawitean bar´racrec amboˇj aæxarh˚¿: Tobi¸˚ verjacrec ays Ørhnerg˚: Erb nra aœqer˚ kowracan, na yisownow¸ tarekan ¯r. ow¸ tari anc aœqer˚ krkin bacowecin. na oˇormow¸iwnner ¯r anowm. ¯l aweli ¯r erknœowm AstÆowc ow Œaøabanowm nran: Na æat Æeracaw. kanœec ir ordown, ir ordow ordinerin ew ir ordown asac. ¡Ordea—k, dow vercro—w qo ordinerin, orovhetew es aha Æe– racel em ew mØt em meønelow. ayßm dow gna— Marac erkir, ordea—k im, orovhetew es hawatowm em, or, inœp¯s Yov– nan margar¯n ¯ asel, Ninow¯n piti korÆanowi, isk Ma– rac erkrowm miaøßamanak xaˇaˇow¸iwn piti lini: Mer eˇbayrner˚ k˚ crowen ays bari erkric, Erowsaˇ¯mn awerak ow anapat k˚ daønay, nra m¯j AstÆow Town˚ k˚ hrkizowi ew mi oroæ ßamanak awerowaÆ k˚ lini: Bayc AstowaÆ krkin k’oˇormi nranc ow k˚ veradar´ni hayreni erkir, ew nranq k˚ æinen AstÆow Town˚, bayc oœ aøajini nman, minœew or lranan yawitenow¸ean ßamanakner˚: Dranic yetoy k˚ ve– radaønan ays gerow¸iwnic ew Œaøqov ow meÆ patowov k˚ kaøowcen Erowsaˇ¯m˚: AstÆow ta˘ar˚ nra m¯j yawitean bolor azgeri koˇmic k˚ kaøowcowi Œaøawor æinowaÆqnerov,

931

Tobi¸

14. 8–17

inœp¯s nra masin asel en margar¯ner˚: Bolor he¸anos– ner˚ dar´i k˚ gan‘ ˘æmartow¸eamb erknœelow T¯r AstÆowc, ew k˚ korÆanen ow k˚ merßen irenc kowøqer˚: Bolor ßoˇo– vowrdner˚ k’Ørhnen Tiroj˚, ew am¯n ßoˇovowrd k˚ xostova– ni ir AstÆown: T¯r˚ k˚ bar´racni ir ßoˇovrdin. ew bolor nranq, ovqer ˘æmartow¸eamb ow ardarow¸eamb sirowm en T¯r AstÆown, k˚ cnÆan. dowq ¯l ´er hayreri nman oˇormow– ¸iwn k’an¯q: Ard, ordea—k im, dow gna— aysteˇic, orovhe– tew Yovnan margar¯i asaÆn anpat˘aø k˚ lini: Bayc dow k˚ katares Ør¯nqnern ow bolor hramanner˚. eˇi—r o– ˇormaÆ ow ardar, orp¯szi qez hamar bari lini. k˚ ¸aˇes in´ ew qo mØr˚‘ in´ het. aylews œmnas Ninow¯owm: Ordea—k im, dow tes, ¸¯ inœ arec Adamn Aqiaqarin, or˚ snel ¯r nran. ¸¯ inœp¯s loysic nran taraw xawar ew ¸¯ orqan œariq gorÆec nra nkatmamb. bayc Aqiaqar˚ Œrkowec, isk na stacaw hatowcowm˚‘ nra Œoxar¯n inqn ijaw xawari m¯j. Manas¯n oˇormow¸iwnner arec ew ir d¯m niw¸owaÆ mahow– an Ør˚ Œrkowec, isk Adamn ˚nkaw orogay¸ ew korÆanowec: Ew aha, ordea—k im, dow te—s, ¸¯ i!nœ ¯ anowm oˇormow¸iwn˚, kam inœp¯!s ¯ Œrkowm ardarow¸iwn˚¿: Erb asac ays, hogin awandec ir mah˘owm, qani or na hariwr yisown tarekan ¯r: Nra ordin meÆ Œaøqov ow patowov ¸aˇec nran: Isk erb meøaw Annan, na ir hØr mØt ¸aˇec naew nran: Towbin ir knoj ow ordineri het gnac Marac Ekbatan qaˇa– q˚‘ ir aner fiagow¯li mØt: Towbin meÆ patowov Æeracaw. na Œaøqov ow patowov ¸aˇec ir anerojn ow zoqanœin ew ßaøangec nranc townn ow ir hayr Tobi¸i town˚: Na ha– riwr qsaneظ˚ tarekan hasakowm meøaw Marac Ekbatan qaˇaqowm: Qani deø na œ¯r meøel, lsec Ninow¯i korÆan– man masin, owr irenc gerow¸ean ¯r tarel Nabowqodonosor Asoweros˚: Towbin, or deø œ¯r meøel, owraxacaw Ninow¯i korÆanman hamar: Na gohow¸iwn matowcelov Œaøq towec AstÆown, orin Œaøq yawiteans yawitenic. am¯n:

8

9

10 11

12

13

14

15

16

17

1 Makabayeciner G

1

2

3

4 5, 6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

ffiilipposi ordi Aleqsandr Makedonaci kaysr˚ Qeti– macineri erkric dowrs galov‘ Ænki berec parsikneri ew par¸ewneri arqay Darehin, ¸agaworec nra Œoxar¯n, iæ– xec yoyneri ew høom¯acineri erkrneri vray: Aynowhetew zØrq hawaqelov‘ meÆ paterazmner mˇec, berder grawec, bazowm ¸agaworner spanec, he¸anos tarber azgeric meÆ awar vercrec: Amboˇj erkir˚ doˇowm ¯r nra aøaj: Na bazma¸iw zØrq hawaqec, yar´akowec bolor hzØr erkr– neri vray ow oˇj aæxarh˚ harkatow dar´rec: Dranic yetoy na mahacow axtov hiwandacaw ew ankoˇin ˚nkaw: Erb tesaw, or meønowm ¯, kanœec mankowc ir het snowaÆ-– dastiarakowaÆ Æaøanerin‘ ir koˇmic Œaøqi arßana– caÆ ir œors ka¸neˇbayrnerin, ow qani deø kendani ¯r, ir ¸agaworow¸iwn˚ baßanec ew towec nranc: Aleqsandr˚ tasnerkow tari ¸agaworelowc yetoy meøaw: Nranic ye– toy ir ka¸neˇbayrner˚ iæxecin irenc baßin hasaÆ ta– raÆqowm. nra mahowanic yetoy iwraqanœiwr˚ ¸ag ka– pec ir glxin: Sranc hetewecin naew irenc ordiner˚: Ew aysp¯s‘ erkar tariner: Sranq bazmacrin anØr¯now¸iwn– nern ow erkir˚ lcrin irenc œaragorÆow¸iwnnerov: Sran– cic ¯ serowm œariqi armat, daønow¸ean æaøawiˇ, anØ– r¯n Antioqos˚‘ Antioqos arqayi ordin, or patand ¯r mnacel Høom qaˇaqowm: Na ¸agaworec yoyneri ¸agaworow– ¸ean hariwr eresowneظnerord tarowm: Sranc ßamanak ¯r, or isray¯lacineric Ænowecin anØr¯n mardik, oronq æa– terin diw¸elov patir ow æoˇom xØsqerov‘ asacin. ¡E– k¯q mer æowrj˚ bnakowoˇ bolor he¸anos azgeri het owxt dnenq ow daæinq knqenq, orovhetew ayn Øric i ver, erb menq anjatowecinq nrancic ow meknecinq, bazowm meÆ œariqner patahecin mez¿: Ωaterin ha˘eli ¸owacin ays xØsqer˚, ßoˇovrdi mijic omanq hama´aynecin gnal handipel ¸a– gaworin, ew ¸agawor˚ nranc irawownq towec aprel he¸a– nosneri bolor Ør¯nqnerov: Nranq Erowsaˇ¯mowm ˚st he– ¸anosneri Ør¯nqneri mehenakan hraparakner kaøowce–

933

1 Makabayeciner

1. 16–32

cin, irenc hamar an¸lŒatow¸ean Ør¯nq hastatecin, æeˇowecin sowrb ktakaranneri owxtic, miabanecin he– ¸anosneri het ew yØßarecin œariqner gorÆel: Erb Anti– oqosi ¸agaworow¸iwn˚ hzØracaw, na mtadrowec ¸agawo– rel naew Egiptacineri erkri vray, orp¯szi miacni er– kow ¸agaworow¸iwnner˚: Na meÆ zØrqov, øazmakaøqerov, Œˇerov ow bazowm nawerov aræawec Egiptacineri erkri vray, orp¯szi paterazmi Egiptosi Ptˇom¯os ¸aga– wori d¯m: Ptˇom¯os˚ partow¸iwn krec nranic ow Œaxows– ti dimec: Ayd køwowm bazma¸iw mardik v¯rqer stana– lov meøan: Antioqosn aspatakec amboˇj erkir˚. nra zØrqer˚ yankarÆaki vray ¯in hasnowm, arag hawaqowm ¯in awarn ow grawowm oˇj Egiptacineri erkri berder˚: Egiptacinerin yaˇ¸elowc yetoy Antioqos˚ hariwr qa– øasownereq ¸owakanin veradar´aw ew meÆ zØrqov yar– ´akowec Erowsaˇ¯m qaˇaqi vray, yandowgn goøozow¸eamb mtaw sowrb ta˘ar, yaŒætakec osk¯ zohaseˇan˚, loysi aætanak˚, gan´atan bolor irer˚, aøajaworow¸ean ha– ci seˇan˚, skihnern ow taæter˚, bolor xnkamannern ow varagoyrner˚, psaknern ow osk¯ zarder˚: Aøajinn in– q˚ mtaw ta˘ar, yaŒætakec ow ´owlec am¯n inœ, vercrec arÆa¸n ow oskin, z¯nqn ow zrah˚, øazmakan bolor irer˚, gtaw ow vercrec ¸aqcraÆ gan´ern ow srbazan bolor a– nظner˚ ew gnac ir erkir˚: Na æat ariwn ¸aŒec, æat mardkanc spanec, meÆ ambartawanow¸eamb xØsec æa– teri het: MeÆ sowg patec Isray¯lin: Irenc bolor te– ˇerowm heÆecin iæxannern ow Æerer˚, ¸owlacan aˇjiknern ow eritasardner˚, xamrec kananc geˇeckow¸iwn˚, bolor Œesaneri d¯mqeric anpakas dar´aw oˇbn ow lac˚, sgoy banti veraÆowecin bolor harsneri nnjaseneakner˚, er– kir˚ sarsøac ir bnakiœneri hamar, ew anarganqn ow a– mظ˚ hamakec Yakobi amboˇj town˚: Ayd d¯pqeric erkow tari yetoy Antioqos arqan harkahan mi iæxan owˇar– kec Hr¯astani qaˇaqner˚: Sa Erowsaˇ¯m ekaw bazma– ¸iw zØrqerov ew sksec nengow¸eamb xaˇaˇow¸iwn qarozel: Nranq hawatacin sran, bayc sa yankarÆaki yar´ak– owec qaˇaqi vray, meÆ harowaÆner hascrec bnakiœnerin ew

16

17

18

19

20

21 22 23

24

25

26, 27

28

29

30

31 32

1. 33–52 33

34 35

36

37 38 39 40

41

42 43

44 45

46

47 48 49

50 51

52

1 Makabayeciner

934

bazma¸iw isray¯laciner spanec: Na awari matnec qa– ˇaq˚, hrkizec nra bolor Œaytakert æinow¸iwnner˚, qan– dec, awerec qaˇaq˚ ærjaŒakoˇ parispnern ow nra apa– ranqneri bolor pater˚: Ger arecin kananc ow manowk– nerin, tiracan nranc bolor anasownnerin: Nranq qa– ˇaqi verin koˇm˚ hzØr aætaraknerov amowr parisp æi– necin, ew da nranc hamar amracowaÆ qaˇaqi mijnaberd˚ eˇaw: Aynteˇ lcrin meˇsagorÆ, anØr¯n mardkanc, z¯nqe– rov zinecin nranc, m¸erqnerov apahovecin ew Erowsaˇ¯– mi oˇj awar˚ kowtakecin nersowm: Dranq Isray¯li erkri hamar mætap¯s eˇan meÆ orogay¸, srbow¸ean argelqner ow œar satanay: Nranq sowrb ta˘ari æowrj˚ anmeˇ ariwn ¸aŒecin ew pˇÆecin srbavayrer˚: Dranic yetoy Erow– saˇ¯mi bnakiœner˚ nranc pat˘aøov Œaxstakan dar– ´an: Erowsaˇ¯m˚ Øtarneri bnakavayr dar´aw ew Øta– racaw ir harazat zawakneric, orovhetew nra ordiner˚ heøacan aynteˇic: Awerowec nra srbarann ow veraÆow– ec anapati: Nra tarekan tØner˚ sgi veraÆowecin, isk nra æaba¸ Ører˚‘ naxatinqi ow amظi: Arhamarhowec nra patiw˚, nra Œaøq˚ lcowec anarganqov, nra vehow– ¸iwn˚ dar´aw sgi arßani: Oˇj aæxarhowm hrovartak– ner ar´akowecin, or erkri bolor bnakiœner˚ hraßarowen irenc Ør¯nqneric ew ˚ndownen m¯k Ør¯nq‘ nra— Ør¯nq˚: Bolor azger˚ en¸arkowecin arqowni hramanin: Isray¯lacine– ric æater˚ noynp¯s dawanecin anØr¯n krØn˚, zoher ma– towcecin nranc kowøqerin ow pˇÆecin irenc æaba¸ Ører˚: Φagawor˚ banagnacneri mijocov hrovartakner owˇar– kec Erowsaˇ¯m ew Hr¯astani qaˇaqner˚‘ nranc ˚ndownel talow hamar Øtaroti Ør¯nqner, veracnelow oˇjakizowmn ow sowrb zoher˚, pˇÆelow æaba¸ Ørern ow amenameay tØne– r˚, apakanelow srbaran˚, orp¯szi dranc Œoxar¯n køa– paætakan zohaseˇanner kangnecnen, meheannerin ar– ter yatkacnen, naew xozer ow xaønaÆin anasownner mor¸en, ordinerin an¸lŒat ¸oˇnen, irenc an´˚ pˇÆen am¯n tesak anØr¯n pˇÆow¸iwnnerov ew bolorovin moøa– nan irenc hawatn ow Œoxen Ør¯nqner˚: Ew na, ov œ¯r en– ¸arkowi ¸agawori hramanin, k˚ datapartow¯r mahow–

935

1 Makabayeciner

1. 53–2. 7

an: Bolor vayrerowm ostikann arec ayn am¯n˚, inœ grel ¯r ¸agawor˚: Hr¯astani qaˇaqacinerin partadrec, or am¯n m¯k˚ zoher matowci ir qaˇaqowm: Nranc mØt hawaqowecin naxkin Ør¯nqneric dßgoh bolor mardik ew œa– ragorÆow¸iwnnerov lcrin erkir˚: Nranq stipecin Isra– y¯lin qaæowel aweli amowr teˇer ew apastaranner: Ha– riwr qaøasownhing ¸owakani qasˇew amsi qsanhingin na zohaseˇani vray bar´racrec anapati mi piˇÆ kowøq: Amboˇj Hr¯astani qaˇaqneri æowrj˚ meheanner kaøowce– cin ew aparanqneri bolor døneri, qaˇaqneri bolor ˘a– naparhneri vray xownk Æxecin: Pataøotowm ow krakn ¯in netowm irenc ´eøqn ˚nkaÆ Ktakarani bolor grqer˚: Owm mØt Ktakarani girq ¯in gtnowm, kam ov ir hawatn ¯r dawanowm, ¸agawori hramani hama´ayn nran maha– patßi ¯in en¸arkowm: Aysp¯s ams¯amis sastkanowm ¯r hraman˚ ayn isray¯lacineri nkatmamb, oronq gtnwowm ¯in qaˇaqnerowm: Amsi qsanhingin zohaseˇani vray kaøow– cowaÆ he¸anosakan baginneri vray zoh ¯in matowcowm: Hramani hama´ayn‘ spanowm ¯in ayn kananc, oronq ¸lŒa– tel ¯in irenc erexanerin ew, ˚st arqowni hramani, e– rexanerin kaxowm ¯in irenc isk mayreri paranocneric: Noyn kerp ¯in varwowm ¸lŒatoˇneri ew nranc ordineri het: Bazma¸iw isray¯laciner oroæecin œowtel piˇÆ ba– ner, geradasecin yØßar kamqov meønel, bayc erbeq irenc an´˚ œpˇÆel anmaqowr kerakowrnerov, orp¯szi œpˇÆen sowrb owxt˚: Dra hamar ¯l æater˚ meøan: Isray¯l˚ da hamarec ir hamar meÆ tØn ew owraxow¸iwn:

53 54 55

56 57

58

59

60

61

62

63 64

65

66 67

Ayd ßamanaknerowm aspar¯z ijaw Ωmawoni ordi Yov– 2 hann¯si ordi Mata¸ian‘ erowsaˇ¯maci Yovarimi tohmic seraÆ mi qahanay: Na ekaw ow nstec Modiimi qarayrneri mØt gtnowoˇ berderowm: Na own¯r hing ordi. Kaddiæ mak– 2 anownov Yovhann¯s˚, Φarssi makanownov Ωmawon˚, Ma– 3, 4 kab¯ makanownov Yowdan, Awaran makanownov Eˇiazar˚ 5 ew Yovna¸an˚, or koœowec SaŒow¸: Erb Mata¸ian tesaw 6 Hr¯astanowm ew Erowsaˇ¯mowm katarowoˇ srbapˇÆow¸iwn– ner˚, sksec oˇbal ir an´i vray‘ aselov. ¡Va!y in´, inœo?w 7 akanates eˇay im ßoˇovrdi kotoraÆin, kam inœo?w te–

2. 8–23

8

9

10

11 12

13 14

15

16 17

18

19

20 21 22

23

1 Makabayeciner

936

say sowrb qaˇaq Erowsaˇ¯mi awerowm˚: Inœo?w na matnow– ec ¸ænamow ´eøq˚, ew srbow¸iwnn ˚nkaw Øtarneri ´eøq˚: inœp¯!s ta˘ar˚ nmanowec Œaøqic ˚nkaÆ mi tˇamardow, isk nra Œaøawor spasq˚‘ gerow¸ean matnowaÆ mi mar– dow: Nra pataniner˚ kotorowecin ir Œoˇocnerowm, isk nra eritasardnern ˚nkan ¸ænamow sric: Ka?y mi azg, or ßaøangaÆ œlini mi mas nra t¯row¸iwnic, kam ka?y mi mard, or œi koˇoptel nran ow œi tirel nra ownecowaÆ– qin: Spaøowel en nra zarder˚: Azatow¸ean Œoxar¯n na matnowel ¯ strkow¸ean: Mer bolor geˇecik zarder˚, mer srbavayrn ow mer Œaøq˚ korÆanowel en: Ew ayd bolor˚ pˇÆel en he¸anosner˚: Aylews mer inœi?n ¯ p¯tq kean– q˚¿: Ayn ßamanak Mata¸ian ow nra ordiner˚ ´eøqner˚ gcecin Ø´iqnerin, pataøotecin irenc patmow˘anner˚, qowr´ hagan ow sowg pahecin: Φagawori mØtic mardik ekan, oronq stipowm ¯in nranc dimelow apstambow¸ean: Nranq ekan Modiim qaˇaq˚, or aynteˇ zoher matowcen: Nranc mØt ekan ow hawaqowecin bazma¸iw isray¯laciner, oronc ¸wowm naew‘ Mata¸ian ow ir ordiner˚: Apa ¸a– gawori mØtic ekaÆ mardik sksecin xØsel ow asacin Ma– ta¸iayin. ¡Dow høœakawor iæxan es, dow meÆawor es ays qaˇaqowm: Dow sranc m¯j es hastatowel qo ordineri ow eˇbayrneri het: Ard, nax do—w mØtecir, katari—r ¸aga– wori hraman˚, inœp¯s katarecin Hr¯astanowm bnakowoˇ bolor azgeri mardik ow bolor nranq, ovqer bnakwowm en Erowsaˇ¯mowm. dowq k˚ daønaq arqayi barekamner˚, dow ew qo ordiner˚ patiw k˚ stanaq oskov, arÆa¸ov ew ar– qowni hrovartaknerov¿: Mata¸ian patasxan towec ow bar´r ´aynov asac. ¡E¸¯ ¸agawori erkri bolor mar– dik en¸arkowel en ¸agawori hramannerin, ˚nkrkel ew hra– ßarowel en irenc hayreri Ør¯nqneric ow katarowm en ¸a– gawori hramanner˚, apa es, im ordinern ow im eˇbayr– ner˚ k˚ hetewenq mer hayreri patowirannerin: Menq œenq hraßarowi AstÆow Ør¯nqneric ow kanonneric, œenq en¸arkowi ¸agawori hramannerin: Menq œenq Œoxi mer hayreri krØn˚, aj ow ´ax œenq æeˇowi ew ¸agawori hra– manin œenq ansay¿: Haziw ¯r na ays xØsqern asel, or

937

1 Makabayeciner

2. 24–36

hreaneric mi mard, ¸agawori hramani hama´ayn, bolo– ri nerkayow¸eamb aøaj ekaw, orp¯szi Modiimi baginowm, meheani aøaj zoh matowci: Erb da tesaw Mata¸ian, aynqan zayracaw, or doˇacin ir erikamner˚: Na datas– tan anelow hamar barkow¸eamb lcowec, bar´racrec otq˚ ow aynp¯s harowaÆec hreayin, or spanec nran bagini a– øaj: Na spanec naew ayn mardown, or arqowni hramanov stipowm ¯r zoher matowcel: Na korÆanec bagin˚, awerec mehean˚: Na Ør¯nqi naxan´axndir eˇaw aynp¯s, inœp¯s ffien¯¯sn ¯r varowel Edomi ordow‘ Zambrii nkatmamb: Na sksec bar´ra´ayn aˇaˇakel ow asac. ¡Iwraqanœiwr oq, ov karoˇ ¯ Ør¯nqi naxan´axndir linel, ov owzowm ¯ ha– watarim mnal Ør¯nqnerin, ¸oˇ hetewi in´¿: Na ow ir eˇ– bayrner˚ Œaxan gnacin leøner˚‘ irenc bolor ownecowaÆ– q˚ ¸oˇnelov qaˇaqowm: Ayn ßamanak anapat ijan i– rawownq ew ardarow¸iwn oronoˇ æat mardik, or bnakow– en aynteˇ irenc kanancov, ordinerov ow anasownnerov, orovhetew œaragorÆow¸iwn˚ sastkanowm ¯r nranc nkat– mamb: Φagawori iæxannern ow Daw¸i qaˇaqowm gtnowoˇ zØrq˚ imacan, or ¸agawori hraman˚ œkataroˇ mi qani hogi ijel en anapati mØt gtnowoˇ apastaranner˚, isk æater˚ nranc mianalov‘ gnacel en nranc het: Ψama– nak næanakecin, patrastow¸iwn tesan, ´i heÆaÆ ekan ow paæarecin anapati mØt gtnowoˇ apastaranner˚: Nranq paterazmi patrastow¸iwn tesan ow æaba¸ Ø– r˚ paæarecin nranc: Nax banagnac owˇarkecin, skse– cin banakcow¸iwnner varel‘ aselov. ¡Gon¯ sranic ye– toy en¸arkowec¯—q ¸agawori hramanin, or kendani mnaq¿: PaæarowaÆnern aynteˇic xØsel sksecin ow asacin. ¡O—œ dowrs k’elnenq apastaranneric, o—œ ¸agawori hramanin ansalov k˚ pˇÆenq mer æaba¸ Ører˚, o—œ ¯l k˚ æeˇowenq mer Ør¯nqneric¿: Erb nranq ays xØsqer˚ lsecin, awe– li sastkacrin hakaøakow¸iwn˚ nranc nkatmamb ew ow– zecin aweli seˇmel apastaranner˚ paæaroˇ Øˇak˚, or– p¯szi geri vercnen nranc: Sranq o—œ kir˘er˚ Œakecin, o—œ qar ar´akecin, o—œ apastarannern amracrin, o—œ isk nranc asaÆin patasxan towecin, orovhetew Ør˚ æaba¸

24

25

26 27

28

29 30

31

32

33

34

35

36

2. 37–49 37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

1 Makabayeciner

938

¯r: Sranq miayn irar ¯in qajalerowm‘ aselov. ¡H¯nc ays– teˇ, mer neˇow¸ean m¯j ¯l k˚ meønenq, orovhetew erkinqn ow erkir˚ vkay en, or izowr ¯q mez oœnœacnowm: Mez ha– mar aweli law ¯ meønel, qan ¸¯ mer Ør¯nqner˚ xaxtel ow æaba¸ Ører˚ pˇÆel¿: Erb nranq da lsecin, æaba¸ Ør˚ sastkacrin paterazm˚, spanecin hazar hogi, œhaæow– aÆ ayn, or mardkanc ow anasownnerin geri varecin: Erb da lsecin Mata¸ian ow ir eˇbayrner˚, xist trtmecin ow meÆ sowg arecin: Nranq irar het xØselov asacin. ¡E– ¸¯ hetewenq mer eˇbayrneri Ørinakin, aysinqn‘ mer an´n ow irawownqner˚ paætpanelow hamar paterazmi œelnenq he¸anosneri d¯m, kar˘ ßamanak yetoy mez aweli æowt k˚ spanen, qan naxord Øreri mardkanc¿: Owsti hawa– qowecin, paymanaworowecin, irar het xorhowrd arecin ow asacin. ¡Ov ¯l æaba¸ Ør˚ gay mer d¯m paterazme– low, hamar´ak martnœenq ew oœ ¸¯ am¯nqs ¯l aøhasarak meønenq, inœp¯s meøan anapatowm aproˇ mer eˇbayr– ner˚¿: Ayn ßamanak nranc mØt hawaqowecin asitaci æat zinoworner: Sranq isray¯lacineri m¯j hzØr ow pa– terazmoˇ mardik ¯in‘ am¯n m¯kn ir Ør¯nqi hamar inq– nakam nahatakowelow patrast: Nranc miacan naew am¯n tesaki œaragorÆow¸iwnneric xowsaŒaÆ mardik, o– rov nranq meÆ zØrq kazmecin: ZØrq hawaqecin, gnder kazmecin, patrastow¸iwn tesan, irenc barkow¸ean ow– ßov spanecin meˇawornerin ow anØr¯n mardkanc, isk mna– caÆner˚ Œaxan he¸anosneri mØt: Mata¸ian ir eˇ– bayrneri ow barekamneri het hetapndec nranc, hasaw, jardec, awerec meheanner˚, korÆanec baginner˚, ¸lŒa– tec an¸lŒat erexanerin ew amracaw isray¯lacineri sahmanneri vray: Nranq halaÆakan arecin ambarta– wan mardkanc: Nranc ´eønarkaÆ gorÆ˚ yajoˇow¸iwn ow– necaw: Nranq paætpanecin irenc Ør¯nqner˚, vr¯ß low– Æecin he¸anosneric, merßecin ¸agawori anØr¯n hrama– n˚, ¸oyl œtowecin, or glowx bar´racni ambartawanow¸ean eˇjiwr˚: Erb mØtecan Mata¸iayi meønelow Ører˚, na ir mØt kanœec ir ordinerin ow asac nranc. ¡Goøozow¸iwnn ow ambartawanow¸iwnn en hastatowel ayßm, bayc aha

939

1 Makabayeciner

2. 50–70

hasel ¯ korÆanowmn ow goøozow¸iwn˚ veracnelow ßamana– k˚: Ard, zawakne—rs, ek¯q aøajnordowec¯—q Ør¯nqi han– d¯p naxan´axndrow¸eamb, dowq ´ez nowirec¯—q hayreri Ktakaranneri paætpanow¸ean˚, yiæec¯—q, ¸¯ ´er hay– rer˚ qajow¸ean inœ gorÆer en katarel irenc ßamana– kin, ew awagow¸ean Œaøq k˚ stanaq, yawitenakan anown k˚ ßaøang¯q: ff¯? or Abraham˚ Œor´ow¸ean ßamanak hawatarim gtnowec ew dra hamar ¯l ardar hamarowec: Yovs¯Œn ir neˇow¸ean ßamanak pahec patowiran˚ ew t¯r dar´aw Egiptacineri erkrin: Mer naxan´axndir hayr ffien¯¯sn ardar vr¯ßi zgacowmov aøajnordowec ew aø– yaw¯t stacaw qahanayow¸ean owxt˚: Naw¯i ordi Yesown Tiroj patgamner˚ katarelow hamar dar´aw isray¯la– cineri datawor˚: Qaˇeb˚ ßoˇovrdi m¯j vkayow¸iwn ta– low hamar dar´aw ßaøangow¸ean t¯r: Dawi¸n ir hezow– ¸ean, ardaramtow¸ean ow oˇormaÆ linelow hamar yawi– tenap¯s ßaøangec ¸agaworow¸ean gah˚: Eˇian Ør¯n– qi nkatmamb naxan´axndir linelow hamar bar´racaw erkinq: Ananian, Azarian ow Misay¯l˚ irenc hawati ænorhiw Œrkowecin hnoci krakic: Dani¯ln anmeˇ linelow pat˘aøov Œrkowec aøiwÆneri eraxic: Ard, imac¯—q, or bolor nranq, ovqer irenc yoys˚ drel en Tiroj vray, serndic serownd œen tkaranay: Ambariæt mardow xØsqic mi— va– xec¯q, orovhetew nra Œaøq˚ aˇb ¯ ow keˇt: AysØr lini ¸¯ vaˇ˚, ayn aylews œi mnay, k˚ veraÆowi hoˇi, ew k’an¯anan nra mtadrow¸iwnner˚: GØtepndowec¯—q, zawakne—rs, has– ta—t mnac¯q ´er Ør¯nqi vray, orovhetew dranov piti Œaøaworow¯q: Gitem, or ´er eˇbayr Ωmawon˚ xohem mard ¯: Lsec¯—q nran, nran ˚ndownec¯—q ´er hØr teˇ: Λer zØr– qeri sparapet˚ ¸oˇ lini zØravar Yowda Makab¯n, na ¸oˇ paterazmi elni zØrqov, isk dowq‘ Ør¯nqi naxan´a– xndir bolor mardikd, miac¯—q, or lowƯq ´er ßoˇovrdi vr¯ß˚. hatowcowm pahanjec¯—q he¸anosneric ow hetewec¯—q Ør¯nqi hramannerin¿: Na Ørhnec nranc, vax˘anowec ow miacaw ir naxninerin: Na meøaw hariwr qaøasownow¸ ¸owaka– nin: Nran ¸aˇecin ir naxnineri gerezmanatan˚‘ Modi– imowm, ew amboˇj Isray¯l˚ meÆap¯s sgac nran:

50

51

52

53 54

55

56 57

58

59 60 61

62 63

64

65 66

67

68 69 70

3. 1–17

3 2

3

4 5

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

1 Makabayeciner

940

Nran Œoxarinec Makab¯ makanowamb Yowdan‘ nra or– din: Nran ajakic eˇan ir bolor eˇbayrner˚ ew bolor nranq, ovqer ir hØr hetewordnern ¯in: Nranq yanown is– ray¯lacineri paterazm ¯in mˇowm xindov ew owraxow¸e– amb: MeÆ ¯r Makab¯i Œaøq˚ ßoˇovrdi vray: Na zinow– ec ibrew mi hskay, paterazmi zrah hagaw, meÆameÆne– rin paterazmi ¯r aøajnordowm ew ir nizakov hovani li– nowm ir zØragnderin: Ir gorÆerov na nmanowec aøiwÆi ow orsi vray mønœacoˇ aøiwÆi ´agi: Hetapndelov ha– laÆec na anØr¯nnerin, kraki matnec ir ßoˇovrdin an– hangstacnoˇnerin: AnØr¯nner˚ sarsaŒecin nra ahic, ovqer satar ¯in anØr¯now¸ean, xow˘api matnowecin. nra ænorhiw ´eøq berowec Œrkow¸iwn: Na bazowm ¸aga– worneri daønow¸iwn pat˘aøec, ir gorÆerov owraxacrec Yakobi town˚, dra hamar ¯l nra yiæatak˚ yawiteans Ør– hnow¸eamb ¯ mnalow: Na yar´akwowm ¯r Hr¯astani qa– ˇaqneri vray, kotorowm aynteˇ gtnowoˇ ambariætnerin, orp¯szi veracni Isray¯li vray ijaÆ barkow¸iwn˚: Na hawaqowm ¯r crowaÆ mardkanc ew gtnowm koraÆnerin: Ays d¯pqeric yetoy Apolonios˚ he¸anosneric zØrq hawaqec, z¯nqi koœec naew bazma¸iw æamrtacineri, orp¯szi pa– terazmi Isray¯li d¯m: Erb da imacaw Yowdan, ˚ndaøaj elaw Apoloniosin ew xŒec-spanec nran, nra zinoworneric æaterin viraworelov kotorec, isk mnacaÆnerin Œaxows– ti matnec, awari en¸arkec nra ownecowaÆq˚: Yowdan aøaw Apoloniosi sowsern ow ir amboˇj keanqowm dranov køowec nranc zØrqeri d¯m: Erb asorestancineri zØrqe– ri iæxan Nr¯n˚ lsec, or Yowdan zØrq ¯ hawaqel, ew bazma– ¸iw hawatacealner paterazmi en galis nra het, inqn ir m¯j mtaÆec ew asac. ¡Es ¯l anown vastakem ow Œaø– qi tiranam im arqayow¸ean m¯j: Paterazm mˇem Yow– dayi d¯m ew partow¸ean matnem nranc, ovqer anargowm en ¸agawori hraman˚¿: Na krknapatik zØrq hawaqec: Nran Øgnow¸ean hasan anØr¯nneri bazma¸iw zØrqer, or– p¯szi yar´akowen ow vr¯ß lowÆen isray¯lacineric: Na e– kaw hasaw minœew Be¸ori koˇmer˚: Yowdan nran ˚ndaøaj gnac sakawa¸iw mardkancov: Erb nranq tesan, or gownd

941

1 Makabayeciner

3. 18–31

¯ galis irenc d¯m ˘akatelow, Yowdayi mØt eˇaÆ mardik sksecin xØsel ow asacin. ¡Inœp¯?s karoˇ enq menq saka– wa¸iw mardkancov martnœel aydqan bazmamard banaki d¯m, manawand or ¸oyl ow tkar enq, orovhetew ard¯n qani Ør ¯, inœ qaˇcaÆ enq¿: Yowdan sksec nranc qajalerel ow asac. ¡AstÆow hamar diwrin gorÆ ¯ æat mardkanc matnel qœeri ´eøq˚: Erknawori hamar tarberow¸iwn œkay æati ow qœi mijew, orovhetew yaˇ¸anak˚ ´eøq ¯ berwowm oœ ¸¯ æat zØrqov, ayl ayn zØrow¸eamb, or erknqic ¯ galis: Nranq mez vray en galis ambartawan goøozow¸eamb ew anØr¯– now¸eamb, orp¯szi kotoren mez ew mer kananc ow erexa– nerin ger aren: Menq martnœowm enq yanown mer an´eri ow yanown mer Ør¯nqneri, ew T¯r˚ nranc satakecnelow ¯ mer otqeri aøaj: GØtepndowec¯—q, qa—j eˇ¯q, mi— vaxec¯q¿: Haziw ¯r na ir xØsqer˚ verjacrel, or yar´akowec gndi vray, kotorec ayn ¸ew˚, owr kazm ow zinavaø kangnaÆ ¯r Nr¯n iæxan˚, halaÆakan arec banakn ayd vayric ew nran ow oˇj zØrq˚ Œaxowsti matnec: Nranq hetapndecin dranc minœew Be¸ori daæti koˇmer˚, æaterin virawore– lov dia¸awal getin tapalecin: Drancic mØtaworap¯s ow¸ hariwr mard ˚nkaw, isk mnacaÆner˚ Œaxowsti dime– cin d¯pi ffiilistiim: Yowdan ow ir eˇbayrner˚ ah ow sar– saŒ ¯in taraÆel. aynowhetew nranq oroæecin aspatakel irenc ærjakayqowm gtnowoˇ he¸anosneri erkrner˚: Nra hambaw˚ hasaw ¸agaworin, orovhetew he¸anosner˚ pat– mowm ¯in nra paterazmneri masin: Erb ays d¯pqeri ma– sin lsec Antioqos kaysr˚, xist zayracaw: Na ir bolor erkrneric zØrq hawaqelov‘ æat meÆ banak kazmec: Na bac arec gan´atown˚, zinowornerin m¯k taroway par– gewner baæxec ew patowirec nranc, or patrast linen am¯n inœi: Erb tesaw, or gan´atown˚ datarkowel ¯, ew nowazel ¯ erkri hark˚ ayn erkpaøakow¸ean ew harowaÆ– neri pat˘aøov, or na hascrel ¯r erkrin, eˇÆel naxni– neri Ør¯nqner˚, or sahmanowaÆ ¯in vaˇ ßamanakneric, Antioqos˚ zarhowrec, or gowc¯ now¯rnern ow øo˘ikner˚ ba– wakan œlinen aøajoway nman aøata´eønØr¯n baßanelow hamar: Ew na varanec: MtaÆec mtnel Parsic aæxa–

18

19 20

21 22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

3. 32–43

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

1 Makabayeciner

942

rh˚, erkri hark˚ hawaqel aynteˇic, æat arÆa¸ kowta– kel: Na aynteˇ ¸oˇec Liwsiasin‘ ¸agaworakan tohmic mi høœakawor mardow, ibrew EŒrati koˇmeri ow egipta– cineri sahmanneri arqowni gorÆeri verakacow, orp¯szi sa dastiaraki ir ordi Antioqosin, minœew or inq˚ vera– daønay aynteˇic: Na nra mØt ¸oˇec zØrqi k¯sn ow Œˇer˚ ew kargadrec nran anel ayn am¯n˚, inœ inq˚ kamenowm ¯r ow inœ inq˚ xorhel ¯r e—w Hr¯astani bnakiœneri, e—w Erowsa– ˇ¯mi masin: Na nranc hamar gowmartak yatkacrec, or kotori nranc, bnajinj ani Isray¯li zØrqn ow Erowsaˇ¯– mi mnacaÆ bnakiœnerin, aynteˇic jnji nranc yiæatak˚, aynteˇ, nranc bolor sahmannerowm, bnakecni Øtarazgi– neri ordinerin ew œaŒaÆ hoˇaktorneri baßani nranc oˇj erkir˚: Inq˚ vercrec zØrqi miws k¯s˚ ew hariwr qaøasown ¸owakanin Antioqic‘ ir ¸agaworanist qaˇaqic æarßow– ec, ancaw EŒrat meÆ getn ow gnac verin gawaøneri koˇ– mer˚: Liwsiasn ˚ntrec Ptˇom¯osin‘ Dorim¯ni ordown, Ni– kanorin ew Gorgiasin, oronq arqayi hzØr barekamnern ow xorhrdakannern ¯in, nranc yan´nec qaøasown hazar heÆeal ew eظ˚ hazar btaÆ ´i, orp¯szi, ¸agawori hra– mani hama´ayn, yar´akowen Hr¯astan erkri vray, aweren, qanden ayd aæxarh˚, korÆanen erkir˚: Nranq irenc am– boˇj zØrqov ekan ow banak drecin Amaowsi mØtakayqowm, daætavayri taŒarak masowm: Erb ayd erkri va˘a– øakanner˚ lsecin, or zØrq ¯ ekel, orp¯szi awari matni Hr¯astan erkir˚, ger ari nra ordinerin ow dowstrerin, vercrin irenc arÆa¸n ow oskin ew aynqan ´eønhas mard, or karoˇ lin¯in Øgnel irenc, orp¯szi gan ow Œrkagnen Øtar erkrnerowm geri ˚nkaÆ isray¯lacinerin: Dranc mi– acan naew asorineri ow aylazgineri erkrneri zØrqer˚: Erb Yowdan ow ir eˇbayrner˚ tesan, or am¯n tesak œa– riqner en kowtakwowm irenc vray, ew ays zØrqn ¯l ekel, paæarowaÆ vi˘akowm ¯ pahel irenc sahmanner˚, erb na– ew teˇekacan ßoˇovrdin korsti ow bnajnjman matne– low verabereal ¸agawori hramani masin, sksecin irar het xØsel ew asacin. ¡Ek¯q srtapndowenq, kanxenq mer ßoˇovrdi ankowm˚, paterazmenq yanown mer srbow¸iwnne–

943

1 Makabayeciner

3. 44–59

ri, yanown mer azgi¿: Ew ßoˇovowrd˚ paterazmi pat– rastow¸iwn tesaw, aˇØ¸q arec ow Tirojic oˇormaÆow¸iwn xndrec: Erowsaˇ¯mn awerak ow amayi ¯r, nra bnakiœne– ric œkar oœ m¯k˚, or mtn¯r ow eln¯r aynteˇic: Nra srbow– ¸iwnner˚ aylazgineri ordiner˚ otnakox ¯in anowm, qa– ˇaqi amrow¸iwnner˚ he¸anosneri bnakow¸ean vayr ¯in dar´el: Veracaw owraxow¸iwn˚ Yakobi tnic, pakasecin æeŒorneri ow tawiˇneri ´ayner˚, løecin eraßætow¸ean cankali ew owrax hnœiwnner˚: Bolor˚ ekan hawaqowecin MaseŒayowm‘ Erowsaˇ¯mi d¯m yandiman, orovhetew isray¯– lacineri aˇØ¸ateˇin aøaj MaseŒayowm ¯r: flom pahe– cin, qowr´ ow cncoti hagan, moxir ow hoˇ vercrin, aÆecin irenc glxin, pataøotecin Ø´iqner˚: Bacowm ¯in fflr¯n– qi mateanner˚, oronc hamar he¸anosner˚ halaÆowm ¯in irenc, berowm ¯in qahanayow¸ean zgestner˚, berqi aøa– jin ptowˇnern ow tasanordnern ¯in m¯jteˇ dnowm, hawa– qowm ow berowm ¯in ayn owxtawornerin, oronq verjacrel ¯in irenc owxti Ører˚: Nranq bar´r ´aynov irenc xØsq˚ er– kinq ¯in aøaqowm‘ aselov. ¡Hima i?nœ anenq sranc, kam o?wr tanenq, orovhetew qo srbow¸iwnner˚ otnakox en eˇel, qo qahananer˚ nstel en sgi ow taøapanqi m¯j, bolor he¸a– nosner˚ aha hawaqowel en, or bnajnjen mez: Dow gites, ¸¯ nranq inœ en xorhowm mer masin: Hima menq inœp¯?s karoˇ enq d¯m kangnel, e¸¯ dow mez œØgnes¿: Nranq æeŒor ¯in Œœowm, aˇaˇak bar´racnowm, bar´r ´aynov d¯pi erkinq dimowm: Dranic yetoy Yowdan sksec karg hastatel ßoˇo– vrdi m¯j: Na hramanatarner‘ hazarapetner, hariwra– petner, yisnapetner ow tasnapetner næanakec nranc vray: Isk æ¯nqer kaøowcoˇnerin, nor amowsnacaÆnerin ow aygi tnkoˇnerin asowec ew vaxkotnerin ¯l patow– ¯r trowec, or, fflr¯nqi hama´ayn, irenc tner˚ vera– daønan: Amboˇj zØrq˚ hasaw ow banak drec Amaowsi ¸ikownqowm: Aynteˇic Yowdan sksec qajalerel zØrqin‘ a– selov. ¡Zinowec¯—q, patrastowec¯—q, gØtepndowec¯—q, or vaˇ˚ aøawØtean paterazm mˇenq he¸anosneri d¯m, o– ronq ekel en bnajnjelow mez ow mer srbow¸iwnner˚: Aweli law ¯ meønenq paterazmi daætowm, qan tesnenq mer azgi

44

45

46

47

48

49

50

51 52

53 54

55

56

57 58

59

3. 60–4. 16 60 61

62

4 2 3

4

5 6

7

8 9

10

11 12

13

14 15

16

1 Makabayeciner

944

ow mer srbow¸iwnneri anarganq˚: Inœ or ¯ erknayin Tiroj kamq˚, aydp¯s ¯l ¸oˇ katarowi: Na ¸oˇ yiæi mer hayre– ri het knqaÆ owxt˚ ew mer otqeri aøaj ¸oˇ kotori ays zØrq˚, orp¯szi he¸anosner˚ gitenan, ¸¯ goyow¸iwn owni m¯—k AstowaÆ, or Œrkowm ¯ Isray¯l˚¿: Aylazginern irenc aœqer˚ bar´racrin ow tesan, or nranq yar´akowelov galis en irenc vray. ew nranq pa– terazmelow elan nranc gnderi d¯m: Yowdayi zinoworner˚ æeŒor hnœecrin ow mi teˇ hawaqowecin: Yar´akowecin, ko– torecin, Œaxowsti matnecin, mi masin teˇowm spane– cin, omanc daætowm sraxoˇxoˇ arecin, Œaxowsti mat– necin minœew Gazironi sahmanner˚, edomacineri, Azoti ow Yam¯ni koˇmer˚: Ayd Ør˚ xocowaÆ ˚nkaw æowrj ereq ha– zar mard: Yowdan veradar´aw ir zØrqov: Erb na ekaw hasaw ˘akatamarti vayr˚, sksec xØsel zØrqi het ow a– sac. ¡Deø mi— mtaƯq ˚nkaÆ diakner˚ koˇoptelow masin, orovhetew aha Gorgias˚ spaøazinowaÆ ir zØrqov kang– naÆ ¯ mer d¯m: Dirqe—r bønec¯q, kangnec¯—q ´er ¸ænamine– ri d¯m, isk marti yaˇ¸anakic yetoy hamar´ak kerpov koˇoptec¯—q nranc¿: Erb na ays xØsqern ¯r asowm, te– san, or mi gownd erewac leran koˇmic: Gndi mardik mta– Æecin, or isray¯laciner˚ partow¸ean matnowelov krak en gcel ˘ambari m¯j, ew bar´racoˇ Æowx˚ katarowaÆ d¯p– qi næan ¯: Erb sranq da tesan, kang aøan‘ manawand nkatelov, ¸¯ Yowdayi gownd˚ inœp¯s ¯r patrastowaÆ ˘a– katamart talow hamar: Sranq ver kacan ow Œaxan ffiˇætacineri erkir˚: Yowdan veradar´aw ˘akatamar– ti vayr˚, orp¯szi koˇopti ˚nkaÆ diakner˚: Na nranc banakic vercrec oski ow arÆa¸, ¸ankar߯q zgestner, karmir, kapowtak, Æovagoyn ktoreˇ¯n, meÆ harstow¸iwn: Erb aynteˇic veradar´an, sksecin gohow¸iwn matowcel, Ørhnel erknayin Tirojn ow asel. ¡Na bari ¯, yawitenakan ¯ nra oˇormaÆow¸iwn˚¿: Ew Isray¯ln ayd Ør˚ meÆ Œor´anqic azatowec: Aylazgineric ovqer ays angam Œrkowel ¯in, ekan patmecin Liwsiasin ayn am¯n˚, inœ katarowel ¯r: Erb da lsec Liwsias˚, trtmec ow eresi vray ˚nkaw getin, orovhetew isray¯lacineri verabereal ir cankow¸iwn˚ œ¯r

945

1 Makabayeciner

4. 17–30

katarowel aynp¯s, inœp¯s inqn ¯r mtaÆel. œ¯r katarowel ayn, inœ patowirel ¯r iren ¸agawor˚: Yajord tari na mØt vec hazaranoc hetewak zØrq hawaqec, hing haza– ranoc spaøazinowaÆ heÆeal ayrow´i kazmec, orp¯szi gay, koˇopti Hr¯astan erkir˚: Ekan, hasan, ˘akatamart towecin Be¸sori koˇmerowm: Yowdan nran ˚ndaøaj ekaw tasnm¯k hazar mardkancov: Erb tesan bazmamard ow hzØr gownd˚, sksecin aˇØ¸el, Ørhnel AstÆown ew asel. ¡T¯—r AstowaÆ, dow es ayn AstowaÆ˚, or qo Æaøay Daw¸i ´eøqov kotorecir yar´akowm gorÆaÆ hzØr azgi zØrqerin, Sawowˇi ordi Yovna¸ani ´eøq˚ matnecir aylazgineri banakne– r˚: Ard, Isray¯li ´eøqov xortaki—r ays zØrqi zØrow¸iwn˚: Φoˇ nØsranan nranc zØrqeri‘ heÆealneri ow hetewakneri æarqer˚: Sarsa—Œ gcir nranc m¯j, halaÆi—r nranc go– øoz zinowornerin, nranq ¸oˇ doˇan irenc partow¸iwn˚ tesnelov: KorÆani—r nranc, yan´ni—r qo sirelineri sreri beran˚, orp¯szi qez Ørhnen nranq, ovqer ˘anaœowm en qo anown˚¿: Banakner˚ baxowecin mimeanc, ew ayd ßama– nak irenc aøaj Liwsiasi gndic ˚nkaw hing hazar heÆe– al: Erb Liwsias˚ tesaw ir gndi partow¸iwnn ow Yowda– yi gndi qajow¸iwnn ow yaˇ¸anak˚ ew ayn, or nranq pat– rast ¯in qaj yaˇ¸oˇi anown vastakelow hamar aprel kam meønel, nahanjec, gnac Antioqi koˇmer˚: Dar´eal na zØrq hawaqec, spaøazinowec, orp¯szi noric aræa– wi d¯pi Hr¯astan: Yowdan ow eˇbayrnern sksecin xØsel ßoˇovrdi het ow asacin. ¡Aha mer ¸ænaminer˚ jaxja– xowecin mer otqeri aøaj: Ek¯q gnanq, maqrenq srba– ran˚, maqrenq ta˘ar˚, orp¯szi nawakatiq anenq ayn– teˇ¿: Oˇj ßoˇovowrd˚ hawaqowec, ekaw hasaw Sion leø˚ ew tesaw, or srbarann awerowaÆ ¯, zohaseˇan˚‘ pˇÆowaÆ, døner˚‘ hrkizowaÆ: Gawi¸nerowm ¸Œer ¯in bowsel inœp¯s antaøowm kam mi leran vray, kamarakap seneaknern awerowaÆ ¯in, nerqnaxcer˚‘ qandowaÆ: Nranq ´eøqner˚ gcecin Ø´iqnerin, pataøotecin patmow˘anner˚, glowx– nerin hoˇ canecin: Φawalwowm ¯in getin, æeŒor ¯in Œœowm, d¯pi erkinq aˇaˇak bar´racnowm: Ayn ßamanak Yowdan hraman towec, or zØrq˚ hawaqowi, paæari mijnaberd˚‘

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26 27

28

29 30

4. 31–48 31

32 33 34

35

36 37

38

39 40

41 42

43

44

45

46

47

48

1 Makabayeciner

946

maqrelow hamar srbaran˚: Na ˚ntrec anarat, Ør¯nq– nerin hnazand qahananer ew maqrel towec srbaran˚: Nranq hanecin pˇÆowaÆ v¯mer˚, hawaqecin mi aøan´in teˇ ew xorhrdi nstecin ¸ænamineri pˇÆaÆ oˇjak¯zneri zohaseˇani hamar, ¸¯ inœ anen ayn: Qani or ayn pˇÆel ¯in ¸ænaminer˚, xorhrdi nstaÆner˚ oroæecin qandel zo– haseˇan˚, orp¯szi irenc xiˇ˘˚ œtanji ow yawitenakan naxatinq œlini: Nranq qandecin zohaseˇan˚, qarer˚ taran drecin yarmar mi teˇ, minœew k˚ gar mi marga– r¯ ow ir xØsq˚ k’as¯r dranc masin: Nranq, inœp¯s sah– manowaÆ ¯ fflr¯nqov, vercrin ankoŒ qarer, kaøowcecin srbaran˚ ow ayn am¯n˚, inœ p¯tq ¯ lin¯r ta˘ari ner– sowm, ew maqrecin gawi¸ner˚: Patrastecin srbow¸ean nor spasqner, ners taran loysi aætanak˚, xnkeri se– ˇan˚, ta˘ari seˇan˚: Zohaseˇani vray xownk Æxecin, vaøecin ˘ragner˚ ew lowsaworecin ta˘ar˚: Seˇani vray drecin hanapazØreay hac˚, kaxecin varagoyrner˚ ew a– recin ayn bolor araroˇow¸iwnner˚, or p¯tq ¯ katar¯in: Hariwr qaøasown ¸owakani innerord amsi qsanhingerord Øroway aøawØtean vaˇ ver kacan, ˚st fflr¯nqi zoh ma– towcecin ayd ßamanak nor kaøowcowaÆ oˇjak¯zneri se– ˇani vray: Ayn noyn Ør˚, or he¸anosner˚ pˇÆel ¯in zoha– seˇan˚, taroway ayd noyn Ørn ¯l ayn norogowec Ørhnow¸e– an ergerov, æeŒor, qnar ow sring hnœecnelov: Oˇj ßoˇo– vowrdn ˚nkaw eresi vray, xonarhowec, erkrpagow¸iwn a– rec, Ørhnec irenc gorÆin yajoˇow¸iwn pargewaÆ erknayin AstÆown: Ow¸ Ør nranq katarecin zohaseˇani nawa– katiq˚, owraxow¸eamb oˇjak¯zner, Œrkow¸ean ow Ørhnow– ¸ean zoher matowcecin: Ta˘ari ˘akat˚, kamarakap dahli˘˚ ow nerqnaxcer˚ zardarecin osk¯ psaknerov ow osk¯ ˘armandnerov, norogecin darpasner˚, teˇadrecin døner˚: Ψoˇovowrd˚ xist meÆ owraxow¸ean m¯j ¯r, orov– hetew irenc vrayic jnjwowm ¯r ¸ænamow hascraÆ naxatin– q˚: Yowdan, ir eˇbayrnern ow isray¯laci oˇj ßoˇovowrd˚ oroæecin, or zohaseˇani nawakatiqi ays Ører˚ am¯n ta– ri ow¸ Ør owraxow¸eamb ow cnÆow¸eamb næowen noyn ayd ßa– manak‘ innerord amsi qsanhingerord Ør˚, taroway ver–

947

1 Makabayeciner

4. 49–5. 13

jowm: Ayd ßamanak nranq Sion leran æowrj˚ kaøowcecin boloræi bar´r parispner, amowr aætarakner, orp¯szi he¸anosner˚ œgan, otnakox œanen ayd vayr˚, inœp¯s a– rel ¯in aøaj: Yowdan aydteˇ pahapan zØrq ¸oˇec, am– racrec Be¸sowran, orp¯szi edomayecineri koˇmic zØrqn apahov patn¯æ ownenay:

49

50

Erb ærjakayqi he¸anosner˚ lsecin, or zohaseˇan˚ no– 5 ric en æinel ow srbaran˚ verakangnel aøajoway p¯s, xist zayracan: Oroæecin gal, bnajnjel irenc mØt bnakowoˇ 2 Yakobi ceˇ˚ ew sksecin spanel ow kotorel nranc: Yow– 3 dan miæt paterazm ¯r mˇowm Esawi ordineri‘ edoma– yecineri ew akrabatacineri d¯m, orovhetew sranq e– kel ¯in ow Isray¯l˚ paæarelov nstel: Na Æanr harowaÆ– ner hascrec nranc, ˚nk˘ec nranc ew koˇoptec nranc ownecowaÆq˚: Na yiæec Beani ceˇi œaragorÆow¸iwnner˚. 4 nranq gay¸akˇow¸ean orogay¸ ¯in daønowm ßoˇovrdi ha– mar, daranakalowm ¯in nranc ˘anaparhnerin: Yowdayic 5 Œaxœelov‘ nranq amracan irenc berderowm, bayc na ekaw, ærjapatec nranc, hrdehec nranc berder˚ bolor bnakiœ– nerov hander´: Inqn aynowhetew yar´akowec amonacine– 6 ri vray, bayc aynteˇ na patahec mi hzØr ´eøqi‘ baz– ma¸iw zØrqeri ow nranc zØragzowx Timo¸¯osin: Nranq 7 baxowecin irar: Nranq bazmics ¯in paterazmel mi– meanc d¯m: Na harowaÆec, vanec nranc, grawec Azer 8 qaˇaqn ow nra ærjakayqi giwˇer˚ ew veradar´aw Hr¯as– tan: Hreaneri d¯m hawaqowecin irenc mØtik‘ Gaˇaa– 9 dowm bnakowoˇ bolor he¸anosner˚, orp¯szi bnajnjen i– renc koˇmerowm gtnowoˇ hreanerin: Hreaner˚ Œaxowsti matnowelov‘ ˚nkan Do¸ayimowm gtnowoˇ berder˚: Nranq 10 banagnacner owˇarkecin Yowdayi ow nra eˇbayrneri mØt ew asacin. ¡Aha mez vray en yar´akowel bolor he¸anosne– r˚: Nranq ærjapatel en mez ew owzowm en mez bnajnjel ays– teˇ: Nranq patrastwowm en grawel ayn berder˚, owr menq 11 patsparowel enq: Nranc zØraglowx˚ Timo¸¯osn ¯: Ard, 12 e¸¯ qo ´eøqin hnar kay, ætapi—r Œrkel mez nranc ´eøqic, orovhetew mezanic æatern en spanowel, Tobayowm gtnowoˇ 13 mer bolor eˇbayrner˚ kotorowel en, nranc kanayq ow ordi–

5. 14–26

14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

24

25

26

1 Makabayeciner

948

ner˚‘ ger arowel: Irenc ownecaÆ-œownecaÆov aøhasarak korel ¯ ayd koˇmerowm aynqan mard, orœaŒ linowm ¯ mi ha– zarapeti iæxanow¸ean tak¿: Deø namakn irenc ´eø– qin ¯r, or galiliacineri koˇmic Ø´iqner˚ pataøotowaÆ, ˘akatner˚ patøowaÆ gowßkanner hasan: Sranq gowßelov yaytnecin. ¡P˚tˇom¯osi, flowri ow flaydani koˇmic mez vray en yar´akowel Galiliayi bolor koˇmeri aylazginer˚, orp¯szi mez bnajnjen aynteˇ¿: Erb da lsecin Yowdan ow ßoˇovowrd˚, anmijap¯s xorhrdi hawaqowecin, orp¯szi oroæen, ¸¯ inœ ´eønarken‘ Œrkelow hamar irenc eˇbayrne– rin, oronq neˇow¸ean m¯j ¯in ew taøapowm ¯in pateraz– moˇneri ´eøqin: Yowdan sksec xØsel ir eˇbayr Ωmawoni het ow asac. ¡Υntri—r ktri˘ tˇamardkanc ow gna— Ga– liliayi koˇmerowm neˇow¸ean m¯j gtnowoˇ mer eˇbayrnerin Œrkelow, isk es ow im eˇbayr Yovna¸an˚ k˚ gnanq Gaˇa– adi koˇmer˚¿: Na Zaqariayi ordi Yovseposin ow zØra– glowx Zaqariayin yan´nec ˚ntir zØrqer, orp¯szi sranq pahpanen Hr¯astan erkir˚: Na patowirec nranc ow asac. ¡K˚ ˇekavar¯q ays ßoˇovrdin, bayc minœew mer ayn– teˇic veradaønal˚ oœ mi ˘akatamart œtaq he¸anosne– ri d¯m¿: ZØrq hawaqecin ow ayn baßanecin erkowsi mijew: Ereq hazar˚ Ωmawoni het gnac Galiliayi koˇmer˚, isk ow¸ hazar˚‘ Gaˇaadi erkir˚: Ωmawon˚ gnac Galilia– cineri erkir˚ ew paterazmec he¸anosneri d¯m: He¸a– nosner˚ kotorowecin nra harowaÆneric: Na nranc hala– Æec minœew Ptˇom¯osi darpasner˚: Ayd Ør˚ he¸anosne– ric kotorowec ereq hazar spaøaz¯n zinowor: Na Gali– liayi ow Araba¸i koˇmer˚ matnec awari, gerec kananc‘ irenc ordineri het, grawec bolor tnern irenc kah-ka– rasiov ow gan´erov: Nranq ayd bolor˚ meÆ cnÆow¸eamb ew owraxow¸eamb berecin Hr¯astan erkir: Yowda Maka– bayecin ow nra eˇbayr Yovna¸ann ancan Yordanan ge– ti miws aŒ˚ ew ereq Øroway ˘anaparh ktrecin anapa– tov: Xaˇaˇow¸eamb nranc aøaj elan nabataciner˚ ew patmecin Gaˇaadi erkrowm irenc eˇbayrneri het ka– tarowaÆ d¯pqeri masin, ¸¯ inœp¯s irencic æater˚ ar– gelaŒakowaÆ en eˇel Bosor, Bosalowm, Makediayi SeŒor

949

1 Makabayeciner

5. 27–37

ew Zaønaspasi qaˇaqnerowm: Ays qaˇaqnern amowr ¯in ow meÆ: Yaytnecin naew, or Gaˇaadi koˇmi miws qaˇaqne– r˚ noynp¯s paæarowaÆ en, or nranq hawaqowel en mi teˇ, paymanaworowel, or vaˇn ewe¸ ærjapaten berder˚, gra– wen, bolorin spanen, bnajnjen m¯k Ørowm: Erb da lsec Yow– dan, anmijap¯s mi zØragownd kazmec ow bønec anapa– ti ˘anaparh˚: Na ætap aræawec d¯pi Bosor, yankar– Æaki, anspaseli mi ßami grawec oˇj qaˇaq˚: Inqn ayn– teˇ ir sowr sowserov spanowm ¯r bolor eritasardnerin, bønagrawowm bosoracineri qaˇaqi oˇj goyq˚ ew amboˇj qaˇaq˚ kraki matnowm, isk giæer˚ inqn ir zØragndov dimowm ¯r paæarowaÆ berderi koˇm˚: Erb giæern ancnowm, ew aøawØt˚ bacowelow vray ¯r, nranq bar´racrin irenc aœqer˚ ew an¸iw-anhamar zØrqer tesan, oronq berowm ¯in sandowˇqner, øazmakan meqenaner ew ayl yarmaranqner, orp¯szi berderi vray bar´ranan, køiw tan, paterazmi m¯j mtnen: Erb Yowdan ayd koˇm˚ nayec, tesaw, or martn sksowaÆ ¯: Aynteˇ‘ aˇaˇakoˇ qaˇaq, aysteˇ‘ ærjapatoˇ zØrqer: Køowi aˇmowk˚, paterazmi æaøaœ˚, æeŒori kanœ˚‘ ays am¯n˚ erkinq ¯in hasnowm: Na ir zØrqin dimelov‘ a– sac. ¡Apa, zgastac¯—q, pi—nd kac¯q: Λer gorÆ˚ aysØr martnœeln ¯ eˇbayrneri hamar¿: Na amboˇj zØrq˚ ba– ßanec ereq gndi ew nranc ærjapatelov køowi patras– towec: ΩeŒor hnœecrin, qajalerecin mimeanc, aˇØ¸qne– rov AstÆown dimecin ow yar´akman ancan: Timo¸¯osin ow ir zØrqin imac towecin, ¸¯ Makab¯n zØrqov yar´akowm ¯ gorÆel: Erb sranq tesan da, æŒo¸owecin, xow˘api mat– nowecin, ˚nkrkecin, lqecin bolor meqenanern ow Œaxows– ti dimecin: Na ayd Ør˚ sastik meÆ harowaÆ hascrec nranc, hetapndec nranc, m¯k˚ miwsi yetewic dia¸awal arec, sraxoˇxoˇ arec mØt ow¸ hazar spaøaz¯n zin– owor: Apa æowø ekaw MayaŒi koˇm˚, ˘akatamart towec dra ærjakayqowm, grawec ayn, spanec aydteˇi bolor eri– tasardnerin, bønagrawec nranc kayqn ow ownecowaÆq˚ ew qaˇaqn ¯l hri matnec: Aynteˇic æarßowec, ekaw paæa– rec Makediayi QasŒØ ew Bosor qaˇaqner˚, inœp¯s naew Gaˇaadi mnacaÆ qaˇaqner˚: Oroæ ßamanak anc Timo–

27

28

29 30

31

32

33

34

35

36

37

5. 38–47

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

1 Makabayeciner

950

¸¯os˚ dar´eal zØrq hawaqec, ekaw banak drec fiaŒoni dimac, geti ayn koˇmowm: Yowdan hetaxoyzner owˇarkec, orp¯szi hetaxowzen nranc banakner˚: Ekan, patme– cin ow asacin. ¡Xist hamaxmbowaÆ en mer ærjapatowm bnakowoˇ bolor ceˇern ow azger˚: Nranq æat meÆ zØrq en kowtakel: Nranq, ibrew Øgnakan, bazma¸iw arabner en var´el, banak drel geti ayn koˇmowm ew patrastwowm en gal, yar´akowel qez vray¿: Erb da lsec Yowdan, anmijap¯s i—nq˚ naxayar´ak eˇaw: Erb Timo¸¯os˚ tesaw da, sksec xØsel iæxanneri het ow asac. ¡Erb na k˚ hasni geti a– Œin, owæadi—r eˇ¯q Yowdayi ow nra gndi nkatmamb: E¸¯ na hasni ow miangamic ancni get˚, apa menq œenq karoˇ d¯m kangnel nran, orovhetew na mez anpayman k˚ yaˇ¸i, isk e¸¯ hasni geti aŒin ow banak dni aynteˇ, næanakowm ¯‘ vaxenowm ¯: Ayd d¯pqowm menq k’ancnenq get˚, marti m¯j k˚ mtnenq ow k˚ yaˇ¸enq nran¿: Haziw ¯r na ir xØsq˚ verjacrel, or Yowdan zØrqov hasaw geti aŒ˚: Aynteˇ, geti aŒin, næanakec gragirner ew nranc patowirec, or oœ oqi ¸oyl œtan banak dnel geti aŒin, ayl paterazmoˇ am¯n mi mard æeŒori ´aynov irar yetewic aøaj ˚n¸anay: Inq˚ miangamic hasaw, ancaw get˚ ow yar´akowec. nax aøajapah gownd˚ teˇowm jardec, amboˇj zØrq˚ Œaxows– ti matnec, isk bolor ceˇern ow azger˚, z¯nqer˚ netelov, Œaxan-gnacin berdi koˇm˚‘ Kaønayini meheanin nowi– rowaÆ vayr˚: Sranq ekan, hasan, paæarecin qaˇaq˚, hrdehecin berd˚ meheanov hander´: Kaønayin˚ ˚nk˘ow– ec, œkaroˇacaw dimadrel Yowdayin: Yowdan hraman towec teˇaŒoxel Gaˇaadi koˇmerowm aproˇ bolor hreanerin irenc bolor kanancov, erexanerov, kah-karasiov ow be– rel, hascnel Hr¯astan erkir˚: Da meÆa¸iw mi bazmow¸iwn ¯r: Nranq ekan-hasan EŒron qaˇaqi darpasin: Sa ˘a– naparhi vray, amowr mi vayrowm gtnowoˇ mi meÆ qaˇaq ¯r, ew irenq aj kam ´ax æeˇowelow owriæ ˘anaparh œown¯in, ayl miayn qaˇaqi mijov piti ancn¯in: Erb qaˇaqowm gtnowoˇ zØrqer˚ tesan zinowornerin ow zØrqi bazmow¸iw– n˚, darpasner˚ Œakecin, døneri yetew˚ qarer lcrin ew ¸oyl œtowecin, or nranq ancnen qaˇaqi mijov: Erb Yow–

951

1 Makabayeciner

5. 48–61

dan tesaw da, xaˇaˇow¸ean aøajarkov dimec nranc ew asac. ¡Φo—yl tow¯q, or ancnenq ´er erkrov: Φoˇ¯—q anc– nenq, gnanq mer erkir˚: Menq ´ez oœ mi vnas œenq pat˘a– øi, miayn mer otqer˚ k’ancnen ´er hoˇi vrayov¿: Nranq œhama´aynecin banal darpasner˚: Ayn ßamanak Yow– dan hramayec æeŒor hnœecnel, ˘aø artasanec ow asac. ¡Ayßm ¸oˇ am¯n mi gownd, orteˇ or kangnel ¯, aydteˇov ¯l ¸oˇ ners mtni¿: Am¯n mi gownd, orteˇ or kangnel ¯r, aydteˇ ¯l ˘akatamart towec: Køowecin amboˇj cerekn ow amboˇj giæer˚, minœew or qaˇaqn ancaw irenc ´eøq˚: Aysteˇ nranq srakotor arecin bolor eritasardnerin, himnayatak korÆanecin, koˇoptecin qaˇaq˚, diakner˚ koxotelov ancan qaˇaqi mijov: Nranq Yordanan ge– ti mijov ancan taŒarak mi vayr‘ mi meÆ daæt, ew ayn– teˇ banakateˇi drecin Be¸soni d¯m yandiman: Aynteˇ na hog taraw yet mnacaÆ ßoˇovrdi masin: Yowdan bo– lorin yowsadrowm ¯r: Πanaparhi oˇj ˚n¸acqowm na ays– p¯s ¯r varwowm, minœew or nranc berec hascrec Hr¯astan erkir: Ekan, hasan, cnÆow¸eamb ew owraxow¸eamb bar– ´racan Sion leø˚, aynteˇ oˇjak¯zner ow zoher matow– cecin, orovhetew aynteˇic minœew aysteˇ gal˚ oœ oq œ¯r spanowel, ew teˇ ¯in hasel xaˇaˇow¸eamb: Ayd Ørerin Yowdan ow Yovna¸an˚ Gaˇaadi erkrowm ¯in, isk irenc eˇbayr Ωmawon˚ Galiliacineri erkrowm ¯r gtnwowm, Ptˇo– m¯osi dimac: Erb Zaqariayi ordi Yovseposn ow zØrqeri iæxan Zaqarian lsecin ayd paterazmowm taraÆ yaˇ– ¸ow¸ean masin, asacin. ¡Ek¯q menq ¯l gnanq, pate– razm mˇenq mer ærjakayqowm gtnowoˇ he¸anosneri d¯m ew menq ¯l Œaøq vastakenq¿: ZØrqeri hamar ßam næanake– cin, æarßowecin-gnacin Hamniayi koˇmer˚: Gorgiosn ir mØt gtnowoˇ zØrqov dowrs elaw qaˇaqic, or ˘akatamart tay: Nranq baxowecin mimeanc: Partow¸ean matnowe– cin Yovseposn ow Zaqarian ew halaÆakan dar´aÆ‘ Œa– xan minœew Hr¯astan erkri sahmanner˚: Ayd Ør˚ nranc zØrqic ˚nkaw æowrj erkow hazar mard: Ays aˇ¯t˚ æat Æanr nstec ßoˇovrdi vray, orovhetew nranq œlsecin Yow– dayin ow nra eˇbayrnerin, ayl mtaÆecin, or irenq ¯l nra

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58 59

60

61

5. 62–6. 7 62

63

64 65

66

67

68

6 2

3

4

5

6

7

1 Makabayeciner

952

nman qaji anown karoˇ en vastakel: Nranq, sakayn, ayn mardkanc zawakneric œ¯in, oronc mijocov Isray¯l˚ Œrkow¸iwn piti stanar: Yowdan inqn ow ir eˇbayrne– r˚ høœakawor dar´an ßoˇovrdi aœqin, bolor he¸anos az– geri aøaj: Owr or lsowm ¯in nranc anownner˚, hawaqwowm ¯in ow Ørhnowm nranc: Yowdan elaw ir eˇbayrneri het, or paterazm mˇi harawayin masowm gtnowoˇ Esawi ordineri d¯m: Aynteˇ na yar´akowec Qebron qaˇaqi ow nra giwˇe– ri vray, qandec, korÆanec nra bolor amrow¸iwnner˚, hri matnec nra ærjakayqowm gtnowoˇ aætarakner˚: Na elaw gnac aylazgineri erkir˚, ekaw hasaw Marisayi koˇmer˚: Qaji anown vastakelow hamar køowi elan bazma¸iw qa– hananer, bayc nranq spanowecin, orovhetew Æanظ œ¯in paterazm varelow gorÆin: Yowdan æowø ekaw Azoti koˇ– m˚‘ d¯pi aylazgineri erkir˚, awerec nranc meheanner˚, korÆanec nranc kowøqer˚, hri matnec nranc qaˇaqne– r˚, bønagrawec nranc kayqn ow ownecowaÆq˚ ew veradar´aw Hr¯astan erkir: Antioqos kaysr˚ gnowm ¯r verin gawaøner˚: Nran te– ˇekacrin, or Parsic aæxarhi Limn¯os qaˇaqi koˇmerowm kay høœakawor, oskov ow arÆa¸ov harowst mi qaˇaq, ayn– teˇ gtnowoˇ mehean˚ xist harowst gan´er owni, aynteˇ kan oske´oyl meÆameÆ kowøqer, bazowm z¯nqer, zrahner ow pateanner, or˚ ¸oˇel ¯r Aleqsandr Makedonaci kaysr˚, or nax ¸agaworel ¯r Yownastani vray, apa ekel hasel ¯r ayd qaˇaq˚ ew owzowm ¯r grawel ayn‘ koˇoptelow hamar: Erb da imacan qaˇaqaciner˚, patrastowecin ˘aka– tamart talow ew ¸oyl œtowecin, or na qaˇaq mtni: Aleq– sandr˚ vaxecaw ow arewelean koˇmeric gnac Babelaci– neri erkir˚: Harawayin koˇmeric Antioqos kayser mØt gowßkan ekaw ow yaytnec, or Hr¯astani vray yar´akow– aÆ zØrq˚ kotorowel ¯, or bazma¸iw zinowornerov aøajic gnacoˇ Liwsias˚ partow¸ean ¯ matnowel nranc koˇmic, or nranq hzØracel en z¯nqerov, zØrqerov, æat awar en a– øel, kotorel irenc banakner˚, irenc kayqn ow ownecowaÆq˚ bønagrawel, meheannern awerel, Erowsaˇ¯mowm zohaseˇa– ni vray æinowaÆ kowøqer˚ korÆanel, aøajoway p¯s bar´r

953

1 Makabayeciner

6. 8–24

parispnerov Œakel srbavayr˚, dra het naew Be¸sor qa– ˇaq˚: Erb ays ban˚ lsec ¸agawor˚, xist zarmacaw, æow– arec ow zayracaw, ankoˇin ˚nkaw ow hiwandacaw, qani or œ¯r katarowel ir hraman˚: Aynteˇ na mnac bazma¸iw Ø– rer, orovhetew nra cawi tagnapner˚ krknwowm ¯in ew na karÆec, ¸¯ meønowm ¯: Kanœec ir bolor barekamnerin ow asac. ¡Qown˚ ktrowel ¯ aœqerics: Vaxic sirts pay¸owm ¯: MtaÆeci ow inqs in´ asaci. ¡Inœpisi neˇow¸iwnner ow bazma¸iw xøovqner en paæarel qez ayßm¿: Kar ßama– nak, or im zØrqi hamar es qaˇcr ¯i, barerar ow sireli: Hima yiæowm em ayn œariqner˚, or gorÆeci Erowsaˇ¯mowm. bønagraweci osk¯ ow arÆa¸¯ bolor spasqner˚, izowr zØrq hawaqeci, or yar´akowelov bnajinj anem nranc: Hima haskanowm em, or ayd pat˘aøov ekan in´ vray ays bolor œariqner˚, ew aha es txowr ow trtowm korœowm em Øtar erkrowm¿: Na kanœec ffiilipposin‘ ir barekamneric m¯– kin, nran ir amboˇj ¸agaworow¸ean verakacow næana– kec, nran yan´nec ir ¸ag˚, patmow˘ann ow matanin, patowirec berel ir Antioqos ordown, snel ow dastia– rakel ew ir Œoxar¯n gahin nstecnel nran: Antioqos arqan mahacaw aynteˇ hariwr qaøasownin˚ ¸owakanin: Liwsiasn imanalov, or arqan meøel ¯, gahin nstecrec nra ordi Antioqosin ew nra anown˚ drec Ewpator Antioqos: Φænami zØrqeric nranq, oronq argelaŒakowaÆ ¯in mij– naberdowm, neˇowm ¯in isray¯lacinerin, srbarani æowrj˚ an˚ndhat œariqner ¯in gorÆowm, he¸anosnerin ajakcowm, owsti qaˇaqi bnakiœner˚ oroæecin bnajnjel nranc: Ayn ßamanak Yowdan hawaqec bolor zØrqer˚, oronq ekan, ha– waqowecin mi teˇ ow ærjapatecin nranc: Nranq paæa– recin mijnaberd˚ hariwr yisown ¸owakanin. æinecin baz– ma¸iw patowarner, neta´ig yarmaranqner ow meqena– ner: PaæarowaÆneric omanq dowrs elan argelaŒakocic ow miacan mi qani anØr¯n isray¯lacineri: Nranq gnacin arqayi mØt ow asacin. ¡Minœew e?rb datastan œes ane– low ew mer eˇbayrneri vr¯ß˚ œes lowÆelow: Menq hama´aynel enq Æaøayel qo hØr˚ ew katarel nra hramanner˚: Dra hamar ¯l mer ßoˇovrdi ordiner˚ nstowm ¯in mijnaberdi

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

21 22

23 24

6. 25–39

25 26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38 39

1 Makabayeciner

954

æowrj˚. æater˚ Øtaranowm ¯in mezanic. owm ¯l gtnowm ¯in meznic, mahowan ¯in datapartowm, yaŒætakowm mer owne– cowaÆq˚: Nranq ´eøq bar´racrin oœ miayn mez vray, aylew irenc bolor sahmannerowm bnakowoˇneri vray: Ayßm ¯l ekel paæarel en mez, Œakel ew ærjapatowaÆ vi˘akowm en pa– howm Erowsaˇ¯mi mijnaberd˚, orp¯szi grawen ayn, inœp¯s ew srbaran˚: Angam amracrel en Be¸sor˚: E¸¯ œætap¯q, sranic aweli vat gorÆer k’anen, ew dowq aylews aøajn aønel œ¯q karoˇ¿: Erb da lsec ¸agawor˚, xist bar– kacaw, hramayec kanœel ir barekamnerin ow zØrqi vray næanakowaÆ zØrapetnerin: Ayl ¸agaworow¸iwnic ow ayl kˇzineric nra mØt ekan bazma¸iw var´kan zinoworner: Nra zinoworneri ¸iw˚ hasaw hariwr hazar vahanakir ow nizakawor hetewaki, qsan hazar spaøaz¯n heÆea– li, eresownerkow zinowaÆ, martakan Œˇeri: Ekan, an– can Edomi mijov, ˘akat kazmecin, ærjapatecin Be¸sor qaˇaq˚ ew dra ærjakayqowm paterazmecin bazma¸iw Ø– rer: Ωowrjanaki dasaworecin øazmakan sarqern ow meqe– naner˚, bayc paæarowaÆner˚ dowrs ekan qaˇaqic, ayre– cin meqenaner˚ ew qajabar marti elan nranc d¯m: Yow– dan amrocic æarßowec gnac mijnaberd, ekaw banak drec Be¸sakariayowm, arqayi banaki d¯m yandiman: Φaga– worn aøawØtean kanowx ver kacaw, banak˚ taraw teˇa– worec Be¸sakariayi ˘anaparhi erkarow¸eamb ew zØrqe– r˚ dasaworelov‘ patrastowec ˘akatamart talow: ffioˇ Œœecin, Œˇerin kazm ow patrast vi˘aki berelow hamar xaˇoˇi hiw¸, zmowøs ow gini xmecrin, dranc baßanecin aøan´in gnderi, am¯n mi Œˇi mØt drecin hazar spa– øaz¯n zinowor, isk am¯n mi gndi glxin ibrew pahapan drecin hing hazar heÆeal irenc spaøaz¯n nßoygnerov‘ ibrew gnderi paætpan, orp¯szi Œˇer˚ owr or kangnen, aynteˇ kangnen naew irenq, ew owr or Œˇer˚ gnan, ayn– teˇ gnan naew irenq: ffiˇeri vray teˇaworecin yarma– ranqner ownecoˇ vandakakal martkocner, Œˇapannerin nstecrin nranc glowxnerin, gndi aj ow ´ax ¸ewerin te– ˇaworecin mnacaÆ ayrow´in: Erb aregakn ir aøajin ˘aøagay¸nern ar´akec, leøneri vray Œaylatakecin aø–

955

1 Makabayeciner

6. 40–54

hasarak zrahawor, patenawor, pˇn´apat vahanneri æoˇer˚: Πaøagay¸ner˚ æoˇar´akowm ¯in kraki colqeri nman: fiazma˘akat˚ erkarec, stowaracaw masamb d¯– pi leøneri bar´ownqner˚, masamb d¯pi ´orer˚, masamb d¯– pi kir˘ern ow daæter˚: Miahamowø kerpov aøaj æarßow– ecin aøhasarak bolor zinowaÆnern ow dasaworowaÆ æar– qer˚: Lswowm ¯in bazmow¸ean aˇaˇakner˚, z¯nqeri æaœiwn˚, ´ieri vrnjiwn˚, vahanakirneri otqeri doŒiwn˚: Yowdan ekaw hasaw ir banakov, dasaworec gnder˚, patrastow– ec, yar´akowec, d¯m yandiman baxowec ¸agawori bana– kin, noyn teˇowm, ¸agawori aœqi aøaj vec hariwr spa– øaz¯n heÆealneri dia¸awal arec: Ayd teˇowm Eˇiazar Awaran˚ aœqer˚ ver bar´racnelov tesaw, or zardarowaÆ ow zinavaø Œˇeric m¯k˚ arqayakan z¯nq ¯ krowm ew tar– berwowm ¯ miwsneric: KarÆec, ¸¯ arqan h¯nc dra vray ¯, yar´akowec ayd gndi vray, aj ow ´ax kotorec, gnac ha– saw minœew tarberanæanner ownecoˇ Œˇin, vercrec z¯n– q˚, mtaw Œˇi tak, harowaÆec ow tapalec nran: ffiiˇ˚ tapalowec, ˚nkaw nra vray ow ˘zmec nran: Erb hrea– ner˚ tesan ¸agawori banaki owß˚, xoys towecin nran– cic, sakayn owr ¯l gnowm ¯in, nranc ˚ndaøaj ¯in galis arqowni gnder˚, minœew or ekan hasan Erowsaˇ¯mi koˇ– mer˚: Arqan ekaw, banak drec Hr¯astani ow Sion le– ran mØt: Na xaˇaˇow¸iwn aøajarkec Be¸sor qaˇa– qin: Nranq elan crowecin ayd qaˇaqic, orovhetew ayn– teˇ paæar œown¯in erkar ßamanak ærjaŒakowaÆ linelow pat˘aøov: Baci ayd, erkrowm hangstean tari ¯r: Φa– gawor˚ grawec Be¸sor qaˇaq˚ ew hramayec qaˇaqowm pa– hapan zØrq ¸oˇnel, isk inq˚ erkar ßamanak paæarow– aÆ pahec sowrb qaˇaq˚: Nra æowrj˚ kangnecrel ¯in mar– takan sarqer ow meqenaner, krak netoˇ yarmaranqner, qar˚nkecner, qaragnder, babanner, neta´gow¸ean aæ– tarakner ow parsatikaworneri aætarakner: Sranq ¯l irenc koˇmic qaˇaqowm sksecin nranc am¯n mi yarmaran– qi dimac mi yarmaranq teˇaworel: Πakatamart talov køwowm ¯in æat Ører: M¸erq˚ pakasec, orovhetew eظn– erord tarin ¯r, inœ erkri gaˇ¸akanner˚ spaøowm ¯in

40

41

42

43

44 45 46 47

48

49 50

51

52

53

54

6. 55–7. 4 55

56

57

58

59

60

61

62 63

64

7 2

3

4

1 Makabayeciner

956

kowtakowaÆ m¸erqner˚: Qiœ mardik ¯in mnacel aynteˇ, srbavayrowm, orovhetew sov˚ gnalov sastkanowm ¯r, ew a– m¯n oq crowel ¯r ir teˇ˚: Liwsias˚ lsec, ¸¯ ffiilippos˚, orin Antioqosn inqn ¯r hramayel snel ow dastiarakel ir Antioqos ordown, orp¯szi nran gah nstecni, veradar– ´el ¯ Parskastanic ow Par¸ewneri erkric, ew or amboˇj zØrq˚ yarel ¯ nra koˇm˚, ew inq˚ kamenowm ¯ verahasow linel ir erkri gorÆerin: Dra hamar na, galov, asac ar– qayin ow banaki bolor meÆameÆnerin. ¡ZØrqer˚ miæt ne– ˇow¸ean m¯j en, m¸erqner˚ nowazel en, ker˚ pakasel: Ayn vayr˚, ori hamar paterazm ¯ mˇwowm, amowr ¯ ow apa– hov, isk menq gahakalakan hogserov enq tarowaÆ: Ard, ek¯q haætow¸ean masin xØsenq, daæinq knqenq, xaˇaˇow– ¸iwn hastatenq ayd azgi mardkanc het: Menq nranc xostananq, or nranq irenc bolor Ør¯nqner˚ k˚ pahpa– nen aøajoway p¯s: Nranq mez vray barkacel en ayn bani hamar, or menq stipecinq nranc xaxtel irenc Ør¯nq– ner˚: Dra hamar ¯r, or nranq ˚nddimacan ow ays bolor banern arecin¿: Φagaworin ow nra iæxannerin xohem ¸owacin ays xØsqer˚: Na banagnacner owˇarkec xa– ˇaˇow¸iwn knqelow hamar: Nranq ˚ndownecin paymanner˚, ¸agaworn ow zØrapetner˚ erdowmov hastatecin irenc xØsq˚, oric yetoy nranq dowrs ekan amrocneric: Φaga– wor˚ elaw Sion leø˚, tesaw ayd vayri amrow¸iwn˚ ew drßec ir towaÆ erdowm˚. na hramayec qandel ayn ærjapatoˇ parispner˚: Na ætap gnac Antioqi koˇmer˚ ew tesaw, or ffiilippos˚ tirel ¯ qaˇaqin: Na ˘akatamart towec nra d¯m ew bønow¸eamb aøaw qaˇaq˚: Hariwr yisownm¯k ¸owakanin Selewkiosi ordi Demet– rios˚ elaw Høom qaˇaqic, sakawa¸iw zinowornerov ekaw Æovezereay mi qaˇaq ew ¸agaworec aynteˇ: Erb Anti– oqos˚ cankacaw mtnel ir hayreni ¸agaworakan town˚, nran ærjapatecin bazma¸iw zinoworner, ´erbakalecin Liwsiasin, isk Antioqosin kalowkap araÆ berecin De– metriosi mØt: Erb Demetriosin yaytnecin eˇelow¸iwn˚, na hraman towec ew asac. ¡Φoˇ im aœq˚ bnaw œtesni nranc eres˚¿: Nranc vercrin, zØrqic dowrs taran ow

957

1 Makabayeciner

7. 5–20

spanecin: Φagaworakan gahin nstec Demetrios˚: Nra mØt ekan isray¯laci anØr¯n ow ambariæt mardik, oronc paraglowx˚ Yakimosn ¯r: Na inq˚ ´gtowm ¯r qahanayow– ¸ean: Sranq ambastanecin ßoˇovrdin ow asacin. ¡Yow– dan llkec, korÆanec mez‘ ir eˇbayrnerin ow qo barekamne– rin, mez halaÆec mer isk erkric: Ard, hawatarim mar– di—k owˇarkir, or gan tesnen azgi œarœaranqner˚ ew ayn harowaÆner˚, or na hascrel ¯ mez: Na ¯ oœnœacrel arqowni erkir˚, vætacrel nra paætpannerin¿: Kaysrn ˚ntrec arqayin sireli Baqid¯sin, or˚ geti miws koˇmi iæxann ¯r, nra ¸agaworow¸ean hawatarim iæxan˚: Sran ow sra het anØr¯n Yakimosin owˇarkecin, nran yan´necin qaha– nayow¸iwn˚ ew hraman towecin, or na lowÆi isray¯lacineri vr¯ß˚: Baqid¯s˚ æarßowec gnac ew aydteˇic banagnac– ner owˇarkec Yowdayi ow nra eˇbayrneri mØt, or xora– mank xØsqerov xaˇaˇow¸ean daæinq knqen: Sranq œha– watacin nranc xØsqerin, orovhetew tesan, or bazma¸iw zØrqerov en ekel: Baqid¯si ow Yakimosi mØt hawaqowec Ør¯nsg¯tneri ayn xowmb˚, or ardarow¸iwn ¯r pahanjowm: Isray¯lacineric nax asidacinern ¯in, or xaˇaˇow¸iwn ¯in pahanjowm, orovhetew aysp¯s ¯in mtaÆowm. ¡E¸¯ A– haroni zawakneric mi qahanay ¯ ekel zØrqi het, owremn mez vnas œi pat˘aøi¿: Yakimos˚ xaˇaˇow¸ean xØs– qer asac nranc, erdowm towec nranc, ¸¯‘ ¡O—œ ´ez vnas k˚ pat˘aøem, o—œ ´er barekamnerin¿: Hawatacin nran, bayc na va¸sown mard vercrec nrancic ow mi Ørowm spa– nec nranc ˚st Grqowm growaÆ ayn xØsqi, ¸¯‘ ¡Qo srbe– ri marminner˚ netecin erknqi ¸øœownnerin, nranc ariwn˚ heˇecin Erowsaˇ¯mi æowrj˚, ew oœ oq œkar, or ¸aˇ¯r nranc¿: Ψoˇovowrdn ah ow sarsaŒi m¯j ˚nkaw, orovhetew mtaÆowm ¯in, or nranq o—œ irawownq en ˘anaœowm, o—œ ˘æmartow¸iwn, qani or drßecin irenc isk xostowmn ow erdowm˚: Baqid¯– s˚ heøacaw Erowsaˇ¯mic ew ekaw, banak drec Berae¸owm: Na mard owˇarkec ew bønel towec bazma¸iw Œaxsta– kanneri ew ßoˇovrdi mijic bazma¸iw mardkanc, hramayec Œoˇotel nranc ow netel jrhorneri m¯j: Na erkir˚ yan´– nec Yakimosin, Yakimosi mØt ¸oˇec bazma¸iw zinowor–

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

7. 21–35 21

22

23 24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

1 Makabayeciner

958

ner ibrew nran Øgnakan ew inq˚ gnac arqayi mØt: Ya– kimos˚ janq ¯r ¸aŒowm, orp¯szi qahanayapet daønar: Nra mØt hawaqowecin ßoˇovrdi bolor xaønakiœner˚, now– a˘ecin Yowdayi erkir˚ ew Isray¯lin meÆameÆ harowaÆner hascrin: Erb Yowdan tesaw Yakimosi ow nra het eˇoˇ isray¯lacineri kataraÆ œaragorÆow¸iwnner˚, œors koˇ– mic yar´akowec Hr¯astani sahmanneri vray ew vr¯ß low– Æec ayn mardkancic, oronq inqnakam kerpov he¸anosne– rin ¯in yarel: Dranic yetoy nranq aylews Hr¯astan œ¯in galis: Erb Yakimos˚ tesaw, or ays angam ¯l hzØracaw Yowdan, ew haskacaw, or œi karoˇ nran dimadrel, noric ekaw ¸agawori mØt, orp¯szi œaraxØsi nra masin: Φa– gaworn owˇarkec Nikanorin‘ ir høœakawor zØravarneric m¯kin, manawand or sa atelow¸iwn ow ¸ænamanq ¯r ta– Æowm Isray¯li nkatmamb: Φagawor˚ nran patowirec, or bnajinj ani aydteˇi ßoˇovrdin: Nikanor˚ ekaw hasaw bazma¸iw zØrqerov ew nengow¸eamb xaˇaˇow¸ean pat– gamner owˇarkec Yowdayin ow nra eˇbayrnerin. ¡Køiw ¸oˇ œlini im ow ´er mijew: Es k˚ gam sakawa¸iw mardkancov, or ´er eresner˚ tesnem xaˇaˇow¸eamb¿: Na ekaw Yowda– yi mØt, nranq xaˇaˇow¸eamb oˇjownecin mimeanc, minœ– deø zØrq˚ dasaworowel-patrastowel ¯r, or yar´akowi ow ´erbakali Yowdayin: Erb Yowdan imacaw, or Nikanor˚ neng mtadrow¸eamb ¯ ekel ir mØt, hogin taknowvray e– ˇaw, vrdovowec, mØt œekaw nran ow aylews œ¯r owzowm tes– nel nra eres˚: Nikanor˚ haskanalov, or ir gaˇtniq˚ bacayaytowel ¯, aøaj æarßowec, or handipi nran ow pa– terazmi ffiarsallayi mØterqowm: Nikanori banakic ˚n– kaw mØt hing hariwr mard, isk mnacaÆner˚ Œaxan Daw¸i qaˇaq˚: Ays d¯pqeric yetoy Nikanor˚ ekaw, bar´racaw Sion leø˚: Teˇi srbavayreri qahananeric omanq bar– ´racan nra mØt, orp¯szi xaˇaˇow¸ean oˇjoyn tan nran ew coyc tan nran ayn oˇjak¯zner˚, or am¯n Ør matowcowm ¯in ¸agawori keanqi hamar: Na anargec nranc, ÆiÆa– ˇec nranc vray, anpatowec Æanr ow ambartawan xØs– qerov: Na harowaÆec nranc ew casowmov asac. ¡E¸¯ im ´eøq˚ œyan´n¯q Yowdayin ir gndi het, dowq k˚ tesn¯q, or es

959

1 Makabayeciner

7. 36–49

ays ta˘ar˚ kraki k˚ matnem ew ´ezanic vr¯ß k˚ lowÆem, erb xaˇaˇow¸iwn˚ hastatowaÆ lini, ew es veradaønam aysteˇ¿: Na ¸oˇec gnac xist vrdovowaÆ ow zayracaÆ: Qahananer˚ ekan, ners mtan, kangnecin zohaseˇani ow ta˘ari dimac, sksecin lal ow asel. ¡Do—w es, or ˚ntre– cir qo ays ta˘ar˚, orp¯szi qo sowrb anowamb koœowi ayn, orp¯szi da qo ßoˇovrdi owxti, aˇØ¸qi town lini: Dow ¯l vr¯—ß lowÆir ayd mardowc ow nra banakic: Nranq ¸oˇ kotorowen irenc isk srov: Yiæi—r nranc hayhoyow¸iwnner˚ ew nranc hangist mi to—wr¿: Nikanor˚ elaw Erowsaˇ¯mic ew banak drec Be¸soronowm: Nran ˚ndaøaj ekan Asori– qi zØrqer˚: Inq˚ Yowdan ereq hazar mardkancov ba– nak ¯r drel Adasayowm: Na sksec aˇØ¸el ow asac. ¡Ayn ßamanak, erb ¸agawori mØtic mardik ¯in ekel ew hay– hoyowm ¯in qez, elaw qo hreætakn ow harowaÆelov nranc‘ hariwr ow¸sownhing hazar mard spanec: Noyn ´ewov aysØr dow kotori—r ays banak˚, orp¯szi mnacaÆnern imanan, or qo srbow¸ean verabereal sin xØsqer en asel: Patßi—r nranc ˚st irenc kataraÆ œaragorÆow¸ean¿: Erkow ba– nakner˚ hasan ew irar baxowecin Adar amsi tasnereq– erord Ør˚: Nikanori gownd˚ partowec, jaxjaxowec, ew erkow banakneri mijew inqn ¯l aøajin˚ sraxoˇxoˇ ˚n– kaw: Erb ¸ænamow gownd˚ tesaw, or Nikanorn ˚nkaw, z¯n– qer˚ netecin ew Œaxowsti dimecin: Sranq m¯k Ør æa– rownak Adasayic hetapndecin nranc, minœew or hasan Azera: Nranc yetewic Œoˇ ¯in Œœowm ibrew yaˇ¸anaki næan, Hr¯astani bolor qaˇaqneric elnowm ¯in ow spa– nowm nranc: Hetapndowoˇner˚ dar´eal hawaqwowm ¯in ow dimadrowm: Ayd Ør˚ sraxoˇxoˇ ˚nkan bolor˚, ew nrancic m¯k mard angam œmnac: Ekan ew sksecin awar aønel, ko– ˇoptel banaki z¯nqer˚, gan´er˚ ew amboˇj ownecowaÆq˚: Ktrecin Nikanori glowxn ow aj ´eøq˚, or na goøozow¸eamb yandgnel ¯r bar´racnel ta˘ari vray, ew berecin ow ka– xecin Erowsaˇ¯mi dimac: Ψoˇovowrd˚ xist owraxacaw ew ayd Ør˚ næec orp¯s tarekan tØn: Ayd Ør˚, Adar am– si tasnereqerord Ør˚, nranq høœakecin amenameay tØn: Yowdayi erkir˚ miaøßamanak hangist aprec:

36 37

38

39

40 41

42

43 44

45

46

47 48

49

8. 1–13

8

2

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

13

1 Makabayeciner

960

Yowdan lsec høom¯acineri hambawi masin, ¸¯ nranq hzØr en irenc owßov, nranq law en hamarowm, e¸¯ m¯k˚ di– mowm ¯ irenc Øgnow¸ean˚ kam daænakic linowm irenc: Na lsec, or nranq xist zØracel en erkri vray, naew pa– terazmner mˇelow ænorhiw grawel en gaˇatacineri koˇ– mer˚, ˚nk˘el nranc ow harkatow dar´rel, naew ayn, ¸¯ inœ en arel ßamanakin ispanacineri koˇmerowm‘ nran– cic grawel en hanqer, orteˇic oski ow arÆa¸ ¯in ha– nowm, grawel en ayd vayrern irenc xelamtow¸eamb ow irenc hamberatarow¸eamb, ¸¯ew ayd vayr˚ xist heøow ¯r nran– cic: Lsec naew, or erkri heøawor Æayramasic nranc vray yar´akowelow ekaÆ ¸agaworneric mi qanisin kotorel en, meÆ jard towel nranc, isk mnacaÆnerin tarekan harki tak drel: Nranq ffiilipposin ow irenc vray yar´akowaÆ kinacineri arqayin spanel en paterazmi ßamanak ow ˚nk˘el nranc: Nrancic partow¸iwn ¯ krel naew asiaci– neri meÆ arqan‘ Antioqos˚, or ekel ¯r nranc vray meÆ pa– terazmov ew orn own¯r hariwr qsan Œiˇ, bazma¸iw kaøqer ow erivarner: Nran kendani en bønel ew stipel, or hark v˘ari: Stipel en naew irenic yetoy ekaÆ ¸agawornerin patandner ow Œrkagin tal, nranic xlel en Hndikneri, Par¸ewneri, Lidacineri erkrnern ow nranc ˚ntir gawaø– ner˚ yan´nel en Ewmenii arqayin: Erb lsel en naew, ¸¯ yoyner˚ oroæel en gal, kotorel irenc, erb teˇekacel en ayd masin, owˇarkel en irenc zØravarneric m¯kin, orn ekel ow aheˇ mi køowi ßamanak kotorel ¯ nranc, bazma– ¸iw mardkanc sraxoˇxoˇ arel, ger arel nranc kananc ow ordinerin, koˇoptel nranc kayqn ow ownecowaÆq˚, er– kirn strkacrel, berder˚ qandel, erkir˚ harkatow dar´– rel minœew Ørs: Kotorel en naew xøovow¸iwn bar´racraÆ miws ¸agaworow¸iwnneri ow kˇzineri mardkanc, strkac– rel nranc: Bayc irenc barekamneri ew nranc het, ovqer dimel en irenc Øgnow¸ean˚, andawa˘an barekamow¸iwn en arel: Nranq ˚nk˘el en mØtik ow heøawor bolor ¸agaworow– ¸iwnner˚, ew ovqer mi angam lsel en nranc anown˚, vaxe– cel en nrancic: Owm owzecel en, ¸agaworow¸iwn en towel, owm owzecel en, zrkel en iæxanow¸iwnic: Nranq xist hzØ–

961

1 Makabayeciner

8. 14–27

racel en: Hakaøak ays amenin, nrancic oœ oq yan´n œi aøel, i næan iæxanow¸ean, ¸ag krel kam Æirani hagnel: Nranq xorhrdaran en æinel, ew am¯n Ør ereq hariwr qsan mard hog ¯ tarel zØrqi masin, orp¯szi erkir˚ æ¯n pahen: Am¯n tari nrancic m¯k˚, ov arßanawor ¯ eˇel, næana– kowel ¯ iæxanow¸ean ˇekavar, orp¯szi kaøavari irenc oˇj erkir˚: Bolor˚ hnazandow¸eamb lsel en m¯kin, nranq mimeanc nkatmamb ox kam naxan´ œen ownecel: Ayn ßa– manak Yowdan am¯n mi gndic ˚ntrec mardik‘ Akkosi or– di Yovna¸ani ordi Ewpolemosin ew Eˇiazari ordi Yaso– nin, nranc owˇarkec Høom qaˇaq˚, orp¯szi sranq nrancic haætow¸iwn ew Øgnow¸iwn xndren, orp¯szi irenc vrayic veracnen strkow¸ean ayn lowÆ˚, or yoyner˚ drel ¯in is– ray¯lacineri vray: Nranq gnacin høom¯acineri koˇme– r˚: Πanaparh˚ erkar ¯r: Banagnacner˚ ekan hasan ow nranc handipecin xorhrdaranowm: Nranq kangnecin m¯jteˇowm ow sksecin yaytnel, ¸¯ inœ patgamnerov en e– kel: ¡Yowda Makabayecin, ir eˇbayrnern ow Hr¯astani bolor sepowhner˚ owˇarkel en mez, or ´ez het haætow¸e– an masin xØsenq, ´ez mer Øgnakan˚ dar´nenq ew ´ezanic xaˇaˇow¸iwn xndrenq, or dowq ¯l mez ´er nizakakicn ow barekam˚ hamar¯q¿: Ays xØsqer˚ nranc ha˘eli ¸owacin: Aha ays ¯ ayn hrovartaki pat˘¯n˚, or pˇn´¯ taxtak– neri vray nranq grecin nranc hamar, owˇarkecin Erow– saˇ¯m ew ¸oˇecin nranc mØt ibrew Øgnow¸ean ow xaˇa– ˇow¸ean vkayagir. ¡Xaˇaˇow¸iwn ew baregorÆow¸iwn ¸oˇ lini Hr¯astani ow høom¯acineri mijew, Æovi ow camaqi vray, ¸oˇ sowrn ow ¸ænamin heøow linen nrancic: Isk e¸¯ paterazm lini nax høom¯aecineri kam nra barekamne– ric orew¯ m¯ki d¯m nranc petow¸ean oˇj taraÆqowm, apa anmijap¯s nranc kamovin ¸oˇ Øgnen hr¯akan gnder˚ ˚st ßamanaki pahanji: Nranq ¸ænamow koˇm˚ œp¯tq ¯ anc– nen, arÆa¸ov, oskov, z¯nqov kam nawerov œp¯tq ¯ Øgnen ¸ænaminerin, orovhetew aysp¯s ¯ ´eøntow høom¯acinerin: Ays patowiranner˚ p¯tq ¯ nranq pahpanen aøanc ha– towcowm pahanjelow: Noyn ´ewov e¸¯ hreaneri d¯m pate– razm lini, hawatarmow¸eamb, kamovin ætap Øgnow¸ean

14

15

16

17

18

19

20

21 22

23

24

25

26

27

8. 28–9. 9

28

29

30

31

32

9

2

3

4 5

6

7

8

9

1 Makabayeciner

962

p¯tq ¯ hasnen høom¯acinern ¯l ˚st ßamanaki pahan– ji, ¸ænamown œp¯tq ¯ tan oski, arÆa¸, z¯nq kam nawer, orovhetew aysp¯s ¯ ´eøntow høom¯acinerin: Ays patowi– ranner˚ nranq p¯tq ¯ pahpanen aøanc nengow¸ean: A– ha ayspisi paymanner kapecin høom¯aciner˚ hreaneri gndi het. isk e¸¯ ayd paymanneric yetoy ays kam ayn koˇm˚ orew¯ ban owni hanelow kam awelacnelow, apa da ¸oˇ anen, ˚st harki, erkow koˇmeri hama´aynow¸eamb ew pahen anxaxt: Nranc nkatmamb œaragorÆow¸iwn ka– taroˇ Demetrios arqayin k˚ grenq. ¡Asa—, inœo?w ¯q lowÆ dnowm mer nizakakic barekamneri paranocin: Imac¯—q, or e¸¯ nranq boˇoqen qezanic, ardar datastan k˚ tes– nenq, qo d¯m køowi k’elnenq, lini Æovi vray ¸¯ camaqowm¿: Demetrios˚ œlsec: Qani or Nikanorn ir banakov nranc d¯m paterazmelov partowel ¯r, owsti dar´e– al, erkrord angam, Hr¯astan owˇarkec Baqid¯sin ew Yakimosin ir banaki ajakoˇmean ¸ewi het: Nranq gnacin Gaˇgaˇayi ˘anaparhov, ekan ow dasaworowecin Mesalo¸owm‘ Arbelacineri erkrowm: Grawecin ayn ow ayn– teˇ bazma¸iw mardkanc spanecin: Hariwr yisownereq ¸owakani aøajin amsowm banak drecin Erowsaˇ¯mi mØt, yetoy qsan hazar nizakakir mardkancov ow erkow ha– zar spaøazinowaÆ heÆealnerov gnacin Ber¯¸: Yow– dan ereq hazar spaøaz¯n ˚ntir zinowornerov banak ¯r drel Eˇiæayowm: Erb sranq tesan zØragndi bazmow¸iwn˚, xist vaxecan. æater˚ lqecin nran, Yowdayi mØt oœ oq œmnac, baci ow¸ hariwr spaøaz¯n heÆealneric: Erb Yow– dan tesaw, or zinoworner˚ lqel en iren, isk paterazm˚ neˇowm ¯r iren, vrdovowec ir srtowm, orovhetew œ¯r hascni noric hawaqel nranc, ¸ewa¸aŒ eˇaw, yowsalqowec, bayc mnacaÆneri het xØselov‘ asac. ¡Ek¯q dimadrenq, gowc¯ karoˇananq dimadrel nranc¿: Inq˚ hamar´akØr¯n a– øaj æarßowec, bayc zinoworner˚, mØtenalov, ærjapatecin nran, or yet dar´nen: Sksecin xØsel nra het ow asacin. ¡O!v mard, menq œenq karoˇ nranc vnasel, ayßm mer an– ´˚ Œrkelow masin mtaÆenq, yetoy k˚ gnanq, k˚ hawaqenq mer eˇbayrnerin ow k˚ køowenq, ¸¯p¯tew sakawa¸iw enq¿:

963

1 Makabayeciner

9. 10–25

Yowdan patasxan towec nranc ew asac. ¡Es ayd ban˚ œem ani, es nranc aøaj Œaxowsti œem dimi: E¸¯ hasel ¯ mer ßamanak˚, qajow¸eamb meønenq mer eˇbayrneri ha– mar ew vaxkoti anown˚ œenq xaøni qaji aøaqinow¸ean het¿: Erkow koˇmi banakneri zinoworner˚ ver kacan ow paterazmecin mimeanc d¯m: Baqid¯si spaøaz¯n banak˚ baßanowec erkow masi: Parsatikawornern ow aˇeˇnawor– ner˚ gnowm ¯in gndi aøajic, isk aøajamartikner˚ gnowm ¯in sranc aøajic: Baqid¯sn aj ¸ewowm ætapecnowm ¯r zinowornerin, tagnapi æeŒor hnœecnelov aøaj ¯r tanowm nranc: Yowdayi gownd˚ æeŒor hnœecnelov yar´akowm gor– Æec: Erkir˚ erkow koˇmeri aˇmowk-aˇaˇakic dˇrdowm ¯r: Paterazm˚ æarownakowec aøanc dadari‘ aøawØtic min– œew erekoy: Erb Yowdan nkatec, or Baqid¯sn ˚ntir zØrqov aj ¸ewowm ¯ kangnaÆ, ir gndi spaøaz¯n, ˚ntir zinoworne– rin ir mØt kanœec, qajalerec ow yar´akman ancaw: Erb na ard¯n jaxjaxel ¯r ajakoˇmean ¸ew˚, netowec d¯pi ´ax ¸ewn ow nranc ir aøajn aøaÆ‘ halaÆec minœew Azot leran koˇm˚: Erb ´axakoˇmean ¸ewi zinoworner˚ tesan, or ajakoˇmean ¸ew˚ jaxjaxowel ¯ Yowdayi zinoworneri a– øaj, ekan, miacan ow paæarecin Yowdayin ir gndi het: Ayd vayrowm erkow koˇmeri viraworner˚ getin ¯in ¸a– walwowm: Aydteˇ ˚nkaw Yowdan aøajin nahatakowoˇneri het, isk mnacaÆner˚ Œaxowsti dimecin: Erkow eˇbayr– ner˚‘ Yovna¸ann ow Ωmawon˚, veradar´an, vercrin Yow– dayin, taran ¸aˇecin irenc hayreri æirimowm‘ Modiimowm: Isray¯laciner˚ meÆ koÆov oˇbacin, sowg pahecin bazowm Ører, yetoy sksecin xØsel ew asel. ¡Inœp¯!s ˚nkaw, inœp¯!s tapalowec Isray¯li hzØr Œrkiœ˚¿: Ays mateanowm, sa– kayn, œi growel ayn bolor marteri, ˘akatamarteri, pa– terazmneri masin, or mˇel ¯ Yowdan, ew ayn qajow¸iwnneri masin, or gorÆel ¯ na, orovhetew dranq œaŒazanc æat en: Yowdayi mahowanic yetoy anØr¯nner˚ yaytnowecin Isray¯li bolor sahmannerowm a˘ecin, bazmacan nranq, or anØr¯– now¸iwn ¯in gorÆowm: Ayd Ørerin meÆ sov eˇaw, ew mardik inqnakam gnacin nranc mØt. bolor˚ nranc koˇmn ancan: Baqid¯sn ˚ntrec anØr¯n mardkanc, nranc iæxanow¸iwn

10

11

12

13

14

15

16

17 18 19

20 21 22

23

24

25

9. 26–41 26

27

28 29

30

31

32

33 34

35

36

37

38 39

40

41

1 Makabayeciner

964

towec: Nranq Œntøowm, gtnowm ¯in ow Baqid¯si mØtn ¯in berowm Yowdayi barekamnerin, nrancic vr¯ß lowÆowm: Is– ray¯lacinerin œarœarowm, Æaˇrowm, neˇowm, Æanakowm ¯in aynp¯s, or margar¯i i yayt galowc yetoy aydpisi ban œ¯r eˇel: Hawaqowecin Yowdayi bolor barekamner˚, gna– cin Yovna¸an AŒowsi mØt ow asacin. ¡Qo eˇbayr Yow– dan meøaw, ew œkay mi mard, or nra nman elni ¸ænamineri d¯m, patasxan tay nranc, ovqer ¸ænamow¸eamb galov neˇowm en mer azg˚: Ard, nra Œoxar¯n menq qez ˚nt– recinq, or dow mez vray zØrapet lines, mez aøajnordes, mer ¸ænamineri d¯m ˘akatamart tas¿: Ayd ßamanak Yovna¸ann stan´nec aøajnordow¸iwn˚ ew bar´racaw ir eˇbayr Yowdayi teˇ˚: Erb da imacaw Baqid¯s˚, hnar ¯r Œntøowm spanelow Yovna¸anin ow nra eˇbayr Ωmawo– nin: Sranq Œaxan Φakovii anapat˚, ekan, banak drecin AsŒaø l˘i mØt: Baqid¯s˚ ayd masin imacaw æa– ba¸ Ør˚ ew ekaw, inqn ¯l ir zØrqov banak drec Yordanan geti ayn koˇmowm: Na nranc mØt owˇarkec ir mi eˇbØ– r˚‘ bazma¸iw zØrqeri zØravarin, ew xndrec irenc bare– kam nabatacinerin, or irenc yan´nen irenc patkanoˇ kayqn ow grastner˚ ew ayn am¯n˚, inœ mnacel ¯r irenc mØt: Damasayowm gtnowoˇ Yambrii ordiner˚ elan ow bønecin Yovhann¯sin ew kah-karasiov hander´ vercrin gnacin irenc het: Dranic yetoy nra eˇbayrner Yovna¸ann ow Ωmawon˚ imacan, or Yambrii ordiner˚ harsaniq en a– nowm: Sranq Ablala¸ic meÆ er¸ov ow anœaŒ hander´anqov hars ¯in berowm qananaci meÆameÆ awagneric m¯ki dste– r˚: Nranq yiæecin irenc Yovhann¯s eˇbØr˚ ew ver kacan, daran mtan leran mi ÆorÆorowm: Irenc hayeacq˚ bar´– racnelov‘ nranq tesan, or mi meÆ er¸‘ hoÆ mi ambox ¯ galis: ffiesan dowrs ekaw ir barekamneri ew ir eˇbayrne– ri het æeŒornerov, ¸mbowknerov, tarber nowagaÆowneri ow bazowm zinowaÆ mardkanc owˇekcow¸eamb: Sranq e– lan daranic, æaterin spanecin, viraworecin ew zinow– aÆ mardkanc Œaxowsti matnecin, awar aøan irern ow zgestner˚, isk er¸i masnakicnerin koˇoptecin: Har– saniq˚ Œoxowec lac ow koÆi, isk eraßiætneri ´ayn˚ sow–

965

1 Makabayeciner

9. 42–60

gi ow oˇbi veraÆowec: Nranq irenc eˇbØr vr¯ß˚ lowÆe– cin amboˇjovin ew veradar´an Yordanan getin mØtik mi margagetin: Erb da imacaw Baqid¯s˚, zØrq vercrec, æarßowec nranc vray, ekaw hasaw Yordanan geti qarayr– neri mØt: Yovna¸ann asac ir zØrqin. ¡Ek¯q ver kenanq ow marti m¯j mtnenq yanown mer keanqi, orovhetew ays Ør˚ nman œ¯ er¯kowan ew oœ ¯l naxord Ørowan: Ahawasik zØrq ¯ dasaworowel mer dimac: O—œ amroc kay patsparowelow, o—œ ¯l daæt kay Œaxowsti hamar. mez Yordanan getn ¯ ærjapatel: Ard, ek¯q kanœenq Tiroj anown˚, yar´akow– enq, gowc¯ Œrkowenq mer ¸ænamineri ´eøqic¿: Ays xØsqn a– sac ow anmijap¯s yar´akowec Baqid¯si vray, ´eøq˚ bar– ´racrec, or harowaÆi, bayc sa xoys towec: Yovna¸ann ow nra het eˇaÆner˚ ancan ayd bar´ownqic: Baqid¯si zinoworner˚ harowaÆecin, kotorecin Yowdayi gndic ha– zar mard ew veradar´an Erowsaˇ¯m, sksecin Hr¯asta– nowm amowr qaˇaqner kaøowcel, Eriqovi, Amawowsi, Be¸ori, Be¸¯li, Mina¸aro¸i ew S¸eŒi berdern amracrin amowr parispnerov, hzØr darpasnerov ow hastatown nigerov: Na ¸ænamow¸iwn˚ borboqelow hamar pahapanner kang– necrec isray¯lacineri vray, amracrec Be¸sor qaˇaq˚, Gazeran ew amroc˚, aynteˇ teˇaworec bazma¸iw zØrqer ow æat m¸erq: Na erkri iæxanneri ordinerin patand vercrec ew nranc bantarkec Erowsaˇ¯mi berdowm: Hariwr tas˚ ¸owakani erkrord amsin Yakimos˚ hramayec qan– del nerqin srbavayri srahneri parispner˚. nranq skse– cin qandel ayn gorÆ˚, or arel ¯in margar¯ner˚: Ayd ßa– manak diwaharowec Yakimos˚. ´axoˇowecin nra gorÆer˚, ¸owlacaw nra erax˚, papan´owec lezown. na oœ mi ban œ¯r karoˇanowm asel ow ir tan verabereal kargadrow¸iwnner anel: Ayd ßamanak Yakimos˚ meøaw meÆ tanjanqnerov: Erb Baqid¯s˚ tesaw, or Yakimos˚ meøaw, veradar´aw ar– qayi mØt, ew Hr¯astan˚ erkow tari xaˇaˇ keanq ownecaw: AnØr¯nner˚ mitq arecin ow asacin. ¡Aha Yovna¸ann ow nra mØt gtnowoˇner˚ aprowm en xaˇaˇ ow anhog: Ek¯q berenq Baqid¯sin, or sa mi giæeroway m¯j bøni bolorin¿: Gnacin ow irenc mtaÆaÆn asacin nran: Na bazma¸iw

42

43

44

45

46

47 48 49

50

51 52

53 54

55

56 57

58

59, 60

9. 61–10. 3

61 62

63 64 65

66

67 68

69

70

71

72

73

10 2

3

1 Makabayeciner

966

zØrqerov arag ˘anaparh ˚nkaw, gaˇtni hrovartak ow– ˇarkec Hr¯astanowm gtnowoˇ ir hamaxohnerin, or bønen Yovna¸anin ow nra het gtnowoˇnerin, bayc sranq da a– nel œkaroˇacan, qani or dawi gaˇtniq˚ bacayaytowel ¯r: Nranq bønecin erkri œar aøajnordneric mi yisown ho– gow ew xoˇxoˇecin: Yovna¸an˚, Ωmawonn ow nranc het eˇoˇ mardik xoys towecin d¯pi Be¸b¯s, or anapatowm ¯r, nra qandowaÆ pater˚ veranorogecin ow amracrin: Erb Baqid¯s˚ tesaw da, zØrq hawaqec, ekaw paæarec ayn: Be¸b¯si ærjakayqowm mart mˇec, køiw arec bazma¸iw Ø– rer, dra æowrj˚ meqenaner kangnecrec: Yovna¸ann ir Ωmawon eˇbØr˚ ¸oˇec qaˇaqowm, isk inqn ekaw ayd ga– waø˚: Ekaw Ar¸am, spanec ffldomerayin, nra eˇbayrne– rin ow ffiasironi ordinerin irenc vranowm: Dranic yetoy sksec kotorel zinowornerin: Ωmawonn ow nra het eˇoˇ mardik elan qaˇaqic, hrkizecin meqenaner˚, pateraz– mecin Baqid¯si d¯m ew partow¸ean matnecin nran, orov– hetew nra mtadrow¸iwnn ow nra aræawanqn izowr ¯in: Sa barkacaw ayn anØr¯n mardkanc vray, ovqer iren xorhowrd ¯in towel aræawel nra erkir˚: Baqid¯s˚ nrancic æaterin spanec ow oroæec veradaønal ayn erkir˚, orteˇic ekel ¯r: Erb Yovna¸ann imacaw ayd, banagnacner owˇarkec nra yetewic, or nra het xØsen xaˇaˇow¸iwn hastatelow masin, daæinq knqen, ew na veradar´ni bolor gerinerin: Na hama´aynec ew arec aynp¯s, inœp¯s Yovna¸an˚ xØsel ¯r ir het: Na erdowec, or, qani kendani ¯ inq˚, aylews œa– riq œi hascni nranc: Na veradar´rec ayn gerinerin, or vercrel ¯r naxkinowm Hr¯astanic, isk inq˚ gnac ir er– kirn ow aylews œaræawec nranc sahmanneri vray: Køiwner˚ dadarecin Isray¯lowm: Yovna¸an˚ bnakowec Maqmasowm, sksec datel ir ßoˇovrdin ow anØr¯nnerin kotorel Isra– y¯lowm: Hariwr va¸sown ¸owakanin antioqaci Aleqsandr E– piŒan˚ gnac ow grawec ptˇom¯acineri qaˇaq˚: Υndow– necin nran, ew na aynteˇ ¸agaworec: Erb Demetrios arqan lsec, bazma¸iw zØrq hawaqec, ver kacaw, or pate– razmi nra d¯m: Demetrios˚ nran xaˇaˇow¸ean patgam

967

1 Makabayeciner

10. 4–21

owˇarkec, or nranq meÆaren iren: ¡Ωtapec¯—q, - asac, nra het xaˇaˇow¸ean daæinq knqel, qani deø Aleqsand– r˚ nranc het daæinq œi knqel ˚ndd¯m mez: Es gitem, na k˚ yiæi ir d¯m, ir eˇbayrneri ow ir azgi d¯m mer kataraÆ œa– ragorÆow¸iwnner˚¿: Ew na nran irawownq towec zØrq ha– waqelow, spaøazinowelow, orp¯szi na ir nizakakic˚ daø– nay, isk amrocowm gtnowoˇ patandnerin hramayec yan´– nel nra ´eøq˚: Yovna¸ann ekaw Erowsaˇ¯m: Na nama– k˚ kardac amboˇj ßoˇovrdi aøaj ew nranc aøaj, ovqer berdowm ¯in: Nranq xist vaxecan, orovhetew lsecin, ¸¯ arqan nran irawownq ¯ towel zØrq hawaqelow: Bayc patandnerin berecin ow yan´necin nran, isk na nranc yan´nec irenc ˚ntaniqnerin: Yovna¸an˚ bnakowec E– rowsaˇ¯mowm, sksec barekargel ow norogel qaˇaq˚: Na parspi æinararow¸ean vray aæxatoˇnerin asac. ¡Ωi– nec¯—q ayd parisp˚ ew patec¯—q Sion leran æowrj˚ qaø– ankiwn or´aqarerov¿: Aydp¯s ¯l arecin: Ayn ßamanak Baqid¯si kaøowcaÆ berdowm aproˇ aylazginer˚ Œaxows– ti dimecin: Na am¯n m¯kin ¸oˇec ir teˇowm, isk inq˚ gnac ir hayreni erkir˚: Be¸sorowm mnacel ¯in fflr¯nqin ow hramannerin œen¸arkowoˇ mi qani mardik, orovhetew da nranc apastarann ¯r: Erb Aleqsandr arqan lsec ayn xostowmner˚, or Demetrios˚ towel ¯r Yovna¸anin, ew patmecin nran ayn paterazmi masin, or na qajabar mˇel ¯r ir eˇbayrneri het, ew ayn tanjanqner˚, or na krel ¯r, asac. ¡Mi?¸¯ erbew¯ karoˇ enq gtnel ayspisi mi tˇa– mard: Ek¯q nran dar´nenq mer barekamn ow Øgnakan˚¿: Na hramayec nranc hrovartak owˇarkel heteweal xØsqe– rov. ¡Aleqsandr arqayic oˇjo!yn ir eˇbayr Yovna¸anin: Qo masin lsel enq, ¸¯ qaj tˇamard es, ew arßani ¯, or lines mer barekam˚: Ard, menq qez aysØr næanakowm enq qo azgi qahanayapet ew qez koœowm enq arqayi barekam (ew hramayec nra hamar tanel osk¯ psak ow Æiraniner): Ard, hastato—wn mna mer daæinqi vray ew pahpani—r mer nkatmamb ownecaÆ qo hawatarim barekamow¸iwn˚: O—ˇj eˇir¿: Yovna¸an˚ hagaw ayd ˚ntir patmow˘an˚: Ha– riwr va¸sown ¸owakanin, taˇawaraharac tarekan tØ–

4

5

6

7

8 9

10 11

12

13 14

15

16

17 18 19 20

21

10. 22–37

22 23

24

25

26

27 28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

1 Makabayeciner

968

ni ßamanak zØrq hawaqecin, spaøazinowecin ew owraxow– ¸iwnner katarecin: Ays baner˚ lselov‘ Demetrios˚ xist trtmec ow asac. ¡Ays i?nœ arecinq, inœo?w menq nranc œdar´rinq mez Øgnakan: Aleqsandr˚ kanxec mez, nranc het xaˇaˇow¸ean daæinq knqec ew Hr¯astan˚ hasta– tap¯s ir ´eøqn aøaw: Ard, ek¯q menq ¯l nranc grenq oˇ– joyni ow meÆaranqi xØsqer, pargewner xostananq, or– p¯szi nranq daønan mer Øgnakanner˚¿: Ew na nranc hrovartak owˇarkec heteweal xØsqerov. ¡Demetrios ar– qayic oˇjo!yn hreay azgin: Qani or dowq pahpaneciq mez het knqaÆ owxtn ow daæinq˚, æarownakeciq mnal mer bare– kam˚, ¸ænaminerin ajakic œeˇaq, menq, lselov ayd, owrax eˇanq: Ard, æarownakec¯—q, pahpanec¯—q mer nkatmamb ownecaÆ hawatarmow¸iwn˚, ew menq dra Œoxar¯n bazowm baregorÆow¸iwnnerov k˚ hatowcenq ´ez, bazma¸iw par– gewner k˚ tanq: Λez azat k’ar´akenq, bolor hreane– rin k’azatenq towrqeric, aˇi ow psaki, sermi errord baßin harkeric, isk in´ patkanoˇ hanrayin ayginern ow Æaøer˚ aysØrowanic sksaÆ ew yetagayowm k˚ ¸oˇnem ´ez: Erowsaˇ¯m˚ ¸oˇ mnay sowrb ow nowirakan ir ærja– kay sahmannerov: Tasanordic vercraÆ maqs˚ veracnowm enq ´ezanic: Mijnaberdi iæxanow¸iwn˚ yan´nowm enq qa– hanayapetin: Da pahpanelow hamar na ¸oˇ aynteˇ kargi ayn mardkanc, oronc inq˚ k’˚ntri: Hr¯astanic im ¸agaworow¸ean erkrner˚ berowaÆ am¯n mi geri hre– ay aøanc Œrkagni‘ ´ri ¸oˇ azat ar´akowi: Φoˇ vera– nan hasi, maqsi ow grasti harker˚: Im ¸agaworow¸ean m¯j gtnowoˇ bolor hreaner˚ tarekan bolor tØnerin, æa– ba¸ Ørerin, amsoway skzbnerin, tØnin naxordoˇ ew tØ– nin yajordoˇ ereq Ørerin hark ¸oˇ œv˘aren: Oœ oq ¸oˇ œyandgni orew¯ m¯kin pahanj nerkayacnel kam orew¯ m¯– kin neˇel im bolor gorÆeri pat˘aøov: Andranik zawak– ner˚ ¸oˇ mtnen arqowni zØrqi m¯j, nranc ¸iw˚ ¸oˇ lini minœew vec hariwr hazar zØrakan, ew nranq ˚st Ør¯nqi pargewner ¸oˇ stanan arqowni aøajin zØrqi meÆameÆ– nerin hawasar: Ovqer hawatarim en, dar´eal nranci—c ¸oˇ næanakowen arqowni paætØneaner, nranq ¸oˇ daø–

969

1 Makabayeciner

10. 38–50

nan iæxanner ow verakacowner, nranq ¸oˇ aøajnordowen ayn Ør¯nqnerov, or ar´akel ¯ arqan Hr¯astanowm: Nax– kinowm Hr¯astanin patkanoˇ ereq gawaøner˚ Samara– cineri erkric ¸oˇ veradar´owi Hr¯astanin, ew erkowsi hamar ¸oˇ gorÆi m¯k Ør¯nq, or owriæ˚ œkaroˇanay iæxel nranc vray, ayl‘ qahanayapet˚: Ptˇom¯acineri qaˇa– q˚ ¸oˇ pargew trowi Erowsaˇ¯mowm gtnowoˇ srbaranin, orp¯szi hogacowen srbarani hamar yatkacowoˇ Æaxse– r˚: Am¯n tari es arqowni gan´aranic ktam tasnhing hazar kæiø arÆa¸, oronq k˚ stacowen in´ en¸akay vay– reric: Ayn m¸erq˚, or k˚ pakasi, ew irenq œen karoˇa– nay ´eøq berel, arqowniqic k˚ trowi, inœp¯s eˇel ¯ aøajin serowndneri ßamanak: Dranq sranic yetoy ¸oˇ trowen arqowni mijocneric: Baci ayd, srbarani ekamowtneric am¯n tari gan´owoˇ hing hazar kæiø arÆa¸˚ zeˇœowm em, orovhetew da p¯tq ¯ qahananerin ow paætØneanerin: Ov arqowniqin partq ownenalow pat˘aøov k˚ cankanay Œaxœel ow mtnel Erowsaˇ¯mi ta˘ar˚, kam ov dra sah– mannerowm ¯ gtnwowm, ¸oˇ nerowm stanay: Nranq ¸oˇ a– zat ar´akowen: Sowrb æinow¸iwnneric am¯n inœ, or awe– rowaÆ-korÆanowaÆ k˚ lini, ¸oˇ kaøowcowi ow norogowi, isk Æaxser˚ ¸oˇ v˘arowi arqowniqic: Φoˇ kaøowcen Erow– saˇ¯mi parisp˚, œors koˇm˚ ¸oˇ amracnen, isk Æaxse– r˚ ¸oˇ v˘arowi arqowniqic: Φoˇ kaøowcowen Hr¯astani bolor berdaparispner˚¿: Erb Yovna¸ann ow ßoˇovowrd˚ lsecin ays ban˚, erbeq œhawatacin ow œ˚ndownecin nranc, orovhetew yiæecin Erowsaˇ¯mowm nranc kataraÆ meÆa– meÆ œaragorÆow¸iwnner˚, nranc pat˘aøaÆ neˇow¸iwnner˚: Nranq geradasecin Aleqsandri het haætow¸iwn˚, orov– hetew nax na ¯r xaˇaˇow¸iwn aøajarkoˇ˚, irenq nra nizakakicnern ¯in, ew na irenc Øgnakann ¯r eˇel irenc keanqi bolor Ørerowm: Aleqsandr arqan zØraßoˇov a– rec, bazma¸iw zØrqer hawaqec, or gay, paterazm tay Demetriosi d¯m: Erkow ¸agaworner˚ ekan mimeanc ba– xowecin, ew Demetriosi zØragownd˚ Œaxowsti dimec: A– leqsandr˚ hetapndec nranc. ˘akatamart˚ sastka– caw minœew arewi mayr mtnel˚: Ayd Ørn aydteˇ, Aleqsand–

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

10. 51–65

51

52

53

54

55

56

57

58

59 60

61

62

63

64

65

1 Makabayeciner

970

ri aøaj spanowec Demetrios˚: HarowaÆecin, halaÆecin ew noyn Ørn ¯l am¯n inœ awarti hascrin: Aleqsandr˚ E– giptacineri erkir‘ Ptˇom¯os arqayi mØt banagnacner owˇarkec ew heteweal˚ patowirec. ¡Φoˇ yaytni lini qez, o!v arqay Egiptosi, or es t¯r dar´ay im t¯row¸ean˚, es nsteci im hayreri gahin, iæxanow¸iwn˚ vercri im ´eø– q˚, harowaÆeci ow vaneci Demetriosin ir zØrqov hander´ ew veranowa˘eci im erkir˚: Paterazmowm harowaÆeci ow vaneci nran ow ir zØrqer˚, nsteci nra ¸agaworakan gahin: Ard, e—k mimeanc mijew xaˇaˇow¸iwn hastatenq. dow qo dstern in´ know¸ea—n towr, or na in´ arßani kin lini, isk es ¯l‘ qo arßani Œesan¿: Egiptacineri ar– qan patasxan towec ow asac. ¡Bari ¯ ayn Ør˚, erb dow veradar´ar qo naxnineri erkir˚ ew nstecir qo hayreri arqayakan gahin: Es patrast em yØßar kamqov anel ayn am¯n˚, inœ dow grel es in´: Ek handipenq irar ptˇo– m¯acineri qaˇaqowm, tesnenq mimeanc, ew qez im Œesan dar´nem, inœp¯s or dow es asel¿: Ptˇom¯os arqan elaw Egiptacineri erkric hariwr va¸sownerkow ¸owakanin ew ir Kl¯opatra dster het ekaw ptˇom¯acineri qaˇaq˚: Erkow ¸agaworner˚ handipecin mimeanc, ew Ptˇom¯os˚ ir Kl¯opatra dster˚ towec nran: Ptˇom¯acineri qa– ˇaqowm harsaniq arecin meÆ ˘oxow¸eamb ow meÆ æowqov, inœp¯s vayel ¯ ¸agawornerin: Aleqsandr˚ Yovna¸anin hrovartak owˇarkec, or sa gay ir mØt: Yovna¸an˚ meÆ æowqov gnac ptˇom¯acineri qaˇaq˚, erkow ¸agaworne– rin handipelov meÆameÆ now¯rner towec ew inqn ¯l nran– cic now¯rner stacaw: Erowsaˇ¯mi anØr¯n mardik hawa– qowecin, orp¯szi ambastanen nran, sakayn ¸agawor˚ nranc œlsec: Arqan hramayec hanel Yovna¸ani zgestne– r˚. nran hagcrin Æirani zgestner. arqan nran nstecrec ir koˇq˚ ew asac iæxannerin. ¡K˚ gnaq nra het, bolor qaˇaqnerowm k˚ yaytn¯q im hraman˚, or oœ oq œyandgni am– bastanel nran, ew oœ oq œneˇacni nran oœ mi banov¿: Erb œaragorÆner˚ tesan nra nkatmamb cowcaberowaÆ pa– tiw˚, lsecin hramani xØsqer˚ ew tesan Æirani zgestne– r˚, bolor˚ Œaxan, ¸aqnowecin, anhetacan: Φagawor˚

971

1 Makabayeciner

10. 66–78

patiw towec nran aøajin barekamneri het hawasar, nran næanakec sparapet ew kowsakal: Yovna¸an˚ ve– radar´aw Erowsaˇ¯m‘ lcowaÆ owraxow¸eamb ow xaˇaˇow– ¸eamb: Hariwr va¸sownhing ¸owakanin Demetriosi ordi Demetrios˚ kretacineri koˇmeric ekaw ir hayreri erki– r˚: Aleqsandr˚ xist trtmec ow aynteˇic veradar´aw antioqacineri qaˇaq˚: Demetriosn aynteˇ næanakec Apoloniosin, orn aøaj Storin Asoriqi verakacown ¯r: Na bazma¸iw zØrq hawaqec, ekaw, banak drec Yamniayi ærjakayqowm: Na Yovna¸an qahanayapeti mØt mard ow– ˇarkec, or asi heteweal˚. ¡Dow es miayn, or glowxd bar´– racrel, goøozacel es mez vray, isk es qo pat˘aøov na– xatinqi ow Æaˇri em en¸arkowel: I?nœ es Œqowel ow nstel qo leønerowm: Ard, e¸¯ yoysd qo zØrqi vray ¯, e—k, iji—r daæt, mez mØt, handipenq mimeanc, orovhetew es ¯l ays– teˇ in´ het qaˇaqi zØrq ownem: Ard, harcro—w, Œor´i—r, te—s, ¸¯ ov em es, kam ovqer en mer Øgnakanner˚. nranq qez k’asen. ¡Dow mez het køiw anel œes karoˇ, orovhetew ´er hayrerin irenc isk erkrowm erkow angam partow¸ean enq matnel menq¿: Ard, dow œes karoˇ dimadrel aysqan heÆelazØrin ays daætowm, owr ¸aqnowelow hamar o—œ ¸owŒ kay, o—œ Œaxowsti teˇ, o—œ apawinelow ßayø ew o—œ ¯l nete– low qar¿: Erb Apoloniosi ays xØsqer˚ lsec Yovna¸a– n˚, barkacaw ir mtqowm, anmijap¯s otqi elaw, ir zØrqic ˚ntrec mØt tas˚ hazar ˚ntir zinowor ew dowrs ekaw E– rowsaˇ¯mic: Nran ˚ndaøaj ekaw ir eˇbayr Ωmawon˚‘ Øg– nelow nran: Nranq ekan hasan yopp¯acineri qaˇaq˚: Qaˇaqaciner˚ døner˚ Œakecin nranc d¯m, orovhetew A– polonios˚ sranc vray pahapan ostikanner ¯r næana– kel: Nranq yar´akowecin, paterazm mˇecin qaˇaqi d¯m: Qaˇaqi bnakiœner˚ vaxic bac arecin qaˇaqi døner˚, ew nranq mtan ow grawecin qaˇaq˚: Erb da lsec Apolo– nios˚, patrastow¸iwn tesaw, ir het vercrec ereq ha– zar spaøaz¯n mard ow bazma¸iw ayl zØrqer, gnac Azo– ti koˇmer˚, ibr piti ancn¯r daæti mØtov, minœdeø na owˇiˇ gnowm ¯r d¯pi daætavayr˚, orovhetew vstah ¯r ir heÆelazØri vray: Yovna¸an˚ hetapndec nran, orp¯szi

66

67

68 69

70

71

72

73

74

75

76 77

78

10. 79–11. 4 79 80

81 82

83

84

85 86

87

88 89

11

2

3 4

1 Makabayeciner

972

˘akatamart tay: Apolonios˚ nra hetqerov daran ¯r drel hazar heÆeal: Yovna¸ann imacaw, or ir hamar da– ran en drel, owsti ekaw, Œakec, paæarec daranakalne– ri amroc˚ ew dra æowrj˚ patn¯æ kaøowcec: Dranc pa– æarowaÆ ¯in pahowm aøawØtic minœew erekoy, inœp¯s hra– mayel ¯r nranc Yovna¸an˚: HeÆealner˚ yognecin, tan– jowecin ow ¸owlacan: Ωmawonn ir gndov bønec gaˇtni ˘anaparh˚, ekaw kangnec ´oraki glxin ow yar´akowec nranc vray: Qani deø sranq ¸owlacaÆ ¯in ow yognaÆ, yar´akowec sranc vray, æaterin spanec h¯nc daranowm, heÆelazØric æaterin daæti vray Œaxowsti matnec ow halaÆec minœew Azoti koˇmer˚: Na aynpisi irarancowm gcec sranc m¯j, or Œaxstakanner˚ ekan Dagoni mehe– anowm patsparowelow: Yovna¸ann ir zØrqov ekaw, pa– æarec Dagoni meheann ow azotacineri qaˇaq˚ ew awari matnec dra ærjakayqi qaˇaqner˚, hrkizec Dagoni mehe– ann aynteˇ patsparowoˇnerov hander´: Sric ˚nkaÆ– neri ow ayrowaÆneri ¸iw˚ hasaw mØt ow¸ hazari: Yovna– ¸ann aynteˇic æarßowec gnac ow banak drec Askaˇoni koˇmerowm: Ayd qaˇaqic mardik ˚ndaøaj ekan nran ew patiwner matowcecin: Yovna¸ann ir zØragndov vera– dar´aw Erowsaˇ¯m harowst awarov, orovhetew koˇoptel ow yaŒætakel ¯r bazowm ¸ænamineri: Erb da lsec Aleq– sandr˚, aøawel ews sksec Œaøaworel Yovna¸anin: Nran owˇarkec osk¯ ˘armand, or awandabar talis ¯in ¸a– gawori eˇbayrnerin, ew, ibrew ßaøangow¸iwn, nran towec Akkaronn ir bolor sahmannerov: Egiptacineri ¸agawor˚ zØrq kazmec, ÆovaŒi awa– zi œaŒ bazma¸iw zinoworner ew æat nawer hawaqec: Na owzowm ¯r nengow¸eamb Aleqsandri ¸agaworow¸ean˚ ti– ranal ew ayn miacnel ir ¸agaworow¸ean˚: Na xaˇaˇow– ¸ean patgamnerov ekaw Asoriqi koˇmer˚: Darpas ¯in bac anowm nra aøaj ew ˚ndaøaj gnowm nran: Da Aleq– sandr arqayi patow¯rn ¯r, orovhetew Ptˇom¯osn ir a– nern ¯r: Erb Ptˇom¯os˚ mtnowm ¯r qaˇaqner˚, am¯n mi qaˇaqowm ir zØrqic pahapanner ¯r ¸oˇnowm: Erb nranq ekan mØtecan azotacineri qaˇaqin, nran coyc towe–

973

1 Makabayeciner

11. 5–20

cin Dagoni hrkizowaÆ mehean˚, qaˇaq˚ ew paterazmi ßamanak kraki matnowaÆ nra ærjakay qaˇaqneri ay– rowaÆ diakner˚, or berel koyt-koyt dizel ¯in ˘anapar– hi vray: Arqayin patmecin ayn ameni masin, inœ ka– tarel ¯r Yovna¸an˚, ew aœqic gcecin nran: Φagawor˚ lowø ¯r: Yovna¸an˚ meÆ patiwnerov dimaworec ¸agawo– rin yopp¯acineri qaˇaqowm: Irar oˇjoyn towecin ow mi– asin anckacrin ayd Ør˚: Yovna¸ann arqayi het gnac minœew Azat koœowoˇ geti koˇmer˚ ew aydteˇic veradar– ´aw Erowsaˇ¯m, isk Ptˇom¯os arqan grawec Æovezreay qaˇaqner˚ minœew selewkacineri qaˇaq˚. na Aleqsandri d¯m dawadrow¸iwn ¯r patrastowm: Na Demetrios ar– qayi mØt banagnacner owˇarkec ow asac. ¡Ek irar het owxt dnenq ow daæinq knqenq: Es qez ktam Aleqsandri mØt gtnowoˇ im dster˚, ew dow k˚ tiranas qo hØr ¸a– gaworow¸ean˚: Es zˇjowm em, ¸¯ inœow im dster˚ toweci nran know¸ean, qani or na mahowan daw ¯ niw¸owm im d¯m¿: Aysp¯s na zrpartec Aleqsandrin, orovhetew aœq ¯r drel nra t¯row¸ean vray: Na ir dster˚ yet berec ow towec Demetriosin: Na eres dar´rec Aleqsandric ew yaytni dar´rec ir ¸ænamanq˚: Ptˇom¯os˚ mtaw ow grawec qa– ˇaqner˚, Æovezreay Selewkian ew Aleqsandri d¯m daw ¯r niw¸owm: Na ekaw mtaw antioqacineri qaˇaq˚, glxin drec asiacineri ¸agn ow iren psakec krknaki ¸agov‘ asiacineri ¸agov ow egiptacineri ¸agov: Ayd ßama– nak, sakayn, Aleqsandr arqan Kilikiayi koˇmerowm ¯r, orovhetew apstambow¸iwn ¯in bar´racrel nra d¯m: Erb da imacaw Aleqsandr˚, ekaw paterazm talow: Ptˇom¯os˚ nra d¯m elaw bazma¸iw zØrqov ew nran partow¸ean mat– nec: Aleqsandr˚ Œaxaw arabacineri koˇmer˚, orp¯szi ¸aqnowi aynteˇ ow azatowi nranic: HzØracaw Ptˇom¯– os arqan: Ekaw arab Zabe¯l˚, ktrec Aleqsandri glow– x˚ ew towec, or ayn tanen Ptˇom¯os arqayin: Errord Ør˚ meøaw Ptˇom¯os˚, ew bolor nranq, ovqer berdi æowrjn ¯in gtnwowm, kotorowecin bnakiœneri koˇmic: Demetrios˚ ¸agaworec hariwr va¸sowneظ˚ ¸owakanin: Ayd Ørerin Yovna¸an˚ Hr¯astanowm zØrq hawaqec, or gay paterazm

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17 18

19 20

11. 21–34

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

32 33

34

1 Makabayeciner

974

mˇi Erowsaˇ¯mowm gtnowoˇ berdi hamar: Nra ærjakay– qowm kangnecrin bazma¸iw øazmakan meqenaner: Hre– ay azgin ¸ænami mi qani anØr¯n mardik gnacin pat– mecin ¸agaworin, ¸¯ Yovna¸an˚ meqenaner ¯ kangnecrel ow ærjapatel berd˚, patrastowel ¯ grawelow ayn: Erb da lsec Demetrios˚, xist barkacaw, ver kacaw ow ekaw ptˇom¯acineri mØt, hrovartakner owˇarkec Yovna¸a– nin, or berdn aylews paæarman m¯j œpahi, ayl anmijap¯s ver kenay ow gay ptˇom¯acineri qaˇaq˚, orp¯szi ayn– teˇ handipen mimeanc: Erb da lsec Yovna¸an˚, hra– mayec aøawel ews owßeˇacnel berdi paæarowm˚, isk inq˚ ßoˇovrdi Æereric ow qahananeric vercrec azniw ew i– mastown mardkanc, ˘anaparh ˚nkaw now¯rnerov, oskov ow arÆa¸ov, ir an´˚ mahowamb vtangelov gnac, or ptˇom¯– acineri qaˇaqowm handipi ¸agaworin: Na nra koˇmic patowi arßanacaw, ¸¯ew æat anØr¯nner ¯in ambasta– nel nran: Φagawor˚ nran meÆarec, inœp¯s ir naxninern ¯in meÆarel, patowec nran ir bolor barekamneri mØt, nran towec qahanayapetow¸ean iæxanow¸iwn ew ayn bolor patiwner˚, or own¯in qahanayapetner˚ nranic aøaj: Na nran ir aøajin barekamneri æarq˚ dasec: Yovna– ¸an˚ xndrec arqayin, or veracni Hr¯astani ew Samari– ayi ereq kowsakalow¸iwnneri harker˚: Na xostacaw nran tal miayn ereq hariwr qanqar: Φagaworin da ˚ndowne– li ¸owac, ew na ays bolori hamar hramayec Yovna¸anin tal hrovartak heteweal bovandakow¸eamb. ¡Demetri– os arqan oˇjownowm ¯ ir eˇbayr Yovna¸anin: Ays hrovar– taki pat˘¯n˚ menq owˇarkel enq mer eˇbayr Las¸en¯sin: Noyni Ørinakn ¯l ´ez enq growm, or teˇeak lin¯q: ¡Ar– qay Demetrios˚ oˇjownowm ¯ hayr Las¸en¯sin: Mer ba– rekam, Øgnakan, nizakakic, owxtapah hreanerin ar– ßani enq hamarowm, or hangist ¸oˇnenq nranc, barow– ¸iwn hatowcenq ayn ardarow¸ean ow hawatarmow¸ean ha– mar, or nranq cowcaberel en mer nkatmamb: Hastatowm enq Hr¯astani sahmanner˚ ew ereq gawaøner˚‘ AŒarim˚, Lowdan ow fia¸amin˚: Dranq ¸oˇ anjatowen Samaria– yic ew kcowen Hr¯astanin: Aysowhetew Ør¯nqov sahmanowaÆ

975

1 Makabayeciner

11. 35–45

ayd gawaøneri harker˚ ¸oˇ yatkacowen Erowsaˇ¯mi paæ– tØneanerin: Arqowni ayn ekamowtner˚, oronq am¯n tari stacwowm en hoˇi artadranqic ow ptˇatow Æaøeri ber– qic, arqowni harker˚, tasanordner˚, maqser˚, arqow– ni ayl ekamowtner˚, aˇi towrq˚, psakneri hark˚, - ays bolor˚ zijowm enq nranc: Srancic oœ m¯k˚ ¸oˇ œxaxtowi yawitenap¯s: Ard, ho—g tar¯q, or ayd hrovartaki mi pat˘¯n˚ han¯q ew yan´n¯q Yovna¸anin, orp¯szi ayn dni srbarani gan´aranowm, aœqi ˚nknoˇ ew yarmar teˇowm¿: Erb Demetrios arqan tesaw, or oˇj erkir˚ hnazandowel ¯ iren, ew aæxarhowm œkar mi ban, or hakaøakow¯r ir kam– qin, hraman towec, or am¯n mi zØrq ar´akowi ow veradaø– nay ir teˇ˚, baci heøawor azgeri zinoworneric ow kˇzi– neric hawaqowaÆ øazmikneri gndic: Bolor azgeri zØrqe– r˚ ¸ænamacan nra d¯m: Aleqsandri tohmowm kar TriŒon anownov m¯k˚: Erb tesaw, or bolor zØrqer˚ trtnjowm en Demetriosi d¯m, gnac Imalkows Arabacow mØt, or˚ snowm ow dastiarakowm ¯r Aleqsandri patani ordi Antioqo– sin: Na stipec nran, or patanown iren yan´ni, or– p¯szi inq˚ beri nran ow hØr gahin nstecni: Na nran patmec naxkinowm Demetriosi kataraÆ gorÆeri masin ew ayn bolor ¸ænamow¸iwnneri, or mi ßamanak own¯r zØrq˚ nra nkatmamb: Na nra mØt mnac æat Ører: Yovna¸a– n˚ Demetrios arqayi mØt mard owˇarkec, or na hraman tay mijnaberdic ew miws berderic dowrs hanelow zØrqer˚, orovhetew sranq ¸ænamabar ¯in tramadrowaÆ Isray¯li nkatmamb: Demetrios˚ mard owˇarkec Yovna¸ani mØt ow asac. ¡Es oœ miayn qez ow qo azgi hamar k’anem ayd, aylew patowi k’arßanacnem qo azg˚, miayn ¸¯ ßamanak gtnem: Dow law k’anes, e¸¯ Øgnakan mi gownd owˇarkes, o– rovhetew im zinowornern in´ lqel en¿: Erb da lsec Yovna– ¸an˚, anmijap¯s law spaøazinowaÆ ereq hazaranoc mi gownd owˇarkec antioqacineri qaˇaq˚ ibrew ¸agawori Øgnakan: Φagaworn owraxacaw, or nranq hasan ir mØt: Erb da imacan qaˇaqi bnakiœner˚, zanazan teˇeric ekan hawaqowecin qaˇaqi kentronowm hariwr qsan ha– zar mard ew ¸agawori vray yar´akowelov‘ owzowm ¯in nran

35 36

37

38

39

40

41

42

43 44

45

11. 46–59 46

47

48

49

50

51

52 53

54

55

56 57

58

59

1 Makabayeciner

976

anmijap¯s spanel, bayc na xoys towec nrancic: Nranq anmijap¯s grawecin qaˇaqi bolor Œoˇocneri mowtqer˚ ew sksecin køowel: Isray¯lean gowndn ayd imanalov‘ kow– takowec ¸agawori aparanqi mØt. mardik ´ayn towecin mimeanc ow taraÆowecin amboˇj qaˇaqowm: HarowaÆe– lov spanecin, kotorecin mØt tas˚ hazar mard, hrdehi matnecin qaˇaqi Œaytakert bolor æ¯nqer˚ ew koˇopte– cin nranc kayqn ow ownecowaÆq˚, irenc mØt berecin ¸aga– worin ow Œrkecin nranc ´eøqic: Erb qaˇaqi gndi mnacaÆ zinoworner˚ tesan, or isray¯lean gownd˚ hzØracel ¯, ka– tarelap¯s yaˇ¸el irenc, yowsalqowecin, ¸owlacan ow hra– ßarowecin irenc mtadrow¸iwnic: Nranq aˇaœakan ´ay– nov sksecin dimel ¸agaworin ow asacin. ¡Xˇ˘a— mez, mo– legnaÆ gownd˚ ¸oˇ dadarecni qaˇaqi bnakiœneri koto– raÆ˚¿: Asowm ¯in ays, ew am¯n m¯kn ir z¯nq˚ netowm ¯r yaˇ¸oˇneri otqeri aøaj: Isray¯lean gndi Œaøqn ow pa– tiw˚ bar´racaw ¸agawori ow nra oˇj zØrqi aœqin: Dranic yetoy nranq meÆ patowov ow bazowm awarov veradar´an Erowsaˇ¯m: Demetrios arqan nstec ir t¯row¸ean ga– hin, ew amboˇj erkir˚ doˇac nra aøaj: Bayc na drßec ayn bolor xostowmner˚, or towel ¯r isray¯lacinerin, bolo– rovin Øtaracaw Yovna¸anic ew œhatowcec nra hawata– rim Æaøayow¸ean Œoxar¯n: Ays d¯pqeric yetoy veradar– ´an TriŒonn ow nra het patani Antioqos˚, orn ard¯n ¸agawor ¯r dar´el ow nstel t¯row¸ean gahin: Nra mØt hawaqowecin Demetriosi bolor crowaÆ zinoworner˚, pa– terazmecin Demetriosi d¯m ow xaytaøak kerpov nran Œaxowsti matnecin: TriŒonn ekaw Œˇerov ow grawec antioqacineri qaˇaq˚: Patani Antioqos˚ hraman ar´akec, or Yovna¸anin hrovartak owˇarken, owr asow– aÆ ¯r. ¡Qez qahanayapet em næanakowm, qez hastatowm em œors gawaøneri verakacow, qez hamarowm em mer is– kakan ew aøajin barekamneric m¯k˚¿: Na hramayec, or nran tanen osk¯ gawa¸ner ow ta˘ari spasq˚: Nran i– rawownq towec ˚mpel osk¯ gawa¸nerov, Æirani zgestner hagnel, ¸agaworakan næani nman ˘armand krel: Hra– man towec, or nra eˇbayr Ωmawon˚ næanakowi iæxan ew

977

1 Makabayeciner

11. 60–74

zØravar flowric minœew egiptacineri sahman˚: Yovna– ¸an˚ elaw, or ærjagayi Yordanan geti ayn koˇmowm ew qa– ˇaqnerowm: Ibrew Øgnakan nra mØt hawaqowecin Asoriqi bolor zinoworner˚: Na ekaw Askaˇoni koˇmer˚: MeÆameÆ govabanow¸iwnner anelov nran ˚ndaøaj elan qaˇaqaci– ner˚: Aynteˇic na gnac Gaza, bayc gazaciner˚ nra a– øaj Œakecin darpasner˚: Na ærjapatec nranc, hrde– hi matnec nranc awanner˚, bønagrawec nranc inœqn ow ownecowaÆq˚: Dranic yetoy ekan gazaciner˚, kangne– cin ow xonarhowecin nra aøaj, irenc iæxanneri ordi– nerin patand towecin: Na nranc owˇarkec Erowsaˇ¯m, isk inqn ancaw erkir˚ minœew Damaskosi koˇmer˚: Yov– na¸an˚ lsec, or Demetriosi iæxanner˚ bazowm zØrqerov hasel en galiliacineri koˇmer˚‘ Kad¯s, nran iæxanow– ¸iwnic zrkelow ditaworow¸eamb: Na ir eˇbayr Ωmawonin verakacow ¸oˇec erkri vray, isk inq˚ gnac nranc ˚nda– øaj: Ωmawon˚ yar´akowec Be¸sori vray, bazowm Ører pa– æarec ayn, kalanqi tak pahec nra bnakiœnerin: Nranq sksecin aˇaœel nran, or irenc het daæinq knqi: Ωmawo– n˚ hama´aynec, nranc teˇahan arec qaˇaqic ew ayd– teˇ, qaˇaqi vray pahapanner næanakec: Yovna¸ann ir zØrqov ekaw ow banak drec Gennesare¸i jreri mØt: Erb aøawØtean hasaw Nasori daæt˚, aylazgineri mi gownd ˚ndaøaj ekaw nran mi daætavayrowm, bayc nranq Æowˇak ¯in patrastel. gndi k¯s˚ daran ¯r mtel, isk miws k¯s˚ yar´akowec nra vray: Daranakalner˚ elan irenc te– ˇeric, hetapndecin nranc, Yovna¸anin zØrqov hander´ ærjapatecin ew Yovna¸ani zØrq˚ Œaxowsti matnecin: Nra mØt oœ oq œmnac, baci Besalomi ordi Mata¸iayic ow KaŒi ordi Yowdayic, oronq zØrqi zØravarnern ¯in: Yov– na¸an˚ bønec ir Ø´iqic, pataøotec patmow˘an˚, hoˇ lcrec glxin: Na meÆ barkow¸eamb yar´akowec ow par– tow¸ean matnec nranc: Ayn ßamanak bolor Œaxsta– kanner˚ veradar´an ow halaÆecin ¸ænamown minœew irenc banakateˇin‘ minœew Kad¯s: Nranq ekan hasan aylaz– gineri banaki mØterq˚: Ayd Ørn spanecin ereq hazar spaøaz¯n heÆeal, ew Yovna¸an˚ veradar´aw Erowsaˇ¯m:

60

61

62

63

64

65 66

67

68

69

70

71

72 73

74

12. 1–14

12

2

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12 13

14

1 Makabayeciner

978

Erb Yovna¸an˚ tesaw, or ßamanak˚ npastawor ¯ ir hamar, mardik kanœec, banagnacner ˚ntrec nran– cic ew owˇarkec høom¯acineri qaˇaq˚, orp¯szi gnan ow norogen irenc het knqowaÆ haætow¸ean daæinq˚: Na spartacinerin ow ayl vayreri mardkanc hrovartakner owˇarkec noyn bovandakow¸eamb: Banagnacner˚ gna– cin, hasan høom¯acineri qaˇaq˚, handipecin nranc xorhrdarani dahli˘owm ow asacin. ¡Yovna¸an qahana– yapetn ow hreay azg˚ mez owˇarkecin ´ez mØt, orp¯szi norogenq haætow¸ean naxkin daæinq˚, aøajoway nman li– nenq mimeanc zinakic ow Øgnakan¿: Høom¯acinern ˚ndow– necin, hama´aynecin, tarber vayrer hrovartakner ow– ˇarkecin, or nranc xaˇaˇow¸eamb Hr¯astan owˇekcen: Ays ¯ nranc Œoxarqanerin, iæxannerin ow kowsakalne– rin graÆ Yovna¸ani hrovartaki pat˘¯n˚. ¡Yovna¸an qahanayapet˚, ßoˇovrdi awagneri xorhowrd˚, qahana– ner˚, hreay azgi banakn ow spaner˚ oˇjownowm en irenc spartaci eˇbayrnerin: Dareh arqan fflnia qahana– yapetin ancealowm hrovartakner ¯r owˇarkel, ¸¯ dowq mer nizakakicnern ¯q, mer eˇbayrnern ow barekamner˚, inœp¯s mez coyc en talis ayd hrovartakneri pat˘¯nne– r˚, fflnian meÆ patowov ¯r ˚ndownel owˇarkowaÆ mardown, ´eøqn aøel hrovartak˚, owr næwowm ¯r, ¸¯ menq nizaka– kicner ow sireli barekamner enq: Menq, or harowst enq ew oœnœi kariq œenq zgowm ow mxi¸arowel enq ´er hrovar– taknerov, ayßm dar´eal owzowm enq norogel hawatar– mow¸iwn˚, orp¯szi œØtarananq ´ezanic: Erkar ßamanak ¯ ancel naxkin hama´aynagreric yetoy, or dowq owˇar– kel ¯q mez: Ard, menq am¯n ßamanak, tarekan tØne– rin ow yiæarßan miws bolor Ørerin, miæt yiæowm enq ´ez, erb zoh enq matowcowm, yiæowm enq mer aˇØ¸qnerowm, inœ– p¯s vayel ow arßani ¯ yiæel mer eˇbayrnerin: Menq ow– raxanowm enq ´er Œaøqov: Ard, mez patel en pate– razmneri pat˘aøaÆ neˇow¸iwnner˚: Paterazmner mˇe– cin mer d¯m mer ærjakayqowm gtnowoˇ ¸agaworner˚, bayc menq aø aysØr oœnœov neˇow¸iwn œtowecinq o—œ ´ez ew o—œ ¯l nranc, ovqer ´ez sahmanakic linelov‘ ays paterazmowm

979

1 Makabayeciner

12. 15–29

mer nizakakic barekamnern en eˇel, orovhetew mer Øg– now¸iwn˚ galis ¯r erknqic, ew menq azatowecinq mer ¸æna– mineri ´eøqic. nranq mer aøaj partow¸ean matnowe– cin: Ard, menq ˚ntrecinq Antioqosi ordi Nowmeniosin ow Yasoni ordi Antipatrosin, owˇarkecinq nranc høom¯a– cineri mØt, orp¯szi norogen haætow¸ean, barekamow¸e– an, eˇbayrow¸ean ow Øgnow¸ean naxkin daæinq˚: Nranc patowirel enq, or ancnen ´ez mØt, ´ez haˇorden mer oˇ– joyn˚ ew ´ez matowcen mer eˇbayrakan siroy norogman namak˚: Ard, bareha˘ec¯—q hramayel, or patasxanen mez¿: Ays ¯ hrovartakneri pat˘¯n˚, or aynteˇic ow– ˇarkecin fflnia qahanayin. ¡Spartacineri arqayic oˇjo!yn fflnia meÆ qahanayapetin: Spartacinerin ow hr¯astancinerin veraberoˇ hin mateanner en gtnowel, owr growaÆ ¯, ¸¯ nranq hawasar eˇbayrner en ew serel en Abrahamic: Ayn banic yetoy, erb ays masin teˇekacanq, bareha˘ec¯—q am¯n angam grel mez mer nkatmamb ´er ew ´er nkatmamb mer ownecaÆ xaˇaˇow¸ean ow oˇjoyni ma– sin: Mer ownecaÆ inœqn ow harstow¸iwn˚, bolor anasown– ner˚ naew ´e—rn en, inœp¯s ew ´er˚ me—rn ¯: Ard, menq ays patow¯rn enq talis ´ez, or dowq miæt ays ban˚ pahanj¯q mezanic¿: Yovna¸an˚ teˇekacaw, or Demetriosi iæ– xanner˚ aøajowanic æat zinowornerov galis en ir d¯m paterazmelow: Na dowrs ekaw Erowsaˇ¯mic, gnac nranc d¯m, hasaw ow baxowec Ama¸iti mØt: Qani deø nranq œ¯in hascrel mtnel ew hetaxowzel ir erkir˚, inq˚ hetaxoyz owˇarkec nranc banak˚: Nran haˇordecin, or patrast– wowm en giæerov yar´akowel irenc vray: Erb arew˚ mayr mtaw, Yovna¸an˚ zØrqin hraman towec, or minœew aøawØt kazm ow patrast, zinowaÆ, hamaxmbowaÆ linen pate– razmelow hamar: Parekner næanakecin, Œakecin irenc œors koˇm˚, ow irenq patrastowecin yar´akowm gorÆelow: Erb ¸ænaminer˚ teˇekacan, ¸¯ nranq giæerov en pat– rastwowm yar´akowm gorÆelow, srtner˚ vax ˚nkaw, zar– howrecin: Bolor teˇerowm, xit aø xit, xaroykner va– øecin, isk irenq giæerov Œaxan ow gnacin: Yovna¸ann ow zØrq˚ œimacan nranc Œaxowst˚, orovhetew tesnelov

15

16

17

18 19 20 21

22

23

24

25

26

27

28

29

12. 30–45

30

31

32 33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

1 Makabayeciner

980

borboqowoˇ xaroykner˚, karÆowm ¯in, ¸¯ irenc teˇowm en nranq: Dranic yetoy ¸¯ew hetapndecin nranc, bayc has– nel œkaroˇacan, orovhetew nranq ard¯n ancel ¯in Azat get˚: Dranic yetoy Yovna¸an˚ veradar´aw aydteˇic ow yar´akowec zabdeci koœowoˇ arabacineri vray: Na ha– rowaÆec, kotorec, Œaxowsti matnec nranc banak˚, a– war aøaw nranc inœqn ow ownecowaÆq˚: Apa na æowø ekaw Damaskosi koˇm˚, isk Ωmawon˚ hasaw Askaˇon, grawec nra ærjakayqowm gtnowoˇ bolor berder˚, gnac yopp¯aci– neri koˇmer˚: Na ætapowm ¯r zØrq˚ ners mtcnel: Qani or lsel ¯r, ¸¯ berdi bnakiœner˚ Øgnowm en Demetriosin, ows– ti dranc vray pahapan ostikanner næanakec: Yov– na¸an˚ veradar´aw, zØrq hawaqec, Æerakoyt˚ xorhrdi kanœec. owzowm ¯r Hr¯astanowm berder kaøowcel, mijna– berdowm ow qaˇaqowm bar´r parispner æinel, anjrpetel dranq qaˇaqic, orp¯szi Demetriosi mardik aøan´in li– nen, oœinœ œtan ow œaønen, œgnen ow œva˘aøen: Hawaqowe– cin, or kaøowcen qaˇaq˚ ew ayn pat˚, or parispneric hasnowm ¯r minœew QaŒna¸a koœowoˇ Æmakneri jraøat heˇeˇatner˚: Ωmawonn AŒilayowm sksec kaøowcel Aleda qaˇaq˚, amracrec ayn, darpasner drec ow nigerov am– racrec dranq: TriŒonn owzowm ¯r ¸agaworel asiacine– ri koˇmerowm, ¸ag dnel glxin, ´eøq bar´racnel antioqa– cineri arqayi vray, bayc vaxecaw, zgowæacaw, ¸¯ gowc¯ Yovna¸an˚ œhama´ayni ow paterazmi gay ir vray: Dra hamar hnar ¯r Œntøowm, or bøni nran ow korstean mat– ni: Na æarßowec ow ekaw Be¸sani koˇmer˚: Yovna¸an˚ nran ˚ndaøaj ekaw qaøasown hazar zinavaø ˚ntir zi– nowornerov, ekaw hasaw Be¸san: Erb TriŒon˚ tesaw, or Yovna¸an˚ ekel ¯ bazma¸iw zØrqov, vaxecaw ´eøq bar´– racnel nra vray, owsti nran ˚ndownec patowov, nran nerkayacrec ir barekamnerin, nran now¯rner towec, isk zØrqin hramayec, or hnazand linen nran: Na sksec xØ– sel Yovna¸ani het ow asac. ¡Inœo?w es aydqan neˇow¸iwn towel zØrqin, œ¯? or paterazmelow pat˘aø œkar: Ard, zinowornerin owˇarki—r irenc teˇer˚ ew ˚ntri—r sakawa– ¸iw mardkanc, or qez het ærjen miæt, isk dow in´ het e—k

981

1 Makabayeciner

12. 46–13. 5

ptˇom¯acineri qaˇaq˚: Es ayn k˚ yan´nem qez, inœp¯s naew ayl berder‘ dranq hskoˇ zØrqeri het miasin, inœp¯s yarmar ¯ qez, isk es k˚ veradaønam aynteˇic, orovhetew h¯nc dra hamar em ekel¿: Yovna¸an˚ hawatac nran ow arec aynp¯s, inœp¯s na hramayel ¯r. zinowornerin owˇar– kec irenc teˇer˚‘ Hr¯astan, isk ir mØt ¸oˇec æowrj ereq hazar mard: Srancic erkow hazarin ¯l ¸oˇec Galiliaci– neri erkrowm, isk inq˚ nra het gnac hazar hogov: Erb Yovna¸an˚ mtaw ptˇom¯acineri qaˇaq˚, qaˇaqacine– r˚ Œakecin darpasner˚, nersowm argelaŒakecin nran ew sraxoˇxoˇ arecin bolor nranc, ovqer nra het ners ¯in mtel: TriŒonn ir zØrqn owˇarkec Galiliacineri erkirn ow meÆ daæt˚, or gnan kotoren Yovna¸ani amboˇj zØr– q˚: Erb sranq imacan, or na bantarkowaÆ ¯ ew nra het eˇaÆ bolor mardik spanowaÆ en, s¸aŒowecin ow miasin hamaxmbowaÆ‘ gnacin paterazmelow: Yar´akowoˇneri zØrakanner˚ erb tesan, or an´nazohabar en martnœowm nranq, vaxecan, martadaæt˚ ¸oˇecin ow veradar´an, isk nranq hangist ekan hasan Hr¯astan: KoÆecin ow oˇbacin Yovna¸ani ew nra het eˇaÆ zinoworneri ha– mar: Nranq sarsaŒi m¯j ¯in: Oˇj Isray¯l˚ sgowm ow oˇ– bowm ¯r Yovna¸anin: Ωrjakayqowm aproˇ bolor he¸a– nosnern owzowm ¯in kotorel sranc, orovhetew aysp¯s ¯in asowm. ¡Sranq aylews zØrapet œownen, or mer d¯m pate– razmi: Ard, ek¯q yar´akowenq sranc vray ow erkri eresic jnjenq sranc yiæatak˚¿:

46

47

48

49

50

51

52

53

54

Ωmawon˚ lsec, or TriŒon˚ meÆ zØrq ¯ hawaqel Hr¯asta– 13 ni vray yar´akowelow, bnakiœnerin kotorelow hamar: Erb 2 tesaw, or ßoˇovowrd˚ ahi ew xow˘api m¯j ¯, inq˚ ver kacaw ekaw Erowsaˇ¯m, hawaqec ßoˇovrdin, xraxowsec nranc ow asac. ¡Dowq inqnerd ¯l git¯q, ¸¯ orqan gorÆ enq arel es, 3 im eˇbayrnern ow im hØr town˚: Qani!-qani! mart ow pa– terazmner enq mˇel, orqa!n neˇow¸iwnner krel yanown mer srbarani, mer Ør¯nqneri ow qaˇaqi, orovhetew Isray¯– 4 li ow ´er bolori hamar zohowecin mer bolor eˇbayrner˚, ew es em mnacel miayn: Oœ mi neˇow¸ean ßamanak es im an– 5 ´˚ œem xnayi: Φ¯ew es aweli qaj œem, qan im eˇbayrner˚,

13. 6–22 6

7 8

9 10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

22

1 Makabayeciner

982

bayc mer srbarani ew Ør¯nqneri, mer kananc ow ordineri vr¯ß˚ lowÆelow hamar aweli k˚ zØranam: Bolor he¸anos– nern aha hawaqowel en, or yar´akowen, mer yiæatak˚ jnjen erkri eresic¿: Erb na xØsowm ¯r, ßoˇovowrd˚ yowsadrwowm, ogeworwowm ¯r: Nranq patasxan towecin, sksecin xØsel bar´r ´aynov ow asacin. ¡Dow es mer aøajnord˚ Yowdayi ow qo eˇbayr Yovna¸ani Œoxar¯n: Ξekavari—r mer pate– razm˚, inœ or ases, menq k˚ hnazandowenq qez¿: Na ha– waqec bolor øazmiknerin, ætap kaøowcec Erowsaˇ¯mi pa– risp˚, Abisoˇomi ordi Yovna¸anin meÆ zØrqov owˇarkec yopp¯acineri qaˇaq˚: Sa aynteˇic hanec pahapanne– rin, inq˚ mtaw ow amracaw aynteˇ ew pahpanowm ¯r ayn: Dranic yetoy TriŒon˚ meÆ zØrqov æarßowec ptˇom¯aci– neri qaˇaqic, or gay Hr¯astan: Na Yovna¸anin ir mØt pahelow zgowæow¸ean hamar man ¯r aÆowm ir het: Ωma– won˚ banak ¯r drel Didayowm, daæti dimac: Erb TriŒon˚ teˇekacaw, or Ωmawon˚ nstel ¯ ir eˇbayr Yovna¸ani Œo– xar¯n ew patrastwowm ¯ paterazm talow, banagnac– ner ˚ntrec ew owˇarkelov nra mØt‘ asac. ¡Yovna¸ann arqowniqowm bantarkowaÆ ¯ ayn arÆa¸neri hamar, or na partq ¯: Ard, bere—l towr hariwr qanqar arÆa¸, in´ mØ—t ber nra ordineric erkowsin, or, erb iren azat ar´akenq, œapstambi mer d¯m¿: Ωmawon˚ haskacaw, or xab¯ow¸iwn kay nra xØsqeri m¯j, bayc towec, or tanen arÆa¸n ow pataninerin, orp¯szi œlini ¸¯ ¸ænamow¸iwn Æagi ßoˇo– vrdi ow ir mijew, ew œasen, ¸¯‘ ¡Ωmawon˚ xnayec arÆa¸˚ ew œtowec pataninerin, or tanen, dra hamar ¯l mard˚ ko– raw¿: Na towec, or tanen hariwr qanqarn ow patani– nerin, bayc TriŒon˚ xabec ew Yovna¸anin azat œar´a– kec: Dranic yetoy TriŒonn ekaw erkri koˇmer˚, or mtni, kotori nranc: Na bønec Ador tanoˇ ˘anaparh˚: Na or– teˇ ¯l or gnar, Ωmawonn ir banakov hetapndowm ¯r nran: Erowsaˇ¯mi mijnaberdowm gtnowoˇner˚ TriŒoni mØt ba– nagnacner owˇarkecin ow stipecin, or na irenc mØt gay anapati mijov ow berdi hamar paæar owˇarki: Tri– Œonn ir gndov patrastowec gal ow mijnaberd mtnel ayd giæern isk, bayc qani or sastik ´iwn ¯r ekel, ayd pat˘a–

983

1 Makabayeciner

13. 23–39

øov ¯l œkaroˇacaw mtnel, æarßowec ekaw Gaˇaadi koˇmer˚: Erb na mØtecaw Baskanayin, aynteˇ spanec Yovna¸a– nin, orn aynteˇ ¯l ¸aˇowec: TriŒonn aydteˇic veradar– ´aw ow ekaw ir erkir˚: Ωmawon˚ mard owˇarkec, or aynte– ˇic hanen ir eˇbayr Yovna¸ani oskorner˚: Nra a˘iwn˚ berecin ew ¸aˇecin Modiimowm‘ ir hayreri qaˇaqowm: MeÆ oˇbov lac eˇan nra vray bolor isray¯laciner˚ ew bazowm Ører sowg pahecin: Na ir hØr ow eˇbayrneri gerezmani vray mahar´an bar´racrec, koŒaÆoy qarerov parisp qaæec nra æowrj˚, isk parspi vray irar d¯m-dimac bowr– ger kangnecrec ew koˇq-koˇqi ereq zardanæanner drec i patiw ir hØr ow eˇbayrneri: Gerezman˚ vandakapat ¯r ew own¯r bar´r siwner: Aydp¯s na yawerßacrec ir a– nown˚: Na vandaki koˇqerin naweri nmanow¸eamb qan– dakner arec, orp¯szi dranq erewan nranc, ovqer nawe– rov ancnowm en Æovov: Modiimi æirimneri vray kaøowcow– aÆ ayd dambaran˚ mnowm ¯ minœew aysØr: TriŒon˚ neng mtadrow¸eamb varowec naew patani Antioqos arqayi het, spanec nran ow ¸agaworec nra Œoxar¯n: Ir glxin drec asiacineri ¸ag˚ ew meÆameÆ harowaÆner hascrec erkrin: Ωmawon˚ Hr¯astanowm berder kaøowcec, parisp– ner bar´racrec, aætarakner kangnecrec, darpasnerov ow nigerov amracrec, berder˚ lcrec par¯nov: Ωmawon˚ hawaqec ˚ntir mardkanc, owˇarkec Demetriosi mØt, or erkrin zijowmner ani, orovhetew TriŒoni bolor gorÆer˚ yaŒætakow¸iwnner ¯in eˇel: Demetrios ¸agawor˚ hete– weal bovandakow¸eamb patasxan owˇarkec nran, grec ayspisi hrovartakner. ¡Demetrios arqan oˇjownowm ¯ Ωmawon qahanayapetin‘ ¸agaworneri barekamin ow hre– ay amboˇj azgi Æerakoytin: Stacanq osk¯ psakn ow Ørhnow¸iwn˚, or owˇarkel ¯q mez: Menq patrast enq ka– yown xaˇaˇow¸iwn hastatel ew grel harkahawaq paætØ– neanerin, or zijen ´er partqer˚, ew inœ or mi angam hastatel enq ´ez het, hastat ¸oˇ mnay: Λer kaøowcaÆ berder˚ ¸oˇ ´ez patkanen: Minœew aysØr kamay ¸¯ a– kamay ´er kataraÆ meˇqer˚ nerowm enq: Veracnowm enq psaki hark˚ ew Erowsaˇ¯mic apranq dowrs berelow ha–

23 24 25

26

27

28

29

30 31

32

33

34

35

36

37

38

39

13. 40–53 40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52 53

1 Makabayeciner

984

mar gan´owoˇ maqs˚: E¸¯ kay pitani m¯k˚, or arßa– ni ¯ mer canki m¯j mtnelow, hamar´ak ¸oˇ cowcakagrowi: Mer ow ´er mijew xaˇaˇow¸iwn ¸oˇ hastatowi¿: Ha– riwr eظanasown ¸owakanin he¸anosneri lowÆ˚ veracaw isray¯lean ceˇi vrayic: Ψoˇovowrdn sksec azgahamar katarel ew cowcakagrel goyq˚‘ grancelov mateannerowm. Ωmawon meÆ qahanayapeti ew hreay azgi aøajnord zØ– ravari aøajin tarowm¿: Ays Ørerin na yar´akowec Ga– zara qaˇaqi vray, zØrqov paæarec ayn, martakan me– qenaner kaøowcec, dranq mØtecrec parispnerin ow kor– Æanec aætarakneric m¯k˚: Meqenaneric dowrs ekan zi– nowornern ow yar´akowecin qaˇaqi vray: MeÆ xøovow– ¸iwn bar´racaw qaˇaqowm: Bolor qaˇaqacinern aøha– sarak, kananc ow erexaneri het, ˘œalov, Ø´iqner˚ pa– taøotelov ew aˇaˇak bar´racnelov dimecin Ωmawonin. xndrowm ¯in xnayel irenc, irenc kataraÆ œaragorÆow– ¸iwnneri hamemat œdatel, ayl oˇormaÆow¸eamb g¸al i– renc: Meˇmacaw Ωmawon˚, dadarecrec paterazm˚ ew hramayec qaˇaqic dowrs hanel nranc: Tner˚ maqrecin nranc kowøqeri bolor piˇÆ aˇteˇow¸iwnneric, oric yetoy na ekaw, ners mtaw cnÆow¸eamb ow Ørhnow¸eamb, aynteˇic maqrec bolor pˇÆow¸iwnner˚ ew aynteˇ bnakecrec fflr¯n– qin hetewoˇ mardkanc: Na dar´eal amracrec ayn, ayn– teˇ æinec bazmatesak aparanqner: Erowsaˇ¯mi mij– naberdowm mnacaÆner˚ deøews paæarowaÆ, æowrjkali m¯j ¯in. nranq o—œ elowmowt own¯in, o—œ aøewtowr ¯in karoˇanowm anel: Nranq neˇwowm, sovamah ¯in linowm, ew nrancic æa– tern ¯l meøan: Nranq dimecin Ωmawonin‘ xndrelov haæ– tow¸iwn: Na xnayec nranc, bayc dowrs arec nranc aynte– ˇic, mijnaberd˚ maqrec nranc am¯n tesaki pˇÆow¸iwn– neric ew aynteˇ mtaw hariwr eظanasownm¯k ¸owakani erkrord amsi qsanereqerord Ør˚: Na Ørhnow¸iwn ow gohow– ¸iwn matowcelov, armawenow ˘iwˇerov, cnÆow¸eamb æeŒor ow sring hnœecnelov‘ mtaw aynteˇ, orovhetew xortakowel ¯r Isray¯li erkri aheˇ ¸ænamin: Na hraman towec am¯n tari tØnel ayd Ør˚ owraxow¸eamb ew cnÆow¸eamb: Na am– racrec mijnaberdi mØt gtnowoˇ leø˚, ori vray ¯r ta˘ar˚,

985

1 Makabayeciner

13. 54–14. 15

ew inqn ir seŒakan zØragndov aprec aynteˇ: Ωmawon˚ tesnelov, or ir ordi Yovna¸an˚ œaŒahas ow katareal tˇamard ¯ dar´el, nran næanakec bolor zØrqeri iæxan‘ aøajnord zØravar, ew nran verakacow kargec Gazarayi koˇmerowm:

54

Hariwr eظanasownerkow ¸owakanin Demetrios arqan 14 zØrq hawaqec ew gnac mareri ow par¸ewneri mØt, orp¯szi nrancic Øgnow¸iwn xndri, gay ew paterazmi TriŒoni d¯m: Erb parsic ow par¸ewac arqay Aræak˚ lsec, ¸¯ Demetri– 2 os˚ ekel-mtel ¯ ir erkri sahmanner˚, owˇarkec ir iæxan– neric m¯kin, or gnay ow ´erbakali nran: Sa gnac, ha– 3 rowaÆec, kotorec Demetriosi zØrq˚, ´erbakalec nran ow nran berec Aræaki mØt: Verjins hramayec ostikannerin kapkpel nran ew bant dnel: Ωmawoni bolor Ørerin er– 4 kir˚ xaˇaˇ keanq ownecaw. na azgi hamar æat bare– gorÆow¸iwnner katarec: Na tirec gawaøneri, bazma– 5 ¸iw geriner vercrec, tirec Gazarayi, Be¸sori koˇmeri berderin: Mardik hangist irenc hoˇn ¯in mæakowm, erki– 6 r˚ talis ¯r ir ptowˇner˚, mrgatow Æaøer˚ aøat berq ¯in talis: flerer˚ nstowm ¯in hraparaknerowm, bari gor– 7 Æer anelow masin irar het xorhrdakcowm, eritasardne– r˚ zinoworakan æqeˇ zgestner ¯in hagnowm: Nranq qa– 8 ˇaqn apahovowm ¯in par¯nov ow irenc naxapatrastowm yowsali spaøazinow¸eamb: Nranc Œaøqi hambaw˚ hasaw minœew erkri œors koˇmer˚: Isray¯l˚ xaˇaˇ ¯r aprowm, 9 cnÆowm meÆ owraxow¸eamb: Am¯n m¯k˚ nstowm ¯r ir aygowm, 10 ir ¸zenow tak, ew oœ oq nranc œ¯r vaxecnowm: Ayd ßama– 11 naknerowm aæxarhi eresic veracan irenc d¯m køowoˇner˚, xortakowecin ¸agaworner˚: Na otqi kangnecrec, li– 12 acrec ßoˇovrdi xeˇ˘ mardkanc, fflr¯nqi nkatmamb mard– kanc dar´rec naxan´axndir, erkri eresic bnajnjec bo– lor œar ow anØr¯n mardkanc: Na Œaøawor dar´rec srba– 13 ran˚, æatacrec nra spasqn ow anظner˚: Erb høom¯a– 14 cineri qaˇaqic minœew spartacineri koˇmer˚ lsecin, or meøel ¯ Yovna¸an˚, xist trtmecin, bayc erb naew lse– 15 cin, ¸¯ nra Œoxar¯n ir eˇbayr Ωmawonn ¯ dar´el qahana– yapet ew tirel aydteˇ gtnowoˇ gawaønerin ow qaˇaqne–

14. 16–27 16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

1 Makabayeciner

986

rin, banagnacner owˇarkecin, pˇn´¯ taxtakneri vray hrovartak grecin, orp¯szi norogen eˇbayrner Yowdayi ow Yovna¸ani het hastataÆ hin barekamow¸ean owx– t˚: Da berecin ow kardacin Erowsaˇ¯mi ßoˇovrdi aøaj: Ays ¯ spartacineri owˇarkaÆ hrovartaki pat˘¯n˚. ¡Spartacineri iæxannern ow aøajnordner˚ meÆ qaˇaqi bnakiœneri het oˇjownowm en Ωmawon meÆ qahanayin, is– ray¯lacineri Æerakoytin ow qahananerin, hreaneri bolor gnderin‘ mer eˇbayrnerin: Λer owˇarkaÆ banagnacner˚ patmecin mez ´er Œaøqi ow patowi masin: Menq ow– rax enq nranc galstean hamar: Menq ´er patgam– ner˚ grecinq mer banaki xorhowrdneri mateanowm‘ ˚st ays Ørinaki. ¡Antioqosi ordi Nowmeniosn ow Yasoni or– di Antipatros˚‘ hreaneri patgamaworner˚, ekel en mez mØt, orp¯szi norogen mer azgi het barekamow¸iwn˚: Bo– lor spartacineri hamar ha˘eli ¯r meÆ patowov ˚ndownel ayd mardkanc ew nranc asaÆneri pat˘¯n˚ dnel spar– tacineri banaki xorhowrdneri mateani aœqi ˚nknoˇ mi teˇowm ew hrovartaki patasxann owˇarkel Ωmawon meÆ qahanayin¿: Ays d¯pqeric yetoy Ωmawon˚ meÆ now¯rne– rov ew hazar qanqari oskeay vahanov noric patgama– worner owˇarkec Høom, or gnan, verahastaten naxkin barekamow¸iwnn ow hovanaworow¸iwn˚: Erb høom¯acineri banakn ayd lsec, zinowornern sksecin xorhel ow asacin. ¡Ayßm menq inœo?v karoˇ enq hatowcel Ωmawoni ow nra ordi– neri eraxtiq˚, orovhetew na, nra eˇbayrnern ow nra hØr tohm˚ mez het barekamow¸iwn en hastatel: Na kotorel ¯ ir ¸ænaminerin, mez dar´rel ir barekamn ow Øgnakan˚ ew azatow¸iwn ¯ towel ir ßoˇovrdin¿: Ays masin nranq gre– cin pˇn´¯ taxtakneri vray, dranq amracrin mi ko¸oˇi ew ayn kangnecrin Sion leran vray: Ays ¯ nranc graÆ namaki pat˘¯n˚. ¡Hariwr eظanasown ¸owakanin, am– si tasnow¸in, Ωmawoni qahanayapetow¸ean errord ta– rowm, Samar¯qowm hawaqowaÆ ßoˇovrdi aøajnord meÆ qa– hananerin, ßoˇovrdin, azgeri iæxannerin, bolor gawaø– neri Æerakoytin. yaytni ¯ dar´el mez, ¸¯ bazma¸iw pa– terazmner en mˇowel ´er erkrowm, or Yovarimi ordine–

987

1 Makabayeciner

14. 28–39

ric Mata¸ia qahanayapeti ordi Ωmawonn ir eˇbayr– nerov keanq˚ vtangi en¸arkelov‘ paterazmner ¯ mˇel: Na dimakayel ¯ ir azgi ¸ænaminerin, or irenc srbow¸iwn– nern ow Ør¯nqner˚ œpˇÆowen: Na meÆap¯s Œaøaworel ¯ ir azg˚: Yovna¸an˚ miaworel ¯ ir azg˚, dar´el qahana– yapet, meøel ow gerezman mtel: Erb ¸ænamin kamecel ¯ yar´akowel nranc erkri vray ow ´eøq meknel nranc srbow– ¸iwnnerin, ayd ßamanak ver ¯ kacel Ωmawon˚, yanown ir azgi paterazm mˇel, ir meÆ harstow¸iwn˚ Æaxsel, or ir azgi hamar køowoˇnerin spaøazini, par¯n kowtaki ow zinowornerin ¸oæak v˘ari: Na amracrel ¯ Hr¯astani qaˇaqner˚, naew Be¸soran, or gtnwowm ¯ Hr¯astani sah– mannerowm, owr naxkinowm pahowm ¯r irenc ¸ænami zØrqeri z¯nqn ow zrah˚, aynteˇ kangnecrel ¯ hreay pahapanner, amracrel Æovezrin gtnowoˇ yopp¯acineri qaˇaqner˚ ew Azoti sahmanneri mØt gtnowoˇ Gazaran: Naxkinowm da ¸ænamow ´eøqin ¯ eˇel: Na aynteˇ hreaner ¯ bnakecrel: Inœ or harkawor ¯ eˇel irenc, na arel ¯ hastatap¯s: Erb ßoˇovowrd˚ tesel ¯ Ωmawoni ays bolor gorÆer˚, naew ayn Œaøq˚, or ir azgi hamar na xorhowm ¯r steˇÆel, nran qahanayapet ew iæxan ¯ kargel, orovhetew ays am¯n˚ na arel ¯r nranc hamar: Baci ayd, na ir azg˚ ˇeka– varel ¯ ardarow¸eamb ow hawatov: Na ´gtowm ¯r am¯n kerp bar´racnel ir ßoˇovrdin: Ir ØrØq nran yajoˇowel ¯ ir erkric veracnel he¸anosnerin ow nranc, ovqer E– rowsaˇ¯mi mijnaberdowm en eˇel: Sranq dowrs ¯in galis, gnowm ow himnovin pˇÆowm srbarani ærjakayq˚, ew srba– ran˚ dranic meÆap¯s towßel ¯: Na nranc argelaŒakel ¯ ow bnajnjel: Erkri ow qaˇaqi apahovow¸ean hamar na pahapanner ¯ næanakel, amracrel ow bar´racrel qaˇaqi parispner˚: Demetrios arqan ews hastatel ¯ nra qa– hanayapetow¸iwn˚: Ays ameni hamar na ir bolor bare– kamneri het meÆ patowi ¯ arßanacrel nran, orovhetew lsel ¯, ¸¯ hreaner˚ høom¯acinerin barekam, eˇbayr, hova– nawor ow nizakakic en anowanel ew Ωmawoni patgamawor– nerin Œaøqov en ˚ndownel: Hreanern irenq ow qahanane– r˚ bareha˘el ow yan´n en aøel nran ˚ntrel yawitenap¯s

28 29

30

31

32

33

34

35

36 37 38

39

14. 40–15. 6

40

41

42

43

44 45

46

47

15 2

3

4

5

6

1 Makabayeciner

988

qahanayapet iæxan, minœew or gar hawatarim mi mar– gar¯, orp¯szi nran dar´n¯r aøajnordoˇ zØravar, ew na hog tan¯r srbow¸iwnnerin, gorÆavarner kangnecn¯r erk– ri gorÆeri vray, gawaøneri vray, z¯nq ow zrahi vray, ber– deri vray: Ωmawon˚ piti hog tan¯r srbow¸iwnnerin, am– boˇj ßoˇovowrd˚ piti hnazandow¯r nran, nra anownov pi– ti knqow¯in erkri bolor paymanagrer˚: Na irawownq piti ownenar Æirani zgestner hagnelow ew oskov zardarowelow: Ψoˇovrdi kam qahananeri mijic oœ oq irawownq œpiti ow– nenar hakaøakowelow nra hramannerin kam aøanc nra ¸oyltowow¸ean erkrowm ßoˇovner gowmarelow, kam Æirani zgestner hagnelow, kam osk¯ ˘armand krelow: E¸¯ ore– w¯ m¯k˚ zanc aøn¯r ew kam arhamarh¯r sranq, mahowan k˚ datapartow¯r: Ψoˇovrdin ha˘eli ¸owac en¸arkowel Ωmawoni asaÆin: Ωmawon˚ yan´n aøaw ew ha˘oyqov ˚n– downec qahanayapetow¸iwn˚, dar´aw Hr¯astani banaki zØravar ew sparapet, aøajnordec bolorin: Patowi– recin pˇn´¯ taxtakneri vray grel ays hrovartak˚ ew hramayecin ayn dnel berdowm, srbarani m¯j, næanawor, aœ– qi ˚nknoˇ mi teˇ, isk dra pat˘¯nner˚ dnel gan´ara– nowm, orp¯szi Ωmawonn ow nra ordiner˚ ayn miæt ownenan irenc mØt¿: Demetrios arqayi ordi Antioqos˚ kˇzineric hrovar– takner owˇarkec qahanayapet Ωmawonin, Hr¯astani kowsakalin ow nra amboˇj azgin: Hrovartaknern ow– n¯in ayspisi bovandakow¸iwn. ¡Antioqos arqayic oˇ– jo!yn meÆ qahanayapet Ωmawonin ew hreay azgi kowsa– kalin: Qani or mi qani anØr¯nner ekan ow xlecin im hayreri ¸agaworow¸iwn˚, owsti owzowm em noyn ¸agaworow– ¸iwn˚ verakangnel ew hastatel inœp¯s aøaj: Ard, es meÆ zØrq em hawaqel, øazmanawer patrastel, orp¯s– zi elnem ow im hayreri vr¯ß˚ lowÆem ayn azgeric, oronq mer erkrin vnas pat˘aøecin, awerecin mer meÆameÆ qa– ˇaqner˚: Ard, es verahastatowm em naxkin ¸agawor– neri ayn bolor paymanagrer˚, oroncov veracwowm ¯in a– m¯n tesaki hasoy¸i harker˚: Miaßamanak hraman enq talis, or dow irawownq ownes qo erkrowm aøan´in dram

989

1 Makabayeciner

15. 7–24

hatelow: Erowsaˇ¯mn ow srbavayrer˚ am¯n inœic ¸oˇ a– zat linen, qo patrastaÆ z¯nqn ow zrah˚, qo amracraÆ berder˚ ¸oˇ patkanen qez: Arqowni bolor partqer˚, naew harkern ow towrqer˚, or dowq talis ¯q, aysowhetew yawitean ¸oˇ patkanen qez: Erb verakangnenq mer t¯row¸iwn˚, meÆ Œaøqov k˚ patowenq qez, qo azgn ow qo ta˘ar˚, orp¯szi qo Œaøq˚ yaytni lini amboˇj erkrowm¿: Hariwr eظanasownœors ¸owakanin Antioqosn ekaw ha– saw ir hayreri erkir˚: Nra mØt hawaqowecin bolor zØr– qer˚, isk TriŒoni mØt mnacin sakawa¸iw mardik: An– tioqos˚ nran halaÆec, nran qæec Æovezreay Dora bna– kavayr˚: Erb bolor zinoworner˚ tesan nra glxin ekaÆ œariqner˚, lqecin nran: Antioqosn ekaw tasnerkow ha– zar hetewak zinowornerov ew ow¸ hazar spaøaz¯n heÆe– alnerov, banak drec Dorayi æowrj˚: Na nawerov Œakec Æovi koˇm˚ ew qaˇaq˚ ærjaŒakec Æovi ow camaqi koˇ– mic: Oœ oqi œ¯in ¸oˇnowm elnel kam mtnel: Nowmeniosn ow nra owˇekicner˚ ekan, Høom qaˇaqic erkri ¸agawornerin hrovartakner berecin, owr growaÆ ¯r heteweal˚. ¡Høo– m¯acineri hiwpatos Lewkiosic oˇjo!yn Ptˇom¯os arqa– yin: Hr¯astanic awagner ekan mez mØt, orp¯szi norogen naxkin barekamow¸iwn˚, nizakakcow¸iwnn ow Øgnow¸iwn˚: Nranc mez mØt ¯in owˇarkel qahanayapet Ωmawonn ow hreaneri banak˚: Nranq mez berecin hing hazar qan– qari oskeay vahan: Dra hamar ha˘eli ¯ mez grel ´er erkri ¸agawornerin ew bolor azgerin, or oœ oq œar ban œxorhi nranc nkatmamb, paterazm œmˇi nranc qaˇa– qneri ow erkri d¯m, orp¯szi nranq mer ¸ænaminerin ba– rekam œlinen: Mez hamar ha˘eli eˇaw nrancic ˚ndownel vahan˚: Ard, e¸¯ irenc erkric ŒaxaÆ anØr¯n mardik kan, yan´nec¯—q qahanayapet Ωmawonin, orp¯szi nranq karoˇanan irenc Ør¯nqi hama´ayn datel nranc¿: Or– p¯szi da ha˘eli lini spartacinerin, noyn˚ grec Demet– rios arqayin, A¸alayin, Ariar¯¸in, Aræakin, owˇarkec bolor gawaøner˚‘ Delos, Mindon, Sikiona, Karida, Samon, PamŒila, Lidia, Alikaønas, fiodon, ffiaselida, Sid¯n, Aradon, Gortina, Knidos, Kipros ew Kiwr¯n: Hrovar–

7

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18 19

20 21

22

23

24

15. 25–36

25

26

27 28

29

30

31

32

33

34 35

36

1 Makabayeciner

990

takneri pat˘¯n˚ owˇarkecin qahanayapet Ωmawonin: Antioqos arqan ekaw ew paæarec Doran: Vaˇ aøawØte– an aynteˇ mØtecrec martakan meqenaner ow sksec yar– ´akowm˚: Na nersowm argelaŒakowaÆ, paæarowaÆ pahec TriŒonin: Oœ oq œ¯r karoˇanowm nersic dowrs gal, ew oœ oq œ¯r karoˇanowm ners mtnel: Ωmawon˚ nran Øgnelow hamar owˇarkec erkow hazar spaøaz¯n ˚ntir øazmikner, me– Æar߯q now¯rner‘ oski ew arÆa¸, bayc sa drßec nra het knqaÆ ir owxt˚ ew Øtaracaw nranic: Na ir barekamne– ric m¯kin‘ A¸enobiosin owˇarkec nra het banakcelow ha– mar ew asac. ¡Dowq grawel ow tiracel ¯q im ¸agaworow¸e– an qaˇaqnerin‘ yopp¯acineri ew gazaracineri qaˇaq– nerin ow Erowsaˇ¯mi mijnaberdin: Dowq awerel ¯q dranc sahmanner˚, meÆ harowaÆner hascrel erkrin, æat gawaø– ner grawel, bazma¸iw gawaøner anjatel im t¯row¸iwnic: Ard, veradar´r¯—q qaˇaqner˚, gawaønern ow ærjanner˚, drancic gan´owoˇ harker˚, inœp¯s naew Hr¯astanic dowrs gtnowoˇ ayn vayrer˚, or naxkinowm bønow¸eamb nowa˘el ¯q mezanic, apa ¸¯ oœ, dranc Œoxar¯n tow¯—q hing ha– riwr qanqar arÆa¸, inœp¯s naew qaˇaqneri minœew aysØr œv˘araÆ harkern ow ´er pat˘aøaÆ aweri var´˚‘ ews hing hariwr qanqar: Aylap¯s k˚ ganq ow k˚ paterazmenq, k˚ harowaÆenq erkir˚ ew k˚ kotorenq¿: Erb arqayi barekam A¸enobios˚ ekaw Erowsaˇ¯m, tesaw Ωmawoni Œaøq˚, osk¯ ow arÆa¸¯ spasq˚, meÆa¸iw zØrqi patrasti hander´anq˚, otqi kangnec nra aøaj ew yarganqov haˇordec ¸agawo– ri patgam˚: Ωmawon˚ patasxanec nran ow asac. ¡ffl– tar erkir œenq mtel, oœ ¯l orew¯ m¯ki baßnin bønow¸eamb, yanirawi ´eøq enq meknel: AnØr¯n ¸ænamineri ´eøqic i– zowr teˇ˚ vtarandi dar´aÆ mer hayreri ßaøangow¸iwnn ¯, or qajow¸eamb, ßamanaki ˚n¸acqowm yet enq vercrel: Inœ veraberowm ¯ yopp¯acineri ow gazaracineri qaˇaq– nerin, or dowq pahanjowm ¯q, apa dranq meÆ vnasner en hascrel mer aæxarhin, owsti menq ¯l vr¯ß enq lowÆel nrancic: Dra hamar menq k˚ v˘arenq hariwr qanqar¿: Bayc A¸enobios˚ patasxan œtowec, zayracaÆ vera– dar´aw ¸agawori mØt, nran haˇordec Ωmawoni vayelaÆ

991

1 Makabayeciner

15. 37–16. 9

Œaøqn ow ir tesaÆ æqeˇow¸iwn˚: Φagawor˚ xist bar– kacaw: TriŒon˚ Œaxaw fflr¸osia: Φagawor˚ Æovezreay ærjanneri vray sparapet næanakec Kendebosin, nran yan´nec meÆa¸iw heÆeal ew hetewak zØrqer: Patowirec nran, or banak dni Hr¯astani d¯m-yandiman ew berder æinelov isray¯lacineri banaki d¯m‘ paterazmelow hamar patrastow¸iwn tesni: Φagaworn i—nq˚ hetapndec Tri– Œonin: Kendebos˚ ekaw hasaw Yamniayi koˇmer˚, sksec hrahrel zØrqerin, or mtnen Hr¯astan, geren ow spanen: Na kaøowcec Kedron˚ ew aynteˇ æat heÆelazØr hawaqec, or nerxowßen Hr¯astan, ærjaŒaken nranc ˘anaparhne– r˚, inœp¯s ¸agaworn ¯r hramayel:

37, 38

39

40

41

Yovhann¯s˚ veradar´aw Gazarayic, ekaw patmec ir 16 hayr Ωmawonin, ¸¯ inœer ¯ anowm Kendebos˚: Ωmawon˚ kan– 2 œec ir erkow ordinerin‘ Yowdayin ow Yovhann¯sin, ew asac nranc. ¡Es, im eˇbayrnern ow im hØr tohm˚ mer mankow¸iw– nic minœew aysØr køowel enq isray¯lacineri ¸ænamineri d¯m: Menq yajoˇow¸iwnner enq ownecel, mer ´eøqov bazma¸iw is– ray¯laciner enq Œrkel: Hima, sakayn, es Æeracel em, isk 3 dowq ard¯n hasown tˇamard ¯q: ffioxarinec¯—q in´ ow im eˇbØr˚: Ard, el¯—q, køi—w mˇec¯q yanown mer azgi, ew erkn– qic Øgnakan owßer k˚ hasnen ´ez¿: Na ir erkric ˚nt– 4 rec spaøaz¯n mØt qsan hazar heÆeal ew gnac Kendebosi d¯m: Ayd Ør˚ giæerecin Modiimowm: AøawØtean, ver kena– 5 lov, daæt mtan: Aynteˇ nranq tesan bazma¸iw heÆeal ow hetewak zØrqer, oronq galis ¯in irenc d¯m: Erkow koˇmeri mijew mi heˇeˇat kar: Nranc dimac ˘akat yardarecin 6 inqn ow ir zØrq˚: Erb Yovhann¯s˚ tesaw, ¸¯ nranc zØrq˚ dandaˇowm ¯ ancnel heˇeˇat˚, nax inqn aøaj ˚nkaw, isk yetoy zØrq˚ miahamowø gnac nra yetewic: Na hetewak 7 gownd˚ baßanec erkow masi, isk heÆelazØr˚ dasaworec he– tewakneri mijew: Φænamow heÆelazØr˚ æat-æat ¯r: ΩeŒor 8 hnœecrin, mimeanc qajalerecin ow ancan yar´akman: Ken– debos˚ partow¸ean matnowec, ew ayd Ør˚ nra zØrqic baz– ma¸iw mardik spanowecin, isk kendani mnacaÆner˚ Œa– xan mtan berder˚: Ayd Ør˚ viraworowec Yowdan, isk Yov– 9 hann¯s˚ halaÆec Œaxowsti dimaÆnerin, minœew or nranc

16. 10–23 10

11

12, 13

14

15

16

17 18

19

20 21

22

23

1 Makabayeciner

992

hascrec Kendebosi kaøowcaÆ Kedroni koˇmer˚: Nranc mi mas˚ gnac minœew Azoti koˇmeri bowrger˚. Yovhan– n¯s˚ kraki ˘arak dar´rec dranc: Ayd berdowm hrdehic ayrowec mØt erkow hazar mard, isk inq˚ xaˇaˇow¸eamb veradar´aw Hr¯astani koˇmer˚: Abowbi ordi Ptˇom¯o– s˚ Eriqovi daæti verakacown ¯r: Na æat arÆa¸ ow oski own¯r, orovhetew qahanayapeti Œesan ¯r: Na meÆa– mtacaw, hpartacaw inqn ir m¯j ew owzowm ¯r tirel ayd koˇmeri gawaønerin: Na neng dawer ¯r niw¸owm Ωmawoni ow nra ordineri d¯m, orp¯szi m¯jteˇic veracni nranc: Ωmawon˚ ærjagayowm ¯r ayd koˇmeri bnakiœneri gawaøner˚, tesnowm ew hogowm ¯r kariqner˚: Na Mata¸iayi, Yowdayi ow ir ordineri het ekaw ijaw Eriqov: Da hariwr eظa– nasowneظ˚ ¸owakani æaba¸ amsi tasnm¯kerord Ørn ¯r: Ptˇom¯osn ir kaøowcaÆ Dora qaˇaqowm ˚ndownec nranc keˇÆ meÆaranqov, xnjoyq sarqec hiwreri patowin, minœ– deø na daranowm mardik ¯r ¸aqcrel: Erb Ωmawonn ow ir ordiner˚ keran, xmecin ow harbecin, Ptˇom¯os˚ ew ¸aq– nowaÆ mardik vercrin irenc z¯nqer˚, yar´akowecin Ωmawo– ni vray ew xnjoyqi srahowm spanecin nran, nra ordinerin ow nranc het ekaÆ Æaøanerin: Nranq anØr¯n meÆ gorÆ katarecin, barow¸iwn˚ œarow¸eamb hatowcecin: Ptˇo– m¯os˚ ¸agaworin grec, or iren Øgnakan zØrq owˇarki, orp¯szi ¸agaworin yan´ni irenc qaˇaqnern ow harker˚: Na zØrqi mi masn owˇarkec Gazarayi koˇmer˚, orp¯szi aynteˇic veracni Yovhann¯sin: Na grec naew zØrapet– nerin, or gan ow irenic stanan oski, arÆa¸ ow bazma– ¸iw pargewner: Miwsnerin owˇarkec Erowsaˇ¯m, or ætap hasnen, grawen ayn leø˚, ori vray gtnwowm ¯r ta˘ar˚: Mi mard aweli æowt ekaw Gazara ew goyß towec Yovhann¯– sin, ¸¯‘ ¡Qo hayrn ow eˇbayrner˚ spanowel en, neng mta– drow¸eamb mardik en galis qo yetewic, or spanen naew qez¿: Erb Yovhann¯s˚ lsec ays, xist zarmacaw, zayra– caw, bønel towec iren spanelow ekaÆ mardkanc ow anmija– p¯s spanec nranc, orovhetew imacaw, or nranq ekel ¯in nengow¸eamb spanelow iren: Inœ veraberowm ¯ Yovhan– n¯sin, nra paterazmnerin, tarber mardkanc qajagor–

993

1 Makabayeciner

16. 24–24

Æow¸iwnnerin, parispneri æinararow¸iwnnerin kam bari gorÆerin ew ayl patmow¸iwnnerin, dranq bolor˚ gri en aønowaÆ qahananeri mateannerowm, sksaÆ ayn Øric, erb Yovhann¯s˚ ir hØric yetoy dar´aw qahanayapet:

24

2 Makabayeciner G

1 2

3 4

5 6 7

8

9 10 11

12

13

14

15

¡Egiptosi koˇmerowm aproˇ hreay eˇbayrnerin oˇjo!yn Erowsaˇ¯mi ow Hr¯astani hreay eˇbayrneric: Astow– aÆ ¸oˇ ´ez yaratew xaˇaˇow¸iwn pargewi, yiæi ir ha– watarim Æaøaner Abrahami, Isahaki ow Yakobi het knqaÆ owxt˚, ´ez tay sirt, or ˚st amenayni paæt¯q iren, yØßarakam ow srtanc katar¯q nra kamq˚, ir Ø– r¯nqneri ow hramanneri hamar bac an¯q ´er aœqern ow ´er srti akanjner˚, xaˇaˇow¸iwn hastat¯q, ew na ¯l lsi ´er xndranqner˚, bareha˘ lini ´er nkatmamb, ´ez œlqi neˇow¸ean ßamanak: Aha ayßm menq aˇØ¸owm enq ´ez hamar: Demetriosi ¸agaworow¸ean ØrØq, hariwr va¸sownin˚ ¸owakanin menq‘ hreaners, grecinq ew owˇar– kecinq ´ez ays aˇØ¸q˚ ayn ßamanak, erb neˇow¸iwn ¯ ha– sel mez vray, ayn ßamanak, erb Yasonn ow nra het e– ˇaÆner˚ hraßarowel en sowrb hoˇic ow ¸agaworow¸iwnic, kraki matnel ta˘ari darpas˚, anmeˇ ariwn ¸aŒel: Ays aˇØ¸q˚ menq matowcecinq Tiroj˚, ew na lsec mez. menq owxt katarecinq, matowcecinq xownk ow ˚ntir aliwri ˚nÆaner ew amenØreay hac: Ard, Taˇawaraharac tØn˚ katarec¯—q Qasˇew amsin: Sa growec hariwr ow¸sownow¸ ¸owakanin¿: ¡Erowsaˇ¯maciner˚, Hr¯astani Æerakoyt˚ ew Yowdan oˇjownowm en ow xaˇaˇow¸iwn maˇ¸owm Ptˇom¯– os arqayi dastiarak Aristabowlosin, or ØÆowaÆ qaha– naneri ceˇic ¯, inœp¯s naew Egiptosi koˇmerowm aproˇ hreanerin: Menq‘ AstÆow ænorhiw meÆameÆ Œor´ow¸iwn– neric ŒrkowaÆners, œaŒazanc goh enq nranic, orovhe– tew menq ¸¯ew ¸agawori d¯m paterazmelow patrastow– ¸iwn ¯inq tesel, bayc na inq˚ hetapndec nranc, ov– qer ekel, ærjaŒakel ow paæarowaÆ ¯in pahel sowrb qa– ˇaq˚, orovhetew erb Atioqos ¸agaworn inq˚ an¸iw-– anhamar zØrqerov yar´akowel ¯r parsic koˇmeri vray, nranq ˚nkel-kotorowel ¯in Nan¯i ta˘ari æowrj˚, nranc d¯m xoramank daw ¯in larel Nan¯i ta˘ari qrmer˚, ibr Antioqosn inq˚ ekel ¯r aydteˇ, erb owzowm ¯r bnakowel ayd–

995

2 Makabayeciner

1. 16–26

teˇ, isk ir het eˇaÆ barekamner˚ mtadrowel ¯in aydte– ˇi bolor gan´er˚ vercnel ibrew Øßit: Ta˘ari qrmer˚ bo– lor gan´er˚ drel ¯in nra aøaj, ew na hama´aynel ¯r ners mtnel sakawa¸iw mardkancov: Erb na hasaÆ ¯ eˇel srahi m¯jteˇ˚, yankarÆ Œakel en parspi artaqin darpasne– r˚, orteˇic mtaÆ ¯ eˇel Antioqos˚, bacel en aøastaˇi tak gtnowoˇ gaˇtni patowhanner˚ ew sksel aynteˇic meÆ-meÆ qarer netel ew teˇnowteˇ˚ spanel en aøajnordin ow zinowornerin: Nersowm nranc ktor-ktor anelowc yetoy ktrel en nranc glowxner˚ ew parspic æprtel zØrqeri m¯j: Ays ameni hamar Ørhneal ¯ ambariætnerin patßoˇ As– towaÆ˚: Ard, erb owzecinq Qasˇew amsi qsanhingin maq– rel ta˘ar˚, yarmar gtanq ayd masin yaytnel naew ´ez, orp¯szi dowq ews katar¯q Taˇawaraharac ow krari tØn˚ aynp¯s, inœp¯s N¯emin, or˚ ta˘arn ow seˇan˚ kaøowcelowc yetoy aynteˇ zoher ¯r matowcowm: Erb mer hayrerin qæowm ¯in parsic koˇmer˚, krØnas¯r qahananer˚ zohaseˇanic gaˇtni krak vercrin ew taran ¸aqcrin mi anjowr jrho– ri xoræerowm: Ayd teˇ˚ zgowæow¸eamb qØˇarkecin aynp¯s, or ayd vayrn annkat mnay: Ωat tariner yetoy, AstÆow kamecoˇow¸eamb, parsic arqayi hramanov N¯emin kraki yetewic owˇarkec ayn qahanayapeteri ¸oønerin, oronq pahel ¸aqcrel ¯in krak˚, orp¯szi yet beren ayn: Nranq ekan, patmecin ow asacin. ¡Menq aynteˇ krak œenq gtel, ayl miayn‘ l˘acaÆ jowr¿: Dranic yetoy na nranc hra– man towec gnal, hawaqel jowrn ow berel: Erb hasaw oˇja– k¯zner matowcelow ßamanak˚, N¯emi qahanayapet˚ hra– man towec, or ayd jowr˚ æaˇ tan Œayteri ow oˇjak¯zneri vray: Erb da arecin, ancaw mi Œoqr ßamanak, aregak˚ æaøagoyn æoˇer ar´akec dra vray, ew kraki bocer elan seˇani vrayi Œayteric ow laŒecin oˇjak¯zner˚, aynp¯s or bolor˚ sqanœacan: Qahananer˚ ´aynakcecin irar ew sksecin Ørhnel, qani deø oˇjak¯znern ayrwowm ¯in: Yovna– ¸ann aøaj inq˚ sksec, isk N¯emin ew miwsner˚ nra yetewic ´aynakcowm ¯in: AˇØ¸qn ayspisin ¯r. T¯—r, bolor araraÆ– neri T¯—r AstowaÆ, aheˇ, hzØr, ˘æmarit, ardar ew oˇor– maÆ, dow es miak ¸agawor˚, or qaˇcr es, dow es, or bolorin

16

17

18 19

20

21

22

23

24

25

26

1. 27–2. 4

27

28

29

30 31 32

33

34

35

36

37

2

2

3 4

2 Makabayeciner

996

matakararowm es am¯n inœ, dow es miayn ardar ew ˘æma– rit, dow es yawitenap¯s AmenazØr˚, or Isray¯l˚ Œrkowm es bolor patowhasneric: Dow es, or hayrerin ˚ntreal– ner dar´rir ew srbagorÆecir nranc: Yanown qo amboˇj ßoˇovrdi ˚ndowni—r ays zoher˚ ew pahi—r ow pahpani—r qo ßaøangow¸iwn˚: SrbagorÆi—r ow hawaqi—r crowaÆ mer ge– rinerin, azati—r nranc, or anarg ow piˇÆ mardkanc Æa– øayow¸ean tak en, nayi—r qo Æaøanerin, orp¯szi ¸ænami– nern imanan, ¸¯ dow es mer AstowaÆ˚: Qo harowaÆnern ijecro—w piˇÆ ow anarg he¸anosneri glxin, oronq mez het ambartawanØr¯n en varwowm: Qo ßoˇovrdin ber hascro—w qo srbavayr˚, inœp¯s asel ¯ Movs¯s˚: Qahananern i– renc Ørhnow¸iwnn ¯in matowcowm, isk oˇjak¯zner˚ taka– win ayrwowm moxranowm ¯in: Erb zohaberow¸iwnn awartow– ec, N¯emin hramayec mnacaÆ jowr˚ æaˇ tal qareri vray: Erb da katarecin, bocn aweli borboqowec: Erb boci lezow– ner˚ bar´racan, zohaseˇani krakn aweli borboqowec ow moxracaw ayn am¯n˚, inœ deøews mnacel ¯r: Erb ays hraæq˚ bacayayt erewac bolorin, ow ays d¯pq˚ yaytnecin ¸agawo– rin, ¸¯ ayn vayrowm, owr geri qahananer˚ krakn ¯in ¸aqc– rel, jowr ¯ bxel, ew N¯emin ow nra mØt gtnowoˇ qahananer˚ dranov en oˇjak¯zner˚ srbagorÆel: Erb ¸agawor˚ vera– hasow eˇaw ays d¯pqerin, hramayec æowrjanaki Œakel ayd vayr˚ ew ta˘ar kaøowcel: Erb ¸agawor˚ kamenowm ¯r ore– w¯ m¯kin meÆarel, apa talis ¯r ayn pargewneric, or iren ¯in matowcowm: N¯emii mØt gtnowoˇnern ayd vayr˚ anow– anecin NeŒ¸¯, or ¸argmanabar næanakowm ¯ srbagorÆoˇ: Ωatern ¯l dran EŒra¸a anownn en talis¿: Naxkin mateannerowm growaÆ ¯, ¸¯ Eremia marga– r¯n dranic yetoy hramayel ¯ vercnel ayd krakic, ayn– p¯s, inœp¯s coyc ¯ trowaÆ: Margar¯n nrancic yetoy ekaÆ serndin patowirel ew Ør¯nq ¯ drel, or, erb tesnen qan– dakowaÆ kowøqer, oskowc ow arÆa¸ic kertowaÆ nkarner ow dranc æowrj˚ gtnowoˇ zarder, œmolorowen irenc xorhowrd– neri m¯j. na patow¯r talov aˇaœowm ¯r, or œmoøanan ew irenc srtic œhanen Tiroj fflr¯nq˚: Nra mateanowm naew aysp¯s ¯ growaÆ eˇel. ibr ¸¯ margar¯n, erknayin hra–

997

2 Makabayeciner

2. 5–17

mani hama´ayn, hramayel ¯ vkayow¸ean xorann ow kta– karanneri tapanak˚ irenc het man aÆel, hascnel ayn leø˚, orteˇ bar´racel ¯r Movs¯s˚ AstÆow ßaøangow¸iw– n˚ tesnelow hamar: Erb Eremia margar¯n ekaw hasaw ayd vayr˚, aynteˇ gtaw antaøapat amowr qaran´awner. vkayow¸ean xoran˚, ktakaranneri tapanak˚, xnkeri seˇan˚ na taraw drec ners ew Œakec mowtq˚: Nran ow– ˇekcoˇ mardik mØtecan, or gtnen ayd vayr˚, bayc ayd vayr˚ tanoˇ ˘anaparhn isk œgtan: Erb Eremian ima– caw da, sksec yandimanel nranc ow asac. ¡Mi?¸¯ œgit¯iq, or, ˚st hramani, anyayt piti mnay ayd vayr˚, minœew or T¯reri T¯r˚ bareha˘ verabermownq coyc tay ir a– raraÆneri nkatmamb, ew AstowaÆ hramayi i mi hawa– qel ir ßoˇovrdin: Dranic yetoy miayn T¯r˚ coyc k˚ tay ayd vayr˚, Tiroj Œaøq˚ k’ereway ampi siwnic, inœp¯s Mov– s¯si ßamanak: Ew inœp¯s Soˇomonn ¯r aˇaœel, Tiroj ayd vayr˚ katarelap¯s k˚ srbagorÆowi¿: Patmowm ¯in na– ew ayn masin, ¸¯ inœp¯s, imastow¸eamb lcowaÆ, Soˇomo– n˚ matowcel ¯r nawakatiqi ow ta˘arn awartelow zohe– r˚: Inœp¯s or Movs¯sn aˇØ¸el ¯r AstÆown, krakn ijel ¯r erknqic, laŒel Œaytn ow pataragneri oˇjak¯zner˚, noyn ´ewov ¯l aˇØ¸qi ¯r kangnel Soˇomon˚, ew krakn ij– nelov laŒel ¯r zohaseˇani vrayi oˇjak¯zner˚: Movs¯s˚ œ¯r hramayel, or meˇqeri hamar matowcowaÆ zoheri misn owt¯in, owsti krakn ijnowm ow laŒowm ¯r zoher˚: Noyn ´e– wov Soˇomonn ¯r amboˇj ow¸ Ør tØn katarel: N¯emii ØrØq growaÆ hin mateannerowm‘ yiæatakarannerowm, growaÆ ¯ naew, ¸¯ inœp¯s en hawaqowel ¸agaworneri ow iæxanneri, naew Daw¸i masin growaÆ bolor grqer˚, inœp¯s naew ¸a– gaworneri ayn hrovartakner˚, or tarber pat˘aønerov ta˘arin ¯in nowirowel: Ayd bolor˚ hawaqowel ¯ mi teˇ: Noyn ´ewov Yowdan ¯ mi teˇ hawaqel paterazmi pat– ˘aøov koraÆ ow crowaÆ grqer˚: Dranq hima mez mØt en pahwowm: Ard, e¸¯ dranc kariqn own¯q, ma—rd owˇarke– c¯q, or dranq beren ´ez: Bari gorÆ kataraÆ k˚ li– n¯q, e¸¯ miæt pah¯q tØn Ører˚: Amboˇj ßoˇovrdin Œrkow– ¸iwn pargewaÆ AstowaÆn inq˚ bolorin veradar´rel ¯ i–

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15 16 17

2. 18–30

18

19 20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

2 Makabayeciner

998

renc ßaøangow¸iwn˚, ¸agaworow¸iwn˚, qahanayow¸iwnn ow srbow¸iwnner˚, inœp¯s xostacel ¯r Ktakaranneri m¯j: Yowsanq, or AstowaÆ æowtov bolorin k˚ hawaqi sowrb vay– rowm, orovhetew na ¯ Œrkel mez meÆameÆ Œor´anqneric ow maqrel srbavayr˚: Inœ veraberowm ¯ Yowda Makabayecow ew nra eˇbayrneri ØrØq katarowaÆ d¯pqerin, meÆ ta– ˘ari srbagorÆman˚, nawakatiqi zohaseˇani kam An– tioqos Erewelow, inœp¯s naew aznowazarm HØr ordow d¯m mˇowaÆ ˘akatamarterin, yanown Ør¯nqneri qajagorÆow– ¸iwn kataraÆ ow hastatakamow¸iwn cowcaberaÆ mard– kanc erknqic erewacaÆ yaytnow¸ean˚ kam aæxarhin tiranal cankacoˇ xowßdowß azgerin halaÆelow hamar mahowann ˚ndaøaj gnacaÆ sakawa¸iw mardkanc, am– boˇj tiezerqowm hoyakap, æqeˇ ta˘ar˚ noric kaøowcelown kam meÆ qaˇaqn am¯n Œor´anqic azatelown kam T¯r Ast– Æown qaˇcrow¸eamb ow xaˇaˇow¸eamb mer nkatmamb ha– ˘eli dar´nelown, - aha ays bolori masin hangamanØr¯n ew ßamanakin growaÆ ¯ Yason Kiwrenacow grqi hing glowxnerowm: Ays am¯n˚ aæxatecinq mi grqowm hamaøØ– taki verartadrel: Menq nkatecinq, or nranq, ovqer k’owzenan xoramowx linel ayd mateannerowm nkaragrow– aÆ d¯pqerin, karoˇ en x˘˘owel ¸oweri æatow¸ean pat– ˘aøov, molorowel æaradrowoˇ niw¸eri manramasnow¸ean m¯j: Menq hog enq tarel, or imastown ˚n¸ercoˇneri gorÆ˚ heætanay, nranq yiæen aøanc œarœarowelow ew a– øanc orew¯ ban eˇÆelow: ffkarƯq ¸¯ heæt, qiœ qrtinq ow tqnow¸iwn pahanjoˇ gorÆ enq ´eønarkel, e¸¯ yan´n enq aøel hamaøØt ban grelow aæxatanq˚: E¸¯ m¯k˚ patrastwowm ¯ hiwrasirel xnjoyqi hrawirowaÆ ir ˚n– kernerin, apa nranc owraxacnelow hamar p¯tq ¯ ˘ox seˇan bac ani ew oœ ¸¯ ir hangstean masin mtaÆi: Menq æaterin ha˘oyq pat˘aøelow hamar enq janq ¸a– Œel: Πæteln ow ˘ægrtel˚ mer naxordneri gorÆn ¯ eˇel, menq yan´n enq aøel miayn hamaøØtel, parz ow seˇm dar´nel ˚ndar´ak xØsq˚: Inœp¯s aparanqi æinow¸e– an ßamanak æaterin ¯ gorÆ yan´nararwowm, bayc gorÆi skizbn ow awart˚ bown ˘artarapeti gorÆn ¯, isk ÆeŒel˚,

999

2 Makabayeciner

2. 31–3. 9

nerkel˚, zardareln ow nkarel˚ arowestag¯ti gorÆn ¯, noyn˚ veraberowm ¯ mez. harcowŒor´ anel˚, qnnel˚, ˘æma– rit xØsqin hetamowt linel˚, gaˇtniqneri m¯j ¸aŒancel˚ matenagrow¸ean˚ hetewoˇneri xndirn ¯, isk hamaøØt patmow¸iwn nerkayacnel˚, or ayßm yan´n em aønowm, ka– roˇ ¯q pahanjel in´anic: Ard, aysteˇ sksenq patmel ayn, inœ xostacel ¯inq: Anmtow¸iwn ¯ grqi naxabann ˚ndlaynel, isk bown mateani bovandakow¸iwn˚ nerkayac– nel hamaøØtaki:

31

32

33

Kar ßamanak, or sowrb ta˘ari barepaæt ow œarate– 3 ac fflnia qahanayapeti ænorhiw sowrb qaˇaqi bnakiœne– r˚ aprowm ¯in xaˇaˇ ew srbow¸eamb pahowm ˘æmarit Ø– r¯nqner˚: E¸¯ angam hark ¯r linowm, ¸agawornern irenq 2 ¯in patwowm ereweli ta˘ar˚ hrovartaknerov, bazma¸iw now¯rnerov ow ˚nÆanerov. noynisk inq˚‘ asiacineri koˇ– 3 meri arqay Selewkios˚ masnakcowm ¯r Æisakatarow¸ean˚ ew ir ekamowtneric ¯r Æaxsowm oˇjakizman zoher matow– celow hamar: Baˇgeˇi ceˇic Simon anownov m¯k˚, orn ir 4 tohmi aøajnordn ¯r, meˇadrec qahanayapetin qaˇa– qowm katarowoˇ anØr¯now¸iwnneri hamar: Tesnelov, or œi 5 karoˇanowm yaˇ¸el kam vnasel fflniayin, na ekaw kang– nec Dras¯i ordi Apoloni aøaj, orn ayd ßamanak Sto– rin Asoriqi ew Ta˘kastani sparapetn ¯r: Na nran 6 yaytnec, or Erowsaˇ¯mi gan´atown˚ bazowm gan´er owni, ew tarber tesaki ayd gan´eri ¸iwn ow haæiw˚ oœ oq œi karoˇ pahel: Na asac. ¡Ayd gan´er˚ p¯tq ¯ arqayin patka– nen ew yatkacowen zoher matowcowelown¿: Apoloniosn ayd 7 masin irazek dar´rec ¸agaworin, ew nranq yan´n aøan hetaqrqrowel ayd gan´erov: Φagawor˚ kanœec ir hander– ´apet Heliodorosin, hramayec ayd gan´˚ hanel ow berel qaˇaqic: Heliodorosn ætap gnac ibr ¸¯ Storin Aso– 8 riqi ow Ta˘kastani qaˇaqneri vi˘akn stowgelow, bayc irakanowm ¸agawori hramann ¯r katarowm: Erb hasaw 9 Erowsaˇ¯m, aynteˇ qahanayapetn ow qaˇaqaciner˚ meÆ patowov ˚ndownecin nran: Na sksec nranc patmel, ¸¯ inœ en asel arqayin, ow asac. ¡O?v, kam inœp¯?s, kam inœo?w en ´er masin ambastanel arqayin, ew kam irØ?q aynqan

3. 10–22 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

2 Makabayeciner

1000

gan´ kay, orqan asel en¿: Qahanayapetn aøaj ekaw ow asac. ¡Πiæt ¯, harstow¸iwnner kan, bayc dranq ay– rineri ow orberi pah drowaÆ awandnern en: Aysteˇ ba– ßin owni naew Towbii ordi fflrkanios˚‘ mi meÆ mard, bayc œkay aynqan gan´, orqan asel ¯ ambastanow¸ean namak groˇ anØr¯n Simon˚: Aydteˇ ˚ndam¯n˚ kay œors hariwr qanqar arÆa¸ ew erkow hariwr qanqar oski: ffi kare– li hawatacealnerin zrkel ayn hawatic, or nranq ownen amboˇj aæxarhowm Œaøawor høœak ownecoˇ sowrb ta˘ari nkatmamb¿: Erb Heliodoros˚ lsec qahanayapeti xØs– qer˚, yiæec arqayi hramann ow asac. ¡HramayowaÆ ¯, or yØgowt arqowniqi vercowi ayd gan´˚¿: Na Ør ow ßam næa– nakec ew, ˚st arqowni hramani, patrastwowm ¯r mtnel, haæowel ow bønagrawel gan´˚: Ayd ßamanak qaˇaqowm qiœ yowzowmner ow xøovow¸iwnner œaøajacan. qahananern i– renq srbazan patmow˘annerov ˚nknowm, ¸awalwowm ¯in se– ˇani aøaj, aˇaœowm ¯in nran, ov ayd awandner˚ srbow– ¸eamb pahelow hamar Ør¯nqner ¯r sahmanel, or karoˇa– nan ayd bolor awandnern anvnas irenc awandatownerin hascnel: Mard xocwowm ¯r ir srtowm, erb tesnowm ¯r qa– hanayapeti d¯mq˚, nra eresi artayaytow¸iwnn ow goy– n˚, or nra hogow trtmow¸iwnn ¯in artacolowm, orovhetew ahn ow sarsaŒn ¯r patel nran, ew marmin˚ doˇowm ¯r: Ayd amenic yaytni ¯r daønowm nra srti mormoq˚: Bolor tneric ˚ntaniqner˚ xowmb-xowmb dowrs ¯in galis ˚ndha– nowr aˇØ¸qi, orp¯szi œotnaharowi meÆ ta˘ari pati– w˚: Kanayq qowr´ ¯in hagnowm ow oˇbowm hraparaknerowm, ˘gnawor koyser˚ kowsanocneric gnowm ¯in d¯pi darpas– nern ow parispner˚, omanq patowhanneric bazowkner˚ dowrs ¯in karkaøowm, ew bolorn aøhasarak, ´eøqer˚ d¯– pi erkinq bar´racnelov ew matner˚ tatanelov, aˇØ¸q ¯in mrmnjowm: Oˇormeli tesaran ¯r da, orovhetew mar– dik aøhasarak getin ˚nknelov, ¸awalowelov‘ aˇØ¸q ¯in matowcowm d¯pi erkinq. meÆap¯s tagnapaÆ‘ qahanaya– pet˚ karƯq hraæqi ¯r spasowm: Nranq aysp¯s, ˚nkne– lov ow ¸awalowelov, dimowm ¯in Amenakalin, or hawata– cealneri awandner˚ lriw ow anvnas hascni hawataceal–

1001

2 Makabayeciner

3. 23–35

nerin: Heliodorosn owzowm ¯r katarel ayn, inœ yan´na– rarowaÆ ¯r iren: Dra hamar na ir ¸iknapahneri het mtaw gan´atown, bayc bolor hogineri ew iæxanow¸iwnneri vray zØrow¸iwn ownecoˇ T¯r˚ mi meÆ hraæq coyc towec. bolor nranq, ovqer yandgnel ¯in nra het ners mtnel, xeˇowecin, andamaloyÆ dar´an AstÆow vaxic: Nranc yankarÆ e– rewac mi Œaøaheˇ ´i heÆeali het, orn own¯r oskezard hander´anq: HeÆeali aøaj kangnaÆ ¯in geˇecik zarde– rov zardarowaÆ erkow eritasardner: Sranq aj ow ´ax koˇmeric anmijap¯s mØtenalov sastik harowaÆner te– ˇacin Heliodorosi vray, aynp¯s or sa mer´imah, anzgay ˚nkaw getin, ew vercrin nran: Na, or aydpisi æowqov, patowov, spaønaliqov ew ¸iknapahnerov mtel ow ˘emowm ¯r gan´atan˚, ayßm nran bar´racraÆ tanowm ¯in an– zgay vi˘akowm: Parz erewowm ¯r, or AstÆow zØrow¸iwnn ¯r vray hasel, ew na anmøownœ ow anbarbaø, Œrkow¸ean am¯n mi yoysic ktrowaÆ, kisamah getin ¯r ˚nkel: Inœ vera– berowm ¯ fflniayi æowrj˚ gtnowoˇnerin, apa sranq Ørhnowm ¯in Tiroj˚, orn am¯n inœov Œaøaworowm ¯r ir srbavayr˚, ew ayn ta˘ar˚, or˚ qiœ aøaj xøovow¸eamb ¯r lcowaÆ, Ti– roj erewalov lcowec xndow¸eamb ow anspaø owraxow¸eamb: Ayn ßamanak ekaÆneric mi qani baresirt mardik‘ zØra– vari awag ˚nkerner˚, ætap hasan fflniayi mØt, orp¯szi sa xndri Bar´realic gon¯ kendani ¸oˇnel nran, aynp¯s œanel, or keanqi verjin tarinerin ayd mard˚ œaraœar tanjowelov smqi: Qahanayapet˚ mtahogowec, or gowc¯ ¸agawor˚ mtaÆi, ¸¯ ayd mard˚ towßel ¯ ir kam hreane– ri niw¸aÆ dawic, owsti aˇaœec AstÆown, zoh matowcec ayd mardow keanq˚ Œrkelow hamar: Erb qahanayape– t˚ matowcec qawow¸ean zoher˚, noyn eritasardner˚, noyn æqeˇ zgestner˚ hagaÆ, anmijap¯s ijan ow ekan Heliodo– rosi aøaj ew asacin. ¡Dow fflnia qahanayapetic æat ænorhakal eˇir, orovhetew nra hamar, nra mijocov T¯– r˚ qez keanq ænorhec: Isk dow, or nra hamar aydqan tanjanqnerov patßowel es, patmi—r bolorin AstÆow meÆ zØrow¸ean masin¿: Ays bann aselowc yetoy nranq anmi– jap¯s anerewow¸acan: Erb Heliodorosn s¸aŒowec, an–

23 24

25

26

27 28

29

30

31

32

33

34

35

3. 36–4. 7

36

37

38

39

4

2

3

4

5

6 7

2 Makabayeciner

1002

mijap¯s Tiroj˚ oˇjak¯z zoher matowcec, Tiroj˚ meÆameÆ owxter ew aˇØ¸qner arec, or na iren ænorhec ir keanq˚ ew pargewec aøajoway owßn ow eøand˚: Na fflnia qahana– yapetin meÆameÆ now¯rnerov patowec ow aynteˇic æar– ßowec ow gnac ¸agawori mØt: Am¯n teˇ na vkayow¸eamb hastatec AstÆow hraæqner˚, or inqn ir aœqerov ¯r te– sel: Erb ¸agawor˚ harc towec Heliodorosin, ¸¯‘ ¡Inœp¯?s, i?nœ arecir, inœo?v verjacrir ayn gorÆ˚, ori hamar gnacel ¯ir¿, apa sa sksec patmel gangatowelov ow asac. ¡O!v t¯r, Erowsaˇ¯—m owˇarkec¯q nran, ov ´er ¸ænamin ¯ ow ´er meÆ gorÆeri hakaøakord˚: Hramayec¯—q owˇarkel nran ew nran k˚ gtn¯q aynteˇ œaraœar braÆeÆ eˇaÆ, e¸¯ miayn mahowanic Œrkowel karoˇanay: Aynteˇ, irØq, meÆ hraæq– ner en katarwowm: Na, ori zØrow¸iwn˚ erknqowm ¯, Na— ¯ ayd erkri hovanaworn ow Øgnakan˚: Ew ov mi angam ¸ænamow– ¸eamb kam arhamarhanqov ¯ ayd erkir˚ mtnowm, meÆameÆ œariqner k˚ kri, e¸¯ miayn karoˇanay kendani dowrs gal aydteˇic¿: Aysqan˚ bawakan ¯ Heliodorosi ow gan´atow– n˚ paætpanelow het kapowaÆ d¯pqeri masin: Dar´eal Simoni masin, or˚ matnel ¯r gan´i teˇ˚ ew dawa˘anel ir erkrin: Na sksec aweli ya˘ax ambas– tanel fflniayin, or na inqn ¯ an´amb drdel Heliodoro– sin ayd qaylin ow inqn ¯l llkel ¯ nran, ew or na ¯ bo– lor œariqneri paraglowxn ow kataroˇ˚: Qaˇaqi ayd barerarin ow verakacowin, azgi eraxtaworin, Ør¯nq– neri naxan´axndir ayd mardown na nerkayacrec ibrew arqowni gorÆeri vnasarar: Na karoˇacaw ¸ænamakan aynpisi zgacowmner hrahrel, or Simoni næanakaÆ mard– kancic mi qanisn owzowm ¯in mahowan datapartel ayd mardown: fflnian tesaw, or hakaøakow¸iwn˚ daønowm ¯ anhandowrßeli, isk Asoriqi ow Ta˘kastani sparapet Apolonios˚ ˚nkeracel ew ajakcowm ¯ Simoni œar gorÆerin, or nranq grgøowm en naew ¸agaworin: Na gtaw, or aylews anhnar ¯ aøanc ¸agawori hramani hasarakow¸ean˚ Ø– gowt tal, manawand or anhangist Simonin tesnowm ¯r, or an˚ndhat xardaxow¸iwnner ¯ niw¸owm: Erb Selewkios˚ meøaw, ew gah bar´racaw Antioqos˚, or koœwowm ¯r Ereweli,

1003

2 Makabayeciner

4. 8–19

Yason anownov m¯k˚, or fflniayi eˇbayrn ¯r, anamظabar aæxatec qahanayapetow¸iwn˚ xlel fflniayic: Na xos– tacaw ereq hariwr qanqaric baci arqowniqin yaweleal tal va¸sown qanqar, isk ayl ekamowtneric‘ ews ow¸sown qanqar: ¡Es dran k’awelacnem ews hariwr, - asowm ¯r na, - e¸¯ gorÆ˚ glowx gay: Qaˇaq˚ k’en¸arkem ´ez, ¸atronner ow krk¯sner k˚ æinem, erowsaˇ¯macinerin ´er anownov an– tioqaciner k˚ grem¿: Erb ¸agawor˚ hama´aynec, ew Ya– son˚ hasaw ir cankacaÆ iæxanow¸ean˚, aæxatec yoy– neri he¸anosow¸iwn˚ anmijap¯s azgayin Ør¯nq dar´nel: Na veracrec naxkin ayn arqownakan artØnow¸iwnner˚, or yØgowt hanrow¸ean sirov trowel ¯in ffitoˇom¯osi hayr Yovhann¯si aøaqelow¸ean ßamanak. argelecin Ørina– wor krØn˚, ˚ndownel towecin anØr¯n nor krØn˚: Berdi ner– sowm na kaøowcec ¸atron ow marzaran, owr ˚ntir ow aøoyg pataninerin marmnamarzow¸ean arowestn ¯in owsowca– nowm: Ayd ambariæt ow œqahanayapet Yasonn aynp¯s e– øandagin aæxatec, or nra Æayrayeˇ molorow¸ean pat– ˘aøov aylazgow¸ean ow he¸anosow¸ean skizb drowec, o– rovhetew dranic yetoy qahananer˚ ¸oˇecin zohaseˇani irenc partakanow¸iwnn ow ta˘ari Æaøayow¸iwn kata– rel˚ ew arhamarhecin oˇjak¯zi zohaberow¸iwnner˚: Qa– hananeri ceˇn aweli sirov iren nowirowm ¯r marzikne– rin ow bøncqamartin, kaqawiœnerin piˇÆ now¯rner talown, aˇmowk-aˇaˇakov gownd hrelown ew nizak netelown: Hayre– ri patiwn arhamarhecin, anØr¯n he¸anosow¸ean Œaø– q˚ geradasecin Ørhnow¸ean Œaøqic: Ayd isk pat˘aøov æowtov nranc vray ¸aŒowecin ayn neˇow¸iwnner˚, oronq patel ¯in nranc: Owm barqin ow sovorow¸ean˚ naxan´owm ¯in ow aæxatowm am¯n inœov nmanowel nranc, h¯nc nranc ¯l irenc hamar dahi˘ner, ¸ænaminer ow tanjoˇner dar´– rin: Anpatiß œen mnay nranq, ovqer k’anargen astow– aÆayin Ør¯nqner˚: Storew patmowoˇ d¯pqer˚ bacayayt kerpov ayd en coyc talis: Ard, ßamanakn ¯r, or flowr qaˇaqowm ¸agawori nerkayow¸eamb astowaÆneri paæta– mownq katar¯in: AnØr¯n Yason˚, ibrew ayd xaˇeri mas– nakic ow handisates, antioqacinerin owˇarkec sowrb

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

4. 20–29

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

2 Makabayeciner

1004

Erowsaˇ¯mic ew nranc yan´nararec, or aynteˇ mowÆen e– req hariwr sater‘ ibrew Vahagni paætamownqi hamar zoheri gin: Erb sranq ekan ow berecin ayn, inœ p¯tq ¯ ber¯in, xndrecin, or ayd arÆa¸˚ œxaønen kowøqeri paæ– tamownqi zoherin, orovhetew part ow patæa˘ œ¯r sowrb vayri gan´˚ yatkacnel dicapaætow¸ean kowøqeri zo– herin: Υndownelov paætamownqi hamar berowaÆ zoheri gin˚‘ ayn œxaønecin Vahagni paætamownqi zoheri ha– mar yatkacowaÆnerin, ayl, beroˇneri aˇaœanqin ansa– lov, yatkacrin arqowni gorÆerin‘ nawer patrastelow ha– mar: Menes¸¯osi ordi Apolonios˚ patgamaworow¸iwnic yetoy gnac Egiptacineri erkir˚, orp¯szi masnakci e– giptacineri ¸agawor ffitoˇom¯osi ¸agadrow¸ean˚: An– tioqos˚ zgac, or iren ays koˇmeri hamar Øtar mard en hamarowm, owsti veradar´aw, ekaw yopp¯acineri qaˇa– q˚: Aydteˇic ¯l ekaw Erowsaˇ¯m, orteˇ Yasonn ow ayd qa– ˇaqi bnakiœner˚ nran ˚ndownecin meÆ patowov‘ jaherov ow lowsa˘a˘anœ aætanaknerov: Aynteˇic na ir oˇj zØr– qov gnac Ta˘kastani koˇmer˚: Ereq tari anc Yasonn azat ar´akec molegnaÆ Simoni eˇbØr˚‘ Menelawosin, ew nra ´eøqov arqowni gan´ern owˇarkec arqayin: Erb na handipec arqayin ow meÆarowec nra koˇmic, sksec qaha– nayow¸iwn pahanjel ow Yasonin meˇadrel: Na ir yan´naÆ gan´i vray awelacrec ews ereq hariwr qanqar ew ar– qayic iæxanow¸iwn stanalow hraman aønelov‘ veradar– ´aw: Na hasaw iæxanow¸ean, bayc qahanayapetow¸ea– n˚ arßani oœ mi gorÆ œkatarec, ayl gazani nman daøn zayroy¸ ¯r yarowcowm: Yason˚, or ir eˇbØr qahanayow– ¸iwn˚ xlel ¯r dawov, inq˚ noynp¯s zrkowec qahanayow¸iw– nic ew halaÆakan daønalov‘ Œaxaw Amonacineri erkir˚: Menelawos˚ ir ´eøqn aøaw qahanayow¸ean iæxanow¸iw– n˚, sakayn amboˇjow¸eamb œkaroˇacaw tal ayn gowmar˚, or xostacel ¯r ¸agaworin: Dˇeak-mijnaberdi hazara– petn sksec anhangstanal ow pahanjel gowmar˚, orov– hetew nran ¯r yan´nararowaÆ hawaqel erkri hark˚, ows– ti erkowsn ¯l palat kanœowecin: Erb Menelawos˚ tesaw, or hark˚ œi karoˇ v˘arel, ir Œoxar¯n Œoxanord næa–

1005

2 Makabayeciner

4. 30–40

nakec ir eˇbayr Liwsimaqosin, isk Sowstratos˚ dar´aw kipracineri gorÆeri kaøavariœ: Erb ays d¯pqer˚ teˇi ¯in ownenowm, tarsonacinern ow malotacinern ˚mbosta– can, orovhetew irenq ibrew seŒakanow¸iwn yan´nowel ¯in ¸agawori har˘ Antioqid¯in: Φagawor˚ gnac, or hasni, hnazandecni nranc: Na ir Œoxar¯n Œoxanord næana– kec bar´rasti˘an Andronikosin: Menelawos˚ tesnelov, or pateh aøi¸ ¯ nerkayacel, zgowæow¸eamb ta˘aric os– k¯ spasner goˇacaw, mi mas˚ towec Andronikosin, isk miws masn ¯l va˘aøec flowrowm ew dra ærjakayqowm gtnowoˇ ayl qaˇaqnerowm: fflnian ayd masin teˇekanalov‘ me– ˇadrec nran ew gnac antioqacineri DaŒna qaˇaq˚: Dra hamar ¯l Menelawos˚ Andronikosin ibrew iwrayin hamarelov‘ aˇaœowm ¯r nran ow aæxatowm nra mijocov ir ´eøq˚ gcel fflniayin: Na gnac fflniayi mØt, nengow– ¸eamb hamozec nran ew meÆ erdowmnerov hawatarmow¸e– an daæinq knqec nra het: fflnian ¸¯ew bnaworow¸eamb kaskaÆamit ¯r, bayc hama´aynec dowrs gal berdic: H¯nc or dowrs ekaw, Andronikos˚ sraxoˇxoˇ arec nran‘ a– menewin œvaxenalov ardar datastanic: Dra hamar ¯l oœ miayn hreaner˚, aylew angam he¸anosner˚ zayra– cel ¯in yatkap¯s ayd mardow anardar spanow¸ean ha– mar: Erb ¸agawor˚ veradar´aw Kilikiayi koˇmeric, bo– lor qaˇaqneri hreanern ow he¸anosner˚ nra mØt srti kskiÆov dßgohow¸iwn yaytnecin ayd mardow anardar spa– now¸ean ew nra tarapart mahowan hamar: Antioqosn ankeˇÆØr¯n xˇ˘ac, zgacowec ow xist sgac sowrb ow æat imastown mardow mah˚: Barkow¸iwnic na eøac, hrama– yec Andronikosi vrayic hanel Æiranin, merkacnel nran ir zgestneric, man aÆel qaˇaqowm ew h¯nc ayn vayrowm, owr na fflniayi nkatmamb anØr¯now¸iwn ¯r gorÆel, hrama– yec ktrel ayd stor mardaspani glowx˚: Ayspisov T¯r˚ arßani patiß hascrec œaragorÆin: Erb æat gan´er goˇacowecin Liwsimaqosi ´eøqov ow Menelawosi xorhrdov, ew erb ayd lowr˚ taraÆowec, zØrq˚ hawaqowec Liwsimaqo– si d¯m, orovhetew osk¯ æat aøarkaner ¯in korel gan´a– tnic: Erb ßoˇovowrd˚ yowzowaÆ ow zayracaÆ otqi elaw,

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

4. 41–5. 3

41

42

43 44

45

46

47

48

49

50

5 2

3

2 Makabayeciner

1006

Liwsimaqosn sksec spaøazinel mØt ereq hazar mard ew ´eønarkec œar gorÆeri, aøajnordow¸eamb mi mardow, o– r˚ orqan dßnad¯m ¯r, noynqan ¯l‘ ¸an´ramit: Erb te– san Liwsimaqosi gorÆaÆ dawn ow nengow¸iwn˚, anmija– p¯s hawaqowecin, or mijocner ´eønarken: M¯k˚ qar, miw– s˚ Œayt, errord˚ awaz ow hoˇaxaøn xi˘ vercnelov‘ ne– tecin bolor yar´akowoˇneri vray: Omanc viraworecin, omanc glowx˚ ktrecin, æaterin spanecin, isk mnacaÆ bolorin Œaxowsti matnecin, sowrb ta˘ari zohaseˇa– n˚ koˇoptoˇin gan´atnic halaÆecin: Ays ameni hamar datecin Menelawosin: Erb ¸agaworn ekaw flowr, teˇi ¯r ownenowm dat˚: Ψoˇovrdi Æerakoytic ˚ntrowaÆ ereq mard ekan nran boˇoq nerkayacnelow: Erb Menelawos˚ meˇawor ˘anaœowec, xostacaw æat gan´er tal ffitoˇom¯osin, e– ¸¯ sa siraæah¯r ¸agawori sirt˚: Ayd mtadrow¸eamb sa, ibrew ¸¯ ¸agawori het zbØsnelow npatakov, nran mi koˇm taraw, yeˇaærjec nra mitq˚, hamozec, or meˇa– part Menelawosn azatowi bolor tesaki meˇadranqne– ric, isk ayd taøapealnerin, oronc ¸¯ew xaˇt¯acineri aøaj datel ¯in ew anpart hamarel, azat ¯in ar´akel ew anmeˇ ˘anaœel, - mahowan datapartecin: Anardar patißn anmijap¯s i gorÆ drecin nranc nkatmamb, ov– qer yanown qaˇaqi, banaki ow srbazan anظneri paæt– panow¸ean, boˇoq ¯in bar´racrel: Aha ¸¯ inœow œarate– ac Æowraciner˚ srtacawow¸eamb ow aøatap¯s hogacin ayn am¯n˚, inœ p¯tq ¯r nranc yowˇarkaworelow hamar: Iæ– xanneri ßlatow¸iwnic ow dßgohow¸iwnic Øgtowelov‘ Mene– lawos˚ œaraxØsow¸eamb ¯r zbaˇwowm ew ir hamaqaˇaqa– cinerin meÆameÆ œariqner pat˘aøowm: Ayd ßamanak Antioqos˚ patrastowec antioqaci– neri koˇmeric erkrord angam yar´akowel Egiptacineri erkri vray: Aynp¯s patahec, or qaøasown Ør an˚ndhat amboˇj qaˇaqi vray‘ erknqowm ew erkri vray erewacin ni– zakakir heÆeal zinoworner, oronq zardarowaÆ ¯in osk¯ zarderov: Sranq aræawowm ¯in irar xønowaÆ: Vahanner˚ baxwowm ¯in, aˇeˇner˚‘ æaœowm, sowserner˚‘ æoˇowm, drØæne– r˚‘ ŒoˇŒoˇowm, neter˚‘ æaøaœowm: ffiaylatakowm ¯in z¯n–

1007

2 Makabayeciner

5. 4–14

qer˚ oskow p¯s: Bolor˚ Ænki œoqaÆ aˇaœowm ¯in, or ayd tesaran˚ bari gorÆi naxanæan lini: Erb yankarÆaki lowr taraÆowec, ¸¯ Antioqos˚ hraßeæt ¯ towel keanqin, Yason˚ oœ pakas qan qsan hazar spaøaz¯n zinoworner vercnelov‘ yar´akowec qaˇaqi vray: Minœ qaˇaqi bna– kiœner˚ anspaseli dawic vaxecaÆ‘ parspic heøacan, Menelawosn aræawelov ekaw hasaw qaˇaq, owr molegnaÆ Yasonn aøanc xnayelow ir hamaqaˇaqacinerin ¯r ko– torowm: KarÆes na ¸ænaminer ¯r kotorowm‘ œmtaberelov, or sranq ir tohmakicnern ow hamaqaˇaqacinern en, ew p¯tq ¯ mtaÆel sranc keanqi apahovow¸ean masin, minœ– deø na ¸æowaøow¸ean ¯r matnowm nranc: Tohmakic qa– ˇaqacineri vray yar´akowelov ow nranc kotorelov kar– Æowm ¯r, ¸¯ ¸ænamow nkatmamb ¯ arag yaˇ¸anak tanowm ow yaˇ¸ow¸ean yowæar´an kangnecnowm: Bayc ew aynp¯s na iæxanow¸ean hasnel œkaroˇacaw, ayl i verjoy krec da– wa˘ani naxatinqn ow Œaxaw amonacineri koˇmer˚: Ir anŒaøownak keanqi verjowm nran bantarkec arabne– ri arqay Aretas˚: Yetoy Yason˚ qaˇaqic qaˇaq Œa– xaw, ibrew Ør¯nqi d¯m ˚ndvzoˇ‘ bolori aœqin ateli dar– ´aw ow halaÆakan, piˇÆ ow garæeli hamarowec ibrew ga– waøi, qaˇaqi, banaki matniœ ow dahi˘, vtarowec Egip– tos: Na æaterin, an¸iw-anhamar mardkanc taragrec irenc erkric, ew inqn ¯l Øtarneri m¯j Øtaranalov‘ ko– raw anxnam, anzgest, oœ oq œsgac nran, ew na arßani œeˇaw hayreni gerezmanin: Erb ayd d¯pqeri masin te– ˇekacaw arqan, karÆec, ¸¯ Hr¯astann apstambel ¯ ir d¯m: Ayd pat˘aøov na gazazaÆ srtov ætap dowrs e– kaw Egiptacineri erkric ew qaˇaq˚ grawelov‘ sri qaæec: Na zinowornerin hraman towec, or, ov irenc ´eøqn ˚nkni, anxnay kotoren, isk ovqer aparanqnerowm apastanen, noyn teˇowm ¯l spanen nranc: Tˇamardik ow Æerern aø– hasarak kotorowecin, kanayq ow manowknern aøhasarak spanowecin, koysern ow aˇjiknern aøhasarak sri qaæowe– cin: Ayd ereq Øroway ˚n¸acqowm ˚ndhanrap¯s ow¸sown ha– zar mard kotorecin. qaøasown hazar mardkanc sri qa– æecin ew hamarea noynqan mardkanc ¯l va˘aøqi hanecin:

4 5

6

7

8

9 10

11

12

13

14

5. 15–25 15

16

17

18

19 20

21

22

23

24

25

2 Makabayeciner

1008

Erb na œyagecaw ays œaragorÆow¸iwnnerov, oroæec ´eøq˚ bar´racnel amboˇj aæxarhi amenasowrb srbarani vray, yandgnec mtnel ta˘ar‘ ibrew aøajnord ownenalov Mene– lawosin, or˚ Ør¯nqi, erkri, banaki matniœn ow dahi˘n ¯r dar´el: Irenc piˇÆ ow anØr¯n ´eøqerov vercrin ow piˇÆ mardkanc baæxecin zohaseˇani ayn sowrb spasq˚, or ow– riæ ¸agaworner ow ayl qaˇaqner nowirel ¯in srbaranin i bargawa˘owmn ow i Œaøs ayd vayri: Gowc¯ hparta– cel, yamaøel ¯r ir mtqowm Antioqos˚, erb asowm ¯r, ¸¯‘ ¡Ays qaˇaqi bnakiœneri anØr¯n meˇqeri hamar ¯ bar– kacel T¯r˚ sranc vray, dra hamar ¯l anargowel en sowrb vayrer˚: E¸¯ meÆ meˇqer gorÆaÆ œlin¯in, apa k˚ lin¯in aynp¯s, inœp¯s Heliodorosn ¯r eˇel, orin Selewkios arqan owˇarkel ¯r, orp¯szi haæowi gan´er˚, ew erb sa mtel ¯r aynteˇ, anmijap¯s korÆanowel ¯r ir yandgnow¸ean pat– ˘aøov¿: Oœ ¸¯ teˇi hamar ¯r T¯rn ˚ntrel azgin, ayl azgi hamar ¯r ˚ntrel teˇ˚: Dra hamar ¯l teˇn inq˚ ßaøan– gel ¯r azgi molorow¸iwn˚, orp¯szi aynowhetew noric ar– ßananay Tiroj barerarow¸ean˚, noric ˘æmarit Œaøqov ha˘eli lini meÆ AstÆown: Antioqos˚ in˚ hariwr qanqari vray gowmaraÆ ews ow¸ hariwr qanqar vercnelov yaŒæta– kec ta˘aric, ætap gnac antioqacineri qaˇaq˚: Na goøozamtow¸eamb karÆowm ¯r, ¸¯ karoˇ ¯ Æov˚ camaqi ve– raÆel ew camaq˚‘ Æovi: Na aynteˇ ¸oˇec xist veraka– cowner, orp¯szi sranq œarœaren ßoˇovrdin: Erowsaˇ¯mowm ¸oˇec azgov Œøiwgaci ffiilipposin, orn ir barqov awe– li ßant ¯r, qan na, ov iren næanakel ¯r aynteˇ, isk Gargarizowm‘ Andronikosin: Baci ayd, sranc vray næa– nakec Menelawosin, or˚ nrancic aweli œar linelov‘ dat ow datastan ¯r tesnowm qaˇaqacineri het: Bayc qani or Menelawos˚ qiœ ¯r xˇ˘owm hreanerin, Maæow¯ Apoloniosin owˇarkec qsan hazar zinowornerov, œhaæowaÆ naxkin ha– zar zinoworner˚, orp¯szi bolor œaŒahas mardkanc ko– tori, kananc ow manowknerin va˘aøi: Inq˚ ekaw Erowsa– ˇ¯m, nax keˇÆ xaˇaˇow¸eamb, apa dawov mtaw ew aynteˇ mnac minœew sowrb æaba¸ Ør˚: Erb tesaw, or hreaner˚ æa– ba¸ Ør˚ gorÆ œen anowm, hraman towec ir zinowornerin zi–

1009

2 Makabayeciner

5. 26–6. 11

nowel: Ovqer nayelow ¯in ekel ayd tesaran˚, srov spanec nranc: SpaøazinowaÆ zinoworner˚ er¸ewekowm ¯in oˇj qa– ˇaqowm aysteˇ-aynteˇ ew bolorin dia¸awal getin Œøowm: Yowda Makabayecin tas˚ hogov miasin Œaxowsti di– melov‘ gnac anapat, leønerowm gazanneri nman keanq varec: Noyn ´ewov ir het eˇaÆ zinoworner˚ xotaboyser owtelov ¯in anckacnowm irenc ßamanak˚, orp¯szi heøow mnan pˇÆow¸iwnneric:

26

27

Kar˘ ßamanak anc ¸agaworn owˇarkec A¸enebios Æe– 6 rownown, or sa stipi hreanerin hraßarowel irenc hay– reri Ør¯nqneric, aylews œen¸arkowel AstÆow Ør¯nqnerin, pˇÆel Erowsaˇ¯mi ta˘ar˚ ew aynowhetew ayn anowanel 2 oˇompiacineri Ormizd astÆow anownov, isk Gargarizowm gtnowoˇ ta˘ar˚‘ hiwr˚nkal Ormizd astÆow‘ Vanatowri anownov, orovhetew aynteˇ bnakow¸iwn hastataÆ he– ¸anosner˚ ayd ¯in pahanjowm: Nranq sastik neˇow– 3 ¸iwnner pat˘aøecin: Sowrb ta˘ar˚ lcowec he¸anosa– 4 kan barqeri pˇÆow¸iwnnerov, tˇamardik ow kanayq mi– meanc xaønakowelov srbarani gawi¸˚ arataworecin, inœ an¸oylatreli irer kayin, hamar´akØr¯n ners ¯in tanowm: Zohaseˇann amboˇjow¸eamb lcrin Ør¯nqov œ¸oylatrowaÆ 5 ow merßowaÆ irerov: O—œ æaba¸ Ørern ¯in karoˇanowm pa– 6 hel, o—œ hayreri tarekan tØner˚ næel, o—œ isk hamar´ak– wowm ¯in irenq irenc hreay anowanel: Φagawori Ænnde– 7 an Ør˚, iwraqanœiwr amsoway ayd Ør˚ stipowm ¯in zoher matowcel: Erb hasnowm ¯r ptˇaberow¸ean paætamownqi tØn˚, stipowm ¯in nranc ¸aw osteric hiwsowaÆ psakne– rov parel Baqosi kowøqi mØt: Ptˇom¯acineri drdmamb 8 hraman owˇarkowec bolor mØtakay qaˇaqner˚, or he¸a– nosow¸iwn ˚ndownen ew hreanerin stipen zoher matowcel kowøqeri hamar: Ovqer yan´n œaøn¯in zoher matowcel, 9 p¯tq ¯ sratow¯in: P¯tq ¯r tesnel, ¸¯ inœp¯s ¯in ta– øapowm xeˇ˘er˚: Erkow knoj grawor ambastanel ¯in, ¸¯ 10 sranq ¸lŒatel en irenc ordinerin: Ωtap berecin ere– xanerin, kaxecin irenc mayreri stinqneric, hrapa– raknerowm nranc xaytaøakelov man aÆecin, isk yetoy parispneric nerqew glorecin: Mardkanc mi mas˚ gaˇt– 11

6. 12–23

12

13

14

15

16 17 18

19

20

21

22 23

2 Makabayeciner

1010

ni Œaxaw mØtakay qaran´awner˚, or æaba¸ Ørern ayn– teˇ anckacni, bayc erb bønecin sranc, kendani-kendani ayrelov spanecin, orovhetew sranq erkiwˇaÆow¸iwn own¯in hangstean Øroway ow srbow¸ean Ør¯nqneri nkatmamb: Es xndrowm em ays girqn ˚n¸ercoˇnerin, or mer azgi nkat– mamb xˇ˘aharow¸iwn œownenan, orovhetew ayd aˇ¯tner˚ oœ ¸¯ bnajnjel en mer ceˇ˚, ayl xrat en eˇel mer azgi ha– mar: Ardarew, T¯r˚ oœ miayn anØr¯nnerin erkar ßamanak yajoˇow¸iwn œi pargewowm, aylew anmijap¯s coyc ¯ talis ir hraæqnern ow yaytni dar´nowm ir ænorhner˚: Bayc Astow– aÆ miws he¸anos azgeri nkatmamb hamberatar ¯ linowm. na patßowm ¯ nranc, erb nranc meˇqeri œaŒ˚ lcwowm, ew nranq hasnowm en irenc anxowsaŒeli datastanin: Inœ veraberowm ¯ mez, apa na aydpisi datastan œi anowm mez het, ayl st¯p-st¯p ¯ xratowm ew arag-arag ¯l ne– rowm ¯: Ays bann asowm enq ´ez, orp¯szi yiæ¯q ays xØs– qer˚: Ard, daønanq mer patmeliq niw¸in: Kar Eˇia– zar anownov ÆeracaÆ, geˇecik d¯mqov mi mard, or˚ Ø– r¯nsg¯tneri xmbi m¯j aøajinneric m¯kn ¯r: Nra beranin geloc dnelov stipecin xozi mis owtel: Na oroæec ya– maøel, srtapndowel, geradasec qaji anownov mah ˚ndow– nel, qan aprel xˇ˘i xay¸ov ow paxarakowel ˚nkerneric: Na nax˚ntrec inqnakam tanjanqi matnowel, hamar– ´akowec ¸qel, anargel nranc paætamownqner˚, inœp¯s vayel ¯ keanqi ha˘oyqneric bacayayt kerpov hraßarow– aÆ mardown: Nranq, ovqer irenc tkaramtow¸ean pat– ˘aøov ekel ¯in Æisakan zoher matowcelow ew Æanظ ¯in ayd Æer mardown, mi koˇm taran nran ow aæxatowm ¯in vayelqneri hrapoyrnerov yet kangnecnel nran ir has– tat oroæowmic: ¡En¸arkowi—r, - asowm ¯in, - ¸agawori hramanin, qez owriæ mis k˚ tanq, orp¯szi kaskaÆner˚ Œarates ew mahowanic azatowes¿: Na, inœp¯s vayel ¯r Æerownakan ir hasaki vehow¸eann ow imastow¸ean˚, ir tariqin, patkaøeli artaqinin, Œaøaheˇ spitak mazerin, mankowc stacaÆ kr¸ow¸ean˚, manawand aøa– wel ews inœp¯s vayel ¯r astowaÆadir sowrb Ør¯nqnerin ha– watarim mardown, ogeænœowaÆ, teˇ˚ teˇin ew anmijap¯s

1011

2 Makabayeciner

6. 24–7. 3

patasxan talov‘ asac. ¡O—œ arßan ¯, o—œ ¯l patæa˘, or ays tariqi hasaÆ mard˚ keˇÆaworow¸iwn anelov mtni sowrb datastan: Karoˇ en æat eritasardner x¯¸ na– yel in´ vray, mtqowm kaskaÆel ow asel. ¡Eˇiazar˚ innsown tarekan hasakowm, hasnelov mahowan dowø˚. dawanaŒox eˇaw¿: Nranq im pat˘aøov keˇÆaworow¸eamb k˚ gay¸a– kˇowen: Es xˇ˘i xay¸ k’ownenam ew aæxarhowm vat Æe– rownow anown k˚ ¸oˇnem: Ard, e¸¯ in´ noynqan keanq ænorhen, ew es aylews mardkanc ´eøq˚ œ˚nknem, apa ¸¯— kendanow¸eans ØrØq ew ¸¯— im kendanow¸iwnic yetoy es œem karoˇ xowsaŒel mætnjenawor AstÆow ´eøqic: Dra ha– mar ¯l qajow¸eamb k˚ heøanam ays aæxarhic, orp¯szi arßani linem im Æerow¸ean˚, eritasardnerin barow¸e– an ow aøaqinow¸ean Ørinak ¸oˇnem, orp¯szi nranq yØßar kamqov ow qajow¸eamb, keanqi gnov karoˇanan paæt– panel sowrb Ør¯nqner˚¿: Erb ays xØsqern asac verjac– rec, inqnakam ow srtanc gnac tanjanq ow mah ˚ndownelow: Nranq, ovqer nra æowrj˚ gtnowelov‘ karekcowm ¯in nran, sksecin nra mxi¸aranqi xØsqer˚ ¸ænamabar ˚ndownel, nra imastown xorhowrdner˚ molorow¸iwn hamarel, aæxa– towm ¯in aragacnel nra tanjanqner˚: Erb kttanqner krelov na mØt ¯r ir vax˘anin, heÆeÆelov bac arec ir be– ran˚, sksec xØsel Tiroj‘ sowrb xorhowrdnern imacoˇi het, ow asac. ¡Qez yaytni ¯, or im ´eøqin ¯r ays taßaneli mahowanic azatowelow karoˇow¸iwn˚: Marmnov ays xist tanjanqnern ˚ndownelov hamberowm em, bayc hogov dranq ha˘eli qaˇcrow¸eamb em ˚ndownowm qo‘ Tiroj hand¯p owne– caÆ erkiwˇi pat˘aøov¿: Azniw maqaøman ayspisi Øri– nak talov‘ na heøacaw ays aæxarhic:

24

25

26

27

28

29

30

31

Mi angam bønecin eظ˚ eˇbayrneri irenc mØr het ew 7 ¸agawori atean berecin: fleÆelov ow xoætangelov‘ sti– powm ¯in nranc xozi mis owtel: Nrancic m¯k˚ hamar– 2 ´ak aøaj ekaw, sksec xØsel ow asac. ¡I?nœ ¯q owzowm a– nel mez, i?nœ ¯q owzowm imanal meznic, menq patrast enq meønel, bayc oœ erbeq mer hayreri Ør¯nqneric hraßarow– el¿: Φagawor˚ lcowec zayroy¸ov. na hramayec tapakner, 3 ka¸saner ow aniwner taqacnel, tanjanqi zanazan gor–

7. 4–14

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

2 Makabayeciner

1012

Æiqner patrastel: Erb dranq teˇnowteˇ˚ taqacrin, na hramayec xØsoˇin aøaj berel: Nax ktrecin lezown, glxi kaæin æowø towecin d¯mqin, yetoy ir mØr ow eˇbayr– neri aøaj otqern ow ´eøqer˚ Æayratecin: Erb xØse– low ew gorÆelow ankaroˇ dar´rin nran, hramayec oˇj-oˇj nstecnel taqacraÆ tapaki vray: Erb ˘en˘eri ¸an´r Æowx˚ tapakic sksec elnel ow bar´ranal, eˇbayrnern i– renc mØrn ow mimeanc sksecin mxi¸arel ow asel. ¡Qa– jow¸eamb meønenq ew anown ow hogi ßaøangenq: T¯r As– towaÆ tesnowm ¯, ¸¯ inœp¯s enq œarœarwowm mer ays pay– qarowm, Na ir g¸asrtow¸iwn˚ coyc k˚ tay ir Æaøaneri nkatmamb, inœp¯s ir Ørhnow¸ean m¯j yaytnap¯s asel ¯ Movs¯s˚. ¡Na karekic k˚ lini ir Æaøaneri nkatmamb¿: Erb eˇbayrneric aøajinn ays kerp hraßeæt towec aæ– xarhin, erkrordin berecin tanjanqi vayr˚: Glxi kaæin mazerov hander´ æowø towecin d¯mqin ow harcrin. ¡Xozi mis k’owte?s, ¸¯? amboˇj marmind mas-mas ktrtenq¿: Na irenc mayreni lezowov patasxan towec ow asac. ¡O—œ¿: Dra hamar sa noynp¯s noyn tanjanqnerin en¸arkowelov‘ vax˘anowec: Ωownœ˚ Œœelowc aøaj na sksec xØsel ow a– sac ¸agaworin. ¡A!y dow goøoz, inqnahawan ow ambarta– wan, dow karÆowm es, ¸¯ mez zrkowm es ays aæxarhi ke– anqic: Φ¯p¯t menq meønowm enq Ør¯nqi hamar, bayc Na, or aæxarhi ¸agaworn ¯, yawitenakan keanqowm erkrord Ænndean ßamanak mez noric k˚ pargewi: ¿ Sranic ye– toy errordin berecin: Owzowm ¯in lezown bønel, bayc na inqn anmijap¯s hanec ayn, qajabar meknec naew ´eø– qer˚, aynp¯s or ¸agaworn inqn isk zarmacaw pata– now mtqi owæimow¸ean ow srti qajow¸ean vray, orovhetew tesaw, or na arhamarhowm ¯ cawer˚: Erb sa mahacaw, œorrordin ¯l berelov noyn teˇ˚‘ noyn tanjanqnerin mat– necin: Naxqan hogin awandel˚ na aysp¯s xØsec. ¡Law ¯, or heøanowm enq mardkancic, orovhetew menq hawatowm enq meøelneri yarow¸ean˚‘ erkrord Ænndean˚: Dow ¸¯ew ken– dani es mnowm, bayc yarow¸ean œes arßananay¿: Sranic yetoy hingerordin berecin tanjelow: Sa aœqer˚ ver bar– ´racrec, nayec ¸agaworin, sksec xØsel nra het ow asac.

1013

2 Makabayeciner

7. 15–26

¡Dow, or iæxanow¸iwn ownes mardkanc vray, o!v mahkana– cow, ew anowm es ayn, inœ kamenowm es, bayc œkarÆes, ¸¯ inœ-inœ œaragorÆow¸iwnnerov mer azg˚ k˚ veracnes, kam œkarÆes, ¸¯ AstowaÆ k˚ lqi mez: Dow æarownaki—r aprel ew k˚ tesnes ayn meÆameÆ hraæqner˚, ¸¯ inœpisi œaraˇ¯t patowhasnerov T¯r˚ patßelow ¯ qez ow qo azgatohm˚¿: Sranic yetoy berecin vecerordin: Erb meønelow mØt ¯r, na asac. ¡Dow izowr es molorowel: Ays Œor´anqner˚ mer glxin en galis mer meˇqeri hamar, orovhetew menq AstÆow a– øaj apæelow asti˘an meˇqer enq gorÆel: Dow, sakayn, erbeq œaknkales, ¸¯ astowaÆamart linelov‘ oˇj ew aøoˇj ow anvnas k˚ mnas¿: Aøawel ews bari yiæataki ¯r arßani sqanœeli mayr˚: Na AstÆow yoysin apawinelov‘ ayspisi eØ– ¸˚ ordi ¯r korcnowm m¯k Ørowm, noyn ßamin: Qajalerowelov nrancic iwraqanœiwrov‘ inqn ¯l nranc ¯r qajalerowm, mxi– ¸arowm irenc mayreni lezowov: Kin linelov, bayc hand¯s berelov tˇamardown vayel sirt ow mitq, na qajabar a– øaj ekaw ow asac. ¡Es œgitem, ¸¯ dowq inœp¯s ¯q yaytnow– el im argandowm: E—s œ¯, or ´ez keanq ow hogi em parge– wel ew oœ ¯l kerparanq towel ´ezanic iwraqanœiwrin, oœ ¯l ´ez snel, hascrel em ays hasakin: Sranic yetoy es o– œinœ im˚ œem hamarowm, ayl nran, ov aæxarhi Arariœn ¯, ov steˇÆel ¯ mardkayin Ænowndner˚, ov ir oˇormaÆow– ¸eamb ow ir galsteamb ´er keanqn ow hogin ´ez piti veradar´ni¿: Antioqos˚ ¸¯ew naxatinqi ays xØsqeri hamar iren arhamarhowaÆ zgac, bayc orovhetew deøews ir ´eøqin ¯r eˇbayrneric krtseri keanq˚, sksec oœ miayn mxi¸arakan xØsqer asel, aylew irØq erdwowm ¯r, ¸¯ nran harstow¸iwn k˚ pargewi, awagow¸ean k˚ hascni, erane– li k˚ dar´ni erkrowm, miayn ¸¯ hraßarowi ir naxnineri Ør¯nqic: Nran iæxanow¸iwn k˚ tay ew ¸agaworneri bare– kam k˚ dar´ni: Erb ¸agawor˚ tesaw, or patanin erbeq œi hnazandwowm ir xØsqerin, kanœec mØr˚ ew xndrec nran, or na patanown xorhowrd tay, or sa Œrkowi: Erb æat stipec, mayr˚ yan´n aøaw xØsel ordow het: Φeqowec nra koˇm˚, sksec Æaˇrel goøoz ow ambartawan ¸agaworin ow asel. ¡G¸a— in´, ordea—k im, yiæi—r, or qez inn amis krel

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25 26

7. 27–8. 1

27

28

29

30

31

32 33

34 35

36

37

38

39

40 41

8

2 Makabayeciner

1014

em im argandowm, ereq tari grkel, krÆqovs kerakrel em qez ew hascrel ays hasakin: Ard, aˇaœowm em qez, orde– a—k, nayi—r erknqin ow erkrin, aydteˇ aproˇ araraÆne– rin: Yiæi—r, or AstowaÆ nranc steˇÆel ¯ oœnœic: Aydp¯s ¯l na mardkayin ceˇn ¯ steˇÆel: Mi— zarhowrir ays daßan dah˘ic, ayl arßani— eˇir eˇbayrnerid, geradasi—r mah˚, qan ¸¯ aæxarhi keanq˚, orp¯szi meÆ AstÆow oˇormaÆow– ¸eamb qo ayn eˇbayrneri het ˚ndownem qez¿: Qani deø mayrn ays xratnern ¯r talis hastat mtqov, patanin sksec xØsel ow asac. ¡O?wm ¯q spasowm, inœo?w ¯q owæacnowm: Φagawori hramanin œem en¸arkowelow, ayl hnazandwowm em Movs¯si mijocov mer hayrerin trowaÆ Ør¯nqnerin: Isk dow, or am¯n tesak œariqner es yØrinowm ebrayecineri ha– mar, œes Œrkowi AstÆow ´eøqic, orovhetew e¸¯ mer kenda– ni T¯r˚ mez xratelow hamar ¯ patowhasi en¸arkowm, mi Œoqr barkanowm mez vray, apa noric oˇormaÆow¸iwn ¯ hand¯s berowm ir Æaøaneri nkatmamb: Isk dow, anØr¯—n, apsta—mb, pi—ˇÆ, vaxko—t, qo snoti yoyserov i zowr es go– øozanowm Nra Æaøaneri vray: Dow œes Œrkowi amenag¯t, amenazØr AstÆow datastanic: Ayßm mer eˇbayrner˚, yanown yawitenakan keanqi, AstÆow ktakarani owxti hamar mi qiœ cawerin dimanalov‘ mah ˚ndownecin: Es ¯l, im eˇbayrnerin hawasar, patrast em im æownœn ow mar– min˚ hayreri Ør¯nqi hamar zohel: Yowsov dimowm em Ast– Æown, or mer amboˇj azgin qawow¸iwn pargewi, isk qez, meÆameÆ tanjanqneri en¸arkelov, xostovanel tay, or miayn inqn ¯ AstowaÆ, ew owriæ m¯k˚ œkay: Im ow im eˇ– bayrneri nkatmamb cowcaberaÆ qo bolor barkow¸iwnner˚ k’ancnen ow k˚ moøacowen¿: Eظ˚ patanineri ayspisi qajasrtow¸iwnic ¸agawor˚ ¸ewa¸aŒ eˇaw, dra hamar ¯l krtserin aweli xist tanjanqneri en¸arkecin: Sakayn na ¯l, ir hawatarmow¸eamb ow anmeˇow¸eamb Tirojn apa– winelov, heøacaw ays aæxarhic: Ordineric yetoy erane– li mayrn ¯l noyn ´ewov nahatakowec: Φ¯ inœ kttanqneri en¸arkecin ays zoherin, inœ sastik tanjanqneri mat– necin nranc, bawararowenq aysqanov: Yowda Makabayecin ew nranq, or nra het ¯in, gaˇ–

1015

2 Makabayeciner

8. 2–13

tagoˇi mtnowm ¯in aysteˇ ow aynteˇ‘ giwˇer, qaˇaq– ner ow agarakner, ew irenc æowrjn ¯in hawaqowm irenc ceˇakicnerin: Nranq nergrawowm ¯in ayn hreanerin, o– ronq hawatarim ¯in mnacel irenc owxtin: Sranq ha– waqowecin, æatacan, banak kazmecin: Dranc ¸iw˚ ha– saw mØt vec hazar mardow: Nranq xndrowm ¯in Tiroj˚, or Øgni, bari aœqov nayi he¸anosneric otnakox ar– owaÆ ir ßoˇovrdin, xnayi ambariætneri ´eøqov pˇÆow– aÆ ta˘ar˚, karekci apakanowaÆ, taknowvray eˇaÆ qaˇaqin, akanj dni ¸aŒaÆ arean kanœin, yiæi izowr nahatakowaÆ anmeˇ mardkanc, mitq˚ beri ir sowrb anow– n˚ hayhoyoˇnerin: Erb Makabayecin hawaqec mardkanc ow zØrq kazmec, he¸anosner˚ nran œdimadrecin, orov– hetew meÆ AstÆow zayroy¸˚ oˇormaÆow¸ean ¯r veraÆowel: Na yar´akowec giwˇeri ow qaˇaqneri vray, hrdehi mat– nec ¸ænamineri tarber vayreri berder˚, nowa˘elov vera– dar´rec ¸ænamineri grawaÆ teˇer˚, ¸ænaminerin meÆa– meÆ harowaÆner hascrec, manawand or giæer˚ dar´rel ¯r iren Øgnakan ow ajakic: Nra qajagorÆow¸iwnneri ham– baw˚ taraÆowec am¯n koˇm: Erb ffiilippos˚ tesaw, or ayd mardow gorÆer˚ gnalov yajoˇwowm en, arqowni hrovartak– nerov patgamaworner owˇarkec Storin Asoriqi ow Ta˘– kastani sparapet Ptˇom¯osi mØt, or sa Øgnakan zØrq owˇarki iren: Hrovartaknern stanalowc anmijap¯s ye– toy na Patrokl¯si ordi Nikanorin‘ ir awagneri m¯j a– øajin sireli mardown yan´nec oœ pakas qan qaøasown ha– zar mard, or aøhasarak bnajnji, erkri vrayic veracni hreay azg˚: Nran Øgnakan towec Gorgias sparapetin, or˚ mi qaj, paterazmakan gorÆerin teˇeak, am¯n in– œin hmowt mard ¯r: Nikanor˚ yan´n aøaw høom¯acinerin v˘arowoˇ naxkin hark˚‘ hariwr qanqar˚ lracnel hreay gerineri va˘aøqic: flovezerqowm bnakowoˇ va˘aøakan– nerin hramayec gal Hr¯astan mardik gnelow ew xostacaw mi qanqari dimac nranc tal innsown mard: Na œgit¯r, ¸¯ erknqic nayoˇ Amenakal˚ inœ datastan ¯ patras– tel ir hamar: Yowdan own¯r mardik, oronq gowæakel ¯in Nikanori aræawanq˚: Eˇan mardik, oronq vaxic ays ow

2

3 4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

8. 14–24 14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

2 Makabayeciner

1016

ayn koˇm Œaxan ew inœ or own¯in, va˘aøecin ow sksecin aˇØ¸el Amenakal Tiroj˚, or irenc Œrki anØr¯n, anarßan Nikanori ´eøqic, or˚ mardkanc œtesaÆ‘ ard¯n isk sah– manel ¯r nranc va˘aøqi gin˚: Ard, AstowaÆ e¸¯ oœ irenc hamar, apa irenc hayreri owxti ow ktakaranneri, ir Œaøawor ow sowrb anowan hamar karoˇ ¯r nranic Œrkel i– renc: Makabayecin ir mØt gtnowoˇ mardkancic mØt vec hazaranoc zØrq hawaqec, qajalerec nranc, or œvaxenan Nikanori zØrqi bazmow¸iwnic, izowr œyowsalqowen he¸a– nosneri banaki aydpisi meÆ kowtakowmic, ayl kangnen ow martnœen qajow¸eamb, vr¯ßxndir linen sowrb vayre– rowm katarowaÆ anargow¸iwnneri, gerowaÆ qaˇaqi kraÆ œarœaranqneri, naxnineri sowrb Ør¯nqneri otnaharman hamar: ¡Nranq, - asowm ¯r na, - yoys en drel irenc z¯nqi ew irenc hzØrow¸ean vray, isk menq‘ Amenakal AstÆow vray, or˚ mez ow oˇj aæxarh˚ ˚nk˘el cankacoˇ ayd mardkanc karoˇ ¯ ir mi ænœov kotorel¿: Na sksec m¯k aø m¯k yiæecnel naxnineri qajagorÆow¸iwnner˚, Tiroj coyc towaÆ am¯n mi Øgnow¸iwn. ¡Yiæec¯—q Seneqerimi ew hariwr ow¸sown hazar mardkanc miangamic kotorowel˚, yiæec¯—q gaˇatacineri d¯m høom¯acineri paterazm˚, owr hariwr qsan hazar yar´akowoˇ mardkanc d¯m elan vec hazar zinoworner ew Bar´reali Øgnow¸eamb hariwr qsan hazar zinowornerin mi ßamowm kotorecin¿: Ayspisi mxi¸arakan, qajaleriœ xØsqerov køowi ¯r patrastowm na nranc, or, yanown i– renc Ør¯nqneri ow irenc aæxarhi, qajabar martnœen, herosabar meønen: Na zØrq˚ baßanec ereq gndi. er– kow gnderi zØravar næanakec ir erkow eˇbayrnerin‘ Ωma– wonin ow Yovs¯Œin: ZØrqerin qajalerelow, srtapndelow hamar kanœec Ezrasin, nranc aøaj kardal towec sowrb girq˚, am¯n mi gndin Tiroj anownov zinanæanner baæ– xec, inqn ancaw aøajamartik gndi glowx˚ ew aræawelov yar´akowec Nikanori vray: Amenakaln Øgnow¸ean ha– saw nran. yar´akowecin, harowaÆecin ¸ænamow zØrqin ew aøajin isk yar´akman ßamanak aweli qan in˚ hazar spaøaz¯n mard spanecin, kotorecin nranc zØrqer˚, æa– terin xocotecin, xeˇandam ow virawor dar´rin ew ge–

1017

2 Makabayeciner

8. 25–36

recin: Strkava˘aøneri ownecowaÆqn ow gan´er˚ xle– cin, Nikanori kendani mnacaÆ zinowornerin minœew Ør˚ m¸nel˚ halaÆelov Œaxowsti matnecin: Erb Ør˚ tara– ßamel ¯r, aydteˇic ætap veradar´an ow noric, ¸¯ew kar˘ ßamanakov, halaÆecin nranc, orovhetew yajord Ør˚ æa– ba¸ ¯r: Hasnelov ˘akatamarti vayr˚‘ nranq hawaqecin ˚nkaÆneri z¯nqer˚, hanecin spanowaÆneri hagowstner˚ ew patrastowecin tØnelow æaba¸ Ør˚: fflrhnecin, gove– cin, Œaøabanecin Tiroj˚, orovhetew ayd Ør˚ na irenc Œrkel ¯r nrancic: Ayd Ør˚ oˇormow¸iwn arecin ew yaˇ¸ow– ¸ean tØn katarecin: Ωaba¸ Øric yetoy stacowaÆ a– waric mas hanecin kariqawornerin, ayrinerin ow orbe– rin, ew apa irenq ¯l stacan irenc baßinn ayd awaric: Erb ays bann arecin, bolor˚ Ænki ekaÆ aˇØ¸ecin oˇormaÆ AstÆown, aˇaœecin, or minœew verj haæt lini ir Æaøaneri het: Dranic yetoy nranc vray yar´akowecin Timo¸¯osn ow Baqid¯s˚: Makabayecow zØrqer˚ hetapndecin, neˇecin, nrancic spanecin aweli qan qsan hazar hogow: Bazma– ¸iw berder ow bar´ownqner grawecin qajow¸eamb, bøna– grawecin nranc bazma¸iw gan´er˚, inœqn ow ownecowaÆ– q˚: Awaric baßin hanecin naew aˇqatnerin, orberin ow Æererin: Hanecin spanowaÆneri z¯nqer˚, ¸oˇecin yar– mar teˇerowm ew irenc awarov ekan Erowsaˇ¯m‘ azgeri nahapeti mØt: Aydteˇ nranq spanecin Timo¸¯osin, or bazowm œariqner ¯r hascrel hreay azgin: Nranq hawaqe– cin gawaøneric ekaÆ mardkanc, owraxow¸ean Ør arecin, yaˇ¸anaki yowæako¸oˇ kangnecrin: Berecin Œaxstakan Kalis¸en¯sin ow nra het eˇoˇnerin, oronq ta˘ari dønern ¯in hrdehel, ow oˇj-oˇj ayrecin, isk o˘ragorÆ Nikano– r˚, or hazar va˘aøakan ¯r berel hreaner gnelow hamar, Tiroj hramanov meÆ taøapanqneri m¯j ˚nkaÆ, Œaøqi hander´neric zrkowaÆ, nowastanalov mowrackan dar´aÆ, ir zØrq˚ korcnelow hamar meÆ sgi matnowaÆ, Œaxstakan dar´aÆ‘ antioqacineri qaˇaqn ˚nkaw: Na, or xosta– nowm ¯r, ¸¯ Erowsaˇ¯m˚ gerelov k˚ lracni høom¯acinerin v˘arowoˇ hark˚, inqn ir beranov patmowm ¯r, ¸¯ AstowaÆ yaytnap¯s Øgnowm ¯ nranc, ew dra hamar ¯l nranq pate–

25

26

27

28

29

30

31

32 33

34

35

36

9. 1–8

2 Makabayeciner

1018

razmic dowrs en galis oˇjandam, aøanc v¯rq stanalow, orovhetew nranq hawatarmow¸eamb en pahpanowm Nra sahmanaÆ Ør¯nqner˚: 9

2

3

4

5

6

7

8

Ayd ßamanaknerowm aynp¯s patahec, or Antioqos˚ xist glxikor veradar´aw Parskastani koˇmeric, o– rovhetew na gnacel ¯r nranc glxawor qaˇaq˚‘ mtaÆelov tiranal gan´erin, isk e¸¯ hnarawor lin¯r, naew awerel qaˇaq˚: Erb da zgacin qaˇaqi zØrqer˚, bolor˚ verc– rin irenc z¯nqer˚ ew nran, or meÆ xstow¸eamb yar´akowel ¯r, xaytaøak kerpov, koraglowx yet æprtecin: Anti– oqos˚ amظahar heøacaw Parskastani koˇmeric, ekaw hasaw Ekbatani koˇmer˚: Nran teˇeak pahecin ir zØr– qi het patahaÆ d¯pqeri masin: Yiæelov iren Œaxows– ti matnaÆ Erowsaˇ¯m qaˇaqi bnakiœneri stahakow¸iwn˚ ew zayranalov erkow koˇmeri‘ ir zØravarneri ow erowsa– ˇ¯macineri vray, na oroæec ir zayroy¸˚ ¸aŒel erowsa– ˇ¯macineri vray: Dra hamar hramayec kaøapanin an– ˚ndhat qæel kaøq˚‘ ˘anaparh˚ æowt ancnelow hamar: Na œ¯r mtaÆowm, or erkinq˚ bareha˘ œ¯r ir hand¯p, isk in– q˚ meÆamtabar Œqwowm ¯r ew asowm. ¡Hreaneri Erowsa– ˇ¯m˚ anbnak piti dar´nem¿: Amenakal Bar´real˚‘ Is– ray¯li T¯r AstowaÆ˚, sakayn, nran patowhasec anere– woy¸ harowaÆnerov. haziw ¯r na asel ays xØsqer˚, or anaseli sowr cawerov bønowecin nra oskorner˚, tanjoˇ xi¸er sksowecin orovaynowm: Na æat arßani ¯r dran, qani or bazma¸iw ow noranor inœpisi tanjanqner, or na pat˘aøowm ¯r owriæneri marminnerin, noynpisi sastik cawer patecin iren: Aydowhander´ na ir goøozow¸iwnic œ¯r hraßarwowm, ayl ebrayecineri vray aweli meÆ ambar– tawanow¸eamb ow barkow¸eamb ¯r bønkwowm: Na stipec aweli arag qæel kaøq˚ ew sr˚n¸ac ayd vazqi ßamanak ¯l ˚nkaw kaøqic: Soskali tanjanqner patecin nran, o– rovhetew nra bolor oskorner˚ jardowel ¯in: Na, or ow– zowm ¯r ambartawanow¸eamb sastel Æovi aliqner˚, leran gaga¸ner˚ æowø tal nerqew, storotner˚ bar´racnel ve– rew, i—nqn ¯r getin tapalowaÆ, ire—n ¯in æalakaÆ man aÆowm: AstÆow zØrow¸ean bacayayt cowcadrowmn ¯r da:

1019

2 Makabayeciner

9. 9–21

Ayd anØr¯ni aœqeric vxtalov order ¯in bxowm ow ¸aŒwowm dowrs: Ir kendanow¸ean Ørov marmni andamner˚ hiwan– dow¸ean caweric baßanowecin iraric, marmni nexahotic amboˇj banakn sksec neˇowel: Na, or aøaj goøozamtow– ¸eamb owzowm ¯r erknqi astˇer˚ hawaqel, ir nexahoti pat˘aøov boloric mekowsacel ¯r, ew oœ oq œ¯r karoˇa– nowm nran ays ow ayn koˇm ærjel: Ayd pahic sksaÆ‘ na œaŒaworec ir ambartawan xstow¸iwn˚ ew AstÆow pat– ˘aøaÆ tanjanqneri hetewanqov nerqowst meˇmacaw, o– rovhetew marmni cawer˚ gnalov owßeˇanowm ¯in: Inqn isk œ¯r karoˇ tanel ir marmni nexahot˚: Na sksec aysp¯s xØsel. ¡P¯tq ¯ hnazand linel T¯r AstÆown, mahkanacow marmin˚ œp¯tq ¯ bar´racnel ew astowaÆakerp hamarel¿: Aˇaœowm ¯r Nran, or sowrb qaˇaq˚ himnayatak korÆane– low ew amayi dar´nelow spaønaliqi hamar aylews œ¯r g¸alow iren. xostanowm ¯r, or ayn mardaæat ow azat k˚ dar´– ni: Ebrayecinerin, oronc inq˚ spaønowm ¯r œarßanacnel o—œ patanqi, o—œ ¯l ¸aˇowelow, kananc ow erexanerin ga– zanneri ker dar´nel ow giæatiœ ¸øœownneri baßin anel, ayßm xostanowm ¯r a¸enacinerin hawasar hamaqaˇa– qaciner høœakel hrovartakov: Sowrb ta˘ar˚, or aøaj spaønowm ¯r koˇoptel, ayßm xostanowm ¯r ayn zarda– rel geˇecik now¯rnerov, naxkinowm ta˘ari koˇoptowaÆ zarderi ow spasqi Œoxar¯n bazmapatik˚ veradar´nel, zoheri hamar anhraßeæt pitoyqner˚ arqowniqic lrac– nel, ays amenic baci ebrayeci daønal, mardabnak bo– lor vayrer˚ ærjel ow AstÆow meÆ zØrow¸ean masin patmel: Erb tesaw, or cawer˚ oœ mi kerp œen dadarowm (orovhe– tew Tirojic nra vray ardar datastanov patiß ¯r ha– sel), erb yoys˚ ktrec, ¸¯ aylews œi karoˇ azatowel, ebra– yecinerin meÆ xonarhow¸eamb hrovartakner grec hete– weal bovandakow¸eamb. ¡Qaˇcr ebrayecinerin, ˚nkerne– rin, eˇbayrnerin, hamaqaˇaqacinerin srtagi!n oˇjoyn: Λer ænorhiw AstÆowc meÆ ænorh em stacel ew Æanr hiwan– dow¸iwnic tkaranalow ßamanak angam meÆ gorovanqov em yiæel ´ez: Es veradar´ay Parskastani koˇmeric ow Æanr hiwandacay: Mtqowms law hamareci hog tanel ha–

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19

20, 21

9. 22–10. 4 22

23

24

25

26

27

28

29

10 2 3

4

2 Makabayeciner

1020

sarakow¸ean Øgti ow xaˇaˇow¸ean masin: Deø yoyss œem ktrowm, or k’aprem, angam hawatacaÆ em, or k’azatow– em naew ays Æanr hiwandow¸iwnic: Es yiæowm em, or erb hayrs erkri verin koˇmerowm ¯r ærjagayowm, næanakel ¯r ir Œoxanordin, orp¯szi, e¸¯ orew¯ d¯pq patahi iren kam aˇ¯t teˇi ownenay, imanan, ¸¯ ov ¯ nkati aønowaÆ ir gorÆer˚ varelow hamar, ew irenc œkorcnen: Baci ayd, nkatelov, or mer ærjapatowm mer ¸agaworow¸ean hare– wan erkrner˚ nayowm en mez, es im ordi Antioqosin ¸a– gawor næanakeci im Œoxar¯n: Erb es ærjagayowm ¯i erkri verin koˇmer˚, bazma¸iw angamner es vstahel em ´eza– nic æaterin: Λez vstahelov ow apawinelov em es gnacel: Λez graÆ ayspisi hrovartaki mi pat˘¯nn ¯l owˇarkel em nranc: Ard, aˇaœowm em ´ez, or yiæ¯q aøhasarak im eraxtiqn ow kataraÆ baregorÆow¸iwnner˚ ew iwraqan– œiwrid nkatmamb im taÆaÆ s¯r˚, orp¯szi pahpan¯q im ow im ordow nkatmamb ´er miabanow¸iwnn ow hawatarmow¸iw– n˚: Hastat hamozowaÆ em, or im kataraÆ baregorÆow– ¸iwnner˚ nkati ownenalov‘ na aweli siralir ow mardas¯r k˚ lini ´er nkatmamb¿: Ew Antioqos˚‘ ays ariwnarbown ow anØr¯n hayhoyiœ˚ aysp¯s tanjowelov satkec: Ayn tan– janqner˚, or na pat˘aøel ¯r owriænerin, noyn tanjanq– ner˚ krelov na œaraœar meøaw Øtar leønerowm, isk ir dayekordi ffiilippos˚, or vercrel ew tarel ¯r nra marmin˚, vaxecaw nra ordowc ew Œaxaw Ptˇom¯osi mØt, Egipta– cineri erkir˚: Makabayecin ew ovqer nra het ¯in, Tiroj Øgnow¸e– amb zØracaÆ‘ gerow¸iwnic azatecin qaˇaqn ow ta˘a– r˚, qaˇaqi m¯j aylazgineri kaøowcaÆ baginnern ow paæ– tamownqi teˇer˚ qandecin, ta˘ar˚ maqrecin, krakov maqragorÆowaÆ qarerov m¯k ayl zohaseˇan æinecin ow drancic noric krak aønelov‘ erkameay ˚ndmijowmic yetoy oˇjakizman zoher matowcecin: Πragner vaøecin, xnker Æxecin, sksecin haci mætakan now¯rner tal: Erb da ka– tarecin, eresi vray getin ˚nknelov‘ aˇaœowm ¯in Tiroj˚, or noyn œariqnern aylews œkrknowen irenc nkatmamb, isk e¸¯ erbew¯ yancanq gorÆen, inqn ir hezow¸eamb xrati ew

1021

2 Makabayeciner

10. 5–17

oœ ¸¯ hayhoyoˇ, xowßdowß he¸anosneri ´eøq˚ matni irenc: Ard, ayn Ør˚, erb ta˘ar˚ he¸anosneri ´eøqov pˇÆowel ¯r, noyn Ørn ¯l noric norogecin srbaran˚, ayn ¯‘ Qas– ˇew koœowoˇ amsi qsanhingerord Ør˚: Oroæecin Taˇawa– raharac tØni nman ow¸ Ør cnÆow¸eamb ew owraxow¸eamb tØn katarel, yiæelov, or verjin ßamanakners inœp¯s ¯in katarel Taˇawaraharac tØn˚ leønerowm, qaran´awne– rowm ew Æerperowm‘ er¯neri nman xot owtelov ow ærjelov: Dra hamar ¸aw Æaøeric geˇecik ˘iwˇer ow armawi os– ter vercnelov‘ matowcecin nran, or yajoˇow¸iwn ¯r towel irenc‘ srbagorÆelow ir srbavayr˚: Ebrayeci azgi ˚n– dhanowr hama´aynow¸eamb hraman trowec, or ayd Ør˚ dasowi tarekan tØneri æarq˚, tØn katarowi cnÆow¸e– amb ew owraxow¸eamb: Aysqan˚‘ Ereweli makanowamb An– tioqosi masin. isk aznowazarm hØr ordi‘ anØr¯n An– tioqosi verabereal hamaøØtaki k˚ patmenq miayn ayn, inœ katarowec qaˇaqnerowm: Erb Antioqos˚ gah bar– ´racaw, Storin Asoriqi ow Ta˘kastani koˇmeri ar– qowni kaøavariœ næanakec Liwsiasin, orovhetew Ptˇo– m¯os˚, orin Bar´ran´n ¯in koœowm, ebrayecineri ira– wownqner˚ hastatown pahec ew gorÆer˚ xaˇaˇ howni m¯j drec ayn banic yetoy, erb xaxtel ¯in ebrayecineri het knqowaÆ owxt˚ ew nranc zrkel irawownqneric: Dra ha– mar nran Antioqosi mØt ambastanel ¯in ir ˚nkerner˚ ew matniœ ¯in anowanowm ayn bani hamar, or na ¸oˇel ¯r ffiilomitor¯si hramanov iren yan´nowaÆ Kipracineri erkir˚ ew ekel Antioqosi mØt: ffdimanalov ir hasc¯in asowaÆ naxatinqnerin, na ¸oyn xmec ow meøaw: Ayd vay– reri zØravar Gorgias˚ edomacineric zØrq ¯r hawaqowm ow yar´akowmner gorÆowm, yarmar dirqer grawowm: Nranq dowrs ¯in galis, anhangstacnowm ebrayecinerin, Œaxows– ti matnowm nranc Erowsaˇ¯mic, gnder ¯in kazmowm, mar– ti patrastwowm: Isk nranq, or makabayecineri het ¯in, aˇØ¸ecin AstÆown, nra Øgnow¸iwn˚ haycecin, or i– re—nq naxayar´ak linen edomayecineri berderi vray: E– kan, xmber kazmecin, yar´akowecin, xortakecin berde– r˚, harowaÆecin, kotorecin bolor nranc, ovqer ˚nkan i–

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

10. 18–28 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

2 Makabayeciner

1022

renc ´eøq˚, spanecin nranc: Omanq azatowecin, Œa– xan ow ekan apastanecin erkow amowr berderowm: Nranq irenc mØt own¯in martakan patrasti am¯n tesak me– qenaner‘ paæarman dimanalow hamar: Nranq meqenaner˚ kangnecrin parispneri mØt: Makabayecin berdi vray yar´akowelow hamar aynteˇ ¸oˇec Ωmawonin, Yovs¯Œin, Zaq¯in ow nra het eˇoˇ zinowornerin, orp¯szi paæaren berder˚, isk inq˚ gnac: Berdi æowrj˚ nstaÆ Ωmawoni zi– noworner˚ banagnacner owˇarkecin, kaæaøq vercrin, ber– derowm paæarowaÆneric aøan eظanasown hazar sater arÆa¸ ew ¸oyl towecin, or nranq dowrs gan berderic ow Œaxœen: Erb katarowaÆ d¯pqeri masin teˇeak pahe– cin Makabayecown, na hawaqec bolor iæxannerin, data– partec, meˇadrec, or arÆa¸ov va˘aøel en eˇbayrnerin ew azat ar´akel ¸ænaminerin: fflr¯nq˚ xaxtoˇnerin be– recin, spanecin nranc ew irenq aræawecin d¯pi berd˚: Ekan, ærjapatecin ayd erkow berder˚, ew orovhetew ya– joˇow¸iwn˚ nra koˇmn ¯r, nranq aydteˇ aweli qan qsan hazar mard kotorecin: Timo¸¯os˚, or aøaj partow– ¸iwn ¯r krel ebrayecineric, noric aæxowßacaw, noric zØrq hawaqec Øtar erkrneric, asiacineric meÆa¸iw ayrow– ´i ßoˇovec‘ mtadrowelov gal, sri owßov Hr¯astan erkir˚ grawel: Makabayecineri het eˇaÆner˚ nranc mØtenalow pahin paˇatanqov dimowm ¯in AstÆown, glowxnerin hoˇ ¯in canowm, qowr´ hagnowm, zohaseˇani aøajn ˚nkaÆ‘ ¸a– walwowm ¯in asti˘anneri vray, xndrowm ¯in, or sranic ye– toy na haæt lini irenc het, vani irenc ¸ænaminerin, d¯m kangni irenc hakaøakordnerin. aˇaœelov aˇØ¸owm ¯in aynp¯s, inœp¯s hrahangowm ¯r Ør¯nq˚: Erb aˇØ¸el˚ ver– jacrin, bolor˚ z¯nq vercrin, spaøazinowecin, patras– towecin ow qaˇaqic bawakan heøow gnacin: Erb ¸ænamow gndin mØtecan, ˚st kargi dasaworowecin, ˘akat kaz– mecin: Erb æaøagoyn aregakn sksec ir ˘aøagay¸ner˚ sŒøel erkri eresin, erkow koˇmer˚ baxowecin mimeanc: ffl– r˚ baxowoˇneri mi k¯sin owraxow¸ean bari næan ¯r pat– rastowm ew owraxali yaˇ¸ow¸iwn pargewowm, orovhetew er– knqi zØrow¸ean Œaøqn ow irenc Tiroj Øgnakanow¸iwn˚ loy–

1023

2 Makabayeciner

10. 29–37

si p¯s ijnelov‘ anvtang ¯in pahowm nranc, isk miws k¯sin, nranc birt goøozow¸ean hamar, tagnap ¯in pat˘a– øowm: Ayn pahin, erb paterazmi anaœaø, anoˇorm ´eø– q˚ ir gorÆn ¯r anowm, erknqic erewacin spaøaz¯n hing heÆealner‘ zinowaÆ osk¯ z¯nqerov ow osk¯ zarderov: Nranq ijan ¸ænamow banaki mØt, bayc ekan xaønowecin ebra– yecineri gndin: Sranq Yowda Makabayecown irenc m¯jn aønelov aøaj gnacin, irenc anerewoy¸ z¯nqerov aweli meÆ nax˘ir gorÆecin, qan Yowdan ir z¯nqerov, orovhe– tew nranq sra vray ¸aŒowoˇ bolor netern ow t¯ger˚ va– nowm ¯in, ew barkow¸eamb lcowaÆ, irenc neterov ¸ænamow aœqern ¯in kowracnowm: Φænamow ahabekowaÆ zØrqn sksec irar xaønowel: Ayd Ør˚ ¸ænamow banakic spanowel ¯r qsan hazar hing hariwr spaøaz¯n zinowor, isk Timo– ¸¯osn inq˚ mazapowrÆ eˇaÆ‘ amboxi het Œaxowsti di– mec: Na ekaw ˚nkaw Gazara anownov parspapat qa– ˇaq˚, owr zØravar ¯r Qer¯as˚: Makabayecin ir zØr– qov ekaw ow œors Ør paæarec berd˚: Nersowm gtnowoˇne– r˚ vstah linelov qaˇaqi amrow¸ean vray, Æaˇrowm ¯in ebrayecinerin, irenc œarow¸iwnic ¸ænamakan, anargalic xØsqer ¯in æprtowm nranc hasc¯in: Hingerord Ør˚, erb piti Æag¯r æaba¸ Øroway loys˚, ebrayakan banaki mi– jic qsan ˚ntir eritasardner Makabayecow het z¯nqer vercnelov‘ qajabar, barkow¸eamb yar´akowecin qaˇaqi darpasneric m¯ki vray: Owm patahecin darpasi mØt, teˇnowteˇ˚ spanecin: Yar´akowm gorÆec naew parisp– neri æowrj˚ gtnowoˇ amboˇj zØrq˚: Aˇmowk-aˇaˇak˚ hasaw qaˇaq: Parspapah zinoworner˚, oronq parspi vray ¯in, parspic dowrs ow ners, xmber kazmaÆ, teˇataraŒ an´– rewi p¯s verewic vayr ¯in ¸aŒwowm: Bolor makabayeciner˚ xowßecin ners, berdi aætarakn ow qaˇaqi bolor Œayta– kert æinow¸iwnner˚ kraki towecin, darpasnern ow mar– takan meqenanern ayrecin, aœqi ˚nknoˇ am¯n inœ xorta– kecin, yetoy qaˇaqi m¯j xaroyk vaøecin ow irenc hayho– yoˇ ¸ænaminerin dra vray ayrecin, qaˇaqi amboˇj inœq˚, gan´ern ow harstow¸iwn˚ koˇoptecin ew qaˇaqi Ør¯nqn ow karger˚ vercrin irenc ´eøq˚: Ekan gtan naew ŒaxaÆ, mi

29

30

31 32

33 34

35

36

37

10. 38–11. 10

38

11 2

3

4

5

6

7

8

9

10

2 Makabayeciner

1024

gbi m¯j ¸aqnowaÆ Timo¸¯osin. nran, nra eˇbayr Qer¯asin ow ApoloŒan¯sin noyn gbi m¯j ¯l mor¸ecin: Erb ays bo– lor gorÆern arecin verjacrin, cnÆow¸eamb ew owraxow¸e– amb Ørhnecin Tiroj˚, or arßani ow Œaøawor yaˇ¸anak ¯r pargewel Isray¯lin: Erb qiœ ßamanak anc ayd masin lsec arqayi haza– rapet Liwsias˚, xist zayracaw, vr¯ßxndrow¸eamb lcow– ec katarowaÆ d¯pqeri hamar: Na zØrq ßoˇovec, ow¸– sown hazar zinowor hawaqec, ow¸sown hazaranoc zØrqi het vercrec ir ownecaÆ amboˇj heÆelazØr˚, nranc ir het aønelov yar´akowec ebrayecineri vray ayn mtadrow– ¸eamb, or nranc glxawor qaˇaq˚ veraÆi he¸anosneri bnakavayri, srbow¸ean ta˘ar˚ miws meheanneri nman dar´ni harkatow, isk qahanayapetow¸ean paætØn˚ a– m¯n tari lini va˘aøqi en¸akay: Na anteselov Ast– Æow zØrow¸iwn˚, hazarawor hetewak zinoworner, heÆela– zØr ew Œˇer hawaqelov‘ goøozamtow¸eamb aøaj ¯r æarß– wowm: Erb Hr¯astan mtaw ow mØtecaw Erowsaˇ¯mic hing aspar¯z heøow gtnowoˇ Be¸sori berdin, hazarawor zi– nowornerov ærjapatec berd˚ ew sksec ˘næowm gorÆadrel: Erb makabayecinern imacan irenc berdi paæarman ma– sin, ßoˇovrdi het oˇbalov ow artasowelov aˇaœowm ¯in AstÆown, or bari hreætak aøaqi isray¯lacinerin Œrke– low hamar: Makabayecin nax inq˚ z¯nq vercrec, zØr– qin hraman towec spaøazinowel, kazm ow patrast li– nel, neˇow¸iwn yan´n aønelov‘ Øgnow¸ean hasnel neˇow¸e– an m¯j gtnowoˇ eˇbayrnerin: Ayd ßamanak nranq mia– ban, miahamowø spaøazinowelov‘ aøaj gnacin: Erb nranq hasan Erowsaˇ¯m qaˇaqi mer´akayq˚, nranc aøaj e– kaw ijaw osk¯ z¯nqerov spaøazinowaÆ, spitak ´i he– ÆaÆ mi mard: Na nizak ¯r ˘Ø˘owm ow patrastwowm ¯r yar´akowm gorÆel: Bolor˚, gØtepndowaÆ, Ørhnecin oˇor– maÆ AstÆown ew aydp¯s qajalerowaÆ ow ogeworowaÆ‘ yar– ´akman ancan: KarÆes gnowm ¯in oœ ¸¯ mardkanc vray yar´akowelow, ayl handipel ¯in soskali gazanneri, d¯m ¯in aøel erka¸¯ parispneri ew owzowm ¯in harowaÆel, koto– rel, korÆanel, ¸aŒov ancnel, hamar´ak yar´akowel‘ ˚n–

1025

2 Makabayeciner

11. 11–26

downelov erknayin nizakakci oˇormaÆow¸iwn˚: Qaji p¯s, aøiwÆi nman yar´akowecin ¸ænami banaki vray ew noyn teˇowm ¯l harowaÆelov‘ dia¸awal arecin tasnm¯k ha– zar ˚ntir zinowor, hazar vec hariwr heÆeal ew am– boˇj zØrq˚ Œaxowsti matnecin: Nrancic æater˚ Æanr viraworowelov‘ tkar ow tklor Œaxan-Œrkowecin: Liwsia– s˚ glxikor, mazapowrÆ Œaxaw: KarÆes inq˚ eˇaÆ œlin¯r ayd apikarow¸ean pat˘aø˚: Na xØsowm ¯r inqn ir het ew mtaÆowm, or ebrayecinern anyaˇ¸eli en, qani or hzØr AstowaÆ Øgnowm ¯ nranc: Liwsias˚ patgamaworner ow– ˇarkec nranc mØt, or nranc irawownqner˚ haæowi aønelov‘ haætow¸iwn knqi, yan´n aøaw ¸agawori hama´aynow¸iwnn stanal ow hamozel ¸agaworin, or barekamanay nranc het: Yowdan, yanown hasarakow¸ean æaheri, hama´ay– nec ayn paymannerin, or ßamanakin aøajarkel ¯r Liwsi– as˚: Arqan ¸oyl towec anel ayn, inœ hreaneri verabere– al pahanjel ¯r Makabayecin Liwsiasin graÆ namakowm: Hreanerin growaÆ namaknern own¯in ays bovandakow¸iw– n˚. ¡Liwsias˚ oˇjownowm ¯ hreaneri banakin: Yovhann¯sn ow Abesalom˚, oronc dowq owˇarkel ¯iq mez mØt, mez yan´– necin ´er namak˚ ew xndrecin ayn, inœ growaÆ ¯ nra m¯j: Inœ arßani ¯r ¸oyl talow, ¸oyl toweci, inœ p¯tq ¯r coyc tal ¸agaworin, coyc toweci, orp¯szi ´ez ¸oylatrowi a– nel ayn, inœ ¸oylatreli ¯: Menq ew dowq p¯tq ¯ hog ta– nenq mimeanc nkatmamb, owsti sranic yetoy k˚ janam bariq anel ´ez: Yetagay gorÆeri masin patowirecinq, or xØsen ´ez het: O—ˇj eˇ¯q: Hariwr qaøasownow¸ ¸owa– kanin, Ormizdi tØni Ør˚, amsi qsanœorsin¿: Isk ar– qowni hrovartak˚ growaÆ ¯r aysp¯s. ¡Antioqos arqan oˇjownowm ¯ eˇbayr Liwsiasin: Erb mer hayr˚ gnac astow– aÆneri mØt, kamecanq, or mer ¸agaworow¸ean en¸akay ßoˇovowrdner˚ xøovow¸iwn œbar´racnen: Hreaneric aweli o?v xaxtec ayd Ør¯nq˚: Nax nranq œen¸arkowecin he¸a– nosow¸iwn ˚ndownelow im hØr aøajarkow¸ean˚, ayl xndre– cin, or ¸oyl tanq paætel irenc Ør¯nqner˚: Orp¯szi ays azg˚ xøovow¸iwn œbar´racni, menq yan´n aøanq ew hra– man towecinq irenc ta˘ar˚ irenc veradar´nel ew ¸oyl

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

21 22 23

24

25

26

11. 27–12. 3 27

28

29

30

31 32

33 34 35

36 37

38

39

12 2

3

2 Makabayeciner

1026

tal, or apren ˚st irenc naxnineri Ør¯nqneri: Ard, law k’anes, e¸¯ mard owˇarkes nranc mØt, payman kapes ow daæinq knqes, or nranq haskanan, ¸¯ menq hog enq tanowm nranc hamar, owraxanan, yØßarakam, bareacakam daø– nan nranc nkatmamb, ovqer yargowm en irenc Ør¯nqner˚¿: Ψoˇovrdin owˇˇowaÆ arqowni hrovartak˚ growaÆ ¯r ays– p¯s. ¡Antioqos arqan barekamabar oˇjownowm ¯ hreane– ri Æerakoytin, hreay zinowornerin ow zØrqerin: O—ˇj eˇ¯q, ew e¸¯ am¯n inœ lini aynp¯s, inœp¯s menq enq kamenowm, a– pa menq ¯l oˇj k˚ mnanq: Liwsias˚ mez aynp¯s teˇekac– rec, ¸¯ dowq owzowm ¯q ijnel Erowsaˇ¯mowm gtnowoˇ hreaneri mØt: Ovqer ayßm karoˇ en gnal, dranc ¸oˇ da ¸oylatrowi minœew Ahekan amsi eresown˚: Hreaneri het knqowaÆ da– æinqi hama´ayn, ¸oˇ ¸oyl trowi, or nranq aøajoway nman dawanen irenc krØnn ow Ør¯nqner˚, ew oœ oq ¸oˇ nranc ne– ˇow¸iwn œtay orew¯ ´ewov: Menq owˇarkowm enq Liwsiasin owMenelawosin, or ´ez mxi¸aren: O—ˇj eˇ¯q: Hariwr qaøa– sownow¸ ¸owakan, Ahekan amsi tasnhing¿: Høom¯aciner˚ noynp¯s owˇarkecin ayspisi namak. ¡Koyindos Memiosn ow Titos Manios˚‘ høom¯acineri glxaworner˚, oˇjownowm en ebrayeci ßoˇovrdin: Inœ artØnow¸iwn or towel ¯ ´ez ¸a– gawori eˇbayr Liwsias˚, menq noynp¯s hama´ayn enq: Inœ or arßani ¯q hamarowm haˇordel arqayin, imastow¸eamb xorhelowc yetoy ara—g haˇordec¯q mez, orp¯szi orew¯ kerp karoˇananq ´ez Øgtakar linel, orovhetew menq aha æow– tov gnalow enq antioqacineri qaˇaq˚: Dra hamar ¯l dowq æta—p owˇarkec¯q m¯kin, or menq ¯l imananq, ¸¯ dowq inœ ¯q xorhowm: O—ˇj eˇ¯q: Ays daæinq˚ knqowec qaøasown– ow¸ ¸owakanin Ormizdi tØnin¿: Liwsias˚ noric ancaw gnac ¸agawori mØt, isk hrea– nern sksecin zbaˇowel hoˇ mæakelov: ZØrqi zØravarner˚‘ Timo¸¯os˚, qajazgi Apolonios˚, Heronimosn ow DimoŒon˚, naew Nikanor˚, erbeq ¸oyl œ¯in talis sranc hangist ow xaˇaˇ aprel: Yopp¯acinern aynqan hamar´akow¸iwn stacan, or sksecin anØr¯now¸iwnner anel: Mijnordner e– kan ow hamozecin irenc ærjakayqowm gtnowoˇ hreanerin, or sranc, irenc kananc ow erexaneri het, nawerov be–

1027

2 Makabayeciner

12. 4–14

ren, ew or amboˇj qaˇaq˚ hama´ayn ¯ dran: Sranq ha– ma´aynecin, orp¯szi irenc mijew xaˇaˇow¸iwnn ow mia– banow¸iwn˚ pahpanowi, yan´n aøan gnal, orovhetew oœnœi nkatmamb oœ mi kaskaÆ œown¯in: Berecin sranc ow oœ pa– kas qan erkow hariwr mardow Æovi m¯j xeˇdecin: Erb Yowda Makabayecin imacaw katarowaÆ ayd anØr¯n ow tmardi gorÆi, ayd aˇ¯ti masin, hraman towec ir æowr– j˚ gtnowoˇ zinowornerin kanœel ardar Datawori anown˚, isk inqn anmijap¯s yar´akowec mardaspanneri vray: Giæerov nranq nawahangist˚ hrdehi matnecin, nawern ayrecin, isk aynteˇ apastan gtaÆ mardkanc kotore– cin: Qani or berdern zgowæow¸ean hamar Œak ¯in pahel, Makabayecin oroæec, or miws angam veradar´in aøha– sarak k˚ kotori yopp¯acinerin: Na yar´akowec naew yamn¯acineri vray, oronq karÆes noyn patowhasn ¯in ow– zowm berel irenc het bnakowoˇ ebrayecineri glxin: Gi– æerov na yar´akowec yamn¯acineri vray ew nawahangis– t˚ nawerov hander´ hrdehec, aynp¯s or kraki colqer˚ e– rewowm ¯in Erowsaˇ¯mowm, ¸¯ew aysteˇic minœew aynteˇ mØt œors hariwr ow¸sown aspar¯z ¯r: Aynteˇic ærjancelov mØt qsan aspar¯z‘ owzecin Timo¸¯osi vray yar´akowel, bayc nranc aøaj˚ ktrecin mØt hing hazar hing hariwr arab heÆealner: Gnder˚ baxowecin mimeanc, ow mart˚ sastkacaw: Yowdayi banak˚ apawinec Tiroj Øgnow¸e– an˚, orovhetew yaˇ¸anaki baregowæak næan˚ tesan i– renc aœqi aøaj: Erb anapatabnak arabner˚ partow– ¸ean matnowecin, ekan kangnecin Yowdayi banaki aøaj ew hlow-hnazand xndrecin daæinq knqel: Baci ayd, xos– tacan oœxari hØter tal nranc ew am¯n inœowm Øgtakar linel nranc: Yowdan mtaÆec, or sranq karoˇ en æat p¯tq gal irenc, owsti hama´aynec, nerec ow nranc het xaˇaˇow¸iwn hastatec: Erb daæinq˚ knqecin, iwraqan– œiwrn ir banak˚ gnac: Hreaner˚ aspatakecin mi koˇ– mi vray ew paæarecin parispnerov amracowaÆ, xaøni– ˘aˇanj azgeri bnakiœnerov lcowaÆ mi qaˇaq, ori anow– n˚ Kasp ¯r, ew ayn paæarowaÆ pahecin: Berdi nersowm gtnowoˇner˚ irenc yoys˚ drel ¯in parispneri amrow¸ean

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

12. 15–24

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

2 Makabayeciner

1028

ew irenc paæarneri æatow¸ean vray: Arhamarhot go– øozow¸eamb nranq nayowm ¯in Yowdayi ow nra zØrqi vray, qsow xØsqerov hayhoyowm sranc, asowm ¯in ayn, inœ patæa˘ œ¯r: Isk sranq haycecin erknqi ow erkri amenazØr, meÆ ow hzØr Tiroj Øgnow¸iwn˚, or Naw¯i ordi Yesowi ØrØq aøanc martakan meqenaneri, aøanc xoyeri ow mangˇionneri korÆanel ¯r Eriqov˚, xmber kazmecin, ew bolor˚ miasin qajabar yar´akowecin parispneri vray: Grohecin ow AstÆow kamqov grawecin parspapat qaˇaq˚ ew aynqan æat zinoworner kotorowecin, or aynteˇ gtnowoˇ erkow as– par¯z erkarow¸eamb Æovak˚ areamb nerkowec: Aynte– ˇic gnacin Qarayi koˇm˚, mØt hing hariwr yisown aspa– r¯z, ew mØtecan towb¯akan koœowoˇ hreanerin: Aydteˇ gtan anyajoˇow¸iwn kraÆ, owßaspaø eˇaÆ Timo¸¯osin, o– r˚, sakayn, pahapan zØrqer ¯r ¸oˇel xist amracowaÆ mi vayrowm: Dosi¸¯osn ow Sosipatros˚‘ makabayecineri gndi hzØr zØravarner˚, banakic dowrs ¯in ekel ow ærja– gayowm ¯in irenc gndov: Erb sranq ekan ow handipecin ayd berdin, yar´akowecin ow aydteˇ spanecin aweli qan tas˚ hazar mard, isk Makabayecin ir banak˚ gnde– ri baßanec ew ir gndov yar´akowec Timo¸¯osi vray: Sa own¯r hariwr qsan hazar vahanakir zinoworner ew mØt erkow hazar hing hariwr heÆeal: Erb Timo¸¯osn imacaw, or makabayeciner˚ aræawowm en ir vray, anmijap¯s ir ownecowaÆq˚, gan´˚, zinoworneri kananc ow erexanerin ir mØtic owˇarkec kaønacineri berd˚: Ayd berdn anhnar ¯r paæarel ayd vayreri anmatœeli, anancaneli linelow pat˘aøov: Erb erewac Yowdayi gownd˚, ¸ænamow zØrqn sksec aøaj æarßowel, orovhetew Amenakali vaxn ˚nkel ¯r nranc srter˚: Nranq anmijap¯s leˇapataø eˇan, xaø– nowecin irar, sksecin xocotel mimeanc, crowecin ow Œa– xowsti dimecin: Ωat ¯in naew aynpisiq, oronq yimar va– xic z¯nqerov baxwowm ¯in irar: Yowdayi gownd˚ Œaxows– ti dimaÆnerin xstagoyns halaÆec, anxnay harowaÆec ow kotorec: Aydteˇ ¸ænamow zinoworneric dia¸awal ˚nkaw mØt eresown hazar zinowor: Dosi¸¯osi ow Sosipatrosi gnder˚ geri vercrin Timo¸¯osin: Nranc ´eøqn ˚nknelov‘

1029

2 Makabayeciner

12. 25–35

sa am¯n hnarqi dimelov aˇaœowm ¯r nranc, or kendani ¸oˇnen iren: Na asowm ¯r. ¡Λezanic æateri barekamnern ow eˇbayrner˚ in´ mØt geri en: Nranc bolorin im glxi Œo– xar¯n azat k’ar´akem ew ´ez k˚ yan´nem¿: Stanalov ir Œoxar¯n æaterin azat ar´akelow ayspisi xostowm‘ nranq nran azat ¸oˇecin irenc eˇbayrnerin Œrkelow yoy– sov: Erb Timo¸¯os˚ berd hasaw, or Ωønœanani kentronowm ¯r, berec, kotorec nranc, oronc xostacel ¯r azat ar´a– kel: Dranc ¸iwn aweli qan qsan hazar mard ¯r: Nranq anmijap¯s aræawecin EŒron koœowoˇ amowr qaˇaq˚, owr bnakwowm ¯r Liwsiasn inq˚: Bazma¸iw zinoworner, neta– ´ig meqenanerov ow z¯nqerov zinowaÆ, nersic heætow¸e– amb paætpanowm ¯in parispner˚, køwowm drsi mardkanc d¯m: Sranq Øgnow¸ean kanœecin hzØr Amenakalin, or˚ karoˇ ¯r xortakel paterazmoˇneri zØrow¸iwn˚, ew anmi– jap¯s grawecin qaˇaq˚ berdov hander´: Aynteˇ‘ nersowm, dia¸awal spanecin mØt qsan hazar hing hariwr mard: Aynteˇic aspatakecin skiw¸acineri mi qaˇaq, or˚ E– rowsaˇ¯mic heøow ¯r mØt vec hariwr aspar¯z: Sranq i– renc eraxtapart ¯in hamarowm hreay azgi nkatmamb: Qaˇaqowm bnakowoˇ hreanern irenq ¯l vkayecin, or, erb irenq neˇow¸ean m¯j en eˇel, ayd qaˇaqaciner˚ Øgnel en irenc: Erb nranc yajoˇowec makabayecineri gndi het xaˇaˇow¸ean gorÆ˚ glowx berel, nranq gndi aøaj bar´– ra´ayn xostacan aøawel ews hnazand linel nranc az– gin: Sranq nranc mØtic ætapecin Erowsaˇ¯m qaˇaq˚, orovhetew mØtenowm ¯in eظnerord æaba¸i tØner˚: Erb katarecin Pentekost¯i tØn˚, nranq yar´akowecin Gor– giasi vray, or˚ edomacineri koˇmi kowsakaln ¯r: Nranq nra d¯m elan eresown hazar vahanakir zinowornerov ow œors hazar heÆealnerov: Erb ays ow ayn koˇmowm banak– ner˚ ˘akat kazmecin, ebrayecineri mi Œoqrik xowmb ˚n– kaw erkow ˘akatneri mijew: Tobekenacineri gndic Do– si¸¯os anownov m¯k˚, or hzØr, hmowt paterazmoˇ ¯r, yar– ´akowec Gorgiasi vray: Ayn pahin, erb owzowm ¯r anØr¯– nin ´erbakalelov makabayecineri gndi aøaj zoh matow– cel, Φrakiayi gndic spaøaz¯n mi mard hasaw, harowa–

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

12. 36–13. 2

36

37

38

39

40

41 42

43

44

45

46

13 2

2 Makabayeciner

1030

Æec owsin, tapalec ow Gorgiasin azatec nra ´eøqic: Gorgias˚ mazapowrÆ ˘oˇoprelov‘ Œaxaw Mimar¯n amro– c˚: Erb ˘akatamart˚ erkarec, ow æat kotoraÆ eˇaw, ayn ßamanak makabayeci zinoworner˚ Amenakal AstÆown Øgnow¸ean kanœecin, orp¯szi na paterazmowm aøajnor– di irenc: Irenc lezowov xraxowsecin mimeanc, gorÆi an– can ew noyn pahin ¯l Gorgiasin ir gndov hander´ Œa– xowsti matnecin: Yowdan vercrec zØrq˚, hascrec So– dom koœowoˇ qaˇaq˚: Erb æaba¸˚ mØtecaw, irenc Ør¯nq– neri hama´ayn, lowacowelov ow maqrowelov, anckacrin æa– ba¸ Ør˚: Yajord Ør˚ ekan Hr¯astani koˇmer˚, orp¯szi ¸aˇen paterazmowm ˚nkaÆnerin. ew tohmakic eˇbayrne– ric iwraqanœiwrin ¸aˇecin irenc hayreri gerezmanocowm: Erb hasan ˘akatamarti teˇ˚, gtan irenc azgakicne– ri diakner˚, oronc zgestneri tak, ¸ewatakin, yowøow¸qi owlownqner ew am¯n tesak kowøqeri bßßanqner kayin, mi ban, or yatkap¯s merßeli ¯r Ør¯nqov, ew ebrayecinern ayd– pisi banic xist heøow ¯in Œaxœowm: Gtnelov dranq‘ hre– aner˚ haskacan, or nranc kotoraÆ˚ eˇel ¯ ayd pat˘a– øov: Dranic yetoy bolorn ¯l aøhasarak Ørhnecin ardar datawor Tiroj˚, or bacayaytowm ¯ gaˇtniqner˚: flnki ijaÆ xndrowm ¯in, or ancealowm irenc kataraÆ meˇqe– r˚ baresrtØr¯n neri: Qaj Yowdan sŒoŒec zinowornerin, xndrec, or zgoyæ linen nman meˇqer gorÆelowc: ¡Λer aœqe– rov tesaq, - asowm ¯r, - or ays patowhas˚ teˇi ¯ ownecel nranc kataraÆ meˇqeri pat˘aøov¿: S¸aŒ mtaÆelov‘ na œors sater arÆa¸ hawaqec ew towec, or tanen, Erow– saˇ¯mowm zoher matowcen katarowaÆ meˇqeri hamar: Da xist imastown qayl ¯r, orovhetew inœ or anowm ¯r, meøel– neri yarow¸ean masin mtahogowelov ¯r anowm: E¸¯ pa– terazmowm ˚nkaÆneri yarow¸ean aknkalow¸iwn œownenar, zowr k˚ lin¯r meøelneri hamar aˇØ¸q matowcel˚: Na ˘iæt ¯r haskacel, or geˇecik mahov ˚nkaÆner˚ ænorhneri en arßananowm: Na hawatowm ¯r, or qajow¸eamb ˚nkaÆner˚ meˇqeri ¸oˇow¸iwn k˚ stanan: Hariwr qaøasownin˚ ¸owakanin, Yowda Makabayecow ßamanak Antioqos˚ Liwsiasi het bazma¸iw zØrqerov

1031

2 Makabayeciner

13. 3–14

ekaw Hr¯astan: Na own¯r hariwr tas˚ hazar vahanakir zinoworner, hing hazar ereq hariwr heÆealner, qsanerkow Œˇer ew ereq hariwr gerandakir martakaøqer: Ωma– wonn iren xelØq karÆelov‘ ˚nkel ¯r nranc m¯j, or aæxar– hi xaˇaˇow¸ean masin barexØsi, minœdeø ir mtqi xor– howrd˚ erkri qahanayapetow¸iwn˚ stanaln ¯r: Arqa– yic arqan xist æarßel ¯r Antioqosi barkow¸iwn˚ Ωma– woni d¯m, manawand Liwsias˚ hastatec, or ays Ωmawonn ¯ ayd erkrowm katarowoˇ bolor œaragorÆow¸iwnneri pat– ˘aø˚, owsti hraman towec, or bønen nran ow teˇi Ør¯nqi hama´ayn oœnœacnen: Aydteˇ kar yisown kangown bar´– row¸eamb mi aætarak, or˚ lcowaÆ ¯r moxrov: Na own¯r ´agara´ew, pttowoˇ mi gorÆiq: Dowø˚ æinel ¯in aynp¯s, or bacwowm ¯r hakaøak‘ d¯pi nersi, moxri koˇm˚: Nra m¯j ¯in netowm ayn yancagorÆin, or ta˘arin vnas ¯r towel kam ayl meÆameÆ œariqner ¯r gorÆel: Hramayecin ayspi– si patßov m¯jteˇic veracnel anØr¯n Ωmawonin, or erkri vray arßani œlini hoˇi ow patanqi: Qani or na bazowm œariqner ¯r gorÆel ayn seˇani hand¯p, owr pahwowm ¯in sowrb krakn ow a˘iwn˚, dra hamar ¯l na moxraheˇ´ ma– hov gtaw ir vax˘an˚: Antioqos arqan patrastowec aweli vayreni tanjanqneri en¸arkel hreanerin, qan ir hayr˚: Erb da imacaw Yowdan, ßoˇovrdin patowirec, or giæer-cerek kanœen Tiroj anown˚, or Na, inœp¯s naxki– nowm, hima ¯l lini Øgnakan ayn mardkanc, owm owzowm en he– øacnel irenc hayreri Ør¯nqneric ow sowrb ta˘aric, irenc œmatni anØr¯n he¸anosneri ´eøq˚: Erb bolorn aøhasa– rak artasowelov ow Æom pahelov miahamowø ays owxt˚ katarecin, ereq Ør an˚ndhat getin ˚nkaÆ aˇØ¸q are– cin, ayn ßamanak Yowdan yordorec nranc, or patrast linen: Na aøan´in hawaqec ßoˇovrdi Æererin, xorhowrd arec: ¡Qaˇaqnern amracnenq, - asac, - qani deø ¸a– gawori zØrqer˚ Hr¯astan œen mtel: AstÆow kamqov menq qajow¸eamb elnenq, keanqi ew mahow køiw mˇenq i paæt– panow¸iwn qaˇaqi, Ør¯nqneri, ta˘ari, erkri ow t¯row¸e– an¿: Erb ays bann asac, anmijap¯s zØrqov aræawecin Modiim qaˇaqi koˇmer˚. na banakateˇi ¯r hastatowm,

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

13

14

13. 15–25 15

16 17

18

19 20

21

22

23

24

25

2 Makabayeciner

1032

zinanæan ¯r baæxowm, ir an´˚, zØrqn ow banaki yaˇ– ¸ow¸iwn˚ yan´nowm AstÆown: Na ˚ntrec Aristid¯sin, law spaøazinowaÆ eritasardner, giæerov xowßec ¸agawori banaki m¯j, mtaw vran˚, kotorec mØt œors hazar giæe– rayin pahakner, spanec aøajnordoˇ Œˇin ow Œˇapetin ew aøhasarak døan bolor pahapannerin dia¸awal ge– tin tapalelov‘ veradar´aw: Ayn ßamanak amboˇj ba– nak˚ xaønaæŒo¸ow¸eamb ow sarsaŒov bønowec: Bolor˚ yowsalqowaÆ, ¸owlacaÆ, owßaspaø eˇaÆ ow tarakowsaÆ‘ di– maworecin aøawØt˚: Φagawor˚ ebrayakan banaki ays– pisi hamar´akow¸iwnn ow xizaxow¸iwn˚ erknqi Øgnow– ¸ean˚ veragrelov‘ aæxatec xoramankow¸eamb noynpi– si mi harowaÆ hascnel nranc, bayc anyajoˇow¸iwn krec: Na Be¸sor aræawelov‘ paæarec ayn, aspatakec, bayc aydteˇ ¯l harowaÆner stanalov‘ partow¸iwn krec, o– rovhetew nersowm gtnowoˇnerin Yowdan inq˚ gaˇtni pa– hestneric net, z¯nq, m¸erq ¯r matakararowm: Hrea– neri gndic fiodok anownov m¯k˚ ays gaˇtniq˚ yaytnec ¸ænamown: ffintøecin, gtan nran ow patßecin. na sri zoh dar´aw: Erb ¸agaworin yaytni dar´aw, ¸¯ berdowm gtnowoˇner˚ owßeˇ en, owßi gorÆadrowmic hraßarowelov‘ sksec xoramankØr¯n hamozel berdowm gtnowoˇnerin, ¸¯ daæinq ¯ aøajarkowm, xostanowm ¯ hraßarowel berde– r˚ grawelowc, minœdeø yar´akowec Yowdayi banaki vray, bayc erkow koˇmic ¯l anyajoˇow¸iwn krelov‘ ˚nkrkec: Erb dranic yetoy nran yaytnecin, ¸¯ ffiilippos˚ stor a– rarq ¯ katarel‘ erkrowm ærjagayelov arqowni gorÆerin veraberoˇ kargadrow¸iwnner ¯ arel, ¸owlacaw, yowsalqow– ec, trtmec ew ebrayecinerin xndrec hama´aynow¸ean gal: Owxt drec, erdowm towec, or nranc bolor irawownqner˚ k˚ verakangni: Xaˇaˇow¸ean daæinq knqec, zoh matowcec ow patiw towec ta˘arin: Na qaˇcr sirov g¸ow¸iwn ew mardasirow¸iwn coyc towec nranc bolor vayrerowm, Œa– øabanec Makabayecown ew nran aweli harowst dar´rec, qan aøaj ¯r: Aynteˇ‘ Dorayic minœew Gerar, sparapet næanakec Hegemonid¯sin, isk inqn ekaw mtaw Ptˇomayis: Qaˇaqi bnakiœner˚ xist zayracel ¯in, or na xaˇaˇow–

1033

2 Makabayeciner

13. 26–14. 10

¸ean daæinq ¯ knqel: Nranq œ¯in handartwowm, xøovow¸iwn ¯in patrastowm nra d¯m, stipowm, or œeˇeal yaytarari haætow¸ean hama´aynow¸iwn˚: Ekaw Liwsiasn inq˚, mØ– tecaw, oˇjaxohow¸eamb hamozec nranc, meˇmacrec: An– tioqos˚ noric veradar´aw antioqacineri koˇmer˚: A– ha ayspisi vax˘an ownecaw aspatakoˇ ¸agawori ays aræawanq˚:

26

Ereq tari anc Selewkiosi ordi Demetrios˚ meÆ ba– 14 nakov yar´akowec ebrayecineri Ereqqaˇaqean nawahan– gsti vray: Bazma¸iw zinowornerov na xowßec erkir, or– 2 p¯szi artaqsi-heøacni Antioqosin ow sra eˇbayr Liw– siasin: Naxkinowm eˇel ¯r Alkimos anownov mi qahana– 3 yapet, or˚ xaønak ßamanaknerowm ir kamqov pˇÆowel ow dar´el ¯r he¸anos. sa mitq arec ow asac. ¡Inœ ¯l li– ni, œem karoˇ Œrkow¸iwn gtnel, œem karoˇ aylews mØtenal sowrb zohaseˇanin¿: Hariwr yisownm¯k ¸owakanin na e– 4 kaw kangnec Demetrios arqayi aøaj, nran nowirec osk¯ psak ow armawenow terew ew, i patiw meheani, ´i¸enow ¸aw ˘iwˇer: Ayd Ør˚ na lowø mnac. ir anmtow¸iwn˚ i– 5 ragorÆelow hamar yarmar ßamanaki ¯r spasowm: Mi Ør Demetrios˚ nran kanœelov xorhrdi‘ harcrec. ¡Hr¯asta– ni ebrayeciner˚ i?nœ Ør¯nq en dawanowm, i?nœ en kamenowm, i?nœ en xorhowm mer masin¿: Na aysp¯s patasxanec. 6 ¡Hreaneri m¯j asidaci koœowoˇner˚, oronc sparapet ow zØravar ¯ høœakel iren Yowda Makabayecin, zØrq en kaz– mel, patrastwowm en paterazmi, an˚ndhat hrahrowm en ßoˇovrdin ew ¸oyl œen talis, or xaˇaˇow¸eamb hnazan– dowen ´er t¯row¸ean˚: Dra hamar ¯l es, aha, zrkowaÆ im 7 hayreni Œaøqic‘ qahanayow¸iwnic, ekel hasel em qez mØt: Npataks ¯ nax‘ arqowni gorÆeri masin srtacawow¸iwns 8 yaytnel ew apa‘ im mtahogow¸iwn˚ mer masin: Ayd mard– kanc anmtow¸ean pat˘aøov xist anhangstacaÆ ekel hasel em qez mØt, orovhetew mer anmeˇ amboˇj ßoˇovowrdn izowr xøovqi m¯j ¯: Φ¯ inœ npatakner ow mardasira– 9 kan cankow¸iwnner own¯q tarber koˇmeri ow amboˇj aæ– xarhi nkatmamb, ayd bolor˚ qaj gitem: Qani Yowdan 10 kendani ¯, anhnar ¯, or Hr¯astanowm arqowni gorÆer˚

14. 11–23 11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23

2 Makabayeciner

1034

xaˇaˇ ˚n¸anan¿: Erb na ays xØsqern asac nra ma– sin, Yowdayi nkatmamb ¸ænamakan ox ownecoˇ awaganin aøawel ews zayracrec ¸agaworin: Sa hramayec anmi– jap¯s kanœel Œˇapet Nikanorin, nran zØrq yan´nec ow næanakec Hr¯astani koˇmeri sparapet: Nra het owˇarkec meÆ spaøazinow¸iwn‘ xstagoyns patowirelov, or Yowdayin an´amb kendani bøni, nra gownd˚ ays ow ayn koˇm cri ew Alkimosin næanaki ta˘ari qahanaya– pet: Yowdayi pat˘aøov Hr¯astanic ŒaxaÆ mardik paøaktowaÆ ekan xaønowecin Nikanori gndin: Sranq hreaneri dßbaxtow¸iwn˚ irenc hamar mxi¸arow¸iwn ¯in hamarowm: Erb hreaner˚ lsecin Nikanori aræawanqi ow he¸anosneri ayd aøajxaˇacman masin, hoˇ ¯in lcnowm irenc glxin, ¸awalwowm ¯in getnin, Øgnow¸iwn haycowm Ti– rojic, or i skzban¯ yawiteans hastatel ¯r ir ßoˇovrdin ew am¯n angam bacayayt Øgnow¸ean ´eøq ¯r meknel irenc: Erb zØravar˚ hraman towec, Desaom giwˇowm anmijap¯s nran ˚ndaøaj gnac Yowdayi eˇbayr Ωmawon˚, or˚ elaw Ni– kanori d¯m, bayc nizakakicneri Œoqrik xowmb˚ anzgoyæ linelow pat˘aøov partow¸iwn krec: Nikanor˚, sakayn, lsel ¯r ayd mardkanc qajow¸ean, yanown irenc erkri mˇaÆ marterowm nranc cowcaberaÆ xizaxow¸ean masin: Na vaxenowm ¯r gorÆn awartel ariwnali datastan tesne– lov: Dra hamar na mard owˇarkec, kanœec Posidoniosin, Φ¯odotosin ow Mata¸iasin, orp¯szi sranq hamozen hreanerin, or daæinq knqen: Bazma¸iw aøarkow¸iwnner ow tarakarÆow¸iwnner eˇan, bayc erb zØrapet˚ æaterin hamozec, zinowornern ¯l mia´ayn yan´n aøan haætow¸iwn knqel: Payman drecin ow daæinq knqecin: Ψamk¯t næana– kecin, ¸¯ erb mi teˇ hawaqowelov p¯tq ¯ hastaten da– æinq˚: Ekan irar mØt, nstecin a¸oønerin, xorhowrd are– cin ow daæinq knqecin: Yowdan ir gndin hraman ¯r towel, or kazm ow patrast zinowen, daranamowt linen, œlini ¸¯ ¸ænamin yankarÆ mi œar daw niw¸aÆ lini: Aysp¯s zgowæow– ¸eamb mimeanc het Ørinakan daæinq knqecin: Nikanor˚ mtaw Erowsaˇ¯m ow ærjagayec aynteˇ aøanc ankarg ow a– nØr¯n orew¯ ban katarelow: Ir mØt kowtakowaÆ xaøni˘a–

1035

2 Makabayeciner

14. 24–34

ˇanj banaki zinowornerin owˇarkec irenc teˇer˚: Ni– kanor˚ Yowdayi het siralir ow yarganqov ¯r veraberwowm: Xndrec, or Yowdan ir azgic kin aøni, zawak ownenay, or– p¯szi mimeanc nkatmamb yarganq lini: Yowdan hama´ay– nec, ow nranq barekamacan: Erb Alkimos˚ tesaw nranc miabanow¸iwn˚ ew mimeanc het knqaÆ daæinq˚, anmija– p¯s ekaw Demetriosi mØt: Na ambastanec Nikanorin ew apacowcowm ¯r, or na arqownakan Ør¯nqi nkatmamb xor¸, ¸ænamakan mtadrow¸iwnner owni, qani or arqowna– kan gorÆeri d¯m gnacoˇ mi mardow ibrew ordegir ßaøang ¯ dar´rel ew næanakel ir Œoxanord˚: Erb ¸agawor˚ lsec anØr¯n bansarkowi ays xØsqer˚, xist zayracaw: Φaga– wor˚ hramayec hrovartak ar´akel, or inq˚ hama´ayn œ¯ miabanow¸ean daæinqin: Noyn hrovartakowm na hrama– yowm ¯r, or Makabayecown, otqern ow ´eøqer˚ kapkpaÆ, beren hascnen antioqacineri qaˇaq˚: Erb ays am¯n˚ yaytni dar´aw Nikanorin, na mtamolor ow glxahak dar– ´aw, trtmec, or daæinq˚ keˇÆiq ¯ daønalow, owxt˚‘ izowr mi ban: Ayd ardar mard˚ oœ mi vnas œ¯r owzowm pat˘aøel: Bayc qani or ¸agawori hramann antesel œ¯r kaoˇ, spa– sec yarmar aøi¸i, orp¯szi hnaragitow¸eamb katari ¸agawori hraman˚: Erb Makabayecin tesaw, or Nika– nor˚ inœ-or nengow¸iwn ¯ niw¸owm, hpatakow¸ean Ør¯nq˚ æat xist ow koptØr¯n ¯ kiraøowm ir nkatmamb, Nikanori yandgnow¸iwn˚ œar ban hamarec: Ew qani or na æat mard– kanc ¯r larel irar d¯m, owsti elaw gnac Nikanori mØtic: Erb Nikanor˚ tesaw, or nran œi karoˇanowm ir ´eøq˚ gcel aynp¯s, inœp¯s inqn ¯r kamenowm, ekaw srbow¸ean ta˘ar˚‘ qahananeri mØt, erb sranq zoher ¯in matowcowm: Na pa– hanjowm ¯r nrancic, or anmijap¯s iren yan´nen ayd mar– down: Sranq erdowelov asacin. ¡Ayd mardown menq œenq ¯l tesel¿: Na ´eøq˚ meknec d¯pi ta˘ar ow aysp¯s erdowec. ¡E¸¯ Yowdayin, otqern ow ´eøqer˚ kapaÆ, in´ œyan´n¯q, AstÆow ays ta˘ar˚ getnin k˚ hawasarecnem, zohaseˇa– n˚ k˚ korÆanem, nowirakan ays ta˘ar˚ Ormizdi astow– aÆneri mehean k˚ dar´nem¿: Ays xØsqern asac na ow elaw gnac: Qahananer˚ ´eøqer˚ d¯pi erkinq parzecin, dime–

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

14. 35–15. 1

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

15

2 Makabayeciner

1036

cin Nran, ov bolor ßamanaknerowm irenc azgi Øgnakann ow paætpann ¯r eˇel, ew asacin. ¡Dow, o!v am¯n bani T¯r, or oœ mi bani kariq œownes ew am¯n inœov li es, kamecar, or qo bnakow¸ean ta˘ar˚ hastatowi mer m¯j: Ard, qo bolor srbow¸iwnnerov, T¯!r, yawitean pahpani—r norog srbagor– ÆowaÆ qo ays ta˘ar˚¿: Erowsaˇ¯mi zØrqi, ßoˇovrdi Æere– ri m¯j kar fiaqs anownov m¯k˚, orin xist ˚nkeras¯r, mar– das¯r, barehamboyr ew barehambaw, baresirt ow hogatar linelow pat˘aøov ebrayecineri hayr ¯in anowanowm: Hin ßamanak, hr¯ow¸ean Ør¯nqneri nkatmamb anxaøn, ma– qowr hogov ow marmnov naxan´axndir mard ¯r na ew iren nowirel ¯r ir azgi azatow¸ean˚: Erb Nikanor˚ canka– caw ir bacayayt ¸ænamow¸iwn˚ yaytnel hreaneri nkat– mamb, aweli qan hing hariwr zinowor yatkacrec, orp¯szi gnan ow bønen nranc, orovhetew aysp¯s ¯r mtaÆowm. ¡E– ¸¯ karoˇanam dranc ˚nk˘el, meÆ gorÆ kataraÆ k˚ linem ays qaˇaqowm¿: Erb zinoworner˚ hasan ow paæarecin aæ– tarak˚ ew darpasi vray owß gorÆadrecin, mimeanc ´ayn towin, or krak beren, darpasnern ayren: Erb ayd mar– d˚, tagnapaÆ, tesaw, or iren piti bønen, sowr˚ xrec ir porti tak. na geradasec azat meønel, qan anØr¯n– neri ´eøqn ˚nknel, pˇÆel ir hogow aznowow¸iwn˚: Qani or zØrq˚ darpasic ners ¯r xowßel ew bønowelow vtang˚ mØ– tenowm ¯r, ætapelowc nra harowaÆ˚ mahacow œ¯r eˇel: Na owzec ver bar´ranal ew iren parspi bar´row¸iwnic netel caÆ: Erb nerqewowm gtnowoˇner˚ tagnapahar ays ow ayn koˇm ˚nkan, ew ambox˚ nranic heøacaw, na sowr˚ drec ow paøkec vran: Qani deø ænœowm ¯r, na owß aøaw ow otqi kangnec barkow¸eamb lcowaÆ, ¸¯ew ariwn˚ gownd-gownd ho– sowm ¯r, ew v¯rq˚ gnalov meÆanowm: Amboxn ays ow ayn koˇm crowec: Na elaw kangnec erkow koˇmic erewacoˇ mi cic ßayøi vray, ¸eqowec, ir ´eøqeri m¯j aøaw arna¸a¸ax a– ˇiqner˚, coyc towec erknqin ew dimelov kendani hogineri ow marminneri Tiroj˚‘ asac. ¡Ays hatowcma—mb hatowcir nran¿: Ew na aysp¯s hraßeæt towec aæxarhin: Erb Nikanorn imacaw, or Yowdayi zinoworner˚ sama– racineri koˇmerowm en, oroæec, or æaba¸‘ hangstean Ø–

1037

2 Makabayeciner

15. 2–13

r˚ k˚ yar´akowi nranc vray: Nikanor˚ bøni taraw ir mØt gtnowoˇ hreanerin: Sranq sksecin aˇaœel ow asacin. ¡T¯—r, qo kamqn aydp¯s xist ow daßanØr¯n mi— katarir, ayl Œa—øq towr, yargi—r ays Ør˚, or sowrb Amenakaln ¯ ibrew hangstean Ør sahmanel¿: Ayn ßamanak anØr¯nn sksec harcnel ow asac. ¡Mi?¸¯ erknqowm goyow¸iwn owni Amena– kal AstowaÆ, or˚ hramayel ¯ ´ez æaba¸ Ør˚ nowirakan pahel¿: Nranq patasxanecin ow asacin. ¡Ayo—, goyow– ¸iwn owni amenazØr, kendani T¯r, or˚ hramayel ¯ nowira– kan pahel æaba¸oway eظnerord Ør˚¿: Amenaßant ayd mardn arhamarhanqov asac. ¡Isk es amenazØr em ays erkri vray, or hramayowm em gorÆel z¯nqov ow zrahov ew katarel arqownakan Æaøayow¸iwn¿: Ayd anØr¯n˚ œ¯r hra– ßarwowm ir goøozamtow¸iwnic: Nikanor˚ yamaøØr¯n oro– æel ¯r yar´akowel Yowdayi mardkanc vray, kotorel ew yaˇ– ¸ow¸ean næan kangnecnel: Makabayecin am¯n ßam yoys˚ dnowm ¯r Tiroj vray, or erbeq œ¯r dadarowm nran Øgnelowc: Na yowsadrowm ¯r ir het gtnowoˇnerin ew asowm. ¡ffvaxe– naq, œsarsaŒ¯q anØr¯n he¸anosneric: Naxnineri qa– jagorÆow¸iwnner˚ yiæelov‘ yar´akowec¯—q, orovhetew erkn– qic ¯ galow ´er Øgnow¸iwn˚: Apawinec¯—q ayn yaˇ¸ow¸eann ow mxi¸arow¸ean˚, or T¯rn ¯ aøaqelow¿: fflr¯nqnerov ow margar¯nerov na qajalerowm ¯r nranc‘ yiæecnelov nranc mˇaÆ paterazmner˚: Srtapndelov hamozowm ¯r nranc, naew he¸anosneri keˇÆiq˚ coyc talov yiæecnowm ¯r, ¸¯ or– qan en nranq owxt˚ drßel ew erdmnazanc eˇel: Nran– cic am¯n m¯kin srtapndowm ¯r aøawel ogeworiœ xØsqerov, qan z¯nqov‘ t¯gerov ow vahannerov: Na ayd ßamanakin patæa˘ mi eraz patmec, orov aweli zowar¸acrec bolo– rin: Nra tesaÆ eraz˚ hetewealn ¯r. fflnia anownov m¯– k˚, orn ir ßamanakin geˇecik d¯mqov, æqeˇ artaqinov, hezabaroy ow srtov xaˇaˇ mi qahanayapet ¯r, ekaw ow sksec geˇecik xØsqer asel mardow an´nakan qaja– gorÆow¸iwnneri masin, mi ban, or sovorel ¯r manowk ha– sakic: Na ´eøq˚ bar´racraÆ aˇaœowm ¯r, or hastat mnay hreay azg˚: Dranic baci, na tesaw mi Œaøa– heˇ, sqanœeli ow xist vayelowœ Æerownow, or kangnaÆ ¯r

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

15. 14–25 14

15

16

17

18

19 20

21

22

23

24

25

2 Makabayeciner

1038

nra mØt: Aydteˇ xØsel sksec fflnian ow asac. ¡Sa mer eˇbayras¯r Æerownin ¯, or miæt ow ya˘ax aˇØ¸q ¯ matow– cowm AstÆown¿: Da AstÆow margar¯ Eremian ¯r: Ere– mian ir aj ´eøq˚ meknelov‘ Yowdayi ´eøqin drec osk¯ mi sowser: Talow ßamanak na aysp¯s asac. ¡Υndowni—r ays sowrb sowsern ibrew Tiroj koˇmic trowaÆ pargew, orovhe– tew dranov es oœnœacnelow bolor ¸ænaminerin¿: Ays azdow ew geˇecik xØsqeric xist qajalerowecin, ogeworowecin, nor owß stacan Yowdan ow eritasardner˚: Oroæecin ayl– ews œxotorowel, ayl otqer˚ hastatown dnel getin, apa– winel hamberow¸ean˚, patrast linel paterazmi, qaji anown vastakel, hawatarmow¸ean owxt˚ hastat pa– hel, qaˇaqi masin hog tanel, naew kananc, erexaneri, harazat eˇbayrneri, tohmakic qaˇaqacineri, teˇaci dayeakneri masin hogal: Ays amenic aweli, sakayn, p¯tq ¯ mtahogow¯in yanown meÆ ow sowrb ta˘ari paterazme– low hamar: Qaˇaqaciner˚ nowaz œ¯in anhangstanowm mˇowoˇ paterazmi, nra elqi hamar: Erkow koˇmeri zØr– qer˚ mimeanc vray yar´akowelowc aøaj æeŒor ¯in hnœec– nowm, patrastow¸iwn ¯in tesnowm, ˘akat kazmowm, bolor gnderi glowx kangnecnowm spaøazinowaÆ Œˇer, heÆela– zØr˚ kangnecnowm ¯in aj ow ´ax koˇmerowm: Ayd soska– li erazowm Yowdan tesnowm ¯r, or gndern irenc drØæner˚ parzaÆ‘ patrastow¸iwn ¯in tesnowm, tarber z¯nqerov zinwowm: ffioˇŒoˇowm ¯in tarberanæanner˚, xist gazazowm ¯in hskay gazanner˚: Ayn ßamanak Yowdan ´eøqer˚ er– kinq parzaÆ‘ dimec hraæagorÆ Tiroj˚, or˚ yaˇ¸anak ¯ pargewowm oœ ¸¯ ˚st mardkanc cankow¸ean, ayl ˚st ir i– rawadat kamqi ayn mardkanc, or arßani en iren: Na dimec Nran ayspisi aˇaœanqov. ¡Dow, T¯—r t¯reri, Ezeki– ¯l arqayi ßamanak owˇarkecir qo hreætakin ew Seneqe– rimi zØrqic kotorecir hariwr ow¸sownhing hazar spa– øaz¯n heÆeal: Ard, o—v amenazØr T¯r, or bnakwowm es erknqowm, owˇarki—r mez qo hreætakin orp¯s ah ow sar– saŒ taraÆoˇ, orp¯s qo bazki zØrow¸iwn, orp¯szi sar– saŒen ow doˇan qo ßoˇovrdi vray hayhoyelov yar´akow– oˇ ¸ænaminer˚¿: Ew aysp¯s na verjacrec ir xØsq˚: Erb

1039

2 Makabayeciner

15. 26–39

Nikanor˚ æeŒorner hnœecnelov, bazma¸iw nowagaranner nowagelov ir zØrqn ¯r aøaj æarßowm, sranq bazma¸iw a– ˇØ¸qnerov ow paˇatanqnerov yar´akowecin nranc vray: Sranc ´eøqer˚ køowi m¯j ¯in, isk srter˚ aˇØ¸qnerov dar– ´aÆ ¯in d¯pi erkinq, d¯pi AstowaÆ: Makabayeci Yowda– yi banak˚ he¸anosneri zØrqic kotorec oœ pakas qan eresownhing hazar mard‘ xist owraxanalov, or Astow– aÆ meÆap¯s Øgnec irenc: Aysp¯s gorÆ˚ yajoˇ awartelov‘ nranq veradar´an owraxow¸eamb: Erkow koˇmeri spa– nowaÆ zinoworneri m¯j gtnelov Nikanori diak˚ ir z¯n– qerov ow zinanæannerov hander´, irenc mayreni lezowov ow bar´r ´aynov Ørhnecin irenc AmenazØr AstÆown: Az– gi hamar yØßarakam nahatakowelow patrast Yowdan hramayec, or ktren Nikanori glowxn ow aj ´eøq˚ owsov hander´ ew tanen Erowsaˇ¯m: Erb inqn ekaw hasaw, zo– haseˇani mØt kanœec ir azgatohmi mardkanc, qahana– nerin, berel towec naew mijnaberdowm mnacaÆ mardkanc, nranc coyc towec anØr¯n, hayhoyoˇ Nikanori glowx˚ ew ayn ´eøq˚, or ambartawan goøozow¸eamb yandgnel ¯r erka– rel Amenakal AstÆow ta˘ari d¯m: Na hramayec ktrel hanel anØr¯n Nikanori lezown ew asac. ¡Sa manr-manr ktratelov‘ giæaker ¸øœownnerin ker piti dar´nem¿: Na hramayec nra anxohem bazowk˚ kaxel ta˘ari dimac: Bolor˚ d¯pi erkinq‘ ŒaøapanÆ AstÆown owˇˇecin irenc Ørhnow¸iwnner˚ ew asacin. ¡Φoˇ Ørhnowi Na, ov ir sowrb vayr˚ anarat pahec¿: Makabayecin Nikanori glowx˚ kaxec bar´raparisp aætarakic i coyc bolori‘ orp¯s næan Tiroj pargewaÆ yaˇ¸ow¸ean ow bacayayt Øgnow¸ean: Bolori hama´aynow¸eamb amboˇj azgin hraman towecin, or ayd Ør˚ amenameay tØn lini, orp¯szi ayd Ørn annkat œancni: Da tasnerkowerord amsi‘ asorer¯n Adar koœowoˇ amsi tasnereqerord Ørn ¯ ew tØnwowm ¯ mardq¯akan amsic mi Ør aøaj: Nikanori het kapowaÆ d¯pqeri patmow– ¸iwnn aysqan ¯: Aysteˇ es ¯l awartowm em ayn ßamanak– neri patmow¸iwn˚, erb ebrayeciner˚ tirecin ayd qaˇa– qin: E¸¯ govow¸ean arßani ¯ æaradranqs, apa goh em, orovhetew da eˇel ¯ im cankow¸iwn˚, isk e¸¯ xØsqs eˇel ¯

26

27

28

29 30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

15. 40–40 40

2 Makabayeciner

1040

parzownak ow ¸oyl, apa aydqann em karoˇacel: E¸¯ orew¯ m¯k˚ ginin aøan´in ow jowrn aøan´in ¯ xmowm, andowr ¯, isk e¸¯ m¯k˚ jowr˚ xaønowm ¯ ginow het, apa qaˇcr ow ha˘eli ¯ daønowm dra ham˚: Noyn ´ewov mer xØsqi kaøowcowaÆq˚ ha˘eli p¯tq ¯ lini nranc akanjin, ovqer ˚ndownowm en ayn: Aysteˇ awartowm enq mer xØsq˚:

3 Makabayeciner G

ffiilopator˚ ir mØt veradar´oˇneric teˇekacaw, or 1 Antioqos˚ grawel ¯ ir hoˇer˚ ew aydteˇeric heøacrel ir zinowornerin: Ψamk¯t næanakec, hraman towec ir am– boˇj zØrqin‘ hetewaknerin ow heÆealnerin, het˚ vercrec ir qoyr Arsinoy¯in, gnac hasaw øaŒayecineri koˇmer˚, owr hasel ow banak ¯r drel naew Antioqosn ir amboˇj zØr– qov: Φ¯odotos anownov m¯k˚ mtaberec, or iren gorÆ en 2 yan´nararel, vercrec ir ´eøqi tak eˇaÆ zØrq˚ ew gaˇt– ni zinowec: Giæerov na hasaw Ptˇom¯osi vran˚, or ners mtni, nran aynteˇ spani ow miaynak lowÆi paterazmi harc˚: Nran aøajnordowm ¯r Dosi¸¯os anownov mi hre– ay, orn owracel ¯r ir naxnineri krØn˚: Aydteˇ‘ vranowm, arag-arag hangcnowm ¯in loyser˚: Erb mart˚ borboqowec, ew Antioqosi gorÆer˚ yajoˇowecin, Arsinoy¯n anmijap¯s 3 ver kacaw, oˇorma´ayn lalov, mazern ar´akelov zØrqe– rin aˇaœec, or nranq aysowhetew irenc ow irenc ordineri hamar køowen, ew e¸¯ karoˇanan yaˇ¸anak tanel, apa xostanowm ¯r nrancic am¯n m¯kin erkowakan oski mnas tal: Aynp¯s patahec, or Antioqosn ow ir zØrq˚ sksecin neˇel ¸ænamown: Nranq omanc kotorecin, omanc ger are– cin: Erb ir ÆragraÆ gorÆn aysp¯s ir ´eøqov bareyajoˇ 4 awart ownecaw, Antioqos˚ oroæec gnal aycelel ir ærja– kayqowm gtnowoˇ qaˇaqner˚ ew qajalerel bnakiœnerin: Na i katar aÆec ir oroæowm˚. paætamownqi bolor vayrerin now¯rner towec, ir æowrj˚ hamaxmbec ogeworowaÆ ow qaja– lerowaÆ mardkanc: Ebrayeciner˚ ßoˇovrdi mijic Æerer 5 owˇarkecin nran oˇjoyn haˇordelow, zoher matowcelow, yaˇ– ¸anaki aø¸iw owraxow¸iwn yaytnelow hamar: Ew na nranc yaytnec, or sirov yan´n ¯ aønowm gnal nranc mØt: Erb 6 meÆ æowqov ow handisaworow¸eamb na ekaw hasaw Erowsa– ˇ¯m, meÆ AstÆown oˇjak¯zner matowcec, gohow¸iwn yaytnec ow ænorhakal eˇaw: Na owzowm ¯r ayd vayrowm mi Ưs ews katarel: Erb ekaw hasaw sowrb vayr˚, zarmacaw ta˘a– ri geˇeckow¸ean ow æqeˇow¸ean, nra spasqi vray, apa

1. 7–12 7

8

9

10

11

12

3 Makabayeciner

1042

cankow¸iwn yaytnec mtnel naew srbaranic ners: Hrea– ner˚ aøaj˚ ktrecin ew yaytnecin, or patæa˘ ow yarmar œ¯ ayd bann anel˚, orovhetew hreanern irenq angam ira– wownq œownen mtnel aynteˇ: Noynisk qahananer˚ œen karoˇ mtnel aynteˇ, ayl miayn‘ qahanayapet˚, ayn ¯l tarin miayn m¯k angam: Na, sakayn, œnahanjec: Φ¯ew berecin Ør¯nsgirq˚, kardacin nra aøaj, bayc na œhraßarowec. yamaøowm, pndowm ¯r, or iren ners ¸oˇnen: ¡E¸¯ owriæne– rin arßani œ¯ ners mtnel, apa in´, - asowm ¯r, - arßani ¯, p¯tq ¯ trowi ayd patiw˚: Hapa inœp¯?s ¯, - asac, or paætamownqi anxtir bolor vayrer˚ hamar´ak mtel em, ew oœ oq in´ œi argelel¿: Aydteˇic m¯k˚ hamar´akØ– r¯n xØsec ow asac. ¡Inœo?w es yamaøelov pndowm: Mi?¸¯ œi karoˇ linel aynpisi mi teˇ, owr patæa˘ œ¯ mtnel¿: Sa patasxanec. ¡O—œ, hnar œkay, owzowm ¯q ¸¯ œ¯q owzowm, es mtnelow em¿: Φankar߯q zgestner hagaÆ bolor qahana– nern aydteˇ ˚nkan getin, soˇowm ¯in ow aˇaœowm AstÆown, or Øgni irenc ew yet kangnecni nran ir mtadrow¸iwnic: Nranq ta˘ar˚ aˇaˇakov, lacowkoÆov lcrecin: MnacaÆ qaˇaqacinern ¯l yowzowaÆ ow ætap aydteˇ hasan: ¡I?nœ ¯ patahel¿, - æænjowm ¯in nranq: Kowsanocneri koyser˚ mayrapetneri het Œoˇocner dowrs ekan: Nranq hoˇ ¯in aÆowm irenc glxin, qaˇaq˚ lcnowm irenc ˘iœ ow aˇaˇakov: Irenc aøagastnerowm paøkaÆ noraharser˚, irenc pat– æa˘ amظ˚ moøacaÆ, hamar´ak qaylowaÆqov d¯pi qaˇa– qam¯j ¯in ætapowm: Noyn ´ewov deøati mayrern irenc ere– xanerov, erexaneri hogser˚ moøacaÆ, xelayeˇØr¯n va– zowm ¯in arteri mijov aøanc yet nayelow, orp¯szi ha– waqowen srbazan ta˘ari mØt: Hazarawor mardik hawa– qowecin aysteˇ, orp¯szi aˇØ¸q anen, orovhetew na oroæel ¯r ir keanq˚ vtangi en¸arkelov‘ anØr¯now¸eamb ta˘a– ric ners mtnel: Dra hamar ¯l qaˇaqaciner˚ barkacel ¯in ew œ¯in haætwowm ayd srbapiˇÆ mardow bønow¸ean het: Erb tesan, or hastatap¯s ow yamaøØr¯n owzowm ¯ ir kamq˚ katarel, mimeanc ´ayn towecin, am¯n m¯kn ir z¯nq˚ ver– crec, orp¯szi kazm ow patrast lini køowi ew meøni yanown naxnineri hawati ow hayreri Ør¯nqneri: Aydteˇ nranq

1043

3 Makabayeciner

1. 13–2. 5

meÆ xøovow¸iwn bar´racrin, bayc ßoˇovrdi mijic Æerer˚ haziw karoˇacan amboxin handartecnel ew køowi pat– rastowaÆnerin ßoˇovaran veradar´nel: Noynn arec naew qaˇaqi zØrq˚: Φagawori mØt gtnowoˇ Æerern ow meÆa– meÆner˚ aæxatowm ¯in ayd goøozi mitq˚ Œoxel, borboqow– aÆ yamaøow¸iwn˚ kotrel: Na, sakayn, œ¯r ˚nkrkowm. yama– øØr¯n pahanjowm ¯r katarel naxap¯s yaytnaÆ ir kam– q˚: Nra mØt gtnowoˇner˚ erb tesan nra yamaøow¸iwn˚, veradar´an ßoˇovaran‘ AmenazØr AstÆown aˇaœelow, or zØravig lini irenc, or œarhamarhi, aœqa¸oˇ œani irenc ow œ¸oˇni, or na ambartawanow¸eamb otnahari irenc Ø– r¯nqn ow krØn˚: HawaqowaÆ ßoˇovowrdn aysp¯s an˚ndhat srtakeˇeq aˇaˇak ¯r bar´racnowm: Soskali aˇmowk bar– ´racaw, ew ¸wowm ¯r, ¸¯ oœ miayn mardik en aˇaˇakowm, aylew parispnern ow getinn en ´ayn talis: Bolor˚ geradasowm ¯in meønel, qan srbaran˚ pˇÆowaÆ tesnel:

13

14

Hreanern sksecin aˇaœel ow asel. ¡T¯!r, T¯!r, ¸agawo—r 2 erknqi, bolor araraÆneri T¯!r AstowaÆ, srberi— sowrb, A– menazØr, Amenakal, te—s mer ays cawer˚, or krowm enq a– nØr¯n ow piˇÆ, yandowgn ow goøoz ¸ænamowc: Do—w es steˇ– Æel am¯n inœ, dow, or am¯n inœ ˚ndownowm es hezow¸eamb 2 ow ardarow¸eamb, ardar es dow, T¯!r, bayc ovqer go– øozow¸eamb ow ambartawanow¸eamb en gorÆowm, dow da– towm es nranc: Naxkinowm dow bnajnjecir anØr¯now¸iwn– ner kataroˇ hskanerin, or apawinowm ¯in irenc owßin ow qajow¸ean˚: Dow nranc jrasoyz arecir: Dow ambar– 3 tawan sodomacinerin irenc bacayayt œariqneri hamar xaytaøakecir, kraki ow ÆÆmbi matnecir nranc, Æaˇr– owÆanaki en¸arkecir yetagay serowndneri aøaj: Dow 4 zanazan patowhasnerov patßecir yandowgn ow bønakal arqayin‘ ffiarawonin, or˚ qo isray¯laci sowrb ßoˇovrdin strkow¸ean ¯r matnel, coyc towecir qo zØrow¸iwn˚, nran coyc towecir qo zØrow¸ean meÆow¸iwn˚, orovhetew spa– øazinowaÆ, bazma¸iw martakaøqerov ow ´ierov heta– pndowm ¯r qo ßoˇovrdin, bayc dow nran sowzecir Kar– mir Æovi m¯j, isk nranc, ovqer hawatowm ¯in qez, bolor 5 araraÆneric bar´r pahecir: Sranq erb tesan qo ´eøqi

2. 6–10

6

7

8

9

10

3 Makabayeciner

1044

gorÆ˚, Ørhnecin qez, T¯!r Amenakal: Dow ¸agawor es, dow es, or steˇÆecir anœaŒeli ow anqnneli oˇj erkinq˚, qez hamar ˚ntrecir ays qaˇaq˚ ew srbagorÆecir ays vayr˚ qo anownov, qez hamar, dow, or karØt œes oœ mi bani: Dow sa kaøowcecir i Œaøs qo meÆow¸ean, i patiw qo anowan: Dow sirecir ays ta˘ar˚ ew xostacar isray¯lacinerin, or, inœ ¯l patahi, inœ dßowarow¸iwnner ¯l linen, ganq ays sowrb teˇ˚ xndranqnerov ew lseli dar´nenq qez mer a– ˇØ¸q˚: Qo xØsq˚ vstaheli ¯ ow ˘æmarit, orovhetew mer hayrer˚ æat angam en neˇow¸ean m¯j ˚nkel, ew orovhetew nranq hnazand ¯in qez, dow Øgnecir, meÆameÆ œariqneric Œrkecir nranc: Isk menq, aha, so—wrb ¸agawor, mer meÆa– meÆ ow bazma¸iw meˇqeri hamar tanjowelov‘ matnowel enq mer ¸ænamow ´eøq˚: Menq owßaspaø ow yowsahat enq dar– ´el: Mer ¸owlow¸ean ow neˇow¸ean ays Ørerin piˇÆ, goøoz ow ambartawan ayd mardn owzowm ¯ anpayman ners mtnel, anpatowel srbaran˚, oˇj erkrowm qo anowan Œaøqi ha– mar kaøowcowaÆ anowani ta˘ar˚: Φ¯ew qo bnakavayr˚ anerewoy¸ ow mardkanc ´eøqi hamar anhasaneli erkinq– neri erkinqn ¯, bayc dow ha˘ecar qo Œaøqov Isray¯lin vayelœow¸iwn pargewel, srbagorÆecir ays vayr˚: Φ¯ew yan– cawor enq qo aøaj, bayc piˇÆ he¸anosneri vr¯ß˚ mezanic mi— lowÆir, orp¯szi anØr¯nner˚ œparÆenan goøozamtow¸e– amb ew œcnÆan irenc ambartawan xØsqerov ow œasen, ¸¯‘ ¡Menq otnakox arecinq sowrb ta˘ar˚, inœp¯s otnatak en talis meheanneri yatak˚¿: Jnji—r mer meˇqer˚, neri—r mer bolor yancanqner˚, ays pahin co—yc towr qo oˇorma– Æow¸iwn˚: Anmijap¯s mez ¸oˇ hasni qo oˇormaÆow¸iwn˚, ¸o—yl towr, or menq‘ korÆanowoˇners ew œarœarowoˇners, mer beranov Ørhnenq qez: Xaˇaˇow¸i—wn pargewir mez¿: Ame– nazØr, Amenakal AstowaÆ˚, or sowrb ¯ ew bnakwowm ¯ srbe– ri m¯j, lsec ßoˇovrdi ays Ørinawor xndranqn ow aˇØ¸q˚: Minœew verj ambartawan, meÆ goøozow¸eamb nranc vray yandgnØr¯n yoxortacoˇ ayd mardown na sastik harowaÆ– nerov patßec: Nran aynp¯s ¯r tanowm ow berowm, inœp¯s eˇ¯gn ¯ tarowberwowm qamowc: Apa getin zarkec nran: Na aydp¯s ˚nkaÆ ¯l mnac anzgay, ¸mraÆ, anmøownœ, bolor

1045

3 Makabayeciner

2. 11–17

andamner˚ yØderic xaxtowaÆ. ew xist datastan˚ nra goøozow¸ean hamar arag hasaw nra vray: Nra bare– kamnern ow nran ærjapatoˇ spasaworner˚ tesnelov, or datastan˚ aydp¯s æowt ¯ hasnowm nra vray, vaxecan, ¸¯ na k˚ meøni: Anmijap¯s nran nersic dowrs hanecin‘ vaxenalov ¯l aweli sastik harowaÆneric: Erb bawakan ßamanak ancaw, ayd mard˚ s¸aŒowec, bayc oœ ¸¯ zˇjac ir mtqowm ayd meÆ patowhasic yetoy, ayl sksec aweli sas– tik spaønal: Hramayec veradar´i owˇin bønel: Erb ekaw hasaw Egiptacineri erkir˚, œarow¸iwnn aweli borboqow– ec ir ow seˇanakic ˚nkerneri m¯j, oronq arhamarhowm ¯in bolor tesaki Ør¯nqner˚: Na oœ miayn an¸iw œaragorÆow– ¸iwnner anelov œyagecaw, ayl aynpisi yandgnow¸ean ha– saw, or srbavayri hasc¯in hayhoyanqner ¯r ¸aŒowm: Ir barekamneric æatern ¯l, hetewelov ¸agaworin, nra kam– qin ¯in en¸arkwowm: Na namak grec ow hramayec, or ayn hraparaken qaˇaqi Œoˇocnerowm: Da bambasanq ¯r ow hayhoyanq: Na hramayec ir palati æowrj˚, aætarakneri vray siwner kangnecnel ew dranc vray amracnel hetewe– al xist hraman˚. ¡E¸¯ orew¯ m¯k˚ zoh œi matowcowm, ¸oˇ erbeq œhamar´akowi ta˘ar mtnel: Amboˇj hreay azg˚ ha– æowaøman en¸arkel ew harkatow dar´nel nranc ibrew Æa– øaneri: Ov apstambelov mi Œoqr dimadri, mahowan pi– ti datapartowi: Isk owm or œen spanelow, nranc vray krakov ¸oˇ xaranen Ormizd astÆow næan˚ ew nra tØ– nin stipen nranc parel‘ ˘iwˇeric hiwsaÆ psakner ´eøq– nerin¿: Orp¯szi inq˚ bolorin ¸ænami œereway, hrama– yec, or hrovartakowm gren naew heteweal˚. ¡E¸¯ omanq hama´aynen ˚ndownel arqowni krØn˚, apa nranq ¸oˇ ha– marowen aleqsandracineri hamaqaˇaqaciner¿: Hrea– neri mijic bazma¸iw ¸e¸ewamitner, or aøajnerowm ¯l ta– tanwowm ¯in naxnineri Ør¯nq˚ dawanelis, heætow¸eamb yan´n aøan: Sranq karÆowm ¯in, ¸¯ meÆ Œaøqi karßanan, e¸¯ hnazandowen ¸agawori asaÆin: Sakayn hreaneric æater˚ mnacin andrdoweli. nranq hawatarim mnacin i– renc sowrb Ør¯nqnerin: Nranq irenc ownecaÆ harstow¸iw– n˚ towecin irenc an´˚ Œrkelow hamar, orp¯szi stowgap¯s

11

12

13

14

15

16

17

3. 1–7

3 Makabayeciner

1046

ayd cowcaki m¯j œmtnen: Nranq yoys own¯in, or irenc Øgnow– ¸iwn k˚ hasni Tirojic: Nranq xoræowm, zzwowm ¯in irenc krØnic hraßarowaÆ mardkancic, nranc piˇÆ ¯in hama– rowm: Nranc vanowm, heøow ¯in pahowm irenc hayreni Ør¯nq– neric ew merßowm ¯in, or nranq haˇordowen srbow¸iwnneri het: 3

2

3

4

5

6

7

Erb ayd anØr¯n˚ teˇeak dar´aw nranc npataknerin, xist zayracaw, hraman towec, or ir barkow¸iwn˚ ¸a– Œen oœ miayn erowsaˇ¯macineri, aylew amboˇj erkri vray, owr ebrayecinern en bnakwowm, hramayec berel hawaqel nranc, tanjali mahov spanel veracnel nranc erkri ere– sic: Erb tanjanqi ays anØr¯n hraman˚ hraparakowec, nranq gtan, or irenc hamar aweli Æanr ¯ Ør¯nqner˚ Œo– xelow taøapanq˚, qan daøn mah˚: Ebrayeciner˚ ha– watarmow¸eamb arqayi Ør¯nq˚ pahowm ¯in, bayc ew irenc T¯r AstÆown hawatarim ¯in mnowm, trowaÆ Ør¯nqner˚ has– tat ¯in pahowm, heøow ¯in mnowm apstambneri anØr¯now– ¸iwnneric, ori pat˘aøov æateri aœqic ˚nknowm ¯in, bayc h¯nc nra hamar, or hawatarim ¯in mnowm Ør¯nqi spasa– worow¸ean˚, dra hamar ¯l bolor mardkanc aøaj Œaøa– worwowm ¯in: Sakayn aylazginer˚ haæowi œ¯in aønowm hre– ay azgi baremasnow¸iwnner˚, ayl nranc paætamownqi ew kerakowrneri tarberow¸iwn˚ hamarowm ¯in apstambow– ¸iwn irenc d¯m ew asowm. ¡Ays azgn aøhasarak ¸aga– worin ow arqowni zØrqin ¸ænami ¯¿: Ew ayspisi hayho– yalic xØsqerov arqowniqin meÆ vnas ow patowhas ¯in berowm: Inœ veraberowm ¯ qaˇaqowm aproˇ he¸anosne– rin, apa sranq tesnelov mardkanc yankarÆaki xøovow– ¸iwn˚, ayspisi halaÆanqneri yankarÆaki vray hasnel˚, o—œ karoˇanowm ¯in Øgnel nranc, o—œ ¯l arqowni hramanin d¯m kangnel: Miayn karekcowm ¯in, mxi¸arowm, qajale– rowm, xndrowm ¯in anckacnel barkow¸ean pahn ow asowm ¯in. ¡Irenc T¯r AstowaÆ˚ œi ¸oˇni, or ayspisi mi azg izowr oœnœacnen¿: Barekamner˚, mer´aworner˚, va˘aøa– kanner˚ løeleayn owxtowm ¯in Øgnakan linel mimeanc‘ or– qan karoˇ en: AnØr¯n˚, sakayn, miaøßamanak aynqan ¯r ambartawanacel, or bolorovin antesel ¯r meÆn AstÆow

1047

3 Makabayeciner

3. 8–15

zØrow¸iwn˚: Na karÆowm ¯r, or ir iæxanow¸iwn˚ mætnje– nakan ¯: Na amboˇj erkrowm ayspisi mi hrovartak ta– raÆec. ¡Egiptosi koˇmeri arqay Antioqos˚ oˇjownowm ¯ bolor vayreri sparapetnerin, zØravarnerin ow zin– owornerin: O—ˇj eˇ¯q, isk es inqs am¯n inœov, zØrqov ow t¯– row¸ean Ør¯nqneri ænorhiw oˇj em: Dowq inqnerd lsaÆ k˚ lin¯q mer heÆelazØri ancaÆ ˘anaparhi masin, ¸¯ inœp¯s astowaÆneri Øgnow¸eamb im zinowornerov ˘anaparh ˚n– kay: O—œ zØrqi owßov ancay, o—œ t¯g ow nizakov, o—œ amrapind aˇeˇnerov, ayl‘ hezow¸eamb ow xonarhow¸eamb, mardasi– rakan npataknerov, orp¯szi dayeaki nman snowcanem Storin Asoriqi ow Ta˘kastani bolor koˇmer˚: Am¯n inœ bareyajoˇ awartowec: Menq meÆarecinq bolor qaˇaqne– r˚, now¯rner matowcecinq aynteˇ: Ekanq mtanq Erowsa– ˇ¯m, cankacanq mtnel ta˘ar‘ ayn œaragorÆneri srba– vayr˚, oronq erbeq œen kamenowm hraßarowel irenc œar xoramankow¸iwnneric: Nranq xØsqerov aøeres owraxa– can, or ekel enq irenc mØt, bayc gorÆov xabecin mez, or– p¯szi xangaren mer aynteˇ mtnel˚: Nranq mez o—œ ta– ˘arin mØtik ¸oˇecin, o—œ ¯l ˚ndownecin irenc ta˘arin matowcaÆ mer meÆar߯q ˚nÆanern ow zohaberow¸iwnner˚: Apawinelov irenc ambartawan hpartow¸ean˚, mi ban, or æat hnowc ¯ galis, argelecin mez ners mtnel: Hra– ßarowecin mer ayn mardasirakan barow¸iwnic, or menq ownenq bolor mardkanc nkatmamb: Nranq mer hand¯p ownecaÆ irenc anmit ¸ænamow¸iwn˚ kamecan bacayayt kerpov coyc tal, miayn ¸¯ karoˇanayin bolor azgeri m¯j varazi p¯s glowxner˚ tnkel, elnel, tirel, ¸agaworel, hpartanal, ambartawanel, bar´raparanoc erewal i– renc eraxtaworneri aøaj: Menq handowrßecinq nranc anmtow¸iwn˚, ew erb yaˇ¸anakov veradar´anq Egipto– si koˇmeric, nowa˘ecinq bolor ceˇern ow azger˚ marda– sirakan hezow¸eamb, xnamq taÆelov, inœp¯s part ow patæa˘ ¯ mer Ør¯nqnerin: Aøanc ox pahelow bazowm angam nranc cowcaberaÆ yandgnow¸ean ow lrbow¸ean ha– mar, hramayecinq nranc azgatohmerin hamarel aleq– sandracinerin arßani hamaqaˇaqaciner: Bayc nranq

8

9

10

11

12

13

14

15

3. 16–4. 1

16

17

18

19

4

3 Makabayeciner

1048

stor, yetin npataknerov ow bnaÆin xoramankow¸iwn– nerov ayd baregorÆow¸iwnic ¯l hraßarowecin, ew qani or nranc mitq˚ miæt d¯pi œaragorÆow¸iwnn ¯ hakowaÆ, nranq oœ miayn merßecin ˚nkerow¸iwn˚, meÆaranqn ow pa– tiw˚, aylew garæowm en, xØsqov kam løeleayn anargowm en ow piˇÆ hamarowm mez: Ew sakawa¸iw mardkanc ews, o– ronq g¸ow¸eamb hamakrowm en mez, nranq merßowm, an– argowm en ew aragØr¯n ¸æowaø keanqi hascnowm: Nranq hapætap, tagnapahar‘ nranc gorÆer˚ ´axoˇman en ow– zowm hascnel: Ays ameni pat˘aøov menq hamozowecinq, or nranq mer ¸ænaminern en, owsti menq en¸adrowm enq, or aydpisi xoramank mtadrow¸iwn ownenalov‘ nranq gow– c¯ yankarÆ xøovow¸iwn bar´racnen mer d¯m, ˚st irenc a– nØr¯n sovorow¸ean‘ Øgnow¸iwn haycen owriæneric, nerqowst mez irenc ¸ænami ow matniœ hamaren: Hramayowm enq. mer ays hrovartakn stanalowc anmijap¯s yetoy moli œara– gorÆnerin irenc kananc ow erexaneri het naxatinq– neri ow tanjanqneri en¸arkelov, otq ow ´eøq˚ ew para– nocner˚ kapkpaÆ, œors koˇm kargowaÆ pahakaxmberov, xist patißneri en¸arkelov‘ mez mØt berel, orp¯szi nranq, ibrew xoramank mardik, irenc anØr¯n œaragor– Æow¸iwnneri hamar irenc kataraÆ gorÆerin arßani pa– tiß ow patowhas kren, ew menq karoˇananq heæt ow xa– ˇaˇ mer gorÆer˚ kargi berel: E¸¯ gtnowen mardik, o– ronq k˚ ¸aqcnen nrancic mi tˇamard, mi kin kam mi tˇay erexay‘ aleher Æerownowc minœew ÆÆker erexay, a– pa nran ow nra tohm˚ œaraœar tanjanqnerov maha– patßi k’en¸ark¯q: Isk e¸¯ gtnowen mardik, oronq i yayt k˚ beren ayd ¸aqnowaÆ mardkanc, apa yaytnoˇ˚ ¸oˇ seŒakanacni ¸aqnowaÆi inœqn ow ownecowaÆq˚, arqowni gan´aranic ¸oˇ pargew stanay ew azatow¸ean psakov psakowaÆ‘ gay ow meÆarowi hraparakowm: Bolor ayn vay– rer˚, owr k’erewan Œaxstakanner kam ¸aqnowaÆner, ¸oˇ awerowen, hrdehowen ow veraÆowen anapati, ¸oˇ kraki matnowen ew am¯n azgi mardkanc hamar mætap¯s hama– rowen oœ pitani¿: Arqowni hrovartakn, aha, growel ¯r ays ´ewov: Hrovar–

1049

3 Makabayeciner

4. 2–8

taki hraman˚ orteˇ ¯l or hasnowm ¯r, he¸anosner˚ ha– waqwowm ¯in gawaønerowm ow qaˇaqnerowm ew meÆ owraxow¸iwn anowm, orovhetew xoramank nengow¸eamb ¸aqcraÆ irenc oxakalow¸iwn˚ aylews bacayaytØr¯n ow hamar´akow¸eamb ¯in coyc talis: Qajeri xor sowg˚ yordaøat arcownqne– rov ¯r artayaytwowm, sirt ¯r ˘mlowm, orovhetew yankarÆ trwowm ¯r mi xist hraman, orov koœ ¯in anowm aøhasa– rak bolorin spanel: ffkar mi gawaø kam qaˇaq, marda– bnak mi vayr, bolor qaˇaqnerowm mi Œoˇoc, or goyßi aˇa– ˇakov ow koÆov lcowaÆ œlin¯r, orovhetew xist daßan ow anoˇoq hramani hama´ayn, gawaøneri hramanatarner˚ zanazan qaˇaqneric teˇahan ¯in anowm ˚ntreal azgi zawaknerin, orp¯szi, ˚st ayd hramani, bnakavayreric dowrs izowr teˇ˚ meønen: Aˇ¯tali taøapanqnern ow xor væter˚ aynqan Æanr ¯in, or œarœaranqneri ays oˇorme– li tesaran˚ minœew angam oxakal srti, vr¯ßxndir o– gow t¯r mardkanc aœqeric artasowq ¯r qamowm, orov– hetew ¸æowaøow¸ean ayd ˘anaparhov tanowm ¯in ale– her, Æerow¸iwnic ¸owlacaÆ ew k¸otaÆ otqerov Æerownine– ri mi bazmow¸iwn: Tanowm ¯in naew norapsakneri‘ kisat ¸oˇnelov nranc owraxow¸iwn˚, zrkelov nranc amowsnakan aøagastic, œaraœar dßbaxtow¸iwn pat˘aøelov nranc: Awandapah, qØˇaÆaÆk, parkeæt harsner˚, i næan goy– ßi, mazern ar´akaÆ, iwˇov ØÆowaÆ mazeri hiwsowaÆq˚ ha– mar´akØr¯n ar´akelov‘ hoˇ ¯in aÆowm irenc glowxnerin: Nranq owrax ergeri ´aynakic ˚nker linelow Œoxar¯n en– ¸arkwowm ¯in irenc hamar ansovor taøapanqneri: Hra– parakneric minœew nawahangistner˚ bønow¸eamb qaræ talov nranc‘ tanowm ¯in herar´ak, bzktowaÆ ow kapowaÆ: Nranc amowsinner˚ eritasardakan owraxow¸ean Œo– xar¯n parannerov kapkpowecin: Nranq tesnelov irenc vray hasaÆ ays aˇ¯t˚‘ mønœowm ¯in ow lalis, irenc dimac tesnowm ¯in mahowan Ørhas˚, irenc otqeri aøaj‘ dßox– qi patker˚: Aysp¯s bolorin, ibrew vayreni gazanne– ri, æˇ¸ayakap berecin ew noyn æˇ¸aner˚, oroncov kapow– aÆ ¯in nranc paranocner˚, amracrin nawaxelerin: O– manc otqeric, omanc ´eøqeric kapelov‘ gamecin nawi

2

3

4

5

6

7

8

4. 9–15

9

10

11

12

13

14

15

3 Makabayeciner

1050

taxtakamaÆi verin koˇm˚: Bolor koˇmeric ŒakowaÆ‘ nranq ¸mraÆ ow yimaracaÆ ¯in. aydp¯s ¯in arel, or– p¯szi naweri ˚n¸acqi ßamanak yankarÆ xoramankow¸e– amb azatowel-Œaxœel œkaroˇanan: Erb aysp¯s bolorin nawerin amracraÆ taran ew yajoˇak qamow ænorhiw, ¸a– gawori hramani hama´ayn, teˇ hascrin, hraman ar´ak– owec, or dranc kotoren qaˇaqic dowrs mi hraparakowm, ˚ndar´ak mi vayrowm, orp¯szi xaytaøaken ayd azg˚, ew orp¯szi bolor˚, azat ow hangist, tesnen nranc, oronq e– lowmowt ¯in anowm am¯n teˇ: Bolor naxordneri vr¯ß˚ sran– cic ¯in hanowm: Erb ays am¯n˚ katarecin, yaytni dar– ´aw, or ceˇakicner˚ gaˇtni cawakcelov‘ lac ¯in linowm azgi vray hasaÆ ays yankarÆaki ¸æowaøow¸ean hamar: Erb da imacowec, ¸agawor˚ xist zayracaw, hraman tow– ec, or qaˇaqowm gtnowoˇ hreanerin noynp¯s beren ow xaø– nen sranc, ew bolorin noyn patßi en¸arkelov‘ mahowan dataparten, noyn cowcakowm gren nranc bolori anownne– r˚, orovhetew ays gorÆ˚ yaytni daønalowc qiœ aøaj ¸¯ew na patowirel ¯r srtacawow¸iwn hand¯s berel nranc paæ– tamownqi hand¯p, bayc ayßm hramayec sastik patow– hasnerov ow tanjanqnerov miangamic oœnœacnel nranc: Nranc cowcakagrelow ays xist daßan hramann i ka– tar aÆel˚ tewowm ¯r arewaÆagic minœew mayramowt, bayc ayn liovin awartel œyajoˇowec qaøasown Øroway ˚n¸acqowm: Sovorakanic aweli xist mi hramanov ¸agawor˚ karga– drec bolor meÆameÆnerin xnjoyqi hrawirel meÆ ta˘arowm: Πæmartow¸iwnic æeˇowaÆ mtqov, anØr¯n, piˇÆ beranov na yargowm ow govabanowm ¯r anæownœ, an´ayn, anmøownœ kowø– qerin, isk Ørinawor srbow¸iwnneri masin asowm ¯r ayn, inœ arßan œ¯r: Ir næanakaÆ ßamic yetoy cowcakagroˇ gragirner˚ ¸agaworin yan´necin cowcak˚: Nranq skse– cin hamozel, or hreaneri haæowaøowm katarel˚ anhnar ¯: Nranq asacin. ¡ffenq karoˇ, orovhetew nranq xist æat en, orovhetew æater˚ erkrov m¯k crowaÆ linelow pat˘aøov hnarawor œ¯ nranc haæowaøman en¸arkel. haæowaøowmic dowrs en mnacel æater˚, œcowcakagrowaÆ hreaner kan an– gam Egiptacineri erkri tarber vayrerowm¿: Erb da

1051

3 Makabayeciner

5. 1–7

lsec ¸agawor˚, gragirnerin meˇadrec kaæaøakerow¸ean m¯j, or ibr ¸¯ nranq cankanowm en xotor ˘anaparhnerov Œrkel nranc keanq˚: Nranq pndowm ow asowm ¯in, or irenc ¸ˇ¸ern spaøowel ew griœner˚ maæowel en‘ bacayaytØr¯n coyc talov da: Ew ays am¯n˚ linowm ¯r Bar´reali Øgnow¸eamb, or˚ gow¸ ow xnamq ¯r cowcaberowm ebrayecineri nkatmamb: Ayn ßamanak na kanœec Hermon Œˇapetin ow hrama– 5 yec, or sa vaˇn ewe¸ zini Œˇer˚, aøanc yapaˇelow pat– rasti xnkaxaøn gininer, dranq ¸ownd dar´ni kndrowkov, mØt eظ˚ hariwr Œˇer kataˇecni anapakan giniov, qæi hraparak‘ ebrayecineri glxin meÆ patowhas berelow ha– mar: Φagawor˚ Œˇapetin ays hraman˚ towec, isk inq˚ 2 veradar´aw ir owraxow¸iwn˚ æarownakelow bazma¸iw zØr– qeri, barekamneri, meÆameÆ awaganow het, oronq ebraye– cineri nkatmamb aweli ¸ænamabar ¯in veraberwowm, qan ¸agaworn inq˚: Erb Œˇapet˚ lsec xist hraman˚, noyn 3 ßamin ¯l patrast vi˘aki berec Œˇerin: flaøaner˚ e– lan, kapecin taøapealneri ´eøqern ow otqer˚, isk owriæ Æaøaner, ibrew giæerayin pahakner, zgowæow¸eamb nranc æowrjn ¯in pttwowm‘ mtaÆelov, ¸¯ aøawØtean k˚ tesnen ayd azgi kotoraÆn ow vax˘an˚: Isk hreanern irenc an– 4 zØr ow anØgnakan ¯in hamarowm, ibrew mi l¯æ‘ netowaÆ he– ¸anosneri aøaj: Nranq andadar aˇØ¸elov, artasowelov dimowm ¯in Amenakal AstÆown, am¯n zØrow¸iwn zØracnoˇ, oˇormaÆ AstÆown: Bolorn aøhasarak Ænki ekaÆ aˇa– œowm ¯in, or na xaŒani anØr¯n ays ditaworow¸iwn˚, mi meÆ hraæqov veracni ays Ørhas˚, or aha mØtenowm ¯ ot– qern ow ´eøqer˚ kapowaÆ ays mardkanc: ffiˇapetn ano– 5 ˇorm gazanner˚ xnkaxaøn gininerov grgøelov‘ aøawØ– tean hascrec ¸agawori palat˚: Pargewatow, erkna– 6 wor, aøata´eøn AstowaÆ, sakayn, ¸agaworin pargewec xor qown, or ibrew bari pargew vaˇnjakan ßamanakne– ric i ver giæer ow cerek trwowm ¯ geˇecik araraÆnerin: Na ir zØrow¸eamb ¸agaworin ¸an´r, xor, qaˇcr ow anowæ qown aøaqelov‘ kapec, molorecrec, æeˇec ew heøow pahec nran ir hastat oroæowmic: Erb ebrayeciner˚ tesan, or 7 ancel ¯ Ørhasi mahaber ßamanak˚, sksecin Ørhnel erk–

5. 8–13

8

9

10

11

12

13

3 Makabayeciner

1052

nawor sowrb AstÆown ew noric irenc eresi vray ˚nkaÆ‘ a– ˇaœowm ¯in nran, or goøoz he¸anosnerin coyc tay ir me– ÆazØr bazki zØrow¸iwn˚: Erb kisowec tasnerord ßam˚, ew ard¯n verjacrel ¯in xnjoyqi patrastow¸iwn tesne– l˚, ew hrawirowaÆneric iwraqanœiwr˚ kangnaÆ ¯r ˚st ir asti˘ani, ayn ßamanak araroˇapet˚ ners mtaw, ar¸– nacrec ¸agaworin ew yaytnec, or xnjoyqn skselow ßama– nakn ¯: Φagawor˚ yiæec, or mardkanc xnjoyqi ¯r hra– wirel: Na anmijap¯s ver kenalov‘ hramayec hrawirow– aÆnerin ners kanœel, bar´er spasarkel nranc xnjoyqin masnakcelow hamar, iraqanœiwrin, ˚st ir asti˘ani, ga– haworak matowcel: Erb xrax˘anqn sksowec, na cankow– ¸iwn yaytnec owrax ßamanak anckacnelow minœew owæ gi– æer: Erb xmelov erkar ßamanak zroyci bønowecin, na kan– œec Œˇapetin ow xist zayracaÆ spaønac nran. ¡Inœ– p¯?s kam inœo?w en hreanern azatowel sastik hramanov næanakowaÆ Ørhasic. inœo?w minœew aysØr deø kendani en mnacel¿: ffiˇapet˚ vkayakoœec arqayi hraman˚ ew a– sac, or deøews giæern ¯ harbecrel Œˇerin: HrawirowaÆner˚ hastatecin Œˇapeti xØsqer˚: Dranic yetoy ¸agawor˚ meˇmacnelov ir kataˇow¸iwn˚‘ asac. ¡Gna—, aysØr ¸oˇ im qnic ænorhakal linen nranq, bayc vaˇn anpayman Œˇe– r˚ noyn kataˇow¸ean k˚ hascnes, orp¯szi kotorenq ayd anØr¯n hreay azgin¿: Erb ¸agaworn ayd asac, bolorn ow– raxacaÆ, mia´ayn hawanow¸iwn towecin nra hramanin, ew orovhetew owæ ¯r, mimeancic baßanowelov‘ am¯n m¯k˚ gnac ir ظewan˚: Nranq oœ aynqan qnecin, orqan amboˇj giæer mtaÆowm ¯in ayn masin, ¸¯ inœ noranor œarœaranqner ka– reli ¯ hnarel taøapealneri hamar: Erb aqlor˚ kanœec, Œˇapetn aøawØt vaˇ berec giniov ow xnkov grgøowaÆ Œˇerin, isk inqn ijnelov ˚ndar´ak gawi¸˚‘ sksec ˘emel: Qaˇaqowm gtnowoˇ bolor mardik ekel hawaqowel ¯in, owzowm ¯in tesnel oˇormeli ayn tesaran˚, or aøawØt æowt spaø– nowm ¯r hreanerin: Hreanern anckacnelov Ørhasi ßam˚, zspaÆ irenc aøat arcownqner˚, xˇ˘ali ow oˇba´ayn, ´eø– qer˚ d¯pi erkinq parzaÆ‘ aˇaœowm ¯in AmenazØr AstÆown, or noric Øgnow¸ean hasni irenc ow Œrki soskali Ørhasic:

1053

3 Makabayeciner

5. 14–21

Deø aregak˚ œ¯r sŒøel ir ˘aøagay¸ner˚ aæxarhi vray, or ¸agawor˚ ver kenalov ˚ndownowm ¯r ir meÆameÆ hiwrerin: Hasnelov Œˇapeti døan mØt‘ aœqov znnowm ¯r Œˇeri vi– ˘ak˚, ¸¯ inœp¯s en nranq kazm ow patrast hasel minœew hraparak: Φagawor˚ ænorhakal ¯r, zarmacel ¯r Œˇeri patrastow¸ean vray: Na mi angam ¯l yeta´gec koto– raÆi hraman˚‘ aselov. ¡I?nœ kariq kay animast kerpov ætapelow¿: Dar´eal mitq˚ Œoxec, Œˇapetin meˇadrec, or inœ hramayowaÆ ¯r, anmijap¯s œ¯r gorÆadrel: Ays am¯– n˚ linowm ¯r Amenakal Tiroj hramanov. Na Ørhasi soska– li npatak˚ moøacnel ¯r talis: ffiˇapet˚ anowani mard– kancic omanc vkay ¯r berowm, ¸¯ inœp¯s ¯in Œˇer˚ va– ˇowc zinowel, zinoworner˚ patrastowel: Na apacowcowm ¯r, or inq˚ arqayi hraman˚ katarel ¯r an¸eri: Ayn ßamanak ¸agawor˚ lcowec meÆ zayroy¸ov, - ew da ænor– hiw AstÆow meÆ g¸asrtow¸ean, - orovhetew Na owzowm ¯r ¸agawori mtadrow¸iwn˚ i œiq dar´nel: Φagawor˚ xist zayracaÆ ow casowmnalic nayec Œˇapetin, sksec xØsel ow asac. Cowcakagrec¯—q ayn hayrerin, mayrerin ow ordi– nerin‘ bolor nranc, ovqer ays tesaran˚ ditelow en ekel, orp¯szi dranq, dow ¯l dranc het, gazanneri ker daønaq ayd datapartowaÆ anmeˇ ebrayecineri Œoxar¯n, oronq, sksaÆ irenc aøajin naxnineric minœew aysØroway serown– d˚, pahpanel en ardarow¸iwnn ow hawat˚ mer nkatmamb: E¸¯ qo‘ im snndakci nkatmamb s¯r œownenayi, qo qaˇcr a– rew˚ k˚ ktr¯i aœqericd ew qez, o!v neng œaragorÆ, m¯jteˇic k˚ veracn¯i¿: ffiˇapetn aysp¯s barepateh dipowaÆov mazapowrÆ azatowec eˇerakan patßic: Nra naxkin zowar¸ow¸iwnn anhetacaw, mardkanc mijic na heøacaw trtowm eresov: HawaqowaÆ mardik, oronq ir barekamnern ¯in, glxikor crowecin, am¯n m¯k˚ ¸oyltowow¸iwn stanalov‘ veradar´aw ir teˇ˚: Erb ebrayeciner˚ lsecin ¸aga– wori hraman˚, sksecin Ørhnel meÆazØr T¯r AstÆown, ¸a– gaworneri Φagaworin, manawand or ayspisi Øgnow¸iwn ¯in stacel: Ayn ßamanak ¸agaworn anmijap¯s hrama– yec hrawirowaÆnerin, or veradaønan xnjoyq˚ æarownake– low: Na Œˇapetin noric kanœec, spaønalov xØsec nra

14

15

16

17

18

19

20

21

5. 22–27

22

23

24

25

26

27

3 Makabayeciner

1054

het ow asac. ¡A!y ¸æowaøakan, qani? angam em qez pat– owirel, or kazm ow patrast pahes Œˇer˚: Gon¯ vaˇ˚ ¸oˇ patrast linen hreaneri ¸æowaøakan, eˇeønagorÆ az– g˚ oœnœacnelow hamar¿: Erb bolor nstaÆner˚ lsecin da, aøawel ews zarmacan ¸agawori yeˇyeˇowk mtqi vray ow a– sacin. ¡Minœew e?rb, o!v arqay, minœew e?rb mez piti Œor– ´es: Ereq angam hraman es ar´akel ayd yandowgn azg˚ oœnœacnelow masin ew anmijap¯s qo isk hraman˚ œeˇeal es yaytararel: Ayßm dra hamar bolor qaˇaqneri ßoˇo– vowrdner˚ aweli en vætacel, qan h¯nc irenq‘ ayd œara– gorÆner˚¿: MolorowaÆ arqan ays ameni pat˘aøov sksec varanel, æŒo¸owel ow œhaskacaw, or erknqic ¯ galis Øg– now¸iwn˚ ebrayecinerin: Na noric erdowec ir anhastat erdowmov ow asac. ¡Aøanc orew¯ banic erkmtelow kataˇi gazannerin otnatak anel piti tam nranc, dßoxq pi– ti owˇarkem, zØrq piti hawaqem, orp¯szi yar´akowenq Hr¯astani vray, Œaytakert æ¯nqer˚ hrdehenq, kawaæ¯n æ¯nqer˚ heˇeˇenq jrov, koˇoptenq nranc inœqn ow owne– cowaÆq˚ ew inœ or kay nranc erkrowm, nranc ta˘ari pa– hestner˚ kraki matnenq ew ta˘arn ¯l yawiteans zoheri tan veraÆenq¿: HrawirowaÆner˚, barekamnern ow sire– li azgakanner˚ lselov ayd hastat oroæowm˚‘ owraxacaÆ gnacin: ZØrqin hraman trowec, or berdowm paæarowaÆ– neri vray giæerapahner ow xramapahner næanakowen, isk Œˇapet˚ gazannerin xist grgøelov‘ dranc kazm ow patrast vi˘aki berec. na kndrowk, xownk ow gini irar xaønelov‘ xmecrec ow grgøec diwayin gazannerin yajord Øroway hamar, orp¯szi hraparak ekaÆ an¸iw mardkanc diakneri veraÆi: Na ekaw mtaw srah˚, ætapecrec ¸a– gaworin, or kapkpowaÆ ßoˇovrdin kotoren: Ayn ßama– nak ¸agawor˚ oˇj zØrqov ow kataˇaÆ gazanneri het dowrs ekaw‘ cankanalov ir anyag aœqerov ow angow¸ srtov tesnel ¸æowaø ßoˇovrdi cawali kotoraÆ˚: Erb pat– rastowaÆ Œˇern ow spaøaz¯n zinoworner˚ hasan qaˇa– qi darpasi mØt, hreaner˚ lsecin zinoworneri otqeri doŒiwn˚, tesan z¯nqeri Œayl˚, minœew erkinq hasnoˇ Œoæow amp˚: Nranq lsecin irenc ærjapataÆ amboxi aˇaˇa–

1055

3 Makabayeciner

5. 28–6. 5

k˚: Dranic nranq owæa¸aŒ ¯in linowm: Nranq karÆowm ¯in, or irenc ¸æowaø keanqi verj˚ hasel ¯: Xandaˇatanqov lcowaÆ oˇormeli, xeˇ˘ hayrern ow mayrer˚, zawaknern ow dowstrer˚, qoyrern ow eˇbayrner˚, azgakic sireli bare– kamner˚ mimeanc paranocnerin Œa¸a¸owaÆ‘ hambowrwowm ¯in: Mayreric omanq irenc noraÆin erexanerin grkaÆ‘ karÆowm ¯in, or verjin angam en kowrÆq talis irenc e– rexanerin: Ays alekoÆow¸ean ow tagnapi m¯j halowmaæ eˇaÆ vi˘akowm ¯l nranq yiæowm ¯in erknqic ijaÆ aøajin Øgnow¸iwn˚: Bolor˚ hameraæx mimeanc ¯in mØtenowm, ma– nowkneri beranneric hanowm ¯in irenc stinqner˚, bolorn irenc meÆ AstÆow aøaj eresi vray ˚nkaÆ‘ ¸awalwowm ¯in: Bar´racnelov irenc ´ayn˚‘ oˇbagin lacov aˇaœowm ¯in A– menazØr ew Amenakal AstÆown, or na meÆ oˇormaÆow¸eamb g¸ay, Œrki yowsalqowaÆnerin, dßoxqi dowø˚ hasaÆnerin:

28

Qahananeri serndic Eˇiazar anownov ereweli mi mard, 6 or ard¯n Æerow¸ean ¯r hasel, ew ori keanq˚ mankow¸iwnic qajow¸eamb ow ardarow¸eamb ¯r zardarowaÆ, ir æowrj˚ hamaxmbec mi qani Æerownineri, hangstacrec nranc ew sowrb AstÆown dimelov‘ aˇØ¸ec ayspisi xØsqerov. ¡Me– 2 ÆazØr ¸agawor, bar´real ew Amenakal AstowaÆ, or qo bolor steˇÆaÆnerin aøajnordowm ew owˇˇowm es qo oˇor– maÆ g¸ow¸eamb, nayi—r Abrahami zawakneri, sowrb Isa– haki ow Yakobi ordineri‘ qo baßin ßaøangow¸ean vray, oronq Øtar erkrowm Øtar ßoˇovrdi ´eøqin korsti en matnwowm: Dow ayn AstowaÆn es, or egiptakan ffia– 3 rawonin ir bazma¸iw martakaøqerov, erivarnerov ow zinowornerov‘ goøoz ow ambartawan egiptakan zØrqi het miasin Æovasoyz anelov‘ korstean matnecir: Dow 4 es, or kotorecir Asorestani parÆenkot Sanatrowk arqayi zØrq˚, or˚ mi srov ow mi t¯gov grawel, nowa˘el ¯r amboˇj Hr¯astan erkir˚: Na inqnahawan xØsqerov goøozacel ¯r, spaønacel, ¸¯ yandowgn zayroy¸ov ew meÆ naxatinqov k˚ yar´akowi naew sowrb qaˇaqi vray: Dow, T¯—r, harowaÆecir, kotorecir ow korÆanecir nran ew bo– lor he¸anosnerin coyc towecir qo bazki owß˚: Dow Œrke– 5 cir ereq manowknerin, oronq Babelacineri erkrowm sno–

6. 6–13

6

7

8

9

10

11

12

13

3 Makabayeciner

1056

ti astowaÆnerin œerkrpagelow hamar irenq irenc inq– nakam kerpov hri ¯in matnel, orp¯szi nranc mazi mi ¸elin angam krak œdipœi: Dow hroy ˘arak dar´rir ¸æna– mown: Dow es, or anvnas pahecir ew gbic hanecir Da– ni¯lin, or˚ neng vr¯ßxndrow¸ean pat˘aøov yan´nowaÆ ¯r kataˇaÆ gazanneri eraxin: Dow es, or tesar ew an– downdneric hanecir ayn hiwrin, or maæwowm ¯r ´kan orovay– nowm, ew anvnas berecir yan´necir ir ˚ntaniqin: Dow, o!v Hayr, or atowm es ambartawannerin, or bares¯r es, orormaÆ, bolori apaw¯n, æta—p yaytnowir isray¯lacine– rin, oronq piˇÆ ow anØr¯n he¸anosneri ´eøqin œaraœar korstean en matnwowm: Isk e¸¯ mer ambariæt keanq˚ ayspisi spaønaliqnerov ¯ vax˘an ownenalow, apa go– n¯ ¸ænamineri ´eøqic azati—r ew yetoy, inœpisi soskali patowhasnerov ¯l cankanas patßel mez, patßi—r, or– p¯szi datarkamit ow ownaynaxoh he¸anosner˚ mez ko– torelov œparÆenan irenc snoti astowaÆneri aøaj ow œa– sen, ¸¯‘ ¡Angam irenc AstowaÆ˚ nranc œŒrkec mer ´eø– qic¿: Dow, or bolor zØrow¸iwnner˚, iæxanow¸iwnner˚ ew petow¸iwnner˚ yawiteans pahowm es qo ´eøqowm, o!v a– nowæ, anmah ow oˇormaÆ AstowaÆ, oˇormi—r, g¸a— mez, or ayspisi anØr¯n ¸ænamow¸eamb mahowan animast pa– tiß krelov‘ keanqic zrkowelov mahowan œmatnowenq ib– rew œaragorÆner: Qo amenayaˇ¸ zØrow¸iwn˚ ¸oˇ halecni, maæecni he¸anosnerin, orovhetew Yakobi tohmi Œrkow– ¸iwn˚ qo patiwn ¯: Aha matˇaæ erexaner˚, nranc hay– rern ow mayrer˚ xowmb-xowmb Ænki ekaÆ, arcownq ¸aŒe– lov aˇaœowm en, or bolor he¸anosnerin coyc tas, ¸¯ dow mer nkatmamb oˇormaÆ es, or, o!v mer T¯r, dow mez het es ow eres œes ¸eqel mezanic, inœp¯s aøaj ¯l xosta– cel ¯ir, ¸¯ mer ¸ænamineri erkrowm œes lqi mez: Ard, qo noyn ayd xostowm˚ katari—r, o!v T¯r¿: Erb Eˇiazarn ir ays aˇØ¸q˚ owˇˇowm ¯r AstÆown, xist zayracaÆ ¸aga– wor˚ gazannerov ow zØrqov ekaw hraparak: Ebrayecine– r˚, tesnelov da, irenc aœqer˚ ver bar´racrin ew bar´r ´aynov aˇaˇakecin d¯pi erkinq: Aˇaˇaki ays ´aynin ar´aganqecin bolor leønern ow hovitner˚: Erkow koˇmeri

1057

3 Makabayeciner

6. 14–19

aˇmowk-aˇaˇakic sastik xøovow¸iwn bar´racaw zØrqi m¯j: Ayd ßamin Bar´real˚‘ Œaøawor, meÆapatiw, amena– kal, ˘æmarit AstowaÆ, coyc towec ir eres˚: Na bac arec erknqi døner˚, orteˇic ekan ijan erkow aheˇ, Œaøawor ow anerewoy¸ hreætakner, oronq, baci hreaneric, oœ oqi œ¯in erewowm: Nranq elan ¸ænamineri d¯m, zØrq˚ xøovqi mat– necin, ah ow doˇi m¯j gcecin nranc ew bolorin aøhasarak kaækandecin, anæarß pahecin: Φagawori marminn ow os– korner˚ soskali doˇowm ¯in, Œæaqaˇwowm: Kataˇow¸ean xist spaønaliq˚ ew zayroy¸˚ xelagarecrel ¯in nran: A– pa gazanner˚ yar´akowecin zinowaÆ zØrqi vray, nrancic æaterin otnakox anelov‘ spanecin: Noyn teˇowm ¸aga– wori zayroy¸n ow xstow¸iwn˚ anmijap¯s Œoxowecin arta– sowqi ow gow¸i naxkinowm ir coyc towaÆ yamaøow¸ean ow xstow¸ean hamar, orovhetew erb lsec nranc aˇaˇakn ow yiæec bazmow¸ean kotoraÆ˚, vrdovowec, arcownqner ¸a– Œec, xstow¸eamb sksec xØsel barekamneri het ow a– sac. ¡Dowq œaŒn anckacriq, bønow¸iwnner gorÆeciq, ow– zowm ¯q ¸agawor daønal, owzowm ¯q im eraxtiqneri Œo– xar¯n in´ aøhasarak iæxanow¸iwnic zrkel: Dowq‘ aøa– qini xorhrdakannerd, in´ xelqic haneciq ew xoraman– kow¸eamb owzeciq anel ayn, inœ Øgtakar œ¯ mer petow¸e– an˚: Ayd o?v ¯, or owzowm ¯ sasanel mer hzØr ow hastatown aætarak˚‘ mer owxti awandapahnerin, o?v ¯, or srancic iwraqanœiwrin irenc bnakavayreric ktrelov, ibrew œa– ragorÆ gazanneri, hawaqel ow paæarowaÆ pahowm ¯ ays– teˇ: O?v ¯, or ays mardkanc pahowm ¯ kapaÆ-kapkpaÆ, anaseli tanjanqneri en¸arkowm, paæarowaÆ pahowm, erb sranq, ardaramtow¸ean˚ hawatarim mnalov, bazma¸iw paterazmneri ow yowzowmneri ßamanak skzbic ewe¸ mer nkatmamb aweli hawatarim ow ardar en eˇel, qan miws azger˚: Qandec¯—q, ar´akec¯—q ayd anØr¯n kapanqne– r˚, am¯n m¯kin xaˇaˇow¸eamb ir bnakavayrn owˇarke– c¯—q, naxkinowm pat˘aøaÆ llkanqneri Œoxar¯n mxi¸a– rec¯—q kendani Erknawori‘ Amenakal AstÆow ordinerin, o– r˚ mer naxnineric sksaÆ minœew aysØr mez towel ¯ hzØr iæxanow¸iwn ow hastatown irawownqner¿: Φagaworn ays–

14

15

16

17

18

19

6. 20–27 20

21

22

23

24

25

26

27

3 Makabayeciner

1058

pisi xØsqerov yaytnec ir mitq˚: Ebrayeciner˚ anmi– jap¯s, mi akn¸ar¸owm ar´akowelov irenc kapanqneric‘ Ørhnecin irenc amenakal Œrkiœ sowrb AstÆown, or irenq anhawatali kerpov mazapowrÆ azatowel en mahowanic: Φagawor˚ ebrayecinerin ays azatow¸iwn˚ talowc yetoy mtaw qaˇaqam¯j, hramayec kanœel Æaxseri gragrin ow asac. ¡Gini, ˚ntir aliwr ew inœ or p¯tq ¯ eظ˚ Øroway owraxow¸ean hand¯si hamar, ber matowci—r hreanerin¿: Hraman trowec, or aynteˇ, owr p¯tq ¯ katarow¯r nranc kotoraÆi nax˘ir˚, noyn teˇowm Œrkow¸ean aøi¸ov eØ– ¸˚ Ør owraxow¸iwn katarowi: Ayn ßamanak, erb nranq naxatinqi, ÆaˇrowÆanaki en¸arkowelov‘ ekel hasel ¯in mahowan dowø˚, noynisk mtel ¯in dßoxqi dønic ners, ayßm ayd daøn Ørhasi Œoxar¯n owraxow¸ean xnjoyq ¯in kata– rowm ayn noyn Œrkow¸ean vayrowm, orteˇ spasowm ¯in ko– torowelow ow mahowan vihn ˚nknelow: Ayßm, xmberi baßanow– aÆ, owraxow¸eamb li, am¯n m¯kn ir teˇ˚ gnac: Nranq artasowalic oˇberi Œoxar¯n irenc mayreni lezowov skse– cin Ørhnel hraæagorÆ, Œrkiœ AstÆown: Moøacan lacn ow koÆ˚: I næan xaˇaˇow¸ean ow cnÆow¸ean, nranq owrax parer ¯in parowm: Ays ´ewov ¸agaworn ¯l meÆ ta˘arowm ßam næanakelov‘ ansahman owraxow¸eamb hramayec ners kanœel koœnakannerin: Na andadar aˇØ¸elov ow erkinq nayelov‘ ßoˇovrdi anaknkal ew sqanœeli Œrkow¸ean hamar Ørhnowm ¯r AstÆown: Ovqer aøaj ßoˇovrdin owzowm ¯in ow– raxow¸eamb gazanneri ow giæatiœ ¸øœownneri ker dar´– nel, ayßm amظic ow irenc meˇawor zgalowc haøaœowm, irenc hraborboq barkow¸iwn˚ ijecnowm ew cnÆowm ¯in anzowsp ow– raxow¸eamb: Isk hreaner˚, inœp¯s qiœ aøaj asacinq, eظ˚ Ør owraxow¸ean parer parelov ew zowar˘analov‘ Ørhnowm ¯in AstÆown: Υndhanowr hama´aynow¸eamb Ør¯nq sahmanecin, or irenc bnakow¸ean bolor vayrerowm ayd Ø– rer˚ owraxow¸eamb anckacnen: Da oœ ¸¯ irenc hpar– tow¸ean˚ kam orkramolow¸ean˚ yagowrd talow hamar ¯r, ayl gohow¸iwn yaytnelow AstÆown‘ nra pargewaÆ Œrkow¸ean hamar: Oroæecin ayd Ører˚ dasel irenc tarekan tØne– ri æarq˚: Dranic yetoy xndrecin ¸agaworin, or ¸oyl tay

1059

3 Makabayeciner

6. 28–7. 5

irencic am¯n m¯kin meknelow ir bnakavayr˚: Qaøasown Ør‘ Paqon amsi qsanhingic minœew EpiŒos amsi œors˚, cow– cak kazmecin: Oroæecin noyn teˇowm, EpiŒos amsi hin– gic sksaÆ ereq Øroway ˚n¸acqowm kazmel Æaxseri cank˚, erb AstowaÆ aøata´eøn kerpov ir oˇormaÆow¸iwnn ¯r pargewel ew nranc bolorin anvnas pahel: Owraxacan, or ¸agawor˚ hramayel ¯ minœew tasnœorserord Ør˚ xnjoy– qi patrastow¸iwnner tesnel, oric yetoy na piti tar irenc azat ar´akelow v˘iø˚: Φagawor˚ yan´n aøaw ew hramayec, or bolor qaˇaqneri zØravarnerin owˇarkowen ayspisi hrovartakner.

28

29

¡Egiptosi ffiilopator Ptˇom¯os arqan oˇjownowm ¯ 7 arqowni bolor iæxannerin ew arqowni gorÆeri zØravar– nerin ow peterin: Owra—x eˇ¯q, or menq mer ordineri, eˇbayrneri ow bolor zØrqi het oˇj-aøoˇj enq, or Astow– aÆ mer gorÆer˚ yajoˇow¸eamb ¯ katarowm aynp¯s, inœp¯s menq enq owzowm: Ard, mer aysteˇi mer´awor barekamne– 2 ric omanq, irenc œaramtow¸iwnic drdowaÆ, œaraxØsow¸e– amb zbaˇowecin. nranq mez grgøecin aynqan, minœew or ha– mozecin mez, or hraman tanq hawaqel mer iæxanow¸ean tak gtnowoˇ bolor hreanerin, kowtakel mi teˇ, orp¯s– zi norahnar tanjanqneri en¸arkelov kotorenq nranc: Nranq mez bolorovin ¸oyl œtowecin hraßarowel ayd mtqic‘ 3 pat˘aøabanelov, or nranq ¸ænamanq en taÆowm bolor he¸anosneri d¯m: I verjoy omanc ibrew Øtarneri, mana– wand ibrew œaragorÆneri hawaqecin, berecin kapkpaÆ, bazma¸iw llkanqneri ow tanjanqneri en¸arkecin: Nranq mtadir ¯in aøanc harcowŒor´i ow qnnow¸ean en¸arkelow‘ bolorin miangamic kotorel: Nranc hamakel ¯r mi a– weli vayreni zgacowm, qan barbarosneri vayragow¸iwn˚: Bayc menq, mer sovorow¸ean˚ hama´ayn, nranc xstagoyns 4 patßecinq: Mardasirakan gow¸ cowcaberelov hreaneri nkatmamb‘ menq nranc keanq ænorhecinq: Menq dawanowm enq erknawor AstÆown, orovhetew noyn ´ewov na Øgnakan eˇaw hreanerin, inœp¯s hayrn ¯ veraberwowm ir ordine– rin: Sranq sirov ow miabanow¸eamb mez hawatarim en 5 eˇel hin ßamanakneric minœew aysØr, dra hamar ¯l hra–

7. 6–10

6

7

8

9

10

3 Makabayeciner

1060

man towecinq azat ar´akel nranc ew nerecinq nranc ayn bolor vnasner˚, or pat˘aøel en mez: Hraman towecinq naew, or nranq bolor˚ t¯r daønan ayn amenin, inœ ownecel en, orp¯szi nrancic oœ oq ir ownecaÆic œzrkowi: Oœ oq ¸oˇ œhamar´akowi nranc naxatel irenc kataraÆ ararqne– ri hamar: Imac¯—q heteweal˚. e¸¯ nranc nkatmamb dawer niw¸enq kam vætacnenq, meˇanœaÆ k˚ linenq oœ ¸¯ aøhasa– rak mardow nkatmamb, ayl AstÆow, or tirowm ¯ am¯n tesak zØrow¸iwnneri ow meÆow¸iwnneri: Aydpisin anvr¯p ow am¯n tesak hatowcowm k˚ stanay oœ ¸¯ mardkancic, ayl‘ Bar´– realic: O—ˇj eˇ¯q¿: Erb hreanern stacan ays hrovarta– k˚, oœ ¸¯ anmijap¯s heøacan, ayl ¸agawori mØt gnacin ow xndrelov asacin. ¡Hreaneri mijic ov inqnakam ow– racel ¯ sowrb AstÆown ow hraßarowel AstÆow Ør¯nqneric, hraman ¸oˇ trowi, or nranc yan´nen mer ´eøq˚, orp¯s– zi ˚st Ør¯nqi arßani patiß trowi nranc¿: I yawelowmn dra‘ naew asacin. ¡E¸¯ kan mardik, oronq irenc kean– qic vaxenalov kam orkramolow¸iwnic drdowaÆ‘ hraßarowel en irenc naxnineri Ør¯nqneric, arqowni dataranowm i– renc yØßarow¸ean hamar ardaranal erbeq œen karoˇ¿: Φagawor˚ da irawaci hamarec ew nranc irawownq towec, or e¸¯ ¸agawori iæxanow¸ean tak gtnowoˇ orew¯ mi teˇ gtnen AstÆow Ør¯nqneric hraßarowaÆ m¯kin, apa ¸oˇ nran spanen hamar´akow¸eamb: Oœ oq ¸oˇ œ˚nddimanay dran arqowniqi anownic spaønalov: Ayn ßamanak qaha– naner˚, nranc het naew amboˇj ßoˇovowrd˚, inœp¯s kargn ¯, gohow¸iwn yaytnecin, Ørhnecin ew irenc xØsqi verjowm Ørhnow¸iwnn awartecin al¯lowiayov: Nranq cnÆow¸eamb ew owraxow¸eamb erkrpagecin ow hraßeæt towecin ¸aga– worin: Erb ˘anaparh ˚nkan nranq, xaytaøak tan– janqneri en¸arkelov‘ spanecin bolor nranc, ovqer nax– kinowm hraßarowel ¯in irenc Ør¯nqneric, anØr¯now¸eamb pˇÆowel ew heøacel ¯in irenc ceˇakicneric: Aydteˇ, mi Ørowm spanowec aweli qan ereq hariwr mard: Ayd Ørn ow– raxow¸iwn arecin, orovhetew irenc Ør¯nqneric hraßarow– aÆ piˇÆ, anØr¯n mardkanc bønelov‘ spanel ¯in, orovhe– tew irenq, irenc AstÆow oˇormaÆow¸eamb, mahowan dønic

1061

3 Makabayeciner

7. 11–15

¯in azatowel: Ayd qaˇaqic dowrs galov‘ nranq gnacin tarber tesaki anowæahotow¸iwnnerov ØÆowaÆ, goynzgoyn Æaˇiknerov psakowaÆ, owrax ow zowar¸, qaˇcr ´aynov gohow¸iwn matowcecin irenc hayreri AstÆown‘ Isray¯li yawitenakan ffirkœin: Erb ekan hasan ptˇom¯acine– ri Vardaberq qaˇaq˚, orn aysp¯s ¯r koœwowm ayd vayri payÆaøow¸ean pat˘aøov, nranc spasowm ¯in ayn na– wer˚, oroncov ekel ¯in aysteˇ: Bolori hama´aynow¸eamb nranq eظ˚ Ør mnacin aysteˇ, owraxow¸iwn arecin, orov– hetew ¸agawor˚ hramayel ¯r ˘anaparhi paæar˚ hogal aøatØr¯n, minœew or am¯n m¯kn ir bnakavayr˚ hasn¯r: Erb irenc teˇer˚ hasan, nra pargewnerin arßani go– how¸iwn yaytnecin: Noric hastatecin irenc ayn oroæow– m˚, or ayd Ør˚ noynp¯s dasowi tarekan tØneri æarq˚ ew owraxow¸iwn katarowi: Now¯rner matowcecin, owraxow¸e– an vayrerowm yowæar´anner kangnecrin ew ayd Ør˚ dase– cin tarekan tØneri æarq˚: Hawaqowecin mi teˇ, a– ˇØ¸q ow gohow¸iwn matowcecin, yetoy oˇj-aøoˇj, anvnas, azat, owrax ow zowar¸ mimeanc hraßeæt towecin, Tiroj ¸oyltowow¸eamb ew ¸agawori hramanov am¯n m¯k˚ Æovov, camaqov ew geteri vrayov gnac ir bnakavayr˚: Nranq, or aøaj ¸ænamow ´eøqi tak ¯in, ayßm iæxanakan Œaø– qov ow æowqov ¯in veradaønowm: Aysowhetew oœ oq œ¯r karoˇ nranc anhangstacnel: Nranq stacan cowcakagrowaÆ i– renc amboˇj inœqn ow ownecowaÆq˚, orovhetew owm mØt inœ or mnacel ¯r, bolorn ah ow sarsaŒov berecin yan´necin t¯rerin‘ meÆn AstÆow Œrkow¸eann arßananalow hamar: fflrhneal ¯ AstowaÆ, or Isray¯l˚ Œrkowm ¯ am¯n inœic‘ bolor tesaki neˇow¸iwnneric ow væteric: Nran Œaøq, patiw ew zØrow¸iwn ayßm ew miæt ew yawiteans yawitenic. am¯n:

11

12

13

14

15

Saˇmos G

Eraneli ¯ ayn mard˚, orn ambariætneri xorhrdov œi æarßwowm, meˇaworneri ˘anaparhin otq œi dnowm ew 2 yancagorÆneri het hamaxoh œi linowm, ayl ha˘oyq ¯ stanowm Tiroj Ør¯nqneric ew giæer-cerek xorhowm ¯ Nra 3 patowiranneri masin: Na nman ¯ jreri hosanqi vray tnkowaÆ Æaøi, orn ir ptowˇ˚ ßamanakin k˚ tay, isk nra terew˚ œi ¸aŒowi, ow am¯n ban, inœ ¯l or ani, k˚ yajoˇow– 4 i nran: Aysp¯s œen ambariætner˚, aysp¯s œen, ayl nman 5 en hoˇmaŒoæow, or hosowm ¯ erkri eresin: Owsti amba– riætner˚ œen dimanay datastanin, oœ ¯l meˇaworner˚ k˚ 6 linen ardarneri hawaqi m¯j, qanzi T¯r˚ git¯ ardar– neri ˘anaparhner˚, isk ambariætneri ˘anaparhner˚ korstean en tanowm: 2 Inœo?w xøovow¸iwn arecin he¸anosner˚, ew ßoˇovowrd– 2 ner˚ datark baner xorhecin: Hawaqowecin erkri ¸a– gaworner˚, ew miaworowecin iæxannern ˚ndd¯m Tiroj ow 3 nra ØÆeali‘ aselov. ¡Qandenq nranc kapanqner˚ ew 4 ¸Ø¸aŒenq nranc lowÆ˚ mezanic¿: Erknqowm bnakowoˇ˚ k˚ 5 ÆiÆaˇi nranc vray, ew T¯r˚ k’arhamarhi nranc: Ayn– ßam k˚ xØsi nranc het ir barkow¸eamb, ew ir zayroy¸ov 6 k˚ sarsaŒecni nranc: Es ¸agawor kargoweci nranic ir sowrb leran‘ Sioni vray, or høœakem Tiroj hraman– 7 ner˚: T¯rn asac in´. ¡Dow im ordin es, es aysØr Æne– 8 ci qez: Xndri—r in´nic‘ ew he¸anosnerin qez ktam or– p¯s ßaøangow¸iwn, ow iæxanow¸iwn‘ erkri bolor Æagerowm: 9 Nranc k˚ hovowes erka¸eay gawazanov ew browti anظi 10 p¯s k˚ Œæres nranc¿: Ard, ¸agaworne—r, o—wæ dar´r¯q sran, 11 ew xratowec¯—q am¯nqd, or mardkanc ¯q datowm: flaøaye– 12 c¯—q Tiroj˚ erkiwˇov ew cnÆac¯—q nra aøjew doˇalov: Υn– downec¯—q nra xrat˚, or T¯r˚ œbarkanay, or dowq œkorœ¯q ardarow¸ean ˘anaparhic, erb nra zayroy¸˚ borboqowaÆ 13 lini: Erani bolor nranc, ovqer yoys˚ drel en Tiroj vray¿: 3 Saˇmos Daw¸i, erb na Œaxel ¯r ir ordow‘ Abisoˇomi 2 eresic T¯—r, inœo?w bazmacan in´ halaÆoˇner˚, ew æater˚ 1

1063

Saˇmos

3. 3–5. 9

elan im d¯m: Ωatern ¯in asowm im masin‘ ¡Sa Œrkow– 3 ¸iwn œowni ir AstÆowc¿: Bayc dow, T¯—r, im Øgnakann es, 4 im Œaøq˚ ew glowxs bar´r pahoˇ˚: Im ´aynov es Tiroj˚ 5 dimeci, ew na lsec in´ ir sowrb leran vrayic: Es nnjeci 6 ow qown mtay. zar¸neci, ew T¯rn im apaw¯nn ¯: ffem soskay 7 es nranc biwrawor zØrqeric, oronq am¯n koˇmic patel ow paæarel ¯in in´: Ari—, T¯—r, Œrki—r in´, AstowaÆ im, qanzi 8 korÆanecir bolorin, ovqer izowr ¸ænamacel ¯in in´ het. dow meˇaworneri atamner˚ k˚ Œæres: Tirojic ¯ Œrkow¸iw– 9 n˚, Qo Ørhnow¸iwn˚ ßoˇovrdid vray ¸oˇ lini: Dprapetin. Daw¸i Ørhnow¸ean saˇmosergow¸iwn˚ Erb 4, 2 ´ayn towi, im ardarow¸ean hamar lsecir in´, Astowa—Æ, neˇow¸ean m¯j in´ andorr towir. oˇormi—r in´ ew aka—nj dir im aˇØ¸qin: Mardka—nc ordiner, minœew e?rb piti 3 xstasirt lin¯q. inœo?w ¯q ownaynow¸iwn sirowm ew stow¸iwn Œntøowm: Imac¯—q, or T¯r˚ zarmanahraæ gorÆer arec ir 4 srbi hamar, ew T¯r˚ k˚ lsi in´, erb Øgnow¸ean kanœem nran: E¸¯ barkanaq‘ mi— meˇanœ¯q, ´er ankoˇnow m¯j inœ ¯l or a– 5 s¯q ´er srtowm‘ zˇjac¯—q: Ardarow¸ean zohe—r matowce– 6 c¯q ew Tiroj vray yo—ys dr¯q: Ωatern asacin‘ ¡O?v coyc 7 k˚ tay mez Tiroj barow¸iwn˚¿: Qo eresi loys˚ Æagec mer vray, ew owraxow¸iwn towir mer srterin, coreni, ginow, 8 ´¯¸i bariqov yagecrir nranc: Aysowhetew menq xaˇaˇow– 9 ¸eamb k˚ nnjenq ow k’ar¸nananq, qanzi dow miayn, T¯—r, 10 apahovow¸ean m¯j bnakecrir mez: Dprapetin. ßaøangordneri masin, saˇmos Aka—nj 5, 2 dir im xØsqerin, T¯—r, ew o—wæ dar´row aˇaˇakis, ˚ndow– 3 ni—r ´aynn aˇØ¸qneris, Φagawo—r im ew Astowa—Æ im: A– 4 ˇaœowm em qez, T¯—r, or aøawØtean lses ´aynn im. aøa– wØtean patrast k˚ linem qo aøjew kangnelow: Dow a– 5 nØr¯now¸iwn kamecoˇ AstowaÆ œes, ew qez mØt œaramit– ner œen bnakwowm: Φoˇ yancagorÆner˚ œapren aœqid aø– 6 jew: Dow atecir anØr¯now¸iwn gorÆoˇnerin, korÆanowm es 7 bolor staxØsnerin, ariwnaheˇ ow neng mardowc garæowm es, T¯—r: Isk es qo am¯naøat oˇormow¸ean ænorhiw k˚ 8 mtnem townd, ew qe—z vayel aknaÆanqov k’erkrpagem sowrb ta˘arid m¯j: T¯—r, ardarow¸eamb qo aøajnordi—r in´, im 9

5. 10–7. 7

Saˇmos

1064

¸ænamineri pat˘aøov owˇˇi—r im aøjew ˘anaparhner˚ qo, qanzi nranc beranowm ˘æmartow¸iwn œkay, ew nranc srtern 11 ownaynacaÆ en: Gerezmani p¯s bac en kokordner˚ nranc, isk lezowner˚‘ li nengow¸eamb: Dati—r nranc, Astowa—Æ, or et kangnen irenc mtqeric. irenc anœaŒ ambarætow¸ean 12 hamar vani—r nranc, qanzi daønacrin qez: Φoˇ owra– xanan bolor nranq, or yoys en dnowm qez vray, yawitean ¸oˇ cnÆan, ew dow apres nranc m¯j. ¸oˇ parÆenan qeznov 13 qo anown˚ siroˇner˚, qanzi dow piti Ørhnes ardarin. T¯—r, qo spaøazinow¸eamb paætpanecir mez: 6 Dprapetin. ow¸erordakan eˇanakov, Daw¸i Ørhnow– 2 ¸ean saˇmos T¯—r, zayroy¸ov qo mi— yandimanir in´, ew 3 qo barkow¸eamb in´ mi— xratir: Oˇormi—r in´, T¯—r, qan– zi hiwand em es, bßæki—r in´, qanzi oskorners xaxtowel 4 en: An´n im yoyß xøovaÆ ¯, ew dow, T¯—r, minœew e?rb. .. : 5 Dar´i—r, T¯—r, Œrki—r in´, azati—r in´, T¯—r, qo oˇormow¸e– 6 amb qanzi œkay m¯k˚, or mahowan m¯j yiæi qez, kam dßox– 7 qowm gohanay qezanic: Es yogneci im haøaœanqneric, am¯n giæer heÆeÆanqov lowaci mahi˘n im ew im arta– 8 sowqov ankoˇins ¸rjeci: Srtneˇow¸iwnic aylaylowec aœqn 9 im, es hiwÆoweci bolor ¸ænamineris ´eøqic: Heøac¯—q in´– 10 nic am¯nqd, or anØr¯now¸iwn ¯q gorÆowm: T¯r˚ lsec im la– ci ´ayn˚, T¯rn akanj drec im aˇØ¸qnerin, T¯rn ˚ndownec 11 im xndranqner˚: Bolor ¸ænaminers ¸oˇ amaœen ow xist xøovowen, ¸oˇ et daønan ew iskoyn xist amaœen ow zar– howren: 7 Saˇmos Daw¸i, or Tirojn asac Yemini ordi Qowsi xØs– 2 qeri aø¸iw T¯—r im AstowaÆ, qez vray dreci yoysn im, 3 Œrki—r in´ ew im bolor halaÆiœneric azati—r in´: ffli– ni ¸¯ aøiwÆi nman yØæoten in´, ew œgtnowi m¯k˚, or Œrki 4 in´ ew pahpani: T¯—r im AstowaÆ, e¸¯ arel em ays ba– 5 n˚, e¸¯ im ´eøqov anØr¯now¸iwn em gorÆel, e¸¯ erbew¯ im œarakamnerin œarow¸eamb em hatowcel, ¸oˇ es ¯l ispaø 6 korœem ¸ænamineris ´eøqov: Φoˇ owremn ¸ænamin halaÆi in´, ¸oˇ vray hasni ew xortaki keanqn im‘ koxotelov in´, 7 isk Œaøqs hoˇin ¸oˇ hawasarecni: Eli—r, T¯—r, barkow¸e– amb qo ew bar´raci—r ispaø veracnelow im ¸ænaminerin: 10

1065

Saˇmos

7. 8–9. 4

Ar¸naci—r, T¯—r im AstowaÆ, yanown qo sahmanowaÆ kar– gi: Ψoˇovowrdneri bazmow¸iwnner˚ æowrjd k˚ hawaqowen, 8 isk dow, T¯—r, bazmi—r bar´ownqowm (T¯rn ¯ datowm ir ßo– 9 ˇovrdin): Dati—r in´, T¯—r, im m¯j eˇaÆ ardarow¸ean ew anmeˇow¸ean hamemat: Meˇaworneri vray œariq k˚ gay, 10 isk ardarin yajoˇow¸iwn k˚ tas, srteri ow erikamneri qnniœ arda—r AstowaÆ: Yirawi, Øgnoˇn AstowaÆ ¯, or 11 Œrkowm ¯ nranc, ovqer æitak en srtov: Ardar, hzØr ew 12 hamberatar datawor ¯ AstowaÆ, orn ir zayroy¸˚ œi ¸a– Œowm hanapaz: Sakayn e¸¯ œdaønaq d¯pi Na, sowrn ir 13 sraÆ ¯ ew aˇeˇn ir‘ laraÆ: Na patrastel ¯ mahowan 14 gorÆiqner˚, isk netern ir hraniw¸ov ¯ sarqel: Ahawa– 15 sik, ov or anØr¯now¸iwn erknec, œariq yˇacaw ew anirawow– ¸iwn Ænec, na Œos Œorec, xoracrec, h¯nc inqn ¯l ˚nkaw 16 ayn Œos˚, or na patrastec: Nra glxin k˚ ¸aŒowen ir 17 œaragorÆow¸iwnner˚, nra gaga¸in k’ijnen ir anØr¯now– ¸iwnner˚: Gohow¸iwn k˚ matowcem Tirojn ir ardarow¸ean 18 hamar, saˇmos k’ergem Bar´real Tiroj hamar: Aysowhetew‘ hn´anneri masin, saˇmos Daw¸i T¯—r, o—v 8, 2 mer T¯r, i!nœ hraæali ¯ qo anown˚ oˇj aæxarhowm: Qo Œaøq˚ bar´racaw erknqic ver: Mankahasak ew ÆÆker erexa– 3 neri beranic ¸oˇ Ørhnow¸iwn elni ˚ndd¯m qo ¸ænamineri, T¯—r, orp¯szi osoxn ow hakaøakord˚ korÆanowen: Tes– 4 nem erkinq˚‘ qo matneri gorÆ˚, lowsinn ow astˇer˚, o– ronq dow hastatecir: Mardn i?nœ ¯, or yiæowm es nran, 5 kam mardow ordin‘ or ayci gas nran: Qo hreætakneric 6 Œoqr-inœ caÆr drir nran ew Œaøq ow patowov psakecir nran: Nran kargecir qo bolor ´eøakertneri vray: A– 7, 8 m¯n inœ drir nra otqeri nerqoy‘ oœxar, arjaø ew am¯n inœ, naew vayri er¯, erknqi ¸øœownner, Æovi ´kner, or ærjowm en 9 Æoveri hosanqnerowm: T¯—r, o—v mer T¯r, i!nœ hraæali ¯ qo 10 anown˚ oˇj aæxarhowm: Aysowhetew‘ ordow gaˇtniqneri masin, saˇmos Daw¸i 9 Im amboˇj srtov gohow¸iwn k˚ matowcem qez, T¯—r, k˚ pat– 2 mem bolor hraæagorÆow¸iwnnerd: K’owraxanam ow k˚ cn– 3 Æam qeznov, saˇmos k’ergem qo anowan˚, o—v Bar´real: Φænaminers et daønalov‘ k˚ ¸owlanan ow k˚ korœen qo a– 4

9. 5–27 5 6

7

8 9 10

11

12 13

14 15

16

17

18 19

20 21

22 23

24 25

26

27

Saˇmos

1066

øajic: Datastans ew irawownqs dow tesar, bazmecir a¸oøin, o—v datawor ardar: Sastecir he¸anosnerin, ew ambariætn anhetacaw. nranc anownner˚ jnjecir yawi– teans yawitenic: Ew ¸ænamow z¯nq˚ ispaø veracaw. dow qaˇaqner awerecir, ew yiæatak˚ dranc koraw aˇaˇakov: Bayc AstowaÆ mnowm ¯ yawitean, na patrastec ir a– ¸oø˚ datastani hamar: Inqn ¯ datowm aæxarhn ays ardarow¸eamb, ew ir ßoˇovrdin‘ owˇˇamtow¸eamb: T¯rn eˇaw tnanki apaw¯n˚ ew neˇow¸ean ßamanak Øgnakan˚: Qez vray ¸oˇ yoys dnen bolor nranq, ovqer giten anow– n˚ qo, qanzi dow œes lqi nranc, ovqer Œntøowm en qez, T¯—r: Saˇmo—s ergec¯q Tiroj˚, or bnakwowm ¯ Sionowm. he¸anosne– ri m¯j patmec¯—q gorÆer˚ nra: Tnankneri arean hamar vr¯ßxndir linelis‘ T¯r˚ yiæec ew œmoøacaw aˇØ¸q˚ nranc: Oˇormi—r in´, T¯—r, ew te—s im nowastacowmn im ¸ænamine– ric: Dow bar´racrir in´ mahowan døneric, or patmem qo bolor Ørhnergow¸iwnner˚ Sioni qaˇaqi dønerin, ew cn– Æam qo ŒrkagorÆow¸eamb: He¸anosnern ˚nkˇmowecin i– renc gorÆaÆ apakanow¸ean m¯j, ew irenc laraÆ ¸akardn irenc isk otqern ¯ bønelow: T¯rn iren ˘anaœecrec da– tastan anelov, ew meˇaworner˚ k˚ patßowen ˚st irenc ´eøqi gorÆeri: Meˇaworner˚ krkin dßoxq k’˚nknen, na– ew bolor he¸anosner˚, oronq moøacan AstÆown: T¯rn a– menewin œi moøanay aˇqatin, ew tnankneri hamberow¸iw– n˚ erbeq œi spaøowi: Eli—r, T¯—r, ew ¸oˇ mard˚ œzØranay, ¸oˇ he¸anosner˚ datowen qo aøjew: Nranc vray Ør¯nsdi—r kargir, T¯—r, ew ¸oˇ he¸anosnern imanan, ¸¯ irenq mar– dik en: Inœo?w, T¯—r, heøow mnacir, antarber eˇar neˇow– ¸ean ßamanak: Ambaræti yoxortalowc toœorowm ¯ aˇqa– t˚. ¸oˇ xaŒanowen ayn hnarqner˚, or xorhecin nranq, qanzi govabanwowm ¯ meˇaworn ir cankow¸iwnneri hamar, govabanwowm ¯ ew na, ov zrkowm ¯: Isk meˇaworn inœo?w ba– zowm daønow¸eamb zayracrec AstÆown, ¸¯ œi stanay ha– towcowm: ffkay AstowaÆ nra aœqeri aøjew, mætap¯s piˇÆ en nra ˘anaparhner˚: Irawownq asowaÆ˚ veracel ¯ nra mtqic, na k˚ tiri ir bolor hakaøakordnerin: Na asowm ¯ ir srtowm, ¸¯ œi sasanowi, dar¯dar k’apri aøanc Œor–

1067

Saˇmos

9. 28–11. 3

´anqi: An¯Æqov, daønow¸eamb ow nengow¸eamb li ¯ beran˚ 28 nra, isk lezowi tak caw ¯ ow taøapanq: MeÆameÆneri 29 het daran ¯ mtnowm, or gaˇtnabar spani anmeˇin: Nra 30 aœqn aˇqati vray ¯, daranakalowm ¯ ¸aqstocowm‘ inœp¯s aøiwÆn ir orjowm, daranakalowm ¯ yaŒætakelow aˇqatin, yaŒætakelow aˇqatin ew ˘ankelow nran: Nran k˚ gci ir 31 orogay¸˚, bayc tirelov tnanknerin‘ na k˚ xonarhowi ow k’˚nkni: Na asowm ¯ ir srtowm, ¸¯ AstowaÆ moøacel ¯, ærjel 32 ¯ eresn ir‘ bnaw œtesnelow hamar: Eli—r, T¯—r im AstowaÆ, 33 ¸oˇ bar´ranay qo ´eøq˚, ew mi— moøacir tnanknerin: Isk 34 ambariætn inœo?w barkacrec AstÆown‘ aselov ir srtowm, ¸¯ inq˚ œi qnnowi: T¯—r, tesnowm es dow aˇqatin‘ naye– 35 lov nra cawin ow srtmtow¸ean˚‘ nran qo ´eøq˚ vercnelow hamar: Qez ¯ apawinel aˇqat˚, ew dow es orbi Øgnaka– n˚: Φoˇ xortakowi meˇawori ow œaragorÆi bazowk˚, ¸oˇ 36 Œntøowen nra meˇqern ow aylews œgtnowen: T¯r˚ ¸agawor 37 ¯ yawiteans yawitenic. ¸oˇ korœen he¸anosner˚ nra erk– ric: Tnankneri cankow¸iwn˚ lsecir, T¯—r, qo akanj˚ owæ 38 dar´rec nranc srti patrastakamow¸ean˚‘ tesnelow 39 orbi ow tnanki datastan˚, orp¯szi mard˚ œæarownaki ir yoxortanq˚ erkri eresin: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i Yoyss dri Tiroj vray. in– 10, 2 œo?w ¯q asowm in´, or ˘n˘ˇowki p¯s leøner˚ ¸øœem: ff¯? or 3 meˇawornern aha larel en aˇeˇnern irenc, patrastel en neter˚ kapar˘nerowm, or mow¸n ˚nknelis ´gen owˇˇa– mitneri vray: Inœ dow æinecir‘ awerecin nranq, isk ar– 4 darn i?nœ arec: T¯rn ir sowrb ta˘arowm ¯, T¯r˚ erknqowm 5 ¯‘ ir gahi vray: Nra aœqer˚ nayowm en tnanknerin, isk artewanownqner˚ znnowm en mardkanc ordinerin: T¯r˚ 6 qnnowm ¯ ardarin ew ambarætin. ov sirowm ¯ meˇq˚‘ atowm ¯ an´n ir: Meˇaworneri vray orogay¸, howr ew ÆÆowmb k˚ 7 teˇay, Œo¸orki æownœn ¯ nranc baßaki baßin˚: Ardar ¯ 8 T¯r˚, ardarow¸iwn ¯ sirowm, ˘æmartow¸eann ¯ nayowm eres˚ nra: Aysowhetew‘ ow¸erordakanneri masin, saˇmos Daw¸i 11 ffirki—r in´, T¯—r, qanzi sowrb œmnac, nowazec ˘æmartow¸iwn˚ 2 mardkanc ordineri m¯j: Stow¸eamb xØsec mard˚ mardow 3

11. 4–14. 4

Saˇmos

1068

het, srter˚ haˇordakcowecin neng ær¸ownqnerov: T¯r˚ k’oœnœacni bolor neng ær¸ownqnern ow lezowner˚ meÆaxØs, 5 oronq asacin. ¡Erkarecnenq mer lezowner˚, menq ær¸ownq 6 ownenq, ard‘ o?v ¯ mer t¯r˚¿: Aˇqati taøapanqin ew tnanki heÆow¸ean hamar ayßm es k’elnem, - asowm ¯ T¯r˚, - k˚ berem im Œrkow¸iwn˚ ew vstah k˚ linem nranc vray: 7 Tiroj xØsqer˚ sowrb xØsqer en, inœp¯s ˚ntir ow Œor´owaÆ 8 arÆa¸‘ eظnapatik maqrowaÆ ew ztowaÆ hoˇic: Dow, T¯—r, pahpanecir mez ew Œrkecir ays azgic minœew yawitenow– 9 ¸iwn: Am¯n koˇm ambariætner en ærjowm. qo bar´row¸ean hamemat dow meÆow¸i—wn towr mardkanc ordinerin: 12 Minœew e?rb, T¯—r, piti moøanas in´ ispaø, minœew e?rb 2 piti ærjes eresd in´nic: Minœew e?rb xøovq ownenam im 3 hogowm ew amenØreay caw‘ im srtowm: Minœew e?rb ¸æna– 4 min piti bønanay in´ vray: Nayi—r ew lsi—r in´, T¯—r im AstowaÆ, lo—ys towr, T¯—r, im aœqerin, or erbeq mahowan 5 qown œmtnem: Φænamis ¸oˇ œasi, ¸¯‘ yaˇ¸eci nran, kam 6 halaÆiœners cnÆan, e¸¯ sasanowem: Es oˇormow¸eand vray yoys dri, T¯—r, sirts hr˘owec qo ŒrkagorÆow¸eamb. k’Ørhnergem qez, T¯—r, barera—rd im: 13 Anzgamn asac ir srtowm, ¸¯‘ œkay AstowaÆ. apakanow– ecin ow pˇÆowecin irenc anØr¯now¸ean m¯j, ew œkay m¯k˚, or 2 barow¸iwn gorÆi: T¯rn erknqic nayec bolor mardkanc or– dinerin‘ tesnelow, ¸¯ ka?y mi imastown, or AstÆown Œntøi: 3 Bolor˚ xotorowecin, miasin anpitan dar´an. barow– 4 ¸iwn anoˇ œkay, oœ isk m¯k hogi: Inœp¯?s œen gitakcowm bolor nranq, ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm, ovqer xßøowm en im ßoˇovrdin ibrew kerakowr ow hac ew Tiroj˚ œen dimowm: 5 Aynte—ˇ en erkiwˇic sarsowm, owr erkiwˇ œkay, qanzi T¯r˚ 6 ardarneri azgi m¯j ¯: Aˇqati mtaÆmownq˚ amظ hama– 7 recin, T¯rn ¯ yoys˚ nra: O?v k˚ tay Sionic Œrkow¸iwnn Isray¯li: Erb T¯rn ir ßoˇovrdin veradar´ni gerow¸iwnic, Yakob˚ k˚ cnÆay, ew Isray¯ln owrax k˚ lini: 14 T¯r, o?v piti apri qo vranowm, kam o?v piti bnakowi qo 2 sowrb leran vray. na, ov anbasir ¯ ˚n¸anowm, ardar gorÆ 3 ¯ katarowm, ˘æmartow¸iwn xØsowm ir srtowm: Ov œi nengel 4 ir lezowov ew ˚nkeroj˚ vatow¸iwn œi arel, Mer´aworneric 4

1069

Saˇmos

14. 5–16. 8

naxatinq na œi stanowm, ew œaragorÆn anargowaÆ ¯ nra aœqowm: Aydpisin Œaøabanowm ¯ nranc, ovqer erkiwˇ ownen Tirojic, erdwowm ¯ ir barekamin œi drßowm: Ir arÆa¸˚ 5 vaæxov œi talis, irawownqi d¯m kaæaøq œi vercnowm: Ov anowm ¯ ays, na yawitean œi sasanowi: Saˇmos Daw¸i, ar´anagir Pahpani—r in´, Astowa—Æ, 15, 2 qanzi qez vray dri yoysn im: Tirojn asaci. ¡Im T¯rn es dow, in´ arowaÆ bariqner˚ qeznic en: Qo srberin, oronq 3 qo erkrowm en, sqanœelagorÆow¸eamb coyc towir im bolor cankow¸iwnner˚: Ωatacan nranc hiwandow¸iwnner˚, or 4 aysowhetew ya˘axaki en daønalow: ffem masnakci nranc ariwnali hawaqnerin ew nranc anown˚ œem yiæataki im ær¸ownqnerov: T¯!r, im ßaøangow¸ean ew im baßaki ba– 5 ßin, ßaøangow¸iwns dow es krkin in´ veradar´nelow: In´ 6 vi˘ak ˚nkaw ˚ntrealneri m¯j linelow, ew im baßin ßaøan– gow¸iwnn ha˘eli eˇaw in´: Piti Ørhnergem Tiroj˚, or i– 7 mastown dar´rec in´, ew giæern angam erikamners in´ xratowm ¯in: Skzbic ewe¸ Tiroj˚ mætap¯s tesnowm ¯i im 8 aøjew. na im aj koˇmowm ¯, orp¯szi œsasanowem: Dra ha– 9 mar owrax eˇaw sirtn im, ew cnÆac lezown im, isk marminn im k˚ hangstanay yoysov. qanzi dßoxqowm œes ¸oˇni dow 10 in´, ew qo srbin apakanow¸iwn tesnel œes tay: In´ coyc 11 towir keanqi qo ˘anaparhner˚, qo aji qaˇcrow¸iwnic ow vayelœow¸iwnic liovin yagecrir in´ eresid owraxow¸eamb: AˇØ¸q Daw¸i. Ardarow¸eann aka—nj dir, T¯—r, na– 16 yi—r im xndranqin ew lsi—r aˇØ¸qs, or neng ær¸nerov œ¯: Datastans qeznic ¸oˇ œlini, ew aœqern im ˘æmartow¸iwn˚ 2 ¸oˇ tesnen: ffior´ecir sirtn im ew qnnecir giæerov, Œor– 3 ´ecir in´, ew im m¯j anirawow¸iwn œgtnowec: Berann im 4 œi patmi mardkanc ordineri gorÆer˚. qo ær¸neri xØs– qeri ænorhiw es hastat k˚ mnam dßowarin ˘anaparh– nerin: Hastato—wn pahir æawiˇn im qo ˘anaparhin, or 5 ˚n¸acqs œxotorowi: Es qe—z kanœeci, T¯—r, qani or lsecir 6 in´, Astowa—Æ. d¯pi i—n´ xonarhecrow akanjd ew lsi—r im xØsqer˚: Sqanœeli dar´rir qo oˇormow¸iwnner˚, dow, or 7 ajid gtnowoˇ hakaøakordneric Œrkowm es nranc, oronq irenc yoys˚ drel en qez vray: Pahpani—r in´ aœqi bbi 8

16. 9–17. 15 9

10 11 12

13

14

15

17

2 3

4 5 6 7

8

9

10 11 12

13 14

15

Saˇmos

1070

p¯s, qo ¸eweri hovanow tak ÆaÆki—r in´ ambariætneri eresic, oronq taøapecrin in´: Φænaminern in´ paæare– cin‘ xist parartacan ew nranc berann ambartawa– now¸iwn barbaøec: Vøndecin in´, ew ard dar´eal æowrjs patelov, mtadrowecin in´ getin tapalel: In´ ¸owacin ibrew aøiwÆ, or patrast ¯ orsi vray netowelow, ibrew ko– riwn aøiwÆi‘ nstaÆ daranowm: Eli—r, T¯—r, hasi—r ew argeli—r nranc, Œrki—r in´ ambariætneri sric ow ¸ænamow ´eøqic: T¯—r, veracro—w nranc aæxarhic, cri—r nranc ew xortaki—r keanq˚ nranc: Qo pahestneric lcowec orovayn˚ nranc, yagecan nranq kerakowrnerov ew mnacaÆ˚ ¸oˇecin irenc erexanerin: Isk es ardarow¸eamb k’erewam qo aøaj, k˚ yagenam‘ tesnelov Œaøq˚ qo: Aysowhetew‘ Tiroj Æaøay Daw¸i‘ qajamartiki masin, orn Ørhnow¸ean ays xØsqer˚ Tirojn owˇˇec ayn Ør˚, erb T¯r˚ Œrkec nran bolor ¸ænamineri ow Sawowˇi ´eøqic. ew asac. Sirowm em qez, T¯—r, zØrow¸i—wn im. o—v T¯r, pahpani—œ im, apaw¯—n im ew Œrki—œ: AstowaÆ Øgnakans ¯, es yoyss drel em nra vray. im apaw¯nn ¯, Œrkow¸eans eˇjiwr˚, in´ ˚ndownoˇ˚: fflrhnelov k˚ kanœem Tiroj˚, ew im ¸ænamineric k’azatowem: Mahowan taøapanq˚ ærjapatec in´, ew a– nØr¯now¸ean heˇeˇn in´ vrdovec: Dßoxqi cawer˚ paæa– recin in´, ew mahacow vtangnern in´ hasan: Neˇow¸eans m¯j es Tiroj˚ dimeci ew im AstÆown aˇaˇakeci. Na lsec in´ ew im aˇØ¸qi ´aynn ir sowrb ta˘aric, nran owˇˇow– aÆ aˇaˇaks nra akanjin ¯ hasnelow: Cncowec ow doˇac erkir˚, ew leøneri himqer˚ sasanowecin ow xaxtowecin, qanzi barkacaw nranc vray AstowaÆ: Nra barkow¸iw– nic Æowx bar´racaw, eresic howr borboqowec, ew kayÆak– ner ˘ar˘atecin nranic: CaÆracrec na erkinqn ow i– jaw, ew nra otqeri tak maøaxowˇ ¯r: Elaw na qerov– b¯neri vray ow ¸øaw, slacaw hoˇmi ¸ewerov: Xawarn ir hamar ÆaÆkoy¸ dar´rec, ew æowrjbolorn ir town˚ eˇaw‘ Ø– di amperi ¸an´r jrerov: Na Œaylatakec nranc aø– jew, amper˚ karkowt ew hreˇ¯n kayÆakner ar´akecin: O– rotac T¯rn erknqic, ew Bar´realn ir ´ayn˚ lsel towec karktov ow howr kayÆaknerov: Owˇarkec ir netern ow

1071

Saˇmos

17. 16–40

crec dranq, æatacrec ir kayÆakner˚ ew sŒøec dranq: Qo zayroy¸ic, T¯—r, ew qo barkow¸ean hoˇmi æaøaœic ere– wacin jreri akownqner˚, ew yaytnowecin himqern aæxarhi: Veric Œow¸alov‘ T¯r˚ vercrec in´, vercrec in´ jreri he– ˇeˇic: T¯r˚ k˚ Œrki in´ im zØreˇ ¸ænamineric ow in´ atoˇneric, oronq aweli hzØr en, qan es: Nranq in´ vray hasan œarœaranqneris Ørerin, bayc T¯rn in´ zØrow¸iwn towec ow andorrow¸iwn pargewec: Ew T¯r˚ k˚ Œrki in´, qanzi na in´ hawanec: T¯rn in´ k˚ hatowci ˚st im ar– darow¸ean, ˚st im anbÆow¸ean k˚ hatowci in´: Es k˚ pahem Tiroj ˘anaparh˚ ew im AstÆow d¯m ambarætow– ¸iwn œem ani: Nra bolor Ør¯nqnern im aøjew en, na ar– darow¸iwnn ir œheøacrec in´nic: Ew es anbasir k˚ linem nra hand¯p, k˚ zgowæanam im anØr¯now¸iwnic: T¯rn in´ k˚ hatowci ˚st im ardarow¸ean, ˚st im ´eøqeri maq– row¸ean, or nra aœqi aøjew ¯: Srbi het sowrb k˚ li– nes, T¯—r, anarat mardow het‘ anarat: Υntrealneri het ˚ntreal k˚ lines ew xotorowaÆnerin k˚ korÆanes: Dow Œrkowm es hez ßoˇovowrdnerin, isk ambartawanne– ri aœqer˚ xonarhecnowm: Dow loys es talis im ˘ragin, T¯—r. Astowa—Æ im, lowsawori—r in´ xawarowm: Qeznov k˚ Œrkowem es Œor´ow¸iwnic, AstÆows ænorhiw parispner k˚ yaˇ¸aharem: Astowa—Æ im, an¸eri en qo ˘anaparhne– r˚, ˚ntir en xØsqer˚ Tiroj, na apaw¯nn ¯ bolor nranc, ovqer yoys˚ drel en nra vray. qanzi Tirojic baci o?v ¯ AstowaÆ, kam o?v ¯ AstowaÆ mer AstÆowc baci: Astow– a—Æ, dow in´ owß pargewecir ew im ˘anaparhn anbiÆ dar´– rir: In´ otqer towir eˇjerowi otqeri nman, ew bar´r teˇeri vray kangnecrir in´: Λeøqers varßecrir pate– razmi, isk bazowkn im dar´rir inœp¯s hast aˇeˇ: Towir in´ naew qo Œrkarar paætpanow¸iwn˚: Ajd zØravig eˇaw in´, isk xratd miæt kangown pahec. qo xratn imastown k˚ dar´ni in´: Υndar´akecir owˇis im otqeri tak, ew ˚n¸acqn im œtkaracaw: HalaÆelov ¸ænamineris‘ es k˚ hasnem nranc ow et œem daønay, minœew œoœnœacnem nranc: Es k’˚nk˘em nranc, or aylews œkaroˇanan kangnel, ew nranq k’˚nknen im otqeri tak: Dow in´ paterazmelow zØrow¸iwn

16

17 18 19

20 21 22

23 24 25

26 27

28 29 30

31

32 33

34 35 36

37 38

39 40

17. 41–18. 13 41 42

43

44 45 46

47 48

49

50

51

18, 2 3 4 5

6

7

8

9

10 11

12 13

Saˇmos

1072

towir, d¯ms elnoˇnerin otqeris tak gcecir: Φænamine– ris dow halaÆecir, isk in´ atoˇnerin oœnœacrir: Aˇa– ˇakecin nranq, bayc œkar m¯k˚, or Œrk¯r nranc, kanœecin Tiroj˚, bayc na œlsec nranc: Es k˚ Œærem, hoˇmaŒoæi k˚ dar´nem nranc, Œoˇocneri cexi p¯s k˚ trorem nranc: T¯rn in´ k˚ Œrki ßoˇovrdi ˚mbostow¸iwnic ew in´ he¸a– nosneri glowx k˚ kargi: Im œ˘anaœaÆ ßoˇovowrdn in´ Æa– øayec ew hamak akanj dar´aÆ‘ lsec in´: ffltarneri or– dinern in´ stecin, Øtarneri ordiner˚ maæowecin‘ xoto– rowelov irenc æawˇic: Kendani ¯ T¯rn ow Ørhneal ¯ As– towaÆ, ew ¸oˇ bar´r lini AstowaÆn im Œrkow¸ean: As– towaÆn im, or lowÆowm ¯ vr¯ßn im ew ßoˇovowrdnerin in´ ¯ hnazandecnowm, or Œrkowm ¯ in´ im gazazaÆ ¸ænamine– ric. dow bar´r dasecir in´ im hakaøakordneric, aniraw mardowc azatecir in´: Dra hamar gohow¸iwn piti ma– towcem qez he¸anosneri m¯j ew qo anowan˚ saˇmos piti ergem: Dow Œrkow¸eamb meÆarecir ¸agaworid‘ oˇormelov qo ØÆeal Daw¸in ow nra serndin yawiteans yawitenic: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i Erkinq˚ patmowm ¯ Ast– Æow Œaøq˚, ew erknqi hastatow¸iwn˚ yaytnowm ¯ nra ´eø– qi gorÆer˚: fflr˚ Ørowan mitq ¯ haˇordowm, ew giæer˚ giæerowan gitow¸iwn ¯ coyc talis: ffkan baøer, oœ ¯l xØs– qer, dranc hnœiwnner˚ lseli œen: Oˇj erkirn ¯ bønel ´ayn˚ nranc, ew minœew aæxarhi Æayrn en hasel xØsqer˚ nranc: Arewi m¯j na vrann ir xŒec, isk inqn ases Œesay lini, or elnowm ¯ ir aøagastic. cnÆowm ¯ na orp¯s hskay‘ ˚n¸a– nalov ir ˘anaparhov: Erknqi Æayreric ¯ nra Æagowm˚, isk dadar˚‘ minœew Æayrer˚ nra, ow œkay m¯k˚, or ¸aqnowi nra tapic: Tiroj Ør¯nqn anbiÆ ¯ ew veraŒoxowm ¯ ho– giner˚. Tiroj vkayow¸iwnn stoyg ¯ ew imastown ¯ dar´nowm ¸asnerin: Tiroj ardarow¸iwnn owˇiˇ ¯ ew zowar˘acnowm ¯ srter˚. Tiroj patowiranner˚ loys en ow loys en talis aœqerin: Tiroj erkiwˇ˚ sowrb ¯ ew sowrb ¯ mnowm yawitean: Tiroj datastanner˚ ˘æmarit en ew inqnin‘ ardar: Os– kowc ow æat ¸ankagin qareric cankali en dranq, noynp¯s ew qaˇcr‘ meˇric ow xorisxic aweli: Ew qani or qo Æaøan pahpanowm ¯ dranq, pahpanelow var´˚ meÆ k˚ lini: Nra

1073

Saˇmos

18. 14–20. 12

yancanqnern o?v karoˇ ¯ mtqowm pahel. im gaˇtniqneric maqri—r in´, T¯!r: ffltarneric pahpani—r qo Æaøayin, or 14 nranq in´ œtiren. aynßam es anbiÆ k˚ linem ow k˚ maqrow– em meÆ meˇqeric: Φoˇ qez ha˘eli linen beranis xØsqer˚, 15 ew srtis xorhowrdnern yaraßam qo aøjew linen, T¯!r, Øg– naka—n im ew Œrki—œ im: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i An´kow¸ean Ør˚ k˚ lsi qez 19, 2 T¯r˚, ew Øgnakan k˚ lini qez Yakobi AstÆow anown˚: T¯rn 3 ir sowrb Sionic qez Øgnow¸iwn k’owˇarki ew k’˚ndowni qez: Φoˇ yiæi T¯r˚ qo bolor ˚nÆaner˚ ew oˇjak¯znerd ˚ndowneli 4 ¸oˇ hamari: T¯r˚ qez k˚ tay, inœ or owzi qo sirt˚, ew qo 5 bolor mtadrow¸iwnner˚ na k˚ katari: Menq k˚ cnÆanq 6 qo Œrkow¸eamb, AstÆow anownov menq k˚ meÆarowenq: T¯r˚ k˚ katari qo bolor xndranqner˚: Ayßm haskacanq, or 7 T¯r˚ Œrkec ir ØÆealin: Na k˚ lsi nran ir sowrb erknqicir Œrkarar aji zØrow¸eamb: Omanc aœq˚ øazmakaøqerin 8 ¯, owriænerin˚‘ erivarnerin: isk menq mer AstÆow anownn enq kanœowm: Nranq korÆanowecin ow ˚nkan, isk menq otqi 9 kangnecinq ew owˇˇowecinq: T¯!r, pahpani—r ¸agaworin ew 10 lsi—r mez ayn Ør˚, erb ´ayn tanq qez: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i T¯!r, zØrow¸eamb qo piti 20, 2 owraxanay ¸agawor˚, ew yoyß cnÆay qo Œrkow¸eamb: Nra 3 srti owzaÆ˚ towir nran ew nra ær¸ownqneri cankow¸iwn˚ œmerßecir: Qo qaˇcr Ørhnow¸eamb aycelecir nran ew ¸an– 4 kagin qarerov ˚ndelowzowaÆ psak drir nra glxin: Ke– 5 anq xndrec qeznic, ew nran towir erkar Ører‘ yawiteans yawitenic: MeÆ ¯ nra Œaøq˚ qeznic eˇaÆ Œrkow¸eamb, 6 Œaøq ow parÆanq k˚ dnes nra vray: fflrhnow¸ean m¯j 7 k˚ hastates nran yawiteans yawitenic, k’owraxacnes nran qo eresi xndow¸eamb: Φagaworn ir yoys˚ drec Tiroj 8 vray, ew Bar´reali oˇormow¸eamb na œi sasanowi: Φoˇ 9 ´eøqd anpakas lini qo ¸ænamineri vray, ew ajd hasni bolor qez atoˇnerin: Erb dow erewas, nranc hraborboq 10 hnoc k˚ dar´nes. T¯rn ir zayroy¸ov k˚ xøovi nranc, ew howr˚ nranc k˚ laŒi: Erkric k˚ korœi ptowˇ˚ nranc, isk 11 mardkanc ordineric‘ serownd˚ nranc: ffaramtow¸eamb 12 xotorowecin qeznic, dawer niw¸ecin, bayc œen karoˇ i–

20. 13–21. 25 13 14

21 2

3 4 5 6

7 8

9

10 11 12

13 14 15

16 17

18 19

20 21 22 23 24

25

Saˇmos

1074

ragorÆel dranq: Dow nranc halaÆakan k’anes, ew nranc eres˚ k’owˇˇes qo hawatarimneri koˇm˚: Ba—r´r eˇir, T¯!r, qo zØrow¸eamb. Ørhnenq ew saˇmos ergenq qo zØrow¸ean˚: Aysowhetew‘ aøawØtean Øgnow¸ean masin. saˇmos Daw– ¸i Astowa—Æ im, Astowa—Æ, nayi—r in´, inœo?w lqecir in´, yancanqneris pat˘aøov heøow mnacir im Œrkow¸iwnic: Astowa—Æ im, qez kanœeci cerekov, bayc œlsecir in´, kan– œeci giæerov‘ bayc œansacir in´: Dow aprowm es srbe– ri m¯j ew govergwowm Isray¯lowm: Qez vray yoys drin hay– rer˚ mer, yoys drin qez vray, ew dow Œrkecir nranc: Aø qez aˇaˇakecin ow aprecin, qez vray yoys drin ew amØ– ¸ov œmnacin: Bayc es ord em ew oœ ¸¯ mard, mardkanc hamar naxatinq em ew anarganq‘ ßoˇovowrdnerin: Bo– lor in´ tesnoˇnern arhamarhowm ¯in in´, xØsowm ær¸ownq– nerov ew æarßowm glowxnern irenc‘ aselov. ¡Yoys˚ drel ¯ Tiroj vray, d¯ ¸oˇ Œrki ow azati nran, e¸¯ sirowm ¯ nran¿: Do—w hanecir in´ argandic, im yoys˚ dar´ar mØrs ka¸ov snowelow Øric: Qe—z yan´noweci es argandic, mØrs orovaynic sksaÆ‘ dow es AstowaÆn im: Mi— heøacir in´nic, qanzi mØt en vtangner˚, ew œkay m¯k˚, or Øgni in´: Bazowm ezner ærjapatecin in´, ew parart cowler˚ paæarecin in´: Mønœacoˇ ow yaŒætakoˇ aøiwÆneri p¯s in´ vray bacin berannern irenc: Hoseci es inœp¯s jowr, xaxtowecin im bolor oskorner˚, ew sirts halaÆ mom dar– ´aw orovaynis m¯j: ZØrow¸iwnn im œoracaw xecow nman, le– zows kpaw qimqis, ew in´ ijecrin mahowan hoˇi m¯j: ffors koˇms bazowm æner hawaqowecin, ew œaragorÆneri amboxn in´ paæarec: flakecin ´eøqern ow otqern im, haæowecin bolor oskorners, nranq nayecin ow tesan in´: Hagowst– ners baßanecin irar m¯j, ew patmow˘anis vray vi˘ak gcecin: Dow, T¯—r, Øgnow¸iwnd in´nic heøow mi— pahir, ayl Øgni—r in´, T¯—r: ffirki—r in´ sric, Œrki—r miamØrikis æneri ´eøqic: Azati—r in´ aøiwÆi beranic, ew xeˇ˘ an´n im‘ mieˇjerowi eˇjiwric: Anownd piti høœakem im eˇbayrne– rin, ßoˇovateˇowm piti Ørhnem qez: AstowaÆavaxne—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, ew ¸oˇ Yakobi bolor zawakner˚ Œa– øabanen nran: Isray¯li oˇj serownd˚ erkiwˇ piti kri

1075

Saˇmos

21. 26–23. 8

Tirojic, qanzi T¯r˚ œarhamarhec ow œanargec aˇØ¸qn aˇqatisew eresn in´nic œærjec, ayl erb ´ayn towi nran‘ lsec in´: Qo masin ¯ govqn im, meÆ hawaqnerowm piti 26 Ørhnem qez: Owxts piti katarem nra bolor erkiwˇaÆ– neri aøjew: Tnankner˚ piti owten ow yagenan, Tiro– 27 j˚ Œntøoˇner˚ piti Ørhnen nran: Nranc srter˚ k’ap– ren yawiteans yawitenic: Aæxarhi bolor Æayreric mar– 28 dik k˚ veryiæen ow k˚ daønan Tiroj˚: Bolor azgatohmer˚ k’erkrpagen nran, qanzi Tirojn ¯ arqayow¸iwn˚, ew na ¯ 29 tirowm bolor he¸anosneri vray: Liacan ew erkrpagecin 30 nran erkri bolor meÆameÆner˚, ew am¯n oq, or gerezman ¯ ijnowm, nra aøjew piti ˚nkni: Nranov ¯ aprowm an´n im, 31 ew im serownd˚ piti Æaøayi nran: Galiq serowndnerin 32 piti patmem Tiroj masin, Tiroj gorÆaÆ ardarow¸iwn˚ piti awandowi ayn ßoˇovrdin, or Ænowelow ¯: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i T¯rn im hoviwn ¯, ew in´ oœinœ 22, 2 œi pakasi: Dalar vayrerowm na in´ bnakecrec ew han– 3 dart jreri mØt in´ snowcec: Na kendanacrec in´, ya– 4 nown ir anowan aøajnordec in´ ardarow¸ean ˘anapar– hnerov: E¸¯ noynisk ancnem mahowan stowerneri mijov, 5 œem vaxenay œaric, qanzi dow, T¯—r, in´ het es: Qo cowpn ow gawazann in´ k˚ mxi¸aren: Im aøjew seˇan patras– 6 tecir halaÆiœneris aœqeri dimac: Glowxs iwˇov ØÆecir, ew qo baßakn in´ arbecrec anxaøn ginow p¯s: Oˇormow¸iw– 7 n˚ qo, T¯—r, piti hetewi in´ keanqis bolor Ørerin, erkar Ører es Tiroj tan˚ piti bnakowem: Daw¸i kiraknØreay saˇmos˚ Tirojn ¯ erkirn ir am– 23, 2 boˇjow¸eamb, aæxarhn ir bolor bnakiœnerov: Nra him– 3 qern an´amb gcec Æovi vray, ew geteri vray hastatec nran: O?v k˚ bar´ranay Tiroj leø˚, kam o?v k˚ kangni nra 4 srbavayrowm. na, ov maqowr ´eøqer ew anbiÆ sirt owni, ov 5 yan´n œi aøel ownaynow¸iwn ow nengow¸eamb œi erdowel ir ˚n– keroj˚: Na— ¯, or Ørhnow¸iwn k˚ stanay Tirojic, ew oˇor– 6 mow¸iwn ir Œrkarar AstÆowc: Ays serowndn ¯, or Œntøowm 7 ¯ Tiroj˚, or owzowm ¯ tesnel hamar eres˚ Yakobi AstÆow: Ve—r qaæec¯q, iæxanne—r, døner˚ ´er, ¸oˇ bacowen yawite– 8 nakan døner˚, ew Œaøqi arqan ¸oˇ ners mtni: Hangist:

23. 9–24. 22 9 10

11

24, 2 3 4

5

6 7

8

9 10

11 12

13 14 15

16 17 18 19

20 21 22

Saˇmos

1076

O?v ¯ ays Œaøqi arqan, - karoˇow¸eamb hzØr T¯rn ¯ na, paterazmowm zØreˇ T¯r˚: Ve—r qaæec¯q, iæxanne—r, døne– r˚ ´er, ¸oˇ bacowen yawitenakan døner˚, ew Œaøqi arqan ¸oˇ ners mtni: O?v ¯ ays Œaøqi arqan, - zØrow¸iwnneri T¯r˚‘ na inqn ¯ Œaøqi arqan: Aysowhetew‘ Saˇmos Daw¸i D¯pi qez, T¯—r, bar´rac– ri hogis: Astowa—Æ im, qez vray dri yoysn im, ¸oˇ amظov œmnam, ew ¸ænaminers œÆiÆaˇen in´ vray: Bolor nranq, ov– qer yoysov spasowm en qez, amظov piti œmnan, ayl amظov piti mnan anØr¯nnern irenc ownaynow¸ean m¯j: T¯—r, co—yc towr in´ qo ˘anaparhner˚ ew qo æawiˇner˚ sovorecro—w in´: In´ aøajnordi—r qo ˘æmartow¸ean m¯j ew owsowcani—r in´, qanzi dow es Œrkiœ AstowaÆn im, ow es hanapaz qez em spasowm: Yiæi—r, T¯—r, qo g¸ow¸iwnnern ow oˇormow¸iwnne– r˚, oronq yawitenakan en: Im mankow¸ean ew ¸asow¸ean meˇqer˚ mi— yiæir, ayl yiæi—r in´, T¯—r, qo oˇormow¸eamb‘ ˚st qo barow¸ean, qanzi dow qaˇcr ew owˇiˇ es, T¯—r: Dra ha– mar ¯l meˇawornerin dnowm es Ør¯nqi gitow¸ean ˘anapar– hi vray: Hezerin aøajnordowm es datastani m¯j, heze– rin sovorecnowm qo ˘anaparhner˚: Tiroj bolor owˇiner˚ oˇormow¸iwn ow ˘æmartow¸iwn en nranc hamar, ovqer pa– howm en nra owxtn ow vkayow¸iwn˚: Yanown qo anowan, T¯—r, qawow¸i—wn towr im meˇqerin, qanzi æatacan dranq: O?v ¯ ayn mard˚, or vaxenowm ¯ Tiroj ic, T¯r˚ nran sovorecne– low ¯ Ir ˚ntraÆ owˇin: Na barow¸ean m¯j piti hangœi, ew nra serownd˚ erkir˚ piti ßaøangi: T¯r˚ zØracowciœn ¯ ir erkiwˇaÆneri ew ir owxt˚ nranc ¯ sovorecnowm: Aœqern im mætap¯s Tirojn en owˇˇowaÆ, ew na— piti hani otqers ¸akardic: Nayi—r in´ ew oˇormi—r in´, qanzi miamØrik em es ew aˇqat: Srtis neˇow¸iwnner˚ xist æatacan, azati—r in´ im væteric: Te—s im nowastacowmn ow taøa– panq˚ ew ¸oˇow¸i—wn ara im bolor meˇqerin: Te—s‘ ¸ænami– ners orqa!n bazmacan ew aniraw atelow¸eamb in´ ate– cin: Pahpani—r in´ ow Œrki—r in´, ew ¸oˇ amظov œmnam, or yoyss dri qez vray: AnbiÆnern ow ardarnern in´ kcord eˇan, ew es spaseci qez: ffirki—r, Astowa—Æ, Isray¯ln ir bolor neˇow¸iwnneric:

1077

Saˇmos

25. 1–26. 12

Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸iDa—t ara in´, T¯—r, qanzi 25 anbasir ˚n¸acay, yoyss dri Tiroj vray, or œlinem tkar: ffior´i—r in´, T¯—r, ew qnni—r in´, Œor´i—r erikamners ow sirts: 2 Oˇormow¸iwnd, T¯—r, aœqis aøjew ¯, ew ˘æmartow¸iwnd ha˘eli 3 ¯ in´: Ownaynamitneri a¸oøin es œem nsti ew anØr¯n– 4 neri mØt es œem gnay: ffaragorÆneri ambox˚ es ateci 5 ew ambariætneri koˇqin œem bazmi: Srbow¸eamb k˚ lowam 6 ´eøqern im ew seˇanid æowrj˚ k˚ nstem, T¯—r. ¸oˇ lsem qo 7 Ørhnow¸ean ´ayn˚ ew patmem qo bolor hraæaliqner˚: T¯—r, 8 sireci qo tan vayelœow¸iwn˚ ew qo Œaøqi bnakow¸ean vay– r˚: Mi— korÆanir in´ ambariætneri het ew oœ ¯l keanqs‘ 9 ariwnaheˇneri het, oronc ´eøqern anØr¯now¸ean m¯j en, 10 ew aj˚ nranc li ¯ kaæaøqov: Es anbasir ˚n¸acay, Œrki—r 11 in´, T¯—r, ew oˇormi—r in´: Otqn im owˇiˇ ˘anaparhneri 12 vray ¸oˇ lini, meÆ hawaqnerowm qez piti Ørhnem: T¯rn im loysn ¯ ow keanq˚, o?wmic vaxenam. T¯rn im ke– 26 anqi apaw¯nn ¯, o?wmic es doˇam: Erb œaragorÆ neˇiœners 2 ow ¸ænaminers mØtecan in´‘ marmins owtelow, nranq ¸owla– can ow ˚nkan: E¸¯ im d¯m paterazm patrastowi, sirts 3 œi soskay. e¸¯ im d¯m ˘akatamarti elnen, miewnoyn ¯, T¯—r, yoyss qez vray em dnelow: Mi ban em xndrel Tiro– 4 jic, ew noynn em aˇaœowm, or keanqis bolor Ørerin bnakow– em Tiroj tan˚, tesnem Tiroj vayelœow¸iwn˚ ew verahskem nra ta˘arowm: ffar Ørerin na in´ ¸aqcrec ir vranowm, 5 patsparec in´ ir vrani ÆaÆki tak: Ψayøic bar´r 6 pahecir in´, ayßm ¯l glowxn im bar´racro—w ¸ænamineris vray: Ωrjem ew Ørhnow¸ean patarag matowcem Nra vra– nowm, Ørhnergem ew saˇmos ergem Tiroj˚: Lsi—r ´aynn im, 7 T¯—r, qanzi qez kanœeci, oˇormi—r in´ ew aka—nj dir, qan– 8 zi sirtn im qez dimec, ew hayeacqn im Œntøec, Œntøec qo eres˚, T¯—r: Mi— dar´row eresd in´nic ew barkow¸eamb mi— 9 ærjowir qo Æaøayic: Im Øgnakann eˇir, T¯—r, ew mi— anargir in´ ow mi— lqir, Œrkiœ Astowa—Æ im: Im hayrn ow mayr˚ lqe– 10 cin in´, bayc T¯rn in´ ˚ndownec: Sovorecro—w in´, T¯—r, qo 11 ˘anaparh˚ ew aøajnordi—r in´ qo owˇiˇ æawiˇnerov: Im 12 ¸ænamineri pat˘aøov in´ neˇoˇneri ´eøq˚ mi— matnir. Im d¯m meˇsagorÆ vkaner elan ew œaraxØsecin in´ irenc

26. 13–28. 11

Saˇmos

1078

anirawow¸eamb: Hawatowm em, or k˚ tesnem Tiroj ba– row¸iwn˚ oˇjeri erkrowm: Spasi—r Tirojn ow qajalerowi—r, sirtd ¸oˇ amrapndowi, Tiro—jn spasir: 27 Qez kanœeci, T¯—r, anar´aganq mi— ¸oˇnir in´, Astow– a—Æ im. e¸¯ erbew¯ lowø mnas, k˚ nmanowem nranc, ovqer ge– 2 rezman en ijnowm: Lsi—r, T¯—r, paˇatanqis ´ayn˚, erb es 3 aˇaœem qez, erb ´eøqers d¯pi sowrb ta˘ard parzem: Am– bariætneri æarq˚ mi— dasir in´ ew mi— korÆanir in´ nranc het, or anØr¯now¸iwn en gorÆowm, or haætow¸ean masin en xØsowm irenc ˚nkerneri het, bayc srtnerowm œarow¸iwn 4 kay: Var´atri—r nranc, T¯—r, ˚st irenc ararqneri, irenc anØr¯n varqi hamemat hatowci—r nranc, nranc ´eøqeri 5 gorÆin nayelov‘ to—wr irenc hatowcowmn irenc: Nranq owæ œdar´rin Tiroj araÆnerin, oœ ¯l nayecin nra ´eøqi gor– Æerin: Dow k˚ korÆanes nranc, ew aylews nranq otqi œen 6 kangni: fflrhneal ¯ T¯r˚, qanzi lsec ´aynn im aˇØ¸qi: 7 T¯rn im Øgnakann ¯ ow paætpan˚. nra vray drec ir yoy– s˚ sirtn im, ew marmins gohacaw ow zowar˘acaw. es yØ– 8 ßarakam piti Œaøabanem nran: T¯r˚ zØrow¸iwnn ¯ im 9 ßoˇvrdi, apaw¯nn ir ØÆeali Œrkow¸ean: ffirki—r qo ßo– ˇovrdin, ew Ørhni—r qo ßaøangordnerin, hovowi—r ow yaw¯t bar´racro—w nranc: 28 AstÆo—w ordiner, matowcec¯—q Tiroj˚, matowcec¯—q Ti– 2 roj˚ xoyeri ´ager: Matowcec¯—q Tiroj˚ Œaøq ow patiw, tow¯—q Tiroj˚ Œaøqn ir anowan ew erkrpagec¯—q Tirojn ir 3 sowrb srahowm: Tiroj ´ayn˚ jreri vray ¯. Œaøqi Astowa– 4 Æ˚ orotac, T¯rn inqn ¯ anspaø jreri vray: Tiroj ´ayn˚ 5 aharkow ¯, Tiroj ´ayn˚ Œaøaheˇ ¯: Tiroj ´ayn˚ Œærowm 6 ¯ mayriner˚, T¯r˚ kotratowm ¯ mayriner˚ Libanani: T¯– r˚ kotratowm ¯ dranq inœp¯s Libanani mataˇ townker˚, 7 oronq sirasown en mieˇjerowi ´ageri p¯s: Tiroj ´ayn˚ 8 ˘eˇqowm ¯ kraki boc˚: Tiroj ´ayn˚ cncowm ¯ anapat˚, 9 T¯r˚ doˇacnowm ¯ Kad¯si anapat˚: Tiroj ´ayn˚ otqi ¯ kangnecnowm eˇniknerin ew merkacnowm antaøner˚: Nra 10 ta˘arowm bolor˚ ¸oˇ goven Œaøq˚ nra: T¯r˚ zspowm ew caÆracnowm ¯ jrheˇeˇner˚, T¯r˚ yawitean piti ¸agawo– 11 ri: T¯rn ir ßoˇovrdin zØrow¸iwn piti tay, ir ßoˇovrdin 13 14

1079

Saˇmos

29. 1–30. 12

piti Ørhni xaˇaˇow¸iwn pargewelov: PanÆacnowm em qez, T¯—r, qanzi ˚ndownecir in´ ew 29 œ¸oˇir, or ¸ænaminers œaraxndan vras: T¯r Astowa—Æ 2 im, kanœeci qez, ew bowßecir in´: T¯—r, hogis dßoxqic 3, 4 hanecir ew Œosn ijnoˇneri mijic Œrkecir in´: Saˇmo—s 5 ergec¯q Tiroj˚, o—v nra srber, gohow¸i—wn matowcec¯q nra sowrb yiæatakin: Nra barkow¸ean m¯j casowm kay, isk 6 nra kamecoˇow¸ean m¯j‘ keanq: Erekoyean lac˚ k˚ dada– ri, isk aøawØtean owraxow¸iwn k˚ lini: Im barkow¸ean 7 m¯j es asaci, ¸¯ yaw¯t œem sasanowi: T¯—r, qo kamqov owß 8 towir im vayelœow¸ean˚, bayc erb eresd dar´rir in´nic, es xøovayoyz eˇay: Qe—z kanœeci, T¯—r, aˇaœeci im Ast– 9 Æown: I?nœ Øgowt ownes im ariwnic, e¸¯ apakanow¸ean gbi 10 m¯j ¸aˇowem: Mi¸¯ hoˇ˚ gohow¸i?wn k˚ matowci qez kam k˚ patmi? qo ˘æmartow¸iwn˚: Lsec in´ T¯rn ow oˇormec, T¯– 11 r˚ eˇaw im Øgnakan˚: Sowgs dar´rec owraxow¸iwn, hanec 12 qowr´n im ew xndow¸iwn hagcrec in´, Œaøqs saˇmos pi– 13 ti ergi qez, orp¯szi aylews œzˇjam es: T¯—r im AstowaÆ, yawitean gohow¸iwn piti matowcem qez: Aysowhetew‘ Daw¸i herosow¸ean govqi saˇmos˚ Yoyss 30, 2 dri qez vray, T¯—r, ¸oˇ yaw¯t amظov œmnam. qo ardarow– ¸eamb Œrki—r ew azati—r in´: D¯pi i—n´ xonarhir akanj˚ 3 qo, Œow¸a— in´ paætpanelow: Eˇi—r im pahapan˚, Astow– a—Æ, ew im Œrkow¸ean apastaran˚, qanzi im owßn ow a– paw¯nn es dow: Qo anowan hamar in´ aøajnord eˇar ew 4 snowcecir in´: In´ k˚ hanes ayn orogay¸ic, or larecin 5 im d¯m: Dow es paætpann im, T¯—r, ew qo ´eøqn em yan´– 6 nowm im hogin: T¯—r AstowaÆ, Œrkecir in´ qo ˘æmartow¸e– amb: Atecir nranc, ovqer erkiwˇ en krowm snotiabar: 7 Es yoyss dri Tiroj vray, piti cnÆam ew owraxanam qo 8 towaÆ Œrkow¸eamb: Tesar im nowastacowmn ow in´ Œrke– cir væteric: In´ œmatnecir neˇiœneris ´eøq˚ew otqers 9 laynar´ak vayrowm hastatecir: Oˇormi—r in´, T¯—r, qan– 10 zi ˘næowaÆ em es. srtneˇow¸iwnic xøovaÆ en im aœq˚, ho– gin ow orovayn˚: Keanqs spaøowec viæt ow cawerov, ew 11 tariners‘ hogoc hanelov: Φæowaøow¸iwnic tkaracaw owßn im, ew oskorners maæowecin: Im bolor ¸ænamineric aweli es 12

30. 13–31. 6

13 14

15

16 17 18

19

20

21

22

23

24

25

31 2

3 4

5

6

Saˇmos

1080

dracineri—s hamar naxatinq eˇay ew Æanظneris hamar‘ soskali ah ow sarsaŒ: Bolor nranq, ovqer tesnowm ¯in in´, heøow ¯in Œaxœowm in´nic: Srteric moøacoweci es inœp¯s meøeal ew nmanoweci anp¯tq anظi, qanzi bam– basanq lseci æateric, oronq im æowrjn ¯in: HawaqowaÆ irar glxi‘ nranq owzowm ¯in aønel im hogin: Bayc es, T¯—r, yoyss dri qe—z vray‘ aselov. ¡Do—w es AstowaÆn im, ew qo ´eøqowm ¯ im ßaøangow¸iwn˚: ffirki—r in´ ¸ænamine– ris ´eøqic ew im halaÆiœneric: Co—yc towr eresd qo ays Æaøayin, pahpani—r in´, T¯—r, qo oˇormow¸eamb¿: T¯—r, a– mظov ¸oˇ œmnam, or qez dimeci. ¸oˇ ambariætne—rn a– maœen ow dßoxq ijnen: Ew ¸oˇ papan´owen neng ær¸ownq– ner˚, oronq ambartawanow¸eamb ew arhamarhanqov œa– raxØsowm en ardari masin: Orqa!n æat ¯ qo oˇormow¸e– an qaˇcrow¸iwn˚, T¯—r, or pahecir erkiwˇaÆnerid hamar: Dow ayn ænorhecir nranc, oronq irenc yoys˚ drel en qez vray mardkanc ordineri aøjew: Mardkanc xøovow¸iwnic paætpanecir nranc qo eresi ÆaÆkoy¸ov, lezowneri ha– kaøakow¸iwnic ¸aqcrir nranc qo vranowm: fflrhneal ¯ T¯– r˚, qanzi oˇormow¸iwnn ir hraæagorÆec amowr qaˇaqowm: ΩŒo¸ow¸ean m¯j es asaci, ¸¯ aylews heøow mnaci aœqerid aøjewic: Sakayn dow lsecir ´aynn im aˇØ¸qi, erb aˇaˇa– keci qez: Sirec¯—q Tiroj˚, bolor srbe—rd nra, qanzi T¯r˚ ˘æmartow¸iwn ¯ Œntøowm ew xstow¸eamb hatowcowm nranc, ovqer æat en ambartawananowm: Qajalerowec¯—q am¯qd, or yoys ¯q drel Tiroj vray, ew ´er srter˚ ¸oˇ zØranan: Erani nran, owm meˇqerin ¸oˇow¸iwn trowec ew owm bo– lor yancanqner˚ ÆaÆkowecin: Erani ayn mardown, orin T¯rn aylews meˇawor œi hamarowm, ew ori beranowm nengow– ¸iwn œkay: Es løeci, ew im bolor oskorner˚ maæowecin‘ am¯n Ør giæer-cerek Tiroj˚ kanœelowc: Qo ´eøq˚ Æanracaw in´ vray. es krkin ˚nkay ¸æowaøow¸ean m¯j, qanzi Œæern in´ Æakecin: Meˇqers qez coyc ktam, ew anØr¯now¸iwns œem ÆaÆki qeznic: Asaci, ¸¯ k˚ xostovanem meˇqern im, ew dow ¸oˇow¸iwn k˚ tas im meˇqeri amboˇj ambarætow¸ean˚: Hangist: Dra hamar bolor srbern yarmar ßamin aˇØ¸– qi k˚ kangnen qo aøjew, ew sastik jrheˇeˇneri ßamanak

1081

Saˇmos

31. 7–32. 19

nranc oœinœ œi patahi: Dow es im yenarann ayn neˇow– ¸ean m¯j, or˚ æowrjs patec: O!v cnÆow¸iwn im, Œrki—r in´ nrancic, ovqer paæarecin in´: ¡Qez k’imastnacnem ow xelamit k˚ dar´nem qo ˚n¸acaÆ ˘anaparhin ew aœqers vrad k˚ pahem¿, asowm ¯ T¯r˚: Mi— eˇ¯q ´ieri ew jorine– ri p¯s, oronq gitakcow¸iwn œownen. san´ov ow paxowrcov p¯tq ¯ nranc kzak˚ ˘mlel, or qez œmØtenan: Ωat en me– ˇaworneri tanjanqner˚, bayc ovqer irenc yoys˚ drel en Tiroj vray, Tiroj oˇormow¸iwn˚ k˚ parowri nranc: Ow– ra—x eˇ¯q ew cnÆac¯—q Tirojov, o—v ardarner. parÆec¯—q bolord, or owˇiˇ ¯q srtov:

7

8

9

10

11

CnÆac¯—q, ardarne—r, Tirojov. ardarnerin ¯ vayel Ør– 32 hnow¸iwn˚: Gohow¸i—wn yaytnec¯q Tiroj˚ Ørhnergow¸eamb, 2 taslarani nowagaranov saˇmo—s ergec¯q nran: fflrhner– 3 gec¯—q Tiroj˚ nor Ørhnergov, qanzi ha˘eli ¯ ayn: Saˇmo—s ergec¯q nran Ørhnow¸eamb: Πæmarit en Tiroj patgam– 4 ner˚, ew yowsali‘ nra bolor gorÆer˚: T¯r˚ oˇormow¸iwn ew i– 5 rawownq ¯ sirowm, Tiroj oˇormow¸eamb ¯ lcowaÆ erkir˚: Ti– 6 roj xØsqov steˇÆowec erkinq˚, ew ir berani ænœov‘ nra bo– lor zØrow¸iwnner˚: Inœp¯s mi tiki m¯j‘ hawaqec Æovi jre– 7 r˚ ew ir gan´˚ drec andowndneri yatak˚: Φoˇ erkiwˇ kri 8 Tirojic oˇj erkir˚, ew nranic ¸oˇ doˇan bolor bnakiœnern aæxarhi, qanzi Na asac‘ ew steˇÆowecin, Na hramayec‘ 9 ew hastatowecin: T¯r˚ xaŒanowm ¯ he¸anosneri mta– 10 drow¸iwnner˚, T¯rn anargowm ¯ ßoˇovowrdneri ditaworow– ¸iwnner˚, T¯rn arhamarhowm ¯ iæxanneri xorhowrdner˚: Tiroj mtaÆowm˚ yawitean k˚ mnay, ew nra srti xorhowr– 11 d˚‘ serndic serownd: Erani ayn azgin, ori Øgnakan˚ T¯r 12 AstowaÆ ¯, erani ayn ßoˇovrdin, orin ir hamar na ßa– øangow¸iwn ˚ntrec: T¯r˚ erknqic nayec bolor mardkanc 13 ordinerin: Ir patrastaÆ bnakateˇic ditec aæxarhi 14 bolor bnakiœnerin: Na, or steˇÆel ¯ nrancic iwraqanœiw– 15 ri sirt˚, haæowi ¯ aønowm nranc bolor gorÆer˚: Φagaworn 16 ir zØrqi bazmow¸eamb œi Œrkowi, ew oœ ¯l hskan‘ ir meÆ ow– ßov: Λin anØgowt ¯ Œrkow¸ean hamar, ir meÆ owßov han– 17 der´ œi Œrki heÆealin: Tiroj aœqn ir erkiwˇaÆneri ew ir 18 oˇormow¸ean˚ yowsacoˇneri vray ¯‘ mahic Œrkelow nranc 19

32. 20–33. 23 20

21 22

33 2

3 4 5 6 7

8 9

10 11

12

13 14 15 16

17 18

19 20

21 22 23

Saˇmos

1082

an´˚ew sovi ßamanak kerakrelow hamar nranc: Mer ho– ginern spasowm en Tiroj˚, qanzi na mer Øgnakann ¯ ow paætpan˚: Nranov ¸oˇ owraxanan mer srter˚, ew menq nra sowrb anowan vray yoys dnenq: Φoˇ oˇormow¸iwnd, T¯—r, lini mez vray, inœp¯s or mer yoys˚ drinq qez vray: Saˇmos Daw¸i, erb na kerparanaŒoxec ir d¯mq˚ A– bimel¯qi aøjew, ew sa bac ¸oˇec nran, or gnay: Am¯n ßam Tirojn Ørhnergem, nra Ørhnow¸iwnn am¯n ßam beranowms li– ni: An´s Tirojov ¸oˇ parÆenay, hezer˚ ¸oˇ lsen ew owra– xanan: MeÆarec¯—q Tirojn in´ het m¯kteˇ, bar´racnenq nra anown˚ miasin: Xndreci Tirojn, ow na lsec in´ ew im bolor neˇow¸iwnneric Œrkec in´: MØtec¯—q Tirojn ow lo—ys aø¯q, ew ¸oˇ ´er eres˚ œamaœi: Aˇqatn ays Tiroj˚ di– mec, ew T¯r˚ nran lsec ow ir bolor neˇow¸iwnneric Œrkec nran: Tiroj hreætakneri banakn ir erkiwˇaÆneri æowrjn ¯ ew pahpanowm ¯ nranc: Πaæakec¯—q ew tes¯—q, ¸¯ orqan qaˇcr ¯ T¯r˚. eraneli ¯ ayn mard˚, or yoys˚ drel ¯ nra vray: Vaxec¯—q Tirojic, bolor srbe—rd nra, qanzi nranic vaxecoˇner˚ oœ mi pakasow¸iwn œen ownenay: MeÆameÆ– nern aˇqatacan ow sovi matnowecin, bayc ovqer Tirojn en Œntøowm, nrancic oœ mi bariq œi pakaselow: Ek¯—q, im ordine—r, ew lsec¯—q in´. es k˚ sovorecnem ´ez Tiroj erkiw– ˇ˚: O?v ¯ mardn ayn, or sirowm ¯ keanq˚, ew owzowm ¯ ir Ører˚ barow¸ean m¯j tesnel: Lezowd pahi—r œarow¸iwnic, ew ær¸nerd ¸oˇ nengow¸iwn œxØsen: XowsaŒi—r œaric ow ba– ri—q gorÆir, xaˇaˇow¸iwn Œntøir ew dra—n hetewir: Tiroj aœqern owˇˇowaÆ en ardarnerin, isk akanjner˚‘ nranc a– ˇØ¸qin: Tiroj hayeacq˚ œaragorÆneri vray ¯‘ nranc yi– æatakn aæxarhic jnjelow hamar: Ardarner˚ Tiroj˚ a– ˇØ¸ecin, ew T¯r˚ lsec nranc ow Œrkec nranc irenc bolor neˇow¸iwnneric: T¯r˚ nranc koˇqin ¯, ovqer srtamaæ en eˇel, ew na Œrkowm ¯ hogov xonarhnerin: Ardarneri ne– ˇow¸iwnner˚ æat en, T¯rn azatowm ¯ nranc ayd boloric: Pahpanowm ¯ nranc bolor oskorner˚, ew drancic oœ m¯k˚ œi Œærowelow: Meˇawori mah˚ œaraœar ¯, isk ardarin atoˇ˚ k˚ zˇjay: T¯r˚ Œrkowm ¯ ir Æaøanerin, ew bolor nranq, or yoys en dnowm Nra vray, œpiti zˇjan:

1083

Saˇmos

34. 1–23

T¯—r, dati—r nranc, ovqer datowm en in´, martnœi—r 34 nranc d¯m, ovqer martnœowm en im d¯m: A—ø z¯nqn ow zrah˚ 2 qo ew hasi—r in´ Øgnow¸ean: Sowrd hani—r ˚ndd¯m im hala– 3 Æiœneri, vani—r nranc ew asa— in´, ¸¯‘ ¡Qo Œrkow¸iwn˚ es em¿: Φoˇ xaytaøakowen ow amظov mnan in´ hetapndoˇ– 4 ner˚, ¸oˇ ˚nkrken ew amظahar linen in´ œar kamecoˇner˚: Nranq ¸oˇ veraÆowen hoˇmic qæowoˇ Œoæow, ew ¸oˇ Tiroj 5 hreætak˚ œarœari nranc: Nranc ˘anaparh˚ ¸oˇ xawar 6 lini ow say¸aqown, ew AstÆow hreætak˚ ¸oˇ halaÆi nranc: Izowr orogay¸ larecin im d¯m irenc apakanow¸eamb, ew 7 izowr naxatecin in´: Nranc vray k˚ hasni mi orogay¸, 8 ori masin œgiten nranq. irenc ¸aqcraÆ ¸akard˚ k˚ bøni otq˚ nranc, ew nranq k’˚nknen ayd orogay¸i m¯j: Isk ho– 9 gis k˚ cnÆay Tirojov, owrax k˚ lini nra towaÆ Œrkow¸e– amb: Im bolor oskorner˚ k’asen. ¡T¯—r, o?v ¯ qez nman¿: Na 10 Œrkec aˇqatin bønakali ´eøqic, ew xeˇ˘in ow tnankin‘ irenc yaŒætakoˇneric: Im d¯m bar´racan vkaner˚ œar, 11 harcaqnnecin in´ minœ es anteˇeak ¯i: Barow Œoxar¯n 12 œar hatowcecin in´, xorhowrd arin in´ anßaøang ¸oˇ– nel mardkanc m¯j: Nranc halaÆanqi ßamanak es qowr´ 13 ¯i hagnowm, Æomov xˇ˘ali ¯i dar´nowm in´, ew im aˇØ¸q– nern in´ veradar´an: EˇbØr ow ˚nkeroj nman siralir 14 ¯i, sgawori ow vætaceali p¯s‘ xonarh: Hawaqowecin ow 15 œaraxndacin in´ vray. tanjanqner kowtakowecin im d¯m, ew es œimacay. nranq crowecin, bayc œzˇjacin. ffior´e– 16 cin in´ ow anargecin, atamnern irenc arhamarhanqov kr˘tecrin im d¯m: T¯—r, minœew e?rb piti tesnes: Heøo—w 17 pahir in´ nranc xoramankow¸iwnic, ew miamØrikis‘ a– øiwÆneric: Gohow¸iwn piti matowcem qez, T¯—r, meÆ hawaq– 18 nerowm ew ßoˇovrdi bazmow¸ean m¯j piti Ørhnergem qez: Φænaminern im ¸oˇ vras œxndan, nranq, or atowm ¯in in´ 19 aøanc pat˘aøi ew irar aœq ¯in anowm in´ hamar: Hets 20 xaˇaˇow¸iwnic ¯in xØsowm, bayc irenq zayracaÆ‘ nengow– ¸iwn ¯in xorhowm: Bacin in´ vray berannern irenc ew 21 asacin. ¡Ayo—, ayo—, mer aœqer˚ tesan¿: T¯—r, inqd te– 22 sar, mi— løir. T¯—r, mi heøaci—r in´anic: Zar¸ni—r, T¯—r, 23 nayi—r im irawownqin ow ardarow¸ean˚, Astowa—Æ im ew T¯—r

34. 24–36. 6 24

25 26

27

28

35, 2 3 4

5

6 7

8

9 10

11 12 13

36, 2 3

4 5 6

Saˇmos

1084

im: Im datn ara—, ardaracro—w in´ ˚st qo ardarow¸e– an, o—v T¯r im AstowaÆ: Φænaminern im ¸oˇ œowraxanan in´anov: Ew œasen irenc mtqowm. ¡Ern¯!k, ern¯!k mez, qan– zi xortakecinq nran¿: Φoˇ xaytaøakowen ow amظov mnan in´ hasaÆ œariqi hamar owraxacoˇner˚. ¸oˇ na– xatinq ow anarganq kren im d¯m meÆaxØsoˇner˚: Bolor nranq, ovqer im ardarow¸iwnn en kamenowm ew qo Æaøayin xaˇaˇow¸iwn cankanowm, ¸oˇ owraxow¸eamb cnÆan qeznov ew miæt asen‘ ¡MeÆ ¯ AstowaÆ¿: Lezows piti qo arda– row¸iwn˚ patmi ew hanapaz qez govabani: Aysowhetew‘ Tiroj Æaøay Daw¸i saˇmos˚ AnØr¯nn a– sowm ¯ ir mtqowm meˇanœelis, ¸¯ ir aœqeri aøjew Ast– Æow vax œkay: Na xoramankow¸iwn ¯ gorÆowm nra isk hand¯p, or œtesni ir anØr¯now¸iwnn ow œati ayn: Nra berani xØsqern anardar ow nengamit en, na œkame– caw haskanal barin: AnØr¯now¸iwn xorhec ir ankoˇ– nowm, kangnec ayn bolor owˇineri vray, oronq bari œen, ew œaric œ´an´racaw: T¯—r, erknqowm ¯ qo oˇormow¸iwn˚, isk ˘æmartow¸iwnd‘ minœew amper˚: Ardarow¸iwnd, Astowa—Æ, leøneri p¯s ¯, irawownqd‘ xor andowndi p¯s. mard ow ana– sown dow es aprecnowm, T¯—r: Orqa!n aøat ¯ qo oˇormow– ¸iwnn, Astowa—Æ, mardkanc ordiner˚ ¸ewerid hovanown pi– ti apawinen: Nranq piti yagenan qo tan liow¸iwnic, ew nranc piti xmecnes qo grganqi geteric: T¯—r, qez– nic ¯ keanqi aˇbiwr˚, ew eresid loysov enq loys˚ tesnowm: Oˇormow¸iwnd ænorhi—r qez ˘anaœoˇnerin, ew ardarow¸iwnd‘ srtov owˇiˇnerin: Φoˇ ambartawanneri otq˚ mez œhas– ni, ew meˇaworneri ´eøq˚ œdoˇacni mez: Aynteˇ bolor a– nØr¯now¸iwn gorÆoˇner˚ piti ˚nknen, merßowen ow œkaro– ˇanan aylews otqi kangnel: Saˇmos Daw¸i Mi— naxan´ir œaramitnerin ew oœ ¯l nranc, ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm, qanzi nranq xo– ti p¯s iskoyn k˚ œoranan, dalar xoti p¯s arag k’anc– nen: Yoysd di—r Tiroj vray ow barow¸i—wn gorÆir, bnakowi—r erkrowm ew araÆi—r nra ˚ndar´akow¸ean m¯j: Paˇati—r Tiroj˚, ew na qez k˚ tay srtid owzaÆner˚: Yaytni— dar´row qo ˘anaparhner˚ Tiroj˚ew di—r yoysd nra vray:

1085

Saˇmos

36. 7–30

Na aynp¯s k’ani, or ardarow¸iwnd ereway inœp¯s loys, ew irawownqd‘ inœp¯s cerek: Hnaza—nd eˇir Tirojn ow Æa– øayi—r nran. mi— naxan´ir nranc, oronc ˘anaparh˚ næawakeli ¯, oœ ¯l ayn mardown, or anØr¯now¸iwn ¯ gorÆowm: Dadari—r barkanalowc, handartowi—r srtmtow¸iwnic ew mi— naxan´ir œaramitnerin: ffaragorÆner˚ æowtov k˚ veranan, isk Tirojn spasoˇner˚ k˚ ßaøangen erkir˚: Ews mi Œoqr ßamanak, ew aylews ambariæt œi mnay, k˚ Œntøes nra teˇn ow œes gtni: Isk ovqer hez en, nranq k˚ ßaøangen erkir˚ ew k˚ zowar˘anan meÆ xaˇaˇow¸ean m¯j: Meˇawor˚ hetapndowm ¯ ardarin ew ir atamnern ¯ kr˘tacnowm nra vray: Bayc T¯r˚ k˚ ÆiÆaˇi nra vray, qanzi naxap¯s git¯, or hasel ¯ nra Ør˚: Meˇaworne– r˚ sowr qaæecin ew larecin irenc aˇeˇner˚‘ aˇqatin ow tnankin harowaÆelow, srtov xonarhnerin spanelow ha– mar: Nranc srer˚ k˚ mxowen irenc srter˚, ew nranc a– ˇeˇner˚ k˚ Œærowen: Ardari qiœn aweli law ¯, qan meˇa– worneri meÆ harstow¸iwn˚: Ambariætneri bazowkner˚ k˚ xortakowen, ew T¯rn ardarnerin hastat k˚ pahi: Na git¯ anmeˇneri Ører˚, nranc ßaøangow¸iwn˚ yawitean k˚ lini: ffior´anqi ßamanak nranq amظov œen mnay, isk so– vi Ørerin k˚ yagenan: Ard, meˇaworner˚ korstean k˚ matnowen, ew Tiroj ¸ænaminern irenc Œaøqi ow verelqi ßamin k˚ spaøowen, inœp¯s Æowxn ¯ spaøwowm: Meˇawor˚ Œox ¯ aønowm ow œi v˘arowm, isk ardar˚ oˇormowm ¯ ow ta– lis: Ovqer Ørhnowm en Tiroj˚, k˚ ßaøangen erkir˚, isk ovqer aniÆowm en, k˚ jnjowen Tiroj ´eøqov: T¯rn owˇˇowm ¯ ayn mardow ˚n¸acq˚, ov æat ¯ sirowm ir ˘anaparh˚: E¸¯ angam na say¸aqi, œi korÆanowi, qanzi T¯r˚ bønel ¯ nra ´eøq˚: Manowk ¯i es ew Æeracay, bayc ardarin arhamar– howaÆ œtesay kam nra zawakin‘ hac mowralis: Am¯n Ør na oˇormowm ow Œox ¯ talis, nra serownd˚ yawitean Ørhneal k˚ lini: XowsaŒi—r œaric ow barow¸i—wn ara ew yawite– an k’apres erkri vray: T¯r˚ sirowm ¯ irawownq˚, ew ir srberin eresi vray œi ¸oˇnowm, ayl yawitean pahpanowm ¯ nranc: AnØr¯nner˚ k˚ qæowen k˚ gnan miasin, ew amba– riætneri serownd˚ k’oœnœanay: Isk ardarner˚ k˚ ßaøan–

7 8

9 10

11 12

13 14 15

16 17 18 19

20 21

22

23 24 25

26 27

28 29

30

36. 31–37. 14

31 32 33 34

35

36 37 38

39

40 41

37, 2 3 4

5 6 7

8 9 10 11

12 13

14

Saˇmos

1086

gen erkir˚ ew yawiteans yawitenic k˚ bnakowen nra m¯j: Ardari berann imastow¸iwn ¯ barbaøowm, isk lezown ar– darow¸iwn ¯ xØsowm: Nra srtowm ir AstÆow Ør¯nqn ¯, owsti nra er¸n ansay¸aq k˚ lini: Meˇawor˚ nayowm ¯ arda– rin ew ´gtowm spanel nran: Sakayn T¯r˚ nra ´eøqowm œi ¸oˇni nran ew datastani ßamanak nran œi datapar– ti: Spasi—r Tirojn ow pahi—r nra ˘anaparhner˚, na qez k˚ bar´racni‘ erkir˚ ßaøangelow, ew dow k˚ tesnes meˇa– worneri korÆanowm˚: Tesay ambarætin meÆacaÆ ow bar´– racaÆ, inœp¯s Libanani mayriner˚: Es mØtov ancay, ew aha na œkar, Œntøeci‘ ow nra teˇ˚ œerewac: Anara—t aprir ew nayi—r ardarow¸ean˚, qanzi xaˇaˇas¯r mar– d˚ ßaøangow¸iwn k’ownenay: AnØr¯nner˚ k˚ qæowen k˚ gnan glxovin, ew ambariætneri serownd˚ korstean k˚ matnowi: Ardarneri Œrkow¸iwn˚ Tirojic ¯, neˇow¸ean ßamanak na ¯ nranc Øgnakan˚: T¯r˚ k’Øgni ow k˚ Œrki nranc, k’a– zati meˇaworneric ow k˚ pahpani nranc, qanzi nranq irenc yoys˚ drel en Nra vray: Saˇmos Daw¸i‘ æaba¸Øreay yiæataki aø¸iw T¯—r, qo zayroy¸ov mi— yandimanir in´ ew qo barkow¸eamb in´ mi— xratir, qanzi qo netern in´ harowaÆecin, ew qo ´eøqn in´ vray Æanracaw: Marmnis hamar bowßowm œkay qo barkow¸ean d¯m, oskorners hangstow¸iwn œownen im meˇ– qeri pat˘aøov: AnØr¯now¸iwnners glxics ver bar´ra– can, sastik beøan p¯s Æanracan vras: V¯rqern im nexecin ow Œtecin anzgamow¸eans hetewanqov: Taøa– peci ew xist nowastacay, giæer-cerek ærjeci vætacaÆ, qanzi hogis lcowec tanjanqnerov, ew marmnis hamar bowßowm œkay: ffarœaroweci ew sastik koracay, mønœaci srtis heÆow¸iwnic: T¯—r, amboˇj cankow¸iwns aøjewd ¯, ew haøaœanqs œÆaÆkowec qeznic: Sirts pˇtorowec im m¯j, ew owßs lqec in´, aœqeris m¯j loysi næoyl isk œmnac: Barekamners ew ˚nkerners mØtecan ow kangnecin im aø– jew, ew mer´aworners in´nic heøow mnacin: In´ heta– pndoˇner˚ bønadatecin in´, im d¯m œariq niw¸oˇner˚ a– nØr¯now¸iwn xØsecin, ew giæer-cerek nengow¸iwn mtaÆecin: Isk es dar´ay inœp¯s xowl, or œi lsowm, inœp¯s hamr, or be–

1087

Saˇmos

37. 15–39. 2

rann ir œi bacowm: Es dar´ay inœp¯s mard, or œi lsowm, ew 15 ori beranowm xØsq œkay: Es yoyss qez vray dri, o—v T¯r, ow 16 dow k˚ lses in´, T¯—r im AstowaÆ: Asaci‘ ¡Φoˇ ¸ænaminers 17 œÆiÆaˇen vras¿. erb otqs say¸aqec, nranq yoxortacin im d¯m: Es patrast em tanjanqneri, ew im cawer˚ miæt 18 aøjews en: K˚ patmem im anØr¯now¸iwnner˚ ew k˚ hogam im 19 meˇqeri masin: Bayc ¸ænaminern im oˇj en ow aweli hzØr, 20 qan es, ew bazmacel en nranq, ovqer yanirawi atowm en in´, ovqer in´ œarow¸eamb hatowcecin barow Œoxar¯n ew 21 œaraxØsecin im masin, qanzi es ardarow¸eamb ¯i ˚n¸a– nowm: Mi— lqir in´, T¯—r im AstowaÆ, ew mi— heøacir in´nic: 22 O—wæ dar´row, or in´ Øgnes, o—v im Œrkiœ T¯r: 23 Aysowhetew‘ Ørhnow¸iwn Idi¸omin Asaci‘ ¡Zgowæanam 38, 2 im ˘anaparhin, or lezowovs œmeˇanœem¿: Beranis pah– panak dri, erb meˇawor˚ hakaøakowec in´: Xowl eˇay 3 ew xonarh dar´ay, bariqs løow¸ean matneci, ew cawers norogowecin im m¯j: Sirts krak ktrec im nersowm, ew 4 mtqis m¯j howr borboqowec: XØseci lezowovs ew asaci. 5 ¡T¯r, co—yc towr in´, ¸¯ e?rb ¯ im vax˘an˚, ew orqan ¯ ke– anqis Øreri ¸iw˚, orp¯szi imanam, ¸¯ inœqan korowst em ownecel¿: Aha sahman drir im Ørerin, ew karoˇow¸iwns o– 6 œinœ ¯ im aœqowm, bolorovin oœnœow¸iwn ¯ am¯n mard, or mar– min owni: Ardarew, mard ærjowm ¯ inœp¯s mi owrowakan. 7 bayc izowr ¯ na tagnapowm, gan´ kowtakowm‘ œimanalov, ¸¯ owm hamar: Isk ard, o?v ¯ im hamberow¸iwn˚, e¸¯ oœ dow, 8 T¯—r, kam im owßn ow karoˇow¸iwn˚ qeznic œ¯? mi¸¯: Bo– 9 lor yancanqnerics Œrkecir ew anzgamneri hamar naxa– tinq dar´rir in´: Es xowl eˇay ew œbaceci berann im, 10 qanzi dow ¯ir gorÆowm: Heøacro—w in´nic im tanjanqne– 11 r˚, orovhetew qo ´eøqi zØrow¸iwnic hiwÆoweci es: Meˇqeri 12 hamar kætambelov‘ xratecir dow mardown, sardostayni p¯s maæecir nran, bayc sowt ¯ am¯n mard: Hangist: T¯—r, 13 lsi—r im aˇØ¸q˚, aka—nj dir xndranqneris ew artasowqs løow¸ean mi— matnir: Pandowxt em es qo aøaj, Øtarakan ew ancord, inœp¯s im bolor naxniner˚: Φo—yl towr in´, or 14 hangstanam, minœew im gnaln aynteˇ, owr aylews œem lini: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i Hamberow¸eamb spaseci 39, 2

39. 3–40. 4 3

4

5

6

7 8

9 10

11

12 13

14 15

16

17

18

40, 2 3

4

Saˇmos

1088

Tiroj˚, ew na nayec in´ ow lsec im aˇØ¸q˚: Na in´ ha– nec taøapanqi Œosic, cexic ow tiˇmic. otqers ßayøi vray hastatec ew owˇˇec im qayler˚: Berans drec mi nor Ørhnerg‘ Ørhnerg˚ mer T¯r AstÆow: Ωater˚ piti tesnen ow vaxenan ew irenc yoys˚ dnen Tiroj vray: Erani ayn mardown, ori yoys˚ Tiroj anownn ¯, ew or˚ ownaynow¸eann ow sowt molorow¸eann owæ œi dar´rel: Bazowm en qo sqanœe– liqner˚, T¯—r im AstowaÆ, qo xorhowrdnerowm oœ oq nman œ¯ qez: Patmeci ow xØseci dranc masin, bayc dranq an¸iw en: Zohern ow ˚nÆaner˚ ha˘eli œeˇan qez, in´ lsoˇow¸iwn towir ew oˇjak¯z ow meˇayagin œpahanjecir: Ayn ßama– nak asaci, ¸¯‘ ¡Aha galis em es, grqi glowxnerowm grow– aÆ ¯ im masin: Owzeci kamqd katarel, Astowa—Æ im, ew Ør¯nqd, or im nersowm ¯¿: MeÆ hawaqnerowm es qo arda– row¸iwnn aweteci, ew ard ær¸ownqners œem ktrowm qeznic: T¯—r, dow gites, or qo ardarow¸iwn˚, qo ˘æmartow¸iwnn ow Œrkow¸iwn˚ ÆaÆowk œem pahel im srtowm, patmel em ew meÆ hawaqneric œem ¸aqcrel qo oˇormow¸iwnn ow ˘æmartow¸iwn˚: Isk dow, T¯—r, g¸ow¸iwnd heøow mi— pahir in´nic, qo oˇor– mow¸iwnn ow ˘æmartow¸iwn˚ miæt pahapan lini in´: In´ paæarecin œariqner, oronq an¸iw ¯in. anØr¯now¸iwnners in´ vray hasan, ew es œkaroˇacay nkatel. glxis mazeric aweli æat eˇan dranq, ew sirts in´ lqec: Kameci—r Œrkel in´, T¯—r, nayi—r, or Øgnes in´, T¯—r: Φoˇ xaytaøakowen ow amظahar linen nranq, or owzowm ¯in korÆanel in´. ¸oˇ et daønan ow amظov mnan in´ œar kamecoˇner˚: Φoˇ æowtaŒoy¸ anarganq kren nranq, or œaraxndowm ¯in im d¯m: Φoˇ qezanov cnÆan ow owraxanan bolor nranq, or Œntøowm en qez, T¯—r: Qo towaÆ Œrkow¸iwn˚ siroˇnern am¯n ßam ¸oˇ asen‘ ¡MeÆ ¯ AstowaÆ¿: Es aˇqat em ew tnank, Astowa—Æ, ho—g tar im masin. im Øgnakann ow paætpan˚ dow es. AstowaÆ im, mi— owæacir: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i Erani nran, ov mtaÆowm ¯ aˇqati ow tnanki masin. Œor´anqi Ør˚ T¯r˚ k˚ Œrki nran: T¯r˚ k˚ Œrki ow k˚ pahpani nran, eraneli k˚ dar´ni erkri eresin ew œi matni nran ir ¸ænamineri ´eø– q˚: T¯r˚ nran k’Øgni taøapanqi mah˘owm ew nra anko–

1089

Saˇmos

40. 5–41. 12

ˇinn amboˇjovin k˚ maqri ir hiwandow¸iwnic: Es asa– ci. ¡T¯—r, oˇormi—r in´ ew bowßi—r an´n im, es meˇanœeci qo d¯m¿: Φænaminers œarow¸eamb asacin im masin. ¡E?rb piti meøni na, ew nra anown˚ jnjowi¿: In´ aycelow¸ean ekoˇ˚ datark baner ¯r xØsowm ir srtowm, anØr¯now¸iwn kowtakowm ir m¯j, dowrs ¯r galis ew noyn bann ¯r patmowm: Bolor ¸ænaminers qr¸mnjecin im masin ew œariq niw¸ecin im d¯m: Nranq anØr¯n xØsqer bardecin in´ vray. ¡Ov nnjowm ¯, mi?¸¯ aylews yarow¸iwn œi? aøni¿: Angam im ba– rekam mard˚, orin es vstahowm ¯i, ew orn owtowm ¯r hacn im, ya˘axaki im d¯m xab¯ow¸iwn gorÆec: Bayc dow, T¯—r, oˇormi—r ew otqi— kangnecrow in´, or hatowcem nranc: E– ¸¯ ¸ænaminers œœaraxndan vras, dranic es k’imanam, or bareha˘ es im hand¯p: Dow im anmeˇow¸ean hamar ˚n– downecir in´ ew yawitean hastatecir qo aøjew: fflrhneal lini T¯r AstowaÆn Isray¯li yawiteans yawitenic. am¯n, am¯n:

5

6 7

8 9 10

11 12

13 14

Aysowhetew‘ Korxi ordineri imastow¸iwn˚ Inœp¯s eˇ– 41, 2 jerown jri akownqnerin ¯ ŒaŒagowm, aynp¯s ¯l es qez em ŒaŒagowm, o—v AstowaÆ. hogis Æaraw ¯ qez, AstowaÆ hzØr 3 ew kendani. e?rb piti gam ow erewam AstÆow aøaj: Gi– 4 æer-cerek im arcownqnerov snoweci, qanzi am¯n Ør in´ a– sowm ¯in. ¡Qo AstowaÆn o?wr ¯¿: Da yiæelis‘ hogis ta– 5 øapowm ¯r im nersowm, bayc qajalerwowm ¯i, or piti mtnem AstÆow tan sqanœeli yarki tak, cnÆow¸ean ow Ørhnow¸ean ´aynov ew ´aynov barebanow¸ean: Ard, inœo?w es trtmowm, 6 hogi— im, kam inœo?w es xøovecnowm in´. yoysd di—r AstÆow vray, Ørhnergi—r nran, im an´˚ Œrkoˇn AstowaÆ ¯: Ho– 7 gin im xist xøovowec, dra hamar qez yiæeci Yordanani erkric ow Hermoni Œoqr saric: Andowndic qez kanœecin 8 qo yor´anqneri ´aynov: Qo bolor kohaknern ow aliqnern ancan im vrayov: Cerek˚ T¯rn ir oˇormow¸iwn˚ hasta– 9 tec. giæer˚‘ nor Ørhnergow¸iwn. es aˇØ¸owm em AstÆown im keanqi hamar: AstÆown asaci. ¡In´ ˚ndownoˇ˚ dow es, 10 inœo?w merßecir in´, inœo?w txowr linem ¸ænamows halaÆanqi ßamanak¿: Erb oskorners Œærowecin, ¸ænaminern im na– 11 xatecin in´‘ am¯n Ør aselov. ¡Qo AstowaÆn o?wr ¯¿: Ard, 12

42. 1–43. 15

Saˇmos

1090

inœo?w es trtmowm, hogi— im, kam inœo?w es in´ xøovecnowm. yoysd di—r AstÆow vray, Ørhnergi—r nran, im an´˚ Œrkoˇn AstowaÆ ¯: 42 Dati—r in´, Astowa—Æ, ew datastanis ßamin arda– racro—w in´: Ansowrb azgic, meˇsagorÆ ow neng mardowc 2 Œrki—r in´: Dow in´ owß towoˇn es, Astowa—Æ, inœo?w in´ moøacar, inœo?w txowr linem, erb ¸ænamis in´ halaÆi: 3 Aøaqi—r, T¯—r, qo loysn ow ˘æmartow¸iwn˚, or in´ aøajnorden 4 ew hascnen qo sowrb leøn ow ظewan˚: Es k˚ mØtenam Ast– Æow seˇanin, AstÆown, or erjankacnowm ¯ im eritasardow– ¸iwn˚: Gohow¸iwn k˚ matowcem qez Ørhnergerov, Astowa—Æ, 5 Astowa—Æ im: Ard, inœo?w es trtmowm, hogi— im, kam inœo?w es in´ xøovecnowm, yoysd di—r AstÆow vray, Ørhnergi—r nran, na im Œrkiœ AstowaÆn ¯: 43 Aysowhetew‘ Korxi ordineri imastow¸iwn˚. saˇmos 2 Daw¸i Astowa—Æ, mer akanjnerov lsecinq, mer hayrer˚ mez patmecin ayn gorÆ˚, or katarecir nranc Ørerowm‘ 3 hin Ørerowm: Qo ´eøqn armataxil arec he¸anosnerin, ew nranc Œoxar¯n me—z tnkecir, hastatecir. œarœarecir 4 ßoˇovowrdnerin ow artaqsecir nranc: Nranq erkirn i– renc srov œßaøangecin, oœ ¯l irenc bazowkn ¯r, or nranc Œrkec, ayl‘ qo aj˚, qo bazowk˚ ew qo eresi loys˚, qanzi 5 dow bareha˘ eˇar nranc hand¯p: Dow inqd es im ¸a– gaworn ow im AstowaÆ˚, or Yakobi Œrkow¸ean hramann 6 ar´akec: Qezno—v piti korÆanenq mer ¸ænaminerin, ew 7 qo anowamb arhamarhenq mer d¯m elnoˇnerin: Yoyss œem 8 drel im aˇeˇi vray, ew oœ ¯l sowrs piti Œrki in´: Ayl dow Œrkecir mez mer ¸ænamineric ew mez atoˇnerin amØ– 9 ¸ahar arecir: Hanapaz AstowÆov parÆenanq ew ya– 10 witean gohow¸iwn matowcenq nra anowan˚: Sakayn dow merßecir ow xaytaøakecir mez ew mer zØrqeri het marti 11 œelar, o—v AstowaÆ: Mez yet mˇecir mer ¸ænamineric, ew 12 mez atoˇner˚ mez koˇoptecin: Mez oœxari p¯s mor¸elow 13 yan´necir ew mez crecir he¸anosneri m¯j: Qo ßoˇovrdin 14 va˘aøecir oœinœ gnov, ew mer aˇaˇak˚ œaŒ œownecaw: Mer harewanneri naxatinqin arßanacrir mez ew mer æowr– 15 j˚ gtnowoˇneri xaytaøak ÆaˇrowÆanakin: Mez xaˇq

1091

Saˇmos

43. 16–44. 11

dar´rir he¸anosneri m¯j, ew ßoˇovowrdner˚ glowx ¸aŒ towecin: Am¯n Ør im naxatinqn aøjews ¯, ew eresis amØ– ¸˚ patel ¯ in´‘ naxatoˇi ow œaraxØsi ´aynic, ¸ænamow ew halaÆoˇi eresic: Ays am¯n˚ mez vray ekaw, bayc menq qez œmoøacanq, œdrßecinq qo owxt˚, ew mer srterov yet œdar´anq qezanic. dow æeˇecir mer æawiˇ˚ qo ˘anapar– hic: Taßanavayrowm mez Ænki berir, ew mahowan stower– ner˚ patecin mez: Mi¸¯ moøace?l enq mer AstÆow anown˚ kam ´e?øq enq meknel Øtar astowaÆneri. œ¯? or Astow– aÆ da k’imanay, qani or na qnnowm ¯ gaˇtniqner˚ mer srti: Menq am¯n Ør zohwowm enq qez hamar, karÆes mor– ¸elow oœxarner linenq: Zar¸ni—r, inœo?w es nnjowm, T¯—r. elir ew mi— merßir mez ispaø: Inœo?w es eresd ærjowm mezanic, moøanowm mer aˇqatow¸iwnn ow neˇow¸iwnner˚: Mer an´e– r˚ minœew getin koracan, ew mer m¯jq˚ dipaw hoˇin: Eli—r, T¯—r, Øgni—r ew Œrki—r mez yanown qo anowan:

16 17 18 19

20 21 22

23 24 25 26

Aysowhetew‘ ancaÆ ßamanaki masin. Korxi ordineri 44 imastow¸iwn˚. Ørhnow¸ean saˇmos sirelii masin Srtics 2 qo bari patgamnern en bxowm, ew im gorÆer˚ patmowm em ¸agaworin: Lezows nman ¯ arag groˇ dpri grœi: Tes– 3 qov geˇecik es bolor mardkanc ordineric, ær¸ownqnericd ænorhq ¯ ¸aŒwowm. dra hamar AstowaÆ Ørhnec qez yawi– tean: M¯jqid so—wr kapir, o—v hzØr, qo vayelœow¸eamb ow 4 geˇeckow¸eamb: Lari—r aˇeˇd, owˇˇi—r ew ¸agawori—r ya– 5 nown ˘æmartow¸ean, hezow¸ean ow ardarow¸ean, ew qo aj˚ ¸oˇ sqanœelap¯s aøajnordi qez: Qo neter˚ srowaÆ en, 6 o—v hzØr, ˚ndd¯m ¸agawori ¸ænamineri. ew ßoˇovowrdner˚ piti ˚nknen otqerid tak: Qo gah˚ yawiteans yawite– 7 nic ¯, Astowa—Æ. qo arqayakan gawazann ardarow¸ean gawazan ¯: Sirecir ardarow¸iwnn ow atecir anØr¯now– 8 ¸iwn˚, dra hamar AstowaÆ‘ qo— AstowaÆn ØÆec qez owra– xow¸ean iwˇov‘ aweli, qan qo ˚nkernerin: Qo zgestneric 9 ow Œˇoskreay palatneric zmowøs, halow¯ ew kinamon ¯ bow– rowm: Arqayadowstrern owraxacnowm ow patwowm en qez: 10 Φagowhin kangnaÆ ¯ qo ajic‘ zardarowaÆ ow pa˘ow˘owaÆ oskehowø zgestnerov: Do—wstr, lsi—r ow te—s, mØtecro—w a– 11 kanj˚ qo, moøaci—r qo ßoˇovrdin ew qo hØr town˚, qanzi

44. 12–46. 5

Saˇmos

1092

¸agawor˚ cankacaw qo geˇeckow¸iwn˚: Na inqn ¯ qo T¯– r˚, orin piti erkrpages. nran piti erkrpagi ew dowst– 13 r˚ Tiwrosi, ew ßoˇovrdi meÆameÆner˚ piti paæten nran 14 ˚nÆanerov: Arqayadster oˇj Œaøq˚ ir m¯j ¯‘ oskehowø 15 zgestneri zardaranqi ow pa˘ow˘anqi tak: Φagawori mØt nra het koyser piti tarowen, ir ˚nkerowhiner˚ pi– 16 ti tarowen nra mØt: CnÆow¸eamb ew owraxow¸eamb pi– 17 ti beren nranc, ew piti tarowen ¸agawori palat˚: Ew qo hayreri Œoxar¯n ordiner piti linen qez, oronc iæ– 18 xan piti karges oˇj erkri vray: Qo anown˚ piti yi– æowi serndic serownd. dra hamar ßoˇovowrdner˚ qez piti goven yawitean, ew yawiteans yawitenic: 45, 2 Aysowhetew‘ Korxi ordineri gaˇtniqneri masin As– towaÆ apaw¯nn ow zØrow¸iwnn ¯ mer ew mer Øgnakan˚ mez 3 hasaÆ xist neˇow¸iwnneri m¯j: Owsti menq œenq vaxenay, erb erkir˚ cncowi, ew leøner˚ Æovi xorq˚ teˇaŒoxowen: 4 Dˇrdacin ow alekoÆowecin jrer˚ nra, leøner˚ doˇacin 5 nra sastkow¸iwnic: Geteri yor´anqner˚ zowar˘acnowm en AstÆow qaˇaq˚. ew Bar´real˚ srbacrel ¯ ir ظewan˚: 6 AstowaÆ dra m¯j ¯, ew ayn œi sasanowi. AstowaÆ k’Øg– 7 ni dran vaˇordaynic vaˇordayn: He¸anosner˚ xøovowe– cin, ow ¸agaworow¸iwnner˚ hnazand eˇan. Bar´real˚ ´ayn 8 towec, ew erkir˚ ererac: Mez het ¯ ZØrow¸iwnneri t¯r˚, 9 Yakobi AstowaÆn apaw¯nn ¯ mer: Ek¯q tes¯—q gorÆern AstÆow, or næanner ow zarmanahraæ gorÆer arec erk– 10 ri vray: Dadarecrec paterazm˚ erkri mi Æayric min– œew miws˚, aˇeˇner Œærec, z¯nqer xortakec ew vahanner˚ 11 matnec hri: Ωtapec¯—q ow imac¯—q, or es AstowaÆn em. es piti bar´racowem he¸anosneri m¯j, piti bar´racowem 12 erkri eresin: Mez het ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚, Yakobi As– towaÆn apaw¯nn ¯ mer: 46 Aysowhetew‘ Korxi ordineri masin. saˇmos Daw¸i 2 Bolo—r he¸anosner, Æa—Œ zark¯q, cnÆow¸ean aˇaˇakov 3 dimec¯—q AstÆown: T¯r˚ bar´real ew aharkow ¯, meÆ ¸a– 4 gawor ¯ amboˇj erkri vray: Ψoˇovowrdnerin mez hnazan– 5 decrec, ew he¸anosnerin mer otqeri tak drec: Υntrec mez hamar orp¯s ßaøangow¸iwn iren‘ Yakobi vayelœow¸iw– 12

1093

Saˇmos

46. 6–48. 6

n˚, orin na sirec: AstowaÆ bar´racaw Ørhnow¸eamb, ew 6 mer T¯r˚‘ æeŒori ´aynov: Saˇmo—s ergec¯q mer AstÆown, 7 saˇmo—s ergec¯q mer ¸agaworin, saˇmo—s ergec¯q: Amboˇj 8 erkri meÆ ¸agaworn AstowaÆ ¯, saˇmo—s ergec¯q nran i– mastow¸eamb: AstowaÆ ¸agaworec he¸anosneri vray, 9 AstowaÆ bazmec ir srbow¸ean gahin: Ψoˇovowrdneri iæ– 10 xanner˚ hawaqowecin Abrahami AstÆow mØt, qanzi Ast– Æow zØrow¸iwnner˚ æat bar´racan erkric: Korxi ordineri erkowæab¸i Øroway Ørhnow¸ean saˇmo– 47 s˚ MeÆ ¯ T¯r˚ ew yoyß Ørhneal mer AstÆow qaˇaqowm, ir 2 sowrb leran vray: MeÆ cnÆow¸eamb cnÆowm ¯ amboˇj er– 3 kirn hastatarmat, cnÆowm en Sioni leøner˚, hiwsisayin koˇmer˚, meÆ ¸agawori qaˇaq˚: AstowaÆ yaytnwowm ¯ ir 4 ta˘arowm, erb Øgnakan ¯ daønowm nranc: Aha erkri ¸a– 5 gaworow¸iwnner˚ hawaqowecin ow miasin ekan ancan: An– 6 ´amb tesnelov ayd ban˚‘ nranq zarmacan, xøovowecin ow sasanowecin: Aynteˇ doˇ˚ bønec nranc ew erkownq˚, inœ– 7 p¯s Ænndaberow¸ean ßamanak: Sastik hoˇmov na piti 8 Œæri nawer˚ Φarsisowm: Inœ or lsecinq, ayn ¯l tesanq ZØ– 9 row¸iwnneri Tiroj qaˇaqowm‘ mer AstÆow qaˇaqowm. Astow– aÆ dra himqer˚ gcec yawitean: Stacanq oˇormow¸iwnd, 10 Astowa—Æ, qo ßoˇovrdi m¯j: Inœp¯s or anownd ¯, aynp¯s ¯l 11 Ørhnow¸iwnd ¯ oˇj tiezerqowm, ew qo aj˚ li ¯ ardarow¸eamb: T¯—r, qo ardaradatow¸eamb ¸oˇ owraxanay leø˚ Sioni ew 12 cnÆan dowstrer˚ Yowdayi erkri: Pttowec¯—q Sioni æowrj˚, 13 ærjann ar¯q nra ew patec¯—q nra aætarakner˚: Φoˇ ´er 14 srter˚ kapowen nra amrow¸iwnnerin, znnec¯—q nra berde– r˚, or patmel karoˇanaq m¯k owriæ serndi: Sa ¯ As– 15 towaÆ˚, mer AstowaÆ˚ yawiteans yawitenic, ew sa piti hovowi mez minœew yawitenow¸iwn: Aysowhetew‘ Korxi ordineri saˇmos˚ Lsec¯—q ays, ha– 48, 2 ma—yn azger, aka—nj dr¯q bolord, or bnakwowm ¯q aæxar– howm, erkraÆinne—r ew mardka—nc ordiner, e—w meÆameÆner, 3 e—w tnankner: Berans imastow¸iwn piti xØsi, ew srtis 4 xorhowrd˚‘ xohemow¸iwn: Aøaknerin piti akanj dnem ew 5 Ørhnergov piti meknem aøakner˚ skzbic: Inœo?w ardeØq 6 vaxenam œar Ørerin, erb keanqis anØr¯now¸iwnnern in´

48. 7–49. 8 7 8

9, 10 11

12

13

14 15

16 17 18 19

20 21

49 2 3

4

5 6

7 8

Saˇmos

1094

paæarecin: Irenc karoˇow¸ean vray yoys dnoˇner˚ par– Æenowm en irenc meÆ harstow¸eamb: Eˇbayrn ir eˇbØr˚ œi Œrki, oœ ¯l mard˚ k˚ Œrki nran. na Œrkanq œi tay Ast– Æown, oœ ¯l ir hogow Œrkanq˚: Yawitea—n janq ¸aŒi—r, ew dow k’apres anverj ow apakanow¸iwn œes tesni: Erb tesnes, or imastownner˚ meønowm en, nranc het k˚ kor– œen naew anzgamnern ow anmitner˚‘ irenc harstow¸iwn˚ ¸oˇnelov Øtarnerin: Nranc gerezman˚ yawitean irenc town˚ k˚ lini, ew serndic serownd‘ irenc ظewan˚. nranc hoˇer˚ k˚ koœowen irenc anownov: Mard˚ patiw own¯r‘ ew œhaskacaw, hawasarowec anban anasownnerin ow nmanowec nranc: Ays ¯ ˘anaparh˚ nranc gay¸akˇow¸ean, orin ye– toy irenc beranov hawanow¸iwn piti tan: Oœxarneri p¯s dßoxqi piti matnowen, ow mah˚ piti hovowi nranc, ew aøawØtean ardarner˚ piti nranc tiren: Nranc Øg– now¸iwn˚ k˚ spaøowi dßoxqowm, ew nranq irenc Œaøq˚ k˚ korcnen: Sakayn erb dßoxqn in´ ˚ndownelow lini, AstowaÆ k˚ Œrki im hogin: Mi— vaxecir, erb mard harstanowm ¯, ew meÆanowm ¯ Œaøq˚ nra tan, qanzi meønelis het˚ oœinœ œi tani, ew nra tan Œaøqn ir het œi ¸aˇowi: Nra an´˚ k’Ørhnowi ir kendanow¸ean ßamanak, ew qez ænorhakal k˚ lini, erb bariq gorÆes nran: Na k˚ mianay ir naxni– neri serndin, minœew yawitenow¸iwn loys˚ œi tesni: Mard˚ patiw own¯r‘ ew œhaskacaw, hawasarowec anban anasown– nerin ow nmanowec nranc: AstowaÆneri AstowaÆ T¯r˚ xØsec, ´ayn towec erkrin arewelqic minœew arewmowtq: Sionic ¯ nra meÆ vayelœow– ¸iwnn ow Œrkow¸ean geˇeckow¸iwn˚: Mer AstowaÆ˚ piti gay yaytnap¯s, ew mer AstowaÆ˚ piti œløi, nra aøjew howr piti borboqowi, ew nra æowrj˚‘ sastik mrrik: Na verewic ´ayn piti tay erknqin ow erkrin‘ ir ßoˇovrdin date– low hamar: MØtn ¯ hawaqelow ir srberin ew nranc, ovqer owxti zoh en matowcowm ir seˇanin: Erkinq˚ patme– low ¯ nra ardarow¸iwn˚, qanzi AstowaÆ datawor ¯: Han– gist: Lsi—r, im ßoˇovo—wrd, ow es qez k’asem, ew Isray¯—l‘ qez k˚ vkayem, or AstowaÆ˚, q—o AstowaÆ˚ es em: Qo zo– haberow¸iwnneri hamar œ¯, or kætambowm em qez, qanzi

1095

Saˇmos

49. 9–50. 10

oˇjak¯znerd miæt aøjews en: Qo tnic hor¸er œem ˚n– downowm, oœ ¯l qo hØtic‘ noxazner: Imn en antaøi bolor gazanner˚, leøneri er¯ner˚ ew bolor anasownner˚: Gi– tem es erknqi bolor ¸øœownnerin, ew daæti geˇeckow¸iwnn imn ¯: E¸¯ qaˇc zgam, qez ban œem asi, qanzi imn ¯ aæ– xarhn ir amboˇjow¸eamb: Es œem owtowm qo hor¸eri mis˚, ew qo noxazneri ariwn˚ œem xmowm: AstÆown Ørhnow¸ean patarag matowci—r ew Bar´reali aøjew owxtd katari—r: Qo neˇow¸ean Ør˚ kanœi—r in´, es k˚ Œrkem qez, ow dow k˚ Œaøabanes in´: Hangist: Sakayn meˇaworin AstowaÆ asowm ¯. ¡Isk dow inœo?w es patmowm im ardarow¸iwn˚, kam berand œes aønowm im owxt˚: ff¯ or dow atecir im xrat˚, merßecir ow antesecir beranis bolor xØsqer˚: Erb go– ˇer ¯ir tesnowm, nranc het ¯ir ˚n¸anowm ew ˚nkerakcowm ænacoˇnerin: Berand œarow¸iwn ¯r taraÆowm, ew lezowd nengow¸iwn ¯r niw¸owm: NstaÆ œaraxØsowm ¯ir eˇbØrd ma– sin ew mØrd ordow vray zrpartow¸iwn bardowm: Ays bo– lorn arecir, ow es lowø mnaci. dow‘ anØr¯nd, karÆecir qo mtqowm, ¸¯ es ¯l k˚ nmanowem qez: Ard, piti yandimanem qez ew ays am¯n˚ aøjewd dnem¿: Imac¯—q bolord, or moøa– cel ¯q AstÆown. gowc¯ erbew¯ yaŒætakow¯q tarow¯q, ew ´ez Œrkoˇ œgtnowi: fflrhnow¸ean pataragn in´ k˚ Œaøawo– ri. ew ˘anaparhn aynteˇ ¯, owr es nran coyc piti tam AstÆow Œrkow¸iwn˚:

9 10 11

12 13 14

15 16

17 18

19 20 21

22

23

Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i. ayn ßamanak, erb nra mØt 50, 2 ekaw Na¸an margar¯n, erb inq˚ mer´ecel ¯r Bersab¯in Oˇormi—r in´, Astowa—Æ, qo meÆ oˇormow¸eamb ew qo g¸a– 3 øatow¸eamb jnji—r im yancanqner˚: Aøawel ews lowa— in´ 4 im anØr¯now¸iwnic ew im meˇqeric maqri—r in´: Im anØ– 5 r¯now¸iwnnern es inqs gitem, ew meˇqern im miæt aøjews en: Qo d¯m miayn meˇanœeci, T¯—r, ew œariq gorÆeci qo 6 aøjew, orp¯szi ardar lines qo xØsqerowm, ew yaˇ¸oˇ‘ qo datastani m¯j: AnØr¯now¸eamb yˇiacaw ew meˇqeri m¯j 7 Ænec in´ mayrn im: Dow, T¯—r, ˘æmartow¸iwn˚ sirecir ew qo 8 imastow¸ean anyaytn ow ÆaÆowkn in´ yaytnecir: CØˇi—r 9 in´ spowngov‘ ew es k˚ maqrowem, lowa—‘ ow ´iwnic ˘ermak k˚ linem: In´ cnÆow¸iwn ew owraxow¸iwn lsel to—wr, ew ¸oˇ 10

50. 11–52. 3 11 12

13 14 15

16 17 18

19 20

21

51, 2 3 4 5

6 7

8 9

10

11

52, 2 3

Saˇmos

1096

taøapeal oskorners cnÆan: Eresd æo—wø towr im meˇqe– ric ew im bolor yancanqner˚ jnji—r in´nic: Im m¯j maqowr sirt hastati—r, Astowa—Æ, ew ardar hogi norogi—r im o– rovaynowm: Mi— gcir in´, T¯—r, qo eresic ew sowrb Hogid mi— hanir in´nic: In´ Œrkow¸ean cnÆow¸i—wn towr, ew qo tirakan Hogov hastati—r in´: AnØr¯nnerin k˚ sovorec– nem qo ˘anaparh˚, ew ambariætner˚ qo koˇm˚ k˚ daønan: ffirki—r in´ ariwnic, Astowa—Æ, im Œrkow¸ea—n AstowaÆ. le– zows ¸oˇ cnÆay qo ardarow¸eamb: T¯—r, e¸¯ ær¸ners ba– ces, berann im k’ergi Ørhnow¸iwn˚ qo: E¸¯ owz¯ir‘ pa– tarag k˚ matowc¯inq, bayc dow oˇjak¯zner œes sirowm: Xonarh hogin ¯ pataragn AstÆow, maqowr sirtn ow xo– narh hogin AstowaÆ œi arhamarhowm: Qo bareha˘ow¸e– amb bari—q gorÆir Sionin, T¯—r, ew Erowsaˇ¯mi parispne– r˚ ¸oˇ kaøowcowen: Aynßam dow k˚ hawanes ardarow¸ean pataragner˚, ew, ibrew owxti zoher, qo seˇanin hor¸er k˚ matowcen: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i, ayn ßamanak, erb Dovek Edomayecin ekaw patmec Sawowˇin, ¸¯ aha Dawi¸n Aqi– mel¯qi tann ¯: Inœo?w ¯ hzØr˚ parÆenowm œarow¸eamb ow anØr¯now¸eamb: Giæer-cerek na anirawow¸iwn niw¸ec ir lezowov, sowr aÆelow nman nengow¸iwn gorÆec: Barow¸iwnic aweli œarow¸iwn sirec ew ardar xØsqic aweli‘ anØr¯now– ¸iwn: Sirec na am¯n tesak korÆanarar xØsqer ew neng lezowner: Dra hamar AstowaÆ k˚ korÆani nran ispaø, k˚ xli ow k˚ hani nran ir ظewanic, ew nra armatner˚‘ oˇjeri erkric: Ardarner˚ k˚ tesnen ow k˚ vaxenan ew k˚ Æaˇren nran‘ aselov. ¡Sa ¯ ayn mard˚, orn AstÆow Øg– now¸ean˚ œapawinec, ayl yoys˚ drec ir meÆ harstow¸ean vray ew zØracaw ir ownaynow¸eamb¿: Isk es AstÆow tan ptˇaber ´i¸enow nman em. yawitean ew yawiteans yawi– tenic yoyss dri AstÆow oˇormow¸ean vray: Qez yawitean gohow¸iwn piti matowcem araÆid hamar ew yoyss piti dnem qo anowan vray, qanzi bari es srberid hand¯p: Anzgamn asac ir srtowm, ¸¯‘ ¡AstowaÆ œkay¿: Apaka– nowecin ow pˇÆowecin irenc anØr¯now¸ean m¯j, ew œkay m¯k˚, or barow¸iwn gorÆi: AstowaÆ erknqic nayec bolor mard–

1097

Saˇmos

52. 4–54. 11

kanc ordinerin‘ tesnelow, ¸¯ ka?y mi imastown, or Ast– Æown ¯ Œntøowm: Bolor˚ miasin xotorowecin ew anp¯tq 4 dar´an: Barow¸iwn anoˇ œkay, œkay noynisk m¯k hogi: Inœ– 5 p¯?s œen gitakcowm bolor nranq, or anØr¯now¸iwn en gor– Æowm, nranq, or xßøowm en im ßoˇovrdin ibrew kerakrahac ew œen dimowm AstÆown: Aynteˇ, owr erkiwˇ œkay, erkiwˇic 6 sarsowm en nranq, qanzi AstowaÆ crelow ¯ erespaætneri oskorner˚: Nranq piti xaytaøakowen ow amظahar li– nen, qanzi AstowaÆ anargec nranc: O?v k˚ tay Sionic 7 Isray¯li Œrkow¸iwn˚: Erb T¯rn ir ßoˇovrdin veradar´ni gerow¸iwnic, Yakob˚ k˚ cnÆay, ew Isray¯ln owrax k˚ lini: Aysowhetew‘ Daw¸i imastow¸ean Ørhnow¸iwn˚, ayn ßa– 53, 2 manak, erb ZiŒaciner˚ ekan ew asacin Sawowˇin. ¡Aha Dawi¸˚ ¸aqown nstaÆ ¯ mez mØt¿: Astowa—Æ, qo anow– 3 amb Œrki—r in´ ew qo zØrow¸eamb arda—r hanir in´: As– 4 towa—Æ, lsi—r im aˇØ¸qner˚, aka—nj dir beranis xØsqe– rin: ffltarnern elan im d¯m, hzØrnern im keanqn owzecinew 5 qez irenc aœqowm AstowaÆ œhamarecin: Aha AstowaÆ im 6 Øgnakann ¯, ew T¯r˚‘ im hogow apaw¯n˚: ffariq˚ ærjelov 7 ¸ænamineris d¯m‘ qo ˘æmartow¸eamb korÆani—r nranc: Es 8 im bari kamqov zoh piti matowcem qez, T¯—r, ew gohanam qo anowamb, qani or ayn bari ¯: Im oˇj neˇow¸iwnic Œrke– 9 cir in´, ew aœqs tesaw korowst˚ ¸ænamineris: Aysowhetew‘ imastow¸ean Ørhnow¸iwn˚, saˇmos Daw¸i 54 Aka—nj dir, Astowa—Æ, im aˇØ¸qin, ew xndranqners mi— 2 antesir: Nayi—r in´ ow lsi—r in´, qanzi an´kow¸eamb 3 trtmeci ow xøovoweci: Φænamow ´aynic ew meˇsagorÆi 4 halaÆanqic nranq anirawow¸eamb d¯pi in´ ærjowecin, barkow¸eamb ox pahecin im d¯m: Sirts xøovowec im m¯j, 5 ew mahowan erkiwˇn in´ hamakec: Ah ow doˇ ˚nkaw vras, 6 ew xawar˚ ÆaÆkec in´: Asaci. ¡M¯kn in´ aˇawnow ¸ewer 7 tar, or ¸øœelov bar´ranayi ew heøanalov hangist aøn¯i 8 anapatowm: Yoys own¯i, or AstowaÆ in´ k˚ Œrk¯r kar˘a– 9 mit zayroy¸ic ew Œo¸orkowoˇ neˇsrtow¸iwnic: Korstean 10 matni—r, T¯—r, ew ¸oˇ nranq irar lezow œhaskanan, qan– zi anirawow¸iwn ew hakaøakow¸iwn tesay qaˇaqowm: Gi– 11 æer-cerek nra parispneri æowrj˚ anØr¯now¸iwn ¯ gorÆwowm,

54. 12–55. 9 12 13

14 15

16

17 18 19

20

21 22

23

24

55 2 3

4 5

6 7

8

9

Saˇmos

1098

isk dra nersowm‘ œariq ow meˇq: Ew vaæxaøow¸iwnn ow nen– gow¸iwn˚ œveracan nra hraparakneric: E¸¯ ¸ænamin lin¯r in´ naxatoˇ˚, k˚ hamber¯i, kam im atelin lin¯r im d¯m meÆaxØsoˇ˚, k˚ ¸aqnow¯i nranic: Ayl dow, ma—rd, im hawasarn es, im aøajnordn ow Æanظ˚: ff¯? or dow ¯ir qaˇcracnowm im ow qo kerakowr˚, ew miabanow¸eamb ¯– inq gorÆowm AstÆow tan˚: Mah˚ nranc vray k˚ hasni, ew nranq oˇj-oˇj dßoxq k’ijnen, qanzi irenc bnakaranowm ow irenc m¯j œarow¸iwn kay: Es AstÆown ´ayn towi, ew T¯rn in´ lsec: Erekoyean, aøawØtean ow k¯sØrin patmeci ow xØse– ci, ew na im ´ayn˚ k˚ lsi: na in´ xaˇaˇow¸eamb k˚ Œrki in´ mer´ecoˇneric, qanzi owßov yar´akowecin in´ vray: K˚ lsi ew k’˚nk˘i nranc AstowaÆ, or kar yawitenow¸iwnic aøaj, qanzi œen Œoxwowm nranq, ew œen vaxenowm AstÆowc: Na meknec ir ´eøq˚‘ patßelow nranc. nranq pˇÆel ¯in Nra Ør¯nqner˚: Baßanowecin Nra eresi zayroy¸ic, bayc Na hasaw nranc srterin: Λ¯¸ic ŒaŒowk ¯in nranc xØsqer˚, bayc irenq karÆes neter lin¯in: Hogsd di—r Tiroj vray, ow na qez k˚ kerakri ew œi ¸oˇni, or ardar˚ yawitean sasanowi: Dow, Astowa—Æ, nranc k’ijecnes apakanow¸e– an Œos˚. ariwnaheˇ ow neng mardik irenc keanqi Øreri k¯sin œen hasni. isk es, T¯—r, yoyss dri qez vray: Aysowhetew‘ ßoˇovrdi masin, or˚ heøacel ¯r srberic. ar´anagir saˇmos Daw¸i, erb aylazginer˚ nran bønel ¯in G¯¸owm. Oˇormi—r in´, Astowa—Æ, qanzi mardn in´ ko– xotec, amenØreay paterazmnern in´ neˇecin: Φænami– ners giæer-cerek in´ otnatak arin, ew æatern im d¯m martnœecin bar´ownqic: fflr˚ cerekov œem vaxenay, qan– zi yoyss drel em Tiroj vray: AstÆow xØsqov piti kata– rem im govabanow¸iwn˚. AstÆow vray dri im yoys˚ ow œem soskalow. mardn in´ i?nœ karoˇ ¯ anel: Am¯n Ør xØsqers anargecin, nranc œar xorhowrdnern im d¯m eˇan: Nranq pandowxt k˚ linen ow gaˇtagoˇi k˚ ærjen: Nranq he– tapndowm en in´, inœp¯s im mah˚ cankacoˇ mardik: Or– p¯s oœnœow¸iwn dow k˚ merßes nranc, qo barkow¸eamb hna– zand k˚ dar´nes ßoˇovowrdnerin: Astowa—Æ, keanqs qez k˚ patmem, arcownqners aøjewd k˚ dnem, inœp¯s dow in´

1099

Saˇmos

55. 10–57. 5

xostacar: Φænaminers et k˚ daønan ayn Ør˚, erb Øg– 10 now¸ean kanœem qez. aha imacay, or dow im AstowaÆn es: AstÆown piti Ørhnem im beranov ew baøerovs Tiroj˚ pi– 11 ti govem im xØsqerov: AstÆow vray dri im yoys˚ ew vax œownem. mardn in´ i?nœ karoˇ ¯ anel: In´nic ¯ owxtn im, or 12 Ørhnow¸eamb qez piti matowcem, Astowa—Æ: In´ Œrkecir 13 mahowanic, aœqs‘ artasowqic, ew otqs‘ gay¸akˇow¸iwnic. oˇjeri erkrowm es ha˘eli k’erewam Tiroj aøjew: Aysowhetew‘ mi— apakanir. ar´anagir Daw¸i, erb na 56 Sawowˇi eresic Œaxel ¸aqnowel ¯r qarayrowm Oˇormi—r 2 in´, Astowa—Æ, oˇormi—r in´, qanzi yoyss dri qez vray. qo ¸eweri hovanown piti apawinem, minœew anØr¯now– ¸iwnn ancni: Aˇaˇakeci bar´real AstÆown‘ im barerar 3 AstÆown: Na Øgnow¸iwn owˇarkec erknqic ew Œrkec in´, 4 naxateli dar´rec in´ otnaharoˇnerin: AstowaÆ ir o– ˇormow¸iwnn ow ˘æmartow¸iwnn owˇarkec: Gazanneri mi– 5 jic azatec in´, qanzi es xøovowaÆ nnjowm ¯i: Mardkanc ordineri atamner˚ z¯nq ew net en, isk nranc lezowner˚‘ inœp¯s sowr sowser: Dow erkinq es bar´racel, Astowa—Æ, ew 6 oˇj aæxarhn ¯ bønel Œaøq˚ qo: Orogay¸ patrastecin 7 otqeris hamar, ˚nk˘ecin in´, aøjews Œos Œorecin, bayc nra m¯j ire—nq ˚nkan: Patrast ¯ sirtn im, Astowa—Æ, 8 patrast ¯ sirtn im‘ Ørhnelow ew saˇmosergelow qez im Œaøabanow¸eamb: Ar¸naci—r, Œa—øq im, ar¸naci—r saˇ– 9 mosnerov ew Ørhnergow¸eamb, ew es k’ar¸nanam aøawØte– an: Gohow¸iwn k˚ matowcem qez ßoˇovowrdneri m¯j, T¯—r, 10 ew azgeri m¯j qez saˇmos k’ergem: Qo oˇormow¸ean me– 11 Æow¸iwn˚ hasaw minœew erkinq, ew qo ˘æmartow¸iwn˚‘ minœew amper˚: Dow erkinq es bar´racel, Astowa—Æ, ew oˇj aæ– 12 xarhn ¯ bønel Œaøq˚ qo: Aysowhetew‘ mi— apakanir. ar´anagir Daw¸i E¸¯ dowq 57, 2 ardarow¸eamb xØs¯iq, owˇiˇ k˚ lin¯in ´er datastanne– r˚, mardka—nc ordiner: ff¯? or ayßm isk ´er srtowm a– 3 nØr¯now¸iwn ¯q gorÆowm erkri eresin, ew ´er ´eøqern an– irawow¸iwn en niw¸owm: Meˇawornern irenc Ænndean Øric 4 isk xotorowecin, argandic molorowecin ew sowt xØsecin: Nranc kataˇow¸iwn˚ nman ¯ Ø´i ¸oyni, viæap Ø´i ¸oyni, 5

57. 6–58. 15 6 7

8 9

10 11

12

58 2 3

4 5 6

7 8 9

10 11

12

13

14

15

Saˇmos

1100

or xcel ¯ ir akanjner˚, orp¯szi ˘artar Ø´ahmayi ´ay– n˚ œlsi ew deˇ œaøni imastown deˇatowic: AstowaÆ piti Œæri nranc atamnern irenc beranowm. T¯r˚ kotratec ßaniqnern aøiwÆneri: Φoˇ nranq ¸aŒowoˇ jri p¯s an– pitan linen: Erb nranq irenc aˇeˇner˚ laren, ¸oˇ ha– lowen momi nman ow spaøowen: Howr ¸aŒowec, ew nranq a– rew œtesan: Deø irenc Œæer˚ œzgacaÆ‘ AstowaÆ nranc dßniki p¯s oˇj-oˇj piti ayri barkow¸eamb: Ardar˚ pi– ti owraxanay‘ tesnelov hatowcowm˚, ew ´eøqern ir piti loway meˇawori arean m¯j: Ow mard piti asi, ¸¯ iska– p¯s ardari hamar var´atrow¸iwn kay, ew kay AstowaÆ, or erkri vray datowm ¯ nranc: Aysowhetew‘ mi— apakanir. ar´anagir Daw¸i, erb Sa– wowˇ˚ zØrq owˇarkec paæarelow nra town˚ ew spanelow nran. saˇmos Daw¸i Astowa—Æ, ¸ænaminerics Œrki—r in´, azati—r nrancic, ovqer elel en im d¯m: In´ Œrki—r anØr¯– now¸iwn gorÆoˇneric, ariwnaheˇ mardkancic pahpani—r in´: Orsal owzecin in´, ew hzØr mardik in´ vray yar´ak– owecin: O—œ meˇq ownem ew o—œ yancanq, aøanc meˇqi ˚n¸acay ow ardar eˇay: In´ ˚ndaøaj e—l ew te—s do—w, ZØrow¸iwnneri— T¯r, Astowa—Æ Isray¯li: Nayi—r ow ayceli—r bolor he¸anosne– rin ew mi— oˇormir bolor nranc, ovqer anØr¯now¸iwn en gor– Æowm: Nranq et k˚ daønan erekoyean, qaˇc k˚ zgan æneri p¯s ew qaˇaqi æowrj˚ k˚ pttowen: Nranq k˚ vayrahaœen irenc beranov ow k˚ sren ær¸ern irenc: Isk ard, o?v k˚ lsi da. dow, T¯—r, k˚ ÆiÆaˇes nranc vray ew k’arhamarhes bolor he¸anosnerin: ZØrow¸iwns qezno—v k˚ pahem, qanzi As– towaÆ im Øgnakann ¯: Im AstÆow oˇormow¸iwn˚ k˚ hasni in´, ew im AstowaÆn in´ hamar i coyc k˚ hani ¸ænamine– ris: Mi— spanir nranc, or œmoøanan qo ßoˇovrdin: Cri—r ew ˚nk˘i—r nranc qo zØrow¸eamb, qanzi dow im paætpann es, T¯—r: Irenc berani meˇqeri ew ær¸ownqneri xØsqeri hamar ¸oˇ nranq ˚nkˇmowen irenc ambartawanow¸ean m¯j ew an¯Æqi ow stow¸ean matnowen: Barkow¸ean nergorÆow– ¸eamb ¸oˇ spaøowen ow anhetanan: Φoˇ imanan, or As– towaÆ tirowm ¯ Yakobin ow erkri bolor Æagerin: Nranq et k˚ daønan erekoyean, qaˇc k˚ zgan æneri p¯s ew qaˇa–

1101

Saˇmos

58. 16–60. 8

qi æowrj˚ k˚ pttowen: Nranq k˚ ¸aŒaøen owtelow hamar 16 ew, e¸¯ œkætanan, k˚ trtnjan: Es piti Ørhnabanem qez, 17 T¯—r, piti cnÆam aøawØtean qo oˇormow¸eamb, qanzi do—w 18 eˇar im paætpann ow apastan˚ ew neˇow¸eans Øreri Øg– nakan˚: Qez saˇmos piti ergem, im apaw¯—n AstowaÆ, 19 im oˇormow¸ea—n AstowaÆ: Aysowhetew ancaÆ ßamanakneri masin owsanelow ha– 59 mar. ar´anagir saˇmos Daw¸i, erb na hri matnec 2 Mijagetqn ow Soboˇi Asorestan˚, isk et daønalis Yo– vabn Aˇi ´orowm kotorec tasnerkow hazar mard: Astow– 3 a—Æ, mez lqecir ow qarowqand arir, barkacar, bayc piti g¸as mez: Cncecir erkirn ow xøovow¸ean matnecir ayn, 4 bowßi—r nra stacaÆ harowaÆner˚, qanzi na sasanowec: Qo ßoˇovrdin xstow¸iwn coyc towir ew mez ¸mrow¸ean gi– 5 ni xmecrir: ErkiwˇaÆnerid næan dow towir, or Œrkow¸iwn 6 gtnen aˇeˇic: Inœp¯s or qo sireliner˚ Œrkowecin, ayn– 7 p¯s ¯l qo ajov pahpani—r ew lsi—r mez: AstowaÆ xØsec 8 ir srbaranic. ¡Es piti cnÆam ow bar´ranalov‘ baßa– nem Siwq¯m˚ ew vranneri hovit˚ œaŒem: Imn ¯ Gaˇaadn 9 ow imn ¯ Manas¯n, EŒremn im glxi saˇawartn ¯: Yowdan 10 ¸agawors ¯, Movab˚‘ yoysis awazan˚: D¯pi Edom¯ piti owˇˇem er¸n im, qanzi aylazginern in´ hnazandowecin¿: O?v in´ k˚ tani berdaqaˇaq, kam o?v in´ k’aøajnordi 11 minœew Edom¯, e¸¯ oœ dow, Astowa—Æ, or lqecir mez ew mer zØr– 12 qeri het œelar, Astowa—Æ: Neˇow¸ean m¯j Øgnow¸iwn co—yc 13 towr mez, qanzi ownayn ¯ Œrkow¸iwn˚ mardow: AstowÆov 14 qajow¸iwn k˚ gorÆenq, ew na k’arhamarhi mez neˇoˇnerin: Aysowhetew‘ Ørhnow¸eamb saˇmos Daw¸i Lsi—r, Astowa—Æ, 60, 2 aˇØ¸qn im, ew o—wæ dar´row, T¯—r, aˇØ¸qis: Erkri Æayreric 3 es qez kanœeci, erb sirts yognec: Ψayøic bar´r pahecir 4 in´, aøajnordecir in´ ow eˇar im yoys˚, ew ¸ænamow d¯m hzØr aætarak dar´ar in´ hamar: Es yawitean piti bna– 5 kowem qo xoranowm ow ¸ewerid hovanow tak patsparowem: Dow, Astowa—Æ, aˇØ¸qs lsecir ew ßaøangow¸iwn towir qo 6 anownic aknaÆoˇnerin: Φagawori keanqi tarinerin Ø– 7 rer awelacrir, Ører sernd¯ serownd: Na kay ew yawitean 8 k˚ mnay AstÆow aøjew. naew nranq, oronq oˇormow¸iwn ow

60. 9–62. 8

Saˇmos

1102

˘æmartow¸iwn k˚ xndren nranic: Aysp¯s saˇmos piti ergem qez yawiteans yawitenic ew Ør˚stØr¯ aˇØ¸q piti matowcem: 61, 2 Aysowhetew‘ Idi¸omi masin saˇmos Daw¸i Miayn Ast– Æo—wn hnazand eˇir, hogi— im, qanzi nranic ¯ Œrkow¸iwns: 3 Na ¯ AstowaÆn im ow Œrkiœn im, apaw¯nn im, or ¯l œsasa– 4 nowem: Minœew e?rb am¯nqd piti yar´akow¯q mardow vray‘ korÆanelow nran ¸eqowaÆ parspi ow xaxtowaÆ canka– 5 pati p¯s: Nranq in´ patowic zrkelow masin ¯in mta– Æowm miayn‘ toœorowelov naxan´ic: Irenc beranov Ørhnowm 6 ¯in, bayc irenc srtov aniÆowm: Sakayn im hogin hnazand 7 k˚ mnay AstÆown, qanzi nrani—c ¯ im hamberow¸iwn˚: Na ¯ AstowaÆn im ow Œrkiœn im, apaw¯nn im, or œsasanowem: 8 AstÆowc ¯ zØrow¸iwnn ow Œaøqn im, AstowaÆ ¯ Øgnakann 9 im ew AstÆow vray ¯ yoysn im: Λer yoys˚ dr¯—q nra vray, ßoˇovowrdneri o—ˇj bazmow¸iwnner, bac¯—q nra aøjew srte– r˚ ´er, qanzi AstowaÆ Øgnakann ¯ mer yawiteans yawi– 10, 11 tenic: Hangist Sakayn ownayn en mardkanc ordiner˚, sowt en ordiner˚ mardkanc, irenc kæøov anardar enew 12 irenq am¯nqn ¯l ownaynow¸ean m¯j en: Yoys mi— dr¯q ani– rawow¸ean vray, yaŒætakow¸iwn mi— cankanaq, e¸¯ hars– tow¸iwnn aøowi p¯s isk hosi, ¸oˇ ´er srter˚ œcankanan: 13 Mi angam xØsec AstowaÆ, ew erkow angam lsecinq ays ba– 14 n˚: AstÆownn ¯ zØrow¸iwn˚, ew qonn ¯, T¯—r, oˇormow¸iwn˚, dow es hatowcowm iwraqanœiwrin ˚st ir gorÆeri: 62 Saˇmos Daw¸i, minœ na gtnwowm ¯r Hr¯astani anapa– 2 towm Astowa—Æ, Astowa—Æ im, es aøawØtic qez em dimowm. 3 hogis Æaraw ¯ qez, aøawel ews marminn im, inœp¯s mi a– napat ew anjowr erkir, owr ˘amŒay œkay: Aydp¯s ¯l pi– ti erewam qo srbaranowm‘ tesnelow Œaøqd ew zØrow¸iwnd, 4 qanzi in´ hamar qo oˇormow¸iwnn aweli law ¯, qan keanqs, 5 ew ær¸ownqnern im piti goven qez: Aysp¯s im keanqowm qez 6 piti Ørhnem ew qo anownov ´eøqs bar´racnem: Ases pa– rart ˘arpov piti yagenay im hogin, ew berans cnÆalic 7 ær¸ownqnerov qe—z piti Ørhni: Erb qez yiæowm ¯i im ankoˇ– 8 nowm, aøawØtean kanowx xØsowm ¯i qez het: Qani or do—w eˇar im Øgnakan˚, qo ¸eweri hovanow tak es piti cn– 9

1103

Saˇmos

62. 9–64. 9

Æam: Qez hetewec im hogin, ew ajd ˚ndownec in´: Nranq, 9, 10 or in´ izowr hetapndecin, ¸oˇ erkri andowndneri xor– q˚ mtnen: Φoˇ sri matnowen nranq ew aˇow¯sneri baßin 11 daønan: Φagawor˚ yoys˚ drec Tiroj vray. ¸oˇ parÆenan 12 bolor nranq, or erdwowm en nranov. ¸oˇ xcowen beranner˚ nranc, ovqer anirawow¸iwn en xØsowm: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i Astowa—Æ, erb aˇaœem qez, 63, 2 aˇØ¸qs lsi—r, ¸ænamow sarsaŒic Œrki—r in´: Φaqcro—w 3 in´ œaragorÆneri amboxic ew anØr¯now¸iwn gorÆoˇneri bazmow¸iwnic: Nranq sowseri p¯s srecin irenc lezowner˚ 4 ew irenc aˇeˇner˚ larecin daøn gorÆi hamar, orp¯szi 5 gaˇtagoˇi netaharen srtov æitaknerin, yankarÆaki netaharen nranc aøanc erkiwˇi: Nranq zØracan irenc 6 œaraxØsow¸eamb, mtaÆecin im d¯m orogay¸ larel ew asa– cin. ¡T¯r˚ da œi tesni¿: AnØr¯now¸iwn Œntøecin, yogne– 7 cin Œntøelowc ow qnnelowc: Φoˇ mard mer´enay ir srti 8 xorow¸eamb, ew AstowaÆ ¸oˇ bar´r lini: Manowkneri 9 netar´akowmner˚ xocecin nranc, nranc lezowner˚ tka– racan, ew bolor nranc tesnoˇner˚ piti xøovowen: Bolor 10 mardik vaxecan ow patmecin AstÆow gorÆer˚ ew hasow eˇan nra araÆnerin: Ardar˚ piti owraxanay Tirojov‘ 11 yoys˚ dnelov nra vray. srtov æitak bolor mardik piti parÆenan nranov: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i. Eremiayi, Ezeki¯li ew ßoˇo– 64 vrdi Ørhnow¸iwn˚, erb owzowm ¯in veradaønal pandxtow– ¸iwnic Astowa—Æ, qez vayel ¯ Ørhnow¸iwn Sionowm, ew qez 2 aˇØ¸q piti matowcowi Erowsaˇ¯mowm: Lsi—r aˇØ¸qs, qan– 3 zi qez mØt ¯ galow am¯n marmin: AnØr¯nneri xØsqer˚ 4 Æanracan mez vray, do—w piti qawow¸iwn tas mer am– barætow¸iwnnerin: Erani nranc, oronc ˚ntrecir ow ˚n– 5 downecir, or bnakowen qo gawi¸nerowm: Menq piti yage– nanq qo tan bariqneric, sowrb ¯ qo ta˘ar˚: Sqan– 6 œeli ardarow¸eamb lsi—r mez, Astowa—Æ, Œrki—œ mer‘ yoys˚ erkri bolor Æageri ew heøawor Æovabnakneri: Na, or 7 ir karoˇow¸eamb leøner ¯ hastatowmew zØrow¸iwn ¯ ha– gel: Na, or alekoÆowm ¯ Æovi ˚ndar´akow¸iwn˚ ew caÆ– 8 racnowm nra aliqneri ´ayn˚: He¸anosner˚ piti xøo– 9

64. 10–65. 17

10

11

12

13 14

65, 2 3

4

5 6

7

8

9 10 11 12

13 14 15

16

17

Saˇmos

1104

vowen, ew erkri bnakiœner˚ piti sarsaŒen qo næanneric, aygabacin ow erekoyean piti zowar˘anan: Nayecir erk– rin, jrov yagecrir ayn ew bazmacrir nra harstow¸iwn˚: AstÆow get˚ lcowec jrov. dow patrastecir nra kera– kowr˚, qanzi aysp¯s ¯ patrastow¸iwn˚. dow oøogecir nra akØsn ow bazmacrir nra armtiq˚, qo cØˇ˚ zowar¸ piti dar´ni nra boys˚: Taroway psak˚ piti Ørhnowi qo qaˇcrow¸eamb, daæterd parartow¸eamb piti lcow– en: Anapati geˇeckow¸iwnner˚ piti Œ¸¸en, blowrner˚ cnÆow¸eamb piti zgestaworowen: Maqineri xoyer˚ pi– ti zowgowen, hovitnern aøat coren piti beren, piti cnÆan ow Ørhnergen: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i. yarow¸ean masin Aˇaˇa– kec¯—q AstÆown, bolo—r erkrner, saˇmo—s ergec¯q nra anowa– n˚ ew Œa—øq tow¯q nra Ørhnow¸ean˚: Asac¯—q AstÆown. ¡Orqa!n aheˇ en qo gorÆer˚. i tes qo meÆ zØrow¸eanqo ¸ænaminer˚ stecin qo d¯m: Oˇj aæxarh˚ piti erkrpa– gi qez, saˇmos piti ergi qez ow qo anowan˚ saˇmos ´Øni¿: Ek¯—q ew tes¯—q gorÆern AstÆow, ¸¯ orqan aheˇ en xorhowrd– nerov‘ qan gorÆer˚ mardkanc bolor ordineri: Na ¯r, or Æov˚ camaq dar´rec, ew mardik otqov ancan geti mijov: Aha piti cnÆanq nranov, or yaw¯t tirowm ¯ ir zØrow¸e– amb: Nra aœqer˚ nayowm en he¸anosnerin, oronq daønac– rin iren. ¸oˇ nranq œparÆenan irenc hogowm: fflrhnec¯—q, he¸anosne—r, mer AstÆown ew lseli— dar´r¯q nra Ørhnow¸e– an ´ayn˚: Na im hogin dar´rec keanqin ew ¸oyl œtowec, or otqers doˇan: Qnnecir mez, Astowa—Æ, ow Œor´ecir, inœp¯s arÆa¸n ¯ Œor´wowm: Mez orogay¸i m¯j gcecir, ne– ˇow¸iwn drir mer ¸ikownqin, ew mardkanc anckacrir mer glxi vrayov: Menq ancanq hri ow jri mijov, bayc dow mez andorr towir: Zohaberow¸iwnnerov piti mtnem town˚ qo ew qez piti hatowcem im owxter˚, or xostacan qez im ær¸ownqner˚, ew berann im xØsec neˇow¸ean m¯j: Parart oˇjak¯zner piti matowcem qez‘ xoyerov ow xnkerov, qez piti matowcem arjaøner ow noxazner: Ek¯—q ow lsec¯—q in´, AstÆow bolo—r erkiwˇaÆner, or ´ez patmem, ¸¯ inœ a– rec na im an´i hamar: Es nran dimeci im beranov, ew le–

1105

Saˇmos

65. 18–67. 12

zowovs meÆareci nran: E¸¯ srtowms meˇq tesn¯i, T¯rn in´ 18 œ¯r ownkndri: Dra hamar AstowaÆ lsec in´ ew owæ dar´– 19 rec im xndranqi ´aynin: fflrhneal ¯ AstowaÆ, or œvanec 20 aˇØ¸qn im, oœ ¯l oˇormow¸iwnn ir‘ in´nic: Aysowhetew‘ Daw¸i Ørhnow¸ean saˇmos˚. Astowa—Æ, o– 66, 2 ˇormi—r mez ew Ørhni—r, co—yc towr eresd ew g¸a— mez, orp¯s– 3 zi erkri vray ˘anaœen ˘anaparh˚ qo, ew bolor azgeri m¯j‘ Œrkow¸iwn˚ qo: Ψoˇovowrdner˚ qez gohow¸iwn piti 4 matowcen, Astowa—Æ, gohow¸iwn piti matowcen qez bolor ßoˇovowrdner˚: Piti owraxanan ow cnÆan azger˚, qan– 5 zi dow ardarow¸eamb es datowm ßoˇovowrdnerin ew erk– ri azgerin dow es aøajnordowm: Φoˇ ßoˇovowrdner˚ qez 6 Ørhnabanen, Astowa—Æ, ¸oˇ gohow¸iwn matowcen qez bolor ßoˇovowrdner˚: Erkir˚ towec ir ptowˇ˚, ew AstowaÆ, As– 7 towaÆ˚ mer, Ørhnec mez: Mer AstowaÆ˚ piti Ørhni mez, 8 ew erkri bolor Æagerowm piti soskan nranic: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i Φoˇ elni AstowaÆ, nra bo– 67, 2 lor ¸ænaminer˚ ¸oˇ crowen, ow nran atoˇner˚ Œaxœen ir aøjewic: Inœp¯s Æowxn ¯ cndowm, aynp¯s piti anheta– 3 nan nranq. inœp¯s momn ¯ halwowm kraki dimac, aynp¯s ¯l meˇaworner˚ piti korœen AstÆow eresic: Ardarne– 4 r˚ ¸oˇ owrax linen, ¸oˇ cnÆan nra aøjew ew zowar˘a– nan irenc owraxow¸eamb: fflrhnec¯—q AstÆown, saˇmo—s er– 5 gec¯q nra anowan˚, ˘anapa—rh tow¯q nran, ov nstowm ¯ arewmowtqowm. ew T¯r ¯ anown˚ nra: Φoˇ mardik cnÆan nra aøjew, ew ¸oˇ xøovowen nra eresic, or hayrn ¯ orbe– 6 ri ow dataworn ayrineri‘ AstowaÆ ir sowrb bnakaranowm: AstowaÆ bnakecnowm ¯ miaynaknerin tan m¯jew ir qa– 7 jow¸eamb azatowm gerealnerin ow daønacaÆ gerezmana– bnaknerin: Astowa—Æ, erb qaylecir qo ßoˇovrdi aøjewic, 8 erb ancar anapatov, cncowec erkir˚, ew erkinq˚ cØˇ 9 ¸aŒec Sinayowm‘ AstÆow ænorhiw, Isray¯li AstÆow aøjew: Cankali an´rew patrastecir, Astowa—Æ, qo ßaøangow¸e– 10 an hamar, or˚ ¸¯ew tkaracaw, bayc dow otqi kangnecrir nran: Ew qo ßoˇovowrd˚ piti bnakowi nra m¯j: Astowa—Æ, 11 qo qaˇcrow¸eamb patrastow¸iwn tesar aˇqati hamar: T¯r˚ patgam piti tay nranc, ovqer meÆ zØrow¸eamb awe– 12

67. 13–34 13 14

15 16

17

18

19

20

21 22

23

24

25 26 27 28

29

30 31

32

33 34

Saˇmos

1106

tis en talis: Sireliid zØrqeri ¸agawo—r, qo tan geˇec– kow¸iwn˚ matnowec awari: Φ¯kowzew nnj¯q kalowaÆqneri m¯j, arÆa¸apat ¸ewerov ew oskegoyn ¸iknam¯jov aˇawni k˚ lin¯q: Erb erknawor˚ ¸agawornerin hawaqi aynteˇ, nranq ´ean p¯s k˚ ¸aŒowen Saˇmoni leran vray: Ast– Æow leø˚ parart leø ¯, hastatown leø ew parart leø: O—v hpart leøner, i?nœ ¯q naxan´owm ayn leran˚, orteˇ bareha˘ec bnakowel AstowaÆ, ew T¯rn isk bnakowelow ¯ ayn– teˇ yawitean: AstÆow kaøqer˚ biwrapatik en‘ haza– rawor kaøavarnerov, oronc m¯j ¯ T¯rn ir sowrb Sinayic: Na elaw bar´ownqnern ow ger arec gerinerin. awar a– øaw, pargewner baæxec ow towec mardkanc ordinerin, or ¸erahawatnern angam bnakowen aynteˇ: fflrhneal ¯ T¯r AstowaÆ˚, Ørhneal ¯ T¯rn am¯n Ør. AstowaÆ‘ Œrkiœ˚ mer, piti aøajnordi mez: AstowaÆ mer kenarar AstowaÆn ¯, ew Tiroj ´eøqowm ¯ elq˚ mahowan: Sakayn AstowaÆ pi– ti Œæri mer ¸ænamineri glowx˚ ew kar˘amaz piti pahi nranc, ovqer ˚n¸anowm en irenc anØr¯now¸eamb: T¯rn a– sac. ¡Andowndneri xorqic es piti veradar´nem ew ßa– niqneri mijic dowrs korzem nran: Aynp¯s or otqd are– an m¯j ¸rjowi, ew qo æneri lezowner˚ ¸rjowen ¸ænaminerid ariwnic¿: Erewac qo er¸n, Astowa—Æ, AstÆow‘ mer sowrb ¸agawori er¸˚: Iæxannern aøaj ancan Ørhnow¸iwn ma– towcelow koyseri ew govergowneri m¯j: Xmbovin Ørhnec¯—q AstÆown, Tiroj˚‘ Isray¯li aˇbiwrneri koˇmic: Aynteˇ en Beniamin zarmanahraæ manowk˚, Yowdayi erkri aøajnord iæxanner˚ ew Zabowˇoni ow NeŒ¸aˇimi iæxanner˚: Hra– mayi—r, Astowa—Æ, qo zØrow¸eamb, zØracro—w ayn, inœ hasta– tecir mer m¯j: Erowsaˇ¯mi qo ta˘aric ¸agaworner˚ ¸oˇ ˚nÆaner matowcen: Sasti—r eˇ¯gnowti gazanin‘ cowleri ow erinjneri eramaknerov hander´: Φoˇ arhamarhowen nranq, ovqer ˚ntrowel en arÆa¸ov: Cri—r he¸anosnerin ow paterazm kamecoˇnerin: Egiptosic patgamawor– ner piti gan, ew hndiknern aweli aøaj ´eøq piti meknen AstÆown: Aæxarhi— ¸agaworow¸iwnner, Ørhnec¯—q AstÆown, ew saˇmo—s ergec¯q Tiroj˚: Πanapa—rh bac¯q nra hamar, ov nstowm ¯ erkinqneri erknqowm, arewelean koˇmowm: Aha

1107

Saˇmos

67. 35–68. 20

na ´ayn piti tay, ´aynn ir zØrow¸ean: ffia—øq tow¯q Ast– Æown. nra meÆ vayelœow¸iwnn Isray¯li vray ¯, isk zØrow¸iwn˚ hasnowm ¯ minœew erknqi amper˚: Sqanœeli ¯ AstowaÆ ir srberi m¯j. na AstowaÆn ¯ Isray¯li, or ir ßoˇovrdin has– tat zØrow¸iwn piti tay. Ørhneal ¯ AstowaÆ:

35

36

Aysowhetew‘ ancaÆ ßamanakneri masin saˇmos Daw– 68 ¸i ffirki—r in´, Astowa—Æ, qanzi jrer˚ hasan im an– 2 ´in, es ˚nkˇmoweci xor andndi m¯j, orteˇ in´ hamar hangist œkay: Mtay es xorqer˚ Æovi, ew yor´anqnern 3 in´ ˚nkˇmecin: Es yogneci aˇaˇakelowc, kokordn im 4 kerkerac, ew aœqers nowaˇecin qez vray yoys dnelowc, T¯—r im AstowaÆ: Glxis mazeric æat eˇan nranq, ovqer ya– 5 nirawi atowm ¯in in´, ¸ænaminers ew in´ izowr atoˇner˚ zØracan in´nic aweli, im œyaŒætakaÆ baneri hamar es v˘areci nranc: Astowa—Æ, dow imacar anmtow¸iwnn im, 6 ew yancanqners œÆaÆkowecin qeznic: Φoˇ im pat˘aøov 7 œamaœen qez spasoˇner˚, T¯—r, zØrow¸iwnneri— T¯r. ¸oˇ im pat˘aøov œamaœen qez Œntøoˇner˚, Astowa—Æ Isray¯li: Qez hamar naxatinq handowrßeci, ew amظ˚ ÆaÆkec e– 8 resn im: Eˇbayrneris hamar es Øtar eˇay, ew mØrs or– 9 dineri hamar‘ hiwr: Qo tan naxan´axndrow¸iwnn in´ 10 keraw, ew naxatoˇnerid naxatinqn ˚nkaw in´ vray: flo– 11 mapahow¸eamb xonarhecri in´, ew da in´ hamar naxa– tinq eˇaw: Qowr´n in´ hagowst dar´ri, ew nranc hamar 12 ÆaˇrowÆanaki aøarkay eˇay: In´ œaraxØsowm ¯in døan˚ 13 nstoˇner˚, gini xmoˇner˚ Æaˇrowm ¯in in´: Υndowneli ßa– min es aˇØ¸owm ¯i qez, T¯—r: Lsi—r in´, Astowa—Æ, qo aøat o– ˇormow¸eamb, qo Œrkow¸ean ˘æmartow¸eamb: Azati—r in´ 14 cexic, or œxrowem ew Œrkowem im atelineric ow xor jreric: Jreri yor´anqner˚ ¸oˇ œklanen in´, ew andowndnern in´ 15 ¸oˇ œ˚nkˇmen, oœ ¯l jrhorn in´ vray berann ir Œaki: Lsi—r 16 in´, T¯—r, qanzi qaˇcr ¯ oˇormow¸iwn˚ qo, nayi—r in´ qo g¸a– øatow¸eamb: Ew mi— ærjir eresd qo Æaøayic, Œow¸ov lsi—r 17 in´, qanzi neˇow¸ean m¯j em es: Hayeacqd dar´ro—w in´ 18 vray ow Œrki—r in´, ew im ¸ænamineric in´ pahpani—r: Dow 19 gites im kraÆ naxatinqn ow amظ˚ ew xaytaøakow¸iwnn im: Qo aøjew en bolor in´ neˇoˇner˚: Sirts hamberec 20

68. 21–69. 6

21 22 23

24 25

26 27

28 29

30 31

32 33 34

35

36

69 2 3

4 5

6

Saˇmos

1108

naxatinqneri ew ¸æowaøow¸ean: Spasowm ¯i, ¸¯ o?v in´ ardeØq piti vætakc¯r, bayc oœ oq œkar, ew in´ hamar mxi– ¸ariœ œgtnowec: Kerakri teˇ in´ leˇi towin, ew Æarawelis qacax xmecrin: Φoˇ nranc seˇannern irenc aøjew daø– nan orogay¸, patiß ow gay¸akˇow¸iwn: Φoˇ nranc aœ– qer˚ xawaren, orp¯szi œtesnen, ew nranc ¸ikownq˚ miæt Æøa—Æ pahir: Nranc vray ¸aŒi—r qo zayroy¸˚, ew qo bar– kow¸ean sastkow¸iwn˚ ¸oˇ harowaÆi nranc: Nranc bna– kavayrer˚ ¸oˇ awerak daønan, ew nranc yarkeri tak oœ oq œapri. qanzi owm or dow harowaÆecir‘ nranq hala– Æecin, ew im v¯rqerin cawer awelacrin: Nranc meˇqerin meˇqe—r gowmarir, orp¯szi mowtq œownenan qo ardarow¸e– an m¯j: Φoˇ nranq jnjowen keanqi qo mateanic, ew qo ardarneri æarqowm œar´anagrowen: Aˇqat ow vætacaÆ em es. ¸oˇ qo pargewaÆ Œrkow¸iwnn, Astowa—Æ, in´ bønaÆ pahi: fflrhnow¸eamb piti Ørhnem anownn im AstÆow, ew govabanow¸eamb piti meÆarem nran: Da ha˘eli k˚ lini AstÆown‘ mataˇacow hor¸ic aweli, or eˇjiwrner ow k˘ˇak– ner owni: Aˇqatner˚ k˚ tesnen ow k’owraxanan. Œntøe– c¯—q AstÆown, ew ´er hoginer˚ k˚ Œrkowen, qanzi T¯r˚ lsec tnanknerin, ew ir gerealnerin œarhamarhec: Φoˇ nran Ørhnen erkinqn ow erkir˚ ew Æovn ir m¯j vxtacoˇ bolor kendani ¯aknerov: AstowaÆ k˚ Œrki Sion˚, ew Hr¯– astani qaˇaqner˚ k˚ Æaˇken: Mardik k˚ kaøowcen, k˚ bnakecnen ow k˚ ßaøangen ayn: Qo Æaøaneri serownd– ner˚ k˚ hastatowen aynteˇ, ew qo anown˚ siroˇner˚ k˚ bnakowen nra m¯j: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i i yiæatak ayn bani, or T¯r˚ Œrkec nran Astowa—Æ, in´ Øgnow¸ea—n hasir. T¯—r, Œow¸a— ˚nkerakcel in´: Φoˇ xaytaøakowen ow amظahar linen in´ hetapndoˇner˚, ¸oˇ et daønan ow anargowen im ma– sin œar xorhoˇner˚: Φoˇ xaytaøakowaÆ ˚nkrken nranq, ovqer in´ va!æ va!æ ¯in asowm: Φoˇ cnÆan ew qeznov ow– raxanan bolor nranq, ovqer Œntøowm en qez, T¯—r: Qo pargewaÆ Œrkow¸iwn˚ siroˇner˚ ¸oˇ miæt asen. ¡Me—Æ ¯ AstowaÆ¿: Es aˇqat ew tnank em, Astowa—Æ, Øgni—r in´. Øgnakann ow Œrkiœn im do—w es. T¯—r im, mi— owæacir:

1109

Saˇmos

70. 1–22

Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i, Yonadabi ordineric ew a– 70 øajin gerow¸iwnic T¯—r, yoyss qez vray dri, ¸oˇ yaw¯t a– 2 mظov œmnam, qo ardarow¸eamb in´ Œrki—r ow pahpani—r: Akanjd mØtecro—w in´ ew azati—r in´: In´ hamar apaw¯n 3 ew amowr va—yr eˇir, Astowa—Æ, or in´ Œrkes, qanzi im himqn ow yenaran˚ dow es: Astowa—Æ im, Œrki—r in´ meˇawori ´eø– 4 qic, anØr¯ni ew anirawi ´eøqic: Dow es im aknkalow¸iwn˚, 5 T¯—r. T¯—r, do—w es im yoys˚ mankow¸iwnics i ver: Qe—z køowan 6 ownecay es argandic, mØrs orovaynic do—w es im apaw¯n˚, ew yaraßam qezni—c ¯ im Øgnow¸iwn˚: Es æateri hamar 7 Æaˇr dar´ay, bayc dow im Øgnakann ow qajaleroˇ˚ eˇar: Berans ¸oˇ govabanow¸eamb lcowi, or Ørhnem Œaøq˚ qo 8 ew yawitean‘ qo meÆ vayelœow¸iwn˚: flerow¸ean ßamanak 9 in´ mi— vanir, T¯—r. erb owßs pakasi‘ dow in´ mi— lqir: Φænaminers im masin xØsecinew in´ paæaroˇner˚ mia– 10 sin xorhowrd arecin ow asacin. ¡AstowaÆ lqel ¯ nran, 11 halaÆenq nran ow hasnenq nra vray, qanzi œkay m¯k˚, or nran Œrki¿: Astowa—Æ im, heøow mi— mna in´nic, ew in´ 12 Øgnow¸ea—n hasir, Astowa—Æ: Φoˇ amaœen ow korstean 13 matnowen in´ œaraxØsoˇner˚, ¸oˇ amظanq ow xaytaøa– kow¸iwn kren im d¯m œar xorhoˇner˚: Es yaraßam piti 14 yowsam ew aweli ow aweli piti Ørhnem qez: Berans piti 15 patmi qo ardarow¸iwnn ow am¯n Ør‘ qo govq˚, ew es mate– anowm ar´anagrowaÆ dranc ¸iw˚ œpiti xardaxem: Es 16 piti mtnem Tiroj zØrow¸ean takew piti yiæem qo arda– row¸iwn˚ miayn, T¯—r: Astowa—Æ im, in´ sovorecrir mankow– 17 ¸iwnic i ver, ew ayßm ¯l qo ardarow¸iwn˚ piti patmem: Minœew im aleworow¸iwnn ow Æerow¸iwn˚ in´ mi— lqir, Astow– 18 a—Æ im, minœew or galiq bolor serowndnerin patmowi owß˚ qo bazki: Qo zØrow¸iwnn ow ardarow¸iwn˚ hasnowm en minœew bar´ownqner˚, Noynp¯s ew qo meÆameÆ gorÆer˚, o—v Astow– 19 aÆ. o?v ¯ qez nman: Orqan ¯l or bazowm neˇow¸iwn ew œarœa– 20 ranq coyc towir in´, dar´eal mxi¸arecir in´ ew hanecir erkri xor andowndneric: Bazmapatkecir qo zØrow¸iwn˚, 21 dar´eal mxi¸arecir in´ ew mi angam ews hanecir erkri xor andowndneric: Ew ard, saˇmosergow¸eamb gohow¸iwn 22 piti matowcem qez, ˘æmari—td AstowaÆ. piti Ørhnow¸e–

70. 23–71. 19 23

24

71, 2

3 4

5 6

7 8 9 10

11 12

13 14 15

16

17

18 19

Saˇmos

1110

amb saˇmos ergem qez, o—v sowrbd Isray¯li: Erb qez saˇ– mos ergem, piti cnÆan ær¸ownqnern im, ew im hogin, or˚ do—w Œrkecir: Ow lezows am¯n Ør qo ardarow¸ownic piti xØsi: Ir ßamanakin piti xaytaøakowen ow amظahar linen im masin œar xorhoˇner˚: Saˇmos Soˇomoni hamar. Astowa—Æ, datastand ar– qayi—n towr, ew ardarow¸iwnd‘ ¸agawori ordo—wn, or qo ßo– ˇovrdin ardarow¸eamb dati ow qo aˇqatneri irawown– q˚ pahi: Leøner˚ xaˇaˇow¸iwn k˚ beren ßoˇovrdin, ew blowrnern‘ ardarow¸iwn: Φoˇ arqan irawownq tay ßo– ˇovrdi aˇqatnerin, pahpani tnankneri ordinerin, ew ˚nk˘i ambartawannerin: Na ¸oˇ apri ow mnay orqan or arew˚ lini, lowsnic aøaj, serndic serownd: Na ¸oˇ ijni orp¯s an´rew hn´aÆ xoti vrayew orp¯s cØˇ‘ erkri vray: Nra ØrØq ardarow¸iwn ew meÆ xaˇaˇow¸iwn ¸oˇ ti– ri, minœew lowsni vax˘an˚: Na ¸oˇ iæxi Æovic minœew Æov, ew geteric minœew Æagern aæxarhi: Hndikner˚ Ænki ¸oˇ gan nra aøjew, ew nra ¸ænaminer˚ hoˇ owten: Φarsi– si ew kˇzineri ¸agaworner˚ now¯rner ¸oˇ matowcen nran, Arabiayi ew Sabayi arqanern ˚nÆaner ¸oˇ beren nran: Aæxarhi bolor ¸agaworner˚ ¸oˇ xonarhowen nra aøaj, ew bolor azger˚ ¸oˇ Æaøayen nran, qanzi hzØri ´eøqic na Œrkec aˇqatin‘ aˇqatin ow tnankin, oronq Øgnakan œownen: Na k˚ xˇ˘ay aˇqatin ow tnankin, ew tnankneri hogin k˚ Œrki: ffar vaæxaøowneric k’azati nranc: Nra anown˚ Œaøawor ¯ nranc aøaj: Na k’apri, ew arabne– ri oskin nran piti trowi: Am¯n ßam aˇØ¸qi k˚ kangnen nra aøjew ew giæer-cerek k’Ørhnen nran: Amboˇj erkrowm ew leøneri gaga¸nerin hastatow¸iwn k˚ tiri: Nra berqi aøatow¸iwn˚ Libananic aweli bar´r k˚ lini, Tiroj qaˇa– qowm na k˚ Æaˇki erkri xoti nman: Tiroj anown˚ k’Ørh– nowi yawitean, qanzi arewic hin ¯ anown˚ nra: Aæxarhi bolor azger˚ k’Ørhnen nran, ew bolor ßoˇovowrdner˚ erani k˚ tan nran: fflrhneal ¯ Isray¯li T¯r AstowaÆ˚, or miayn inqn ¯ sqanœeliqner gorÆowm: Ew Ørhneal ¯ yawitean sowrb anown˚ nra Œaøqi, ¸oˇ nra Œaøqov oˇj erkir˚ lcowi. ¸oˇ lini, ¸oˇ lini:

1111

Saˇmos

72. 1–26

Orqa!n bari ¯ AstowaÆ Isray¯li hamarew srtov æi– 72 takneri hamar: Bayc otqers qiœ mnac, or sasanow¯in, 2 mi Œoqr ews‘ ew qaylers piti molorow¯in: Naxan´e– 3 ci es anØr¯nnerin‘ meˇaworneri xaˇaˇow¸iwn˚ tesnelov: Nranq mahowan tagnap œownen: Sovorakan en tanjanq– 4 ner˚ nranc: Mardkanc tqnow¸iwn˚ œen krowm nranq, ew 5 mardkanc p¯s œen tanjwowm: Dra hamar ambartawa– 6 now¸iwn˚ patec nranc, ew nranq hamakowecin irenc am– barætow¸eamb ow anirawow¸eamb: Nranc anirawow¸iwn– 7 ner˚ karÆes ˘arpic en dowrs galis, qanzi nranq irenc srti xorhrdov en æarßwowm: ffaramtØr¯n mtaÆecin ow 8 xØsecinew meÆamtow¸eamb apiratow¸iwn xorhecin: Be– 9 rannern irenc owˇˇecin erknqin, ew lezowner˚ erkrov m¯k qaræ towin: Dra hamar ßoˇovowrdn im piti veradaø– 10 nay aysteˇ, ew im Ører˚ lecown piti ancnen nranc het: Asacin‘ ¡Inœp¯?s imacaw AstowaÆ¿, kam‘ ¡Ka?y ardeØq i– 11 macow¸iwn Bar´reali mØt¿: Aha meˇawor en, ew sakayn 12 bargawa˘owm en nranq, kan ew ownen harstow¸iwnn aæxar– hi: Asaci‘ ¡Izowr owremn ardar dar´ri sirtn im, ew ´eø– 13 qers srbow¸eamb lowaci¿: Giæer-cerek es xoætangowaÆ 14 ¯i, ew aøawØtner˚ kætambanq kreci: Φ¯p¯t es asowm ¯i, 15 ¸¯‘ e¸¯ aysp¯s patmem, dimacs piti gtnem qo ordineri serndin, oronc owxt areci: Bayc haskacay, or sa ews 16 dßowar ¯ in´ hamar, minœew mtnem AstÆow srbaran˚ew i– 17 manam nranc vax˘an˚: Bayc dow nranc taragir k’anes 18 irenc nengow¸ean hamarew k˚ korÆanes nranc irenc am– bartawanow¸ean m¯j: Isk inœp¯?s nranq yankarÆaki awe– 19 rak dar´an, korÆanowecin, spaøowecin ow anhetacan i– renc anØr¯now¸ean hamar ew eˇan inœp¯s qnic ar¸nacoˇ 20 mardow eraz: T¯—r, dow, ar¸nanalov, piti anarges nranc erazi patker˚. qanzi howr borboqowec im srtowm, ew e– 21 rikamners gownaŒoxowecin: Es arhamarhowaÆ eˇay ow 22 œimacay ayd, qo aøjew anasown hamaroweci: Bayc es miæt 23 qez het em. dow bønecir im aj ´eøqic, qo xorhowrdnerov 24 in´ aøajnordecir ew Œaøqov ˚ndownecir in´: Ardarew, 25 in´ hamar i?nœ kay erknqowm, kam qeznic baci i?nœ Œntøem erkri vray: Sirts ow marmins maæowecin, im srti— As– 26

72. 27–73. 22 27

28

73 2

3

4

5 6

7 8

9 10

11 12

13 14

15 16 17 18

19 20

21 22

Saˇmos

1112

towaÆ, yawitean in´ baßi—n ˚nkaÆ AstowaÆ: Ahawasik irenc an´˚ qeznic heøacnoˇner˚ piti korœen, dow piti korÆanes bolor nranc, ovqer apstambecin qo d¯m: In´ hamar bariq ¯ mer´enal AstÆown, yoyss dnel Tiroj vrayew awetel qo amboˇj Ørhnow¸iwn˚ Sioni dster døneri aøaj: Astowa—Æ, inœo?w merßecir ˚ndmiæt, ew zayroy¸d sastka– caw qo arØti oœxarneri vray: Yiæi—r qo ßoˇovrdin, or skzbic stacar, ew Œrkecir qez vi˘akowaÆ ßaøangow¸iw– n˚‘ leøn ays Sioni, orteˇ dow bnakowecir: Nranc ambar– tawanow¸ean vray bar´racro—w qo ´eøqn ˚ndmiæt, qanzi ¸ænamin anirawow¸iwn gorÆec qo srbaranowm: Qez atoˇ– ner˚ parÆecan irenc barØrow¸eamb, næannern irenc ib– rew zinanæan drin mowtqin, bayc irenq œhaskacan, or veric ¯ elq˚: Inœp¯s antaøi Œaytahatner, kacinnerov jardecin døner˚ nra, taparnerov ow mowr˘erov korÆa– necin ayn: Hri matnecin qo srbaran˚, ew hoˇin hawa– sarecrin qo anowan xoran˚: Nranc azgakicnern irenc srtowm miasnabar asacin. ¡Ek¯q veracnenq AstÆow bo– lor tØnern erkri eresic¿: Næanner menq œtesanq, ayl– ews margar¯ œmnac, ew oœ oq mez œi ˘anaœowm: Minœew e?rb, Astowa—Æ, ¸ænamin piti naxati ew hakaøakordn anar– gi sowrb anownd: Inœo?w es et qaæowm qo ´eøq˚, ew qo a– j˚ Æocid m¯j ¯ ˚ndmiæt: Astowa—Æ, dow mer ¸agaworn es yawitenow¸iwnic i ver, dow, or Œrkow¸iwn gorÆecir erk– ri vray: Dow qo zØrow¸eamb Æov˚ hastatecir, ew vi– æapneri glowx˚ xortakecir jrerowm: Dow viæapi glow– x˚ Œærecir ew orp¯s kerakowr towir hndikneri zØrqerin: Dow aˇbiwrner ow vtakner bxecrir, ew ancamaqeli ge– ter camaqecrir: Qonn ¯ cerek˚, ew qonn ¯ giæer˚, loysn ow arew˚ do—w hastatecir: Do—w hastatecir erkri bo– lor sahmanner˚, garownn ow amaø˚ do—w steˇÆecir: Yiæi—r ays. ¸ænamin naxatec Tiroj˚, anzgam ßoˇovowrdn a– nargec qo sowrb anown˚: Qez xostovanoˇin mi— matnir gazannerin, ew qo tnanknerin mi— moøacir erbeq: Nayi—r qo owxtin, qanzi apæaharneri tner˚ erkri vray lcowe– cin anirawow¸eamb: Φoˇ xeˇ˘n amظov et œdaønay, ew aˇqatn ow tnank˚ ¸oˇ Ørhnen sowrb anownd: Eli—r, As–

1113

Saˇmos

73. 23–75. 13

towa—Æ, ew katari—r datastand, yiæi—r anzgami amenØre– ay naxatinq˚: Mi— moøacir paætØneanerid ´ayn˚. qez 23 atoˇneri ambartawanow¸iwnn an˚ndhat piti a˘i: Aysowhetew‘ mi— apakanir. AsaŒi Ørhnergow¸ean saˇ– 74 mos˚ Gohow¸iwn matowcenq qez, Astowa—Æ, gohow¸iwn ma– 2 towcenq ew tanq qo anown˚: Es piti patmem qo bolor 3 hraæagorÆow¸iwnner˚. erb ßam˚ hasni‘ ˘æmarit datas– tan piti tesnem: Maæowecin erkirn ow nra bolor bna– 4 kiœner˚, es hastateci nra siwner˚: AnØr¯nnerin asaci, 5 ¸¯‘ anØr¯now¸iwn mi— gorƯq, meˇawornerin, ¸¯‘ mi— cc¯q ´er kotoæner˚: Λer kotoæner˚ ver mi— tnk¯q, ew AstÆow masin 6 anirawabar mi— xØs¯q: MeÆow¸iwn˚ galis ¯ o—œ arewelqic, 7 o—œ arewmowtqic, o—œ ¯l leøneri anapatic, ayl AstowaÆ ¯ 8 datawor, or caÆracnowm ¯ m¯kin ew miwsin‘ bar´racnowm: Tiroj ´eøqi baßak˚ li ¯ anapak ginov, or matowcowm ¯ 9 sran ow nran: Sakayn nra mrowr˚ œi pakasi, ew erkri bo– lor meˇaworner˚ k˚ xmen ayn: Es piti cnÆam yawitean, 10 saˇmos piti ergem Yakobi AstÆown: Meˇaworneri bo– 11 lor eˇjiwrner˚ dow piti Œæres, ew ardari eˇjiwr˚ piti bar´ranay: Aysowhetew‘ AsaŒi Ørhnow¸ean saˇmos˚. erg asores– 75 tancineri masin AstowaÆ yaytni ¯ Hr¯astanowm, ew Is– 2 ray¯lowm meÆ ¯ anown˚ nra: Nra teˇ˚ xaˇaˇow¸ean m¯j 3 ¯, ew nra bnakow¸iwn˚‘ Sionowm: Aynteˇ xortakec T¯rn 4 aˇeˇi zØrow¸iwn˚ ew z¯nq˚, sowrn ow ˘akatamart˚: Dow 5 sqanœeli lowsatown es yawerßakan leøneri: Bolor anmit 6 sirt ownecoˇner˚ piti xøovowen, piti nnjen ew oœinœ pi– ti œgtnen. bolor mardik, oronc ´eøqowm harstow¸iwn kar, nnjecin ew oœinœ œgtan: Yakobi AstowaÆ, qo sastic qown 7 mtan naew ´i heÆnoˇner˚: Dow ahawor es, ew o?v karoˇ ¯ 8 kangnel qo aøjew: Erb erewacir dow erknqic‘ yaytnowec qo 9 barkow¸iwn˚: Erkir˚ sarsaŒec ow doˇac, erb AstowaÆ e– 10 law datastan tesnelow, Œrkelow aæxarhi bolor hezerin: Mardkanc xorhowrdner˚ piti xostovanen qez, ew imas– 11 tow¸eamb ÆaÆkowaÆner˚ piti Ørhnen qez: O—wxt dr¯q ew 12 katarec¯—q ayn mer T¯r AstÆow hamar, am¯nqd‘ or æowrjn ¯q nra: ΥnÆane—r matowcec¯q Ahaworin, Nran, or qaˇowm 13

76. 1–77. 4

Saˇmos

1114

¯ hoginern iæxanneri. ahawor ¯ Na aæxarhi bolor ¸a– gaworneric aweli: 76, 2 Aysowhetew‘ Idi¸omi masin. saˇmos AsaŒi Im ´aynov es Tiroj˚ dimeci, im ´aynov dimeci AstÆown, ew na na– 3 yec in´: Neˇow¸eans Ørerin AstÆown Œntøeci‘ ´eøqers 4 giæerov parzaÆ nra aøjew, ew œxaboweci: Hogis œ¯r ow– zowm mxi¸arowel: Yiæeci AstÆown ew owraxacay, isk erb 5 haøaœowm ¯i, nowaˇowm ¯r hogis im m¯j: Hangist: Aœqern im bac mnacin giæeroway pahin, xøovoweci ow œxØseci: 6 Xorheci hin Øreri masin, ew vaˇnjakan tariner˚ yiæe– 7 ci: Giæer˚ srtis het xØseci, haøaœelis taøapowm ¯r 8 hogis im m¯j: Mi¸¯ yaw¯t merßelo?w ¯ T¯rn in´, ew aylews 9 œi? æarownakelow bareha˘ linel: Kam ˚ndmi?æt zrkelow ¯ in´ ir oˇormow¸iwnic, ew dadarecnelo?w ¯ xØsqn ir serndic 10 serownd: Kam aylews moøanalo?w ¯ AstowaÆ g¸al in´, ew 11 barkow¸eamb merßelo?w ¯ g¸ow¸iwnn ir: Hangist: Asaci. 12 ¡Ayßm haskacay. sa ¯ noracaÆ aj˚ Bar´reali¿: Yiæe– ci gorÆer˚ Tiroj, skzbic yiæeci sqanœelagorÆow¸iwnner˚ 13 nra: Mtabereci gorÆer˚ qo bolor, ew qo ´eøakertneri 14 masin xorheci: Astowa—Æ, qo ˘anaparhner˚ srbow¸ean 15 m¯j en. o?r astowaÆn ¯ meÆ‘ mer AstÆow nman: Dow es hra– æagorÆ AstowaÆ˚. zØrow¸iwnd coyc towir qo ßoˇovrdin: 16 Bazkovd Œrkecir qo ßoˇovrdin‘ Yakobi ew Yovs¯Œi or– 17 dinerin: Hangist: Qez tesan jrern, Astowa—Æ, tesan qez jrern ow soskacin, ew andowndner˚ xøovowecin yor– 18 daøat jreri ´aynic: Amper˚ ´ayn towin, owsti ew qo 19 neter˚ slacan qo anowi orotman ´aynic: Erewacin qo 20 Œaylakner˚ tiezerqi, ew erkir˚ xøovowec ow doˇac: Qo ˘anaparhner˚ Æovowm en, æawiˇnerd‘ yordaøat jrerowm, 21 ew qo hetqer˚ œen erewowm: Qo ßoˇovrdin oœxarneri p¯s aøajnordecir Movs¯si ew Aharoni ´eøqov: 77 Ψoˇovowrdne—r, o—wæ dar´r¯q im Ør¯nqnerin, ew mØtecr¯—q 2 ´er akanjner˚ beranis xØsqerin: Aøakov piti bacem 3 berann im, skzbic ewe¸ aøaknerov piti xØsem, inœp¯s lsecinq ow imacanq dranq, ew inœp¯s mer hayrer˚ pat– 4 mecin mez: Menq oœinœ œ¸aqcrinq nranc ordineric, miws serndin patmecinq Ørhnow¸iwnn ow zØrow¸iwn˚ Tirojew ayn

1115

Saˇmos

77. 5–27

sqanœelagorÆow¸iwnner˚, or na arec: Yakobi hamar has– tatec ir vkayow¸iwn˚, ew Ør¯nqner drec Isray¯li vray, m¯k angam ˚ndmiæt patowirelov mer hayrerin, or nranq ayd bolor˚ coyc tan irenc ordinerin, or sovorecnen miws serndin: Ordiner˚, or Ænowelow en, piti elnen ew patmen da irenc zawaknerin, orp¯szi irenc yoys˚ dnen AstÆow vrayew œmoøanan AstÆow gorÆer˚‘ hetewelov nra patowi– rannerin, or irenc hayreri p¯s œar ew daønacoˇ azg œli– nen, azg‘ or œowˇˇec sirtn ir, ew ir hogin œhastatec Ast– Æow vray: EŒremi ordiner˚ owßeˇ aˇeˇnaworner ¯in, bayc paterazmi Ør˚ irenc kapar˘ner˚ et dar´rin. nranq œmnacin Tiroj owxti m¯jew œowzecin ˚n¸anal ˚st nra Ø– r¯nqneri: Moøacan nra eraxtiqnern ow ayn sqanœela– gorÆow¸iwnner˚, or gorÆec nranc hayreri aøjew, egip– tacineri erkrowm ew Tayani daætowm: Na ˘eˇqec Æov˚ ew anckacrec nranc, jrer˚ pahec inœp¯s tikeri m¯j: Ce– rekn ampov aøajnordec nranc, isk oˇj giæer‘ hreˇ¯n loy– sov: Patøec ßayøn anapatowm, ew nranc xmecrec inœ– p¯s meÆ andndic: Ψayøic jowr bxecrec, ew jrern hosecrec geteri p¯s: Sakayn nranq æarownakecin meˇanœel, ew a– weli ews barkacrin Bar´realin anapatowm: ffior´ecin AstÆown irenc srterowm‘ kerakowr xndrelov irenc hamar: Trtnjacin AstÆowc ow asacin. ¡Mi¸¯ AstowaÆ karo?ˇ ¯ seˇan patrastel anapatowm¿: Πiæt ¯, or na harowa– Æec ßayøin, ew jrer hosecin ow vtakner bxecin dranic: Bayc karo?ˇ ¯ naew hac tal mez kam ir ßoˇovrdi hamar seˇan patrastel¿: Dra hamar ¯l T¯r˚ lsec ays ow ya– paˇec. howr borboqowec Yakobi serndi m¯j, ew barkow¸iwn ijaw Isray¯li vray: Nranq AstÆown œhawatacin ow yoys œdrin nra Œrkow¸ean vray: T¯r˚ verewic hraman towec amperinow bacec døner˚ erknqi: Ew mananay teˇacrec nranc vray orp¯s kerakowr: Erknqi hac˚ towec nranc, mardik hreætakneri hac˚ keran. ew na liowli owteliq i– jecrec nranc hamar: Hanec harawi hoˇm˚, ew ir zØrow¸e– amb berec hiwsisi koˇm˚: Nranc vray hoˇi p¯s mis te– ˇacrec, ew Æovi awazi p¯s‘ ¸ewawor ¸øœownner: Na dranq netec nranc banakateˇii m¯j ew nranc vranneri æowrj˚:

5

6 7

8

9

10 11 12 13

14 15 16 17

18 19

20

21 22 23 24

25 26 27

77. 28–51 28 29 30

31

32 33

34 35

36 37

38 39 40

41 42

43 44 45

46 47

48

49

50

51

Saˇmos

1116

Keran ew liap¯s yagecan, irenc cankacaÆ˚ towec nranc: Ew nranq irenc cankow¸iwnic oœnœov zowrk œmnacin: Minœ deø kerakowrn irenc beranowm ¯r, AstÆow barkow¸iwnn i– jaw nranc vray. nrancic æaterin na spanec ew Isray¯– li ˚ntrealnerin oœnœacrec: Hakaøak ays bolori, nranq noric meˇanœecin ow œhawatacin nra hraæagorÆow¸iwnne– rin: Nranc Ørern ownaynabar spaøowecin, ew nranc ta– rinern arag ancan: Erb T¯rn spanowm ¯r nranc, nranq Œntøowm ¯in iren, dar´i ¯in galis ew Œow¸ov dimowm ¯in AstÆown: Nranq yiæecin, or AstowaÆ irenc Øgnakann ¯r, Bar´realn AstowaÆ Œrkiœn ¯r irenc: Sirecin nran irenc berannerov, bayc irenc lezownerov stecin nran: Nranc srter˚ æitak œ¯in nra hand¯p, ew nranq œhawa– tacin nra owxtin: Bayc inq˚ g¸asirt ¯r, qawow¸iwn ¯r talis nranc meˇqerin ow œ¯r korÆanowm nranc: Ya˘ax zspowm ¯r ir barkow¸iwn˚ ew œ¯r ¸aŒowm ir oˇj zayroy¸˚: Yiæowm ¯r, or nranq marmin en‘ æownœ, or, dowrs elnelov, ayl– ews et œi daønowm: Qani!-qani! angam daønacrin nran anapatowm, barkacrin Bar´realin anjrdi vayrowm, ve– radar´an Œor´ecin AstÆown, ew Isray¯li srbin zayrac– rin: ffyiæecin nra ´eøq˚, ´eøq, or mi Ør Œrkec nranc i– renc neˇoˇneric: ffyiæecin, ¸¯ na inœp¯s sqanœeliqner ow zarmanahraæ gorÆner arec egiptacineri erkrowm ew Ta– yani daætowm: Nranc getern ow an´rewnern ariwn dar´– rec, or œxmen: Nranc vray æna˘an˘er owˇarkec, oronq yØæotecin nranc, ew gorterov nranc apakanec: Nranc berq˚ ordnotow¸ean matnec, ew nranc vastak˚ baßin dar´rec maraxi: Nranc ayginer˚ karktahar arec, ew nranc ¸zeniner˚ ÆaÆkec eˇeamov: Nranc anasownnerin karktahar arec, ew nranc ownecowaÆq˚ hroy ˘arak dar´– rec: Nranc d¯m owˇˇec ir sastik barkow¸iwn˚‘ barkow– ¸iwn˚, zayroy¸n ow neˇowaÆow¸iwn˚, œar hreætaki ´eøqov tanjanqner owˇarkec nranc vray: Nranc vray ¸aŒec ir zayralic barkow¸iwn˚, nranc hogin zerÆ œpahec ma– howanic, ew kotorec nranc anasownner˚: Na harowaÆec Egiptosi bolor andranik Ænowndnerin‘ irenc vastaki aøajneknerin Qami vranneri tak: Hangist: Ir ßo–

1117

Saˇmos

77. 52–78. 4

ˇovrdin qæec oœxarneri p¯s, ew inœp¯s hØt nranc hanec anapat: Nranc aøajnordec yoysov‘ ew nranq œvaxecan, ew Æov˚ ÆaÆkec nranc ¸ænaminerin: Nranc bar´racrec ir sowrb leø˚‘ leøn ayn, or ir Ajn ¯r nowa˘el: Nranc aøje– wic vanec he¸anosnerin, ir ßaøangow¸iwnic baßin baæ– xec nranc ew Isray¯li ceˇerin bnakecrec nranc vran– nerowm: Nranq Œor´ecin, daønacrin Bar´real AstÆown ow nra vkayow¸iwn˚ œpahecin: Dar´eal xotorowecin inœ– p¯s irenc hayrer˚, dar´eal nmanowecin Æowø aˇeˇi: Dar– ´eal barkacrin nran irenc baginnerov, ew irenc kowø– qerov æarßecin naxan´˚ nra: Lsec AstowaÆ ow zayra– caw nranc vray, ew xist anargec Isray¯l˚: Merßec na xoran˚ Selovi, xorann ayn, or hastatel ¯r mardkanc m¯j: Nranc zØrow¸iwn˚ gerow¸ean matnec, isk nranc geˇeckow¸iwnn‘ irenc ¸ænamineri ´eøq˚: Ir ßoˇovrdin sri matnec ew antesec ir isk ßaøangow¸iwn˚: Nranc eri– tasardnerin howr˚ laŒec, ew nranc koyseri hamar oœ oq œsgac: Nranc qahananer˚ sri qaæowecin, ew nranc ayri– nerin oœ oq œvætakcec: T¯r˚ karÆes qnic ar¸nacaw, inœ– p¯s ginowc s¸aŒowoˇ hskay: Na ¸ænaminerin et æprtec‘ yawitenakan naxatinq talov nranc: Merßec na xora– n˚ Yovs¯Œi, ew EŒremi ceˇin na œ˚ntrec, ayl na ˚ntrec Yowdayi ceˇin, leø˚ Sioni, or˚ ew sirec: Nra srbara– n˚ æinec mieˇjerowi nmanow¸eamb‘ yawitean getni vray hastatelov ayn: Υntrec Daw¸in‘ ir Æaøayin, ew nran dowrs qaæec oœxarneri hØtic: NoraÆin gaøneri mijic vercrec nran, or hovowi ir Æaøay Yakobi ceˇin ew ir ßa– øangow¸iwn˚‘ Isray¯l˚: Na araÆecnowm ¯r nranc ir srti imastow¸eamb, ir anmeˇownak ´eøqerov aøajnordowm ¯r nranc:

52 53 54

55 56 57

58 59

60 61 62

63 64 65 66 67 68

69 70

71

Astowa—Æ, he¸anosner˚ mtan qo ßaøangow¸ean m¯j, 78 pˇÆecin qo sowrb ta˘ar˚, Erowsaˇ¯m˚ dar´rin inœp¯s mrgapahi hiwˇak: Qo Æaøaneri diakner˚ orp¯s ker ne– 2 tecin erknqi ¸øœownnerin, ew qo srberi marminner˚‘ erk– ri gazannerin: Nranc ariwn˚ jri p¯s Erowsaˇ¯mi æowr– 3 j˚ ¸aŒecin, ew œkar m¯k˚, or ¸aˇ¯r nranc: Menq dar– 4 ´anq mer dracineri naxatinq˚ ew mer æowrj˚ eˇoˇne–

78. 5–79. 13 5 6

7 8

9

10

11

12 13

79 2

3 4 5

6 7

8 9

10 11 12

13

Saˇmos

1118

ri ÆaˇrowÆanak˚: Minœew e?rb, T¯—r, piti barkanas dow anverj, ew qo naxan´˚ piti borboqowi hri p¯s: Bar– kow¸iwnd ¸aŒi—r ayn azgeri vray, oronq qez œen ˘anaœowm, ayn ¸agaworneri vray, oronq anownd œen ogekoœowm: Nranq yØæotecin Yakobi ceˇin, ew nra teˇn awerecin: Mi— yiæir hin meˇqer˚ mer, ¸oˇ oˇormow¸iwnd æowtov hasni mez, T¯—r, qanzi sastik aˇqatacanq: fflgni—r mez, Astowa—Æ, Œrki—œ mer, qo anowan Œaøqi hamar. T¯—r, yanown qo anowan Œrki—r mez ow ¸oˇow¸i—wn towr mer meˇqerin: Φoˇ he¸anosneri m¯j erbeq œasen‘ ¡O?wr ¯ nranc AstowaÆ˚¿. ayl he¸anosneri m¯j, mer aœqi aøjew, ¸oˇ yaytnowi qo Æaøaneri ¸aŒaÆ a– rean vr¯ßxndrow¸iwn˚: Bantarkealneri heÆeÆanq˚ ¸oˇ hasni qez. dow qo bazki zØrow¸eamb Œrki—r spanowaÆneri ordinerin: Mer dracineri naxatinq˚, orov anargecin mez, eظnapatik irenc girk˚ veradar´row, T¯—r: Menq‘ qo ßoˇovowrdn ow qo arØti oœxarner˚, yawitean qez go– how¸iwn piti matowcenq, serndic serownd piti patmenq qo Ørhnow¸iwn˚: Aysowhetew‘ ancaÆ ßamanakneri masin AsaŒi vkayow– ¸iwn˚. saˇmos e¸ovpacineri masin Dow, or hovwowm es Is– ray¯lin‘ o—wæ dar´row, dow, or aøajnordowm es Yovs¯Œi ceˇin inœp¯s hØt, do—w, or qerovb¯neri vray es nstowm‘ yaytnowi—r EŒremi, Beniamini ow Manas¯i aøjew, ar¸nacro—w qo zØ– row¸iwn˚ ew ari— mez Œrkelow: ZØrow¸iwnneri— AstowaÆ, mez e—t dar´row, co—yc towr mez eres˚ qo, or aprenq: ZØrow– ¸iwnneri T¯—r AstowaÆ, minœew e?rb piti barkanas qo Æa– øaneri aˇØ¸qi vray: Mez artasowaxaøn hacov snecir, ew anœaŒ artasowq xmecrir mez: Mez dar´rir naxa– tinq˚ mer harewanneriew ÆaˇrowÆanak˚ mer ¸ænamineri: ZØrow¸iwnneri— AstowaÆ, mez e—t dar´row, co—yc towr mez eres˚ qo, or aprenq: Dow Egiptosic Isray¯l-or¸atown– k˚ hanecir, vøndecir he¸anosnerin ew ayd or¸atownk˚ tnkecir: Aøajnordecir nran, hastatown dar´rir nra armatner˚, ew ayn lcrec erkir˚: Nra stower˚ ÆaÆkec leø– ner˚, ew nra ˘iwˇ˚‘ AstÆow mayriner˚: Or¸atownk ir ˘iw– ˇer˚ ´gec minœew Æov, isk boˇbojner˚‘ minœew EŒrat get˚: Inœo?w qandecir cankapat˚ nra, ˘anaparhi ancordner˚

1119

Saˇmos

79. 14–81. 1

pokotowm ¯in ayn: Apakanec nran xozn antaøi, ew vay– 14 ri er¯n araÆec nra m¯j: ZØrow¸iwnneri— AstowaÆ, dar´i—r, 15 nayi—r erknqic ow te—s, ayceli—r ays or¸atownkin, ew xna—mq 16 tar nran, orin tnkec Aj˚ qo, naew mardow ordown, orin dow zØracrir qeznov: Aylap¯s, hrov vaøowaÆ ow awerowaÆ, pi– 17 ti korœen qo xstow¸iwnic: Qo ´eøq˚ ¸oˇ lini mardow vray, 18 qo aj˚‘ ayn mardow ordow vray, orin dow zØracrir qeznov: Menq aylews œenq heøanay qezanic, dow piti Œrkes mez, ew 19 menq qo anown˚ piti ogekoœenq, T¯—r: ZØrow¸iwnneri T¯—r 20 AstowaÆ, mez e—t dar´row, co—yc towr mez eres˚ qo, or ap– renq: Aysowhetew‘ hn´anneri masin. AsaŒi hingæab¸i Øroway 80 saˇmos˚ CnÆac¯—q AstÆow aøjew, or Øgnakann ¯ mer, aˇa– 2 ˇakec¯—q Yakobi AstÆown: Saˇmo—s asac¯q ew Ørhnow¸i—wn 3 tow¯q, nran qaˇcra´ayn saˇmo—s ergec¯q: ffio—ˇ hnœecr¯q 4 amsaglxin‘ mer næanawor Øroway taredar´in: Da hra– 5 man ¯ Isray¯li hamar, ew Ør¯nq‘ Yakobi AstÆow hamar: Yovs¯Œi owxtn ¯ da, or˚ knqec Nra het, erb na dowrs 6 ¯r galis egiptacineri erkric: Na lsec mi lezow, or œgi– t¯r. ¡Nranc ¸ikownqnern azati—r beøneric ew nranc ´eø– 7 qer˚‘ aygow ow bahi Æaøayow¸iwnic: Neˇow¸ean m¯j in´ 8 ´ayn towir‘ ew Œrkeci qez. qez lseci mrriki ÆaÆkoy¸i tak ow Œor´eci qez Hakaøakow¸ean jreri vray: Lsi—r, 9 im ßoˇovo—wrd, ow es vkay k˚ linem qez, ew Isray¯—l, e¸¯ in´ lsowm es: Ψamanakaworap¯s paætowoˇ astowaÆner œes 10 ownenay ow œes erkrpagi Øtar astÆow: Es em qo T¯r As– 11 towaÆ˚, or haneci qez egiptacineri erkric. ba—c be– rand, ew es piti lcnem ayn: Im ßoˇovowrd˚ œownkndrec 12 ´aynis, ew Isray¯ln in´ œnayec: Bar´i¸oˇi matneci nran, 13 or gnan irenc srti ¸eladranqov, qanzi æarßowecin i– renc kamqov: E¸¯ im ßoˇovowrd˚ ls¯r in´, kam Isray¯ln 14 ˚n¸anar im ˘anaparhov, apa orp¯s oœnœow¸iwn k’˚nk˘¯i 15 nra ¸ænaminerinew ´eøqs k’ijecn¯i nran neˇoˇneri vray: Tiroj ¸ænaminer˚ stecin nran, owsti nranc ßamanakn 16 aæxarhowm k˚ spaøowi: Nranc kerakrec coreni aøatow– 17 ¸eamb, ßayøic hosoˇ meˇrov yagecrec nranc¿: AstowaÆ kangnec astowaÆneri ßoˇovowm, ew nranc m¯j 81

81. 2–83. 2

Saˇmos

1120

datapartec nranc‘ aselov. ¡Minœew e?rb piti anira– wow¸eamb dat¯q. ew aœaøow¸iwn an¯q meˇawornerin: Tes¯—q datastan˚ orbi ew ayrow, arda—r datec¯q aˇqatin ow 4 xeˇ˘in: ffirkec¯—q aˇqatin ow tnankin, meˇawori ´eøqic 5 Œrkec¯—q nranc¿: ffhaskacan, œ˚mbønecin, xarxaŒecin 6 xawari m¯j, ew erkri bolor himqer˚ cncowecin: Es asaci‘ ¡AstowaÆner ¯q dowq, kam bolord ¯l ordinern ¯q Bar´reali: 7 Bayc aha meønowm ¯q dowq orp¯s mardew ˚nknowm ¯q inœp¯s 8 mi iæxan¿: Eli—r, Astowa—Æ, ow dati—r aæxarh˚, qanzi do—w piti ßaøanges bolor he¸anosnerin: 82, 2 AsaŒi Ørhnow¸ean saˇmos˚ Astowa—Æ, o?v ¯ qez nman. 3 mi— løir ow kang mi— aø, Astowa—Æ: Aha ¸ænaminerd aˇa– 4 ˇakecin, ew atelinerd bar´racrin irenc glowxner˚: Qo ßoˇovrdi d¯m xoramankow¸iwn mtaÆecin, xorhowrd are– 5 cin qo srberi d¯m‘ aselov. ¡Ek¯q azgeri mijic veracnenq 6 nranc, or aylews Isray¯li anown˚ œyiæowi¿: MiabanaÆ‘ 7 xorhecin hamateˇ, daæinq knqecin qo d¯m edomaye– cineri banaknern ow ismay¯laciner˚, movabacinern ow 8 hagaraciner˚, Gebaˇi, Amoni, Amaˇ¯ki bnakiœnern ow 9 bolor aylazginer˚‘ Tiwrosi bnakiœnerov hander´: Naew Asowri banakn ¯r ekel nranc het. sranq bolor˚ zØravig 10 ¯in Ξovti ordinerin: Nranc ara aynp¯s, inœp¯s arecir Madiamin, Sisarayin ow Yabinin‘ Kisoni heˇeˇatnerowm: 11 Nranq kotorowecin Dori akownqnerowmew eˇan inœp¯s get– 12 ni aˇb: Nranc iæxannerin ara— aynp¯s, inœp¯s arecir 13 Z¯b¯¯in, Saˇmanayin ow nranc bolor iæxannerin, oronq asacin. ¡Mer ßaøangow¸iwn˚ dar´nenq AstÆow srbara– 14 n˚¿: Astowa—Æ im, nranc ara— inœp¯s aniw, inœp¯s eˇ¯g‘ 15 qamow hand¯p, inœp¯s howr, or antaøn ¯ ayrowm, inœp¯s 16 boc, or leønern ¯ xan´owm: Aysp¯s halaÆi—r nranc qo 17 mrrikov, ow qo barkow¸eamb xøovecro—w nranc: Nranc e– 18 resn anarganqo—v patir, or qo anown˚ Œntøen, T¯—r: Φoˇ amaœen ow xøovowen yawiteans yawitenic, ew amظahar 19 ¸oˇ korstean matnowen: Φoˇ imanan, or qo anown˚ T¯r ¯, ew dow miak Bar´realn es amboˇj erkri vray: 83 Aysowhetew‘ hn´anneri masin. saˇmos Korxi ordine– 2 rin Orqa!n ha˘eli ¯ qo yarki tak, zØrow¸iwnneri— T¯r. 2 3

1121

Saˇmos

83. 3–84. 13

im hogin qo gawi¸n ¯ cankanowm ow ŒaŒagowm: Sirts ow marmins cnÆowm en kendani AstowÆov. qanzi ˘n˘ˇow– k˚ gtaw townn ir, tatrakn ir boyn˚, orteˇ ´ager piti dni. gtaw qo seˇan˚, zØrow¸iwnneri— T¯r, ¸agawo—r im ew Astowa—Æ im: Erani bolor nranc, ovqer bnakwowm en Tiroj tan˚, nranq yawiteans yawitenic piti Ørhnen qez: E– rani ayn mardown, ori Øgnow¸iwn˚ qeznic ¯, ew or˚ mtqowm drec elnel trtmow¸ean hovtic ayn vayr˚, owr owxt arec: Na Ørhnow¸iwn piti matowci Ør¯nsdrin: ZØrow¸iwnic zØ– row¸iwn piti ˚n¸anay, ew AstowaÆ piti ereway Sionowm: ZØrow¸iwnneri T¯—r AstowaÆ, lsi—r im aˇØ¸q˚, aka—nj dir, Yakobi— AstowaÆ: Dow apaw¯n es mer. te—s, Astowa—Æ, ow nayi—r qo ØÆeali eresin, qanzi in´ hamar qo gaw¸owm li– nelow m¯k Ør˚ hazar Ør ar߯: Es nax˚ntreci ˚nkecik linel AstÆow tan m¯j, qan meˇaworneri yarki tak bnakowel: Oˇormow¸iwn ow ˘æmartow¸iwn ¯ sirowm T¯r AstowaÆ˚ mer, or˚ ænorhq ow Œaøq piti tay: T¯rn ir oˇormow¸iwn˚ œi zlanay nranc, ovqer anmeˇow¸eamb en ˚n¸anowm: ZØrow– ¸iwnneri— T¯r AstowaÆ, eraneli ¯ ayn mard˚, ov yoys˚ qez vray ¯ drel:

3 4

5 6

7 8

9 10 11

12 13

Aysowhetew‘ saˇmos Korxi ordinerin T¯—r, hawanecir 84, 2 qo erkir˚ ow e—t dar´rir Yakobin gerow¸iwnic: Nere– 3 cir ßoˇovrdid anirawow¸iwn˚, jnjecir nra bolor meˇqer˚: Zspecir oˇj srtneˇow¸iwnd, et dar´ar qo sastik bar– 4 kow¸iwnic: D¯pi me—z dar´ir, Astowa—Æ, Œrki—œ mer, ow e—t 5 pahir zayroy¸d meznic: Mez vray yawitean mi— barka– 6 cir, T¯—r, ew barkow¸iwnd serndic serownd ¸oˇ œ´gowi: As– 7 towa—Æ, dow dar´eal mez piti Œrkes, ew ßoˇovowrdd piti owraxanay qeznov: Co—yc towr mez qo oˇormow¸iwn˚, T¯—r, ew 8 qo Œrkow¸iwn˚ ænorhi—r mez: Lsecinq, ¸¯ inœ ¯ xØsowm T¯r 9 AstowaÆ˚ mer. xaˇaˇow¸ean masin piti xØsi ir ßoˇo– vrdi, ir srberi ew srtov d¯pi iren dar´oˇneri het: Ar– 10 darew, mØt ¯ nra ænorheliq Œrkow¸iwnn ir erkiwˇn ownecoˇ– neri hamar, orp¯szi mer erkrowm nra Œaøq˚ hastatowi: Oˇormow¸iwnn ow ˘æmartow¸iwn˚ piti handipen, ardarow– 11 ¸iwnn ow xaˇaˇow¸iwn˚ piti hambowrowen: Πæmartow¸iwn˚ 12 erkric bowsaw, ardarow¸iwn˚ erknqic erewac: T¯r˚ ba– 13

84. 14–86. 6

Saˇmos

1122

row¸iwn piti gorÆi, isk mer erkirn ir ptowˇ˚ piti tay: Ardarow¸iwn˚ nra aøjewic piti gnay, ˘anaparh talov nra ˚n¸acqin: 85 MØtecro—w, T¯—r, akanj˚ qo ew lsi—r in´, qanzi aˇqat ow 2 tnank em es: Hogis im so—wrb pahir, T¯—r. Œrki—r, Astowa—Æ 3 im, qo Æaøayin, or yoys˚ drel ¯ qez vray: Orormi—r in´, T¯—r, 4 qanzi giæer-cerek qe—z kanœeci: Owraxacro—w Æaøayid ho– 5 gin, T¯—r, qanzi hogis d¯pi qez bar´racri. orovhetew dow, T¯—r, bari ow æitak es, g¸aøat es nranc hand¯p, ov– 6 qer kanœowm en qez: Aka—nj dir, T¯—r, im aˇØ¸qnerinew o—wæ 7 dar´row xndranqis ´aynin: Im neˇow¸ean Ør˚ es kan– 8 œeci qez, ew dow lsecir in´: AstowaÆneri m¯j qez nman˚ 9 œkay, T¯—r, ew oœinœ œkay, or nmanowi qo gorÆerin: Bolor azger˚, oronc steˇÆecir, piti gan erkrpagen qo aø– 10 jew, yawitean Œaøq piti tan qo anowan˚: MeÆ es dow, T¯—r, ew hraæagorÆow¸iwnner es anowm, ew miayn do—w es As– 11 towaÆ: Aøajnordi—r in´ qo ˘anaparhov, or ˚n¸anam qo ˘æmartow¸eamb, ew sirts owraxanay‘ aknaÆelov qo anow– 12 nic: Amboˇj srtovs gohow¸iwn piti matowcem qez, T¯—r 13 AstowaÆ im, yawitean Œaøq piti tam qo anowan˚: MeÆ eˇaw qo oˇormow¸iwnn im hand¯p, hogis Œrkecir xor dßox– 14 qic: Astowa—Æ, anØr¯nnern yar´akowecin in´ vray, bøna– kalneri amboxnern hetapndecin in´, ew qez irenc aøjew 15 AstowaÆ œhamarecin: Bayc dow, T¯—r AstowaÆ im, g¸a– sirt ow oˇormaÆ es, hamberatar, oˇormaæat ow ˘æmarit: 16 Nayi—r ow oˇormi—r in´, zØrow¸i—wn towr qo Æaøayin, pahpa– 17 ni—r aˇaxnid ordown: Ew in´ barow¸ean næa—n coyc towr. ¸oˇ atelinern im tesnen ow amظahar linen, or dow, T¯—r, Øgnecir ow mxi¸arecir in´: 86, 2 Korxi ordinerin Ørhnow¸ean saˇmos Nra himqern ir sowrb leran vray en. T¯r˚ sirowm ¯ Sioni darpasnern awe– 3 li, qan Yakobi bolor vranner˚: Ahawasik Œaøaworeal˚ 4 xØsec qo masin, qaˇa—qd AstÆow: Yiæeci fiahabn ow Ba– belon˚, oronq ˘anaœowm en in´. aha ew aylazginern ow Tiw– ros˚, ew Hndkastani ßoˇovowrdner˚, oronq goyacan ayn– 5 teˇ: Sion˚ piti mayr koœowi, orteˇ mard˚ Ænowec, ew 6 nra himqer˚ Bar´realn an´amb gcec: T¯r˚ grqerowm pi– 14

1123

Saˇmos

86. 7–88. 4

ti patmi ayn ßoˇovowrdneri ew iæxanneri masin, oronq goyacan aynteˇ: Orqa!n piti owraxanan qeznov bolor 7 nranq, oronc bnakow¸iwn˚ qeznic ¯: Aysowhetew‘ Malal¯¸i imastow¸ean masin. imastow– 87 ¸iwn, orov patasxan towec Eman Ezrayelacin. Im 2 Œrkow¸ea—n T¯r AstowaÆ, giæer-cerek qe—z kanœeci: Φoˇ 3 aˇØ¸qs hasni qe—z, T¯—r, akanjd ¸oˇ mØtenay xndranqis, qanzi hogis œarœaranqov lcowec, ew keanqs dßoxqin mer– 4 ´ecaw: Es hamaroweci nrancic, ovqer mahowan Œosn en 5 ijnowm, eˇay anØgnakan mi mard, lqowaÆ‘ meøealneri m¯j, gerezmanowm paøkaÆ spanowaÆneri p¯s, oronc dow œes yi– 6 æowm, ew oronq merßowaÆ en qeznic: In´ xoraxor Œosi m¯j 7 drin, xawari ew mahowan stowerneri m¯j: Barkow¸iwnd 8 Æanracaw in´ vray, oˇj yor´anqnerd im d¯m owˇˇecir: Im 9 Æanظnerin in´nic heøacrir, ew nranq in´ næawak dar´– rin. es matnowaÆ ¯i dßbaxtow¸ean ow dowrs œ¯i ga– lis: Aœqers tkaracan ¸æowaøow¸iwnic, giæer-cerek aø 10 T¯r aˇaˇakeciew d¯pi qez karkaøeci ´eøqern im: Mi– 11 ¸¯ meøelneri? hamar piti hraæagorÆow¸iwnner anes, kam bßiækner˚ piti kendanacne?n nranc, ew nranq gohow¸i?wn piti matowcen qez: Mi?¸¯ orew¯ m¯k˚ erbew¯ piti pat– 12 mi qo oˇormow¸iwn˚ gerezmanowm, kam qo ˘æmartow¸iwn˚‘ korstean m¯j: Qo hraæali gorÆer˚ mi¸¯ xawari? m¯j pi– 13 ti ˘anaœowen, kam qo ardarow¸iwn˚‘ moøacowaÆ erkrowm: Es, T¯—r, aø qez aˇaˇakeci, aøawØtean im aˇØ¸q˚ qez 14 piti hasni: Inœo?w, T¯—r, merßowm es im hogin, kam ærjowm 15 eresd in´nic: Tnank ew œarqaæ em es mankow¸iwnic i ver, 16 bar´row¸iwnic ˚nkay ow æowareci: Qo barkow¸iwn˚ Æanra– 17 caw in´ vray, qo arhawirqner˚ xøovecrin in´: Jri p¯s 18 Ørnibown ærjapatecin in´, paæarecin in´ bolor˚ miasin: Im ¸æowaøow¸ean pat˘aøov barekamneris ow Æanظneris 19 heøacrir in´nic: Eman Ezrayelacow imastow¸iwn˚ Qo oˇormow¸iwnner˚, 88, 2 T¯—r, yawitean piti Ørhnem, serndic serownd piti pat– mem im beranov: Asacir‘ ¡Aæxarhs oˇormow¸eamb pi– 3 ti æinowi¿. qo ˘æmartow¸iwn˚ erknqowm piti hastatowi: Owxt knqeci im ˚ntrealneri het, erdoweci im Dawi¸ Æa– 4

88. 5–30 5 6

7 8

9 10

11 12

13 14

15

16 17

18 19 20

21 22 23 24

25 26 27

28 29

30

Saˇmos

1124

øayin‘ or ir serownd˚ yawitean piti hastatemew nra a¸oø˚ dar¯dar piti kaøowcem: Erkinq˚ piti patmi qo hraæagorÆow¸iwn˚, T¯—r, ew qo ˘æmartow¸iwn˚‘ srberi ßoˇo– vowm: Amperi m¯j o?v ¯ qez hawasar, kam AstÆow ordineri m¯j o?v ¯ Tiroj˚ nman: AstowaÆ ŒaøaworowaÆ ¯ ir srberi xorhrdowm, meÆ ew ahawor ¯ na ir æowrj˚ eˇoˇneri hamar: ZØrow¸iwnneri— T¯r AstowaÆ, o?v ¯ qez nman. hzØr es dow, T¯—r, ew ˘æmartow¸iwnd qo æowrjn ¯: Dow tirowm es Æovi zØrow¸iwnnerin, ew nra aliqneri xøovq˚ dow es handar– tecnowm: Dow viraworneri p¯s xonarhecrir ambarta– wannerin ew bazkid owßov crecir qo ¸ænaminerin: Qonn ¯ erkinq˚ ew qonn ¯ erkir˚, aæxarhn ir m¯j eˇaÆov do—w has– tatecir: Hiwsisn ow Haraw˚ do—w steˇÆecir, Φaborn ow Hermon˚ qo anowamb piti cnÆan: Qonn ¯ bazowk˚ ew qonn ¯ karoˇow¸iwn˚, ¸oˇ zØranay qo aj˚, ew bar´r lini qo ´eø– q˚: Qo a¸oø˚ hastatowaÆ ¯ ardarow¸ean ow irawownqi vray, oˇormow¸iwnn ow ˘æmartow¸iwn˚ qo aøajic piti ˚n– ¸anan: Erani ayn ßoˇovrdin, or˚ gitakcowm ¯ qo Ørhnow– ¸iwn˚, T¯—r, na qo eresi loysov piti ˚n¸anay: Na qo anow– amb piti cnÆay giæer-cerek, ow qo ardarow¸eamb bar´r piti lini: Dow es parÆanq˚ mer zØrow¸ean, ew mer eˇjiw– r˚ qo kamqov piti bar´ranay: Tirojic ¯ Isray¯li srbi‘ mer ¸agawori Øgnow¸iwn˚: Aynßam dow tesilqi m¯j xØse– cir ordinerid het‘ aselov. ¡fflgnow¸i—wn coyc ktam hzØrin, ew k˚ bar´racnem ßoˇovrdis ˚ntrealin: Gtay im Dawi¸ Æaøayin, sowrb iwˇovs ØÆeci nran: Λeøqs k’˚ndowni nran, ew bazowks nran k˚ zØracni: Φænamin œi vnasi nran, ew anØr¯now¸ean ordin nran œi œarœari: Nra ¸ænaminerin k˚ harowaÆem nra aøaj, ew nran atoˇnerin partow¸ean k˚ matnem: Im ˘æmartow¸iwnn ow oˇormow¸iwn˚ nra het en, ew nra eˇjiwrn im anowamb bar´r k˚ lini: Nra ´eøq˚ k˚ hastatem Æovi vray, ew nra aj˚‘ geteri vray: Na ´ayn k˚ tay in´. ¡Im hayrn es dow, Astowa—Æ, ha˘ecnoˇn im Œrkow¸ean¿: Es im andranik ordin k˚ dar´nem nran, ew bar´r‘ qan erkri bolor ¸agaworner˚: Yawitean k˚ pa– hem nra hamar im oˇormow¸iwn˚, ew owxts nra hand¯p ha– watarim k˚ mnay: Nra serownd˚ k˚ hastatem yawiteans

1125

Saˇmos

88. 31–89. 4

yawitenic, ew nra gahn‘ inœp¯s Ører˚ erknqi: E¸¯ nra or– diner˚ lqen im Ør¯nq˚ew im datastanov œkamenan ˚n¸a– nal, e¸¯ anargen im ardarow¸iwn˚ew im patowiranner˚ œpahen, gawazanov k˚ harowaÆem nranc anØr¯now¸iwnne– rin, ew tanjanqnerov‘ nranc anirawow¸iwnnerin: Bayc im oˇormow¸iwnic œem zrki nranc, ew ˘æmartow¸eans œem dawa– ˘ani: Oœ ¯l im owxt˚ k’anargem, kam k’arhamarhem ayn, inœ dowrs ¯ galis im ær¸ownqneric: M¯k angam ˚ndmiæt es erdoweci im srbow¸eamb, or Daw¸in œem xabi: Nra serown– d˚ yawitean k˚ mnay, ew inœp¯s arew, inœp¯s lowsin, nra a– ¸oøn im aøjew yawerß hastatowaÆ k˚ mnay erknqowm, orp¯s hawatarim vkay¿: Bayc ard, dow merßecir, anargecir ow getin tapalecir qo ØÆealin: Hraßarowecir qo Æaøayi owxtic, nra srbow¸iwn˚ hoˇin hawasarecrir: Qandecir nra bolor parispner˚, ew nra berder˚ xarxlecir: Πa– naparhi ancordner˚ koˇoptecin nran, ew na ir ha– rewanneri naxatinq˚ dar´aw: Bar´racrir nran ne– ˇoˇneri aj˚, owraxacrir nra bolor ¸ænaminerin: Nra sric et dar´rir qo Øgnow¸iwn˚, ew paterazmi m¯j nran œhovanaworecir: Anargecir nra srbow¸iwn˚, ew nra ga– h˚ getin tapalecir: Nra keanqi Ører˚ nowazecrir, ew nran amظov ÆaÆkecir: Minœew e?rb piti eresd ærjes i– spaø, ew barkow¸iwnd piti borboqowi? hri p¯s: Isk ard, yiæi—r ow te—s, ¸¯ o—rn ¯ im hangist˚. mi¸¯ izo?wr steˇÆecir mardkanc bolor ordinerin: O?v ¯ ayn mard˚, or piti ap– ri ow mah œtesni, kam ir hogin piti Œrki dßoxqic: O?wr en qo naxkin oˇormow¸iwnner˚, T¯—r, oronq qo ˘æmartow¸e– amb xostacar Daw¸in: Yiæi—r Æaøayid naxatinqner˚, or Æocowms kreci bazowm azgeric: T¯—r, qo ¸ænaminer˚ na– xatecin nran, naxatelov hatowcecin qo ØÆealin: fflrh– neal ¯ T¯r AstowaÆ˚ yawiteans yawitenic. ¸oˇ lini, ¸oˇ lini:

31

32 33 34

35 36 37 38

39 40 41 42

43 44

45 46 47 48

49 50

51 52 53

T¯—r, serndic serownd mer apaw¯n˚ eˇar: Dow kayir, erb 89, 2 deø œ¯in hastatowel leøner˚ ew œ¯in steˇÆowel erkirn ow oˇj tiezerq˚, yawitenow¸iwnic minœew yawitenow¸iwn: Mar– 3 down mi— matnir taøapanqi, qanzi asacir. ¡Mardka—nc ordiner, veradar´¯—q in´¿: Hazar tarin Tiroj aœqowm 4

89. 5–90. 11

5 6

7 8 9

10

11

12 13 14

15 16

17

90 2

3 4 5 6

7 8

9 10 11

Saˇmos

1126

er¯koway Øroway p¯s ¯, or ancaw, kam giæeroway mi pahi p¯s: Nranc tariner˚ taøapalic piti linen. aøa– wØtean xoti p¯s piti bowsnen, aøawØtean xoti p¯s piti dalaren ow Æaˇken. erekoyean piti ¸oøomen, œora– nan ow ˚nknen: Menq maæowecinq qo barkow¸iwnic, ew qo zayroy¸ic menq xøovowecinq: Mer meˇqer˚ aøjewd drir, isk mer keanq˚‘ eresid loysi tak: Mer Ører˚ bolorovin nowazecin, ew menq xøovowecinq qo barkow¸iwnic: Mer ke– anqi ßamanak˚ dadar œowni sardi nman: Mer keanqi Øreri ¸iwn ¯ eظanasown tari, kam aøawelagoyn˚‘ ow¸sown tari, oronc meÆ masn ancnowm ¯ cawov ow heÆow¸eamb: Mez vray hezow¸iwn ijaw, ew menq xratowecinq: Isk o?v git¯ qo barkow¸ean owß˚, kam qo pat˘aøaÆ ahic o?v k˚ œa– Œi qo zayroy¸˚: Aysp¯s, in´ co—yc towr qo aj˚, ew srtov xonarhnerin‘ qo imastow¸iwn˚: Dar´i—r, T¯—r: Minœew e?rb. .. Mxi¸ari—r qo Æaøanerin: AøawØtean liacanq qo oˇor– mow¸eamb, cnÆacinq ew owrax eˇanq mer keanqi bolor Øre– rin: Owraxacanq ayn Øreri Œoxar¯n, erb hnazandecrir mez, ew ayn tarineri, erb œarœaranq tesanq: Nayi—r, T¯—r, qo Æaøanerin ow qo ´eøakertnerin, ew aøajnordi—r nranc ordinerin: T¯r AstÆow loys˚ ¸oˇ mez vray ijni. owˇˇi—r mer ´eøqi gorÆer˚, T¯—r, mer ´eøqi gorÆer˚ yajoˇecro—w mez: Ov aprowm ¯ Bar´reali ajakcow¸eamb, erknqowm k˚ hangœi AstÆow hovanow tak: Tiroj˚ k’asi. ¡Dow es in´ ˚ndownoˇ˚, apaw¯—n im AstowaÆ, ori vray em drel im yoys˚¿: Na in´ k˚ Œrki orsordi ¸akardic ow xøovecowciœ xØsqe– ric: Ir Æocowm k˚ pahi k˚ paætpani qez, ew dow apaho– vow¸iwn k’ownenas nra ¸eweri hovanow tak: Nra ˘æmar– tow¸iwn˚ orp¯s z¯nq qo æowrj˚ k˚ lini: Dow œes vaxenay giæeroway zarhowranqic ew oœ ¯l cerekoway slacoˇ netic, xawarowm ærjoˇ banic, ew k¯sØrin dewi gay¸akˇow¸iwnic: Qo koˇqin hazarner k’˚nknen, ew qo ajin‘ tasneak ha– zarner, bayc qez oœinœ œi mer´enay: Bawakan ¯, or qo aœqov nayes, ew dow k˚ tesnes meˇaworneri stacaÆ ha– towcowm˚: Dow, T¯—r, im yoysn es: Bar´realin qez apaw¯n dar´rir: ffariq˚ œi hasni qez, ew tanjanqner˚ œen mØ– tenay qo tan yarkin: Ir hreætaknerin hramayowaÆ ¯ qo

1127

Saˇmos

90. 12–92. 6

masin, or pahpanen qez qo bolor ˘anaparhnerin: I– 12 renc bazowkneri vray piti vercnen qez, or erbeq otqd qari œxŒes: Dow k˚ qayles ißeri ow qarberi vrayov, ot– 13 qov k˚ koxotes aøiwÆin ow viæapin: Qani or yoysn in´ 14 vray drec, es k˚ Œrkem nran, nran hovani k˚ linem, qanzi anowns ˘anaœec: In´ ´ayn k˚ tay‘ ow k˚ lsem nran, ew nra 15 het k˚ linem neˇow¸ean m¯j. k˚ Œrkem ow k˚ Œaøaworem nran: Bazowm Ørerov nran k˚ liacnem ow coyc ktam nran 16 im Œrkow¸iwn˚: Ωaba¸Øreay Ørhnow¸ean saˇmos˚ Bari ¯ gohabanel 91, 2 Tiroj˚, saˇmos ergel qo anowan˚, o—v Bar´real: AøawØte– 3 an patmel qo oˇormow¸iwn˚, ew giæer˚‘ qo ˘æmartow¸iwn˚, tasnalar saˇmosaranov, Ørhnow¸ean ´aynov govabanel: 4 Owraxacrir in´, T¯—r, qo ararowmnerov, ew piti cnÆam 5 ´eøqid gorÆerov: Orqa!n meÆ en qo gorÆer˚, T¯—r, ew œaŒa– 6 zanc xor en xorhowrdner˚ qo: Anzgam mard˚ œi ˚mbøni, ew 7 anmit˚ œi haskanay ays: Meˇaworner˚‘ bowsnelov inœp¯s 8 xot, ew anØr¯now¸iwn gorÆoˇner˚‘ Æaˇkelov, k˚ korÆanowen yawiteans yawitenic: Bayc dow, T¯—r, Bar´real es yawi– 9 tean: Aha qo ¸ænaminer˚, T¯—r, aha qo ¸ænaminer˚ k˚ 10 korœen, k˚ crowen bolor nranq, ovqer anØr¯now¸iwn en gor– Æowm: Mieˇjerowi p¯s bar´r k˚ lini eˇjiwrn im, isk Æerow– 11 ¸iwnn im‘ aøat ØÆaneliqov: Aœqs dipaw ¸ænamineris, o– 12 ronq œarow¸eamb yar´akowel en vras: Akanjs k˚ lsi nranc: Ardarnern armawenow p¯s k˚ Æaˇken, Libanani mayrine– 13 ri p¯s k˚ bazmanan: Dranq k˚ tnkowen Tiroj tan˚, ow 14 k˚ Æaˇken mer AstÆow gawi¸nerowm: Dranq ptˇaber k˚ 15 linen naew Æerow¸ean ßamanak‘ girg ow ŒaŒowk, orp¯szi 16 aweten, ¸¯ ˘æmarit ¯ T¯r˚, ew nra m¯j anirawow¸iwn œkay: Aøajin æaba¸oway Ør˚, erb hastatowec erkir˚. Daw¸i 92 Ørhnerg˚ T¯r˚ ¸agaworec, vayelœow¸iwn hagaw, zØrow¸iwn 2 hagaw T¯rn ow gØteworowec, hastatec aæxarh˚, or œsa– sanowi: Skzbic ¯ patrastowaÆ gah˚ qo, ew yawerß es 3 dow: Bar´racan geter˚, T¯—r, geter˚ bar´racrin ´aynn 4 irenc. geter˚ piti yorden irenc hownic dowrs: Aøat jri 5 ´aynic Æovi aliqnern sqanœeli dar´an. sqanœeli es dow bar´ownqnerowm, T¯—r: Menq anœaŒ hawatacinq qo vka– 6

93. 1–94. 4

Saˇmos

1128

yow¸iwnnerin. srbow¸iwn˚ vayel ¯ qo tan˚, T¯—r, erkar Ører: 93 AstowaÆ‘ vr¯ßxndi—r T¯r, Astowa—Æ vr¯ßxndir, dow yayt– 2 nowecir: Ba—r´r eˇir, or erkir˚ dates, hatowco—wm towr 3 ambartawannerin: Minœew e?rb meˇaworner˚, T¯—r, minœew 4 e?rb meˇaworner˚ piti parÆenan, yoxortalov anirawow– ¸iwn barbaøen, barbaøen bolor nranq, ovqer anØr¯now– 5 ¸iwn en gorÆowm: Qo ßoˇovrdin, T¯—r, ˘næecin, ew qo ßa– 6 øangow¸iwn˚ œarœarecin: Ayrown ow pandxtin spanecin, 7 orberin kotorecin ow asacin. ¡T¯r˚ da œi tesnowm, ew 8 Yakobi AstowaÆn owæ œi dar´nowm¿: Owæqi— ek¯q, ßoˇovrdi 9 anzgamne—r ow anmitne—r, minœew e?rb piti œ˚mbøn¯q: Mi– ¸¯ akanj steˇÆoˇn‘ inq˚ œi? lsi, kam aœq steˇÆoˇn‘ in– 10 q˚ œi? tesni: Azgerin xratoˇn ow mardown gitow¸iwn 11 owsowcanoˇ˚ mi¸¯ œi? yandimani: T¯r˚ git¯ mardkanc 12 xorhowrdner˚, oronq ownayn en: Erani ayn mardown, o– rin xratowm es dow, T¯—r, ew Ør¯nqnerd nran sovorecnowm: 13 Dow nran handartecnowm es œar Ørerin, minœew or meˇawo– 14 ri hamar xor Œos Œorowi: T¯r˚ œi merßi ir ßoˇovrdin, ew 15 ir ßaøangow¸iwn˚ œi antesi, minœew or datastann ar– dar daønay, ew bolor nranq, or srtov owˇiˇ en, ˚ndownen 16 ayn: O?v in´ het piti elni œaramitneri d¯m, kam o?v in´ het piti miabani ˚ndd¯m nranc, ovqer anØr¯now¸iwn en 17 gorÆowm: E¸¯ T¯rn in´ œajakc¯r, mi Œoqr ews‘ ew hogis k˚ 18 bnakow¯r dßoxqowm: Erb asowm ¯i, ¸¯‘ aha otqers sasa– 19 nowecin, qo oˇormow¸iwn˚, T¯—r, Øgnowm ¯r in´: Srtis caweri bazmanalow ßaminqo mxi¸arow¸iwn˚ hr˘owecnowm ¯r im ho– 20 gin: Φoˇ œhawasarowi qez a¸oøn anØr¯now¸ean, or vnas 21 ¯ pat˘aøowm Ør¯nqin: Ardari hogin orsacin, ew anmeˇi 22 ariwnn ¯in datapartowm: T¯rn eˇaw im apaw¯n˚, im yoy– 23 si Øgnakan AstowaÆ˚: T¯r˚ nranc piti hatowci irenc anØr¯now¸ean hamemat, irenc œarow¸ean hamemat piti korÆani nranc T¯r AstowaÆ˚ mer: 94 Ek¯—q cnÆanq Tiroj aøjew, aˇaˇakenq mer Œrkiœ Ast– 2 Æown: ffiow¸anq nra mØt xostovanow¸eamb, saˇmoser– 3 gow¸iwnnerov aˇaˇakenq aø AstowaÆ: MeÆ ¯ AstowaÆ, 4 T¯r, meÆ ¸agawor oˇj aæxarhowm: Nra ´eøqowm en bo– lor ezerqner˚ erkri, ew nrann en bar´ownqner˚ leøneri:

1129

Saˇmos

94. 5–96. 4

Nrann ¯ Æov˚, ew na— ararec ayn, ow camaq˚ nra ´eøqern 5 steˇÆecin: Ek¯—q erkrpagenq nran, xonarhowenq ow lac 6 linenq mer Ararœi‘ Tiroj aøjew: T¯r AstowaÆn ¯ na mer, 7 menq‘ nra ´eøqi taki ßoˇovowrd˚ ew nra arØti oœxarne– r˚: AysØr, erb ls¯q ´ayn˚ nra, mi— xstacr¯q srter˚ ´er 8 daønow¸eamb, inœp¯s Œor´ow¸ean Ørn anapatowm, orteˇ 9 in´ Œor´ecin ´er hayrer˚, qnnecin in´ ow tesan im gor– Æer˚: Qaøasown tari tqneci ayd azgi hamar ew asaci. 10 ¡Nranq miæt molorowaÆ en srtov, ow ˘anaparhners œ˘a– naœecin¿: Owsti erdoweci zayroy¸is pahin, or nranq œen 11 mtni im hangsti m¯j: fflrhnec¯—q Tiroj˚ nor Ørhnergov, Ørhnec¯—q Tiroj˚, ha– 95 mayn aæxarhi mardik: fflrhnec¯—q Tirojn ow Ørhnec¯—q a– 2 nown˚ nra, Ør˚stØr¯ awetec¯—q Œrkow¸iwn˚ nra: He¸anos– 3 neri m¯j Œaøq˚ patmec¯—q nra, ew bolor ßoˇovowrdneri m¯j‘ sqanœelagorÆow¸iwnner˚ nra: MeÆ ¯ T¯rn ow anœaŒ 4 Ørhneal, aharkow ¯ na bolor kowøqeric aweli: He¸anos– 5 neri bolor kowøqer˚ dewer en, isk T¯rn arariœn ¯ erknqi: Xostovanow¸iwn ew vayelœow¸iwn kay nra aøjew, srbow¸iwn 6 ew meÆaŒaøow¸iwn‘ nra srbaranowm: Matowcec¯—q Tiroj˚, 7 azgatohme—r, matowcec¯—q Tiroj˚ Œaøq ow patiw: Matow– 8 cec¯—q Tiroj˚ Œaøqn ir anowan, ˚nÆane—r vercr¯q ow mt¯—q srahner˚ nra: Erkrpagec¯—q Tirojn ir srbarani gawi¸– 9 nerowm, qanzi amboˇj erkir˚ piti xøovowi nra nerkayow– ¸iwnic: He¸anosneri m¯j asac¯—q, ¸¯‘ ¡T¯r˚ ¸agaworec, 10 na aæxarhn hastatec, or œsasanowi, ew na ir ßoˇovrdin ardarow¸eamb piti dati¿: Φoˇ owrax lini erkinqn ow 11 cnÆay erkir˚, ¸oˇ zowar˘anay Æovn ir m¯j eˇaÆ bolor ken– dani ¯aknerov: Φoˇ hr˘owen daæter˚ ew nrancowm eˇaÆ 12 am¯n inœ, ¸oˇ aynßam cnÆan antaøi bolor Æaøer˚ Tiroj 13 aøjew, or galis ¯, galis ¯ datelow erkir˚: Na piti da– ti tiezerqn ardarow¸eamb, ew bolor ßoˇovowrdnerin‘ ir ˘æmartow¸eamb: T¯r˚ ¸agaworec, ¸oˇ erkir˚ cnÆay, ¸oˇ owrax linen ba– 96 zowm kˇziner˚: Amp ew m¯g ¯ æowrj˚ nra, irawownqov ow ar– 2 darow¸eamb ¯ hastatowaÆ a¸oø˚ nra: Nra aøjewic howr 3 piti ˚n¸anay, ayrelov ir æowrjn eˇoˇ ¸ænaminerin: Nra 4

96. 5–98. 5

Saˇmos

1130

kayÆakner˚ erewacin tiezerqowm, erkir˚ tesaw dranq ow sasanowec: Leøner˚ momi p¯s piti halowen Tiroj nerka– 6 yow¸iwnic, amboˇj erkir˚‘ Tiroj nerkayow¸iwnic: Erkinq˚ piti patmi ardarow¸iwn˚ nra, bolor ßoˇovowrdner˚ te– 7 san Œaøq˚ nra: Φoˇ xaytaøakowen bolor nranq, ovqer erkrpagowm en kowøqerin, ew parÆenowm irenc ar´annerov: 8 Nra bolor hreætakner˚ piti erkrpagen iren, qanzi lsec ew owrax eˇaw Sion˚. Yowdayi erkri dowstrer˚ piti 9 cnÆan qo datastanneri hamar, T¯—r: Dow Bar´real es 10 oˇj erkri vray, anœaŒ ver eˇar bolor kowøqeric: Tiro—j˚ siroˇner, atec¯—q œarow¸iwn˚. T¯r˚ pahpanowm ¯ ir srbe– 11 ri hoginer˚, meˇaworneri ´eøqic Œrkowm ¯ nranc: Ardar– neri hamar loys Æagec, ew srtov æitakneri hamar owra– 12 xow¸iwn eˇaw: CnÆac¯—q, ardarne—r, Tirojov, gohabanec¯—q yiæatak˚ nra srbow¸ean: 97 fflrhnec¯—q Tiroj˚ nor Ørhnergov, qanzi sqanœelagorÆow– ¸iwnner arec na: Ir Ajn ow ir sowrb bazowk˚ Œrkecin 2 nran: T¯r˚ coyc towec irenic ekoˇ Œrkow¸iwn˚, azgeri 3 aøjew yaytnec ir ardarow¸iwn˚: Ir oˇormow¸eamb yiæec Yakobin, ir ˘æmartow¸eamb‘ townn Isray¯li. ew erkri bo– 4 lor Æayrer˚ tesan mer AstÆow ænorhaÆ Œrkow¸iwn˚: Aˇa– ˇaki—r Tiroj aøjew, o—ˇj erkir. Ørhnec¯—q, cnÆac¯—q ow saˇ– 5 mo—s ergec¯q: Saˇmo—s ergec¯q mer AstÆown Ørhnow¸eamb, 6 Ørhnow¸eamb ow saˇmosergow¸eamb: KoŒaÆoy æeŒori Ørh– now¸ean ´aynov, Ørhnow¸eamb, cnÆow¸eamb ow eˇjeraŒoˇi 7 ´aynov aˇaˇakec¯—q Tiroj‘ ¸agawori aøjew: Φoˇ xøovowi Æovn ir m¯j eˇaÆ bolor kendani ¯aknerov, tiezerqn ir 8 amboˇj bnakiœnerov: Ew geter˚ ¸oˇ ÆaŒ tan miasin i– 9 renc ´eøqerov, ow leøner˚ cnÆan Tiroj aøjew, qanzi T¯r˚ ekel hasel ¯‘ erkir˚ datelow: Na piti dati aæxarhn ardarow¸eamb, ew ir ßoˇovowrdnerin‘ ˘æmartow¸eamb: 98 T¯r˚ ¸agaworec, ßoˇovowrdner˚ barkacan: O—v qerovb¯– 2 neri vray nstoˇd, erkir˚ sasanowec: T¯r˚ meÆ ¯ Sionowm 3 ow bar´r, qan ßoˇovowrdner˚ bolor: Gohow¸iwn matowcenq 4 qo meÆ anowan˚, qanzi ahawor ow sowrb ¯ na: Irawownq sirel˚ patiw ¯ berowm ¸agaworin. do—w hastatecir ira– 5 wownqn ow ardarow¸iwn˚ Yakobi m¯j: MeÆarec¯—q mer T¯r 5

1131

Saˇmos

98. 6–101. 3

AstÆown, erkrpagec¯—q nra otqeri patowandanin, qanzi Na sowrb ¯: Movs¯sn ow Aharon˚‘ er¯cner˚ nra, Samow¯l˚, 6 or nra anown˚ kanœoˇneri m¯j ¯r, ´ayn ¯in talis Tirojn, ow na lsowm ¯r nranc ew ampi siwnov xØsowm nranc het: 7 Nranq pahpanowm ¯in vkayow¸iwn˚ nraew hramanner˚, or towec irenc: T¯—r AstowaÆ mer, dow lsowm ¯ir nranc. Astow– 8 a—Æ, dow qawiœ ew vr¯ßxndir ¯ir linowm nranc bolor gorÆeri hamar: MeÆarec¯—q mer T¯r AstÆown, erkrpagec¯—q nra 9 sowrb leran˚, qanzi sowrb ¯ T¯r AstowaÆ˚ mer: Daw¸i xostovanow¸ean saˇmos˚ Aˇaˇakec¯—q Tiroj 99, 2 aøjew, erkri bolo—r bnakiœner, Æaøayec¯—q Tirojn owraxow– ¸eamb: Nra aøjew el¯—q cnÆow¸eamb. imac¯—q, or Na ¯ T¯r 3 AstowaÆ˚ mer. na steˇÆec mez, ew oœ ¸¯ menq eˇanq. nra ßoˇovowrdn enq menq ow oœxarner˚ nra arØti: Mt¯—q nra 4 dønerov xostovanow¸eamb, ew mt¯—q nra srahner˚‘ Ørhnow– ¸eamb. gohow¸i—wn matowcec¯q Tirojn ow Ørhnec¯—q anown˚ nra: Qaˇcr ¯ T¯r˚, nra oˇormow¸iwn˚ yawerß ¯, nra ˘æmar– 5 tow¸iwn˚‘ serndic serownd: Oˇormow¸eand ow ardarow¸eand m¯j piti Ørhnem qez, 100 T¯—r, saˇmos piti ergem, ew i mti piti ownenam anbiÆ 2 ˘anaparhov ˚n¸anal, minœew or na gay in´ mØt. qanzi es im tan m¯j srtis anaratow¸eamb ¯i ˚n¸anowm: Aœ– 3 qeris aøjew aniraw ban œdri, ew owracow¸iwn anoˇnerin ateci: flowø sirt ownecoˇn in´ œmØtecaw. anzgamn in´– 4 nic xotorowec, bayc es hog œareci: Ov ÆaÆowk xØsec ir 5 ˚nkeroj d¯m, nran bac¯ibac halaÆeci, ov ambartawan ¯r aœqov ew agah‘ srtov, nra het hac isk œkeray: Aœqers 6 seweøowaÆ ¯in erkri hawatacealnerin, orp¯szi nranq in´ het nsten. ov gnowm ¯r anbiÆ ˘anaparhov, na— ¯r in´ Æa– øayowm: Ambartawanow¸iwn anoˇn im tan m¯j œ¯r bnak– 7 wowm, anirawow¸iwn xØsoˇn aœqeris aøjew yajoˇow¸iwn œow– n¯r: AøawØtnern spanowm ¯i erkri bolor meˇawornerin, or 8 Tiroj qaˇaqic veracnem bolor nranc, ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm: Boroti aˇØ¸q˚, erb na ir an´kow¸ean m¯j Tiroj a– 101 øaj drec ir xndranqner˚ T¯—r, lsi—r im aˇØ¸q˚, aˇaˇaks 2 ¸oˇ hasni qez: Mi— ærjir eresd in´nic, neˇow¸eans Ør˚ 3

101. 4–102. 2

4 5 6 7

8 9 10

11 12 13 14 15 16 17

18

19 20 21 22

23 24 25

26

27 28

102 2

Saˇmos

1132

i—n´ mØtecrow akanj˚ qo. erb ´ayn tam qez‘ iskoyn lsi—r in´: flxi p¯s spaøowecin Ørern im, ew oskorners œora– can inœp¯s xøiw: Sirts xocowec ew camaqec xoti p¯s, heÆow¸eans ´aynic hac owtels moøacay: Oskors marmnis kpaw, ew nmanoweci anapati hawalowsnin: Eˇay inœp¯s bow aweraknerowm, tqneci ow dar´ay inœp¯s menawor ˘n˘– ˇowk taniqowm: Φænaminers am¯n Ør naxatecin in´, ew in´ govoˇnern in´nov erdowecin: Moxir keray haci teˇ, ew ˚mpeliqs artasowqov xaøneci qo barkow¸ean ow zay– roy¸i pat˘aøov, qanzi dow in´ bar´racrir ew vayr gce– cir: fflrers ancan stoweri p¯s, ew es camaqeci inœp¯s xot: Dow, T¯—r, yawerß es, ew serndic serownd ¯ yiæatak˚ qo: Dow piti elnes, or g¸as Sionin. ßamanakn ¯ g¸a– low nran, hasel ¯ ßam˚: flaøanerd nra qarer˚ hawane– cin, ow g¸acin nra hoˇin: He¸anosner˚ piti soskan qo anownic, ew erkri bolor ¸agaworner˚‘ qo Œaøqic: T¯r˚ piti Sion˚ veraæini, ew ir Œaøqov ereway aynteˇ: Owæ dar´rec na xeˇ˘eri aˇØ¸qin, ew œarhamarhec xndran– q˚ nranc: Sa piti growi ayl serndi hamar, orp¯s ßa– øangow¸iwn stacaÆ nra ßoˇovowrd˚ piti Ørhni Tiroj˚: Nayec na ir srbow¸ean bar´row¸iwnic, T¯rn erknqic er– kir nayec‘ bantarkealneri haøaœanq˚ lselow ew maha– partneri ordinerin azat ar´akelow hamar, or Sionowm patmen anown˚ Tiroj, ew Erowsaˇ¯mowm‘ govq˚ nra, or ßo– ˇovowrdnern irar mØt hawaqowen, ew ¸agaworner˚ Tiroj˚ Æaøayen: Na patasxanec nran ir hzØrow¸ean ˘ana– parhin. ¡Asa— in´ sakawow¸iwnn im Øreri, ew in´ mi— verc– row Øreris k¯sin, qanzi yawerß en tariner˚ qo: I skzba– n¯, T¯—r, erkri himqern hastatecir, ew erkinqn ¯l gorÆn ¯ qo ´eøqeri: K’ancnen dranq, bayc dow kas ew k˚ mnas yawitean. am¯n inœ ´or´i p¯s k˚ maæowi, dow verarkowi p¯s k˚ Œoxes dranq, ow dranq k˚ Œoxowen: Bayc dow noyn˚ k˚ mnas, ew qo tariner˚ œen ancni: Qo Æaøaneri ordiner˚ k˚ bnakowen aynteˇ, ew nranc serndin yawitean yajoˇow– ¸iwn˚ k’owˇekci: fflrhni—r Tiroj˚, o—v im an´, ew im bolor oskorner˚ ¸oˇ Ørhnen sowrb anown˚ nra: fflrhni—r Tiroj˚, o—v im an´, ew

1133

Saˇmos

102. 3–103. 6

mi— moøacir bolor pargewner˚ nra, ov qawow¸iwn ¯ talis qo meˇqerin, bßækowm axter˚ qo bolor: Na, or qo keanq˚ Œrkowm ¯ apakanow¸iwnic, qez psakowm ¯ oˇormow¸eamb ow g¸ow¸eamb, or barow¸eamb yagecnowm ¯ cankow¸iwn˚ qo, ew qo eritasardow¸iwn˚ norogwowm ¯ arÆowi p¯s: Oˇor– mow¸iwn ow ardarow¸iwn ¯ ænorhowm T¯r˚ bolor zrkealnerin: T¯rn ir owˇiner˚ coyc towec Movs¯sin, ew ir kamq˚‘ Isray¯– li ordinerin: G¸asirt, oˇormaÆ ¯ T¯r˚, hamberatar ow oˇormaæat: T¯rn ispaø œi barkanowmew yawitean ox œi pahowm: Mer meˇqeri hamemat œvarowec mez het, oœ ¯l mer anØr¯now¸ean hamemat hatowcec mez: Ayl orqan bar´r ¯ erkinq˚ erkric, aynqan zØreˇ ¯ Tiroj oˇormow¸iwnn irenic erkiwˇ kroˇneri vray: Orqan heøow ¯ arewelqn arewmowt– qic, aynqan heøacrec na mer anØr¯now¸iwnner˚ meznic: Inœp¯s or mi hayr g¸owm ¯ ir ordinerin, aynp¯s T¯r˚ pi– ti g¸ay irenic erkiwˇ kroˇnerin: Na git¯ kazmowaÆq˚ mer ew yiæowm ¯, or hoˇ enq menq: Mardow Ører˚ xoti p¯s en. na Æaˇkowm ¯ inœp¯s vayri Æaˇik: Erb Œœi qamin, na k’anhetanay, ew nra teˇn isk œi ereway: Bayc Tiroj o– ˇormow¸iwn˚ yawiteans yawitenic irenic erkiwˇ kroˇneri vray ¯, ew nra ardarow¸iwn˚‘ ordoc ordi nranc hand¯p, oronq pahowm en owxt˚ nra, yiæowm nra patowirannern ow katarowm dranq: T¯rn erknqowm hastatec ir a¸oø˚, nra ¸agaworow¸iwn˚ tirowm ¯ bolorin: fflrhnec¯—q Tiroj˚, nra bolo—r hreætakner, or hzØr ¯q owßov, katarowm ¯q xØs– q˚ nra, lsowm ´ayn˚ nra patgamneri: fflrhnec¯—q Tiroj˚, nra bolo—r zØrqer, spasaworne—r ew nra kamq˚ kataroˇ– ne—r: fflrhnec¯—q Tiroj˚, nra bolor gorÆer˚, amenowreq ¯ t¯– row¸iwn˚ nra: Hogi—d im, Ørhni—r Tiroj˚:

3 4

5 6

7 8 9 10 11

12

13 14 15 16 17

18 19 20

21

22

fflrhnir Tiroj˚, o—v im an´. T¯—r im AstowaÆ, anœaŒ meÆ 103 es, govabanow¸eamb ow meÆaŒaøow¸eamb zgestaworowe– cir: Loys˚ krecir inœp¯s verarkow, erkinq˚ Œøecir vrani 2 p¯s, qo vernayark˚ hastatecir jreri vray: Er¸ewekowm 3 ¯ Na amperi m¯j ew ærjowm hoˇmeri ¸ewerin: Na qaminer˚ 4 hreætakner dar´rec iren, ew kiziœ howr˚‘ spasaworneri: Erkirn hastatec ir himeri vray, or yawitean œsasanow– 5 i: Xor Æovern ases nra zgecaÆ verarkown linen: Jrer˚ 6

103. 7–32 7 8

9 10 11 12 13

14 15

16 17

18 19

20 21

22 23 24

25

26

27 28 29

30

31 32

Saˇmos

1134

kangnaÆ en leøneri vray: Nranq piti Œaxœen qo sas– tic, ew qo oroti ´aynic piti sarsaŒen: Leøner˚ pi– ti elnen ow daætern ijnen aynteˇ, owr dow hastatecir dranq: Sahman drir, orp¯szi œancnen ew œoˇoˇen erkir˚ noric: Aˇbiwrner˚ d¯pi ´orern owˇˇecir, ew jrer˚ leøneri mijov piti hosen‘ yagecnelow Æaraw˚ bolor gazanneri ow vayri ¯æeri: Aynteˇ erknqi ¸øœownner˚ boyn piti dnen ew ßayøeri mijic ´ayn piti tan: Na jowr piti xmecni leø– nerin ir ætemaranneric, nra gorÆeri ptowˇnerov piti erkir˚ lcowi: Mardkanc kariqneri hamar leønerowm xot a˘ecrir ow banjar, ew hoˇic hac hanecir: Ginin owra– xacnowm ¯ mardown, iwˇ˚‘ zowar¸acnowm, ew hacn amracnowm ¯ mardow sirt˚: Φoˇ yagenan Tiroj Æaøern ow mayrine– r˚ Libanani, or dow tnkecir: Aynteˇ erknqi ¸øœownne– r˚ ´ag k˚ hanen, ew aragili boyn˚ nranc apastan k˚ lini: Bar´r leønern eˇjerowneri hamar en, isk ßayøer˚ apastan en napastakneri hamar: Dow hastatecir lowsin˚ ßamanak˚ œaŒelow hamar, aregakn imacaw pahn ir mayramowti: Dow xawarn steˇÆecir, ow giæer eˇaw, ori m¯j ærjowm en bolor gazannern antaøi: AøiwÆneri koriwnner˚ mønœowm en ow yØæotowm‘ AstÆowc irenc owteli– q˚ xndrelov: ArewaÆagin nranq hawaqwowm en ew hangœowm irenc orjerowm: Mard minœew erekoy gnowm ¯ ir gorÆinow vastakin ir ´eøqeri: Orqa!n meÆ en gorÆer˚ qo, T¯—r, am¯n inœ imastow¸eamb steˇÆecir dow, ew aæxarh˚ lcow– ec qo steˇÆaÆnerov: Aha Æov˚‘ meÆ ew laynataraÆ, ori m¯j vxtacoˇ kendaninerin ¸iw œkay. aynteˇ kan meÆa– meÆ ow Œoqr gazanner. aynteˇ naew nawern en loˇowm: Aynteˇ ¯ viæap˚, or dow steˇÆecir, or xaˇ ani Æovi het: Bolor˚ qez en spasowm, or nranc owteliq˚ ßama– nakin tas: Talis es nranc, ow nranq kerakrwowm en, ba– cowm es ´eøqd ew qo ha˘ow¸eamb snowm bolorin: Erb ærjowm es eresd nrancic, xøovwowm en nranq, erb nrancic ha– nowm es nranc æownœ˚, spaøwowm ew hoˇ en daønowm: Owˇar– kowm es qo æownœ˚ ew versteˇÆowm nranc, ow norogowm eresn erkri: Φoˇ Tiroj Œaøq˚ yawitean lini, ew T¯rn owraxa– nay ir araraÆnerov: Na nayowm ¯ erkrin ow doˇ pat˘a–

1135

Saˇmos

103. 33–104. 23

øowm nran, mer´enowm leønerin‘ ew nranq Æowx en ar´akowm: Piti Ørhnem Tirojn im keanqowm, saˇmos piti ergem im AstÆown‘ qani deø kam: fflrhnow¸iwnn im qaˇcr k˚ lini nran, ew es k’owraxanam Tirojov: Φoˇ meˇaworner˚ pa– kasen aæxarhic, ew ambariætner ¸oˇ œgtnowen nra m¯j: Hogi—d im, Ørhni—r Tiroj˚: Al¯lowia:

33 34 35

Gohow¸i—wn matowcec¯q Tirojn ow nra ano—wn˚ kanœec¯q, 104 he¸anosneri m¯j patmec¯—q gorÆer˚ nra: fflrhnec¯—q ow 2 saˇmo—s ergec¯q nran, patmec¯—q bolor hraæagorÆow¸iwn– ner˚ nra: ParÆec¯—q nra sowrb anownov, ¸oˇ owrax lini 3 sirt˚ nranc, ovqer Œntøowm en Tiroj˚: ffintøec¯—q Ti– 4 rojn ow hzØrac¯—q, Œntøec¯—q nra eresn am¯n ßam: Yiæec¯—q 5 hraæagorÆow¸iwnner˚ nra, sqanœeliqnern ow berani pa– towiranner˚ nra: Abrahami— serowndner, dowq Æaøanern 6 ¯q nra, ˚ntrealnern ¯q nra, dowq‘ Yakobi— ordiner: Na 7 inq˚ T¯r AstowaÆn ¯ mer, ew oˇj aæxarhowm en datas– tanner˚ nra: Ir owxt˚ na yawitean yiæec ew ir pa– 8 towiraÆ xØsq˚‘ minœew hazar tari: Owxt, or Abrahami 9 het knqec, ew erdowmn ir‘ Isahaki het: Yakobi hamar 10 ir hramann hastatec, ew Isray¯li hamar‘ owxtn ir ya– witenakan: Asac. ¡Λez piti tam erkir˚ Qanani‘ ba– 11 ßin˚ ´er ßaøangow¸ean¿: Erb sakaw ¯in nranq ¸owov, 12 tkar ¯in ew Øtar ayd erkrowm, degerowm ¯in serndic se– 13 rownd, mi ¸agaworow¸iwnic d¯pi mi ayl ßoˇovowrd, na ¸oyl 14 œtowec mardkanc, or vnasen nranc, kætambec ¸agaworne– rin nranc hamar: ¡Mi— mØtec¯q, - asac, - im ØÆealnerin, 15 ew margar¯neris vnas mi— hascr¯q¿: Sovi matnec erki– 16 r˚ nranc, haci amboˇj zØrow¸iwn˚ kotrec: Nranc aøa– 17 jic mard owˇarkec‘ Yovs¯Œin, or va˘aøowec orp¯s strowk: Nra otqer˚ cawecrin æˇ¸aneri m¯j, ew nra marmin˚ er– 18 ka¸ov pndecrin, minœew or nra xØsq˚ katarowec, ew Ti– 19 roj xØsq˚ Œor´ec nran: Φagawor˚ mard owˇarkec ow ka– 20 panqneric ar´akec nran, ßoˇovrdi iæxan˚ bac ¸oˇec nran, ir tan vray nran t¯r kargec ew ir oˇj ownecow– 21 aÆqi tnØrinoˇ, orp¯szi ir owzaÆi p¯s xrati nranc iæ– 22 xannerin, ew nranc Æererin imastown dar´ni: Isray¯l˚ 23 mtaw Egiptos, Yakob˚ pandxtow¸ean gnac erkir˚ Qa–

104. 24–105. 5 24 25

26 27 28 29 30 31

32 33

34 35 36

37 38

39 40

41 42 43 44

45

105 2 3

4 5

Saˇmos

1136

mi: Xist bazmacrec T¯rn ir ßoˇovrdin, ew nran ir ¸æna– mineric zØreˇ dar´rec: Φænamineri sirt˚ ærjec, or a– ten ir ßoˇovrdin, ew ir Æaøaneri d¯m nengow¸iwn gorÆen: T¯rn owˇarkec ir Æaøay Movs¯sin ew ir ˚ntreal Aharonin‘ talov nranc ir næanneri ow sqanœeliqneri xØsq˚ Qami erkrowm: Xawar owˇarkec ow xawari m¯j ¸oˇec nranc, qanzi daønacrin ir xØsq˚: Nranc getern ariwn dar´– rec, ew oœnœacrec bolor ´kner˚ nranc: Nranc erkirn ow nranc ¸agaworneri ætemaranner˚ lcrec gorterov: Hra– mayec‘ ew æna˘an˘ ow mßeˇ ¸aŒowec nranc erkri bolor sah– mannerowm: Nranc an´rewner˚ karkti veraÆec, ew nranc erkrowm howr borboqowec: HarowaÆec ayginern ow ¸zenine– r˚ nranc, ew Œærec nranc erkri sahmannerowm eˇaÆ Æa– øer˚ bolor: Asac‘ ew ekaw marax ow xaøni˘, oronc ¸iw œkar: Marax˚ keraw nranc erkri amboˇj xot˚, spaøec nranc daæti amboˇj berq˚: T¯r˚ harowaÆec egipta– cineri bolor andranik Ænowndnerin‘ irenc amboˇj vas– taki aøajneknerin: Nranc hanec Egiptosic oskov ow arÆa¸ov, ew nranc ceˇi m¯j hiwand œkar: Egiptosn ow– raxacaw, or nranq dowrs ekan, qanzi Tiroj ahn ˚nkel ¯r irenc vray: Cerekn amp sŒøec nranc stowerelow ha– mar, ew giæern hrov lowsaworec nranc: Nranq xndrecin‘ ow loramarginer ijan, ew T¯r˚ erknayin hacov kætacrec nranc: HarowaÆec ßayøin‘ ow jrer bxecin, ew geter ho– secin anapatov: Yiæec xØsqn ir sowrb, or towel ¯r ir Abraham Æaøayin: Hanec ir ßoˇovrdin cnÆow¸eamb, ew ir ˚ntrealnerin‘ owraxow¸eamb: Nranc towec gawaønern he¸anosneri, ew ßoˇovowrdneri vastaki ßaøang dar´rec nranc, or pahen patowirannern ir, ow hetewen ir Ør¯nq– nerin: Gohow¸i—wn matowcec¯q Tiroj˚, qanzi qaˇcr ¯ na, qan– zi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: O?v piti patmi zØrow– ¸iwn˚ Tiroj, lseli dar´ni nra amboˇj Ørhnow¸iwn˚: E– rani nranc, ovqer irawownqn en pahowm ew am¯n ßam ar– darow¸iwn gorÆowm: Yiæi—r mez, T¯—r, i ha˘ow¸iwn qo ßoˇo– vrdi, ew ayceli—r mez qo ænorheliq Œrkow¸eamb: Tesnenq barow¸iwn˚ qo ˚ntrealneri, owraxananq qo azgi owra–

1137

Saˇmos

105. 6–33

xow¸eamb, ow parÆenanq qo ßaøangow¸eamb: Menq mer hayreri het meˇanœecinq, anØr¯now¸iwn ew yancanq gor– Æecinq: Hayrer˚ mer Egiptosowm œhaskacan qo hraæa– gorÆow¸iwnner˚, œyiæecin qo oˇormow¸ean aøatow¸iwn˚, qez barkacrin Karmir Æovn ancnelis: Na Œrkec nranc ir anowan hamar, or ˘anaœen ir zØrow¸iwn˚: Sastec Kar– mir Æovin‘ ew ayn camaqec, nranc aøajnordec andndi mi– jov inœp¯s anapatov: Nranc azatec irenc atoˇneric ew nranc Œrkec irenc ¸ænamineri ´eøqic: flov˚ ÆaÆkec nranc halaÆoˇnerin, ew srancic oœ oq œŒrkowec: Hawa– tacin nra xØsqerin ew Ørhnergecin nran: Bayc æowtov moøacan gorÆer˚ nra, ew œansacin nra xorhowrdnerin: Anapatowm cankow¸eamb vaøowecin, ow Œor´ecin Ast– Æown anjrdi vayrowm: Irenc xndraÆ˚ na towec nranc, ew liow¸iwn owˇarkec nranc: Banakateˇiowm barkac– rin Movs¯sin ew Tiroj srbin‘ Aharonin: Getin˚ bacowec ow klanec Dadanin, ÆaÆkec banakn Abironi: Howr bor– boqowec nranc hawaqavayrerowm, ew boc˚ laŒec meˇawor– nerin: Qorebowm mi hor¸ æinecin, ew erkrpagecin ar´a– nin: Irenc ffiaøq˚ Œoxarinecin xotaker hor¸i patke– rov: Moøacan irenc keanq towaÆ AstÆown, or˚ meÆ gor– Æer katarec Egiptosowm, sqanœelagorÆow¸iwnner‘ Qami erkrowm, ew ahawor baner‘ Karmir Æovi vray: Asac, ¸¯ piti oœnœacni nranc, e¸¯ nra ˚ntreal Movs¯sn aøjew˚ kangnaÆ œlin¯r: Na dimec Tirojn ow veracrec barkow¸iwn˚ nra, or nranq œkotorowen: Anargecin erkir˚ cankali, ow œhawatacin Tiroj xØsqin: Trtnjacin irenc banakate– ˇiowm, ow œlsecin ´ayn˚ Tiroj: T¯rn ir ´eøq˚ bar´racrec nranc vray, or nranc harowaÆi anapatowm, or nranc serownd˚ crowi he¸anosneri m¯j, nranc serownd˚ crowi ga– waønerowm: Nranq BelŒegorin yarecin, zohi mis keran ow meøeloti: Barkacrin Tirojn irenc gorÆerov, ew nranc vray kotoraÆ ijaw: Apa ffien¯¯sn ekaw m¯jteˇ, qawow– ¸iwn towec, ow mah˚ verj gtaw: Na ardaraci hama– rowec serndic serownd‘ minœew yawitenow¸iwn: Nran bar– kacrin Hakaøakow¸ean jreri mØt, ew Movs¯s˚ tanjow– ec nranc pat˘aøov, qanzi daønacrel ¯in nra hogin:

6

7

8 9

10 11 12 13

14 15 16 17 18

19 20 21 22 23

24 25 26 27

28 29 30 31 32

33

105. 34–106. 10 34 35 36 37 38

39

40 41 42

43

44 45 46 47

48

106 2 3

4 5

6 7

8 9

10

Saˇmos

1138

Na hramayec ir ær¸ownqnerov, ew œkotorowecin ayn azge– r˚, oronc masin asel ¯r T¯r˚: Xaønowecin he¸anosneri m¯j, ow sovorecin gorÆer˚ nranc: flaøayecin nranc kowø– qerin, oronq irenc gay¸akˇow¸iwn˚ dar´an: Irenc or– dinerin ow dowstrerin zohecin dewerin, ew anmeˇ ariwn ¸aŒecin‘ ariwnn irenc ordineri ow dowstreri, or zohecin Qanani kowøqerin: Erkir˚ æaˇaxowec nranc areamb, ow pˇÆowec nranc gorÆeric, qanzi poønkacan irenc ˚n¸ac– qov: SrtneˇaÆ barkacaw T¯rn ir ßoˇovrdi vray, ew xist zzowec ir ßaøangow¸iwnic: Nranc matnec he¸anosneri ´eøq˚, ew irenc atoˇner˚ tirecin nranc: Irenc ¸æna– miner˚ neˇecin nranc, ew nranq xeˇ˘acan nranc ´eøqi tak: T¯r˚ æat angam Œrkec nranc, bayc nranq daønac– rin nran irenc œar xorhowrdnerov, ew ˚nkˇmowecin irenc anØr¯now¸ean m¯j: T¯r˚ nayec nranc neˇow¸ean˚‘ lselov ´ayn˚ nranc aˇØ¸qi: Yiæec owxtn ir, ew ir aøat oˇor– maÆow¸eamb zˇjac: Nranc g¸ow¸ean arßanacrec irenc bolor ger aroˇneri dimac: ffirki—r mez, T¯—r AstowaÆ mer, ew hawaqi—r mez he¸anosneri mijic: Menq gohow¸iwn pi– ti matowcenq qo sowrb anowan˚ ew piti parÆenanq qo Ørhnow¸iwnnerov: fflrhneal ¯ T¯r AstowaÆn Isray¯li yawi– teans yawitenic. oˇj ßoˇovowrd˚ ¸oˇ asi‘ ¡Φoˇ lini, ¸oˇ lini¿: Gohow¸i—wn matowcec¯q Tiroj˚, qanzi qaˇcr ¯ na, qan– zi yawerß ¯ oˇormow¸iwn˚ nra: Aysp¯s ¸oˇ asen Tiro– jic ŒrkowaÆner˚, oronc na azatec ¸ænamow ´eøqic: Bo– lor gawaøneric hawaqec nranc‘ arewelqic ew arewmowtqic, hiwsisic ew Æovi koˇmic: Molorowecin nranq anapatowm, anjrdi ˘anaparhin, ew bnakowelow qaˇaq œgtan: Qaˇc zgacin ow Æarawecin, ew nranc hoginer˚ nowaˇecin i– renc nersowm: Aˇaˇakecin Tirojn irenc neˇow¸ean m¯j, ew na Œrkec nranc irenc væteric: Aøajnordec nranc owˇiˇ ˘anaparhov, or gnan qaˇaqn irenc bnakow¸ean: Φoˇ mardkanc ordiner˚ gohow¸iwn matowcen Tiroj˚nra o– ˇormow¸iwnneri ew hraæagorÆow¸iwnneri hamar, qanzi na yagecrec qaˇcaÆ hoginer˚, ew barow¸eamb liacrec ka– rØteal an´anc, oronq nstaÆ ¯in xawarowm ow mahowan

1139

Saˇmos

106. 11–36

stowerneri m¯j‘ gamowaÆ aˇqatow¸eann inœp¯s erka¸in, qani or daønacrin xØsqn AstÆow, ew anargecin xorhowr– dner˚ Bar´reali: Cawic seˇmowecin srter˚ nranc, tka– racan nranq ow Øgnoˇ œownecan: Aˇaˇakecin Tirojn i– renc neˇow¸ean m¯j, ew na azatec nranc irenc væteric: Nranc Œrkec xawaric ow mahowan stowerneric ew Œærec æˇ¸aner˚ nranc: Φoˇ mardkanc ordiner˚ gohow¸iwn ma– towcen Tiroj˚ nra oˇormow¸iwnneri ew hraæagorÆow¸iwnne– ri hamar, qanzi na Œærec døner˚ pˇn´eay ew erka¸eay niger˚ xortakec: fflgnec nranc, erb irenc anØr¯now¸e– an ˘anaparhin ¯in, qanzi sastik xeˇ˘acel ¯in irenc meˇqeric: Am¯n tesak kerakowric garæec sirt˚ nranc, ew nranq mØtecan mahowan dønerin: Aˇaˇakecin Tirojn irenc neˇow¸ean m¯j, ew na azatec nranc irenc væteric: Aøaqec ir xØsqn ow bowßec nranc, ew Œrkec nranc irenc apakanow¸iwnic: Φoˇ mardkanc ordiner˚ gohow¸iwn ma– towcen Tiroj˚ nra oˇormow¸iwnneri ew hraæagorÆow¸iwn– neri hamar: Φoˇ nran Ørhnow¸ean patarag matowcen, ew cnÆow¸eamb nra gorÆer˚ patmen: Ovqer Æov ¯in ij– nowm nawerov ew meÆ jrerowm gorÆer katarowm, nranq te– san Tiroj ararqner˚ ew nra hraæagorÆow¸iwnnern andndi xorqerowm: Hramayec‘ ew hoˇm ow mrrik elaw, ew bar´ra– can aliqner˚ nra: Mardik bar´racan erkinq ow an– downd ijan, ew nranc hoginer˚ maæowecin irenc nersowm, xøovowecin nranq, ereracin harbaÆi p¯s, ew nranc oˇj imastow¸iwn˚ kowl gnac: Aˇaˇakecin Tirojn irenc ne– ˇow¸ean m¯j, ew na Œrkec nranc irenc væteric: Mrrik˚ veraÆec xaˇaˇ Ødi, ew aliqner˚ dadarecin: Nranq ow– raxacan, or aliqner˚ handartowecin, ew Na nranc irenc owzaÆ nawahangistn aøajnordec: Φoˇ mardkanc ordi– ner˚ gohow¸iwn matowcen Tiroj˚ nra oˇormow¸iwnneri ew hraæagorÆow¸iwnneri hamar: Φoˇ panÆacnen nran ßo– ˇovowrdneri hawaqnerowm, ew Æereri ateannerowm Ørhnen nran, qanzi geter˚ camaqi veraÆec, ew jreri ˚n¸acq˚‘ ÆarawaÆ hoˇi: Ptˇaber erkirn aˇowt dar´rec‘ nra bnakiœneri œarow¸ean dimac: Anapat˚ veraÆec jra– øat vayri, ew ÆarawaÆ hoˇ˚‘ hosoˇ jreri: Aynteˇ bna–

11 12 13

14 15

16 17

18 19

20 21

22 23 24

25 26

27 28 29 30

31

32

33 34 35 36

106. 37–108. 4

37 38 39

40 41

42 43

107, 2 3

4 5

6 7 8

9 10

11 12

13 14

108, 2

3 4

Saˇmos

1140

kecrec qaˇcealnerin, oronq irenc hamar bnakow¸ean qa– ˇaq æinecin: Varecin arter˚, ayginer tnkecin, ew berq a˘ecrin irenc hamar: T¯rn Ørhnec nranc‘ ow xist baz– macan, ew nranc anasownner˚ œpakasecin: Nowazecin nranq ew tanjowecin œariqneri neˇow¸iwnic ow væteric: Anarganq ¸aŒowec nranc iæxanneri vray, T¯r˚ molorec– rec nranc ˘anaparhazowrk anapatnerowm: Tnankne– rin Øgnec aˇqatow¸ean m¯j, oœxarneri p¯s aøajnordec nranc, or azg daønan: Φoˇ ardarner˚ tesnen ew owra– xanan, ew bolor anØr¯nner˚ Œaken berannern irenc: O?v ¯ imastownn ayn, or piti pahpani sa, ew haskanay o– ˇormow¸iwn˚ Tiroj: Daw¸i Ørhnow¸ean saˇmos˚ Patrast ¯ sirtn im, As– towa—Æ, patrast ¯ sirtn im‘ Ørhnelow ew saˇmosergelow qez im Œaøabanow¸eamb: Ar¸naci—r Œaøq im, ar¸na– ci—r saˇmosov ew Ørhnow¸eamb, ew es k’ar¸nanam aøawØ– tean: Gohow¸iwn k˚ matowcem qez ßoˇovowrdneri m¯j, T¯—r, ew azgeri m¯j saˇmos k’ergem qez: MeÆ ¯ qo oˇormow¸iwn˚ ew erknqic bar´r, ew qo ˘æmartow¸iwn˚ hasnowm ¯ ampe– rin: Dow erkinq es bar´racaÆ, Astowa—Æ, ew oˇj aæxarhn ¯ bønel Œaøq˚ qo: Orp¯szi sirelinerd Œrkowen, pahpa– ni—r qo ajov ew lsi—r mez: AstowaÆ xØsec ir srbaranic. ¡Es piti bar´ranam, baßanem Siwq¯m˚ ew vranneri ho– vit˚ piti œaŒem: Imn ¯ Gaˇaadn ow imn ¯ Manas¯n, EŒ– remn im glxi saˇawartn ¯: Yowdan ¸agawors ¯, Movab˚‘ awazan˚ yoysis: D¯pi Edom¯ piti owˇˇem er¸n im. ew ayl– azginern in´ hnazandowecin: O?v in´ k˚ tani berda– qaˇaq, kam o?v in´ k’aøajnordi minœew Edom¯, e¸¯ oœ dow, Astowa—Æ, or lqecir mezew mer zØrqeri het dowrs œelar, As– towa—Æ: Neˇow¸ean m¯j Øgnow¸i—wn towr mez, qanzi ownayn ¯ Œrkow¸iwn˚ mardow: AstowÆov zØrow¸iwn k˚ steˇÆenq, ew na amظahar k’ani mer ¸ænaminerin: Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i O!v im Ørhnow¸ean Astow– aÆ, mi— løir, qanzi meˇawori beran˚‘ beran˚ nengawori, bacowec in´ vray: XØsecin im masin nengamit lezow– ov ew atelow¸ean xØsqerov paæarecin in´‘ yanirawi martnœelov im d¯m: Sirows Œoxar¯n meˇadrecin in´, bayc

1141

Saˇmos

108. 5–30

es aˇØ¸qi kangneci: Hatowcecin in´ œar‘ barow Œoxa– r¯n, ew im siroy dimac‘ atelow¸iwn: Nra d¯m mi œaragorÆ hani—r, ew satanan ¸oˇ kangni nra aj koˇmowm: Ir da– tastanic ¸oˇ na yancapart dowrs gay, ew nra aˇØ¸q˚ meˇq ¸oˇ hamarowi: Φoˇ nowazen Ører˚ nra, ew nra paæ– tØn˚ ¸oˇ owriæn aøni: Nra ordiner˚ ¸oˇ orb daønan, isk nra kinn‘ ayri: Nra ordiner˚ ¸oˇ ¸aŒaøakan ærjen ow mowracik linen, ew ¸oˇ nranq heøanan irenc bnakavayric: Partat¯r˚ ¸oˇ xowzarki oˇj ownecowaÆq˚ nra, Øtarne– r˚ ¸oˇ yaŒætaken vastak˚ nra: Φoˇ oœ oq ajakic œlini nran, ew nra orberin oœ oq œg¸ay: Φoˇ nra ordiner˚ koto– rowen, ew nra anown˚ ¸oˇ jnjowi serndi mijic: Φoˇ Tiroj aøjew yiæowen nra hØr meˇqer˚, ew nra mØr meˇqer˚ œsrbowen: Φoˇ nranq am¯n ßam Tiroj aøjew linen, ew nranc yiæatak˚ ¸oˇ veranay erkric, qanzi na oˇormow¸iwn anel˚ œyiæec, halaÆec aˇqat ow tnank mardown, or korÆani nran, ov xonarh ¯ srtov: Na, or an¯Æq sirec, ¸oˇ ayn iren dipœi, na, or œowzec Ørhnow¸iwn, ¸oˇ ayn heøow lini nranic: A– n¯Æq˚, or na hagaw inœp¯s hander´, ¸oˇ jri p¯s lcowi nra Œor˚, ew ´¯¸i p¯s‘ nra oskorneri m¯j: Φoˇ nra hamar hagnelow zgest lini ayn, ew m¯jqin kapelow mætakan gØti: Ays ¯ var´˚ nranc, ovqer bambasowm ¯in in´ Tiroj aøjew, ew ovqer œaraxØsowm ¯in im masin: Bayc dow, T¯—r, T¯—r, in´ het varowi—r inœp¯s vayel ¯ anowand, qanzi qaˇcr ¯ oˇormow¸iwn˚ qo: Ew Œrki—r in´, qanzi aˇqat ow tnank em es, ew sirts xøovowaÆ ¯ im nersowm: Stoweri p¯s erkare– lov spaøoweci, ew ¸aŒ troweci inœp¯s marax: flnkners ¸owlacan Æomapahow¸iwnic, ew gowna¸aŒowec marmins iw– ˇi pakasic: Es nranc naxatinq˚ dar´ay, tesan in´ ow æarßecin glowxnern irenc: fflgni—r in´, T¯—r AstowaÆ im, ew Œrki—r in´ qo oˇormow¸eamb: Φoˇ imanan, or qo ´eøqn ays ¯, ew or, T¯—r, do—w arecir ays: Φoˇ nranq aniÆen, bayc dow Ørhni—r. in´ vray yar´akowoˇner˚ ¸oˇ amظahar li– nen, bayc qo Æaøan ¸oˇ owraxanay qeznov: Im masin œaraxØsoˇner˚ ¸oˇ amظ hagnenew irenc amظ˚ ¸iknoci p¯s kren irenc vray: Isk es meÆ gohow¸iwn piti matow– cem Tirojn im beranov, bazmow¸iwnneri m¯j piti Ørhnem

5 6 7

8 9 10

11 12 13 14

15 16

17 18

19

20 21

22 23 24

25 26 27 28

29

30

108. 31–111. 5

Saˇmos

1142

qez, qanzi na kangnec tnankis aj koˇm˚, or Œrki in´ nrancic, ovqer halaÆowm en in´: 109 T¯rn im Tirojn asac. ¡Nsti—r im aj koˇmowm, minœew or qo 2 ¸ænaminerin otqerid patowandan dar´nem¿: T¯r˚ qez iæxanow¸ean gawazan k’owˇarki Sionic, ew dow k’iæxes 3 qo ¸ænamineri m¯j: Qeznov ¯ skswowm zØracowmn im Øre– ri, qo srberi vayelœow¸eamb. qez aræaloysic aøaj Æneci 4 argandic: Erdowec T¯r˚ ew œi zˇjay, or dow yawitenakan 5 qahanay es ˚st Melqisedeki kargi: Ew T¯r˚, or qo aj 6 koˇmowm ¯, barkow¸ean Ør˚ k˚ korÆani ¸agawornerin: K˚ dati he¸anosnerin ow k˚ bazmacni ir harowaÆner˚, ew 7 æateri glowx˚ k˚ jaxjaxi erkri vray: Πanaparhin na k˚ xmecni heˇeˇati jreric, ew dra hamar ¯l glowxner˚ ver k˚ pahi: 110 Amboˇj srtovs qez piti gohow¸iwn matowcem, T¯—r, ar– 2 darneri ßoˇovowm, hawaqoy¸i m¯j: MeÆ en gorÆer˚ Tiroj, 3 ew qnnowaÆ ¯ nra kamq˚ am¯n inœowm: ffiaøawor ew vayelowœ en nra gorÆer˚, nra ardarow¸iwn˚ k˚ tewi yawiteans yawi– 4 tenic: Ardarnerin na yiæecrec ir hraæagorÆow¸iwnner˚. 5 oˇormaÆ ew g¸asirt ¯ T¯r˚: Kerakowr ¯ talis irenic er– 6 kiwˇ kroˇerin, yawitean yiæowm ir owxt˚: Ir gorÆeri zØ– row¸iwn˚ yaytnec na ir ßoˇovrdin‘ nranc talov ßaøan– 7 gow¸iwn˚ he¸anosneri: Nra ´eøqi gorÆern ardar en ow 8 irawaci, nra bolor patowiranner˚‘ vstaheli: Hasta– towaÆ en dranq yawiteans yawitenic, steˇÆowaÆ ˘æmar– 9 tow¸eamb ew ardarow¸eamb: T¯r˚ Œrkow¸iwn owˇarkec ir ßoˇovrdin, yawiteans patgamec ir owxt˚. sowrb ew aheˇ 10 ¯ nra anown˚: ZgØnow¸ean skizbn erkiwˇn ¯ Tiroj han– d¯p, baremit en bolor nranq, or gorÆadrowm en ayn. nra Ørhnow¸iwn˚ k˚ mnay yawiteans yawitenic: 111 Erani ayn mardown, or vaxenowm ¯ Tirojic, ew xist 2 kamecoˇ ¯ nra patowiranneri: Nra serownd˚ hzØr k˚ li– 3 ni erkri vray, ew owˇˇamitneri azg˚ k’Ørhnowi: ffiaøq ew harstow¸iwn k˚ lini nra tan m¯j, nra ardarow¸iwn˚ k˚ 4 mnay yawiteans yawitenic: Ardarneri hamar loys Æa– 5 gec xawarowm. oˇormaÆ, g¸asirt ew ardar ¯ T¯r˚: Bari mard˚ oˇormaÆ ¯ ew Œox ¯ talis, xØsqn ir katarowm ar– 31

1143

Saˇmos

111. 6–113. 15

darow¸eamb, orp¯szi yaw¯t na œsasanowi, yawitean mnay 6 yiæatakn ardari: ffar lowric na œi vaxenay, nra sirt˚ 7 patrast ¯ yoys dnelow AstÆow vray: Hastatown ¯ sir– 8 t˚ nra ew œi soskay, minœew ir ¸ænamineri verj˚ œtesni: Baßanec na ow towec aˇqatnerin. nra ardarow¸iwn˚ k˚ 9 mnay yawiteans yawitenic, ew nra eˇjiwr˚ bar´r k˚ lini Œaøqov: Meˇawor˚, tesnelov, k˚ barkanay, k˚ kr˘tecni 10 atamnern ir ow halowmaæ k˚ lini, ew meˇaworneri cankow– ¸iwn˚ k˚ korœi: fflrhnec¯—q Tiroj˚, eritasardne—r, Ørhnec¯—q anown˚ Ti– 112 roj: Φoˇ Tiroj anownn Ørhneal liniaysowhetew minœew ya– 2 witean: Arewelqic minœew arewmowtq Ørhneal lini anown˚ 3 Tiroj: Bar´r ¯ T¯r˚ bolor azgeric ver, ew erknqowm ¯ Œaø– 4 q˚ nra: O?v ¯ nman mer T¯r AstÆown, or bnakwowm ¯ bar– 5 ´ownqnerowm: Na tesnowm ¯ hezerin erknqowm ow erkri vray: 6 Bar´racnowm ¯ aˇqatnerin getnic, ew taøapealnerin 7 ver qaæowm aˇbanocic: Nranc orp¯s iæxan nstecnowm ¯ 8 ir ßoˇovrdi iæxanneri koˇqin: Amowl knoj˚ bnakecnowm ¯ 9 cnÆalic tan m¯j‘ ibrew mayr, or hr˘wowm ¯ zawaknerov: Erb isray¯lacinern elan Egiptosic, Yakobi town˚‘ Ø– 113 tar ßoˇovrdi mijic, Hr¯astann eˇaw srbaran˚ nra, ew 2 Isray¯l˚‘ iæxanow¸iwn˚ nra: flov˚ tesaw ow Œaxaw, ew 3 Yordanan get˚ et dar´aw: Leøner˚ cnÆacin xoyeri p¯s, 4 ew blowrner˚‘ inœp¯s maqineri gaøner: I?nœ eˇaw qez, Æo—v, 5 o?wm tesar ow Œaxar, kam do—w, ge—t Yordanani, inœo?w et dar´ar: Leøne—r, cnÆaciq inœp¯s xoyer, ew blowrner‘ inœp¯s 6 maqineri gaøner: Erkir˚ sasanowec Tiroj dimac‘ Yako– 7 bi AstÆow dimac, nra— dimac, ov ßayø˚ dar´rec jri vtak, 8 ew apaøaßn‘ aˇbiwri akownq: Oœ ¸¯ mez, T¯—r, oœ ¸¯ mez, 9 ayl qo anowa—n˚ Œaøq towr qo oˇormow¸an ew ˘æmartow¸e– an hamar: Φoˇ erbeq he¸anosneri m¯j œasen, ¸¯‘ ¡Nranc 10 AstowaÆn o?wr ¯¿: Mer AstowaÆ˚ erknqowm ¯ ew erkri vray. 11 inœ or na owzec‘ arec: He¸anosneri kowøqer˚ oski ew ar– 12 Æa¸ en, ´eøqi gorÆn en mardkanc ordineri: Beran ownen‘ 13 bayc œen xØsowm, aœqer ownen‘ bayc œen tesnowm: Akanjner 14 ownen‘ bayc œen lsowm, qi¸ ownen‘ bayc œen hototowm: Λeøqer 15 ownen‘ bayc œen æØæaŒowm, otqer ownen‘ bayc œen qaylowm, ew

113. 16–116. 1

Saˇmos

1144

nranc kokordowm ´ayn œkay: Nranc nman k˚ linen dranq steˇÆoˇner˚ ew bolor nranq, or irenc yoys˚ dnowm en dranc 17 vray: Isray¯li town˚ yoys˚ drec Tiroj vray, or˚ nra Øg– 18 nakann ow apaw¯nn ¯: Aharoni town˚ yoys˚ drec Tiroj 19 vray, or˚ nra Øgnakann ow ˚nkerakicn ¯: Tirojic erkiwˇ kroˇner˚ yoys˚ drin Tiroj vray, or˚ nranc Øgnakann ow 20 Œrkiœn ¯: Yiæec mez T¯rn ow Ørhnec mez, T¯rn Ørhnec townn 21 Isray¯li, T¯rn Ørhnec townn Aharoni: T¯rn Ørhnec irenic 22 erkiwˇ kroˇnerin‘ Œoqrerin ow meÆerin: T¯r˚ piti liacni 23 ´ez‘ ´ez ew ´er ordinerin: fflrhnowaÆ ¯q dowq Tirojic, or 24 erkinqn ow erkirn steˇÆec: Erkinqneri erkinq˚ Tirojn 25 ¯, bayc erkir˚ na towec mardkanc ordinerin: Meøelner˚ œ¯, or piti Ørhnen qez, oœ ¯l bolor nranq, ovqer dßoxq en 26 ijnowm, ayl oˇjers Tiroj˚ piti Ørhnenq‘ aysowhetew minœew yawitean: 114, 2 Ha˘eli ¯ in´, or T¯r˚ lsec ´aynn im aˇØ¸qi: Akanjn ir 3 mØtecrec in´, ew es im Ørerowm nra—n dimeci: In´ patec erkownq˚ mahowan, ew dßoxqi vætern in´ bønecin: Neˇow– 4 ¸iwn ew an´kow¸iwn gtay ew Tiroj anown˚ kanœeci‘ aselov. 5 ¡O!v T¯r, Œrki—r in´¿: G¸aøat ew ardar ¯ mer T¯r As– 6 towaÆ˚: T¯r˚ oˇormowm ew pahpanowm ¯ manowknerin. es 7 xonarh eˇay, ew T¯rn in´ Œrkec: Dar´i—r, hogi—d im, d¯– 8 pi hangist˚ qo, qanzi T¯rn Øgnec qez: Na in´ Œrkec mahowanic, aœqers‘ artasowqic ew otqers‘ say¸aqowmic: 9 Φoˇ oˇjeri erkrowm ha˘eli linem Tiroj aøjew: 115 Inœ or xØseci‘ hawataci dran, ew œaŒazanc xˇ˘ali e– 2, 3 ˇay: Zarmanqis m¯j asaci. ¡Am¯n mard sowt ¯¿: I?nœ ha– towcowm piti anem Tirojn ayn ameni hamar, or in´ towec: 4 ffirkow¸ean baßak˚ piti vercnem, ew Tiroj anown˚ kanœem: 5 AˇØ¸qs Tiroj˚ piti matowcem ir amboˇj ßoˇovrdi aøjew: 6, 7 Tiroj aœqowm yargeli ¯ mahn ir srberi: O—v T¯r, es qo 8 Æaøan em, qo Æaøan ew qo aˇaxni ordin: Dow qandecir im kaper˚, es qez Ørhnow¸ean patarag piti matowcem, 9 ew Tiroj anown˚ kanœem: AˇØ¸qs Tiroj˚ piti nowirem ir 10 amboˇj ßoˇovrdi aøjew, Tiroj tan srahnerowmew qo m¯j, Erowsaˇ¯—m: 116 fflrhnec¯—q Tiroj˚, bolo—r azger, govec¯—q nran, bolo—r ßo– 16

1145

Saˇmos

116. 2–117. 28

ˇovowrdner: Φoˇ nra oˇormow¸iwn˚ hastatowi mez vray, Tiroj ˘æmartow¸iwn˚ yawitea—n ¸oˇ mnay:

2

Gohow¸i—wn matowcec¯q Tiroj˚, qanzi bari ¯ na, qanzi 117 yawerß ¯ oˇormow¸iwn˚ nra: Townn Isray¯li ¸oˇ asi, or ba– 2 ri ¯ na, or yawerß ¯ oˇormow¸iwn˚ nra: Townn Aharoni ¸oˇ 3 asi, or bari ¯ na, or yawerß ¯ oˇormow¸iwn˚ nra: Tirojic 4 erkiwˇ kroˇner˚ ¸oˇ asen, or bari ¯ na, or yawerß ¯ oˇor– mow¸iwn˚ nra: Neˇow¸ean ßamanak es Tiroj˚ kanœeci, na 5 lsec in´ ew handartow¸ean aøajnordec: T¯rn Øgnakann 6 ¯ im, ew es œem erknœi. mardn in´ i?nœ karoˇ ¯ anel: T¯rn 7 Øgnakann ¯ im, ew es k˚ tesnem vax˘ann im ¸ænamineri: Law ¯ yoys˚ dnel Tiroj vray, qan yoys˚ dnel mardkanc vray: 8 Law ¯ yoys˚ dnel Tiroj vray, qan yoys˚ dnel iæxanneri vray: 9 Bolor azger˚ ærjapatecin in´, bayc Tiroj anowamb yaˇ– 10 ¸eci nranc: Ωowrjbolors bønecin, miahamowø paæarecin 11 in´, bayc Tiroj anowamb vaneci nranc: Meˇowneri p¯s 12 æowrjs lcowecin, vaøowecin borboqowecin inœp¯s hra˘arak Œowæ, bayc Tiroj anowamb vaneci nranc: Erb in´ hre– 13 cin, es sasanoweci ew mØt ¯i glorowelow, bayc T¯r˚ bønec in´: Im zØrow¸iwnn ow Øgnow¸iwnn ¯ T¯r˚, na im Œrkow¸iwn˚ 14 eˇaw: CnÆow¸ean ew Œrkow¸ean ´ayn kay ardarneri srah– 15 nerowm: Tiroj aj˚ zØrow¸iwn gorÆec, Tiroj aj˚ bar´rac– 16 rec in´, ew Tiroj aj˚ zØrow¸iwn gorÆec: ffpiti meønem, 17 ayl piti apremew Tiroj gorÆer˚ piti patmem: T¯rn 18 in´ xratelov patßec, bayc œmatnec mahowan: Bac¯—q 19 ardarow¸ean dønern im aøaj, or mtnem ners ow Tiroj˚ gohow¸iwn matowcem: Tiroj dowøn ¯ sa, ew ardarner˚ ays 20 døno—v piti mtnen: Gohow¸iwn piti matowcem qez, T¯—r, 21 qanzi lsecir in´, ew in´ hamar Œrkow¸iwn eˇar: Qarn 22 ayn, or æinararnern arhamarhecin, a—yn dar´aw ankiw– naqar: Tirojic eˇaw ays ban˚, ew sqanœeli ¯ mer aœqerin: 23 Sa ¯ Ørn ayn, or T¯rn steˇÆec. ek¯—q cnÆanq ew owraxa– 24 nanq aysØr: O—v T¯r, Œrki—r, o—v T¯r, aøajnordi—r: fflrh– 25, 26 neal es dow, or piti gas Tiroj anownov, menq Ørhnecinq qez Tiroj tnic: Me—r T¯r AstowaÆ˚ erewac mez, kata– 27 rec¯—q tØnn owraxow¸ean matˇaæ ˘iwˇerov‘ mowtqic minœew ankiwnner˚ seˇani: Dow im AstowaÆn es, piti gohow¸iwn 28

117. 29–118. 26

29

118 2

3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22

23

24 25 26

Saˇmos

1146

matowcem qez, dow im AstowaÆn es, piti meÆarem qez: Gohow¸iwn piti matowcem qez, T¯—r, qanzi lsecir in´, ew in´ hamar Œrkow¸iwn eˇar: Gohow¸iwn matowcenq Tiroj˚, qanzi bari ¯ na, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚ nra: Erani nranc, ovqer anbiÆ owˇi en bønel, ew ˚n¸anowm en Tiroj Ør¯nqov: Erani nranc, ovqer hetewowm en nra patowirannerin, irenc amboˇj srtov Œntøowm en nran: AnØr¯now¸iwn gorÆoˇner˚ œen, or piti ˚n¸anan nra ˘a– naparhnerov: Dow hramayecir, or qo patowiranner˚ xstØr¯n pahem: Im ˘anaparhner˚ yajoˇ k˚ linen, e¸¯ qo patowiranner˚ pahem: Ayn ßamanak es œ¯i amaœowm‘ erb zgoyæ ¯i qo patowiranneri hand¯p: Es gohow¸iwn pi– ti matowcem qez, T¯—r, owˇiˇ srtov, sovorelov qo ardar datastanner˚: Paheci es qo Ør¯nqner˚, ispaø mi— lqir in´: Eritasardn i?nœ mijocov owˇˇi ˘anaparhn ir, e¸¯ oœ qo xØsqer˚ pahelov: Im amboˇj srtov qez Œntøeci, mi— zrkir in´ qo patowiranneric: Qo xØsqer˚ srtowms ¸aqcri, or œmeˇanœem qo d¯m: fflrhneal es dow, T¯—r, so– vorecro—w in´ qo Ør¯nqner˚, or ær¸ownqnerov im patmem beranid bolor datastanner˚: Qo patowiranneri ˘a– naparhin em gtnowm es im owraxow¸iwn˚, aweli qan a– m¯n tesak harstow¸ean m¯j: Qo patowiranneri ma– sin xorheci, heteweci qo ˘anaparhnerin: Qo Ør¯nq– ner˚ katareci ew œmoøacay xØsqer˚ qo: Hatowci—r qo Æaøayin, or aprem ow pahem xØsqer˚ qo: Ba—c im aœ– qer˚, or tesnem qo Ør¯nqi hraæaliqner˚: Pandowxt em es erkri eresin, patowirannerd mi— ¸aqcrow in´nic: Es ŒaŒageci am¯n ßam cankanal qo datastanner˚: Dow sastecir ambartawannerin. aniÆeal en nranq, ovqer xotorowecin qo patowiranneric: Heøacro—w in´nic na– xatinqn ow arhamarhanq˚, qanzi es naxan´axndir e– ˇay qo vkayow¸iwnnerin: Φ¯ew iæxanner˚ nstaÆ œaraxØ– sowm ¯in im masin, bayc qo Æaøan xorhowm ¯r qo Ør¯nq– neri masin: Qo vkayow¸iwnnern im xØsqern ¯in, ew qo ardarow¸iwnn‘ im xorhowrd˚: Hogis mer´ecaw hoˇin. T¯—r, ˚st qo xostman‘ Œrki—r in´: Im ˘anaparhneri masin patmeci qez, ow dow in´ lsecir. datastannerd sovo–

1147

Saˇmos

118. 27–55

recro—w in´: In´ ˘anaœe—l towr qo ardarow¸iwnneri ˘ana– parh˚, or xorhem qo hraæagorÆow¸iwnneri masin: Hogis anqown mnac ´an´roy¸ic, ˚st qo xostman‘ amrapndi—r in´: Meˇqi ˘anaparhner˚ heøacro—w in´nic, ew qo Ør¯n– qov oˇormi—r in´: Qo ˘æmartow¸ean ˘anaparhn ˚ntreci, ew qo Ør¯nqner˚ es œmoøacay: Mer´ecay qo patowiran– nerin. T¯—r, mi— amaœecrow in´: Qo patowiranneri ˘a– naparhov ˚n¸acay, qanzi andorrow¸iwn towir im srtin: T¯—r, irawownqid ˘anaparhi Ør¯nsg¯tn i—n´ dar´row, or a– m¯n ßam hetewem dran: Imasto—wn dar´row in´, or qnnem qo Ør¯nq˚ ew amboˇj srtovs pahpanem ayn: Aøajnor– di—r in´ qo patowiranneri æawiˇnerov, qanzi ha˘eli en dranq in´: Sirts haki—r d¯pi qo patowiranner˚, ew oœ ¸¯ d¯pi agahow¸iwn: Ωrji—r aœqers, or ownaynow¸iwn œtes– nem, in´ pahpani—r qo ˘anaparhin: Qo Æaøayi hamar hastati—r qo xØsq˚, or qo erkiwˇi m¯j mnam: Azati—r in´ naxatinqneric, oroncic kaskaÆowm ¯i, qanzi qaˇcr en datastanner˚ qo: Aha cankacay qo patowiran– ner˚, qo ardarow¸eamb pahpani—r in´: Oˇormow¸iwnd in´ vray ¸oˇ gay, T¯—r, ew Œrkow¸iwnd‘ ˚st qo xostman: Es xØsqov patasxan ktam in´ naxatoˇnerin, qanzi yoyss dri qo xØsqeri vray: Πæmartow¸ean xØsq˚ bnaw mi— heøacrow im beranic, qanzi yoyss dri qo datastanneri vray: Qo Ør¯nq˚ paheci am¯n ßam, yawitean ew yawite– ans yawitenic: Es ˚n¸acay andorrow¸ean m¯j, qanzi qo patowiranner˚ Œntøeci: Φagaworneri aøaj xØseci qo patowiranneri masin ow œamaœeci: Xorheci qo patowi– ranneri masin, oronq sireci: Λeøqs parzeci d¯pi pa– towiranner˚ qo, oronq sireci, ew xorheci qo ardarow¸e– an masin: Yiæi—r qo Æaøayin trowaÆ xØsq˚, ori vray ¯l drir im yoys˚: Da ¯ ¸æowaøow¸eans m¯j in´ mxi¸aroˇ˚, qanzi qo xØsqn in´ pahpanec: Ambartawanner˚ æat anirawow¸iwn gorÆecin im d¯m, bayc es qo Ør¯nqic œxoto– roweci: Qo yawerßakan Ør¯nqner˚ yiæeci, T¯—r, ow mxi¸a– roweci: Trtmow¸iwn ijaw in´ vray meˇaworneri ow qo Ør¯n– q˚ lqoˇneri eresic: Patowirannerd govasanqi arßani en in´ hamar im pandxtavayrowm: Giæern yiæeci qo a–

27 28

29 30 31 32

33 34 35

36 37 38 39

40 41

42 43

44 45 46 47 48

49 50 51

52 53 54 55

118. 56–82 56 57 58 59

60 61 62 63

64 65 66

67 68

69

70 71 72

73 74

75

76 77

78

79 80 81 82

Saˇmos

1148

nown˚, T¯—r, ew qo Ør¯nq˚ paheci: Da— eˇaw keanqis owˇin, qanzi qo ardarow¸iwn˚ Œntøeci: Baßins do—w es, T¯—r, a– saci or Ør¯nqid piti hetewem: Amboˇj srtovs aˇØ¸eci qo dimac, oˇormi—r in´ ˚st qo xostman: Im ˘anaparhi masin xorheci, ew qaylers d¯pi qo patowiranner˚ ærje– ci: Patrastoweci ew œvaxecay pahel qo patowiranne– r˚: Meˇqi cancer˚ patecin in´, bayc qo Ør¯nq˚ es œmo– øacay: K¯sgiæerin elnowm ¯i gohow¸iwn matowcelow qez qo ardar datastanneri hamar: Haˇordakcwowm ¯i qeznic erkiwˇ kroˇ bolor mardkanc het, ovqer pahowm en pa– towiranner˚ qo: Erkir˚ lcowel ¯ Tiroj oˇormow¸eamb, so– vorecro—w in´ ardaradatow¸iwn˚ qo: Qaˇcrow¸eamb va– rowecir Æaøayid het, T¯—r, qo xØsqi hama´ayn: Qaˇcrow– ¸iwn, xrat ew gitow¸iwn sovorecro—w in´, qanzi hawataci qo patowirannerin: Qani deø œ¯i xeˇ˘acel‘ meˇanœowm ¯i, dra hamar xstØr¯n heteweci qo xØsqerin: Qaˇcr es dow, T¯—r, ew qo qaˇcrow¸eamb qo ardaradatow¸iwn˚ sovorecro—w in´: Ambartawanneri anirawow¸iwnnern im d¯m æatacan, bayc es amboˇj srtovs qo patowiranne– r˚ qnneci: Ka¸i p¯s ¸an´racaw sirt˚ nranc, bayc es qo Ør¯nqnerov xØseci: Law ¯, or dow xonarh dar´rir in´, orp¯szi qo ardaradatow¸iwn˚ sovorem: Qo beranic e– laÆ Ør¯nqn in´ hamar awelin ¯, qan hazarnerov arÆa¸ ow oski: Qo ´eøqern ararecin ow steˇÆecin in´, in´ i– masto—wn dar´row, or sovorem patowiranner˚ qo: Qeznic erkiwˇ kroˇner˚ piti tesnen in´ ew owraxanan, qan– zi yoyss dri qo xØsqeri vray: Haskacay, T¯—r, or qo datastann ardar ¯, ew irawaciØr¯n xonarh dar´rir in´: Oˇormow¸iwnd ¸oˇ in´ mxi¸arow¸iwn lini‘ Æaøayid trowaÆ xØsqid hama´ayn: G¸ow¸iwnnerd ¸oˇ in´ vray gan, orp¯szi Œrkowem, qanzi qo Ør¯nqnern en im xØsqe– r˚: Ambartawanner˚ piti amaœen, or izowr anirawow– ¸iwn gorÆecin im d¯m, isk es qo patowiranneri masin piti xorhem: Φoˇ in´ xraten qeznic erkiwˇ kroˇner˚ ew qo vkayow¸iwnner˚ ˘anaœoˇner˚: Φoˇ sirts anbiÆ lini qo ardarow¸ean m¯j, orp¯szi œamaœem: Hogis karØtec qo Œrkow¸ean˚, qanzi yoyss dri qo xØsqi vray: Aœqers

1149

Saˇmos

118. 83–109

spasecin qo xØsqin, asaci‘ ¡E?rb piti mxi¸ares in´¿: Eˇay es inœp¯s tik˚ saønamaniqowm, qani or qo arda– radatow¸iwn˚ œmoøacay: Orqa?n en qo Æaøayi Ører˚, e?rb piti tesnes datastann in´ halaÆoˇneri: AnØr¯nnern in´ xorhowrdner towin, bayc oœ qo Ør¯nqi hamemat: Qo bolor patowiranner˚ ˘æmarit en, izowr in´ halaÆecin, Øgni—r in´: Mi Œoqr ews‘ ew nranq korstean k˚ matn¯in in´ erkri eresin, bayc es œlqeci qo patowiranner˚: Qo oˇormow¸eamb keanq towr in´, ew es k˚ pahpanem qo be– rani vkayow¸iwnner˚: Qo xØsq˚, T¯—r, yawitean erknqowm ¯: Serndic serownd mnowm ¯ qo ˘æmartow¸iwn˚, dow hasta– tecir erkir˚, or kay: Qo hramanin ¯ spasowm cerek˚, qanzi bolor˚ qo Æaøanern en: E¸¯ qo Ør¯nqn im xØs– q˚ œlin¯r, vaˇowc es korÆanowaÆ k˚ lin¯i im ¸æowaøow¸e– an m¯j: Yawitean œpiti moøanam qo ardarow¸iwnner˚, qanzi dranco—v in´ pahpanecir: Qonn em es‘ Œrki—r in´, qanzi ardaradatow¸iwnd Œntøeci: Meˇaworner˚ hetamtecin, or korÆanen in´, qanzi mtqowms qo vkayow– ¸iwnner˚ dri: Am¯n katarelow¸ean vax˘an˚ tesay, qo patowiranner˚ xist ˚ndar´ak ¯in in´ hamar: Orqa!n sireci Ør¯nqner˚ qo, nranq giæer-cerek im xohern ¯in: Φænaminerics aweli xelaci dar´rir in´ qo patowiran– nerov, qanzi nranq imn ¯in miæt: Bolor owsowciœnerics aweli imastown eˇay, qanzi qo vkayow¸iwnnern im xohern ¯in: flerownineric aweli imastown dar´ay, qanzi qo pa– towiranner˚ qnneci: Otqers et paheci œariqi bolor ˘anaparhneric, orp¯szi pahem qo xØsqer˚: Qo ira– wownqic œxotoroweci, qanzi dow in´ Ør¯nsg¯t dar´rir: Orqa!n qaˇcr en qo xØsqern im qimqin‘ aweli qaˇcr, qan meˇrn im beranin: Qo patowirannerov imastnanalov‘ ateci œariqi bolor ˘anaparhner˚, qanzi dow in´ Ør¯ns– g¯t dar´rir: Qo xØsq˚ ˘rag ¯ im otqeri hamar, ew lowsa– worowm ¯ im æawiˇner˚: Erdoweci ow oroæeci, or piti pahem qo bolor ardar datastanner˚: Sastik ¸æowaø eˇay. T¯—r, kea—nq towr in´ ˚st qo xostman: Bareha˘i—r ˚ndow– nel ˚nÆan im berani, T¯—r, ew qo irawownqn in´ sovorecro—w: Hogis am¯n ßam qo ´eøqowm ¯, ew es qo Ør¯nq˚ œmoøacay:

83 84 85 86

87 88

89 90 91 92

93 94 95

96 97

98 99

100 101 102

103 104

105 106 107 108

109

118. 110–138 110 111 112

113, 114 115

116 117 118

119

120 121

122 123 124

125 126 127 128

129 130 131 132

133 134 135 136

137 138

Saˇmos

1150

Meˇaworner˚ orogay¸ larecin im d¯m, es qo patowiran– neric œxotoroweci: Yawitean ßaøangeci qo vkayow¸iwn– ner˚, qanzi nranq im srti cnÆow¸iwnn en: Sirts aøyaw¯t xonarhecri, or hatowcman hamar qo Ør¯nqner˚ kata– rem: Ateci anØr¯nnerin, ew qo Ør¯nq˚ sireci: fflgnakann ow Œrkiœn im dow es, ew es yoyss dri qo xØsqi vray: He– øac¯—q in´nic, œaragorÆne—r, or es im AstÆow patowiran– ner˚ qnnem: fflgni—r in´ ˚st qo xØsqi ow pahpani—r in´, ew im yoysi m¯j in´ mi— amaœecrow: fflgni—r ow Œrki—ir in´, or æarownak qo datastani masin mtaÆem: Anargecir bolor nranc, ovqer ˚ndvzecin qo ardaradatow¸ean d¯m, qanzi aniraw ¯in nranc xorhowrdner˚: Yancawor hama– reci aæxarhi bolor meˇsagorÆnerin, dra hamar sireci patowiranner˚ qo: Marminn im gami—r qo erkiwˇin, qan– zi sastik vaxecay qo datastanneric: Datastan ew ardarow¸iwn gorÆeci, in´ mi— matnir in´ neˇoˇneri ´eø– q˚: flaøayid barow¸ea—mb ˚ndownir, or ambartawanner˚ œœarœaren in´: Aœqern im spasecin qo ænorheliq Œrkow– ¸ean˚, T¯—r, ew qo ardarow¸ean xØsqin: flaøayid het varowi—r qo oˇormow¸ean hamemat, qo ardaradatow¸iwnn in´ sovorecro—w: Es qo Æaøan em, in´ imasto—wn dar´row, or ˘anaœem qo vkayow¸iwnner˚: Ψamn ¯, or T¯r˚ ver kenay, qanzi xaŒanecin qo Ør¯nq˚: Yirawi, sireci qo patowi– ranner˚ oskowc ow tpazionic aweli: Qo bolor patowi– rannern in´ yajoˇow¸iwn berin, qanzi ateci ˘anaparh˚ œariqi: Sqanœeli en qo vkayow¸iwnner˚, dra hamar ho– gis sirec dranq: Qo xØsqeri yaytnow¸iwn˚ lowsaworowm ew imastnacnowm ¯ parzamitnerin: Berans baceci ow æownœ aøay, hogis ŒaŒagec patowiranner˚ qo: Nayir i—n´ ew oˇormi—r in´ qo anown˚ siroˇneri irawownqi hamemat: Πanaparhn im owˇˇi—r qo xØsqi hama´ayn, or zanazan meˇqer œtiren in´: ffirki—r in´ mardkanc zrpartow¸iwnic, ew es qo patowiranner˚ k˚ pahem: Eresd co—yc towr qo Æaøayin, ew qo ardaradatow¸iwn˚ sovorecro—w in´: Jre– ri vtakner ijan im aœqeric, qanzi mardik œhetewecin qo Ør¯nqnerin: Ardar es dow, T¯—r, ew æitak en qo da– tastanner˚: Dow patowirecir qo vkayow¸iwnner˚, oronq

1151

Saˇmos

118. 139–167

ardarew æat ˘æmarit en: Naxan´axndrow¸iwn˚ qo han– d¯p maæec in´, qanzi ¸ænaminern im moøacan xØsqer˚ qo: Xist ˚ntir en xØsqer˚ qo, ew qo Æaøan sirec dranq: Manowk em es ew arhamarhowaÆ, bayc qo ardarow¸iwn˚ œmo– øacay: Qo ardarow¸iwn˚ yawerßakan ardarow¸iwn ¯, ew qo Ør¯nq˚‘ ˘æmarit: Neˇow¸iwnn ow viætn in´ patecin, bayc qo patowirannern im xØsqern eˇan: Qo vkayow¸iwn– nern ardar en yawitean, imasto—wn dar´row ew pahpani—r in´: Amboˇj srtovs qez ´ayn towi, lsi—r in´, T¯—r, qanzi qo ardarow¸iwn˚ Œntøeci: Aˇaˇakeci qo aøjew‘ Œrki—r in´, ew es qo vkayow¸iwnner˚ k˚ pahem: Es vaˇ aøawØ– tean ar¸nacay ow aˇaˇakeciew im yoys˚ dri qo xØsqeri vray: AøawØtic æowt bacowecin aœqern im, or qo xØsqern artasanem: Lsi—r im ´ayn˚, T¯—r, ˚st qo oˇormow¸ean. T¯—r, qo datastanov Œrki—r in´: HalaÆiœners anØr¯now¸iwn˚ mØtecrin in´, qanzi nranq heøow eˇan qo Ør¯nqic: MØt es dow, T¯—r, ew qo bolor patowiranner˚ ˘æmarit en: Skz– bic ewe¸ ˘anaœeci qo vkayow¸iwnner˚, oronq dow yawitea—n hastatecir: Te—s im ¸æowaøow¸iwn˚ ew Œrki—r in´, qanzi qo Ør¯nq˚ es œmoøacay: Te—s im datastan˚ ew azati—r in´, ow qo xØsqi hama´ayn pahpani—r in´: ffirkow¸iwn˚ heøow ¯ meˇaworneric, qanzi nranq qo Ør¯nqner˚ œpahe– cin: Qo g¸ow¸iwnner˚ æat en, T¯—r, ew qo datastani ha– ma´ayn pahpani—r in´: Bazma¸iw eˇan im halaÆiœnern ow in´ neˇoˇner˚, bayc qo vkayow¸iwnneric es œxotorowe– ci: Maæwowm ¯i nayelov anoˇormnerin, qanzi qo patowi– ranner˚ œpahecin nranq: Te—s, ¸¯ orqa!n sireci qo pa– towiranner˚. T¯—r, qo oˇormow¸eamb kea—nq towr in´: Qo xØsqi skizb˚ ˘æmartow¸iwnn ¯, yawerß en qo bolor ardar datastanner˚: Iæxannern izowr halaÆecin in´. sirts miayn qo xØsqeric sarsaŒec: Es cnÆaci qo xØsqerov inœp¯s m¯k˚, or meÆ awar ¯ gtnowm: Ateci ow arhamarhe– ci meˇq˚, ew qo Ør¯nq˚ sireci: fflroway m¯j eظn angam qez piti Ørhnem qo ardar datastani hamar: Qo Ør¯nq˚ siroˇner˚ meÆ xaˇaˇow¸ean m¯j en, ew nranc hamar œkay gay¸akˇow¸iwn: Spaseci qo Œrkow¸ean˚, T¯—r, ew qo pa– towiranner˚ sireci: Hogis pahec qo vkayow¸iwnner˚, ew

139

140 141 142 143 144

145 146 147

148 149 150 151 152

153 154 155

156 157

158 159 160

161 162 163 164 165

166 167

118. 168–121. 5 168 169

170 171 172

173 174

175 176

119, 2 3 4 5

6 7 8

120, 2 3 4 5 6 7 8 9

121, 2 3 4

5

Saˇmos

1152

es æat sireci dranq: Heteweci qo patowirannerin ew vkayow¸iwnnerin, qanzi im bolor owˇinern aøjewd en: Im xndranqner˚ ¸oˇ mØtenan qez, T¯—r, qo xØsqi hama´ayn imasto—wn dar´row in´: Im aˇØ¸q˚ ¸oˇ hasni qez, T¯—r, ew qo xØsqov Œrki—r in´: Im ær¸ownqner˚ qez Ørhnow¸iwn k˚ bxecnen, erb in´ sovorecnes qo ardaradatow¸iwn˚: Im lezown qo xØsqer˚ k’artasani, qanzi qo bolor patowi– rannern ardar en: Qo ´eøqn im pahapan˚ ¸oˇ lini, qanzi qo patowirannern ˚ntreci: Qo ænorheliq Œrkow– ¸iwn˚ cankacay, T¯—r, ew qo Ør¯nqnern im xØsqern eˇan: Φoˇ es aprem, or Ørhnem qez, ew qo ardaradatow¸iwnn in´ ¸oˇ Øgni: Moloroweci korowseal oœxari p¯s, Œntøi—r Æaøayid, qanzi patowirannerd œem moøacel: fflrhnergow¸iwnner bar´ownqi asti˘anneri vray Ne– ˇow¸eans m¯j es Tiroj˚ ´ayn towi, ew na lsec in´: T¯—r, Œrki—r in´ neng ær¸ownqneric ow œar lezowic: I?nœ piti trowi qez, kam i?nœ piti awelanay, ne—ng lezow. - dranq hskayi neter en, oronq kayÆaknerov mxwowm en kaˇnow m¯j: Va!y in´, qanzi erkar tewec pandxtow¸iwnn im, es bnakoweci Kedari vrannerowm: Ωat ßamanak hogis bnakowec nranc het, ovqer atowm en xaˇaˇow¸iwn˚: Es xaˇaˇas¯r ¯i. erb xØsowm ¯i, nranq martnœowm ¯in im d¯m: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray Aœ– qers d¯pi leøner˚ bar´racri, orteˇic in´ Øgnow¸iwn pi– ti gay: In´ Øgnow¸iwn piti gay Tirojic, or steˇÆec er– kinqn ow erkir˚: Φoˇ qo otq˚ œsasanowi, ew qo Pahapan˚ ¸oˇ œnnji, inœp¯s œi nnjowm ew qown œi mtnowm Pahapann Isray¯li: T¯r˚ qez k˚ pahpani, T¯r˚ qez k’˚ndowni ir aj ´eøqov: Cerekn aregak˚ qez œi vnasi, oœ ¯l lowsin˚‘ giæer ßamanak: T¯r˚ qez k˚ pahpani am¯n œariqic, T¯r˚ k˚ pahpani qez: T¯r˚ k˚ hski qo mowtqn ow elq˚‘ aysowhetew minœew yawitean: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray Ow– raxanowm ¯i, erb asowm ¯in‘ ¡Gnanq Tiroj town¿: Mer otqer˚ hasel kangnel ¯in qo dønerin, o—v Erowsaˇ¯m: E– rowsaˇ¯m˚ bareæ¯n ¯ orp¯s qaˇaq, ew nra bnakiœnern ir æowrjn en: Ceˇern aynteˇ bar´racan‘ ceˇer˚ Tiroj, or

1153

Saˇmos

121. 6–124. 6

Isray¯li vkayow¸eamb gohow¸iwn matowcen Tiroj anowa– n˚: Aynteˇ en drowaÆ datastani a¸oøner˚‘ a¸oøner 6 drowaÆ Daw¸i tan m¯j: Harcr¯—q Erowsaˇ¯mi xaˇaˇow– 7 ¸ean ow æ¯now¸ean masin, dowq‘ bolord, or sirowm ¯q ayn: Qo amrow¸iwnnerowm ¸oˇ xaˇaˇow¸iwn lini, ew qo berderi 8 aætaraknerowm‘ æ¯now¸iwn: I s¯r im eˇbayrneri ew ˚nker– 9 neri qez xaˇaˇow¸iwn maˇ¸eci: Ew mer T¯r AstÆow hamar 10 qez barow¸iwn cankacanq: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray Aœ– 122, 2 qers d¯pi qez bar´racri, T¯—r, dow, or bnakwowm es erkn– qowm: Inœp¯s Æaøaneri aœqern irenc t¯reri ´eøqin, 3 inœp¯s aˇaxni aœqern ir tirowhow ´eøqin, aynp¯s ¯l mer aœqern owˇˇowaÆ en qez, T¯—r AstowaÆ mer, minœew or g¸as mez: G¸a— mez, T¯—r, g¸a— mez, qanzi bazowm 4 arhamarhanqner krecinq: Mer hoginern anœaŒ lcowecin 5 mez anpatowoˇneri naxatinqnerov ew ambartawanneri anarganqov: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray E¸¯ 123, 2 T¯r˚ mez het œlin¯r, - ¸oˇ asi Isray¯l˚, - e¸¯ T¯r˚ mez 3 het œlin¯r, mardik mez vray yar´akowelov‘ mez oˇj-oˇj kowl 4 k˚ tayin, erb nranc zayroy¸˚ borboqowaÆ ¯r mez vray: Ew 5 jrern angam mez k’˚nkˇm¯in, erb mer hoginern ancan he– ˇeˇi mijov: Mer hoginern ancan anhangist jreri mijov: 6 fflrhneal ¯ T¯r˚, or mez nranc atamneri ors˚ œdar´rec: 7 Mer hoginer˚ Œrkowecin inœp¯s ˘n˘ˇowk˚ orsordi ¸akar– 8 dic: Nranc ¸akardner˚ Œærowecin, ew menq azatowecinq: Mer Øgnow¸iwn˚ Tiroj anownic ¯, na, or erkinqn ow erkirn 9 steˇÆec: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray Ov 124, 2 yoys˚ drel ¯ Tiroj vray, yawitean œi sasanowi inœp¯s leø˚ Sioni, or gtnwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm: Inœp¯s or na ærja– 3 patowaÆ ¯ leønerov, aynp¯s T¯rn ir ßoˇovrdi æowrjn ¯‘ aysowhetew minœew yawitean: T¯r˚ œi ¸oˇni, or meˇawor– 4 neri gawazann oroæi ardarneri vi˘ak˚, ew ardarnern irenc ´eøqer˚ piti œerkaren anØr¯now¸ean: T¯r˚ bariq 5 ¯ gorÆowm barinerin ew nranc, or owˇiˇ en srtov: Isk 6 yaŒætakow¸eamb hamakowaÆnerin T¯r˚ k˚ korÆani nranc

125. 1–128. 4

125, 2 3

4 5 6 7

126, 2

3

4 5 6

127, 2 3 4

5 6

7

128, 2 3 4

Saˇmos

1154

het, ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm: Xaˇaˇow¸iwn Isra– y¯lin: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray Erb T¯r˚ Sion˚ veradar´rec gerow¸iwnic, menq mxi¸arowe– cinq: Aynßam mer beranner˚ xndow¸eamb lcowecin ew mer lezowner˚‘ cnÆow¸eamb: Aynßam he¸anosneri m¯j asacin. ¡T¯r˚ meÆ baner gorÆec sranc hamar¿: MeÆ baner gor– Æec T¯r˚ mez hamar, ew menq cnÆacinq: T¯—r, e—t dar´– row mez gerow¸iwnic‘ harawi heˇeˇneri p¯s: Ovqer canowm ¯in artasowqov, cnÆow¸eamb piti hn´en: Ovqer æalakaÆ tanowm ¯in sermern irenc ow lac linowm gnalis, yet piti gan cnÆalov ew bar´aÆ piti beren xr´ern irenc: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray E¸¯ T¯r˚ town˚ œæini, izowr en œarœarwowm ayn æinoˇner˚, e¸¯ T¯r˚ qaˇaq˚ œpahpani, izowr en hskowm pahapanner˚ nra: Izowr ¯q vaˇ ar¸nanowm. ard, ve—r kac¯q‘ qani deø œ¯q nnjel: Dowq taøapanqi hacn ¯q owtowm, minœ Na qown ¯ talis ir sirelinerin: Tiroj ßaøangow¸iwn˚ nra ordinern en, oronq nra var´n en, ptowˇ˚ nra orovayni: Inœp¯s ne– ter˚ hzØri ´eøqowm, aynp¯s en ordinern ankealneri: E– rani! nran, ov ir owzaÆi œaŒ k’aøni ayd neteric. erb darpasi mØt ir ¸ænamineri het xØselow lini, na amظov œi mnay: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray Era– ni! bolor nranc, ovqer vaxenowm en Tirojic ew ˚n¸anowm nra ˘anaparhnerov: Dow qo ´eøqi vastak˚ piti owtes. erani! qez, da law piti lini qez hamar: Kind piti li– ni vayelowœ or¸atownki p¯s qo tan ankiwnowm, ordinerd‘ noratownk ´i¸enow p¯s qo seˇani æowrj˚: Aha aysp¯—s pi– ti Ørhnowi am¯n mard, or vaxenowm ¯ Tirojic: Qez piti Ørhni T¯r˚ Sionickeanqid bolor Ørerin dow piti tesnes barow¸iwn˚ Erowsaˇ¯mi: Dow piti tesnes qo ordineri ordinerin: Xaˇaˇow¸i!wn Isray¯lin: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray Man– kow¸iwnics i ver bazowm angam martnœecin im d¯m, - ¸oˇ Isray¯ln asi ayd, - mankow¸iwnics i ver bazowm angam martnœecin im d¯m, bayc œyaˇ¸ecin in´: Meˇawornern ha–

1155

Saˇmos

128. 5–131. 11

rowaÆecin im ¸ikownqin, erkar ßamanak gorÆecin anØr¯– now¸iwnn irenc: T¯rn ardar ¯, meˇaworneri paranoc˚ na 5 k˚ xortaki: Amظahar k˚ linen ow et k˚ daønan bolor 6 nranq, ovqer atowm en Sion˚: Nranq k˚ linen taniqi 7 xoti p¯s, or œoranowm ¯ deø œhn´aÆ: Dranov hn´oworn ir 8 bowø˚ œi lcni, oœ ¯l xowr´ kapoˇn‘ ir girk˚: Nranc koˇqic 9 ancnoˇner˚ œen asi‘ ¡Tiroj Ørhnow¸iwn˚ ´ez vray lini, ew Ørhneal lin¯q Tiroj anownov¿: fflrhnergow¸iwnner Bar´ownqi asti˘anneri vray 129 Xorow¸iwnneric qez kanœeci, T¯—r: T¯—r, lsi—r im ´ayn˚, ¸oˇ 2 qo akanjner˚ lsen ´aynn im aˇØ¸qi: E¸¯ anØr¯now¸iwn– 3 ners qnnes, T¯—r, o?v karoˇ ¯ kangnel qo aøjew, T¯—r, qanzi 4 qeznic ¯ galis qawow¸iwn˚: Qo anowan hamar hambere– 5 ci, T¯—r, hogis spasec qo xØsqin: Hogis yoys˚ drec Tiroj 6 vray: AøawØtean pahic minœew erekoy, aøawØtean pahic Isray¯l˚ yoys˚ drec Tiroj vray: Tirojic ¯ oˇormow¸iwn˚, ow 7 nranic en bolor Œrkow¸iwnner˚: Ew na piti Œrki Isra– 8 y¯ln ir bolor neˇow¸iwnneric: T¯—r, sirts œgoøozacaw, ew aœqers verewic œnayecin. es 130 meÆameÆneri het otq œdri, oœ ¯l nranc het, ovqer bar´r en in´nic. ayl xonarh eˇay mØr krÆqic ktrowaÆ man– 2 kan nman, ori ŒaŒag˚ noyn banin daønaln ¯. isk e¸¯ hpartacri im hogin, aydp¯s ¸oˇ lini hatowcowmn an´is: Isray¯l˚ yoys˚ drec Tiroj vray‘ aysowhetew minœew yawite– 3 an: T¯—r, yiæi—r Daw¸in ew nra amboˇj hezow¸iwn˚, ¸¯ inœp¯s 131, 2 na erdowec Tiroj˚, ew owxt arec Yakobi AstÆown‘ aselov. ¡ffem mtni im tan yarkic ners, œem mtni im ankoˇin˚, im 3, 4 aœqerin qown œem tay, kam ninj‘ im ¸ar¸iœnerin, ew kam hangist‘ im marmnin, minœew Yakobi T¯r AstÆow hamar 5 xorani teˇ œgtnem¿: Aha, xorani masin lsecinq EŒ– 6 ra¸ayowm, ew ayn gtanq mayrineri daæterowm: Mtnenq 7 kacaran˚ nra, erkrpagenq ayn teˇin, owr kangnaÆ en otqer˚ nra: Eli—r qo hangstavayr˚, T¯—r, dow ew tapa– 8 nak˚ qo sowrb Ktaki: Qo er¯cner˚ ¸oˇ ardarow¸iwn hag– 9 nen, ew qo srber˚ xndow¸eamb cnÆan: Yanown qo sireli 10 Daw¸i, mi— ærjir eresd qo ØÆealic: T¯r˚ ˘æmartow¸eamb 11

131. 12–134. 10

Saˇmos

1156

erdowec Daw¸in ow œstec nran. ¡Qo orovayni ptˇic piti nstecnem qo gahin: E¸¯ ordinerd pahen im Ør¯nqn ow im vkayow¸iwnner˚, oronq nranc piti sovorecnem, apa or– diner˚ nranc yawiteans yawitenic k˚ nsten qo gahin¿: 13, 14 T¯r˚ sirec Sion˚ew nax˚ntrec bnakowel aynteˇ: Asac. ¡Ays ¯ hangstavayrn im yawiteans yawitenic, aysteˇ 15 piti bnakowem, qanzi hawaneci sa: Sra berq˚ piti æarownak Ørhnem, ew sra aˇqatnerin kætacnem hacov: 16 Sra er¯cnerin Œrkow¸iwn piti hagcnem, ew sra srber˚ 17 xndow¸eamb piti cnÆan: Aynteˇ piti Daw¸in eˇjiwrner 18 Ælecnem, im ØÆeali hamar ˘rag patrastem: Nra ¸æna– minerin amظ piti hagcnem, isk nra vray piti Æaˇki srbow¸iwnn im¿: 132 Orqa!n bari, orqa!n vayelowœ ¯, or eˇbayrner˚ bnakwowm 2 en miasin, inœp¯s azniw iwˇ, or ijnowm ¯ Aharoni glxin ow mØrowqin, ew mØrowqic sahowm d¯pi nra zgesti qˇancqner˚, 3 inœp¯s cØˇ, or Hermonic cØˇwowm ¯ Sion leran vray: Aynteˇ patrastec T¯rn Ørhnow¸iwnn ow keanq˚ yawitenakan: 133 Aysteˇ Ørhnec¯—q Tiroj˚, Tiroj bolo—r Æaøaner, or g˚t2 nwowm ¯q Tiroj tan˚ ew mer AstÆow gawi¸nerowm: Giæer˚ d¯pi srbow¸i—wn parzec¯q ´eøqer˚ ´er, ew Ørhnec¯—q Tiro– 3 j˚: Φoˇ T¯rn Ørhni mez Sionic, Na, or erkinqn ow erkir˚ steˇÆec: 134 fflrhnec¯—q Tiroj anown˚, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Tiro—j Æaøa– 2 ner, or gtnwowm ¯q Tiroj tan˚, mer AstÆow tan gawi¸– 3 nerowm: fflrhnec¯—q Tiroj˚, qanzi bari ¯ T¯r˚. saˇmo—s er– 4 gec¯q nra anowan˚, qanzi qaˇcr ¯ na: T¯rn ir ˚ntreal˚ 5 dar´rec Yakobin, ew Isray¯l˚‘ ßaøangow¸iwnn ir: Es has– 6 kacay, or meÆ ¯ T¯r˚, ew T¯r˚ meÆ ¯ bolor kowøqeric: T¯rn inœ or cankacaw, katarec erknqowm ow erkri vray, Æovowm 7 ew bolor andowndnerowm: Amper hanelov erkri Æayreric‘ ir kayÆaknern an´rewi veraÆec, ew ir pahestneric hoˇmer 8 dowrs berec: Na harowaÆec egiptacineri bolor andra– nik Ænowndnerin, inœp¯s mardkanc, aynp¯s ¯l anasownne– 9 rin: Ir næannern ow zarmanahraæ gorÆern owˇarkec qez, 10 o—v Egiptos, qo ffiarawonin ew nra amboˇj zØrqin: Na harowaÆec bazowm azgeri, ew spanec hzØr ¸agaworne– 12

1157

Saˇmos

134. 11–135. 18

ri. amorhacineri ¸agawor Sehonin, Basani ¸agawor fflginow bolor ¸agaworow¸iwnner˚ Qanani: Nranc erkir˚ orp¯s ßaøangow¸iwn towec, orp¯s ßaøangow¸iwn Isray¯li ir ßoˇovrdin: T¯—r, qo anown˚ yawerß ¯, T¯—r, qo yiæatak˚‘ serndic serownd: T¯r˚ datowm ¯ ir ßoˇovrdin, ew mxi¸ar– wowm ir Æaøanerov: He¸anosneri kowøqer˚ oski ow arÆa¸ en, ´eøqi gorÆn en mardkanc ordineri: Beran ownen, bayc œen xØsowm, aœqer ownen, bayc œen tesnowm: Akanjner ow– nen, bayc œen lsowm, ew nranc beranowm æownœ œkay: Nranc nman k˚ linen dranq steˇÆoˇner˚ ew bolor nranq, or yoys˚ drel en nranc vray: fflrhni—r Tiroj˚, to—wn Isray¯li, Ørhni—r Tiroj˚, to—wn Aharoni: fflrhni—r Tiroj˚, to—wn Ξewii. Tiro– jic erki—wˇ kroˇner, Ørhnec¯—q Tiroj˚: fflrhnow¸i!wn Tiroj˚ Sionic, Nran, or bnakwowm ¯ Erowsaˇ¯mowm:

11 12

13 14 15 16 17 18

19 20 21

Gohow¸i—wn matowcec¯q Tiroj˚, qanzi bari ¯ na, qanzi 135 yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Gohow¸i—wn matowcec¯q astow– 2 aÆneri AstÆown, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Go– 3 how¸i—wn matowcec¯q t¯reri Tiroj˚, qanzi yawerß ¯ nra o– ˇormow¸iwn˚: Miaynak na meÆ hraæagorÆow¸iwnner arec, 4 qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Erkinqn steˇÆec ir i– 5 mastow¸eamb, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Erkir˚ 6 hastatec jreri vray, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Miaynak steˇÆec lowsatowner˚ meÆ, qanzi yawerß ¯ nra o– 7 ˇormow¸iwn˚: Aregak˚ kargec cerekoway tirakal, qanzi 8 yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚, lowsinn ow astˇer˚‘ giæeroway 9 tirakal, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: KorÆanec e– 10 giptacineri erkirn ir andranik Ænowndnerov hander´, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Isray¯lacinerin hanec 11 Egiptosic, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚, arec ayd‘ 12 bar´r ´eøqov ew ir hzØr bazkov, qanzi yawerß ¯ nra oˇor– mow¸iwn˚: Patøec meÆ Æovn ow baßanec erkow masi, qanzi 13 yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Isray¯lacinerin anckacrec 14 Æovi mijov, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: ffiarawonin 15 ir zØrqov ˚nkˇmec Karmir Æovowm, qanzi yawerß ¯ nra o– ˇormow¸iwn˚: Ir ßoˇovrdin hanec d¯pi anapat, qanzi 16 yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: HarowaÆec meÆameÆ azgeri, 17 qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Spanec hzØr ¸aga– 18

135. 19–137. 6

Saˇmos

1158

worneri, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚. spanec amor– hacineri ¸agawor Sehonin, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow– 20 ¸iwn˚, Basani ¸agawor fflgin, qanzi yawerß ¯ nra oˇor– 21 mow¸iwn˚: Nranc erkir˚ orp¯s ßaøangow¸iwn towec, qan– 22 zi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚, towec orp¯s ßaøangow¸iwn Isray¯lin‘ ir Æaøayin, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: 23 T¯r˚ mez yiæec mer ¸æowaøow¸ean m¯j, qanzi yawerß ¯ nra 24 oˇormow¸iwn˚: Na Œrkec mez mer ¸ænamineri ´eøqic, qan– 25 zi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Na kerakowr ¯ talis bolor 26 aproˇ ¯aknerin, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: Go– how¸i—wn matowcec¯q erknawor AstÆown, qanzi yawerß ¯ nra oˇormow¸iwn˚: 136 Babeloni geteri mØt‘ aynteˇ nstaÆ lalis ¯inq, erb 2 yiæowm ¯inq Sion˚: Nranc owøineric ¯inq kaxel mer 3 ktakaranner˚: Aynteˇ mez ger aroˇner˚ Ørhnow¸ean xØsq ¯in pahanjowm meznic, mez taragroˇnern stipowm 4 ¯in‘ aselov. ¡Ergec¯—q mez hamar Sioni Ørhnergeric¿: Isk 5 menq inœp¯?s ergenq Tiroj Ørhnerger˚ Øtar erkrowm: E¸¯ 6 moøanam qez, Erowsaˇ¯—m, ¸oˇ im aj˚ moøanay in´: Φoˇ lezows qimqis kpœi, ¸¯ qez œyiæem, e¸¯ im owraxow¸ean 7 skzbowm nax qe—z, Erowsaˇ¯—m, œgovabanem: Yiæi—r, T¯—r, ¸¯ inœ ¯in asowm edomaciner˚ Erowsaˇ¯mi Ørerin. ¡Qande– 8 c¯—q, qandec¯—q, himnayata—k ar¯q¿: O—v Babeloni ¸æowaø dowstr, erani! nran, ov qez piti hatowci aynp¯s, inœp¯s 9 dow mez hatowceci—r: Erani! nran, ov k˚ bøni qo manowk– nerin ow k˚ xŒi qarin: 137 Gohow¸iwn piti matowcem qez, T¯—r, im amboˇj srtov, hreætakneri aøjew saˇmos piti ergem qez, qanzi lse– 2 cir xØsq˚ beranis: Piti erkrpagem sowrb ta˘aridew anowand gohow¸iwn piti matowcem qo oˇormow¸ean ow ˘æmartow¸ean hamar, qanzi am¯n inœowm meÆ coyc towir 3 sowrb anownd: Or Ør˚ or qez ´ayn tam, iskoyn lsi—r in´, ew 4 bazmapatki—r zØrow¸iwnnern hogows m¯j: Gohow¸iwn pi– ti matowcen qez aæxarhi bolor ¸agaworner˚, qanzi lse– 5 cin beranid xØsqer˚: Nranq piti Œaøabanen qo ˘a– 6 naparhner˚, qanzi meÆ ¯ Œaøq˚ Tiroj: Bar´r ¯ T¯r˚, na tesnowm ¯ xonarhnerin, isk bar´ramitnerin heøowic 19

1159

Saˇmos

137. 7–138. 24

˘anaœowm: Erb ancnem neˇow¸iwnneri mijov, dow k˚ Œrkes in´ ¸ænamow zayroy¸ic: Λeøqd k˚ meknes, ew qo aj˚ k˚ Œrki in´: T¯r˚ k˚ hatowci im Œoxar¯n. T¯—r, qo oˇormow¸iwn˚ yawerß ¯, ´eøqid gorÆer˚ mi— antesir:

7

8

T¯—r, in´ Œor´ecir ow ˘anaœecir in´: Dow imacar 138, 2 im nistowkac˚, heøowic haskacar im mtaÆowmner˚: Im 3 æawiˇnern ow vi˘ak˚ dow qnnecir, ew bolor ˘anaparhners naxap¯s tesar: Imacar, or lezowis tak nengow¸iwn 4 œkay: Aha dow, T¯—r, imacar im skizbn ow verj˚, dow in´ 5 steˇÆecir ew ´eøqd drir in´ vray: Zarmanali ¯ qo ima– 6 cow¸iwnn im masin, aynqan zØreˇ, or œem karoˇ hasow linel dran: O?wr gnam es qo hogowc, kam qo d¯mqic o?wr Œaxœem: 7 E¸¯ erkinq elnem, aynteˇ es dow, e¸¯ dßoxq ijnem, dran 8 ¯l mØt es: E¸¯ aøawØtean ¸ewer aønem ow bnakowem Æovi 9 ezerqin, aynteˇ ¯l qo ´eøqn in´ k’aøajnordi, ew ajd in´ 10 k’˚ndowni: Asaci‘ gowc¯ xawarn in´ ÆaÆki, kam giæer˚ 11 pati in´im vayelqi loysi Œoxar¯n: Xawar˚ qez hamar 12 xawar œi lini, ew giæer˚ lowsawor cerek k˚ daønay, ow nra m¸ow¸iwnn inœp¯s loys k’ereway: Do—w steˇÆecir erikamnern 13 im, ew mØrs orovaynic in´ ˚ndownecir: Gohow¸iwn piti ma– 14 towcem qez, T¯—r, qanzi aheˇ ow sqanœeli es dow, sqanœeli en gorÆer˚ qo, oronq es æat sireci: ffÆaÆkowec qeznic im 15 oskor˚, orn steˇÆecir dow ¸aqown, oœ ¯l ÆaÆkowec karoˇow– ¸iwnn im erkri xorqerowm: Im ankatarow¸iwnner˚ tesan 16 qo aœqer˚, ew ayd bolor˚ growecin qo grqowm: Cerek˚ dranq molorowecin, ow œkar m¯k˚, or aøajnord¯r dranq: In´ ha– 17 mar xist patowakan eˇan qo barekamnern, Astowa—Æ, ew æat zØracan nranc iæxanner˚: Haæoweci nranc, ew 18 awazic æat dowrs ekan. ar¸nacay‘ ew aha qez het em: Dow, Astowa—Æ, piti spanes meˇawornerin. ariwnarbo—w 19 mardik, heøac¯—q in´nic: Hakaøakow¸eamb ow naxan´ov 20 nranq izowr piti tiren qo qaˇaqnerin: Qez atoˇne– 21 rin ateci, T¯—r, ew qo ¸ænamineri pat˘aøov maæoweci: Katareal atelow¸eamb ateci nranc, ew nranq ¸ænami 22 dar´an in´: ffior´i—r in´, Astowa—Æ, ow ˘anaœi—r im sirt˚, 23 qnni—r in´ ow ˘anaœi—r im æawiˇner˚, ew te—s, e¸¯ im ˘ana– 24 parhin anØr¯now¸iwnner kan, aøajnordi—r in´ qo yawite–

139. 1–140. 8

Saˇmos

1160

nakan ˘anaparhnerov: 139, 2 Aysowhetew‘ saˇmos Daw¸i Azati—r in´, T¯—r, œar mar– 3 dowc, aniraw mardowc Œrki—r in´: Irenc srtowm nranq a– nØr¯now¸iwn xorhecin, ew giæer-cerek paterazmi pat– 4 rastowecin: ffl´i p¯s srecin lezownern irenc, ew nranc 5 ær¸neri tak ¸oyn kay ißi: Pahpani—r in´, T¯—r, meˇa– wori ´eøqic, ew œar mardowc Œrki—r in´. nranq xorhecin 6 xaŒanel ˚n¸acqn im: Ambartawannern irenc orogay¸˚ ¸aqcrin in´nic, ¸akardi larer ´gecin otqeris aøjew, ew 7 im æawˇi æowrj˚ gay¸akˇow¸iwnner drin: Asaci. ¡Dow im 8 T¯r AstowaÆn es, aka—nj dir, T¯—r, aˇØ¸qis ´aynin¿: T¯—r, T¯—r, im Œrkow¸ean zØrow¸i—wn, glxis hovani—n pateraz– 9 mi m¯j: Mi— matnir in´, T¯—r, meˇaworneri kamqin, oronq nengamtecin im d¯m: In´ eresi vray mi— ¸oˇ, or nranq er– beq œbar´ranan, ew nranc mtadrow¸iwnner˚ œkatarowen: 10 Φoˇ nranc kataraÆi vax˘ann ays lini. irenc ær¸ownq– 11 neri vastak˚ ¸oˇ ÆaÆki nranc: Dow nranc vray kra– ki kayÆer ¸aŒi—r ow korÆani—r nranc, or taøapanqneric 12 œkaroˇanan Œrkowel: ffaralezow mard˚ yajoˇow¸iwn œi ow– nenay erkri vray. meˇawor mardown ir œaragorÆow¸iwnner˚ 13 korstean k˚ matnen: Gitem, T¯—r, or dow aˇqatin ardar datastan es anowm ew tnanki irawownqn es paætpa– 14 nowm: Ardarner˚ gohow¸iwn piti matowcen qo anowan˚, owˇˇamitner˚ piti bnakowen qo dimac: 140 T¯r, ´ayn towi qez, lsi—r in´ ew o—wæ dar´row aˇØ¸qis 2 ´aynin, erb qez em kanœowm: T¯—r, ¸oˇ aˇØ¸qs qez owˇˇowi orp¯s xownk, ´eøqeris karkaøowmn‘ ibrew erekoyean pa– 3 tarag: Pahapa—n dir, T¯—r, im beranin, ew amowr dowø‘ 4 im ær¸nerin, or sirts œhakowi œarow¸ean xØsqin‘ meˇqi pat˘aø daønalov anØr¯now¸iwn gorÆoˇ mardkanc nman. 5 es nranc ha˘eli banerin œem haˇordakcowi: Φoˇ ardar˚ xrati in´ oˇormow¸eamb ow yandimani, bayc meˇawori iw– ˇ˚ ¸oˇ glowxs œØÆi, aˇØ¸qs piti hakadrem nra kamqin: 6 Nranc dataworner˚ kowl gnacin ßayøi mØt, ¸oˇ lsen xØs– 7 qern im, or qaˇcr en. ¡Inœp¯s ¸an´r hoˇ˚, or sŒøowaÆ ¯ erkri vray, aynp¯s piti crowen nranc oskorner˚ dßoxqi 8 mØterqowm¿: T¯—r, T¯—r, qez en owˇˇowaÆ aœqern im, yoyss dri

1161

Saˇmos

140. 9–142. 12

qez vray, mi— hanir in´nic im hogin: Pahpani—r in´ im 9 d¯m larowaÆ ¸akardic ew anØr¯now¸iwn gorÆoˇneri gay– ¸akˇow¸iwnic: Φoˇ meˇaworner˚ nra cancern ˚nknen, ew miayn es ancnem gnam: Daw¸i imastow¸iwn˚. aˇØ¸q, erb na qarayrowm ¯r Im 141, 2 ´aynov es Tiroj˚ kanœeci, im ´aynov Tirojn aˇaœeci: Ti– 3 roj dimac piti sŒøem aˇØ¸qn imew nra aøjew neˇow¸iwns piti patmem: Erb æownœs pakasec im nersowm, dow, T¯—r, 4 imacar æawiˇnern im. ayn ˘anaparhin, orov gnowm ¯i, Æa– Æowk orogay¸ larowec im d¯m: Nayowm ¯i aj ow tesnowm, or 5 oœ oq in´ œi ˘anaœowm. Œaxœeln in´ hamar anhnar dar´aw, ew œkar m¯k˚, or Œntø¯r in´: Qe—z kanœeci, T¯—r, ow asaci. 6 ¡Dow es im yoys˚ ew im baßin˚ oˇjeri erkrowm: O—wæ dar´row, 7 T¯—r, im aˇØ¸qin, qanzi es ¸aˇowaÆ em ¸æowaøow¸ean m¯j. azati—r in´ im halaÆiœneric, qanzi nranq in´anic hzØr eˇan: T¯—r, bantic hani—r in´, or gohow¸iwn matowcem qo 8 anowan˚: Ardarner˚ piti spasen, minœew or hatowcman arßanacnes in´: T¯—r, lsi—r aˇØ¸qn im, qo ˘æmartow¸eamb aka—nj dir im 142 xndranqin, qo ardarow¸eamb lsi—r in´: flaøayid het da– 2 tastan mi— tes, qanzi oœ mi kendani mard œi arda– ranay qo aøjew: Φænamin halaÆec in´, keanqs hoˇin 3 hawasarecrec ew in´ nstecrec xawari m¯j yawitean me– øaÆi p¯s: Hogis taˇtkacaw im nersowm, ew sirts xøo– 4 vowec im m¯j: Yiæeci Ørern aøajoway, mtabereci bolor 5 gorÆer˚ qo, ´eøqerid steˇÆaÆneri masin xorheci: D¯pi 6 qez karkaøeci ´eøqern im. hogis hoˇi p¯s Æarawi ¯ qez: Lsi—r in´ Œow¸ov, T¯—r, qanzi æownœs pakasec im nersowm, 7 mi— ærjir eresd in´nic, or œnmanowem gerezman ijnoˇnerin: AøawØtean qo oˇormow¸iwnn in´ lseli— dar´row, qanzi, T¯—r, 8 yoyss qez vray dri. co—yc towr in´ ˘anaparhn ayn, orov piti gnam, qanzi d¯pi qez, T¯—r, bar´racri hogis: Im 9 ¸ænamineric Œrki—r in´, T¯—r, qanzi qez im apaw¯n˚ dar´– ri: Sovorecro—w in´ katarel kamq˚ qo, qanzi dow es As– 10 towaÆn im, qo bari hogin in´ piti aøajnordi d¯pi ar– dar erkir: Yanown qo anowan, kea—nq towr in´, T¯—r, qo 11 ardarow¸eamb neˇow¸iwnic hani—r hogin im: Qo oˇormow– 12

143. 1–144. 6

Saˇmos

1162

¸eamb korÆani—r im ¸ænaminerin, korstea—n matnir bolor in´ neˇoˇnerin, qanzi es Æaøan em qo: 143 fflrhneal ¯ T¯r AstowaÆn im, or ´eøqs varßecrec pa– 2 terazmi ew matners‘ ˘akatamarti: Na oˇormow¸iwnn ow apaw¯nn ¯ im, Øgnakan˚, Œrkiœn ow pahpaniœn im: Es yoyss drel em nra vray. na ¯, or ßoˇovowrdnerin hnazan– 3 decnowm ¯ in´: T¯—r, mardn i?nœ ¯, or yaytnowecir nran, kam 4 mardow ordin‘ or bani teˇ es dnowm nran: Mard˚ nman ¯ 5 ownaynow¸ean, ew nra Ørern ancnowm en stoweri p¯s: T¯—r, caÆracro—w erkinqn ow iji—r, mØteci—r leønerin‘ ew ¸oˇ Æxen 6 dranq: Ar´aki—r kayÆakner˚ qo ew xøovi—r nranc, aøaqi—r 7 neter˚ qo ew cri—r nranc: Λeøqd mekni—r veric ow Œrki—r 8 in´ yordacoˇ jreric ew Øtarneri ordineri ´eøqic, oronc berannern ownaynow¸iwn en xØsowm, ew oronc aj˚ meˇsa– 9 gorÆ aj ¯: Astowa—Æ, qe—z nor Ørhnergov piti Ørhnem, 10 tasnalar nowagaranov saˇmos piti ergem qez: Na a– zatow¸iwn piti tay mer ¸agawornerin, ew œar sric piti 11 Œrki ir Dawi¸ Æaøayin: ffirki—r ew azati—r in´ Øtarneri ordineri ´eøqic, oronc berannern ownaynow¸iwn en xØsowm, 12 ew oronc aj˚ meˇsagorÆ aj ¯: Nranc ordiner˚ nor townki p¯s hastatowaÆ en irenc mankow¸iwnic, nranc dowstrer˚ 13 zardarowaÆ ow p˘nowaÆ en inœp¯s ta˘ar: Nranc ætema– ranner˚ liqn en ew m¯kic miwsn en hosowm, nranc oœxarner˚ 14 bazmaÆin en ew bazmanowm en irenc ˘amŒi vray: Nranc arjaøner˚ parart en, nranc cankapater˚ xramatner 15 œownen, ew nranc hraparaknerowm aˇmowk œkay: Es erani em talis ayn ßoˇovrdin, orn ays vi˘akowm ¯. naew erani! ayn ßoˇovrdin, ori T¯rn AstowaÆ ¯: 144 aleŒ. Piti Œaøabanem qez, AstowaÆ im ew Φagawor im, ow yawitean ew yawiteans yawitenic qo anownn Ørhnem: 2 be¸. Giæer-cerek qez Ørhnow¸iwn piti matowcem, ow ya– 3 witeans yawitenic piti govabanem anown˚ qo: gam¯l. MeÆ ¯ T¯rn ow anœaŒ Ørhneal, ew nra meÆow¸iwn˚ sahman 4 œowni: dale¸. Serndic serownd piti goven gorÆer˚ qo, ew 5 piti patmen zØrow¸iwnner˚ qo: h¯. Qo sowrb Œaøqi meÆ vayelœow¸ean masin piti xØsen, ew qo hraæagorÆow¸iwn– 6 ner˚ piti patmen: vaw. Qo ahawor zØrow¸iwn˚ piti

1163

Saˇmos

144. 7–145. 7

nkaragren, ew qo meÆow¸iwn˚ patmen: z¯. Qo meÆ barow– ¸ean yiæatak˚ piti aweten, ew piti cnÆan qo ardarow– ¸eamb: x¯¸. G¸asirt ew oˇormaÆ ¯ T¯r˚, hamberatar ew oˇormaæat: ¸¯¸. T¯r˚ qaˇcr ¯ bolori hand¯p, ew nra g¸ow¸iwn˚ taraÆwowm ¯ nra bolor araraÆneri vray: eØd. Qo bolor gorÆer˚, T¯—r, qez gohow¸iwn piti matowcen, ew qo srber˚ piti Ørhnen qez: qaŒ. Qo arqayakan Œaø– qi masin piti xØsen, ew qo zØrow¸iwnner˚ piti patmen, lam¯q. or mardkanc ordiner˚ ˘anaœen zØrow¸iwnner˚ qo, ew meÆ vayelœow¸iwn˚ arqayakan qo Œaøqi: m¯m. Qo arqayow– ¸iwn˚ oˇj yawitenow¸ean arqayow¸iwnn ¯, ew qo t¯row¸iwn˚‘ serndic serownd: nown. Hawatarim ¯ T¯rn ir bolor xØs– qerowm, ew ardar ¯ na ir bolor gorÆerowm: samqa¸. T¯rn amowr ¯ pahowm bolor say¸aqoˇnerin, ew otqi kangnecnowm bolor glorowaÆnerin: ¯y. Bolori aœqer˚ qez vray en yaøaÆ yowsov, ew dow es talis nranc kerakowr˚ ßamanakin. talis es dow nranc, ew snwowm en nranq: Œ¯. Bacowm es ´eøq˚ qo, ew qo qaˇcr kamqov yagecnowm es bolorin: Æad¯. Ardar ¯ T¯rn ir bolor ˘anaparhnerin, ew sowrb ¯ na ir bolor gorÆerowm: koŒ. T¯r˚ mØt ¯ bolor nranc, ovqer kanœowm en iren, bolor nranc, ovqer kanœowm en iren ˘æmartap¯s: r¯æ. Irenic aknaÆoˇneri kamq˚ katarowm ¯ T¯r˚, lsowm ¯ nranc aˇØ¸qn ow Œrkowm nranc: æin. T¯r˚ pahpanowm ¯ bolor nranc, ovqer sirowm en iren, ew T¯r˚ korÆanowm ¯ bolor meˇawornerin: ¸aw. Berans Tiroj Ørhnow¸iwn˚ pi– ti xØsi. am¯n kendani ¯ak piti Ørhni sowrb anown˚ nra yawitean ew yawiteans yawitenic:

7

8 9 10

11

12 13

14

15

16 17

18

19 20

21

Al¯lowia‘ Ang¯osi ew Zaqariayi fflrhni—r Tiroj˚, hogid 145, 2 im. piti Ørhnem Tirojn im keanqowm, saˇmos piti ergem im AstÆown, qani kam: Yoys mi— dr¯q iæxanneri‘ mard– 3 kanc ordineri vray, orovhetew nrancic Œrkow¸iwn œkay: Erb dowrs gay nranc hogin, nranq krkin hoˇ k˚ daønan, 4 ew noyn Ør˚ nranc bolor mtaÆowmner˚ k’anhetanan: E– 5 rani! nran, owm Øgnakan˚ Yakobi T¯r AstowaÆn ¯, ew owm yoys˚ T¯r AstÆow vray ¯, Na, or steˇÆec erkinqn ow er– 6 kir˚, Æovn ow dranc m¯j eˇaÆ am¯n inœ, Na, or yawitean 7 pahpanowm ¯ ˘æmartow¸iwn˚, ew zrkealnerin ardarow¸iwn

145. 8–148. 2

Saˇmos

1164

ænorhowm. T¯r˚ hac ¯ talis qaˇcaÆnerinew ar´akowm ban– tarkealnerin: T¯r˚ bacowm ¯ koyreri aœqer˚, T¯r˚ otqi ¯ kangnecnowm glorowaÆnerin: Sirowm ¯ T¯rn ardarnerin: 9 T¯r˚ pahpanowm ¯ pandowxtnerin, T¯rn ˚ndownowm ¯ orbe– rin ow ayrinerin, ew korÆanowm ˘anaparhnern ambariæt– 10 neri: Yaw¯t piti ¸agawori T¯r˚, qo AstowaÆ˚, Sio—n, serndic serownd: 146 fflrhnec¯—q Tiroj˚, qanzi qaˇcr en saˇmosner˚. ha˘eli 2 ¯ Ørhnow¸iwn˚ mer AstÆown: T¯r˚ kaøowcowm ¯ Erowsaˇ¯– 3 m˚, ew hawaqowm Isray¯li crowaÆnerin: Bßækowm ¯ bekeal 4 srter˚, ew kapowm bolor v¯rqer˚ nranc: Na haæwowm ¯ astˇeri bazmow¸iwn˚, ew koœowm bolorn irenc anownnerov: 5 MeÆ ¯ mer T¯r˚, ew meÆ ¯ nra zØrow¸iwn˚, nra imastow– 6 ¸iwn˚ sahman œowni: T¯rn ˚ndownowm ¯ hezerin, ew minœew 7 getin xonarhecnowm ambartawannerin: fflrhnec¯—q Tiro– j˚ gohabanow¸eamb, saˇmo—s ergec¯q nran Ørhnow¸eamb: 8 Erkinq˚ na patec amperov, erkri hamar patrastec an´rewn ir, leønerowm xot a˘ecrec ew banjar‘ mardkanc 9 kariqneri hamar: Na owteliq ¯ talis anasownnerin ew 10 agøawi ´agerin, oronq dimowm en iren: T¯r˚ ´iow zØrow– ¸iwn œ¯, or kamenowm ¯, oœ ¯l hskayi kazmowaÆqn ¯ hawanowm, 11 ayl T¯rn irenic erkiwˇ kroˇnerin ¯ hawanowm ew nranc, or irenc yoys˚ drel en ir oˇormow¸ean vray: 147 Govabani—r Tiroj˚, o—v Erowsaˇ¯m, ew Ørhnergi—r qo Ast– 2 Æown, Sio—n, qanzi na dønerid nigern amracrec, ew ordi– 3 nerid Ørhnec qo m¯j: Qo sahmanner˚ xaˇaˇow¸ean m¯j 4 pahec, ew coreni aøatow¸eamb liacrec qez: Na erkir ¯ owˇarkowm xØsqern ir, ew arag slanowm en patgamne– 5 r˚ nra: Na ´iwn ¯ teˇacnowm inœp¯s bowrd, ew maøaxow– 6 ˇ˚ canowm Œoæow p¯s: Na saøoycnern ar´akowm ¯ inœp¯s 7 pataøner. o?v karoˇ ¯ dimanal nra crtin: Owˇarkowm ¯ xØsqn ir ow halecnowm dranq. Œœowm en hoˇmer˚, ew ho– 8 sowm jrer˚: Ir xØsq˚ yaytnowm ¯ Yakobin, ir Ør¯nqnern ow 9 datastanner˚‘ Isray¯lin: T¯rn aysp¯s œvarowec bolor azgeri het, ew ir datastanner˚ nranc œyaytnec: 148 fflrhnec¯—q Tiroj˚ erknqic, Ørhnec¯—q nran bar´ownqne– 2 ric: fflrhnec¯—q nran, nra bolo—r hreætakner, Ørhnec¯—q 8

1165

Saˇmos

148. 3–150. 5

nran, nra bolo—r zØrow¸iwnner: fflrhnec¯—q nran, arega—k 3 ew lowsi—n, Ørhnec¯—q nran, bolo—r astˇer ew loys: fflrhnec¯—q 4 nran, erkinqneri— erkinqner, ew jre—r‘ or ver ¯q erknqic: fflrhnec¯—q anown˚ Tiroj, qanzi na asac‘ ew dranq steˇ– 5 Æowecin, na hramayec‘ ew dranq hastatowecin: Na kar– 6 gec dranq yawiteans yawitenic. karg sahmanec, ew ayn œi xaxtwowm: fflrhnec¯—q Tiroj˚ erkri vrayic, viæapne—r ew 7 bolo—r andowndner: Howr ew karkowt, ´iwn ew saønamaniq, 8 hoˇm ow mrrik, dowq, or nra xØsqn ¯q katarowm, leøne—r ew 9 bolo—r blowrner, ptˇabe—r Æaøer ew bolo—r mayriner, gazan– 10 ne—r ew am¯n tesak anasownne—r, soˇownne—r ew am¯n tesak ¸ewawor ¸øœownne—r, erkri ¸agaworne—r‘ zØrqerov hander´, 11 iæxanne—r ew erkri bolo—r dataworner, eritasardne—r ow 12 koyse—r, Æere—r ow manowkne—r, Ørhnec¯—q anown˚ Tiroj: ffia– 13 øaworowec miayn nra— anown˚. erknqowm ow erkri vray ¯ ve– how¸iwn˚ nra: T¯r˚ bar´racnowm ¯ eˇjiwrn ir ßoˇovrdi. 14 Ørhnow¸i!wn nra bolor srberin‘ ordinerin Isray¯li, ayn ßo– ˇovrdin, or mØt ¯ Tiroj˚: fflrhnec¯—q Tiroj˚ nor Ørhnow¸eamb, srberi ßoˇovowm ¯ 149 Ørhnow¸iwn˚ nra: Isray¯ln owraxacaw ir Ararœov, Sio– 2 ni ordiner˚ ¸oˇ cnÆan irenc Φagaworov: Φoˇ goven nra 3 anown˚ Ørhnow¸eamb, nowagaranov ow Ørhnergov saˇmos a– sen nran: T¯r˚ sirowm ¯ ir sowrb ßoˇovrdin, ew Œaøaworowm 4 hezerin Œrkow¸eamb: Φoˇ srber˚ parÆenan Œaøqov, ew 5 cnÆan irenc hangsti m¯j: Φoˇ nranq Œaøabanen Ast– 6 Æown irenc berannerov. nranc ´eøqerowm erksayri srer kan, or vr¯ß lowÆen he¸anosneric ew patßen bolor ßoˇo– 7 vowrdnerin, or nranc ¸agawornerin kapen æˇ¸anerov, ew 8 nranc meÆameÆnerin‘ erka¸eay ´eønakaperov, or grow– 9 aÆ datastann iragorÆen nranc hand¯p: Ays ¯ Œaøq˚ nra bolor srberi: fflrhnec¯—q AstÆown ir srbaranowm, Ørhnec¯—q nran ir zØ– 150 row¸ean erknayin hastatow¸ean m¯j: fflrhnec¯—q nran ir 2 zØrow¸ean m¯j, Ørhnec¯—q nran ir anœaŒ meÆow¸ean m¯j: Govabanec¯—q nran Ørhnow¸ean ´aynov, govabanec¯—q nran 3 saˇmosov ew Ørhnergow¸eamb: fflrhnec¯—q nran cnÆow¸eamb, 4 govabanec¯—q nran owraxow¸eamb: fflrhnec¯—q nran qaˇcr 5

150. 6–13

6

7

8 9

10 11

12, 13

Saˇmos

1166

xØsqerov, Ørhnec¯—q nran lseli baøerov, Ørhnec¯—q nran go– how¸ean ´aynov: Bolo—r hoginer, Ørhnec¯—q Tiroj˚: Haæowic dowrs ays saˇmos˚ Daw¸i inqnagirn ¯, erb na martnœelow elaw Goˇiadi d¯m, Sawowˇi aøjew. ffioqrn ¯i es im eˇbayr– neri m¯j. ew krtsern‘ im hØr tan˚. hØrs oœxarnern ¯i ara– Æecnowm: Λeøqern im nowagaran steˇÆecin, ew matners Ørhnergow¸ean gorÆiq patrastecin: Isk ard, o?v pi– ti patmi ays bann im Tiroj˚. am¯n bani T¯rn inq˚ k˚ lsi ays am¯n˚: Na owˇarkec ir hreætakin, in´ vercrec hØrs oœxarneri hØtic, ew ØÆec in´ ir iwˇi ØÆowmov: Ge– ˇecik ow meÆ ¯in eˇbayrnern im, bayc T¯r˚ œhawanec nranc: Es elay aylazgow d¯m, ew nzoveci kowøqer˚ nra: Aøay nra sowrn irenic, ktreci glowx˚ nra, ew veracri naxatinq˚ Isray¯li ordineric:

Aøakner G

Erowsaˇ¯mowm Isray¯li ¸agawor Daw¸i ordow‘ Soˇomoni 1 aøakner˚ Πanaœel imastow¸iwnn ow xrat˚, imanal han– 2 ˘ari xØsqer˚, ˚nkalel xØsqi bard dar´owaÆqner˚, has– 3 kanal ˘æmarit ardarow¸iwn˚ ew owˇˇel irawownq˚‘ par– 4 zamitnerin xoragitow¸iwn ew eritasardnerin mitq ow han˘ar talow hamar, orp¯szi, dranq lselov, imastownn 5 aweli imastown lini, isk han˘areˇ˚ aøajnordow¸iwn sta– nay, ¸aŒanci aøakneri ew xorin asoy¸neri m¯j, imas– 6 townneri ˘aøeri ew nranc aylabanow¸iwnneri m¯j: I– 7 mastow¸ean skizb˚ Tiroj erkiwˇn ¯, or bari han˘ar ¯ bolor nranc hamar, ovqer aøajnordwowm en nranov, isk zgØnow¸ean skizb˚ bari astowaÆapaætow¸iwnn ¯, bayc ambariætnern arhamarhowm en imastow¸iwnn ow xrat˚: Lsi—r, ordea—k, hØrd xrat˚ew mi— merßir mØrd patowiran˚, 8 orp¯szi ænorhi psak kres qo glxinew oski maneak‘ qo pa– 9 ranocin: Ordea—k, ¸oˇ qez œxaben ambariæt mardik, ew 10, 11 hawanow¸iwn œtas, e¸¯ qez kanœen ow asen. ¡Ari— mez het, masnaki—c eˇir ariwnaheˇow¸ean, anmeˇ teˇ˚ spanenqew hoˇi tak ÆaÆkenq ardar mardown, gerezmani p¯s nran 12 oˇj-oˇj kowl tanq ew nra yiæatak˚ veracnenq erkric, yaŒætakenq nra tesak-tesak ownecowaÆq˚ew mer tner˚ 13 lcnenq awarov: E—k mez baßneki—c dar´ir, bolors mi ˚n– 14 dhanowr qsak k’ownenanq, ew miewnoyn teˇ˚ k˚ lini mer gan– ´aran˚¿: Ordea—k, ˘anaparh mi— gna nranc het, otqd 15 æeˇi—r nranc æawiˇneric, qanzi nranc otqer˚ d¯pi œariq 16 en ˚n¸anowm, ew nranq ætapowm en ariwn heˇelow: Arda– 17 rew, izowr ¸akard œen larowm ¸øœownneri hamar: Nranq, 18 or spanow¸ean masnakic en daønowm, œariq en gan´owm irenc an´i hamar. œar ¯ linelow aniraw mardkanc korÆa– nowm˚: Da ¯ ˘anaparh˚ bolor nranc, or anirawow¸iwn en 19 gorÆowm, orovhetew ambartawanow¸eamb nranq spanowm en irenc hogin: Imastow¸iwn˚ govabanwowm ¯ ˘anaparh– 20 neri vray, bar´r ´aynov høœakwowm hraparaknerowm, qa– 21 rozwowm parispneri glxic, azdararwowm hzØrneri døneri

1. 22–2. 9

22

23

24

25 26

27

28

29 30 31

32

33

2 2

3 4 5 6

7 8

9

Aøakner

1168

aøjew ew hamar´ak xØswowm qaˇaqneri darpasneri mØt: Aynqan ßamanak, qani deø anmeˇner˚ hetamowt k˚ li– nen ardarow¸ean, œen amaœelow: Bayc ambariætner˚, or ¸ænamow¸iwn en cankanowm ew ambarætanalov atowm en i– mastow¸iwn˚, piti datapartowen yandimanow¸ean: A– hawasik es ´er aøjew k˚ bacem im hogow patgamner˚ ew im xØsqer˚ k˚ sovorecnem ´ez. orovhetew es kanœowm ¯i, bayc dowq œ¯iq lsowm, erkar ¸axan´owm ¯i, bayc dowq œ¯iq ownkndrowm in´, aylew zanc ¯iq aønowm im xorhowrdner˚ ew œ¯iq owzowm ansal im yandimanow¸iwnnerin: Es aysowhe– tew piti ÆiÆaˇem ´er korstean vray ew xndam, erb ´er neˇow¸iwnn ow tagnap˚ paæaren ´ez: Ew erb yankarÆa– ki xøovow¸iwn hasni ´ez vray, ew, inœp¯s mrrik, korÆa– nowm gay, kam erb ´er vax˘an˚ hasni, gowc¯ dowq kanœ¯q in´, bayc es ´ez œem lselow. œarer˚ piti Œntøen in´, bayc œen gtnelow, qanzi atecin imastow¸iwn˚ ew Tiroj erkiwˇ˚ œ˚ntrecin, œkamecan ansal im xorhowrdnerin, arhamar– hecin im yandimanow¸iwnner˚: Aysowhetew nranq k’owten irenc ˘anaparhneri ptowˇner˚ ew k˚ yagenan irenc am– barætow¸eamb: Qani or zrkowm ¯in erexanerin, piti kotorowen, ew kætambanq˚ piti spani ambariætnerin: Isk na, ov in´ lsi, k’apri apahov ew erkiwˇ œi ownenay oœ mi œariqic: Ordea—k, e¸¯ im patgamnern ow patowirannern ˚n– downes ew pahes dranq hogowd m¯j, imastow¸iwn˚ piti ha˘eli lini qo akanjin, sirtd piti ha˘oyq gtni gi– tow¸ean m¯j, ew dranq, ibrew xrat, piti awandes or– dowd: Ardarew, e¸¯ imastow¸iwn˚ qez mØt kanœes ew ´aynd mtqi han˘arin owˇˇes, Œntøes ayn ˚ntir arÆa¸i nman ew, inœp¯s gan´, orones ayn, ayn ßamanak k˚ haskanas Tiroj erkiwˇ˚, ew dow k˚ gtnes AstÆow gitow¸iwn˚: T¯rn ¯ talis imastow¸iwn˚, ew nranic en bxowm gitow¸iwnn ow han˘ar˚. na ¯ ardarneri hamar Œrkow¸iwn verapahowm ew hovani linowm nranc ˚n¸acqin, na ¯ pahpanowm ar– darneri ˘anaparh˚ ew hastat dar´nowm irenic erkiwˇ kroˇneri owˇin: Ayn ßamanak k˚ haskanas ardarow– ¸iwnn ow irawownq˚ ew bolor æawiˇnerd k’owˇˇes d¯pi ba–

1169

Aøakner

2. 10–3. 10

rin: Ew erb imastow¸iwn˚ mtni srtid m¯j, ew gitow¸iwn˚ axorßeli lini hogowd, ayn ßamanak bari xoher˚ piti zgowæacnen qez, ew ardar mtqer˚ qez piti pahpanen, orp¯szi Œrkow¸iwn gtnes œar ˘anaparhic ew nengaxØs mardowc: Va!y nranc, ovqer owˇiˇ ˘anaparh˚ ¸oˇaÆ‘ k˚ gnan xawari ˘anaparhov, ovqer k’owraxanan œariq– ner gorÆelov ew k˚ xndan d¯pi œar˚ xotorowelov. flowø en linelow nranc ˘anaparhner˚, ew æawiˇner˚‘ xotornak, nranq piti Œor´en qez heøacnel owˇiˇ ˘anaparhic ew Øtaracnel ardar xorhowrdneric: Ordea—k im, ¸oˇ qez œhasnen œar xorhowrdnern ayn mardow, or eritasard ßa– manak ¸oˇel ¯ owsowm˚ ew moøacel AstÆow owxt˚: Aydpi– sin ir town˚ drel ¯ mahowan mØtik, ir æawiˇner˚‘ dßox– qi mØt, erkraÆinneri het: Bolor nranq, ovqer gnowm en aydpisineri het, yet œen daønalowew e¸¯ minœew isk zˇjan ¯l‘ œen hasnelow owˇiˇ ˘anaparhi ew œen aprelow i– renc keanqi tariner˚: E¸¯ nranq bari ˘anaparhnerov gnacaÆ lin¯in, diwrin k˚ gtn¯in ardarow¸ean æawiˇne– r˚. qaˇcrabaroy mardik piti linen erkri bnakiœner˚, ew ardarner˚ piti apren aynteˇ: Isk ambariætneri ˘anaparhner˚ piti jnjowen erkric, ew anØr¯nner˚ piti vtarowen dranic:

10 11

12 13 14 15

16 17

18

19

20

21

Ordea—k, mi— moøacir im xratner˚ ew im xØsqer˚ pa– 3 hi—r qo srtowm, orp¯szi erkaren qo keanqi Ørern ow ken– 2 danow¸eand tariner˚ ew xaˇaˇow¸iwn awelacnen: Φoˇ 3 oˇormow¸iwnn ow hawatarmow¸iwn˚ œpakasen qeznic. ka– pi—r dranq qo paranocin, gri—r dranq qo srti layn tax– taki vray, ew dow ænorh k˚ gtnes: Tiroj ow mardkanc 4 aøjew xorhi—r barow masin: Amboˇj srtov yoysd di—r Ast– 5 Æow vray ew mi— hpartacir qo imastow¸eamb: Qo bolor 6 ˘anaparhnerin ˘anaœi—r nran, orp¯szi na owˇˇi qo ˘a– naparhner˚, ew otqd œsay¸aqi: Dow qo aœqin imastown 7 mi— ¸owa, ayl vaxeci—r Tirojic ew xowsaŒi—r amenayn œa– ric: Da qo marmni hamar‘ bowßowm ew qo oskorneri hamar‘ 8 darman k˚ lini: Patowi—r Tiroj˚ qo ardar vastakic 9 ew qo ardar berqic pto—wˇ yatkacrow nran, orp¯szi qo 10 ætemaranner˚ lcowen aøat corenov, ew qo hn´annern awe–

3. 11–32 11 12

13 14

15

16

17

18

19

20 21 22

23 24

25 26

27 28

29

30 31

32

Aøakner

1170

li yord gini bxen: Ordea—k, mi— anargir Tiroj xrat˚ ew mi— dßgohir nra yandimanow¸iwnic, qanzi T¯r˚ owm sirowm‘ nran xratowm ¯ ew patßowm nran, owm ˚ndownowm ¯ orp¯s ordi: Erani ayn mardown, or imastow¸iwn k˚ gtni, ew ayn mahkanacowin, or han˘ar k˚ stanay, qanzi imas– tow¸iwnn aweli ¸ank ar߯, qan oskow ew arÆa¸i gan´er˚: Ayn aøawel yargi ¯, qan angin qarer˚, ew œkay oœ mi œar ban, or hakaøak kangni nran: Iwraqanœiwrin, ov mer´e– cel ¯ imastow¸ean˚, yaytni ¯, or ayn am¯n˚, inœ yargi ¯ hamarwowm, œowni dra ar߯q˚. qanzi nra aj ´eøqowm er– kar Ører ow keanqi tariner, nra ´ax ´eøqowm Œaøq ew harstow¸iwn kay: Nra beranic bxowm ¯ ardarow¸iwn, isk ir lezowi vray na krowm ¯ Ør¯nq ow oˇormow¸iwn Nra ˘a– naparhner˚ barow ˘anaparhner en, ew nra bolor æawiˇ– ner˚‘ xaˇaˇow¸ean: Na kenac Æaø ¯ bolor nranc hamar, ovqer apawinowm en nran ew vstahow¸eamb yenwowm nra vray, inœp¯s Tiroj vray: AstowaÆ imastow¸eamb drec erkri himqer˚ ew imacakanow¸eamb hastatec erkinq˚, ir han˘arov andowndner bacec, ew ampern an´rewner te– ˇacin: Ordea—k, mi— antesir, ayl pahi—r im xorhowrd– nern ow imastow¸iwn˚, orp¯szi apri qo hogin, ew dranq qo paranoci vray zard linen, bowßowm linen marmnid ha– mar ew oskornerid hamar‘ darman: Ew dow apahov k˚ gnas qo bolor ˘anaparhnerov, ow otqd œi say¸aqi: E– ¸¯ nstes, anerkiwˇ k˚ lines, e¸¯ qnes, qownd anowæ k˚ li– ni, ew œes erknœi yankarÆahas sarsaŒneric, oœ ¯l am– bariætneri verahas yar´akowmneric, orovhetew T¯r˚ k˚ lini qo bolor ˘anaparhneri vray ew otqd hastatown k˚ pahi, or œsay¸aqes: Mi— yapaˇir karØtealin barow– ¸iwn anel, erb qo ´eøq˚ karoˇ ¯ Øgnel nran: ffases ¸¯‘ ¡Gna—, k˚ gas‘ vaˇ˚ ktam¿, minœdeø karoˇ es barow¸iwnd anel, qani or œgites, ¸¯ vaˇn inœ ¯ berelow qez: ffariq mi— niw¸ir barekamid d¯m, or˚ qez vstahowm ¯ ew yoys ¯ drel qez vray: Zowr teˇ˚ mi— ¸ænamacir mardow het vi˘elov, or na qez œariq œpat˘aøi: Zgowæaci—r œaragorÆ mardkanc naxatinqneric ew mi— naxan´ir nranc ˘anaparhnerin, qanzi anØr¯n˚ piˇÆ ¯ Tiroj aøjew ew œi haˇordakcowm

1171

Aøakner

3. 33–4. 21

ardarneri het: Tiroj an¯Æqn ambariætneri tnerowm ¯, minœdeø ardarneri tnern Ørhnwowm en: T¯r˚ hakaøak ¯ ambartawannerin. na ænorh ¯ talis xonarhnerin: ffiaøq˚ piti ßaøangen imastownner˚, isk ambariætner˚ piti bazmacnen irenc anarganq˚:

33 34

Ordine—r, lsec¯—q ´er hØr xrat˚ ew ansac¯—q ˘anaœelow 4 imastow¸iwn˚, qanzi ´ez bari pargewner piti tam. mi— 2 ¸oˇ¯q im patowiranner˚, orovhetew es ews hnazand ordi 3 ¯i hØrs hamar ew sireli ¯i mØrs aœqin: Nranq sovorecnowm 4 ¯in in´ ew asowm. ¡Φoˇ mer xØsq˚ hastatowi qo srtowm, pahi—r mer patowiranner˚ ew apri—r, imastow¸i—wn ´eøq 5 ber, xe—lq ´eøq ber ew mi— moøacir: Mi— arhamarhir im be– rani patgamner˚ ew mi— æeˇowir im æowr¸eri xØsqeric: Mi— ¸oˇ imastow¸iwn˚, ew na k˚ paætpani qez , siri—r 6, 7 ayn, ew na k˚ pahpani qez: Imastow¸i—wn ´eøq ber, - 8 aha zgØnow¸ean skizb˚, - ew xelaci— eˇir qo keanqi bo– lor ˘anaparhnerin: ParŒakowi—r imastow¸eamb, ew na 9 piti bar´racni qez, meÆari—r ayn, ew na qez k’aøni ir girk˚: Na ænorhi psak k˚ dni qo glxin ew Œaøqi psakov 10 k˚ pahpani qez: Lsir—, ordea—k, ew ˚ndowni—r im xØsqer˚, 11 ew qo keanqi tariner˚ piti æatanan, ew piti awelanan qo keanqi ˘anaparhner˚: Es imastow¸ean owˇinern em 12 owsowcanowm qez, es qez sovorecnowm em ˚n¸anal owˇiˇ æa– wiˇnerov, orp¯szi, e¸¯ gnas, ˚n¸acqd œxaŒanowi, e¸¯ 13 vazes, erbeq œyognes: Amo—wr bønir im xrat˚ ew bac œ¸oˇ– 14 nes ayn, ayl pahi—r, orovhetew qo keanqn ¯ ayn: Mi— gna 15 ambariætneri ˘anaparhov ew mi— naxan´ir anØr¯nneri ˘anaparhnerin: Mi— ancir ayn vayrov, owr bnakwowm en 16 nranq: XowsaŒi—r nrancic ew xoræi—r ayd vayric, qan– 17 zi nranq minœew œariq œgorÆen, œen qnowm: Qown˚ Œaxœowm ¯ nranc aœqic ew œen qnowm, qani or nranq ambarætow– 18 ¸ean hac en owtowm ew harbowm en anØr¯now¸ean ginov: Ardarneri ˘anaparhner˚ nman en Æagoˇ loysi, or aøaj– 19 nordowm ew lowsaworowm ¯ nranc, minœew or Ør˚ lriw lowsawori: Ambariætneri ˘anaparhner˚ nman en xawari, ew nranq 20 œgiten, ¸¯ inœp¯s piti say¸aqen: Ordea—k, ansa— im i– 21 mastow¸ean˚ ew aka—nj dir im xØsqerin, or qo aˇbiwr–

4. 22–5. 18 22, 23

24

25 26 27 28

5 2 3

4

5

6

7 8 9 10

11

12, 13

14 15 16 17 18

Aøakner

1172

ner˚ œpakasen: Pahi—r im xØsqer˚ qo srti m¯j, qanzi dranq keanq en gtnoˇneri hamar ew bßækow¸iwn‘ amboˇj marmni hamar: Amenayn zgowæow¸eamb pahi—r ew pahpa– ni—r qo sirt˚, orovhetew nranic ¯ bxowm keanqi aˇbiw– r˚: Heøo—w vanir staxØsow¸iwn˚ qo beranic ew aniraw ær¸ownqner˚ heøacro—w qezanic: Φoˇ qo aœqer˚ nayen ow– ˇiˇ, ew qo ¸ar¸iœner˚ ardarow¸eamb æarßowen: Qo otqe– rin owˇiˇ æawiˇner ara—, ew qo ˘anaparhner˚ owˇˇi—r: Mi— xotorowir o—œ d¯pi aj ew o—œ ¯l d¯pi ´ax. otqd e—t dar´row œar ˘anaparhic: D¯pi aj tanoˇ ˘anaparhner˚ git¯ AstowaÆ, bayc d¯pi ´ax tanoˇ ˘anaparhner˚ molor en, ew AstowaÆ inqn ¯l k’owˇˇi qo æawiˇner˚ ew xaˇaˇow¸eamb qez k’aøajnordi qo ˘anaparhnerov: Ordea—k, ansa— im imastow¸ean˚ ew aka—nj dir im xØs– qerin, orp¯szi bari xorhowrdner pahes. es patowiran em ¸oˇnowm qez im æowr¸eri imastow¸iwn˚: Mi— nayir œar knoj˚, orovhetew poønik knoj æowr¸eric meˇr ¯ Æorowm, or aøßamanak parowrowm ¯ qimqd, bayc yetoy zgowm es, or aweli daøn ¯, qan leˇin, ew aweli sowr, qan erksayri sow– r˚: Anzgami otqer˚ d¯pi mah en tanowm nra mer´awor– nerin ew d¯pi dßoxq en ijecnowm nranc. hastatown œen nra otnahetqer˚, orovhetew nra otqer˚ œen gnowm ke– anqi ˘anaparhnerov, say¸aqown ew anyayt en nra ˘a– naparhner˚: Ard, ordea—k, lsi—r in´ ew mi— arhamarhir im xØsqer˚. qo ˘anaparhner˚ heøacro—w nranic ew mi— mØtecir nra tan dønerin, orp¯szi qo keanqn Øtarne– rin œmatnes, ew qo ownecowaÆq˚‘ anoˇorm mardkanc: Mi— ¸oˇ, or Øtarner˚ lcowen qo owßov, ew qo vastak˚ mtni ow– riæneri town˚: Φoˇ yetoy aynp¯s œlini, or erb marmnid andamner˚ maæowen, zˇjas ew ases, ¸¯‘ ¡Inœo?w es ateci xrat˚, inœo?w im sirtn anargec yandimanow¸iwn˚¿: Es œ¯i lsowm o—œ im xratatowi ´ayn˚, o—œ ¯l akanj ¯i dnowm im owsowcœi xØsqerin. qiœ ¯r mnacel, or ßoˇovi ow ßoˇovrdi m¯j masnakic daønayi am¯n œariqi: Qo jowr˚ xmi—r qo amanic ew qo jrhori aˇbiwric: Φoˇ qo jrer˚ bxen qo aˇ– biwric, ew qo Œoˇocov ¸oˇ hosen dranq: Φoˇ dranq miayn qon˚ linen, ew Øtar oœ oq œbaßani dranq qez het: Qo jri

1173

Aøakner

5. 19–6. 11

aˇbiwr˚ ¸oˇ aøan´in lini, ew owra—x eˇir qo eritasa– rd Øreri knoj het: Φoˇ qez hamar eˇniki p¯s sirov ew ayÆeami nman ænorhageˇ lini na, ha˘eli lini qo imastow– ¸ean˚ ew qez het lini am¯n ßam. ew e¸¯ nra sirov gnas, dow meÆar߯q piti lines: Mi— aycelir Øtar kananc ew mi— Œarowir owriæi krÆqin, or qon˚ œ¯. qanzi tˇamar– dow ˘anaparhnern AstÆow aœqi aøjew en, ew Na git¯ nra bolor æawiˇner˚: ffaragorÆin piti orsan nra anØr¯now– ¸iwnner˚, ew iwraqanœiwr˚ piti kapkpowi ir meˇqi ¸e– lerov: Xrat œlselow pat˘aøov piti meøni na xrati œansacoˇneri het, piti zrkowi ir keanqi erkarow¸iwnic ew piti korœi anzgamow¸ean pat˘aøov:

19

20 21

22

23

Ordea—k, e¸¯ barekamid hamar eraæxawor lines, dow 6 qez k˚ matnes qo ¸ænamown. qanzi mardows ær¸ownq– 2 ner˚ xist orogay¸ en ir hamar, ew mard bønwowm ¯ ir berani xØsqov: Ard, ordea—k, varowi—r aynp¯s, inœp¯s 3 patowirowm em qez, ew dow k’apres, orovhetew bareka– mid hamar œar mardkanc ´eøqn ˚nkar: Srtapndowi—r ew mi— yowsalqowi—r ew no—yn˚ haˇordir qo barekamin, o– ri hamar eraæxawor es eˇel: Aœqerid qown mi— towr ew 4 ¸ar¸iœnerid‘ ninj, orp¯szi Œrkowes, inœp¯s ayÆeam˚ ¸a– 5 kardic ew ¸øœown˚‘ Æowˇakic: Mrjiwni mØ—t gna, o—v Æoyl, 6 naxan´i—r nra gorÆerin ew imasto—wn eˇir nranic awe– li. qanzi na o—œ hoˇagorÆ ¯, o—œ verakacow ew o—œ ¯l glxin 7 t¯r owni, bayc amøan˚ na patrastowm ¯ ir owteliq˚ ew 8 hn´i ßamanak ambarowm ¯ ir aøat paæar˚: Kam meˇowi mØ—t gna, te—s, ¸¯ inœp¯!s gorÆowneay ¯ na ew ¸¯ inœpi– si janasirow¸eamb ¯ gorÆowm, ori vastak˚ matowcowm en ¸agawornerin ew tnanknerin‘ bßækow¸ean hamar: Φ¯p¯– tew ¸oyl ¯ owßov, bayc sireli ¯ ow meÆareli bolori hamar, orovhetew inq˚ yargec imastow¸iwn˚ ew arßani eˇaw yar– ganqi: Minœew e?rb piti gamowaÆ mnas, o—v Æoyl, kam e?rb 9 piti zar¸nes qnic: Mi qiœ qnov ˚nknes, mi qiœ nstes, 10 mi qiœ nnjes, mi qiœ ¯l ´eøqerd hangœecnes krÆqid, ew, a– 11 ha, aˇqatow¸iwn˚, inœp¯s œar owˇewor, k˚ hasni qez, ew kariq˚, ibrew ßir sowrhandak, k˚ kangni døand: Bayc e– ¸¯ Æoyl œlines, apa qo amaø˚ piti hasni aˇbiwri nman,

6. 12–33

12 13 14

15

16 17

18

19

20 21 22

23 24

25

26

27 28

29

30

31 32

33

Aøakner

1174

ew kariq˚, inœp¯s inqnahalaÆ œaramit ayr, piti Œax– œi heøow: AnØr¯n ew anzgam mard˚ Æowø ˘anaparhnerov ¯ gnowm, orovhetew h¯nc inqn ¯ aœqer˚ ¸ar¸owm, otqerov coyc talis ew næanaci sovorecnowm matnerov: Xotorow– aÆ sirt˚ œariqner ¯ niw¸owm ew am¯n ßamanak sermanowm ¯ xøovow¸iwn qaˇaqowm: Ayd pat˘aøov ¯l nra korowst˚ piti yankarÆaki gay, na piti haæmowi ow maæowi aøanc bowßowmi: Na ÆiÆaˇowm ¯ ayn am¯ni vray, inœ atowm ¯ T¯– r˚, ew ir hogow pˇÆow¸ean eresic ¯l piti korÆanowi: Ayn aœqer˚, or ¸ænamanqov en nayowm, ayn lezown, or sowt ¯ xØsowm, ayn ´eøqer˚, or ardar ariwn en ¸aŒowm, ayn sir– t˚, or œar xorhowrdner ¯ niw¸owm, ayn otqer˚, or ætapowm en œariqner gorÆel, piti oœnœanan: Aniraw vkan borbo– qowm ¯ stow¸iwn˚ ew grgøow¸iwn ¯ gcowm eˇbayrneri mijew: Ordea—k, pahi—r hØrd Ør¯nq˚ ew mi— merßir mØrd xrat˚: Υndowni—r dranq hogowd m¯j, mætap¯s pahi—r qo glxowm ew, ibrew maneak, gci—r qo paranocin: Erb ˘anaparh gnas, he—td tar, ew ¸oˇ dranq qez het linen. erb qnaÆ lines, piti qez pahpanen, erb ar¸nanas, piti zrowcakic li– nen qez: fflr¯nqi patowiran˚ ˘rag ¯, yandimanow¸iwn˚ ew xrat˚ loys en ew keanqi ˘anaparh: Nranq qez heøow k˚ pahen amowsnacaÆ knojic ew Øtar knoj œar lezowic: Ordea—k, ¸oˇ qez œyaˇ¸i knoj geˇeckow¸ean cankow¸iw– n˚, ¸oˇ œbønowen qo aœqer˚ nranov, mi— hrapowrowir nra ¸ar¸iœnerov, qanzi poønik knoj pat˘aøov karoˇ es mi nkanak haci karØt mnal, orovhetew œar kin˚ orsowm ¯ patowakan mardkanc hogin: Hnarawo?r ¯ ardeØq, or m¯k˚ krak˚ pahi ir gogi m¯j ew æor˚ œayri, kam orew¯ m¯– k˚ bobik qayli kayÆ ow kraki mijov ew ir otqer˚ œayri, aydp¯s ¯l anhnarin ¯ orew¯ m¯kin mtnel amowsnacaÆ knoj Æoc˚ ew aøanc patßi mnal. ov ¯l or mer´enay nran, œi ardaracowelow: Zarmanalow oœinœ œkay, e¸¯ m¯k˚ bønowi goˇow¸ean m¯j. goˇanowm ¯, orp¯szi yagecni ir qaˇcaÆ an´˚, bayc e¸¯ bønowec, piti eظnapatik towßi ew an– ´˚ Œrkelow hamar piti tay ir oˇj ownecowaÆq˚: Isk e¸¯ m¯k˚ ænanowm ¯ xelqi pakasow¸ean pat˘aøov, na korsti ¯ matnowm inqn iren, na caw ow anarganq piti kri, ew

1175

Aøakner

6. 34–7. 23

erbeq œi jnjowelow nra naxatinq˚: Knoj amowsin˚ piti borboqowi xandov lcowaÆ ew œi xnayelow vr¯ßxndrow¸ean Ør˚, oœ mi Œrkagni het œi Œoxanakelow ir ¸ænamow¸iwn˚, oœ isk aøat kaæaøqov:

34

35

Ordea—k, pahi—r im xØsqer˚ ew im patowiranner˚ pah– 7 pani—r qo m¯j: Ordea—k, patowi—r Tiroj˚ ew zØraci—r, ew baci nranic owriæ oœ oqic mi— erknœir: Ordea—k, pahi—r 2 im patowiranner˚ ew dow k’apres, pahpani—r im xØsqe– r˚, inœp¯s aœqi bib˚: Kapi—r dranq qo matnerin ew gri—r 3 srtid taxtaki vray: Imastow¸eann asa—, or qez qoyr 4 lini, ew xelq˚ ¸oˇ daønay qo mterim˚, orp¯szi dranq 5 qez pahpanen Øtar ow œar knojic, erb na ir xØsqerov hrapowri qez: Ir tan patowhanic aœq˚ ˘anaparhin 6 yaøaÆ‘ na nayowm ¯ anmit pataninerin ew ¸e¸ewamit e– 7 ritasardnerin, oronq gnowm en Œoˇocnerov, ancnowm nra 8 tan ankean mØtov. na xØsowm ¯ erekoyi xawari mijic, 9 erb giæer˚ m¸nowm, ew dadarowm ¯ ancowdar´˚: Ayd kin˚, 10 poøniki kerparanqov, ˚ndaøaj ¯ galis eritasardne– rin, or bowøn hrayrqov ow pagæotow¸eamb xelqahan ani nranc: Nra otqer˚ tan˚ dadar œen aønowm, ew na mer¸ 11 ¸aŒaøowm ¯ dowrs˚, mer¸ ancnowm ¯ Œoˇoc ow hraparak 12 ew daranamowt ¯ linowm am¯n patahaÆ ankiwnowm: Aha 13 na orsowm ¯ m¯kin, grkowm ew hambowrowm nran ew lrbeni ere– sov asowm ¯ nran. ¡Es xaˇaˇow¸ean owxt ¯i arel, aysØr 14 owxts katareci, dra hamar ¯l ˚ndaøaj elay qez‘ eresd 15 tesnelow hamar, ew aha gtay qez: Es gahaworaks patel 16 em ÆaÆkocnerov, zardarel egiptakan ˘ox ktawnerov, ankoˇins patrastel em ow qrqowm canel vran, bnakarans 17 xnkel em kinamonov, e—k minœew aøawØt s¯r vayelenq ew 18 heætanqi yan´nowenq. im amowsin˚ tan˚ œ¯, heøow ˘ana– 19 parh ¯ gnacel, ir Œoˇi qsakn ¯l vercrel ¯ het˚ ew æat 20 Ører anc, ¸erews, town gay¿: Ew ayspisi bazowm xØsqerov 21 molorecnowm ¯ nran, xeˇdoˇ æowr¸erov kaækandowm nran, ew na yimaracaÆ gnowm ¯ knoj yetewic, inœp¯s arjaø˚‘ 22 spandanoc, kam æown˚‘ ¸ok˚ vzin, kam inœp¯s leard˚ 23 netov xocowaÆ eˇjerown. ¸øœni nman na ætapowm ¯ d¯– pi Æowˇak˚ ew œi gitakcowm, or korsti ¯ matnowm ir ho–

7. 24–8. 21 24 25 26

27

8 2 3 4 5

6

7 8

9

10 11 12

13

14 15 16

17 18 19

20 21

Aøakner

1176

gin: Ard, lsi—r in´, ordea—k, ew hnaza—nd eˇir im xØsqe– rin: Sirtd mi— æeˇir d¯pi nra tan ˘anaparhner˚ ew mi— molorowir nra æawiˇnerowm, orovhetew xocotelov‘ na æaterin ¯ ditapast arel, ew an¸iw en nra koˇmic spa– nowaÆner˚: Dßoxqi owˇinern en nra town˚, oronq ijecnowm en d¯pi mahowan ætemaranner˚: Dra hamar ¯l dow qarozi—r imastow¸iwn˚, or han˘ar˚ ar´aganqi qez: Ayn gtnwowm ¯ bar´r leøneri glxin ew æa– wiˇneri vray, ayn spasowm ¯ naew hzØrneri døan aøjew, ew Ørhnwowm ¯ nranc mowtqerin: ¡Λez em aˇaœowm, o—v mardik, ew mardow ordinerin em es baæxowm im xØsq˚: O—v parza– mitner, xoragitow¸i—wn imac¯q, xra—t dr¯q ´er srterowm, o—v anxratner, ownkndrec¯—q in´, qanzi parkeæt xØsqer piti asem, ew æowr¸ers piti banam owˇiˇ ban xØselow ha– mar, qanzi im kokord˚ miæt ˘æmartow¸iwn ¯ barbaøowm, ew piˇÆ en in´ hamar staxØs æowr¸er˚: Ardar en im bera– ni bolor patgamner˚, ew oœ mi Æowø ow ¸iwr ban œkay nranc m¯j, bolorn ¯l owˇiˇ en nranc hamar, or imastown en, ew ha˘eli en nranc hamar, or ´gtowm en gitow¸iwn ´eøq bere– low¿: Xra—t ´eøq ber¯q ew oœ ¸¯ arÆa¸, gitow¸iwn, qan ¸¯ ˚ntir oski: Imastow¸iwn˚ law ¯ angin qareric, ew ¸an– kar߯q oœ mi ban œi hawasarowi nran: Es‘ imastow¸iwns, bnakoweci xoragitow¸ean m¯j, ew miæt in´ het en xor– howrdn ow gitow¸iwn˚: Tiroj hand¯p zgacowaÆ erkiwˇn a– towm ¯ anirawow¸iwn˚, ¸ænamanqn ow hpartow¸iwn˚ ew œari ˘anaparh˚: Imn ¯ xorhowrd˚, imn ¯ zgowæow¸iwn˚, imn en han˘ar˚ ew zØrow¸iwn˚: Φagawornern in´nov en ¸aga– worowm, ew hzØrner˚‘ Ørinadrowm ardarow¸iwn˚: In´nov en bar´ranowm meÆameÆner˚, ew tirakalnern in´nov en ti– rowm erkrin: Es sirowm em nranc, ovqer sirowm en in´, ew ov Œntøowm ¯ in´, ænorh k˚ gtni: Imn en harstow¸iwnn ow Œaøq˚, kayown ownecowaÆqn ow ardarow¸iwn˚: Law ¯ i—n´ ow– nenal, qan oski ew angin qarer, ownenal i—m ardiwnq˚, qan oski ew ˚ntir arÆa¸: Es qaylowm em ardarow¸ean ˘ana– parhnerov ew ærjowm ardarow¸ean æawiˇnerov, or bariq baæxem im sirelinerin ew nranc gan´aranner˚ lcnem ba– riqnerov: Sakayn orp¯szi es ´ez patmem, ¸¯ inœ ¯ linelow

1177

Aøakner

8. 22–9. 7

am¯n Ør, apa piti yiæecnem naew, ¸¯ inœ ¯ eˇel yawitenow– ¸ean skzbic: T¯rn in´ steˇÆec ir ˘anaparhi skzbin‘ ir gorÆeri hamar. yawitenow¸iwnic ¯l aøaj hastatec in´: Na Ænec in´ h¯nc skzbin, deø erkirn ararelowc a– øaj, aweli aøaj, qan andowndner k˚ bac¯r, aweli aøaj, qan aˇbiwrneri jrer k˚ bxecn¯r, ew ¯l aweli aøaj, qan k˚ hastat¯r leønern ow bolor blowrner˚: T¯rn steˇÆec æ¯n ow anæ¯n vayrer ew bnakeli aæxarhner˚ erknqi nerqoy: Es nra het ¯i, erb na patrastowm ¯r erkinq˚, erb na ir a¸oøn ¯r hastatowm hoˇmeri vray, erb na zØrow¸iwn ¯r talis verin amperinew erb na aˇbiwrner ¯r hasta– towm erknqi nerqoy: Ayn ßamanak, erb na dnowm ¯r Æovi hastatow¸iwn˚, - or jrer˚ nra aŒer˚ œancnen, - ayn ßa– manak, erb na dnowm ¯r erkri amowr himqer˚, es nra mØt ¯i orp¯s gorÆavar: In´nov ¯r, or T¯rn owraxanowm ¯r mætap¯s, ew es am¯n ßam cnÆowm ¯i nra aøaj. bovan– dak tiezerq˚ hr˘wowm ¯r, ew owrax ¯i mardkanc ordineri het: Ard, ordea—k, lsi—r in´. erani nranc, or pahowm en im ˘anaparhner˚: Lsec¯—q imastow¸iwn˚, ew dowq k˚ li– n¯q imastown. mi— æeˇow¯q dranic: Erani ayn mardown, or k˚ lsi in´, ew ayn mardown, or k˚ pahi im ˘anaparhne– r˚, mætap¯s k˚ tqni im døneri aøjew ew k˚ pahpani im døneri æemer˚: Im owˇiner˚ keanqi owˇiner en, ew T¯rn ¯ sahmanel im kamq˚: Bayc ovqer meˇanœowm en im d¯m, nranq ambarætanowm en irenc hogow m¯j, ew ovqer atowm en in´, nranq sirowm en mah˚:

22

23 24, 25

26

27 28

29

30 31

32 33 34

35 36

Imastow¸iwn˚ æinec ir town˚ ew kangnecrec eظ˚ siw– 9 ner, mor¸ec ir anasownner˚, xaønec patrastec ginin, 2 patrastec naew ir seˇan˚: Na owˇarkec ir Æaøanerin, 3 or bar´r ´aynov hrawiren ir hackeroy¸in, ew asac. ¡Ov 4 anzgam ¯, ¸oˇ gay in´ mØt¿: Isk pakasamitnerin asac. 5 ¡Ek¯q ker¯—q im hacic ew xmec¯—q im ginowc, or patras– tel em ´ez hamar: Φoˇ¯—q yimarow¸iwn˚, ew dowq k’apr¯q, 6 imastow¸i—wn Œntøec¯q, ew dowq k˚ Œrkow¯q, imacow¸ea—mb owˇˇec¯q ´er xohemow¸iwn˚ ew ˘i—æt imastov haskac¯q xrat˚¿: Ov xrat ¯ talis œarerin, na anarganq ¯ sta– 7 nowm, ew ov yandimanowm ¯ ambariætnerin, na atelow¸iwn ¯

9. 8–10. 6 8

9

10

11

12

13

14 15 16 17

18

10 2 3

4 5

6

Aøakner

1178

vastakowm: Mi— yandimanir œarerin, or qez œaten, yan– dimani—r imastownin, ew na k˚ siri qez, xrati—r yimarin, ew na aweli æat k’ati qez: Imastownin bacatri—r pat– ˘aø˚, ew na aweli— imastown k˚ lini, sovorecro—w ardarin, ew na k’awelacni ir ˚nkalowm˚: Imastow¸ean skizb˚ Ti– roj erkiwˇn ¯, ardarneri xorhowrd˚‘ xohemow¸iwn, Ør¯nqi imacow¸iwn˚ mtqi harstow¸iwn ¯: fflrina—k aø sranq, ew dow k’apres erkar, ow k’awelanan qo keanqi tariner˚: Ordea—k, e¸¯ imastown lines, piti lines qe—z hamar ew qo ˚nkerneri. e¸¯ anzgam lines, miayn do—w œariq piti gtnes: Ov hastatwowm ¯ sti vray, noynn ¯, ¸¯ hoˇmer ¯ araÆec– nowm kam halaÆowm ¯ ¸ewawor ¸øœownner. qanzi aydpisin ir aygow ˘anaparh˚ ¸oˇaÆ‘ molor ¸aŒaøowm ¯ ir handi æawiˇnerowm, anjrdi daæt ow anapat ¯ gnowm ew ir ´eø– qov oœ mi ptowˇ œi hawaqowm Æarawak¯z hoˇic: Anzgam ew yandowgn kin˚ haci karØt piti mnay, noynp¯s ew na, ov amظ œi zgowm: Ir tan døan˚ nstaÆ a¸oøin, or e– rewowm ¯ Œoˇocic, na dimowm ¯ ancordnerin, oronq gnowm en irenc owˇiˇ ˘amŒov. ¡Ov ´er m¯j aøawel yimar ¯, ¸oˇ gay in´ mØt, isk pakasamitnerin hramayowm em ow asowm. ¡ΦaqcraÆ hac˚ hamov ¯ owtwowm, ew qaˇcr ¯ xmwowm goˇa– cowaÆ jowr˚¿: Ew na œgit¯, ¸¯ erkraÆinner˚ piti korœen ir mØt, ew piti hasnen xorqer˚ dßoxqi: Bayc dow heøo—w ¸øir ew mi— dandaˇir aydteˇ, hayeacqd mi— yaøir nran, orp¯szi aydp¯s ancnes Øtar jric, ancnes Øtar getic, heøow mnas Øtar jric ew jowr œxmes Øtar aˇbiwric. or– p¯szi dow erkar apres, ew awelanan qo keanqi tariner˚: Imastown ordin owraxacnowm ¯ hØr˚, anmit ordin trtmow¸iwn ¯ mØr hamar: Gan´er˚ œen Øgni anØr¯nne– rin, minœdeø ardarow¸iwn˚ Œrkowm ¯ mahic: T¯r˚ sova– mah œi anowm ardarin, bayc ambariætneri keanq˚ piti korÆani: Aˇqatow¸iwn˚ xeˇ˘acnowm ¯ mardown, ßrajan ´eøqer˚ harstacnowm en nran: XratowaÆ ordin imas– town k˚ lini, isk anmit˚ Æaøay k˚ daønay: Imastown ordin azatwowm ¯ xoræakic, anØr¯n ordin xoræakahar ¯ linowm amøan˚: Tiroj Ørhnow¸iwnn ardarneri glxin ¯, bayc taraßam sowg˚ piti Œaki ambariætneri beran˚:

1179

Aøakner

10. 7–29

Ardarneri yiæatak˚ mnalow ¯ gohabanow¸eamb, bayc am– bariætneri anown˚ piti jnjowi: Imastown sirtn ˚ndow– nowm ¯ patowiranner˚, bayc zazraxØs˚ piti korÆanowi ir gay¸akˇoˇ æowr¸eri pat˘aøov: Oˇjamtow¸eamb ˚n– ¸acoˇ˚ gnowm ¯ apahov, isk ov Æøowm ¯ ir ˘anaparh– ner˚, ¸aqown piti œmnay: Ov neng aœqov aknark ¯ a– nowm, na trtmow¸iwn piti kri mardkancic, bayc hamar– ´ak yandimanoˇ˚ xaˇaˇow¸iwn ¯ berowm: Ardari ´eøqin ¯ keanqi aˇbiwr˚, bayc ambaræti korowst˚ k˚ Œaki nra beran˚: Hakaøakow¸iwnn atelow¸iwn ¯ grgøowm, bayc s¯r˚ ÆaÆkowm ¯ am¯n mi nerhakow¸iwn: Owm æowr¸eric imastow– ¸iwn ¯ bxowm, na, inœp¯s gawazan, harowaÆowm ¯ anmit mardown: Imastownner˚ imastow¸iwn en hawaqowm, bayc yandowgn mardow beran˚ mØt ¯ korÆanman: MeÆatownneri harstow¸iwnn irenc amowr qaˇaqn ¯, aˇqatow¸iwn˚ kors– tean pat˘aø ¯ ambariætneri hamar: Ardarneri gor– Æer˚ keanq en talis, ambariætneri berq˚‘ meˇqer: Ke– anqi ˘anaparhner˚ pahpanowm ¯ T¯r˚: Aøanc yan– dimanow¸ean xrat˚ sxal ¯: Ardar æowr¸er˚ løecnowm en ¸ænamanq˚, isk bambasanq taraÆoˇner˚ anzgamner en: ΩataxØsow¸eamb œes xowsaŒi meˇqic. æowr¸erd e– ¸¯ zspes, imastown k˚ lines: Ardar lezown ˚ntir ar– Æa¸ ¯, ambaræti sirt˚ piti nowaˇi: Ardarneri æowr– ¸er˚ ˘anaœowm en bar´r mardkanc, isk anzgamner˚ pi– ti korÆanowen xelqi pakasow¸iwnic: Tiroj Ørhnow¸iwnn ardarneri glxin ¯, ew na ¯l harstacnowm ¯ nranc ew œi a– welacnowm nranc srti trtmow¸iwn˚: Anzgam˚ ÆiÆaˇelov œariq ¯ gorÆowm, bayc xohem mard˚ imastow¸iwn hawaqowm: Ambariæt˚ ærjowm ¯ korowst˚ ir het, bayc ardari can– kow¸iwn˚ piti katarowi: Ambariæt˚ piti jnjowi inœp¯s ancnoˇ mrrik, bayc ardar˚ xowsaŒelov‘ k’apri yawitean: Inœp¯s azox˚ vnasakar ¯ atamnerin, isk Æowx˚‘ aœqe– rin, aydp¯s ¯l anØr¯now¸iwn˚ vnasakar ¯ nranc hamar, ovqer aøajnordwowm en nranov: Tiroj erkiwˇn awelac– nowm ¯ keanqi Ører˚, bayc ambariætneri tariner˚ piti kr˘atowen: Ardarneri owraxow¸iwn˚ piti erkari, isk ambariætneri yoys˚ piti korœi: Tiroj erkiwˇ˚ ogow am–

7 8

9

10

11

12 13

14 15

16

17 18

19 20 21

22

23

24 25

26

27

28 29

10. 30–11. 17

30 31

32

11 2

3

4

5

6 7

8

9

10

11 12

13

14

15 16

17

Aøakner

1180

row¸iwn ¯ maqowr mardkanc hamar, bayc srtabekow¸iwn ¯ nranc hamar, ovqer œariq en gorÆowm: Ardar˚ erbeq œpi– ti doˇay, ambariætner˚ œpiti bnakowen erkri vray: Ar– dari berann imastow¸iwn ¯ bxecnowm, bayc anirawi lezown piti ktrowi: Ardar mardkanc æowr¸er˚ ænorhner piti bxecnen, bayc ambariætneri beran˚ piti korÆanowi: Xardax kæeøq˚ piˇÆ ¯ Tiroj aøjew, bayc ardar kæeø– q˚ ha˘eli ¯ nran: Owr ¸ænamanq ¯ mtnowm, aynteˇ kay naew anarganq: Xonarhneri berann imastow¸iwn ¯ xor– howm: Owˇˇamitnerin aøajnordelow ¯ irenc katarelow– ¸iwn˚, bayc anØr¯nnerin korÆanelow ¯ irenc gay¸akˇow¸iw– n˚: Harstow¸iwn˚ œi Øgni barkow¸ean Ør˚, bayc ardarow– ¸iwn˚ k˚ Œrki mahic: Ardar˚ meønowm ¯ ew meÆ aŒsosanq ¸oˇnowm, ambariætneri korowst˚ piti lini birt ow a– narg: AnbiÆ mardow ardarow¸iwn˚ owˇˇowm ¯ nra ˘ana– parhner˚, bayc ambariæt mardown korsti ¯ matnowm an– irawow¸iwn˚: Owˇˇamit mardkanc ardarow¸iwn˚ Œrkowm ¯ irenc, bayc anØr¯nner˚ piti korœen anmtow¸iwnic: Erb ardar mard˚ vax˘anowi, nra yoys˚ œi korœowm, bayc amba– riætneri snaŒaøow¸iwn˚ piti korœi: Ardar˚ piti xoys tay orsacoˇneric, isk nra Œoxar¯n ambariæt˚ piti matnowi korsti: AnØr¯nneri beran˚ orogay¸ ¯ ˚nkerne– ri hamar, isk ardarneri imastow¸iwn˚ eraæxiq ¯ yajo– ˇow¸ean: Ardarneri barow¸eamb barekargwowm ¯ qaˇa– q˚, isk ambariætneri korsteamb owraxow¸ean hand¯s ¯ linowm: Owˇˇamitneri Ørhnow¸eamb bar´ranowm ¯ qaˇa– q˚, bayc k˚ korÆanowi ambariætneri beranov: Paka– samit mardn arhamarhowm ¯ ˚nkernerin, imastown mar– d˚ løow¸iwn ¯ sirowm: Nengamit mard˚ gaˇtniq˚ yayt– nowm ¯ ateanowm, bayc hogov hawatarim˚ ÆaÆkowm ¯ gorÆ˚: Nranq, or aøajnord œownen, piti caÆ ¸aŒowen terewneri p¯s, bayc erb æat en xorhrdakanner˚, Œrkow¸iwn k˚ gtnowi: Anzgam˚ œariq ¯ niw¸owm, erb gorÆ ¯ ownenowm ar– dari het ew atowm ¯ zgowæow¸ean ´ayn˚: Ωnorhali kin˚ bar´racnowm ¯ amowsnow Œaøq˚, minœdeø anarganqi a¸oø ¯ irawownqn atoˇ kin˚: floyler˚ karØt piti mnan meÆow– ¸ean, bayc ßrajanner˚ k˚ hasnen meÆow¸ean: OˇormaÆ

1181

Aøakner

11. 18–12. 7

mard˚ barow¸iwn ¯ anowm ir hogown, bayc anoˇorm mard˚ xortakowm ¯ ir marmin˚: Ambariætn aniraw gorÆer ¯ ka– tarowm, bayc ardarneri zawak˚ ˘æmartow¸ean var´kan ¯: Ardar ordin Ænwowm ¯ keanqi hamar, ambariæt˚‘ hala– Æanqi ow mahowan: Φiwr ˘anaparhner˚ piˇÆ en AstÆow hamar, owˇiˇ ˘anaparhov gnacoˇner˚ ha˘eli en nran: Ov or zowr teˇ˚ vnas ¯ hascnowm m¯kin, na anpatiß œi mnay: Isk ov ardarow¸iwn ¯ sermanowm, arßani var´ k˚ stanay: Inœp¯s osk¯ gind˚ xozi dnœin, noynp¯s ¯l geˇec– kow¸iwnn ¯ œarabaroy knoj hamar: Ardarneri cankow¸iw– n˚ katarwowm ¯ amenayn barow¸eamb, bayc ambaræti yoys˚ piti korœi: Kan mardik, oronq canowm en irenc owneca– Æ˚ ew stanowm bazmapatik˚, kan ¯l, or anirawØr¯n en hawaqowm, bayc mnowm en karØteal: Am¯n ØrhnowaÆ mard parzamit ¯, bayc barkacoˇ mard˚ tgeˇ ¯ kerparanqov: Ov coren˚ xnayi ßoˇovrdic, ayn piti ¸oˇni Øtarne– rin. ov agahØr¯n kowtaki, piti arßananay ˚ndhanowri an¯Æqin, bayc ov baæxi aøatØr¯n‘ ØrhnowaÆ k˚ lini: Ov bariq ¯ anowm, na barow¸ean ænorh k˚ gtni, isk ov œariq ¯ niw¸owm, œariq k˚ hasni nran: Ov yoys˚ dnowm ¯ harstow¸e– an vray, piti korÆanowi, isk ov hovanaworowm ¯ ardar– nerin, piti bargawa˘i: Ov œi mtaÆowm ir tan masin, na hoˇm ¯ ßaøangelow, ew anmit˚ piti Æaøayi imastownin: Keanqi Æaø˚ bowsnowm ¯ ardarow¸ean ptˇic, isk anØr¯n an´inq taraßam piti veranan: E¸¯ ardar˚ haziw ¯ aprowm, apa i?nœ k˚ lini meˇawori ew ambaræti keanq˚:

18

19 20

21

22 23

24

25

26

27

28

29

30 31

Ov xrat ¯ sirowm, na imastow¸iwn ¯ sirowm. ov a– 12 towm ¯ yandimanow¸iwn˚, na anmit ¯: law ¯, or mard Ti– 2 rojic ænorh ¯ gtnowm, isk anØr¯n mardow beran˚ piti karkami: Mard anØr¯now¸eamb yajoˇow¸ean œi hasni. 3 ardarneri armatner˚ œpiti ktrowen: Ψrajan kinn ir 4 amowsnow psakn ¯. inœp¯s Œayti hamar vnasakar ¯ or– d˚, aynp¯s ¯l œaragorÆ kin˚ korsti k˚ matni amowsnown: Ardarneri xorhowrdner˚ irawaci en, isk ambariætner˚ 5 nengow¸iwnneri aøajnordner en: Ambariætneri beranne– 6 r˚ nengawor en. owˇˇamitneri beran˚ k˚ Œrki irenc: Am– 7 bariæt˚ or koˇm ¯l daønay, piti bnajnjowi, bayc ardar–

12. 8–28 8

9 10 11

12 13

14

15 16 17

18 19

20

21 22

23 24

25

26

27 28

Aøakner

1182

neri tner˚ piti yaratewen: Imastowni beran˚ piti govabanowi mardkancic, bayc Æowø sirt ownecoˇ˚ piti arhamarhowi: Law ¯ xonarh Æaøay linel ir an´i hamar, qan ir an´˚ meÆarel ew hac mowral: Ardar˚ xˇ˘owm ¯ ir anasownin, bayc ambariætner˚ anoˇorm en: Ov mæakowm ¯ ir hoˇ˚, piti kætanay hacov, isk ov datark baneri yetewic ¯ gnowm, na pakasamit ¯: Ov ßamanak˚ vatnowm ¯ ginarbowqi m¯j, na anarganq ¯ ¸oˇnelow ir ærjapati vray: Ambariætneri cankow¸iwnner˚ œar en, isk bare– paætneri armatner˚‘ hastatown: Meˇaworn ir lezowi pat˘aøov orogay¸i m¯j k’˚nkni, bayc ardar˚ zerÆ k˚ mnay dranic: Qaˇcrahayeac mard˚ g¸ow¸iwn ¯ gtnowm, bayc ov døneri aranqowm ¯ patahowm mardkanc, neˇow– ¸iwn ¯ pat˘aøowm hogown: Mard piti lcowi bariqnerov ir berani ptˇic, ew ir æowr¸eri towaÆi hamemat‘ sta– nay hatowcowm: Anmitnerin irenc ˘anaparhner˚ ¸wowm en owˇiˇ: Imastownn ownkndir ¯ linowm xratin, isk an– mitn iskoyn yaytni ¯ dar´nowm ir barkow¸iwn˚: Xorag¯t mard˚ ¸aqcnowm ¯ ir anarganq˚. ardar˚ hawatarmØ– r¯n yaytnowm ¯ ˘æmartow¸iwn˚. nengamit ¯ anØr¯ni vka– yow¸iwn˚: Mardik kan, or irenc xØsqov xocowm en ¸ri p¯s, bayc imastownneri lezowner˚ bowßowm en: Πæmarta– xØs æowr¸er˚ hastatowm en vkayow¸iwn˚, bayc ætapoˇ vkan aniraw lezow owni: ffaramitneri srtowm nengow¸iwn kay, bayc ovqer xaˇaˇow¸iwn en owzowm, owrax piti linen: Anirawaci oœ mi ban ha˘eli œ¯ ardarin, bayc ambariæt– ner˚ lcowaÆ en œarow¸eamb: StaxØs æowr¸er˚ piˇÆ en Tiroj aøjew, ˘æmartow¸ean hawatarim beran˚ ha˘eli ¯ nran: Han˘ari a¸oø˚ imastown mardn ¯, bayc anzgam– neri sirt˚ piti en¸arkowi nzovqi: Υntrealneri ´eø– q˚ piti heæt yaˇ¸i, bayc nengaworner˚ piti gerow¸ean matnowen: Aheˇ xØsq˚ xøovowm ¯ ardari sirt˚, bari xØsq˚ owraxacnowm ¯ nran: Ardar˚ sirowm ¯ irawadat an´˚, bayc ambariætneri mtqer˚ keˇÆ en: ffariqner˚ halaÆowm en yancawornerin, bayc bariqner˚ piti hasnen ardarnerin: Ambariætneri ˘anaparhner˚ molorecnowm en nranc. ors˚ œi handipowm nengaworin: Anarat mar–

1183

Aøakner

13. 1–17

dow ownecowaÆq˚ patowakan ¯ ew aøat: Ardarow¸ean ˘a– naparh˚ tanowm ¯ d¯pi keanq, oxakalneri ˘anaparh˚‘ d¯pi mah: Xelaci ordin hnazand ¯ hØr˚, bayc anhnazand ordin 13 korstean piti matnowi: Mard aøatØr¯n piti ˘aæa– 2 ki ardarow¸ean ptˇic, bayc anØr¯n an´inq taraßam piti korÆanowen: Ir lezown zspoˇ˚ piti pahpani ir 3 an´˚, bayc owm beran˚ yandowgn ¯, piti xøovi ir hogin: floyl˚ miæt kariqi m¯j piti lini, bayc ßrajan ´eøq˚ ˘ar 4 k˚ gtni: Ardarn atowm ¯ aniraw gorÆ˚, bayc ambariæ– 5 t˚ piti amaœi ew hamar´akow¸iwn piti œgtni: Arda– 6 row¸iwnn anmeˇnerin pahpanowm ¯ irenc ˘anaparhnerin, bayc meˇqern anzgam en dar´nowm ambariætnerin: Mar– 7 dik kan, or irenc harowst en ´ewacnowm, bayc oœinœ œownen, kan ¯l, or irenc xeˇ˘ en ´ewacnowm, bayc li en meÆ harstow– ¸eamb: Mards ir harstow¸eamb Œrkagnowm ¯ ir an´˚, 8 bayc aˇqat˚ œi hangstanowm patowhasneric: Ardari 9 loys˚ piti vaø lini yaraßam, bayc ambariætneri loys˚ piti hangœi: Nengamit hoginer˚ piti molorowen meˇ– qeri m¯j, bayc ardarner˚ g¸ow¸iwn ew oˇormow¸iwn piti gtnen: Anzgamn ambartawanow¸eamb œariq ¯ gorÆowm, 10 bayc irawaxoh mard˚ imastown ¯: Anirawow¸eamb di– 11 zowaÆ harstow¸iwn˚ piti pakasi, bayc astowaÆapaæ– tow¸eamb ´eøq berowaÆ ownecowaÆq˚ piti bazmapatkowi: Law ¯ skzbic ewe¸ srtov Øgnel, qan æowtaŒoy¸ xostanal 12 ew erkar ßamanak yoysov ¸oˇnel: Ardar˚ oˇormowm ew Œox ¯ talis. bari cankow¸iwn˚ keanqi Æaø ¯: Ov inœ arha– 13 marhi, dranic ¯l piti arhamarhowi. ov erkiwˇ ¯ krowm patowiranic, aøoˇj piti lini: Nengamit ordin bariq œi gtni, bayc xelaci Æaøayi gorÆer˚ piti yajoˇowen, ew owˇiˇ piti linen nra ˘anaparhner˚: Imastowni hamar 14 Ør¯nq˚ keanqi aˇbiwr ¯, bayc anmit˚ piti meøni orogay– ¸i m¯j ˚nknelov: Barwoq xohemow¸iwn˚ ænorh ¯ pargewowm, 15 ew Ør¯nqi imacow¸iwn˚ mtqi bariq ¯. korstaber ¯ Ør¯nqn arhamarhoˇneri ˘anaparh˚: Xorag¯t an´n imastow– 16 ¸eamb ¯ gorÆowm, bayc anmitn inqnakam œariqner ¯ ta– raÆowm: Yandowgn ¸agawor˚ œariqi m¯j piti ˚nkni, bayc 17

13. 18–14. 13 18

19

20

21 22

23 24

25

14 2

3

4

5 6

7 8

9

10

11 12

13

Aøakner

1184

hawatarim patgamawor˚ k˚ Œrki nran: Xrat˚ heøow ¯ vanowm aˇqatow¸iwnn ow anarganq˚, isk yandimanow¸e– an ansacoˇ˚ piti Œaøaworowi: Barepaætneri cankow– ¸iwnner˚ qaˇcracnowm en hogin. ambariætneri gorÆer˚ heøow en imastow¸iwnic: Imastownnerin ˚nkeracoˇ˚ i– mastown k˚ lini, bayc anzgamnerin ˚nkeracoˇ˚ ¸aqown piti œmnay: ffariqner˚ halaÆowm en meˇawornerin, bayc bariqner˚ piti hasnen ardarnerin: Aøata´eøn mard˚ ˘ox ßaøangow¸iwn piti ¸oˇni ordineri ordinerin, bayc ambariætneri harstow¸iwn˚ ardarner˚ piti stanan: Ardarner˚ erkar tariner piti vayelen irenc harstow– ¸iwn˚, bayc anirawner˚ æowtov piti korÆanowen: Ov œi gorÆadrowm xrati gawazan˚, na atowm ¯ ordown. isk ov sirowm ¯ ir ordown, nran xratowm ¯ hogaÆow¸eamb: Ardarn ir an´˚ yagecnowm ¯ owtelow ßamanak, bayc am– baræti orkor˚ miæt ankowæt ¯ linowm: Imastown kanayq æinowm en irenc tner˚, isk anzgam kanayq korÆanowm en dranq irenc ´eøqov: Owˇiˇ ˚n¸aco– ˇ˚ erkiwˇ ¯ krowm Tirojic, bayc ov Æømøowm ¯ ir ˘anaparh˚‘ piti anargowi: Yimarneri beranner˚ ¸ænamanqi ga– wazanner en, bayc imastownneri lezowner˚ pahpanowm en drancic: Owr or ezner œkan, maqowr en msowrner˚, bayc owr or æat ardiwnq kay, aynteˇ erewowm ¯ ezan zØrow¸iw– n˚: Hawatarim vkan œi stowm, bayc aniraw vkan steri krak ¯ ¸aŒowm: ffareri mØt e¸¯ imastow¸iwn Œntøes, œes gtni, bayc heætow¸eamb imastow¸iwn k˚ gtnes imastown– neri mØt: Anzgam˚ hakaøak ¯ am¯n inœi, bayc imastown ær¸ner˚ han˘ari z¯nqn en: Xelaci mardow imastow¸iwn˚ erewowm ¯ nra ˘anaparhic, isk anzgamneri anmtow¸iwn˚‘ irenc molorow¸iwnic: AnØr¯nneri tner˚ piti datapar– towen ardarow¸ean koˇmic, bayc ardarneri tner˚ ha˘eli en dran: Zgayown mardow sirt˚ trtmow¸iwn ¯ ir hamar, bayc owraxow¸ean ßamanak na ¸ænamanqi œi xaønwowm: Ambariætneri tner˚ piti korÆanowen, bayc ardarneri bnakaranner˚ piti hastat linen: Πanaparhner kan, or mardkanc ¸wowm en owˇiˇ, bayc dranc verjaworow¸iwn˚ dßoxqi yatakn ¯ gnowm: Trtmow¸iwn˚ œi xaønwowm owra–

1185

Aøakner

14. 14–34

xow¸ean het, bayc owraxow¸iwn˚ yetoy veraÆwowm ¯ sgi: Xstasirt˚ piti yagenay ir ˘anaparhneric, isk ba– rerar mard˚ owˇˇowelow ¯ ir xoheri ænorhiw: Anmeˇ˚ ha– watowm ¯ am¯n bani, bayc xorag¯t˚ piti zˇjay: Imas– town˚ zarhowrelov‘ ir ˘amŒan æeˇowm ¯ œaric, isk anzgam˚ inqnavstah ˚nkeranowm ¯ anØr¯ni het: Zayrackot mar– d˚ gorÆowm ¯ aøanc mtaÆelow, isk imastown mard˚ xist hamberatar ¯: Ambariætner˚ piti baßanen œariqne– r˚, bayc xorag¯tner˚ piti zØranan irenc imastow¸e– amb: ffarer˚ Ænki piti gan barineri aøjew, ew amba– riætner˚ piti paˇaten ardarneri døneri mØt: Aˇ– qatnerin atowm en noynisk ir barekamner˚, minœdeø ha– rowstnerin æatern en daønowm barekam: Ov anargowm ¯ tnankin, meˇq ¯ gorÆowm, bayc ov oˇormowm ¯ aˇqatin, ar– ßani ¯ eranow¸ean: Molorealner˚ œariqner en niw¸owm, bariq xorhoˇner˚‘ oˇormow¸iwn ew ˘æmartow¸iwn ararowm: ffariqner niw¸oˇner˚ œen ˘anaœowm oˇormow¸iwnn ow hawa– t˚, bayc bariq araroˇner˚ k˚ ßaøangen oˇormow¸iwnn ow hawat˚: Imastow¸iwn ¯, or mard aæxatowm ew mi ban ¯ awelacnowm, bayc anhog datarkaport˚ miæt kariqi m¯j piti lini: Imastownneri psak˚ irenc xoragitow¸iwnn ¯, isk anmitneri owˇin‘ irenc œarow¸iwn˚: Hawatarim vkan mard ¯ Œrkowm, bayc nengamit˚ borboqowm ¯ steri krak˚: Tirojic erkiwˇ krelow m¯j vstah yoys kay, orovhe– tew AstowaÆ ir ordineri hamar xaˇaˇ apaw¯n ¯: Tiroj hraman˚ keanqi aˇbiwr ¯, or˚ xowsaŒel ¯ talis mahowan orogay¸neric: Φagawori Œaøqn ir zØrqeri bazmow¸e– an m¯j ¯, hzØrneri korÆanowm˚‘ irenc ßoˇovrdi nowazelow m¯j: Hamberatar mardn ØßtowaÆ ¯ meÆ xohemow¸eamb, bayc kar˘amit˚ æat ¯ anxelq: Hezabaroy mard˚ srti bßiæk ¯, hogs anoˇ sirt˚‘ oskorneri Œtow¸iwn: Tnankin zrpartoˇ˚ barkacnowm ¯ nra Ararœin, bayc ov patwowm ¯ AstÆown, na oˇormowm ¯ aˇqatin: Ambariæt˚ piti mer– ßowi ir œariqi pat˘aøov, bayc ir an´i hamar maqrow– ¸iwn cankacoˇ˚ ardar k˚ lini: Imastow¸iwn˚ hangist ¯ gtnowm bari srtowm, bayc anmitneri sirt˚ œi ˘ana– œowm ayn: Ardarow¸iwn˚ bar´racnowm ¯ azg˚, bayc meˇq˚

14 15 16

17

18

19 20

21

22

23

24 25

26 27

28

29 30 31

32

33

34

14. 35–15. 21

Aøakner

1186

35

azger ¯ nowazecnowm: Xelaci spasawor˚ ha˘eli ¯ ¸aga– worin. ir Œow¸ajanow¸eamb na ¸Ø¸aŒowm ¯ anarganq˚: Barkow¸iwn˚ korÆanowm ¯ noynisk imastownnerin:

15

Siralir patasxan˚ meˇmacnowm ¯ zayroy¸˚, bayc xist xØsq˚ barkow¸iwn ¯ yarowcowm: Imastownneri lezown git¯ bariq˚, isk anzgamneri beran˚ xØsowm ¯ œariqneri ma– sin: Tiroj aœq˚ am¯n teˇ ditowm ¯ œarerin ew barinerin: Bowßoˇ lezown keanqi Æaø ¯, ew ov pahowm ¯ ayn‘ nra hogin piti lcowi: Anzgamn anargowm ¯ hØr xrat˚, bayc yan– dimanow¸ean˚ hnazand ordin oˇjaxoh ¯: Ardarow¸ean awelacowmov‘ awelanowm ¯ zØrow¸iwn˚, bayc ambariætner˚ armataxil piti linen erkric: Ardarneri tner˚ pi– ti mnan meÆ zØrow¸eamb, bayc ambariætneri ptowˇner˚ piti oœnœanan: Imastownneri æowr¸er˚ imastow¸iwn en hastatowm, anmitneri srter˚ ansxal linel œen karoˇ: Ambariætneri zohagorÆow¸iwnner˚ piˇÆ en Tiroj aøjew, bayc owˇˇamitneri owxt˚ ha˘eli ¯ nran: Ambariætneri ˘anaparhner˚ piˇÆ en Tiroj aøjew, bayc ov hetewowm ¯ ardarow¸ean˚, T¯r˚ sirowm ¯ nran: Anmeˇi xratn ˚ndow– neli ¯ mer´aworneri hamar, bayc ov atowm ¯ yandimanow– ¸iwn˚, piti vax˘anowi anarganqov: Dßoxqn ow korows– t˚ yaytni en Tiroj aøjew, ¯l owr mnac‘ mardkanc srter˚: MeÆamit˚ œi sirowm iren yandimanoˇin ew œi haˇordwowm i– mastownneri het: Srti berkranqic Æaˇkowm ¯ d¯mq˚, isk trtowm hogin ærjowm ¯ ¸axÆot: Owˇiˇ sirt˚ imastow– ¸iwn ¯ oronowm, bayc anzowsp beran˚ Æanظ ¯ œariqnerin: ffari aœqn am¯n ßamanak spasowm ¯ œariqi, bayc bari aœq˚ piti xaˇaˇowi am¯n ßam: Law ¯ qiœ baßin˚‘ Ti– roj erkiwˇov, qan ¸¯ æat gan´˚‘ aøanc erkiwˇaÆow¸e– an: Law ¯ banjareˇ¯ni ˘aæ owtel‘ sirov ow ænorhqov, qan ¸¯ msowri arjaøi mis‘ ¸ænamow¸eamb: Zayrackot mard˚ køiw ¯ yarowcowm, bayc hamberatar˚ xaˇaˇecnowm ¯ ayn: Hamberatar mard˚ meˇmowm ¯ datastan˚, bayc amba– riætn aweli ¯ grgøowm ayn: floyli ˘anaparh˚ ÆaÆkowaÆ ¯ Œæerov, bayc har¸ ow bac ¯ janas¯ri ˘amŒan: Imas– town ordin owraxacnowm ¯ hØr˚, isk anmit ordin arha– marhowm ¯ mØr˚: Anmit mardow sirt˚ karØt ¯ xelaci

2

3 4 5

6

7

8 9

10

11

12 13 14

15 16

17 18

19 20

21

1187

Aøakner

15. 22–16. 6

xorhrdi, bayc xelaci mardn inqn ¯ owˇˇowm ir ˚n¸acq˚: Irenc xorhowrd˚ yapaˇowm en yaytnel nranq, or œen yar– gowm irenc xorhrdakicnerin: Xorhowrdner˚ hastat en mnowm xohemneri srtowm, bayc anzgam˚ œi hetewowm nranc ew œi asowm patæa˘ ban, or bari lini ˚ndhanowri ha– mar: Imastowni xorhowrd˚ keanqi ˘anaparh ¯, ew mard dranov dßoxqic xoræelov‘ k˚ Œrkowi: T¯r˚ korÆanowm ¯ oxakalneri tner˚, bayc orberi ew ayrineri sahman˚ has– tat ¯ pahowm: Aniraw xorhowrd˚ piˇÆ ¯ Tiroj aøjew, bayc srberi xØsqer˚ parkeæt en: Kaæaøaker˚ spanowm ¯ ir hogin, bayc kaæaøq atoˇ˚ piti apri: Oˇormow¸e– amb ow hawatov maqrwowm ¯ meˇq˚, ew Tiroj erkiwˇov am¯n oq xoræowm ¯ œaric: Ardarneri srter˚ xorhowm en hawa– ti masin, bayc ambaræti beran˚ ibrew patasxan owni œariq˚: Tiroj˚ ha˘eli en ardar mardkanc ˘anaparh– ner˚. nranc ænorhiw ¸ænaminer˚ daønowm en barekamner: AstowaÆ heøow ¯ ambariætneric, bayc na lsowm ¯ ardar– neri aˇØ¸q˚: Law ¯ qiœ vercnel‘ ardarow¸eamb, qan ¸¯ æat ardiwnq stanal‘ aøanc erkiwˇaÆow¸ean: Mardows sirt˚ piti xorhi irawownqi masin, orp¯szi AstowaÆ owˇˇi nra ˚n¸acq˚: Barin tesnoˇ aœq˚ owraxacnowm ¯ sirt˚, isk bari lowr˚ pararowm ¯ oskorner˚: Xrat merßoˇn atowm ¯ ir hogin, bayc yandimanow¸iwn lsoˇ˚ xohemow¸iwn piti stanay: Tiroj erkiwˇ˚ xrat ¯ ew imastow¸iwn, ew Œaøq˚ Æagowm ¯ dranic:

22

23

24 25

26 27

28

29

30

31 32

33

Inœ or mard drel ¯ srtowm‘ veraberowm ¯ iren, bayc Ti– 16 rojic ¯ nra lezowi patasxan˚: Xonarh mardow bolor 2 gorÆer˚ yaytni en Tiroj˚, ew T¯rn ¯ datowm hoginer˚: Qo 3 gorÆer˚ yan´ni—r Tiroj ´eøq˚, ew qo mtadrow¸iwnner˚ piti katarowen: Inœpisi meÆow¸ean ¯l hasnes, dow qez xona—rh pahir, ew dow ænorh k˚ gtnes Tiroj aøjew: T¯rn am¯n inœ 4 arel ¯ mi npataki hamar. ambariætner˚ œar Ør˚ piti matnowen korstean: Am¯n meÆamit piˇÆ ¯ Tiroj aøjew, 5 ew ov zowr teˇ˚ ´eønamowx ¯ linowm œariqi, œi ardaracow– elow: Barow ˘anaparhi skizb˚ ardarow¸iwn gorÆeln ¯, ew AstÆown aweli ha˘eli ¯ aˇØ¸q˚, qan zoh matowcel˚: Ov 6 Œntøowm ¯ Tiroj˚, na gitow¸iwn k˚ gtni‘ ardarow¸eamb

16. 7–27

7 8

9 10

11 12

13

14 15

16

17

18 19 20

21

22 23

24 25

26

27

Aøakner

1188

hander´, ew ovqer owˇiˇ srtov Œntøen nran, xaˇaˇow¸iwn k˚ gtnen: AstÆow bolor gorÆer˚ ardarow¸eamb en ar– owaÆ, ambariætn ¯l pahwowm ¯ œar Øroway hamar: Law ¯ qiœ vercnel‘ Tiroj erkiwˇov, qan ¸¯ meÆ gan´er‘ ambarætow– ¸eamb: Mardow sirt˚ piti xorhi irawownqi masin, or– p¯szi AstowaÆ ¯l owˇˇi nra ˚n¸acq˚: Φagawori æowr¸e– rin margar¯akan patgam kay, ew nra beran˚ œi sxalowi datastani ßamanak: Kæøaqari ardarow¸iwn˚ Tirojic ¯. ardar nßarner en nra gorÆer˚: Ov œariq ¯ gorÆowm, na garæeli ¯ ¸agawori hamar, qani or nra iæxanow¸e– an a¸oø˚ hastat ¯ mnowm ardarow¸ean ænorhiw: Ardar æowr¸er˚ ha˘eli en ¸agaworin, qani or T¯r˚ sirowm ¯ owˇiˇ xØsq˚: Φagawori zayroy¸˚ mahowan patgamaber ¯, bayc imastown˚ meˇmacnowm ¯ ayn: Φagawori ordow eresi loy– s˚ keanq ¯, ew nra bareha˘ow¸iwn˚ spasowoˇ an´rewaber ampi p¯s ¯: Aøawel cankali ¯ imastow¸iwn stanal, qan oski. ew aøawel baˇ´ali ¯ xohemow¸iwn ´eøq berel, qan arÆa¸: Keanqi æawiˇner˚ heøacnowm en œariqneric, ew ardarow¸ean ˘anaparhneri vray ¯ gtnwowm keanqi er– karow¸iwn˚: Xrat ˚ndownoˇ˚ bariqneri m¯j k˚ lini, ew yandimanow¸iwn pahoˇ˚ k’imastnanay: Tiroj ˘anapar– hic zgoyæ gnacoˇ˚ pahpanowm ¯ ir an´˚, keanq˚ siroˇ˚ zspowm ¯ ir lezown: KorÆanman˚ naxordowm ¯ ¸ænamanq˚, ankman˚‘ œar barq˚: Law ¯ hezasirt linel xonarhneri het, qan awar baßanel ambartawanneri het: GorÆi m¯j xelaci mard˚ bariqner k˚ gtni, ew eraneli ¯ na, ov yoys˚ dnowm ¯ Tiroj vray: Imastownnerin ew han˘arnerin an– mit en koœowm, bayc nranc, or qaˇcr-meˇcr xØsqer ownen, aweli æat en lsowm: Mitq˚ keanqi aˇbiwr ¯ ayn ownecoˇi hamar, bayc anmitneri xrat˚ œar ¯: Imastowni sirt˚ git¯ ir berani xØsq˚, ew na ir æowr¸erov irawadatow¸iwn ¯ xorhowm. Bari xØsq˚ meˇri xorisx ¯, ew hogow bßækow– ¸iwn ¯ nra qaˇcrow¸iwn˚: Πanaparhner kan, or mardow aœqin owˇiˇ en ¸wowm, bayc nranc verjaworow¸iwn˚ tanowm ¯ d¯pi dßoxqi yatak: Aæxatoˇ˚ vastakowm ¯ ir an– ´i hamar‘ ir korowst˚ heøow vanelov irenic, bayc anmit˚ korowst˚ krowm ¯ ir berani m¯j: Anzgam mardn ir hogowm

1189

Aøakner

16. 28–17. 13

œariqner ¯ yˇanowm ew krak ¯ kowtakowm ir æowr¸eri vray: Xoramank mard˚ œariqner ¯ niw¸owm, œarow¸eamb borbo– qowm ¯ nengow¸ean lapter˚ ew barekamnerin baßanowm ¯ iraric: AnØr¯n mard˚ Œor´ow¸ean ¯ en¸arkowm ir bare– kamnerin ew nranc tanowm ¯ vat ˘anaparhnerov: Na, or ir aœqer˚ Œakowm ew Æowø baner ¯ xorhowm, or æowr¸er˚ Œak am¯n tesak œariqner ¯ mtorowm‘ aydpisin œari hnoc ¯: flerow¸iwn˚ parÆanqi psak ¯, or mard gtnowm ¯ miayn ar– darow¸ean ˘anaparhin: Hamberatar mard˚ law ¯ hzØ– ric, imastow¸iwn ownecoˇ˚‘ meÆataraÆ hander ownecoˇic, ir barkow¸iwn˚ zspoˇ˚‘ meÆazØr qaˇaq grawoˇic: An– irawneri œariqner˚ noric irenc Æocn en daønalow, qanzi T¯rn ¯ sahmanowm bolori irawownq˚:

28

29 30

31 32

33

Law ¯ mi pataø hamov hac˚‘ xaˇaˇow¸eamb, qan mis 17 ow bariqov li town˚‘ ¸ænamow¸eamb: Xelaci Æaøan pi– 2 ti iæxi anmit t¯reri vray ew ßaøangow¸iwn˚ piti ba– ßani eˇbayrneri het: Inœp¯s arÆa¸˚ ew oskin Œor´– 3 wowm en qowrayi m¯j, aynp¯s ¯l AstowaÆ ˚ntrowm ¯ srter˚: ffaragorÆ˚ hnazandwowm ¯ anØr¯ni lezowin, bayc ardar˚ 4 œi nayowm staxØs æowr¸erin: Hawatarim mardow hamar amboˇj aæxarh˚ li ¯ harstow¸eamb, bayc anhawatarim˚ m¯k groæ isk œowni: Ov Æaˇrowm ¯ aˇqatin, na zayracnowm 5 ¯ nra Ararœin, ew ov harowaÆowm ¯ ˚nkaÆin, na œi ardara– cowelow, bayc ov xˇ˘owm ¯‘ oˇormow¸iwn piti gtni: flereri 6 psakn irenc ordineri ordinern en, ordineri parÆanq˚‘ irenc hayrer˚: Anzgamnerin vayel œen ˘æmartaxØs æowr– 7 ¸er˚, ew oœ ¯l ardarnerin‘ staxØs æowr¸er˚: Xrat˚ ayn 8 ownecoˇi hamar nra ænorhi var´n ¯, ew na d¯pi or koˇmn ¯l daønay‘ yajoˇow¸iwn piti gtni: Yancanq˚ ÆaÆkoˇ˚ ba– 9 rekamow¸iwn ¯ Œntøowm, bayc ayn bacayaytoˇ˚ barekam– nerin ew ˚ntaniq˚ baßanowm ¯ iraric: Spaønaliqner˚ 10 Œærowm en imastownneri srter˚, bayc anmit˚ ¸¯kowz ew bazowm harowaÆner owti‘ œi azdwowm: Am¯n œarakam ha– 11 kaøakow¸iwn ¯ yarowcowm, bayc T¯rn ¯l anoˇorm hreætak ¯ owˇarkowm nra d¯m: Hogs˚ Æanranowm ¯ imastowni srtin, 12 isk anmitner˚ mtaÆowm en œariqneri masin: Ov ba– 13 riqi Œoxar¯n œariq ¯ hatowcowm, œar˚ œi pakasi nra

17. 14–18. 4 14

15 16

17

18

19

20, 21

22 23

24

25 26

27 28

18 2 3

4

Aøakner

1190

tnic: Ardarow¸ean skizb˚ xØsqin iæxanow¸iwn ¯ talis, isk hakaøakow¸iwn˚ ew køiw˚ tanowm en d¯pi œqaworow¸iwn: Ovqer anirawin hamarowm en ardar ow ardarin‘ aniraw, nranq piˇÆ ow garæeli en Tiroj aøjew: Inœp¯?s ¯ anmit˚ harstow¸iwn gtnowm, qani or œgit¯, ¸¯ inœ ban ¯ imastow– ¸iwn˚: Na, or æat ver ¯ bar´racnowm ir town˚, pat˘aø ¯ daønowm nra korÆanman, isk ov xowsaŒowm ¯ owsowmic, piti ˚nkni œariqi m¯j: Barekamner karoˇ es ownenal am¯n ßamanak, bayc eˇbayrnerd qez p¯tq en væti ßama– nak, qanzi h¯nc dra hamar ¯l Ænowel en nranq: Anmit mard˚ parowm ew cnÆowm ¯ barekamneri hamar eraæxawor linelis, vnasas¯r˚ owraxanowm ¯ nranc v¯˘ ow køowi ßama– nak: Na, or æat ver ¯ bar´racnowm ir town˚, pat˘aø ¯ daønowm nra korÆanman, ew xstasirtn ¯l bariq œi gtni: Lezowov yeˇyeˇowk mard˚ piti ˚nkni œariqi m¯j, ew an– zgami sirt˚ caw ¯ ir marmni andamneri hamar: Hayr˚ œi karoˇ owrax linel anxelq ordow hamar, bayc xelaci ordin owraxacnowm ¯ mØr˚: Owrax sirt˚ aøoˇjarar ¯. hogseri m¯j ˚nkaÆ mardow oskorner˚ camaqowm en: Kaæaøqi ha– mar girk˚ bacoˇ˚ yajoˇow¸iwn œi gtni ir ˘amŒin, amba– riæt˚ xotorwowm ¯ ardarow¸ean ˘anaparhneric: Han– ˘areˇ mardow eresn imastown ¯, isk anmit mardow aœqe– r˚ ays ow ayn koˇm en nayowm: Anmit ordin hØr trtmow– ¸iwnn ¯ ew daøn caw ¯ ir Ænoˇneri hamar: Ardar mardown toyßi en¸arkel˚ bari gorÆ œ¯, ew oœ ¯l irawownqi m¯j iæxa– ni nengel˚‘ ardari nkatmamb: Ir xist xØsq˚ zspoˇn imastown ¯, hamberatar˚‘ xelaci: Anmit mardown har– crin, ¸¯ i—nœ ¯ imastow¸iwn˚, ew na gtno?wm ¯ ardeØq, or imastow¸iwn kay. na papan´owec, ew karÆecin, ¸¯ imas– town ¯: Ov cankanowm ¯ barekamneric hraßarowel, pat˘aø– ner ¯ Œntøowm. aydpisin am¯n ßamanak naxatinq piti kri: Imastow¸iwn˚ pakasamiti hamar oœ mi bani p¯tq œ¯, qani or na k˚ varowi aøawel anzgamow¸eamb: Am– bariætn arhamarhowm ¯ œariqner˚, erb hasnowm ¯ dranc xorqer˚, bayc ir vray ¯l anarganq ow naxatinq en has– nowm: Xorhowrd˚ xor jowr ¯ mardow srtowm, bxoˇ get ¯ ew

1191

Aøakner

18. 5–19. 3

keanqi aˇbiwr: Vayel œ¯ aœaøow linel ambaræti nkat– mamb, ew oœ ¯l datastani ßamanak arhamarhel ardari irawownq˚: Anzgami æowr¸er˚ nran hascnowm en œariq– neri, ew nra yandowgn beran˚ mah ¯ hrawirowm ir vray: Anzgami beran˚ korÆanowm ¯ nra hamar, ew nra æowr¸er˚ orogay¸ en ir hogow hamar: Vatin korÆanowm ¯ vax˚, isk knabaroy an´inq piti qaˇci matnowen: Ov ir ho– gin œi bowßowm ir gorÆov, na iren apakanoˇi eˇbayrn ¯: Tiroj anown˚ yaytni ¯ nra zØrow¸ean meÆow¸iwnic, ew d¯pi na ˚n¸acoˇ ardarner˚ bar´ranowm en: MeÆatown mar– dow harstow¸iwnn amowr qaˇaq ¯ nra hamar, ew nra Œaøq˚ meÆ hovani owni: Tˇamardow sirt˚ goøozanowm ¯ korÆa– nowmic aøaj ew xonarhwowm ¯ Œaøqi hasnelowc aøaj: Ov aøanc ban lselow patasxan ¯ talis, da anzgamow¸iwn ¯ nra hamar ew naxatinq: Imastown Æaøan meˇmac– nowm ¯ mardow casowm˚, bayc o?v karoˇ ¯ dimanal mardows neˇsrtow¸ean˚: Xelaci sirt˚ ´eøq ¯ berowm ˘anaœowm, imastownneri akanjner˚ Œntøowm en owsaneli xorhowrd– ner: ΥnÆanern ˚ndlaynowm en mardows ærjapat˚ ew nran nstecnowm iæxanneri het: Ardarn inqn ir masin œara– xØsowm ¯ ir xØsqi skzbin, erb sksowm ¯ yandimanowel osoxi koˇmic: Lowøowmownj mnal˚ meˇmacnowm ¯ hakaøakow¸iwn– ner˚ ew zØreˇneri mijew v˘øowm ¯ harc˚: EˇbØric Øgnow– ¸iwn stacaÆ eˇbayr˚ nman ¯ amowr qaˇaqi. na hzØr ow bar´r ¯ inœp¯s hastatown ¸agaworow¸iwn˚: Mard ir be– rani ptˇov piti kætacni ir Œor˚ ew ir æowr¸eri ptˇov piti yagenay: Mahn ow keanq˚ lezowi ´eøqin en, ew ov yaˇ¸aharowm ¯ ayn, piti vayeli nra ptowˇ˚: Ov bari kin ¯ gtel‘ ænorhq ¯ gtel ew owraxow¸iwn ¯ stacel AstÆowc: Ov heøacnowm ¯ barebaroy knoj˚, na heøacnowm ¯ bariq˚, isk ov ænabaroy kin owni, na anmit ¯ ew ambariæt: Aˇ– qatn aˇaœowm ¯ oˇoqiœ xØsqov, bayc harowst˚ yandowgn patasxan ¯ talis: Tˇamard˚ lktiow¸ean pat˘aøov ¯ bozanoc gnowm: MØtik barekam˚ law ¯ heøawor eˇbØric:

5

6

7 8 9

10 11

12 13

14

15

16 17

18 19

20

21 22

23

24

Law ¯ tg¯t linel, bayc miamit, qan ¸¯ anzgam ow æa– 19 ˇakrat: Tgitow¸iwnn ¯l, sakayn, law œ¯ hogow hamar, ew ov 2 ir otqerin stipowm ¯ ætapel‘ sxalner ¯ gorÆowm: Mar– 3

19. 4–22

4

5

6 7

8 9

10 11

12

13 14

15

16 17

18

19

20 21

22

Aøakner

1192

dow anzgamow¸iwn˚ apakanowm ¯ nra ˘anaparhner˚, bayc ir srtowm na meˇq˚ gcowm ¯ AstÆow vray: Harstow¸iwn˚ awelacnowm ¯ æat barekamner, bayc aˇqat˚ baßanwowm ¯ noynisk harazat barekamic: StaxØs vkan aøanc patßi œi mnay, ew œi Œrkowi na, ov zowr teˇn ¯ meˇadrowm: Ωatern en ha˘oyaxØsowm ¸agawori dimac, bayc am¯n mi œarakam piti naxatowi mardkancic: Ov atowm ¯ ir aˇqat eˇbØr˚, inqn ¯l heøow piti lini nra sirowc: Bari xorhowrd˚ mer´enowm ¯ iren ˘anaœoˇin, ew imastown mard˚ k˚ gtni ayn: Ov xist ban ¯ anowm œaramtØr¯n, na œa– riq ¯ gorÆowm, ew ov v¯˘er ¯ yarowcowm, Œrkow¸iwn œi gtni, manawand or aynpisi ban ¯ anowm, or œi veraberowm i– ren: Xelq ´eøq beroˇ˚ sirowm ¯ ir hogin, ew imastow¸iwn pahoˇ˚ bariq ¯ pahowm: StaxØs vkan aøanc patßi œi mnay, ew ov ¸ænamanq ¯ borboqowm, ov œarow¸iwn ¯ grgøowm, piti korÆanowi: Anzgamin vayel œ¯ ŒaŒkakecow¸iwn˚, ew oœ ¯l goøozow¸iwn˚‘ Æaøayin, erb na sksi iæxel: G¸a– sirt mard˚ hamberatar k˚ lini, ew nra hamar parÆanq ¯ bar´r linel anzgamneric: Φagawori spaønaliq˚ nman ¯ aøiwÆi mønœiwni, isk nra zowar¸ow¸iwn˚‘ dalariqi vray ka¸aÆ cØˇi: Anmit ordin amظanq ¯ hØr hamar. ˚n– downeli œ¯ bozeri var´ov katarowaÆ owxt˚: Tnern ow stacowaÆq˚ hayrer˚ baßanowm en ordinerin, bayc aøaqi– ni kin‘ AstowaÆ ¯ talis tˇamardown: flowlow¸iwn˚ yatowk ¯ ¸owlamor¸in, ew gorÆ anel œsiroˇ mard˚ qaˇcaÆ k˚ mnay: Patowiranner pahoˇ˚ pahpanowm ¯ ir an´˚, bayc na, ov arhamarhowm ¯ ir ˘anaparh˚, piti korÆanowi: Aˇqa– tin oˇormow¸iwn towoˇ˚ Œox ¯ talis AstÆown, ew ˚st nra towaÆi ¯l AstowaÆ piti hatowci nran: Xrati—r ordowd, orp¯szi aydp¯s bari yoys lini qez hamar, ew mi— nayir nra ¸ænamakan verabermownqin. e¸¯ dow braÆeÆ anes nran, na œi meøni, bayc nra hogin k˚ Œrkes mahic: ffarabaroy mard˚ æat ¯ towßelow, ew e¸¯ aweli daßan varowi, hogin ¯l vray k˚ tay: Lsi—r, ordea—k, hØrd xrat˚, orp¯szi i– mastown daønas yetagayowm: Bazma¸iw xorhowrdner kan mardows srtowm, bayc AstÆow xorhowrd˚ mnowm ¯ yawitean: Mardow oˇormaÆow¸iwn˚ nra hogow ptowˇn ¯, ew ardar aˇ–

1193

Aøakner

19. 23–20. 15

qat˚ law ¯, qan staxØs harowst˚: Tiroj erkiwˇ˚ keanq ¯ mardow hamar. ov œowni ayd erkiwˇ˚, molorowaÆ ærjowm ¯ dønerin, aprowm ¯ ayn teˇerowm, owr yawitean aycelow œi ownenay: Ov angorÆow¸eamb ´eøqer˚ ¸aqcnowm ¯ Æocowm, na ir ´eøq˚ noynisk ir berann ¯l œi tani: Anzgami pa– tiß˚ tesnelov‘ anmeˇn aweli xelaci ¯ daønowm, isk e¸¯ yandimanes imastownin, na aøawel imastow¸iwn k’owne– nay: Ayn ordin, or anargowm ¯ hØr˚ ew heøacnowm mØr˚, pi– ti amظ kri ew naxatinq: HØr xrat˚ œpahoˇ ordin œar xorhowrdner ¯ xorhowm: Anmit eritasardin eraæxawor eˇoˇ˚ Æaˇrowm ¯ ardarow¸iwn˚. ambariætneri beran˚ kowl ¯ talis dat ow datastan: Tanjanqner˚ patrastowaÆ en anxelq mardkanc hamar, patißner˚‘ anzgamneri:

23

24 25

26 27 28

29

Ginin anaøakow¸ean ¯ mˇowm, harbecoˇow¸iwn˚‘ ¸æna– 20 mow¸ean, ew ov an´natowr ¯ linowm dranc‘ xelaci œ¯: Φa– 2 gawori patowhas˚ pakas vnasaber œ¯ aøiwÆi casowmic, ew ov zayracnowm ¯ nran, vnas ¯ pat˘aøowm inqn iren: Mardow hamar Œaøq ¯ heøow mnal hayhoyanqneric, bayc 3 am¯n mi anzgam xaønwowm ¯ aydpisi baneri: floyl˚ ¸¯– 4 ew naxatwowm ¯, bayc œi amaœowm, inœp¯s m¯k˚, or coren ¯ Œox aønowm amøan˚: Mardow srti xorhowrd˚ xor jri p¯s 5 ¯, bayc imastown mard˚ eres ¯ hanowm ayn: MeÆanown ew 6 patowakan ¯ g¸asirt mard˚, bayc dßowar ¯ gtnel hawa– tarim mard: Ov anarat ¯ qaylowm ardarow¸ean ˘amŒov, 7 na irenic yetoy eranow¸ean arßani ordiner piti ¸oˇ– ni: Erb ardar mi ¸agawor nsti gahin, oœ mi œaragorÆ 8 œi vripi nra aœqic: O?v karoˇ ¯ parÆenal, ¸¯ inq˚ sowrb 9 sirt owni, kam o?v k˚ hamar´akowi asel, ¸¯ inq˚ zerÆ ¯ meˇqeric: Φ¯— meÆ, ¸¯— Œoqr Æowø kæeøq˚ ew ¸¯— erkaki œa– 10 Œ˚, erkowsn ¯l piˇÆ en Tiroj aøjew. piti xaŒanowen ¸¯— dranq ew ¸¯— dranq gorÆadroˇner˚. aydp¯s ¯l piti xa– Œanowi ir keanqi m¯j noyn kerp varowoˇ mard˚: Owˇiˇ en 11 ayn eritasardi ˘amŒaner˚, or maqrow¸eamb ¯ ˚n¸anowm: Akanj˚ lsowm ¯, aœq˚‘ tesnowm. ew erkowsn ¯l T¯rn ¯ steˇÆel: 12 Mi— sirir œaraxØsel, orp¯szi œzrkowes keanqic. aœqerd 13 ba—c ara ew kætaci—r hacov: ¡Vat ¯, vat ¯¿, asowm ¯ 14 gnord˚, isk heøanalis parÆenowm ¯ ir gnowmov: Kay oski 15

20. 16–21. 7

16

17 18

19 20

21 22

23

24 25

26

27 28

29 30

21 2 3 4

5

6

7

Aøakner

1194

¯l, handeri harstow¸iwn ¯l, bayc gitown æowr¸ern en ¸an– kar߯q anظ: Hani—r ow vercro—w nra hander´anq˚, qanzi na eraæxawor eˇaw mi Øtarakani ew hiwr˚nkalec nran: Xab¯ow¸ean hac˚ qaˇcr ¯ ¸wowm mardow, bayc yetoy nra beran˚ piti lcowi xi˘ov: Ditaworow¸iwn˚ hastatwowm ¯ mtqi xorhowrdnerov. paterazm˚ mˇwowm ¯ xelamtow¸e– amb: Gaˇtniq yaytnoˇ˚ nengamtow¸eamb ¯ varwowm. mi— haˇordakcir æoˇoqor¸ lezow ownecoˇi het: Ov hayhoyowm ¯ ir hØrn ow mØr˚, nra loys˚ piti hangœi. nra aœqeri biber˚ piti zgan xawar˚: Ayn ßaøangow¸iwn˚, or skzbic æowt ¯ ´eøq berowel verjaworow¸ean œi karoˇ ØrhnowaÆ linel: Mi— asa, ¸¯‘ vr¯ß piti aønem ¸ænamowc, ayl hamberow¸iwn ow– necir Tiroj hand¯p, or na Øgnakan lini qez: Tiroj aø– jew piˇÆ ¯ erkow tesaki œaŒ˚, ew xardax kæeøq˚ merßeli ¯ nra hamar: T¯rn ¯, or owˇˇowm ¯ mardow qayler˚, ¯l inœp¯?s mahkanacown xelamowt lini ir ˘amŒanerin: Orogay¸ ¯ mardow hamar ætapel˚ ew ir ownecowaÆqic ban nowirel˚, hap˘ep owxt anel˚ ew yetoy zˇjal˚: Imastown ¸aga– wor˚ crowm ¯ ambariætnerinew anowi tak ¯ gcowm nranc: Mardow hogin Tiroj loysn ¯, or˚ qnnowm ¯ srti ætemaran– ner˚: OˇormaÆow¸iwn˚ ew ˘æmartow¸iwn˚ ¸agawori pa– hapannern en, ew nranq ardarow¸eamb en ærjapatowm nra gah˚: Eritasardneri zard˚ imastow¸iwnn ¯, Æe– reri Œaøq˚‘ nranc aleherow¸iwn˚: ffaragorÆneri hamar en ¸¯— v¯rqern ow harowaÆner˚ ew ¸¯— tanjanqner˚ nranc orovayni xorqerowm: Inœp¯s jri hosanq˚, aynp¯s ¯l ¸agawori sirt˚ AstÆow ´eøqin ¯. Na o—r koˇm kamenay, ayn koˇmn ¯l k˚ dar´ni ayn: Am¯n mard inqn ir aœqin ardar ¯ ¸wowm, bayc T¯rn ¯ datowm srter˚: Ardarow¸iwn gorÆel˚ ew ˘æmartow¸iwn xØsel˚ a– weli ha˘eli ¯ Tiroj˚, qan zoheri ariwn˚: Ambartawan˚ meÆamit ¯ ir yoxortanqi m¯j. ambariætneri lapter˚ meˇqn ¯: Kar˘ xorhrdaÆow¸iwnn ¯l karoˇ ¯ aøatow¸iwn berel, sakayn am¯n mi hap˘epow¸iwn karØtow¸iwn ¯ berowm: Ov harstow¸iwn ¯ kowtakowm lezowi stow¸eamb, na gnowm ¯ snoti baneri yetewic ew piti hasni mahowan orogay¸– neri: Ambariætner˚ piti korÆanowen, qanzi œen owzowm

1195

Aøakner

21. 8–30

gorÆadrel irawownq˚: Xotornakin AstowaÆ xotor ˘a– naparh ¯ aøaqowm, qanzi Tiroj gorÆer˚ sowrb en ew owˇiˇ: Law ¯ bac Ødi m¯j mi ankiwnowm aprel, qan anirawow¸eamb ÆeŒowaÆ ew xaønak tan m¯j: Ambaræti hogin œariqner ¯ cankanowm, ew na oˇormaÆow¸iwn œi gtni oœ oqic: Anxelqi patiß˚ tesnelov‘ anmeˇn aweli xorag¯t ¯ daønowm, i– mastownn ¯l xorhelov‘ daønowm ¯ aøawel gitown: Ardarin mtahogowm ¯ ambariætneri sirt˚, bayc œariqnern ¯l a– pakanowm en ambariætnerin: Ov ir akanj˚ Œakowm ¯ tnankin œlselow hamar, inqn ¯l erb kanœi Tiroj˚, T¯rn ¯l iren œi lsi: Gaˇtni pargew˚ meˇmacnowm ¯ barkow¸iwn˚, isk ov xnayowm ¯ pargew tal, zayroy¸ ¯ yarowcowm: I– rawownqi gorÆadrowm˚ owraxow¸iwn ¯ ardari hamar, bayc sowrb gorÆ˚ piˇÆ ¯ ¸wowm œaragorÆnerin: Ardarow¸ean ˘anaparhic molorowaÆ mard˚ hangrowan ¯ gtnowm hska– neri ßoˇovowm: Ov owraxow¸iwn ¯ sirowm, kariqi m¯j k’˚nk– ni, ov gini ow ´¯¸ ¯ sirowm, œi harstanay: AnØr¯nn ardar mardow hamar Œrkanq piti lini, erdmnazanc˚‘ owˇˇa– mit mardkanc hamar: Law ¯ bnakowel anapatowm, qan ¸¯ anzgam, lezowani ew barkackot knoj het: Imastow– ni beran˚ cankali gan´ ¯ pahowm, bayc tg¯tner˚ kowl en talis ayn: Na, ov hetewowm ¯ ardarow¸ean ew oˇorma– Æow¸ean ˘anaparhin, keanq, ardarow¸iwn ew Œaøq piti gtni: Imastow¸iwn˚ hasaw amowr qaˇaqnerin ew qandec ayn amrocner˚, oronc vray yoys ¯in drel ambariætner˚: Ov zspowm ¯ ir berann ow lezown, ir an´˚ pahpanowm ¯ neˇow¸iwnic: Daßan˚, yandowgn˚ ew goøoz˚ koœwowm en œa– ragorÆ, isk ov ox ¯ pahowm, anØr¯n ¯: floylin spanowm en cankow¸iwnner˚, orovhetew nra ´eøqer˚ yØßar œen o– rew¯ ban anelow: Ambariætn am¯n Ør œariqneri cankow– ¸iwn ¯ yˇanowm, isk ardarn aøanc xnayelow oˇormow¸iwn ¯ talis: Ambariætneri zohaberowmner˚ piˇÆ en Tiroj aø– jew, orovhetew matowcwowm en anØr¯n xorhrdov: StaxØs vkan korstean piti matnowi. xonarh mard˚ xØsowm ¯ zgowæow¸eamb: Ambariæt mard˚ d¯md ¯ elnowm yandowgn e– resov, bayc ardarn inq˚ giti ir ˘anaparh˚: AstÆow hamematow¸eamb‘ mard o—œ imastow¸iwn owni, o—œ ariow¸iwn

8

9 10 11

12

13

14 15

16

17 18

19 20

21

22

23 24 25

26

27 28

29 30

21. 31–22. 17

Aøakner

1196

31

ew o—œ ¯l xorhowrd: Erivar˚ patrastwowm ¯ paterazmi Øroway hamar, bayc Tirojic ¯ galis yaˇ¸anaki Øgnow¸iw– n˚:

22

Bari anown˚ law ¯ meÆ harstow¸iwnic, ˚ntir ænorhq˚‘ arÆa¸ic ow oskowc: Harowstn ow aˇqat˚ handipowm en irar. erkowsin ¯l aycelowm ¯ T¯r˚: ffaragorÆin patßowaÆ tesnelov‘ xorag¯tn aweli hastatow¸eamb ¯ xratowm i– ren, bayc anmitner˚ zanc aønelov ayn‘ aweli en vnaswowm: Tiroj erkiwˇn imastow¸ean skizbn ¯. da ¯ e—w harstow– ¸iwn˚, e—w Œaøq˚, e—w keanq˚: Φiwramit mardkanc ˘a– naparhnerin tatask kay ew orogay¸, bayc ov zgowæa– nowm ¯ ir hogow hamar, heøanowm ¯ nrancic: Eritasard˚ dastiarakwowm ¯ ˚st ir ˚ntraÆ ˘anaparhi ew Æerow¸e– an ßamanak ¯l œi heøanowm dranic: Aˇqatner˚ piti tiren harowstnerin, ew Æaøaner˚ piti Œox tan irenc t¯rerin: Ov anzgamow¸iwn ¯ canowm, œariqner ¯ hn´elow ew patowhas ¯ krelow ir gorÆerin hamapatasxan: Astow– aÆ sirowm ¯ owrax ew aøata´eøn mardown. aˇqatin oˇor– mow¸iwn anoˇn inqn ¯l piti kerakrowi, orovhetew tnan– kin ir hacic ¯ baßin hanel: Kaæaøq towoˇ˚ yaˇ¸ow¸iwn ew patiw ¯ ´eøq berowm, bayc kaæaøq˚ spanowm ¯ aønoˇneri hogin: Ψant mardown do—wrs vøndir ateanic, ew haka– øakow¸iwn˚ k˚ veranay nra het, orovhetew erb na nstaÆ ¯ linowm ateanowm, anargowm ¯ bolorin: T¯r˚ sirowm ¯ ma– qowr sirt˚, ew bolor anarat mardik ˚ndowneli en nran: Φagawor˚ hovwowm ¯ æowr¸erov, Tiroj aœqer˚ pahpanowm en gitow¸iwn˚, bayc T¯rn arhamarhowm ¯ anØr¯n xØsqe– r˚: floyl˚ pat˘aø ¯ bønowm ew asowm. ¡ΠamŒin aøiwÆ kay, Œoˇocneri matoycnerowm‘ mardaspanner¿: AnØr¯ni be– ran˚ xor hor ¯, ew Tirojn ateli an´˚ nra m¯j piti ˚n– kni: Vat ˘anaparhner kan mardow aøjew, ew na œi owzowm yet daønal drancic, bayc harkawor ¯ yet daønal Æowø ow vat ˘anaparhic: Anmtow¸iwn˚ borboqowaÆ ¯ eritasar– di srtowm. owremn‘ gawazan˚ ew xrat˚ heøow en nranic: Aˇqatin zrpartoˇ˚ bazmacnowm ¯ ir œariqner˚. ew na, ov zrkowm ¯ nran ew talis ¯ harstin, karØtow¸ean m¯j piti mnay: Akanjd mØ—t pahir imastownneri xØsqerin. lsi—r

2 3

4 5

6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

1197

Aøakner

22. 18–23. 10

im xØsqer˚, hastati—r srtid m¯j ew k’imanas, or dranq bari en: Ew e¸¯ dranq pahes srtid m¯j, k’owraxacnen qez ew miæt k˚ mnan æowr¸erid vray: Orp¯szi qo yoys˚ Tiroj vray lini, es qez coyc ktam nra ˘anaparhner˚: Ew dow ayd xØsqer˚ eri—cs grir hogowd m¯j, qo mtqi, gi– tow¸ean ew banakanow¸ean m¯j: Ahawasik es qez so– vorecnowm em ˘æmarit xØsqer ew gitow¸iwn, orp¯szi qez harcnoˇnerin yØßarow¸eamb ˘æmartow¸ean xØsqerov pa– tasxanner tas: Mi— bønacir aˇqati vray, orovhetew na xeˇ˘ ¯, ew mi— anargir tnankin datarani m¯j, o– rovhetew T¯rn ¯ nra datn ow datastann anelow, ew T¯rn ¯, or ankorowst piti Œrki qo hogin: Υnker mi— linir barkackot mardown ew mi— aønœowir diwraborboq bareka– mi het, or œlini ¸¯ sovores nra ˘anaparhner˚ ew Æow– ˇakn ˚nknelov‘ xeˇdamah lines: Orew¯ m¯kic aknaÆelov‘ partqi hamar an´d eraæxawor mi— dar´row, orovhetew e¸¯ œownes, orteˇi?c piti v˘ares, ew inœo?w aønen tanen qo ankoˇin˚, ori vray hangstanowm en koˇerd: Mi— ŒoŒoxir qo hayreri draÆ yawitenakan sahmanner˚: Ir gorÆi m¯j Œow¸kot ew xelamit mardown p¯tq ¯ kangnecnel ¸aga– worneri ew oœ ¸¯ Æoyl ow anp¯tq mardkanc aøjew:

18 19

20 21

22 23

24

25 26 27

28 29

Erb hzØrneri het seˇan nstes‘ ˚n¸riqi, owtelowc a– 23 øaj la—w imacir, ¸¯ inœ en drel qo aøaj, ew nor miayn ´eøqd mekni—r: Imaci—r naew, or dow ews partawor es noyn˚ pat– 2 rastel: Ew e¸¯ agah ¯l lines, mi— cankacir nra xortik– 3 ner˚, qani or dranq ¯l k’ancnen k˚ gnan sowt keanqi het: E¸¯ ownewor œes, mi— ´gtir hasnel harstin, ayl qo imas– 4 tow¸eamb heøaci—r nranic: H¯nc or aœqd tnkes mi bani 5 vray, ayn iskoyn k˚ œqanay. harstow¸iwnn arÆowi ¸ewer ¯ æinowm ir hamar ew veradaønowm ¯ ir naxnineri tow– n˚: ffaraœq mardow het hac mi— ker ew mi— cankacir nra 6 kerakowr˚, qanzi na owtowm ew xmowm ¯ aynp¯s, inœp¯s m¯– 7 k˚ maz kowl tar: Nran mi— ˚ndownir qo town˚ ew qo hac˚ 8 mi— ker nra het, qani or na noˇkanq k˚ pat˘aøi qezew k’apakani qo bari xØsqer˚. Amenewin ban mi— asa an– 9 zgami akanjin, or na œanargi qo imastown xØsqer˚: Mi— 10 ŒoŒoxir vaˇemi sahmanneri næanner˚. ew ´eøq mi— towr

23. 11–34 11 12

13

14 15 16 17

18 19 20 21

22 23

24 25

26 27 28

29

30

31

32

33 34

Aøakner

1198

orberi ownecowaÆqin, orovhetew hzØr ¯ nranc paætpan˚‘ T¯r˚, ew nranc dat˚ na k˚ paætpani qo d¯m: Sirtd to—wr xratin, ew akanjnerd patrast pahi—r imastow– ¸ean xØsqer˚ lselow hamar: Qo xrat˚ mi— xnayir ere– xayin, orovhetew e¸¯ gawazanov ¯l xŒes nran‘ œi meø– ni, dow nran k˚ harowaÆes gawazanov, bayc nra hogin k˚ Œrkes mahic: Ordea—k, e¸¯ qo sirtn imastown lini, a– pa k’owraxacnes ew im sirt˚: Im æowr¸er˚ piti ´owlowen qo æowr¸erin, miayn ¸¯ dow owˇiˇ xØses: Φoˇ qo sirt˚ œnaxan´i meˇawornerin, ayl miæt Tiroj erkiwˇ˚ pahi—r srtid m¯j: Ew e¸¯ pahes, dow zawak k’ownenas, ew qo yoys˚ œi ktrowi: Lsi—r, ordea—k, imasto—wn eˇir ew owˇˇi—r qo srti xorhowrdner˚: Mi— linir harbecoˇ ew mi— naxan´ir irenc marmin˚ msov parartacnoˇnerin, orovhetew ginemoln ow bozaraÆ˚ piti aˇqatanan, ew qni m¯j ¸mraÆ am¯n mard piti qrjot hander´ hagni: Lsi—r, ordea—k, qez Ænoˇ hØ– r˚ ew mi— arhamarhir qo mØr Æerow¸iwn˚: Πæmartow¸i—wn ´eøq ber ew œ¸oˇnes imastow¸iwn˚, xrat˚ ew xohemow¸iw– n˚: Ardar hayr˚ barow¸eamb ¯ kr¸owm zawakin, ew nra sirt˚ piti owrax lini imastown ordow hamar: Φoˇ qo hayrn ow mayrn owrax linen qez hamar, ew ¸oˇ owraxa– nay na, ov Ænel ¯ qez: To—wr in´, ordea—k, qo sirt˚, ew ¸oˇ aœqerd spasen in´‘ im ˘anaparhin: ffltar town˚ Æak karas ¯, Øtar ban˚‘ neˇ jrhor: Ew ov aynteˇ ¯ ætapowm, æowtov piti korÆanowi, ew am¯n mi anØr¯n piti jnjowi ispaø: O?wm hamar ¯ vay˚, o?wm hamar ¯ xøovow¸iwn˚, o?wm hamar en datastanner˚, o?wm hamar en daßanow¸iwnnern ow tarakowsanqner˚, o?wmn en aj ow ´ax trowaÆ harowaÆ– ner˚, ew o?wmn en harowaÆic kaptaÆ aœqer˚, - o?œ ardeØq nranc˚, ovqer tarwowm en ginov, ovqer nayowm en, ¸¯ orteˇ ginarbowq kay: Mi— harb¯q ginov, ayl zrowcec¯—q ardar mardkanc het, ew xØsec¯—q mimeanc het hraparaknerowm: Isk e¸¯ aœqd gces ¸as ow baßaki, yetoy piti sandi ko¸i p¯s tklor man gas, verjn ¯l Ø´ic xay¸owaÆi p¯s piti caÆ ˚nknes, ew ginin, inœp¯s ißi ¸oyn, piti taraÆowi qo m¯j: Ew erb aœqerd Øtar kin tesnen, berand xaøn ow æŒo¸ piti xØsi, ew piti ÆŒas‘ ases Æovi m¯j, inœp¯s

1199

Aøakner

23. 35–24. 20

nawavar˚‘ sastik mrriki m¯j: Ew piti ases. ¡In´ Æe– Æowm ¯in, bayc es caw œ¯i zgowm, in´ Æaˇrowm ¯in, bayc es œ¯i gitakcowm, e?rb ¯ bacowelow aøawØt˚, or ver kenam gtnem, ¸¯ o?wm het piti ¯li ærjem¿:

35

Ordea—k im, mi— naxan´ir œar mardkanc ew mi— can– 24 kacir aprel nranc het, orovhetew nranc sirt˚ xa– 2 b¯ow¸iwn ¯ xorhowm, ew nranc æowr¸er˚ xØsowm en ca– wer pat˘aøelow masin: Town˚ æinwowm ¯ imastow¸eamb, 3 hastatwowm ¯ xelaciow¸eamb, ew ætemarannern am¯n 4 tesak harstow¸eamb ow bariqnerov lcwowm en gitow¸e– amb: Imastown˚ law ¯ hzØr mardowc, ew xohem mard˚‘ me– 5 ÆameÆ dastakertner ownecoˇic: Paterazm˚ mˇwowm ¯ 6 øazmavarow¸eamb, ew yajoˇow¸iwn˚ kaxowaÆ ¯ srti xor– howrdneric: Imastow¸iwnn ow bari xorhowrdner˚ gtnwowm 7 en imastownneri dønerin: Imastownner˚ œen xotorwowm 8 Tiroj xØsqic, ayl xorhowrd en anowm irenc hawaqoy¸ne– rowm: Mah˚ patahowm ¯ xrat œlsoˇnerin, isk anzga– 9 m˚ meønowm ¯ meˇqeri m¯j: PˇÆow¸iwn˚ xaytaøakowm ¯ 10 ßantagorÆin‘ nra œar ew neˇ Ørerin, qani na deø œi meøel: ffirki—r nranc, owm mahowan en tanowm, ew oœinœ mi— xnayir 11 mahapartnerin Œrkagnelow hamar: Bayc e¸¯ ases, ¸¯‘ 12 ¡Es nran œem ˘anaœowm, oœ ¯l na‘ in´¿, - apa imaci—r, or T¯r˚ ˘anaœowm ¯ bolori srter˚. ew Na, or steˇÆec bolo– ri æownœ˚, ˘anaœowm ¯ bolorin ew iwraqanœiwrin hatowcelow ¯ ˚st nra gorÆeri: Me—ˇr ker, ordea—k, orovhetew ha˘e– 13 li ¯, ew xorisx, orp¯szi kokordd qaˇcranay: Aydp¯s ¯l 14 imastow¸ean gitow¸iwn˚ qaˇcr piti lini qo hogow ha– mar, orovhetew e¸¯ gtnes ayn, qo vax˘an˚ linelow ¯ ba– ri, ew œi ktrowelow qo yoys˚: Ambarætin mi— mØtecrow ar– 15 darneri arØtin, ew mi— xabowir, or nra orovayn˚ liqn ¯: Bayc e¸¯ ardar˚ eظn angam ¯l ˚nkni, piti kangni, minœ– 16 deø ambariætner˚ piti tkaranan œariqneri m¯j: E¸¯ 17 ¸ænamid caÆ glorowi, mi— trorir nran, ew e¸¯ say¸aqi, ambartawanow¸eamb mi— varowir nra het, qanzi T¯r˚ 18 k˚ tesni, ew da ha˘oy œi lini nran, ew ir barkow¸iwn˚ k˚ heøacni nranic: Mi— owraxacir œaragorÆneri het 19 ew mi— naxan´ir meˇawornerin, orovhetew œarer˚ ßaøan– 20

24. 21–39

21 22

23

24

25

26

27

28 29

30 31

32

33 34

35 36

37 38

39

Aøakner

1200

gord œen ownenay, ew ambariætneri ˘rag˚ piti hangœi: Ordea—k, vaxeci—r AstÆowc ow ¸agaworic, ew nrancic oœ m¯ki d¯m mi— apstambir, orovhetew ambariætneri kor– Æanowm˚ yankarÆahas ¯ linelow, ew o?v ¯ ˘anaœelow ¸¯— m¯ki, ¸¯— miwsi patowhas˚: Λez‘ imastownnerid, ays ¯l asem. ¡Mi— amaœ¯q xelamowt linel irawownqi m¯j¿, qanzi law œ¯ aœaøow linel datastani ßamanak: Ambarætin ardar asoˇ˚ piti arßananay ßoˇovowrdneri an¯Æqin ew ateli piti lini azgeric: Isk nranq, or k˚ yandimanen am– bariætnerin, piti bari hamarowen, ew bari Ørhnow¸iwn piti gay nranc vray: Ωowr¸er˚ sirowm en bari xØsqe– ri patasxanner, isk ov patasxan ¯ talis dimadar´ xØsqerov, na ir vray hrawirowm ¯ heøacman xØsqer: Ho—g tar drsi gorÆerid hamar, verjacro—w dastakertid aæ– xatanq˚, apa e—k im yetewic ew nori—c æinir qo town˚: Sowt vkay mi— linir qo ˚nkeroj hand¯p, ew qo æowr¸erov mi— xabir nran: Mi— asa, ¸¯‘ ¡Inœp¯s na varowec in´ het, aynp¯s ¯l es em varowelow nra het¿, ew ¸¯‘ ¡Aynp¯s piti hatowcem nran, inœp¯s inqn in´ zrkec¿: Anzgam mard˚ nman ¯ arti, ¸eramit˚‘ aygow. e¸¯ anxnam ¸oˇnes, xo– pan k˚ daønay art˚, amenowr molaxot k˚ bowsni, ayn k˚ mnay lqowaÆ, getin k˚ ¸aŒowen nra cankapati qarer˚, bayc na yetoy miayn k’asi. ¡Es zˇjaci, tesay ew ˚ntre– ci bari xrat˚¿: Minœew e?rb piti paøkes, o—v Æoyl, e?rb piti zar¸nes qnic: Mi qiœ ¯l or nnjes, mi qiœ ¯l nirhes, mi qiœ ¯l hangstanas, mi qiœ ¯l ´eøqerd dnes krÆqid, e¸¯ aydp¯s anes, apa qez vray piti hasni aˇqatow¸iwn˚ inœp¯s owˇewor, ew kariq˚‘ arag˚n¸ac sowrhandaki nman: XØsqic zgowæacoˇ ordin korstean œi matnowi, qani or na xnamqov ¯ ˚ndownowm ayn: Φagawori lezowic ¸oˇ oœ mi sowt ban dowrs œgay. ¸oˇ nra lezowic xab¯ow¸iwn ¯l dowrs œgay: Sowr sowser ¯ ¸agawori lezown ew oœ marmneˇ¯n mi ban. ov or mØtenay dran, k˚ xortakowi: E¸¯ nra barkow¸iwn˚ borboqowi, mardkanc k˚ korÆani irenc yØderov hander´, mardkanc oskorner˚ k˚ Œæriew dranq k’ayri inœp¯s boc: Mardkanc marmin˚ k˚ nmanowi arÆiwneri boynerowm eˇaÆ l¯æi: Ordea—k, vaxeci—r im xØsqeric, ew e¸¯ dranq ˚ndow–

1201

Aøakner

25. 1–21

nes, zgoyæ k˚ lines: Aøakner, or yaytni œen Soˇomoni anownov ew oronq grel 25 en Hr¯astani arqay Ezekiayi barekamner˚: AstÆow 2 Œaøq˚ ÆaÆkowm ¯ nra xØsqer˚, ¸agawori Œaøq˚ erewowm ¯ nra hramanner˚ patowelow m¯j: Anqnneli en erknqi 3 bar´row¸iwnner˚, erkri xorow¸iwnner˚, ¸agawori sirt˚: Kraki bovic anckacro—w œmæakowaÆ arÆa¸˚, ew k˚ tesnes, 4 or ayn k˚ maqrowi am¯n xaønowrdic: Ambariætnerin he– 5 øacro—w ¸agawori eresic, ew nra gah˚ piti hastatowi ardarow¸ean vray: Mi— parÆecir ¸agawori mØt, mi— mØ– 6 tecir meÆameÆneri teˇerin, orovhetew law ¯, or m¯k˚ qez 7 asi‘ ¡Ari— ver, in´ mØt¿, qan ¸¯ glxahak xonarhowes iæ– xani aøaj: XØsi—r qo aœqov tesaÆi masin. yandgnØr¯n 8 køowi m¯j mi— netowir, or yetoy œzˇjas: E¸¯ barekamd na– xati qez, xo—ys towr, mi— arhamarhir: Gowc¯ barekamd 9 qez naxati, ew dow ¯l æarownakes qo ¸ænamow¸iwnn ow 10 køiw˚, ew mahowan p¯s Æanr lini qez hamar: Ωnorhn ow barekamow¸iwnn azat en. qo srti m¯j hastati—r dranq ew œes naxatowi, ayl haæt ow xaˇaˇ k’ancni keanqd: Patæa˘ asowaÆ imastown xØsqer˚ nman en sardionov 11 æarowaÆ oski xn´ori: PayÆaø æarowaÆ sardion ew os– 12 ki ginder en imastown xØsqer˚ lsoˇ akanjneri hamar: Inœp¯s amøan tظic tanjowoˇi hamar Øgnow¸iwn ¯ ´iwn 13 gal˚, aynp¯s ¯l hawatarim patgamatar˚ Øgnow¸iwn ¯ i– ren owˇarkoˇneri hamar, oronq irenc yoys˚ kapel en nra het: Sowt xostowmnerov parÆecoˇ mardik nman en sas– 14 tik qamineri, amperi ow an´rewneri: Hamberatarow– 15 ¸eamb ¸agawor˚ yajoˇow¸iwn ¯ gtnowm, meˇm lezown Œærowm ¯ oskorner˚: Erb meˇr gtnes, ordea—k, ke—r œaŒov. œlini 16 ¸¯ yagenas ew Œsxes: Qo otqov æat mi— ya˘axir bare– 17 kamid mØt, gowc¯ ¸¯ qeznic kætanay ew qez ati: SraÆ 18 sowser ew sowr net ¯ sowt vkayow¸iwn towoˇ mard˚ ir ba– rekami masin: ffari ˘anaparhner˚ ew anØr¯ni otqer˚ 19 piti korœen nranc œar Ørowm: Inœp¯s qacaxn ¯ anØgowt 20 v¯rqin, aynp¯s ¯l marmnin hasaÆ caweric trtmowm ¯ sir– t˚: Inœp¯s cec˚ vnasowm ¯ hagowstin, ew ord˚‘ Œaytin, aynp¯s ¯l trtmow¸iwnn ¯ vnasakar mardow srtin: E¸¯ 21

25. 22–26. 13

22 23

24 25

26

27

28

26 2

3 4

5

6

7 8 9

10

11

12

13

Aøakner

1202

¸ænamid qaˇcaÆ ¯, kerakri—r nran, e¸¯ Æaraw ¯, jo—wr towr xmelow, qanzi aydp¯s anelov‘ dow nra glxin kraki kayÆer k˚ dizes, ew T¯r˚ qez piti barow¸iwn hatowci: Hiwsisa– yin qamin amper ¯ yarowcowm, lirb eres˚ grgøowm ¯ lezown: Law ¯ menak aprel ktowri tak‘ ankiwnowm, qan ¸¯ bam– basoˇ knoj het bnakowel mi tan m¯j: Inœp¯s paˇ jowrn axorßeli ¯ ÆarawaÆ mardown, aynp¯s ¯l axorßeli ¯ he– øow erkric ekaÆ bari awetiq˚: Inœp¯s or m¯k˚ xcanelov aˇbiwri ak˚‘ xaŒanowm ¯ jreri hosanq˚, aynp¯s ¯l tgeˇ ¯ ardari xonarhowel˚ ambariæt mardow aøaj: Inœp¯s or law œ¯ æat meˇr owtel˚, aynp¯s ¯l harkawor ¯ yargel miayn patowakan xØsqer˚: Aøanc xorhrdi gorÆ anoˇ mard˚ nman ¯ parispner˚ korÆanowaÆ qaˇaqi: Inœp¯s cØˇ˚‘ amøan˚, ew an´rew˚‘ hn´i ßamanak, ayn– p¯s ¯l patiw˚ anteˇi ¯ anzgamin: Inœp¯s ¸øœownnern ow ˘n˘ˇowkner˚ zowr teˇ˚ œen ¸øœowm, aynp¯s ¯l oœ m¯kn izowr an¯Æqner œi talis: Inœp¯s mtrak˚ ´iow hamar ¯, x¸an˚‘ ¯æi, aynp¯s ¯l gawazann ¯ anmitneri hamar: Anzga– min mi— patasxanir ˚st nra anzgamow¸ean, or œlini ¸¯ nmanowes nran: Bayc anzgamin nra anzgamow¸eann ar– ßani patasxa—n towr, orp¯szi inqn iren aweli imastown œkarÆi: Ir bønaÆ ˘amŒi hamar naxatinq piti sta– nay ayn mard˚, orn anmit lratari het xØsq k’owˇarki: XaŒani—r anzgami gnal-gal˚ ew nra berani xØsqn ow a– øak˚: Ov patiw ¯ talis anzgamin, nman ¯ ayn mardown, or ¸ankar߯q qar ¯ dnowm parsatiki m¯j: Harbecoˇi ´eøqer˚ Œæern en ÆakÆkowm, anmit mardow ´eøqer˚ Æaøa– yowm en anzgamin: Bolor anzgamneri marminnern ¯l piti alekoÆowen æat xøovqneric, orp¯szi xortakowen nranc yimarow¸iwnner˚: Inœp¯s æown˚ daønowm ¯ ateli, erb vera– daønowm ¯ ir ŒsxaÆin, aynp¯s ¯l anzgamn ¯ ir œarow¸eamb, erb veradaønowm ¯ d¯pi ir meˇqer˚: Amظ kay, or meˇqe– ri m¯j ¯ gcowm mardown, amظ ¯l kay, or nran pargewowm ¯ Œaøq ow ænorh: Mard em tesel, or parÆecel ¯, ¸¯ inqn imastown ¯, bayc anzgamic aweli æat ban kareli ¯ yowsal, qan nranic: Erb Æoylin owzowm es mi teˇ owˇarkel, asowm ¯. ¡Πanaparhin aøiwÆ kay, hraparakowm‘ mardaspan–

1203

Aøakner

26. 14–27. 9

ner¿: Inœp¯s dowø˚ æowø ¯ galis ir Æxnii vray, aynp¯s ¯l Æoyln ¯ ¸awalwowm ir mah˘owm: floyln ir ´eøqer˚ ¸aqcnowm ¯ Æocowm ew alarowm ¯ noynisk ir beran˚ tanel: floyln ir aœ– qin aweli imastown ¯ ¸wowm, qan ayn an´˚, or harstow¸ean bari lowr ¯ awetowm: Owriæi dat ow v¯˘in xaønowoˇ mard˚ nman ¯ nran, ov ´eøq˚ gcowm ¯ æan poœ˚ bønelow: ffior´oˇ an´er kan, or aøarkowm en mardkanc, bayc erb orew¯ m¯k˚ ætapowm ¯ kanxel‘ hakadrowelov nranc, ˚nk˘wowm en, ayd– p¯s ¯l varwowm en ayn bolor mardik, or daranamowt en linowm irenc barekamneri hand¯p, bayc erb kætamban– qi en en¸arkwowm, asowm en‘ ¡Menq katak ¯inq anowm¿: Ωat Œayt awelacnelowc borboqwowm ¯ krak˚, bayc owr erk– mit mard œkay, aynteˇ dadarowm ¯ v¯˘˚: Krakaran˚ æikanowm ¯ aÆowxic, Œayt˚ borboqowm ¯ krak˚, bansarkown ¯l hrahrowm ¯ køiw˚: Ωoˇoqor¸neri xØsqer˚ Œaˇaqæoˇ en, bayc daønowm en køowi bown: Nengamtow¸eamb trowaÆ ar– Æa¸˚ nman ¯ xecow. oˇork æowr¸er˚ ¸aqcnowm en trtowm srter˚: Ov lac ¯ linowm ¸ænamow vray, æowr¸erov yaytnowm ¯ am¯n inœ, minœdeø ir srtowm nengow¸iwn ¯ niw¸owm: E¸¯ qo ¸ænamin qez aˇaœi ew bar´r ´aynov aˇersi, mi— hawata nran, qanzi eظ˚ œariq kay nra srtowm: Ov ¸aqcnowm ¯ atelow¸iwn˚, na yaytni ¯ dar´nowm nengow¸iwn˚. banimac mardn ateanowm ir vnas˚ heøow ¯ vanowm: Υnkeroj hamar hor Œoroˇn inqn ¯ ˚nknelow nra m¯j. ov qar ¯ glorowm owriæi vray, inqn ir vray ¯ glorowm ayn: StaxØs lezown atowm ¯ ˘æmartow¸iwn˚. æaˇakrat beran˚ xøovow¸iwn ¯ steˇÆowm:

14 15 16

17 18

19

20 21

22 23

24 25

26

27

28

Mi— parÆecir vaˇoway Ørov, orovhetew œgites, ¸¯ vaˇn 27 inœ ¯ berelow qez: Φoˇ qez qo ˚nke—r˚ govi ew oœ ¸¯ qo bera– 2 n˚, Øta—r˚ ew oœ ¸¯ qo æowr¸er˚: Qar˚ Æanr ¯, awaz˚ dßowar 3 ¯ bar´racnel, bayc erkowsic ¯l aøawel Æanr ¯ anzgami barkow¸iwn˚: Anoˇorm ¯ zayroy¸˚, barkow¸iwn˚‘ sastik, 4 bayc oœ m¯kic ¯l pakas œ¯ naxan´˚: Bacayayt yandima– 5 now¸iwn˚ law ¯ sqØˇowaÆ barekamow¸iwnic: Law ¯ barekami 6 aptak˚, qan ¸ænamow neng hamboyr˚: Kowæt mardn ar– 7 hamarhowm ¯ xorisxn ow meˇr˚, bayc qaˇcaÆi hamar daøn bann ¯l qaˇcr ¯ ¸wowm: Ir boyn˚ lqaÆ ¸øœowni nman‘ ir te– 8 ˇic Øtar vayr gnacaÆ mardn iren strowk ¯ zgowm: Iwˇov, 9

27. 10–28. 2

10

11

12

13

14 15

16 17 18

19 20

21

22

23

24

25, 26

27

28 2

Aøakner

1204

xnkov ew ginov zowar˘anowm ¯ sirt˚, ew hogin ¸Ø¸aŒwowm ¯ trtmow¸iwnic: Qo barekamin, inœp¯s naew hØrd bareka– min, mi— lqir, ew ¸æowaøacaÆ mi— mtnir eˇbØrd town˚. mØtik barekam˚ law ¯ heøow teˇ bnakowoˇ eˇbØric: Imasto—wn eˇir, ordea—k, or qo sirtn owrax lini, qeznic heøo—w vanir naxatinqi xØsqer˚: Xorag¯t˚ tesnowm ¯ galiq œari– q˚ ew xoys ¯ talis, bayc anzgamnern ˚ndaøaj en gnowm ew towßowm: Hagic hani—r hander´anq˚ nra, ov œaŒic anc ¯ ¸ænamanq taÆowm, orovhetew na owriæin ¯l ¯ apakanowm: Ov aøawØt kanowx bar´r ´aynov govowm ¯ barekamin, na aweli law œ¯, qan nran aniÆoˇ˚: Inœp¯s ka¸oc˚ ´meøayin Ør˚ mardown hanowm ¯ ir tnic, aynp¯s ¯l anzgam kinn ¯ ir tnic dowrs hanowm amowsnown: Xstaæownœ ¯ hiwsisayin qa– min, bayc yajoˇow¸ean næan ¯ hamarwowm: Erka¸˚ erka¸ ¯ xartowm, mardn ¯l‘ ˚nkeroj eres˚: Φzeni tnkoˇ˚ piti owti nra ptowˇ˚, ir tiroj˚ pahoˇ˚ piti patiw gtni: Inœp¯s mardkanc d¯mqer˚ nman œen irar, aynp¯s ¯l nman œen nranc srter˚: Inœp¯s anyag en dßoxqn ow korowst˚, aynp¯s ¯l anyag en agah mardow aœqer˚: Tiroj aøjew piˇÆ en yandowgn aœqerov, xrat œlsoˇ ew coŒ lezow ownecoˇ mar– dik: ArÆa¸n ow oskin Œor´owm ¯ haloc˚, isk mardown‘ nran govabanoˇneri beran˚: AnØr¯ni sirt˚ œariqner ¯ oro– nowm, owˇiˇ sirt˚ Œntøowm ¯ gitow¸iwn: Anzgamin karoˇ es ÆeÆ tal ew anargel ateanowm, bayc nra anzgamow¸iwn˚ œes heøacni nranic: XelamtØr¯n hogata—r eˇir qo hØte– ri anasownneri nkatmamb, srtaca—w eˇir qo eramakneri hamar, orovhetew mardow owß˚, zØrow¸iwnn ow iæxanow¸iw– n˚ yawitenakan œen, ew dranq œen trwowm serndic serownd: Xnamqo—v varowir daæti kanaœi het, or xot hn´es, da– lar xo—t hawaqir, or oœxarnerd geˇmnaber linen, ew daæ– ter˚ la—w pahir, or gaøner ownenas: Ordea—k, sovori—r in´nic ays zØrawor patgamner˚ qo tan aprowsti ew qo barekamneri aprowsti hamar: Ambariæt˚ Œaxœowm ¯ aøanc orew¯ m¯kic halaÆowaÆ linelow, bayc ardarn an´napastan ¯ linowm, inœp¯s a– øiwÆ: Ambariætneri yancanqneri masin v¯˘er˚ yowzowm en datakan ateanner˚, bayc xorag¯t mard˚ hangcnowm ¯

1205

Aøakner

28. 3–20

dranq: HzØr˚, or ambartawanow¸eamb ˚nk˘owm ¯ tnan– kin, nman ¯ sastik an´rewi, oric Øgowt œkay. noynp¯s ¯l nranq, or merßowm en Ør¯nq˚, govowm en ambarætow¸iw– n˚. bayc nranq, ovqer sirowm en Ør¯nq˚, irenc ærjapa– towm en parspov: ffar mardik œen haskanowm irawownq˚, bayc Tiroj˚ Œntøoˇner˚ xelamowt en am¯n bani: Πæmar– tow¸ean het gnacoˇ aˇqatn aweli law ¯ sti het ˚n– ¸acoˇ harstic: Imastown ordin pahowm ¯ Ør¯nq˚, bayc orkramolnerin ˚nkeracoˇ˚ anargowm ¯ ir hØr˚: Ov ir town˚ lcnowm ¯ tokosnerov ow vaæxov, na kowtakowm ¯ ayn mardow hamar, ov oˇormowm ¯ aˇqatin: Ov ir akanj˚ æeˇowm ¯, or œlsi Ør¯nq˚, na inqn ¯ pˇÆowm ir owxt˚: Ov owˇiˇnerin molorecnowm ¯ œari ˘anaparhov, inqn ¯ ˚nk– nelow apakanow¸ean m¯j: Anarat mardik piti baßa– nen bariqner˚, bayc anØr¯nner˚ piti ancnen bariqneri mØtov ew œen mtnelow dranc m¯j: Harowstn ir aœqin i– mastown ¯ ¸wowm, bayc xelaci aˇqat˚ datapartowm ¯ nran: Ardarnerin Øgnakan daønalowc meÆ Œaøq ¯ ´eøq berwowm, bayc ambariætneri ærjanowm kotorwowm en mar– dik: Ir ambarætow¸iwn˚ ÆaÆkoˇ˚ yajoˇow¸iwn œi ownenay, bayc bacayaytoˇ˚ ew iren paxarakoˇ˚ k˚ daønay sire– li: Erani ayn mardown, or AstÆow hand¯p erkiwˇaÆow¸e– an pat˘aøov arhamarhowm ¯ am¯n ban, bayc xstasirt˚ œariqneri m¯j k’˚nkni: Na, ov aˇqat ¯, qaˇcaÆ aøiw– Æi ew ÆarawaÆ gayli p¯s daßan k˚ lini ¸æowaø ßoˇovrdi nkatmamb: Xohemow¸iwnic zowrk ¸agawor˚ meÆ anira– wow¸iwn anoˇ ¯, bayc anirawow¸iwnn atoˇ˚ erkar keanq k’ownenay: Mahaparti hamar eraæxawor eˇaÆ mard˚ Œaxstakan ¯ daønowm ew œi hastatwowm oœ mi teˇ: Xra– ti—r ordowd, ew na hangstow¸iwn k˚ tay qez, zard k˚ li– ni qo hogow hamar ew œi hnazandowi anØr¯n azgi: Ov gnowm ¯ ardarow¸ean ˘anaparhov, Øgnow¸iwn ¯ gtnelow, isk ov Æowø ˘anaparh ¯ elnowm, nra otq˚ piti kapowi: Ov mæakowm ¯ ir hoˇ˚, k˚ kætanay hacov, isk ov hete– wowm ¯ datark baneri, tnank k˚ mnay: Hawatarim mar– d˚ æat Ørhnow¸iwn piti gtni, bayc œaragorÆ˚ œi Œrkowe– low patowhasic: Govasanqi arßani œ¯ ayn an´˚, ov œi

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

28. 21–29. 13 21

22

23 24

25

26 27

28

29 2

3 4

5 6

7

8

9

10

11 12

13

Aøakner

1206

patkaøowm ardarneric: Bari œ¯ na, ov erespaætØr¯n xowsaŒowm ¯ anØr¯nnerin yandimanelowc. na patrast ¯ mard va˘aøel mi ktor hacov: ffaraœq mard˚ ætapowm ¯ harstanal, bayc œgiti, or oˇormaÆ mard˚ piti yaˇ¸i iren: Mardown‘ nra ˘anaparhi hamar yandimanoˇ˚ a– weli ænorh piti gtni, qan nran lezowov æoˇoqor¸oˇ˚: Ov merßowm ¯ ir hØr˚ kam mØr˚ ew da meˇq œi hamarowm, na hamaxoh ¯ ambariæt mardkanc: Agah mard˚ hakaøa– kow¸iwn ¯ grgøowm, bayc yoys˚ Tiroj vray dnoˇ˚ hogaÆow¸iwn k˚ gtni: Ov yoys˚ dnowm ¯ ir srti yandgnow¸ean vray, na anzgam ¯, bayc imastow¸eamb varowoˇ˚ k˚ Œrkowi: Aˇ– qatnerin baßin towoˇ˚ œi aˇqatanay, bayc ov ir aœq˚ ¸eqowm ¯ nrancic, na æat bani karØt k˚ mnay: Amba– riætneri æatanalowc heÆowm en ardarner˚, bayc nranc korsteamb bazmanowm en ardarner˚: Law ¯ yandimanoˇ, qan yamaø mard˚, orovhetew e¸¯ sran krak˚ yankarÆaki harowaÆi, Œrkow¸iwn œi lini: Erb ardarner˚ govasanqi en arßananowm, owraxanowm en ßo– ˇovowrdner˚. ardarner˚ heÆowm en ambariætneri iæxa– now¸ean tak: Imastow¸iwn siroˇ˚ owraxacnowm ¯ ir hØ– r˚, minœdeø bozaraÆ˚ vatnowm ¯ nra harstow¸iwn˚: Ar– dar ¸agawor˚ bar´racnowm ¯ ir erkir˚, isk anØr¯n˚ kor– Æanowm ¯ ayn: Ov køiw ¯ Œntøowm barekami d¯m, na ¸akard ¯ larowm ir otqeri hamar: Meˇawor mardow hamar xist orogay¸ k˚ larowi, bayc ardar˚ piti lini owraxow¸ean ew xndow¸ean m¯j: Ardar˚ git¯ tnanknerin irawownqov datel, bayc ambariæt˚ xelamowt œi linowm ayn gitenalow m¯j, isk aˇqatn ¯l irawaxoh mitq œowni: AnØr¯n mar– dik qaˇaq˚ matnowm en kraki, bayc imastownner˚ vanowm en barkow¸iwn˚: Imastown mard˚ datowm ¯ azgerin, bayc anzgam mardn ir barkow¸ean m¯j Æaˇreli ¯ daønowm ew œi patkaøowm: Ariwnarbow mardik atowm en ardarin, isk owˇˇamitner˚ hamakranq en taÆowm nra an´i nkatmamb: Anzgamn ir oˇj barkow¸iwn˚ ¸aŒowm ¯ miangamic, bayc i– mastown˚ hamberowm ¯ meˇmow¸eamb: Ayn ¸agawor˚ ew nra het bolor nranq, or akanj en dnowm anirawow¸ean xØsqe– rin, anØr¯nner en: ffiox towoˇ˚ ew Œox aønoˇ˚ hasnelow

1207

Aøakner

29. 14–30. 6

en noyn teˇ˚, ew erkowsin ¯l aøereselow ¯ T¯r˚: Tnanknerin ardarow¸eamb datoˇ ¸agawori a¸oø˚ miæt hastatown piti mnay: fleÆn ow kætambanqn imastow¸iwn en talis. ˘amŒic æeˇowaÆ erexan amظahar ¯ anelow ir Ænoˇne– rin: Ambariætneri bazmanalow d¯pqowm bazmapatkwowm en yancanqner˚, bayc ardarner˚ ahov piti hamakowen nranc korÆanman ßamanak: Xrati—r ordowd, ew na qez hangist piti pargewi ew zard piti lini hogowd ha– mar: AnØr¯n azgn aøajnord œi gtni, isk ov pahowm ¯ Ør¯nq˚, na eraneli ¯: XØsqov œi xratwowm kamakor Æa– øan, or ¸¯ew haskanowm, bayc bani teˇ œi dnowm ayn: Erb yandgnow¸eamb xØsoˇ mard tesnes, imaci—r, or aweli yoys kay anzgami, qan nra hamar: Ov ŒaŒkasown ¯ linowm mankowc, piti Æaøay daønay ew yetoy mormoqi inqn ir m¯j: Anzgam mard˚ hakaøakow¸iwn ¯ grgøowm, hezabaroy mard˚ dadarecnowm ¯ meˇqer˚, isk barkasirt mard˚ xoracnowm ¯ dranq: Ambartawanow¸iwn˚ piti nowastacni mardown, bayc T¯r˚ xonarhnerin piti arßanacni Œaøqi: Ov baßnekic ¯ daønowm goˇerin, na atowm ¯ ir hogin. nranq erdowm en talis, or imacaÆi masin œpatmen, bayc mard– kancic ownecaÆ vaxi ew amظi pat˘aøov piti yaytnen ew korÆanowen. isk ov yoys˚ drel ¯ Tiroj vray, piti owrax lini: Ambarætow¸iwn˚ mardown gcowm ¯ gay¸akˇow¸ean m¯j, bayc ov apawinowm ¯ Tiroj˚, piti Œrkowi: Ωatern en ha˘oyaxØsowm iæxannerin, bayc mardows irawownq˚ bxowm ¯ Tirojic: Ardari hamar piˇÆ ¯ anØr¯n mard˚, isk an– Ør¯ni hamar piˇÆ ¯ owˇiˇ ˘anaparh˚:

14

15

16

17

18 19 20

21

22

23 24

25

26

27

Mards AstÆow hawatacealnerin piti asi aysp¯s. 30 ¡Law ¯ løem, orovhetew bolor mardkancic aweli anmit em, ew im m¯j mardkayin imastow¸iwn œkay: AstowaÆ imastow– 2, 3 ¸iwn sovorecrec in´, ew es xelamowt eˇay srberi gitow– ¸ean˚ ew ˘anaœeci srbow¸iwnner˚. o?v elaw erkinq ew ijaw, 4 o?v hawaqec hoˇmer˚ ir gogi m¯j, o?v amŒoŒec jrer˚ ir hander´anqi m¯j, o?v hastatec erkri Æager˚: I?nœ ¯ nra anown˚, kam‘ i?nœ ¯ nra ordow anown˚: Imaci—r, or AstÆow 5 bolor gorÆern ¯l ˚ntreal en, ew na inqn ¯ irenic erkiwˇ kroˇneri verakacown: Oœinœ mi— awelacrow nra xØsqerin, 6

30. 7–28 7

8

9

10

11 12 13 14

15

16

17

18

19

20

21

22 23 24

25 26 27 28

Aøakner

1208

or qez œyandimani, ew dow staxØs œerewas¿: Erkow ban em xndrowm qezanic. minœew meønels in´ œzrkes qo ænorhneric: Zowr ew sowt xØsq˚ heøo—w vanir in´anic: Harstow¸iwn ew aˇqatow¸iwn mi— towr in´, ayl in´ hamar kæøi—r arßanin, or bawakan ¯: fflini ¸¯ harstanam ew owranam qez ow a– sem. ¡O?v ¯ in´ tesnowm¿. kam aˇqatanam ow ban goˇanam ew erdowm owtem im AstÆow anownov: Mi— matnir Æaøayin ir tiroj ´eøq˚, or erbeq qez œaniÆi, ew dow apakanowaÆ œmnas: ffar Ænowndn aniÆowm ¯ ir hØr˚ ew ir mØr˚ œi Ørhnowm: ffar Ænowndn ir aœqin ardar ¯ erewowm, bayc na œi lowacel ir hogow keˇt˚: ffar Ænowndn ambartawan aœqer owni, ew go– øoz en nra ¸ar¸iœner˚: ffar Ænndi atamner˚ sowser en, ew ßaniqner˚‘ danakner, erkris xonarhnerin ew aˇqat mardkanc keˇeqelow ew owtelow hamar: Tzrowk˚ srtov si– raÆ ereq dowstr own¯r, ew sranq ereqn ¯l œkætacrin nran, œorrordn ¯l œkaroˇacaw kætacnel, orp¯szi na as¯r. ¡Ba– wakan ¯¿: Gerezmann ow mah˚, kananc s¯rn ow tarta– ros˚, hoˇ˚, or œi yagenowm jrov, jowr˚ ew krak˚ erbeq œen asowm. ¡Bawakan ¯¿: Ayn aœq˚, or arhamarhowm ¯ hØr˚ ew anargowm ¯ mØr Æerow¸iwn˚, ´oreri agøawner˚ piti hanen, ew arÆiwneri ´ager˚ piti yØæoten ayn: Ereq ban kay, or in´ anhnarin ¯ imanal, ew mi œorrordn ¯l, or œem ˘ana– œowm. ¸øœoˇ arÆowi owˇin‘ Ødowm, Ø´i ˘amŒan‘ apaøaßi vray, Æovov ancnoˇ nawi Æir˚ ew eritasard tˇamardow ˘anaparhner˚: Aydp¯s ¯ naew ænacoˇ knoj ˘anapar– h˚. erb na orew¯ vat ban ¯ anowm, lowacwowm ¯ ew asowm. ¡Es oœinœ œem arel¿: Ereq ban kay, oroncic doˇowm ¯ erki– r˚, ew mi œorrordn ¯l kay, oric œi karoˇanowm handartowel. Æaøan, e¸¯ ¸agawor ¯ daønowm, anmit˚, e¸¯ kætanowm ¯ hacov, aˇaxin˚, e¸¯ vøndowm ¯ ir tirowhown, ew ateli kin˚, or amowsnanowm ¯ bari mardow het: ffors ban kay, or manr en erkri vray, bayc imastownneric aweli imas– town en. mrjiwn˚, or zØrow¸iwn œowni, bayc ir kerakowr˚ patrastowm ¯ amøan˚, ˘agar˚, anzØr mi kendani, bayc ir boyn˚ æinowm ¯ qareri m¯j, morex˚, or ¸agawor œowni, bayc karÆes m¯ki hramanov hawaqwowm ¯ zØraßoˇovi, ew ˘ankerov patic kaøœoˇ sard˚, orin ¸¯ew heæt ¯ orsal,

1209

Aøakner

30. 29–31. 19

bayc bnakwowm ¯ ¸agaworneri yarkeri tak: Ereq ban kay, or ærjowm en sigapanÆ, ew mi œorrordn ¯l, or ˘emowm ¯ ge– ˇecik. aøiwÆi koriwn˚, or hzØr ¯ bolor kendanineric, or erbeq œi vaxenowm ew ¸ikownq œi dar´nowm anasownnerin, aqaˇaˇ˚, or sigalov ærjowm ¯ haweri m¯j, noxaz˚, or a– øajnordowm ¯ hØt˚, ew ¸agawor˚, or ßoˇovrdi aøaj xØ– sowm ¯ hraparakaw: E¸¯ dow qez anhogow¸ean matnes ew ´eøqd dßowarow¸eamb tanes berand, piti arhamarhowes: Ka—¸ k¸ir, ew iwˇ k˚ lini, bayc e¸¯ ptowkner˚ æat ˘mles, ariwn k˚ gay: Aydp¯s ¯l‘ e¸¯ xØsq˚ ´g´ges, datastan ow køiw dowrs k˚ gay:

29

30

31

32

33

Im xØsqern asowaÆ en AstÆow koˇmic, ibrew ¸agaworin 31 owˇˇowaÆ patgam, orov nran xratel ¯ ir mayr˚: D¯ inœ, 2 ordea—k, AstÆow xØsqer en, andranikd im, qez em asowm, ordi—. d¯ inœ, ordea—k, im orovayni ptowˇn es. d¯ inœ, or– dea—k, im owxteri zawakn es: Qo harstow¸iwn˚ mi— towr 3 kananc ew oœ ¯l qo mitqn ow keanq˚‘ yetin xorhowrdneri. mtaÆowa—Æ gorÆir am¯n ban ew xohemow¸ea—mb xmir gini: MeÆameÆner˚ barkasirt en, ¸oˇ gini œxmen, orp¯szi 4, 5 œharben ow moøanan imastow¸iwn˚ ew œkaroˇanan tkarin owˇiˇ datel: Υmpeli—q matowcec¯q vætacaÆnerin, gini— 6 tow¯q ˚mpelow taøapealnerin, ¸oˇ xmen ow moøanan i– 7 renc aˇqatow¸iwn˚ ew ¸oˇ œyiæen irenc cawer˚: AstÆow 8 xØsqo—v bac qo beran˚ ew oˇjamtow¸ea—mb datir bolorin, qnni—r ew tarberi—r aˇqatin ow xeˇ˘in: Φ¯ aøaqini kin 9, 10 gtnowi, aydpisin ¸ank ¯ bolor goharneric: Amowsnow sir– 11 t˚ vstah ¯ nra hand¯p, ew ir ownecaÆ˚ erbeq qamown œi trowi: Oˇj keanqowm nman kin˚ gorÆakic ¯ linowm amows– 12 nown bariqneri ew oœ ¸¯ œariqneri m¯j: Bowrd ew ktaw ´eøq 13 berelov‘ na ir ´eøqov pitani hander´ner ¯ patrastowm ew, inœp¯s æahow¸aber naw, na heøowic ßoˇovowm ¯ gan´e– 14 r˚: Na otqi ¯ elnowm aræaloysin, tnecinerin kerakowr ¯ 15 talis ew gorÆi ¯ dnowm naßiætnerin: Φ¯ geˇecik hand ¯ 16 tesnowm, gnowm ¯ ayn ew ir ´eøqi vastakov mæakowm ¯ hoˇ˚: Ir m¯jqin pind gØti kapaÆ‘ na ¸ewer˚ mxr˘owm ¯ gor– 17 Æi m¯j ew ˘aæakowm ¯ aæxatanqi qaˇcr ha˘oyq˚, ew oˇj 18 giæern ¯l œi hangœowm nra ˘rag˚: Λeøq˚ miæt ir Øgowtin 19

31. 20–31

20 21

22 23

24 25 26 27

28 29

30

31

Aøakner

1210

meknaÆ‘ na aøanc ´an´roy¸i ir matnerov ilik ¯ manowm: Nra ´eøq˚ bac ¯ aˇqatneri hamar, ew na baßin ¯ ta– lis xeˇ˘erin: Nra amowsin˚, e¸¯ inœ-or pat˘aøov ow– æanay ¯l, œi mtahogwowm tan hamar, orovhetew git¯, or, e¸¯ tan˚ cowrt ¯, kin˚ krknaki hagowst ¯ hagcrel bolo– rin: Na behez ew Æirani ¯ gorÆel amowsnow hamar ew ir hamar‘ ÆaÆkocner: Nra amowsin˚ yaytni mard ¯ drsowm, erb nstowm ¯ ßoˇovrdi m¯j‘ erkri bnakiœneri ow Æereri m¯j: Kin˚ ktaw ¯ gorÆowm ow va˘aøowm, ew ÆaÆkocner ¯ Æaxowm qananacinerin: Owß ow vayelœow¸iwn zgecaÆ‘ na piti ow– rax lini ir verjin Ørerin: Na œaŒov ew imastow¸eamb ¯ bacowm ir beran˚ ew sahman ¯ dnowm ir lezowin: Parkeæt en nra tan ˘anaparhner˚, ew na datarkaportow¸eamb hac œi kerel: Ir oˇormaÆow¸iwnner˚ otqi en kangnecnowm ir ordinerin ew meÆacnowm: Nra amowsin˚ govowm ¯ nran‘ aselov. ¡Ωat dowstrer harstow¸iwn ´eøq berin, æatern ¯l sxragorÆow¸iwnner katarecin, bayc dow gerazancecir nranc ew ancar boloric: Qo m¯j kanaci keˇÆ bareha˘ow– ¸iwn œkayew oœ ¯l sin geˇeckow¸iwn¿: Ardarew, imastown ew barepaæt kin˚ piti Ørhnowi: Na patiw ¯ talis Ast– Æowc erkiwˇ kroˇnerin, dowq ¯l nra æowr¸eri ptˇic pati—w tow¯q nran, ew ¸oˇ nra amowsin˚ govabanowi drsowm. qan– zi e¸¯ mardows ˘amŒan bac ¯ nra hayeacqi aøjew, apa na yajoˇow¸iwn piti gtni yawiteans yawitenic:

Ψoˇovoˇ G

Daw¸i ordow‘ Erowsaˇ¯mowm Isray¯li ¸agawor Ψoˇovoˇi 1 xØsqer˚ Ownaynow¸iwn ownaynow¸eanc, - asac Ψoˇovoˇ˚, - 2 ownaynow¸iwn ownaynow¸eanc. am¯n inœ ownayn ¯: I?nœ Øgowt 3 owni mard ir oˇj œarœaranqic, or tanjwowm ¯ aregaki ner– qoy: Serownd ¯ gnowm, serownd ¯ galis, bayc erkir˚ mnowm ¯ 4 yawerß: Aregak˚ Æagowm, aregak˚ mayr ¯ mtnowm ew vera– 5 daønowm ¯ ir teˇ˚, orteˇic Æagel ¯: Hoˇm˚ elnowm ¯ d¯pi 6 haraw ew daønowm ¯ d¯pi hiwsis, pttowelov pttwowm‘ Œœowm ¯ hoˇm˚ ew veradaønowm noric ir ærjaptoytin: Bolor ge– 7 ter˚ gnowm en d¯pi Æov, bayc Æov˚ œi lcwowm, ew noric geter˚ veradaønowm en aynteˇ, orteˇov hosel en: Am¯n inœ janq 8 ow tqnanqov ¯ linowm, ew œi karoˇ mard ayn patmel. aœq˚ tesnelov œi yagenowm, ew akanj˚ lselov œi lcwowm: Ayn, inœ 9 eˇel ¯, noynn ¯l piti lini, ew ayn, inœ katarowel ¯, noynn ¯l piti katarowi: Ew oœ mi nor ban œkay aregaki nerqoy. 10 orovhetew oœ oq œi karoˇ asel‘ ¡Aha sa nor ¯, qani or da eˇel ¯ vaˇowc, yawitenap¯s‘ meznic aøaj eˇaÆneri m¯j¿: Naxkinneri yiæatak˚ œkay, œi linelow naew drancic ye– 11 toy galiqneri yiæatak˚‘ amenaverjowm ekoˇneri m¯j: Es‘ 12 Ψoˇovoˇs, Isray¯li ¸agawor eˇay Erowsaˇ¯mowm. ew sirts 13 towi imastow¸eamb qnnelow ew xorhelow ayn ameni masin, inœ eˇel ¯ aregaki nerqoy: AstowaÆ daßan zbaˇmownq ¯ towel mardow ordinerin, or zbaˇowen aregaki nerqoy: Es 14 tesay ayn bolor gorÆer˚, or katarowel en aregaki ner– qoy, ew, aha, am¯n inœ ownaynow¸iwn ¯ ew hogow tanjanq: flowøn owˇˇel œi lini, ew œeˇaÆ˚‘ haæowel: Srtis m¯j inqs 15, 16 in´ asaci, ¸¯‘ ¡Aha es aweli meÆ eˇay, qan bolor nranq, or in´nic aøaj eˇel en Erowsaˇ¯mowm¿. ew es im sirt˚ towi ˘anaœelow imastow¸iwnn ow gitow¸iwn˚ ew aweli æat imas– tow¸iwn stacay, qan bolor nranq, or in´nic aøaj eˇel en Erowsaˇ¯mowm: Im sirt˚ ˘anaœec bazowm imastow¸iwn ew 17 gitow¸iwn, aøakner ew xorhowrdner: Es haskacay, sakayn, or da ews hogow tanjanq ¯, qanzi æat imastow¸ean m¯j 18 æat gitow¸iwn kay, ew ir gitow¸iwnn awelacnoˇ˚ ir cawn ¯

2. 1–15

Ψoˇovoˇ

1212

awelacnowm: 2 2 3

4 5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

Srtis m¯j asaci. ¡Ari— qez Œor´em naew vayelqi talov, tesnem‘ inœ es dow bariqneri m¯j¿. ew aha da ¯l ownaynow– ¸iwn ¯: Tesay, or ÆiÆaˇ˚ yimar ban ¯, ew owraxow¸iwn˚‘ anØgowt: Ew es xorheci, or sirts zowar¸acnem, inœp¯s ginin zowar¸acnowm ¯ marmins. ew es in´ ha˘oyqi towi. sirts, sakayn, imastow¸eamb aøajnordec in´ minœew or tesn¯i, ¸¯ orn ¯ barin mardow ordineri hamar, orp¯szi nranq ayn anen aregaki nerqoy‘ irenc pargewowaÆ ke– anqi Ørerin: Es æat gorÆeri ´eønamowx eˇay, in´ ha– mar aparanqner æineci, in´ hamar ayginer tnkeci, in´ hamar part¯zner ew Æaˇkanocner æineci ew am¯n tesak ptˇaber Æaøer tnkeci nranc m¯j: Jrawazanner æine– ci in´ hamar, or jrer˚ oøogen mayrineri xit antaøne– r˚: flaøaner ew aˇaxinner ownecay, ew nranq ˚ndoÆin– ner ownecan in´ hamar, ew aweli æat naxirner ow hØter ownecay, qan bolor nranq, or eˇel en in´nic aøaj Erow– saˇ¯mowm: In´ hamar arÆa¸ ow oski kowtakeci ew ¸a– gaworneric ow gawaøneric meÆ gan´er dizeci: Gowsanner ew ergiœner ow ergœowhiner ownecay ew mardow ordow hamar‘ am¯n meˇkow¸iwn: Tˇamard ew kin matakararner bere– ci in´ hamar, ew es aweli meÆ eˇay, qan bolor nranq, or in´nic aøaj eˇel en Erowsaˇ¯mowm. ew awelacaw naew im i– mastow¸iwn˚: Inœ or aœqs owzec, in´ œzrkeci dranic, ew oœ mi owraxow¸ean hamar srtis vray argelq œdri: Im sirtn owrax eˇaw, orovhetew vayelec im aæxatanqi ptowˇner˚, ew da ¯l im baßin˚ eˇaw im bolor vastakneric: Es nayeci im ´eøqeri araÆ bolor gorÆerin ew dranq anelow hamar im qaæaÆ œarœaranqnerin, ew, aha— am¯n inœ ownaynow¸iwn ¯ ew hogow tanjanq, ew oœ mi Øgowt œkay aregaki nerqoy: Es dar´ay tesnelow imastow¸iwn˚, naew yimarow¸iwnn ow an– mtow¸iwn˚, ¸¯ ayn o?r mardn ¯, or ir gorÆn anelis miæt he– tewowm ¯ imastow¸ean: Ew tesay, or imastow¸iwnn aweli Øgtakar ¯ anmtow¸iwnic, inœp¯s loys˚‘ xawaric: Imas– towni aœqern ir glxi m¯j en, isk anmit˚ gnowm ¯ xawari mijov. bayc es haskacay, or nranc bolorin miewnoyn di– powaÆn ¯ spasowm: Ew srtis m¯j asaci. ¡E¸¯ noyn di–

1213

Ψoˇovoˇ

2. 16–3. 4

powaÆn ¯ patahelow inœp¯s anzgamin, aynp¯s ¯l in´, ¯l inœo?w es aweli imastown dar´ay¿: Ew m¯k angam ews asaci srtis m¯j, ¸¯ sa noynp¯s ownaynow¸iwn ¯, qani or anmitn ¯ awelord xØsowm, orovhetew ¸¯— yimari ew ¸¯— imastowni hamar yawitenakan yiæatak œkay: Ardarew, galiq Øre– rin moøacowelow ¯ am¯n ban, ew imastown˚ ews piti meøni inœp¯s yimar˚: Es ateci im keanq˚, orovhetew in´ ha– mar œar ¯in ayn gorÆer˚, or katarowel en aregaki nerqoy, qani or am¯n inœ ownaynow¸iwn ¯ ew hogow tanjanq: Es a– teci im amboˇj vastak˚, or arel ¯i aregaki tak, qani or es ayn ¸oˇnelow em mi mardow, or galow ¯ in´nic yetoy: Ew o?v git¯, imasto?wn ¯ linelow na, ¸¯? yimar, kam‘ tirelo?w ¯ ardeØq im bolor vastakin, or es vastakeci ew ori ænor– hiw ¯l imastown dar´ay aregaki nerqoy. sakayn sa ews ownaynow¸iwn ¯: I srt¯ es hraßaroweci im bolor vastak– neric, or vastakeci aregaki nerqoy. orovhetew mard kay, ori vastak˚ imastow¸eamb, gitow¸eamb ew aøaqi– now¸eamb ¯ linowm, mard ¯l kay, or oœinœ œi arel, bayc ayd vastak˚ baßin ¯ ˚nknowm nran: Sakayn sa ews ownaynow– ¸iwn ¯ ew meÆ œariq: Owsti i?nœ ¯ mnowm mardows ir bolor œarœaranqic ew srti tanjanqic, or janq ¯ ¸aŒel are– gaki nerqoy, orovhetew nra bolor Ører˚ cawerov en li ew ha˘oyq˚‘ trtmow¸eamb, ew giæern ¯l nra sirt˚ œi nnjowm: Sakayn sa ews ownaynow¸iwn ¯: Mardows hamar œkay owriæ law ban, baci owtelowc, xmelowc ew ir vastakov ir hogown ha˘oyq pat˘aøelowc: Bayc es tesay, or ayd ews linowm ¯ AstÆowc, qanzi o?v karoˇ ¯ owtel ew xmel aøanc Nra: AstowaÆ imastow¸iwn˚, gitow¸iwn˚ ew owraxow¸iwn˚ ta– lis ¯ ayn mardown, or˚ ha˘eli ¯ ir aøjew, isk meˇaworin talis ¯ hawaqelow ew dizelow hogs, orp¯szi na ´eøq bera– Æ˚ tay ayn mardown, or˚ ha˘eli ¯ AstÆow aøjew: Bayc sa ews ownaynow¸iwn ¯ ew hogow tanjanq:

16

17

18

19

20 21

22

23

24

25 26

Am¯n bani ßamanak˚ kay, ew aæxarhowm am¯n gorÆ owni 3 ir ßamanak˚. Ænowelow ßamanak˚ ew meønelow ßamanak˚, 2 tnkelow ßamanak˚ ew tnkaÆ˚ hanelow ßamanak˚, spane– 3 low ßamanak˚ ew bßækelow ßamanak˚, qandelow ßamanak˚ ew æinelow ßamanak˚, lalow ßamanak˚ ew ÆiÆaˇelow ßamana– 4

3. 5–21 5

6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Ψoˇovoˇ

1214

k˚, oˇbalow ßamanak˚ ew parelow ßamanak˚, qarer ktre– low ßamanak˚ ew qarer˚ hawaqelow ßamanak˚, grkelow ßa– manak˚ ew grkic heøanalow ßamanak˚, Œntøelow ßama– nak˚ ew korcnelow ßamanak˚, pahelow ßamanak˚ ew dowrs netelow ßamanak˚, patøelow ßamanak˚ ew karkatelow ßamanak˚, løelow ßamanak˚ ew xØselow ßamanak˚, sirelow ßamanak˚ ew atelow ßamanak˚, paterazmi ßamanak˚ ew xaˇaˇow¸ean ßamanak˚: Ard, i?nœ Øgowt kay mardown ir aæxatanqic, ori hamar na janq ¯ ¸aŒowm: Es tesay ayn bolor zbaˇmownqner˚, or AstowaÆ towel ¯ mardow ordi– nerin, or zbaˇowen: Na am¯n inœ law ¯ arel ir ßamana– ki hamar, minœew isk yawitenow¸iwn˚ ˘anaœelow iˇ´ towec nranc srterin, bayc ew aynp¯s mards œi karoˇ haskanal AstÆow araÆ gorÆ˚‘ skzbic minœew verj: Es haskacay, or mardkanc hamar œkay owriæ law ban, qan owrax linel ew bariq gorÆel irenc keanqowm, qani or ov or owtowm, xmowm ew ir aæxatanqi bariqn ¯ vayelowm, AstÆow par– gewn ¯ da: Es imacay, or ayn am¯n˚, inœ AstowaÆ ¯ arel, piti mnay yawitean, or oœinœ œi kareli awelacnel dranc vray ew oœinœ œi kareli pakasecnel drancic: Ew AstowaÆ aydp¯s ¯ arel, or irenic erkiwˇ ownenan: Inœ or eˇel ¯, hima ¯l kay, ew inœ or piti lin¯r, eˇel ¯ ard¯n, ew AstowaÆ k˚ Œntøi halaÆowaÆin: Aregaki nerqoy, es tesay dar– ´eal, or, owr dat ow datastan kar, ambariætn aynteˇ ¯r, ew owr ardarow¸iwn kar, aynteˇ ¯r barepaæt˚: Ew srtis m¯j asaci, ¸¯‘ ¡AstowaÆ piti dati ardarin ew ambarætin, qani or am¯n bani ßamanak˚ kay, ew ßam ow ßamanak kay bolor gorÆeri hamar¿: Ew srtis m¯j mardow ordineri xØsqeri hamar asaci, or AstowaÆ piti dati nranc, orp¯szi coyc tay, ¸¯ irenq ¯l anasownner en: Ar– darew, noyn dipowaÆn ¯ pahowaÆ ¸¯— mardow ordineri ew ¸¯— anasownneri hamar, noyn pataharn ¯ linelow nranc bolo– ri hamar: Inœp¯s or m¯ki mahn ¯, nowynp¯s ew‘ miwsi mah˚, ew bolori m¯j noyn æownœ˚ kay. ¯l i?nœ aøawelow¸iwn owni mardn anasownic. o—œ mi, qani or am¯n inœ ownaynow¸iwn ¯: Am¯n ban mi teˇ ¯ gnowm, am¯n inœ hoˇic ¯ eˇel, ew am¯n inœ hoˇ ¯ daønowm: Ew o?v git¯, ¸¯ mardow ordineri hogin elnowm ¯

1215

Ψoˇovoˇ

3. 22–4. 16

ver, isk anasownneri æownœ˚ ijnowm ¯ caÆ‘ hoˇi m¯j: Tesay naew, or mardows hamar œkay owriæ aweli law ban, qan ow– rax linel ir vastakov, orovhetew da ¯ nra baßin˚, qani or o?v piti nran noric beri, or na tesni, ¸¯ inœ ¯ linelow irenic yetoy:

22

Es dar´ay ow tesay ayn bolor zrkanqner˚, or linowm en 4 aregaki nerqoy. ew aha zrkowaÆnern arcownqneri m¯j en, ew oœ oq œkar, or mxi¸ar¯r nranc, ew owß˚ nranc zrkoˇ– neri ´eøqin ¯r: Ew es erani towi bolor nranc, or ard¯n 2 mahacel en, qan kendani mardkanc, or aprowm en minœew ayßm: Bayc ayd erkowsic ¯l aweli law ¯ na, or bnaw œi eˇel ew 3 œi tesel ayn bolor œar gorÆer˚, or katarwowm en aregaki nerqoy: Es tesay naew, or am¯n vastaki ew yajoˇow¸e– 4 an hamar mardows naxan´owm ¯ ir mer´awor˚. sakayn sa ews ownaynow¸iwn ¯ ew hogow tanjanq: Yimar˚ ´eønaÆal 5 nstowm ew inqn iren ¯ owtowm: Law ¯ hangist vastakel mi 6 bowø, qan œarœaranqov ow tanjanqov‘ erkow bowø: Dar´ay 7 ew es mi ownaynow¸iwn ¯l tesay aregaki nerqoy. mard kay, 8 or menak ¯ ew oœ oq œowni‘ o—œ ordi ew o—œ ¯l eˇbayr, bayc nra aæxatanqn ¯l verj œowni, ew aœqn ¯l œi kætanowm harstow– ¸eamb. na œi asowm, ¸¯‘ ¡O?wm hamar em janq ¸aŒowm ew inœo?w em hogis zrkowm bariqic¿. sa ews ownaynow¸iwn ¯ ew daßan zbaˇmownq: Erkow hogov aweli law ¯, qan menak, 9 orovhetew aweli var´ kay nranc vastaki hamar, qani 10 or e¸¯ m¯kn ˚nkni, nra ˚nker˚ k˚ kangnecni nran, bayc va!y menakin, or ˚nkni, erb owriæ m¯k˚ œkay, or bar´racni nran: Ew e¸¯ erkows˚ miasin qnen, k˚ taqacnen mimeanc, 11 bayc miaynak mardn inœp¯?s piti taqanay: Ew e¸¯ m¯ki 12 vray bønanan, erkows˚ d¯m k˚ kangnen. œ¯? or ereqtak ¸eln ¯l heæt œi ktrwowm: Law ¯ aˇqat ew imastown tˇan, 13 qan ¸¯ Æer ew anmit ¸agawor˚, or ¯l œi karoˇ xorhowrdner ˚nkalel, orovhetew tˇan karoˇ ¯ kalanatnic dowrs gal 14 ew ¸agaworel, hakaøak or ir ¸agaworow¸ean m¯j Ænowel ¯r aˇqat: Es tesay, or aregaki nerqoy bolor aproˇner˚ 15 gnowm en ayn tˇayi‘ ayn erkrordi het, or piti Œoxarini nran: Verj œkar amboˇj ßoˇovrdin, bolorin, or eˇel ¯in 16 nrancic aøaj, bayc yetoy ekoˇnern ¯l piti œowraxanan

4. 17–5. 14

17 18

5 2

3

4 5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Ψoˇovoˇ

1216

nor ¸agaworov. bayc da ews ownaynow¸iwn ¯ ew hogow tan– janq: Zgo—yæ eˇir qaylid hamar, erb AstÆow town es gnowm, ew mØteci—r lselow hamar. orovhetew qo zohn aweli yargi ¯, qan ˚nÆanern anzgamneri, oronq œgiten bariq gorÆel: Φoˇ qo beran˚ œætapi, ew oœ ¯l sirtd hap˘ep xØsq a– si AstÆow aøjew, orovhetew AstowaÆ erknqowm ¯, isk dow‘ erkri vray. dra hamar ¯l ¸oˇ qo xØsqer˚ sakaw linen: E– raz˚ hogseri æatow¸iwnic ¯ aøaj galis, isk yimari ´ay– n˚‘ æataxØsow¸iwnic: Ew inœ owxt or arel es AstÆown‘ mi— dandaˇir ayn katarel, qani or anzgamner˚ ha˘eli œen nran: Orqan or owxt anes‘ katari—r, qani or law ¯ owxt œanel, qan ¸¯ owxt anel ew œkatarel: Mi— ¸oyl towr, or berand marmnid drdi meˇqer gorÆelow, ew AstÆow aø– jew mi— asa, ¸¯ angitow¸iwnic ¯r, orp¯szi xØsqid hamar AstowaÆ œbarkanay ew œaweri ´eøqid gorÆer˚, orovhetew, inœp¯s erazneri aøatow¸ean, aynp¯s ¯l xØsqeri æatow– ¸ean m¯j ews ownaynow¸iwn kay. ew dow vaxeci—r AstÆowc: E¸¯ dow erkri vray aˇqati zrkanq tesnes ew irawownqi ow ardarow¸ean yaŒætakow¸iwn, mi— zarmacir ayd baneri vray, orovhetew bar´r dirqi mi paætØneay paætpanowaÆ ¯ m¯k ayl bar´r dirqi paætØneayi koˇmic, isk drancic ¯l aweli bar´r mi errord paætØneay kay: Bayc hoˇi bariq˚ bolori hamar ¯, ew bolori vray ¸agaworn ¯, or˚ Øgtwowm ¯ mæakowaÆ hoˇic: Ew dow hawatari—m eˇir ayn amenin, inœ Æanr aæxatanqov vercnowm en hoˇic: ArÆa¸ siroˇ˚ œi kætanay arÆa¸ic, oœ ¯l harstow¸iwn siroˇ˚‘ ir ekamowt– neric. owsti da ews ownaynow¸iwn ¯: Ardar bariqner˚ bazmanalow het æatanowm en naew owtoˇner˚. ew i?nœ Ø– gowt owni t¯rn ir ownecowaÆqic, e¸¯ oœ ayn, or ir aœqov ¯ tesnowm ir ownecowaÆqn skzbic: Qaˇcr ¯ aæxatawori qown˚, qiœ owti na, ¸¯ æat: Bayc kowæt linel˚ œi ¸oˇnowm, or harowst˚ hangist qni: Mi ban ¯l tesay aregaki nerqoy. da ayn harstow¸iwnn ¯, or mard pahowm ¯ ir sew Øroway ha– mar, bayc mi œar dipowaÆov korœowm ¯ nra harstow¸iwn˚. ordi ¯ Ænowel nran, bayc nra ´eøqin oœinœ, oœ mi ban œkay: Inœp¯s or ir mØr orovaynic na merk ¯ elel, merk ¯l et k˚ daønay. inœp¯s ekel ¯, aynp¯s ¯l k˚ gnay, ew erb gnay‘ oœinœ

1217

Ψoˇovoˇ

5. 15–6. 11

œi vercnelow ir vastakic, orp¯szi tani ir het: Sa ¯l mi Æanr caw ¯, inœp¯s or ekel ¯, aynp¯s ¯l k˚ gnay. ¯l i?nœ Øgowt owni mardn ir vastakic, or janq ¯ ¸aŒowm. .. qamow hamar: Ew yetoy nra bolor Ører˚ xawar en ow sowg ew anc– nowm en æat hogseri, hiwandow¸iwnneri ew barkow¸ean m¯j: Ahawasik ew ayn law˚, or es tesay. da owteln ow xmel˚ ew bariq tesneln ¯ ir amboˇj vastakic, ori hamar na janq ¯ ¸aŒel aregaki nerqoy‘ AstÆow koˇmic nran trowaÆ ir keanqi bolor Ørerin, orovhetew da ¯ nra baßin˚: As– towaÆ am¯n mardow harstow¸iwn ew ownecowaÆq ow dranic owtelow, ir baßin˚ vercnelow ew ir aæxatanqic owrax li– nelow iæxanow¸iwn ¯ towel: Da ews AstÆow pargewn ¯: Na ir keanqi æat Ører˚ œi yiæelow, orovhetew AstowaÆ nra srti owraxow¸ean hamar ha˘oyq ¯ towel nran:

15

16

17

18

19

Mi œariq ¯l tesay aregaki nerqoy, or æat ya˘ax ¯ pa– 6 tahowm mardkanc: Mard kay, orin AstowaÆ ¸¯— harstow– 2 ¸iwn ew ¸¯— ownecowaÆq ow Œaøq ¯ towel, ew inœ cankanay nra hogin‘ oœ mi bani pakas œi zgowm, bayc AstowaÆ drancic owtelow iæxanow¸iwn œi towel nran, ayl Øtar mard ¯ va– yelowm dranq. ew sa ews ownaynow¸iwn ¯ ew Æanr caw: E¸¯ 3 mi mard hariwr zawak ¯l Æni ew bazowm tariner ¯l apri, ew kam ¯—l aøawel æatanan nra tarineri Ører˚, bayc e¸¯ nra hogin œi kætacel bariqneric, ew mi gerezman isk œi gtnowel nra hamar, apa es k’asem, or vißaÆn aweli law ¯ nranic, orovhetew vißaÆn ownaynow¸eamb galis ew gnowm 4 ¯ xawarov, ew xawarowm ¯l ÆaÆkwowm ¯ nra anown˚, orov– 5 hetew na oœ arew tesaw ew oœ ¯l imacaw, ¸¯ inœ ¯ hangist˚ ir kam m¯k owriæi hamar: Isk e¸¯ m¯k owriæn ¯l aprel ¯ 6 hazar tari, bayc oœ mi bariq œi vayelel, mi?¸¯ bolori nman na ¯l noyn teˇ˚ œi gnalow: Mardow bolor aæxatanqnern 7 ir berani hamar en, bayc nra hogin œi yagenowm: I?nœ a– 8 øawelow¸iwn owni imastown˚ yimaric, qani or tnank˚ gi– t¯ ˚n¸anal ir keanqi aøjewic: Law ¯ aœqov tesnel, qan 9 hogov cankal. sakayn sa ews ownaynow¸iwn ¯ ew hogow tan– janq: Inœ or goyow¸iwn owni, kanxaw sahmanowaÆ ¯ eˇel. 10 ew skzbic ard¯n yaytni ¯, ¸¯ inœ ¯ mard˚, ew or erbeq na œi karoˇ œaŒowel irenic HzØri het, orovhetew æat baner 11

7. 1–20

Ψoˇovoˇ

1218

kan, or bazmapatkowm en ownaynow¸iwn˚: 7

2 3

4 5 6

7

8 9 10

11

12

13

14 15

16

17 18 19

20

I?nœ ¯ mardow aøawelow¸iwn˚, ew o?v git¯, ¸¯ inœn ¯ law nra ownayn keanqi sakawa¸iw Ørerin, or ancnowm en stow– eri nman, orovhetew o?v piti patmi mardown, ¸¯ inœ ¯ linelow nranic yetoy aregaki nerqoy: Bari anown˚ law ¯ hotaw¯t iwˇic, ew mahowan Ør˚‘ Ænndean Øric: Xnjoy– qi town gnalowc law ¯ sgoy town gnal˚, orovhetew da ¯ a– m¯n mardow vax˘an˚, ew da kendani mardow srtin barow– ¸iwn ¯ talis: Txrow¸iwn˚ law ¯ ÆiÆaˇic, orovhetew d¯mqi vætali tesqic zowar¸anowm ¯ sirt˚: Imastowni sirt˚ sgoy tann ¯, isk yimari sirt˚‘ owraxow¸ean tan˚: Aweli law ¯ mard lsi imastowni yandimanow¸iwn˚, qan ¸¯ yimari erg˚: Ardarew, yimari ÆiÆaˇ˚ nman ¯ ka¸sayi tak kraki m¯j ˘ar˘atoˇ Œæeri ´aynin: Bayc sa ews ownaynow¸iwn ¯: Zrpartow¸iwn˚ xøovowm ¯ imastownin ew korÆanowm nra azniw sirt˚: GorÆi vax˘an˚ law ¯ nra skzbic, ham– beratar hogin‘ goøozamit hogowc: Mi— ætapir hogowd m¯j barkanal, orovhetew barkow¸iwn˚ hangœowm ¯ yimarne– ri Æocowm: Mi— asa, ¸¯ i—nœ katarowec, ¸¯ inœo—w aøajow– ay Ørern ays Øreric law ¯in, orovhetew imastow¸eamb œ¯, or harcnowm es ayd masin: Imastow¸iwn˚ ßaøangow¸ean p¯s law ban ¯ ew aøawelow¸iwn aregak˚ tesnoˇneri hamar: Aregaki hovanow nerqoy imastow¸iwn˚ nman ¯ arÆa¸i ho– vanow nerqoy linelown, bayc gitow¸ean Øgowtn ayn ¯, or na aprecnowm ¯ imastow¸iwn stacoˇin: Nayi—r AstÆow gor– Æerin. o?v karoˇ ¯ owˇˇel ayn, inœ xaxtel ¯ AstowaÆ: Qo law Ør˚ bariqneri m¯—j aprir, bayc yiæi—r, or vat Ør ¯l kay: Ew te—s, or AstowaÆ dranq miahiwsec irar, orp¯szi mard aynowhetew xØselow ban œownenay: Es im ownaynow¸e– an Ørerin tesay am¯n inœ. ardar kay, or ir ardarow¸ean m¯j korœowm ¯, ambariæt ¯l kay, or aprowm ¯ ir œarow¸e– amb: ffaŒazanc ardar mi— linir ew oœ ¯l æat ˘artar, or œlini ¸¯ sxalowes: Ωat ambariæt mi— linir ew mi— linir xstabaroy, or œlini, ¸¯ taraßam meønes: Law ¯, or m¯k˚ bønes ew miwsic ¯l ´eøqd œqaæes, orovhetew ov erknœowm ¯ AstÆowc, na k’azatowi am¯n banic: Imastow¸iwnn aweli æat ¯ Øgnowm imastownin, qan qaˇaqowm gtnowoˇ tas˚ iæ–

1219

Ψoˇovoˇ

7. 21–8. 9

xan: Erkri vray œkay ardar mi mard, or bari gorÆ ani ew œmeˇanœi: Bayc dow ambariætneri asaÆ am¯n xØsq srtid æat mØt mi— ˚ndownir, or Æaøayid an¯Æq˚ œlses, erb na qez aniÆi: flaøan æat angam qez karoˇ ¯ vatow¸iwn anel ew æat angam srtid tanjanq pat˘aøel, sakayn dow ¯l owriænerin œaniÆes: Ays am¯n˚ Œor´eci imastow¸eamb ew asaci. ¡Aha imastown dar´ay¿. bayc imastow¸iwn˚ heøow ¯r in´nic: Ew o?v karoˇ ¯ imanal nra xorow¸ean œaŒ˚: Es srtov ærjeci am¯n teˇ, or imanam, qnnem ew oronem i– mastow¸iwnn ow han˘ar˚, haskanam ambariætneri owra– xow¸iwn˚, nranc xøovqnern ow yowzmownqner˚: Ew es gtay ow piti asem, or mahic aweli daøn ¯ ayn kin˚, ori srtowm orogay¸ ow ¸akard kay, isk ´eøqeri m¯j‘ kapanqner: Ov ha˘eli ¯ AstÆow aøjew, na piti azatowi ayd knojic, isk ov meˇawor ¯, piti nranic bønowaÆ lini: Aha ays bolor˚ gtay, - asowm ¯ Ψoˇovoˇ˚, - m¯k aø m¯k haæowelov‘ gtnelow hamar xorhowrdner˚. hogis Œntøec, bayc œgtay. haza– ri m¯j mi tˇamard gtay, bayc kin amenewin œgtay: Bayc aha gtay ayn, or AstowaÆ mardown owˇˇamit ¯ steˇÆel, bayc mardik œar xorhowrdner Œntøecin: O?v ¯ ˘anaœowm i– mastownnerin, ew o?v karoˇ ¯ ays harceri meknow¸iwn˚ tal:

21 22

23

24

25 26

27

28

29

Mardow imastow¸iwn˚ loys ¯ talis nra eresin, bayc 8 anamظi eres˚ ateli ¯ linowm: Φagawori beranic elaÆ 2 xØsqic zgo—yæ eˇir ew mi— ætapir erdman xØsq asel Ast– Æown: Mi— ætapir heøanal nra aœqic ew oœ ¯l mna œar gorÆi 3 m¯j, orovhetew na inœ or kamenay, karoˇ ¯ anel: Orp¯s 4 ¸agawor na xØsowm ¯ iæxanow¸eamb, ew o?v karoˇ ¯ nran asel, ¸¯‘ i?nœ arecir: Ayn mard˚, or patowiran ¯ pahowm, 5 œariqi œi handipi. imastown sirt˚ git¯ patowiran˚ katarelow ßamanakn ow eˇanak˚: Am¯n bani ßamanak˚ 6 kay ew kay ˘iæt katarelow eˇanak˚. bayc æat ban ¯l kay, or mard œgit¯, orovhetew œgit¯, ¸¯ inœ ¯ linelow, ew inœ 7 ¯l or lini‘ o?v piti patmi nran: Mards œi karoˇ iæxel 8 ir hogown ew oœ ¯l ir hogown argelq handisanal. ew oœ ¯l na iæxanow¸iwn owni ir mahowan Øroway hand¯p. oœ karoˇ ¯ xoys tal hog arqi payqaric, ew oœ ¯l ambarætow¸iwn˚ karoˇ ¯ Œrkel ambarætin: Es tesay ays bolor˚ ew srtov 9

8. 10–9. 2

10

11

12

13

15

16

17

18

9

2

Ψoˇovoˇ

1220

qnneci ayn bolor gorÆer˚, or katarowel en aregaki ner– qoy, ew ayn, or mardn iæxowm ¯ mardow vray ow œarœarowm ¯ nran: Tesay, or ambariætnerin ¸aˇecin gerezmanne– ri m¯j. gnacin nranq sowrb teˇic, ew nranc hamar sowg arecin qaˇaqowm: Sakayn sa ews ownaynow¸iwn ¯: ffari datastann anmijap¯s œi katarwowm, ayd pat˘aøov ¯l mardkanc ordineri srter˚ hamar´akwowm en œariq gor– Æel: Meˇawor˚ œariq ¯ gorÆowm‘ lini ayßm, aweli aøaj ¸¯ yetoy. isk es gitem, or bariq˚ hasnowm ¯ miayn nranc, ovqer erkiwˇ en krowm AstÆowc ew erknœowm en nra aøjew: Bayc ambaræti hamar barow¸iwn piti œlini. na ir Øre– r˚ piti œerkarecni, ayl dranq piti linen stoweri nman, qani or na erkiwˇ ¯ krowm AstÆow nerkayow¸iwnic: Mi ow– naynow¸iwn ¯l kay erkri vray. ardarner kan, oronc het patahowm en gorÆer, or arßani en ambariætnerin, ew ambariætner kan, oronc het patahowm ¯ ayn, inœ arßa– ni ¯ ardarneri gorÆerin: Ew es asaci. ¡Sakayn da ews ownaynow¸iwn ¯¿: Ew es goveci owraxow¸iwn˚, orovhetew a– regaki nerqoy mardow hamar owtelowc, xmelowc ew owrax linelowc baci owriæ aweli law ban œkay, qani or nra oˇj keanqowm, or AstowaÆ towel ¯ nran aregaki nerqoy, da ¯ mnalow miayn nra vastakic: Mi angam or es sirts towi ˘anaœelow imastow¸iwn˚ ew tesnelow ayn zbaˇmownqner˚, or katarwowm en erkri vray (orovhetew mard kay, ori aœqin giæer ¸¯ cerek qown œi galis), AstÆow bolor gorÆeric es haskacay, or mard œi karoˇ gtnel ayn gorÆ˚, or katarow– el ¯ aregaki nerqoy. orqan ¯l mard aæxati oronel ayn, œi gtnelow, ew minœew isk imastownn ¯l inœqan ¯l asi, ¸¯ git¯, dar´eal œi karoˇ gtnel: Ard, ays bolor˚ es dri srtis m¯j, sirts ¯l qnnec ays bolor˚. ¸¯— ardarnern ow imastownner˚ ew ¸¯— nranc gor– Æer˚ AstÆow ´eøqin en, qanzi mard s¯rn ow atelow¸iwnn ¯l œgit¯: Am¯n inœ mardow aøjew ¯, ew ownaynow¸iwn kay am¯n inœi m¯j: Noyn dipowaÆn ¯ verapahowaÆ arda– ri ew ambaræti, barow ew œari, maqowri ew anmaqowri, zoh matowcoˇi ew œmatowcoˇi, inœp¯s baregorÆi, aynp¯s ¯l meˇsagorÆi, inœp¯s erdowm towoˇi, aynp¯s ¯l erdowmic

1221

Ψoˇovoˇ

9. 3–15

vaxecoˇi hamar: Bayc aregaki tak eˇaÆ bolor baneri m¯j amenic vat¸ar˚ sa ¯, or noyn dipowaÆn ¯ vi˘akowaÆ bolorin: Ardarew, mardkanc ordineri srter˚ li en œarow– ¸eamb ew irenc kendanow¸ean ßamanak‘ hogs kay nranc srterowm, bayc yetoy irenq ¯l piti meønen: Nrancic o?v karoˇ ¯ hawasarowel oˇjerin. mard yoys ¯ taÆowm, ¸¯ ken– dani æown˚ law ¯, qan satkaÆ aøiwÆ˚: Nranq, or kendani en, giten, ¸¯ irenq meønelow en, isk meøaÆner˚ oœinœ œgi– ten, ew aylews var´ œkay nranc hamar, orovhetew moøa– cowel ¯ nranc yiæatak˚, ew korel ¯, aha, ¸¯— nranc s¯rn ow ¸ænamanq˚ ew ¸¯— naxan´˚, ew nranq yawitean baßin ¯l œownen ayn bolori m¯j, inœ steˇÆowaÆ ¯ aregaki nerqoy: Ari owraxow¸eamb ke—r qo hac˚ ew zowar¸ srtov xmi—r qo ginin, qanzi AstowaÆ ard¯n isk hawanel ¯ qo araÆ gor– Æer˚: Φoˇ hagowstnerd miæt spitak linen, ew ØÆman iw– ˇ˚ œpakasi qo glxic: Keanqd vayeli—r qo knoj het, orin sirecir qo ownayn keanqi ayn bolor Ørerin, oronq arega– ki nerqoy trowaÆ en qez minœew qo Øreri vax˘an˚, orov– hetew da ¯ qo baßin˚ qo keanqi ew qo vastaki m¯j, or ´eøq es berel aregaki nerqoy: Ayn am¯n˚, inœ qo ´eøqic k˚ gay anelow, ara— qo karoˇow¸ean œaŒov, orovhetew ge– rezmani m¯j, owr piti gnas, o—œ gorÆ kay, o—œ xorhowrd, o—œ gitow¸iwn ew o—œ ¯l imastow¸iwn: Dar´eal tesay arega– ki nerqoy, or aspar¯z˚ vazoˇnerin˚ œ¯, oœ ¯l paterazm˚‘ qajerin˚, oœ ¯l hac˚‘ imastownnerin˚, oœ ¯l harstow¸iwn˚‘ han˘arnerin˚ ew oœ ¯l ænorh˚‘ gitownnerin˚, orovhetew k˚ gay ßamanak, erb bolorin ¯l k˚ patahi noyn dipowaÆ˚: Bayc mardn ir ßamanakn angam œgit¯ ew, inœp¯s ´kner˚, or orswowm en neng canceric, ew ¸øœownner˚, or bønwowm en Æowˇakneri m¯j, aynp¯s ¯l mardkanc ordinern en ˚nknowm œar ßamanaki orogay¸neri m¯j, or yankarÆaki bønowm ¯ nranc: Ays mi imastow¸iwnn ¯l tesay aregaki nerqoy, or meÆ ¯ ¸wowm in´. Œoqrik mi qaˇaq kar ew nra m¯j‘ saka– wa¸iw mardik. meÆazØr mi ¸agawor yar´akowec dra vray, paæarec ayn ew meÆameÆ patn¯æner æinec nra d¯m: Isk aynteˇ aˇqat ew imastown mi mard kar, ew na ir imas– tow¸eamb Œrkec qaˇaq˚, bayc yetoy oœ oq œyiæec ayd t–

3

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

9. 16–10. 19 16

17

18

10 2 3

4

5 6 7

8

9 10

11 12

13 14

15 16

17

18 19

Ψoˇovoˇ

1222

nank mardown: Ew es asaci. ¡Imastow¸iwn˚ law ¯ owßic, minœew isk e¸¯ aˇqati imastow¸iwn˚ arhamarhowaÆ lini, ew œowzenan lsel nra xØsqer˚¿: Imastownneri meˇm xØs– qern aweli law en lswowm, qan anzgam iæxanneri aˇaˇak˚: Imastow¸iwn˚ law ¯ paterazmi gorÆiqneric, bayc m¯—k me– ˇawor˚ æat zØrow¸iwnner karoˇ ¯ korstean matnel: SatkaÆ ˘an˘er˚ apakanowm en anowæ iwˇer˚: Sakaw-– inœ imastow¸iwnn aweli yargi ¯, qan meÆ ow anmit Œaø– q˚: Imastowni sirt˚ ir aj koˇmn ¯, yimari sirt˚‘ ir ´ax koˇm˚: Erb yimar˚ ˘anaparh gnay, piti ereway, or xelq˚ pakas ¯, ew inœi masin ¯l na mtaÆi‘ amboˇjn anmtow¸iwn ¯: E¸¯ iæxani zayroy¸˚ bønkowi qo d¯m, dow mi— lqir qo teˇ˚. qaˇcr aˇaœanq˚ karoˇ ¯ kanxel meÆ meˇqer˚: Mi œariq ¯l tesay aregaki nerqoy, or aka– may linowm ¯ iæxani pat˘aøov: Yimarin bar´r dirq ¯ trwowm, isk harowstnerin caÆr teˇ en nstecnowm: Es Æaøaner em tesel, or ´i heÆaÆ en ærjel, ew iæxanner, o– ronq erkri vray qaylel en Æaøaneri nman: Hor Œoroˇn in– q˚ k’˚nkni hori m¯j, cankapat qandoˇin k˚ xay¸i Ø´˚: Qar hanoˇin qar˚ vnas k˚ tay, Œayt ˘eˇqoˇin‘ Œay– tic vtang k˚ gay: E¸¯ kacin˚ b¸anay, ew mard˚ œsri nra beran˚, apa piti aweli æat owßer vatni, minœdeø yajoˇow¸ean meÆ Øgowt˚ imastow¸iwnn ¯: E¸¯ hmayelis Ø– ´˚ piti xay¸i, da aøawelow¸iwn œ¯ hmayoˇi hamar: I– mastowni beranowm xØsqer˚ ænorh en, isk yimari ær¸ner˚ korÆanowm en iren: Nra xØsqeri skizb˚ yimarow¸iwn ¯, ew nra xØsqi vax˘an˚‘ katareal xen¸ow¸iwn: Yimar˚ mi– ayn xØsqern ¯ æatacnowm: Mard˚ œgit¯, ¸¯ inœ ¯ eˇel ew oœ ¯l imanalow ¯, ¸¯ inœ ¯ linelow, qani or nranic yetoy o?v ka– roˇ ¯ patmel nran: Yimari aæxatanq˚ tanjowm ¯ iren, inœp¯s qaˇaqi ˘amŒan‘ œimacoˇin: Va!y qez, qaˇa—q, or ¸agaword manowk ¯, ew iæxannerd kerowxowm en anowm min– œew aøawØt: Erani! qez, erki—r, or ¸agaword azatordi ¯, ew iæxannerd ¯l owtowm en ßamanakin‘ owßi hamar ew œen amaœelow: flowlow¸ean pat˘aøov æ¯nqi geranner˚ k’˚nk– nen caÆ, ew ´eøqeri parapow¸iwnic town˚ k˚ ka¸i: Hac˚ talis en xndow¸ean hamar, ginin ew iwˇn owraxacnowm en

1223

Ψoˇovoˇ

10. 20–12. 4

aproˇnerin, bayc arÆa¸n ¯ lowÆowm am¯n ban: Sakayn dow 20 qo mtqowm angam mi— nzovir ¸agaworin ew qo nnjaranowm ¯l mi— aniÆir meÆaworin, orovhetew erknqi ¸øœownner˚ ´aynd k˚ tanen, ew ¸ewaworner˚ k˚ yaytnen qo xØsq˚: Hacd jri—n towr‘ ¸oˇ tani, æat Ører anc piti noric 11 gtnes ayn: Baßi—n towr eظin ¯l, ow¸in ¯l, orovhetew i?nœ 2 imanas, ¸¯ i—nœ œariq piti lini erkri vray: Erb ampe– 3 r˚ lcwowm en an´rewov, ayn ¸aŒowm en erkri vray, bayc erb Æaøn ˚nknowm ¯ d¯pi haraw kam d¯pi hiwsis, owr ¯l ˚nkni‘ aynteˇ ¯l piti mnay: Qamown nayoˇ˚ serm œi cani, ampin 4 nayoˇ˚ hown´ œi ani: I?nœ imanas‘ o—rn ¯ qamow ˘anapar– 5 h˚: Inœp¯s or œgites, ¸¯ inœp¯s en yˇi knoj argandowm os– korner goyanowm, aynp¯s ¯l œes karoˇ imanal AstÆow bolor gorÆer˚: AøawØtean qo serm˚ k˚ canes, bayc erekoyean 6 ¯l ´eøqd parap œ¸oˇnes, orovhetew œgites, ¸¯ o—r˚ yajoˇ k˚ lini‘ sa?, ¸¯? na, kam gowc¯ erkowsn ¯l law linen miasin: Qaˇcr ¯ loys˚, ew aœqi hamar ha˘eli ¯ aregak˚ tesnel, 7 orovhetew e¸¯ mard bazowm tariner ¯l apri ew ayd bo– 8 lor tarinerin ¯l owrax lini, piti yiæi naew xawari ayn Ører˚, oronq xist æat en linelow, qanzi ayn am¯n˚, or ye– toy ¯ galow, ownaynow¸iwn ¯: Owraxaci—r, eritasa—rd, qo 9 eritasardow¸eamb, ¸oˇ sirtd qez zowar˘acni qo eri– tasard Ørerin: Gna— qo srti anbiÆ ˘anaparhov ew qo aœqeri tenœanqov, bayc ew imaci—r, or ays bolori hamar AstowaÆ piti qez datastani en¸arki: Ew qo srtic 10 heøo—w vanir trtmow¸iwn˚ ew œarow¸iwn˚ hani—r qo marm– nic, orovhetew ¸¯— eritasardow¸iwn˚ ew ¸¯— yimarow¸iwn˚ ownaynow¸iwn en: Yiæi—r qo Ararœin qo eritasardow¸ean Ørerin, qani 12 deø œen ekel daønow¸ean Ører˚, ew œen hasel ayn tarine– r˚, oronc masin piti ases. ¡Keanqic aylews ha˘oyq œem zgowm¿, qani deø qez hamar œen xawarel aregakn ow loy– 2 s˚ ew lowsinn ow astˇer˚, qani deø amper˚ œen veradar´el an´rewic yetoy, orovhetew qez hamar ¯l ¯ galow ayn Ør˚, 3 erb qo tan pahapanner˚ piti ereran, piti kqen zØra– wor ayrer˚, piti pakasen ew datark mnan aˇØriqner˚, piti xawaren ancqeric nayoˇner˚, ow erb aˇØriqi ´ayn˚ 4

12. 5–16 5

6

7

8

9 10 11

12

13

14

15

16

Ψoˇovoˇ

1224

tkaranay, piti Œakowen Œoˇocneri døner˚, piti zar¸– nes aqlorakanœic aøaj, ew piti nkown linen ergoˇ aˇ– jikner˚, piti nayen bar´ownqnerin ew sarsaŒen ˘ana– parhic: Piti Æaˇki næenin, ow morex˚ piti bazmanay, kapar˚ piti taraÆowi, orovhetew mard˚ gnac ir ya– witenakan town˚. hraparaknerowm piti bolorowen nra æowrj˚ lacowkoÆ anoˇner˚: Ew minœ arÆa¸i lar˚ k˚ ktrowi, ew k˚ qandowi oski maneak˚, minœ saŒor˚ k˚ Œærowi aˇbiw– ri ˘anaparhin, ew k˚ kotrowi jrhori aniw˚, nra a˘iwn˚, inœp¯s or hoˇ ¯r, hoˇ piti daønay, ew hogin, or Astow– aÆ ¯r towel, piti verstin nra mØt gnay: Ownaynow¸iwn ownaynow¸eanc, - asac Ψoˇovoˇ˚, - am¯n inœ ownayn ¯: Ew ayspisov Ψoˇovoˇ˚ oœ miayn dar´aw aweli imastown, ayl– ew na gitow¸iwn sovorecrec ßoˇovrdin, qani or akanji hamar ha˘eli ¯ xrati geˇeckow¸iwn˚: Ψoˇovoˇ˚ æat o– ronec, or cankali xØsqer gtni, gri ˘æmarit xØsqeri owsaneli mi girq: Imastownneri xØsqer˚ nman en ez– neri x¸ani kam meÆawori towaÆ mowrhaki vray xŒaÆ kniqi: Mi xØsq ews, ordea—k im. zgowæaci—r æat grqer ownenalowc, orovhetew nranq verj œownen, ew æat kardal˚ marmni hamar yognow¸iwn ¯: Ew aha lsi—r im bolor xØsqeri verjaban˚. vaxeci—r AstÆowc ew pahi—r nra patowiran– ner˚. aha ays ¯ mardn amboˇjovin, orovhetew AstowaÆ piti bolor araraÆneri datastann ani nranc kata– raÆ bolor ¸aqown gorÆeri hamar‘ linen dranq œar ¸¯ bari:

Erg Ergoc G

Φoˇ in´ hambowri ir berani hamboyrnerov: Qo stinq– 1, 2 nern aweli law en ginowc, ew qo ØÆman iwˇeri hot˚‘ bo– lor xnkeric: Qo anown˚ ¸aŒowaÆ iwˇ ¯ anowæ. sra ha– mar ¯l Øriordner˚ sirecin qez, ew d¯pi irenc ´gecin qez: 3 Menq k˚ ganq qo ØÆman iwˇeri hoti yetewic¿: ¡Arqan in´ ir seneak˚ taraw¿: ¡Menq piti cnÆanq ew owrax linenq qeznov, ew piti sirenq qo stinqner˚ ginowc a– weli¿: ¡Arßanin sirec qez¿: ¡Es sew em ew geˇecik, o!v 4 Erowsaˇ¯mi dowstrer, Kedari vranneri p¯s ew Soˇomoni xorani nman: Mi— nay¯q in´, or ¸xacel em ow sewacel, 5 qanzi x¯¸ nayec aregakn in´: Im mØr ordiner˚ køowe– cin in´ het, in´ aygestani pahapan drin, bayc es im aygin œpahpaneci¿: ¡Patmi—r in´, im hogo—w siraÆ, ow?r 6 es qo hØt˚ hovowowm, o?wr es hangsti tanowm mijØr¯in, or 7 œmolorowem qo ˚nkerneri eramakneri m¯j¿: ¡E¸¯ œgites, o!v 8 geˇecikd kananc m¯j, ¸¯ orteˇ k˚ gtnes in´, gna— hØteri otnahetqerovew qo owlern araÆecro—w hoviwneri vranne– ri mØt: O—v im sireli, es qez nmanecri Œarawoni kaø– 9 qin lÆowaÆ im erivarnerin¿: ¡Geˇecik en qo ÆnØtner˚ 10 tatraki ÆnØtneri nman, ew geˇecik ¯ qo paranoc˚, a– ses maneaknerov zardarowaÆ lini: Menq qez k˚ zowgenq 11 osk¯ zardi p¯s, or ˚ndelowzowaÆ ¯ arÆa¸¯ kitowaÆqnerov, minœew or arqan qez ir girkn aøni¿: ¡Im nardos˚ ir hot˚ 12, 13 bowrec. staæxi Œownj ¯ im sirecealn in´ hamar, or piti hangstanay im stinqneri mijew: No˘ow oˇkoyz ¯ im si– 14 recealn in´ hamar‘ Engaddi aygineri m¯j¿: ¡Ahawasik, 15 i!nœ geˇecik es, o—v im sireli, i!nœ geˇecik es. qo aœqer˚ nman en aˇawnineri¿: ¡I!nœ baretes es, aha, o—v im si– 16 receal, ew orqa!n geˇecik es gahaworaki vray‘ hovanow nerqoy: Mer tan geranner˚ mayriner en, ew no˘iner en 17 mer aøastaˇner˚¿: ¡Es daæteri Æaˇik em, hovitneri æowæan: Inœp¯s æow– 2, 2 æann ¯ Œæeri m¯j, aynp¯s ¯l im sirelin ¯ dowstreri m¯j¿: ¡Inœp¯s xn´orenin ¯ antaøi Æaøeri m¯j, aynpes ¯l im si– 3

2. 4–3. 4

4 5

6 7

8

9

10

11 12 13 14

15 16

17

3 2

3

4

Erg Ergoc

1226

recealn ¯ tˇaneri m¯j: Cankacay nstel nra hovanow tak ew nsteci. ew qaˇcr ¯ nra ptowˇn im kokordowm¿: Harsn asowm ¯ Øriordnerin. ¡Dowq in´ xnjoyqi senea—k˚ tar¯q, ew ¸oˇ¯—q mnam es im siroy het: ZØracr¯—q in´ iwˇerov ew xn´o—r dizec¯q vras, qanzi ayrwowm em xandaka¸ sirov: Φoˇ nra ´ax˚ lini glxis tak, ew aj˚ nra ¸oˇ grki in´¿: ¡Erdowec¯—q, o!v Erowsaˇ¯mi dowstrer, hoˇi ew handi zØrow– ¸ean vray, or erb ver kenaq, dowq im siraÆin œ¯q ar¸nac– ni, minœew or inq˚ œkamenay¿: ¡Im sireceali ´aynn ¯. aha galis ¯ na, vazqov ancnowm ¯ leøneri vrayov ew catkotowm blowrneri vray: Im sireceal˚ nman ¯ ayÆeami kam eˇniki hor¸eri, or linowm en Be¸¯li leønerowm¿: ¡Aha na kang– naÆ ¯ mer pati yetewowm, ew ´gowelov d¯pi patowhanner˚‘ nayowm ¯ ˘aˇeric: In´ patasxan ¯ talis im sirecea– l˚ ew asowm‘ ¡Ve—r kac, im sireli, im geˇecik, im aˇawni: Aha ´meøn ancaw, an´rewner˚ ancan-gnacin, Æaˇikner˚ erewacin mer erkrowm, ¯telow ßamanak˚ hasaw, tatraki ´ayn˚ lsowec mer erkrowm: Φzenin ir boˇbojn ar´akec, ÆaˇkaÆ or¸er˚ taraÆecin irenc hot˚: Ve—r kac, im si– reli, im geˇecik, im aˇawni: O—v im aˇawneak, dow, or patsparowel es v¯mi hovanow tak, co—yc towr qo eresn in´ ew lseli— dar´row in´ qo ´ayn˚, qanzi qaˇcr ¯ qo ´ayn˚, ew geˇecik ¯ eres˚ qo¿: ¡Bønec¯—q Œoqrik aˇow¯snerin, or a– pakanowm en ayginer˚, orp¯szi Æaˇken mer or¸er˚¿: ¡Im sirecealn imn ¯, isk es‘ nran˚. na, or hovowowm ¯ hØt˚ æow– æanneri m¯j, qani deø cerek˚ k˚ lowsawori, ew deø k˚ æar– ßowen stowerner˚: Veradar´i—r, o—v im sireceal, ayÆeami p¯s kam eˇnikneri hor¸eri nman, or linowm en xnkaber leøneri vray¿: ¡Giæern ankoˇnows m¯j Œntøeci im hogow siraÆin, Œntøeci nran, bayc œgtay, kanœeci, bayc in´ ´ayn œtowec: Ver kenam, ærjem qaˇaqowm, ancnem Œoˇocner ow hrapa– rakner ew Œntøem nran‘ im hogow siraÆin: ffintøeci nran, bayc œgtay, kanœeci nran, bayc in´ ´ayn œtowec: Qaˇa– qowm ærjoˇ pahapanner˚ handipecin in´¿: ¡ArdeØq œ¯?q tesel im hogow siraÆin¿: Erb nrancic Œoqr-inœ ancay, es gtay im hogow siraÆin: ¡Bøneci nran ew bac œ¸oˇeci,

1227

Erg Ergoc

3. 5–4. 10

minœew or nran im mØr town˚ œtaray ew ayn seneak˚, owr im mayrn yˇiacel ¯ in´nov¿: ¡Erdowec¯—q, o!v Erowsaˇ¯mi dowstrer, hoˇi ew handi zØrow¸ean vray, or erb ver ke– naq, dowq im siraÆin œ¯q ar¸nacni, minœew or inq˚ œkame– nay¿: ¡O?v ¯ sa, or elel galis ¯ anapatic, bar´ranalov, inœp¯s ÆaøacaÆ Æowx, inœp¯s zmowøsi ew kndrowki ew am¯n tesak iwˇeri Œoæow siwn¿: ¡Aha Soˇomoni gahaworak˚. nra æowrj˚ Isray¯li va¸sown spaøaz¯n qajer en kangnaÆ, bolorn ¯l sowseraworner ew hmowt paterazmoˇner, ew iw– raqanœiwr˚ sowr owni azdrin‘ giæeroway arhawirqneri ha– mar: Soˇomon arqan ir hamar gahaworak patrastec Libanani mayri Œayteric. nra siwner˚ æinec arÆa¸ic, nra snarner˚‘ oskowc, isk ´eˇown˚‘ Æirani kerpasic: Nra ners˚ aknazard ¯, Erowsaˇ¯mi dowstreri s¯rn ¯ sŒøow– aÆ: El¯—q, o!v Sioni dowstrer, ew nayec¯—q Soˇomon arqayin ow nra psakin, orov mayr˚ nra harsaniqi Ør˚‘ ir ordow srti owraxow¸ean Ør˚ psakec nran¿:

5

6

7

8

9 10

11

¡Aha dow, i!nœ geˇecik es, o—v im sireli, i!nœ geˇecik 4 es. qo aœqer˚ nman en aˇawnineri‘ harsnaqØˇid tak: Qo varser˚ nman en ayÆeri hØteri, oronq ijnowm en Gaˇa– adic: Qo atamner˚ nman en xowzaÆ oœxarneri hØteri, 2 oronq elnowm en loˇawazanic. bolorn ¯l zowgaæar en, ew oœ mi sterj œkay nranc m¯j: Qo æowr¸er˚ nman en ordan karmir 3 ¸eli, ew geˇecik ¯ qo xØsq˚‘ qo æowr¸erin: Qo ayter˚ nman en kisaÆ nøan‘ harsnaqØˇid tak: Qo paranoc˚ nman ¯ 4 Daw¸i aætarakin, or æinowaÆ ¯ Φalpio¸owm. hazar va– han ¯ kaxowaÆ nranic, naew‘ øazmikneri bolor neter˚: Qo erkow stinqner˚ nman en ayÆeami erkoworeak owleri, 5 oronq araÆowm en æowæanneri m¯j, minœew cerekn ancni, ew 6 stowerner˚ æarßowen: Es ¯l aøan´in gnam zmowøsi sar˚ ew kndrowki blowr˚: Dow bolorovin geˇecik es, o!v im sireli, 7 ew oœ mi arat œkay qo m¯j: E—k Libananic, o!v hars, ays– 8 te—ˇ ek Libananic. ari anci—r Hawatqi gaga¸ic, Saniri ew Hermoni katarneric, aøiwÆneri orjeric ew in´eri leø– neric: KarØtov lcrir mer sirt˚, o!v mer qoyr hars, qo 9 mi hayeacqov, qo paranoci mi maneakov karØtov lcrir sirt˚ mer: Geˇeckacan qo stinqner˚, o!v mer qoyr hars, 10

4. 11–5. 12

11

12 13

14

15 16

5

2

3

4 5

6

7

8

9

10

11

12

Erg Ergoc

1228

ginowc geˇeckacan qo stinqner˚, ew qo zgestneri hot˚ qaˇcr ¯ bolor xnkeric: Meˇr ¯ ka¸owm qo æowr¸eric, qo—yr im hars, meˇr ow ka¸ kay qo lezowi tak. ew qo zgestneri hot˚ nman ¯ kndrowki hoti: ffiakowaÆ part¯z es, qo—yr im hars, ŒakowaÆ part¯z ew knqowaÆ aˇbiwr: Qo tnkiner˚ nønenineri draxt en‘ mrgatow Æaøeri ptowˇnerov, no˘ov ow nardosov, nardos en ow qrqowm, xnkeˇ¯gn ow kinamon‘ Libanani am¯n tesak Æaøerov, zmowøs ow halow¯‘ bolor la– wagoyn xnkerov hander´, bowrastanneri aˇbiwr en ew kendani jri akownq, or bxowm ¯ Libananic: Ve—r kac, hiwsisi— qami, ew e—k, harawi— hov, Œœi—r im part¯zi m¯j, ew ¸oˇ im xnkern irenc boyr˚ taraÆen: ¡Φoˇ im sirecealn ijni ir part¯z˚, ew ir Æaøeri ptowˇnern owti¿: ¡Es im part¯z˚ mtay, qo—yr im hars, zmowøs qaˇeci im xnkeri het, hacs keray im meˇrov, im ka¸i het xmeci ginis: Ker¯—q, o!v im sireliner, xmec¯—q ew harbec¯—q, o!v im sireliner¿: ¡Es qnaÆ em, bayc im sirtn ar¸own ¯¿: ¡Im sirecealn ¯, nra ´aynn ¯. dowøn ¯ baxowm¿: ¡Ba—c, qo—yr im, o!v im sireli, im aˇawni—, im katarea—l. glowxs, aha, ¸rjowel ¯ cØˇov, mazers‘ giæeroway æaˇov¿: ¡Es hanel em im patmow˘an˚, inœp¯?s hagnem ayn. es lowa– cel em im otqer˚, inœp¯?s keˇtotem dranq: Im sireceal˚ ´eøq˚ ´gec patowhanic, ew orovayns sarsøac nra hamar: Ver kacay dowø˚ bacelow im sireceali hamar. im ´eøqe– ric zmowøs ka¸ec, ew im matneric zmowøs˚ lcowec Œakani bønaki vray: Es baceci dowøn im sireceali hamar, bayc na gnacel ¯r ard¯n, ew xelqs maˇowec nra xØsqi hamar: ffintøeci nran, bayc œgtay, kanœeci nran, bayc ´ayn œtowec in´: In´ gtan qaˇaqowm ærjoˇ pahapanner˚, xŒecin ew viraworecin in´, isk parispneri pahakner˚ qØˇs hane– cin im vrayic: Erdowec¯—q, o—v Erowsaˇ¯mi dowstrer, hoˇi ow handi zØrow¸ean vray, e¸¯ dowq gtn¯q im sirecealin, k˚ patm¯q nran, or es ayrwowm em nra sirowc¿: ¡Inœo?v ¯ aøawel qo sirelin miws tˇaneric, o!v geˇecikd kananc m¯j, inœo?v ¯ na aøawel, or aydp¯s erdowecnowm es mez¿: ¡Im si– receal˚ spitak ¯ ew karmir, ˚ntreal ¯‘ tas˚ hazaric: Nra glowx˚ oski ¯ azniw, nra mazer˚ gangowr en, sew, inœ–

1229

Erg Ergoc

5. 13–6. 11

p¯s agøaw: Nra aœqer˚ nman en aˇawnineri‘ hakowaÆ aøat jreri vray, ka¸ov lowacowaÆ ew ¸aøaÆ‘ aøat jreri vray: Nra ÆnØtner˚ nman en xnk¯ anظneri, oronq, inœ– p¯s ØÆman iwˇer, anowæahotow¸iwn en bowrowm. nra æowr¸er˚ æowæanner en, oroncic aøat zmowøs ¯ bxowm: Nra ´eøqer˚ ˘axarakowaÆ oski en‘ Φarsisi aknaqarerov patowaÆ: Nra orovayn˚ Œˇoskreay taxtak ¯‘ æaŒiwˇay qarerov ˚ndelowzowaÆ: Nra srownqner˚ marmareay siwner en‘ has– tatowaÆ osk¯ xarisxneri vray: Nra tesqn ases Liba– nani ˚ntir eˇewnaŒayt lini: Nra kokord˚ li ¯ qaˇcrow– ¸eamb, ew amboˇjovin ha˘eli ¯ na: Ayspisin ¯, aha, im sireceal˚, o!v Erowsaˇ¯mi dowstrer, ayspisin ¯ im hogow siraÆ˚: ¿ ¡Ow?r gnac qo sireceal˚, o!v geˇecikd kananc m¯j, o?r koˇm˚ gnac qo sireceal˚, or menq ¯l qez het oronenq nran¿:

13

14

15

16

17

18

¡Im sirecealn ijaw ir part¯z˚‘ xnkaÆaˇikneri mar– 6 geri m¯j, or hØtn araÆecni bowrastannerowm ew æowæanner qaˇi: Im sirecealn imn ¯, isk es‘ nran˚. na, or hovowowm 2 ¯ hØt˚ æowæanneri m¯j¿: ¡Dow barekazm es, i—m sireli, am– 3 boˇjovin ha˘eli es ew Erowsaˇ¯mi p¯s geˇecik‘ zarmana– li yØrinowaÆ: Φeqi—r aœqerd in´nic, qanzi dranq sirov 4 arbecrin in´. qo varser˚ nman en ayÆeri hØteri, oronq ijnowm en Gaˇaadic: Qo atamner˚ nman en xowzaÆ oœ– 5 xarneri hØteri, oronq elnowm en loˇawazanic. bolorn ¯l zowgaæar en, oœ mi sterj œkay nranc m¯j: Qo æowr¸er˚ nman 6 en ordan karmir ¸eli, ew geˇecik ¯ qo xØsq˚‘ qo æowr¸e– rin: Qo ayter˚ nman en kisowaÆ nøan‘ harsnaqØˇid tak: Φoˇ va¸sown ¸agowhi ew ow¸sown har˘ linen, ¸oˇ azniw Ø– 7 riordner ownenay arqan, minœdeø m¯—kn ¯ im aˇawnin, im 8 katareal˚. ir mØr mia—kn ¯ na, ir Ænoˇi ˚ntrea—l˚: Dowst– rer˚ tesan nran ew erani towin, ¸agowhiner˚ ew har˘er˚ govecin nran¿: ¡O?v ¯ sa, or elnowm ¯ inœp¯s aøawØt, ew 9 geˇecik ¯, inœp¯s lowsin, ˚ntir, inœp¯s aregak‘ zarmana– li yØrinowaÆ¿: ¡Es ˚nkowzenineri part¯zn ijay‘ nayelow, 10 ¸¯ aøownern inœp¯s en jrowm, tesnelow, ¸¯ ardeØq Æaˇke?l ¯ or¸atownk˚, Æaˇke?l ¯ ardeØq no˘in, Æaˇke?l ¯ ardeØq nønenin¿: Harsn asowm ¯ ffiesayin. ¡Aynteˇ qez ktam im 11

6. 12–8. 4

Erg Ergoc

1230

stinqner˚. hogis œimacaw, bayc cankow¸iwns tanowm ¯ in´, inœp¯s Aminadabi kaøq˚¿: ¡Veradar´i—r, veradar´i—r, o!v somnacid, veradar´i—r, or menq tesnenq qez¿: 7 ¡I?nœ ¯q tesnowm ayd somnacow vray, or galis ¯ d¯– pi mez zØrabanaki gnderi nman: Orqa!n geˇecik ¯ qo qaylq˚ kØæiknerov, o—v Aminadabi dowstr: Qo azdreri ´e– 2 w˚ nman ¯ ˘artar varpeti yˇkaÆ owlownqneri: Qo port˚ ˘axarakowaÆ ˚mpanak ¯, oric anpakas ¯ anxaøn gi– 3 nin: Qo orovayn˚ coreni æeˇj ¯‘ ÆaÆkowaÆ æowæanov: Qo 4 erkow stinqner˚ ases ayÆeami erkoworeak owler en, qo paranoc˚‘ Œˇoskreay aætarak: Qo aœqer˚ nman en E– seboni Æovakin‘ Bazowm dowstreri darpasneri mØt: Qo qi¸˚ nman ¯ Libanani aætarakin, or nayowm ¯ d¯pi Da– 5 maskos: Glowxd qo vray nman ¯ Karmelosin, mazerid hiwser˚ karÆes Æirani linen, ases ¸agawor es‘ ¸a– 6 g˚ glxid, handisaranneri m¯j: Orqa!n geˇecik, orqa!n 7 qaˇcr es dow, s¯—r im, qo qnqæow¸ean m¯j: Qo hasak˚ nman 8 ¯ armawenow, isk stinqnerd‘ oˇkoyzneri: Asaci. ¡Bar´– ranam armawenow vray, ´eøqs ´gem nra ˘iwˇerin, ew ¸oˇ qo stinqner˚ linen xaˇoˇi oˇkoyzneri p¯s, qo øowngeri æownœ˚‘ xn´ori hoti nman, ew qo kokord˚‘ azniw ginow p¯s¿: 9 ¡Ayn owˇiˇ gnowm ¯ im sirecealin‘ hoselov nnjoˇneri ær¸ne– 10 ri atamneri vray: Es im sirecealinn em, ew na piti ve– 11 radaønay in´ mØt: E—k, im sirecea—l, elnenq agarakner˚, giæerenq æ¯neri ow part¯zneri m¯j, vaˇ aøawØtean ay– 12 giner˚ gnanq: Tesnenq, ¸¯ ardeØq Æaˇke?l ¯ or¸atownk˚, Æaˇke?l ¯ ardeØq no˘in, Æaˇke?l ¯ ardeØq nønenin: Aynteˇ 13 qez ktam im stinqner˚: Manragornern irenc hotn en bowrowm, mer døneri mØt am¯n tesak hin ow nor mrgatow Æaøer kan, or im mayrn ¯ towel in´, es pahel em qe—z ha– mar, im sirecea—l: 8 O!v im sireceal, erani! ¸¯ im eˇbayr˚ lin¯ir‘ mØrs ka– ¸ov snowaÆ, ew erb handip¯i qez drsowm, hambowr¯i qez, 2 ew oœ oq œnaxat¯rin´: Vercn¯i qez, ber¯i im mØr town˚, ayn seneak˚, owr na yˇiacel ¯ in´nov, qez azniw gini tayi 3 xmelow, Øæarak tayi im nønenineric: Φoˇ nra ´ax˚ lini 4 glxis tak, ew nra aj˚ ¸oˇ grki in´: Erdowec¯—q, o!v E– 12

1231

Erg Ergoc

8. 5–14

rowsaˇ¯mi dowstrer, hoˇi ow handi zØrow¸ean vray, or erb ver kenaq, dowq im siraÆin œ¯q ar¸nacni, minœew or inq˚ œkamenay¿: ¡O?v ¯ sa, or galis ¯ spitak hagaÆ, galis ¯‘ yenaÆ ir sirecealin¿: ¡Es qez ar¸nacri xn´orenow tak. aynteˇ qo mayr˚ erknel ¯ qez, aynteˇ qo Ænoˇ˚ Ænel ¯ qez: In´ ibrew kniq di—r qo srti vray, ibrew matani di—r qo aj ´eøqin, qanzi hzØr ¯ s¯r˚ mahowan p¯s, xand˚ daßan ¯ dßoxqi nman, nra ¸øiœq˚ nman ¯ hri boci ¸øiœqin: A– øat jrer˚ œen karoˇ s¯r˚ marel, ew oœ ¯l geter˚ karoˇ en argelel ayn: E¸¯ mi mard ir oˇj harstow¸iwn˚ tar s¯r gnelow hamar, nran arhamarhelov k’arhamarh¯in mar– dik¿: ¡Mer qoyr˚ Œoqrik ¯ ew deø œowni stinqner. i?nœ piti anenq ayn Ør˚, erb gan nran owzelow: E¸¯ parisp lin¯r na, vran arÆa¸¯ aætarakner k˚ kangnecn¯inq, e¸¯ dowø lin¯r na, eˇewnaŒayti taxtakner k˚ æin¯inq vran¿: ¡Es parisp em, ew im stinqner˚ nman en aætarakneri. nra aœqin es erewowm em inœp¯s m¯k˚, or ir xaˇaˇow¸iwnn ¯ gtel¿: Soˇomon˚ mi aygi own¯r Be¯lmawonowm. ir aygin na towec pahapannerin: Nrancic iwraqanœiwr˚ hazar arÆa¸ piti ber¯r ptˇi Œoxar¯n: Im aygin im aøjewn ¯. hazar˚ Soˇomonin, ew erkow hariwr˚‘ pahapannerin, or pahowm en nra ptowˇ˚: Harsn asowm ¯. ¡Dow—, or nstel es part¯zneri m¯j, ew owriæner˚ lsowm en qez, qo ´ayn˚ lseli— dar´row naew in´¿: ¡ffiaxi—r, im sireceal, ayÆeami p¯s, kam eˇnikneri hor¸eri nman, or linowm en xnkaber leøne– ri vray¿:

5

6

7

8 9

10

11

12

13

14

Imastow¸iwn Soˇomoni G

1 2

3

4

5

6

7 8

9

10 11

12

13

14

15 16

Sirec¯—q ardarow¸iwn˚, erkri— dataworner: Bari— xor– hec¯q Tiroj masin ew parz srtov Œntøec¯—q nran: As– towaÆ piti gtni nranc, ovqer œen Œor´owm nran, ew piti ereway nranc, ovqer ¸erahawat œen nra nkatmamb: Ar– darew, aniraw xorhowrdner˚ baßanowm en mardown Ast– Æowc, isk ir zØrow¸iwn˚ Œor´elow hamar AstowaÆ yandi– manowm ¯ anzgamnerin: Imastow¸iwn˚ œi mtni œaraneng an´i m¯j ew oœ ¯l k˚ bnakowi ayn marmni m¯j, or meˇq ¯ gor– Æowm: Imastown ew anbiÆ hogin Œaxœowm ¯ nengow¸iwnic ow merßowm anmitneri xorhowrdner˚, ew erb anirawow¸iwn ¯ vray hasnowm, yandimanowm ¯ ayn: Imastown ew mardas¯r hogin œi ardaracnowm nran, ov hayhoyowm ¯ ir beranov, orovhetew AstowaÆ vkay ¯ nra nerqin cankow¸iwnnerin, nra srti ˘æmarit verakacown ¯ ew nra lezowi ownkndir˚: Ardarew, Tiroj hogin lcnowm ¯ tiezerq˚, ew Na, or pahowm ¯ am¯n inœ, git¯, ¸¯ ov inœ ¯ barbaøowm: Owsti na, ov an– iraw baner ¯ æænjowm, œi ÆaÆkowelow ew œi xowsaŒelow arda– raci datapartow¸iwnic: Ambariætneri xorhowrdneri qnnow¸iwn piti lini, nranc asaÆneri lowr˚ piti has– ni Tiroj˚, ew nranq piti kren irenc anirawow¸iwnneri patiß˚: Naxan´axndir akanj˚ lsowm ¯ am¯n ban, ew qr¸mnjiwnn ow æænjiwnn angam œen mnay ÆaÆowk: Owsti ay– sowhetew zgo—yæ eˇ¯q anØgowt qr¸mnjiwnic ew bambasanqne– ric xnayec¯—q ´er lezown, orovhetew gaˇtni æænjiwn˚ zowr œi ancni, ew staxØs beran˚ k˚ spani hogin: Λer kean– qi molorow¸eamb ´ez mah mi— cankac¯q ew mi— span¯q ´er an´er˚‘ ´er isk ´eøqeri gorÆerov: Ardarew, AstowaÆ mah œi steˇÆel, ew na œi owraxanowm oˇjeri korstean hamar: Na am¯n inœ hastatel ¯ linelow hamar, ew aæxarhi gorÆe– r˚ Œrkow¸ean hamar en: O—œ mahaber ¸oyn kay nranc m¯je—w oœ ¯l dßoxqi ¸agaworow¸iwn‘ erkri vray, orovhetew arda– row¸iwn˚ anmah ¯: Isk ambariætner˚ ´eøqov ow xØsqov irenc mØt kanœecin mah˚, nran irenc barekam hamare– cin, halowmaæ eˇan ew daæinq knqecin nra het. ew iskap¯s

1233

Imastow¸iwn Soˇomoni

2. 1–16

arßani en baßnekic linelow nran: Anowˇˇay mardik aysp¯s xorhecin irenc srti m¯j‘ ase– 2 lov. ¡Mer keanq˚ kar˘ ¯ ew cawerov li. ew erb mard hasni ir vax˘anin, oœ mi Œrkow¸iwn œkay, ew œkay m¯k˚, or ve– radar´aÆ lini mahowan gerezmanic: Menq patahabar 2 enq Ænowel ew sranic yetoy ¯l œeˇaÆneri p¯s enq linelow, o– rovhetew mer øowngeri æownœ˚ Æowx ¯ ases, isk mer xØsq˚‘ kayÆ, or Ænowel ¯ mer srti troŒic: KayÆi marowmov mar– 3 min˚ moxir ¯ daønowm, isk hogin sŒøwowm ¯ inœp¯s ¸oyl Ød: Mer anown˚ piti moøacowi ßamanaki ˚n¸acqowm, ew oœ oq 4 œi yiæelow mer gorÆer˚: Ew, inœp¯s ampi hetq, piti anc– ni mer keanq˚ ew piti crowi æamandaˇi nman‘ aregaki ˘aøagay¸neric halaÆowaÆ ow qæowaÆ nra tapic: Arda– 5 rew, mer keanq˚ sahoˇ stower ¯, ew oœinœ œi karoˇ argelel mardows vax˘an˚, qanzi erb vax˘an˚ knqowi, aylews oœ oq œi karoˇ veradar´nel: Ard, ek¯—q vayelenq ayn bariqner˚, 6 or kan, ew, inœp¯s mankow¸ean Ørerin, ˚mboæxnenq ayn, inœ steˇÆowaÆ ¯: Ek¯—q yagenanq p¯s-p¯s gininerov ew anowæ 7 iwˇerov, ew ¸oˇ garnan Æaˇik˚ œancni mer koˇqov: Kokon 8 varderic psakner krenq, qani dranq œen ¸aøamel: Φoˇ 9 meÆaæowq mer ays owraxow¸iwnic oœ oq amenewin anmasn œmnay, am¯n teˇ owraxow¸ean mi næan ¸oˇnenq, orovhetew da ¯ mer baßin˚, da ¯ mez vi˘akowel: Ek¯—q anirawow¸eamb 10 bønadatenq tnankin, œxnayenq orbewayrown, œxoræenq Æe– ri bazmameay aleherow¸iwnic: Φoˇ mer owß˚ daønay ar– 11 darow¸ean Ør¯nq˚, orovhetew tkarow¸iwn˚ pitani œ¯ ew oœ mi bani: Daranakal linenq ardarin, orovhetew dßkam 12 ¯ na mer hand¯p ew hakaøak mer gorÆerin, naxatinq ¯ talis mez‘ Ør¯nqneri d¯m meˇanœelow hamar, ew parsawowm ¯ mez‘ mer eritasardakan meˇqeri hamar: Nax xosto– 13 vanowm ¯, ¸¯ astowaÆgitow¸iwn owni, ew ir an´˚ Tiroj ordi ¯ anowanowm: Mer aøjew‘ mer xorhowrdneri yandimanow– 14 ¸iwnn ¯ na: flanr ¯ mez hamar naew nran tesnel˚, orov– 15 hetew nra keanq˚ nman œ¯ owriæneri keanqin, ew aylazan en nra varqi æawiˇner˚: Na mez garæanq ¯ hamarowm ew 16 xoræowm ¯ mer ˘anaparhneric, inœp¯s pˇÆow¸iwnic. erani ¯ talis ardarneri vax˘anin ew hpartanalov AstÆown

2. 17–3. 11 17 18

19

20

21

22

23 24 25

3 2

3 4

5

6

7 8

9

10

11

Imastow¸iwn Soˇomoni

1234

hayr ¯ koœowm: Tesnenq ardeØq ˘æmari?t en nra xØsqer˚ ew Œor´enq imanal, ¸¯ i—nœ ¯ linelow nra vax˘an˚: E¸¯, ardarew, AstÆow ordi ¯, apa ¸oˇ AstowaÆ paætpani ew azati nran hakaøakordneri ´eøqic: Φænamanqov ew ÆeÆov xoætangenq nran, orp¯szi tesnenq nra hezow¸ean œaŒ˚ ew xelamowt linenq nra hamberatarow¸ean˚: Xay– taøak mahowan datapartenq nran. ardeØq AstowaÆ Øgnakan k˚ lini? nran¿: Aysp¯s xorhecin ew xabowecin ambariætner˚, orovhetew nranc kowracrel ¯r irenc œarow– ¸iwn˚: ff˘anaœecin AstÆow xorhowrdner˚ ew œaknkalecin o—œ srbow¸ean var´˚ew o—œ ¯l ˚ntrecin anarat hogineri patiw˚: AstowaÆ mardown steˇÆel ¯ aneˇÆ linelow hamar ew ararel ¯ nran ˚st ir barerarow¸ean patkeri: Ma– h˚ aæxarh ¯ ekel bansarkowi naxan´ov. ew ovqer nra baßinn en, nranq ¯l piti kren ayn: Bayc ardarneri hoginern AstÆow ´eøqin en, ew mah˚ œi mØtenalow nranc: Anzgamneri aœqin ¸owac, ¸¯ nranq me– øan, ew nranc elqn ays aæxarhic hamarowec tanjanq, isk nranc heøanal˚ meznic‘ korÆanowm, bayc nranq gtnwowm en xaˇaˇow¸ean m¯j: Ow ¸¯p¯tew mardkanc ¸wowm ¯, ¸¯ nranq tanjowecin, bayc nranq anmahow¸ean hastat yoys ownen, inœp¯s ew nranq, oronq œxowsaŒecin sakaw inœ ta– øapanqic, piti bariqner gtnen, qani or AstowaÆ Œor– ´ec nranc ew nranc ¯l arßani gtaw iren: Nranc Œor– ´ec, inœp¯s oskin bovi m¯j, ew ibrew oˇjak¯zi zoh ˚ndownec nranc: Ew erb T¯rn ayceli nranc, nranq piti payÆa– øanan ow ver ˚n¸anan, inœp¯s kayÆ˚ eˇ¯gi mijov: Piti daten azgerin ew tiren ßoˇovowrdnerin, ew nranc vray yawitean ¸agaworelow ¯ T¯r˚: Nranq, or irenc yoys˚ drel en AstÆow vray, piti imanan ˘æmartow¸iwn˚, ew nranq, or hawatarim en, sirov piti spasen nran, qanzi srberi hamar en nra ænorhner˚ ew oˇormow¸iwn˚, ew ir ˚ntrealne– ri hamar ¯ nra aycelow¸iwn˚: Isk ambariætner˚, oronq arhamarhecin ardarow¸iwnn ow apstambecin Tiroj d¯m, piti kren irenc patiß˚‘ irenc xorhowrdnerin hamapa– tasxan: Ardarew ov anargowm ¯ imastow¸iwnn ow xra– t˚, ¸æowaøakan ¯. ownayn ¯ nra yoys˚, anØgowt ¯ nranc

1235

Imastow¸iwn Soˇomoni

3. 12–4. 10

vastak˚, ew pitani œen nranc gorÆer˚: Nranc kanayq anmit en, nranc erexaner˚‘ œarabaroy, ew aniÆowaÆ en nranc Ænowndner˚: Eraneli ¯ anarat amowl˚, or meˇqi ankoˇin œi ˘anaœel. na var´ k’˚ndowni datastani Ør˚: Naew nerqinin, or ir ´eøqov anirawow¸iwn œi gorÆel ew oœ ¯l œarow¸iwn ¯ xorhel Tiroj masin, nran ˚st ir hawati ˚ntir ænorh ¯ trowelow ew cankali vi˘ak‘ Tiroj ta˘a– rowm: Ardarew, Œaøawor ¯ bari vastakneri ptowˇ˚, ew ansxal‘ imastow¸ean armat˚: Ωnacoˇneri ordiner˚ li– nelow en pakasawor, ew piti oœnœanay apØrini ankoˇnow zawak˚: Ew e¸¯ noynisk erkarakeac ¯l linen, oœnœow¸iwn en hamarowelow. irenc keanqi vax˘anin ¯l anargowelow ¯ nranc Æerow¸iwn˚: Isk e¸¯ æowt ¯l lini nranc vax˘an˚, yoys œen ownenalow, ew oœ ¯l datastani Ør˚‘ mxi¸arow¸iwn: Ayo—, aysp¯s ¯ karg˚. aniraw serndin‘ œaraœar vax˘an:

12

13

14

15 16

17

18

19

Law ¯ anzawak linel, bayc aøaqini, orovhetew aøaqini 4 mardow yiæatakn anmahow¸iwn ¯, or ˘anaœwowm ¯ ¸¯— AstÆow koˇmic ew ¸¯— mardkanc: Aøaqinow¸ean˚ hpowelis‘ mardik 2 nmanwowm en nran, heøanalowc yetoy‘ an´kagin ŒaŒagowm: Yawitenow¸ean m¯j nranq, psakaworowaÆ, piti ˘emen ew tØnen irenc yaˇ¸anak˚‘ an¸aøam nahatakow¸ean pa– terazmowm yaˇ¸aÆ linelow hamar: Ambariætneri bazma– 3 Æin zawakner˚ pitani œen lini, ŒtaÆ æiwer˚ xor ar– matner œen tay, ew hastatown œi lini xaxowt himq˚: Ow ¸¯ew miaøßamanak ˘iwˇer˚ karoˇ en boˇbojel, bayc 4 linelov ankayown hastatowaÆ‘ piti tarowberowen hoˇ– mic ew hoˇmi owßov ¯l piti armataxil linen: Armati 5 æowrjn a˘aÆ ¸oyl æiwer˚ piti kotratowen, ßamanakin œi hasownanalow nranc ptowˇ˚‘ owtelow hamar ew oœ mi bani pitani œi linelow: ApØrini ankoˇnowc ÆnowaÆ ordiner˚ 6 dataqnnow¸ean ßamanak irenc Ænoˇneri anbaroyaka– now¸ean vkanern en linelow, isk ardar˚, e¸¯ ßamanakic 7 æowt ¯l vax˘anowi, hangist k˚ gtni: Patowaber Æe– 8 row¸iwn˚ o—œ erkarakecow¸eamb ¯ œaŒwowm ew o—œ ¯l apraÆ tarineri ¸owov, ayl mardow hamar imastow¸i—wnn ¯ nra 9 aleherow¸iwn˚, ew anarat kea—nqn ¯ nra Æerow¸ean ha– sak˚: Kar mi ardar mard, or ha˘eli eˇaw AstÆown, As– 10

4. 11–5. 6

11

12

13

14 15

16

17

18 19

20

5 2

3

4 5

6

Imastow¸iwn Soˇomoni

1236

towaÆ sirec nran, ew nran‘ ir kendanow¸ean ßamanak‘ me– ˇaworneri mijic Œoxadrec erkinq: Na yaŒætakowec, or– p¯szi œarow¸iwn˚ œaylaŒoxi nra imastow¸iwn˚, kam nen– gow¸iwn˚ œxabi nra hogin: Anzgamow¸ean œar naxan´˚ æeˇowm ¯ barowc, ew cankasirow¸ean kirq˚ xow˘api ¯ mat– nowm anmeˇneri mitq˚: Ayd ardar˚ katarelow¸ean ha– saw kar˘ ßamanakowm, ew orovhetew nra hogin cankali ¯r Tiroj˚, owsti na tagnapec œareri m¯j: Isk mardik te– san da ew œhaskacan, oœ ¯l noynisk mtaÆecin, ¸¯ AstÆow ardarow¸iwn˚ ir srberi vray ¯, ew nra ´eøqn anpakas ¯ ir ˚ntrealneri vrayic: Hangowceal ardar˚ datapartowm ¯ kendani ambariætnerin, ew vaˇ hasownow¸ean hasaÆ e– ritasardow¸iwn˚ datapartowm ¯ bazmameay aniraw Æe– row¸iwn˚: Imastowni vax˘an˚ tesnowm ew œen haskanowm, ¸¯ inœ ¯ xorhel T¯r˚ nra masin ew inœic ¯ zgowæacrel nran: Mardik k˚ tesnen ew k’arhamaren nran, minœdeø T¯r˚ pi– ti ÆiÆaˇi nranc vray: Ew dranic yetoy nranq piti linen anarg korÆanman ew amظanqi m¯j‘ yawitenakan meøel– neri het, orovhetew T¯r˚ piti pay¸ecni nranc owøaÆ anææownj marminner˚, himqeric piti æarßi nranc, min– œew or nranq ispaø xopan daønan, tanjowen caweri m¯j. ew piti korœi nranc yiæatak˚: Irenc kowtakaÆ meˇqe– ric tagnapaÆ‘ nranq piti hasnen datastani Ørowan, ew nranc gorÆaÆ anirawow¸iwnner˚ piti kætamben nranc ˘akat aø ˘akat: Ayn ßamanak ardar˚ æat hamar´ak piti kangni i– ren neˇoˇneri hand¯p, ew nranq, ovqer arhamarowm ¯in nra vastak˚, tesnelov nran, piti xøovowen sastik erkiwˇic ew piti zarhowren nra sqanœeli Œrkow¸ean ha– mar: Nranq piti zˇjan irenc mtqowmew hogow neˇow¸iw– nic ˘næowaÆ‘ piti haøaœen ow asen. ¡Sa ayn mardn ¯, orin menq Æaˇrowm ¯inq mi ßamanak ew naxatinq ¯inq talis: Menq‘ anmitners, nra varq˚ molorow¸iwn ¯inq hamarowm, isk nra vax˘an˚‘ anarganq: Bayc na inœp¯?s dasow– ec AstÆow ordineri æarq˚‘ daønalov srberin vi˘akakic: Owremn menq molorowecinq ˘æmartow¸ean ˘anaparhic, ar– darow¸ean loys˚ œlowsaworec mez, ew mer srterowm œÆagec

1237

Imastow¸iwn Soˇomoni

5. 7–24

ardarow¸ean aregak˚: Menq xrowecinq anØr¯now¸ean ew korstean æawiˇneri m¯j, gnacinq ankox anapatnerov ew œ˘anaœecinq Tiroj ˘anaparhner˚: I?nœ æah berec mez hpartow¸iwn˚, ew i?nœ npast berec mez harstow¸eamb parÆenal˚: Ayd am¯nn ancaw inœp¯s stower ew ¸øaw inœ– p¯s mardow vaˇancowk hambaw, inœp¯s owøaÆ jrer˚ ˘eˇqoˇ naw, ori ancnelowc yetoy anhnarin ¯ gtnel nra hetqe– r˚ ew ¸oˇaÆ æawiˇner˚ aliqneri m¯j. kam‘ inœp¯s Ødowm ˘axroˇ ¸øœown˚, ori ˚n¸acqic œi mnowm næmareli mi ban. magilnerov baxowelov ew ˘eˇqelov ¸e¸ew hoˇm˚, na bowøn owßov mtnowm ¯ olortic olort ew, ¸ewer˚ ¸aŒaharelov, sla– nowm d¯pi aøaj. dranic yetoy nra slacqic œi mnowm ew oœ mi næan. kam‘ inœp¯s d¯pi npatakak¯tn ar´akowaÆ net, or ¸øœowm ¯ Ød˚ ˘eˇqelov, bayc Ød˚ krkin arag irar ¯ ga– lis, ew œgites, ¸¯ net˚ orteˇic ancaw, - aydp¯s ¯l menq. Ænowecinq ow dadarecinq goyow¸iwn ownenalowc ew œkaroˇa– canq aøaqinow¸ean oœ mi næan coyc tal, ayl maæowecinq mer isk œariqneri m¯j: Ardarew, ambaræti yoys˚ korœowm ¯ inœp¯s qamowc bar´racowaÆ Œoæi, ibrew mrrikic hala– ÆowaÆ manrik eˇeam, ibrew hoˇmic crowaÆ Æowx kam inœp¯s m¯k Øroway hiwri yiæatak: Bayc ardarner˚ piti apren yawitean. nranc var´˚ Tirojic ¯, ew nranc xnamq˚ Bar´– realic: Dra hamar ¯l nranq Tiroj ´eøqic piti ˚ndownen arqayow¸ean vayelœow¸iwnn ow geˇecik ¸ag˚, qani or T¯rn ir ajov nranc hovani ew ir bazkov nranc paætpan ¯ li– nelow: T¯r˚ piti spaøazinowi ir naxan´axndrow¸eamb ew piti zinavaøi ir araraÆnerin‘ ¸ænamineric vr¯ß low– Æelow hamar. ibrew zrah na piti hagni ardarow¸iwn˚ ew anaœaø datastan˚ ibrew saˇawart piti dni glxin, orp¯s vahan piti vercni ir anparteli srbow¸iwn˚ ew orp¯s hatow sowser piti sri barkow¸iwn˚: Ew Tiroj het miasin ow xaøn, aæxarh˚ piti paterazmi anzgamne– ri d¯m: Amperic, inœp¯s laynali˘ aˇeˇneric, Œaylakneri korovi neter piti teˇan ew ¸øœen d¯pi npatakak¯t˚, ew barkow¸iwnic, inœp¯s qaranetic, aøat karkowt piti ¸aŒowi, Æovi jrer˚ piti zayragin yorden nranc vray, ge– ter˚ piti anxnay oˇoˇen, bowøn hoˇm˚ piti harowaÆi

7

8

9 10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20, 21

22

23

24

6. 1–19

Imastow¸iwn Soˇomoni

1238

nranc d¯mqin ew, inœp¯s mrrik˚, piti qæi nranc: AnØr¯– now¸iwn˚ piti aweri oˇj erkir˚, ew xardaxow¸iwn˚ piti korÆani bønakalneri gaher˚: 6, 2 3

4

5

6

7, 8

9

10 11

12 13

14 15

16

17

18

19

Lsec¯—q, o—v ¸agaworner, ew haskac¯—q. sovorec¯—q, erkri bolo—r Æageri ¸agaworner: Aka—nj dr¯q dowq, or bazmow– ¸iwnner own¯q ´er ´eøqi tak ew hpartanowm ¯q, or ti– rowm ¯q bazowm azgeri vray. ´ez ayd iæxanow¸iwn˚ Tiroj koˇmic ¯ trowaÆ, t¯row¸iwn˚‘ Bar´realic. na ¯l haæiw ¯ pahanjelow ´er gorÆeri hamar ew qnnelow ¯ ´er mtaÆowm– ner: Dowq nra ¸agaworow¸ean spasawornern ¯q, bayc ow– ˇiˇ dat œ¯q varowm, œ¯q pahowm nra Ør¯nqner˚ ew œ¯q hete– wowm AstÆow kamqin, isk na ah ow tagnapov piti hasni ´ez vray, qani or iæxanneri hamar anaœaø datastan ¯ linelow, minœdeø øamiki hamar kay nerman oˇormaÆow¸iw– n˚: HzØrnern aweli xist en datowelow, orovhetew T¯r˚ oœ oqi yatkap¯s ir aœqi tak œi ownenowm, œi xoræowm oœ mi meÆow¸iwnic, qanzi inqn ¯ steˇÆel ¸¯— meÆin ew ¸¯— Œoqrin ew hawasarap¯s xnamq ¯ taÆowm bolori nkatmamb: Bayc zØraworneri nkatmamb aweli xist qnnow¸iwn piti lini: Ard, ´ez en owˇˇowaÆ im xØsqer˚, o—v bønakalner, orp¯szi imastow¸iwn sovor¯q ew œsxalow¯q: Ayn am¯n˚, inœ sowrb ¯, pahec¯—q srbow¸eamb, ew dowq piti srbanaq. nranq, ovqer sovoren ayd baner˚, paætpanow¸iwn piti gtnen: Ard, ´gtec¯—q hetewel im xØsqerin, ŒaŒagec¯—q ew piti xratow¯—q: Lowsawor ew an¸aøam ¯ imastow¸iwn˚, diwrin ¯ yaytnwowm iren siroˇnerinew heæt ¯ gtnwowm Œntøoˇneric: Na inqn ¯ hasnowm iren cankacoˇnerin‘ aweli æowt ˘a– naœowelow hamar: Ov vaˇ ¯ elnowm nran Œntøelow, na œi œarœarowi, orovhetew degerelis k˚ gtni ayn ir døan mØt: Nra masin mtaÆeln ard¯n katareal imastow¸iwn ¯, ew ov tqnowm ¯ nra hamar, æat æowt ¯l k˚ ¸e¸ewanay hogsic: Ardarew, imastow¸iwnn inqn ¯ ærjowm‘ gtnelow iren arßani eˇoˇnerin, ew qaˇcrow¸eamb yaytnowelov nranc æawiˇneri vray, inqn ¯ nranc talis am¯n mi hnaragitow¸iwn: I– mastow¸ean skizb˚ imastow¸iwn sovorelow ˘æmarit can– kow¸iwnn ¯. isk sovorelow cankow¸iwn˚ nra nkatmamb ta– ÆaÆ s¯rn ¯, nra Ør¯nqneri pahpanow¸iwn˚ gow¸n ¯, nra Ø–

1239

Imastow¸iwn Soˇomoni

6. 20–7. 13

r¯nqneri iwracowm˚‘ aneˇÆow¸ean hastatownow¸iwn˚: Isk aneˇÆow¸iwn˚ mardown mØtecnowm ¯ AstÆown, ew imastow– ¸ean cankow¸iwn˚ tanowm ¯ d¯pi arqayow¸iwn: Ard, o—v ßoˇovowrdneri bønakalner, e¸¯ iæxanow¸ean gaher ew ma– kanner ¯q tenœowm, apa patowec¯—q imastow¸iwn˚, or– p¯szi yawitean ¸agawor¯q: Isk ¸¯ i?nœ ¯ imastow¸iw– n˚ ew inœp¯?s ¯ Æagel ayn, es k˚ patmem. es œem ¸aqcni ´eznic nra gaˇtniqner˚, ayl ayn k˚ qnnem araraÆneri steˇÆman skzbic ew k˚ bacayaytem nra imacow¸iwn˚: Es œem æeˇowi ˘æmartow¸iwnic ew oœ ¯l nran k˚ hetewem ayn an´i nman, or maæowel ¯ naxan´ic, qani or aydpisi m¯– k˚ haˇord œ¯ imastow¸ean˚: Imastownneri bazmow¸iwnn aæxarhi Œrkow¸iwnn ¯, imastown ¸agawor˚‘ ßoˇovowrdne– ri amrow¸iwn˚: Aysowhetew orp¯s xra—t aø¯q im xØsqer˚ ew Øgtowec¯—q drancic:

20 21 22

23 24

25

26

27

Es inqs ¯l mahkanacow mard em bolori nman ew naxa– 7 steˇÆ hoˇaÆni Ænownd: Es ews marmin em aøel mØr orovay– 2 nowm tasnamseay ßamanaki m¯j‘ maÆowelov areamb tˇa– mardow sermic ew hamateˇ qni cankali ha˘oyqic: Es 3 ¯l Ænowelov‘ ænœeci noyn ˚ndhanowr Ød˚ew hamanman væte– ri noyn erkirn ˚nkay: Aøajin barbaøs bolori nman noyn 4 lac˚ eˇaw, ew es ¯l snoweci xan´arowri ew hogseri m¯j: Φagaworneric oœ oq owriæ skizb œi ownecel. aæxarh˚ m¯k 5, 6 mowtq owni bolori hamar ew m¯k ˚ndhanowr elq: Dra ha– 7 mar ¯l aˇØ¸elov xndreci, ew in´ imastow¸iwn trowec, kan– œeci aø AstowaÆ, ew imastow¸ean hogi ekaw im m¯j: Es 8 naxameÆar hamareci ayn, qan iæxanow¸iwnn ow gah˚, ew harstow¸iwn˚ oœinœ hamareci nra hamematow¸eamb: Es 9 ayn œnmanecri ¸ankar߯q qareri, orovhetew oskin mi bowø awaz ¯ nra aøaj, isk arÆa¸˚ nra hamematow¸eamb‘ mi bowø kaw: Aøoˇjow¸iwnic ew geˇeckow¸iwnic aøawel‘ es si– 10 reci ayn, ew nax˚ntreci loysic aøawel, orovhetew anma– reli ¯ nranic bxoˇ loys˚: Es nra ænorhiw æøayl bariq– 11 ner stacay, ew nra Øgnow¸eamb hasay an¸iw harstow¸e– an: Es hr˘oweci bolor nranc het, owm aøajnordowm ¯r 12 imastow¸iwn˚, bayc œgit¯i, or am¯n inœi Ænownd towoˇ– ˚ na ¯r: Es sovoreci aøanc nengow¸ean ew aøanc na– 13

7. 14–30

14

15

16 17

18

19, 20

21

22

23

24

25

26

27

28 29

30

Imastow¸iwn Soˇomoni

1240

xan´i ¯l baæxowm em, œem ¸aqcnowm nra harstow¸iwn˚, o– rovhetew na anspaø gan´ ¯ mardkanc hamar: Nranq, or varwowm en aysp¯s, barekamanowm en AstÆow het‘ nra kr¸ow¸ean ˚nÆayaÆ pargewneri ænorhiw: Tay AstowaÆ, or es xØsem irawaxohow¸eambew ownenam nra towaÆ ænorh– nerin arßani mtaÆowmner, orovhetew na inqn ¯ imas– tow¸ean aøajnord˚ ew imastownnerin owˇˇow¸iwn towoˇ– ˚, orovhetew nra ´eøqowm enq ¸¯— menq, ¸¯— mer xØsqer˚ew ¸¯— am¯n mi imastow¸iwn ew xelamit gorÆ: Na in´ tow– el ¯ eˇaÆ baneri masin ansxal gitow¸iwn˚, or ˘anaœem aæxarhi hastatman karg˚ ew tarreri nergorÆow¸iwn˚, ßamanakneri skizb˚, vax˘an˚ ew mijin mas˚, aregaki ærjanneri ŒoŒoxow¸iwnner˚ ew eˇanakneri ærjadar´er˚, tarreri ptoytnern ow astˇeri dirqer˚, anasownneri barqer˚ ew gazanneri gazanayin yatkaniæner˚, hoˇme– ri æarßowmnern ow mardkanc mtqer˚, townkeri ´ewaŒoxow– ¸iwnnern ow armatneri zØrow¸iwn˚: Es imacay ayn a– m¯n˚, inœ ÆaÆowk ¯r kam bacayayt, orovhetew imastow– ¸iwn˚, or bolori ˘artarapetn ¯, owsowcanec in´: Nra m¯j kay banakan hogi, or sowrb ¯, miaÆin, bazmabaæx, nowrb, diwraæarß, parz, anarat, yaytni, anvr¯p, ba– res¯r, arag, anargel, barerar, mardas¯r, hastatown, zgowæawor, anhog, amenazØr, amenahayeac ew karoˇ‘ ¸a– Œancelow mtawor, maqowr ew nrbin bolor baneri m¯j: Ar– darew, imastow¸iwnn aweli æarßown ¯ bolor æarßowmneric ew ir ystakow¸ean pat˘aøov ¸aŒancowm ew ancnowm ¯ a– m¯n inœic ners: Na AstÆow zØrow¸ean ˘a˘anœn ¯, Ame– nakali ˘æmarit Œaøqi Æagowm˚, ew dra hamar ¯l oœ mi piˇÆ ban œi xaønwowm nran: Na mætnjenawor loysi næoyl ¯, AstÆow nergorÆow¸ean anarat hayelinew nra vehow¸ean patker˚: Na mi ¯, bayc amenakaroˇ. na inqnakay ¯, bayc norogowm ¯ am¯n ban, serndic serownd ancnowm ¯ ma– qowr hogineri m¯j ew patrastowm AstÆow barekamner ew margar¯ner: AstowaÆ œi sirowm owriæ oœ oqi, baci imas– tow¸eamb aproˇic: Ardarew, imastow¸iwnn aweli geˇec– ik ¯, qan aregak˚ ew bolor astˇaboyler˚, isk loysi het hamemataÆ‘ aøawel ¯ nranic, orovhetew loys˚ Œoxwowm ¯

1241

Imastow¸iwn Soˇomoni

8. 1–15

giæeri, minœdeø imastow¸ean˚ œi karoˇ yaˇ¸el œarow¸iwn˚: fflgtakar aøoˇjow¸eamb taraÆowelov Æagic Æag, i– 8 mastow¸iwn˚ qaˇcrow¸eamb bowßowm ¯ bolorin: Sireci ayn, 2 hetamowt eˇay nran im patanekow¸ean Øreric, xndreci nran, or in´ harsnanar, ew cankacay nra geˇeckow¸iw– n˚: ffiaøawor ¯ nra aznowakan Æagowm˚, qanzi na ke– 3 anqi haˇordow¸iwn owni AstÆow het, ew bolori T¯r˚ si– rec ayn: Na xorhrdakic ¯ AstÆow imastow¸ean˚ ew inqn 4 ¯l tenœowm ¯ nra geˇeckow¸iwn˚: E¸¯ keanqowm harstow– 5 ¸iwnn ¯ cankali ownecowaÆq˚, apa o?r harstow¸iwnn ¯ a– weli meÆ, qan imastow¸iwn˚, or karoˇ ¯ am¯n inœ anel: E¸¯ imacakanow¸eamb ¯, or gorÆwowm ¯ ays kam ayn ba– 6 n˚, apa o?v karoˇ ¯ aøawel law ˘artarapet linel e– ˇaÆ baneri m¯j, qan imastow¸iwn˚: E¸¯ mard arda– 7 row¸iwn ¯ sirowm, apa ardarow¸ean vastaki ardiwnq˚ aøaqinow¸iwnn ¯, orovhetew na ¯, or sovorecnowm ¯ gi– tow¸iwn ew xohemow¸iwn, ardaramtow¸iwn ew ariow¸iwn, o– roncic aøawel pitani ban œkay mardow keanqowm. isk 8 ov cankanowm ¯ bazmahmowt linel, ¸oˇ na tenœay imas– tow¸iwn, or giti anceal˚ ew køahowm ¯ galiq˚, haska– nowm ¯ ¸¯— xØsqi imastner˚ ew ¸¯— aøakneri meknow¸iw– n˚, kanxap¯s ˘anaœowm ¯ ¸¯— naxanæanner˚, ¸¯ zarma– nahraæ baner˚ ew ¸¯— ßam ow ßamanakneri elqer˚: Ew 9 aha es oroæeci, or na keanqowm anbaßan lini in´nic, gitakcelov, or na bari xorhrdatow k˚ lini in´ hamar ew k˚ mxi¸ari in´ hogseric ew trtmow¸iwnic: Es nra 10 ænorhiw Œaøq k˚ vastakem ßoˇovrdi m¯jew patiw‘ Æere– ri aøjew: Deø patani‘ mitqs sowr k˚ lini dat ow da– 11 tastani ßamanak, ew es Œaøawor k’erewam hzØrneri aœ– qin: Erb løem, piti spasen, or in´ lsen, erb sksem xØ– 12 sel, owæadir piti hetewen in´, ew erb xØselis linem, pi– ti zarmanqic aŒ i beran mnan: Imastow¸ean ænor– 13 hiw es anmahow¸iwn piti gtnem ew yawerß yiæatak ¸oˇnem im yetnordneri m¯j: Darman piti linem ßoˇovowrdnerin, 14 ew azger˚ piti hnazandowen in´: Soskali bønakalner˚ 15 piti sarsaŒen in´nic‘ lselov im masin. bazmow¸ean m¯j es ænorhaæat piti erewam ew paterazmi m¯j‘ aøaqi–

8. 16–9. 10 16

17

18

19 20 21

9 2

3 4

5

6

7

8

9

10

Imastow¸iwn Soˇomoni

1242

ni: Mtnelov im town˚‘ es piti hangstanam imastow¸e– an het, qanzi nra ˚nkerakcow¸ean m¯j daønow¸iwn œkay, ew nra keanqi het haˇordakcoweln ¯l viæt ow caw œow– ni, ayl‘ owraxow¸iwn ew xndow¸iwn: Im m¯j xorhelov ays– p¯s‘ es v˘øeci im srtowm, or anmahow¸iwn˚ azgakic ¯ imastow¸ean˚, or bariqneri vayelœow¸iwn˚ bxowm ¯ nra barekamow¸iwnic, anspaø harstow¸iwn˚‘ nra ´eøqi vas– takneric, imastow¸iwn˚‘ nra xØsqeri kr¸ow¸iwnic, Œaø– qi ´eøqberowm˚‘ nra mtqerin haˇordakic linelowc, ows– ti es ærjowm ew Œntøowm ¯i ayn, or vercn¯i in´ mØt: Es mtavarß manowk ¯i ew bari hogow handipeci. manawand‘ xist azniw ¯i, ew marmins ¯l‘ anarat: Ew ayn ¯l haska– cay, or e¸¯ AstowaÆ in´ œtar, es ayl kerp œ¯i karoˇ linel imastown: Imastow¸iwn˚ naew ayn ¯, or ˘anaœes, ¸¯ owmic ¯ ænorh˚ trwowm: Es ˚nkay Tiroj aøjew ew amboˇj srtov aˇaœeci nran: O—v im hayreri AstowaÆ ew T¯rd oˇormow¸ean, dow es, or qo xØsqov steˇÆecir bolorin. ew qo imastow¸eamb ´ewaworecir mardown, or tiri qo steˇÆaÆ araraÆnerin, srbow¸eamb ow ardarow¸eamb kaøavari aæxarh˚ew owˇiˇ hogov dat ow datastan ani: To—wr in´ qez gahakic i– mastow¸iwnic ew xotan mi— hamarir in´ qo Æaøaneric: Ardarew, es qo Æaøan em ew qo aˇaxni ordin, es tkar mard em ew kar˘atew keanqi t¯r, es hasown œem dati ow Ør¯nqi imacow¸ean m¯j: Ew e¸¯ noynisk orew¯ m¯k˚ karoˇ ¯ katareal linel mardow ordineri m¯j, bayc e¸¯ qo imas– tow¸iwn˚ heøow ¯ nranic, na oœinœ piti hamarowi: Dow in´ ˚ntrecir qo ßoˇovrdi ¸agawor ew qo tˇaneri ew aˇ– jikneri datawor: Dow asacir, or es ta˘ar æinem qo sowrb leran vrayew zohaseˇan‘ qo bnakow¸ean qaˇaqowm, qo ayn sowrb xorani nmanow¸eamb, or skzbic ewe¸, naxa– p¯s, inqd patrastecir: Qez het ¯ naew imastow¸iw– n˚, or giti qo gorÆer˚, qez mØt ¯r na, erb dow ararowm ¯ir aæxarh˚, ew git¯r, ¸¯ orn ¯ ha˘eli qo aœqinow orn ¯ qo patowirannerin hamapatasxan: Aøaqi—r dran qo sowrb erknqic, qo Œaøqi a¸oøic owˇarki—r dran, or gay ew teˇ gtni im m¯j, ew es gitenam, ¸¯ inœn ¯ ha˘eli qo

1243

Imastow¸iwn Soˇomoni

9. 11–10. 10

aøjew, qanzi na git¯ am¯n inœ ew xelamowt ¯ bolorin, im gorÆeri m¯j in´ k’aøajnordi zgastow¸eamb ew ir Œaøqov k˚ pahpani in´, im gorÆern ˚ndowneli k˚ linen, es arda– row¸eamb k˚ datem qo ßoˇovrdinew arßani k˚ linem im hØr gahin: O?r mard˚ karoˇ ¯ imanal AstÆow xorhowrdner˚, ew kam o?v karoˇ ¯ xelamowt linel, ¸¯ inœ ¯ kamenowm T¯r˚. qanzi mahkanacowneri mtaÆowmner˚ anstoyg en, isk mer giteliqner˚‘ anhastat: EˇÆaneli marmin˚ Æanracnowm ¯ hogin, ew hoˇeˇ¯n ays yark˚ bazmahog ¯ dar´nowm mitq˚: Owsti menq haziw enq nkatowm erkrayin baner˚ew œarœa– ranqov enq gtnowm ayn, inœ ˚nkaÆ ¯ mer otqeri mØt: Isk ayn, inœ gtnwowm ¯ erknqowm, o?v karoˇ ¯ qnnel, ew o?v ka– roˇ ¯ gitenal qo xorhowrdner˚, e¸¯ dow imastow¸iwn œtas ew qo sowrb Hogin œaøaqes qo bar´ownqneric: Aysp¯s ¯, or erkrayinnern owˇˇecin irenc æawiˇner˚, sovorecin ayn, inœ ha˘eli ¯ qez, ew Œrkowecin qo imastow¸eamb:

11

12

13

14 15

16 17

18

Imastow¸iwn˚ hastatown pahec aæxarhi naxasteˇÆ 10 hØr˚‘ miaynak steˇÆealin: Na Œrkec nran ir yancanq– 2 neric ew zØrow¸iwn towec nran bolori vray iæxelow: Isk 3 aniraw˚ barkow¸eamb heøacaw dranic ew korÆanowec ir eˇbayraspan zayroy¸i m¯j: Dra hamar ¯l imastow¸iwn˚ 4 erkrord angam Œrkec heˇeˇowaÆ erkir˚ œnœin ayn Œay– ti ænorhiw, ori nawapetn ¯r ardar˚: Imastow¸iwnn ¯r 5 noynp¯s, or miabanow¸eamb œarow¸ean m¯j xønowaÆ azge– ri mijic ˘anaœec ardarin, nran anarat pahec AstÆow aøjewew hzØrin pahpanec ordow nkatmamb taÆaÆ g¸ow– ¸eamb: Imastow¸iwnn ambariætneri korsti ßamanak 6 Œrkec ardarin‘ Œaxcnelov nran hing qaˇaqneri vray ijnoˇ hric, owr orp¯s œariqi vkay‘ hoˇer˚ Æxalov deøews 7 mnowm en xopan, owr ptˇatow townker˚ ßamanakin ptowˇ œen talis, ew owr orp¯s anhawat hogow yiæatak‘ kangown ¯ aˇi ar´an˚: Zanc anelov imastow¸iwn˚‘ nranq oœ mi– 8 ayn vnas krecin barin œ˘anaœelow hamar, aylew aæxarhowm anmtow¸ean yiæatak ¸oˇecin, orp¯szi irenc yancanqne– r˚ ÆaÆkowaÆ œmnan: Isk imastow¸iwnn iren Æaøayoˇnerin 9 Œrkec væteric: Na eˇbØr barkow¸iwnic ŒaxaÆin aøaj– 10 nordec d¯pi owˇiˇ æawiˇner, coyc towec nran AstÆow ar–

10. 11–11. 10

11 12

13 14

15 16

17

18 19 20

21

11 2 3 4

5 6 7 8 9

10

Imastow¸iwn Soˇomoni

1244

qayow¸iwn˚ ew srbow¸iwnner˚ ˘anaœelow gitow¸iwn˚: Yajo– ˇow¸iwn ew æah towec nran ir tqnow¸iwnneri m¯jew bazmac– rec nra vastak˚: Bønacoˇneri agahow¸iwnic paætpa– nec nran, aweli harstacrec nran ew pahpanec ¸ænami– neric: Nran zgowæacrec daranakalneric ew yaˇ¸oˇ dar´– rec bowøn paterazmowm, orp¯szi gitenay, ¸¯ astowaÆa– paætow¸iwn˚ zØrawor ¯ am¯n banic: Imastow¸iwn˚ œlqec va˘aøowaÆ ardarin, ayl meˇqeric Œrkec nran, nra het ijaw Œos˚ ew kapanqneri m¯j œ¸oˇec nran, minœew isk nra ´eøq˚ ¸agaworakan gawazan drec ew nran iæxanow¸iwn towec iren neˇoˇneri vray, coyc towec, or staxØsner ¯in iren bambasoˇner˚, ew yawitenakan Œaøq towec nran: Imastow¸iwn˚ Œrkec sowrb ßoˇovrdin ew anarat serndin‘ iren neˇoˇ azgi ´eøqic: Imastow¸iwn˚ mtaw Tiroj Æa– øayi hogow m¯j ew hraæagorÆow¸iwnnerov ow sqanœeliqne– rov dimagrawec ahazdow ¸agawornerin. srberin hatow– cec irenc vastaki var´˚, nranc aøajnordec sqanœe– li ˘anaparhov, cerek˚ nranc hovani eˇaw, isk giæer˚‘ astˇaloys: Nranc anckacrec Karmir Æovov ew taraw nranc aøat jreri mijov: Υnkˇmec nranc ¸ænaminerin, isk irenc verew hanec andndi xorqeric: Dra hamar ¯l ardarner˚ koˇoptecin ambariætnerin ew Ørhnecin, T¯—r, qo sowrb anown˚. qo ´eøq˚, or martnœowm ¯r irenc hamar, Ørhnecin miahamowø: Imastow¸iwn˚ bacec hamreri be– ran˚ ew ystakaxØs dar´rec manowkneri lezown: Imastow¸iwn˚ sowrb margar¯i ´eøqov yajoˇecrec nranc gorÆer˚: Nranq ærjecin anbnak anapatowm ew vranner xŒecin ankox vayrerowm, kangnecin paterazmoˇneri d¯m ew vanecin ¸ænaminerin, Æarawecin ew aˇersecin qez, nranc jowr trowec apaøaß qaric, ew nranc papak˚ ya– gecaw karÆr qaric: Ardarew, inœ banov or patßowecin irenc ¸ænaminer˚, noyn ayd banic nranq, erb kariqi m¯j ¯in, barerarow¸iwn gtan: Ariwnov karmraÆ ew alexøov mætnjenakan geti Œoxar¯n, orp¯s kætambanq manka– kotor hramani, dow aøat jowr towir anyoysnerin‘ coyc talov, ¸¯ Æarawi ßamin inœp¯s es tanjel hakaøakord– nerin. erb irenc patßi œaŒn aøan, qo oˇormaÆow¸eamb

1245

Imastow¸iwn Soˇomoni

11. 11–26

xratowaÆ‘ haskacan, ¸¯ inœp¯s en tanjwowm qo barkow¸e– amb datapartowaÆ ambariætner˚: Sranc, ibrew xra– toˇ hayr, Œor´ow¸ean en¸arkecir, isk ambariætnerin, ibrew xist ¸agawor, kætambecir datapartelov: Noyn vtangin en¸arkowecin ¸¯— heøow ew ¸¯— mØtik gtnowoˇner˚, ew nranc krkin hamakec anceali yiæoˇow¸iwnneri trtmow– ¸iwnn ow heÆow¸iwn˚, orovhetew, erb nranq lsowm ¯in, ¸¯ irenc kraÆ patßi mijocov barepaætner˚ eraxtiqi en arßanacel, ˘anaœowm ¯in qo œaŒ˚, T¯—r: Deø er¯k ew va– ˇowc i ver owm nranq owracel ew Æaˇrowm ¯in, d¯pqeri verjin elqic drdowaÆ‘ zarmacan, ¸¯ irenq ardarneri nman œ¯in ew piti Æaraw¯in: Irenc aniraw ow anmit mtaÆowmne– ri Œoxar¯n, oroncov molorowaÆ‘ nranq anxØs soˇownner ew vat¸ar ˘i˘owner ¯in paætowm, nranc vray ar´akecir anban anasownneri mi bazmow¸iwn‘ vr¯ßxndir linelow ha– mar, orp¯szi gitenan, ¸¯ inœov or meˇanœowm ¯ mard, noyn banov ¯l piti patßowi: AmenazØr qo ´eøqi hamar, or ankerparan niw¸ic hastatec ays aæxarh˚, dßowar œ¯r ar´akel nranc vray arjeri mi bazmow¸iwn kam vayrag aøiwÆner kam norasteˇÆ, anÆanظ kataˇi ayl gazan– ner‘ howr ow krak ænœoˇ, æarawalic Æowx ar´akoˇ, aœqeric sastik kayÆer Œaylatakecnoˇ: Nranc xortakelow ha– mar bawakan ¯r oœ miayn dranc pat˘aøaÆ vnas˚, ayl– ew dranc tesqic zgacowaÆ sarsaŒ˚ k˚ span¯r nranc: Bayc aøanc dran ¯l nranc karoˇ ¯in korÆanel‘ mi hoˇ– mov isk halaÆelov ow crelov nrancqo hogow zØrow¸eamb ew ardaradatow¸eamb: Bayc dow am¯n inœ kargecir œaŒov, ¸owov ow kæøov, orovhetew iwraqanœiwr ßam qez het ¯ qo amenazØr owß˚, ew o?v karoˇ ¯ d¯m kangnel qo bazki zØ– row¸ean˚, orovhetew amboˇj aæxarh˚ qo aøjew ¯ ibrew kæeøqi nßar ew kam inœp¯s cØˇi mi ka¸il, or ijnowm ¯ er– kir: Bayc dow oˇormowm es bolorin, orovhetew karoˇ es anel am¯n banew ¸oˇnowm es, or apaæxarow¸eamb qawow– en mardkayin meˇqer˚: Qani or atelo—v œ¯, or steˇÆel es am¯n inœ, ayd pat˘aøov ¯l sirowm es inœ or kayew gar– æanq œes zgowm qo araraÆneric ew oœ m¯kic: Inœp¯?s karoˇ ¯r orew¯ ban linel, e¸¯ dow œkamenayir, ew inœp¯?s karoˇ ¯r

11

12

13 14

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

26

11. 27–12. 16

27

12, 2

3 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Imastow¸iwn Soˇomoni

1246

goyatewel mi ban, e¸¯ dow goyow¸ean kanœaÆ œlin¯ir ayn: Xnayi—r bolorin, o—v hoges¯r T¯r, qanzi qonn ¯ am¯n ban: Am¯n bani m¯j ¯ qo aneˇÆ hogin: Dra hamar ¯l me– ˇapartnerin yandimanowm es sakaw aø sakawew yiæecne– lov, ¸¯ inœ meˇqer en gorÆowm, sovorecnowm es, or œariq– neric xowsaŒelov‘ hawatan qez, T¯—r: Dow atecir naew qo sowrb erkri hin bnakiœnerin irenc kataraÆ garæe– li gorÆeri‘ kaxardow¸iwnneri, ansowrb zohaberow¸iwnne– ri, manowkneri anoˇorm kotoraÆneri ew astowaÆow¸eand nowirowaÆ xorhrdawor Ưseri ßamanak‘ mardkayin marm– ni Œorotiq ew ariwn owtelow hamar: Ew ayn Æererin ow Ænoˇnerin, oronq spanecin anØgnakan hoginerin, dow ka– mecar korsti matnel mer hayreri ´eøqov, orp¯szi ayn erkir˚, or amenic ¸ank ¯r qez hamar, ir m¯j ˚ndown¯r AstÆown arßanawor Æaøaner: Bayc nranc ews, orp¯s mardkanc, xnayecir, ar´akelov qo zØrqi aøajamartik– nerin‘ piÆaknerin, or sakaw aø sakaw spanen nranc, ¸¯ew dow anzØr œ¯ir ambariætneri d¯m paterazmelow ar– darneri ´eøqov kam amehi gazannerov, kam h¯nc mi xØs– qov miangamic korÆanelow nranc. bayc dow kamac-kamac datastan tesnelov‘ apaæxarow¸ean teˇ ¯ir ¸oˇnowm‘ œmoøanalov sakayn, or œar ¯ nranc ararq˚, bnaÆin ¯ nranc œarow¸iwn˚, ew yawitean œen Œoxowelow nranc mta– Æowmner˚, qanzi skzbic ewe¸ aniÆowaÆ ¯r nranc Ænownd˚: Dow erkiwˇ œ¯ir krowm orew¯ m¯kic, erb nerowm ¯ir ænorhowm meˇawornerin: Ardarew, o?v karoˇ ¯ asel qez, ¸¯ inœ es anowm, ew o?v karoˇ ¯ d¯m kangnel qo datastanin, kam o?v karoˇ ¯ qez kætambel azger korÆanelow hamar, or dow arel es, ew kam o?v karoˇ ¯ qez hakaøakowel‘ aniraw mardkan– cic vr¯ßxndir linelow hamar: O—œ, qeznic baci œkay ayl As– towaÆ, or hogar bolori hamar, orin yaytni dar´n¯ir, ¸¯ anardar œes datel: Ew oœ mi ¸agawor ow oœ mi bønakal œi karoˇ hayeacq˚ ver bar´racnel qo d¯m nranc hamar, owm patßel es dow. orovhetew ardar es ew ardarow¸eamb es kaøavarowm bolorin: Ov arßani ¯ patiß krelow, patßowm es, ew qo owßin Øtar ¯ anardar patiß˚: Qo zØrow¸iwn˚ ardarow¸ean iæxan ¯, ew bolori vray qo tirel˚ mˇowm ¯ qez

1247

Imastow¸iwn Soˇomoni

12. 17–13. 2

bolorin xnayelow: Dow ¸erahawatin coyc es talis qo owß˚ katareal zØrow¸eamb ew yandimanowm es nranc, ovqer œen ˘anaœowm qo zØrow¸iwn˚: Dow zØrow¸eamb es tirowm, bayc datowm es hezow¸eamb ew meÆ xnamqov xnamowm es mez, qani or qo zØrow¸iwn˚ qez het ¯ miæt, ew dow erb kamenas, karoˇ ¯ qo kamq˚ linel: Ayspisi gorÆerov ¯l dow sovo– recrir qo ßoˇovrdin, ¸¯ ardar˚ partawor ¯ mardas¯r linel, ew bari yoys nerænœecir qo ordinerin, ¸¯ nranc meˇ– qerin apaæxarow¸iwn k˚ tas: E¸¯ qo Æaøaneri ¸æna– minerin ew mahapartnerin aydœaŒ nerelov dow patßecir ew Œrkecir‘ nranc teˇ ow ßamanak talov, or karoˇanan azatowel œariqneric, apa orqa!n ˘æmarit datecir qo ordinerin, oronc hayreri het erdowm ew daæinq es knqel‘ bari awetiq talow hamar: Ard, mez xratelow hamar dow biwrapatik patßowm es ¸ænaminerin, orp¯szi menq, qo barerarow¸ean œaŒn aønelov, hogatar linenq ew erb da– towaÆ linenq, yowsanq oˇormow¸ean: Owsti ew nranc, or anmit ew tarapart keanqov ¯in aprel, dow tanjecir irenc isk garæeli kowøqerov, qani or nranq æat heøow gnacin irenc molorow¸ean ˘anaparhnerov ew anmit ere– xaneri nman xabowelov‘ astowaÆner hamarecin angam ayn kendaninerin, or anarg ¯in irenc isk ¸ænamineri hamar: Dra hamar ¯l nranc, inœp¯s anxØs manowkneri, datastani Œoxar¯n Æaˇr ow Æanak arir: Ew orovhetew nranq Æaˇr ow Æanaki sastic œxratowecin, AstÆow ar– ßani datastanin piti en¸arkowen: Nranq patiß en krelow h¯nc ayn anasownneric, oronc œarœarelis zayranowm ¯inew oronc astowaÆner ¯in hamarowm: Ew tesnelov Nran, owm aøaj owranowm ¯in, ˘anaœecin, or na ˘æmarit Astow– aÆ ¯, ew ayd pat˘aøov ¯l datapartow¸ean næan˚ ekaw irenc vray:

17

18

19

20

21

22

23

24

25 26

27

Iskap¯s bnow¸eamb yimar ¯in bolor ayn mardik, or as– 13 towaÆgitow¸iwn œown¯in ew ankaroˇ ¯in tesaneli bari baneric gitenal, ¸¯ orn ¯ Goy˚, ew oœ ¯l nayelov gorÆe– rin‘ ˘anaœecin nranc Πartarapetin: Ayl nra Œoxa– 2 r¯n astowaÆner hamarecin ka—m krak˚, ka—m hoˇm˚, ka—m aragahos Ød˚, ka—m astˇeri ærjanner˚, ka—m yord jrer˚ew

13. 3–18 3

4

5

6

7

8 9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

Imastow¸iwn Soˇomoni

1248

ka—m erknayin lowsatowner˚‘ aæxarhis arbaneakner˚: Ew e¸¯ dranc geˇeckow¸eamb hr˘owelov‘ nranc astowaÆner karÆecin, apa piti gitenayin, ¸¯ orqa!n aøawel ews law ¯ dranc T¯r˚, orovhetew na, or geˇeckow¸ean ararœa– petn ¯, na ¯l steˇÆel ¯ dranq: Isk e¸¯ zarmanowm en dranc owßi ew azdecow¸ean vray, apa ¸oˇ imanan, ¸¯ orqa!n aøawel ews zØrawor ¯ na, or steˇÆel ¯ dranq. qan– zi ararowaÆneri meÆow¸iwnic ew geˇeckow¸iwnic‘ noyn ha– mematow¸eamb ¯l erewowm ¯ dranq ararœagorÆoˇ˚: Sa– kayn ayd mardkanc meˇadrelow takawin qiœ ban kay, qani or, ¸¯ew molorowaÆ, bayc nranq AstowaÆ en oro– nel ew owzel en gtnel nran: Andradaønalov nra gor– Æerin‘ qnnowm ew tesoˇow¸eamb hawanelov tesaneliner˚‘ hamozwowm en, ¸¯ dranq geˇecik en: Bayc nranq ews arßani œen nerman, orovhetew e¸¯ karoˇacan aydqan xelamowt linel, or ˚ndownak eˇan znnelow aæxarh˚, a– pa inœo?w anmijap¯s œkaroˇacan yaytnaberel nra Ti– roj˚: Φæowaøakan en naew ayn mardik, ew meøeal ireri vray ¯ nranc yoys˚, ovqer astowaÆner hamarecin mard– kayin ´eøqi gorÆer˚, oskin ew arÆa¸˚, arowesti ˘artar kertowaÆqner˚, kendanineri nmanow¸iwnner˚ kam naxni– neri ´eøakert œnœin inœ-or qar: Ew e¸¯ orew¯ ataˇ´a– gorÆ, sˇocelov inœ-or geˇecik mi Æaø, varpetØr¯n qerel ¯ nra oˇj keˇew˚ ew keanqowm ØgtagorÆelow hamar pat– rastel vayelowœ ew pitani mi anظ, isk taæeˇ˚ vaøel kerakowr patrastelow hamar ew yagecel, kam anp¯tq, xoteli ew Æøtik-møtik Œayt˚ vercrel ow taæel ¯ gorÆi xor imacow¸eamb ew imastown xelamtow¸eamb ´ewaworel‘ nmanecrel mardow kerparanqin kam dar´rel anarg ken– danow ˘ægrit nmanow¸iwn, krov ÆeŒel ew karmir sngoyrov nerkel ayn, kawov sowaˇel nra bolor xordowbord maser˚, ew nra hamar ˚st arßanwoyn town æinelov‘ drel pati mØt ew amracrel erka¸ov, zgowæanalov, or œkorÆanowi, orovhe– tew git¯r, ¸¯ na inqn ir an´in Øgnel œi karoˇ, qanzi ar– ´an ¯ ew karØt Øgnow¸ean: Aynowamenayniw amowsnow¸ean, ordineri ew ownecowaÆqi hamar mØtenowm ow æænjowm ¯ ayd anæownœ kertowaÆqin, aˇaœowm ¯ ew œi amaœowm, ir aøoˇ–

1249

Imastow¸iwn Soˇomoni

13. 19–14. 15

jow¸ean hamar dimowm ¯ ayd apikarin, ir keanqi hamar aˇersowm ¯ ayd meøealin, aˇØ¸owm ¯ ayd ankarin, or ¸ew ow ¸ikownq lini iren. ew nranic, or otqn aøaj tanel œi karoˇ, ˘anaparhordow¸ean, harstow¸ean ew gorÆeri ya– joˇow¸ean hamar ¯ xndrowm, ew nranic, or ´eøq˚ æarßel œi karoˇ, xndrowm ¯ ´eøqeri korov ew argasaworow¸iwn:

19

Dar´eal. e¸¯ m¯k˚, naw bar´ranalov, kamenowm ¯ 14 ˘anaparhordel amehi aliqneri vrayov, Øgnow¸ean ¯ kan– œowm ayd Œaytin, orn aweli tkar ¯, qan nawi taxtak˚, qani or ¸¯ew naw˚ steˇÆowel ¯ æahi cankow¸iwnic, ew 2 ˘artarapetn ¯l imastow¸eamb ¯ kaøowcel, sakayn qo 3 naxaxnamow¸iwnn ¯, Ha—yr, or varowm ¯ ayn, orovhetew dow es, or Æovi m¯j ˘anaparh ew aliqneri m¯j apahov æa– wiˇ es towel‘ coyc talov, ¸¯ am¯n inœic karoˇ es Œrkel 4 minœew isk nran, ov Æov ¯ mtel noynisk aøanc Œor´ owne– nalow: Bayc dow kamenowm es, or qo imastow¸ean gorÆ˚ 5 zowr œancni, dra hamar ¯l mardik irenc an´er˚ vsta– howm en œnœin Œaytin ew, ærjelov aliqneri vrayov, Œrkwowm annæan lasti ænorhiw: Ardarew, h¯nc skzbic, erb kor– 6 Æanwowm ¯in ambartawan hskaner˚, aæxarhi yoys˚, apa– winelov lastanawin ew ˇekavarowelov qo ´eøqov, Œrkowec, or aæxarhi vray serownd lini. qanzi Ørhneal ¯ ayn Œay– 7 t˚, orov ardarow¸iwn ¯ linowm, ew aniÆeal ¯ ´eøakert 8 kowøq˚, inœp¯s naew ayn æinoˇ˚, orovhetew na kertec, isk ays eˇÆanelin astowaÆ anowanowec: Aøhasarak Ast– 9 Æown ateli en ¸¯— ambariæt˚ ew ¸¯— nra ambarætow¸iwn˚, orovhetew gorÆn ¯l, gorÆoˇn ¯l hawasarap¯s piti pat– 10 ßowen: Dra hamar ¯l he¸anosneri kowøqeri hamar ews da– 11 tastan ¯ linelow, qanzi AstÆow araraÆneri m¯j nranq garæow¸iwn en, mardkanc ordineri hamar‘ gay¸akˇow¸iwn– ner, anzgamneri hamar‘ otqeri orogay¸ner: Poønkow– 12 ¸iwn˚ skizb aøaw kowøqeri hnaragorÆow¸iwnic, isk keanqi apakanow¸iwn˚‘ nranc giwtic: I skzban¯ dranq œen eˇel 13 ew yawitean ¯l œen mnalow, dranq aæxarh ekan mardkanc 14 ownaynamtow¸ean hetewanqov, owsti nranc vax˘ann ¯l æowt ¯ sahmanowaÆ: Ir vaˇameøik ordow taraßam ma– 15 howan sgov ¸axÆoˇ mi hayr æinel towec nra ar´an˚ ew

14. 16–28

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Imastow¸iwn Soˇomoni

1250

ard¯n mahacaÆ ayd mardown meÆarec orp¯s astowaÆ ew ir hpataknerin awand ¸oˇec gaˇtni Ưser ew ˚nÆaner matowcel: Yetoy ambariæt ayd sovorow¸iwn˚ mnac er– kar ßamanak ew pahpanowec orp¯s Ør¯nq, ew bønakalne– ri hramanov kowøqer˚ paætelow karg sahmanowec: Isk nranc, or heøow bnakowelow pat˘aøov mardik œ¯in ka– roˇ d¯maød¯m patowel, noyn Ørinakov qandakecin nra heøawor kerpar˚ ew kertecin ¸agawori yaytni pat– ker˚ patowelow hamar, orp¯szi heøaworin, ibrew mØ– tiki, oˇoqen Œow¸ajanow¸eamb: Ang¯tneri m¯j paæ– tamownqi taraÆman˚ npastec arowestag¯t varpeti Œaøasirow¸iwn˚, ew na æat ar´anner kertec. qanzi na, ¸erews cankanalov ha˘eli linel iæxanin, janq œxna– yec ir arowestov nra patker˚ qandakelow ibrew geˇec– kow¸iwn: Isk bazmow¸iwn˚, arowestag¯ti gorÆi hmayqic hrapowrowaÆ, nran, or qiœ ßamanak aøaj meÆarowm ¯r orp¯s mardow, ayßm ard¯n paætamownqi aøarkay dar´– rec. ew da ¯l dar´aw keanqi orogay¸ ew gay¸akˇow¸iwn, orovhetew owm ßamanakin mardik Æaøayowm ¯in kariqic ow bønow¸iwnic drdowaÆ, ayßm ard¯n nra anhaˇordakceli anown˚ drin qari ow Œayti vray: Bawakan œ¯, or nranq molorowel ¯in AstÆow gitow¸iwnic, aylew, linelov angitow– ¸ean payqari m¯j, deø ayd œariqn ¯l xaˇaˇow¸iwn ¯in koœowm‘ mankaspan zohaberow¸iwnner kam gaˇtni Ư– ser katarelov ew kam owriæ krØnneric molegin anaøa– kow¸iwnner vercnelov: Nranq sowrb œen pahowm o—œ irenc keanq˚ ew o—œ ¯l amowsnow¸iwn˚. ˚nker˚ kaskaÆamtow¸eamb ka—m spanowm ¯ ˚nkeroj˚, ka—m ¸aqown xab¯ow¸eamb xˇ˘a– li vi˘aki ¯ hascnowm nran: Ew xaønixowøn ¯ am¯n inœ‘ ariwn˚ ew spanow¸iwn˚, goˇow¸iwn˚ ew nengow¸iwn˚, apa– kanow¸iwn˚, owxtadrßow¸iwn˚, xøovow¸iwn˚, erdmnazan– cow¸iwn˚, grgøow¸iwn˚, bari eraxtiqneri moøacow¸iwn˚, hogepˇÆow¸iwn˚, aylaserowaÆow¸iwn˚, amowsnakan anaøa– kow¸iwn˚, ænow¸iwnn ow gijow¸iwn˚: Ardarew, kowøqeri a– nownn ow nranc paætamownq˚ h¯nc bolor œariqneri skizbn en, pat˘aøn en ow vax˘an˚: Dranq paætoˇner˚ e¸¯ ow– rax en linowm, apa molegnowm en, e¸¯ margar¯anowm en,

1251

Imastow¸iwn Soˇomoni

14. 29–15. 9

apa sowt en, e¸¯ aprowm en, apa‘ anirawow¸eamb, e¸¯ erdwowm en, apa drßowm en iskoyn: Ew sowt en erdwowm, qa– ni or yoys˚ drel en anæownœ kowøqeri vray, oroncic patßi aknkalow¸iwn œownen: Ard, nranc hamar krknaki patiß piti lini yirawi, qani or sxal gaˇaŒar ownecan AstÆow masin‘ ownkndir linelov kowøqerin, ew sowt erdowecin kowø– qerin‘ arhamarhelov srbow¸iwn˚: Ardarew, oœ ¸¯ nranc zØrow¸iwnn ¯, owm erdowecin, ayl meˇawornerin sahmanow– aÆ ardar datastann ¯, or patßelow ¯ ambariætnerin yancanqneri hamar:

29

30

31

Bayc dow, Astowa—Æd mer, qaˇcr es ew ˘æmarit, ham– 15 beratar es ew oˇormaÆow¸eamb ˇekavarowm es bolorin: E¸¯ meˇq ¯l enq gorÆowm, qonn enq, orovhetew gitenq 2 qo zØrow¸iwn˚, bayc œenq meˇanœi, orovhetew gitenq, or qez enq patkanowm: ff¯? or qez ˘anaœeln isk bovan– 3 dak ardarow¸iwn ¯, ew qo zØrow¸iwn˚ gitenal˚‘ armat anmahow¸ean: Mez œmolorecrec mardkayin œararowest 4 hnaragitow¸iwn˚, ew oœ ¯l karÆeceal nkariœneri anptowˇ aæxatanq˚‘ p¯s-p¯s goynerov ÆeŒowaÆ ayn patkerne– r˚, oronc tesq˚ cankali ¯ anmitnerin, ew oronq ŒaŒa– 5 gowm en meøeal ar´ani ayd anæownœ kerparanq˚: ffari– 6 qi arowestag¯tner en bolor nranq, ovqer ŒayŒayowm en ayd yoys˚. naew‘ ¸¯— nranq, or kertowm en ayd kowøqer˚, ¸¯— nranq, or ŒaŒagowm en, ew ¸¯— nranq, or paætowm en dranq: Browt˚ æaˇelov ŒaŒowk kaw˚‘ dnowm ¯ pttowoˇ 7 gorÆiqi vray ew anظ ¯ æinowm mer bolori kariqneri hamar. sakayn miewnoyn kawic mianman æinowaÆ ayd anظneric ¸¯ o—rn ¯ Æaøayelow srbow¸iwnnerin, o—r˚‘ bolorovin haka– øak gorÆeri, ¸¯ o—rn inœi harkawor k˚ lini, - dra hamar noyn kawagorÆn ¯ datawor˚ ew hogaÆown: Ew izowr ¯, or 8 na noyn kawic astowaÆ ¯ kertowm, qanzi inqn ¯l oœ æat ßamanak aøaj steˇÆowel ¯ hoˇic ew qiœ ßamanak yetoy, erb ir hogow partq˚ pahanjowi, noyn hoˇin ¯ gnalow, o– ric ir skizbn ¯ aøel: Sakayn nra hogsn ayn œ¯, or inq˚ 9 p¯tq ¯ tqni, ew oœ ¯l ayn, or kar˘atew ¯ keanq˚, ayl ayn, or na ´gtowm ¯ mrcel oskeriœneri ew arÆa¸agorÆneri het, nmanwowm ¯ pˇn´agorÆnerin ow Œaøq ¯ hamarowm, or garæe–

15. 10–16. 4 10 11

12

13

14

15

16

17

18 19

16

2

3

4

Imastow¸iwn Soˇomoni

1252

li baner ¯ æinowm: Nra sirt˚ moxir ¯, yoys˚‘ arhamarheli hoˇ, isk nra keanq˚ aøawel anarg ¯, qan kaw˚, orovhetew na œ˘anaœec ir steˇÆoˇinew oœ ¯l nran, or nergorÆoˇ æownœ ararec ir m¯j ow ir m¯j Œœec kendani hogi: Awelin, na mer goyow¸iwn˚ xaˇ hamarec, isk mer keanq˚‘ æahow¸aber tØnava˘aø, qani or, asowm en, orteˇic owzowm ¯ lini, ¸¯– kowz h¯nc œariqic, harkawor ¯ ban æahel: Ew na boloric ¯l law giti, or inq˚ meˇq ¯ gorÆowm‘ hoˇeˇ¯n niw¸ic diwrabek anظner ew kowøqer æinelov: Nranq bolor˚ manowkneric angam anmit ew xelapakas en: Qo ßoˇovrdi ¸ænaminer˚ bønadatecin nran, orovhetew astowaÆner hamarecin he¸anosneri bolor kowøqer˚, oronc o—œ aœqern en pitani tesnelow hamar, o—œ øownger˚‘ Ød ænœelow hamar, o—œ akanj– ner˚‘ lselow hamar, o—œ ¯l ´eøqeri matner˚‘ æØæaŒelow ha– mar. otqern ¯l ˚ndownak œen qaylelow: Mardn ¯ ararel dranq, mowracik ogin ¯ dranq steˇÆel: Oœ mi mard œi ka– roˇ steˇÆel AstÆow patker˚, qani or mahkanacow ¯ ew anØr¯n ´eøqov meøeal gorÆ ¯ kertowm: Kertoˇn inqn aweli law ¯ ir paætaÆ kowøqeric, orovhetew inq˚ keanq ¯ ownecel, isk nranq‘ erbeq: Naew garæeli kendaniner en paætowm, inœn ard¯n Æayrayeˇ anmtow¸iwn ¯: E¸¯ ayd kendanine– r˚ hamematowen owriæneri het, apa aweli vat¸ar piti hamarowen, orovhetew anasown˚ œowni ayn geˇeckow¸iwn˚, or kareli ¯ cankanal: Bayc qani or nranq vripecin AstÆow ˘anaœoˇow¸iwnic ew nra Ørhnow¸iwnic, ayd pat˘aøov ¯l, ˚st nranc nmanow– ¸ean, arßani patiß krecin‘ xoætangowelov ˘i˘owneri bazmow¸iwnic: Ayd tanjanqneri Œoxar¯n, sakayn, dow diwracrir qo ßoˇovrdi drow¸iwn˚, nra sastik cankow¸ean hama´ayn‘ nra hamar loramargowc nowrb kerakowr pat– rastecir: Isk egiptaciner˚, or kerakowr ¯in canka– nowm, irenc vray owˇarkowaÆ zzoweli anasownneri pat– ˘aøov hraßarowecin angam anhraßeæt kerakowrn owte– low cankow¸iwnic, minœdeø qo ßoˇovowrd˚, sakaw inœ kariqi m¯j mnalov, vayelowm ¯r nor tesaki kerakowrner, qani or ¸ænaminerd irenc gorÆaÆ bønow¸ean hamar p¯tq ¯ an– hraßeæt kariqi m¯j ˚nkn¯in, minœdeø qo ßoˇovrdin har–

1253

Imastow¸iwn Soˇomoni

16. 5–20

kawor ¯r coyc tal miayn, ¸¯ inœp¯s tanjowecin ir ¸ænami– ner˚: Bayc ayn ßamanak, erb gazanneri soskali bar– kow¸iwn˚ hasaw naew qo ßoˇovrdi vray, ew mardik meø– nowm ¯in galaraptoyt Ø´eri harowaÆneric, qo barkow– ¸iwn˚ œtewec aynqan, or nranq ispaø oœnœanan, ayl or mi kar˘ ßamanak xøovowen, orp¯szi xratowen ew Œrkow¸e– an næan ownenan‘ yiæelow hamar qo fflr¯nqi patowiranne– r˚: Ew ov ærjwowm ¯r nayelow‘ Œrkwowm ¯r oœ ¸¯ ir tesaÆi, ayl qo— ænorhiw, or Œrkiœd es bolori: Dranov isk hamo– zowm ¯ir mer ¸ænaminerin, ¸¯ dow es, or Œrkowm es am¯n œariqic, orovhetew omanc morexi ew mkneri patowhas– ner˚ kotorecin, ew nranc hamar bowßowm œgtnowec, qani or arßani ¯in ayd patowhasneric tanjowelow. isk qo or– dinerin ¸ownawor Ø´eri ßaniqnern isk œyaˇ¸ecin, orov– hetew qo oˇormaÆow¸iwn˚ anjrpetec ordinerid ew bowßec nranc: Qo xØsqer˚ yiæelov‘ nranq verstin patowastwowm ew Œrkwowm ¯in æowtaŒoy¸, orp¯szi xor moøacman m¯j œ˚nknen ew anpaætpan œmnan qo barerarow¸iwnic: Ar– darew, nranc o—œ deˇer˚ bßækecin ew o—œ ¯l speˇaniner˚, ayl qo xØsqn ¯, T¯—r, or bowßowm ¯ am¯n inœ. qanzi dow ownes ke– anqi ew mahowan iæxanow¸iwn, ew dow es dßoxq ijecnowm ew hanowm: Mard˚, sakayn, ir œarow¸iwnic ¯ spanow¸iwn gor– Æowm, ew marmnic dowrs elaÆ hogin krkin et œi galis, qan– zi anhnarin ¯ Œaxœel qo ´eøqic: Ambariætnern owra– can qez ˘anaœel, owsti tanjowecin qo bazki zØrow¸eamb: Karkti nor an´rewnerov ew andimadreli Œo¸oriknerov halaÆowecin ow oœnœacan hrov: Bayc norayayt hraæqn ayn ¯r, or am¯n inœ hangcnoˇ jri m¯j krakn aweli owßeˇ ¯r gorÆowm, qani or aæxarh˚ martnœowm ¯ ardarneri ha– mar: Erbemn boc˚ meˇmanowm ¯r, orp¯szi ambariætneri vray ar´akowaÆ gazanner˚ œayrow¯in, ayl nranq tesn¯in, or xow˘api en matnowel AstÆow datastanic: Erbemn ¯l jri m¯j aweli owßeˇ ¯r borboqwowm kraki zØrow¸iwn˚, orp¯s– zi oœnœacn¯r meˇanœakan erkri ardiwnqner˚: Dra Œo– xar¯n dow qo ßoˇovrdin snecir hreætakneri kerakrov ew nranc hamar, aøanc irenc janqeri, erknqic patrasti hac towecir, or bawarar¯r bolori pahanjn ow ha˘eli lin¯r

5

6

7 8

9

10

11

12

13

14 15 16

17

18

19

20

16. 21–17. 5 21

22

23 24

25

26

27

28

29

17 2

3

4

5

Imastow¸iwn Soˇomoni

1254

iwraqanœiwri ˘aæakin: Qo goyacraÆ snownd˚ coyc towec qo ordinerin qo taÆaÆ qaˇcrow¸iwn˚ nranc nkatmamb, ew nra ham˚ matakararowelov ˘aæakoˇneric iwraqanœiw– rin, Œoxwowm ¯r am¯n m¯ki cankow¸ean hamapatasxan: Λiwn˚ ew saøoyc˚ kraki d¯m mnowm ew œ¯in halwowm, orp¯szi imanayinq, ¸¯ ayn krak˚, or ayrwowm ¯r karkti m¯j ew Œay– latakowm an´rewi jrerowm, oœnœacnowm ¯r ¸ænamineri ptow– ˇ˚. ew, ˚ndhakaøak˚, orp¯szi ardarner˚ kerakrow¯in, krak˚ korcnowm ¯r ir zØrow¸iwn˚: Qo araraÆner˚, qez Æaøayelov ibrew Ararœi, hzØranowm en anirawnerin pat– ßelow ßamanakew barerarow¸ean dimac Ørhnwowm qez vray yoys dnoˇneric: Dra hamar ¯l krakn ayn ßamanak, a– m¯n inœov ŒoxowaÆ, daønowm ¯r qo amenaŒrkiœ pargewi spasawor˚‘ qo karØtealneri cankow¸ean hama´ayn, or– p¯szi qo ordiner˚, oronc dow sirecir, T¯—r, sovoren, ¸¯ oœ ¸¯ armtiqneri ardiwnqnern en mardown kerakrowm, ayl qo xØsqn ¯ hawatacealnerin pahowm qez hamar: Ayn, inœ˚ œ¯r qayqaywowm krakic, yankarÆaki halwowm ¯r arewi doyzn ˘aøagay¸neric jermanalov, orp¯szi yaytni daø– nay, ¸¯ p¯tq ¯ aregaki Æagelowc aøaj elnel‘ qez gohow¸iwn talow, ew aˇØ¸qi kangnel loys˚ bacowelowc aøaj. qan– zi anænorhapart mardow yoys˚ piti halowi inœp¯s ´møan saøoyc ew hosi‘ ibrew anØgowt jowr: MeÆ ew anpatmeli en qo datastanner˚, dra hamar ¯l anxohem an´er˚ molorowecin: AnØr¯nner˚ karÆowm ¯in, ¸¯ karoˇ en bønadatel sowrb azg˚, minœdeø nranq kapowaÆ ¯in xawarin ew erkaratew giæerov kaækandowaÆ, irenc yarki tak argelaŒakowaÆ Œaxstakanner ¯in nranq‘ lqowaÆ yawitenakan naxaxnamow¸iwnic: MtaÆelov, ¸¯ irenc meˇqer˚ gaˇtni en pahowaÆ, nranq yimarow¸ean an˘a˘anœ aøagasti nerqoy crowecin Æayr asti˘an yi– maracaÆ ew xow˘api ow xøovqneri matnowaÆ: Arda– rew, ayn mow¸ vayr˚, or ¸aqcnowm ¯r nranc, œŒrkec er– kiwˇic. nranc sarsaŒecnowm ¯in irenc æowrj˚ ¸ndacoˇ bombiwnner˚, nranc aœqin anßpit ow xoßoøad¯m cnorq– ner ¯in erewowm: Kraki ew oœ mi owß œkaroˇacaw lowsawo– rel mow¸˚, ew xaroykic ÆnowaÆ oœ mi borboq boc i vi˘aki

1255

Imastow¸iwn Soˇomoni

17. 6–19

œeˇaw Œaratelow txowr giæer˚: Nranc miayn inqnak¯z erkiwˇali xaroyk ¯r erewowm, ew dra anerewoy¸ tesilqic zarhowraÆ‘ ayn, inœ tesnowm ¯in, hamarowm ¯in aøawel ews meÆ œariq: Nranq ˚nknowm ¯in hmayakan arowesti xabkanqneri yawaknot mtaÆowmneri m¯j ew arßananowm ¸ænamanqov li kætambanqi. orovhetew, ovqer xos– tanowm ¯in hiwandneri hogowc halaÆel zarhowranqn ow xøovqner˚, irenq ¯in bønwowm Æaˇreli erkiwˇi ayd ax– tov: Φ¯p¯tew nranc inœ-or noranæan ban œ¯r zarhow– recnowm, bayc ˘i˘owneri ancnelowc ew soˇownneri æœiwnic xow˘apahar‘ doˇalov meønowm ¯in, vaxenalov nayel an– gam ayd Ødin, oric œ¯in karoˇ xowsaŒel oœ mi kerp: Ardarew, erkœotn inœ-or aøan´nayatowk œarow¸iwn owni, orn inqn ¯ vkayowm‘ datapartelov iren ew, xˇ˘mtan– qic neˇowelov, miæt anhnarinn ¯ kanxazgowm, qani or erkiwˇn ayl ban œ¯, qan mtqi Øgnakanow¸iwnic zrkowaÆ linel˚: Ew qani deø m¯ki ners˚ vax kay, Œoqr ¯ nra aknkalow¸iwn˚, ew æat en œgitakcowaÆ ayn pat˘aøner˚, oronq tanjanqner en yarowcowm: Nranq dßoxqi anmat– œeli xawaric vray hasaÆ ayd soskali giæer˚ ews qnecin sovorakan qnov, bayc mer¸ sahmøkowm ¯in owrowatesil cnorqneric, mer¸ lqowaÆ hogov vhatow¸ean ¯in matnwowm, qani or yankarÆahas ew anaknkal ah˚ merowel ¯r nranc. ew ov orteˇ ¯l gtnwowm ¯r, aynteˇ ¯l caÆ ˚nkaw ew vaxic Œakowec œerka¸apatowaÆ banti m¯j: HoˇagorÆ lin¯r ¸¯ hoviw, kam ¸¯ daætayin Æanr aæxatanqnerov zbaˇowoˇ gorÆawor, ahov bønowaÆ‘ ˚nknowm ¯r anxowsaŒeli tagna– pi m¯j, qanzi bolorn ¯l kapowel ¯in xawari anqakteli mi æˇ¸ayov: E¸¯ hoˇm ¯r Œœowm, kam e¸¯ ¸an´raxit os– teri mijic qaˇcra´ayn ¸øœownneri daylayl ¯r hnœowm, kam bowøn ¸aŒov hosoˇ yord jrern ¯in yor´anq talis, kam glorowoˇ qareri spaønalic dˇrdiwn ¯r lswowm, kam kaytaø kendanineri anerewoy¸ vazqi otna´ayn, kam ahøeli ga– zanneri goœiwn, kam leøneri qaran´awneric andradar´oˇ srtabek ´ayn ow ar´aganqner, - ays am¯n˚ zarhowrecrec ew yowsalqec nranc: Isk oˇj aæxarh˚ lowsaworwowm ¯r pay– Æaø loysov, ew am¯n oq aæxatowm ¯r ir gorÆin amowr kpaÆ,

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19

17. 20–18. 12

Imastow¸iwn Soˇomoni

1256

20

minœdeø miayn nranc vray ¯r taraÆwowm Æanr giæer˚, xa– wari ayn patker˚, or i verjoy patelow ¯r nranc. bayc irenq irenc vray aweli Æanr ¯in, qan xawar˚:

18

Bayc meÆ ¯r loys˚ qo srberi hamar. isk nranq, or ´ay– ner ¯in lsowm, sakayn kerparanqner˚ œ¯in tesnowm, h¯nc nranq ¯l erani ¯in talis srberin, oronq aydpisi œarœa– ranqner œkrecin: Srber˚ irenc kraÆ naxkin zrkanqneri hamar oœ ¸¯ anargowm, ayl gohow¸iwn ¯in matowcowm Ast– Æown ew ¸oˇow¸iwn haycowm ancealowm teˇi ownecaÆi ha– mar: Xawari Œoxar¯n qo ßoˇovrdin aøajnordowm ¯r bo– ci siwn˚ anÆanظ ˘anaparhin, orn anvnas aregak ¯r nranc hamar‘ irenc bazmaxowøn gaˇ¸i ßamanak: Isk anØr¯nnern arßani ¯in loysic zrkowelow ew xawari m¯j argelaŒakowelow, orovhetew argelqi tak ¯in pahowm qo ordinerin, oronc mijocov aneˇÆ Ør¯nqi kenac loys˚ pi– ti pargewow¯r aæxarhin: Erb nranq xorhecin kotorel srberi erexanerin, ow ¸¯ew nrancic mi ˚nkecik manowk Œrkecin, bayc dow, orp¯s patiß, oœnœacrir nranc bazma– ¸iw ordinerin ew bolorin ¯l korÆanecir yordahos jrerowm: Ayd giæer˚ naxagowæak eˇaw mer hayreri hamar, orp¯szi nranq hastat tesnelov ayn erdowm˚, orin hawatowm ¯in, srtanc hr˘ow¯in: Ew qo ßoˇovowrdn aknkalec inœp¯s ar– darneri Œrkow¸iwn˚, aynp¯s ¯l ¸ænamineri korowst˚: Ar– darew, inœov or patßecir hakaøakordnerin, noyn mijocov ¯l qez mØt kanœelov‘ Œaøaworecir mez: Azniwneri ordi– ner˚ gaˇtnØr¯n zohaberow¸iwnner ¯in katarowm ew mia– ban owxtowm srbow¸ean Ør¯nq˚, or˚ pahanjowm ¯r, or srbe– r˚ hawasarap¯s haˇordakic lin¯in ¸¯— bariqnerin ew ¸¯— zrkanqnerin: Owsti aynteˇ, o—v Hayr, qaˇcr Ørhnow¸iwn– ner ¯in ergowm, minœdeø hakaøak koˇmic hnœowm ¯r ¸æna– mineri xaønaæŒo¸ barbaø˚, ew bar´ranowm ¯r sgacoˇ manowkneri xˇ˘ali ´ayn˚: Noyn ´ewov Æaøaner˚ t¯reri het tanjowecin, ew øamik˚ ¸agawori het noyn œarœaranq˚ krec: Aøhasarak bolorn ¯l noyn mahov mahacaÆ an¸iw-– anhamar meøealner own¯in, aynp¯s or kendani mnacaÆne– r˚ noynisk bawakan œ¯in ¸aˇelow meøaÆnerin, orovhetew mi vayrkeani m¯j korÆanowel ¯r nranc patowakan serownd˚:

2

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

1257

Imastow¸iwn Soˇomoni

18. 13–19. 3

Ow ¸¯ew kaxardow¸iwnneri pat˘aøov oœ mi bani œ¯in ha– watowm, bayc tesnelov irenc andranik Ænowndneri vax– ˘an˚, xostovanecin, or da qo ßoˇovowrdn ¯: Ew minœdeø xaˇaˇ andorr˚ patel ¯r am¯n inœ, ew giæern aragØr¯n ir ˚n¸acq˚ kisel, erknayin arqayakan gaheric amena– zØr qo xØsq˚ aheˇ øazmiki nman hasaw‘ korÆanelow ays erkir˚: Qo anaœaø hraman˚ poˇpat¯ sowser berelov ew mijamowx linelov‘ bolorin mah ¯r pat˘aøowm. aynteˇ er– kinqn ¯r qerowm, aysteˇ‘ hasnowm erkrin: Ayn ßamanak yankarÆaki nranc xøovecin Æanr erazneri cnorqner˚, anspaseli zarhowranqner˚ paæarecin nranc, ew m¯kn aysteˇ, miwsn ¯l ayl teˇ kisamah ˚nkaÆ‘ yaytni ¯in dar´– nowm ayn pat˘aø˚, oric meønowm ¯in: Nranc xøovecnoˇ ayd erazner˚ noynn ¯in naxagowæakowm, orp¯szi nranq œkorÆanow¯in aøanc imanalow, ¸¯ inœow ¯in œaraœar tanj– wowm: Φ¯ew erbemn-erbemn ardarnern ¯l matnowecin ma– howan Œor´ow¸ean, ew æater˚ mah gtan anapatowm, bayc qo barkow¸iwn˚ erkar œtewec, orovhetew anarat mi ayr ætapec ir paætamownqi z¯nqov‘ aˇØ¸qov ew xnkov yˇelov ir owˇer´˚ qawow¸ean hamar‘ kangnelow qo barkow¸ean di– mac ew verj dnelow harowaÆnerin, dranov isk coyc talov, or inq˚ qo Æaøan ¯: Ew na yaˇ¸ec xowøneram bazmow¸ea– n˚ oœ ¸¯ marmni owßov kam z¯nqi zØrow¸eamb, ayl sosk xØs– qov hnazandecrec patßoˇin‘ yiæecnelov hayreri erdowmn ow daæinq˚: Mimeanc vray æeˇj-æeˇj kowtakowaÆ diak– neri m¯j kangnaÆ‘ na dadarecrec barkow¸iwn˚ ew oˇje– ri ow meøaÆneri mijov ˘anaparh bacec: Nra Æopawor paregØti vray oˇj aæxarhn ¯r drowagowaÆ, qaøaæar ¸ankagin qareri vray qandakowaÆ ¯r hayreri Œaøq˚, isk nra glxi ¸agi vray‘ qo meÆow¸iwn˚: Drancic ¯l xoræec korÆaniœ˚ ew h¯nc drancic ¯l zarhowrec, qanzi bawakan ¯r miayn qo barkow¸ean ayd Œor´˚:

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

Bayc anoˇorm ayd barkow¸iwn˚ ambariætneri vray ta– 19 raÆowec minœew verj, qanzi T¯r˚ git¯r nranc ew nranc katareliq gorÆer˚. ¸¯ew nranq ar´akecin qo ßoˇovrdin 2 ew ætap ˘anaparhecin, sakayn Œoqr-inœ yetoy zˇjalov‘ sksecin halaÆel, orovhetew qani deø nranq irenc sgi 3

19. 4–16

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Imastow¸iwn Soˇomoni

1258

m¯j ¯in ew koÆowm ¯in mahacaÆneri gerezmanneri vray, ow– riæ mi anmit xorhowrd ¯l yˇacan. nranc, owm aˇaœanqov ˘anaparhel ¯in, sksecin hetapndel orp¯s Œaxsta– kanneri: Ayd tagnap˚ nranc mˇowm ¯r d¯pi ayn vax– ˘an˚, orin arßani ¯in irenq, ew aylews œ¯in mtaberowm anceali d¯pqer˚, orp¯szi mnacaÆ tanjanqneri pa– tißner˚ ews irenc lrowmin hasn¯in, qo ßoˇovowrd˚ gnar nor ow sqanœeli ˘anaparhov, ew ir ordiner˚ Œaøawor mah gtn¯in, orovhetew araraÆneric iwraqanœiwr˚ ver– stin piti norogow¯r ˚st ir bnow¸ean‘ hnazandowelov qo hramannerin: Ew orp¯szi qo ordinern anvnas mna– yin, amp˚ piti ÆaÆk¯r banak˚, jowr˚ piti camaq¯r, nra takic hoˇi yatak˚ erewar, Karmir Æovi m¯j pi– ti bacow¯r anxaŒan mi ˘anaparh, isk yord jreri yor´aptoytneric‘ Æaˇkaw¯t mi daæt: Qo ´eøqi ho– vanow nerqoy nranq miahamowø ancan aydteˇic‘ tes– nelov qo sqanœeli gorÆer˚: Nranq kerakrowecin ´ie– ri nman ew xaytacin gaøneri p¯s‘ Ørhnelov qez, T¯—r, or Œrkecir irenc: Nranq takawin yiæowm ¯in ayn d¯p– qer˚, or teˇi ownecan irenc pandxtow¸ean ßamanak. ¸¯ inœp¯s anasownneri Ænowndneri Œoxar¯n hoˇ˚ xay¸oˇ moÆakner dowrs berec, isk get˚ jrayin ¯akneri Œoxa– r¯n‘ gorteri bazmow¸iwn: Yetoy naew ¸øœowni nor tesaki Ænownd tesan, erb kerakrowelow cankow¸eamb tenœali xor– tikner xndrecin: Nranc hamar, orp¯s mxi¸arow¸iwn, Æovic loramarginer elan, isk meˇawornerin, oœ aøanc kanxerew hraæqneri, patißner hasan bowøn barkow¸ean kayÆakneri tesqov. ew nranq ardaraci œarœaranq kre– cin irenc œarow¸ean hamapatasxan, orovhetew xist Øtarateac ¯in: Omanq ekowor anÆanظnerin œ¯in ˚ndow– nowm, isk omanq ¯l baregorÆ hiwrerin stipowm ¯in Æaøayel irenc: Ew oœ miayn aysqan˚, aylew datastan ¯ linelow nranc hamar, ovqer atelow¸eamb ¯in ˚ndownowm Øtarne– rin: ff¯? or nranq tØnakan xndow¸eamb Øtarakannerin ˚ndownelowc yetoy antaneli viæt ow œarœaranqner pat– ˘aøecin nranc, minœdeø skzbi Ørerin hawasarner ¯in mi– meanc: Dra hamar ¯l kowrow¸iwn˚ harowaÆec nranc, inœ–

1259

Imastow¸iwn Soˇomoni

19. 17–21

p¯s mi ßamanak ayn mardkanc, or kangnel ¯in arda– ri døan˚. nranc patec anæoˇ ow anŒarat xawar˚, ew nrancic am¯n m¯kn ir døan elqn ¯r Œntøowm: Ays– p¯s am¯n inœ ˚st patæa˘i Œoxec ir bnow¸iwn˚, inœp¯s nowagarani iwraqanœiwr eˇanakn ¯ Œoxowm ir bnoy¸˚, sa– kayn miæt nowagi noyn hnœiwnnern en mnowm‘ steˇÆowaÆ noyn ´ayneˇanaki hamar: Ays ban˚ ˘æmartØr¯n kareli ¯ nka– tel goyeri ŒoŒoxow¸iwnic: ff¯? or camaqayin kendani– ner˚ teˇaŒoxwowm ¯in jreri m¯j, isk jrayin kendaniner˚ veradaønowm ¯in camaq: Krakn ir zØrow¸eamb yaˇ¸owm ¯r jrin, isk jowr˚ moøanowm ¯r ir mariœ bnow¸iwn˚: Bocer˚ œ¯– in ayrowm-spaøowm ¸aŒaøoˇ anasownneri diwravaø mar– minner˚ ew oœ ¯l halowm ¯in saøcanman ew diwrahal anowæ kerakri tesak˚: Ardarew, am¯n inœowm dow bar´racrir ew Œaøaworecir qo ßoˇovrdin, T¯—r, ew am¯n ßam ow amenowreq antes œarecir nran qo paætpanow¸eamb:

17

18

19 20

21

Siraq G

1 2 3

4 5

6 7 8

9 10 11

12 13

14 15

16

17 18

19, 20

21

22 23

Bovandak imastow¸iwn˚ Tirojic ¯, ew ayn yawitean k˚ mnay nra het: O?v karoˇ ¯ haæowel erbew¯ Æovi awaz˚, an´rewneri æi¸er˚ ew yawitenow¸ean Ører˚: O?v karoˇ ¯ qnnel erknqi bar´row¸iwn˚, erkri laynow¸iwn˚ ew imastow– ¸ean xorqer˚: Imastow¸iwnn steˇÆowec am¯n inœic a– øaj, zgØnow¸iwn˚ ew han˘ar˚ i yawitenic kayin: Imas– tow¸ean aˇbiwr˚ bar´real AstÆow xØsqn ¯, ew nra ˘a– naparhner˚ yawitenakan patgamner en: Imastow¸e– an armatner˚ nra m¯j yaytnowecin: O?wm trowec imas– tow¸ean gitow¸iwn˚, ew o?v haskacaw nra arowest˚: I– mastow¸iwn˚ m¯k ¯ ew xist aheˇ, or nstowm ¯ ir govow¸ean a¸oøin: Inq˚‘ T¯r˚ hastatec ayn, tesaw ew œaŒec ayn ow heˇec ir gorÆeri vray, am¯n marmni vray, ˚st ir parge– wi, ew ayn baæxec ir sirelinerin: Tiroj hand¯p erkiwˇ˚ Œaøq ¯ ow parÆanq, owraxow¸iwn ¯ ew cnÆow¸ean psak: Tiroj hand¯p erkiwˇ˚ zowar˘acnowm ¯ sirt˚ ew parge– wowm owraxow¸iwn, xndow¸iwn ow erkar keanq: Ov erkiwˇ ¯ krowm Tirojic, na bariq k˚ stanay yetoy ew ir vax˘ani Ør˚ k’Ørhnowi: Tiroj hand¯p erkiwˇ˚ Tiroj pargewn ¯, or hastatwowm ¯ siroy ˘anaparhnerin: Tiroj hand¯p s¯r˚ Œaøawor imastow¸iwn ¯, ew owm kamenowm ¯‘ T¯r˚ ænorhowm ¯ hama´ayn ir hayecoˇow¸ean: Imastow¸ean skizb˚ er– kiwˇn ¯ Tirojic, or hawatacealneri hamar hastatowel ¯ mayrakan argandic i ver, mardkanc het bnaworowel ¯ yawitenakan himqic ew hawatarim k˚ mnay nranc sern– di het: Imastow¸ean lrowm˚ erkiwˇn ¯ Tirojic. ayn k˚ sni mardkanc ir ptowˇnerov, mardow amboˇj town˚ k˚ lcni cankali banerov ew ætemaranner˚‘ nra vastakov: Imastow¸ean psak˚ Tiroj hand¯p erkiwˇn ¯: Na ¯, or Ælecnowm ¯ xaˇaˇow¸iwn ew katareal aøoˇjow¸iwn, tes– nowm ew qnnowm ¯ am¯n ban: Na ¯, or bxecrec imastowni xrat˚ ew gitow¸iwn˚, bar´racrec nranc Œaøq˚, ovqer ownen ayn: Imastow¸ean armat˚ erkiwˇn ¯ Tirojic, ew nra oster˚‘ erkar keanq˚: Tiroj hand¯p erkiwˇ˚ vanowm

1261

Siraq

1. 24–2. 14

¯ meˇq˚, isk erkiwˇ œownecoˇ˚ œi karoˇ ardaranal: An– iraw zayroy¸˚ œi karoˇ ardaranal, qanzi nra zayroy¸i ˚n¸acq˚ nran tanowm ¯ d¯pi korÆanowm. hamberatar˚ miaøßamanak zspowm ¯ iren, ew yetoy dar´eal owraxow– ¸iwn˚ tirowm ¯ nran: Na miaøßamanak k˚ ¸aqcni ir xØsqer˚, ew æateri æowr¸er˚ k˚ patmen nra imastow¸e– an masin: Imastow¸ean gan´eri m¯j xrati aøakner kan: Meˇawori hamar astowaÆapaætow¸iwn˚ garæeli ¯: E¸¯ imastow¸ean es ´gtowm, pahi—r Tiroj patowiranne– r˚, ew T¯r˚ qez k˚ pargewi ayn: Ardarew, imastow¸iwnn ow xrat˚ erkiwˇn ¯ Tirojic, ew hawatn ow hezow¸iwn˚ ha˘eli ¯ Tiroj˚: Mi— antesir Tiroj hand¯p erkiwˇ˚ ew nran mi— mØtecir erkbayow¸eamb: KeˇÆaworow¸iwn mi— ara mard– kanc aøjew ew zgo—yæ eˇir qo ær¸ownqneric: Mi— bar´rac– row qez, orp¯szi œ˚nknes, qo vray anarganq œberes, ew T¯r˚ œnowastacni qez, qanzi nran œmØtecar Tiroj erkiwˇov, ew qo sirt˚ li ¯ nengow¸eamb:

24, 25

26

27

28 29 30 31

32 33 34

35

Ordea—k, e¸¯ nowirwowm es Tiroj˚ Æaøayelow, qo an– 2 ´˚ Œor´ow¸iwnneri patrastir: Owˇˇi—r qo sirt˚, ham– 2 beri—r ew æŒo¸ow¸ean mi— matnowir aˇ¯tneri ßamanak: ffiarowi—r Tiroj˚ ew mi— heøacir, orp¯szi yetagayowm bar´– 3 ranas: Inœ ¯l or gay qo glxin, ˚ndowni—r yØßarow¸eamb 4 ew ya˘axad¯p taøapanqneri ßamanak hamberata—r e– ˇir: Oskin Œor´wowm ¯ kraki m¯j, isk mard˚‘ taøapanq– 5 neri bovowm: Hawata— Tiroj˚, ew na k˚ paætpani qez, 6 owˇˇi—r qo ˘anaparhner˚ ew yoysd di—r nra vray: Dowq, or 7 erkiwˇ ¯q krowm Tirojic, aknkalec¯—q nra oˇormow¸iwn˚ ew mi— xotorow¯q, orp¯szi œglorow¯q: Dowq, or erkiwˇ ¯q krowm 8 Tirojic, hawatac¯—q nran, ew œi korœi ´er var´˚: Dowq, or 9 erkiwˇ ¯q krowm Tirojic, aknkalec¯—q bariqner, yawitena– kan owraxow¸iwn ew oˇormow¸iwn: Nayec¯—q hin azgerin ew 10 tes¯q‘ o?v hawatac Tiroj˚ ew amظov mnac: Kam o?v mnac 11 Tiroj erkiwˇi m¯j‘ ew yowsahatowec. kam o?v kanœec Tiroj˚, ew na antes arec nran: Ardarew, T¯r˚ g¸aÆ ¯ ew oˇormaÆ, 12 nerowm ¯ mer meˇqer˚ ew Œrkowm ¯ mez neˇow¸ean ßamanak: Va!y vat¸ar srterin, yowsalqowaÆ ´eøqerin ew ayn meˇa– 13 worin, or qaylowm ¯ erkow æawiˇnerov: Va!y yowsabek srtin, 14

2. 15–3. 17

15 16

17

18

19 20

3 2

3 4

5, 6

7 8

9

10 11

12 13 14

15 16

17

Siraq

1262

or œi hawatowm. dra hamar ¯l na œi gtni paætpanow– ¸iwn: Va!y ´ez, or korcrel ¯q hamberow¸iwn˚, ew i?nœ piti an¯q, erb T¯rn ayceli haæiw pahanjelow: Ovqer erkiwˇ en krowm Tirojic, zanc œen aøni nra xØsqer˚, ew ovqer sirowm en nran, k˚ pahen nra ˘anaparhner˚: Ovqer erkiwˇ en krowm Tirojic, k˚ Œntøen nra bareha˘ow¸iwn˚, ew ovqer sirowm en nran, k˚ lcowen nra Ør¯nqov: Ovqer erkiwˇ en krowm Tirojic, nranc srter˚ patrast k˚ linen Tiroj a– øaj, nranc an´er˚‘ xonarh: Law ¯ Tiroj ´eøqn ˚nknenq ew oœ ¸¯‘ mardkanc, qanzi inœp¯s nra meÆow¸iwnn ¯, aynp¯s ¯l‘ nra oˇormaÆow¸iwn˚: Lsec¯—q in´‘ ´er hØr˚, ordine—r, ew ar¯—q aydp¯s, orp¯s– zi Œrkow¯q. qanzi T¯r˚ Œaøaworowm ¯ hØrn ir zawakneri nkatmamb ew hastatowm mØr irawownqner˚ ordineri vray: Ov patwowm ¯ hØr˚, qawowm ¯ ir meˇqer˚, ew ov yargowm ¯ ir mØr˚, nman ¯ gan´ dizoˇi: Ov patwowm ¯ hØr˚, inqn ¯l k’owraxanay ir ordinerov, ew nra aˇØ¸q˚ lseli k˚ lini: Ov Œaøaworowm ¯ hØr˚, erkarakeac k˚ lini: Ov lsowm ¯ Tiroj˚, k˚ hangstacni ir mØr˚ ew ir Ænoˇnerin k˚ Æaøayi aynp¯s, inœp¯s t¯rerin: GorÆov ew xØsqov patowi—r qo hØr˚, orp¯szi nra koˇmic Ørhnow¸iwn gay qez vray: HØr Ørhnow¸iwn˚ amracnowm ¯ ordineri tner˚, isk mØr an¯Æq˚ xarxlowm ¯ himqer˚: Mi— Œntøir Œaøq qo hØr anargan– qi m¯j, orovhetew qo hØr anarganq˚ Œaøq œ¯ qez hamar: Ardarew, mardow Œaøq˚ ir hØr patowic ¯ galis, ordine– ri naxatinq˚‘ mØr anpatowow¸iwnic: Ordea—k, zØravi—g eˇir qo hØr˚ Æerow¸ean ßamanak ew nran mi— trtmecrow ir keanqi ˚n¸acqowm: Ew e¸¯ pakasi nra xelq˚, neri—r nran, mi— anargir nran qo amboˇj owßov: Ov hogatar ¯ hØr hand¯p, AstowaÆ œi moøanay nran: Dra Œoxar¯n œar˚ k˚ nerowi qez, qo neˇow¸ean Ør˚ T¯r˚ k˚ yiæi qez ew, inœp¯s saøoycn ¯ halwowm jermow¸iwnic, aynp¯s ¯l k˚ halow– en qo meˇqer˚: Ov lqowm ¯ hØr˚, nman ¯ AstÆown anargoˇi, ov barkacnowm ¯ ir mØr˚, aniÆowaÆ ¯ Tirojic: Ordea—k, qo gorÆ˚ hezow¸ea—mb katarir ew k˚ sirowes ˚ntir mardkan– cic: Inœqan meÆ lines, aynqan xonarhecro—w qo an´˚, ew ænorh k˚ gtnes Tiroj aøjew, qanzi meÆ ¯ Tiroj zØrow¸iw–

1263

Siraq

3. 18–4. 14

n˚, ew na Œaøaworowm ¯ ir kamq˚ kataroˇ xonarhnerin: Qo owßeric ver baner mi— ´eønarkir, ew ayn, inœ hzØr ¯ qe– zanic, mi— qnnir: Mtqid m¯j pahi—r ayn, inœ hramayowec qez, qanzi qez p¯tq œen gaˇtni baner: Awelord gor– Æer qnnoˇ mi— eˇir, orovhetew aweli imastow¸iwn ¯ trowaÆ qez, qan æat mardkanc: Ardarew, æaterin molorecrec irenc masin meÆ karÆiq ownenal˚, ew dranov œar mtaÆow– m˚ soˇoskec nranc mitq˚: Ov or sirowm ¯ tagnap˚, nra m¯j ¯l piti korœi: Yamaø sirt˚ i verjoy œaraœar piti korÆanowi, qanzi daßan sirt˚ cawerov k˚ Æanranay, ew meˇawor˚ meˇqeri vray meˇqer k’awelacni: Ambartawani harowaÆneric bßækow¸iwn œkay, orovhetew œarow¸ean boys˚ armataworowec ir m¯j: Imastowni sirt˚ ir mitqn ¯ be– rowm aøak˚. imastowni cankow¸iwnn ¯, or lini lsoˇ akanj: Jowr˚ hangcnowm ¯ borboqowaÆ krak˚, ew oˇormaÆow¸iwn˚ qawowm ¯ meˇqer˚: Ov bariq ¯ hatowcowm, piti yiæowi ye– tagayowm, isk say¸aqelis necowk piti gtni:

18

19, 20

21

22 23 24 25

26

27 28

Ordea—k, mi— zlacir Øgnel aˇqatnerin ew ¸oyl mi— towr, 4 or towayten karØtealneri aœqer˚: QaˇcaÆ mardown mi— 2 trtmecrow ew mi— zayracrow mardown nra œqaworow¸ean m¯j: Mi— xøovi—r ard¯n neˇowaÆ sirt˚ ew mi— dandaˇir 3 Øgnel karØtealnerin: Mi— merßir neˇow¸ean m¯j eˇoˇi 4 paˇatanq˚ ew qo eres˚ mi— dar´row tnankic: Qo ha– 5 yeacq˚ mi— ærjir karØtealic ew aøi¸ mi— towr, or mard aniÆi qez, qanzi erb na ir hogow daønow¸ean pahin 6 qez aniÆi, nra xndranq˚ k˚ lsi T¯r˚: Qo an´˚ sireli— 7 dar´row ßoˇovrdin ew qo glowx˚ xonarhecro—w meÆi aøjew: Qo akanj˚ xonarhecro—w tnankin ew xaˇaˇ hezow¸eamb 8 patasxa—n towr nran: ZrkowaÆin Œrki—r hzØri ´eøqic 9 ew kar˘amit mi— eˇir, erb datowm es: Orberi hamar e– 10 ˇir inœp¯s hayr ew nranc mØr hand¯p‘ orp¯s amowsin, ew 11 dow k˚ lines Bar´reali ordow nman, or˚ qez aweli k˚ siri, qan qo mayr˚: Imastow¸iwn˚ bar´racnowm ¯ ir ordinerin 12 ew paætpan ¯ linowm nranc, ovqer Œntøowm en iren: Ov 13 sirowm ¯ nran, kea—nqn ¯ sirowm, ew ovqer aøawØtic æta– powm en d¯pi na, owraxow¸eamb piti lcowen: Ov owni ayn, 14 Œaøq piti ßaøangi, ew owr or mtni na, piti Ørhni Tiro–

4. 15–5. 7 15 16

17 18 19

20

21 22 23 24 25 26

27 28

29

30 31 32

5 2

3

4 5

6 7

Siraq

1264

j˚: Ovqer erkrpagowm en nran, Æaøayowm en srbow¸ean˚, ew T¯r˚ sirowm ¯ ayn siroˇnerin: Ov lsowm ¯ nran, date– low ¯ azgerin, ew ov ir mtqi m¯j dni ayn, k’apri yowsov: Ov hawatay, k˚ ßaøangi ayn, ew erb vray hasni œarow– ¸iwn˚, nra serownd˚ k˚ yaratewi: Skzbic imastow¸iwn˚ k˚ gnay ayd serndi het say¸aqown ˘anaparhnerov, er– kiwˇ ew vstahow¸iwn k˚ beri nran ew nran Œor´ow¸ean k˚ matni ir xratov, minœew or vstahi nra an´in ew nran Œor´i ir hrahangnerov: Apa dar´eal ˚ndaøaj dowrs k˚ gay nran, owˇiˇ ˘anaparhi vray, k’owraxacni nran, ew ir gaˇtniqner˚ nran k˚ yaytni: Bayc e¸¯ molorowi, k˚ ¸oˇ– ni nran ew k˚ matni nran ir isk glorman˚: Aøßamanak dandaˇi—r ew zgo—yæ eˇir œaric, ew dow qo an´i hamar amØ– ¸ahar œes lini, qanzi amظ kay, or d¯pi meˇq ¯ tanowm, amظ ¯l kay, or Œaøq ¯ ew ænorh: Mi— eˇir aœaøow hakaøak qo an´i ew mi— amaœir i vnas qez: Neˇow¸ean pahin xØs– q˚ mi— argelir, qanzi asowaÆic ¯ ˘anaœwowm imastow¸iwn˚, ew xrat˚‘ lezowi xØsqeric: Mi— eˇir ˚ndd¯m ˘æmartow– ¸ean ew amaœi—r qo anarßanow¸ean hamar: Mi— amaœir xostovanel qo meˇqer˚, mi— dimakayir geti hosanqin, mi— en¸arkir qo an´˚ yimarin, mi— aknaÆir hzØric, minœew mah payqari—r yanown ˘æmartow¸ean, ew T¯r AstowaÆ k˚ payqari qez het: Mi— eˇir yandowgn qo lezowov ew Æoyl ow dandaˇkot‘ qo gorÆerowm: Mi— eˇir qo tan m¯j aøiwÆi p¯s ew daßan‘ qo Æaøaneri hand¯p: Φoˇ ´eøqd bac œlini vercnelow hamar ew Œak‘ talow ßamanak: Yoysd qo ownecowaÆqi vray mi— dir ew mi— asa, ¸¯ da ba– wakan ¯ in´: Geri mi— dar´ir qo an´in ew qo owßin, mi— hpartacir qo harstow¸eamb, mi— eˇir yan´napastan ew mi— asa, ¸¯‘ ¡Im ownecowaÆq˚ æat ¯¿: Mi— asa, ¸¯‘ ¡O?v k˚ yaˇ¸i in´¿ ew mi— asa, ¸¯‘ ¡O?v œarow¸iwn k’ani in´¿, orov– hetew T¯r˚ qezanic vr¯ßxndir k˚ lini: Mi— asa‘ ¡Meˇq gorÆeci, bayc i?nœ eˇaw in´¿: T¯r˚ hamberatar ¯ qo dar– ´i ew qawow¸ean hamar. qez anvax mi— hamarir‘ meˇqeri vray meˇqer awelacnelov: Mi— asa‘ ¡Tiroj g¸ow¸iwn˚ æat ¯, na im bazowm meˇqer˚ k˚ qawi¿, qanzi oˇormow¸iwnn ow barkow¸iwn˚ nranic ¯, ew meˇaworneri vray ¯ ijnowm nra

1265

Siraq

5. 8–6. 16

zayroy¸˚: Ordea—k, mi— yapaˇir qo meˇqeric daønal d¯pi T¯r˚, orp¯szi meˇqerid m¯j œmeønes: Yoysd mi— dir anar– dar gan´eri vray, orovhetew dranq qez œen Øgni barkow– ¸ean Ør˚: Mi— en¸arkowir am¯n hoˇmi ew mi— gna am¯n æawˇov, qanzi dranq meˇawori ow erkeresani mardow ba– ßinn en: Hasta—t eˇir qo imastow¸ean m¯j, ew qo xØsq˚ ¸oˇ m¯—k lini: Lselow m¯j Œow¸ko—t eˇir ew patasxan xØs– qi m¯j‘ hambero—ˇ: E¸¯ qo m¯j imastow¸iwn kay, patas– xa—n towr mer´aworid, isk e¸¯ oœ‘ qo ´eøq˚ ¸oˇ beranid vray lini: ffiaøqn ow anarganq˚ xØsqi m¯j ¯, ew mardow korÆanowmn‘ ir lezowi vray: Mi— ownecir bansarkowi ham– baw ew qo lezowov œariq mi— niw¸ir. orovhetew goˇi vrayic anpakas ¯ amظ˚, erkeresanow vrayic‘ œar parsawanq˚: Mi— eˇir anxohem o—œ meÆ ew o—œ Œoqr baneri m¯j:

8 9

10

11 12 13

14 15 16

17

Barekam linelow Œoxar¯n mi— eˇir ¸ænami, qanzi œar 6 anown˚ ir het k˚ beri amظ ew naxatinq meˇaworin ow erkeresanown: Qo hogow xorhowrdneri m¯j mi— bar´racrow 2 qez, orp¯szi qo an´˚ œmor¸otowi zowaraki nman, ayla– 3 p¯s qo terewner˚ k’oœnœacnes, qo ptowˇner˚ k˚ korcnes ew k˚ mnas ibrew œoracaÆ Æaø: ffar hogin korÆanowm ¯ ir 4 tiroj˚ ew nran otnatak dar´nowm ¸ænaminerin: Qaˇcr 5 beran˚ æatacnowm ¯ ir barekamnerin, qaˇcraxØs lezown meÆacnowm ¯ mtermow¸iwn˚: Ovqer qez het xaˇaˇow¸ean 6 m¯j en, ¸oˇ meÆa¸iw linen, bayc qo xorhrdakic˚ haza– ric m¯k˚ ¸oˇ lini: E¸¯ barekam es ´eøq berowm, Œor´o—v 7 ´eøq ber nran ew iskoyn mi— vstahir nran, qanzi bare– 8 kam kay, or barekam ¯ iren p¯tq eˇaÆ ßamanak miayn ew qez het barekam œi mnay qo neˇow¸ean Ør˚. barekam kay, 9 or ¸ænami ¯ daønowm qez, ew qo v¯˘n ow naxatinq˚ hra– parakowm: Barekam ¯l kay, or seˇanakic ¯ qez, sakayn 10 qez mØt œi mnay qo neˇow¸ean Ør˚: Qo barekecow¸ean ßa– 11 manak na qez nman k˚ lini ew yandowgn k˚ veraberowi qo Æaøaneri het: E¸¯ snankanas, na qez hakaøak k˚ lini 12 ew k˚ ¸aqnowi qeznic: Heøo—w mna qo ¸ænamineric ew zgo—yæ 13 eˇir barekamneric: Hawatarim barekam˚ hzØr patow– 14 ar ¯, isk ov gtni nran‘ gan´ ¯ gtel: Hawatarim bare– 15 kamn anŒoxarineli ¯, ew ankæøeli ¯ nra barow¸iwn˚: Ha– 16

6. 17–7. 3

17

18 19

20 21

22 23

24 25 26 27

28 29

30

31 32 33

34 35

36

37

7, 2 3

Siraq

1266

watarim barekam˚ keanqi deˇ ¯, ew Tirojic erknœoˇner˚ miayn k˚ gtnen nran: Ov erknœi Tirojic, k˚ yajoˇi ba– rekamow¸ean m¯j, orovhetew inœpisin inqn ¯, aynpisin ¯l‘ ir mer´awor˚: Ordea—k, owso—wm Œntøir qo mankow¸iw– nic, ew minœew Æerow¸iwn imastow¸iwn piti gtnes: MØ– teci—r nran varoˇi ew sermanoˇi nman, ew spasi—r nra bari ptowˇnerin. ¸¯ew ayn mæakelow pahin mi Œoqr k˚ yognes, bayc æowtov k’owtes nra ptowˇner˚: Tg¯tneri ha– mar ayn qarqarot ˘anaparh ¯, ew anmit mard˚ nra m¯j erkar œi mnay: ffior´ow¸ean Æanr qari nman ayn beø ¯ nra vray, ew na œi dandaˇi ayn d¯n æprtel: Ardarew, imas– tow¸iwn˚ hamapatasxanowm ¯ ir anowan˚ ew æaterin œ¯, or yaytni ¯: Lsi—r, ordi—s, ew ˚ndowni—r im xrat˚, mi— mer– ßir im ays xorhowrd˚: Di—r qo otq˚ nra otnakaperi m¯j ew qo paranoc˚‘ nra æˇ¸aneri m¯j: Xonarhecro—w qo ow– s˚, vercro—w ayn ew mi— ´an´racir nra kapanqneric: Qo bovandak hogov mØteci—r nran ew qo bovandak zØrow¸e– amb pahi—r nra ˘anaparhner˚: Qnni—r, Œntøir, ew dow k˚ ˘anaœes ayn. ew erb bønes‘ mi— ¸oˇ nran, qanzi i verjoy dow hangist k˚ gtnes nra m¯j, ew qez hamar na owraxow– ¸iwn k˚ daønay: Qez hamar nra kapanqner˚ zØrow¸ean patowar k˚ linen, ew nra æˇ¸aner˚‘ Œaøqi patmow˘an: Ardarew, oskeˇ¯n zard kay nra vray, ew nra kapanqne– r˚ yakin¸i æar en: Ayn k˚ hagnes ibrew Œaøqi zgest ew qo vray k˚ dnes ibrew cnÆow¸ean psak: Ordea—k, e– ¸¯ cankanas, k˚ dastiarakowes ew e¸¯ hogov nowirowes, xorag¯t k˚ lines: E¸¯ lsel sires, k˚ haskanas ew e– ¸¯ mØtecnes qo akanj˚, imastown k˚ lines: Eˇi—r Æere– ri bazmow¸ean m¯j, ew ov imastown ¯, hakowi—r d¯pi na: Cankaci—r lsel bolor astowaÆaøaq zroycner˚, ew ¸oˇ han– ˘areˇ asoy¸ner˚ œvripen qeznic: E¸¯ imastown mard tesnes, aøawØtic nra mØ—t eˇir, ew ¸oˇ qo otq˚ maæi nra døan sem˚: Xorhi—r Tiroj hramanneri masin ew tewap¯s ´gti—r nra patowirannerin: Na k˚ hastati qo sirt˚ ew imastow¸ean cankow¸iwn k˚ tay qez: ffariq mi— gorÆir, ew qo vray œariq œi gay: Heøo—w mna anirawow¸iwnic, ew ayn heøow k˚ mnay qeznic: Ordea—k,

1267

Siraq

7. 4–30

mi— sermanir anirawow¸ean akØsi m¯j, orp¯szi ayn e– ظnapatik œhn´es: Tirojic iæxanow¸iwn mi— xndrir ew ¸agaworic‘ Œaøqi a¸oø: Tiroj aøjew mi— Œor´ir arda– ranal ew ¸agawori aøjew ˘artaraxØs mi— erewar: Mi— ´gtir datawor linel, gowc¯ œkaroˇanas veracnel anira– wow¸iwn˚: Gowc¯ erbew¯ aknaÆelov hzØric‘ say¸aqes qo ar– darow¸iwnic: Qaˇaqi bazmow¸ean hand¯p mi— meˇanœir ew qez mi— nowastacrow amboxi aøjew: Meˇqi vray meˇq mi— awelacrow, orp¯szi orew¯ m¯kic œmeˇadrowes: Mi— Æowlacir qo owxti m¯j, anŒoy¸ mi— linir oˇormaÆow¸iwn anelow m¯j: Mi— asa, ¸¯ T¯r˚ k˚ nayi im bazma¸iw zohaberowmnerin ew bar´real AstÆown matowcelis‘ na k’˚ndowni: Mi— Æaˇrir ayd mardown, ori hogin daønacaÆ ¯, qanzi T¯—rn ¯, or nowastacnowm ew bar´racnowm ¯ nran: Qo eˇbØr ma– sin ster mi— sermanir, noyn˚‘ ew barekami masin: Mi— axorßir ster asel am¯n bani masin, qanzi ya˘axa– ki stel˚ law ban œ¯: Mi— æataxØsir Æereri m¯j ew mi— krknabanir qo aˇØ¸qi m¯j: Mi— atir aæxatanqi tqnow– ¸iwn˚ ew oœ ¯l ayn mæakow¸iwn˚, or hastatowel ¯ Bar´reali koˇmic: Mi— gtnowir meˇaworneri bazmow¸ean m¯j. yiæi—r, or Tiroj barkow¸iwn˚ œi owæanay: Mi—æt xonarhecrow qo an´˚, orovhetew ambaræti vr¯ßxndrow¸iwn˚ krak ow ord ¯: Barekamid mi— Œoxanakir kayq ow inœqi het ew ha– razat eˇbØrd‘ SaŒirakan oskow het: Mi— lqir imas– town ew bari knoj˚, qanzi nra ænorh˚ oskowc ¯l aøawel ¯: Mi— œarœarir Æaøayin, or janasirow¸eamb ¯ aæxatowm ew‘ var´kanin, or qez nowirowaÆ ¯ hogov: Qo hogin ¸oˇ si– ri imastown Æaøayin ew nran œzrki azatow¸iwnic: E¸¯ anasown ownes, ho—g tar dranc, ew e¸¯ dranq qez pita– ni en, ¸oˇ qez mØt mnan: E¸¯ zawakner ownes, xrati—r nranc, mankow¸iwnic xonarhecro—w nranc paranoc˚: E¸¯ dowstrer ownes, zgo—yæ eˇir nranc marminneri hamar ew qo d¯mqi lrjow¸iwnn anpaka—s ara nrancic: Amowsnacro—w qo dster˚, ew dow meÆ gorÆ araÆ k˚ lines. to—wr nran imas– town mardow: Qo srto?v ¯ kind‘ mi— vtarir: Qo bovandak hogov patowi—r hØrd ew mi— moøacir mØrd erkownq˚: Yiæi—r, or dow nrancic es Ænowel ew i?nœ karoˇ es hatowcel nranc‘

4 5 6

7 8 9 10 11 12

13 14

15 16

17 18 19 20 21

22 23 24

25 26

27

28, 29 30

7. 31–8. 17 31 32

33, 34 35

36

37 38 39

40

8 2 3 4

5 6 7

8 9 10

11 12 13 14

15

16 17

Siraq

1268

qez nranc towaÆi Œoxar¯n: Qo amboˇj srtov erki—wˇ krir Tirojic ew yargi—r nra qahananerin: Qo amboˇj owßov siri—r Ararœid ew nra spasawornerin mi— antesir: Erki—wˇ krir Tirojic ew meÆari—r qahananerin: Inœp¯s hramayowaÆ ¯ qez, to—wr nranc towrqi mi mas˚. ptowˇ˚, yancanqneri hamar sahmanowaÆ˚, zohaberowaÆ anasow– ni ¸iakner˚, srbow¸ean zoh˚ ew srbazan ˚nÆaner˚: Qo ´eøq˚ mekni—r tnankin, orp¯szi katareal lini qez trow– oˇ Ørhnow¸iwn˚: Oˇormow¸ean ænorh˚ ¸oˇ baæxowi bolor oˇjerin, bayc ew meøaÆi hamar mi— xnayir ænorhnerd: Mi— xowsaŒir lacoˇneric ew sga— sgacoˇneri het: Mi— ya– paˇir hiwandin tesow¸ean gnal, ew da ænorh k˚ hamarowi qez hamar: Qo bolor gorÆeri m¯j yiæi—r vax˘and, ew œes meˇanœi erbeq: Mi— xandir srtakic knojd ew œar xorhowrdner mi— yarowcir qo nkatmamb: Qo sirt˚ knoj mi— towr, orp¯s– zi na œiæxi qez vray: Mi— ˚ndaøajir boz knoj˚, orp¯s– zi yankarÆ nra orogay¸neri m¯j œ˚nknes: Mi— ya˘axir ergoˇ ow kaqawoˇ knoj mØt, orp¯szi yankarÆ kowl œgnas nra lrbow¸ean˚: Erkar mi— nayir koysin, orp¯szi œgay– ¸akˇowes nra hmayqov: Qo an´˚ mi— towr poøniknerin, orp¯szi œkorcnes qo ownecowaÆq˚: D¯s ow d¯n mi— gcir aœ– qerd qaˇaqi Œoˇocnerowm ew mi— ¸aŒaøir nra awerakne– ri m¯j: Aœqd heøacro—w geˇecik knojic ew erkar mi— nayir Øtari geˇeckow¸ean˚: Ωater˚ molorowecin knoj geˇec– kow¸iwnic. dranic kraki nman s¯r ¯ borboqwowm: Amenewin mi— nstir amowsnacaÆ knoj mØt ew nra het gini mi— xmir. gowc¯ qo an´˚ æeˇowi d¯pi na, ew qo hogov korstean mat– nowes: Mi— lqir hin barekamin, qanzi nor˚ hawasar œ¯ nran: Nor gini‘ nor barekam. erb hnanay, owraxow¸ea—mb vayelir: Meˇawori Œaøqin mi— naxan´ir, orovhetew œgi– tes, ¸¯ inœpisin k˚ lini nra korÆanowm˚: Hawanow¸iwn mi— towr ambariætneri hawanaÆ banin. yiæi—r, or minœew dßoxq œes ardaranay: Heøo—w mna ayn mardowc, or spa– nelow iæxanow¸iwn owni, ew dow œes tagnapi mahowan er– kiwˇic: E¸¯ mØt ¯l lines, zgo—yæ eˇir sxal gorÆelowc, or– p¯szi na œxli keanqd. hamari—r, ¸¯ orogay¸neri mijov es

1269

Siraq

8. 18–9. 19

ancnowm ew qaˇaqi parispneri vrayov es qaylowm: Υst qo karoˇow¸ean ˘anaœi—r mer´aworid ew imastownneri het xorhrdakci—r: Ardarner˚ ¸oˇ qo seˇanakicner˚ linen, ew Tiroj erkiwˇ˚‘ qo parÆanq˚: Zrowci—r imastownneri het, ew qo bolor zroycner˚ ¸oˇ linen Bar´reali fflr¯nqi masin: Πartar varpetner˚ govabanwowm en irenc ´eøqi gorÆov, isk ßoˇovrdi aøajnord˚‘ ir imastown xØsqov: Lezowani mard˚ ahawor ¯ ir qaˇaqowm, ew ateli ¯ na, ov yandowgn ¯ ir xØsqov:

18

19 20

21 22

Imastown datawor˚ xratowm ¯ ir ßoˇovrdin, xela– 9 mit mardow iæxanow¸iwn˚ kargaworowaÆ ¯ linowm: Inœpi– 2 sin ßoˇovrdi iæxann ¯, aynpisin nra spasawornern en, inœpisin qaˇaqi aøajnordn ¯, aynpisin‘ nra bnakiœne– r˚: Tg¯t ¸agawor˚ korstean ¯ matnowm ir ßoˇovrdin. 3 qaˇaq˚ kaøowcwowm ¯ hzØrneri imastow¸eamb: Erkri iæ– 4 xanow¸iwn˚ Tiroj ´eøqin ¯. na ¯ ßamanakin arßani mar– down bar´racnowm iæxanow¸ean: Tiroj ´eøqin ¯ mardow 5 yajoˇow¸iwn˚. na ¯ ir Œaøq˚ dnowm Ør¯nsg¯ti vray: Mer– 6 ´aworid nkatmamb ox mi— pahir nra bolor meˇanœowmneri pat˘aøov ew ¸ænamakan ararqner mi— gorÆir nra d¯m: Ambartawanow¸iwn˚ ateli ¯ ¸¯— Tiroj ew ¸¯— mardkanc ha– 7 mar. da erkowsi hamar ¯l anirawow¸iwn ¯: Φagaworow– 8 ¸iwnn ancnowm ¯ mi azgic miwsin anirawow¸ean, ¸ænaman– qi ew ˚nœaqaˇcow¸ean pat˘aøov: Inœo?w ¯ hpartanowm 9 mard˚, or hoˇ ¯ ow moxir: Deøews kendani‘ ¸aŒwowm ¯ nra 10 Œorotiq˚: Bßiæk˚ kar˘ecnowm ¯ erkaratew cawer˚: Φa– 11, 12 gaworn aysØr kay, isk vaˇ˚ vax˘anwowm ¯: Erb mard˚ meø– 13 nowm ¯, soˇownner, ˘i˘owner ew order ¯ ßaøangowm: Mardow 14 ambartawanow¸ean skizb˚ nra apstambeln ¯ Tiroj d¯m, nra srti stahakow¸iwn˚‘ ir Ararœi d¯m: Meˇqi skizbn 15 ambartawanow¸iwnn ¯, ew ov owni ayn, nranic pˇÆow¸iwn piti ßay¸qi: Dra hamar ¯l T¯r˚ nran sarsaŒeli har– 16 owaÆner hascrec ew ispaø korÆanec nran: T¯r˚ jax– 17 jaxec iæxanneri a¸oøner˚ ew nranc Œoxar¯n hezerin nstecrec: T¯rn armataxil arec he¸anosnerin ew nranc 18 Œoxar¯n xonarhnerin tnkec: T¯r˚ qarowqand arec ßo– 19 ˇovowrdneri bnakavayrer˚ ew dranq korstean matnec

9. 20–10. 7 20 21

22

23 24 25

26

27

28 29

30 31

32

33

10 2

3 4

5 6

7

Siraq

1270

minœew himqer˚: KorÆanec ew korstean matnec dranq, ew dranc yiæatak˚ veracrec erkric: Ambartawanow¸iwn˚ mardkanc hamar œi hastatowaÆ, ew oœ ¯l zayralic bar– kow¸iwn˚‘ kanancic ÆnowaÆneri hamar: O?v ¯ mardow pa– towakan zawak˚. na, ov erknœowm ¯ Tirojic: O?v ¯ mardow anarg zawak˚. na, ov zanc ¯ aønowm Tiroj patowiran– ner˚: Bazowm eˇbayrneri m¯j awagn ¯ patowakan˚, isk Tiroj aœqowm‘ irenic erknœoˇner˚: Harowst lini, anowa– ni ¸¯ aˇqat, nra parÆanq˚ Tiroj erkiwˇn ¯: Ardaraci œ¯ anpatowel imastown aˇqatin, ew Ørinawor œ¯ patowel anardar mardown: Harowst˚, datawor˚ ew iæxan˚ go– vabanwowm en, sakayn nrancic ew oœ m¯k˚ meÆ œ¯ nranic, ov erknœowm ¯ Tirojic: Imastown Æaøayin azatnern en spasaworowm, ew xelamit mard˚ œi trtnjowm dra hamar: Qo gorÆ˚ katarelow hamar mi— per˘abanir ew meÆow¸iwn mi— Æaxir qo neˇow¸ean ßamanak: Aweli law ¯ na, ov Œo– ˇoc ¯ maqrowm, qan na, ov sigalov ˘emowm ¯, bayc mnowm ¯ haci karØt: Ordea—k, hezow¸ea—mb Œaøaworir qo hogin ew nran pati—w towr ˚st ir arßaniqneri: O?v k’ardaracni nran, or meˇanœowm ¯ ir hogow m¯j, kam o?v k˚ Œaøabani nran, or anargowm ¯ ir keanq˚: Aˇqat˚ meÆarwowm ¯ ir imastow¸ean hamar, isk harowst˚ Œaøabanwowm ir harstow¸ean hamar: Ov imastow¸eamb Œaøaworwowm ¯ harstow¸ean m¯j, orqa!n ews k˚ Œaøawori aˇqatow¸ean m¯j, isk na, ov œi meÆarwowm aˇqatow¸ean m¯j, aøawel ews œi meÆarowi harstow¸ean m¯j: Xonarh mardow imastow¸iwn˚ bar´r ¯ pahowm nra glow– x˚ ew meÆameÆneri m¯j ¯ bazmecnowm nran: Mardown mi— govir ir geˇeckow¸ean hamar ew mi— arhamarhir ir xeˇ˘ tesqi hamar: Meˇown Œoqr ¯ ¸øœoˇneri m¯j, sakayn nra ptowˇ˚ qaˇcrow¸ean skizbn ¯: Mi— parÆecir zgestne– ri per˘ow¸eamb ew Œaøqid Ør˚ mi— hpartacir, qanzi sqanœeli en Tiroj gorÆer˚ ew dranq ÆaÆkowaÆ en mard– kancic: Bazowm bønakalner getin nstecin, ew na, o– ric œ¯in spasowm, ¸ag stacaw: Bazowm hzØrner xist anargowecin, ew anowani mardik matnowecin ayloc ´eø– q˚: Qani deø œi qnnowel, mi— meˇadrir mardown, imaci—r‘

1271

Siraq

10. 8–30

yeto—y patßir: Qani deø œes lsel, mi— patasxanir ew mi— mijamtir xØsakcow¸ean˚: Mi— payqarir ayn bane– ri hamar, or qez œen veraberowm, ew mi— nstir meˇawor– neri ateanowm nranc koˇqin: Ordea—k, æat gorÆer mi— ´eønarkir, qanzi bazowm gorÆeri m¯j œes karoˇ anpart mnal, ew e¸¯ hetamowt lines dranc, œes hasni verjin ew œes xowsaŒi korÆanowmic: Mard kay, or tqnowm, aæxa– towm ow a˘aparowm ¯, ew sakayn aøawel ews kariqi m¯j ¯ mnowm, mard ¯l kay, or Æoyl ¯, Øgnow¸ean karØt, zØrow– ¸iwnic zowrk, aˇqatow¸ean m¯j ¸aˇowaÆ, sakayn Tiroj aœq˚ nran nayowm ¯ barow¸eamb, otqi ¯ kangnecnowm nran ir aˇqatow¸iwnic, bar´racnowm ¯ nra glowx˚, ew æater˚ zarmanowm en dra vray: Bariq˚, œariq˚, keanq˚ ew mah˚, aˇqatow¸iwnn ow harstow¸iwn˚ Tirojic en: Tiroj parge– w˚ barepaætnerin ¯ mnowm, ew yawitean ¯ nra bareha˘ow– ¸iwn˚: Ov harstanowm ¯ ßlatow¸eamb ew kowtakelov, nra var´i baßin˚ ays ¯ linowm. erb na asowm ¯, ¸¯, ¡Hangist gtay ew ayßm piti vayelem im harstow¸iwn˚¿, sakayn œgi– ti, ¸¯ erb or gay Ørhas˚, na ayloc k˚ ¸oˇni ayn ow k˚ meøni: Hawatari—m mna qo owxtin, nowirowi—r noyn owxtin ew Æeraci—r qo gorÆi m¯j: Mi— zarmacir meˇawor mardow gorÆeri vray, hawata— Tiroj˚ ow toka— qo tqnow¸ean m¯j: Tiroj hamar diwrin ¯ aˇqatin anaknkal harstacnel˚: Tiroj Ørhnow¸iwn˚ barepaætneri var´n ¯, ew æat æowtov Nra Ørhnow¸iwn˚ xndow¸iwn ¯ talow nranc: Mi— asa, ¸¯‘ ¡Σl inœi? kariq ownem¿ ew‘ ¡Sranic yetoy ¯l i?nœ bariq piti lini in´¿: Mi— asa, ¸¯‘ ¡Sa bawakan ¯ in´. sranic yetoy ¯l i?nœ œariq karoˇ ¯ linel¿: Erjankow¸ean Ør˚ moøacwowm en œariqner˚, œariqi Ør˚ œen yiæwowm bariqner˚, qanzi Tiroj hamar diwrin ¯ vax˘ani Ør˚ mardown hatowcel ˚st ir ancaÆ ˘anaparhneri: M¯k ßamoway tanjanq˚ moøac– nel ¯ talis ha˘oyqner˚, ew mardow vax˘ani ßamin yaytni en daønowm nra gorÆer˚: Mardow vax˘anic aøaj era– ni mi— towr nran. mard ˘anaœwowm ¯ ir ordinerov: Am¯n mardow mi— ˚ndownir qo town˚, qanzi bazma¸iw en nenga– wor mardow orogay¸ner˚: Inœp¯s orsordn ¯ daran mtnowm kaqaw orsalow hamar, aynp¯s ¯l ambartawan˚, ori owæqn

8 9

10

11

12 13

14 15

16 17 18

19 20

21 22 23

24 25 26

27

28 29

30

10. 31–11. 16 31 32

33

34

11 2

3 4 5 6

7

8

9

10

11

12

13

14 15

16

Siraq

1272

ow mitq˚ qez gloreln ¯: Na bariq˚ veraÆowm ¯ œariqi ew arataworowm ayn, inœ cankali ¯: KayÆeri æatow¸iwnic borboqwowm ¯ krak˚, aydp¯s ¯l meˇawor mard˚ mah ¯ niw– ¸owm: Zgowæaci—r xoramank mardowc, qanzi na œariq ¯ niw¸owm. gowc¯ na qez yawitenakan parsawanqi tak dni: Qo tan˚ bnakecro—w Øtarin, ew na xøovow¸iwn k˚ gci qo tan m¯j ow k’Øtaracni qez qo iwrayinneric: E¸¯ bariq es anowm, imacir‘ owm es anowm, ew ænorh k˚ stanas qo bariqi dimac: Bari—q ara barepaætin ew Œoxar¯n˚ hatowcowm k˚ stanas e¸¯ oœ nranic, a– pa‘ Bar´realic: Bariq œkay nra hamar, ov mætap¯s œariq ¯ gorÆowm ew oˇormaÆow¸iwn œi cowcaberowm: fflg– ni—r barepaætin ew ´eøq mi— erkarir meˇaworin: Ba– ri—q ara xonarhin ew mi— Øgnir ambarætin, pahi—r qo hac˚ ew mi— towr nran, orp¯szi dranov na qez œyaˇ¸i, aylap¯s krknaki œariq k˚ stanas nran araÆ qo bolor barow¸iwnneri dimac, orovhetew Bar´realn atowm ¯ me– ˇawornerin ew vr¯ß aønowm ambariætneric: fflgni—r bari mardown ew zØravig mi— eˇir meˇaworin: Barekam˚ œi ˘a– naœwowm erjankow¸ean m¯j, ew oœ ¯l ¸ænamid vætakic k˚ li– ni qez: Mardow erjankow¸ean ßamanak trtmow¸ean m¯j en linowm nra ¸ænaminer˚, isk nra væti ßamanak nra barekam˚ lqowm ¯ nran: Yawitean mi— hawata qo ¸æna– mown, qanzi inœp¯s pˇin´n ¯ ßangotwowm, aynp¯s ¯l‘ nra œarow¸iwn˚: E¸¯ ¸¯kowz na xonarhowi ew glxahak gnay, owæqd vra—n pahir ew zgowæaci—r nranic, nra aøjew maqowr hayelow nman eˇir ow k’imanas, or na ispaø œi maqrowel ßangic: Nran mi— pahir qez mØt, orp¯szi qez korÆanelov œgrawi qo teˇ˚: Nran mi— nstecrow qo aj koˇm˚, orp¯szi erbew¯ œyawakni qo a¸oøin. i verjoy dow k˚ haskanas im xØsqer˚ ew œes aŒsosay im xratneri hamar: Inœp¯s na, ov karekcowm ¯ xay¸owaÆ Ø´ahmayin, ew na, ov gnowm ¯ ga– zanneri d¯m, aydp¯s ¯ ew na, ov ˚ndaøaj ¯ gnowm meˇawor mardown ow æaˇaxwowm nra meˇqerin: Mi pah na k˚ lini qez het, ew erb baßanowes, œi hamberi: Φænamin qaˇcr ¯ ir ær¸ownqnerov, bayc ir srtowm xorhowm ¯ xorxorati m¯j qez korÆanelow masin: Φænamin ir aœqerov ¯ artaswowm,

1273

Siraq

11. 17–12. 21

bayc e¸¯ yarmar pah gtni, ariwnic œi yagenay: E¸¯ qez œariq patahi, nran aynteˇ k˚ gtnes qezani—c aøaj ew, Øgnow¸ean Œoxar¯n, na otq k˚ dni qo aøjew: Na ¸aŒ k˚ tay ir glowx˚, ÆaŒ k˚ zarki ´eøqov, ibr æat ¯ tagna– powm, ew keˇÆ zarmanqov k’aylayli ir eres˚:

17

18

Ov dipœi ´iw¸in, nranov k˚ æaˇaxowi, ew ov æŒowi 12 ambartawani het, nran k˚ nmanowi: Ayn, inœ qeznic Æanr 2 ¯, mi— vercrow, ew ov qeznic harowst ow hzØr ¯, mi— eˇir nra het: I?nœ yaraberow¸iwn owni kaw¯ saŒor˚ metaˇeay 3 ka¸sayi het. sa harowaÆowm ¯, ew ayn Œærwowm: Harows– 4 t˚ zrkowm ew i—nqn ¯ spaønowm, aˇqat˚ zrkwowm ew i—nqn ¯ neroˇow¸iwn xndrowm: E¸¯ dow nran p¯tq lines, na qez 5 k’ØgtagorÆi, isk e¸¯ p¯tq œes, qez k˚ lqi: E¸¯ ownewor es, 6 na qo ˚nker˚ k˚ lini, qez k˚ qami ew œi ¯l karekci: Erb 7 qo kariq˚ ownenay, k˚ molorecni qez, k˚ ßptay eresid ew yoys k˚ tay qez: Qez het k˚ xØsi aznowow¸eamb ew k’asi. 8 ¡Qez i?nœ ¯ p¯tq¿, ow qez k’amaœecni ir hiwrasirow¸eamb, minœew or erkow-ereq angam koˇopti ew apa xabi qez, o– 9 ric yetoy erb tesni qez, k’arhamarhi ow eres k˚ ¸eqi qe– zanic: Zgo—yæ eˇir, orp¯szi œmolorowes, ew mi— nowastacir 10 qo owraxow¸ean m¯j: E¸¯ hzØr˚ qez hrawiri, xowsaŒi—r, ew 11 na aøawel ews pndelov‘ k˚ hrawiri qez ir mØt: Ωat m¯j mi— 12 ˚nkir, or œvøndowes, oœ ¯l æat heøow mna, or moøacowes: Mi— 13 ´gtir nran hawasarowel ew mi— hawata nra erkar xØs– qerin, orovhetew erkar xØsqov na qez k˚ gay¸akˇecni ew qo eresin ßptalov‘ k˚ qnni qez: Anoˇorm ¯ na, ov œi 14 œaŒaworowm ir xØsq˚ ew œi zgowæanowm tanjanqic ow ka– panqneric: Owæadi—r eˇir ew œaŒazanc zgoyæ, qanzi a– 15 m¯n rop¯ karoˇ es korÆanowel: Iwraqanœiwr kendani ¯ak 16 ir nmanin ¯ sirowm, ew iwraqanœiwr mard‘ ir mer´aworin: Iwraqanœiwr marmin mianowm ¯ ir tesakin, ew iwraqan– 17 œiwr mard yarowm ir nmanin: I?nœ yaraberow¸iwn karoˇ 18 ¯ linel gayli ew gaøan mijew: I?nœ xaˇaˇow¸iwn karoˇ ¯ 19 linel borenow ew æan mijew, ew i?nœ xaˇaˇow¸iwn‘ harows– ti ew aˇqati mijew: AøiwÆneri ors˚ anapati vayri 20 ¯æern en, aydp¯s ¯l harowstneri kerakowr˚ aˇqatnern en: Hparti hamar argahateli ¯ xonarhow¸iwn˚, ayd– 21

12. 22–13. 15 22

23

24 25

26 27

28 29

13 2

3 4

5

6 7

8 9 10

11 12 13

14 15

Siraq

1274

p¯s ¯l harowsti hamar argahateli ¯ aˇqat˚: E¸¯ ha– rowst˚ vtangowi, barekamner˚ necowk k˚ linen nran, isk erb aˇqatn ¯ ˚nknowm, Æanظneric isk heøow ¯ vanwowm: Sxalowelis harowst˚ bazowm paætpanner ¯ ownenowm, isk aˇqat˚‘ ew oœ mi. harowstn anmit baner xØsec, ew nran irawownq trowec, bayc erb aˇqat˚ xØsec, dataŒetecin nran. ¸¯ew na xelaci xØsec, bayc nran teˇ œtrowec: Erb harowst˚ xØsec, bolor˚ løecin ew nra xØsqer˚ minœew er– kinq bar´racrin: Aˇqat˚ xØsec, ew asacin. ¡Sa o?v ¯¿. isk e¸¯ na say¸aqi, aweli k˚ hren nran: Law ¯ ayn harstow¸iwn˚, ori m¯j œkay meˇq, ew vat ¯ aˇqatow¸iwnn ambaræti æowr¸erin: Φ¯— bariq ew ¸¯— œariq gorÆelis mar– dow sirt˚ aylaŒoxowm ¯ nra eres˚: Bari srti næa– n˚ zowar¸ d¯mqn ¯, bayc imastow¸ean giwt˚ ardiwnq ¯ tanjalic xorhrdaÆow¸ean: Erani ayn mardown, or œi meˇanœel ir æowr¸erov ew xo– cowaÆ œ¯ meˇqi yarowcaÆ trtmow¸eamb: Erani ayn mar– down, orin œi tanjowm ir xiˇ˘˚, ew ov œi korcrel ir yoys˚: Harstow¸iwn˚ bariq œ¯ ßlat mardow hamar, ew œkam mardow inœi?n ¯ p¯tq ir ownecowaÆq˚: Ov hawaqowm ¯ iren zrkelov, na hawaqowm ¯ ayloc hamar, ew nra bariqner˚ owriæner˚ piti vayelen: Ov œar ¯ ir an´i hand¯p, o?wm hamar ba– ri k˚ lini. na owrax œi lini noynisk ir bariqneri m¯j: Aweli œar mard œkay, qan na, ov œarakam ¯ inqn ir nkat– mamb, ew da nra œarow¸ean hatowcowmn ¯: Φ¯kowzew bariq ani‘ patahabar k’ani, ew yetoy yiæelov‘ dar´eal ir œa– row¸iwn˚ k’ani: ffar ¯ na, ov naxan´ot aœqerov ¯ nayowm, eres˚ ¸eqowm ¯ ew antesowm mardkanc: Agahi aœq˚ qœov œi yagenay, ew œar anØr¯now¸iwn˚ œoracnowm ¯ hogin: ffar aœq˚ naxan´ot ¯ noynisk ir hacin ew karØt ¯ ir seˇa– nin: Ordea—k, ˚st qo ownecowaÆqi barow¸i—wn ara ew Ti– rojn arßani zo—h matowcir: Yiæi—r, or mah˚ œi owæanay, ew gerezmani owxt˚ qez yaytni œ¯: Minœew vax˘anoweld ba– ri—q ara qo barekamin, ´e—øq meknir ˚st qo karoˇow¸ean ew to—wr nran: Qez mi— zrkir law Øric, ew bari cankow¸ean masnikn isk ¸oˇ œvripi qeznic: ArdeØ?q qo vastakn ow– riæin œes ¸oˇnelow, ew mi?¸¯ zrkanqnerid ptowˇ˚ baßanelow

1275

Siraq

13. 16–14. 15

hamar vi˘ak œi gcowelow: To—wr ew vercro—w ew owraxacro—w qo hogin, qanzi gerezmanowm œi kareli vayelq Œntøel: A– m¯n marmin æori nman maæwowm ¯, qanzi yawitenow¸iwnic i ver Ør¯nq ¯, ¸¯‘ ¡Mahov piti meønes¿: Inœp¯s saˇar¸a– xit Æaøi dalar terew˚ mer¸ ¸aŒwowm ¯ ew mer¸ bowsnowm, aynp¯s ¯l marmni ew arean tesakn ¯. m¯k˚ vax˘anwowm ¯, miws˚‘ Ænwowm: Am¯n gorÆ, or en¸akay ¯ Œtelow, vera– nowm ¯, ew ayn steˇÆoˇ˚ nra het ¯l piti gnay: Erani! ayn mardown, or k˚ vax˘anowi imastow¸eamb, k˚ xØsi ir banakanow¸eamb ew ir mtqov k˚ ¸aŒanci nra gaˇtniq– neri m¯j: Hetamo—wt eˇir nran ibrew orsord ew daranaka—l eˇir nra ˘anaparhin: Ov k˚ kangni nra patowhanneri d¯m, na ownkndir k˚ lini naew nra døneri mØt, ov ijewan hastati nra tan mØt, na cic k˚ xŒi nra paterin ew ir vran˚ k˚ kangnecni nra hovanow tak, k˚ hangstanay bariqi bnakaranowm, ir zawaknerin k˚ dni nra hova– now tak ew nra ˘iwˇeri nerqoy: Nranov k˚ patsparowi xoræakic ew k˚ hangstanay nra Œaøqi m¯j:

16 17, 18

19

20 21

22 23 24 25

26

Aha aysp¯s k’ani na, ov erknœowm ¯ Tirojic. ew ov ˚ndow– 14 nowm ¯ Ør¯nq˚, k˚ hasni imastow¸ean: Nran k˚ dimawori 2 mØr nman ew nran k’˚ndowni ibrew koys aˇjik: Nran k˚ 3 jambi hacn imastow¸ean, nran k˚ xmecni jowrn imacow– ¸ean: Na k˚ yenowi nran ew œi ˚nkni, nra m¯j apastan 4 k˚ gtni, amظov œi mnay ew nran ˚nkerneric aweli ver k˚ bar´racni: Ψoˇovowrdneri m¯j k˚ baci nra æowr¸er˚: 5 Na owraxow¸iwn, cnÆow¸ean psak ew yawitenakan anown 6 k˚ ßaøangi: Anmit mardkanc hasow œ¯ imastow¸iwn˚, ew 7 meˇawornern ayn œen tesni: Ayn heøow ¯ hpartow¸iwnic, 8 ew xabebay mardik œen yiæi nran: fflrhnow¸iwn˚ geˇecik œ¯ 9 meˇawori æowr¸erin, qanzi ayn Tirojic œaøaqowec nran: Φoˇ imastow¸eamb asowi Ørhnow¸iwn˚, ew T¯r˚ yajoˇow¸iwn 10 k˚ tay nran: Mi— asa, ¸¯ yanown Tiroj apstambeci, 11 qanzi p¯tq œ¯ anel ayn, inœ atec T¯r˚: Mi— asa, ¸¯ na— 12 in´ molorecrec, qanzi nran harkawor œ¯ meˇawor mard˚: T¯rn atec bolor garæeli baner˚, dranq ha˘eli œen Tiro– 13 jic erknœoˇnerin: Na i skzban¯ mardown steˇÆec ew nran 14 ¸oˇec ir isk kamqi ´eøqin: E¸¯ kamenas, k˚ pahes pa– 15

14. 16–15. 17 16

17 18 19

20

15 2

3 4 5 6

7

8 9

10 11

12 13

14

15 16 17

Siraq

1276

towiranner˚ ew ha˘ow¸eamb k˚ pahpanes qo hawat˚: Qo aøjew T¯r˚ krak ew jowr ¯ drel. orin kamenas‘ k˚ meknes qo ´eøq˚: Mardow aøjew ¯ keanqn ow mah˚. inœ ha˘eli k˚ ¸oway iren‘ k˚ trowi nran: Ardarew, meÆ ¯ Tiroj imastow¸iwn˚, na hzØr ¯ ir karoˇow¸eamb ew tesnowm ¯ am¯n ban: Nra aœq˚ irenic erknœoˇneri vray ¯, ew inq˚ k’imanay mardow bolor gorÆer˚: Na oœ m¯kin œpatowirec ambarætow¸iwn anel ew oœ m¯kin œqajalerec meˇanœel: Mi— cankacir anpitan ordineri æatow¸iwn ew mi— ow– raxacir ambariæt ordinerov. e¸¯ nranq æatanan, mi— owraxacir nrancov: E¸¯ nranc m¯j œkay Tiroj erkiw– ˇ˚, dow nranc keanqi nkatmamb vstah mi— eˇir ew mi— apawinir nranc æatow¸ean˚: Law ¯ m¯k˚, qan hazar˚, ew law ¯ meønel anzawak, qan ownenal ambariæt ordi– ner: Ardarew, miayn m¯k imastown ¯ kaøowcowm qaˇaq˚, bayc ayn korÆanwowm ¯ anØr¯nneri ceˇic: Bazowm ayspi– si baner tesay im aœqerov, ew sranic ¯l aøawel zØrawor baner lsec im akanj˚: Meˇaworneri hawaqoy¸nerin krak k˚ borboqowi, ew Tiroj barkow¸iwn˚ k˚ ¸aŒowi anhnazand azgi vray: T¯r˚ qawow¸iwn œtowec hin hskanerin, ovqer, irenc zØrow¸ean vray vstah, apstambecin: ffxnayec naew Ξovti hamaqaˇaqacinerin, oroncic zzowec nranc ambastanow¸ean pat˘aøov: ffg¸ac irenc meˇqeri ha– mar korstean datapartowaÆ azgin: Aysp¯s varowec naew vec hariwr hazar hetewakneri het, ovqer hpar– tacel ¯in irenc xstasrtow¸eamb: Φ¯kowz ew nrancic m¯kn isk xstaparanoc lin¯r, zarmanali k˚ lin¯r, e¸¯ œdatapartow¯r. qanzi ¸¯— oˇormow¸iwn˚, ¸¯— barkow¸iwn˚ nrann ¯: Na hzØr ¯ inœp¯s ir nerman, aynp¯s ¯l ir barkow– ¸iwn˚ ¸aŒelow m¯j. orqan meÆ ¯ nra oˇormow¸iwn˚, aynqan ¯l meÆ ¯ nra yandimanow¸iwn˚: Mard˚ datwowm ¯ ˚st ir gor– Æeri. meˇaworn ir yaŒætakow¸ean hamar œi ˘oˇopri, isk barepaæt mard˚ ænorh k˚ gtni ir hamberow¸ean hamar: Am¯n oˇormaÆow¸ean hamar T¯r˚ teˇ k’ani. iwraqanœiwr oq hatowcowm k˚ gtni ˚st ir gorÆeri: Mi— asa, ¸¯‘ ¡K˚ ¸aqnowem Tirojic¿, ew‘ ¡O?v k˚ yiæi in´¿: ¡Bazowm ßoˇo– vrdi m¯j œem nkatowi, orovhetew im hogin i?nœ ¯ aydœaŒ

1277

Siraq

15. 18–16. 11

araraÆneri m¯j¿: Ahawasik, erkinq˚, erkinqneri erkin– q˚, andowndnern ow erkir˚ dˇrdowm en nra aycelow¸iwnic, noynp¯s leønern ow erkri himqer˚ cncwowm nra hayeacqic: Bayc sirt˚ œi karoˇ xorhel ayd masin: O?v k˚ mtaÆi nra ˘anaparhneri ew ayn orogay¸neri masin, oronq mard œi tesel: Isk nra gorÆeric æater˚ ÆaÆowk en. arda– row¸ean gorÆer˚ o?v k˚ yaytni, kam o?v hamberow¸eamb k˚ spasi, orovhetew k’asi, ¸¯‘ ¡Owxt˚ heøow ¯¿: Ov paka– samit ¯, aysp¯s k˚ xorhi, ew anzgam ow molorowaÆ mar– d˚ yimarow¸iwnner k˚ mtaÆi: Ordea—k, lsi—r in´, sovori—r gitow¸iwn˚ ew im xØsqerin ownkndi—r eˇir qo srtov: Es qez coyc ktam kæøadatowaÆ gitow¸iwn˚ ew ˘æmartow¸e– amb k˚ yaytnem imacow¸iwn˚: Tiroj gorÆer˚ skzbic ewe¸ ˘æmartow¸eamb ¯in, ew na ararœagorÆow¸iwnic isk za– tec nranc maser˚: Yawitean kargaworec ir gorÆer˚ ew karger sahmanec nranc tesakneri m¯j: Dranq o—œ qaˇc ownen ew oœ ¯l yognow¸iwn, œen dadarowm irenc gorÆeric, ew drancic iwraqanœiwr˚ neˇow¸iwn œi talis ir mer´aworin: Dranq yawitean œen hakaøakowi Tiroj xØsqerin: Aynow– hetew T¯r˚ nayec erkrin ew ayn lcrec nra bariqnerov: Bo– lor kendani ¯akneri æownœ˚ ÆaÆkec erkri eres˚, ew bolor˚ dar´eal veradaønalow en erkir:

18

19 20, 21

22

23

24 25

26

27 28

29, 30 31

T¯r˚ mardown steˇÆec hoˇic ew dar´eal nran vera– 16 dar´rec hoˇin: Na mardkanc towec haæowaÆ Ører ow ßa– 2 manakner ew nranc iæxanow¸iwn towec ayn ameni vray, inœ kay erkrowm: Υst irenc bnoy¸i, zØrow¸eamb zgestaworec 3 nranc ew ˚st ir patkeri, ararec nranc: Mardow ah˚ 4 drec am¯n kendani ¯aki vray‘ tirelow hamar gazannerin ew ¸øœownnerin: Mardkanc mitq, lezow, aœq, akanj ew sirt 5 towec‘ drancov imacow¸iwn stanalow hamar: Nranc lcrec 6 gitow¸ean han˘arov ew nranc coyc towec œarn ow barin: Ir aœq˚ drec nranc srti m¯j‘ coyc talow hamar nranc ir 7 gorÆeri meÆow¸iwn˚, orp¯szi Ørhnen ir sowrb anown˚. naew, 8 orp¯szi patmen ir gorÆeri meÆow¸iwn˚: Awelacrec nranc 9 gitow¸iwn˚ ew nranc ßaøangow¸iwn towec keanqi Ør¯nq˚: Yawitenakan owxt hastatec nranc het ew ir datas– 10 tanner˚ coyc towec nranc: Nranc aœq˚ tesaw nra Œaøqi 11

16. 12–17. 8

12

13 14 15

16 17

18

19

20, 21 22

23

24 25 26 27 28

29

17 2 3, 4 5

6

7, 8

Siraq

1278

meÆow¸iwn˚, ew nranc akanj˚ lsec nra ´ayni Œaøq˚: T¯r˚ nranc asac. ¡Zgo—yæ eˇ¯q am¯n mi anirawow¸iwnic¿: Na nrancic iwraqanœiwrin patowirec hog tanel mer´aworin: Nranc ˘anaparhner˚ miæt nra aøjew en ew œen vripowm nra hayeacqic: Iwraqanœiwr azgi hamar aøajnord kar– gec, bayc Tiroj baßin˚ Isray¯ln ¯: Nranc bolor gorÆer˚ aregaki nman nra aøjew en, ew nra aœq˚ miæt nranc ˘a– naparhi vray ¯: Nranc anirawow¸iwnner˚ œÆaÆkowecin nranic, nranc bolor meˇqer˚ Tiroj aøjew en: Mardow o– ˇormaÆow¸iwn˚ kniq ¯ nra hamar, ew mardow ænorhner˚ na pahpanelow ¯ bibi nman: Sranic yetoy T¯r˚ piti elni ow hatowci nranc ew nranc araÆneri Œoxar¯n˚ piti be– ri irenc glxin: Sakayn apaæxaroˇnerin na verstin dar´i ¯ berowm ew mxi¸arowm nranc, oronc hamberow¸iwn˚ nowazel ¯r: Dar´i—r d¯pi T¯r˚ ew ¸o—ˇ meˇqerd: Aˇersi—r nra aøjew, ew na k˚ nowazecni yancanqnerd: Dar´i—r d¯– pi Bar´real˚, ye—t dar´i—r anirawow¸iwnic ew xi—st atir garæow¸iwn˚: Bar´realin o?v gohow¸iwn k˚ tay gerezma– nowm nranc Œoxar¯n, ovqer oˇj en ew gohow¸iwn en talis nran: Meøealic, ibrew angoyic, koraÆ ¯ Œaøabanow¸iwn˚: Kendani ew oˇj mard˚ miayn k˚ govi Tiroj˚: Orqan meÆ ¯ Tiroj oˇormow¸iwn˚, noynqan ¯l‘ qawow¸iwn˚ nranc nkat– mamb, ovqer daønowm en d¯pi T¯r˚: Am¯n inœ œ¯, or mard karoˇ ¯ anel, qanzi mardow ordin anmah œ¯: I?nœn ¯ a– weli lowsawor, qan aregak˚, bayc na ¯l ¯ nowazowm. mardow marminn ow ariwn˚ œari masin en mtaÆowm: T¯rn inqn ¯ he– tewowm erknqi bar´r zØrqerin. bolor mardik hoˇ ew moxir en: Na, or kendani ¯ yawitean, am¯n inœ steˇÆec hawasa– rap¯s, ew miayn T¯rn ¯ ardar hamarwowm: Oœ m¯kin œi trow– aÆ patmel nra gorÆer˚: O?v k˚ qnni nra meÆagorÆow¸iwn– ner˚: O?v k˚ œaŒi nra hzØrow¸ean meÆow¸iwn˚, ew o?v k˚ hamar´akowi patmel nra oˇormow¸ean masin: Hnarawor œ¯ o—œ nowazecnel, o—œ awelacnel ew o—œ ¯l hetazØtel Tiroj zar– manahraæ gorÆer˚: Erb mard˚ hamari, ¸¯ awartel ¯, k˚ zgay, ¸¯ nor ¯ sksel, ew erb dadari patmezowc, apæahar k˚ mnay: I?nœ ¯ mard˚, ew i?nœ ¯ nra Øgowt˚: O?rn ¯ nra ba–

1279

Siraq

17. 9–33

riq˚, o?rn ¯ nra œariq˚: Mardow Øreri ¸iw˚ inœqan ¯l æat lini, hariwr tari ¯: Inœp¯s jri ka¸il˚ Æovi hamematow– ¸eamb ew xi˘˚‘ awazi, aynp¯s tarinern en sakaw yawi– tenakan Øreri hamemat: Sra hamar ¯, or T¯r˚ hambe– ratar ¯ nranc nkatmamb ew nranc vray heˇowm ¯ ir oˇor– mow¸iwn˚: Na tesaw ew imacaw nranc korÆanowm˚, or da– ßan ¯r: Sra hamar ¯l bazmapatkec ir neroˇamtow¸iw– n˚: Mardow oˇormow¸iwnn ir mer´awori vray ¯, isk Tiroj oˇormow¸iwn˚‘ bovandak marmnawori: T¯r˚ yandimanowm, xratowm ew owsowcanowm ¯ ew, ibrew hoviw, nran ir hØtn ¯ veradar´nowm: Oˇormowm ¯ nranc, ovqer ˚ndownowm en xra– t˚ ew ætapowm en lsel nra v˘iøner˚: Ordea—k, qo bariqin arat mi— xaønir ew qo towaÆnerin‘ trtmow¸ean xØsqer: Mi¸¯ cØˇ˚ œi? zovacnowm tظ˚. aydp¯s ¯l law xØsqn aweli law ¯, qan now¯r˚: Ωnorhali mard˚ erkowsn ¯l owni: Yi– marn aperaxtow¸eamb naxatowm ¯, ew œarakam mardow now¯r˚ arcownq ¯ berowm aœqerin: XØselowc aøaj mtaÆi—r ew deø œhiwandacaÆ‘ ho—g tar qo masin. naxqan Tiroj datastan˚ qnni—r qo an´˚ ew nra aycelow¸ean ßamanak oˇormow¸iwn k˚ gtnes: Meˇanœelow ßamanak co—yc towr, or dar´i es galis: Mi— yapaˇir ßamanakin katarel xos– towmd ew minœew mah mi— yeta´gir ardaracowmd: AˇØ¸elowc aøaj naxapatrasti—r qez ew mi— eˇir ayn mardow nman, or Œor´owm ¯ Tiroj˚: Yiæi—r vax˘ani Øroway casowm˚ ew vr¯ßxndrow¸ean ßamanak˚, erb T¯r˚ qeznic k˚ ærji ir e– res˚: Liow¸ean ßamanak yiæi—r aˇqatow¸ean ßamanak˚ ew harstow¸ean Ørerin‘ aˇqatow¸iwnn ow neˇow¸iwn˚: A– øawØtic minœew erekoy ŒoŒoxwowm ¯ ßamanak˚, ew Tiroj aø– jew am¯n inœ yaraŒoŒox ¯: Imastown mard˚ am¯n inœowm zgoyæ k˚ lini ew meˇqi ßamanak k˚ xowsaŒi bazowm yan– canqneric: Am¯n xelamit mard ˘anaœowm ¯ imastow¸iwn˚ ew gohow¸iwn k˚ tay nran, ov gtel ¯ ayn: Xelamit xØsqe– rov irenq ¯l en imastnanowm ew ˘æmarit ow teˇin aøakner berowm: Ordea—k, an´natowr mi— eˇir heætasirow¸ean˚ ew ¸ænamineric otnakox œes lini: Mi— owraxacir ŒaŒowk keanqov ew mi— kapowir dra het: Graw draÆ ew partq vercraÆ Œoˇerov mi— aˇqatacir, qanzi harbecoˇ mæak˚

9

10 11 12 13

14 15

16 17 18 19 20

21 22 23

24

25 26

27

28 29

30, 31 32 33

18. 1–25

Siraq

1280

noynp¯s harstow¸ean œi hasni: 18 2 3

4, 5 6

7 8 9 10

11 12 13 14

15

16 17

18 19

20

21 22

23

24 25

Ov anargowm ¯ Œoqragoyn baner˚, qiœ-qiœ k˚ korÆanowi: Kanayq ew ginin korÆanowm en imastow¸iwn˚, ew lkti mar– d˚ piti sataki: Ov Œow¸kot ¯ hawatalow m¯j, na ¸e– ¸ewamit ¯, ew ov yancanq ¯ gorÆowm, meˇanœowm ¯ ir ho– gow d¯m: Ov mtqov lirb ¯, æateric k˚ meˇadrowi: Mi— yØßarir xØsqd krknel o—œ barekamin ew o—œ ¸ænamown: E– ¸¯ nersd meˇqer œownes, bnaw mi— asa owriæin, qanzi na k˚ lsi ew k˚ zgowæanay qezanic: Lseci?r orew¯ xØsq‘ ¸oˇ meøni ayn qo srtowm. pi—nd kac, qanzi ayn qez œi pat– øi ew dowrs œi gay: Txmarn ir xØsqic aynpisi tanjanq ¯ krowm, inœp¯s erexayic ÆnowaÆ˚: Inœp¯s mardow marm– ni m¯j mxr˘owaÆ netn ¯, aynp¯s ¯l xØsqn ¯ anmit mardow srtowm: Qnni—r barekamid, gowc¯ oœnœov na œi meˇanœel: Isk e¸¯ meˇanœel ¯, dar´ea—l zgowæacrow, orp¯szi bare– kamow¸iwn˚ hastat mnay: Bansarkow¸iwnner˚ æat en, bayc dow am¯n xØsqi mi— hawata: Mard kay, or meˇanœowm ¯ lezowov ew oœ ¸¯ mtqov, qanzi o?v ¯, or meˇq œi gorÆowm mtqov kam lezowov: Am¯n imastow¸iwn erkiwˇn ¯ Tirojic: Naxqan spaønal˚‘ harcowŒo—r´ ara qo mer´aworin ew te—ˇ ¸oˇ Bar´reali Ør¯nqi hamar: ffareri xratn imastow– ¸iwn œ¯ ew oœ ¯l‘ meˇaworneri xorhowrd˚: Nengow¸iwn kay, or garæanq ¯, ew kay aˇqatamtow¸iwn, or zowrk ¯ imas– tow¸iwnic: Law ¯ erkiwˇaÆ aˇqatamit˚, qan giteliqov harowst˚, or yandgnowm ¯ zanc aønel Ør¯nq˚: Kay nrbin xoragitow¸iwn, or lecown ¯ apiratow¸eamb ew anirawow– ¸eamb: Mard kay, or korcnowm ¯ ir ænorhner˚, orp¯szi erewan hani ardarow¸iwn˚, xoramank ¯l kay, or qaylowm ¯ xonarh ew glxahak, sakayn nra Œor˚ liqn ¯ nengow¸e– amb: Na d¯mqov xonarh ¯ ew xowl ¯ ´ewanowm, bayc qez k˚ spasi aynteˇ, owr œes ¯l karÆowm: Ew e¸¯ owßi pakasow– ¸iwn˚ nran argelq handisanay vnaselow qez, apa na qez œariq k˚ pat˘aøi, erb pah˚ gtni: Mard˚ ˘anaœwowm ¯ ir hayeacqic isk, ew d¯mqi tesqic erewowm ¯ imastow¸iw– n˚: Mardow hagowst˚, eresi ÆiÆaˇ˚ ew otqi qayl˚ yaytni ¯ dar´nowm nran: Yandimanow¸iwn kay, or bari œ¯, ew løow– ¸iwn kay, or imastow¸iwn ¯:

1281

Siraq

19. 1–26

Orqa!n aweli law ¯ yandimanel, qan inqn ir m¯j zay– 19 ranal: Ov bønow¸eamb ¯ dat anowm, nman ¯ ayn ner– 2 qinown, or bønanowm ¯ koysi kowsow¸ean˚: Mard kay, 3 or æataxØsow¸ean pat˘aøov ateli ¯ daønowm bolorin, mardik ¯l kan, oronc beranowm xØsq œkay: Kan or lowø en, 4 qanzi œgiten xØselow ßamanak˚: Imastown mard˚ løowm ¯ 5 minœew xØselow pah˚, bayc ov anzgam ew ambariæt ¯, aøaj ¯ vazowm: Ov æataxØsowm ¯, k’arhamarhowi, ew ov anœaŒ 6 sastowm ¯ ir xØsqov, ateli k˚ lini: Kay yajoˇow¸iwn, or 7 œariq ¯ mardown, giwt ¯l kay, or korowst ¯: Kay oˇor– 8 mow¸iwn, or œi Øgnowm, bayc oˇormow¸iwn ¯l kay, or krknaki hatowcowm owni: Nowastow¸iwn kay, or Œaøqic ¯ galis, 9 Œaøq ¯l kay, or xonarhow¸iwn ¯ talis: Kan or Œoqr bani 10 hamar glowx en bar´racnowm, ew kan, or meÆ ban˚ Œoqr bani teˇ en dnowm, bayc kan, or eظnapatik towßowm en: Ov xØsqov imastown ¯, ir an´˚ sireli ¯ dar´nowm, bayc 11 txmarneri ænorhnern amaœecnowm en irenc: Anzgamneri 12 oˇormow¸iwn˚ Øgowt œi beri, qanzi nranc aœq˚ m¯ki Œoxa– r¯n æatn ¯ aknkalowm: Qiœ ¯ talis, bayc æat ¯ naxatowm, 13 ew ir beran˚ bacowm ¯ ibrew qaroziœ: Hima Œox k˚ tay, 14 isk vaˇ˚ yet k˚ pahanji. aydpisin Tiroj ew mardkanc hamar ateli ¯: Txmarn aysp¯s ¯ asowm. ¡Es barekam œow– 15 nem, ew im bari gorÆeri hamar hatowcowm œkay: Im hacn 16 owtoˇner˚ keˇÆawor en¿: Orqa!n ya˘ax ew inœqa!n æate– 17 r˚ p¯tq ¯ ÆiÆaˇen nranc vray: Law ¯ otqic say¸aqel, 18 qan lezowic. aydp¯s ¯l œareri korÆanowm˚ æowt k˚ has– ni: Apaænorh mard˚ nman ¯ tarad¯p aøaspeli: Anmit 19, 20 mardow æowr¸erin aøaknern anar߯q en daønowm, qanzi na œi asowm ßamanakin: Mard kay, or tkarow¸ean pat˘a– 21 øov ankaroˇ ¯ meˇq gorÆel. na ir hangstow¸ean m¯j xˇ˘i xay¸ œi zgowm: Mard kay, or amظi pat˘aøov ¯ hogin 22 korcnowm. na k˚ korœi ir mardaha˘ow¸ean hamar: Mard 23 ¯l kay, or barekami pat˘aøov ¯ amظ˚ yan´n aønowm ew izowr nran ¸ænami dar´nowm iren: Mardow m¯j œar biÆ ¯ 24 sowt˚: Ayl ban ¯ goˇow¸iwn˚ ew ayl ban‘ stow¸iwn˚, sa– 25 kayn erkowsic ¯l korowst en ßaøangowm: Mardow hogown 26 anarganq en ir srti vat xØsqer˚, ew nra amظ˚ miæt

19. 27–20. 18

27

28

29

30 31

20 2 3 4

5

6 7

8 9 10

11 12 13 14, 15 16

17 18

Siraq

1282

mnowm ¯ ir het: Ordea—k, pahi—r im xØsqer˚ ew Ør ow gi– æer dranc masi—n mtaÆir ibrew harazat ordi ew azniw ßaøang, isk na, ov œi norogowm ew bar´racnowm naxnine– ri aøaqinow¸iwn˚, na amظ ew naxatinq ¯ ir paperi hamar ew mi nor an¯Æq: Ov xØsqov imastown ¯, aøaj k˚ tani iren, ew gitown mard˚ ha˘eli k˚ lini meÆameÆ– nerin: Ov or mæaki hoˇ˚, k˚ bar´racni ir coreni d¯z˚, ew ov or ha˘eli lini meÆameÆnerin, k˚ qawi ir anirawow– ¸iwn˚: Now¯rnern ow kaæaøq˚ kowracnowm en imastownneri aœq˚ ew, inœp¯s berani kap, kaækandowm yandimanow¸iwn˚: Φaqown ¯ imastow¸iwn˚, ew anyayt‘ gan´˚. erkowsic ¯l i?nœ Øgowt: Law ¯ ayn mard˚, or ¸aqcnowm ¯ ir yimarow¸iwn˚, qan ayn mard˚, or ¸aqcnowm ¯ ir imastow¸iwn˚: Ordea—k, e¸¯ meˇq gorÆecir, aylews mi— ara ew aˇØ¸i—r hin meˇqeri hamar: ffiaxi—r meˇqeric, inœp¯s Ø´ic. e– ¸¯ mØtenas k˚ xay¸i qez: Meˇqi ßaniqner˚ aøiwÆi ßa– niqner en, or spanowm en mardkanc hoginer˚: Am¯n te– sak anØr¯now¸iwn nman ¯ erksayri sri. nra towaÆ v¯rqe– rin bßækow¸iwn œkay: Arhawirqn ow ¸ænamanq˚ awerowm en harstow¸iwn˚. aydp¯s ¯l k’awerowi ambartawanneri tow– n˚: Xonarhneri xndrowaÆqner˚ hasnowm en minœew Tiroj akanjner˚, ew nra ardarow¸iwn˚ Œow¸ov k˚ hasni: Ov or ati yandimanow¸iwn˚, na k˚ lini meˇaworneri æawiˇneri m¯j, ew ov or erkiwˇ ¯ krowm Tirojic, srtov nran k˚ daønay: Lezowov hzØr˚ heøowic ¯ ˘anaœwowm, isk ov gitown ¯, tesnowm ¯ ir say¸aqowm˚: Ov ir town˚ kaøowcowm ¯ ayloc ownecowaÆ– qov, nman ¯ nran, or qarer ¯ hawaqowm ´møan˚: AnØr¯nne– ri xowmb˚ nman ¯ dizowaÆ vowæi, ew nranc vax˘an˚ kraki boci m¯j ¯: Meˇaworneri ˘anaparhner˚ har¸ en‘ qare– ric maqrowaÆ, bayc verj˚ dßoxqi xorxoratn ¯: Ov pa– howm ¯ Ør¯nq˚, iæxowm ¯ ir mtqerin, ew Tiroj erkiwˇi verj˚ imastow¸iwnn ¯: Ov xorag¯t œ¯, œi sovori: Bayc xora– gitow¸iwn ¯l kay, or æatacnowm ¯ daønow¸iwn˚: Imastowni gitow¸iwn˚ heˇeˇi nman k˚ sastkanay, ew nra xorhowr– dner˚ aknaˇbiwri nman en: Tg¯ti Œor˚ nman ¯ Æakotk¯n amani. oœ mi giteliq aynteˇ œi mnay: E¸¯ gitown˚ i– mastown xØsq lsi, k˚ govi ayn ew k’awelacni ayn, minœdeø

1283

Siraq

20. 19–21. 13

¸e¸ewamit˚ lsec ow nran ha˘eli œ¸owac ayn ew netec ir ¸ikownqi yetew˚: Txmari xØsq˚ ˘anaparhi beøan nman ¯, sakayn imastownneri æowr¸eri vray ayn ænorh ¯ sta– nowm: Imastownneri xØsqer˚ Œ˚ntøowelow en ßoˇovrdi m¯j, ew dranc masin xorhelow en irenc srtowm: AwerowaÆ tan nman ¯ yimari imastow¸iwn˚, ew txmar mardow gitow¸iwn˚ anmit xØsq ¯: Anmitneri hamar xrat˚ otnakap ¯ ew aj ´eøqi ´eønakap: fliÆaˇelis txmar˚ bar´racnowm ¯ ir ´ayn˚, isk xorag¯t mard˚ haziw ßptowm ¯ handart: Gitowni hamar xrat˚ nman ¯ oskeˇ¯n zardi ew aj baz– ki aparanjani: Txmari otq˚ arag dimowm ¯ d¯pi town, sakayn bazmaŒor´ mard˚ patkaøowm ¯ mardkancic: An– mit˚ døan aranqic ¯ tan m¯j nayowm, isk barekrØn mar– d˚ mnowm ¯ drsowm: Mardow hamar anvayel ban ¯ døan mØt akanj dnel˚, isk imastown˚ vætanowm ¯ ayd anarg ararqic: ΩataxØs Øtar beranner˚ patmowm en, inœ or lsel en, isk imastownneri xØsqer˚ kæøadatowaÆ en: Yi– marneri sirt˚ irenc beranowm ¯, isk imastownneri bera– n˚‘ irenc srtowm: Ambariæt˚ satanayin aniÆelis‘ inqn ir hogin ¯ aniÆowm: Bambasoˇ˚ pˇÆowm ¯ ir hogin, na owr ¯l bnakowi, ateli k˚ lini:

19

20 21

22 23

24 25 26

27

28 29

30 31

floyl˚ nman ¯ æaˇaxowaÆ kˇkˇanqi. am¯n oq zzowanqov 21 k˚ ¸qi nra vray: floyl˚ hawasar ¯ aˇbi ew ¸riqi. am¯n 2 oq, ov ayn vercni, ¸aŒ k˚ tay ir ´eøq˚: Andastiarak 3 ordow Ænownd˚ hØr amظn ¯, isk dster Ænownd˚‘ nra now– astacowm˚: Oˇjaxoh dowstrn ir amowsin˚ k’ownenay, isk 4 anamظ˚ trtmow¸iwn ¯ Ænoˇneri hamar: Anaøak˚ amØ– 5 ¸ov k˚ ¸oˇni ir hØrn ow mØr˚ ew erkowsic ¯l k’anargowi: Tarad¯p patmow¸iwn˚ noynn ¯, inœ or eraßætow¸iwn˚ sgi 6 ßamanak, isk ÆeÆn ow xrat˚ imastow¸iwn ¯ am¯n ßama– nak: Yimarin sovorecnoˇ˚ nman ¯ kotraÆ xeci kpcnoˇi 7 ew qnaÆin xor qnic ar¸nacnoˇi: Ov patmowm ¯ yimarin, 8, 9 noynn ¯ ¸¯ patmowm ¯ nirhoˇin, or˚ verjowm harcnowm ¯‘ ¡I?nœ¿: La—c eˇir naew txmari vray, qanzi nra hamar 10 œqacaw imastow¸iwn˚: Meˇm la—c eˇir meøeli vray, qanzi 11 na gtaw ir hangist˚, isk yimari hamar aprel˚ mahic vat ¯: Meøeli vray sowg˚ eظn Ør ¯, isk anmit ew am– 12, 13

21. 14–22. 3 14 15

16 17 18

19

20

21

22 23

24

25 26

27

28 29

30

31 32

22 2 3

Siraq

1284

bariæt mardow hamar‘ ir keanqi bolor Ørerin: Anzgami het æat mi— xØsir ew anmit mardow mØt mi— gna: Zgo—yæ e– ˇir nranic, orp¯szi tanjanq œkres ew nranic heøanalis keˇtov œæaˇaxowes, ayl zatowi—r nranic, ew hangist k˚ gtnes ow œes ´an´ranay nra anmtow¸iwnic: Kaparic a– weli Æanr i?nœ kay, ew i?nœ ¯ nra anown˚, e¸¯ oœ‘ yimar: A– weli diwrin ¯ tanel awaz˚, aˇ˚ ew æikacaÆ erka¸˚, qan anmit mardown: Inœp¯s Œayt¯ pahangov amracowaÆ æi– nowaÆq˚ cncowmneric œi xaxtwowm, aydp¯s ¯l anxaxt ¯ mnowm imacow¸ean xorhrdov hastatowaÆ sirt˚: Imas– tow¸ean xorhrdov hastatowaÆ sirt˚ vaxi ßamanak œi vhatowi: Inœp¯s bar´rawandaki vray gtnowoˇ yard˚ ew awazaæaˇax qaraæ¯n pati x˘aqarer˚ hoˇmeri aøaj œen dimanay, aynp¯s ¯l vaxkot sirt˚ txmar xorhowrd– neri pat˘aøov œi tokay am¯n tesak erkiwˇi aøaj: Ov aœqn ¯ xocowm, artasowq ¯ berowm, ew ov sirtn ¯ xocowm, zgacmownqner ¯ yarowcowm: Ov qar ¯ netowm ¸øœownnerin, qæowm ¯ nranc, ew ov naxatowm ¯ barekamin, xzowm ¯ ba– rekamow¸iwn˚: Φ¯ sowr ¯l qaæes barekami vray, anyoys mi— eˇir, qanzi dar´ kay: Φ¯ barekami vray beran ¯l ba– ces, mi— vaxecir, qanzi haætow¸iwn kay, miayn ¸¯ da œlini naxatinq, ambartawanow¸iwn, gaˇtniq yaytnel ew neng viraworanq: Am¯n tesak barekam Œaxœowm ¯ srancic: Mer´awori mØt hawatarmow¸i—wn ownecir nra aˇqatow¸e– an ßamanak, orp¯szi nra harstow¸ean ØrØq owrax li– nes: Neˇow¸ean ßamanak mØ—t eˇir nran, orp¯szi dow ¯l ßaøanges nra ßaøangow¸iwnic: Inœp¯s hnocowm krakic aøaj goloræi ew Æowx ¯ dowrs galis, aydp¯s ¯l ariwnahe– ˇow¸iwnic aøaj‘ bambasanq˚: Es œem amaœi barekamis paætpanel ew nra eresic œem ¸aqnowi, ¸¯kowz in´ œariq patahi nra pat˘aøov, minœdeø am¯n oq, ov lsi ayd ma– sin, piti xoræi nranic: O?v in´ k˚ tar pahapan im be– rani vray ew xoragitow¸ean kniq‘ im æowr¸erin, orp¯szi œxortakowem, ew im lezown œkorÆani in´: T¯—r, Ha—yr ew Iæxa—n im keanqi, mi— ¸oˇ in´ dranc xor– howrdneri m¯j: O?v kapanq k˚ dn¯r im mtqeri vray ew i– mastow¸ean xrat im srti vray, orp¯szi dranq œxnayen

1285

Siraq

22. 4–28

im tgitow¸ean˚ ew ¸oyl œtan, or meˇq gorÆem, orp¯szi œÆanranan im zancanqner˚, ew œmeÆanan im meˇqer˚, or– p¯szi œ˚nknem hakaøakordneri aøjew, ew im ¸ænamin in´ otnatak œani: T¯—r, Ha—yr ew im keanqi— AstowaÆ, mi— towr in´ aœqeri ownayn xaˇ ew heøacro—w in´nic srti cankow¸iw– n˚: Φoˇ in´ œhasnen orovayni cankow¸iwnn ow anaøakow– ¸iwn˚, ew mi— matnir in´ anamظ mardow ´eøq˚: Ordine—r, lsec¯—q berani masin ays xrat˚. ov or pahi ayn, œi orsowi: Meˇaworn ir æowr¸erov ¯ orswowm, ew hayhoyiœn ow ambar– tawan˚ drancov ¯ say¸aqowm: Mi— ˚ntelacrow qo beran˚ erdowmi: Mi— varßowir Srbi anownov erdowel: Inœp¯s ayn Æaøan, or ya˘ax patßi ¯ en¸arkwowm, anpakas œ¯ v¯rqe– ric, aynp¯s ¯l ov erdwowm ew mætap¯s Srbi anownn ¯ talis, œi maqrwowm meˇqeric: Ωat erdowoˇ mard˚ anØr¯now¸eamb ¯ lcwowm, ew harowaÆnern anpakas k˚ linen nra tnic: E¸¯ yancanq gorÆi, ir meˇqn ir vray ¯, ew e¸¯ æŒo¸owi, krknaki meˇq ¯ gorÆowm: E¸¯ i zowr erdowec, œi ardaranay, orovhe– tew nra town˚ tanjanqov ¯ lcowelow: XØsq kay, or hawa– sar ¯ mahowan. ¸oˇ ayn œgtnowi Yakobi tohmi ßaøangow– ¸ean m¯j: Φoˇ ays am¯n˚ barepaætneric heøow mnay, ew nranq meˇqi m¯j œen ¸awalowi: Mi— ˚ntelacrow qo æowr¸er˚ tgitow¸ean, qanzi dra m¯j meˇawor xØsqer kan: Erb me– ÆameÆneri m¯j nstes, yiæi—r qo hØrn ow mØr˚, orp¯szi qez œkorcnes nranc aøjew ew, ˚st qo sovorow¸ean, yimarow¸iwn œanes ow œases, ¸¯‘ ¡Law ¯r œÆnow¯i¿, ew qo Ænndean Ørn ani– Æes: Ayn mard˚, or varßowaÆ ¯ naxatinqi, ir bolor Øre– rowm œi xratowi: Erkow ban kay, or æatacnowm ¯ meˇqer˚, mi errord ban ¯l‘ or barkow¸iwn ¯ aøaj berowm: Caskot hogin borboqowaÆ kraki nman ¯‘ œi mari minœew œspaøowi: Bozabaroy mard˚ œi dadari ir marmni andamneri het anaøakow¸iwn anel, minœew or krak˚ vaøi nran: Poønik mardown am¯n tesak hac qaˇcr ¯, na œi dadari, minœew or meøni: Mard˚, or meˇq ¯ gorÆowm ir mah˘i d¯m, ir srtowm asowm ¯. ¡O?v k˚ tesni in´: Im æowrj˚ xawar ¯, pater˚ ÆaÆkowm en in´, oœ oq œi tesnowm in´. inœo?w kaskaÆem, œ¯? or Bar´real˚ œi tesnowm im meˇq˚¿: Nra erkiwˇ˚ mard– kanc aœqn ¯: Na œgiti, or Tiroj aœq˚ biwr angam lowsa–

4, 5

6 7

8 9 10, 11

12 13

14 15

16 17 18 19

20 21 22

23 24

25 26

27 28

22. 29–23. 17

29

30

31 32

33 34 35 36

23 2 3 4

5 6, 7 8 9

10

11 12

13

14 15 16 17

Siraq

1286

tow ¯ aregakic, tesnowm ¯ mardkanc bolor ˘anaparhne– r˚ ew nkatowm nranc bolor gaˇtni teˇer˚: Minœew nranc steˇÆowel˚ amenayn inœ Æanظ ¯r nran, aydp¯s ¯l k˚ lini nranc vax˘anowelowc yetoy: Aydpisin k˚ patßowi qaˇa– qi hraparaknerowm ew k˚ bønowi aynteˇ, owr œ¯r en¸adri: Aydp¯s k˚ patßowi naew ayn kin˚, or ¸oˇel ¯ ir amowsnown ew Øtaric ßaøang ¯ berel: Nax‘ orovhetew Bar´reali Ør¯nqin œhnazandowec, erkrord‘ yancanq gorÆec ir amows– now d¯m, ew errord‘ ænacaw poønkow¸eamb ew Øtar mardowc ordi berec: Na ßoˇovrdic piti vtarowi, ew nra ordi– nerin piti hog œtanen: Nra ordiner˚ armatner piti œar´aken, ew nra oster˚ ptowˇ œpiti tan: Na an¯Æq ¯ ¸oˇnelow ir yiæatakin, ew nra naxatinq˚ œi jnjowelow: A– weli law ban œkay, qan erkiwˇ˚ Tirojic, ew œkay aweli qaˇcr ban, qan ansal Tiroj patowirannerin: Imastow¸iwn˚ k˚ govi iren ew piti parÆenay ir ßo– ˇovrdi m¯j: Bar´reali ta˘arowm piti baci ir beran˚ ew nra zØrow¸ean aøjew piti parÆenay. ¡Es dowrs elay Bar´reali beranic ew mæowæi nman ÆaÆkeci erkir˚: Es bnakoweci bar´ownqnerowm, ew im A¸oø˚ ampi sean m¯j ¯: Miayn es pttoweci erknqi Æirov m¯k, gnaci andowndneri xorqer˚, iæxeci Æovi aliqnerin, bolor erkrnerin ew bo– lor ßoˇovowrdnerin ow azgerin: Ays bolori m¯j hangist Œntøeci ew ayn erkir˚, owr es handartowem: Ayn ßa– manak bolori Arariœ˚ patowirec in´, ew na, ov steˇÆec in´, coyc towec im xaˇaˇow¸ean xoran˚: Na asac. ¡Dow bnakowi—r Yakobi tohmi m¯j ew Isray¯li m¯j ßaøangow¸i—wn stacir¿: Skzbic, yawitenow¸iwnic aøaj T¯rn steˇÆec in´, ew es yawitean œem nowazelow: Es paætamownq ma– towceci nra sowrb xorani aøjew, apa hastatoweci Si– oni m¯j, T¯r˚ noynp¯s bnakecrec in´ sowrb qaˇaqowm, ew im iæxanow¸iwn˚ Erowsaˇ¯mi m¯j ¯: Es armataworoweci Œaøawor ßoˇovrdi m¯j, Tiroj baßnowm‘ nra ßaøangow¸ean m¯j: Bar´racay Libanani no˘ow p¯s ew Ahermoni leøneri daŒnow nman: Bar´racay inœp¯s armawenin Engadiowm ew inœp¯s vardenow townk˚ Eriqovi m¯j: Bar´racay daæti vayelowœ ´i¸enow p¯s, bar´racay sØsow nman: Bowreci ib–

1287

Siraq

23. 18–24. 7

rew kinamon ew xnki Æaø, ibrew qaˇban, xownk, staæx ew ibrew kndrowki anowæ hot vranowm: Bewekni nman ar´ake– ci im oster˚, ew im oster˚ Œaøqi ew ænorhneri oster en: Es ibrew aygi ænorhner em bxowm, ew im Æaˇikner˚ Œaø– qi ew harstow¸ean ptowˇner en: MØtec¯—q in´ am¯nqd, or cankanowm ¯q in´, ew ˘aæakec¯—q im armatneric, qanzi im yiæatak˚ meˇric qaˇcr ¯, ew im ßaøangow¸iwn˚ awe– li qaˇcr ¯, qan meˇri xorisx˚: Ovqer owten in´, ta– kawin piti qaˇcaÆ mnan, ew ovqer ˚mpen in´, takawin piti Æarawen: Ov in´ lsi, œi amaœi, ew ovqer in´ het gorÆen, œen meˇanœi¿: Ays am¯n˚ bar´real AstÆow owxti Girqn ¯ ew fflr¯nq˚, or mez patowirec Movs¯s˚ ibrew Yako– bi ßoˇovowrdneri ßaøangow¸iwn: Na imastow¸iwn˚ heˇowm ¯ ffiison geti nman ew inœp¯s Tigris˚‘ norahas berqi Ø– rerin: Na gitow¸iwn˚ lcnowm ¯ EŒrati nman ew inœp¯s Yordanan˚‘ hn´i Ørerin: Na xrat˚ sŒøowm ¯ ibrew loys ew taraÆowm inœp¯s Gehon˚‘ berqahawaqi Ørerin: Nran œhascrec ˘anaœel aøajin mard˚, nran œqnnec verjin˚ ews, qanzi nra xohamtow¸iwn˚ Æovic anhown ¯, ew nra xor– howrd˚ xor ¯ meÆ andowndneric aweli: Es ibrew jrmowˇ elay getic ew ibrew vtak elay draxtic: Asaci‘ jrem par– t¯z˚ ew jrem aÆown: Ew aha in´ hamar jrmowˇ˚ get dar– ´aw ew in´ hamar get˚‘ Æov: Takawin es gitow¸iwn˚ pi– ti lowsaworem inœp¯s aøawØt ew nra loys˚ piti taraÆem minœew heøastanner˚: Ew takawin owsmownq˚ piti sŒøem ibrew margar¯ow¸iwn ew ayn yawiteans piti ¸oˇnem az– geri m¯j: Tes¯—q, es oœ miayn in´ hamar aæxateci, aylew bolor nranc hamar, ovqer Œntøowm en ayn:

18 19

20 21 22

23

24 25 26 27 28 29 30 31

32 33 34 35 36

37

38

Ereq banov geˇeckacay ew vayelowœ erewaci Tiroj ew 24 mardkanc aøjew: Dranq en‘ eˇbayrneri miabanow¸iwn˚, 2 mer´aworneri s¯r˚ ew‘ erb kinn ow tˇamard˚ hameraæx en irar het: Im hogin atec ereq tesak mardkanc ew 3 xist garæec nranc keanqic: Dranq en‘ hpart aˇqat˚, 4 staxØs harowst˚ ew vawaæot ow pakasamit Æer˚: E¸¯ 5 patanekow¸eand ßamanak œhawaqecir, inœp¯?s k˚ gtnes Æerow¸eand ßamanak: Orqa!n patæa˘ ¯ aleher mardown‘ 6 datel˚ ew Æererin‘ xorhowrd tal˚: Orqa!n geˇecik ¯ Æe– 7

24. 8–25. 4

8 9 10

11

12

13 14 15 16 17 18 19, 20

21 22 23 24

25 26 27 28 29 30 31 32

25 2 3

4

Siraq

1288

reri imastow¸iwn˚ ew patowawor mardkanc imacow¸iwnn ow xorhowrd˚: flereri psak˚ bazmahmtow¸iwnn ¯ ew nranc parÆanq˚‘ erkiwˇ˚ Tirojic: In˚ xorhrdi em erani ta– lis im mtqowm, isk tasnerord˚ k’asem lezowov: Da ayn mardn ¯, or owrax ¯ ordinerov ew ir kendanow¸ean ßa– manak tesnowm ¯ ¸ænamineri korÆanowm˚: Erani! nran, ov aprowm ¯ imastown knoj het, ir lezowov œi sxalwowm ew œi Æaøayowm m¯kin, or anarßan ¯ iren: Erani! nran, ov imastow¸iwn gtaw ew ayn k˚ patmi lsoˇneri akan– jin: Orqa!n meÆ ¯ na, ov imastow¸iwn ¯ gtel, bayc na aweli meÆ œ¯, qan na, ov erkiwˇ ¯ krowm Tirojic: Erkiwˇ˚ Tirojic gerazancowm ¯ am¯n ban: Ew ov owni ayn, o?wm ka– reli ¯ nmanecnel: Kareli ¯ tanel am¯n tesak v¯rq, bayc oœ‘ srti v¯rq˚, am¯n tesak œarow¸iwn, bayc oœ‘ knoj œarow– ¸iwn˚, am¯n tesak harowaÆ, bayc oœ‘ atelineri harowaÆ˚, am¯n tesak vr¯ß, bayc oœ‘ ¸ænamineri vr¯ß˚: ffl´i glxic œar glowx œkay ew oœ ¯l ¸ænamow casowmic aweli meÆ casowm: Nax˚ntreci bnakowel aøiwÆi ew viæapi het, qan aprel œar knoj het: Knoj œarow¸iwn˚ aylaŒoxowm ¯ nra tesq˚ ew qowr´i nman sewacnowm nra eres˚: Nra amowsin˚ k˚ nsti ir ˚nkerneri het ew, lselov, hogoc k˚ hani: Am¯n tesak œarow¸iwn Œoqr ¯ knoj œarow¸ean mØt. ¸oˇ nran ˚nkni me– ˇawori vi˘ak˚: Awazowt zaøiver˚ Æerownow otqeri tak noynn ¯, inœ hez amowsnow hamar lezowani kin˚: Mi— na– yir knoj geˇeckow¸ean˚ ew mi— ŒaŒagir: Barkow¸iwn ¯, lrbow¸iwn ew meÆ amظ, e¸¯ kinn ¯ amowsnown hramayoˇ˚: ΦæowaøacaÆ sirt, xoßoø d¯mq ew srti v¯rq ¯ œar kin˚: ΦowlacaÆ ´eøq ew k¸otaÆ Æownk ¯ ayn kin˚, or erani œi talis ir amowsnown: Meˇqi skizb˚ knojic ¯, ew nra pat– ˘aøov enq meønowm bolors: Elq mi— towr jrin ew œar knoj hamar´akow¸ean˚. e¸¯ na œi gnowm ˚st qo ´eøqi coyc to– waÆ owˇˇow¸ean, ktri—r qo marmnic ew heøo—w netir nran: Eraneli ¯ bari knoj amowsin˚, ew bazowm ¯ nra Øre– ri ¸iw˚: BaregorÆ kinn owraxacnowm ¯ ir amowsnown ew nra tariner˚ lcnowm xaˇaˇow¸eamb: Bari kin˚ mi bari baßin ¯, or T¯r˚ talis ¯ irenic erknœoˇnerin. harowst ¸¯ aˇqat‘ nranc sirt˚ goh ¯ nranic, ew nranc d¯mq˚

1289

Siraq

25. 5–26. 4

miæt owrax ¯: Ereq bani vray kaskaÆec im sirt˚, bayc kay mi œorrord˚, ori hamar aˇØ¸owm em vaxic: Dranq en‘ qaˇaqi bansarkow¸iwn˚, amboxi vrdovmownq˚ ew sowt œaraxØsow¸iwn˚, oronq mahic aweli daßan en: Bayc srti caw ew sowg ¯ ayn kin˚, or œaranaxan´ ¯ m¯k ayl knoj, lezowani gazan ¯, or xocowm ¯ bolorin: ffar kin˚ ezan ereracoˇ lowÆ ¯. ov bøni ayn‘ iß ¯ bønowm: MeÆ xaytaøa– kow¸iwn ¯ harbecoˇ kin˚, or œi ÆaÆkowm ir amظ˚: Knoj poønkow¸iwn˚ imacwowm ¯ nra æarßow´eweric, nra aœqeri hayeacqic ew nra artewanownqneric: Anamظ dster vray hskoˇow¸i—wn hastatir, orp¯szi hamar´akow¸iwn stana– lov‘ na inqnaglowx œlini: Lirb knoj aœqic zgo—yæ eˇir ew mi— zarmacir, e¸¯ qo d¯m ¯l yacanq gorÆi: Inœp¯s ÆarawaÆ ˘anaparhord˚, na beran˚ bacowm ew xmowm ¯ am¯n te– sak mØtik jreric, nstowm ¯ am¯n tesak vrani aøjew ew kapar˘i p¯s bacwowm aøajin isk neti d¯m: Knoj ænor– h˚ hr˘owanq ¯ nra amowsnown, ew nra oˇjaxohow¸iwn˚ zØ– racnowm ¯ nra oskorner˚: Xonarh kin˚ Tiroj pargewn ¯. anŒoxarineli ¯ aøaqini hogin: Ωnorhneri vray ænorh ¯ amظxaÆ kin˚, ew hamar߯q kæiø œkay nra zowsp ho– gow hamar: Tiroj bar´ownqnerowm Æagoˇ aregak ¯ bari knoj geˇeckow¸iwnn ir tan yardaranqi m¯j: Inœp¯s low– satow ˘ragn ¯ maqowr aætanaki vray, aynp¯s ¯l eresi geˇeckow¸iwnn ¯ handart hasaki vray: Inœp¯s oskeˇ¯n siwnern en arÆa¸eˇ¯n xarisxneri vray, aynp¯s ¯l geˇec– ik otqern en xonarh garæaparneri vray: Sirts txowr ¯ erkow bani hamar, ew kay mi errord ban, oric im m¯j ca– sowm aøajacaw: Dranq en‘ paterazmoˇ mard˚, orn aˇ– qatow¸ean pat˘aøov ¯ ¸æowaø, ew imastown mardik, o– ronq arhamarhowaÆ en: Bayc ov ardarow¸iwnic daønowm ¯ d¯pi meˇq˚, T¯r˚ nra hamar sowr ¯ patrastowm: Dßowar ¸¯ va˘aøakan˚ xowsaŒi yancanqneric, ew pandokapan˚ ardaranay meˇqeric:

5 6 7 8

9, 10 11 12

13

14 15

16

17 18 19 20, 21 22

23

24

25

26 27

Ωater˚ meˇanœowm en kayqi hamar, ew ov owzowm ¯ æa– 26 tacnel ayn, d¯mq˚ ærjowm ¯: Inœp¯s irar kic qareri 2 mijew cic ¯ xŒwowm, aynp¯s ¯l meˇqn ¯ teˇ gtnowm va– 3 ˘aøelow ew gnelow mijew: E¸¯ m¯k˚ naxan´axndrow¸eamb 4

26. 5–28

5 6

7 8

9 10

11 12

13 14

15 16

17 18 19 20

21

22 23 24 25

26

27

28

Siraq

1290

hastatakam œ¯ Tiroj erkiwˇi m¯j, arag k˚ korÆanowi nra town˚: Maˇelis maˇi m¯j aˇbn ¯ mnowm, inœp¯s mar– dow kˇkˇanq˚‘ nra mtqeri m¯j: Browti anظner˚ Œor´– wowm en kraki m¯j, isk mard˚ Œor´wowm ¯ ir xorhowrdne– ri m¯j: flaøeri mæakow¸iwn˚ erewowm ¯ nra ptˇic, inœ– p¯s xØsqic‘ mardow srti xorhowrdner˚: Mi— govir mar– down nra xØselowc aøaj. aysp¯s en Œor´owm mardkanc: E¸¯ ardarow¸ean yetewic gnas, k˚ hasnes nran, ew ayn k˚ hagnes ibrew Œaøqi zgest: Φøœownner˚ hangstanowm en irenc nmanneri mØt, ew ˘æmartow¸iwn˚ veradaønowm ¯ iren Œntøoˇneri mØt: Inœp¯s aøiwÆn ¯ daranakal or– sin, aynp¯s ¯l meˇq˚‘ anirawow¸iwn anoˇin: Barepaæti zroyc˚ yaratew imastow¸iwn ¯, isk anzgam˚ lowsni p¯s aylaŒoxwowm ¯: Xnayi—r ßamanakd, erb anmitneri m¯j es, bayc tewap¯—s mna xelacineri het: Yimarneri zroyc– ner˚ ´an´rali en, ew Æaˇrelow hamar nranq piti meˇ– qer gorÆen: Ωat erdowoˇi xØsqic ccwowm en lsoˇi maze– r˚, isk nranc v¯˘˚ akanj ¯ xlacnowm: Ambartawanneri v¯˘n ariwnaheˇow¸iwnn ¯, ew nranc bambasanq˚ ´an´rali ¯ lsel: Ov yaytnowm ¯ gaˇtniqner˚, korcnowm ¯ hawatar– mow¸iwn˚ ew œi gtni barekam ir hogow hamar: Erka—r mna barekami mØt ew hawatari—m eˇir nran. isk e¸¯ yayt– nes nra gaˇtniqner˚, œes gnay nra yetewic: Inœp¯s mard korcnowm ¯ ir ¸ænamown, aynp¯s korcnowm ¯ mer´awori s¯– r˚: Inœp¯s ¸øœownin, or qo ´eøqic bac es ¸oˇnowm ew ¯l œes karoˇ bønel, aynp¯s ¯l œes bøni mer´aworin, orin bac es ¸oˇnowm: Mi— gna nra yetewic, qanzi na heøacaw ew ay– Æeami p¯s Œrkowec orogay¸ic: V¯rq˚ kareli ¯ kapel, ew hayhoyanqic yetoy haætow¸iwn kay: Ov yaytnowm ¯ gaˇt– niqner˚, na korcnowm ¯ haætow¸ean yoys˚: Ov aknarkowm ¯ aœqov, œariq ¯ niw¸owm, ew ov tesnowm ¯ ayn, ¸oˇ heøow mnay nranic: Qo aœqi aøjew na k˚ qaˇcracni ir beran˚, k˚ zarmanay qo xØsqi vray, isk yetoy k˚ Æøi ir beran˚ ew qo xØsq˚ gay¸akˇow¸ean aøarkay k˚ dar´ni: Ωat ban ateci, bayc oœ mi ban aynp¯s œem atel, inœp¯s nran. T¯– r˚ noynp¯s atelow ¯ nran: Ov qar˚ erkinq ¯ netowm, ayn ir glxin k’˚nkni. nengawor mardow harowaÆner˚ bacowm en

1291

Siraq

26. 29–27. 20

v¯rqer˚: Ov hor Œori, nra m¯j k’˚nkni, ew ov orogay¸ la– ri, k˚ bønowi nra m¯j: Ov œarow¸iwn ani, k˚ glorowi nra m¯j ew œi ¯l imanay, ¸¯ ayn orteˇic hasaw iren: Ambar– tawanneri Æaˇrn ow naxatinq˚, naew vr¯ßxndrow¸iwn˚ aøiwÆi nman daranakal ¯ nranc: Orogay¸ov k˚ bønowen nranq, ovqer owraxanowm en barepaætneri ankowmov. i– renc mahic aøaj heÆow¸iwn˚ piti maæi nranc: Ox˚ ew barkow¸iwn˚ noynp¯s garæeli en, ew meˇawor mard˚ amowr kaøœowm ¯ nrancic:

29 30 31

32

33

Ov vr¯ß aøni, Tirojic vr¯ßxndrow¸iwn k˚ gtni, ew T¯r˚ 27 xstØr¯n k˚ hastati nra meˇqer˚: Neri—r qo eˇbØr an– 2 irawow¸iwn˚, ew miayn ayn ßamanak aˇØ¸elis qo meˇqer˚ k˚ nerowen: Mard˚ mardow hand¯p barkow¸iwn ¯ kowta– 3 kowm, isk Tirojic bßækow¸iwn ¯ xndrowm: Ir nman mar– 4 dow hand¯p na œowni oˇormaÆow¸iwn, bayc aˇersowm ¯ ir meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar: Inq˚ ews marmin ¯, bayc ox 5 ¯ pahowm: O?v qawow¸iwn k˚ tay nra meˇqerin: Yiæi—r qo 6 vax˘an˚ ew dadari—r ¸ænamow¸iwn anelowc, yiæi—r apaka– nacow lineld ow mahd ew mna— patowiranneri m¯j: Yiæi—r 7, 8 patowiranner˚ ew ox mi— pahir mer´aworid hand¯p, yi– 9 æi—r Bar´reali owxt˚ ew arhamarhi—r tgitow¸iwn˚: Heøo—w 10 mna v¯˘ic ew dow k˚ nowazecnes meˇqerd, qanzi zayra– caÆ mard˚ køiw ¯ borboqowm, meˇawor mard˚ gßtecnowm ¯ ir barekamnerin ew nranc m¯j, ovqer xaˇaˇow¸eamb en 11 aprowm, bansarkow¸iwn ¯ gcowm: Krak˚ vaøwowm ¯ ˚st i– 12 ren snoˇ niw¸i, isk køiwn ¯l borboqwowm ¯ ˚st nran grgøoˇ sastkow¸ean. mardow zayroy¸˚ linowm ¯ ˚st nra zØrow– ¸ean, ew ˚st nra harstow¸ean sastkanowm ¯ nra bar– kow¸iwn˚: Anzijowm hakaøakow¸iwn˚ krak ¯ borboqowm, ew 13 anzijowm køiw˚ ariwn ¯ heˇowm: E¸¯ kayÆi vray Œœes, k˚ 14 borboqowi, ew e¸¯ nra vray ¸qes, k˚ mari. ayd erkowsn ¯l qo beranic en dowrs galis: Qsown ew erkeresanin ¸oˇ 15 aniÆowen, qanzi bazowm xaˇaˇ aproˇner korÆanowecin: Mi errord mardow lezown æaterin sasanec, nranc azgic 16 azg halaÆec, amowr qaˇaqner korÆanec ew meÆameÆneri 17, 18 tnern awerec: Mi errord mardow lezown janas¯r kananc 19 vøndec ew nranc zrkec irenc vastakic: Ov nran lsi, 20

27. 21–28. 14 21

22 23

24

25, 26

27

28, 29

30

28 2 3

4 5

6

7

8 9

10

11 12

13 14

Siraq

1292

hangist œi gtni ew vstah ow apahov œi apri: Mtraki harowaÆ˚ v¯rq ¯ aøajacnowm, isk lezowi harowaÆ˚ oskor– ner ¯ Œærowm: Ωatern en ˚nkel sowseri sayric, bayc oœ nranc œaŒ, ovqer ˚nkel en lezowi eresic: Erjanik ¯ na, ov ¸aqnwowm ¯ nranic, ov œi ˘aæakel nra casowm˚, ov œi qaæel nra lowÆ˚ ew ov œi kapowel nra kapanqnerov: Nra lowÆ˚ erka¸eay lowÆ ¯, ew nra kapanqner˚‘ pˇn´¯ kapanq– ner: Daßan mah ¯ nra mah˚, dßoxq˚ law ¯ nranic: Φoˇ nra ´eøq˚ œlini barepaætneri vray, ew ¸oˇ nranq œayrowen nra bocowm: Ovqer Tiroj˚ ¸oˇnen, k’˚nknen œar lezowi ´eø– q˚, nranc m¯j k˚ borboqowi ayn ow œi mari, nranc vray k’owˇarkowi ibrew aøiwÆ ow nranc k’oœnœacni in´i nman: Te—s, qo kalowaÆq˚ amracro—w Œæ¯ cankapatov: Pi—nd ka– paÆ pahir qo oskin ew arÆa¸˚, qo xØsqin œaŒ ow kæi—ø towr ew qo beranin dowø ow ni—g dir: Zgo—yæ eˇir, orp¯szi œgay¸akˇowes lezowic, œ˚nknes daranakal mardow aøjew: Ov oˇormow¸iwn ¯ anowm, na Œox ¯ talis mer´aworin: Ov ir ´eøqov nran satar ¯ linowm, pahowm ¯ patowiran– ner˚: Mer´aworid Œo—x towr ßamanakin, hasta—t pahir xØsqd, hawatari—m eˇir nran ew miæt k˚ gtnes qez hamar anhraßeæt˚: Ωater˚ Œox vercraÆ˚ gtaÆ ban hamare– cin ew daønow¸iwn pat˘aøecin irenc Øgnoˇnerin: Min– œew vercnel˚ mard hambowrowm ¯ mer´awori ´eøq˚ ew xonarh ´aynov ¯ xØsowm nra ownecowaÆqi masin: Veradar´nelow ßamanak na k˚ yeta´gi ßamk¯t˚, cawali xØsqer k’asi ew k˚ gangatowi ßamanakic: E¸¯ Œoxatown karoˇa– nay towaÆi haziw k¯s˚ yet aønel, apa ayn k˚ hamari gtaÆ ban. isk e¸¯ œkaroˇanay, k˚ zrkowi ir ownecow– aÆqic ew nran zowr teˇ˚ ¸ænami k˚ dar´ni iren: Sa ¯l an¯Æq ew bambasanq k˚ hatowci ew patiw talow Œoxar¯n k’anargi nran: Ard, æater˚ nman œarow¸ean pat˘aøov eres en ¸eqowm ew zgowæanowm zowr teˇ˚ zrkowel ownecow– aÆqic: Sakayn dow aˇqati nkatmamb bareha—˘ eˇir ew nran mi— owæacrow oˇormow¸iwnd: I s¯r patowirani ´e—øq meknir aˇqatin ˚st nra karØtow¸ean ew ´eønownayn mi— veradar´row nran: ArÆa¸˚ Æaxsi—r eˇbØr ew barekami vray ew mi— ¸oˇ or ßangotowi qari tak i korowst: Qo

1293

Siraq

28. 15–29. 7

gan´n ØgtagorÆi—r hama´ayn Bar´reali patowiranne– ri, ew da qez Øgowt k˚ lini oskowc aweli: Oˇormow¸i—wn hawaqir qo ætemarannerowm, ew ayn k˚ Œrki qez zana– zan œarœaranqneric, ¸ænamow d¯m k˚ ˘akati qez hamar hzØr vahanic ew Æanr nizakic aweli: Barerar mard˚ eraæxaworowm ¯ ir mer´aworin, isk ov korcrel ¯ amظ˚, k˚ ¸oˇni nran: Mi— moøacir eraæxaworoˇi ænorh˚, qan– zi na ir an´˚ towec qez hamar: Meˇawor˚ vatnowm ¯ ir eraæxaworoˇi bariq˚, ew srtov eraxtamoø˚ k˚ lqi ir Œrkararin: Eraæxaworow¸iwn˚ bazowm yajoˇakneri kor– Æanec ew nranc cncec Æovi aliqneri nman: HzØr mard– kanc zrkec irenc bnakavayric, ew nranq degerecin Øtar azgeri m¯j: Ir æahin hetamowt meˇawor˚, or˚ eraæxawor ¯ daønowm, datastani m¯j k’˚nkni: Paætpa—n eˇir mer– ´aworin ˚st qo karoˇow¸ean ew zgo—yæ eˇir, orp¯szi œlini ¸¯ Æowˇak ˚nknes: Mardow keanqi skizb˚ jowrn ¯, hacn ¯, æorn ¯ ew townn ¯, owr na ÆaÆkowm ¯ ir amظ˚: Law ¯ aˇqa– ti aprowst˚ ir geranapat yarki tak, qan ayloc tneri ˘ox kerakowr˚: Go—h eˇir ¸¯— æatic ew ¸¯— qœic: Φæowaø keanq ¯ tnic town Œoxadrowel˚. owr pandxtes‘ œes ka– roˇ banal berand: Hac ew jowr k˚ tas‘ ænorhakalow¸iwn œes stanay, ew deø awelin‘ ayspisi baner k˚ lses. ¡E—k, Øtaraka—n, seˇa—n patrastir ew, inœ or qo ´eøqin kay, kerakri—r in´: Do—wrs gna tnic, Øtaraka—n, patowawor mard ¯ hiwr ekel, im eˇbayr˚ hiwr ¯ ekel, town˚ p¯tq ¯ in´¿: Ays bolor˚ Æanr en ayn mardow hamar, or hogi owni, anar– gowaÆ Æaøay ¯ ew krowm ¯ Œoxatowi naxatinq˚:

15

16 17

18 19

20 21

22 23

24 25

26, 27

28 29

30

31

Ov sirowm ¯ ir ordown, p¯tq ¯ ya˘axaki patßi nran, 29 orp¯szi verjowm owrax lini: Ov xratowm ¯ ir ordown, nra– 2 nic Øgowt k˚ tesni ew Æanظneri m¯j nranov k˚ parÆenay: Ov owsowcanowm ¯ ir ordown, ¸ænamow naxan´˚ k˚ æarßi ew 3 barekamneri aøjew nranov k˚ parÆenay: Erb nra hay– 4 r˚ vax˘anowi, karÆes ¸¯ œi meøel, orovhetew irenic yetoy ¸oˇnowm ¯ ir nmanin: Hayr˚ nran tesaw ir keanqowm ew 5 owraxacaw ew ir vax˘ani masin œtrtmec: Φænamineri 6 aøjew vrißaøow ¸oˇec nran ew barekamneri aøjew‘ ænor– hner hatowcoˇ: Ov gowrgowrowm ¯ ir ordown, nra v¯rqer˚ k˚ 7

29. 8–34

8 9 10

11 12 13 14

15

16 17 18

19 20

21, 22 23

24 25 26

27 28 29

30 31

32

33 34

Siraq

1294

kapi, ew nra am¯n mi ˘iœi het k˚ galarowen nra aˇiqne– r˚: Anvarß ´in kamakor ¯ linowm, ew qmaha˘ ordin‘ lkti: Ggowi—r ordowd, ew na qez k˚ vaxecni, xaˇa— nra het, ew na qez k˚ trtmecni: Mi— ÆiÆaˇir nra het, orp¯szi caw œpat˘aøi qez, ew yetoy atamnerd œaønen daønow¸iwnic: Mankow¸ean ßamanak iæxanow¸iwn mi— towr nran. qani deø tˇay ¯, jardi—r nra koˇer˚, orp¯szi œlini ¸¯ erbew¯ yamaøelov œhnazandowi qez: Xrati—r qo ordown ew gorÆi— dir nran, orp¯szi xaytaøakow¸ean m¯j œ˚nknes: Law ¯ aøoˇj ew owßeˇ aˇqat˚, qan haæmowaÆ marmnov harows– t˚: Law ¯ aøoˇjow¸iwnn ow aøoygow¸iwn˚, qan am¯n tesak oskin, ew law ¯ karoˇ marmin˚, qan anspaø harstow¸iw– n˚: Marmni aøoˇjow¸iwnic aweli meÆ harstow¸iwn œkay ew marmni xndow¸iwnic‘ aweli meÆ owraxow¸iwn: Law ¯ ma– h˚, qan daøn keanq˚ kam erkar caw˚: ffiak beranin mØtecowaÆ qaˇcraweniq˚ noynn ¯, inœ gerezmanin drowaÆ kerakowr˚: I?nœ Øgowt zoher˚ kowøqerin, qani or o—œ ow– towm en ew o—œ ¯l hototowm: Aynp¯s ¯l‘ ovqer halaÆowen Ti– rojic, aœqov k˚ tesnen ow k˚ haøaœen ayn nerqinow nman, or˚ grkowm ¯ koysin ew hogoc hanowm: An´natowr mi— e– ˇir txrow¸ean˚ ew qez mi— neˇir qo xorhowrdnerov: Mar– dow keanq˚ srti owraxow¸iwnn ¯, ew keanqi erkarow¸iwn˚‘ nra cnÆow¸iwn˚: SŒoŒi—r qo hogin, mxi¸ari—r qo sirt˚ ew qezanic heøo—w vanir txrow¸iwn˚, qanzi æaterin spa– nec txrow¸iwn˚, ew dranic oœ mi Øgowt œkay: Naxan´n ow barkow¸iwn˚ kar˘ecnowm en keanqi Ører˚, ew hogser˚ Æeracnowm ßamanakic aøaj: Tiroj Ørhnow¸iwn˚ hasnowm ¯ berq hawaqoˇneri yetewic inœp¯s ˘øaqaˇ˚. ew berq ha– waqoˇi nman lcnowm hn´an˚: Haskac¯—q, miayn in´ ha– mar œ¯, or aæxateci, ayl‘ bolori hamar, ovqer xrat en Œntøowm: Lsec¯—q in´, ßoˇovrdi— iæxanner, ew ownkndi—r e– ˇ¯q, ekeˇeco—w aøajnordner: Ordowd, knojd, eˇbØrd ew ba– rekamid irawownq mi— towr qo keanqowm ew qo ownecowaÆq˚ mi— towr owriæi, orp¯szi zˇjalov kariqi m¯j œ˚nknes: Qa– ni deø kendani es, ew æownœd vrad ¯, ¸oˇ oœ m¯k˚ œŒoxarini qez, qanzi aweli law ¯, or ordinerd qo kariqn zgan, qan dow nayes nranc ´eøqin: Qo bolor gorÆeri m¯j glxawo—r

1295

Siraq

29. 35–30. 14

eˇir: Qo patowi vray parsawanq mi— ber: Qo keanqi awarti Ør˚ ew vax˘ani ßamanak miayn baæxi—r ew to—wr ßaøangow¸iwnd: Ker˚, gawazan˚ ew beø˚ ¯æinn ¯. hac˚, ÆeÆ˚ ew gorÆ˚‘ Æaøayin˚: GorÆ˚ katari—r Æaøayov, ew dow hangist k’ownenas, ango—rÆ ¸oˇ nra ´eøqer˚, ew na aza– tow¸iwn k˚ Œntøi: LowÆ˚ ew æˇ¸aner˚ vizn en xonarhec– nowm, isk llkanqn ow tanjanq˚‘ œaragorÆ Æaøayin: Nran gorÆi— dir, orp¯szi parap œmnay, qanzi bazowm œariq ¯ Ænowm angorÆow¸iwn˚: Nran gorÆi— m¯j pahir, inœp¯s va– yel ¯ nran, ew e¸¯ na œhnazandowi, Æanracro—w kapanqner˚, bayc amboˇj marmin˚ awelord mi— Æanrabeønir ew mi— gor– Æir anardarow¸eamb: E¸¯ dow Æaøay ownes, ¸oˇ na qez nman lini, qanzi nran ´eøq berecir areamb: E¸¯ dow Æa– øay ownes, nra het eˇbØr nman varowir, qanzi nra kariq˚ k˚ zgas, inœp¯s qo an´i kariq˚: E¸¯ œarœares nran, na xrtnelov k˚ Œaxœi. ¯l o?r ˘anaparhi vray nran piti Œntøes:

35

36 37

38 39 40 41

42

43 44

Datark ew sowt en anmit mardow yoyser˚. anowrjner˚ 30 ¸ewaworowm en anzgamnerin: Ov hawatowm ¯ eraznerin, 2 na nman ¯ m¯kin, or˚ Œor´owm ¯ bønel stower˚ ew vazel qamow yetewic: Inœp¯s ownayn ¯ d¯mqi andradar´˚ d¯m– 3 qi dimac, aynp¯s ¯l‘ erazner tesnel˚: PiˇÆ banic ma– 4 qowr ban œi lini, ew sowt banic‘ stoyg ban: Ownayn en 5 ayn gowæakow¸iwnner˚, næannern ow erazner˚, or erknowm ¯ 6 bandagowæaki sirt˚, e¸¯ dranq Bar´realic œen aøaqow– aÆ: Mi— towr qo sirt˚ dranc, qanzi æaterin molorecrin 7 erazner˚, ew dranc vray yoys dnoˇner˚ xotorowecin: ffl– 8 r¯nq˚ gorÆadrwowm ¯ aøanc xab¯ow¸ean, ew imastow¸iw– n˚ hawatarim æowr¸eri vray mardow katarelow¸iwnn ¯: Πanaparhordoˇ mard˚ æat ban imacaw, ew bazmaŒor´ 9 mard˚ xelamtØr¯n ¯ patmowm: Ov Œor´aøow œ¯, qiœ ban 10 giti, isk ˘anaparhordoˇ˚ k˚ meÆacni ir giteliq˚: Ωat ban tesay im pandxtow¸ean ßamanak, ew im i– 11 mastow¸iwnn awelin ¯, qan im xØsq˚: Ωat angam mahow 12 œaŒ vtangoweci ew Œrkoweci im Œor´aøow¸eamb: Tiro– 13 jic erknœoˇneri hogin aprelow ¯, qanzi nranc yoysn irenc Œrkarari vray ¯: Ov erknœowm ¯ Tirojic, na oœ m¯kic er– 14

30. 15–31. 10 15 16 17, 18

19

20

21

22

23 24 25 26

27 28 29

31 2 3

4

5, 6 7 8

9 10

Siraq

1296

kiwˇi kaskaÆ œi ownenay, oœ oqic œi vaxenay, qanzi nra yoys˚ T¯rn ¯: Ov erknœowm ¯ Tirojic, eraneli ¯ nra ho– gin: O?wm ¯ apawinowm na, ew o?v ¯ nra necowk˚: Tiroj aœqn ir sirelineri vray ¯, Na nranc zØrow¸ean paætpann ¯, owßi amrow¸iwnn ¯, apastan ¯ xoræakic ew hovani‘ mijØ– r¯i tapic: Pahpanow¸iwn ¯ gay¸akˇow¸iwnic ew apa– hovow¸iwn glorowmic. vehacnowm ¯ hogin, lowsaworowm aœq˚, mardkanc talis ¯ bßækow¸iwn, Ørhnow¸iwn ew keanq: Ov anardar zoh ¯ matowcowm, nra zohaberowm˚ arhamarhow– aÆ ¯. ha˘eli œ¯ anØr¯nneri matowcaÆ zoh˚: Bar´real˚ œi ˚ndownowm ambariætneri zohaberow¸iwnner˚ ew oœ ¯l dranc æatow¸eamb ¯ qawow¸iwn talis meˇqerin: Ov zoh ¯ ma– towcowm Øtarneri ownecowaÆqic, noynn ¯, ¸¯ ordown zohowm ¯ ir hØr aøaj: KarØtealneri hac˚ aˇqatneri keanqn ¯. ovqer zrkowm en nranc, mardaspanner en: Ov zrkowm ¯ mer´aworin kerakric, na spanowm ¯ nran: Ov zlanowm ¯ tal var´kani var´˚, na ¸aŒowm ¯ nra ariwn˚: M¯k˚ æinowm ¯, ew miwsn‘ awerowm. i?nœ Øgowt kay dranic, baci tanjanqic: M¯kn aˇØ¸owm ¯, ew miwsn‘ aniÆowm. o?wm ´ayn˚ k˚ lsi T¯r˚: Ov or maqrwowm ¯ meøelin dipœelowc ew dar´eal hpwowm ¯ nran, i?nœ Øgowt ownecaw ir lowacowelowc: Inœp¯s ayn mard˚, or meˇqi pat˘aøov Æom ¯ pahowm ew dar´eal gnowm ow noyn bann ¯ anowm, o?v k˚ lsi nra aˇØ¸q˚, ew i?nœ Øgowt ownecaw na ir xonarhowelowc: Ov pahowm ¯ Ør¯nq˚, na bazmacnowm ¯ zohaberow¸iwnne– r˚: Ov lsowm ¯ patowiranner˚, zoh ¯ matowcowm Œrkow– ¸ean hamar: Ov ˚ntir aliwr ¯ matowcowm, ænorh ¯ Œoxhatowcowm, ew ov oˇormow¸iwn ¯ anowm, Ørhnow¸ean zoh ¯ matowcowm: Tiroj˚ ha˘eli ¯, or mard zerÆ mnay œarow¸iw– nic, ew mardow hamar qawow¸iwn ¯ heøow mnal anirawow¸iw– nic: Tiroj aøjew ´eønownayn mi— erewa, qanzi ays bolor˚ arwowm ¯ patowirani hamar: Ardari ˚nÆan liacnowm ¯ zohaseˇan˚, ew dra anowæahotow¸iwn˚ Tiroj aøjew ¯: Ar– dar mardow zohn ˚ndowneli ¯, ew dra yiæatak˚ œi moøacow– i: Liaøat aœqov Œaøawori—r Tiroj˚ ew nra hamar mi— pakasecrow qo ´eøqi ptowˇ˚: Qo d¯mq˚ ¸oˇ zowar¸ lini am¯n tesak ptowˇ ew ˚nÆay matowcelis ew owraxow¸ea—mb

1297

Siraq

31. 11–32. 11

˚nÆayir tasanord˚: Bar´realin to—wr ˚st nra towaÆne– ri ew liaøat aœqov to—wr qo ´eøqi bariqneric, qanzi T¯r˚ hatowcoˇ ¯ ew eظnapatik k˚ hatowci qez: Mi— towr ka– æaøqi nman, qanzi ayn ˚ndowneli œi lini: Yoys mi— dir an– ardar zohi vray, qanzi T¯r˚ datawor ¯, ew nra mØt œkay aœaøow¸iwn: Na koˇmnakal œ¯ aˇqati hand¯p ew k˚ lsi zrkowaÆi aˇØ¸q˚: Antes œi ani o—œ orberi paˇatanq˚ ew oœ ¯l‘ ayrow, erb na aˇØ¸q ¯ matowcowm: Mi¸¯ artasowq œi? ijnowm ayrow ayteric, ew mi¸¯ nra aˇaˇak˚ nranc d¯m œ¯?, ovqer artasowq en ¸aŒel talis nran: Ov yØßarow¸e– amb ¯ paætamownq matowcowm, ˚ndowneli k˚ lini ayn, ew nra xndrowaÆqner˚ k˚ hasnen minœew erkinq: Taøapeali a– ˇØ¸qner˚ k’ancnen amperi mijov ew minœew œmØtenan Ast– Æown, œen mxi¸ari nran ew œen heøanay, minœew Bar´re– al˚ œayceli, œdati ardarow¸eamb ew œhraparaki v˘i– ø˚. T¯r˚ œi owæanay ow œi handowrßi nranc, minœew œŒæri anoˇormneri m¯jq˚‘ vr¯ßxndir œlini he¸anosneric, min– œew œoœnœacni ¸ænamineri bazmow¸iwn˚ ew œŒæri anirawne– ri gawazanner˚, minœew œhatowci ardarnerin ˚st irenc gorÆeri ew mardkanc gorÆern ¯l‘ ˚st irenc xorhowrdneri, minœew œdati ir ßoˇovrdin ew ir oˇormow¸eamb œowraxacni nranc: Barepateh ¯ nra oˇormow¸iwn˚ neˇow¸ean ßama– nak, inœp¯s an´rewaber amp˚‘ eraæti ßamanak:

11 12 13 14

15 16 17

18

19

20

21

22

23 24

Oˇormi—r mez, bolori T¯r AstowaÆ, ew nayi—r: Qo ah˚ 32, 2 di—r bolor he¸anosneri m¯j: Qo ´eøq˚ bar´racro—w Øtar 3 azgeri vray, ew nranq ¸oˇ tesnen qo zØrow¸iwn˚: Inœp¯s 4 nranc aøjew coyc towecir mer m¯j eˇaÆ qo srbow¸iwn˚, ayn– p¯s mer aøjew co—yc towr nranc m¯j eˇaÆ qo meÆow¸iwn˚, ew ¸oˇ ˘anaœen qez, inœp¯s or menq ˘anaœecinq, qanzi œkay AstowaÆ qezanic baci, T¯—r: Norogi—r næanner˚ ew nor 5 zarmanahraæ gorÆe—r katarir: ffiaøawori—r qo ´eøqn ow 6 aj bazowk˚: Zar¸necro—w qo zayroy¸˚ ew ¸aŒi—r barkow– 7 ¸iwnd: Veracro—w axoyeanin, oœnœacro—w ¸ænamown: ffiow¸a— 8, 9 hasnel ßamanakin ew yiæi—r ßamadrow¸iwn˚, ew ¸oˇ patmen qo meÆagorÆow¸iwnner˚: Kraki barkow¸eamb ¸oˇ oœnœa– 10 nay sric Œaxœoˇ˚, ew ovqer œarœarowm en qo ßoˇovrdin, ¸oˇ korowst gtnen: ffiæri—r ¸ænami ayn iæxanneri glow– 11

32. 12–33. 25

Siraq

1298

12

x˚, ovqer asowm en. ¡Oœ oq œkay mezanic baci¿: Hawaqi—r Yakobi bolor ceˇerin, ¸oˇ nranc sirt˚ lini payÆaø, ¸oˇ mtahogowen aøat xortikneri seˇanneri hamar: Nranc dar´ro—w qo ßaøangow¸iwn˚, inœp¯s skzbowm ¯r:

33

Harstow¸ean hamar tqnow¸iwn˚ maæowm ¯ marmin˚, ew Æanr hiwandow¸iwn˚ vanowm ¯ qown˚: Mtahog tqnow¸iw– n˚ Œaxcnowm ¯ qown˚: Harowst˚ tanjwowm ¯ ownecowaÆq kowtakelow hamar ew hangstanalis yagenowm ¯ æowaytØr¯n vatnelov ayn: Aˇqatn aæxatowm ¯ zrkanqnerov ew hangstanalis ¯l kariqi m¯j ¯ mnowm: Ov oski ¯ sirowm, œi ardaranay, ew ov apakanow¸iwn ¯ sirowm, nranov k˚ lcowi: Ωater˚ korÆanowecin oskow pat˘aøov ew kang– necin h¯nc irenc korsti d¯myandiman: Gay¸akˇow¸ean Æaø ¯ da nranc hamar, ovqer zoh en matowcowm nran. bo– lor anmitner˚ kowl en gnowm dran: Eraneli ¯ ayn harows– t˚, or anarat gtnowec ew œgnac oskow yetewic: O?v ¯ na, erani tanq nran, qanzi zarmanali baner arec ir ßo– ˇovrdi m¯j: O?v Œor´owec dranov ew katareal mnac. ayd nran ¸oˇ parÆanq hamarowi. o?v karoˇ ¯r zancaøow linel‘ ew œeˇaw, œariq gorÆel‘ ew œgorÆec: Φoˇ nra barØrow¸iwn˚ hastatown lini, ew ¸oˇ mardik patmen nra oˇormaÆow– ¸ean masin: Erb ˘ox seˇan es nstowm, qo kokord˚ bac mi— ara owtelow hamar: Mi— asa‘ ¡Inœqa!n æat ban kay sra vray¿: Yiæi—r, or vat ¯ œar aœq˚. i?nœ kay œar aœqic aweli œar: Dra hamar inœ ¯l or tesni, lac k˚ lini: Owr or nayes‘ ´eøqd mi— erkarir: Mi— Œow¸a ´eøqd erkarel nra aŒs¯i m¯j: Mer´awori masin dati—r qo m¯j ew am¯n gorÆi masin xorhi—r: Mardow p¯s ke—r ayn, inœ kay qo aøjew, ew mi— ÆamÆmir, orp¯szi ateli œlines: I s¯r barekr¸ow¸ean aøajin˚ do—w dadarir owtelowc ew agahow¸iwn mi— ara, or– p¯szi œgay¸akˇowes: E¸¯ æateri m¯j nstes, nrancic a– øaj ´eøqd mi— erkarir: Barekir¸ mard˚ bawararwowm ¯ qœov ew ir ankoˇnowm Æanr œi qnowm: Aøoˇj qown˚ linowm ¯ œaŒawor stamoqsi d¯pqowm. mard ver ¯ kenowm aræaloy– sin, ew nra hogin ¯l ¸e¸ew ¯ linowm: Ψlat mardn ownenowm ¯ anqnow¸ean cawer, srtxaønowq ew orovayni xi¸er: E¸¯ Æanracar kerakowrnerov, k¯sic ve—r kac ew hangstaci—r:

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12 13 14 15, 16

17 18, 19 20

21 22 23

24 25

1299

Siraq

33. 26–34. 14

Lsi—r in´, ordea—k, mi— arhamarhir in´ ew verjowm k˚ has– kanas im xØsqer˚: Qo am¯n gorÆi m¯j kayta—ø eˇir, ew oœ mi hiwandow¸iwn qez œi handipi: Ωr¸ownqner˚ k’Ørhnen hac ow xrax˘anq towoˇin, da ¯ nra lawow¸ean ˘æmarit vkayow¸iwn˚: Qaˇaq˚ k˚ trtnjay hac talow m¯j ßlat mardowc, ew da ¯ nra vatow¸ean ˘æmarit vkayow¸iwn˚: Ginow mØt qez qaj mi— coyc towr, qanzi ginin korÆanel ¯ æaterin: Inœp¯s qowran Œor´owm ¯ sri sayri jrdeˇowaÆ linel˚, aydp¯s ¯l ginin hpartneri sirt˚ Œor´owm ¯ v¯˘ov: Ginin hawasar ¯ mardow keanqin, e¸¯ ayn xmowm es œaŒov: I?nœ ¯ keanqn aøanc ginow. ayn steˇÆowaÆ ¯ mardkanc ow– raxow¸ean hamar: Srti cnÆow¸iwn ew hogow owraxow¸iwn ¯ ginin, erb ayn xmowm en œaŒawor ew ßamanakin: Gi– nin hogow daønow¸iwn ¯, erb ayn xmowm en æat ew ˚nknowm grgøow¸ean ew hakaøakow¸ean m¯j: Harbecoˇow¸iwn˚ æa– tacnowm ¯ anzgami barkow¸iwn˚‘ daønalov gay¸akˇow¸iwn, ¸owlacnowm ¯ owß˚ ew v¯rq pat˘aøowm: Xrax˘anqi m¯j, erb gini en xmowm, mi— yandimanir mer´aworid ew mi— arhamar– hir nran owraxow¸ean pahin: Naxatinqi xØsq mi— asa nran ew mi— neˇir nran qo pahanjnerov:

26 27 28

29

30 31

32 33 34 35

36

37, 38

39

E¸¯ qez aøajnord en kargel xrax˘anqi m¯j, mi— hpar– 34 tacir, nranc m¯j eˇi—r ibrew nrancic m¯k˚: Ho—g tar 2 nranc masin ew yetoy nstir, nranc bolor kariqner˚ ka– tarelowc yetoy bazmi—r, orp¯szi owraxanas nranc het ew 3 law kaøavarelow hamar psak stanas: XØsi—r, erb awag˚ 4 dow es, qanzi qez ¯ vayel xØsel stoyg imastow¸eamb. mi— 5 xangarir eraßiætnerin: Erb ownkndrowm en qez, xØsqd 6 mi— erkarir ew izowr mi— imastaxØsir: Inœp¯s Œaylown 7 akn ¯ osk¯ zardi vray, ew zmrowxt¯ ak˚‘ oskow ærjanaki 8 vray, aynp¯s ¯l eraßiætneri nowag˚ qaˇcr ¯ ginow vray: E¸¯ eritasard es, xØsi—r e¸¯ qez p¯tq ¯, haziw m¯k-er– 9 kow xØsq asa, e¸¯ harcnen: Asa— glxawor˚, qiœ xØsqov‘ 10 æat˚: Eˇi—r nra nman, ov imanowm ¯, bayc lowø ¯ linowm: 11 MeÆameÆnerin mi— hawasarowir, ew owr nranq xØsowm en, 12 mi— æaˇakratir: Orotic aøaj Œaylakn ¯ æowt erewowm, 13 isk amظxaÆic aøaj ænorhn ¯ ætapowm: Zar¸ni—r ßa– 14 manakin, mi— eˇir verjin˚, gna— qo town˚ ew mi— Æowlacir:

34. 15–35. 14 15 16 17

18

19 20

21 22 23

35 2

3 4

5 6 7

8 9

10 11

12

13 14

Siraq

1300

Zowar˘aci—r aynteˇ ew qo ka—mqn ara, bayc oœ meˇq gor– Æelov ew ambartawanow¸eamb: Ays baneri hamar Ørhni—r qo Ararœin, or kerakrowm ¯ qez ir bariqnerov: Ov Tiro– jic erknœowm ¯, xrat k˚ stanay, ew ovqer aøawØt kanowx dimowm en nran, ha˘ow¸iwn k˚ gtnen: Ov Ør¯nq ¯ Œntøowm, k˚ lcowi nranov, ew ov keˇÆaworow¸iwn ani, nrano—v k˚ gay– ¸akˇowi: Ovqer erknœowm en Tirojic, irawownq k˚ gtnen ew ardarow¸iwnn ibrew loys k˚ vaøen: Meˇawor mard˚ xor– æowm ¯ yandimanow¸iwnic ew ˚st ir hayecoˇow¸ean gtnowm ¯ ardaracman Ørinakner: Aøanc xorhrdaÆow¸ean oœinœ mi— ara ew anelowc ¯l mi— zˇja: Aøanc mtaÆelow mi— ante– sir imacow¸iwn˚: Hpart˚ ew ambartawan˚ œen zarhow– rowm Tiroj erkiwˇic: Ov meˇanœowm ¯ ir Ararœi aøjew, na k’˚nkni bßæki ´eøq˚: Ordea—k, meøeali vray artaso—wq ¸aŒir ew sksi—r oˇbal‘ ibrew ¸¯ na vnas ¯ krel, ew, ˚st Ørini, pati—r nra mar– min˚ ow mi— antesir nra ¸aˇowm˚: DaønØr¯n la—c eˇir, aˇi arco—wnq ¸aŒir ew, ˚st nra arßaniqi, m¯k-erkow Ør sga—‘ parsawanqic xowsaŒelow hamar ew apa mxi¸arowi—r trtmow¸iwnic, qanzi trtmow¸iwnic mah ¯ linowm, ew srti trtmow¸iwn˚ ¸owlacnowm ¯ owß˚: HarowaÆneri het galis ¯ naew trtmow¸iwn˚, ew aˇqati keanq˚ sirt ¯ maæowm: Qo sirt˚ mi— towr trtmow¸ean, vani—r ayn, yiæi—r vax˘an˚: Mi— moøacir, or veradar´ œkay, vax˘anowaÆin Øgowt œes beri ew dow inqd k˚ œarœarowes: Yiæi—r im datastan˚, qanzi aydp¯s ¯ linelow ew qo—n˚. im˚‘ er¯k, ew qonn‘ ay– sØr: Meøeali hangœelowc yetoy hangi—st ¸oˇ nra yiæa– tak˚ ew mxi¸arowi—r, or na awandel ¯ ir hogin: fflr¯ns– g¯ti imastow¸iwn˚ ´eøq ¯ berwowm hangsti ha˘eli ßamin, ew ov mi bani kariq owni, janq k˚ ¸aŒi ew k’imastnanay: Inœp¯?s karoˇ ¯ imastnanal na, ov aæxatowm ¯ ma˘ov, parÆenowm x¸ani cowpov, ezner ¯ qæowm, zbaˇwowm ir gor– Æerov, ew nra zroyc˚ ir ordineri het hor¸eri masin ¯: Nra sirt˚ zbaˇowaÆ ¯ linowm akØs bacelov, ew nra hog– s˚ hor¸erin kerakreln ¯: Aydp¯s en naew am¯n hiwsn ew ˘artarapet, or giæern anckacnowm en ibrew cerek, na– ew nranq, ovqer ar´anner en qandakowm. nrancic iwra–

1301

Siraq

35. 15–36. 9

qanœiwri zbaˇmownq˚ ´eweri bazmazanow¸iwn steˇÆeln ¯: Am¯n m¯kn ir sirt˚ talis ¯ patkerner nmanecnelown, ew nra hogs˚ ir gorÆn awarteln ¯: Aydp¯s ¯ ew darbin˚, or nstowm ¯ sali mØt ew mtaÆowm erka¸¯ aøarkayi masin. taq goloræin maæowm ¯ nra marmin˚, ew na ogorowm ¯ hno– ci tapi d¯m: Mowr˘i ´ayn˚ xlacnowm ¯ nra akanj˚, isk nra aœqi aøaj miæt patrastowoˇ anظi nmanow¸iwnn ¯: Nra sirt˚ ´gtowm ¯ gorÆi awartin, ew awartelis nra mtahogow¸iwn˚ ayn barezardeln ¯: Aydp¯s ¯ ew browt˚, or nstaÆ ir gorÆn ¯ anowm ew otqov pttowm ¯ dowrg˚. na ir gorÆi hamar tewap¯s hogsi m¯j ¯, ew nra amboˇj aæ– xatanq˚ kapowaÆ ¯ haæowarki het: Ir bazkov na ´ew ¯ talis kawin ew otqov meˇmowm nra pndow¸iwn˚: Nra sirt˚ ´gtowm ¯ awartel ÆeŒ˚, ew nra hogs˚ ¸rÆaran˚ maqreln ¯: Nranq bolorn ¯l vstah en irenc ´eøqeri vray, ew iw– raqanœiwr˚ hmowt ¯ ir gorÆi m¯j: Aøanc sranc qaˇaq œi kaøowcowi, mardik œen bnakowi aynteˇ ew œen ærji, bayc sranc ßoˇovaran œen hrawirowm, sranq datawori a¸oøin œen nstowm, ardarow¸ean ew irawownqi masin datoˇow¸iwn œen anowm, œen ardaracnowm, œen meˇadrowm ew œen zbaˇwowm aøaknerov: Sranq miayn ays aæxarhi æinowaÆqn en am– racnowm, ew sranc aˇØ¸q˚ miayn irenc arhesti hamar ¯. bayc aydp¯s œ¯ da, ov ir an´˚ nowirowm ew xorhrdaÆowm ¯ Bar´reali masin:

15

16

17 18

19 20

21 22 23 24

25

fflr¯nsg¯t˚ k˚ qnni imastow¸iwn˚ ew k˚ parapi ow k˚ 36 hmtanay ir bolor naxordneri margar¯ow¸iwnneri m¯j: K˚ 2 mtapahi anowani mardkanc patmow¸iwnner˚ ew k˚ ¸a– Œanci aøakneri nrbin dar´owaÆqneri m¯j: K˚ Œntøi 3 aøakneri xorhowrd˚ ew k˚ zbaˇowi aøakneri imastneri bacayaytmamb: Na k˚ Æaøayi meÆameÆneri mØt ew k’e– 4 reway iæxanneri aøjew: K˚ ˘amŒordi Øtar azgeri 5 erkrnerov, orp¯szi ´eøq beri mardkanc œar ew bari Œor´aøow¸iwn˚: Vaˇ aøawØtic srtov k˚ dimi Tiroj˚, or 6 steˇÆec iren, ew k˚ paˇati Bar´reali aøjew: AˇØ¸qi 7 m¯j k˚ baci ir æowr¸er˚ ew k˚ ¸axan´i ir meˇqeri hamar: E¸¯ meÆazØr T¯r˚ kamenay, na k˚ lcowi imastow¸ean ho– 8 gov: Nra srtic k˚ bxen Tiroj imastow¸ean xØsqer˚, 9

36. 10–33 10

11

12 13 14

15 16

17 18 19

20

21

22

23 24

25 26

27 28 29

30

31

32, 33

Siraq

1302

ew na aˇØ¸qov k˚ Œaøabani nran: T¯rn inq˚ k’owˇˇi nra xorhowrdnern ow imastow¸iwn˚, isk na ¯l k˚ mtaÆi Nra gaˇtniqneri masin: Na coyc k˚ tay ir stacaÆ owsmownqi imastow¸iwn˚ ew k˚ parÆenay Tiroj patowira– ni Ør¯nqov: Ωater˚ nra imastow¸iwn˚ k˚ goven, ew na œi moøacowi yawiteans: Nra yiæatak˚ œi ancni, ew nra anown˚ k˚ mnay serndic serownd: Azger˚ k˚ patmen nra imastow¸ean masin, ew ßoˇovowrd˚ k˚ taraÆi nra govq˚: Qani deø k’apri, hazarawor mardkancic aweli meÆ anown k’ownenay, ew erb vax˘anowi, law k˚ lini nra hamar: Dar– ´eal xorhrdaÆelov piti patmem, qanzi lcoweci lialowsni nman: Lsec¯—q in´, o—v srber, Æaˇkec¯—q vardenow nman, or a˘owm ¯ hosoˇ jreri mØt: Anowæahot kndrowki nman ho—t bowrec¯q: flaˇkec¯—q æowæani nman, ho—t taraÆec¯q, Ørh– now¸ean e—rg ergec¯q, Tiro—jn Ørhnec¯q ir bolor gorÆeri m¯j: ffia!øq tow¯q nra meÆ anowan˚ ew nran Œaøabanec¯—q Ørhnow¸eamb. æowr¸eri ergov ew tawˇov aysp¯—s asac¯q‘ gohabanelov. ¡Tiroj bolor gorÆer˚ æat bari en, ew nra bolor hramanner˚ katarwowm en irenc ßamanakin. vayel œ¯ asel‘ i?nœ ¯ sa, kam inœo?w ¯ sa, qanzi am¯n inœ piti ka– tarowi ir ßamanakin: Nra xØsqov jowr˚ kangnec d¯zi nman, nra berani patgamov jreri ætemaranner yayt– nowecin: Nra hramanneri m¯j ¯ ir ha˘ow¸iwn˚, ew oœ oq œi karoˇ nsemacnel nra beraÆ Œrkow¸iwn˚: Nra aøjew ¯ a– m¯n marmneˇ¯n ¯aki marmni gorÆ˚, ew ankareli ¯ ¸aqnowel nra aœqic: Na tesnowm ¯ yawitenow¸iwnic yawitenow¸iwn, ew œkay mi ban, or zarmanali lini nra hamar: Vayel œ¯ asel‘ i?nœ ¯ sa, kam inœo?w ¯ sa, qanzi am¯n inœ steˇÆowaÆ ¯ ˚st ir kariqi: Nra Ørhnow¸iwn˚ yordowm ¯ geti nman ew heˇeˇi nman jrowm camaq˚: He¸anosner˚ piti ßaøangen nra barkow¸iwnn aynp¯s, inœp¯s na qaˇcr jowr˚ veraÆec aˇajri: Nra ˘anaparhner˚ srberi hamar owˇiˇ en, isk anØr¯nneri hamar‘ say¸aqown¿: Inœp¯s bariqner˚ bari– neri hamar steˇÆowel en skzbic, aynp¯s ¯l œariqner˚‘ me– ˇaworneri hamar: Mardow keanqi hamar am¯n tesak ka– riqneri skizb˚ jowrn ¯, krak˚, erka¸˚, aˇ˚, coreni aliwr˚, ka¸˚, meˇr˚, xaˇoˇi hiw¸˚, ´¯¸˚ ew hagowst˚: Ays bolo–

1303

Siraq

36. 34–37. 10

r˚ bariq ¯ barepaætneri hamar, isk meˇaworneri hamar œariq k˚ daønay: Ayn hoginer˚, oronq steˇÆowaÆ en vr¯ß– xndrow¸ean hamar ew irenc srtmtow¸eamb sastkacrel en irenc tanjanqner˚, nranq irenc vax˘ani ßamanak heˇowm en irenc owßn ow zayroy¸˚, ew da handartecnowm ¯ i– renc Ararœi casowm˚: Krak˚, karkowt˚, sov˚ ew mah˚, ays bolor˚ vr¯ßxndrow¸ean hamar en steˇÆowaÆ: Gazanneri ßaniqner˚, ißer˚, Ø´er˚ ew sowr˚ vrißaøow¸ean hamar en‘ ambariætnerin satakecnelow hamar: Nranq owrax k˚ linen nra patowiranner˚ katarelow hamar, erkri vray patrast en hogalow nra kariqner˚ ew ir ßamanakin œen xaxti nra xØsq˚: Dra hamar ¯l es skzbic hastatowe– ci, mtaÆeci am¯n ban ew grov ¸oˇeci: Ardarew, Tiroj bolor gorÆer˚ bari en, ew bolor p¯tqer˚ na ßamanakin ¯ baæxowm: ffi kareli asel, ¸¯ sa nranic vat ¯, qanzi a– m¯n inœ ir ßamanakin law k˚ lini: Isk ayßm amboˇj srtov ew liaberan Ørhnec¯—q ew barebanec¯—q Tiroj anown˚:

34

35 36

37

38 39

40 41

MeÆ aæxatanq ¯ sahmanowaÆ am¯n mardow hamar, ew 37 Æanr lowÆ ¯ drowaÆ mardow ordineri vray irenc mØric elne– low Øric minœew bolori mØr Æocowm ¸aˇowelow Ør˚: Aknkaliqi 2 ew vax˘ani Øroway masin mtaÆowm˚ nranc xorhrdaÆow– ¸ean niw¸n ow srti ahn ¯. sksaÆ nranic, ov nstaÆ ¯ 3 inqnagoh Œaøqi a¸oøin, minœew na, ov ¸æowaøacel ew hoˇ ow moxri m¯j ¯, sksaÆ nranic, ov krowm ¯ yakin¸ ew psak, 4 minœew na, ov cncoti ¯ hagnowm, am¯n oq owni casowm ew naxan´, xøovq ew anhangstow¸iwn, mahowan erkiwˇ, ox ew hakaøakow¸iwn: Hangsti ßamanak ankoˇnowm giæeroway 5 eraz˚ m¸agnowm ¯ nra mitq˚: Qiœ hangist, hamarea na 6 hangist œowni, oric yetoy erazneri m¯j tanjwowm ¯ inœp¯s cerek˚: Ir srti tesilqneric cncowaÆ‘ na nman ¯ pate– 7 razmic mazapowrÆ eˇaÆi. ar¸nanowm ¯ ir tesilqneric Œrkowelow pahin ew zarmanowm ¯, or sarsaŒel ¯ oœinœ ba– nic: Φ¯p¯t ays patahowm ¯ am¯n ¯aki het‘ mardowc min– 8 œew anasown, bayc meˇaworneri het da linowm ¯ sranic eظ– napatik aweli: Mahn ow hakaøakow¸iwn˚, ariwnn ow sow– 9 r˚, harowaÆnern ow sov˚, korÆanowmn ow tanjanq˚, ays bo– lor˚ steˇÆowel en meˇaworneri hamar: Naew nranc pat– 10

37. 11–32 11

12

13

14

15 16

17

18 19

20 21

22 23

24 25

26

27 28 29 30

31, 32

Siraq

1304

˘aøov eˇaw jrheˇeˇ˚: Am¯n inœ, or hoˇic ¯, hoˇin ¯ vera– daønowm, inœ or jric ¯, Æovin ¯ veradaønowm, aydp¯s ¯l am– bariætner˚ gnowm en nzovqic d¯pi korowst: Am¯n tesak kaæaøq ew anirawow¸iwn k˚ korÆanowi, isk hawatarmow– ¸iwn˚ yawiteans k˚ mnay: Aniraw mardkanc ownecowaÆq˚ geti nman piti camaqi, ew nranq piti goøan teˇata– raŒ an´rewi oroti p¯s: Nrancic ov baci ir ´eøq˚, ow– rax k˚ lini, aydp¯s ¯l yancagorÆnern i verjoy k˚ camaqen: Ambariætneri serownd˚ œi æatacni ˘iwˇer˚, isk piˇÆ ar– matner˚ apaøaß qari vray en linowm: OskeÆaˇik˚, or bowsnowm ¯ am¯n tesak jri mØt, getezrin, am¯n tesak xotic aøaj ¯ armataxil linowm: BaregorÆow¸iwn˚, sa– kayn, ibrew draxt, yawitean k˚ mnay Ørhnow¸ean m¯j: Aæxatawori ew inqnagoh mardow keanq˚ qaˇcr ¯, bayc erkowsin gerazancowm ¯ na, ov gan´ ¯ gtnowm: Ordiner ownenaln ow qaˇaq kaøowcel˚ yawerßacnowm en mardow a– nown˚, bayc anbiÆ kinn ays erkowsic ¯l aøawel yargeli ¯: Ginin ew erg˚ owraxacnowm en sirt˚, bayc imastow¸ean s¯r˚ erkowsic ¯l aøawel ¯: Sringn ow tawiˇ˚ ha˘eli en dar´nowm nowag˚, bayc qaˇcr lezown erkowsic ¯l aøawel ¯: Aœq˚ cankanowm ¯ ænorh ew geˇeckow¸iwn, bayc ays erkow– sic aweli‘ boyseri geˇeckow¸iwn˚: Ψamanakin handipaÆ barekamn ow ˚nker˚ law en, bayc ays erkowsic aweli‘ bari kin˚: Eˇbayrnern ow Øgnow¸iwn˚ Œrkowm en neˇow¸ean ßa– manak, bayc ays erkowsic aweli‘ oˇormaÆow¸iwn˚: Oskin ew arÆa¸˚ hastatown en pahowm otqer˚, bayc ˚ntir xor– howrdn ays erkowsic aøawel ¯ hamarwowm: Harstow¸iwn˚ ew owß˚ hpartow¸iwn en talis srtin, bayc boloric aøawel ¯ erkiwˇ˚ Tirojic: Ov erkiwˇ owni Tirojic, na pakasow– ¸iwn œi zgay: Erkiwˇ˚ Tirojic Ørhneal draxti nman ¯, ew ayn hovani ¯ am¯n tesak Œaøqic aweli: Ordea—k, mi— aprir mowrackani keanqov. law ¯ meønel, qan mowral: Ov nayowm ¯ owriæi seˇannerin, nra keanq˚ œi kareli keanq hamarel. na ir hogin storacnowm ¯ owriæi kerakowrnerov: Isk imastown ew xelaci mard˚ zgoyæ ¯ linowm: Anamظi beranin qaˇcr ¯ mowralov stacaÆ˚, bayc nra orovayni m¯j krak piti vaøowi:

1305

Siraq

38. 1–24

O!v mah, orqan daøn ¯ qez yiæeln ayn mardow hamar, ov 38 xaˇaˇ aprowm ¯ ir harstow¸ean m¯j, ov anviæt ¯ ow a– 2 m¯n inœowm yajoˇak ew karoˇ ¯ deø kerakowr ˘aæakel: O!v 3 mah, bari ¯ qo datastann ayn mardow hamar, or ka– riqi m¯j ¯ ew owßic ˚nkaÆ, or ÆeracaÆ ew am¯n tesak 4 hogserov ÆanrabeønowaÆ ew korcraÆ ¯ hawatn ow hambe– row¸iwn˚: Mi— vaxecir mahowan datastanic. yiæi—r qo 5 naxninerin ew yetnordnerin. ays datastan˚ Tirojic ¯ am¯n mi kendani marmni hamar: Σl inœo?w ¯ qez Æanr ¸wowm 6 Bar´reali bareha˘ow¸iwn˚. ¸¯kowz tas˚, ¸¯kowz hariwr, 7 ¸¯kowz hazar tari ¯l lini‘ gerezmanowm œkay yandimanow– ¸iwn keanqi hamar: Meˇaworneri ordiner˚ piˇÆ ordiner 8 en linowm, nranq ærjowm en ambariætneri m¯j: Meˇaworne– 9 ri ordineri ßaøangow¸iwn˚ korœowm ¯, bayc nranc serndi het miæt mnowm ¯ naxatinq˚: Ordiner˚ meˇadrowm en 10 ambariæt hØr˚, orovhetew nra pat˘aøov naxatinq en krowm: Va!y ´ez ambariæt mardik, or lqel ¯q bar´real 11 AstÆow Ør¯nq˚: E¸¯ Ænwowm ¯q‘ an¯Æqi hamar ¯q Ænwowm, ew 12 e¸¯ meønowm ¯q‘ an¯Æqn ¯ ´er baßin˚: Ayn am¯nn, inœ hoˇic 13 ¯, hoˇin ¯ gnowm. aydp¯s ¯l ambariætner˚ an¯Æqic gnowm en d¯pi korowst: Mardkanc sowgn irenc marmni hamar ¯, 14 isk meˇaworneri anown˚ bari œ¯, piti jnjowi: Ho—g tar qo 15 anowan hamar, qanzi ayn qez het ¯ linelow aweli qan os– kow hazarawor meÆ gan´er˚: Bari keanqi Ører˚ hamranq 16 œownen, ew bari anown˚ yawitean k˚ mnay: Ordine—r, pah– 17 panec¯—q xaˇaˇow¸ean xrat˚. ÆaÆowk imastow¸iwn lini ¸¯ ¸aqcowaÆ gan´, i?nœ Øgowt erkowsic: Aweli law ¯ ayn 18 mard˚, or ¸aqcnowm ¯ ir yimarow¸iwn˚, qan ayn mard˚, or ¸aqcnowm ¯ ir imastow¸iwn˚: Ard, patkaøec¯—q im ays 19 xØsqeric, or mi bani masin piti asem. law œ¯ am¯n inœic 20 amظ zgal ew oœ ¯l bolorin hawatarmow¸eamb ha˘eli li– nel: HØric amaœec¯—q poønkow¸ean hamar, dataworic ew 21, 22 iæxanic‘ yancanqi hamar, ßoˇovakanneric ew ßoˇovrdic‘ anØrinow¸ean hamar, ˚nkerojic ew barekamic‘ zrkanq– 23 neri hamar, pandxtow¸ean vayrowm‘ goˇow¸ean hamar, AstÆow ˘æmartow¸iwnic ew owxtic‘ stow¸ean hamar, ow– 24 riæneri haci vray ´eøq dnelow hamar, talow ew aønelow m¯j

38. 25–39. 14

25 26 27

28

39 2

3

4 5

6

7 8

9

10

11

12

13 14

Siraq

1306

naxatinq krelow hamar, oˇjoynin i patasxan ´er løow– ¸ean hamar, boz knoj eresin nayelow hamar, azgakanic eres ¸eqelow hamar, m¯ki baßin˚ kam nran trowaÆ˚ xlelow hamar, amowsnacaÆ knoj˚ aknapiæ nayelow hamar, nra spasowhown hetamtelow, aøawel ews nra ankoˇnown mØte– nalow hamar: Amaœi—r barekamnerin naxatinqi xØsqer aselow hamar, ew talowc yetoy mi— yandimanir. amaœi—r nrancic qo lsaÆ xØsqer˚ krknelow ew nranc gaˇtniqne– r˚ hraparakelow hamar: E¸¯ ˘æmartap¯s amظxaÆ lines, bolor mardkanc aø– jew ænorh k˚ gtnes: Bayc ayn bani hamar, or piti asem, dow œes amaœi, ew meˇanœelow pat˘aø œi lini: Mi— ama– œir AstÆow Ør¯nq˚ ew owxt˚ katarelow ew ambarætin ar– dar datastan anelow hamar: Mi— amaœir gorÆ˚nkeroj ew owˇekci het haæiwner˚ pahelow ew ßaøangow¸iwn˚ owriæne– ri het baßanelow hamar, kæøi ew œaŒi ˘ægrtow¸ean, qiœ kam æat ownecowaÆqi hamar, va˘aøakannerin apranq˚ ¸ank va˘aøelow hamar, ordinerin æat xratelow ew œar Æaøaneri koˇern arnotelow hamar: ffar knoj het law ¯ kniq dnel beranin, ew owr æat ´eøqer kan, ownecowaÆqd pahi—r Œaki tak: Inœ talis es, haæowov ew kæøo—v towr, isk aøewtowr˚ granci—r: Mi— amaœir anmit mardown, yi– marin ew poønkow¸ean pat˘aøov datowoˇ Æerownown xra– telow hamar. aydpisov coyc k˚ tas, or dow ˘æmartap¯s xratowaÆ mard es, ew bolori aøjew Œor´aøow k’erewas: : Dowstr˚ hØr gaˇtni hogsn ¯, ew nra ayd hogs˚ vanowm ¯ qown˚. œlini ¸¯ aˇjik ßamanak na ¸aøami, œlini ¸¯, erb amowsnanay, ateli daønay, œlini ¸¯ kowsow¸ean ßamanak pˇÆowi ew yˇi lini ir hayrakan tan˚, œlini ¸¯, erb amows– nanay, dawa˘ani amowsnown ew erb nra het apri, œlini ¸¯ amowl mnay: Anamظ dster vray hskoˇow¸i—wn hastatir, orp¯szi qez Æaˇri œen¸arki ¸ænamineri aøjew, orp¯szi zroyci niw¸ œdaønas qaˇaqowm ew naxatinq‘ ßoˇovrdi m¯j, orp¯szi na qez amظahar œani amboxi aøjew: Mi— na– yir am¯n mardow geˇeckow¸ean˚ ew mi— nstir kananc m¯j, qanzi inœp¯s æoric Ænwowm ¯ cec˚, aynp¯s ¯l knojic‘ œa– row¸iwn˚: Law ¯ tˇamardow œarow¸iwn˚, qan knoj barow–

1307

Siraq

39. 15–25

¸iwn˚ ew nra amظ˚, or pat˘aø ¯ daønowm naxatinqi: Ayßm es piti yiæem Tiroj gorÆer˚ ew piti patmem, inœ or tesel em. Tiroj xØsqerov en katarwowm nra gorÆer˚: Aregak˚ bolorin nayowm ¯ lowsaworelov, ew Tiroj gorÆer˚ li en nra Œaøqov: Tiroj srberin isk œtrowec patmel nra bolor hraæali gorÆer˚, or hastatec Amenakal T¯– r˚, orp¯szi amenayn inœ hastat mnay nra Œaøqi m¯j: Na ¯, or qnnec andowndnern ow srter˚, ew dow yiæi—r nra xoragitow¸iwn˚: Bar´realn ¯, or imanowm ¯ bolor meˇqe– r˚ ew nayowm yawitenow¸ean næannerin, yaytni ¯ dar´nowm ancealn ow lineliq˚, bacayaytowm gaˇtni baneri hetqe– r˚: Nranic œi xowsaŒowm ew oœ mi mtaÆow¸iwn, nranic œi ¸aqnwowm ew oœ mi ban: Na kargaworec ir imastown me– ÆagorÆow¸iwnner˚. na yawitenow¸iwnic aøaj ¯ ew yawite– nakan, na erbeq œawelacaw ow œnowazec ew kariq œownecaw orew¯ xorhrdatowi: Orqa!n cankali en nra gorÆer˚, ¸¯– p¯t dranq erewowm en sosk ibrew Œaylak: Ays am¯n˚ ken– dani ¯ ew yawitean mnowm ¯ bolor kariqneri hamar, am¯n inœ hnazand ¯ nran: Am¯n inœ zoyg ¯, m¯k˚ miwsin nerhak œ¯, ew oœ mi ban na œi steˇÆel ¸eri:

15

16 17

18 19

20 21

22 23 24

25

Yob G

1

2, 3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

Awsid qaˇaqowm mi mard kar, ori anown˚ Yob ¯r: Ayd mard˚ ˘æmartaxØs ¯r ow anarat, ardar ¯r ow astow– aÆapaæt, am¯n tesaki œar ow meˇawor gorÆeric heøow: Eظ˚ tˇaner ow ereq aˇjikner ownecaw na: Nra hØ– ti m¯j eظ˚ hazar oœxarner kayin, ereq hazar owˇter, hing hariwr lowÆ ezner ew araÆoˇ hing hariwr matak ¯– æer. own¯r ew bazma¸iw spasaworner: MeÆameÆ gorÆer own¯r na erkri vray: Ayd mard˚ bolor arewelabnakneric amenaaznowakann ¯r: Nra ordiner˚, hama´aynelov, i– renc het irenc ereq qoyrerin vercnelov, irar mØt ¯in ga– lis, xrax˘anqner sarqowm, nranc het owtowm-xmowm: Ew erb awartwowm ¯in xrax˘anqi Ører˚, Yob˚ nranc yete– wic mardik ¯r owˇarkowm ew srbagorÆowm ¯r nranc. aøa– wØtean ver kenalov‘ nranc hamar, ˚st nranc ¸owi, zo– her ¯r matowcowm‘ m¯kakan zowarak, nranc meˇqeri ha– mar: Yobn asowm ¯r. ¡Gowc¯ im zawaknern irenc mtqowm œar ban mtaÆecin AstÆow masin¿: Aysp¯s ¯r anowm Yob˚‘ nranc xrax˘anqneri bolor Ørerin: Ew mi Ør aha Ast– Æow hreætakner˚ ekan kangnecin Tiroj aøaj. nranc het satanan ¯l ekaw‘ man galov erkri eresin, ærjelov nra vray: Ew T¯rn asac satanayin. ¡Orteˇi?c es galis dow¿: Patasxan towec satanan Tirojn ow asac. ¡Erkri e– resin ærjelov ow erknqi tak man galov em ekel¿: Ew T¯rn asac nran. ¡Owæadrow¸iwn dar´ri?r im Æaøay Yobin, ori nman anarat, ˘æmartaxØs, astowaÆapaæt, am¯n te– saki œar gorÆeric heøow mnacoˇ mard œkay erkri vray¿: Patasxan towec satanan‘ ˚nddimanalov Tiroj˚. ¡Mi– ¸¯ Yob˚ ´ri? ¯ paætowm Tiroj˚. œ¯? or dow es paætpanel nran artaqowst ow nra town˚‘ nerqowst, ew am¯n inœ, or kay nra æowrj˚. nra ´eøqi gorÆer˚ dow es Ørhnel, erkri vray nra anasownner˚ dow es bazmacrel: Bayc d¯ Œor– ´i—r meknel ow gcel qo ´eøq˚ nra amboˇj ownecowaÆqin, ow k˚ tesnes, or na d¯maød¯m k’aniÆi qez¿: Ayn ßamanak T¯rn asac satanayin. ¡Aha nra amboˇj ownecowaÆq˚ qo

1309

Yob

1. 13–2. 3

´eøqn em talis, paymanov or nra an´in ´eøq œtas¿: Ew satanan heøacaw Tiroj aøajic: Ew ayd ayn Ørn ¯r, erb Yobi tˇanern ow aˇjikner˚ irenc awag eˇbØr tan˚ ow– towm ow gini ¯in xmowm: Ew aha mi patgamaber ekaw Yobi mØt ow asac nran. ¡LÆkan ezner˚ var ¯in anowm, matak ¯æern ¯l‘ araÆowm nranc mØterq˚. ger aroˇner˚ ekan ow taran nranc, isk qo Æaøanerin srov kotore– cin: Miayn es azatowelov‘ ekay qez patmelow¿: Ew minœ na xØsowm ¯r, mi owriæ patgamaber ekaw ow Yobin asac. ¡Erknqic krak ¸aŒowec ow ayrec hØter˚, hoviwnerin ¯l noyn ´ewov ˘arakec: Miayn es mnaci ow ekay qez patmelow¿: Ew minœ na xØsowm ¯r, mi owriæ patgamaber ekaw ow Yobin asac. ¡Aspatakner aspatakecin mez ereq xmberov, ærjapatecin owˇtern ow taran dranq, isk qo Æaøane– rin srov kotorecin: Miayn es azatowelov‘ ekay qez pat– melow¿: Ew minœ na xØsowm ¯r, mi owriæ patgamaber ekaw ow Yobin asac. ¡Minœ qo tˇanern ow aˇjiknern irenc a– wag eˇbØr mØt owtowm-xmowm ¯in, anapatic yankarÆaki sastik hoˇm Œœec ow xŒec tan œors ankiwnnerin. town˚ Œlowec qo zawakneri vray, ow nranq vax˘anowecin: Mi– ayn es azatowelov‘ ekay qez patmelow¿: Apa Yob˚ ver kacaw, pataøotec ir hagowstner˚, ktrec ir glxi ma– zer˚ ew getin Œøowelov‘ erkrpagec Tirojn ow asac. ¡Im mØr orovaynic es merk dowrs ekay, merk ¯l k˚ veradaønam: T¯r˚ towec, T¯rn ¯l yet aøaw: Inœp¯s or ha˘eli ¯r Tiro– j˚, aynp¯s ¯l eˇaw: Φoˇ Ørhneal lini Tiroj anown˚¿: Ew nran patahaÆ ays bolor d¯pqeri ßamanak Yob˚ œmeˇan– œec Tiroj aøaj, oœ ¯l anzgamow¸iwn hand¯s berec AstÆow hand¯p:

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

Mi Ør AstÆow hreætakner˚ ekan kangnecin AstÆow a– 2 øaj. nranc m¯j ¯r ow nranc het Tiroj aøaj ekaw kang– nec naew satanan: Ew T¯rn asac satanayin. ¡Orte– 2 ˇi?c es galis¿: Ayn ßamanak satanan Tirojn asac. ¡E– kel em‘ ¸aŒaøelov ancnelov erknqi nerqoy ew ærjelov a– m¯n teˇ¿: Ew T¯rn asac satanayin. ¡Tesa?r ardeØq im 3 Æaøay Yobin, ori nman ˘æmartaxØs, anarat, astowa– Æapaæt, am¯n œar gorÆic heøow mnacoˇ mard œkay erk–

2. 4–3. 1

4

5

6 7

8 9

10

11

12

13

3

Yob

1310

ri vray. deø hastatown ¯l mnowm ¯ na ir anmeˇow¸ean m¯j: Isk dow izowr ¯ir asowm, or korstean matnem nra ownecowaÆq˚¿: Patasxan towec satanan ow asac Ti– roj˚. ¡Mor¸i d¯m‘ mor¸. mardn inœ or owni‘ ir keanqi hamar k˚ tay: Bayc aha mekni—r ´eøqd, ´e—øq towr nra oskorin ow marmnin, ow k˚ tesnes, or na d¯maød¯m k’aniÆi qez¿: T¯rn asac satanayin. ¡Aha nran qo ´eøqn em matnowm, paymanov or nra keanq˚ pahes¿: Ew sata– nan heøacaw Tiroj aøajic ew otic glowx œarorak v¯rqe– rov patec Yobin: Ew Yob˚ xecow mi ktor aønelov‘ qe– rowm ¯r ¸arax˚. nstowm ¯r aˇbiwsowm, qaˇaqic dowrs: Ow erb ays d¯pqic æat ßamanak ancaw, kinn asac nran. ¡Minœew e?rb, dimanalov, piti ases, or hamberelow es deø mi oroæ ßamanak‘ Œrkow¸ean yoys aknkalelov: Aha jnjowaÆ ¯ yiæatakd erkri eresic, oœnœacowaÆ en tˇanerd ow aˇjiknerd‘ im orovayni Ænowndner˚, oronc es izowr vas– takeci taøapanqov: Dow inqd ¯l zazreli orderi m¯j nstaÆ es bacظeay, isk es, molorowaÆ, Æaøayi p¯s tnic town, teˇic teˇ ˚nkaÆ‘ spasowm em, ¸¯ e—rb ¯ arega– k˚ mayr mtnelow, or hangstanam im taøapanqneric ow caweric, oronq ayßm patel en in´: Ard, mi xØ—sq asa Tirojn ow meøi—r¿: Ew Yob˚ nran nayelov‘ asac. ¡XØse– cir inœp¯s mi anzgam kin. e¸¯ Tiroj ´eøqic bariqnern ˚ndownecinq, œariqnerin œhambere?nq¿: Ew ir het pata– haÆ ays bolor d¯pqeri ßamanak Yobn ir ær¸ownqnerov œmeˇanœec Tiroj aøaj, oœ ¯l anzgamow¸iwn hand¯s berec AstÆow hand¯p: Ereq barekamner‘ ¸emnacineri arqay EˇiŒaz˚, soqecineri bønakal Baˇdat˚ ew minecineri arqay SoŒar˚, lselov ayn bolor œariqneri masin, or ha– sel ¯in Yobi vray, hama´aynelov ekan nra mØt, iwraqan– œiwrn ir aæxarhic‘ mxi¸arelow ew amoqelow nran: Nran heøowic tesnelov‘ œ˘anaœecin. bar´raˇaˇak lac eˇan. iw– raqanœiwrn ir patmow˘an˚ pataøotec. erkinq nayelov‘ hoˇ canecin glxnerin: Eظn Ør ow eظ˚ giæer nstecin nra æowrj˚. nrancic oœ oq mi ban œxØsec het˚, orovhetew tesnowm ¯in nran hasaÆ sastik meÆ harowaÆner˚: Apa Yob˚ dßowarow¸eamb bac arec beran˚, aniÆec ir

1311

Yob

3. 2–4. 2

ÆnowaÆ Ør˚, xØsec ow asac. ¡Korœi ¸oˇ Ørn ayn, erb es Ænoweci, ow giæern ¯l, erb asacin in´, ¸¯‘ arow mi zawak ¯ saˇmnaworowel: Xawar ¸oˇ daønay ayn giæer˚, ew T¯r˚ verewic œŒntøi ¸oˇ ayn: Nra vray ¯—l loys˚ œÆagi. ¸oˇ pa– ten xawarn, stowerner˚ mahowan, ow m¯g˚ ijni ¸oˇ nra vray: AniÆeal lini ayn Ørn, giæern ¯l. xawar˚ tani: fflini ¸oˇ ayn‘ taroway Ørerowm, ow œ¸owarkowi naew Øre– rowm ayn amisneri: Ayl giæer˚ ayn lini cawerowm, ew ¸oˇ œaycelen nran xndow¸iwn, oœ ¯l cnÆow¸iwn: Nzovi ¸oˇ na, ov pit aniÆi Ørn ayn, ov ´eøqn ir gci viæapin: Xawaren ¸oˇ ayn astˇern giæeroway. giæern spasi, bayc loys œgay ¸oˇ, ow œtesni ¸oˇ erbeq Æagel˚ vaø arowseaki. qanzi œŒakec im mØr argandi døner˚, orov gowc¯ ew van¯r ca– wern im aœqic: Inœo?w œmeøay es ¯l argandowm, dowrs ekay aysp¯s ew teˇnowteˇ˚ œœqacay g¯¸: Inœo?w Ænoweci, inœo?w ÆÆeci stinqnern im mØr: Minœ hima hangœaÆ es k˚ lin¯i, k˚ nnj¯i ow k˚ hangœ¯i es arqaneri het, erkri imastnoc, or yoxortowm en srerov irenc, kam iæxanneri, or bazowm oski ownen ew oronq lcrel en irenc tnern arÆa¸ov, kam inœp¯s vißowaÆq, or dowrs ¯ ˚nknowm argandic ir mØr, kam zer¸ manowkner, oronq or loys˚ œtesan erbeq: Aynteˇ en hima ambariætner˚, or borboqecin zayroy¸˚ Tiroj: Ayn– teˇ hangœecin marmnov tanjowaÆner, anceali mardik, or œen lsowm ¯l ´aynn harkahani: Aynteˇ en Œoqrn ow meÆ˚ miasin, noynp¯s ew Æaøan, or œowni erbeqtirojic erkiwˇ: Inœo?w ¯ trwowm loys˚ ayn an´anc, or daønacaÆ en, keanq˚‘ cawagnaÆ ayn hoginerin, or mah en tenœowm‘ œen hasnowm dran, Œorowm en, inœp¯s gan´ k˚ Œor¯in, k’owraxanayin, ¸¯ mah gtn¯in: Mahn mardow hamar hangist ¯, sakayn ˘amŒan d¯pi ayn ÆaÆkowec nranic. Œakec nra æowrj˚ inq˚ AstowaÆ: Kerakric aøaj‘ heÆow¸iwnn hasaw. arcownqne– rov ow ahov em ˚nk˘owaÆ, qanzi inœ bani erkiwˇn own¯i‘ hasaw in´ vray. inœic or vax kar‘ h¯nc i—n´ patahec: ffxaˇaˇoweci, dadar œaøay es, oœ ¯l hangœeci, qani or vras barkow¸iwnn ijaw¿:

2, 3

4 5

6

7 8 9

10

11 12 13 14 15 16

17

18 19

20 21

22, 23

24 25

26

EˇiŒaz Φemnacin asac. ¡Mi?¸¯ æat angamner en 4, 2 asowel qez xØsqer tanjalic. ew o?v k˚ dimanay xØsqerid

4. 3–5. 5 3 4 5 6 7

8

9 10 11 12

13 14 15

16 17

18 19

20

21

5 2 3

4

5

Yob

1312

zØrow¸ean: Orovhetew e¸¯ xratel es dow æaterin, bønel es ´eøq˚ tkari ow mxi¸arel, xØsqovd kangnecrel otqi anzØrin, eˇel qajaler Ænkin k¸otaÆ, - ard qez vray en hasel tanjanqner: Bayc tagnapel es: ff¯? or erkiwˇd anzgamow¸iwn ¯, inœp¯s kaskaÆd‘ ˘amŒi vray anœar: Yi– æi—r dow ard. ayn o?r anmeˇn ¯ korel-gnacel, kam erbew¯ ardarner˚ eˇe?l en armataxil: Inœp¯s or es em tesel miæt. ov or varel ¯ ow anpatæa˘ sermer canel, Œoxar¯– n˚ caw ¯ hn´elow: Korœelow en Tiroj hramanov, oœnœacowelow zayralic ænœic: Hangel en zØrow¸iwnn aøiwÆi, goœiwn˚ ¯g aøiwÆi ew per˘ow¸iwn˚ viæapneri: Satkel ¯ mrjnaøiwÆ˚‘ ker œlinelowc. irar en lqel koriwnnern aøiwÆi: E¸¯ qo xØsqerowm deø ˘æmarit ban goyow¸iwn ownenar, aydpisi œar baner qez œ¯in patahi: Owremn akanjn im œi? ˚n– downelow hraæakert baner nranic: Giæerayin arhawirq– ner ow dˇrdiwnnerah en gcel mardkanc srtowm. doˇowmn ow soskowmn en patel in´ ew sastik cncel oskornern im: Mi æownœ dipaw im eresin. qstmnecin mazers ow marminn im: Kangneci, bayc œhaskacay. tesay, bayc kerparanq œkar aœqeris aøaj: Miayn æownœ ow mi æænjiwn ¯i lsowm: Mahka– nacown mi¸¯ Tiroj mØt aweli maqo?wr ¯, kam mi mard aweli anara?t ¯ qan gorÆer˚ Nra, e¸¯ œi hawatowm ir Æaøane– rin, isk hreætakneri vray xotor baner ¯ nkatowm: Ard, galov kaw¯ tnerowm bnakowaÆnerin (menq ¯l miewnoyn kawic enq), ceci p¯s keraw nranc, ew aøawØtic minœew erekoy nranq goyow¸iwn œen ownenay: Qani or irenq irenc œ¯in ka– roˇ Øgnel‘ koran: ffiœec nranc vray, ow œoracan, oœnœacan nranq, zi œown¯in imastow¸iwn: Ard, kanœi—r, e¸¯ m¯k˚ qez ´ayn ¯ talow, kam e¸¯ tes– nelow es sowrb hreætakneric orew¯ m¯kin: Yirawi, barkow– ¸iwnn anzgamin spanowm ¯, molorealin meøcnowm: Es te– sel em aha anzgamnerin armat gcelis, bayc iskoyn xor– takowel en tner˚ nranc: Heøow linen ¸oˇ nranc zawak– ner˚ Œrkow¸iwnic, ew xˇ˘owk qaræ gan ¸oˇ vat¸arneri dønerin. bayc oœ oq œi gtnowelow, or Œrki nranc: Inœ or nranq ßoˇovel en‘ ardarnern en owtelow, isk irenq œen a– zatowelow patowhasneric. qamowelow ¯ zØrow¸iwn˚ nranc:

1313

Yob

5. 6–6. 4

Ardarew, hoˇic œ¯ or elnowm ¯ taøapanq˚, oœ ¯l leøne– ric en bowsnowm cawer˚: Ayl mard˚ tanjanqov ¯ Ænwowm. arÆiwneri ´ager˚ bar´ownqnerowm en ˘axrowm: Sakayn es Tirojic em xndrelow, Tiroj˚‘ bolori iæxanin em ´ayn talow, or katarowm ¯ meÆ ow anqnneli, Œaøawor ow hraæa– kert gorÆer, oronq ¸iw ow hamar œownen, or talis ¯ an´rew‘ erkri vray, owˇarkowm jrer‘ erknqi nerqoy, or bar´rac– nowm ¯ xonarhnerin ew otqi ¯ kangnecnowm korowsealnerin, or Œoxowm ¯ mtadrow¸iwnner˚ xoramankneri, oronc ´eø– qer˚ ˘æmarit gorÆer œen katarowm, or vray ¯ hasnowm imastownnerin‘ han˘arov, jaxjaxowm mtadrow¸iwnner˚ bazmadawneri: Cerek˚ xawarn ¯ nranc vray hasnelow, isk k¯sØrin xarxaŒelow en inœp¯s giæer ßamanak: Pa– terazmov en oœnœanalow, ew aˇqatn azatowelow ¯ hzØri ´eøqic: Yoys ¯ ownenalow tkar˚, ew Œakowelow ¯ anirawi be– ran˚: Eraneli ¯ ayn mard˚, orin T¯rn owˇˇowm ¯ erkri vray. owsti, Yo—b, œhraßarowes Amenakali xratic: T¯rn ¯, or caw ¯ pat˘aøowm, bayc yetoy noric amoqowm, xŒowm ¯, bayc nra ´eøqn ¯ bßækowm: Vec angam Œrkelow ¯ qez væteric, isk eظnerordin œar˚ qez œi mØtenalow: Sovi ßamanak qez mahic ¯ Œrkelow, paterazmi ßamanak kapanqneric ¯ azatelow qez: Pahelow ¯ qez lezowi hascraÆ taøa– panqneric, ow œes sarsaŒelow qez vray ekaÆ œariqneric: Arhamarhelow es anirawnerin ow anØr¯nnerin ew erkiwˇ œes krelow vayri gazanneric, orovhetew daæti qareri het es daæinq knqelow, vayri gazanneri het xaˇaˇow¸ean m¯j es linelow: Apa imanalow es, or xaˇaˇow¸iwn kay qo tan m¯j, ew qo yarki tak ban œi pakaselow: Imanalow es, or bazowm en qo serowndner˚, ew qo ordiner˚ daæti xoti p¯s en linelow: Gerezman es ijnelow ßamanakin hn´owaÆ ha– sown coreni p¯s, kam inœp¯s ßamanakin m¯kteˇowaÆ kali æeˇj˚: Aha sa aysp¯s qnnecinq, sa ¯, inœ or lsecinq. bayc dow inqd imacir, ¸¯ i—nœ es arel¿:

6 7 8

9 10 11

12 13

14 15

16 17 18

19 20

21

22 23

24 25

26

27

Yob˚ xØsec ow asac. ¡Φ¯ or kæøelov kæø¯r m¯k˚ im 6, 2 srtmtow¸iwn˚, cawers ¯l bar´¯r nßarin kæøi, Æovi awazne– ric ¯l Æanr k˚ lin¯in dranq: XØsqers karÆes xen¸-xelaø 3 linen, zi netern Tiroj m¯jn en im marmni, zayroy¸˚ nra 4

6. 5–7. 1 5

6 7

8 9 10

11 12

13 14 15 16, 17

18

19 20 21

22, 23

24 25 26

27 28 29 30

7

Yob

1314

ariwns ¯ ÆÆowm. beran bacelis kt˚towm en in´: Ard, mi?¸¯ zowr ¯ ¯æn vayri zøowm, e¸¯ œi xndrowm ir hamar na ker: Kam ¸¯ k˚ goøa?y ez˚ msowrowm, e¸¯ ownenay aøat kera– kowr: Kam k’owtowi? aøanc aˇi hac: Kam ham k˚ lini? datark xØsqerowm: ffi karoˇ handartowel im hogin, qa– ni or æarawot em tesnowm kerakowrs, inœp¯s hotn aøiw– Æi: Erani katarowi xndirqn im, ew yoyss liacni T¯r˚: Sksec T¯r˚ in´ xocotel, sakayn ¸oˇ œspani in´ ispaø: Gerezmans ¸oˇ lini qaˇaqn im, ori parspi vray ˘emowm ¯i. œpiti xnayem es nran, orp¯szi sowt œelnen xØsqer˚ sowrb AstÆows: ZØrow¸iwns i?nœ ¯, or hamberem. ßamanaks i?nœ ¯, or dimanay im hogin: Mi?¸¯ qar zØrow¸iwn ¯ owßn im. marmins pˇn´i?c ¯ mi¸¯: Kam œ¯i vstahowm es dran: Zrkoweci inqs im necowkic. fflgnow¸iwnn heøacaw ard in´– nic. Tiroj aycn antesec in´ lriw: Mer´awor œnayec erbeq in´. nowazaÆ aøowi p¯s, aliqi p¯s ancan im koˇqov: Ov– qer doˇowm ¯in in´anic, ayßm aha ekel en in´ vray: Λiwnn inœp¯s kam inœp¯s qaracaÆ saøoyc˚, or iskoyn halœowm ¯ jermoy¸ic, œi yiæowm, ¸¯ inœ ¯r inqn aøaj, - noyn ´ewov lqow– eci boloric naew es, korstean matnoweci ow dar´ay es tnank: Ew dowq, or nayowm ¯q Sabayi æawiˇin, tes¯q ew ˘amŒanern ¸emnacwoc. amظov k˚ mnan, ovqer or yoys drin qaˇaqi, inœqeri vray ays: D¯ aha dowq noynp¯s a– noˇorm hasel ¯q in´ vray. g¯¸ v¯rqis nayelov dowq erkiwˇ krec¯q: Ayßm ban xndreci? es ´eznic, kam mi¸¯ ´e?r owßov karoˇ em Œrkel in´ ¸ænamowc, kam Œrkel hzØrac ´eøqeric: Owsowc¯q dowq ¯l in´‘ k˚ løem: Isk e¸¯ molorowaÆ es linem, in´ xelqi— ber¯q dowq: Bayc karƯq izowr en xØsqern ays ˘æmarit. œ¯? or es ´ezanic zØrow¸iwn œem xndrowm: Oœ ¯l ´er kætambanqi baøern en karoˇ løecnel. pit œansam naew ´er barbaøaÆ xØsqerin: Bayc qani hasel ¯q in´ vray, ibrew mi orbowki, æarßowel ¯q barekami vray ´er, - ¯li es nayelov ´er d¯mqin‘ pit erbeq œstem: Nstec¯—q. dati m¯j aniraw ban œlini. ew dar´eal ardarin hetew¯—q, qani or im lezowin aniraw ban œkay, qimqs ¯l œi ´gtowm erbeq imastow¸ean¿: ¡ffior´ow¸iwn œ¯? mi¸¯ erkri vray keanqn mardow. var´–

1315

Yob

7. 2–8. 5

kani Ørakan var´˚ œ¯? keanq˚ ir: Inœp¯s or Æaøan ¯ vaxenowm tirojic ow pahwowm stowerowm, kam inœp¯s var´– kann ¯ spasowm ir var´in, - aynp¯s ¯l es zowr em spasel amisner: Cawagin giæerner en baßin ˚nkel in´. ¸¯ qnem‘ asowm em. ¡E?rb piti bacowi loys¿, ar¸nanam‘ dar´eal ¸¯‘ ¡E?rb k˚ lini erekoy¿: Cawov em lecown es irikown-aøawØt: flaÆkowaÆ ¯ marmins zazreli orderov. xecer em maæel es ¸araxot v¯rqern im qerelow: Ew keanqs xØsqic ¯l ¸e¸ew ¯. korel ¯ na ownayn yoyserowm: Yiæi—r, or qami ¯ keanq˚ im. aœqers ¯—l œen tesni bari ban. œen nayi aylews in´ aœqern tesnoˇi: Aœqerd in´ vray es yaøowm. aylews œem lini‘ erkn– qic jnjowaÆ ampi p¯s: Zi e¸¯ ijni mard gerezman, œi elni aylews, œi daønay‘ ir town˚. ir teˇn ¯l nran œi ˘anaœi: Aysowhet œpiti zspem es berans. pit xØsem, qani deø viæt ownem, tagnapov pit bacem daønow¸iwnn im hogow: flo?v em es, ¸¯? k¯t ´owk, or æowrjs pahak es dow kargel: Asaci‘ amoqen piti in´ mahi˘ners. ew inqs pit qnnem ankoˇnowm im bolor gorÆer˚: Erazov vaxecnowm, tesil– qov harowaÆowm es dow in´: Im hogin hanowm es dow in´nic, marmnics‘ æownœ˚ im, mahowanic‘ keanq˚ im: Qani or yawi– tean œem apri, ¸oˇ or es hamberoˇ miæt linem: Heøo—w kac dow in´nic, qani or izowr ¯ keanq˚ im: Ew i?nœ ¯ mard˚, or dow aydqan meÆarel es nran, kam ¯l‘ or mitqd es seweøowm ir vray, kam ¯l‘ or qnnowm es nran minœ aøawØt, hangsti ßamerin, Œor´owm miæt: Minœew e?rb dow in´ œes ¸oˇnelow, ar´akelow œes in´, minœew or cawerov kowl tam es lor´ownqs: Φ¯ es meˇq gorÆeci‘ i?nœ karoˇ em anel qez, or mitqn es mardkanc qnnowm miæt: Inœo?w es in´ dar´rel qez osox, or linem qez hamar es mi beø: Inœo?w œes nerel dow yancanq– ners, œes ¸oˇel meˇqern im: Ew aha erkir em daønowm es æat kanowx. aylews œem lini¿:

2

3 4

5 6 7 8

9, 10

11

12 13 14 15 16

17

18 19

20

21

Baˇdat Soqecin xØsec ow asac. ¡Minœew e?rb es ayd– 8, 2 p¯s xØselow: MeÆabanow¸ean hover kan qo beranowm: Mi– 3 ¸¯ anira?w datastan k˚ tesni T¯r˚, kam na, or am¯n inœ steˇÆec, irawownq˚ k’aˇawaˇi?: E¸¯ qo zawakner˚ me– 4 ˇanœecin nra aøaj, inqn ¯l patißner owˇarkec anØr¯– now¸iwnneri hamar: Bayc dow aˇØ¸qnerov vaˇ aøawØte– 5

8. 6–9. 9 6

7 8 9 10

11

12 13

14 15

16 17

18, 19 20

21 22

9, 2 3

4 5

6 7 8

9

Yob

1316

an dimi—r Amenakal Tiroj˚. e¸¯ sowrb ow ˘æmarit lines‘ qo aˇØ¸qnerin akanj k˚ dni, qez k˚ veradar´ni ardar yark˚ qo: E¸¯ skzbowm qon˚ qiœ ¯r, verjowm ayn anbaw k˚ lini: Bayc dow teˇekaci—r hin azgeric ew qnni—r tohme– ri glxawornerin: Qani or menq er¯kowan enq patkanowm, ban œenq imanowm. stower ¯ erkri vray keanq˚ mer: Mi– ¸¯ nranq piti œsovorecne?n qez ow patmen, irenc imas– tow¸iwnic piti œbxecne?n xØsqern irenc: Mi¸¯ prtown k˚ kanaœi? aøanc jri, kam k˚ bar´rana?y kniwnn aøanc jrowelow: ffi? hn´owelow ayn, minœ ir armatneri vray ¯. e– ¸¯ am¯n xot minœew yagecowm œoøogowi‘ œi? œoranay: Ard, bolori vax˘ann aynpisin k˚ lini, or k˚ moøanan Tiro– j˚, aydp¯s ¯l ambaræti yoys˚ k˚ korœi: Ω¯n œi lini town˚ nra. sardostayni p¯s k’anhetanay yark˚ nra: Φ¯kowz ew hastati townn ir‘ ayn œi mnay kangown. h¯nc ir ´eø– q˚ gci dran‘ ayn œi xarxli: Aregakic ¯ xonawow¸iwn˚, ew nra nexowaÆqic ¯ dowrs galow ir æiw˚: Qarakarkaøi vray ¯ nnjelow ow manraxi˘ qareri vray aprelow. isk e¸¯ armataxil arowi ir teˇic, nra teˇn ¯l owranalow ¯ nran: Ayspisi ban œe?s tesel mi¸¯. ambaræti korÆanowmn ays– pisin ¯ linelow, isk hoˇic owriæn ¯ bowsnelow: T¯r˚ œi mer– ßowm anmeˇin‘ ambaræti am¯n ˚nÆay ˚ndowneli œi linelow: Πæmarit mardkanc beranner˚ ÆiÆaˇov en lcowelow, nranc ær¸ownqner˚‘ gohow¸eamb: Nranc ¸ænaminern amظov en ÆaÆkowelow. ambaræti bnakavayrern aylews œen mnalow¿: Yob˚ xØsec ow asac. ¡Πæmartap¯s gitem, or ayd ayd– p¯s k˚ lini. inœp¯?s karoˇ ¯ mard ardar linel AstÆow a– øaj: E¸¯ AstowaÆ owzi dat tesnel ir het‘ nran œi lse– low, orovhetew hazar xØsqin mi xØsqov isk patasxan œi talow: AstowaÆ mtqov imastown ¯, zØrawor ow meÆ. ayd o?v ¯ nra d¯m yamaøel ow yajoˇow¸iwn gtel: ffen imanowm, ¸¯ Na, or maæecnowm ¯ leøner˚, barkow¸eamb k˚ tapali ¯l dranq: Na ¯, or erknqi nerqoy æarßowm ¯ getin˚ him– qeric, ew nra siwner˚ doˇowm en: Na ¯, or hramayowm ¯ aregakin, ow sa œi Æagowm, Œakowm ¯ astˇeri d¯m˚: Na ¯, or menak˚ taraÆel ¯ erkinq˚ ew Æovi vray aynp¯s ¯ ærjowm, inœp¯s camaqi vray: Na ¯, or steˇÆel ¯ Bazmastˇn ow

1317

Yob

9. 10–10. 1

Giæerastˇ˚, Sayln ow Mazaro¸˚: Na ¯, or ararowm ¯ me– ÆameÆ ow anqnneli, Œaøawor ow hraæakert baner˚, oronc ¸iw ow hamar œkay: E¸¯ in´anic ver bar´ranay‘ œem tes– ni, isk e¸¯ koˇqovs ancni‘ aydp¯s ¯l œem imanay: E¸¯ oœnœacni‘ o?v yet k˚ pahi nran, kam o?v nran k’asi‘ i?nœ a– recir: Et dar´aw na barkow¸iwnic, ew nranic sarsecin k¯ter˚, or erknqi nerqoy en: Erani! ¸¯ lsi in´ ew irawa– ci hamari im xØsqer˚: E¸¯ ardar linem, ow in´ œlsi‘ nra datastann em aˇerselow: Isk e¸¯ aˇaˇakem iren, ow lsi‘ hawatals ¯l œi galow, or h¯nc lsel ¯ in´: ffio¸orikov œi oœnœacnelow in´: Bazowm en harowaÆner˚, or in´ zowr teˇ˚ hascrel ¯. in´ hangist ¯l œi talis: Daønow¸eamb ¯ lcrel in´. qani or hzØr ¯‘ bønanowm ¯: Ew hima ayn o?v ¯, or nra datastanin hakaøak k˚ kangni: E¸¯ ardar linem, be– rans in´ ambariæt k˚ dar´ni, anarat linem‘ kamakor k˚ daønam: Isk e¸¯ hogov meˇanœel em‘ œgitem. gitem miayn, or keanqs xlowm en in´anic: Dra hamar em asel. ¡Barkow¸iwn˚ korÆanowm ¯ meÆin ow hzØrin¿: ffarer˚ sas– tik mahov en korœelow. ardarnern ¯l Æaˇri en en¸arkwowm, qani or matnwowm en ambaræti ´eøq˚: Na dataworne– ri eresn ¯ ÆaÆkowm. e¸¯ na œ¯ ÆaÆkoˇ˚, apa o?v ¯: Sa– kayn sowrhandakic ¯l arag ancaw im keanq˚. Œaxaw ayn ow œerewac: K˚ gtnowi? naweri ˘anaparhi kam ¸øœoˇ, ker Œntøoˇ arÆowi hetq˚: E¸¯ asem, ¸¯ moøanalow em gangatowel˚, eress getin xonarhelov‘ heÆeÆem, doˇ˚ k˚ pati im bolor andamner˚, qanzi gitem, or in´ anmeˇ œes hamarelow: E¸¯ ambarætow¸iwn ¯i anowm‘ inœo?w œmeøay: E– ¸¯ ´iwnov isk lowacow¯iow ´eøqers ¯l Øænanov maqr¯i, dar– ´eal sastik aˇteˇow¸eamb k˚ nerk¯ir in´‘ patmow˘ans im aœqerin zazreli dar´nelov. qanzi dow mard œes in´ nman, ori het dat an¯i es, ew orp¯s hawasar datas– tani gayinq: O!wr ¯ ¸¯ mi mijnord lin¯r, dimacs gar ow dat an¯r erkowsis mijew: Na anpayman k˚ heøacn¯r in– ´anic xarazan˚, ew dra ahn in´ œ¯r sarsaŒecni. ¯l œ¯i vaxenay, ayl k˚ xØs¯i. bayc gitem, or aydp¯s œ¯. or inqs menak em tanjwowm¿: ¡HÆÆiwnov k˚ hascnem nran im xØsqer˚.

10

11 12

13 14 15 16 17

18 19 20

21 22 23

24 25

26 27 28

29, 30 31

32

33 34 35

k˚ xØsem 10

10. 2–11. 6 2

3 4

5 6 7 8 9 10 11 12 13

14 15

16 17

18

19 20

21 22

11, 2 3

4 5 6

Yob

1318

¸axÆotaÆ im hogow daønow¸eamb: Ow k’asem. ¡T¯—r, mi— sovorecrow in´, or linem ambariæt¿. ew inœo?w datecir ays– p¯s in´: Barwo?q ¯ qez ¸wowm anirawowaÆ linels. merßel es qo ´eøqi gorÆer˚, nayel piˇÆeri xorhrdin: Mi?¸¯ dow na– yowm es, inœp¯s mardn ¯ nayowm, kam tesnowm, inœp¯s mah– kanacown ¯ tesnowm: Tarinerd mardow tarine?r en mi– ¸¯, or Œntøowm es krkin yancanqners ow qnnowm meˇqers: Gites, or erbeq œem meˇanœel, bayc o?v in´ k’azati qo ´eøqic: Qo ´eøqn ¯ ararel ow in´ ´ew ¯ towel, bayc yetoy dar´el es, zarkel in´: Yiæi—r, or kawic es steˇÆel. ver– stin dow hoˇ es in´ dar´nowm: Mi?¸¯ œes ka¸i p¯s k¸el in´, panri p¯s makardel: Mor¸ ow mis hagcrel, oskrerov, jilerov es Øßtel: Keanq ow karekcanq es drel in´ vray. hogatarow¸eamb es pahel im ogin: Ew qani ays bolorn ownes dow‘ gitem, or am¯n ban karoˇ es. qez hamar œi lini oœ mi ban owßic ver: Meˇanœem ¸¯kowz es‘ k˚ pahes. œes pahel zerÆ dow in´‘ meˇqeric: Ambariæt ¸¯ eˇay‘ Ø!, va!y in´. ardar ¯l ¸¯ linem‘ œem karoˇ hayeacqs bar´racnel, zi m¯js anarganq kay lecown: OrsowaÆ em ibr aøiwÆ, orin pit spanen: In´ dar´eal œaraœar jnjowm es, norogowm harowaÆners im glxin: Barkow¸eamb es ´eøqd ijecrel in´ vray, Œor´iœner es berel dow im d¯m: Inœo?w in´ hanecir argandic, ow teˇowm œmeøay: Oœ mi aœq œ¯r tesni in´ ayn– ßam, ow karÆes ¸¯ eˇaÆ ¯l œ¯i lini es: Ew inœo?w argandic owˇˇaki gerezman œijay es, kam mi?¸¯ æat kar˘ œ¯ ßama– nakn im keanqi: Φo—yl towr in´, or Œoqr-inœ hangœem es, minœew aynteˇ gnam, orteˇic erbeq œem daønalow‘ erkirn ayn xawarin ow m¸in, erkir˚, owr yawerß aˇjamowˇj ¯ ti– rowm, ew orteˇ loys œkay, ow oœ oq œi karoˇ tesnel keanq mardkayin¿: SoŒar Minecin asac. ¡Ov æat ¯ xØsowm, parta– wor ¯ noyn ´ewov ¯l lsel. xØsoˇ˚ karo?ˇ ¯ xØsqerov arda– ranal: fflrhneal ¯ sakawakeac kananc Ænownd˚: Ωat ¯l mi— æaˇakratir, orovhetew m¯k˚ œkay, or qez patasxan tay: Mi— asa‘ ¡GorÆerovs maqowr ow anarat em Tiroj aøaj¿: Ayl mtaÆi—r, ¸¯ inœp¯—s ¯ T¯r˚ ær¸ownqner˚ bac anelow ew hetd xØselow: Qez k˚ haskacni imastow¸ean

1319

Yob

11. 7–12. 11

zØrow¸iwn˚, or k˚ lini krknaki, qan qon˚: Apa k’imanas, ¸¯ inœ or glxid berel ¯ T¯r˚‘ arßani ¯r qo gorÆaÆ meˇ– qerin: K˚ gtne?s Tiroj ˘anaparh˚, kam verahasow k˚ line?s ayn d¯pqerin, or sahmanel ¯ qez hamar Amenaka– l˚: Bar´r ¯ erkinq˚. i?nœ karoˇ es anel: Xorn ¯ dßoxq˚. i?nœ k’imanas: Erkar en erkri œaŒer˚. layn ¯ Æov˚: Ew e¸¯ AstowaÆ korÆani ayd bolor˚, o?v k’asi nran‘ ayd i?nœ arecir: Inq˚ git¯ anØr¯nneri gorÆer˚. anarßan baner tesnelov‘ antes œi aøni: Datarkaban mard˚ xØsqeri m¯j ¯ ¸aqnwowm: Knojic ÆnowaÆ mard˚ nman ¯ anapati vayri ¯æi: Isk e¸¯ dow maqowr es pahel qo sirt˚‘ ´eøqd mekni—r d¯pi AstowaÆ: Ew e¸¯ qo m¯j anØr¯now¸iwn kay‘ heøo—w vanir ayn qezanic, ew anØr¯now¸iwn˚ qo yarki tak ¸oˇ œijewani: Ew aha qo d¯mq˚ k˚ Œayli v˘it jri p¯s, k˚ merkanas aˇteˇow¸iwnic ow erkiwˇ œes kri, k˚ moøa– nas neˇow¸iwnnerd, inœp¯s ancaÆ aliq˚, ow œes zarhowri: AˇØ¸qd qez hamar arowseaki p¯s k˚ lini. k¯sØrin k˚ Æa– gi keanq˚ qo, ow vstah k˚ lines, or yoys ownes. hogseri ow tarakowsanqneri mijic xaˇaˇow¸iwn˚ k’ereway qez: An– dorr k˚ gtnes, ew oœ oq œi paterazmi qez het: Ωater˚ æowø k˚ gan ow qo ha˘ow¸iwn˚ k˚ Œntøen. Œrkow¸iwn˚ k˚ vri– pi nrancic, orovhetew nranc yoysn irenc isk korowstn ¯: Ambariætneri tesoˇow¸iwn˚ k˚ spaøowi¿:

7

8 9, 10

11 12

13 14

15 16

17

18 19

20

Yob˚ noric xØsec ow asac. ¡Ard do?wq ¯q lok mardik. 12, 2 han˘ar˚ ´ez he?t ¯ meønelow: Es noynp¯s ´ez nman sirt 3 ownem: Ardar ow anarat mi mard ¯ en¸arkowel Æaˇran– 4 qi: SahmanowaÆ ßamanak patrastowec. tesaw ir t– 5 ner˚‘ korÆanowaÆ Øtaric, anØr¯nneri ´eøqov awerowaÆ: Bayc ov or œar lini‘ ¸oˇ erbeq œyowsay, ¸¯ anpart k˚ li– 6 ni: Ew ov or barkacni Tiroj˚, nranic mi?¸¯ œi pahanjowi patasxan: Bayc d¯ e—k ow harcro—w gazanin‘ ¸¯ k˚ tay 7 patasxan, erknqi ¸øœownin‘ ¸¯ mi— ban k’asi qez. ow 8 patmi—r dow erkrin‘ ¸¯ mi ban haskacni. kam ´kner˚ Æovi k˚ patme?n mi ban qez: Ew sakayn o?v ¯, or œimacaw, ¸¯ 9 Tiroj ´eøqn ¯ steˇÆel am¯n inœ: Ew mi?¸¯ ir Tiroj ´eø– 10 qin œ¯ keanq˚ kendani ænœeri ow hogin am¯n mard ¯aki: Zi mitqn ¯ qnnowm xØsqn, ow qimqn ¯ hamtesowm kerakowr: 11

12. 12–13. 15 12 13 14

15 16

17 18 19 20 21 22 23

24 25

13 2 3 4

5 6 7

8, 9

10 11 12 13 14 15

Yob

1320

Ψamanaki erkarow¸ean m¯j kay imastow¸iwn, ew keanqi erkarow¸ean m¯j‘ mitq˚ han˘areˇ: Nrani—c galis en owß, imastow¸iwn, Nra—nn en xorhowrdnern ow han˘ar: Φ¯ Na korÆani‘ o?v k˚ æini ayn, ¸¯ Na Œak dni mardkanc aøaj‘ o?v bac k’ani ayn: Φ¯ Na argelq dni jreri aøaj‘ k˚ œora– nay hoˇ˚, isk ¸¯ or ¸oyl tay‘ k˚ korÆani erkir˚: Nrani—c galis en owß ow zØrow¸iwn, Nra—nn en han˘ar ew imastow– ¸iwn: Geri ¯ qæowm xorhrdakannerin, yimaracnowm ¯ erkri datawornerin, gaherin ¯ nstecnowm arqanerinew gØti kapowm nranc m¯jqin: Gerow¸ean ¯ owˇarkowm qahanane– rin ow korÆanowm ¯ erkri hzØrnerin: ffioxowm ¯ xØsq˚ ha– watarimi, Æerownineri xelq˚ ˘anaœowm: Anarganq ¸a– Œowm iæxani glxin ew xonarhnerin bßækowm ¯ na: Erewan hanowm xorq˚ xawari ew loysi berowm stower˚ mahi: Φa– Œaøakan ¯ dar´nowm azgerin, korÆanowm nranc. sŒøowm ¯ nranc, ew‘ aøajnordowm: Erkri iæxanac sirtn ¯ æowø ta– lis, molorecnowm ¯ ˘anaparhnerin, oronc Æanظ œen: Xa– wari mijin miæt k˚ xarxaŒen ow œen tesni loys ew har– baÆi p¯s miæt k˚ molorowen: Aha ays bolorn en tesel aœqern im, lsel akanjners: Es aynqan gitem, orqan inqnerd teˇeak ¯q linowm. an– mit œem ´eznic: Sakayn Tiroj het piti xØs¯i, es nra aøaj piti kangn¯i, ¸¯ or kamenar: Bayc bßiækner ¯q dowq xist œaragorÆ. oˇjacnowm ¯q dowq am¯nqd ¯l œariq– ner miayn: Sakayn hamranaq‘ imastow¸iwnn ¯l i verjoy k˚ gay ´ez aycelow¸ean: Lsec¯—q bernis gangatner˚ dowq ew ær¸ownqneris datastanin ¯l aka—nj drec¯q: ff¯? or mer Tiroj aøaj ¯q xØsowm, nra yandiman neng barbaøowm ¯q: Et piti qaæow¯?q: O—œ, inqnerd ´ez eˇ¯q datawor: Bayc barwoq ¯, or inq˚ qnni ´ez: Zi ¸¯ arowaÆ˚ iren veragr¯q‘ na ¯l ´ez nowaz œi kætambelow: Isk e¸¯ ÆaÆowk‘ aœaøow lin¯q mardkanc nkatmamb, Ir arhawirq˚ ahi k˚ mat– ni, nra erkiwˇ˚ k˚ ¸aŒowi ´ez vray: Per˘anq˚ ´er mox– ri p¯s k˚ lini, marmin˚‘ kawi: Løec¯—q, zi es em xØselow, gtnelow andorr im zayroy¸ic: Marmins aønem atamneris m¯j, hogis amŒoŒem ´eøqeri m¯j im: Φ¯ or ijecni Amena– zØr˚ ´eøq˚ in´ vray (sksel ¯l ¯)‘ œe?m xØselow es Nra aøajin

1321

Yob

13. 16–14. 14

ew paætpanowelow Œor´er anelow: K˚ daønay da in´ ib– rew Œrkow¸iwn, zi nra aøaj neng ban œi kangni: Lsec¯!q, ansac¯!q xØsqeris. i lowr amenqid em asowm es sa: MØt em es aha im datastanin. gitem, ardar em erewalow es: O?v ¯ osoxn im, or d¯m kangni in´. inœo?w kaækandowem ew kam ¯l meønem: Erkow baner en lok anhraßeæt in´. ayn ßama– nak ¯—l ho œe?m ¸aqnowi es Qo eresic: E—t qaæir in´nic ´eøqd. ew ahd ¸oˇ in´ œsarsaŒecni: Yetoy dimi—r in´, ow Qez k˚ lsem, ¸¯ xØses in´ het‘ patasxan ktam: Orqa?n meˇq ownem, anØr¯now¸iwn, haskacro—w Dow in´‘ orqa?n en dranq: Inœo?w es pahowm dranq in´anic: In´ Qez ¸ænami? es haæwowm ardeØq, ¸¯? qamowc æarßowoˇ terewic es Dow vaxenowm aydp¯s, kam ¸¯ hakaøa?k es kangnowm Dow in´‘ hoˇmavar xotis: Im d¯m œar v˘iøner grecir ow vras gce– cir jaheli meˇqers: Otqers drecir ko˘ˇi m¯j, xowzarkow dar´ar im gorÆerin, qnnecir noynisk otnahetqers, minœ– deø marmins ¯ hin tiki p¯s, kam ¯l cecaker‘ ´or´i p¯s¿:

16 17 18

19 20 21 22 23

24 25

26 27 28

¡KnojaÆin mardn ¯ sakawakeac ow li daønow¸eamb: Ov 14, 2 or Æaˇkel ¯r orp¯s mi Æaˇik‘ ¸aŒowec ow ˚nkaw, Œaxaw ibr stower. hastat œi mnay: Mi?¸¯ nran es haæowi aønelow ew 3 ners tanelow Qo datastanin: Isk ayn o?v ¯, or maqowr 4 ¯ aˇtic. o—œ oq. ¸¯kowz ew keanqn erkri vray m¯kØreay li– ni: Ard, haæowowaÆ en Ører˚ nra. ßam es drel Dow, xoys œi 5 tay erbeq: Heøo—w nranic, or hangœi mi qiœ, ha˘oyq sta– 6 nay ir keanqic g¯¸ ibr mi var´kan: flaøi hamar isk 7 gtnwowm ¯ yoys. ¸¯ew ktrowm en, noric ¯ Æaˇkowm: Πiwˇer˚ nra deø œen pakasowm: Angam armat˚ ¸¯ or Æeranay 8 xorqi m¯j hoˇi, qareri m¯j ¯l xeˇdowi bown˚, - jri hotic 9 isk k˚ Æaˇki iskoyn, noratownki p¯s ptowˇner k˚ tay: Bayc mahkanacown‘ vax˘anowaÆ mard˚ gnowm ¯ ew ¯—l go– 10 yow¸iwn œowni: flanÆaˇowm ¯ Æovn ir ßamanakin. spaøaÆ 11 geter˚ camaqowm en. noynp¯s mardik ¸¯ nnjen‘ ¯—l ver œen 12 kenay: Minœew erkinq˚ ispaø œlowÆowi‘ œen zar¸ni qnic: Ow 13 erani ¸¯ gerezmannerowm pah¯ir dow in´, minœew or anc– n¯r barkow¸iwn˚ qo, ew ßamanak in´ næanak¯ir, yiæ¯ir dow in´: Mard˚ ¸¯ meøni‘ k’apri? na dar´eal‘ amboˇjacnelov 14 Ørern ir keanqi: Piti spasem, minœew or krkin goyow¸iwn

14. 15–15. 19 15 16 17 18 19

20

21 22

15, 2 3

4 5 6

7 8 9

10 11

12 13 14 15

16 17 18

19

Yob

1322

aønem: Dow ´ayn k˚ tas in´‘ k˚ patasxanem: Mi— merßir gorÆ˚ qo sowrb ´eøqeri: Nkatel es varq˚ im. œi vripi qe– zanic meˇqerics oœ min: Yancanqners knqel es qsaki m¯j. næel, ¸¯ i—nœ yancanq em gorÆel akamay: ffilowelow en¸akay leø˚ p¯tq ¯ Œlowi. ew v¯mn ¯l pit æarßowi ir teˇic: Ew inœp¯s jrern en qarer˚ oˇorkowm, heˇeˇowm daæter˚ koæt hoˇi, aynp¯s ¯l dow mardow yoysern es œqacrel: Merßel es nran ispaø. na ancel gnacel ¯: Dow nra eresn es awerel ow aydp¯s ar´akel: Φ¯p¯tew na bazowm ordiner ownenay, na ayd œi imanay, isk e¸¯ sakaw ¯l linen, œi ˘anaœi: Bayc andamnern ir axtaharowaÆ en, isk hogin nra sgowm ¯ ir m¯j¿: EˇiŒaz Φemnacin noric xØsec ow asac. ¡Hogov han˘areˇn imastow¸eamb patasxan k˚ ta?y ardeØq, k’anckacni? ir orovayni caw˚, e¸¯ yandimani artayay– tow¸iwnnerov, oronq arßani œen, ew xØsqerov, oroncic Ø– gowt œkay: Dranc erkiwˇ˚ dow ¯l merßecir ow Tiroj aøaj œaraæahecir ayspisi xØsqer: Yancawor eˇar beranid xØsqerov, isk hzØrneri xØsqer˚ œqnnecir: Qo isk berann ¯ kætambelow qez, oœ ¸¯ es. ær¸ownqnerd qo d¯m vkayow¸iwn en talow: I—nœ ¯, bolor mardkancic aøa?j es Ænowel, ¸¯? bolor blowrneric vaˇ es hastatowel: Do?w es lsel Tiroj hraman˚, ¸¯? qez ¯ Øßtel na imastow¸eamb: Ayn i?nœ ¯, or dow gites, isk menq‘ oœ, kam i?nœn ¯, or dow k’imanas, isk menq‘ oœ: Mer m¯j ¯l kan Æerer, aleher mardik, tari– qov æat aweli meÆer, qan qo hayr˚: Meˇqerid hamemat æat qiœ tanjanqner es krel ow aweli æat es meÆabanel: Inœo?w yandowgn dar´aw qo sirt˚, inœo?w lkti nayecin qo aœ– qer˚. srtmtow¸iwnd dowrs ¸aŒecir Tiroj aøaj ew ayd– pisi baøer hanecir qo beranic: Ayn o?r mahkanacown ¯ anarat eˇel, kam ayn o?r knojaÆinn ¯ ardar linelow: E– ¸¯ AstowaÆ srberin œi hawatowm, ow erkinq˚ nra aøaj anarat œ¯, aøawel ews garæeli ow piˇÆ ¯ ayn mard˚, or anØr¯now¸iwnnern ˚mpeliqi nman ¯ xmowm: Patmelow em qez, Yo—b, lsi—r in´: Inœ or tesel em, inœ or imastownnern en asowm, inœ or œen ¸aqcrel nranc hayrer˚, - patmelow em qez: Nranc ¯ miayn trowel erkir˚, ew oœ mi ØtaraÆin

1323

Yob

15. 20–16. 10

œi xaønowel nranc: Ambaræti amboˇj keanq˚ hogserov ¯ ancnowm, ow tariner˚ bønakal mardown haæowov en trowaÆ: Nra ahi ´aynn ir akanjowm ¯: Erb na karÆi, ¸¯ xaˇa– ˇow¸ean m¯j ¯‘ nra vray korÆanowm ¯ galow: Φoˇ œhawa– tay, ¸¯ k˚ veradaønay xawaric, orovhetew ard¯n sri ¯ datapartowaÆ: SahmanowaÆ ¯ ibrew angˇerin ker. ir nersowm inqn ¯l git¯, or hastat korÆanowelow ¯: M¸in Ør˚ zarhowrecnelow ¯ nran. an´kow¸iwnn ow neˇow¸iwnn en nra vray hasnelow. korÆanowelow ¯ ibrew aøajin gÆi zØravar, orovhetew ´eøq ¯ bar´racrel Tiroj d¯m ow ˚ndvzel ¯ Ame– nakal Tiroj d¯m: Goøozow¸eamb, ir vi¸xari vahanov ¯ yar´akowel nra vray: Eres˚ ÆaÆkel ¯ ir ˘arpov ow erk– sayri sowr drel azdrin: Awerak qaˇaqnerowm ¯ bnakowelow ew anmardabnak tner mtnelow. inœ or irenq patrastel ¯in, owriænern en tanelow: ffi harstanalow, ownecowaÆ– q˚ œi mnalow, erkri vray stower œi gcelow, xawaric ¯l œi Œrkowelow: Nra boˇboj˚ hoˇmn ¯ ¸aøamacnelow. ¸aŒowe– low ¯ Æaˇik˚ nra: Φoˇ œhawatay, or hangist ¯ gtnelow. vax˘an˚ Œowœ ¯ linelow: Vaˇaßam en ktrowelow ˘iwˇer˚ nra, æiwern ¯l œen Æaˇkelow: Xak ptowˇi p¯s vaˇaßam ¯ qaˇowelow. ´i¸enow Æaˇki p¯s caÆ ¯ ¸aŒowelow, qanzi mahn ¯ ambaræti vkan. howrn ¯ ayrelow kaæaøakerneri tner˚: Ir m¯j cawer ¯ saˇmnaworelow. vax˘an˚ Œowœ ¯ linelow. nra argand˚ nengow¸iwn ¯ Ænelow¿:

20

21 22

23 24

25 26 27 28

29

30 31 32 33 34

35

Yob˚ noric xØsec ow asac. ¡Ωat em lsel es aydpisi 16, 2 baner. xeˇ˘ amoqiœner ¯q dowq bolord ¯l: Bayc hima i?nœ 3 ßamanakn ¯ datark xØsqeri, kam m¯k˚ xndro?wm ¯ qez, or patasxanes: Es ¯l ´ez p¯s k˚ xØs¯i, e¸¯ ´er ho– 4 gin ¯l imi p¯s lin¯r: Λez p¯s es ¯l karoˇ ¯i glowxs æar– 5 ßel, ´ez kskiÆ pat˘aøel xØsqerov: Gowc¯ im beranowm 6 owß ownenayi, ow es œzlanayi ær¸ownqners æarßel, qanzi 7 ¸¯ xØsem‘ œi Œaratowelow caw˚ v¯rqeris, isk e¸¯ løem‘ a– weli? qiœ em xocotowelow es: Ard, dar´rel ¯ in´ jardow– 8 aÆ, ŒtaÆ ow ˚ndarmacaÆ: Λeøq˚ gcel ¯ aha in´ vray. 9 martirosowel em: D¯ms ¯ kangnecrel im stow¸iwn˚, eresovs towel patasxanners: Barkow¸eamb mˇowaÆ‘ korÆanel ¯ 10 in´, atam kr˘tacrel im an´i vray: Nra h¯neri netern

16. 11–17. 16

11 12 13 14

15 16 17 18

19 20 21 22 23

17 2 3 4 5 6

7 8

9 10

11 12 13 14 15 16

Yob

1324

en vras teˇacel owßgin, aœqeri t¯gov æarßowel in´ vray: Irar yetewic xŒel ¯ Ænkis. bolor˚ m¯kteˇ xowßel en vras: T¯rn in´ matnel ¯ ´eøqn anirawi, ambariætneri m¯j ¯ gcel in´: Minœ xaˇaˇ ¯i‘ qayqayel ¯ in´, qaæel mazerics ow Œetel dranq: Φirax kangnecrel, t¯ger en patel: E– rikamners en xocel anxnay, getin en ¸aŒel maˇ´n im. in´ korÆanel en‘ harowaÆ harowaÆi vray ijecnelov: Vras en ¸aŒowel zØraworner˚, ew qowr´ en karel mor¸is vray nranq: Hangel ¯ getnin zØrow¸iwn˚ im. lalowc xaæowel en aˇiqner˚ im. mahowan stowern ¯ ijel koperis: Anira– wow¸iwn œkar im ´eøqin, ew anarat ¯r aˇØ¸qn im hogow: Erki—r, mi— ÆaÆkir ariwnn im marmni. ¸oˇ aˇaˇaks kang œaøni bnaw: Ew aha hima vkas erknqowm, datapaætpans ayn bar´ownqowm en: Xndirqs ¸oˇ or Tiroj˚ hasni, ow nra aøaj aœqers artasowen: Erani m¯k˚ paætpan kangni in´ Tiroj yandiman, inœp¯s or mard˚‘ ir ˚nkeroj˚: Im tariner˚ haæowowaÆ en ard. bønel em ard¯n andar´i ow– ˇin¿: ¡Korœowm em hoˇmavar. karØt em æirimi, bayc dran œem hasnowm: Neˇwowm, tanjwowm em. i?nœ em anelow: Goˇacan Øtarnern inœqers: Ayn o?v ¯, or ´eøqn ir im ´eøqi m¯j dni: Qani or srtner˚ heøow ¯ datowmic, owsti œes bar´rac– ni Dow nranc: Nranc Œoxar¯n en patmelow œariqner˚ biwr: Aœqers ordocs hamar halowecin: Oˇj serowndneri œaraxØsow¸ean en¸arkecir in´. nranc Æaˇranqi aøar– kan dar´ay: Barkow¸iwnic im m¸necin aœqers. xist pa– æarowaÆ em bolori koˇmic: Πæmarit mardik zarmacaÆ en ays ameni vray. ardar˚ hima ver ¯ kenalow anirawi d¯m: Hawatarim˚ ¸oˇ hastat mnay ir ˘anaparhin, ir ma– qowr ´eøqov qajalerow¸iwn stanay ¸oˇ miæt: Bayc dowq ¯l, am¯nqd, ve—r kac¯q, ek¯—q. ´er m¯j œem gtnowm ˘æmartow– ¸iwn es: Im Ører˚ xist æarawot eˇan. srtis eraknern am¯n pay¸ecin: Giæers cerekoway teˇ drin nranq. loys˚ merßowec mow¸i eresic: Φ¯ hamberem es‘ dßoxq k˚ daønay in´ hamar towns: Xawari m¯j ¯ ŒøowaÆ mahi˘s: Mah˚ in´ hamar es hayr koœeci, nexowaÆq˚‘ mayr, qoyr: O?wr ¯ yoys˚ im, kam bariqners piti tesne?m es: Φ¯? ayd bolor˚

1325

Yob

18. 1–19. 5

piti gerezman ijecnem hets. bolors irar het ho?ˇn enq ijnelow¿: Baˇdat Soqecin noric xØsec ow asac. ¡Minœew e?rb 18, 2 dadar œes aønelow. handartowi—r, or menq ¯l xØsenq: In– 3 œo?w enq menq œorqotanineri p¯s løel qo aøaj, isk dow ha– 4 mak barkow¸iwn es: Hima e¸¯ dow meønes‘ erknqi nerqoy amayow¸i?wn ¯ tirelow, ¸¯? leønern en himnayatak korÆa– nowelow: Hangelow ¯ ambariætneri loys˚. nranc boc˚ œi 5 Œaylelow: Nra loys˚ xawarelow ¯ ir yarki tak, ew ˘rag˚ 6 hangelow ¯ nra vray: Yetin mardik yaŒætakelow en nra 7 ownecowaÆq˚. sxal en dowrs ekel nra xorhowrdner˚: Otq˚ 8 Æowˇakn ¯ ˚nknelow, ew na ¸prtalow ¯ owøkanowm: Daranner 9 en vran ¸aŒowelow. Æarawinerin zØracnelow ¯ nra d¯m: Nra hamar hoˇowm ¸akard ¯ ¸aqcowaÆ, isk ˘anapar– 10 hin‘ orogay¸ner: Cawer˚ bolor koˇmeric oœnœacnelow en 11 nran. æater nra ´eøqn ow otqn en kapelow tanjaharoˇ sovov: Nra hamar ahawor korÆanowm ¯ patrastowaÆ. 12 otqi nerbanner˚ maæowelow en: Taraßam mah˚ owtelow ¯ 13 geˇeckow¸iwn˚ nra. aøoˇjow¸iwn˚ dowrs ¯ qæowelow nra yar– 14 kic: Tagnapov nran ¯ hasnelow Mah-arqayi patowhas˚: Giæer˚ na bnakowelow ¯ nra yarki tak. nra vayelœow¸iw– 15 n˚ ÆÆowmbi bocov ¯ Œœanalow: Nra armatner˚ xorqic en 16 camaqelow, hown´n ¯l verewic ¯ ¸aŒowelow: Yiæatak˚ nra 17 korœelow ¯ erkri eresic, anownn ¯l jnjowelow ¯ hrapara– kaw: Loysic xawar en qæelow nran, ew ir ßoˇovrdi m¯j Æa– 18 nظ œi ownenalow: Erknqi nerqoy nra town˚ œi Œrkowelow, 19 ayl aynteˇ Øtarner en bnakow¸iwn hastatelow: Yetin 20 mardik heÆeÆelow en nra vray, aøajinner˚ zarmanqov en hamakowelow, ¸¯ sra?nq en anirawneri tner˚, sra?nq en 21 ayn mardkanc teˇer˚, ovqer Tiroj˚ œ˘anaœecin¿: Yob˚ xØsec ow asac. ¡Minœew e?rb pit tanj¯q im ho– 19, 2 gin, xØsqerov pit ˚nk˘¯q im an´˚: Imac¯—q, or T¯r˚ in´ 3 het aysp¯s varowec: Bambasowm ¯q in´, yar´akwowm vras, œ¯q ¯l amaœowm: Ayo—, ardarew es moloroweci (molorow¸iwns 4 im nersowm ¯ hangowcowel)‘ aselov baner, oronq arßan œen: XØsqers ews molorow¸iwn en ow œen patæa˘owm mer ßamana– kin: Mi koˇm ¸oˇnenq ayn, or dowq in´ vray meÆ-meÆ xØsowm 5

19. 6–20. 2 6

7

8 9 10

11 12 13

14

15

16, 17

18 19 20

21 22 23

24 25 26

27

28 29

20, 2

Yob

1326

¯q, yar´akwowm vras naxatinqnerov: Ard, imac¯—q dowq, or im T¯rn ¯ in´ taknowvray arel, vras anxnay patn¯æ bar´racrel: Aha Æaˇrwowm em naxatinqnerov‘ beran œem bacowm. aˇaˇakem ¯l‘ ew oœ mi teˇic in´ hamar ardar da– tastan œkay: ΩrjapatowaÆ em‘ œem karoˇ xoys tal: Xa– warn ¯ œoqel hamak in´ vray: Merkacrel ¯ in´ Œaøqeric bolor, hanel im glxic psak˚ naew: Paæarel ¯ in´ bolor koˇmeric, ow korÆanowaÆ em. yoyss ktrel ¯ yaw¯t‘ Æaøi p¯s: Sastik barkow¸eamb ¯ varowel in´ het ow ir ¸ænamin ¯ hamarel in´: Gnder˚ nra, bolor˚ m¯kteˇ, hasel en vras. daranakalner ktrel en bolor ˘anaparhners: In´nic he– øacel en eˇbayrners. in´nic aøawel‘ Øtarnerin en ˘ana– œel nranq: Barekamners anoˇorm dar´el, angosnel en in´ mer´aworners, isk Æanظners anowns angam ard moøacel en: Hiwr˚nkalowaÆnern im yarki nerqoy, aˇaxinnern im hamarel en in´ liovin Øtar. mi aylazgi em ¸owacel nranc: ¡flaøa!y¿ em kanœel, bayc na œi lsel. es im beranov knojs aˇaœowm, aˇersowm ¯i: Paˇatanqnerov kanœowm ¯i es ord– nerin im bolor har˘eri, yaw¯t owracel en nranq ¯l in´. h¯nc ver em kenowm‘ bambasowm en in´: Zzowel en in´nic im Æanظner˚. owm sirowm ¯i‘ im d¯m en elel: Im ays mor¸i tak msers en Œtel. atamneris m¯j im oskornern em pahowm seˇmelov: O—v barekamner, oˇormec¯—q in´, oˇormec¯—q in´, zi Tiroj ´eøqn ¯ bar´racel vras: Tiroj p¯s inœo?w ¯q in´ halaÆowm. mi?¸¯ im marmnov œ¯q yagecel dowq: I!nœ k˚ lin¯r, or karoˇanayi es grel xØsqers, yawitenakan mi mateani m¯j grancel dranq‘ erka¸¯ grœov kapari kam ¸¯ v¯meri vray Œoragrelov, qani or gitem‘ yawerßakan ¯ Na, ov erkri vray piti Œrki in´‘ yarow¸iwn talov marmnis, or ays bolor˚ hamberec, taraw: Tiroj koˇmic en hasel bolor˚, or inqs an´amb qaj gitakcowm em, inœ or tesel em es im aœqerov, oœ ¸¯ owriæ˚: Aydp¯s am¯n inœ im Æocowm hangaw: Isk ¸¯ harcn¯q‘ ¡Inœi? masin menq xØsenq ir aøaj, inœp¯?s gtnenq menq armat˚ gorÆi¿, - do—wq ¯l vaxec¯q m¸in gor– Æeric: Zi barkow¸iwnn ¯ anØr¯nneri vray hasnelow. apa k’imanan, ¸¯ o—wr ¯ irenc bown ¯ow¸iwn˚¿: SoŒar Minecin noric xØsec ow asac.

¡ff¯i kar–

1327

Yob

20. 3–25

Æowm, ¸¯ dow mer dimac aydp¯s k˚ xØses: Mi?¸¯ dow in´– nic aweli imastown es: Es ownkndrelow em im aknaÆalic xratin, ew im banakanow¸ean ogin ¯, or patasxan ¯ talow in´: Mi?¸¯ dow da hima es imacel ew oœ ¸¯ ayn ßamanakowanic, erb erkri vray mardn ¯ steˇÆowel: Am– bariætneri owraxow¸iwn˚ œaraœar korÆanman næan ¯, a– nØr¯nneri xndow¸iwn˚‘ korowst: E¸¯ angam erkinq bar´– ranan nra ˚nÆaner˚, oˇjak¯znern ¯l amperin hasnen, erb ¸oway, ¸¯ hastatowaÆ ¯‘ ayn ßamanak ispaø korœelow ¯. isk ovqer or nran ˘anaœowm ¯in, aselow en‘ o?wr ¯: Era– zi p¯s ¯ ¸øœelow ew œi gtnowelow. giæerayin tesilqi p¯s ¯ ¸øœelow na: Ayn aœq˚, or nayel ¯ nran, aylews œi tesnelow, oœ ¯l nra bnakavayrn ¯ nran ˚ndownelow: Nra ordinerin vat mardik en spanelow. ´eøqer˚ axteric en borboqow– elow: Oskornern ir, or eritasardakan owßov ¯in yage– caÆ, ir het ¯l hoˇowm en nnjelow: E¸¯ angam qaˇcranay œarow¸iwn˚ nra beranowm, ¸aqcni ayn ir lezowi tak, - œi— xnayelow nran, ¸oˇow¸iwn œi— ænorhelow: Kowtakelow ¯ ayn ir kokordowm, ow inqn ¯l œi karoˇanalow iren Øgnow¸ean has– nel. ißi ¸oyn kay nra Œorowm: Anirawow¸eamb hawaqowaÆ nra harstow¸iwn˚ dowrs ¯ Œsxowelow. hreætak˚ nran qaæel hanelow ¯ tnic: Viæapneri zayroy¸n ¯ na ÆÆelow, ew nran Ø´i lezown ¯ spanelow: ffi tesnelow na araÆoˇ kendanine– ri ki¸˚, oœ ¯l meˇri ow karagi paæarner: Zowr ow parap teˇn ¯ na harstow¸iwn vastakel, owsti œi vayelelow ayn ow œi karoˇanalow kowl tal, inœp¯s œÆamowoˇ ow œktrtowoˇ karÆr ban, orovhetew æat tkarneri tner ¯ xortakel, bnakaranner xlel, bayc œi kaøowcel: Nra ownecowaÆqin Œrkow¸iwn œkay. ir cankacaÆ ´ewov œi azatowelow: Ow– telow m¸erq œi ownenalow: Dra hamar nra boˇbojner˚ œen Æaˇkelow: Erb iren ¸oway, ¸¯ aha aøatow¸ean m¯j ¯‘ ne– ˇow¸iwn ¯ krelow: Am¯n angam tagnapi m¯j ¯ linelow, ¸¯ inœp¯—s ¯ lcowelow ir orovayn˚: AstowaÆ nra vray ¯ owˇar– kelow ir srtmtow¸iwnn ow zayroy¸˚, vran cawer ¯ ¸aŒelow, ew na sri ´eøqic œi azatowelow: Pˇn´¯ aˇeˇn ¯ xocotelow nran. netn ¯ ¸aŒ ancnelow nra marmnov: Nra yarki tak astˇer en æowø galow, ew arhawirqner en ¸aŒowelow glxin:

3

4 5

6

7 8

9 10

11 12 13 14

15

16 17 18

19 20 21

22 23

24, 25

20. 26–21. 22 26 27

28 29

21, 2 3

4 5 6 7

8 9

10 11

12 13

14 15 16

17

18 19

20 21 22

Yob

1328

Hamak xawarn ¯ spasowm nran, ew anæ¯j howrn ¯ ˘ara– kelow nran: Ekoworn ¯ œarœarelow nra ˚ntaniq˚: Erkinq˚ m¯jteˇ ¯ hanelow nra anØr¯now¸iwnner˚, ew aæxarhn ¯ ver kenalow nra d¯m: KorÆanowmn ¯ ispaø qandelow nra tow– n˚. hasnelow ¯ nra vray casman Ør˚: Tirojic ays ¯ baßin hasnelow ambariæt mardown, ew ays ¯ linelow nra ownecow– aÆq˚‘ Verakacowic sahmanowaÆ¿: Yob˚ noric xØsec ow asac. ¡Aka—nj dr¯q, aka—nj dr¯q xØsqeris: Erani œlin¯r ´ezanic ekaÆ mxi¸aranq˚: Φo—yl tow¯q dowq in´, ow es k˚ xØsem. gowc¯ œaypan¯q xØsqeris hamar: Im kætambanq˚ mardka?nc koˇmic ¯. ew inœo?w p¯tq œ¯, or barkanam es: Zarmanowm ¯q dowq‘ nayelov vras, ´eøqnerd draÆ ÆnØtnerin ´er: H¯nc or yiæowm em‘ tagna– powm em es, qanzi cawern en patel marmins: Ayd inœp¯?s ¯, or ambariætner˚ miæt oˇj en mnowm, tariq˚ aønowm, noynisk loˇowm en harstow¸ean m¯j: Nranc serownd˚ ˚st cankow¸ean ¯, ew zawakner˚‘ aœqneri aøaj: Nranc tner˚‘ erjankow¸ean m¯j, ew oœ mi teˇic‘ doyzn inœ erkiwˇ: Tirojic tanjanq œi hasnowm nranc: Nranc kover˚ hastat Ænowm en, yˇiow¸iwn˚ erbeq œi vißowm. hor¸er˚ nranc yawerßakan en, inœp¯s gaønowkner: Erexaner˚ xaˇowm en nranc aœqe– ri aøaj‘ ´eøqnerin qnar ow saˇmosaran, owraxanowm en ergeri ´aynic: Ambariætner˚ keanqner˚ aha bariqne– ri m¯j en awartel deø, gerezmannerowm hangist nnjel en: Ew Tiroj k’asen. ¡Heøo—w in´anic. qo owˇiner˚ œem kame– nowm es ˘anaœel hima: I?nœ æah ownenq, or Æaøayenq nran, i?nœ Øgowt kay, or nran mØtenanq¿: ffi nayowm bnaw am– bariætneri ararqnerin na. sranc ´eøqin en bariqne– r˚ biwr: Sakayn k˚ mari ambariætneri ˘rag˚ noynp¯s. nranc k˚ hasni korÆanowm˚ meÆ. zayroy¸ic vr¯ßi erkownq˚ k˚ bøni nranc: Ow k˚ linen yard‘ hoˇmi beranin, kam ¸¯ œ¯ Œoæi‘ mrrikic qæowoˇ: Ir ownecowaÆq˚ verj k˚ tay mi Ør ir ordinerin. k˚ hatowci ew ˘anaœel k˚ tay T¯r˚ h¯nc iren: Nra aœqer˚ k˚ tesnen anæowæt ir spanowel˚, ow Ti– roj ´eøqic œi azatowi na: Zowar˘ow¸iwn˚ ir tan m¯j ¯ miæt, ir het. keanqi amisnern ard k˚ ktrowen: ff¯? or T¯rn ¯, or owsowcanowm ¯ han˘ar, gitow¸iwn, qani or inqn

1329

Yob

21. 23–22. 15

¯ qnnowm ow datowm imastownnerin: Xist barekecikn ow erjanik˚ stoyg k˚ meøni sastik anzgam linelow hamar: Ir orovayn˚ ˘arpakalaÆ ¯. ow qamowelow ¯ ir owˇn ow ÆowÆ˚: Daønow¸iwnn hogow k˚ spani nran, ow œi ˘aæaki ir ba– riqneric: K˚ nnjen nranq, bolor˚ m¯kteˇ, erkri ˚nder– qowm. ÆaÆkel ¯ nranc Œtow¸iwnn hamak: Ew hima gitem, or yandgnow¸eamb hasel ¯q vras: Hima dowq k’as¯q, ¡Iæxa– ni town˚ ayn orte?ˇ ¯ or. o?r yarki tak en ambariætner˚ bnakwowm hima¿: Dowq da harcr¯—q lok ancordnerin ˘a– naparhneri. nranc næannern Øtar coyc mi— taq: ffarn ætapowm ¯ d¯pi ayn Ør˚ andar´ korstean. qæwowm ¯ d¯pi Ør˚ hatowcman: O?v ¯ patmelow nra aøajin‘ ir varqi ma– sin, araÆi hamar o?v ¯, or piti hatowci nran: Ew inq˚ d¯pi gerezman owˇˇowec. anqown anckacrec-mnac tapa– nowm. ´ori xi˘er˚ qaˇcr ¸owacin: Nra yetewic k’er¸an bolor˚, isk aøjewic ¯l‘ mardik biwrawor: Ew inœo?w ¯q dowq zowr teˇ˚ janowm in´ mxi¸arel. ´ezanic keanqowm han– gist Ør bnaw œem ownenay es¿:

23

24 25 26 27 28

29 30

31 32

33 34

EˇiŒaz Φemnacin noric xØsec ow asac. ¡ff¯? or T¯rn 22, 2 ¯, or owsowcanowm ¯ imastow¸iwn ew gitow¸iwn: Ard, Tirojn 3 i?nœ Œoy¸, ¸¯ dow anarat es qo gorÆerov, kam i?nœ Øgowt, or dow owˇˇes varqd: Kam bani teˇ dnelov‘ k˚ yandimani? 4 qez, qez het datastani? k˚ nsti: ff¯? or qo œar ararq– 5 ner˚ bazma¸iw en, meˇqerd‘ an¸iw: Aøanc pat˘aøi qo 6 eˇbayrnerin graw es vercrel, merkeri zgestner˚ yaŒæta– kel: flarawaÆnerin jowr œes xmecrel, naew qaˇcaÆneri 7 hac˚ ktrel: Omanc aœqi tak es aøel ow nranc bnakec– 8 rel erkri vray: Ayrinerin ´eønownayn es ar´akel ew or– 9 berin œarœarel: Hima qo æowrj˚ orogay¸ner en drowaÆ, ew 10 sastik paterazmn ¯ qez tagnapi m¯j gcel: Loysd qez 11 xawar ¸owac. qni m¯j qez jrer˚ ÆaÆkecin: Mi¸¯ Na, ov 12 bar´ownqowm ¯ ow nayowm ¯‘ œi? tesnelow. na œ¯?r, or aha am– bartawanow¸eamb zgestaworowaÆnerin xonarhecrec: Ew 13 asacir. ¡I?nœ git¯ HzØr˚¿, kam ¸¯‘ ¡Ampi m¯?j ¯ dat ane– low¿: Ampn ¯ nra ÆaÆkoy¸˚, ow erb ærjowm ¯ na erkni Æiri 14 m¯j, oœinœ tesaneli œ¯: ffe?s pahelow ayn yawitenakan æa– 15 wiˇner˚, oronc vray koxecin taraßam yaŒætakowaÆ ar–

22. 16–23. 12 16, 17

18 19

20

21 22 23

24 25

26 27

28 29 30

23, 2 3 4 5 6

7 8 9

10 11

12

Yob

1330

dar ayrer˚: Nranc himqer˚ yordabowx get en: Nranq asowm ¯in. ¡T¯r˚ mez i?nœ k’ani¿, kam‘ ¡Amenakaln i?nœ k˚ ¸aŒi mer glxin¿: Na sranc tner˚ bariqnerov lcrec: Bayc ambariætneri mtadrow¸iwn˚ heøow ¯ nranic: Ar– darner˚ tesan ambariætneri korÆanowm˚ ow ÆiÆaˇecin. anaratn ¯l tesaw ow arhamarhec‘ aselov. ¡Ardarew, na œqande?c dranc necowk˚: Dranc ownecowaÆqneri mnacordne– r˚ howrn ¯ ˘arakelow¿: Bayc ek xstakea—c eˇir, ¸¯ karoˇ es hamberel. ew qo ptowˇ˚ k˚ Œar¸amanay: Owsmo—wnq ˚n– downir nra beranic, nra xØsqer˚ srtid m¯—j vercrow: Ew e¸¯ dar´i gas ow qo an´˚ xonarhecnes Tiroj aøaj, ani– rawow¸iwn˚ heøacraÆ k˚ lines qo yarkic: K˚ bazmes amowr v¯mi vray, inœp¯s SoŒeri ´ori ßayøi vray: Ew Amenaka– l˚ qez Øgnakan k˚ lini ¸ænaminerid d¯m ow yaytnap¯s k˚ var´atri qez, inœp¯s ztaÆ arÆa¸: Apa hamar´ak k˚ kangnes Tiroj aøaj ow zowar¸ k˚ nayes d¯pi erkinq: Erb nran aˇerses‘ k˚ lsi qez ow katarel k˚ tay qez‘ qo owxt˚: Qez k˚ veradar´ni ardar bnakarand: Qo ˘anaparhne– rin loys k˚ lini, orovhetew inqd qez xonarh pahaÆ k˚ li– nes ow k’ases, ¸¯ ambartawanow¸iwn es arel: K’aprecni nranc, owm aœqer˚ xonarh en. k˚ Œrki anaratin: Qo ma– qowr ´eøqerov k’azates qez¿: Yob˚ noric xØsec ow asac. ¡Es ¯l gitem, or im ere– sic em yandimanwowm es. im heÆow¸ean m¯j Æanracel ¯ ayd ´eøq˚ in´ vray: Isk o?v k’imacni‘ k˚ gtne?m Nran, ew es verjap¯s k˚ hasne?m nran: K˚ nerkayacnem es nra aøaj dats ow Œaster: Ow k’imanam es bowßiœ xØsqer˚, or in´ k’asi na. law k˚ haskanam, inœ or xØsi in´: Φ¯kowz meÆ owßov gay na in´ vray‘ ir patowhasnern i gorÆ œi dni: Πæmartow¸iwnn ¯l, yandimananqn ¯l galis en noynic, owsti verjap¯s irawownqners m¯jteˇ k˚ hani: Φ¯ aøaj gnay, ow es œlinem‘ inœp¯?s k’imanam d¯pqer˚ verjin: Ir ´ax ´eø– q˚, or steˇÆec nran, es œbøneci: Φ¯ or ijecni ajn ¯l i—n´ vray‘ da, miewnoynn ¯, œem nkati es, qani or inq˚ git¯ im varq˚, qnnel-kæøel ¯, karÆes ¸¯ oski: K’˚mbønem nra patowiranner˚, k’˚n¸anam nra ˘anaparhnerov ow ¯l œem æeˇowi: Patowiranneric dowrs œem gay bnaw, or œmeønem

1331

Yob

23. 13–24. 19

es: XØsqer˚ nra Æocowms k˚ pahem: Hapa e¸¯ na aysp¯s dat ani‘ ¯l o?v k˚ lini, or dimadar´i, orovhetew na inœ or kamecel‘ ayn ¯l arel ¯: Aha ¸¯ inœow k˚ Œow¸am mØt˚ ow xratowelov‘ k˚ mtmtam es miayn ir masin: I lrowmn sranc‘ tagnap k’aprem es nra aøajin ow xelqi galov‘ es k˚ zarhowrem: Sirts T¯rn ¯r, or hiwandacrec, Ame– nakal˚ neˇ˚ lÆec in´: ff¯i imanowm, ¸¯ ijnelow ¯r xawar˚ vras. ¸an´r m¯gov ¯ ÆaÆkowel dimacs: ¿

13

14 15

16 17

¡Inœo?w moøacan ambartawanner˚ mer Tiroj˚. amba– 24 riætner˚ sahman˚ ancan: HØt˚ hovowi het yaŒæta– 2 kecin, orbowki ¯æ˚ qæecin taran ow iwracrin ayrow ezn 3 angam: Ωeˇecin xeˇ˘in owˇiˇ æawiˇic. erkri hezerin, 4 bolorin m¯kteˇ, ˚nk˘ecin nranq, ow sranq dar´an mi-mi vayri ¯æ daæteri vray: Vatnecin irenc gorÆern in´ 5 hamar. qaˇcr eˇaw hac˚ lkti mankanc het: ffhasaÆ 6 art˚, or irenc˚ œ¯r, hn´ecin nranq. ambariætneri ay– gin xeˇ˘er˚ mæakecin, bayc œstacan hac, var´: Bazowm 7 merkeri qnecrin nranq aøanc hagowsti, zgestn hane– cin nranc vrayic: Nranq ¸rjwowm en leøneri cØˇic. qa– 8 ni or œownen bnakowelow teˇ‘ ßayøeri tak en apastan gtnowm: YaŒætakecin stinqic orbin ew tnanknerin ta– 9 øapecrin: Izowr qnecrin merkin anhagowst, sovahari ¯l 10 hac˚ ktrecin: Daran sarqecin kir˘erowm izowr. ˘ana– 11 parhn owˇiˇ‘ œimacan erbeq: Mardik zrkowecin qaˇaqic, 12 tnic. hoginern mankanc xist heÆeÆecin: Isk Na inœo?w œi aycelowm sranc: Erkrowm aprecin, sakayn œimacan. ˘a– 13 naparhn ardar œ˘anaœecin. AstÆow æawiˇov erbeq œ˚n– ¸acan: Teˇekanalov nranc gorÆerin‘ xawari matnec 14 T¯r AstowaÆ nranc. ow k˚ nmanowen giæeroway goˇi: Ωna– 15 coˇn aœq˚ xawarin ¯ lok yaøowm-seweøowm: Ew k’asi‘ ¡Φoˇ oœ m¯ki aœq˚ œtesni iren. qØˇ ¯ gcel na hima eresin¿: Mow¸i 16 mijov ¯ Œorel ir town˚. cereki dimac Œakel en irenc ow œen imacel‘ i—nœ ban ¯ loys˚: Aygn irenc hamar mahowan 17 stower ¯, ew ˚mbønowm en nranq tagnap˚ mahowan stowe– ri: Ambariætner˚ aweli ¸e¸ew en jri eresin: Nranc mi 18 mas˚ erkri vray k˚ korÆanowi. ew nranc townker˚ k˚ linen camaqaÆ hoˇi vray. xlecin orbic xowr´˚ coreni: Nranc 19

24. 20–26. 14

20 21 22

23

24

25

25, 2 3 4

5 6

26, 2 3 4

5

6 7 8 9 10 11 12

13 14

Yob

1332

meˇqer˚ eresov towin: Ow cØˇi mæowæi nman na anyayt ¯l k˚ mnay: Ew ¸oˇ na stanay araÆi hamemat. aniraw am¯n mard ¸oˇ jardowi qayqayowaÆ Æaøi p¯s, qani or amowl knoj bari ban œi arel, orbewayrown œi oˇormel, aˇqatin korÆanel ¯ barkow¸eamb: Ow angam ¸¯ otqi kangni na‘ hawat œi ownenay ir keanqi hand¯p mard: Hiwandanalis œi aknkali, or k’aøoˇjanay, ayl k˚ xrowi na hiwandow¸ean m¯j. ir yoxortanqov æat-æateri ¯ na taøapecrel: K˚ ¸aøami na tظ eˇanakin, inœp¯s or xot˚ kam inœp¯s hask˚‘ ˚nkaÆ cØˇownic: Φ¯ lini m¯k˚, or asi, ¸¯ es ste—r em xØsowm, ¸oˇ or bani teˇ œdni na ¯l im asaÆner˚¿: Baˇdat Soqecin noric xØsec ow asac. ¡Ard, mi?¸¯ aøaspel ¯, or erkiwˇowm en nranic, ov bar´ownqnerowm am¯n inœ anowm ¯: Oœ oq ¸oˇ œkarÆi, ¸¯ nra gnder˚ k˚ yapaˇen patßel. o?wm vray œi ijni nra orogay¸˚: Mahkanacown inœp¯?s ardar k˚ lini Tiroj aøaj, kam knojic ÆnowaÆneric o?v k˚ maqri ir hogin, orovhetew e¸¯ lowsnin hramayi Na‘ œi Æagi: Astˇern isk maqowr œen Nra aøaj, owr mnac mard˚, or apakanowaÆ ¯, ew mardow ordin, or ord ¯¿: Yob˚ noric xØsec ow asac. ¡O?wm es mer´enowm kam o?wm Øgnakann es linelow dow. ardeØq o?œ nra, owm owßn anbaw ¯, ow bazowkn‘ hzØr: O?wm xorhrdakic es linelow dow. ardeØq o?œ nran, ov amboˇjap¯s imastow¸iwn ¯: O?wm yetewic es ard gnalow dow. ardeØq o?œ nra, ori zØrow¸iwn˚ aynqa!n meÆ ¯: O?wm es ban asel, ew kam o?wm æownœn ¯ dowrs ekel qeznic: Mi¸¯ erbew¯ k˚ Ænowen jri xorqic hskaner, kam ¯l aynteˇi bna– kiœneric: Merk ¯ dßoxq˚ AstÆow aøaj, ew korÆanowm˚ œowni vran qØˇ: Oœnœi æowrj˚ Œøec erkinq˚, kaxec erkir˚ oœnœi vray: Ir amperi m¯j jowrn ¯ Ærarowm, ew œi patøowi m¯g˚ nranc tak: Na, ov pahowm ¯ eresn ir gahi, Œøowm ¯ vran ir maøaxowˇ˚: Ir hramanov sahman ¯ qaæel jri eresin, minœew vax˘an˚ loysi ow mow¸i: Erkni siwner˚ sarsowel en aynp¯!s ow zarhowrel en nra sastowmic: Handartecrel ¯ Æovn ir zØrow¸eamb, ew ovkianos˚ ir imastow¸eamb ta– raÆowel-Œøowel: Sarsowel en nranic Œakanqnern erkni. spanel ¯ na ir hramanov viæapn apstamb: Aha ays ¯ masn ir ˘anaparhi, ew deø pit lsenq xØsqer˚ nra, minœew

1333

Yob

27. 1–23

verjin æi¸: Ew o?v k’imanay nra orotman zØrow¸iwn˚ meÆ, erb ayn ar´akowi¿: Yob˚ noric xØsec ow asac. ¡Kendani ¯ T¯rn, or in´ het 27, 2 aysp¯s datastan tesaw, Amenakal˚ daønacrec hogis: E¸¯ takawin im m¯j ¯ hogis, ew astowaÆayin æownœ˚ ap– 3 rowm ¯ im øowngeri m¯j, - im ær¸ownqner˚ anØr¯now¸iwn œen 4 artasani, ew oœ ¯l hogis anirawow¸ean masin k˚ xorhi: Minœew meønels ¯l œi lini, or es ´ez ardar koœem, qanzi œem 5 Œoxi anmeˇow¸iwnn im: Ew ardarow¸ean ´aynin ansalov‘ 6 œem hraßarowi, qanzi œgitem, or inqs anpateh ban a– raÆ linem: Aøawel ews‘ ¸oˇ ¸ænaminers linen korÆanowoˇ 7 ambariætner˚, im d¯m dowrs ekaÆ, korsti matnowaÆ an– Ør¯nner˚: Ew i?nœ yoys owni ambariæt˚, or hastat k˚ mnay. 8 gowc¯ Tiroj˚ apawinelov karenay Œrkowe?l, kam ¸¯ T¯r As– 9 towaÆn akanj k˚ dni? ir xndranqnerin: E¸¯ mi tagnap 10 erb hasni ir vray, na vstahow¸iwn piti œownenay Ast– Æow aøaj: Dimi ¯l Nran‘ ownkn k˚ dni? ardeØq Na iren: K’asem hima ´ez, ¸¯ ayn i?nœn ¯, or Tiroj ´eøqin ¯, ow œem 11 ÆaÆki es ´eznic ayn ban˚, inœ or ´eøqin ¯ Amenakali: A– 12 ha bolord h¯nc qaj git¯q, or ownayn banerin ownaynow¸iwn ¯q awelacnowm dowq: Ays ¯ baßin˚ ambariæt mardow‘ Ti– 13 rojic gÆowaÆ. Amenakali kamqov anpayman zØraworneri ownecowaÆq˚ h¯nc irenc d¯m k’elni: Ow e¸¯ angam bazowm 14 zawakner ownenan nranq‘ piti spanowen, isk ¸¯ patahi‘ œaŒahas daønan, mowrackanow¸eamb piti degeren: Ov– 15 qer or nra æowrj˚ k˚ linen‘ mahov k˚ meønen. nranc ayrine– rin m¯—k˚ œi g¸ay: Ow e¸¯ angam hoˇi p¯s arÆa¸ hawaqen 16 nranq kam kawi nman patrasten oski‘ dranq bolor˚ ar– 17 darnerin lok baßin k˚ daønan, ow ardar mardik k˚ tiren nranc ownecowaÆqnerin: Dar´el ¯ nranc town˚ ceci ker, 18 sardostayni boyn: Qnowm ¯ harowst, bayc ar¸nanowm ¯ oœ 19 ibr meÆatown, aœqern ¯ bacowm, tesowm am¯n ban œqacaÆ ˚ndmiæt: Cawer piti gan vran‘ jri p¯s, giæeroway xa– 20 warn pit ÆaÆki nran: Pit xli nran xoræakn ow gnay, 21 pit qæi nran teˇic harazat, æprti nran ow œxnayi: 22 ffiaxœelov piti Œaxœi xoræakic: flaŒ piti zarni sa 23 nra dimac, ew qaræ piti tay teˇic harazat¿:

28. 1–28

28 2 3 4

5

6, 7

8 9 10

11 12 13 14

15 16 17

18 19

20 21 22 23

24 25 26

27 28

Yob

1334

¡Yaytni ¯ teˇ˚ arÆa¸i, orteˇic ayn hanwowm ¯, ew te– ˇ˚ oskow, owr ayn ztwowm ¯: Erka¸˚ hoˇic ¯ dowrs galis, pˇin´n ¯l qari p¯s taæwowm ¯: Karg ¯ sahmanel xawa– ri hamar. inqn ¯ ˘ægrtowm bolor Æirer˚‘ qari, xawari, mahowan stoweri, inœp¯s Œoæowc ¯ ktrowm-baßanowm xramn heˇeˇati: Ov moøanowm ¯ ˘amŒan ˘æmarit, mardkanc m¯j tkar piti lini na: Galov ays hoˇin‘ apa aynteˇic ¯ elnowm hac˚. isk ir ˚nderq˚ æowø-mowø ¯ trowaÆ, inœp¯s krakic: Nra qarer˚ æaŒiwˇay ownen, isk hoˇ˚‘ oski: Ωa– wiˇ kay‘ erbeq Æanظ œ¯ ¸øœnin, ew oœ ¯l angˇi aœqn ¯ ayn tesel, owr otq œi drel mardn ambartawan, orteˇov a– øiwÆ œi ancel angam: Mard ´eøqn ¯ gcel apaøaßnerin, himqic sasanel bar´raber´ leøner: Pataøotel ¯ geti yor´anqner: Bolor patowakan ays baner˚ es aœqovs em tesel: Geteri xorqn ¯ erewan hanel, ir zØrow¸iwn˚ coyc towel loysin: Ayd orteˇi?c ¯ imastow¸iwn˚, ew o?rn ¯ teˇ˚ xelq ow han˘ari: Bayc mahkanacown œgit¯ owˇin d¯p i– mastow¸iwn. œi ¯l erewowm sa mardkanc mijin: Andownd˚ asac. ¡In´ mØt da œkay¿, isk Æov˚ asac. ¡Im xorqowm œ¯ da¿: Dra Œoxar¯n graw œi drwowm, ow œi kæøwowm dra gnov m¯k‘ orew¯ arÆa¸: SoŒeri oskow het œi drowi ayn nßari vray, oœ ¯l patowakan eˇngaqari ow æaŒiwˇayi: ffen ha– memat nra het oski, oœ ¯l apaki, ow œi ˘arowi nra gnov anظ oskeˇ¯n: Bar´row¸iwnner, xorow¸iwnner ¸oˇ œyiæowen ¯—l. xorqowm ¯ Œøel Na ˘æmartow¸iwnn: ffi œaŒowi het˚ ew tpazion˚ ayn e¸ovpacwoc, oskineri het œi drowi erbeq nßari vray: Ayd orteˇi?c ¯ imastow¸iwn˚, ew o?rn ¯ te– ˇ˚ xelq ow han˘ari: ΦaqnowaÆ ¯ ayn bolor mardkancic, ÆaÆkowaÆ‘ erkni am¯n ¸øœownic: Korowst˚, mah˚ asacin. ¡Ωat enq menq lsel nra hambawi masin¿: T¯r˚ heætow– ¸eamb patrastec nra ˘anaparhner˚, qanzi nra teˇn Inq˚ lok git¯. Inq˚ am¯n ban erknqi nerqoy tesnowm ¯ an´amb: Git¯ am¯n inœ, or steˇÆel ¯ aæxarhi vray‘ kæi– ø˚ hoˇmi, œaŒ˚ jreri, or Inqn ¯ kargel: Na Inqn ¯ tesel ow m¯k-m¯k haæowel: Ew ˘anaparh ¯ sahmanel ampi orot– man ´aynov: Ayn ßamanak ¯l tesel ¯ Inq˚ imastow¸iwn˚ ow nra masin yaytnel ¯ mardown. : Patrastel, qnnel ow asel

1335

Yob

29. 1–30. 1

¯ Na. ¡AstowaÆpaætow¸iwnn ¯ imastow¸iwn, ow œariqneric heøow mnal˚‘ xelaciow¸iwn¿: Yob˚ noric xØsec ow asac. ¡O?v in´ k˚ dar´n¯r nax– 29, 2 kin Øreris, amisnerin im, erb paætpanowm ¯r in´ inq˚ AstowaÆ, erb lowsawor ¯r nra ˘rag˚ im glxi verew, erb 3 nra loysov ¯i ˚n¸anowm xawari mijov, erb zowar˘ow¸ean 4 ˘amŒi m¯j ¯i, erb T¯rn ayci ¯r galis im town˚, erb loˇowm 5 ¯i harstow¸ean m¯j, æowrjs‘ Æaøaner, erb karagov ¯r 6 ˘amŒas oˇoˇowaÆ, leøners ka¸ov ¯in oøogwowm, erb aøa– 7 wØtean qaˇaq dowrs galis‘ hraparakowm ¯r drwowm a¸oøs: Tesnowm ¯in in´ eritasardner ew qaæwowm ¯in, ow kangnowm 8 ¯in Æerer˚ otqi: Υndhatowm ¯in irenc xØsqn angam me– 9 Æatownner˚, matner˚ dnowm irenc beranin: Ovqer ban 10 ¯in lsowm im masin‘ erani talis, ow nranc lezown qimqin ¯r kpœowm: Zi akanj˚, or ownkndrowm ¯r in´, ern¯k ¯r ta– 11 lis, in´ tesnoˇ aœq˚ mi koˇm ¯r ærjwowm: Zi aˇqatin es 12 hzØri ´eøqic ¯i azatel ow Øßandakel anØg orbowkin: Ke– 13 anqic heøacoˇ mardkanc Ørhnanq˚ teˇowm ¯r vras, ayrow beran˚ Ørhnabanowm in´: Ardarow¸eamb ¯i zgestaworow– 14 el ew irawownq˚ ¸iknoci nman gcel in´ vray: Koyrin aœq ¯i 15 ew kaˇ mardown‘ otq ow xeˇ˘erin‘ hayr: Dat ¯i anowm 16 nran, owm bnaw œ¯i ˘anaœowm: Anirawneri ÆnØt˚ jardowm, 17 yaŒætakowaÆ˚ xlowm ¯i es nranc ßaniqic: Asowm ¯i, ¸¯ 18 gowc¯ tariqs Æerow¸ean hasni, armawenow p¯s erkar ßa– manak karenam aprel: Jreri vray im armatner˚ layn 19 taraÆow¯in, ow cØˇn ¯l hangœ¯r im hn´i vray: Aknkaliqs 20 ˚ndownayn eˇaw. im gorÆiqn, aˇeˇn ir ´eøqin‘ ancaw na: Mardik in´ lsowm ow ansowm ¯in, xorhowrdners talis‘ miæt 21 løowm ¯in, xØsqeris œ¯in ban awelacnowm: Xndakcowm ¯in, 22, 23 erb or hetner˚ xØsowm ¯i es. spasowm ¯in nranq im xØs– qin, inœp¯s Æaraw hoˇn‘ an´rewi galown: Erb es nranc 24 het ÆiÆaˇowm ¯i, œ¯in hawatowm, bayc œ¯r nowazowm loys˚ im d¯mqic: Inqs ¯i ˚ntrowm bolori owˇin, zer¸ iæxan nstowm, 25 zØrqi m¯j bazmowm ibrew ¸agawor¿: ¡Es, or grganqov amoqowm ¯i, ard yetin mardik qa– 30 mahrowm en in´: Xratowm en in´ bolor˚ m¯kteˇ, oronc hayrerin naxatowm ¯i, oronc hawasar œ¯i hamari æne–

30. 2–28 2 3

4

5

6 7 8 9 10 11

12 13 14

15

16 17 18

19 20 21 22 23

24 25 26

27 28

Yob

1336

rin angam es im hovowakan: Im inœi?n ¯r p¯tq nranc ´eøqeri zØrow¸iwn˚ Œowœ: Ekel ¯ nranc keanqi vax˘a– n˚. karØtow¸ean ow sovamahow¸ean m¯j en, anÆnownd: Nranq, or er¯k an´kow¸iwnic ow ¸æowaøow¸iwnic h¯nc Œax– œowm ¯in anjrdi vayrer: Naew nranq, or xæxæan xotov ¯in Œa¸a¸wowm, oronc kerakowrn h¯nc xotn ¯r, or kar: Anargner nranq, arhamarhowaÆner, karØt mnacaÆ am¯n bariqi, nranq, or sovic Æaøi armatner ¯in ÆamÆmowm: Goˇern en hima ver kacel im d¯m, oronc tner˚ qarayrnern ¯in, ´ayn ¯in talis ar´aganqi m¯jew aprowm ¯in œor ˘iw– ˇeri tak: Zawaknern ¯in anzgamneri, oronc anown˚, inœp¯s ew Œaøq˚ marel en erkrowm: Hima qnar em dar– ´el ´eøqnerin, ew im masin en nranq bambasowm: Heøow mnacin‘ zzowelov in´nic, ew œqaæowecin d¯mqis ¸qelowc, qa– ni or T¯rn ¯l kapar˘˚ bacel, xocotel ¯r in´, san´ gcel d¯mqis: Ver en kacel ard oˇj serowndnerov, otqern en parzel ow ˘amŒay elel‘ yar´akowen vras: Ow xaœowel en ˘amŒaners korstaber owˇineri het nranc: Merkacrec T¯rn in´ im patmow˘anic, xocotec an´s ir sowr neterov‘ mØtenalov in´, inœp¯s kamecaw: Axterov em varakowaÆ. cawers yet en dar´el: Qamow p¯s ancaw yoys˚ in´anic, ew mæowæi p¯s‘ im Œrkow¸iwn˚: Hogis ¯ lcowel bern¯ i be– ran: In´ hamakel en cawalic Ører: Giæer˚ oskorners en xaæwowm. jˇers en qayqayowel: T¯rn ir zØrow¸eamb ´eø– q˚ gcel ¯ im patmow˘anin ow patmow˘anis ßapaw¯ni p¯s patel ¯ æowrjs: Mi kawi teˇ ¯ ˚ndownowm na in´. hoˇn ow moxirn en baßins dar´el: Qez dimeci es, bayc œlsecir. kangnecin nranq ow ditecin in´: Im nkatmamb dow ano– ˇorm eˇar. in´ hzØr ´eøqovd harowaÆecir dow: Cawi m¯j drir in´, zrkecir Œrkow¸ean mijocic: Gitem, or mah˚ in´ piti jnji, qanzi erkirn ¯ town˚ amenayn mahkanacowi: Ow erani ¸¯ karoˇanayi im hogin kr¸el ew kam owriæin xndrel, aˇaœel, or noyn˚ an¯r: Es, or heÆeÆowm ow oˇbowm ¯i dßbaxti vray, erb tesnowm ¯i mardown væti m¯j: Es yoys own¯i barow¸iwn tesnel, minœdeø œar Ører en in´ pa– tahel: Im orovayn˚ eøeweŒowm ¯ ow œi handartwowm. ¸æowaø Ørern en hasel in´ vray: Piti ærjem es neˇacaÆ srtov,

1337

Yob

30. 29–31. 23

ansan´ beranov. ow hawaqoy¸i m¯jteˇowm kangnaÆ‘ ´ayns bar´racnem: Hambarowneri eˇbayr em dar´el, jaylamin‘ ˚nker: Sastik sewacel ¯ mor¸s hima, ow oskorners ayrowel en tظic: Qnars ¯ sowg dar´el, sirts ew ergs‘ lacowkoÆi m¯j¿

29 30 31

¡Daæinq knqeci aœqeris het es, ow œnayecin nranq mi 31 koysi: AstowaÆ baßin ¯ hanel in´ verowstew bawakanin 2 meÆ ßaøangow¸iwn‘ ir ayn bar´ownqic: Aniraw mardow kor– 3 Æanowm˚ œ¯? mi¸¯ da h¯nc kam vtarowm˚ ayn mardkanc, ov– qer anØr¯now¸iwn en gorÆowm keanqowm: Inq˚ œ¯? mi¸¯, or 4 parz tesnowm ¯ im ˘anaparh˚ ow haæowi aønowm qaylers bolor: Φ¯ Æaˇroˇi het gnacaÆ linem, ¸¯ im otqer˚ nen– 5 gow¸ean ˘amŒov ætapaÆ linen (bayc kæøowel em ardar 6 kæeøqov, ew git¯ T¯rn im anmeˇow¸iwn˚), ¸¯ æeˇowaÆ lini 7 otqs ˘iæt owˇowc, sirts‘ ˚n¸acaÆ aœqis yetewic, ¸¯ kpaÆ linem ´eøqov‘ kaæaøqi, - apa ¸oˇ or es sermanem, sa– 8 kayn owriænern owten, ow es anarmat linem erkri vray: Φ¯ gnacel ¯ sirts owriæi knoj yetewic, ¸¯ daranakal em 9 eˇel ir tan darpasneri mØt, - apa ¸oˇ kins noynp¯s 10 ha˘eli lini owriæi, ow ¸oˇ taøapen im manowkner˚. qanzi 11 ayl mardow knoj pˇÆel˚ anzowsp barkow¸ean ¯ lok arßani. krak k˚ vaøowi ir marmni bolor andamneri m¯j. o—r koˇmn 12 ¯l hasni‘ himqic k˚ jnji: Irawownqn ardar ¸¯ antesel em 13 es im Æaøayi kam im aˇaxni, or mØt ¯ ekel im datasta– nin, - i?nœ em anelow, e¸¯ harcowŒor´ ani in´ T¯r˚, kam 14 ¸¯ dat ani‘ i?nœ patasxan em es talow nran: ff¯? or in´ 15 nman nranq ¯l mi Ør ptˇaworowel en inœ-or argandowm. noyn orovaynowm enq goyacel menq: Isk ayn xeˇ˘in, or kariqi 16 m¯j ¯r, ardeØq erbew¯ Øgnow¸ean œeka?y: Φoˇeci? ardeØq, or ayrow aœqern oˇbalowc maæowen: Kam ¸¯ pataøs mena?k 17 keray es ow œhaneci? baßin orberin: Im eritasard Øre– 18 ric hØr p¯s snownd toweci, mØrs argandic owˇi coyc towi: KoraÆ merkerin anteseci? es ow œhagcri?: ffqawornern 19, 20 in´ œØrhneci?n mi¸¯, nranc ¸ikownq˚ xaæneris brdov ¯l œtaqaca?w: Φ¯ orbi vray ´eøq em bar´racrel‘ haæowelov, 21 ¸¯ æat en Øgnakanners, apa ¸oˇ owss ¸aŒowi anrakic, 22 isk bazowks ¯l pokowi armownkic. qanzi in´ Tiroj sar– 23

31. 24–32. 6 24 25

26

27 28

29 30

31 32 33 34

35

36, 37

38 39 40

32 2

3

4

5

6

Yob

1338

saŒn ¯ patel, ow nra aøaj œem karoˇ kangnel: E¸¯ hoˇis m¯j oski paheci, yoys dri es ¸ank qareri vray, ¸¯ ow– raxacay harstow¸eans vray ansahman, ¸¯ an¸iw gan´i vray ´eøq dri (œe?nq tesnowm mi¸¯, or lowsaworoˇ aregakn angam hiwÆwowm ¯ mi Ør, lowsin˚‘ maæwowm. ayd nrancic œ¯), e¸¯ gaˇtnabar sirts hrapowrowec, ¸¯ ´eøqs dri bera– nis vray ow hambowreci, - ¸oˇ ays bolorn meÆ anØr¯now¸iwn ditowen in´ hamar, or sowt em eˇel Bar´real AstÆow‘ Ti– roj aøajin: Owß, karoˇow¸iwn, xelq, imastow¸iwn Nranic en lok: Φ¯ owraxacay getnin ¸awalowoˇ ¸ænamows vray, ew ¡va!æ¿ asaci im srti xorqowm, - ¸oˇ akanjners lsen an– ¯Æqn im, ¸oˇ arhamarhowem ow qamahrowem im ßoˇovrdic: E¸¯ im masin aˇaxinneris bazmow¸iwnn asi‘ ¡Erani! nra msov yagenanq¿, qanzi qaˇcr ¯i es nranc hamar (Øtar˚ drsowm œ¯r ظewanowm. im dowø˚ bac ¯r ekowori aøaj), ¸¯ ¸aqcreci akamay gorÆaÆ es im meˇqer˚ (œ¯i amaœowm es bazmow¸iwnic, or nra aøaj œas¯i dranq), e¸¯ aˇqatin es datark ´eøqov dowrs ari dønic (ern¯!k ls¯i, ¸¯ Ti– roj ´eøq˚ œi zarhowrecrel), kam e¸¯ m¯kic aøaÆ mowrhak˚, ibrew mi psak owseris draÆ‘ kardalov pataø-pataø œareci, yet œdar´ri ayn‘ oœinœ œaønelov im partapanic, ¸¯ im pat˘aøov heÆeÆec hoˇ˚, ¸¯ akØsner˚ nra lac eˇan, e¸¯ keray es ardiwnq˚ nra aøanc v˘ari, kam taknowvray areci hogin hoˇi t¯reri, - apa coreni Œoxar¯n eˇinj ¸oˇ bowsni aynteˇ, garow Œoxar¯n‘ moreni miayn¿: Yob˚ dadarec xØselowc: Aynowhetew nra ereq barekam– nern ¯l løecin ow œxØsecin Yobi d¯m, orovhetew Yobn ar– dar ¯r nranc aœqin: Barkacaw Baraqi¯li ordi Eˇiows Bowzacin, fflstacineri aæxarhic, Arami arenakicneric. sastik zayracaw Yobi vray, qani or sa iren ardar ¯r coyc talis Tiroj aøaj: Na sastik barkacaw naew nra ereq barekamneri vray, qani or Yobi patasxan˚ œ¯in karoˇacel tal, nra ambariæt linel˚ coyc œ¯in towel: Sa– kayn Eˇiows˚ yapaˇec Yobi patasxan˚ talow, qani or miwsnern irenic aweli tarec ¯in: Tesaw Eˇiows˚, or ayn ereq mardkanc beranowm patasxan œkay, ow nra barkow– ¸iwn˚ borboqowec: Baraqi¯li ordi Eˇiows Bowzacin noric

1339

Yob

32. 7–33. 10

xØsec ow asac. ¡Es eritasard em tariqov, isk dowq‘ a– weli er¯c: Dra hamar es lowø em mnacel‘ vaxenalov inqs im imastow¸iwnn yaytnelowc: Asaci, ¸¯ æat tarec mar– dik en nranq, or xØsowm en, ow tarineric i ver ˘ana– œel en imastow¸iwn˚: Sakayn aydp¯s ¯l œ¯. mardik hogi ownen. Amenakali æownœn ¯, or owsowcanowm ¯ dranq: Mi– ayn tarec mardik œ¯, or imastown en, oœ ¯l Æerern en mi– ayn, or ˘æmarit˚ giten: Dra hamar ¯l asaci. ¡Lsec¯—q in´, ow es k˚ yaytnem ´ez, inœ or gitem, aka—nj dr¯q im xØsqerin. k’asem i lowr amenqid, minœew or qnn¯q xØs– qers, ¸¯ ´er œaŒ ban gitem¿: Aha ´er m¯j oœ oq œkar, or yandiman¯r Yobin, nra xØsqeri patasxan˚ tar: ffli– ni, ¸¯ as¯q‘ Tiroj imastow¸ean˚ ban enq awelacrel: Dowq ¯q mi mardow hamar´akow¸iwn towel ayspisi xØsqer ase– low¿: Zarhowrecin ow patasxan œtowin aylews: Baøer˚ pakasecin nranc: Hamberecin ow œxØsecin, orovhetew mnacin aøanc patasxani: Eˇiows˚ noric xØsec ow a– sac. ¡Dar´eal xØselow em, orovhetew lecown em xØsqerov, orovhetew æownœs im nersowm in´ spanowm ¯, orovayns tiki m¯j drowaÆ ow kapowaÆ nor ginow p¯s eøowm ¯, kam darbin– neri Œowqsi p¯s owøel ¯: Ωr¸ners bac anelov‘ xØselow em, or hangstanam. oœ m¯kic œem amaœelow, mardkancic ¯l œem patkaøelow, qanzi erespaætow¸iwn anel œgitem, ayla– p¯s cecn in´ k’owti¿:

7

8 9

10

11 12 13 14

15 16 17 18 19

20 21 22

¡Bayc dow, Yo—b, lsi—r xØsqers, aka—nj dir im xØsqe– 33 rin: Aha bac em arel berans, ow xØsowm ¯ im lezown: 2 Srtis xØsqern anarat en, ew im æowr¸eri imastow¸iwn˚ 3 ystakØr¯n k’imacowi: AstowaÆayin hogin ¯, or steˇÆel ¯ 4 in´, ew Amenakali æownœn ¯, or owsowcanowm ¯ in´: E¸¯ ka– 5 roˇ es‘ ays masin to—wr qo patasxan˚, apa ¸¯ oœ ham– bero—ˇ eˇir, dow i—m dimac kangnir, es ¯l‘ qo: Dow ¯l, in´ 6 p¯s, kawic es steˇÆowaÆ. noyn niw¸ic enq steˇÆowaÆ menq: Ard, ¸oˇ im ah˚ œhamaki qez, oœ ¯l ´eøqs Æanranay ¸oˇ 7 qez vray: Sakayn dow xØsecir im akanjin, ow qo xØsqi 8 ´ayn˚ lseci es: Asacir. ¡Maqowr em ow œem meˇanœel, ana– 9 rat em, orovhetew anØr¯now¸iwn œem arel: Meˇadranqner 10 ¯ bardel in´ vray AstowaÆ ow in´ hakaøakord hamarel:

33. 11–33 11 12 13

14 15

16, 17

18 19

20

21 22 23 24

25

26

27

28

29 30 31 32 33

Yob

1340

Ko˘ˇi m¯j ¯ drel otqers ow kapel bolor ˘anaparhners¿: Inœp¯?s es asowm, ¸¯ ardar es, ow T¯r˚ œi lsel qez: Minœdeø yawitenakan ¯ Na, or mardkanc verewowm ¯: Naew asowm es, ¸¯ inœo—w ir ateanowm deø akanj œi drel qo bolor xØsqe– rin: Mi angam ¯ xØsowm T¯r˚, kam erkrord angam‘ erazi mijocov, kam ¯l giæerayin aycelow¸eamb (erb sastik ar– hawirqner en vray hasnowm mardkanc‘ ankoˇnowm nirhelis, ayn ßamanak en mtqer˚ yaytnwowm nranc): Aydpisi a– hawor tesilqov ¯ aha, or zarhowrecrec AstowaÆ nranc‘ mardown anirawow¸iwnic yet kangnecnelow ew nra marmi– n˚ korÆanowmic Œrkelow hamar: Nra hogin zerÆ pa– hec mahowanic, orp¯szi na paterazmowm œ˚nkni: Naew kætambec nran ankoˇnayin hiwandow¸eamb, ˚ndarmacowm berec nra bazmakoyt oskornerin: Φ¯ew hogin kerakowr piti tenœay, bayc inq˚ piti œkaroˇanay owtelow snownd aknkalel, minœew or maæowen nra mser˚, ow sosk oskorner˚ erewan: Nra marmin˚ mØtecel ¯ mahowan, keanq˚‘ gerez– manin: E¸¯ mahaber hazar hreætakner ¯l linen, nrancic oœ m¯k˚ nran œi xoci, ¸¯ or gitakci ow ir srtov daønay d¯pi T¯r˚, xostovani mardn ir meˇqer˚, coyc tay ir an– mtow¸iwn˚: Ayn ßamanak T¯r˚ k˚ paætpani nran, or ma– howan girk˚ œ˚nkni: K˚ norogi marmin˚ nra, inœp¯s ÆeŒ˚ pati, ow oskorner˚ nra ÆowÆov k˚ lcowen: K˚ ŒaŒkacni marmin˚ nra, inœp¯s marmin˚ mankan, ow mardkanc m¯j k˚ hastati nran‘ eritasardacaÆ: Erb Tirojn aˇersi, k’˚ndownowi nra koˇmic, lowrj d¯mqov k˚ mtni xostovanow– ¸ean, qani or AstowaÆ ardarow¸ean hamar k˚ hatowci mardkanc: Apa k˚ meˇadri mardn inqn iren ow k’asi. ¡Ayd inœe!r ¯i anowm es, ew im meˇanœowmneri hamemat ˚st arßanwoyn Na œpatßec in´: ffirkec hogis, orp¯szi ayn a– pakanow¸ean m¯j œmtni, ew orp¯szi keanqs loys˚ tesni¿: Ays am¯nn aha katarowm ¯ mardow nkatmamb AmenazØr˚‘ ereq ˘anaparhnerov: Hogis Œrkel ¯ mahic, ew keanqs loysi m¯j Ørhnelow ¯ nran: Aka—nj dir, Yo—b, lsi—r in´, ktri—r ´aynd, ow es k˚ xØsem: E¸¯ ban ownes‘ patasxa—n towr in´, qani or owzowm em, or ardaranas: Apa ¸¯ oœ, dow in´ lsi—r, ktri—r ´aynd, ew qez imastow¸iwn˚ k’owsowcanem¿:

1341

Yob

34. 1–24

Eˇiows˚ noric xØsec ow asac. ¡O—v imastownner, lsec¯—q 34, 2 in´, ew dowq‘ han˘areˇne—r, aka—nj dr¯q. qanzi akanjn 3 ¯ qnnowm xØsqer˚, isk kokord˚ kerakowrner ¯ ˘aæakowm: Ard, menq mez hamar atean ˚ntrenq ow mer m¯j imananq, 4 ¸¯ i—nœn ¯ bari: Yobn asac. ¡Es ardar em, bayc T¯r˚ mi 5 koˇm netec im irawownqner˚, ardar datastan œarec im 6 hand¯p. sastik ¯ neti yarowcaÆ v¯rq˚, ew es anirawow¸iwn œem gorÆel¿: Ard, ka?y mard, or, Yobi p¯s, arhamarhanqn 7 ibrew jowr xmi, œmeˇanœelov, ambarætow¸iwn œanelov, anØ– 8 r¯now¸iwn anoˇ mardkanc gorÆerin œmasnakcelov‘ ˚n¸a– nay ambariætneri het: ffases‘ ¡Oœ m¯kin patiß vray 9 œi hasni, minœdeø ayc˚ Tiroj koˇmic ¯ linelow¿: Dra ha– 10 mar ¯l, srto—v han˘areˇner, i—n´ lsec¯q: Aynp¯s œlini ¸oˇ, or es ambarætow¸iwn anem Tiroj hand¯p ow Amenaka– li aøaj aˇmkem, ¸¯ ardar em es: Yowraqanœiwr mardow, 11 ˚st nra ararqneri, k˚ hatowci Na, ˚st nra varqi k˚ Œoxadar´i nran: Gowc¯ Tiroj masin mtaÆowm es, or ka– 12 roˇ ¯ ankarg bane?r anel, kam k˚ pˇÆi? irawownqn Ame– nakal˚, na, or erkirn ¯ steˇÆel: Ayn o?v ¯, or steˇÆel ¯ 13 erknqi nerqoy ow mijoci m¯j eˇaÆ am¯n ban: E¸¯ kamenar 14 sahmanaŒakel ew hogin yet ir m¯j pahel, aøhasarak 15 am¯n marmin verj k˚ gtn¯r, am¯n marmin k˚ daønar hoˇ, oric or steˇÆowel ¯r: Isk e¸¯ œes xratowel, sa— ¯l lsir, 16 aka—nj dir xØsqis ow baøeris: ffe?s mtaÆowm, or na, ov 17 atel ¯ anirawow¸iwn˚, xortakel ¯ naew œariq˚. ardar– ner˚ yawitean en aprowm: Ambariæt ¯ na, ov ¸agawo– 18 rin asowm ¯‘ aniraw es dow, isk iæxannerin hamarowm ¯ ¯—l aweli ambariæt: Na œi patkaøel meÆapatiw mardkan– 19 cic, aweli patiw œi ˚nÆayel ereweli mardkanc, qan aˇ– qatnerin: I zowr k˚ lini nranc‘ owriænerin ´ayn taln 20 ow aˇersel˚, orovhetew anØr¯now¸eamb en æarßowel‘ xeˇ– ˘erin ¯l xotorecnelow hamar. qanzi T¯rn inq˚ tesnowm 21 ¯ mardkanc ararqner˚, inœ or sranq arel en. nranic o– œinœ ÆaÆowk œi mnowm: Ew ¸aqnowelow teˇ œen ownenay nranq, 22 ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm, orovhetew mardow vray o– 23 œinœ œi dnelow baci irawownqic, orovhetew T¯r˚ tesnowm ¯ am¯n inœ, qnnowm, verahasow ¯ linowm anqnneli, Œaøawor 24

34. 25–35. 13 25

26 27

28 29

30 31 32

33

34

35 36 37

35, 2 3 4 5 6

7 8

9

10 11

12

13

Yob

1342

ow hraæakert baneri, or ¸iw ow hamar œownen: Inqn ¯, or ˘anaœowm ¯ nranc gorÆer˚ ew mi giæerowm tapalelow nranc, ow xortakowelow en: Xawarecrel ¯ ambariætne– rin, ew sranq matnowel en irenc ¸ænamineri ´eøq˚: Ar– darew, nranq æeˇowel en AstÆow ardar Ør¯nqic, nra kargn ow kanon˚ œen ˘anaœel: ffen hascrel nran aˇaˇak˚ tnan– ki, bayc aˇqati boˇoq˚ na lselow ¯: Φ¯ inq˚ løow¸iwn pahi‘ o?v ¯ datapartelow, ¸¯ d¯mq˚ ÆaÆki‘ o?v ¯ nran tesnelow: Ψoˇovrdi xstasrtow¸ean pat˘aøov azgeri ow mardkanc vray keˇÆaworin ¯ ¸agawor kargelow: M¯kn aselow ¯ AmenazØrin. ¡Aøel ow grawel em aøanc qez. ¸¯ anirawow¸iwns tesel es‘ co—yc towr in´, isk e¸¯ anØr¯now– ¸iwn em arel‘ aylews œem ani¿: Mi?¸¯ m¯k˚ qeznic da pa– hanjelow ¯, or dow merßowm es: Dow es ˚ntrel, oœ ¸¯ es, isk e¸¯ mi ban gites‘ asa—: Dra hamar srtov imastownne– r˚, noynp¯s ew am¯n xelaci mard, or lsowm ¯ da, piti asi. ¡Bayc Yobn imastow¸eamb œxØsec, ew nra xØsqer˚ xelaci œen¿: Bayc haæowi— aø, Yo—b, ew anzgami p¯s mi— patas– xanir deø, orp¯szi ´er meˇqer˚ œawelacn¯q. Tiroj aøaj æat ban xØseln anØr¯now¸iwn ¯ hamarowelow ´ez hamar¿: Eˇiows˚ noric xØsec ow asac. ¡Ayd i?nœn es irawownq hamarel, dow o?v es, or asowm es. ¡Ardar em Tiroj a– øaj¿, kam‘ ¡Meˇanœeci, i?nœ anem¿: K˚ patasxanem qez ow ereq barekamnerid. erknqi—n nayir ow te—s, nkati—r amper˚. qeznic orqa!n bar´r en: E¸¯ meˇq es gorÆel, i?nœ es anelow, ow e¸¯ bazowm anirawow¸iwnner es katarel, i?nœ karoˇ es anel: Ard, e¸¯ ardar es, i?nœ es talow Nran, kam inqn i?nœ ¯ stanalow qo ´eøqic: Ambarætow¸iwnd‘ qez nman mardkanc, ardarow¸iwnd ¯l‘ mardow ordineri hamar Øgowt œownen: Ωateri koˇmic zrpartowaÆner˚ k’aˇa– ˇaken, ´ayn k˚ bar´racnen æateri bøowncqi pat˘aøov: Sakayn m¯k˚ œi asel. ¡O?wr ¯ AstowaÆ, or ays am¯nn steˇ– Æel ¯, or kargowm ¯ giæerayin pahakow¸ean ßamer˚, or in´ zatowm ¯ erkri œorqotanineric ow erknqi ¸øœownne– ric¿: Ayn ßamanak ´ayn k˚ tan, bayc œes lsi, orovhetew inœ or patahowm ¯, teˇi ¯ ownenowm œareri ambartawanow– ¸iwnic: T¯r˚ œi owzowm ankargow¸iwnner tesnel, orovhetew

1343

Yob

35. 14–36. 21

Amenakaln inq˚ tesnowm ¯ bolorin, ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm. isk in´ k˚ Œrki: Xndirqd nerkayacro—w nran, e¸¯ karoˇ es govel nran aynp¯s, inœp¯s or na kay: Ew ard, qani or œkay m¯k˚, or krel ¯ nra barkow¸iwn˚, m¯k˚, or gitakcel ¯ ir Æanr meˇqer˚, - apa owremn Yobn ¯l zowr ¯ bacowm beran˚ ew ir angitow¸eamb Æanracnowm xØsqer˚¿:

14 15

16

Eˇiows˚ noric xØsec ow asac. ¡In´ deø mi Œoqr ban 36, 2 ¯ mnowm, or qez sovorecnem ayn, inœ dow œgites, qani or m¯js deø ownem xØsqer, or mitqs ˚nkalel ¯ heøowic-heøow: 3 ArdarØr¯n aselow em ˘æmarit baner ew oœ ¸¯ lsowaÆ 4 anirakan ow datark xØsqer: Imaci—r, or T¯r˚ œi mer– 5 ßowm anmeˇin. hzØr ¯ ir zØrow¸eamb. ambaræti keanq˚ œi 6 xnayelow ew paætpanelow ¯ aˇqati irawownq˚: Ir aœq˚ œi 7 dar´nelow ardaric, ew ov or ir aøaj gtnowi‘ ¸agaworneri het gahi vray ¯ linelow. nranc hastatap¯s nstecnelow ¯, ew nranq bar´ranalow en: Isk œarer˚, ´eønakaperov 8 kaækandowaÆ, ¸æowaøow¸ean parannerov en kapkpowelow: Nranc yaytnelow ¯ irenc ararqner˚, naew yancanqner˚, or 9 sastkacel en: Lselow ¯ ardarin ow aselow ¯, or yet kang– 10 nen anirawow¸iwnic: E¸¯ lsen ow iren Æaøayen, irenc Øre– 11 r˚ bariqneri m¯j en awartelow, tariner˚‘ æqeˇow¸ean m¯j: Bayc ambariætnerin œi aprecnelow, orovhetew nranq œow– 12 zecin Tiroj˚ ˘anaœel, orovhetew xratowel ¯in, bayc œ¯in hnazandowel: Srtov keˇÆawornern irenc hand¯p zayroy¸ 13 en grgøelow, ˘iœ ow aˇaˇak œen bar´racnelow, orovhetew T¯r˚ kapel ¯ nranc: Nranq eritasard tariqowm en meø– 14 nelow, nranc keanq˚ xocotowelow ¯ mahowan hreætakneri koˇmic ayn bani hamar, or xeˇ˘in ow anzØrin en neˇel: 15 T¯r˚ bar´racnelow ¯ hezeri irawownqner˚. qez ¯l Œrkec 16 ¸ænamow eraxic: Qo tak gtnowoˇ andndic azatec qez ow aøajd parartow¸eamb li seˇan drec: ffi pakase– 17 low ardarneri owˇiˇ datastan˚, bayc zayroy¸ ¯ ijne– low ambariætneri vray anØr¯n kaæaøqi hamar, or ˚n– 18 downowm ¯in anirawow¸eamb: Φoˇ qo mitq˚ kamovin eres 19 œdar´ni xndranqneric, erb tkarner˚ cawi m¯j en: ZØ– row¸eamb bolor ØßtowaÆnerin aøaj œtanes giæer˚, or– 20 p¯szi ßoˇovowrd˚ nranc Œoxar¯n dowrs œgay: Ayl zgo—yæ 21

36. 22–37. 9

22 23

24 25 26

27 28

29 30 31

32 33

37, 2 3 4

5

6

7 8 9

Yob

1344

eˇir, gowc¯ anpateh baner anes, orovhetew nran Œrkel es aˇqatow¸iwnic: Aha AmenazØr˚ k˚ zØracni ir zØrow– ¸eamb, orovhetew ayn o?v ¯, or nra p¯s owßeˇ ¯, kam ayn o?v ¯, or qnnowm ¯ nra gorÆer˚, kam ayn o?v ¯, or k’asi. ¡Inœ or arel ¯, anirawow¸eamb ¯ arel¿: Yiæi—r, æa!t meÆ en nra gorÆer˚, or sksel en govergel ardar mardik: Am¯n mard an´amb ¯ tesel, ¸¯ orqa—n en mardik xocotowaÆ: Aha, AmenazØr˚ æat meÆ ¯, bayc menq œenq imanay. nra tari– neri hamranqn anspaø ¯: Na haæowel ¯ an´rewi æi¸er˚, ew sranq an´rewi tesqov k˚ lcowen amperi m¯j: Erknqi amper˚ k˚ yorden: Amper˚ hovani ¯ dar´rel an¸iw mard– kanc. dranq m¯g en dar´el mardkanc vray: Ψamanak ¯ sahmanel anasownneri hamar, ew dranq giten Ænelow kar– g˚: Ays bolori vray zarmacaÆ œ¯? qo mitq˚, œi? doˇowm sirtd krÆqid tak, qani or Na katarel ¯ meÆ-meÆ baner, or menq œgit¯inq: Hramayowm ¯ ´iwnin‘ ¡Iji—r leran vray¿, naew ´meøayin an´rewnerin, or coyc tan irenc zØrow¸iwn˚: Am¯n mardow mijocov ¯ vkayowm ays bolor˚, orp¯szi iwra– qanœiwr oq imanay ir ¸oyl linel˚: Isk dow k’imana?s am– peri sŒøowel˚ kam nra vrani œaŒer˚: Aha ˘anaparhov m¯k loys ¯ gcel dra vray ew Æovi xorqern ¯ ÆaÆkel, or– p¯szi drancov dati ßoˇovowrdnerin, kerakowr pargewi zØracaÆin: Λeøqerov loysn ¯ ÆaÆkel ow hrahang towel, ¸¯ e—rb p¯tq ¯ da lini: Ir barekamnerin k˚ patmi dra, inœp¯s naew inœqeri ow anirawow¸ean masin¿: ¡Ow dra vray xøovowel ¯ sirts, æarßowel ir teˇic: Lsi—r Tiroj srtmtow¸ean ow zayroy¸i lowr˚. nra beranic xor– howrd ¯ dowrs galow: Am¯n inœ nra erknayin iæxanow¸ean tak ¯, isk nra loys˚‘ erkri Æageri vray: Nra yetewic mi ´ayn ¯ goœelow, orotalow ¯ ir bar´r ´aynov ew dranq owriænerov œi Œoxanakelow, or lseli dar´ni i—r ´ayn˚: A– menazØr˚ orotalow ¯ sqanœeli ´aynov, qani or katarel ¯ meÆameÆ baner, or menq œgitenq: Hramayel ¯ ´iwnin‘ ¡I– ji—r leran vray¿, naew ´meøayin an´rewnerin, or coyc tan irenc zØrow¸iwn˚: XaŒanowm ¯ am¯n mardow ´eøqi gorÆ˚, orp¯szi iwraqanœiwr oq imanay ir ¸oyl linel˚: Gazan– nern irenc orjern en mtel, xætinerov ÆaÆkowel: Harawa–

1345

Yob

37. 10–38. 8

yin qamow ætemaranneric xoræak ¯ dowrs galis, bar´ra– wandakneric‘ cowrt, ew AmenazØri ænœic saønamaniq ¯ sŒøowelow: Owˇˇow¸iwn ¯ talis jrerin, inœp¯s kamenay, xit amper˚ cirowcan ¯ anelow: M¯g˚ crelow ¯ nra loys˚, isk inq˚ dar´nelow ¯ ærjanakner˚: Owr or kamecel‘ tnØ– rinel ¯ dranc gorÆ˚ ew ayn am¯n˚, inœ k˚ hramayi nranc: Sranq erkri vray kargowaÆ en ir koˇmic‘ xrati ha– mar lini ¸¯ erkiwˇ gcelow kam oˇormow¸ean hamar, ew bo– lor˚ k˚ gtnen Nran: Aka—nj dir sran, Yo—b, ek xratowi—r Tiroj zØrow¸eamb: Gitenq, or AstowaÆ tnØrinel ¯ ir gorÆer˚. loysn ¯ steˇÆel xawari m¯j: Git¯ amperi ¯ow– ¸iwn˚: ffaragorÆneri yancanqnern arhawirq en: Inœo?w ¯ patmow˘and taqanowm, erb erkir˚ hangstanowm ¯ hara– wayin hoˇmic: Ayd T¯rn ¯ hastatel erkinq˚ ew nra m¯j gtnowoˇ jrali amper˚, oronq ir zØrow¸eamb caÆ ¯ ¸a– Œowm: Bayc h¯nc inœo?w, d¯ haskacro—w in´, i?nœ enq aselow nran, ow apa dadarenq æat baneri masin xØselowc: Mi– ¸¯ mØts matea?n kay, kam dpi?r ¯ kangnaÆ, or mardkanc graÆ˚ linelov‘ løecnem: Am¯n mardow œ¯, or loys˚ tesaneli ¯. ŒaylaÆown amperi m¯j ¯, inœp¯s or loys˚‘ amperi verewowm: Hiwsisic oske˘a˘anœ ampern en. sranc hamematow¸eamb meÆ en Amenakali Œaøqn ow patiw˚: ffgitenq menq nra zØrow¸ean˚ nmanowoˇ owriæ oœ oqi, or ardar datelis li– ni, ew dow p¯tq œ¯? or lses nran: Dra hamar en mardik nranic erkiwˇ krowm. nranic vaxenowm en naew srtov i– mastownner˚¿:

10 11 12

13

14 15 16 17

18

19 20

21

22 23

24

Erb Eˇiows˚ dadarec xØselowc, T¯rn asac Yobin‘ Œo– 38 ¸orki ow ampi mijic. ¡Ayd o?v ¯, or ir xorhowrdner˚ ¸aqc– 2 nowm ¯ in´nic, xØsqer˚ hawaqelov ir srtowm‘ karÆowm ¯, ¸¯ in´nic pahowm ¯ dranq: Tˇamardow p¯s pndacro—w m¯jqd. 3 harcer em talow qez, ow patasxa—n towr in´: Orte?ˇ ¯ir 4 dow, erb es erkri himqern ¯i gcowm: Asa— in´, e¸¯ xelamit es ow imastown: O?v ¯ sahmanel dra œaŒ˚, e¸¯ gites, kam 5 o?v ¯ lar gcel dra vray: Inœi? vray ¯ hastatowel Øˇak˚ 6 dra, o?v ¯ drel ankiwnaqar˚ dra: Erb astˇer˚ cirow– 7 can eˇan, astˇeri bolor hreætakner˚ meÆa´ayn Ørhnecin in´, im bolor hreætaknern ¯l govecin: flov˚ Œakeci dar– 8

38. 9–35

9 10 11

12 13 14

15

16, 17

18

19 20 21 22

23 24

25, 26 27

28 29 30 31

32

33

34 35

Yob

1346

pasnerov, erb ayn ir mØr orovaynic Ænowec dowrs ekaw: M¯g˚ nran ibrew hander´ sahmaneci, maøaxowˇ˚‘ ibrew xan´arowr: Sahmanner dreci nra hamar‘ Œakanqner ow darpasner, ew asaci. ¡K˚ gas minœew ayd vayrn ow aylews aøaj œes ancni¿. aydteˇ, qo m¯j k˚ xortakowen aliqner˚ qo: Φ¯ qo? koˇqin kargeci loysn aøawØtean: Arowseak˚ tesaw ir hamar sahmanowaÆ˚‘ hasnel erkri ¸eweri vray, ¸aŒ tal ambariætnerin dra vrayic: Kam ¸¯ do?w es, or kawn aønelov steˇÆecir kendani arara– Æin ew, xØsown, zeteˇecir erkri vray: Merßeci?r loysn am– bariætnerin, xortakeci?r bazowknern ambartawanneri: Hasa?r Æovi akownqin, ærjeci?r xorqern andowndneri: Qo aøaj ahov bacowelo?w en døner˚ mahowan. dßoxqi døna– panner˚ sarselo?w en qez tesnelov: Verahasow linelo?w es erknqi nerqoy eˇaÆ taraÆow¸ean. asa— in´ tesnem‘ or– qa?n ¯ ayn: O?rn ¯ ayn erkir˚, owr loysn ¯ ظewanowm, kam o?rn ¯ teˇ˚ xawari: Tanelo?w es in´ nra sahmannerin, e¸¯ gites ˘anaparhner˚ dranc: Gowc¯ gite?s kam a?yn ßamanaknerowm es Ænowel. qo Ører˚ bazo?wm en: Gnace?l es ætemaranner˚ ´ean, kam tese?l es pahestner˚ karkti: Kowtake?l es drancic‘ qo ¸ænamineri vray hasnelow, mar– ti ow paterazmi Øroway hamar: Orteˇi?c ¯ dowrs galow eˇeam˚, kam taraÆowelow ¯ harawayin hoˇm˚ erknqi ner– qoy: O?v ¯ patrastel sastik an´rewneri hosanqner˚ ew ˘anaparhnern ampropneri, or teˇan erkri vray, owr anmardabnak anapatowm oœ oq œkay, or yagecni ankox ow anæ¯n hoˇ˚, aynteˇ bxecni boys˚ dalar: O?v ¯ hayrn an´– rewi, ew o?v ¯, or Ænownd ¯ towel cØˇi æaˇerin: O?wm argandic ¯ dowrs galis saøoyc˚, ew o?v ¯ erknqowm eˇeam Ænel, or jri p¯s hoselov ijnowm ¯. o?v ¯ halecnowm erknqi eres˚: Vera– hasow eˇe?l es Bazmasteˇeani kargin, bace?l es qØˇ˚ Hayk hamasteˇow¸ean: Kam Mazaro¸˚ karo?ˇ es bacel ir ßa– manakin, Giæeravarn ir æaøawiˇnerov hander´ karo?ˇ es tanel nranc het: K’imana?s erknqi bareærjow¸iwn– ner˚ kam aøhasarak erknqi nerqoy teˇi ownecaÆner˚: Λaynovd k˚ kanœe?s m¯g˚. na ¯l, sarsowøov hamakowaÆ, jri yordow¸eamb k˚ lsi? qez: Ωan¸er k’ar´ake?s, ow k˚ slana?n

1347

Yob

38. 36–39. 20

dranq. ew k’ase?n qez‘ ¸¯ inœ ¯ sa: O?v ¯ kananc towel ostaynankow¸ean hmtow¸iwn ow erŒnerang gorÆowaÆqner steˇÆelow ænorh: O?v ¯ haæwowm ampern imastow¸eamb: O?v ¯ xonarhecrel erkinq˚ erkri vray, hoˇ˚ Œoæow p¯s ¸a– Œel: Es em kpcrel da, inœp¯s xoranard qarer˚‘ irar: Kerakowr k’orsa?s aøiwÆneri hamar, viæapneri marmin˚ k˚ kætacne?s, erb dranq kowœ en ekaÆ: Sarselow en irenc xætinerowm ow daranakal nstelow mayrineri antaøowm: O?v ¯ agøawneri hamar ker patrastel, or nranc ´ager˚ ´ayner˚ Tirojn owˇˇen, molorowaÆ‘ owteliq xndren:

36

37 38

39 40

41

Gites qarayÆneri Ænndaberow¸ean ßamanak˚ kam law 39 hete?wl es eˇnikneri erkownqin: Karo?ˇ es lriw ¸owel nranc 2 Ænelow amisner˚, karo?ˇ es meˇmacnel erkownq˚ nranc: A– 3 øanc erkiwˇi karo?ˇ es kerakrel nranc ´agerin, nranc zerÆ pahel erkownqi caweric: Azatow¸iwn k’ownenan 4 nranc ´ager˚, Ænelov‘ k˚ bazmanan, dowrs k˚ gan ow aylews œen veradaønay: O?v ¯ vayri ¯æin bac ¸oˇel azat, o?v ¯ 5 ar´akel kapanqner˚ nra: Nran ibrew kayan sahmanel 6 em aøaparner˚, ibrew bnakavayr‘ aˇowtner˚: flaˇrowm 7 ¯ na qaˇaqneri xaßamowßin ow œi lsowm meˇadranqnern harkahanneri: Ditowm ¯ ir leønot arØtavayrer˚ ow 8 ærjowm ¯‘ am¯n dalariq Œntøelow: Mieˇjerown yØßar k˚ 9 lini? Æaøayelow qez kam hangstanalow qo msowri m¯j: ffowanov nran lowÆ k˚ kape?s, kam na akØs k˚ qaæi? qo 10 daætowm: Yoysd k˚ dne?s nra vray, qani or nra zØrow– 11 ¸iwn˚ meÆ ¯, ew nran k˚ ¸oˇne?s gorÆerd qo bolor: K˚ 12 hawata?s, or sermanoweliqnerd hatowcelow ¯ ow hawaqe– low qo kalowm: Geˇecik en ¸øœoˇ n¯eˇasneri ¸ewer˚. e– 13 ¸¯ asidn ow n¯esan¯l beˇmnaworwowm en, ar߯ tesnel, o– 14 rovhetew n¯esan ir ´ower˚ getin ¯ dnowm, hoˇov taqac– nowm ¯ ow moøanowm, ¸¯ otqi tak criw k˚ gan, ew ana– 15 pati gazanner˚ k˚ koxoten dranq: Heøanowm ¯ na ir 16 ´ageric, karÆes iren˚ œlinen dranq. ir vastaki kors– tean vax˚ œowni na, orovhetew AstowaÆ nranic vercrel 17 ¯ imastow¸iwn˚ ew xelqi baßin œi towel nran: Bayc erb 18 d¯pi ver ow bar´ownqner bar´ranay, k˚ ÆiÆaˇi erivari ow heÆeali vray: Do?w es mi¸¯ Øßtel ´iown zØrow¸eamb, pa– 19, 20

39. 21–40. 10

21

22 23 24 25

26

27

28 29, 30

31 32

33, 34

35

40, 2 3

4

5 6

7 8 9 10

Yob

1348

ranocin zrah hagcrel, vran spaøazinow¸iwn gcel, nra lanj˚ Œaøawor dar´relow xizaxow¸iwn towel nran: Oro– towm ¯ daætowm ow doŒowm, zØrow¸eamb dowrs ¯ galis daæt: Erb neteri ¯ handipowm, arhamarhowm ¯, ¸ri aøaj ¯l œi nahanjowm na: Nra verewowm æoˇæoˇowm en aˇeˇn ow sowr˚, æarßwowm‘ vahann ow nizak˚: Isk inq˚ barkow¸eamb ge– tinn ¯ ŒorŒrowm: ffi hawatowm minœew Œoˇ˚ œhnœi: Isk erb hnœowm ¯ Œoˇ˚, ¡va!æ-va!æ¿ ¯ kanœowm: Heøowic ¯ aønowm pa– terazmi hot˚‘ sowralov ow Œnœacnelov: Qo xelqi?c ¯ or baz¯n ¸ewer˚ taraÆelov kangnaÆ ¯ mnowm Ødowm‘ anæarß ditelov harawi koˇm˚, kam qo? hramanov ¯ arÆiw˚ bar´– ranowm, isk angˇn ¯l qaran´awnerowm ow ÆaÆowk teˇerowm nstowm hangstanowm ¯ ir boyni vray, mnowm ¯ aynteˇ ow ker ¯ Œntøowm: Nra aœqer˚ ditowm en heøowic, isk nra ´a– ger˚ zohi arean m¯j en ¸a¸axowaÆ: Owr or diak gtnen‘ iskoyn aynteˇ en yaytnwowm¿: Ew T¯r AstowaÆ xØsec ow Yo– bin asac. ¡Mi¸¯ m¯k˚ piti karoˇana?y im datastan˚ Æøel, piti yandimani? AstÆown ow nra aøaj patasxa?n piti tay¿: Yob˚ noric xØsec ow Tirojn asac. ¡Σl inœo?w dat anem deø, kætambem ow yandimanem: Tirojic em lsowm ayd baner˚ es: Oœnœow¸iwn em, i?nœ patasxan piti tam es ayd masin. miayn piti papan´owem: Berans baci mi angam ard¯n, ¯l erkrord angam ban œem awelacni¿: T¯r˚ amperi mijic noric xØsec ow asac Yobin. ¡Ayd– p¯s œ¯. tˇamardow p¯s pndacro—w m¯jqd. harcer em talow qez, ow patasxa—n towr in´: Mi koˇm mi— netir im da– tastan˚ ow mi— mtaÆir, ¸¯ es qez ayl azdararow¸eamb œem yaytnowel, qan aynp¯s, or dow ardar erewas: Φ¯? kar– Æowm es, or Tiroj het noyn bazowkn ownes kam nra het noyn ´aynov es orotowm: D¯ owremn, bar´r kecowaÆq ˚ndow– ni—r, zØrow¸iwn, Œaøq ow patiw a—ø vrad: Sowrhandakne—r owˇarkir barkow¸eamb, xonarhecro—w bolor goøoznerin, xonarhecro—w-saøecro—w ambartawannerin: Anmijap¯s xortaki—r ambariætnerin, aøhasarak bolorin hoˇi m¯j ÆaÆki—r ispaø, nranc eresnern anarganqo—v oˇoˇir: Ha– ma´aynowe?m ardeØq, or ajd karoˇ ¯ Œrkel: Isk aha qo aøajn ¯, orovhetew gazannern arjaøi p¯s xot en

1349

Yob

40. 11–41. 10

˘arakowm: Aha nra owß˚ m¯jqin ¯, zØrow¸iwn˚‘ orovay– ni porti æowrj: Ir poœ˚ no˘ow p¯s tnkel ¯, jlern i– rar en hiwsowaÆ, koˇer˚ pˇn´ic en, oˇnaæar˚‘ ´oyl er– ka¸ic: Tiroj araraÆneri skizb˚ na ¯‘ xaˇaliq dar– ´aÆ hreætakneri ´eøqin: Apaøaß leran vray hasne– lov‘ tartarosowm œorqotanineri xrax˘anq ¯ sarqel: Tesak-tesak Æaøeri tak ¯ qown mtnowm‘ æambi, eˇ¯gi ow kniwni tak: Nra glxawerewowm hovani en daønowm meÆa– meÆ Æaøer‘ antaøov m¯k, ew bardow siwner˚: Heˇeˇ ¯l lini‘ na œi zgay: An´napastan ¯. e¸¯ Yordanan getn ¯l d¯pi ir beran˚ dimi‘ ir aknakapi˘neri m¯j k’aøni ayn: E¸¯ viæap˚ xoys tay, k˚ Æake?s nra øownger˚: Karo?ˇ es kar– ¸ov bar´racnel nran, nra dnœin paxowrc k˚ dne?s: Φ¯? æˇ¸ay k˚ kapes nra q¸in: San´ k’anckacne?s nra kzakin: Qez het k˚ xØsi? hezow¸eamb, qaˇcr lezowov: Hetd owxt k˚ dni?: Nran qez ibrew yawitenakan Æaøay k˚ nowa˘e?s: Nra het k˚ xaˇa?s, inœp¯s ¸øœni het, kam ´agi p¯s ¸e– lov k˚ kape?s nran: Azger k˚ kerakrowen nranov, ew Œiw– nikecineri tohmer˚ nran irenc m¯j k˚ baßanen: Bolor nawastiner˚, mi teˇ hawaqowelov, nra poœic mi ¸eŒ an– gam œen vercni. nra gang˚ ´knorsneri nawerowm ¯: H¯nc or ´eøqd vran dnes‘ k˚ mtaberes ayn payqar˚, or teˇi ¯ ownenalow nra marmni m¯j. ow aylews œes ani: ffes tesel dow nran, oœ ¯l k˚ zarmanas im asaÆ ays xØsqeri vray:

11 12, 13

14 15

16 17 18

19, 20

21

22 23 24 25 26

27

28

ffes erknœi, orovhetew es em ayd bolor˚ patrastel: 41 Bayc o?v ¯, or in´ piti hakaøakowi, kam o?v ¯, or in´ pi– ti dimadar´i ow dimanay, erb ayn am¯n˚, inœ or kay er– 2 knqi nerqoy, imn ¯: Yanown nra‘ viæapi, es œem løelow: Nra 3 gorÆn owßeˇ linelov‘ xˇ˘alow en nra zowg˚nkeroj˚: O?v k˚ 4 merkacni nra eresi qØˇ˚, ew o?v k˚ mtni nra Œak pa– teanic ners, o?v bac k’ani nra eraxi døner˚: Ahn ¯ 5 iæxowm nra atamneri æowrj-bolor˚. Œor˚ pˇn´¯ vahan ¯, 6 yØder˚‘ sowr-sowr qarer, m¯k˚ miwsi yetewic kpaÆ en, nra 7 mijov Ød œi ancni: Ases eˇbayrn ir eˇbØr het gnay. ira– 8 ric k˚ bønen ow œen baßanowi: Nra Œønœocic Œaylakner 9 en dowrs ¸øœowm. nra aœqer˚ ŒaylaÆowi tesq ownen: Nra 10 beranic vaøowaÆ lapterner en dowrs ßay¸qowm, ew hre–

41. 11–42. 8 11 12 13

14 15

16 17 18 19 20

21 22

23, 24

25

42, 2 3

4 5

6 7

8

Yob

1350

ˇ¯n æan¸er en ar´akwowm: Nra øowngeric, inœp¯s hnoci krakic, Æowx ¯ elnowm: Nra ænœic kayÆer en dowrs ¸øœowm, ew beranic boc ¯ dowrs galis: Nra paranocowm zØrow– ¸iwnn ¯ hastatowaÆ. nra aøjewic korÆanowmn ¯ ˚n¸anowm: Nra marmni andamner˚ amowr kpaÆ en irar. e¸¯ m¯k˚ vran ˚nkni, na œi ¯l xlrtay, orovhetew nra sirtn apa– øaß qar ¯ ktrel ew darbni sali nman anæarß, hasta– town ¯: Erb xlrtay‘ ah˚ k˚ hamaki erkri gazannerin, œorqotaninerin ow zeøownnerin: Φ¯ nran t¯ger, z¯nqer ow nizakner handipen, vnas œen hascni, orovhetew na erka¸˚ yard ¯ hamarowm, pˇin´˚‘ ŒtaÆ Œayt: Nran œi xocowm pˇn´¯ aˇeˇ˚: fimbaqar˚ na xoti teˇ ¯ ˚ndownowm, laxt˚‘ eˇ¯gi: fliÆaˇowm ¯ ir dimac ˘Ø˘owoˇ kraki vray: Sowr-sowr t¯ger˚ nra ankoˇinn en: flovi amboˇj oskin nra tak‘ anbaw kawi p¯s ¯: Andowndner˚ ka¸sayi p¯s ¯ eøac– nowm: flov˚ oœnœow¸iwn ¯ hamarowm, andndayin tartaros˚‘ mi geri, andowndner˚‘ zbØsavayr: Erkri vray œkay ban, or nman lini nran: Na steˇÆowel ¯ ibrew xaˇaliq im hreæ– takneri hamar: Arhamarhanqov ¯ nayowm am¯n bar´r bani, ew jrerowm eˇaÆ am¯n inœi ¸agaworn inqn ¯¿: Yob˚ noric xØsec ow Tirojn asac. ¡Gitem, patowm ¯ owßd am¯n inœi, ow œi ¸owlanowm qo m¯j oœ mi ban: Ayn o?v k˚ ÆaÆki qeznic ir mitq˚, xØsq k˚ xnayi ow k˚ karÆi, ¸¯ ka– roˇ ¯ pahel: Ayn o?v k’asi in´, inœ or œgitem, meÆ ow apæeli baner, oronc es irazek œ¯i: Ard, lsi—r in´, T¯—r. es em xØ– selow, harcnelow baner. sovorecro—w in´: Sranic aøaj es akanjnerovs ¯i lok lsel, bayc hima aœqers ¯l tesan h¯nc qez: Ayd pat˘aøov nowast hamareci in´ ow haloweci es: Inqs in´ hoˇ ow moxir em ditowm¿: Erb T¯r˚ Yobi het ays baner˚ xØsec, AstowaÆ asac EˇiŒaz Φemnacown. ¡Meˇq gorÆecir dow, naew qo erkow barekamner˚, qani or im a– øaj ˘æmarit ban œasaciq, inœp¯s im Æaøay Yob˚: Bayc hima eظ˚ zowarak aø¯—q ow eظ˚ xoy, gnac¯—q im Æaøay Yobi mØt, ow ¸oˇ na oˇjak¯z ani ´ez hamar, im Æaøay Yob˚ ¸oˇ naew aˇØ¸i ´ez hamar, qani or, e¸¯ es nka– ti ownecaÆ œlin¯i nran, ow nra hamar œlin¯r ays, es ar– darew korsti matnaÆ k˚ lin¯i ´ez, orovhetew im Æaøay

1351

Yob

42. 9–17

Yobi masin ˘æmarit baner œasaciq¿: EˇiŒaz Φemna– cin, Baˇdat Soqecin ow SoŒar Minecin gnacin ow are– cin aynp¯s, inœp¯s T¯rn ¯r hramayel irenc: Ew ¸oˇow¸iwn ænorhec nranc meˇqerin‘ yanown Yobi: Ow T¯r˚ ˘oxacrec Yobin, ew erb sa aˇØ¸ec ir barekamneri hamar, T¯r˚ ¸oˇow¸iwn ænorhec nranc meˇqerin: T¯r˚ krknaki aweli æat towec, qan ayn harstow¸iwn˚, or aøaj Yobn own¯r: Nra bolor eˇbayrnern ow qoyrer˚ lsecin ayn bolor d¯pqeri masin, or patahel ¯in nran, ekan mØt˚, ekan naew bo– lor nranq, ovqer aøaj ˘anaœowm ¯in nran: Keran-xmecin nra mØt, sŒoŒecin nran ow zarmacan ayn bolor baneri vray, or nra glxin berel ¯r T¯r˚: Iwraqanœiwr˚ nran mi gaø towec ow œorsdrehmanoc androæm oski: Ow T¯r˚ Yobi keanqi verjin ærjann aweli Ørhnec, qan aøajin ærjan˚. nra hØti m¯j kayin tasnœors hazar oœxarner, vec ha– zar owˇter, hazar lowÆ ezner, hazar araÆoˇ matak ¯æer: Na ownecaw eظ˚ tˇay ew ereq aˇjik: Aøajin aˇjkan Tiw koœec, erkrordin‘ Kasia, isk errordin‘ Amaˇ¸eˇjiwr: Ew erknqi nerqoy Yobi dowstreri p¯s ow nrancic aweli geˇecikner œgtnowecin: Yobn ir aˇjiknerin ßaøangow¸e– an baßin towec nranc eˇbayrneri het: Yob˚, ayn harow– aÆneric yetoy, aprec hariwr eظanasown tari (na ap– rec ˚ndam¯n˚ erkow hariwr qaøasown ew ow¸ tari): Yob˚ tesaw ir zawaknerin, ordineri ordinerin, minœew œorrord serownd˚: Ow vax˘anowec Yob˚ zaøameal hasakowm, ta– rineri beøan tak kqaÆ: Naew growaÆ ¯, or na ¯l yarow¸iwn ¯ aønelow nranc het, owm T¯r˚ yarow¸iwn piti tay: Sa ¸argmanowaÆ ¯ asorer¯n grqic: Yob˚ bnakwowm ¯r Awstay erkrowm, edomayecineri ow arabneri sahmannerowm: Aøaj nra anown˚ Yobab ¯r: Arab kin aønelov‘ ordi ownecaw, o– ri anownn ¯r Ennov: Nra hayr˚ Zarehn ¯r‘ Esawi ordow ordin: Nra mayr˚ bosoraci ¯r: Aynp¯s or na Abraha– mic sksaÆ‘ hingerord serowndn ¯r: Sranq en ayn ¸agawor– ner˚, or ¸agaworecin Edomowm. aøajin˚‘ B¯oray Baˇak˚ (sra qaˇaqi anownn ¯r Denabay), Baˇakic yetoy‘ Yoba– b˚ (or Yob koœowec), sranic yetoy‘ Asom˚ (or ¸emnacineri erkri zØravarn ¯r), sranic yetoy‘ Baradi ordi Adad˚

9

10

11

12

13, 14

15

16

17

Yob

1352

(or Madiamin jardec Movabi daætowm. nra qaˇaqi a– nownn ¯r G¯¸em): Isk ayn barekamner˚, or nra mØt ekan, sranq ¯in. EˇiŒaz˚‘ ¸emnacineri arqan (Esawi ordi– neric), Soqecineri bønakal Baˇdat˚, minecineri arqay SoŒar˚:

Esayi G

Amosi ordi Esayow tesilq˚, or na tesaw Hr¯astani ew 1 Erowsaˇ¯mi vray, erb Hr¯astanowm ¸agaworowm ¯in fflzi– an, Yova¸am˚, Aqaz˚ ew Ezekian: Lsi—r, erki—nq, ew a– 2 ka—nj dir, erki—r, qanzi T¯rn ¯ xØsowm. ¡Zawakner ownecay ew meÆacri, isk nranq in´ anargecin: Ezn ir tirojn ¯ 3 ˘anaœowm, ew ¯æ˚‘ ir tiroj msowr˚, bayc Isray¯ln in´ œ˘a– naœec, im ßoˇovowrdn in´ œhaskacaw: Va!y meˇawor azgin. 4 meˇqerov li ßoˇovo—wrd, œarago—rÆ serownd, anØr¯—n Ænownd– ner, ¸oˇeciq Tiroj˚, barkacriq Isray¯li srbin: Nranq Øtaracan ow yet qaæowecin: Inœo?w ¯q anØr¯now¸iwnneri 5 vray nor v¯rqer awelacnowm: Am¯n glowx cawi m¯j ¯, am¯n sirt‘ trtmow¸ean: Otqeric minœew glowx nra vray a– 6 øoˇj teˇ œkay. v¯rqeri, aytowcneri ew æarawot xoceri vray dnelow o—œ speˇani kay, o—œ ´¯¸ ew o—œ ¯l virakap: Λer 7 erkirn awerak ¯, ´er qaˇaqner˚‘ hroy ˘arak. ¸ænami ce– ˇeric awerowaÆ ow amayacaÆ ´er hoˇi bariqner˚ ´er isk aœqi aøaj Øtarnern en owtowm: Sioni dowstr Erowsaˇ¯m˚ 8 piti mnay lqowaÆ, inœp¯s taˇawar˚‘ aygowm, mrgapahneri hiwˇak˚‘ sexi part¯zowm, inœp¯s paæarman m¯j gtnowoˇ qaˇaq˚: E¸¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚ mez serownd ¸oˇaÆ œli– 9 n¯r, k˚ daønayinq Sodomi p¯s, k˚ nmanow¯inq Gomorin: Lsec¯—q Tiroj xØsq˚, o—v Sodomi iæxanner, aka—nj dr¯q 10 AstÆow Ør¯nqnerin, o—v Gomori mardik: ¡Im inœi?n en p¯tq 11 ´er bazma¸iw zoher˚, - asowm ¯ T¯r˚, - es kætacel em ´er xoyeri oˇjak¯zneric. ´er gaøneri ˘arp˚, cowleri ow no– xazneri ariwn˚ œ¯, or owzowm em, ew oœ ¯l ayn, or gaq ow 12 kangn¯q im aøaj: O?v xndrec da ´eznic. mi— æarownak¯q koxotel im gawi¸ner˚: E¸¯ azniw aliwri hac matowc¯q 13 in´‘ zowr ¯ linelow. ´er xnkern ¯l en piˇÆ en in´ hamar. ´er amsamowtner˚, æaba¸ner˚ ew tØnakan meÆ Ør˚ ews an˚ndowneli en in´. ´er pahecoˇow¸iwnn ow hangist˚, ´er 14 amsamowtnern ow tØner˚ atec im hogin: Kætacel em ´ez– nic, aylews œem neri ´er meˇqer˚: Erb aˇØ¸qi hamar d¯pi 15 ver bar´racn¯q ´er ´eøqer˚, eres em dar´nelow ´ezanic,

1. 16–30

16

17

18

19 20

21

22 23

24

25

26

27

28

29

30

Esayi

1354

ew e¸¯ bazmapatk¯q ´er aˇØ¸qner˚, œem lselow ´ez, orov– hetew ´er ´eøqer˚ li en ariwnov: Lowacowec¯—q, maqrowec¯—q, im aœqi aøaj ´er œar ararqner˚ ¸Ø¸aŒec¯—q ´eznic, ve—rj tow¯q ´er œaragorÆow¸iwnnerin: Sovorec¯q bari—q gorÆel, ardarow¸i—wn Œntøec¯q, Œrkec¯—q zrkowaÆi—n, ardarada—t eˇ¯q orbi hand¯p, irawo—wnq tow¯q ayrown: Ek¯—q xØsenq i– rar het, - asowm ¯ T¯r˚. - e¸¯ ´er meˇqer˚ arean p¯s kar– mir en, apa es ´ean p¯s ˘ermak k˚ dar´nem, e¸¯ ordan karmir linen, k˚ spitakecnem inœp¯s bowrd: Ew e¸¯ yØßar lin¯q ow ls¯q in´, dowq k˚ ˘aæak¯q erkri bariqner˚. isk e¸¯ œkamenaq in´ lsel, so—wr˚ piti owti ´ez, qanzi Tiroj æowr¸ern asacin ays¿: ¡Inœp¯!s poønik dar´aw hawata– rim qaˇaq Sion˚, or˚ li ¯r hawatov, owr ardarow¸iwnn ¯r bnakwowm, isk ayßm‘ mardaspanner˚: Λer arÆa¸˚ Œor´ow– aÆ œ¯, ´er va˘aøakanner˚ ginown jowr en xaønowm, ´er iæ– xannern apstambner en ew goˇerin goˇakic, kaæaøq si– roˇ en ew vr¯ßxndir, orberi irawownq˚ œen paætpanowm ew owæadrow¸iwn œen dar´nowm ayrineri datin¿: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li amenazØr AstowaÆ˚. ¡Va!y ´ez, Isray¯li hzØrne—r, barkow¸iwnn im ayl– ews œi dadarelow im hakaøakordneri hand¯p, dat ow da– tastanov piti patßem im ¸ænaminerin: Λeøqs piti ´gem qez vray, maqrelow hamar qez qowrayowm piti ayrem, korstean piti matnem apstambnerid, qo mijic piti veracnem bolor anØr¯nnerin, bolor ambartawannerin pi– ti xonarhecnem: Qez vray, inœp¯s aøaj, dataworner piti kargem ow xorhrdakanner‘ inœp¯s naxkinowm, ew ayn ßamanak dow k˚ koœowes Qaˇaq ardarow¸ean‘ qaˇaqne– ri mayr hawatarim Sion¿: Ardarew, na gerow¸iwnic pi– ti Œrkowi irawownqov, ardarow¸eamb ew oˇormaÆow¸eamb: Bayc anØr¯nnern ow meˇaworner˚ piti xortakowen mia– sin, ew nranq, or lqecin Tiroj˚, piti bnajnjowen miasin: Nranq amaœelow en ayn kowøqeri hamar, oronc hand¯p s¯r ¯in taÆowm, amظahar en linelow ayn diwapatkerneri hamar, or irenq kertecin, xaytaøakowelow en ayn par– t¯zneri hamar, oronc cankanowm ¯in: Linelow en inœp¯s terewa¸aŒ bewekni, nmanowelow en aygow, or˚ jowr œowni:

1355

Esayi

1. 31–2. 15

Nranc zØrow¸iwn˚ veraÆowelow ¯ ÆeÆowaÆ vowæi xøiwi, isk nranc gorÆer˚‘ kraki kayÆeri, ew anØr¯nnern ow meˇawor– ner˚ ayrowelow en miasin. ew œi linelow oœ oq, or hangcni krak˚:

31

Amosi ordi Esayown owˇˇowaÆ xØsq˚ Hr¯astani ew E– 2 rowsaˇ¯mi masin Verjin Ørerin piti yaytnowi Tiroj le– 2 ø˚, AstÆow town˚‘ leøneri gaga¸nerin, piti bar´ranay blowrneri vray, ew bolor he¸anosner˚ piti æarßowen d¯pi na: Galow en bazowm ßoˇovowrdner‘ aselov. ¡Ek¯—q elnenq 3 Tiroj leøn ow Yakobi AstÆow town˚: Na mez k˚ sovorec– ni ir ˘anaparhner˚, oroncov ew k˚ gnanq¿: fflr¯nqner˚ Sionic en dowrs galis, ew Tiroj xØsq˚‘ Erowsaˇ¯mic: Na 4 datastan piti tesni he¸anosneri m¯j ow piti yan– dimani bazowm ßoˇovowrdneri: Nranq irenc sowserneric xoŒer piti ´owlen, ew irenc sowinneric‘ mangaˇner. azg azgi vray sowr œpiti bar´racni, ew nranq aylews œen so– vorelow paterazmel: Ard, o—v townd Yakobi, ek¯—q qaylenq 5 Tiroj loysi m¯j: Na eres dar´rec ir ßoˇovrdic‘ Yako– 6 bi tnic, orovhetew nranc erkir˚, inœp¯s aylazginerin˚, aøajoway p¯s lcowec kaxardnerov, ew nranq bazowm ay– lazgi ordiner ownecan: Nranc erkir˚ lcowec oskov ow 7 arÆa¸ov, nranc gan´erin ¸iw œkar. nranc erkir˚ lcow– ec erivarnerov, nranc øazmakaøqerin ¸iw œkar: Nranc 8 erkir˚ lcowec irenc isk ´eøqerov kerowtaÆ garæeli kowø– qerov, ew nranq erkrpagecin nra—nc, or irenc matnern ¯in steˇÆel: Storacaw mard˚, getnamaÆ xonarhowec 9 tˇamard˚, es œem neri nranc: Ard, Tiroj sarsaŒic ow 10 nra Œaøqi zØrow¸iwnic gnac¯q qareri ta—k mt¯q, hoˇi m¯—j ¸aqnecow¯q, erb na k˚ yaøni erkir˚ patowhaselow: T¯r˚ nayowm ¯ bar´ownqic, isk mard˚ xeˇ˘ ow oˇormeli ¯. 11 mardkanc ambartawanow¸iwn˚ piti xonarhowi, ow ayd Ø– r˚ miayn T¯r˚ piti bar´ranay, qanzi ZØrow¸iwnneri Ti– 12 roj Ør˚ bolor hpartneri ow ambartawanneri vray ¯, bolor meÆamitneri ow goøozneri vray, oronq piti xonarhowen, naew Libanani bolor bar´r ow slacik mayrineri vray ew 13 Basani bolor kaˇni Æaøeri vray, bolor bar´r leøneri 14 ew bar´rik blowrneri vray, bolor veraslac aætarakneri 15

2. 16–3. 10 16 17

18 19

20

21

22

3 2

3 4

5

6

7

8

9

10

Esayi

1356

ew bar´r parispneri vray, Æovi bolor naweri vray, bolor vehaæowq naweri vray: Am¯n mard piti xonarhowi, mard– kanc hpartow¸iwn˚ piti ijni, ew miayn T¯r˚ piti bar´– ranay ayd Ør˚: Nranq irenc bolor ´eøakert kowøqer˚ pi– ti tanen ¸aqcnen qarayrnerowm, ßayøeri Æerperowm ow getni xoøoœnerowm‘ sarsaŒaÆ Tirojic ow nra Œaøqi zØ– row¸iwnic, erb na k˚ yaøni‘ erkir˚ patowhaselow: Ayn Ør˚ mard ir arÆa¸¯ ow osk¯ garæeli kowøqer˚, or patrastel ¯r snoti banerin ow œˇjiknerin erkrpagelow hamar, piti hani‘ Tiroj sarsaŒic ew nra Œaøqi zØrow¸iwnic mtne– lov amrakowø apaøaßneri xoøoœnern ow Æerper˚, erb T¯– r˚ k˚ yaøni‘ erkir˚ patowhaselow: Dadarec¯—q yoys dnel ayn mardow vray, ori æownœ˚ øowngeri m¯j ¯, orovhetew i?nœ vstahow¸iwn karoˇ ¯ nerænœel na: Ahawasik ZØrow¸iwnneri T¯r AstowaÆ˚ Hr¯astanic ew Erowsaˇ¯mic piti veracni hzØr tˇamardown ew zØra– wor knoj˚, haci zØrow¸iwn˚ ew jri zØrow¸iwn˚, hskayin, zØreˇin ew qajamartikin, dataworin, margar¯in, qnni– œin ew Æerin, yisnapetin ew sqanœeli xorhrdakanin, i– mastown ˘artarapetin ew xelamit atenakalin: N˚ranc vray iæxan piti kargem manowknerin, xabebaner˚ piti tiren nranc: Ψoˇovowrdn irar piti ancni, tˇa– mard˚ tˇamardow d¯m piti elni, ˚nkern‘ ˚nkeroj d¯m, ma– nowk˚ Æeri het piti ˚ndharowi, anarßann‘ arßanawori het: Ow mard piti bøni ir eˇbØr˚ kam ir hØr ˚ntani– qic m¯kin ew asi. ¡Dow verarkow ownes, mez iæxa—n dar– ´ir, ¸oˇ mer kerakowr˚ qo hramanov lini¿: Ayn ßama– nak patasxan ¯ talow‘ aselov. ¡Iæxan œem lini, orov– hetew im tan˚ o—œ hac kay ew o—œ ¯l hagowst. es ays ßo– ˇovrdi vray iæxan œem daønay¿: Ew aysp¯s, Erowsaˇ¯m˚ lqowec, Hr¯astan˚ korÆanowec, ew nranc lezowner˚ anØr¯– now¸eamb apstambecin Tiroj d¯m: Aha ¸¯ inœow nranc Œaøq˚ nsemacaw, amظ˚ ÆaÆkec nranc eres˚, ew nranq, sodomayecineri nman, irenc meˇqer˚ patmecin ow yayt– ni dar´rin: Va!y nranc hoginerin, orovhetew irenq irenc hamar œar xorhowrdner xorhecin ew asacin. ¡Kapenq ardarin, qani or na mez anha˘oy ¯¿: Aysowhetew nranq

1357

Esayi

3. 11–4. 1

irenc ararqneri ptowˇner˚ piti owten: Va!y anØr¯nin, œariqner piti gan nra vray‘ ˚st irenc kataraÆ œar gorÆeri: O—v im ßoˇovowrd, ´er harkahanner˚ ´ez ˘øa– qaˇ en anowm, harkapahanjner˚ tirowm en ´ez. o—v im ßoˇovowrd, nranq, ovqer erani en talis ´ez, xabowm en ´ez ew xotorowm ´er æawiˇner˚: Bayc aha nerkayanalow ¯ T¯r˚, or datastan ani, ew ir ßoˇovrdin kangnecne– low ¯ ateanowm: T¯rn inq˚ datelow ¯ ir ßoˇovrdi Æere– rin ew nranc iæxannerin. ¡Dowq inœo?w hrkizeciq im ay– gin. tnankic yaŒætakowaÆ˚ ´er tnerowm ¯: Dowq inœo?w ¯q zrkowm im ßoˇovrdin ew amظahar anowm tnanknerin¿, ¡a– sowm ¯ T¯r˚, ZØrow¸iwnneri T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Si– oni dowstrer˚ hpartacan, qaylowm ¯in bar´raparanoc, aœqov-ownqov ¯in anowm, æarßowelis irenc qˇancqnern ¯in qaræ talis ow otqerov kaqawowm¿: Dra hamar ¯l Astow– aÆ piti xonarhecni Sioni iæxanowhi dowstrerin, ayn Ø– r˚ T¯r˚ psakazerÆ piti ani nranc: T¯r˚ nranc vrayic piti hani nranc vayelowœ zgestner˚ ew patmow˘anner˚, piti qandi nranc hiwser˚, veracni nranc Æamakalner˚, nranc psakakalnern ow mahika´ew vznocner˚, nranc d¯m– qi qØˇazardern ow vayelowœ pa˘ow˘azarder˚, qØˇ¯qnern ow aparanjanner˚, mehewandnern ow ginder˚, nranc ma– taninern ow oskeæar maneakner˚, dipaknern ow ¸elawor zarder˚, ezraÆiranin ow mijnaÆiranin, aøtnin ha– gowstn ow per˘aæowq lakonakan˚, behezn ow erknagoyn˚, karmir æˇaræaqØˇ˚, banowaÆoy, oske˘amowk ow oskeÆop zgestnern ow gØtiner˚: Ew qo ararqneri pat˘aøov a– nowæahotow¸iwnneri Œoxar¯n Œoæi piti lini, zardanaxæ zgestneri Œoxar¯n‘ œowan gØti, oskeay glxazardi Œo– xar¯n‘ ˘aˇatow¸iwn, isk oskehiws dipaki Œoxar¯n qowr´ piti hagnes: Qo geˇecik zawak˚, orin dow sirowm es, srov piti meøni, ´er iæxanner˚ ews srov piti ˚nknen: Λer zardatowŒer˚ datark piti mnan, piti matnowen sgi, isk dow piti mnas men-menak ow tapalowes getin:

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22 23

24

25

26

Ayn Ør˚ eظ˚ kin piti bønen mi tˇamardow ew asen. 4 ¡Mer hac˚ k’owtenq ew mer zgest˚ k˚ hagnenq, miayn ¸¯ qo anown˚ lini mez vray. mer ayriow¸ean naxatinq˚ ve–

4. 2–5. 10 2

3

4

5

6

5 2

3 4 5

6

7

8

9

10

Esayi

1358

racro—w meznic¿: Ayn Ørn AstowaÆ ir xorhrdaworow¸eamb ow Œaøqov piti ˘aøagi erkri vray‘ bar´racnelow ew Œa– øaworelow hamar Isray¯li mnacordacin: Φ¯— Sionic mna– caÆner˚ ew ¸¯— Erowsaˇ¯mic mnacaÆner˚, bolor˚, oronq E– rowsaˇ¯mi kenac grqi m¯j en growaÆ, sowrb piti koœowen, qanzi T¯r˚ Sioni ew Erowsaˇ¯mi tˇaneri ow aˇjikneri aˇteˇow¸iwn˚ piti lowanay, datastani hogov ew ayrman hogov ariwn˚ nranc mijic piti srbi: Na piti gay, ew Sion leran bolor teˇer˚ ow nra æowrjn eˇaÆ am¯n inœ ce– rekn amŒovani piti ownenan, isk giæer˚ piti ÆaÆkowen amenayn Œaøaworow¸eamb, karÆes borboqowaÆ kraki loy– sov ow Æxov: Hovani piti lini tظi d¯m, ew apastaran ow ÆaÆk‘ sastkaæownœ eˇanaki ow an´rewi d¯m: Im sireceali hamar piti ergem nra sireli aygow erg˚. Mi ankiwnowm, argawand mi teˇowm, aygi own¯r im sirelin: Cankapateci, bar´r ´oˇer kangnecri ew ˚ntir or¸a– townk tnkeci: Aætarak æineci nra m¯j, naew hn´an Œo– reci aynteˇ ew spaseci, or xaˇoˇ beri, bayc Œowæ berec: Ayßm, Yowdayi erkri mardi—k ew Erowsaˇ¯mi bnakiœne—r, im ow im aygow da—tn ar¯q. ¯l i?nœ piti an¯i im aygow ha– mar, or œareci: Spaseci, or xaˇoˇ beri, bayc Œowæ be– rec: Hima es inqs k’asem, ¸¯ inœp¯s em varowelow im aygow het. k˚ qandem nra cankapat˚, ew ¸oˇ yaŒætakow¸e– an en¸arkowi ayn. k˚ korÆanem nra parispner˚, ew ¸oˇ otqi koxan lini ayn: K˚ lqem im aygin, ¸oˇ œ¯towi ow œŒorowi, ¸oˇ nra m¯j Œowæ bowsni, inœp¯s xopan teˇowm, ew k˚ patowirem im amperin, or œan´rewen im aygowm: ZØ– row¸iwnneri Tiroj aygin Isray¯li townn ¯, Yowdayi erkri mard˚‘ nra siraÆ dalar or¸atownk˚. spaseci, or na i– rawownq˚ pahi, aøaj tani, bayc na anirawow¸iwn arec, ardarow¸ean Œoxar¯n‘ oˇb ow aˇaˇak: Va!y nranc, o– ronq tan˚ town en kcowm ew agarakin agarak miacnowm, orp¯szi ˚nkerojn artaqsen. bayc mi?¸¯ erkri vray me– nak dowq ¯q aprelow: Ahawasik ayd am¯n˚ hasaw ZØrow– ¸iwnneri Tiroj akanjin: Ew ¸¯kowz tner˚ bazma¸iw linen, nranq awerak en daønalow. e¸¯ meÆ ow geˇecik ¯l linen, mard œi gtnowelow, or bnakowi nranc m¯j: Tas˚ lowÆ e–

1359

Esayi

5. 11–25

zan varateˇ˚ talow ¯ m¯k saŒor ardiwnq, tas˚ ardow sermanoˇ˚ ereq griw ¯ hawaqelow: Va!y nranc, ovqer aøa– wØtean ver kenalov‘ ˚nknowm en Øˇow yetewic ew Ørn anc– kacnowm dranov, ew h¯nc ginin noric borboqowm ¯ nranc: ffioˇov ow ¸mbowkov, qnarov ow ergov ginin xmowm, bayc œen nayowm Tiroj gorÆerin, nra ´eøqi kataraÆnerin owæa– drow¸iwn œen dar´nowm: Im ßoˇovowrdn aysowhetew gerow– ¸ean ¯ matnowelow ayn pat˘aøov, or œi ˘anaœowm Tiroj˚. haci sovic ew jri Æarawic bazmanalow en nranc diakne– r˚: Dßoxqn ¯l inqn iren laynacrel ew bacel ¯ ir eraxner˚, orp¯szi dadar œownenay. ŒaøaworowaÆner˚, meÆameÆnern ow harowstner˚, œaragorÆnern ow zowar˘amolner˚ nra m¯j piti ijnen: Mard˚ piti storacowi, anowani tˇamar– d˚ piti anargowi, ambartawan aœqer˚ piti xonar– howen, ew ZØrow¸iwnneri T¯rn ardarow¸eamb piti bar´– ranay, sowrb AstowaÆn ardarow¸eamb piti Œaøaworowi: YaŒætakowaÆner˚ piti araÆen inœp¯s cowler, ew mna– caÆneri awerakneri vray gaøner˚ piti ˘araken: Va!y nranc, ovqer karÆes erkar paranov irenc meˇqern en qaræ talis ew ases erinjneri lÆaŒokov‘ irenc anØr¯now– ¸iwnner˚: Nranq asowm en. ¡Ayn, inœ or katarelow ¯, ¸oˇ æowt vray hasni, or tesnenq. ¸oˇ ßamani Isray¯li srbi xorhowrd˚, or imananq¿: Va!y nranc, oronq œar˚ bari k’anowanen ew barin‘ œar, oronq loys˚ xawar k˚ hama– ren ew xawar˚‘ loys, oronq daøn˚ qaˇcr k˚ hamaren ew qaˇcr˚‘ daøn˚: Va!y nranc, oronq irenq irenc imastowni teˇ k˚ dnen, irenq irenc aœqin xorag¯t k’erewan: Va!y ´er ayd hzØrnerin, oronq gini en ˚mpowm, ew ´er iæxanne– rin, oronq xaønowaÆ ¸ownd Øˇi en xmowm, oronq kaæaøqi hamar ardaracnowm en ambarætin ew ardari irawownqn en goˇanowm: Dra hamar ¯l, inœp¯s eˇ¯gn ¯ vaøwowm kra– ki kayÆeric, aynp¯s ¯l nranq en ayrowelow borboqowaÆ bo– cic, nranc armat˚ daønalow ¯ mˇeˇi nman, nranc Æa– ˇik˚ Œoæow p¯s ver ¯ elnelow, orovhetew nranq merßecin ZØrow¸iwnneri Tiroj Ør¯nq˚, aøawel ews anargecin Is– ray¯li srbi xØsq˚: Ew sastkacaw ZØrow¸iwnneri Tiroj zayroy¸˚ ir ßoˇovrdi d¯m. Na ´eøq˚ ´gec nranc vray ew

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

21 22

23

24

25

5. 26–6. 9

26

27

28

29

30

6 2

3

4

5

6

7

8

9

Esayi

1360

oœnœacrec‘ ir barkow¸iwn˚ taraÆelov naew leøneri vray, ew nranc diakner˚, ibrew aˇb, ¸aŒowaÆ en ˘anaparhnerin: Bayc ays bolorov hander´‘ nra barkow¸iwn˚ œijaw. taka– win nra ´eøq˚ mnowm ¯ bar´racaÆ: Aysowhetew azdanæan k˚ tay heøawor azgerin ow nranc k˚ beri erkri Æayre– ric. ew aha nranq aøanc yapaˇelow arag k’˚n¸anan ew ¸e¸ewØr¯n teˇ k˚ hasnen: O—œ qaˇc en zgalow ew o—œ ¯l yog– nelow, o—œ nirhelow en ew o—œ ¯l nnjelow, o—œ irenc m¯jqi gØtinern en ar´akelow, o—œ ¯l irenc kØæikneri kapern en qandowelow: Nranc neter˚ sowr en, aˇeˇner˚‘ larowaÆ, nranc erivar– neri smbakner˚ karÆr apaøaßi nman en, martakaøqeri aniwner˚‘ mrriki p¯s: Nranq yar´akowelow en inœp¯s a– øiwÆner, vray en hasnelow inœp¯s aøiwÆi koriwnner. goœiwn en hanelow, yar´akowelow en ew gazanabar kotorelow. ew œi linelow oœ oq, or Œrki nranc: Ayn Ør˚, inœp¯s aleÆowŒ Æovi ´ayn˚, aˇaˇak piti bar´racnen nranc vray: Piti nayen d¯pi ver‘ erknqin, ew d¯pi var‘ erkrin, bayc aha nranc tagnapin i patasxan linelow ¯ daßan xawar: Ayn tarin, erb meøaw fflzia arqan, tesay Tiroj˚, or nstaÆ ¯r bar´r ow veracaÆ a¸oøin, isk ta˘ar˚ li ¯r nra Œaøqov: Nra æowrj˚ serovb¯ner kayin, oroncic iwraqan– œiwr˚ vec ¸ew own¯r. erkowsov irenc eresnern ¯in ÆaÆkowm, erkowsov‘ irenc otqer˚ ew erkowsov ¯l ¸øœowm ¯in: Λaynak– cowm ¯in irar ew asowm. ¡So—wrb, so—wrb, so—wrb ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚, ew amboˇj erkir˚ li ¯ nra Œaøqov¿: Kanœoˇneri ´ay– nic døan barawor˚ ver bar´racaw, ow town˚ lcowec Æxov: Ew es asowm em. ¡Va!y in´. es mi taøapaÆ mard em. inœo?w em apæaÆ kangnel mnacel. œ¯? or es mard em, piˇÆ æowr¸er ownem ew pˇÆaæowr¸ ßoˇovrdi m¯j em aprowm, bayc aha im aœqerov tesay ZØrow¸iwnneri Tiroj˚¿: Ew aha in´ ner– kayacaw serovb¯neric m¯k˚‘ ´eøqin kayÆ bønaÆ, or owneliov vercrel ¯r zohaseˇanic: Berec mØtecrec im beranin ew asac. ¡Aha mØtecri qo æowr¸erin. da k˚ hani qo anØr¯– now¸iwnner˚, ew qo meˇqer˚ k˚ srbi qeznic¿: Ew lseci Tiroj ´ayn˚, orn asowm ¯r. ¡O?wm owˇarkem, ew kam o?v k˚ gnay ayd ßoˇovrdi mØt¿: Ow es asaci. ¡Ahawasik es, i—n´ owˇar– kir¿: Na asac. ¡Gna— ew yaytni—r ayd ßoˇovrdin. ¡Lse–

1361

Esayi

6. 10–7. 9

lov piti ls¯q, bayc œimanaq, tesnelov piti tesn¯q, bayc œ˘anaœ¯q¿. qanzi ayd ßoˇovrdi sirt˚ karÆracel ¯, Æanr en lsowm irenc akanjnerov, irenc aœqern ¯l Œakel en, or– p¯szi œlini ¸¯ erbew¯ aœqerov tesnen ow akanjnerov lsen, srtov imanan ow dar´i gan, ew es ¯l bßækem nranc¿: Ew es asaci. ¡Minœew e?rb, T¯—r¿: Isk na patasxanec. ¡Min– œew or qaˇaqnern awerowen bnakiœ œlinelow ew tner˚‘ mard œlinelow pat˘aøov, ew ayd erkir˚ mnay amayi¿: Dranic yetoy AstowaÆ k˚ handowrßi mardkanc, ew kendani mna– caÆner˚ k˚ bazmanan erkri vray: Sakayn srancic ¯l m¯k tasnerord˚ k˚ pahpanowi. noric k’en¸arkowen gerow¸e– an ow yaŒætakow¸ean, ew sowrb serownd˚, inœp¯s irenc pa– tean˚ ¸Ø¸aŒaÆ bewekn ow kaˇin, nra hastatow¸iwn˚ k˚ daønay:

10

11

12

13

Aynp¯s patahec, or Hr¯astani ¸agawor fflziayi ordi 7 Yova¸ami ordow‘ Aqazi ØrØq Asoriqi arqay fiasim˚ ew Isray¯li arqay fiomelayi ordi ffiak¯¯n yar´akowecin Erow– saˇ¯mi vray, orp¯szi paterazmen nra d¯m, bayc œkaro– ˇacan paæarel ayn: Daw¸i tan˚ lowr hasaw, ¸¯ Asoriq˚ 2 daænakcel ¯ EŒremi erkri het, ow doˇn ˚nkaw nra sir– t˚, nra ßoˇovrdi sirt˚. karÆes antaøowm Æaø˚ æarßow¯r hoˇmic: T¯rn asac Esayown. ¡Dow qo ŒrkowaÆ ordow‘ 3 Yasowbi het Ktaw spitakecnoˇi agaraki ˘anapar– hi vray, verewi jrawazani dimac, ˚ndaøa—j el Aqazin ew 4 asa— nran. ¡Zgo—yæ eˇir ew handartowi—r. mi— vaxecir, ew ¸oˇ qo an´˚ œzarhowri Æxacoˇ ayd erkow kisaxan´ Œay– teric, qanzi erb vray hasnen im barkow¸iwnn ow zayroy¸˚, ´ez dar´eal piti otqi kangnecnem: Arami ordin ew fio– melayi ordin qo d¯m œar xorhowrd xorhecin: EŒrem˚ ew 5 fiomelayi ordin oxov asacin. ’Gnanq Hr¯astani vray, 6 xØsenq nranc het, nranc mez en¸arkenq ew nranc vray ¸agawor kargenq Tab¯li ordown¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow– 7 ¸iwnneri T¯r˚. ’ Ayd xorhowrd˚ œi katarowelow ew œi line– low. qanzi Asoriqi glowx˚ Damaskosn ¯, isk Damaskosi 8 glowx˚‘ fiasim˚: E—ws va¸sownhing tari, ew EŒremi ¸aga– worow¸iwnn ibrew ßoˇovowrd piti dadari¿: EŒremi glow– 9 x˚ Somoronn ¯, isk Somoroni glowx˚‘ fiomelayi ordin. e¸¯

7. 10–8. 1 10 11 12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 23

24

8

Esayi

1362

œhawataq, œ¯q ¯l haskanay: T¯r˚ noric æarownakec xØsel Aqazi het‘ aselov. ¡Xorxoratowm lini ¸¯ bar´ownqowm‘ qez hamar næa—n xndrir qo T¯r AstÆowc¿: Isk Aqaz˚ patasxanec. ¡ffem xndri ew Tiroj˚ œem Œor´i¿: Ew na asac. ¡Ard, lsec¯—q dowq, or Daw¸i tnic ¯q. ´ez ¸e¸e?w ban ¯ ¸wowm mardkanc neˇow¸iwn pat˘aøel˚, inœo?w ¯q owzowm Ti– roj˚ ews neˇacnel: Dra hamar ¯l T¯rn inq˚ ´ez næan ¯ talow: Aha koys˚ piti yˇianay ow ordi Æni, ew nra anown˚ piti lini Σmmanow¯l. iwˇ ow meˇr piti owti na. naxqan œar˚ ˘anaœel˚ kam ayn cankanal˚ na piti ˚ntri barin: Dra hamar manowk˚ barin kam œar˚ ˘anaœelowc aøaj pi– ti anargi œar˚ ew ˚ntri barin, ew ayn erkir˚, oric dow vaxenowm es, piti lqowi erkow ¸agaworneri pat˘aøov: AstowaÆ qez vray, qo ßoˇovrdi ew qo hØr tan vray ayn– pisi Ører piti beri, or œen ekel ayn ßamanakic i ver, erb EŒremn anjatowec Hr¯astanic. - piti beri Asores– tani arqayin: Ayd Ør˚ T¯r˚ piti æarßi ˘an˘erin, oronq Egiptosi geti miws koˇmn en gtnwowm, ew goøexnerin, o– ronq Asorestani erkrowm en: Bolor˚ piti gan ow nsten qo erkri ´orerowm, ßayøeri Æerperowm ow qarayrnerowm, bo– lor Œaparnerowm ow am¯n Æaøi vray: Ayd Ør˚ T¯r˚ meÆ ew ariwnov harbaÆ srov‘ geti ayn koˇmowm eˇaÆ Asoresta– ni ¸agawori ´eøqov piti saŒri nranc glowxn ow otqi mazer˚, xowzi nranc mØrowqner˚: Ew ayd Ørn aynp¯s pi– ti lini, or am¯n mard, mi erinj ew erkow oœxar pahelov, ka¸i aøatow¸iwnic iwˇ piti owti. iwˇ ow meˇr piti ow– ti am¯n oq, ov kendani k˚ mnay ayd erkrowm: Ayd Ørn aynp¯s piti lini, or am¯n teˇ, owr hazar or¸atownk ¯r a˘owm‘ hazar sikˇ arÆa¸i ar߯qov, xopan piti daønay ew Œæov lcowi: Neta´igner ew aˇeˇnaworner piti mtnen aynteˇ: Oˇj erkir˚ xopan piti daønay ow Œowæ beri, ew am¯n saralanj, owr arØrn ¯r varowm, aylews akØs œi owne– nalow: Erkiwˇ˚ œi hasnelow aynteˇ, orovhetew ayd xopan ow Œæot vayrer˚ piti daønan gaøan arØtavayr ew ezan otqi koxan piti linen¿: T¯rn in´ asac. ¡Aha qez mi nor meÆadir matean. nra m¯j ˘artar mardow grœov gri—r‘ aragØr¯n awaraøow¸ea—n

1363

Esayi

8. 2–17

en¸arkel, æowtaŒoy¸ koˇopo—wt kowtakel, qanzi ßam˚ ha– sel ¯: In´ hamar vkaner k˚ karges hawatarim mard– kanc‘ Owria qahanayin ew Baraqiayi ordi Zaqariayin¿: Ew es mer´ecay im margar¯owhi knoj˚. na yˇiacaw ow mi ordi Ænec: T¯rn in´ asac. ¡Nra anown˚ di—r Arag-arag koˇopti—r ew æowt-æowt awar a—ø, qanzi minœ manowk˚ k˚ sovori hayr kam mayr asel, Damaskosi harstow¸iwn˚ ew Samariayi awar˚ k˚ berowen Asorestani ¸agawori a– øaj¿: Apa T¯r˚ noric xØsec in´ het ew asac. ¡Qani or ayd ßoˇovowrd˚ arhamarhec Selovayi handartahos jowr˚ ew owzec ir hamar ¸agawor ˚ntrel fiasimin ew fiomelayi ordown, dra hamar ¯l T¯r˚ ´ez vray piti ¸aŒi yord ow hzØr geti jowr˚‘ Asorestani arqayin ow nra zØrow¸iw– n˚: Na piti gay hasni ´er bolor ´orer˚ ew æarßowi ´er parispneri vrayov. ayn mardown, or i vi˘aki k˚ lini bar´racnel ir glowx˚, ew ayn zØraworin, or ownak k˚ li– ni orew¯ ban anelow, piti veracni Hr¯astani erkric. nra banak˚ piti lcowi ´er laynar´ak erkir˚¿: Gitc¯—q, he¸anosne—r, AstowaÆ mez het ¯, piti partow¯q. lowr˚ hascr¯q aæxarhi œors koˇme—r˚. dowq, or hzØracel ¯q, pi– ti partow¯q: Φ¯ew dowq dar´eal owßeˇanalow ¯q, bayc ¯li partow¸ean ¯q matnowelow: Inœ xorhowrd ¯l an¯q‘ T¯r˚ xaŒanelow ¯ ayn, ew inœ ¯l aselow lin¯q‘ œi hastatowelow, qanzi T¯r AstowaÆ mez het ¯: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ nranc, ovqer ˚nddimanowm en nra ´eøqi zØrow¸ean˚‘ hetewelov ays ßoˇovrdi ˘anaparhin. ¡Asowm en, ¸¯ erbeq œar ban œen xØsowm. bayc œ¯? or inœ xØsowm ¯ ayd ßoˇovowrd˚‘ œarow¸iwn ¯: Mi— sarsaŒ¯q ayn banic, inœic nranq en vaxenowm, ew mi— anhangstac¯q: Iren‘ ZØrow¸iwnneri Tiro—j˚ srbacr¯q, ¸oˇ ´er vax˚ Na— lini: E¸¯ yoysd nra vray dnes, na qez hamar srbow¸iwn k˚ lini, ew qo otq˚ qari œi dipœi, dow œes say¸aqi: Bayc Yakobi town˚ orogay¸i ew Erowsaˇ¯mi da– ranakal ÆorÆorneri m¯j ¯: Dra hamar ¯l aynteˇ æate– r˚ piti owßaspaø linen, ˚nknen ow xortakowen. mardik, oronq apahovow¸ean m¯j ¯in, piti en¸arkowen paæar– man: Ayn ßamanak piti yaytnowen nranq, ovqer Œaki tak en dnelow Ør¯nqner˚, orp¯szi orew¯ m¯k˚ œkaroˇanay

2

3

4

5, 6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

16 17

8. 18–9. 7

18

19

20

21

22

9

2

3

4

5

6

7

Esayi

1364

sovorel ew asel. ¡K˚ mnam ow k˚ spasem AstÆown, orn ir eres˚ dar´rec Yakobi tnic, yoys k˚ dnem nra vray¿: A– hawasik es ew im zawakner˚, or AstowaÆ in´ pargewec. ew Isray¯li tan vray ¸oˇ næanner ow hraæqner linen ZØ– row¸iwnneri Tirojic, or bnakwowm ¯ Sion leran vray: Ew e¸¯ ´ez asen, ¸¯‘ ¡Harcr¯—q vhowknerin ow meøelaharcowk– nerin, nanraxØsnerin ow orovaynaxØsnerin¿, ayn ßama– nak asac¯—q. ¡Mi?¸¯ orew¯ ßoˇovowrd ir AstÆown œpiti dimi, oˇjeri hamar meøaÆneri?n piti harcnen: ff¯? or Ør¯nq˚ towec‘ Øgnow¸ean hamar, orp¯szi asen, ¸¯ sranq ayn xØsqer˚ œen, oronc hamar p¯tq ¯ kaæaøq tal¿: Sos– kali sov˚ piti spaønay ´ez, ew erb qaˇcaÆ lin¯q, piti vætanaq, hayhoyanq ¸aŒ¯q iæxani ow aæxarhi hasc¯in: Λer hayeacq˚ piti owˇˇ¯q d¯pi ver‘ erknqin, piti na– y¯q d¯pi var‘ erkrin, ew kariq˚, taøapanqn ow xawar˚, neˇow¸iwn˚, an´kow¸iwnn ow m¸ow¸iwn˚ piti dimaworen ´ez: Oœ oq œpiti karoˇanay tesnel: Ew na, ov neˇow¸ean m¯j lini, œi tkaranalow, minœew or gay ßamanak˚: Nax dowq a—yd neˇow¸iwnner˚ tar¯q ew æo—wt ¸Ø¸aŒec¯q, Zabowˇoni— erkir, erki—r NeŒ¸aˇimi, ˘anapa—rh Æovi, na– ew miwsnerd, or bnakwowm ¯q Æovezerqin ew Yordanan geti ayn koˇmowm, he¸anosneri— Galilia ew Hr¯astani— koˇmer: Ayn ßoˇovowrd˚, orn ˚n¸anowm ¯r xawari mijov, tesaw meÆ loys. ´ez hamar ¯l, or bnakwowm ¯q aæxarhowm ew mahow– an stowerneri m¯j, loys piti Æagi: Ψoˇovrdi meÆ mas˚, orin masnakic dar´rir qo owraxow¸ean˚, owraxanalow ¯ qo aøaj, inœp¯s hn´i ßamanak en owraxanowm ew kam awa– r˚ baßanelis, orovhetew veracaw ayn meÆ lowÆ˚, or nranc vray ¯r drowaÆ, ew gawazan˚, or nranc paranocin ¯r: Inœ– p¯s Madiami Ørerin, na merßec harkapahanjneri ga– wazan˚: Am¯n mi patmow˘ani ew hander´i hamar, or nen– gow¸eamb ¯in hawaqel, towganqov piti hatowcen, noynisk e¸¯ dranq ayrowaÆ lin¯in, nranq piti yØßar¯in hatow– cel, qanzi mez hamar manowk Ænowec, mi ordi trowec mez, ori iæxanow¸iwnn ir owseri vray piti lini. na piti ko– œowi MeÆ xorhrdi hreætak, Sqanœeli xorhrdakic, Astow– aÆ hzØr, Iæxan, Hayr hander´eal aæxarhi: Es xaˇaˇow–

1365

Esayi

9. 8–21

¸iwn k˚ berem nra iæxannerin, isk iren‘ aøoˇjow¸iwn: MeÆ ¯ nra iæxanow¸iwn˚, ew nra xaˇaˇow¸iwn˚ sahman œowni: Na piti nsti Daw¸i a¸oøin, aøaj piti tani nra ¸a– gaworow¸iwn˚, irawownqov ow ardarow¸eamb piti zØrac– ni ayn aysowhetew ew yawiteans yawitenic: ZØrow¸iwnne– ri Tiroj naxan´axndrow¸eamb piti katarowi da: T¯– r˚ Yakobi tan vray mah ar´akec, bayc ayn ekaw hasaw Isray¯li vray: Φoˇ EŒremi oˇj ßoˇovowrd˚ ew Samari– ayowm aproˇnern imanan, or hpartow¸eamb ew ambar– tawan srtov xØsecin‘ aselov. ¡Aˇiwsner˚ ¸aŒowecin, bayc ek¯q qar taæenq, mayriner ow eˇewnow Æaøer ktrenq ew mez hamar aætarak kaøowcenq¿: AstowaÆ piti kor– Æani Sioni leran vray bar´racaÆnerin ew cirowcan piti ani Yowdayi erkri ¸ænaminerin, arewelqic‘ asorestan– cinerin ew arewmowtqic‘ yoynerin, oronq liaberan keran Isray¯lin: Aynowamenayniw, nra barkow¸iwn˚ teˇi œtowec, takawin nra ´eøq˚ bar´racaÆ ¯: Ψoˇovowrdn ¯l dar– ´i œekaw, minœew œen¸arkowec harowaÆi: ZØrow¸iwnneri Ti– roj˚ Œntøoˇ œeˇaw: Ew T¯r˚ m¯k Ørowm veracrec Isray¯– li glowxn ow poœ˚, meÆin ow Œoqrin: flern ow akanawor˚ glowxn en, isk margar¯n, or anØr¯now¸iwn ¯r owsowcanowm, poœn ¯: Ew piti aynp¯s lini, or erani piti tan ays ßoˇovrdin, bayc molorealner˚ piti molorecnen nran, or– p¯szi kowl tan: Dra hamar ¯l T¯r˚ bareha˘ œi linelow nranc eritasardneri hand¯p, nranc orberin ow ayrine– rin œi g¸alow, orovhetew nranq am¯nqn ¯l anØr¯n en ow œar, am¯n beran anardarow¸iwn ¯ xØsowm: Ays ameni hetewan– qov Tiroj zayroy¸˚ œi ijel, takawin nra ´eøq˚ mnowm ¯ bar´racaÆ: AnØr¯now¸iwn˚ piti vaøowi inœp¯s krak, œo– racaÆ sizaxoti p¯s piti ayrowi krakic, piti vaøowi mayrineri antaøowm, oronc æowrj˚, bolor blowrneri vray, howr˚ piti ˘araki nranc: Tiroj zayroy¸i ow barkow¸e– an hetewanqov hamayn erkir˚ kraki piti matnowi, ew ßoˇovowrdn ¯l hrov kizowaÆi p¯s piti lini: Mard ir eˇ– bØr˚ œi xˇ˘alow, qaˇcic na piti ærjowi d¯pi aj, piti ærjowi d¯pi ´ax, piti owti, bayc œyagenay‘ minœew isk ir bazowkneri misn owtelov: Manas¯n EŒremin piti owti,

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19

20

21

10. 1–14

Esayi

1366

ew EŒrem˚‘ Manas¯in, apa miasin piti paæaren Yowda– yi erkir˚: Ays ameni hetewanqov Tiroj zayroy¸˚ œi ijel, takawin nra ´eøq˚ mnowm ¯ bar´racaÆ: 10 2

3

4

5 6

7 8 9

10

11

12

13

14

Va!y nranc, ovqer œar gorÆer en ar´anagrowm, an˚nd– hat gri en aønowm irenc œarow¸iwn˚, xeˇa¸iwrowm en aˇ– qatneri datn ow datastan˚, xlowm im ßoˇovrdi tnank– neri irawownq˚, orp¯szi orbewayrin yaŒætakow¸ean en– ¸arkowi, orb˚‘ awari: Bayc nranq i?nœ piti anen da– tastani Ør˚: Λer neˇow¸iwn˚ heøowneric piti gay. o?wm mØt piti Œaxœ¯q Øgnow¸ean hamar, o?wr piti ¸oˇn¯q ´er harstow¸iwn˚: Gerow¸ean œmatnowelow hamar nranq spanowaÆneri tak piti ¸aqnowen: Ays ameni hetewan– qov Tiroj zayroy¸˚ œi ijel, takawin nra ´eøq˚ mnowm ¯ bar´racaÆ: Va!y asorestancinerin, oronc ´eøqin ¯ im barkow¸ean ow zayroy¸i gawazan˚. qanzi im barkow¸iwnn anØr¯n azgi vray piti ar´akem, piti kargadrem, or im ßoˇovrdin en¸arken awari ow yaŒætakow¸ean, otqi ko– xan anen nranc qaˇaqner˚ ew ¸aˇen nranc Œoæow tak: Isk Asorestani iæxann aydp¯s œmtaÆec, inqn ir mtqowm aydp¯s œxorhec, ayl mtadrowec bnajnjel oœ qiœ azgeri: Ew e¸¯ nran asen, ¸¯‘ ¡Miayn do?w es linelow iæxan¿, k˚ pa– tasxani. ¡Mi?¸¯ es œnowa˘eci ayn aæxarh˚, or bar´r ¯ Babelonic, ew Qaˇan¯n, owr aætarak˚ kaøowcowec: Es graweci naew Arabian, Damaskosn ow Samarian: Inœp¯s or dranq im ´eøqov graweci, aynp¯s ¯l piti nowa˘em bolor iæxanow¸iwnner˚¿: Oˇbac¯—q, o—v kowøqer, or Erowsaˇ¯mowm ew Samariayowm ¯q, qanzi inœp¯s or varoweci Samari– ayi ew nra ´eøakertneri het, noyn kerp ¯l varowelow em Erowsaˇ¯mi ew nra kowøqeri het: Aynp¯s piti lini, or, erb T¯r˚ verjacni am¯n inœ, or katarelow ¯ Sioni bar– ´ownqi vray ew Erowsaˇ¯mowm, ir barkow¸iwn˚ piti ¸aŒi naew meÆamtacoˇi vray, Asorestani iæxani ew goøozow– ¸eamb Œayloˇ nra aœqeri vray: Ardarew, na asac. ¡Im zØrow¸eamb k˚ katarem ew im imastow¸eamb ow xelqov k˚ veracnem azgeri sahmanner˚, k˚ yaŒætakem nranc harstow¸iwnner˚, k˚ cncem æ¯n qaˇaqner˚, im bazkov k˚ yar´akowem bolor erkrneri vray‘ inœp¯s hawabni vray, ew

1367

Esayi

10. 15–29

bolorin k˚ vercnem‘ inœp¯s mnacaÆ ´ower. oœ oq im ´eø– qic œi Œrkowi, oœ oq in´ œi ˚nddimanay, beran˚ œi baci ew Æptown œi hani¿: Aysp¯s asac T¯r˚. ¡Mi¸¯ kacin˚ k˚ bar´rana?y aøanc Œaytahati, kam sˇoc˚ verew k’elni? aøanc or m¯k˚ ´gi ayn. aynp¯s ¯l‘ gawazan˚ kam cowp˚, e¸¯ m¯k˚ œbøni ayn: Aydp¯s œi karoˇ linel¿: ZØrow¸iwn– neri T¯r˚ qo patowi vray anarganq ¯ owˇarkelow, ew qo Œaøqi vray bocavaø howrn ¯ borboqowelow: Loysn Isray¯– li krak piti daønay ew nran srbi borboqown hrov, xoti p¯s piti laŒi antaø˚: Ayn Ør˚ leøner˚, blowrnern ow antaøner˚ piti moxranan, krak˚ hogi ow marmin pi– ti laŒi, ew Œrkowoˇ˚ nman piti lini borboqowaÆ bocic azatowaÆi: Kendani mnacaÆner˚ ¸owov aynqan piti linen, or manowk erexan ¯l karoˇanay haæowel nranc: Ayn Ør˚ Isray¯lic mnacaÆner˚ ew Yakobi tnic ŒrkowaÆnern aylews meˇqi m¯j œen ˚nknelow ew oœ ¯l apawinelow en irenc zrkoˇnerin, ayl ardar srtov apawinelow en AstÆown‘ Is– ray¯li Srbin: Yakobi tnic mnacaÆner˚ piti æowø gan d¯pi zØrawor AstowaÆ˚: Ew e¸¯ Isray¯li ßoˇovowrd˚ Æo– vi awazi œaŒ ¯l lini, nranic sakawa¸iw mardik en miayn mnalow: Da katarowelow ¯ kar˘ ow ktrowk ew ardarow¸eamb, ayd ban˚ ZØrow¸iwnneri T¯r˚ v˘øakanØr¯n ¯ katarelow hamayn aæxarhowm: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm As– towaÆ‘ ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡O—v im ßoˇovowrd, or bnakwowm es Sionowm, mi— vaxecir asorestancineric, erb nranq qez harowaÆen gawazanov, qanzi ayd harowaÆner˚ es em berowm qez vray, orp¯szi ˘anaœes egiptacineri ˘ana– parh˚: Bayc Œoqr-inœ anc im barkow¸iwn˚ piti ijni, ew im zayroy¸˚ piti owˇˇowi nranc ditaworow¸iwnneri d¯m¿: T¯r AstowaÆ harowaÆner piti yarowci nranc d¯m, nman ayn harowaÆnerin, oronq hasan Madiamin‘ œarœaranqne– ri teˇowm. nra zayroy¸˚ piti ereway, inœp¯s Egiptosic dowrs galow ßamanak‘ Æovn ancnelis: Ayn Ør˚ nra erkiwˇ˚ piti veranay qo vrayic, nra lowÆ˚‘ qo paranocic. ew ´er owseric piti xortakowi nra lowÆ˚: Na piti gay hasni Ang¯ qaˇaq˚, ancni Makeddovov ew ir beø˚ vayr dni Maq– masowm: Piti ancni ´orerov, yar´akowi gabawonacineri

15

16

17

18

19 20

21 22

23 24

25

26

27

28

29

10. 30–11. 11

30 31 32

33

34

11 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Esayi

1368

vray, ahabeki fiaman‘ Sawowˇi qaˇaq˚. Galimi dowstr˚ piti Œaxœi: Xrxi—nj bar´racrow qo ´aynov. ¸oˇ low– r˚ hasni Lais, ¸oˇ lowr˚ hasni Ana¸o¸. ¸oˇ zarhowri Madebenan, naew nranq, or bnakwowm en Gebimowm: Na pi– ti mxi¸arowi aysØr‘ giæerelov ˘anaparhin, ´eøqov pi– ti mxi¸ari Sioni dowstr leran˚ ew ayn blowrnerin, oronq Erowsaˇ¯mowm en: Ahawasik ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Astow– aÆ, ir owßov ahowsarsaŒi piti matni ŒaøaworowaÆne– rin, ew ambartawanow¸eamb bar´racaÆner˚ piti xor– takowen ow xonarhowen. bar´radir srov piti ˚nknen, ew Libanann ir bar´ownqnerov piti korÆanowi: Yess¯i armatic gawazan piti ˚n´iwˇowi, Æaˇik piti bowsni ayd armatic: Nra vray piti ijni AstÆow hogin, imastow¸ean ew han˘ari hogin, xorhrdi ow zØrow¸ean ho– gin, gitow¸ean ew astowaÆpaætow¸ean hogin. AstÆow erkiwˇi hogin piti lcni ayn: O—œ ˚st karÆiqi piti dati na ew o—œ ¯l ˚st xØsqeri yandimani: Na tnanki irawown– q˚ piti paætpani ew ardarow¸eamb piti dati erkri taøapealnerin. ir berani xØsqov harowaÆi erkrin ew ir æowr¸eri ænœov oœnœacni ambariætnerin: Ardarow¸e– amb piti gØtewori ir m¯jq˚ ew ˘æmartow¸eamb kapi ir koˇer˚: Gayln ow gaø˚ miasin piti owten, ˚n´aøiwÆ˚ ow– li het piti makaˇi, hor¸˚, cowln ow aøiwÆ˚ miasin piti snowen, ew mataˇati manowk˚ piti hovowi nranc: Ezn ow arj˚ miasin piti owten, nranc ´ager˚ xaø˚ piti ærjen, ew aøiwÆ˚, inœp¯s ez˚, yard piti owti: Mataˇati manowkn ir ´eøq˚ piti mtcni ißeri bown˚ ew ißeri ´age– ri bown˚, ow nranq oœ oqi œpiti karoˇanan vnasel ew xay¸el im sowrb leran vray, qanzi amboˇj erkir˚ lcowe– low ¯ Tiroj gitow¸eamb, nman aøat jrerin, oronq ÆaÆ– kowm en Æover˚: Ayn Ør˚ he¸anosnern irenc yoys˚ dnelow en Yess¯i armati vray, orn iæxan ¯ kangnelow he¸a– nosnerin, ew nra hangist˚ Œaøaheˇ ¯ linelow: Ayn Ør˚ T¯r˚ noric piti coyc tay ir ´eøq˚‘ naxan´eli dar´ne– low hamar ir ßoˇovrdi mnacordnerin, oronq pahpanow– aÆ en linelow Asorestanowm ew Egiptosowm, Babelonowm ew E¸ovpiayowm, Σlamowm ew Arewelqowm, Arabiayowm ew Æovi

1369

Esayi

11. 12–13. 4

kˇzinerowm: He¸anosnerin drØæ piti parzi ew hawaqi 12 Isray¯li korowsealnerin, Yowdayi tnic crowaÆnerin pi– ti hawaqi aæxarhi œors ankiwnneric: EŒremi naxan– 13 ´˚ piti veranay, ew Yowdayi ¸ænaminer˚ korstean piti matnowen. EŒrem˚ œpiti naxan´i Yowdayin, ew Yowdan ¯l œpiti naxan´i EŒremin: Aylazgineri nawer˚ piti 14 œowen, miangamic awari piti en¸arken Æovakoˇm˚, ¸¯— arewelcinerin ew ¸¯— edomayecinerin. irenc ´eøq˚ piti bar´racnen nax Movabi vray, ew amenic aøaj amonaci– nerin en hnazandowelow: T¯r˚ piti camaqecni Egiptosi 15 Æov˚, ir ænœi sastkow¸eamb ir ´eøq˚ piti erkari geti vray ow harowaÆi eظ˚ getaberannerin, orp¯szi kØæikov hamar´ak karoˇanan ancnel aynteˇov: Mi ancowˇi pi– 16 ti lini Egiptosowm pahpanowaÆ im ßoˇovrdi hamar, ew Isray¯l˚ piti lini aynp¯s, inœp¯s ayn Ør˚, erb elaw Egip– tacineri erkric: Ayn Ør˚ piti ases. ¡fflrhnergowm em qez, T¯!r, or bar– 12 kacar in´ vray, bayc qo zayroy¸˚ heøacrir in´nic ew o– ˇormecir in´: Aha AstowaÆn im ew Œrkiœ T¯rn im. es yoyss 2 dreci nra vray ew erkiwˇ œem krelow, qanzi T¯rn im Œaøqn ¯ ow im Ørhnow¸iwn˚, ew Œrkow¸iwn eˇaw in´ hamar¿: Ow– 3 raxow¸ean jo—wr aø¯q Œrkow¸ean aˇbiwrneric: Ew ayn Ø– 4 r˚ piti ases. ¡fflrhnergec¯—q Tiroj˚, hnœecr¯—q nra anown˚, nra Œaøq˚ taraÆec¯—q he¸anosneri m¯j, yiæec¯—q, or bar´r ¯ nra anown˚: fflrhnec¯—q Tiroj anown˚, qanzi na meÆameÆ 5 gorÆer katarec, patmec¯—q ayd masin arar aæxarhowm: CnÆac¯—q ew owra—x eˇ¯q, Sioni— bnakiœner, qanzi Isray¯li 6 sowrb˚ ver bar´racaw nra m¯j¿: Amosi ordi Esayow tesilq˚ babelacineri masin ¡Le– 13, 2 ran bar´ownqin, sarahar¸i vray drØ—æ kangnecr¯q, ´er ´ayn˚ bar´racr¯—q nranc vray, mi— vaxec¯q, ´eøqov næa—n ar¯q, do—wrs ek¯q, iæxanne—r, or es hraman tam: Im 3 nowirealnern en nranq, oronc es em berel. elel galis en hskaner˚, orp¯szi gohacowm tan im barkow¸ean˚. mi– ahamowø galis en xindov ow naxatinq ¸aŒowm: Leø– 4 neri vray bazowm ceˇeri ´aynn ¯ hnœowm, karÆes anha– mar ßoˇovowrdner linen. miahamowø hawaqowaÆ ¸agawor–

13. 5–19

5

6

7 8

9

10

11

12

13

14

15 16

17 18

19

Esayi

1370

neri ow ceˇeri ´aynn ¯ hnœowm¿: ZØrow¸iwnneri T¯r˚ hra– man ¯ ar´akel spaøaz¯n azgerin, or gan heøow erkrne– ric. erknayin hastatow¸ean Æayreric hasel ¯ T¯rn ir spaøaz¯nnerov‘ bnajnjelow amboˇj aæxarh˚: Oˇbac¯—q, qanzi mØt ¯ Tiroj Ør˚, ew hasel ¯ AstÆow patowhas˚: Aha ¸¯ inœow bolori ´eøqer˚ piti ¸owlanan, am¯n mar– dow sirt˚ piti doˇay: PatgamaxØsner˚ tagnapi m¯j piti ˚nknen, erkownqi caw˚ piti bøni nranc, inœp¯s Ænndaberoˇ kananc: Trtnjalov m¯k˚ miwsin piti nayi, piti zayranan, ew zayroy¸ic piti karmren irenc d¯m– qer˚, qanzi Tiroj Ørn ahawasik hasel ¯‘li ansahman barkow¸eamb, oxakalow¸eamb ow zayroy¸ov, orp¯szi aæ– xarhn anapat dar´ni ew meˇawornerin veracni aynte– ˇic: Ardarew, erknqi astˇer˚, Hayki hamasteˇow¸ean ew erknayin bolor lowsatowneri het miasin, loys œen talow, aregakn ir Æagman pahin piti xawari, lowsin˚ noynp¯s ir loys˚ œpiti tay¿: ffariqi hamar, ambariætneri meˇ– qeri hamar v˘iø piti ar´akem hamayn aæxarhin, pi– ti korÆanem anirawneri hpartow¸iwn˚, ambartawanne– ri meÆamtow¸iwn˚ piti xonarhecnem: Isk mnacaÆnern aweli yargi piti linen, qan maqowr oskin, mardn aweli yarganqi piti arßananay, qan soŒerakan ¸ankagin qarer˚¿: Ayn Ør˚, erb ZØrow¸iwnneri Tiroj barkow¸iw– n˚ vray hasni, nra zayroy¸ic ow casowmic erkinq˚ piti molegni, ew erkirn ir himqeric piti sasanowi: Kendani mnacaÆner˚ piti linen inœp¯s sarsaŒic ŒaxaÆ ayÆeam ew moloreal oœxar, nranc hawaqoˇ œi linelow, am¯n mard ir ßoˇovrdi mØt piti veradaønay, iwraqanœiwr mard ir er– kir˚ piti Œaxœi: Ov or bønowi, partow¸ean piti mat– nowi, isk mi teˇ hawaqowaÆner˚ srov piti ˚nknen: Nranc ordinerin nranc aœqeri aøaj piti spanen, nranc tner˚ piti koˇopten, isk nranc kananc piti xaytaøaken: ¡Aha nranc vray piti hanem marerin, oronq arhamar– howm en arÆa¸n ow oskin: Nranq eritasardneri aˇeˇ– ner˚ piti jarden, ´er ordinerin œen g¸alow, nranc aœq˚ œi xnayelow ´er manowknerin¿: Ew Babelon˚, or qaˇd¯a– ci ¸agaworic ŒaøapanÆ ¯ koœwowm, piti daønay aynp¯s,

1371

Esayi

13. 20–14. 13

inœp¯s Sodomn ow Gomor˚, oronc AstowaÆ korÆanec: Ayn– teˇ yawiteans yawitenic bnakowoˇ œpiti lini, bazma¸iw ceˇer aylews aynteˇ mowtq œpiti gorÆen, arabacinern aylews aynteˇov œpiti ancnen, hoviwnern aynteˇ aylews hangist œpiti aønen: Aynteˇ kayan en gtnelow vayri gazanner˚, nranc tner˚ lcowelow en aˇaˇakov, aynteˇ bown en dnelow hambarowner˚, dewern en kaqawelow aynteˇ, yowækapariknern en bnakowelow nra m¯j, ozninern en ´ag hanelow nra aparanqnerowm:

20

21

Piti gay ßamanak˚, ætap hasni, œi yapaˇelow, Ører˚ 14 erkar spasel œen talow: T¯r˚ g¸alow ¯ Yakobin, Isra– y¯lin dar´eal ir ˚ntrealn ¯ dar´nelow: Nranq hangist en gtnelow irenc erkrowm, ew pandowxtnern awelanalow en Yakobi tan˚: Nranc ˚ndownelow en he¸anosner˚ ew be– 2 relow en irenc teˇer˚, or ßaøangen ew bazmanan AstÆow erkrowm‘ Æaøanerov ow aˇaxinnerov: Nranc ger aroˇne– r˚ geriner en daønalow, nranc tiroˇner˚ nranc Æaøa– yow¸ean tak en ˚nknelow: Ayn Ør˚ T¯r˚ hangstacnelow ¯ 3 qez qo caweric ow neˇow¸iwnneric ew ayn daßan Æaøayow– ¸iwnic, or nranc hamar katarecir: Ow ays oˇb˚ piti 4 yØrines Babeloni ¸agawori vray ew ases ayn Ør˚. ¡Inœp¯!s aylews œkay harkapahanj˚, inœp¯!s løec koˇoptiœ˚: T¯r˚ 5 xortakec meˇaworneri lowÆ˚, iæxanneri lowÆ˚, zayroy¸ov, 6 soskali harowaÆnerov ow anoˇoq barkow¸eamb oœnœacrec nranc ceˇerin: Oˇj erkir˚ yoysov xaˇaˇowec ew kanœowm ¯ 7 cnÆow¸eamb: Angam Libanani Æaøer˚ cnÆowm en qez ha– 8 mar, Libanani mayrinern asowm en. ¡Ayn Øric, erb dow ˚nkar, antaøahatner˚ mez œen dipel¿: Ayd ban˚ erb 9 patahec qez het, dßoxqn alekoÆowec nerqewowm, mianga– mic otqi kangnecin bolor hskaner˚, oronq erkri iæxan– nern ¯in eˇel, ew bolor azgeri ¸agawornerin veracrin i– renc gaheric: Am¯nq˚ dimecin qez‘ aselov. ¡Dow ¯l mez 10 nman bønowecir ew dar´ar mez p¯s¿: Qo Œaøq˚, qo meÆ 11 owraxow¸iwn˚ dßoxq ijan. cec˚ piti taraÆowi qo tak, isk vrad ord˚ piti pati: Ard, inœp¯!s erknqic ˚nkaw 12 arowseak˚, or Æagowm ¯r aøawØtean. na, or owˇarkwowm ¯r bolor azgerin, ˚nkaw getin ow xortakowec: Mtqid m¯j a– 13

14. 14–30

14 15 16

17

18 19

20

21

22

23

24 25

26

27

28

29

30

Esayi

1372

sowm ¯ir. ¡Erkinq k˚ bar´ranam, im gah˚ k˚ dnem erknayin astˇeric aweli ver. k˚ nstem bar´r leran vray, hiwsisi bar´r leøneri vray. k˚ bar´ranam amperic ¯l ver, k˚ nmanowem Bar´realin¿: Bayc ahawasik dßoxq es ijne– low ew erkri xorqer˚: Ovqer tesnen qez, piti zarmanan qez vray ew asen. ¡Sa ayn mardn ¯, or ahabekowm ¯r erki– r˚, cncowm ¸agawornerin, awerak ¯r dar´nowm aæxarhner, qandowm nranc qaˇaqner˚, gerinerin œ¯r ¸oˇnowm vera– daønal¿: Bolor azgeri ¸agaworner˚ patowov nnjecin‘ am¯n m¯kn ir tan˚, isk dow piti ˚nknes leran vray‘ ib– rew meøel garæeli‘ srakotor bazowm diakneri m¯j, oronq dßoxq en ijnelow: Inœp¯s arna¸a¸ax anmaqowr ´or´˚, aynp¯s ¯l dow œpiti maqrowes, orovhetew apakanecir im erkir˚ ew kotorecir im ßoˇovrdin. yawiteans yawite– nic dow œpiti yiæowes: ffa—r zawak, patrasti—r qo ordi– nerin‘ irenc hayreri meˇqeri pat˘aøov spanowelow ha– mar, orp¯szi otqi œelnen nranq, œnowa˘en erkir˚ ew ayn œlcnen paterazmnerov¿: ¡Piti elnem nranc d¯m, - a– sowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚, - piti korcnem nranc anown˚, nranc zarmn ow zawak˚¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Babelonn awerak piti dar´nem, or aynteˇ oz– niner˚ bnakowen, ew na oœnœow¸ean veraÆowi. ayn piti dar´nem tiˇmi ow korstean xorxorat¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Inœp¯s asaci, aynp¯s piti lini, ew inœp¯s mtaÆel em, aynp¯s ¯l piti katarowi. asorestan– cinerin im erkri m¯j ew im leøneri vray piti kotorem, ¸oˇ nranq otqi tak gnan, ew nranc lowÆn ˚nkni ´er vra– yic, nranc bønow¸iwn˚ veranay ´er paranocic¿: Ays ¯ ayn xorhowrd˚, or xorhec T¯r˚ hamayn aæxarhi masin, ew ays ´eøqn ¯, or bar´racel ¯ hanowr azgeri vray: Ardarew, ayn, inœ sowrb AstowaÆ xorhec, o?v karoˇ ¯ xaŒanel, ew o?v karoˇ ¯ nra bar´racaÆ ´eøq˚ kasecnel: Aylazginerin owˇˇowaÆ ays patgam˚ eˇaw ayn tarowm, erb meøaw Aqaz arqan. ¡Mi— owraxac¯q, o—v dowq, bolo—r aylazginer, ¸¯ ´ez harowaÆoˇneri lowÆ˚ xortakowec, orovhetew Ø´i zarmic dowrs en galis ißi Ænowndner, isk sranc Ænowndneric ¯l‘ ¸ewawor Ø´er: Aˇqatner˚ piti kerakrowen Tiroj ænor–

1373

Esayi

14. 31–16. 3

hiw, tkar mardik piti apren xaˇaˇow¸ean m¯j, isk qo zawakin Na qaˇcov piti spani, qo mnacordnerin ¯l pi– ti kotori: Oˇbac¯—q, qaˇaqneri— darpasner, ´a—yn bar´– 31 racr¯q, tagnapa—Æ qaˇaqner ew bolo—r aylazginer, Æowx elaw hiwsisic, ew aylews oœ oq œi lini: Isk i?nœ patas– 32 xan en talow azgeri ¸agaworner˚, qanzi T¯r˚ hasta– tec Sioni himqer˚, ew nra ænorhiw piti Œrkowen ßoˇovrdi ¸æowaøner˚¿: Patgam movabacineri masin Giæerov piti koto– 15, 2 rowi movabacin, giæerov piti korÆanowi Movabi paris– p˚: Sgac¯—q ´ez, orovhetew korÆanowelow ¯ Gedebon˚‘ ´er meheani teˇ˚: Aynteˇ piti bar´ranaq‘ movabacineri Nabawi vray lac linelow: Oˇbac¯—q, qanzi am¯n glowx ˘a– ˇat ¯ dar´el, bolor bazowkner˚‘ xortakowel: Nra hra– 3 paraknerowm qo—wr´ hag¯q, nra taniqneri vray lac ow ko—Æ ar¯q ew nra Œoˇocnerowm am¯nqd oˇbac¯—q ow lac¯—q: Esebonn ow El¯ilan goyß bar´racrin, nranc ´ayner˚ min– 4 œew Yassa hasan, aha ¸¯ inœow movabacow ´ayn˚ hnœowm ¯ erkar, ew na ˘anaœowm ¯ iren: Movabacow sirtn ir m¯j 5 goœowm ¯ minœew Segor, orovhetew na ereq tarekan erinj ¯: Lowi¸i zaøiverov nranq lac linelov piti bar´ranan qez mØt, Aroniimi ˘anaparhin kotoraÆi vaynasown ew irarancowm piti ˚nkni: Nemerimi jowr˚ piti pakasi 6 ow camaqi, nra xot˚ piti œoranay, ew aynteˇ dalar boys œpiti ˘arowi. mi?¸¯ aydp¯s hnarawor k˚ lini aprel: Nra 7 ´oreri vray piti berem arabacinerin, or grawen, qanzi 8 movabacow sahmanneri boˇoq˚ miacaw galimacow boˇoqin, nra oˇb˚, nra heÆeÆanq˚ hasaw minœew Elimi jrhor˚: Ew 9 fiemoni jowr˚ piti lcowi areamb, qanzi fiemoni vra—y pi– ti berem arabacinerin, soˇownneri p¯s piti owˇarkem erkri vray ow veracnem Movabi zawakin, Ari¯lin ew Ademi mnacordnerin: Mi?¸¯ Sioni dster leø˚ awerak apaøaß ¯ linelow: Mo– 16, 2 vabacineri do—wstr, dow piti lines inœp¯s ¸øaÆ ¸øœni ant¯r mnacaÆ ´ag˚: Sakayn dow ¯l, Aøno—n, Œoqr-inœ 3 erka—r mtaÆir‘ nranc hamar sgoy tner kaøowcelow, oronq, karÆes xawari m¯j, mijØr¯i ßamin hanapaz Œaxœowm en:

16. 4–17. 3 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

17 2

3

Esayi

1374

Nranq zarhowraÆ en, bayc dow œes aøajnordowm. Mova– bi Œaxstakanner˚ qez mØt en pandxtelow, halaÆoˇic qez mØt en apawinelow, qanzi ˚nkaw qo martakic ˚nker˚, koraw iæxan˚, or otqi tak ¯r talis erkir˚: Oˇorma– Æow¸eamb piti hastatowi a¸oø˚, ow nra vray, Daw¸i xorani m¯j, ˘æmartow¸eamb piti bazmi na, ov datelis irawownqin hetamowt piti lini, piti janay ardarow¸iwn anel: Lsecinq Movabi ambartawanow¸ean masin, qanzi na xist hpartacel ¯r, goøozacel ow oxakal dar´el. qo ambartawanow¸iwn˚ es veracri qeznic, bayc oœ aynp¯s, inœp¯s qo kaxardow¸iwn˚, ew oœ ¯l aynp¯s, inœp¯s nranq, or Movabi oˇbn en anowm: Movabi vray piti oˇban bolor nranq, oronq bnakwowm en Dese¸owm, piti mrmnjan ow œa– maœen, qanzi Eseboni daætern ow Sebimayi ayginer˚ now– azecin, azgeri iæxanner˚ kotorecin nra ˚ntir-˚ntir or¸atownker˚, oronq hasnowm ¯in minœew Yazer, taraÆwowm anapatowm, ew nranc æaøawiˇner˚ ´gowelov ancnowm Æovic ayn koˇm: Dra hamar ¯l Yazeri lacov piti lam Sebimayi aygineri vray: O—v Esebon ew El¯ila, ´er Æaøer˚ kotorowe– cin, orp¯szi ´er hown´n ow aygekow¸˚ veranan, ew am¯n inœ korÆanowi: Owraxow¸iwnn ow cnÆow¸iwn˚ piti vera– nan aygineric, ´er aygestanowm owraxow¸iwn œi linelow, ´er hn´annerowm gini œen qamelow, orovhetew ¯—l aygekow¸ œi lini: Aha ¸¯ inœow im aˇiqner˚ qnari nman piti hnœen Movabi hamar, isk im Œor˚, ibrew parisp, norogecir: Ew da qez hamar piti lini amظanq, orovhetew Movab˚ tanjowec ir meheannerowm ew owxtawori nman piti mtni ir ´eøakert køatneri m¯j, oronq œpiti karoˇanan Œrkel nran: Sa ¯ ayn xØsq˚, or T¯r˚ mi ßamanak asac Mova– bi masin ew ayßm noric xØsec‘ aselov. ¡Ereq taroway ˚n¸acqowm, var´kani tarineri p¯s, piti anargowi Mo– vabi Œaøq˚‘ ir oˇj ansahman meÆow¸eamb, ew na piti daønay sakawamard ow annæan¿: Patgam Damaskosi masin: ¡Damaskosn ahawasik piti veranay qaˇaqneri mijic, piti korÆanowi. ya– witean lqowaÆ‘ piti daønay hØteri makaˇateˇi ew na– xirneri hangrowan, ew oœ oq œi linelow, or qæi nranc: Ayl–

1375

Esayi

17. 4–18. 2

ews EŒremi hamar ayn œi daønalow amowr apastan, aylews ¸agaworow¸iwn œi mnalow Damaskosowm, ew oœ ¯l asorineric kendani mnacaÆnern en aynteˇ aprelow, orovhetew na a– weli law œ¯, qan isray¯lacinern ow nranc Œaøq˚¿, - aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚: ¡Ayn Ør˚ Yakobi Œaøq˚ piti nsemanay, nra Œaøqi meÆow¸iwn˚ piti sasanowi: Aynp¯s piti lini, inœp¯s e¸¯ m¯k˚ kangnaÆ coren˚ xowr´-xowr´ hawaqi ir girk˚, apa nra yetewic ˚n¸anay haskaqaˇ˚, kam e¸¯ m¯k˚ Hastatow¸ean hovtowm hask qaˇi, apa aynteˇ mnay xozan˚. kam ¯l nmanowelow ¯ ayn ´i¸enown, ori bar´r ˘iwˇerin mnacel ¯ erkow-ereq ptowˇ, œors-hing hat ¯l‘ nra osterin¿, - aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ: Ayn Ør˚ mardn ir yoys˚ dnelow ¯ ir Ararœi vray, ew nra aœqe– r˚ piti nayen Isray¯li srbin: Aylews œpiti apawinen meheannerin ew oœ ¯l irenc ´eøakert kowøqerin, or irenc isk matner˚ patrastecin, ayl apawinelow en Isray¯– li srbin. o—œ irenc srbazan ko¸oˇnerin en nayelow, o—œ ¯l irenc garæeli kowøqerin: Ayn Ør˚ qo qaˇaqner˚ piti lqowen ow awerak daønan, inœp¯s or Isray¯li zawakneri eresic anhetacan amorhacinern ow xewaciner˚: Qa– ni or dow ¸oˇecir qo Œrkiœ AstÆown ew œyiæecir Tiroj˚‘ qo Øgnakanin, dra hamar ¯l anhawat townk ew anhawat serm piti tnkes: Ayn Ør˚, erb tnkes, piti molorowes: E¸¯ angam kanowx sermanes, piti Æaˇki amøan˚, ayn Ø– r˚, erb ktakelow es, inœp¯s hayrn ¯ ßaøangow¸iwn ¸oˇnowm ir ordinerin: Va!y ´ez, biwrawor azgeri bazmow¸iwnne—r, aynp¯s piti xøovow¯q, inœp¯s alekowtak Æov˚. biwrawor azgeri aliqner˚ piti æaøaœen jreri nman: Biwrawor az– ger˚ nman en yordaøat jreri, aøatabowx jreri bowøn hosanqneri, bayc T¯r˚ nranc piti xeˇ˘acni ew halaÆi heøow, heøow: Yardi mˇeˇi p¯s nranq piti qæowen qamowc, aniwi Œoæow nman Œo¸orkic hoˇmacriw piti arowen: E– rekoyean d¯m sowg piti anen, aøawØt˚ œbacowaÆ aylews goyow¸iwn œen ownenalow: Ays ¯ ´er awaraøowneri baßin˚, ew ßaøangow¸iwn˚ nranc, oronq koˇoptowm ¯in ´ez:

4 5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

Va!y e¸ovpacineri geti ayn koˇmowm aøagastnerin 18 apawinaÆ erkrin, or ˚nÆaner ¯r owˇarkowm Æovov ew 2

18. 3–19. 7

3

4

5

6 7

8

19, 2

3

4

5

6

7

Esayi

1376

magaˇa¸eay hrovartakner‘ jreri kohakneri vrayov, or– p¯szi arag˚n¸ac sowrhandakner˚ gnan goøozacaÆ azgi mØt, azg, or Øtar ¯ ow œar, ew dranic awelin oœ oq œi karoˇ linel, azg, or anyoys ¯ ow otqi tak trowaÆ: Ew ayßm am– boˇj erkri geter˚, inœp¯s aæxarh, bnakecowaÆ en. piti bnakecowi nranc aæxarh˚, erb næan˚ leran vrayic ve– ranay, ew lseli lini Œoˇi ´ayn˚, qanzi aysp¯s asac in´ T¯r˚. ¡Zgoyæ piti linen im qaˇaqowm, inœp¯s mijØr¯i tظ arewic kam amaøayin Øreri an´rewaber ampic¿: Nax– qan hown´˚, erb Æaˇik˚ boˇbojelow lini, erb xaˇoˇi Æa– ˇik˚ bacowi ow azox daønay, manr-mownr oˇkoyzner˚ piti ktren mangaˇov, ˘iwˇer˚ piti haten ow d¯n neten: Am¯n inœ piti ¸oˇnen erknqi ¸øœownnerin ew erkri gazanne– rin. nranc vray piti hawaqowen erknqi ¸øœownner˚, erkri bolor gazanner˚ piti hasnen nranc vray: Ayn ßamanak ZØrow¸iwnneri Tirojn ˚nÆaner piti matowcowen tanjow– aÆ ow xonarh ßoˇovrdi koˇmic, ayd Øreric yetoy ew yawi– tenakan ßamanaknerowm‘ meÆ ßoˇovrdi koˇmic, mi azgic, or otnatak ¯ trowel, bayc yoysov ¯ mnacel ew aprowm ¯ ir aæxarhowm, geti ayn koˇmowm, ayn teˇowm, owr koœowec ZØrow¸iwnneri Tiroj anown˚ Sion leran vray: Tesilq egiptacineri vray Ahawasik T¯r˚, bazmaÆ ¸e¸ewasah amperi vray, galow ¯ Egiptos. egiptaci– neri kowøqer˚ nra ahic piti doˇan, nranc srter˚ pi– ti yowsalqowen: Egiptaciner˚ elnelow en egiptacine– ri d¯m, paterazmelow en eˇbayr˚‘ eˇbØr, ˚nker˚‘ ˚nke– roj, qaˇaq˚‘ qaˇaqi, gawaø˚‘ gawaøi d¯m: ¡Egipta– cineri hoginer˚ piti xøovowen, nranc xorhowrd˚ pi– ti crem, ew nranq harcowm piti anen irenc astowaÆ– nerin ow kowøqerin, irenc meøelaharcowknerin ow vhowk– nerin: Egiptacinerin piti matnem xstasirt mard– kanc ow t¯reri ´eøq˚, daßan ¸agaworner˚ piti tiren nranc¿, - aysp¯s ¯ asowm aha ZØrow¸iwnneri T¯r˚: E– giptaciner˚ ÆovaŒneay jrakoyteric en xmelow, orov– hetew get˚ nowazelow ¯ ew camaqelow: Getern ow geteri jradar´ner˚ qaæowelow en, hawaqowaÆ bolor jrer˚ cama– qelow en, ew bolor margagetinner˚, eˇ¯gi ow kniwni bolor

1377

Esayi

19. 8–22

xit ¸awowtnern ow loøamarger˚, geti ezerqnerin eˇaÆ oˇj kanaœ˚ ew bolor herker˚, oronq geti jrov en mæakwowm, xoræakahar œoranalow en: Λknorsner˚ trtmelow en, geti m¯j bolor kar¸ gcoˇner˚ hogoc en hanelow, canc ew owøkan gcoˇner˚ sowg en anelow: Amaœelow en naew barak ktaw manoˇ ktawagorÆner˚, ew nranq, or behez en gorÆowm: Bo– lor arhestaworner˚ trtmow¸eamb en hamakowelow, bolor tarazagorÆner˚ txrelow en, ew nranc srter˚ cawelow en: Tayani iæxanner˚‘ ¸agawori imastown xorhrdakanner˚, yimaranalow en, nranc ßoˇov˚ daønalow ¯ anmit: Σl inœ– p¯?s k’as¯q arqayin. ¡Imastownneri zawakner enq menq, naxkin ¸agaworneri zawakner¿: Ard, o?wr en qo imas– townner˚, ¸oˇ patmen qez ew asen, ¸¯ inœ xorhowrd xor– hec ZØrow¸iwnneri T¯r˚ Egiptosi masin: Tayani iæxan– ner˚ yimaracan, memŒacineri iæxanner˚ meÆamtacan, oronq molorecnelow en egiptacinerin‘ irenc bolor ceˇe– rov: T¯r˚ molorow¸ean ogi xaønec nranc, ew nranq Egip– tosn am¯n bani m¯j molorecrin aynp¯s, inœp¯s molorwowm ¯ ayn harbaÆ˚, or Œsxowm ¯: Ew ¸oˇ egiptacinern ayl– ews gorÆ œownenan‘ o—œ yetoy ew o—œ ¯l aøaj, o—œ skzbowm ew o—œ ¯l verjowm: Ayn Ør˚ egiptaciner˚ piti daønan ka– nanc nman‘ doˇalov ew zarhowrelov ZØrow¸iwnneri tiroj ´eøqic, or erkarelow ¯ nranc vray: Isk Hr¯astan erki– r˚ piti ahi matni egiptacinerin, ew am¯nqn ¯l, ovqer ayd erkri anown˚ talow linen nranc mØt, piti sarsaŒen ayn xorhrdic, or ZØrow¸iwnneri T¯r˚ xorhec irenc masin: Ayn ßamanak Egiptacineri erkrowm piti lini hing qa– ˇaq, orteˇ mardik xØselow en qananacineri lezowov ew erdowelow en ZØrow¸iwnneri Tiroj anownov: Mi qaˇaq˚ ko– œowelow ¯ Asedek qaˇaq: Ayn Ør˚ Tiroj zohaseˇan˚ line– low ¯ Egiptacineri erkrowm, nranc sahmannerowm Tiroj patowin kangnecowelow ¯ yowæako¸oˇ, or˚ Egiptacineri erkrowm Tiroj hamar yawitenakan næan ¯ linelow: Irenc neˇow¸iwnneri pat˘aøov nranq piti aˇaˇaken Tiroj˚, ew T¯r˚ nranc mØt piti owˇarki mi mardow, or˚ piti Œrki nranc, datastanov ¯ Œrkelow nranc: T¯r˚ yaytni piti daønay egiptacinerin, ow ayn Ør˚ egiptaciner˚ piti

8

9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

19. 23–21. 2

Esayi

1378

˘anaœen Tiroj˚ ew matowcen zoher ow ˚nÆaner, owxt piti dnen AstÆown ew kataren ayn: T¯r˚ meÆameÆ harowaÆner piti hascni egiptacinerin, bayc ew piti lsi ow bßæki nranc, ow nranq piti daønan d¯pi T¯r˚, or˚ piti lsi ow 24 bßæki nranc: Ayn Ør˚ Egiptosic d¯pi Asorestan ˘ana– parh piti lini, asorestanciner˚ piti mtnen Egiptos, egiptacinern ¯l piti gnan asorestancineri mØt. e– 25 giptaciner˚ piti Æaøayen asorestancinerin: Ayn Ørn Isray¯l˚ egiptacineri ow asorestancineri æarqowm er– 26 rord˚ piti lini‘ Ørhnow¸ean arßananalov ayn erkrowm, orn Ørhnelow ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ aselov. ¡fflrhneal lini im ßoˇovowrd˚, or˚ Egiptosowm ¯ ew Asorestanowm, Ørhneal lini im ßaøangow¸iwn˚‘ Isray¯l˚¿: 20 Ayn tarin, erb Tana¸an˚, Asorestani Aøan arqayi koˇmic owˇarkowelov, ekaw Azotos, paterazm mˇec Azo– 2 tosi d¯m ew grawec ayn, aha ayd ßamanak T¯r˚ xØsec Amosi ordi Esayow het ew asac. ¡Gna— ow qowr´d hani—r qo m¯jqic ew hoˇa¸aŒerd ar´aki—r qo otqeric¿: Aydp¯s ¯l 3 arec‘ qaylelov merk ow bokotn: Ew T¯rn asac. ¡Inœp¯s or im Æaøay Esayin qaylec merk ow bokotn, aydp¯s ereq tari egiptacineri ew e¸ovpacineri hamar hraæqner ow næan– 4 ner piti linen: Φoˇ haskanan, or aydp¯s Asorestani arqan geri ¯ tanelow egiptacinerin ow e¸ovpacinerin, eritasardnerin ow Æererin‘ merk ow amظoyq˚ bac, xay– 5 taøakelov egiptacinerin: Ew partow¸ean matnowaÆ egiptaciner˚ piti amaœen e¸ovpacineri pat˘aøov, oronc vray yoys ¯in drel, ew oronq nranc hamar zØrow¸iwn 6 ¯in¿: Apa ayn Ør˚ ayd kˇzow bnakiœner˚ piti asen. ¡A– hawasik menq mer yoys˚ drel ¯inq sranc vray, apawinel sranc Øgnow¸ean˚, bayc sranq irenc an´n angam œkaro– ˇacan Œrkel Asorestani arqayic, isk menq inœp¯?s piti Œrkowenq¿: 21 Tesilq ÆovaŒneay anapati vray: Inœp¯s anapa– tov ancnoˇ mrrik, aydp¯s na ekaw anapatayin erk– 2 ric: Ahawor ¯r ew sarsaŒeli ayn tesilq˚, or erewac in´: Anargoˇn anargowm ¯, aniraw˚‘ anirawow¸iwn gorÆowm: In´ vray yar´akowecin ¯lamaciq, in´ vray ekan parsic pat– 23

1379

Esayi

21. 3–22. 3

gamaworner˚: HeÆeÆowm em ow inqs in´ qajalerowm: Aha ¸¯ inœow m¯js sarsowø ˚nkaw, cawer˚ bønecin in´, inœp¯s Ænndkan knoj˚: ffiaxay, orp¯szi œlsem, ætapeci, orp¯s– zi œtesnem: Mitqs æowarec, yancanqi zgacowm˚ patec in´, marmins doˇ ˚nkaw: Nayi—r, ¸¯ inœ ditaworow¸iwn ow– nes. seˇa—n patrastir, ke—r, xmi—r: Ek¯!q, iæxanne—r, patrastec¯—q ´er vahanner˚, qanzi aysp¯s asac in´ T¯r˚. ¡Inqd an´amb gna d¯—t eˇir, inœ or tesnes‘ k˚ pat– mes¿: Ew es tesay erkow heÆeal, mi heÆeal˚‘ ¯æi vray, miws heÆeal˚‘ owˇti: MeÆ owæadrow¸eamb akanj dreci: ¡Owria– yin kanœir qo ditano—c˚¿, - asac T¯r˚: Ow amboˇj cerek˚ ew oˇj giæer˚ heteweci banakin ow tesay, or galis ¯ noyn heÆeal zoyg˚‘ ´ayn talov ew aselov. ¡Υnkaw, korÆanowec Babelon˚, nra bolor ar´annern ow kowøqer˚ getin ta– palowecin¿: Lsec¯—q, kendani mnacaÆne—r ew tanjowaÆne—r, lsec¯—q ayn, inœ es lseci ZØrow¸iwnneri Tirojic, inœ mez patmec Isray¯li AstowaÆ˚: Tesilq edomayecineri vray: Mi ´ayn in´ kanœowm ¯ S¯ir leran vrayic. ¡Pahpanec¯—q parspabowrger˚¿: Es k˚ pahpanem aøawØt ow giæer: E¸¯ dow in´ harcnes, harcro—w ew ek in´ mØ—t bnakowir¿: Patgam arabacineri masin: Giæerner˚ k˚ nnjes anta– øowm, Dodanimi ˘anaparhin: Υndaøa—j ek¯q ew jo—wr be– r¯q ÆarawaÆnerin, o—v Φemani bnakiœner, haco—v ˚ndaøaj el¯q Œaxstakannerin, orovhetew an¸iw en spanowaÆ– ner˚ ew bazowm‘ molorealner˚, an¸iw en srer˚ ew bazowm‘ larowaÆ aˇeˇner˚, orovhetew bazma¸iw en paterazmowm ˚nkaÆner˚: Aysp¯s asac in´ T¯r˚. ¡Ews mi tari‘ nman var´kani tarowan, ew k˚ veranay Kedari ordineri Œaø– q˚: Kedari aˇeˇnawor ow zØrawor ordineric mnacaÆner˚ ews sakawa¸iw k˚ linen¿, - qanzi Isray¯li T¯r Astowa—Æ˚ xØsec:

3

4

5 6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

Patgam Sioni hovti masin I?nœ eˇar, i?nœ pata– 22 hec qez, ayßm inœo?w dowq bolord izowr taniq bar´ra– caq: Λer qaˇaq˚ lcowec gowßkannerov: O—v per˘aceal 2 qaˇaq, qo viraworner˚ sowserov viraworowaÆner œen, ew qo diaknern ¯l paterazmowm ˚nkaÆ diakner œen: Bo– 3 lor iæxannerd Œaxstakan en dar´el, gerealnerd xstØ–

22. 4–20

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19, 20

Esayi

1380

r¯n kalanaworowaÆ en, qo hzØrner˚, oronq heøow ¯in Œa– xel, anxtir kapanqneri m¯j en: Dra hamar ¯l asa– ci. ¡Φo—yl tow¯q in´‘ daønØr¯n lac linem, mi— aæxat¯q in´ mxi¸arelim ßoˇovrdi dster korÆanman aøi¸ov¿: Arda– rew, Sioni hovtowm ZØrow¸iwnneri Tiroj koˇmic xøovow¸e– an, otnatak talow ew æŒo¸ow¸ean Ør ¯. meÆ ow Œoqr aø– hasarak molorowaÆ‘ tarowberwowm en leøneri vray: Isk ¯lamaciner˚, kapar˘ner aøaÆ, ´i heÆaÆ ew yar´akowoˇ gnderov piti gan, ew qo ˚ntir-˚ntir hovitner˚ piti lcowen kaøqerov, heÆealner˚ erivarnerov piti xcanen qo døner˚: Nranq piti korÆanen Yowdayi erkri darpas– ner˚ ew ayn ßamanak piti tesnen qaˇaqi ˚ntir-˚ntir aparanqner˚, i yayt piti beren Daw¸i bar´r apa– ranqi gaˇtni ancqer˚: Ew piti tesnen, or dranq æat en: Hin jrmowˇ˚ piti æowø tan d¯pi qaˇaq, piti qanden Erowsaˇ¯mi aparanqner˚‘ qaˇaqi parispnern amrac– nelow npatakov: Isk dowq erkow parispneri m¯jteˇ˚, hin jrmowˇic aweli ners, piti jowr han¯q ´ez hamar, a– øanc ´er hayeacqn owˇˇelow nran, or aøajowc æinel ¯r ayn, aøanc nra himnadroˇin heøowic-heøow ˘anaœelow: Ayn Ør˚ ZØrow¸iwnneri T¯r˚ kanœec lac ow koÆ anelow, oˇbalow, ma– zer˚ pokotelow ew qowr´ hagnelow: Isk nranq owraxow¸iwn ow cnÆow¸iwn arecin. arjaøner ¯in spanowm, oœxarner ¯in mor¸owm, orp¯szi mis owten, gini xmen ew asen. ¡Owtenq ow xmenq, orovhetew vaˇ˚ meønelow enq¿: Bayc da hasnelow ¯ ZØrow¸iwnneri Tiroj akanjin: ¡Ew ´er ayd meˇqerin minœew ´er mah˚ ¸oˇow¸iwn œi trowelow¿, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Dow gna—, mti—r diwan, Somnas hander´apeti mØt, ew asa— nran. ¡Inœo?w es ekel aysteˇ, i?nœn ¯ berel qez aysteˇ. dow qez hamar gerezman es Œorel aysteˇ, ßayøi m¯j qez hamar ظewan es æinel¿: Ahawasik ZØrow¸iwnneri T¯r˚ dowrs piti hani ow spani qez, o—v mard, piti merkacni qez qo patmow˘anic ew Œaøapsakic: Qez piti neti meÆ ow ansahman erki– r˚, ew aynteˇ dow piti meønes. qo æqeˇ kaøqer˚ anargan– qi aøarkay piti dar´ni, qo iæxanakan town˚ otnatak piti tay: Qo dirqic ow asti˘anic piti zrkowes: Ayn

1381

Esayi

22. 21–23. 10

Ør˚ piti kanœem im Æaøay Eˇiakimin‘ Qeˇkiayi ordown, nran piti hagcnem qo patmow˘an˚, piti tam nran qo psakn ir ˘oxow¸eamb, qo hazarapetow¸iwn˚ nra ´eø– q˚ piti tam, ew ¸oˇ na hayr daønay Erowsaˇ¯mi ow Yow– dayi erkri bnakiœneri hamar: Daw¸i banaliner˚ piti tam nran. na piti iæxi, ew oœ oq œi karoˇanalow nran hakaøak kangnel: Nran iæxan piti kargem hasta– town mi teˇ, ew ¸oˇ na bazmi ir hØr tan Œaøqi a¸oøin: Φoˇ nran apawinen ir hØr tan bolor patowawor mardik‘ Œoqric minœew meÆ˚: Bolor anظner˚, manr ¸¯ meÆ, minœew karasner˚, na piti baci, ew oœ oq œi karoˇanalow Œakel, piti Œaki, ew oœ oq œi karoˇanalow bacel: Ayn ßama– nak am¯n inœ kaxowaÆ ¯ linelow nranic: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Anerer mard˚ piti æarßowi ir has– tatown teˇic, piti ˚nkni ow korÆanowi, ew nra Œaøq˚ piti veranay nranic¿, - qanzi T¯—r˚ xØsec:

21

22

23

24

25

Patgam Tiwrosi masinOˇbac¯—q, Karqedoni— nawer, 23 qanzi karqedonaciner˚ korÆanowecin ew aylews œen vera– daønay Kitacineri erkric, owr gerow¸ean qæowecin: O?wm 2 en nman ayd kˇzow bnakiœner˚. nman en Œiwnikeci va˘a– øakannerin, oronq ancnowm en Æovov ow meÆ jrerov. va˘a– 3 øakanneri serownd en. inœp¯s amøan˚ hown´n ¯ hawaqwowm, aydp¯s en ayd va˘aøakanner˚ azgeri hamar: ¡Amaœi—r, 4 Sido—n¿, - asowm ¯ Æov˚: flovi zØrow¸iwnn ¯l asowm ¯. ¡Mi– ¸¯ es erkownqi cawov œe?m bønowel, œe?m Ænel, eritasardner œe?m snel, koyser œe?m meÆacrel¿: Erb lowr˚ Egiptosi erkir˚ 5 hasni, viæt˚ piti pati nran Tiwrosi hamar: Gnac¯—q 6 Karqedon, dowq, or ayd kˇzow bnakiœnern ¯q, oˇbac¯—q: Ar– 7 deØq skzbic isk ´er ayd ambartawanow¸iwn˚ œ¯?r, or nra matnow¸ean pat˘aø dar´aw. na ir isk otqerov heøawor pandxtow¸ean piti qæowi: Isk ayd bann o?v mtaÆec Tiw– 8 rosi masin. mi¸¯ na yetin m¯?kn ¯r kam tkar mi oq: Na, nra va˘aøakanner˚ qananacineri patowawor mardik ¯in, nra aøewtrakanner˚ erkri iæxannern ¯in: ZØrow– 9 ¸iwnneri T¯r˚ mtaÆec verj tal akanawor mardkanc oˇj ambartawanow¸ean˚ ew erkri eresin anarganqi en¸ar– kel bolor patowawornerin: Qo ho—ˇ˚ mæakir, orovhetew 10

23. 11–24. 4 11

12

13

14 15

16

17

18

24 2

3

4

Esayi

1382

aysowhetew nawer˚ œen galow Karqedonic, qo ´eøqi zØrow– ¸iwn˚ aylews œi erewalow Æovi vray, dow, or sarsecnowm ¯ir ¸agawornerin: ZØrow¸iwnneri T¯r˚ Qanani hamar hra– mayec‘ korÆane—l nra hzØrow¸iwn˚: Piti asen, ¸¯‘ ¡Σl œæarownakenq ¸ænamanq˚ ew œzrkenq Sioni koys dster˚¿: Otqi— kangnir ew Æovo—v ancir: Sakayn ¸¯kowzew dimes d¯– pi Kitiis, aynteˇ ¯l qez hamar hangist œi linelow: Ew e¸¯ qaˇd¯acineri erkir˚ gnas, or˚, sakayn, noynp¯s awe– rowaÆ ¯ asorestancineric, aynteˇ ews qez hamar dowl ow dadar œi linelow: Sihim˚ nra himq˚ gcec, kangnecrec nra parspabowrger˚, bar´racrec nra aætarakner˚, bayc aha nra parisp˚ tapalowec ow korÆanowec: Oˇbac¯—q, Karqedoni— nawer, qanzi korÆanowec ´er amrow¸iwn˚: Ew piti gay mi Ør, erb Tiwros˚ eظanasown tari lqowaÆ pi– ti lini, aynqan, orqan mi ¸agawori iæxanow¸ean ßa– manakn ¯ linowm, orqan mi mardow keanqi ßamanak˚: Ow eظanasown tari yetoy Tiwros˚ piti daønay aynpisin, inœp¯s aswowm ¯ poøniki ergowm. ¡Qna—r vercrow, ærji—r ow koÆi—r, o—v dow poønkow¸ean lqowa—Æ qaˇaq, la—w nowagir, noric ow noric ergir, or qo yiæatak˚ mnay: Ow eظana– sown tari yetoy T¯r˚ piti ayceli Tiwrosin, or˚ noric noyn kargov piti verahastatowi, inœp¯s aøaj ¯r, ew ayn– teˇ piti katarowi aæxarhi eresin goyow¸iwn ownecoˇ bolor erkrneri ¸agaworneri aøewtowr˚: Nra va˘aøqi æah˚ Tiroj˚ piti nowiraberowi. oœ ¸¯ aøan´in mardkanc hamar piti hawaqen, ayl nra va˘aøqi æah˚ piti pat– kani Tiroj aøjew bnakowoˇnerin, orp¯szi owten, xmen ew, i næan Tiroj hand¯p irenc eraxtagitow¸ean, owrax li– nen: Ahawasik T¯r˚ amayacnelow ¯ aæxarh˚, awerelow ¯ ayn, xortakelow ¯ nra himqer˚ ew canowcir ¯ anelow nra bna– kiœnerin: Noyn baxtin piti arßananan ßoˇovowrd˚ ew qahanan, Æaøan ew t¯r˚, aˇaxin˚ ew tirowhin, mimean– cic œpiti tarberowen gnoˇn ow va˘aøoˇ˚, Œoxatown ew Œoxaøown, partapan˚ ew partat¯r˚: Amboˇjovin pi– ti awerowi erkir˚, lriw piti koˇoptowi erkir˚, qanzi T¯rn ir beranov asac ayd. ¡So—wg ara, orovhetew er–

1383

Esayi

24. 5–20

kir˚ korÆanowec, aæxarhn awerowec ow amayacaw, erkri bar´ownqner˚ sowg mtan¿: Erkirn ir bnakiœnerov meˇan– œec, qanzi zanc aøan Tiroj Ør¯nqner˚, xeˇa¸iwrecin nra patowiranner˚ ew drßecin yawitenakan owxt˚: Nzovq˚ piti ˘araki erkir˚, orovhetew nra bnakiœner˚ meˇq gor– Æecin: Dra hamar ¯l nra bnakiœner˚ tnank piti daø– nan, ew sakawa¸iw mardik en kendani mnalow: Piti sgay ginin, piti sgay aygin, xrax˘anqov tarowaÆner˚ bolo– r˚ hogoc piti hanen: Φmbowkneri cnÆow¸iwn˚ dadarec, ambariætneri hpartow¸iwnn ow meÆow¸iwn˚ teˇi towecin, qnarneri ´ayner˚ løecin: Xmoˇnern amظahar eˇan ow aylews gini œ¯in xmowm, Øˇin daønow¸ean Œoxowec nranc hamar: Bolor qaˇaqnern awerak dar´an, aparanqneri døner˚ goc mnacin, orovhetew ners mtnoˇ œkar: Am¯n, a– m¯n teˇ ginow vra—y oˇbac¯q. am¯n owraxow¸iwn løec, vera– caw oˇj erkri cnÆow¸iwn˚: Awerak qaˇaqner˚ piti lqow– en, kangown mnacaÆ aparanqner˚ piti korÆanowen: Ays am¯n˚ piti katarowi erkri vray, he¸anosneri m¯j: Inœ– p¯s verjin ptowˇ˚ qaˇelow hamar ˘øaqaˇ en anowm ´i¸e– nin, aydp¯s ˘øaqaˇ piti anen ew nranc: Ew erb aygekow¸˚ dadari, nranq bar´ra´ayn piti aˇaˇaken: Isk erkri vray kendani mnacaÆner˚ miahamowø piti owraxanan Tiroj Œaøqov, ew Æovi jrer˚ piti yowzowen: Dra hamar ¯l Tiroj Œaøq˚ piti parowri Æovi kˇziner˚, ew Tiroj a– nown˚ piti Œaøaworowi: O—v T¯r AstowaÆ Isray¯li, erkri Æayreric hraæali Ørhnow¸iwn lsecinq. ¡Yo—ys barepaætin¿. ew ¸oˇ asen. ¡In´ hamar ¯ im xorhowrd˚, im xorhowrdn in´ ew iwrayinneris hamar ¯¿: Va!y nranc, oronq arhamarhowm en, arhamarhelov arhamarhowm en Ør¯nqner˚: Ah˚, gowb˚ ew orogay¸˚ ¸oˇ spaønan ´ez, o—v erkri bnakiœner: Ov or ahic Œaxœi‘ ¸oˇ ˚nkni gowb˚, ew ov or elni gbic‘ ¸oˇ bønowi orogay¸i m¯j: Aha bacowecin erknqi patowhanne– r˚, ew erkri himqer˚ cncowecin: Erkir˚ æŒo¸i ow xøovow– ¸ean m¯j piti ˚nkni, erkir˚ piti tagnapi, tarakowsi ew xonarhowi: Erkir˚ piti æarßowi ow cncowi inœp¯s aygow pahapani tnak, harbaÆi ow ererowoˇi p¯s piti glorow– i ew piti œkaroˇanay otqi kangnel, orovhetew nra vray

5

6

7

8

9

10 11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

24. 21–25. 11 21

22

23

25 2

3 4

5

6

7 8

9

10

11

Esayi

1384

Æanracel ¯ anØr¯now¸iwn˚: Ayn Ør˚ AstowaÆ ir ´eøq˚ pi– ti taraÆi erknayin lowsatowneri vray, isk erkrowm‘ erk– ri ¸agaworneri vray: Ew piti hawaqen nra ßoˇovrdin ow dnen kapanqneri m¯j, piti paæaren amrocner˚ ew æat serowndner anc piti patßen nranc: Ow piti halowi aˇiws˚, korÆanowi parisp˚, qanzi Sioni leran vray ew Erowsaˇ¯mowm T¯rn ¯ ¸agaworelow ew Œaøaworowelow Æereri aøaj: T¯—r AstowaÆ im, es piti Œaøabanem qez, piti Ør– hnem qo anown˚, qanzi sqanœeli gorÆer katarecir‘ aøa– jin xorhowrd˚ ˘æmarit: Ayo—, T¯—r, qaˇaqner˚ veraÆecir hoˇablowrneri, berdaqaˇaqnern irenc himqeric korÆane– cir. ¸oˇ ambariætneri qaˇaq˚ yawitenap¯s œveraæinowi: Dra hamar ¯l aˇqat ßoˇovowrd˚ piti Ørhni qez, zrkow– aÆ mardkanc qaˇaqner˚ piti Ørhnen qez, orovhetew bo– lor xonarh qaˇaqnerin Øgnakan dar´ar, isk ¸æowaøow– ¸iwnic tanjowaÆin‘ apawinow¸ean yark, œar mardkancic Œrkelov nranc: Dow ÆarawaÆneri hamar apaw¯n es ew zrkowaÆ mardkanc hamar‘ ogi ayn ambariætneri d¯m, o– ronc ´eøq˚ matnecir mez‘ ibrew Sionin Æarawi toœorowaÆ mardkanc: ZØrow¸iwnneri T¯rn aynp¯s piti ani, or bo– lor he¸anosnern ays leønerowm owraxow¸iwn vayelen, gini xmen, ØÆowen mrowric maqrowaÆ iwˇov ew hangœen ays leø– neri vray: Patmi—r sa bolor he¸anosnerin, qanzi bo– lor azgeri hamar T¯rn ays xorhowrdn owni: Mah˚ zØra– caw ew kowl towec, bayc AstowaÆ bolori eresic arcownqn ispaø piti ktri, ßoˇovrdi naxatinq˚ piti veracni amboˇj aæxarhic, qanzi sa Tiroj beran˚ xØsec. inœp¯s ampi hovanin yaˇ¸aharowm ¯ tap˚, aynp¯s ¯l Na piti ˚nk˘i hzØrneri bazowkner˚: Ow ayn Ør˚ piti asen. ¡Aha mer T¯r AstowaÆ˚, ori vray yoys ¯inq drel menq, na Œrkec mez, qanzi na ¯ T¯r˚, orin spasowm ¯inq. ek¯—q cnÆanq ew owraxananq mer Œrkow¸eamb¿: AstowaÆ mez hangist ¯ pargewelow ays leønerowm, isk movabacin otqi koxan piti lini, inœp¯s or Ørann ¯ ˘zmwowm kamnasayli tak: T¯rn ir ´eøqer˚ piti erkari aynteˇ ew aydp¯s nran piti ¸æowaøacni ow korÆani, hoˇin piti hawasarecni

1385

Esayi

25. 12–26. 17

nra hpartow¸iwn˚‘ nra vray taraÆelov ir ´eøqer˚: Qo bar´r parispneri amrow¸iwn˚ piti xonarhecni‘ getnin hawasarecnelov ayn:

12

Ayn Ør˚ Hr¯astan erkrowm ays ergn en ergelow. ¡Aha 26 mer zØrawor qaˇaq˚ ew mer Œrkow¸iwn˚, or kangnelow ¯ inœ– p¯s parisp ow patowar: Bac¯—q ´er døner˚. ¸oˇ mtni 2 ßoˇovowrd˚, or yargowm ¯ ardarow¸iwn˚, pahpanowm ˘æmar– tow¸iwn˚, or hogowm ¯ ˘æmartow¸ean masin ew apahovowm 3 xaˇaˇow¸iwn˚: Yoysov apawinecinq qez yawitenap¯s, o—v 4 T¯r: Dow, or xonarhecrir ew nerqew ijecrir bar´ownqne– 5 ri bnakiœnerin, hzØr qaˇaqnern es korÆanowm ew getnin hawasarecnowm dranq: Hez ow xonarh mardik‘ koxotowm, 6 ew aˇqatner˚ otqi tak en talis dranq¿: Barepaætne– 7 ri ˘anaparhnern owˇiˇ en, har¸ ow diwrin en astowaÆa– paætneri ˘anaparhner˚: Tiroj ˘anaparhnern ardar 8 en: Qo anowann enq apawinel menq ew qo yiæatakin, o– rin tenœowm ¯ mer hogin: Giæerov im hogin d¯pi qez ¯ 9 ætapowm, Astowa—Æ, qanzi qo hramanner˚ loys en erkri vray: Ardarow¸i—wn sovorec¯q, o—v erkri bnakiœner, orov– 10 hetew ambariæt˚ papan´owec: Ov erkri vray ardarow– ¸iwn œi owsanowm, na ˘æmarit ban œi katari: Φoˇ kor– œi ambariæt˚, orp¯szi œtesni Œaøq˚ Tiroj: T¯—r, bar´r 11 ¯ qo bazowk˚, bayc nranq da œgiten. piti gitenan ow amaœen, vr¯ßxndrow¸iwn˚ piti spaønay œxratowoˇ ßo– ˇovrdin, ew ayßm ¯l ¸oˇ krak˚ laŒi hakaøakordnerin: T¯—r AstowaÆ mer, to—wr mez xaˇaˇow¸iwn, dow, or am¯n in– 12 œov var´atrel es mez: T¯—r AstowaÆ mer, ¸oˇ qon˚ li– 13 nenq menq. qeznic baci owriæ oœ oqi œgitenq, o—v T¯r, ew qo anownn enq talis: Isk meøaÆner˚ keanq˚ œen tesnelow. 14 bßiækner˚ yarow¸iwn œen karoˇ tal: Dra hamar ¯l oœnœac– rir ow korstean matnecir nranc bolor arownerin. dow 15 nranc glxin œariq kowtakecir, o—v T¯r, œariq awelacrir erkri ŒaøaworowaÆneri vray, taraÆecir aæxarhi bolor koˇmerowm: T¯—r, neˇow¸ean m¯j yiæecinq qez, orovhetew qo 16 towaÆ Œoqr neˇow¸iwn˚ xrat ¯ mez hamar: Inœp¯s or er– 17 kownqi m¯j gtnowoˇ˚, or mØt ¯ Ænndaberelow, ˘œowm ¯ ir ca– weric, aydp¯s eˇanq naew menq qo erkiwˇic, T¯—r, menq, or

26. 18–27. 10 18

19

20

21

27 2 3

4

5 6

7

8

9

10

Esayi

1386

qo sirelin enq. yˇiacanq, erkownqov bønowecinq, Ænecinq ow erkri vray steˇÆecinq Œrkow¸ean qo ogin: Aylews menq œenq korÆanowi, k˚ korÆanowen aæxarhi bnakiœner˚: Pi– ti yaønen ow kangnen meøaÆner˚, oronq gerezmannerowm en, ew owraxanalow en erkri vray, orovhetew ayn cØˇ˚, or qeznic ¯, bßækow¸iwn ¯ nranc hamar, isk ambariætne– ri erkir˚ piti korÆanowi: Gna—, o—v im ßoˇovowrd, mti—r qo ætemaranner˚, Œaki—r qo døner˚, ¸aqnowi—r miaøßa– manak, minœew or ancni Tiroj barkow¸iwn˚, qanzi T¯rn ahawasik ir srbaranic barkow¸iwn ¯ berowm erkri bna– kiœneri vray, isk erkir˚ piti coyc tay ir ariwn˚ ew œpiti ¸aqcni spanowaÆnerin: Ayn Ør˚ T¯r˚ piti qaæi sowrb, meÆ ow hzØr sowr˚ Œaxœoˇ viæap Ø´i vray, galarowoˇ viæap Ø´i vray‘ Æovi m¯j spa– nelov viæapin: Ayn ßamanak mi sqanœeli aygi ¯ linelow, orin tiranal˚ cankali piti lini: ¡Es mi anaøik qa– ˇaq em, qaˇaq, orin paæarel˚ zowr ¯: Es piti harbecnem nran, or giæer˚ grawowi, isk cerek˚ xortakowi nra pa– risp˚: ffeˇaw m¯k˚, or ´eøq œtar nran: O?v ¯, or k’Øgni in´ agaraki m¯j pahpanelow arti hown´˚: Sra hamar paterazmoˇin aysowhetew piti anargem: Aha ¸¯ inœow T¯r˚ katarec ayn am¯n˚, inœ or kargadrec: ¡Ayrowecinq¿, - asowm en ow boˇoqowm nra bnakiœner˚. - ek¯—q nra het xaˇaˇow¸iwn pahenq¿: Yakobi hawaqowaÆ ordiner˚ nor townki nman piti ˚n´iwˇner tan. Piti Æaˇki Isray¯l˚, ew aæxarh˚ piti lcowi nra ptˇov: Mi?¸¯ sa aynp¯s pi– ti viraworowi, inœp¯s or Na harowaÆec nran, kam aynp¯s piti spanowi, inœp¯s or spanec nran: Na pateraz– mov ow naxatinqov ¯ ar´akelow nranc. ¡Dow œ¯i?r, ardeØq, or xstasrtØr¯n ew barkacaÆ hogov mtaÆowm ¯ir spanel nranc¿: Owsti Yakobi anØr¯now¸iwn˚ p¯tq ¯ veranay, ew ays ¯ linelow nra Ørhnow¸iwn˚, erb azatem nran ir meˇqe– ric: Ayn ßamanak nra meheanneri bolor qarer˚ manr Œo– æow p¯s piti Œæren, aylews œen pahpanowelow nranc paæ– tamownqi kowøqer˚, ayl ktor-ktor piti arowen, inœp¯s mayri Æaø˚‘ Œaytahati ´eøqov: E¸¯ mi æ¯n vayr mnay, a– pa piti veraÆowi aynpisi teˇi, owr hØtn ¯ makaˇelow

1387

Esayi

27. 11–28. 10

kam owr lqowaÆ oœxarner en linelow, erkar ßamanak a– nasownneri arØtavayr ¯ daønalow ayn, orteˇ ew nranq hangrowanelow en: Erkar ßamanak anc aynteˇ dalar boys œi gtnowelow, orovhetew ayd teˇ˚ piti œoranay: O—v kanayq, or aha galis ¯q hand¯sic, aøa—j ek¯q, dowq, or ayn ßoˇovowrd˚ œ¯q, orn imastown ¯: Aha ¸¯ inœow ´ez œi g¸alow AstowaÆ, na, or steˇÆel ¯ ´ez: Λer Arariœ˚ ´ez œi oˇormelow: Ayn Ør˚ T¯rn argelq piti dni geti Œosic minœew fiinokorowri koˇmer˚, bayc dowq m¯k aø m¯k hawaqe– c¯—q isray¯lacinerin: Ayn Ør˚ piti hnœecnen meÆ Œoˇ˚, ew nranq, ovqer crowaÆ en Asorestani erkrowm ew koraÆ‘ E– giptosi erkrowm, piti veradaønan ow Erowsaˇ¯mi sowrb leran vray erkrpagen Tiroj˚:

11

12

13

Va!y EŒremi var´kannerid hpartow¸ean psakin, Œaø– 28 qic ¸aøamaÆ mi Æaˇik‘ Œar¸am leran gaga¸in. dowq harbaÆ ¯q, bayc oœ ginowc: Ahawasik Tiroj ahawor 2 ow xist barkow¸iwn˚, or ¸aŒwowm ¯ inœp¯s karkowt, ew apastanelow oœ mi teˇ œkay. na nman ¯ bowøn heˇeˇnerin ow yordaøat jrerin, or oˇoˇowm en erkir˚, ew erkrin hangstow¸iwn ¯ berelow: EŒremi var´kannerid hpar– 3 tow¸ean psak˚ otqi koxan piti lini, ew bar´r le– 4 ran gaga¸in yowsoy Æaˇik˚ Œaøqic piti ¸aøami inœp¯s vaˇahas ¸owz, or, erb orew¯ m¯k˚ nkatowm ¯, deø ´eøq˚ œaøaÆ‘ owzowm ¯ kowl tal: Ayn Ør˚ ZØrow¸iwnneri T¯r˚ yoysi 5 nrbahiws psak piti daønay‘ patrastowaÆ i Œaøs ßo– ˇovrdi mnacordneri, orp¯szi nranq linen hogov ardar 6 ow datastani erkiwˇov yet kangnen Æowlow¸iwnic: Ar– 7 darew, nranq molorowaÆ en giniov, nranq irenc korcrin Øˇow hamar. qahanan ow margar¯n Øˇow hamar yima– racan, ginow hamar cnorowecin. Øˇov harbaÆ‘ nranq dandaœecin ow molorowecin, orovhetew da inqnin yimarow– ¸iwn ¯: Φoˇ ayd molow¸iwnn an¯Æqi baßin daønay, orov– 8 hetew ayd molow¸iwn˚ agahow¸iwnic ¯: O?wm patmenq œa– 9 riqneri masin, o?wm gowßenq ayd, ka¸ic baßanowaÆneri?n, krÆqic ktrowaÆneri?n: O—œ, ˚ndowni—r neˇow¸iwnner neˇow– 10 ¸iwnneri vray. ˚ndowni—r kaskaÆner kaskaÆneri vray: Mi qiœ ¯l, mi qi—œ ¯l ˚ndownir ær¸ownqnerid anzgamow¸ean ha–

28. 11–26 11, 12

13

14 15

16

17

18

19

20 21

22

23 24

25

26

Esayi

1388

mar. ayd ßoˇovrdi het xor¸ lezowov piti xØsen ew asen dranc, ¸¯ qaˇcaÆi hangist˚ da ¯, ew da ¯ aˇ¯t˚. bayc nranq œen kamenowm lsel: Hetewap¯s nranc ¯ owˇˇowaÆ Ti– roj xØsq˚. ¡Υndowni—r neˇow¸iwnner neˇow¸iwnneri vray. ˚n– downi—r kaskaÆner kaskaÆneri vray: Mi qiœ ¯l, mi qi—œ ¯l ˚n– downir, minœew or gnan, ¸ikownqi vray tapalowen, xorta– kowen, tanjowen ow meønen¿: Owremn lsec¯—q Tiroj xØsq˚, o—v neˇowaÆ mardik ew Erowsaˇ¯mi ßoˇovrdi iæxanne—r: Dowq asaciq. ¡Owxt knqecinq dßoxqi het ew daæinq køecinq mahowan het. e¸¯ Œo¸orkowoˇ mrrik ¯l bar´ranay, mez vray œi gay, qanzi sowt˚ mez hamar yoys dar´rinq, owremn stow¸eamb ¯l k˚ paætpanowenq¿: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aha es Sioni himqowm meÆagin qar em dnowm, patowakan ow azniw ankiwnaqar‘ nra himqowm, ew ov or hawatay nran‘ œi amaœi: Yoysov piti hastatem im irawownq˚ ew kæeøqov‘ im oˇormow¸iwn˚, ew izowr irenc yoys˚ piti dnen stow¸ean vray‘ aselov, ¸¯‘ ¡Mez œi hasni mrrik˚, œi veracni mahowan het knqaÆ mer owxt˚¿: Λer yoys˚, or dßoxqi vray ¯, œi hastatowelow, orovhetew e¸¯ Œo¸orkowoˇ mrrik˚ spaønay, otqi tak piti gnaq: Isk erb ayn gay ancni, piti vercni ow tani ´ez, aøawØtic aøawØt, Ør ow giæer piti ancni, ew dowq piti lin¯q œa– riqneri kaskaÆi m¯j: O—v dowq neˇealner, sovorec¯—q lsel: Martnœel ews œenq karoˇ, orovhetew erb hawaqowecinq, tkaracanq inœp¯s ambariætneri leø˚: T¯r˚, barkow¸e– amb li, yaønelow ¯ Gabawonacineri hovtowm ew katarelow ¯ ir gorÆ˚, daøn gorÆ˚, qanzi nra barkow¸iwn˚ Øtari p¯s ¯ datelow, ew Øtari p¯s ¯ vray hasnelow nra daønow¸iw– n˚: Isk dowq mi— cnÆac¯q, or œamranan ´er kapanqne– r˚, qanzi Tirojic, ZØrow¸iwnneri Tirojic lseci aynpisi hastatown ow ktrowk baner, or Na katarelow ¯ oˇj erk– ri vray: Ownkndi—r eˇ¯q ew ansac¯—q im ´aynin, o—wæ dr¯q ew lsec¯—q im xØsqer˚: Mi?¸¯ herkoworn amboˇj Ør˚ k˚ herki, kam mi?¸¯ serm˚ naxap¯s k˚ cani, qani deø na hoˇ˚ œi herkel: Mi?¸¯ nax nra eres˚ œi Œxrecni, yetoy mi Œoqr arjndeˇ ew œaman œi cani, apa sahmanowaÆ teˇowm coren ow gari, korek ow ha˘ar œi sermani: Isk dow piti so–

1389

Esayi

28. 27–29. 11

vores da qo AstÆow ardarow¸eamb, orov ew owrax es li– nelow: Arjndeˇ˚ kalselov œi maqrowi, ew kamnasayli aniw˚ œamani vray œen pttecni. arjndeˇ˚ ¸akiœov ¯ ÆeÆwowm-– anjatwowm, isk œaman˚ hacov ¯ owtwowm: Bayc es ´ez vray yawitean œpiti barkanam, ew oœ ¯l im daønow¸ean ´aynn ¯ ´ez ˘næelow: Ays imastown gorÆer˚ eˇan ZØrow¸iwnne– ri Tirojic: Ard, mtaÆec¯—q, veracr¯—q ´eznic ´er ownayn mxi¸arow¸iwn˚:

27

28

29

Va!y qez, Ari¯—l qaˇaq, Ari¯l, or˚ Dawi¸˚ paæarec, 29 qanzi tØner˚ xaønowecin irar: Armti—q hawaqec¯q ew tar¯ctari ker¯—q, ker¯—q Movabi het miasin: Es neˇ˚ 2 piti gcem Ari¯lin, or nra zØrow¸iwnn ow meÆow¸iwn˚ i– m˚ linen: Es Daw¸i p¯s piti paæarem qez, patn¯æem 3 qez æowrjanaki ew qo æowrjbolor˚ aætarakner piti kang– necnem: Ew qo xØsqer˚ d¯pi hoˇ˚ piti xonarhowen, qo 4 patgamner˚ getni m¯j mtnen. qo kanœ˚ piti lini inœ– p¯s vhowknerin˚, ew hoˇi ˚nderqowm qo ´ayn˚ piti tka– ranay: Ambariætneri meÆow¸iwn˚ piti daønay anowi Œo– 5 æow nman, qez zrkoˇneri bazmow¸iwn˚‘ maˇowaÆ xnki p¯s: Ew mi akn¸ar¸owm aycelow¸ean piti gay ZØrow¸iwnne– 6 ri T¯r˚‘ ¸ndiwnov, orotowmov ow bar´rabarbaø kanœov, Œo¸orkowaÆ mrrikov ew laŒoˇ kraki bocov: Inœp¯s gi– 7 æeroway erazi m¯j yaytnowaÆ tesilqowm, bolor he¸anosne– ri bazmow¸iwn˚ yar´akowelow ¯ Erowsaˇ¯mi ow aynteˇ ha– waqowaÆneri vray, naew nranc vray, oronq neˇowm en nran: Bayc inœp¯s or erazi m¯j qaˇc en zgowm ew owtowm ow ar¸– 8 nanalov tesnowm, or da sin eraz ¯r, ew kam inœp¯s m¯k˚, or erazowm Æarawowm ¯ ew xmowm ow ar¸nanalov noric Æa– raw ¯ mnowm, ew izowr ¯ ancnowm hogow ayd cankow¸iwn˚, aydp¯s piti lini naew bolor he¸anosneri meÆow¸iwn˚, o– ronq zØrqov hawaqowecin ew elan˚ndd¯m Erowsaˇ¯mi ew Si– on leran: Apæahar eˇaq, yimaracaq, ¸mreciq, ¯—l aweli 9 ¸mreciq, harbeciq, bayc o—œ ginowc ew o—œ ¯l Øˇowc. qan– 10 zi T¯r˚ ´ez yimarow¸ean ogi xmecrec ew xcanec ´er, ´er margar¯neri, ´er iæxanneri ow ´er tesanoˇneri aœqer˚: Φoˇ ays bolor patgamner˚ ´ez hamar linen inœp¯s knqow– 11 aÆ namaki xØsqer, or˚ erb tan orew¯ grag¯t mardow ew

29. 12–30. 1

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

22

23

24

30

Esayi

1390

asen nran‘ ˚n¸erci—r ayd, piti asi. ¡ffem karoˇ ˚n¸ercel, orovhetew knqowaÆ ¯¿: Ew noyn gir˚ piti tan mi mar– dow ´eøq˚, or˚ taøer œi ˘anaœowm, ow asen nran‘ ˚n¸erci—r ayd, na piti patasxani‘ kardal œgitem: T¯rn asowm ¯. ¡Ays ßoˇovowrd˚ mØt ¯ in´ ir beranov, ir ær¸ownqne– rov ¯ meÆarowm in´, bayc srtov heøacel ow mekowsacel ¯ in´nic. zowr ¯ in´ paætowm, mardkanc patowirannern ow vardapetow¸iwnnern ¯ owsowcanowm: Dra hamar es ¯l piti Œoxem ayd ßoˇovrdin, piti aylaŒoxem nran, pi– ti korcnem imastownneri imastow¸iwn˚ ew arhamarhem xorhrdakanneri xorhowrdner˚¿: Va!y nranc, ovqer xo– rin xorhowrdner en xorhowm, bayc aøanc Tiroj. va!y nranc, ovqer ¸aqown xorhowrdner en xorhowm, ow nranc gorÆer˚ xawari het en: Nranq asowm en. ¡O?v k˚ tesni mez, o?v piti imanay, ¸¯ inœ enq anowm¿: Bayc œ¯? or dowq browti kaw ¯q. mi?¸¯ steˇÆowaÆn ir steˇÆoˇin k’asi, ¸¯‘ do—w œes in´ steˇÆel, kam araraÆn‘ Ararœin, ¸¯‘ imastow¸eamb œes ararel in´: Ωat œ¯‘ qiœ ßamanak k’ancni, ew Liba– nan˚ k˚ daønay inœp¯s Qerm¯l leø˚, isk Qerm¯ln antaø k˚ hamarowi: Ayn ßamanak xowler˚ piti lsen ayd growaÆqi xØsqer˚, ew xawari ow m¯gi m¯j gtnowoˇ koyreri aœqer˚ pi– ti tesnen. aˇqatnern owraxow¸eamb piti cnÆan Tiroj hamar, ew yoys˚ korcraÆ mardik piti lcowen xndow¸eamb: AnØr¯n˚ piti veranay, ambartawan˚ piti anhet kor– œi, anirawner˚ piti oœnœanan œariqneri m¯j, nranc het‘ naew nranq, ovqer xØsqov stipowm ¯in mardkanc meˇan– œel, irenc yandimanoˇneri bolori dønerin ¸akard ¯in la– rowm ew anardarow¸eamb Æøowm irawownq˚: Owsti ew T¯rn aysp¯s ¯ asowm Yakobi tan masin, or na ˚ntrec Abraha– mic. ¡Hima Yakob˚ œi amaœelow, Isray¯l˚ hima eresi goyn˚ œi Œoxelow, bayc erb nranc ordiner˚ tesnen im gorÆer˚, piti srbacnen im anown˚, piti srbacnen Yakobi srbin ow piti erknœen Isray¯li AstÆowc: Hogov molorowaÆner˚ piti ˘anaœen imastow¸iwn˚, trtnjacoˇner˚ piti so– voren hnazandowel, ¸o¸ovaxØs lezowner˚ piti sovoren barbaøel xaˇaˇow¸iwn¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Va!y ´ez, apsta—mb ordiner, qan–

1391

Esayi

30. 2–16

zi xorhowrd ¯q anowm, bayc oœ im kamqov, daæinq ¯q køowm, bayc oœ im hogov, meˇqeri vray meˇqer ¯q bardowm: A– øanc in´ harcnelow gnowm ijnowm ¯q Egiptacineri erki– r˚‘ ffiarawonic Øgnow¸iwn gtnelow ew egiptacinerin ´ez ¸ikownq dar´nelow: Bayc ffiarawoni paætpanow¸iwn˚ ´ez hamar amظ ¯ linelow, isk egiptacinerin apawinel˚‘ na– xatinq. qanzi Tayanis erkrowm iæxanner˚ œar pat– gamaberner en. zowr teˇ˚ janq k˚ ¸aŒe?n mi ßoˇovrdi hamar, oric o—œ æah ew o—œ ¯l Øßandakow¸iwn ow Øgowt ¯ li– nelow irenc, ayl‘ amظ ow naxatinq¿: Tesilq anapatowm neˇow¸ean ew taøapanqi m¯j gtnowoˇ œorqotanineri ma– sin: AøiwÆn ow aøiwÆi koriwn˚ ew ißern ow ¸øœoˇ ißeri ´a– ger˚, irenc gan´er˚ bar´aÆ ¯æerin ew irenc harstow¸iwn˚ draÆ owˇteri vray, gnowm en mi azgi mØt, oric irenc Ø– gowt ow Øßandakow¸iwn œi linelow, ayl‘ amظ ow naxatinq: Egiptacinerin, oronq izowr ew apardiwn en Øgnowm ´ez, yaytni—r. ¡Zowr ¯ ´eznic stacaÆ mer mxi¸aranq˚¿: Ard, nsti—r ow gri—r taxtaki vray ew grqi m¯j, orp¯szi da pahpanowi ir ßamanaki hamar ew yawiteans yawitenic, qanzi ßoˇovowrdn anhawat ¯, ordiner˚‘ sowt, oronq œka– mecan hetewel AstÆow Ør¯nqin: Nranq margar¯nerin a– sowm ¯in. ¡Mi— margar¯ac¯q, ayl xØsec¯—q mez hetow mez patmec¯—q mi ayl molorow¸ean masin. mez ye—t dar´r¯q ayd ˘anaparhic, heøacr¯—q mez ayd æawˇic, mer mijic ha– nec¯—q Isray¯li AstÆow Ør¯nqner˚¿: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm T¯r˚‘ Isray¯li sowrb˚. ¡Orovhetew dowq anarge– ciq ayd xØsqer˚ ew apawineciq snoti stin, trtnjaciq ew yoys driq dra vray, ayd pat˘aøov ¯l ´er meˇqer˚ ´ez hamar piti daønan ayn anaøik qaˇaqi‘ iskoyn xorta– kowaÆ parspi p¯s, or˚ grawowaÆ ¯, ew orin hasel ¯ yan– karÆaki korÆanowm: Nra korÆanowm˚ nman ¯ linelow brow– ti xec¯ anظi jardowelown, aynqan manr ŒærowaÆ, or o– rew¯ m¯k˚ dranic mi ktor ¯l œgtni, orp¯szi dranov krak vercni ew kam karoˇanay mi qiœ jowr aønel¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚‘ Isray¯li sowrb AstowaÆ˚. ¡Erb dar´i gas ew hogoc hanes, ayn ßamanak k’apres ew k’imanas, ¸¯ or– teˇ es gtnwowm¿: Orovhetew yoysd drel ¯ir snoti baneri

2

3

4 5

6

7

8 9

10 11

12

13

14

15

16

30. 17–28

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Esayi

1392

vray, dra hamar ¯l snoti dar´aw ew ´er zØrow¸iwn˚: Dowq œ¯iq kamenowm lsel, ayl asowm ¯iq. ¡Menq k˚ Œaxœenq mer erivarnerov¿: Dra hamar ¯l Œaxstakan piti daønaq: Asowm ¯iq. ¡Menq k˚ Œaxœenq mer arag˚n¸ac erivarne– rov¿: Dra hamar aøawel arag˚n¸ac piti linen nranq, oronq ´ez halaÆelow en. qanzi m¯ki aˇaˇakic haza– r˚ piti Œaxœi, hingi aˇaˇakic‘ tas˚ hazar˚, minœew or mnaq leran vray ccowaÆ ´oˇi nman ew kam inœp¯s blri vray kangnecowaÆ qarako¸oˇ: Sakayn æowtov AstowaÆ noric g¸alow ¯ ´ez, ver ¯ kenalow, orp¯szi oˇormi ´ez: T¯r AstowaÆ mer dataworn ¯: Erani! bolor nranc, ovqer spa– sowm en nran, orovhetew ardar ßoˇovowrd˚ piti bnakowi Sionowm: Ew Erowsaˇ¯m˚ lalov piti paˇati, ¸¯‘ oˇormi—r in´: Piti oˇormi qez, piti g¸ay qo ´aynin ow aˇaˇakin, h¯nc or tesni ow lsi qez: T¯r˚ neˇow¸ean m¯j qez‘ hac ew ¸æowaøow¸ean m¯j jowr piti tay. ¯l qez œen mØtenalow nranq, ovqer molorecnowm ¯in qez, orovhetew aœqerd ba– cowelow en qez molorecnoˇneri hand¯p, ew akanjnerd qez molorecnoˇneri yetewic lselow en nranc asaÆ xØsqer˚, ¸¯‘ ¡Sa ¯ ˘anaparh˚, aysteˇov gnanq¿, ew kam ¸¯‘ ¡D¯pi a—j, kam‘ d¯pi ´a—x¿: Dow piti pˇÆes arÆa¸apat ew oskepat kowøqer˚, piti Œæres dranq ew ¸aŒes inœp¯s daætani jowr, inœp¯s aˇb‘ piti heøacnes dranq: Ayn ßamanak qo hoˇi sermeri hamar an´rew piti lini, qo ho– ˇi hacn ow berq˚ piti linen aøat ow yowø¸i, ew ayn Ør˚ qo hØter˚ piti araÆen Œar¸am ow ˚ndar´ak vayrowm: Λer arjaønern ow ezner˚, oronq hoˇn en varowm, piti owten yard‘ xaønowaÆ garow het, or berelow en kalic: Ayn Ør˚ bolor bar´r leøneri ew bolor bar´raber´ blowrneri vray jowr piti bxi, erb oœnœanan æater˚, ew korÆanowen aæ– tarakner˚: Ayn Ør˚ lowsni loysn aregaki loysi p¯s piti lini, isk aregaki loys˚ piti lini eظnapatik æat, pi– ti daønay eظ˚ Øroway loysi œaŒ, ow T¯r˚ piti bowßi ir ßoˇovrdi kraÆ harowaÆ˚, piti bowßi qo v¯rqeri cawer˚: Ahawasik, erkar tariner ow bazowm ßamanakner anc pi– ti gay Tiroj anown˚‘ barkow¸eamb vaøowaÆ ew Œaøqov li. barkow¸eamb li en linelow nra æowr¸eri ow berani xØsqe–

1393

Esayi

30. 29–31. 4

r˚: Nra barkow¸iwnn ow casowm˚ kraki p¯s piti laŒen, isk nra hogin, inœp¯s ´or˚ lcowoˇ yordahos heˇeˇ, piti hasni minœew paranoc˚: Ew piti baßani ow xøovow¸e– an matni azgerin‘ irenc snoti molorow¸ean hamar, pi– ti halaÆi nranc molorow¸iwn˚ew nranc hani mimeanc d¯m: Mi?¸¯ dowq hanapaz owraxow¸eamb piti mtn¯q im srbow– ¸iwnner˚, mi?¸¯ am¯n ßam tØnaxmbow¸iwnnerov, cnÆow¸e– amb ow Œoˇerov piti mowtq gorƯq Tiroj leø˚‘ Isray¯li sowrb AstÆow mØt: T¯r˚ lseli piti dar´ni ir Œaøawor ´ayn˚, coyc piti tay ir bazki zayroy¸˚‘ srtmtow¸eamb ow casman amenakowl bocov, krak sŒøoˇ ir ahawor barkow– ¸eamb, inœp¯s ew jrheˇeˇov ow sastkataraŒ karkowtov: Asorestanciner˚ piti ˚nk˘owen Tiroj ´aynic ew ayn ha– rowaÆneric, or Na hascnelow ¯ nranc: Ew irenc Øgnakan– ner˚, oronc vray yoys ¯in drel, am¯n koˇmic ærjapatman m¯j en aønelow nran. Œoˇerov ow ¸mbowkov nranq æat an– gam ŒoxniŒox piti køowen nranc d¯m ow oœ ¸¯ vaˇØrØq, ayl h¯nc ßamanakin vr¯ßxndir piti linen nrancic: Ew ard, mi?¸¯ ´ez hamar ews naxatesowaÆ ¯ ¸agaworel: Xor ´ori m¯j Œayt ¯ dizowaÆ, meÆ Œaytakoytn ¯ borboqowel hrov. Tiroj zayroy¸n ¯ borboqowaÆ, inœp¯s ÆÆmbov li ´or:

29

30

31

32 33

34

Va!y nranc, ovqer Øgnow¸iwn gtnelow hamar ijnowm en E– 31 giptos, ovqer heÆealnerin ow martakaøqerin en apawi– nowm, ¸¯ æat en, ew ´ieri meÆ bazmow¸ean˚. nranq Isray¯li srbi vray yoys œen dnowm, AstÆown œen Œntøowm: Bayc T¯rn 2 imastown ¯, nranc vray œariq ¯ berelow, ew nra xØsq˚ œi anargowi. na k˚ kangni œar mardkanc tneri, nranc sno– ti yoysi vray: Egiptaci mardown en apawinowm ew oœ ¸¯ 3 AstÆown, ´ieri marminnerin, ¡bayc Øgnow¸iwn œi lini. T¯– r˚ ir ´eøq˚ k’erkari nranc vray, ew Øgnoˇner˚ tanjanqi k’en¸arkowen, isk nrancic Øgnow¸iwn spasoˇner˚ k˚ kor– Æanowen, am¯nqn anxtir k’oœnœanan: Aysp¯s asac in´ 4 T¯r˚. ¡Inœp¯s or aøiwÆ˚ ew aøiwÆi koriwn˚ mønœowm en d¯– pi ayn ors˚, ori vray en yar´akwowm, aynp¯s ¯l inq˚ piti bacakanœi, leøner˚ lcni ir ´aynov, ew nranq partow¸e– an piti matnowen, nra barkow¸ean sastkow¸iwnic piti halowen. aydp¯s ¯ ijnelow ZØrow¸iwnneri T¯r˚ Sion leran ew

31. 5–32. 11 5

6

7

8

9 10

32 2

3

4

5

6

7

8 9

10

11

Esayi

1394

nra blowrneri vray¿: Inœp¯s ¸ewaÆoˇ ¸øœownner˚, aydp¯s ¯l ZØrow¸iwnneri T¯r˚ piti hovani lini Erowsaˇ¯min, nra ¸ikownqin kangni, Øgni, Œrki ew aprecni: Dar´¯—q d¯pi T¯r˚, o—v Isray¯li ordiner, or gaˇtni ow œar xorhowrdner ¯q xorhowm. qanzi ayn Ør˚ mardik piti veracnen irenc arÆa¸¯ ew osk¯ kowøqer˚‘ irenc ´eøqeri gorÆaÆ meˇqer˚: Ew asorestancin piti ˚nkni, bayc oœ mardow srov. mardow sowr˚ œi owtelow nran, na Œaxowsti piti matnowi, bayc oœ sowseri pat˘aøov. nra eritasardner˚ ews partow¸e– an piti matnowen: Nranq, ovqer bantarkowaÆneri p¯s ¸aqnowaÆ en linelow ßayøeri m¯j, noynp¯s partow¸ean en matnowelow. Œaxœoˇn ¯l piti bønowi: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Erani! nran, ov zawak owni Sionowm, ew owm taneciner˚ Erowsaˇ¯mowm en¿: Aha mi ¸agawor, or ardarow¸eamb piti ¸agawori, ew iæxanner, oronq irawownqov piti iæxen: Ew ayn mard˚, orn ir mtqern ¯ ¸aqcnowm, aynp¯s piti lini, inœp¯s yord jreri m¯j ¸aqnowaÆ m¯k˚: Isk Sion˚ nmanowelow ¯ mi Œaøa– wor geti, or yordel ¯ toœorowaÆ erkrowm: Aylews yoys œen dne– low mardkanc vray, ayl irenc akanjner˚ pahelow en lselow hamar. tkarneri srter˚ piti ansan ow hnazandowen, ¸o¸ovaxØs lezownern aragØr¯n piti sovoren barbaøel xaˇaˇow¸iwn: Σl œen dimelow yimarin, or lini irenc iæ– xan, ew oœ ¯l qo paætØneanern en aselow, ¸¯‘ lo—wø kac. qanzi yimar˚ yimarow¸iwn dowrs k˚ tayew ir srtowm Œowœ baner k˚ mtaÆi‘ anØr¯now¸iwn anelov, AstÆow masin molo– row¸iwnner xØselov, halaÆelov qaˇcaÆ hoginerin ew Æara– waÆ mardkanc datark ar´akelov: ffaragorÆern anØr¯n xorhowrdner en xorhowm‘ aniraw xØsqerov apakanelov xeˇ˘erin ew dati ßamanak arhamarhelov aˇqatneri xØsq˚. isk ardarner˚ imastown baner en xorhowm, ew ayd xorhowrd˚ kay ow k˚ mnay: O—v barekecik kanayq, ek¯q aka—nj dr¯q im ´aynin, ew dowq, dowstre—r, xohe—m eˇ¯q ow lse– c¯—q im xØsqer˚: Cawov ow tagnapov piti yiæ¯q tarekan tØneri Ører˚, qanzi aygekow¸˚ nowazec, canqs˚ dada– rec, ew aylews yet œen galow: Zarhowrec¯—q, barekecikne—r, trtmec¯—q, meÆamitne—r, hanowec¯—q, merkac¯—q, qo—wr´ hag¯q,

1395

Esayi

32. 12–33. 7

la—c eˇ¯q ew ko—wrÆq ÆeÆec¯q sireli handeri hamar ew aygi– neri berqi hamar: Im ßoˇovrdi hoˇowm Œowæ ow molaxot piti bowsni, ew bolor aparanqneri mijic owraxow¸iw– n˚ piti veranay. Œar¸am qaˇaqi aparanqner˚ piti lqowen: Piti lqen ayd qaˇaqi harstow¸iwn˚ ew canka– li tner˚, qo awanner˚ yawitenap¯s qaran´awneri piti veraÆowen, ciøer˚ piti zowar˘anan aynteˇ, ew hØter˚ piti araÆen, minœew or bar´ric ´ez vray gay Hogin, ew Qerm¯ln anapat daønay, Qerm¯l leøn antaø hamar– owi, ew irawownq˚ hangrowani anapatowm, ardarow¸iw– n˚ bnakowi Qerm¯lowm: Ardarow¸ean gorÆer˚ xaˇaˇow¸e– amb piti katarowen, ardarow¸iwn˚ andorrow¸iwn piti hastati, yoys ownecoˇner˚ yawitean piti mnan: Ew im ßoˇovowrd˚ piti bnakowi xaˇaˇow¸ean qaˇaqowm, piti bnakowi yoysov ew lini apahov ow hangist: E¸¯ karkowt ¯l ¸aŒowi, nranc vray œi galow: Antaøowm bnakowoˇner˚ noynp¯s piti linen aynp¯s apahov, inœp¯s nranq, oronq daætowm en: Erani! nranc, ovqer serm en canowm ayn bolor jreri mØt, owr otq en dnowm ezn ow ¯æ˚:

12 13

14

15

16 17

18

19

20

Va!y nranc, ovqer ¸æowaøacnowm en ´ez: Sakayn ´ez oœ 33 oq œi karoˇ ¸æowaøow¸ean matnel. ov or arhmarhowm ¯, ´e—z œ¯, or arhamarhowm ¯, qanzi ´ez arhamarhoˇner˚ par– tow¸ean piti matnowen. inœp¯s or ´or´eri vrayi cec˚, aynp¯s ¯l nranq partow¸ean piti matnowen: T¯!r, oˇor– 2 mi—r mez, qanzi menq mer yoys˚ drel enq qez vray: Anha– watneri serownd˚ korÆanowec, isk mer Œrkow¸iwn˚ neˇow– ¸ean ßamin qeznic ¯ galow: Qo ´ayni ahic ßoˇovowrdne– 3 r˚ yimaracan, ew qo erkiwˇic he¸anosner˚ crowecin: Aha 4 ´er meÆ ow Œoqri koˇopowt˚ piti hawaqowi aynp¯s, inœ– p¯s m¯k˚, or morex ¯ hawaqowm Œosic. aydp¯s ¯l Æaˇrelow en ´ez: Sowrb ¯ mer T¯r AstowaÆ˚, or bar´ownqnerowm ¯ 5 bnakwowm, ori ænorhiw Sionn irawownqov ow ardarow¸eamb ¯ lcowel: Nranq irawaciØr¯n partow¸ean matnowecin, isk 6 mer Œrkow¸iwn˚ piti lini mer gan´eri ænorhiw: Mez hasan Tiroj imastow¸iwn˚, han˘ar˚ ew astowaÆapaætow¸iwn˚. aha dranq en ardarow¸ean gan´er˚: Ahawasik nranq 7 sarsaŒowm en ´er ahic. owmic or vaxenowm ¯iq, ire—nq en

33. 8–21

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

Esayi

1396

´eznic vaxenowm. patgamaworner en owˇarkowm, orp¯szi daønØr¯n lac linelov‘ xaˇaˇow¸iwn aˇersen: Nranc ˘a– naparhner˚ ktrowecin, he¸anosneri ah˚ handartowec, ew veracaw nranc het knqowaÆ owxt˚. aylews nranc mard mi— hamar¯q: Sowg arec ew tkaracaw erkir˚, Libanann amظahar eˇaw, Saron˚ margagetni daæti veraÆowec, Galilian ew Karmelos˚ merkacan: ¡Ayßm elnelow em es, asowm ¯ T¯r˚, - ayßm Œaøaworowelow em, ayßm bar´ranalow em: Aha piti tesn¯q, aha amظahar piti lin¯q, zowr piti lini ´er hogow zØrow¸iwn˚, ew krak˚ ´ez piti ˘ara– ki: He¸anosner˚ agaraki m¯j xan´owaÆ Œæi nman piti daønan‘ ayrowaÆ ow lqowaÆ: Φoˇ heøwowm gtnowoˇner˚ lsen‘ inœ or katareci, ew mØt eˇoˇner˚ ˘anaœen im zØrow¸iw– n˚¿: AnØr¯nner˚ merßowecin Sionic. doˇn ¯ bønel amba– riætnerin: Ew ard, o?v piti patmi ´ez, ¸¯ krak˚ borbo– qowel ¯, kam o?v piti yaytni ´ez yawitenakan kayani ma– sin: Ov ardarow¸eamb ¯ ˚n¸anowm, xØsowm ˘æmarit owˇow masin, atowm anØr¯now¸iwnn ow anirawow¸iwn˚, ir ´eøqer˚ heøow pahowm kaæaøqic, Æanracnowm akanjner˚, orp¯szi œlsi arean vrißaøow¸ean masin, Œakowm aœqer˚, orp¯s– zi anardarow¸iwn˚ œtesni, ¡ na hastatown apaøaßi bar´r an´awi m¯j ¯ bnakowelow. hac piti trowi nran, jrov ews apahovowaÆ piti lini na: Dowq tesnelow ¯q ¸aga– worin ir Œaøqi m¯j, ´er aœqer˚ heøowic ditelow en erki– r˚, ow ´er hogin xorhelow ¯ AstÆow erkiwˇi masin: O?wr en gragirner˚, o?wr en xratatowner˚, o?wr ¯ na, ori ´eøqin ¯ ßoˇovrdi meÆ ow Œoqrin snowcoˇneri haæiw˚. na xorhrdi œnstec ßoˇovrdi het, orn anteˇeak ¯r ow Æanralezow, o– rovhetew œ¯r lsowm. vat¸aracaÆ mi ßoˇovowrd, or lsaÆi masin œ¯r owzowm mtaÆel: Aha mer Œrkow¸ean qaˇaq Si– on˚. ´er aœqer˚ piti tesnen Erowsaˇ¯m qaˇaq˚‘ meÆacaÆ, aynpisi vrannerov, oronq œen teˇaæarßowelow, yawiteans yawitenic œen æarßowelow nra vranneri ccer˚, œen xzowelow ew dranc paranner˚, qanzi ´ez hamar meÆ ¯ Tiroj a– nown˚: Λern ¯ linelow ayn erkir˚, owr geter˚ ew jrancqner˚ laynahown en ow jraøat. ayn ˘anaparhov dow aylews œes gnalow, œen gnalow ew qo varaÆ nawer˚, orovhetew meÆ ¯

1397

Esayi

33. 22–34. 11

mer AstowaÆ˚ ew mez œi antesi: T¯rn ¯ mer hayr˚, T¯rn ¯ mer datawor˚, T¯rn ¯ mer iæxan˚, T¯rn ¯ mer ¸agawo– r˚, T¯rn ¯ mer Œrkiœ˚, na ¯ Œrkelow mez: Ktrowecin qo paranner˚, orovhetew œdimacan, kaymn ¯l ¸eqowec ew œi bacelow aøagast˚ ow œi parzelow drØæ˚ minœew korstean matnowel˚? Aynowhetew bazowm kaˇer awaraøow¸iwn piti kataren: Ψoˇovowrd˚, or bnakwowm ¯ dranc m¯j, œpiti a– si, ¸¯‘ tanjowecinq, orovhetew nra meˇqerin ¸oˇow¸iwn ¯ linelow:

22

23

24

MØ—t ek¯q ow lsec¯—q, o—v he¸anosner, aka—nj dr¯q, o—v iæ– 34 xanner. ¸oˇ lsi erkir˚‘ ir m¯j gtnowoˇneri het, aæxarh˚‘ ir m¯j aproˇ ßoˇovowrdneri het: Tiroj zayroy¸˚ bo– 2 lor azgerin ¯ owˇˇowaÆ, barkow¸iwn˚ nranc bolor bazmow– ¸iwnneri d¯m ¯, orp¯szi oœnœacni nranc‘ matnelov spa– now¸ean. isk nranc viraworner˚ piti ˚nknen dita– 3 past, nrancic nexahot piti Œœi, leøner˚ piti ¸rjowen nranc areamb: Erknayin bolor zØrow¸iwnner˚ piti ha– 4 lowen, erkinq˚ magaˇa¸i p¯s piti galarowi, bolor ast– ˇer˚ caÆ piti ¸aŒowen inœp¯s or¸atownki terew kam inœp¯s ¸zenowc vayr ˚nknoˇ terew: Sowrn im, or harbel 5 ¯ erknqowm, ayßm ijnelow ¯ edomayecineri vray ew korste– an datapartowaÆ ßoˇovrdi vray‘ datastani hamar: Tiroj sowr˚ yagecel ¯ areamb, owøel ¯ gaøneri, cowleri 6 ow xoyeri ˘arpov, qanzi Tiroj hamar Bosorayowm‘ zo– haberow¸iwn, isk edomayecineri erkrowm meÆ spand ¯ li– nelow: Nranc het piti ˘zmowen meÆameÆner˚, naew xo– 7 yern ow cowler˚. erkir˚ piti harbi nranc areamb, ew hoˇ˚ nranc ˘arpov piti lcowi: Ardarew, Tiroj datasta– 8 ni Ørn ¯, Sioni datastani hatowcman tarin. ew nra 9 ´orer˚ ´iw¸ piti daønan, isk nra hoˇ˚‘ ÆÆowmb. nra 10 hoˇ˚, inœp¯s ´iw¸, zØr ow giæer piti vaøowi ew yawite– nap¯s œi hangœelow: Nra Æowx˚ ver piti bar´ranay, ew na serndic serownd piti awerowi, æat ow æat ßamanak– ner piti awerowi, ew œi linelow oœ oq, or ancni aynte– ˇov: Aynteˇ bnakow¸iwn piti hastaten ¸øœownnern ow 11 ozniner˚, cinern ow agøawner˚, nra m¯j piti jnjowen ow awerak daønan œaŒowaÆ sahmanner˚, yowækaparikner˚

34. 12–35. 9 12

13

14

15

16

17

35 2

3 4

5 6

7

8

9

Esayi

1398

piti bnakowen aynteˇ: Nra iæxanner˚ piti dada– ren goyow¸iwn ownenalowc, nra ¸agawornern ow meÆameÆ– ner˚ piti korÆanowen: Nra qaˇaqnerowm ew amrocne– rowm Œæaber Æaø piti bowsni: Hambarowneri bnakate– ˇi ew jaylamneri hangrowan piti daønay na, owr dewern ow yowækapariknern en handipelow ew mimeanc ´ayn talow: Aynteˇ piti hangrowanen yowækaparikner˚, orovhetew i– renc hamar hangist en gtnelow: Aynteˇ oznin ´ager pi– ti hani, ew erkir˚ zgowæow¸eamb snowcelow ¯ nra ´agerin: Aynteˇ mimeanc en handipelow eˇjerowner˚ ew irar eres en tesnelow. nranq ¸owov piti bazmapatkowen, nrancic m¯kn angam œi nowazelow, ˚nkern ˚nkeroj pakas œi zgalow, qanzi T¯rn ¯ aydp¯s hramayel nranc, Nra Hogin ¯ nranc hawaqel: Na ¯ nranc ayd vi˘akin arßanacrel, nra ´eøqn ¯ nranc ker baßanel‘ yawiteans yawitenic: Nranq piti ßaøangen serndic serownd ew hangrowan gtnen aynteˇ: Φoˇ owraxanay ÆarawaÆ anapat˚, ¸oˇ cnÆay ana– pat˚ ow Æaˇki inœp¯s æowæan˚: Φoˇ Æaˇki ow cnÆay Yor– danani anapat˚. nran piti trowi e—w Œaøq˚ Libana– ni, e—w patiw˚ Karmelosi, ow im ßoˇovowrd˚ piti tesni Œaøq˚ Tiroj ow vehow¸iwn˚ mer AstÆow: O—wß aø¯q, lqowa—Æ ´eøqer ow tkaracaÆ Ænkner, mxi¸arowec¯—q, ¸owlasi—rt mardik, gØtepndowec¯—q ew mi— erknœ¯q: Ahawasik mer As– towaÆ˚ datastanov piti hatowci ew vr¯ßxndir lini, na inq˚ piti gay ow Œrki mez: Ayn ßamanak koyreri aœqer˚ piti bacowen, ew xowleri akanjner˚ lsen: Ayn ßamanak kaˇ˚ eˇjerowi p¯s piti vazi, ew ÆanraxØsneri lezown parz piti daønay, qanzi jowr piti bxi anapatowm, ew get‘ ÆarawaÆ hoˇowm: Jrazowrk teˇer˚ l˘akneri piti veraÆowen, ew toœorowaÆ hoˇowm aˇbiwri jrer piti bxen: Aynteˇ ¸øœownnern owrax piti ˘øowoˇen, ew hØter˚ maka– ˇateˇ piti gtnen, aynteˇ margagetinner en linelow ew ˘ah˘owtner: Aynteˇ maqowr ˘anaparh piti lini, ew ˘a– naparh˚ sowrb piti koœowi, ayd teˇov piˇÆ˚ œpiti anc– ni, ¡piˇÆ mardkanc hamar aynteˇ ˘anaparh œi linelow, - mtamolor mardik angam, ayd teˇov ˚n¸analov, œpiti molorowen: Aynteˇ aøiwÆ œi linelow, ow œar gazanneric oœ

1399

Esayi

35. 10–36. 11

m¯kn aynteˇov œi ancnelow ew aynteˇ amenewin œi linelow. ayd teˇov piti gnan ŒrkowaÆner˚ ew Tiroj hamar hawa– qowaÆner˚: Piti veradaønan ow cnÆow¸eamb gan Sion, ew nranc glxi vray yawitenakan owraxow¸iwn piti lini, Ørhnow¸iwn ow cnÆow¸iwn piti lini nranc glxi vray, ow– raxow¸iwn˚ piti dimawori nranc, caw˚, trtmow¸iwnn ow heÆow¸iwn˚ piti anhetanan:

10

Aynp¯s patahec, or Ezekiayi ¸agaworow¸ean tasn˚- 36 œorserord tarowm Asorestani Seneqerim arqan yar´ak– owec Hr¯astani amowr qaˇaqneri vray ew grawec: Aso– 2 restani arqan Laqisic meÆ zØrqov Erowsaˇ¯m, Ezeki– a arqayi mØt owˇarkec fiaŒsakin, or˚ ekaw kang a– øaw Ktaw spitakecnoˇneri agaraki ˘anaparhi ve– rewi awazani jrmowˇi mØt: Nran nerkayacan Qeˇkia– 3 yi ordi Eˇiakim˚, or˚ hazarapetn ¯r, gragir Somnas˚, or hrovartakner ¯r growm, ew AsaŒi ordi Yovaq˚, or˚ atenadpirn ¯r: fiaŒsak˚ nranc asac. ¡Gnac¯q yayt– 4 nec¯—q Ezekiayin, or aysp¯s ¯ asowm Asorestani meÆ ar– qan. ¡O?wm vray es yoys drel. xorhrdov kam berani xØsqe– 5 rov paterazmi harc k˚ lowÆowi?. isk hima o?wm vray es yoys drel, or œes hnazandwowm in´: Aha dow yoysd drel es jax– 6 jaxowaÆ eˇegneay cowpi‘ egiptacow vray, orin e¸¯ orew¯ m¯k˚ yenowi‘ piti xortakowi, ew ayn piti ˚nkni ´eøqic. aha aydpisin ¯ Egiptosi ffiarawon arqan amenqi ha– mar, oronq apawinel en nran: Isk e¸¯ as¯q, ¸¯‘ mer T¯r 7 AstÆown enq apawinel, apa mi?¸¯ da na œ¯, ori bar´radir meheannern ow zohaseˇanner˚ Ezekian qandec ew Hr¯as– tanin ow Erowsaˇ¯min hraman towec, or miayn ir aøjew gtnowoˇ zohaseˇanin erkrpagow¸iwn matowcen: D¯ ow– 8 remn ek¯q miac¯—q im tiroj˚‘ Asorestani arqayin, ew es ´ez erkow hazar erivar ktam, e¸¯ dowq karoˇanaq dranc hamar heÆealner tal: Ew dowq, or yoys ¯q drel Egiptosi 9 vray, nranc heÆealneri ow erivarneri vray, inœp¯?s piti karoˇanaq køowel im tiroj aæxarhakal zØrapetneric orew¯ m¯ki het: Ard, i—nœ ¯, aøanc Tiroj hramani? enq 10 ekel ays erkir˚‘ nra het paterazmelow hamar: T¯rn in´ asac. ¡Gna— ayd erkir˚ ew aweri—r ayn¿: Apa Eˇiakim˚, 11

36. 12–37. 2

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

37 2

Esayi

1400

Somnas˚ ew Yovaq˚ asacin nran. ¡Mez‘ qo Æaøaneri het xØsi—r asorer¯n, orovhetew menq ayn haskanowm enq, mez het hr¯er¯n mi— xØsir. inœo?w es aydp¯s xØsowm, or has– ni ayn mardkanc akanjin, oronq parispneri vray en¿: fiaŒsak˚ nranc asac. ¡Mi?¸¯ miayn ´er tiroj mØt kam ´ez mØt ¯ owˇarkel in´ im t¯r˚, or xØsem ays baner˚, ew o?œ ardeØq ayn mardkanc mØt, oronq nstowm en ayd pars– pi vray, orp¯szi ´ez het miasin œowten irenc aˇb˚ ew œxmen irenc m¯z˚¿: fiaŒsak˚ otqi elaw ew bar´r ´aynov hr¯er¯n kanœec ow asac. ¡Lsec¯!q Asorestani meÆ arqayi ¸agaworakan patgamner˚: Aysp¯s ¯ asowm arqan. ¡Φoˇ Ezekian ´ez œmolorecni aynpisi xØsqerov, oroncov œi ka– roˇ Œrkel ´ez: Ew ¸oˇ œxabi ´ez Ezekian, ¸¯ AstowaÆ Œrkelow ¯ ´ez, ew ays qaˇaq˚ Asorestani ¸agawori ´eøq˚ œi matnowelow: Mi— ls¯q Ezekiayin¿: Aysp¯s ¯ asowm Aso– restani arqan. ¡E¸¯ dowq ´er barin ¯q kamenowm, ek¯q i—n´ yan´now¯q, ew iwraqanœiwrd k’owt¯q ´er aygow ew ¸ze– now ptowˇ˚ ow k˚ xm¯q ´er jrhori jowr˚, minœew or gam ew tanem ´ez mi erkir, or nman ¯ ´er erkrin, erkir coreni ow ginow, hacaøat ow aygeæat: Φoˇ ´ez œxabi Ezekian‘ aselov, ¸¯‘ ¡AstowaÆ piti Œrki ´ez¿. ardeØq azgeri as– towaÆner˚ karoˇaca?n Asorestani arqayi ´eøqic Œrkel irenc ays kam ayn erkir˚: O?wr en Ema¸i ow ArŒa¸i as– towaÆner˚, o?wr ¯ SeŒarowim qaˇaqi astowaÆ˚. mi¸¯ im ´eøqic karoˇaca?n Œrkel Samarian: Ayd bolor azgeri astowaÆneric ardeØq o?r m¯kn ¯r, or karoˇacaw im ´eøqic Œrkel ir erkir˚, or ´er AstowaÆn ¯l karoˇanay im ´eøqic Œrkel Erowsaˇ¯m˚¿: Lowø mnacin nranq ew oœ mi patas– xan œtowin, orovhetew ¸agawor˚ hramayel ¯r patasxan œtal: Apa Qeˇkiayi ordi Eˇiakim˚, or˚ hazarapetn ¯r, gragir Somnas˚, or˚ hrovartakner ¯r growm, AsaŒi ordi Yovaq˚, or˚ atenadpirn ¯r, Ø´iqner˚ patøelov, ve– radar´an Ezekiayi mØt ew nran haˇordecin fiaŒsaki xØsqer˚: Ezekia arqan, lselov ays xØsqer˚, patøec ir pat– mow˘an˚, qowr´ hagaw ew mtaw Tiroj town˚: Aynowhetew E– ˇiakim hazarapetin, gragir Somnasin ew Æer qahana–

1401

Esayi

37. 3–17

nerin, oronq qowr´ ¯in hagel, owˇarkec Amosi ordow‘ Esayi margar¯i mØt, or asen nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm Ezekian. ¡AysØr neˇow¸ean ow naxatinqi, kætambanqi ow barkow– ¸ean Ør ¯, mi Ør, erb Ænndkani erkownqi ßamn ¯ hasel, bayc na œi karoˇanowm Ænndaberel: Φoˇ qo T¯r AstowaÆ˚ lsi fiaŒsaki xØsqer˚, orin owˇarkec ir t¯r˚‘ Asoresta– ni arqan, orp¯szi na naxati kendani AstÆown, naxa– ti aynpisi xØsqerov, oronq lsec qo T¯r AstowaÆ˚: Ard, aˇersi—r qo T¯r AstÆown mnacaÆneris hamar¿: Ezekia arqayi paætØneaner˚ nerkayacan Esayown: Ew Esayin asac nranc. ¡Ays ban˚ k˚ haˇord¯q ´er tiroj˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡ffvaxenas ayn xØsqeric, or lsecir, ew oron– cov naxatecin in´ Asorestani arqayi patgamaworne– r˚: Aha es arqayi m¯j xøovow¸ean ogi k˚ sermanem. lowr aønelov‘ na k˚ veradaønay ir aæxarh˚ ew ir erkrowm sri baßin k˚ daønay¿: fiaŒsak˚ imanalov, or Asoresta– ni arqan heøacel ¯ Laqisic, qani or paæarel ¯ Lobnan, veradar´aw ow hasaw Asorestani arqayi mØt: Ew erb e¸ovpacineri Φarak arqan dowrs ekaw sran paæarelow, na yet ekaw aynteˇic ew patgamaworner yˇec Ezekiayi mØt‘ yaytnelov. ¡Aysp¯—s asac¯q Hr¯astani Ezekia ar– qayin. ¡Φoˇ qez œmolorecni AstowaÆ, orin dow apawinel es‘ aselov, ¸¯ Erowsaˇ¯m˚ œi matnowi Asorestani arqayi ´eøq˚: Bayc mi?¸¯ dow œes lsel, ¸¯ Asorestani ¸agawor– nern i—nœ Ør˚ gcecin bolor erkrnerin, inœp¯—s korÆanecin nranc: Isk, i—nœ ¯, dow Œrkowelo?w es: Mi?¸¯ astowaÆne– r˚ Œrkecin im ayn azgerin, oronc im hayrer˚ korstean matnecin. Gozan˚, Xaøan˚, fiaŒe¸˚, oronq gtnwowm en Ema¸i erkrowm: O?wr en Ema¸i ew ArŒa¸i ¸agaworner˚, o?wr en SeŒarowim qaˇaqi, Anayi ew Gawayi ¸agaworner˚¿: Ezekian, patgamaworneri ´eøqic vercnelov hrovarta– k˚, kardac, mtaw Tiroj townn ow ayn Œøec Tiroj aøaj: Ezekian aˇØ¸qi kangnec Tiroj aøaj ew asac. ¡ZØrow– ¸iwnneri— T¯r, Astowa—Æ Isray¯li, or bazmowm es qerovb¯– neri vray, dow es aæxarhi bolor ¸agaworow¸iwnneri mia—k AstowaÆ˚, do—w ararecir erkinqn ow erkir˚: Xonarhi—r qo akanj˚, o—v T¯r, ew lsi—r. T¯—r, ba—c qo aœqer˚ ew nayi—r, o—v T¯r.

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15, 16

17

37. 18–31

18 19

20

21

22

23

24

25 26

27

28

29

30

31

Esayi

1402

lsi—r, T¯—r, ew imaci—r ayn patgamner˚, or owˇarkec Asores– tani Seneqerim arqan‘ naxatelow hamar kendani Ast– Æown: Ardarew, Asorestani ¸agawornern awerecin ha– mayn aæxarhn ir erkrnerov, hroy ˘arak dar´rin nranc kowøqer˚ ew korÆanecin, qani or nranq astowaÆner œ¯in, ayl‘ mardow ´eøqov kertowaÆ Œayt¯ ow qar¯ kowøqer: Bayc ard, T¯—r AstowaÆ mer, azati—r mez nranc ´eøqic, orp¯s– zi aæxarhi bolor ¸agaworow¸iwnner˚ gitakcen, or dow es miak AstowaÆ˚¿: Apa Amosi ordi Esayin owˇarkowec E– zekiayi mØt ow asac nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Lseci ayn aˇØ¸qner˚, oroncov paˇatecir in´‘ ˚ndd¯m Asorestani Seneqerim arqayi¿: Aha ays ¯ ayn patgam˚, or yaytnec AstowaÆ nra masin. ¡flaˇrec ow arhamarhec qez, o—v Sioni koys dowstr˚, qo yetewic hegnanqov nayec Erowsaˇ¯mi dowstr˚: O?wm vray ¸aŒe– cir qo naxatinqn ow œarow¸iwn˚, o?wm vray es bar´racrel ´aynd, inœo?w hayeacqd œes yaøowm bar´ownqin‘ d¯pi Isray¯li sowrb˚: Inœo?w patgamaworneri mijocov naxatinq hasc– rir Tiroj˚: Dow asowm ¯ir, ¸¯‘ ¡Im kaøqeri bazmow¸eamb leøneri bar´ownq˚, Libanani Æayrer˚ elay, kotoreci nra bar´r mayriner˚, nra geˇecik no˘iner˚ ew mtay nra an– taøi amenabar´r koˇmer˚, kamowrj gceci ew camaqecri jrern ow bolor jrambarner˚¿: Mi?¸¯ dow œes lsel, ¸¯ awe– li aøaj, hin ßamanak, inœ em arel es. kanxatesel em ew ayßm ¯l yaytnowm em, or korÆanelow em he¸anosnerin irenc amrocneri m¯j, naew bolor berdaqaˇaqneri bnakiœnerin: Λeøqic bac ¸oˇi, ew nranq œoracan, dar´an inœp¯s tani– qi vray ayrowaÆ xot, inœp¯s œoracaÆ s¯z: Ard, es gitem qo teˇn ow hangrowan˚, gitem, ¸¯ or ˘amŒov es gnowm ow galis: Qo zayroy¸n ow barkow¸iwn˚, qo maˇ´otow¸iwnn in´ hamar aknerew en, dra hamar ¯l lkam piti hagcnem qo møow¸in ow san´‘ qo kzakin ew yet piti dar´nem qez noyn ˘anaparhov, orov ekar: Isk qez hamar, Ezekia—, ¸oˇ sa næan lini. ays tari piti owt¯q sermanowaÆ˚, miws tarin piti owt¯q mnacordner˚, isk errord tarin pi– ti can¯q ow hn´¯q, ayginer tnk¯q ew owt¯q nranc ptowˇ˚: Hr¯astanowm mnacaÆner˚ armatner piti ar´aken d¯pi

1403

Esayi

37. 32–38. 9

nerqew ew ptowˇ piti tan verewowm, orovhetew nranq E– rowsaˇ¯mowm piti linen, ew ŒrkowaÆner˚‘ Sion leran vray. ZØrow¸iwnneri Tiroj naxan´axandrow¸eamb ¯ aydp¯s li– nelow¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm Asorestani ¸agawori masin. ¡Na œpiti mtni ayd qaˇaq˚, neter œpiti ar´aki dra vray, da œpiti Œaki vahannerov ew oœ ¯l patn¯ænerov piti paæari da, ayl piti veradaø– nay ayn noyn ˘anaparhov, orov ekel ¯, ew œpiti mtni ayd qaˇaq˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Piti pahpanem ayd qa– ˇaq˚, orp¯szi Œrkem da‘ in´ ew im Æaøay Daw¸i hamar¿: Apa Tiroj hreætak˚ elaw ew Asorestani banakic ha– riwr ow¸sownhing hazarin spanec: AøawØtean ver kena– lov‘ gtan bolori anæownœ diakner˚: Ew Asorestani Se– neqerim arqan noric dar´aw, gnac ow bnakowec Ninow¯owm: Ew minœ na ir Nasraq astÆow ta˘ari m¯j erkrpagowm ¯r ir kowøqin, nra ordiner˚‘ Adramel¯q˚ ew Sarasar˚, srov spanecin nran ew irenq Œaxstakan gnacin Hayastan: Isk nra Œoxar¯n ¸agaworec nra ordin‘ Asordan˚:

32

33

34

35

36

37

38

Ayn ßamanak Ezekian hiwandacaw mahacow hiwandow– 38 ¸eamb. Amosi ordi Esayin ekaw nra mØt ow asac. ¡Ays– p¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Patow¯—r towr tand hamar, orovhetew meønelow es, œes aprelow¿: Ew Ezekian eres˚ ærjec d¯pi 2 pat˚, aˇØ¸q arec ow asac. ¡O—v T¯r. yiæi—r in´, T¯!r, 3 qanzi qo aøaj ardarow¸eamb ow ˘æmarit srtov ˚n¸acay ew qez hamar ha˘eli gorÆer katareci¿: Apa meÆ cawov lac eˇaw Ezekian: Ew T¯r˚, xØsqn owˇˇelov Esayown, a– 4 sac. ¡Gna— ew asa— Ezekiayin, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm qo hØr‘ 5 Daw¸i T¯r AstowaÆ˚. ¡Lseci qo aˇØ¸qi ´ayn˚ ew tesay qo arcownqner˚. ahawasik qo keanqi ßamanaki vray awe– lacnowm em tasnhing tari. Asorestani arqayi ´eøqic 6 piti Œrkem qez ow ays qaˇaq˚, piti pahapan linem ays qaˇaqin¿: Ew Tiroj koˇmic ¸oˇ sa næan lini qez, 7 ¸¯ AstowaÆ katarelow ¯ ayn xØsq˚, or asac. ¡Ahawa– 8 sik es yet em dar´nelow qo asti˘annerin ˚nkaÆ stower˚. qo tan tas˚ asti˘annerov nerqew ijaÆ æoˇq˚ es ta– s˚ asti˘anov yet em ærjelow¿: Ew æoˇq˚ bar´racaw tas˚ asti˘an, hasaw aynteˇ, owr stowern ¯r ijel: Hr¯asta– 9

38. 10–39. 2

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21 22

39

2

Esayi

1404

ni arqay Ezekiayi aˇØ¸q˚ ayn ßamanak, erb na hiwan– dacaw ew apaqinowec hiwandow¸iwnic. ¡Es asowm ¯i, ¸¯ erb im Ørern spaøowen, mnacaÆ tariners ¸oˇaÆ‘ ˚nkne– low em gerezmani døner˚: Asowm ¯i, ¸¯ erkri vray aylews œem tesni AstÆow Œrkow¸iwn˚, ¯l œem tesni mard ow bna– kiœ: Zrkoweci es im azgatohmic, ¸oˇi im mnacaÆ kean– q˚, or˚ elaw ow heøacaw in´nic, inœp¯s qandwowm ¯ kangown taˇawar˚: Im hogin in´nic aha owr or ¯ piti anjatowi, inœp¯s jowlhaki ostayn˚, or mØt ¯ ktrowelow: Ayn Ør˚ da– tapartowaÆ mnaci minœew aøawØt. ases aøiwÆ˚ jard¯r im bolor oskorner˚, zØr ow giæer datapartowaÆ mnaci: Πœowm ¯i inœp¯s ÆiÆeønak˚ ew aˇawnow nman mnœowm, orov– hetew aœqers tkaracan nayelowc d¯pi erknqi bar´ownq˚‘ d¯pi T¯r˚, or˚ Œrkec in´, Œaratec im hogow cawer˚ ew inqn ¯l sahmanec im bolor tariner˚‘ i daønow¸iwn im an– ´i: Ayd masin qez patmowec, T¯—r, ew dow ar¸nacrir im hogin, es mxi¸aroweci ew apreci: Ahawasik xaˇaˇow– ¸ean Œoxowec im daønow¸iwn˚. dow Œrkecir im hogin, or œkorÆanowem, in´nic yet vanecir im bolor meˇqer˚: Ge– rezmanowm gtnowoˇner˚ œ¯, or piti xostovanen qez, me– øaÆner˚ œen, or piti Ørhnen qez, ew oœ ¯l qo oˇormow¸eann en yowsalow nranq, ovqer gerezman en ijnowm: Aproˇner˚ piti Ørhnen qez, inœp¯s es ayßm: Aysowhetew manowkner piti Ænem, or patmen qo ardarow¸ean masin, o—v Œrkiœ im T¯r: Ew im keanqi bolor Ørerin qo astowaÆayin ta˘a– ri aøaj œem dadarelow saˇmosaranov Ørhnergelow qez¿: Apa Esayin Ezekiayin asac. ¡Φzi œi—r vercrow, manri—r ew di—r v¯rqid vray, ew piti aøoˇjanas¿: Isk na pa– tasxanec. ¡Da næan ¯, or AstÆow ta˘a?r˚ piti mtnem¿: Ayn ßamanak Babeloni arqan Marodaq Baˇdan˚‘ Baˇ– dani ordin, patgamaworner owˇarkec Ezekiayi mØt‘ hro– vartaknerov ow now¯rnerov, orovhetew lsel ¯r, ¸¯ na hi– wandacel ¯ mer´imah ew aøoˇjacel: Nranq owraxow¸iwn pat˘aøecin Ezekiayin, or˚ coyc towec nranc ir gan´eri tner˚, xnkeri ow ØÆaneliqneri, oskow ew arÆa¸i, z¯nqeri bolor pahestner˚, am¯n ban, inœ kar ir gan´arannerowm: Ir tan˚, ir amboˇj t¯row¸ean sahmannerowm ban œmnac,

1405

Esayi

39. 3–40. 10

or Ezekian nranc coyc œtar: Ew aha Esayi margar¯n nerkayacaw Ezekia arqayin ew asac nran. ¡I?nœ en a– sowm ayd mardik, o?r koˇmeric en ekel mØtd¿: Isk Ezekian patasxanec. ¡Heøawor aæxarhic en ekel mØts, Babelo– nic¿: Esayin asac. ¡I?nœ tesan qo tan m¯j¿: Ezekian patasxanec. ¡Am¯n ban, inœ or kay im tan˚, tesan: Ban œkay im tan m¯j, or œtesn¯in, tesan naew im gan– ´er˚¿: Esayin asac nran. ¡Hima dow lsi—r ZØrow¸iwnneri Tiroj patgamner˚. ¡Aha galow en Ører, erb piti xlen am¯n ban, inœ or kay qo tan m¯j, inœ or hawaqel en qo hayrer˚ minœew aysØr: Dranq Babelon piti tarowen, oœ mi ban œen ¸oˇnelow¿: AstowaÆ asac, ¸¯ piti tarowen naew qo ordineric æater˚, oronq qeznic en linelow, oronc dow es Ænelow, tanelow ew nerqininer en dar´nelow Babeloni ¸a– gawori palatowm¿: Isk Ezekian asac Esayown. ¡Tiroj ayd xØsq˚, or dow yaytnecir, bari ¯. ¸oˇ ardarow¸iwn ow xaˇaˇow¸iwn lini im Ørerowm¿:

3

4

5 6

7

8

¡Mxi¸arec¯—q, mxi¸arec¯—q im ßoˇovrdin, - asowm ¯ As– 40 towaÆ, - dowq‘ qahananerd, Erowsaˇ¯mi srto—v xØsec¯q ew 2 mxi¸arec¯—q nran, orovhetew na li ¯ taøapanqov¿: Φoˇ nra meˇqerin ¸oˇow¸iwn lini, qanzi ir meˇqeri hamar na Tiroj koˇmic krknaki hatowcowm stacaw: Anapatowm 3 kanœoˇi ´aynn ¯. ¡Patrastec¯—q Tiroj ˘anaparh˚ ew har¸ec¯—q mer AstÆow æawiˇner˚: Bolor ´orer˚ piti lcow– 4 en, ew bolor leønern ow blowrner˚ piti caÆranan, dßowa– rin teˇer˚ piti diwrin daønan, ew aøaparner˚‘ daæ– ter: Piti yaytnowi Tiroj Œaøq˚, ew am¯n mi marmnawor 5 piti tesni AstÆow Œrkow¸iwn˚, qanzi T¯—r˚ xØsec¿: Mi 6 ´ayn asowm ¯‘ kanœi—r: Asowm em‘ i?nœ kanœem: ¡Imaci—r, a– m¯n marmin nman ¯ xoti, ew mardow amboˇj Œaøq˚ nman ¯ xotaÆaˇki: Xot˚ œoranowm ¯, nra Æaˇik˚ ¸aŒwowm, o– 7 rovhetew nra vray Œœowm ¯ Tiroj æownœ˚: Ardarew, im ays ßoˇovowrd˚ nman ¯ xoti: Xot˚ œoranowm ¯, Æaˇik˚ ¸aŒ– 8 wowm, bayc Tiroj xØsq˚ mnowm ¯ yawitean¿: E—l ayd bar´r 9 leran vray, o—v awetaberd Sioni, o—wß towr qo ´aynin, o—v awetaberd Erowsaˇ¯mi, o—wß towr, mi— vaxecir ew yaytni—r Yowdayi erkri ayd qaˇaqnerin. ¡Ahawasik ´er AstowaÆ˚. 10

40. 11–27

11

12

13

14

15

16

17 18 19

20 21

22

23 24

25 26

27

Esayi

1406

aha T¯r˚, or galis ¯ zØrow¸eamb ew ir bazki iæxanow¸e– amb. ahawasik ir var´n ir het ¯, ow gorÆern ¯l ir aœqi aøaj en: Hovowi nman hovowelow ¯ ir hØter˚, ir bazkov hawaqelow ¯ gaønerin, krelow ¯ nranc ir Æocowm, mxi¸ariœ ¯ linelow yˇinerin¿: O?v karoˇacaw ir aŒov œaŒel jrer˚, ¸zov‘ erkinq˚ ew qlov‘ hamayn erkir˚. o?v karoˇacaw leø– ner˚ kæøel kæeøqov ew daæter˚‘ nßarov: O?v imacaw Tiroj mtqer˚, o?v xorhrdatow dar´aw nran‘ ibrew ¸¯ nran xela– mit dar´nelow hamar: Kam ¸¯ o?wm het xorhrdakcec na, or iren xelamit dar´ni, ew kam o?v nran coyc towec arda– radatow¸iwnn ow imastow¸ean ˘anaparh˚, kam ancea– lowm o?v Œox towec iren, or hatowci nran: Bolor he¸anos– ner˚ nman en doyli mi ka¸ilin, noynn en, inœ Œoæehatik˚‘ kæeøqi vray ew kam inœp¯s beranic caytoˇ æi¸˚: Ayrelow hamar Libanan˚ bawakan œ¯, bolor œorqotaniner˚ oˇja– k¯zi hamar bawakan œen, ew bolor he¸anosner˚ nra ha– mar oœinœ en, oœnœow¸iwn en hamarwowm: Ard, o?wm nmanecriq Tiroj˚, o?wm nman hamareciq nran: Mi¸¯ ko?wøq ¯ na, orin kertel ¯ arowestawor˚, ew kam oskeriœ˚, ´owlelov oskin, patel ¯ nran oskov‘ patkeri nmanow¸iwn ow kerparanq talov nran: Hiwsnn ¯l anŒteli Œaytn ¯ ˚ntrel ew xelq ow hnarqi dimel, ¸¯ inœp¯s kangnecni ayn, or œæarßowi: Mi¸¯ œlseci?q ow œimaca?q, i skzban¯ ´ez œpatmowe?c, œhaskaca?q, ¸¯ ov hastatec erkri himqer˚: Na ¯, or nstaÆ ¯ erk– ri ærjaÆiric verew, ew bnakiœner˚ nran morexi œaŒ en erewowm: Na ¯ kangnecrel erkinqn inœp¯s kamar, ´gel‘ inœ– p¯s varagoyr ew himnel erkir˚‘ nra m¯j bnakowelow ha– mar: Na ¯, or iæxannerin aniæxanow¸ean ¯ datapar– towm ew erkirn amayacnowm, orp¯szi œsermanen ow town– ker œtnken, ew nranc armat˚ hoˇi m¯j œhastatowi: Na k˚ Œœi nranc vray, ew k˚ œoranan, ow Œo¸orik˚ xøiwi nman k˚ qæi dranq: ¡Ard, o?wm k’owzenayiq nmanecnel in´, orin zowgahawasar lin¯i¿, ¡asowm ¯ Isray¯li sowrb˚: Aœqnerd d¯pi erki—nq bar´racr¯q ew tes¯—q‘ o?v hastatec ays a– m¯n˚, o?v steˇÆec nra hamakargow¸iwn˚‘ meÆ Œaøqov ew anhnarin owßov am¯n inœi talov ir anown˚. oœ mi ban Æa– Æowk œi mnowm nranic: Mi— asa, Yako—b, kam‘ i?nœ es xØsowm,

1407

Esayi

40. 28–41. 11

Isray¯—l, ¸¯‘ ¡Im ˘anaparhner˚ gaˇtni mnacin AstÆowc, ew im AstowaÆ˚ veracrec im irawownqnern ow heøacaw¿: Ard, œimaca?r, œlseci?r, or yawitenakan AstowaÆ˚, erkri sahmanner˚ hastatoˇ AstowaÆ˚ o—œ qaˇc ¯ zgowm ew o—œ ¯l yognowm, nra imastow¸iwnn anqnneli ¯: Na qaˇcaÆnerin owß ¯ talis, bayc caw œownecoˇnerin ¯l‘ trtmow¸iwn: Eri– tasardner˚ qaˇc piti zgan, manowkner˚ piti yognen, qaj˚ntir mardik anzØr piti daønan, isk nranq, o– ronq Tirojn en apawinowm, nor owß piti stanan ew nor Œetowrnerov zardarowen inœp¯s arÆiwner, piti vazen, bayc œpiti yognen, piti gnan, bayc qaˇc œpiti zgan:

28

29 30

31

Norogowec¯—q im aøaj, o—v kˇziner, qanzi iæxanner˚ 41 norogowelow en zØrow¸eamb, mØtenalow en ow miasin xØselow ew patmelow en ardar datastani masin: O?v ar¸nac– 2 rec ardarin Arewelqic ew kanœec ir yetewic. na gnalow ¯ ew he¸anosneri yandiman hatowcowm ¯ talow, sarsaŒa– har ¯ anelow ¸agawornerin, hoˇin ¯ yan´nelow nranc srer˚, xøiwi p¯s vanelow ¯ nranc neter˚, nranc Œaxstakan ¯ 3 dar´nelow ew xaˇaˇow¸eamb ancnelow ¯ ayn ˘anaparhne– r˚, oronq ir otqeri hamar en: Ard, k’as¯?q, ¸¯ Na œi 4 galow. o?v arec ow katarec ays am¯n˚, o?v kanœec nran, or kanœwowm ¯r aøajin ceˇeric: Es em T¯rn aøajin, noynn em linelow ew yawitean: Tesan in´ he¸anosner˚ ew vaxe– 5 can, erkri bolor Æager˚ sarsaŒecin. irar mØtecan ew miasin ekan: Am¯n m¯k˚ mtqowm drec ˚nkerojn ow eˇbØrn 6 Øgnakan linel‘ aselov. ¡Φoˇ hiwsn˚ qajaleri darbnin‘ 7 køelow, koŒelow ew mowr˘ov harowaÆelow, ew asi‘ in´ hamar law Øgnow¸iwn eˇaw¿: Gamerov gamowm en kowøqer˚, dnowm getni vray, orp¯szi œæarßowen: Bayc dow, o—v im Æaøay 8 Isray¯l, o—v Yakob, orin ˚ntreci, o—v dow Abrahami zawak, orin sireci, orin Øgnakan eˇay‘ erkri Æayreric ow nra 9 ezerqneric kanœelov nran ew aselov, ¸¯‘ ¡Dow im Æaøan es, qez ˚ntreci es ew œem lqi qez¿, - dow mi— vaxecir, qanzi 10 es qez het em, mi— xabowir, qanzi es em qo AstowaÆ˚, es, or zØracri qez, Øgneci qez ow pahpaneci qez im ardar ajov: Aha piti amaœen ow patkaøen qo bolor haka– 11 øakordner˚, œeˇaÆi nman piti linen nranq, ew bolor qez

41. 12–26 12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24 25

26

Esayi

1408

ambastanoˇner˚ piti korœen: E¸¯ Œntøes ¯l, œes gtne– low ayn mardkanc, oronq qo d¯m ¸ænamow¸iwn ¯in anowm, qez het paterazmoˇnern i œiq piti daønan: Ardarew, es em qo T¯r AstowaÆ˚, or bønel em qo aj ´eøqic, or asowm em qez, ¸¯‘ ¡Mi— vaxecir, es k’Øgnem qez¿: ¡ffvaxenas, Yako—b, or ord es hima, ew dow, Isray¯—l, or sakawamard es ayßm, es Øgneci qez¿, - asowm ¯ AstowaÆ‘ Isray¯li sowrb˚, or˚ Œrkelow ¯ qez: - Aha qez dar´ri sˇocatam kamnasayli nor aniwneri p¯s. leøner˚ piti kalses, blowrner˚ piti manres, Œoæow piti veraÆes dranq ow qæes tanes: Hoˇ– mer˚ piti tanen dranq, ew mrrikner˚ piti cren: Bayc dow owrax piti lines Tirojov‘ Isray¯li srbov: Piti cnÆan tnanknern ow œqaworner˚, oronq jowr ¯in Œntøowm ow œ¯– in gtnowm, ew nranc lezowner˚ Æarawic camaqowm ¯in: Es‘ T¯r AstowaÆs, Isray¯li AstowaÆs, k˚ lsem nranc ew œem lqi nranc: Geter k˚ bxecnem leøneri vray ew daæteri m¯j‘ aˇbiwrner, anapat˚ k˚ veraÆem jreri l˘akneri ew toœo– rowaÆ erkir˚‘ vtakneri: Anjrdi hoˇowm mayri ow tØsax, mrteni ow no˘i, sØsi ow daŒni, so˘i ow kaˇamaxi, gihi ow ´i¸eni k’a˘ecnem, orp¯szi tesnen ow gitenan, ˘ana– œen ow imanan bolor˚, ¸¯ Tiro—j ´eøq˚ katarec ayd am¯n˚, ew Isray¯li so—wrb˚ hastatec¿: ¡MØtecel ¯ ´er ardar datastan˚, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, - ¡MØtecel ¯ ´er ar– dar datastan˚¿, - asowm ¯ Yakobi ¸agawor˚: Φoˇ mØ– tenan ow patmen ´ez, ¸¯ i—nœ d¯pqer en katarowelow: Ew kam aøajnerowm katarowaÆnern ¯l ¸oˇ mez patmen, or– p¯szi mtqners pahenq ew gitenanq, ¸¯ i—nœ eˇaw aøaj, ew i—nœ ¯ linelow yetoy: Asac¯—q, patmec¯—q mez, ¸¯ verjowm i—nœ ¯ linelow, or imananq. e¸¯ astowaÆner ¯q‘ ba—rin ka– tarec¯q, œar˚ katarec¯q, orp¯szi teˇnowteˇ˚ tesnenq ow zarmananq, ¸¯ o—rteˇic ¯q dowq, ew o—rteˇic ¯ galis ´er araÆ˚, orovhetew piˇÆ en nranq, or erkric ˚ntrel en ´ez: Bayc es piti ar¸nacnem hiwsisayin mardown ew areweleanin, nranq piti kanœowen im anownic, piti gan iæxanner˚, ew browti kawi nman dowq piti trorow¯q ayn– p¯s, inœp¯s browtn ¯ trorowm: O?v k˚ patmi skzbowm eˇa– Æi masin, or gitenanq, ew kam aweli aøaj katarowaÆi

1409

Esayi

41. 27–42. 13

masin, or asenq, ¸¯ ˘æmarit ¯. o—œ aøajnerowm eˇaÆi ma– sin patmoˇ kay, ew o—œ ¯l m¯k˚, or lsi ´er xØsqer˚: Sksem Sionic ew ˘anaparhin mxi¸arem Erowsaˇ¯min: Ahawa– sik oœ mi he¸anos œkay, œkay naew nranc kowøqeric oœ m¯k˚, or patmi, ow e¸¯ harcnem isk nranc, ¸¯‘ orteˇi?c ¯q, in´ patasxan œen tay: Ownayn en nranq, or kertel en ´ez, snoti en nranq, or steˇÆel en ´ez:

27 28

29

Yakobn im Æaøan ¯. Øgnakan piti linem nran: Im ˚n– 42 trealn ¯ Isray¯l˚, or˚ ha˘eli eˇaw im hogown: Im æownœ˚ k˚ taraÆem nra vray, ew na he¸anosneri datastan˚ k˚ tesni: Na œi aˇaˇakelow ew œi vi˘elow, oœ oq drsowm nra 2 ´ayn˚ œi lselow, angam jaxjaxowaÆ eˇ¯g˚ na œi jardelow 3 ew aøkayÆoˇ patroyg˚ œi marelow, ayl ardarow¸eamb da– tastan ¯ tesnelow: Na piti Æagi ew œpiti xortakowi, 4 qani deø erkri vray œi hastatel datastan˚. ew he¸a– nosner˚ irenc yoys˚ piti dnen nra anowan vray: Aysp¯s 5 ¯ asowm T¯r AstowaÆ, or steˇÆec erkinq˚ ew kangnecrec ayn, hastatec erkirn ow am¯n ban, inœ kay nra vray, æownœ towec aynteˇ gtnowoˇ mardkanc, hogi‘ bolor nranc, ovqer otq en dnowm erkri vray. ¡Es‘ T¯r AstowaÆs, ardarow¸e– 6 amb kanœeci qez, bøneci qo aj ´eøqic ew zØrawor dar´ri qez, ibrew owxt toweci qez ßoˇovrdin ew ibrew loys‘ he¸a– nosnerin, orp¯szi koyreri aœqer˚ banas ew xawari m¯j 7 nstaÆ kalanawornerin hanes bantic ow zndanic: Es em 8 T¯r AstowaÆ˚, sa ¯ im anown˚, im Œaøq˚ owriæin œem tay, oœ ¯l im qajow¸iwn˚‘ kowøqerin¿: Inœ or naxasahmanow– 9 aÆ ¯r, ayn ¯l katarowec, isk inœ or nor piti katarowi, e—s k˚ patmem ´ez, minœew patmoweln ¯l ayn yaytni k˚ daø– nay ´ez: fflrhnec¯—q Tiroj˚ nor Ørhnergow¸eamb, qanzi nra 10 iæxanow¸iwn˚ bar´ownqnerowm ¯ Œaøabanwowm, ew nra anow– n˚‘ erkri Æageric, Æoverowm nawarkoˇneric, kˇzineric ow nranc bnakiœneric: Φoˇ owrax linen anapatn ow nra 11 awanner˚, Kedari banakateˇinern ow bnakiœner˚, ¸oˇ owraxanan V¯mi bnakiœner˚, leøneri gaga¸neric kan– œen, Œaøq tan AstÆown, isk kˇziner˚ patmen nra qa– 12 jow¸ean masin: ZØrow¸iwnneri T¯r AstowaÆ˚ piti gay 13 ow paterazm mˇi, naxan´ piti yarowci ew bar´ra´ayn

42. 14–43. 2 14

15

16

17

18 19

20 21 22

23

24

25

43 2

Esayi

1410

piti goœi ir ¸ænamineri vray: Skzbic isk lowø em eˇel. mi?¸¯ piti lsem ow miæt lowø mnam. hamberoˇ eˇay inœp¯s Ænndkan, hima piti sarsaŒecnem ow miangamic cama– qecnem: Leønern ow blowrner˚ piti har¸ecnem ew nranc amboˇj xot˚ œoracnem, geter˚ piti veraÆem kˇzineri ew ˘ah˘owtner˚ camaqecnem: Koyrerin piti aøajnordem mi ˘anaparhov, or nranq œgiten, piti qaylel tam ayn– pisi æawiˇnerov, oronq Æanظ œen nranc. xawar˚ loys pi– ti dar´nem nranc hamar ew dßowarancanelin‘ diwrin: Ays baner˚ piti anem nranc hamar ew œem lqelow nranc: Bayc nranq eres dar´rin in´nic: Amظ ow patkaøa—nq ownec¯q dowq, or apawinel ¯q kowøqerin ew asowm ¯q ´owlaÆonerin, ¸¯‘ ¡Mer astowaÆnern ¯q dowq¿: Xowle—r, lsec¯—q, koyre—r, nayec¯—q ow tes¯—q. o?v ¯ koyr˚, e¸¯ oœ im Æaøaner˚, ov– qe?r en xowler˚, e¸¯ oœ ayn mardik, or tirowm en nranc: O?v ¯ koyr˚, e¸¯ oœ owÆacaÆ˚: Kowracan AstÆow Æaøane– r˚: Ωat angam tesaq, bayc œzgowæacaq, bac ¯in ´er akanjner˚, bayc œlseciq: T¯r AstowaÆ kamenowm ¯r, or ardarow¸iwn lini, gohow¸iwn matowcen, bayc tesay, or ßoˇovowrd˚ koˇoptowec ow awari matnowec. bolor ætema– rannerowm, miaßamanak ew bolor aparanqnerowm, owr ew ¸aqcrin nranc, orogay¸ner kayin. nranq yaŒætakow¸ean matnowecin, ew oœ oq œkar, or nranc Œrk¯r, awaraøow¸ean en¸arkowecin, ew œgtnowec m¯k˚, or as¯r, ¸¯‘ e—t towr: Λez– nic o?v ¯ na, or akanj k˚ dni ays amenin ew k˚ mtaÆi ayn masin, ¸¯ inœ ¯ katarowelow yetagayowm: O?v matnec Ya– kobin yaŒætakow¸ean, Isray¯l˚‘ awaraøow¸ean. o?œ arde– Øq AstowaÆ, ori hand¯p meˇq gorÆecin, œkamecan ˚n¸anal nra ˘anaparhnerov ew œlsecin nra Ør¯nqner˚: Na nranc vray ¸aŒec ir zayroy¸n ow barkow¸iwn˚, paterazmi da– tapartec nranc, bolor koˇmeric kraki m¯j aøaw nranc, bayc nrancic oœ m¯k˚ œgitakcec, xelqi œekaw: Ard, aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚, or ararec qez, Ya– ko—b, ew steˇÆec qez, Isray¯—l. ¡Mi— vaxecir, orovhetew Œrkeci qez ew koœeci qez qo anownov, ¸¯ imn es: E¸¯ jreri mijov ancnes‘ qez het k˚ linem, ew geter˚ qez œen xeˇdi. e¸¯ kraki mijov ancnes‘ œes ayrowi, ew nra boc˚ qez œi

1411

Esayi

43. 3–19

kizi. qanzi es em qo T¯r AstowaÆ˚‘ Isray¯li sowrb˚, or piti Œrkem qez: Egiptosn ow E¸ovpian orp¯s Œrkagin towi qez hamar ew Sowh¯n˚ qez het Œoxanakeci: Ows– ti ¸ank eˇar in´ hamar, im aøaj Œaøaworowecir, ow es sireci qez. mardik ktam qo Œoxar¯n, iæxanner‘ qo glxi dimac: Mi— vaxecir, orovhetew qez het em. arewel– qic k˚ berem qo serownd˚ ew arewmowtqic k˚ hawaqem qez: Hiwsisin k’asem‘ be—r, ew harawin, ¸¯‘ mi— argelir. ber¯—q im ordinerin heøawor erkric ew im dowstrerin‘ erkri Æage– ric, bolori—n, oronq erbew¯ koœowel en im anownov. orovhe– tew im Œaøqov hastateci nran, steˇÆeci ew arareci nran: Bar´racri koyr ßoˇovrdin. ew ¸¯p¯t aœqer ownen, sakayn kowracaÆ en nranq, ew xcanowaÆ en nranc akanj– ner˚: Φoˇ bolor azger˚ hawaqowen miasin, ¸oˇ nranc iæ– xanner˚ ßoˇovowen, bayc o?v karoˇ ¯ patmel ays, ew kam o?v karoˇ ¯ ´ez azdararel ayn, inœ aøaj ¯ katarowel. ¸oˇ beren irenc vkanerin ew ardaranan, ¸oˇ lsen ew asen ˘æmartow¸iwn˚: Eˇ¯—q in´ hamar vkaner, es ¯l ´ez hamar vkay linem, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ. - Æaøay ˚ntreci ´ez, or haskanaq ow hawataq in´ ew gitakc¯q, ¸¯ o—v em es: In´nic aøaj owriæ AstowaÆ œi eˇel, in´nic yetoy ews œi li– ni: E—s em AstowaÆ, in´nic baci œkay m¯k˚, or Œrkow¸iwn tay: Yaytneci ew Œrkeci. naxateci, ow ´er m¯j Øtar œkar. dowq inqnerd karoˇ ¯q vkay linel in´ hamar: Es em T¯r AstowaÆ˚ i skzban¯ ew miæt. œkay m¯k˚, or im ´eø– qic karoˇanay azatowel. inœ or es anem, oœ oq œi karoˇ hakaøakn anel¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚‘ Isray¯li sowrb˚, or Œrkelow ¯ ´ez. ¡Λez hamar Babelon k’owˇarkem, bolorin teˇahan k’anem ow Œaxstakan k˚ dar´nem, ew qaˇd¯aciner˚ nawerov paæarman m¯j k’aønowen¿: E—s em T¯r AstowaÆ˚‘ ´er sowrb˚, or coyc towi ´ez Isray¯li ¸a– gaworin¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, or ˘anaparh ¯ bacowm Æovowm ew æawiˇner‘ yordahos jreri m¯j, Na, or kaøqer ow nßoygner ¯ hanowm ew bazmahamar zØrqer. bayc nranq ka– roˇ en qnel ow ver œkenal, marel inœp¯s hangaÆ patroyg: ¡Aøajoway baner˚ mi— yiæ¯q, hin˚ mtqnerd mi— ber¯q, qan– zi es norn em anelow, or hima yaytnowelow ¯, ew dowq piti

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 13

14

15

16 17

18, 19

43. 20–44. 7

20

21 22

23

24

25

26

27

28

44 2

3

4

5

6

7

Esayi

1412

˘anaœ¯q. ˘amŒay piti bacem anapatov ew anjrdi ho– ˇowm geter piti bxecnem: In´ piti Ørhnen anapati gazanner˚, hambarownern ow jaylamneri ´ager˚, orovhe– tew es jowr em talow anapatin ew anjrdi erkrin‘ geter, xmecnelow hamar im ˚ntreal azgin: Ew im ßoˇovowrd˚, o– rin steˇÆeci, piti patmi im sxranqneri masin¿: ¡Hi– ma œ¯, or kanœeci qez, Yako—b, ew oœ ¯l œarœareci qez, Is– ray¯—l: Oˇjak¯znericd oœxarner œmatowcecir in´ ew oœ ¯l qo zoherov Œaøaworecir in´. qo ˚nÆanerov œÆaøayecir in´, ew oœ ¯l es neˇow¸iwn pat˘aøeci qez‘ Æaxsel talov qo kndrowkner˚: In´ hamar arÆa¸ov xownk œgnecir, ew oœ ¯l qo zoheri ˘arpin es cankacoˇ eˇay, bayc qo meˇqeri ow anØr¯now¸iwnneri m¯j qez verakacow em linelow: E—s em, e—s em ayn noyn˚, or jnjowm em im hand¯p kataraÆ qo anØr¯– now¸iwnner˚ ew qo meˇqern aylews œem yiæelow: Bayc dow yi– æi—r, or irar het dat enq ownenalow. nax dow xostovani—r qo anØr¯now¸iwnner˚, or ardaracowes: Nax ´er hayrer˚ meˇq gorÆecin, ew ´er iæxanner˚ Ørinazanc eˇan im han– d¯p: Iæxanner˚ pˇÆecin im srbow¸iwnner˚, owsti Yako– bin korstean matneci ew Isray¯l˚‘ naxatinqi¿: ¡Isk ayßm lsi—r, o—v im Æaøay Yakob, ew dow, Isray¯—l, owm ˚ntrel em: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ, or ararec qez, steˇÆec qez orovaynic, ew takawin Øgnow¸iwn piti gtnes. Mi— vaxecir, Æaøa—y im Yakob, ew dow, sirecea—l im Isray¯l, owm ˚ntrel em: Es jowr piti tam ÆarawaÆnerin, oronq ˚n¸anowm en anjrdi teˇerov. im hogin piti dnem qo za– waki vray ew im Ørhnanqner˚‘ qo ordineri vray: Nranq piti Ælen ow Æaˇken inœp¯s jrarbi xot˚, inœp¯s owøenin‘ hosoˇ jreri mØt: M¯k˚ piti asi‘ AstÆownn em es, m¯k owriæ˚ xraxoys piti bar´racni yanown Yakobi AstÆow, isk miws˚ gir piti gri ir ´eøqov, ¸¯‘ es AstÆown em pat– kanowm, ew yanown Isray¯li qajalerow¸ean koœ piti ani¿: Aysp¯s ¯ asowm AstowaÆ‘ Isray¯li ¸agawor˚ ew nra Œrkiœ ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Es em aøajin˚ ew es em verjin˚, in´– nic baci owriæ AstowaÆ œkay: O?v ¯ in´ nman, ¸oˇ aøaj gay, ´ayn hani, patmi ow am¯n inœ nerkayacni in´ ayn ßamanakic sksaÆ, erb es arareci mardown, naew ayn, inœ

1413

Esayi

44. 8–19

galow ¯. minœew gal˚ ¸oˇ patmen ´ez: Mi— zarmac¯q ew mi— æŒo¸ow¯q. œ¯? or dowq skzbic lseciq, ew es ´ez asaci, or dowq inqnerd isk karoˇ ¯q vkay linel in´ hamar, ¸¯ ka?y ayl AstowaÆ, baci in´nic¿: Bolor nranq, or steˇ– Æowm ow kertowm ¯in snoti astowaÆner, ayn ßamanak isk oœnœow¸iwn ¯in: Nranq ayd anowm ¯in ˚st irenc cankow– ¸ean, sakayn dranq œen Øgnelow nranc, qanzi o—œ tesnowm en ew o—œ ¯l ˚mbønowm, ew dowq ¯l karoˇ ¯q vkayel ayd masin: Φoˇ amaœi na, ov steˇÆowm ¯ steˇÆowaÆ˚ ew anØgowt ker– pov kowøq ¯ ´owlowm, naew bolor nranq, or haˇordakic en daønowm nran: Bayc amظahar piti linen bolor nranq, or kowøqer en steˇÆowm ew kertowm anØgowt baner, oronq, inœic ¯l patrastowaÆ linen, bolorovin piti œoranan ew antesowen mardkancic: Piti hawaqowen am¯nq˚, d¯maø– d¯m kangnen miasin, piti amaœen ew aøhasarak amظa– har linen: Erka¸agorÆ˚ ir hamar gorÆiq køec, owrag˚ srec ew taæec nranov, dowr˚ gorÆi drec ow yˇkec ew ir baz– ki owßov kangnecrec ayn: Isk inq˚ qaˇc ¯ zgalow, tkara– nalow, jowr isk œi xmelow: Hiwsn˚ Œayt ˚ntrec, œaŒec ayn ow gÆec, patkeri ´ew ow nmanow¸iwn towec, dowrov yˇkec ayn, sosn´apatec, nran towec tˇamardow kerparanq, mardow d¯mqi ´ew ow geˇeckow¸iwn ew kangnecrec ir tan m¯j: Ayn Œayt˚, or ktrec, ¡so˘in kam sØsin, kaˇnin kam ¸eˇØæ˚, oronq tnkec T¯r˚, ew an´rew˚ a˘ecrec, orp¯szi mardow hamar vaøeliq linen, ¡aha dranic vercrec, vaøec ow taqacaw, mi k¯sic hac eŒec, isk mi k¯sn ¯l ar´an æinec ew erkrpagec nran. ir isk æinaÆ ar´ani aøajn ˚nkaÆ‘ erkrpagec nran: Nra k¯sn ayrec xaroyki vray, ori kra– kov hac eŒec ew mis xorovec, keraw, kætacaw ow taqacaw‘ aselov, ¸¯‘ ¡Erani! in´, or taqacay ew krak˚ tesay¿: Isk k¯sic qandakowaÆ astowaÆ æinec ew, xonarhowelov, erkrpagec nran, aˇØ¸ec nra aøaj ew asac‘ ¡ffirki—r in´, qanzi dow im astowaÆn es¿: Nranq ankaroˇ eˇan mta– Æel ew imanal, orovhetew nranc aœqer˚‘ tesnelow hamar ew nranc srter˚‘ haskanalow hamar b¸acan: Nranq œmta– Æecin, œgitakcecin ow œhaskacan, or Œayti k¯s˚ krakov ayrecin ew nra kraki vray hac eŒecin, mis xorovecin ow

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19

44. 20–45. 4

20

21

22

23

24

25

26

27 28

45

2

3

4

Esayi

1414

keran, isk nra k¯sic kowøq patrastecin ew erkrpagowm en nran: Imaci—r, nranc sirt˚ moxir ¯, ew nranq molo– rowaÆ en, nrancic oœ oq œi karoˇ Œrkel nranc hoginer˚. dowq tesnowm ¯q, bayc œ¯q asowm, ¸¯‘ ¡Xab¯ow¸iwn ¯ mer ´eø– qeri m¯j¿: ¡Yiæi—r da, Yako—b, naew dow, Isray¯—l, qanzi im Æaøan es dow. qez steˇÆeci in´ Æaøayelow hamar, ew dow, Isray¯—l, mi— moøacir in´: Ahawasik jnjeci qo anØr¯now– ¸iwnner˚ inœp¯s amp ew qo meˇqer˚‘ inœp¯s m¯g. in´ mØ—t dar´ir, orp¯szi Œrkem qez¿: Owraxaci—r, erki—nq, qan– zi AstowaÆ oˇormec Isray¯lin, Œo—ˇ Œœec¯q, erkri himqe—r, owraxow¸ean kanœe—r ar´akec¯q, leøne—r, blowrne—r ew nranc vray gtnowoˇ bolo—r Æaøer, orovhetew AstowaÆ Œrkec Ya– kobin, ew Isray¯l˚ piti Œaøaworowi: T¯r˚, or Œrkec qez, steˇÆec qez orovaynic, aysp¯s ¯ asowm. ¡Es em T¯r˚, or anowm, katarowm em am¯n inœ, miaynak taraÆeci erkinq˚ ew hastateci erkir˚: Σl o?v ¯, or i œiq dar´rec vhowkneri kaxardow¸iwnner˚ ew diw¸ow¸iwnner˚‘ srteric, o?v ¯, or i– mastownnerin yet ¯ dar´nowm ew nranc xorhowrdner˚ yima– row¸ean veraÆowm, ir Æaøaneri xØsqern ¯ hastatowm ew ardaracnowm ir patgamaberneri xorhowrdner˚: E—s em, or asowm em Erowsaˇ¯min, ¸¯‘ bnakeli— dar´ir, ew Hr¯as– tani qaˇaqnerin, ¸¯‘ versti—n kaøowcowec¯q. ew es piti verakangnem nranc awerakner˚: Es asowm em andowndin, ¸¯‘ awerowi—r. ew es piti camaqecnem nra geter˚: Es a– sowm em Kiwrosin, ¸¯‘ imastnaci—r, or katares im bolor cankow¸iwnner˚: Es asowm em Erowsaˇ¯min, ¸¯‘ kaøowcowi—r, ew es piti hastatem im sowrb ta˘ar˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ ir ØÆeal Kiwrosin. ¡Es bøneci qo aj ´eøq˚, orp¯szi azgerin hnazandecnem qez, xortakem ¸agaworneri zØrow¸iwn˚, bacem qo aøaj døne– r˚, ew qaˇaqner˚ œŒakowen: Es k’˚n¸anam qo aøjewic, k˚ har¸ecnem leøner˚, k˚ xortakem pˇn´¯ døner˚ ew k˚ Œærem erka¸¯ niger˚: Es qez ktam xawari m¯j pahowoˇ gan– ´er˚ ew qez hamar k˚ bacem anerewoy¸ harstow¸iwnner˚, orp¯szi imanas, or es em T¯r AstowaÆ˚, Isray¯li Astow– aÆ˚, or˚ kanœec qo anown˚: Im Yakobi hamar ew im ˚nt– real Isray¯li hamar es qo anownov kanœeci qez ew ˚ndow–

1415

Esayi

45. 5–18

neci, bayc dow in´ œ˘anaœecir, or es em T¯r AstowaÆ˚, ew œkay m¯k owriæ˚: Φoˇ imanan arewelqic ow arewmowtqic, or in´nic baci m¯k owriæ˚ œkay: Es em, or hastateci loy– s˚ ew steˇÆeci xawar˚, es em, or xaˇaˇow¸iwn em anowm ew hastatowm œar˚, es em T¯r AstowaÆ˚, or katarowm em ays am¯n˚: Erkinq˚ ¸oˇ owrax lini verowst, ew amper˚ ardarow¸iwn cØˇen, ¸oˇ erkir˚ oˇormow¸iwn bxecni, lio– vin ardarow¸iwn ¸oˇ bxecni: Es em T¯r˚, or hastateci qez orp¯s mi law ban, steˇÆeci qez ibrew browti kaw¿: Mi?¸¯ na, or hoˇn ¯ herkowm, am¯n Ør herk k’ani. mi?¸¯ kaw˚ browtin karoˇ ¯ asel, ¸¯‘ i?nœ es anowm, inœo?w œes aæxatowm, ´eøqer œowne?s. mi?¸¯ steˇÆowaÆn ir steˇÆoˇin karoˇ ¯ a– sel, ¸¯‘ inœo?w aysp¯s steˇÆecir in´: Va!y nran, or ir hØr˚ k’asi, ¸¯‘ inœo?w Ænecir in´, ew mØr˚, ¸¯‘ inœo?w Ænndaberecir in´: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ‘ Isray¯li sowrb˚, or a– rarec nranc, ovqer yetoy en galow. ¡Dowq in´ harcnowm ¯q im ordineri ow dowstreri masin ew im ´eøqi gorÆeri hamar patow¯r ¯q talis in´: Es steˇÆeci erkir˚, ew mardown‘ nra vray. es im ´eøqov hastateci erkinq˚, es hraman toweci bolor astˇerin: Es ardarow¸eamb nran ¸agawor hastateci, ew nra bolor ˘anaparhnern owˇiˇ en. na k˚ kaøowci im qaˇaq˚ ew im gerowaÆ ßoˇovrdin yet k˚ beri‘ aøanc kaæaøqi ew aøanc ˚nÆaneri¿, ¡asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Egiptacineri erkri vastak˚, e¸ovpacineri aøewtow– r˚ ew sabayeci meÆameÆ ayrer˚ qo ´eøq˚ piti ancnen ew qez Æaøayen, ´eønakaperov æˇ¸ayowaÆ‘ qo yetewic piti ærjen ew qez piti nerkayanan, qez piti erkrpagen ew owxt piti dnen qez het, orovhetew AstowaÆ qo m¯j ¯, ow piti asen, ¸¯‘ owriæ AstowaÆ œkay, baci qeznic¿: Dow es AstowaÆ˚, isk menq œgit¯inq, o—v AstowaÆ‘ Œrkiœd Isra– y¯li: Piti amaœen, amظahar piti linen nra bolor ha– kaøakordner˚, amظov piti heøanan: Norogowec¯—q im aøaj, o—v kˇziner, qanzi Isray¯l˚ Œrkowec yawitenakan Œrkow¸eamb: Dowq œ¯q amaœelow, aylews amظahar œ¯q line– low minœew yawitenow¸iwn: Ardarew, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, or steˇÆec erkinq˚, AstowaÆ, or ararec ow hastatec er–

5 6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 17

18

45. 19–46. 7

19

20

21

22

23

24

25

46

2

3

4

5 6

7

Esayi

1416

kir˚, na, or kargaworec ayn. zowr teˇ˚ œsteˇÆec ayn, ayl steˇÆec bnakow¸ean hamar. ¡Es em T¯r˚, owriæ˚ œkay: O—œ gaˇtni xØseci ew o—œ ¯l erkri mow¸ teˇowm. Yakobi serndin œasaci, ¸¯‘ snoti baner ¯q Œntøowm: Es em, es em T¯r˚, or xØsowm em ardarow¸iwn˚ ew yaytnowm ˘æmartow¸iwn˚¿: ¡Hawaqowec¯—q ew ek¯q miasin xorhec¯—q, o—v dowq he¸anos– neric ŒrkowaÆner: Ovqer vercrel, berowm ¯in Œayt¯ kowøq˚ ew aˇØ¸owm ¯in astowaÆnerin, œgitakcecin, or nranq œ¯in karoˇ Œrkel irenc: Erb nranc yaytnen, ¸oˇ mØt gan, or– p¯szi miasin imanan, ¸¯ ayd ameni masin skzbic o—v lowr towec. ew ayßm ¯l aswowm ¯ ´ez. ¡Es em AstowaÆ˚, in´nic baci owriæ˚ œkay, ardar ow Œrkoˇ AstowaÆ˚, in´nic baci m¯k owriæ˚ œkay¿: Dar´¯—q in´ mØt, ew k˚ Œrkow¯q, dowq, or ekel ¯q erkri œors Æageric: Es em AstowaÆ˚, owriæ˚ œkay: An´ovs em erdwowm, or inœ ¯l dowrs gay im beranic‘ arda– row¸iwn ¯, ew im xØsqer˚ œen eˇÆowelow: Am¯n Æownk in´ ¯ xonarhowelow, am¯n lezow AstÆown ¯ xostovanelow ew a– selow, ¸¯ ardarow¸iwnn ow Œaøq˚ nra mijocov en galow: Ew bolor nranq, ovqer irenc an´˚ baßanelow en AstÆowc, amØ– ¸ov en mnalow: AstowÆov piti ardaranay ew Œaøaworowi isray¯lacineri am¯n mi serownd¿: ¡Υnkaw B¯l˚, xortakowec Dagon˚. nranc kowøqer˚ yaytnowecin kendanineri ew anasownneri vray: Ibrew beø dranq kapeciq ow bar´eciq tanjowaÆ ow qaˇcaÆ ken– danineri vray. anzØr linelov Œrkowelow paterazmic‘ grastneri het miasin gerow¸ean qæowecin lqowaÆ ow xeˇ˘ kowøqer˚: Lsec¯—q in´, o—v dow Yakobi town ew dowq, Isray¯li bolor kendani mnacaÆnerd, dowq, or orovaynic isk ˚ntre– al ¯q ew mankow¸iwnic minœew Æerow¸iwn‘ xratowaÆ, qanzi es noynn em: Dowq minœew xor Æerow¸iwn ¯l or hasn¯q, es noynn em. es hamberow¸eamb piti tanem ´ez, e—s steˇÆe– ci ew e—s ¯l piti handowrßem, e—s piti ˚ndownem ow Œrkem ´ez: O?wm k˚ nmanecn¯iq in´, hapa mtaÆec¯—q, o—v dowq mo– lorealner, or oskow meÆ baßin ¯q gcowm qsakic, arÆa¸ ¯q kæøowm kæeøqov ew oskeriœner var´owm, orp¯szi ´eøa– kert kowøqer patrasten, ew xonarhowelov erkrpagowm ¯q dranc: Vercnowm, owserid vray draÆ‘ berowm ¯q, ew erb

1417

Esayi

46. 8–47. 9

getnin ¯q dnowm, aydp¯s mnowm en teˇowm ow œen æarßwowm. e¸¯ orew¯ m¯k˚ kanœi dranc, œen lsi ew œar Œor´anqneric œen Œrki nran: Yiæec¯—q ays ew hogo—c hanec¯q, zˇjac¯—q dowq, molorealne—rd, srta—nc dar´i ek¯q, mtaberec¯—q a– øajin gorÆer˚‘ vaˇowc i ver katarowaÆner˚, qanzi e—s em AstowaÆ˚, ew in´nic baci m¯k owriæ˚ œkay, or aøa– jowc patmi verjowm kataroweliq baneri masin, erb deø œen eˇel, bayc anpayman katarowelow en: Es asaci, or im bolor xorhowrdnern irakananalow en, ew am¯n ban, inœ or cankanam, katarelow em: Es arewelqic kanœeci ¸øœownne– rin, isk heøawor erkric‘ nran, owm masin mtaÆeci. xØseci ow beri, hastateci ew katareci, beri nran ew dri yajoˇ ˘anaparhi vray: Lsec¯—q in´ dowq, srtov molorowaÆne—rd ew ardarow¸iwnic heøacaÆnerd. mØtecri im ardarow¸iw– n˚, ew ayn aylews œi heøanay, im ˘æmartow¸iwnn ow Œrkow– ¸iwn˚ œem owæacni. es Sionowm toweci Isray¯li Œrkow¸iwn˚‘ yanown im Œaøqi¿:

8 9

10

11

12 13

¡Iji—r ow nsti—r hoˇin, o—v Babeloni koys Øriord, nsti—r 47 getnin, orovhetew a¸oø œkay, xawari m¯—j mtir, qaˇd¯a– cineri— dowstr, dow, or aylews œes æarownakelow koœowel qnqowæ ow ŒaŒkasown: Erka—nq aø, ali—wr aˇa, d¯—n netir qØˇd, 2 qaæi—r mazerd. merkacro—w srownqnerd ew anci—r geti mi– 3 jov, ow ¸oˇ yaytnowi qo amظ˚, ¸oˇ ereway qo naxatin– q˚, qanzi qeznic vercnelow em qo irawownqner˚: Na, or Œrkec qez, aylews œi matni qez mardkanc. nra anown˚ 4 ZØrow¸iwnneri T¯r ¯, Isray¯li sowrb: Nsti—r ¸axÆot ow 5 zˇjacaÆ, mti—r xawari m¯j, o—v qaˇd¯acineri dowstr, ¯l œes koœowi ¸agaworow¸iwnneri zØrow¸iwn: Es barkacel ¯i 6 im ßoˇovrdi vray, orovhetew pˇÆecin im ßaøangow¸iwn˚: Es nranc matneci qo ´eøq˚, isk dow oˇormaÆow¸iwn œare– cir nranc nkatmamb: flereri lowÆ˚ sastik Æanracrir ew 7 asacir. ¡Es yawitean iæxan k˚ mnam¿: Erbeq œmtaÆecir ow œyiæecir vax˘ani masin: Ard, lsi—r ays, o—v dow ŒaŒ– 8 kasown, or nstel ¯ir inqnagoh ew srtid m¯j asowm ¯ir, ¸¯‘ ¡E—s em, ew in´ hawasar oœ oq œkay, orbewayrow¸iwn œem qaæe– low ew orbow¸iwn œem ˘anaœelow¿: Sakayn dranq erkowsn ¯l‘ 9 orbewayrow¸iwnn ow anzawakow¸iwn˚, m¯k Øroway m¯j yankar–

47. 10–48. 6

10

11

12

13

14

15

48

2

3

4 5

6

Esayi

1418

Æaki qez vray en hasnelow, anspaseli qez vray en galow qo diw¸ow¸iwnneri, qo sastkacoˇ kaxardow¸iwnneri pat– ˘aøov, qo inqnavstahow¸ean ow œarow¸ean pat˘aøov, orovhetew asowm ¯ir, ¸¯‘ ¡E—s em, ew in´ hawasar oœ oq œkay¿: Do—w, or aydp¯s es mtaÆowm, imaci—r, or qo poønkow¸iwn˚ a– mظanq piti lini qez hamar, qanzi qo srti m¯j asacir. ¡E—s em, ew in´ hawasar oœ oq œkay¿: Qez aynpisi korowst ¯ vray hasnelow, or œes imanalow, aynpisi xorxorat, or ˚nknelow es nra m¯j. qez vray mi ¸æowaøow¸iwn ¯ galow, or œes karoˇanalow yet mˇel, qez vray yankarÆaki awerowm ¯ ga– low, or dow œes gitakcelow: D¯ hima mna— qo diw¸ow¸iwnneri ow qo bazowm kaxardow¸iwnneri m¯j, oronq qo mankow¸iwnic sksaÆ sovorecir. gowc¯ karoˇanas Øgo?wt qaˇel, gowc¯ ka– roˇanas o?wß aønel: ffarœarowecir qo xorhowrdnerov: Φoˇ ver kenan ow qez Œrken astˇagowæakner˚, oronq ditowm en erknqi astˇer˚, ¸oˇ patmen qez, ¸¯ i—nœ ¯ galow qo glxin: Ahawasik nranq bolor˚, inœp¯s xøiw, piti ayrow– en kraki m¯j ew irenc hoginer˚ œpiti karoˇanan Œrkel bocic. nstaÆ es kraki kayÆeri vray. dranq qez hamar Øgnow¸iwn piti linen: Qo vastakn ayn va˘aøakanner˚ eˇan, oronc het aøewtowr arecir qo mankow¸iwnic. nranq bolorn ¯l irar yetewic molorowecin, ew dow Œrkow¸iwn œownes¿: ¡Lsec¯—q ays, o—v Yakobi town, Isray¯li anownov koœowaÆ– nerd ew Yowdayi serndic ÆnowaÆnerd, or erdwowm ¯q Isray¯– li AstÆow anownov ew yiæowm nran, bayc o—œ ˘æmartow¸eamb, o—œ ardarow¸eamb: Dowq ´ez xraxowsowm ¯q sowrb qaˇa– qi anownov ew ´ez hastatown ¯q hamarowm Isray¯li Ast– Æow ænorhiw, ori anown˚ ZØrow¸iwnneri T¯r ¯: Minœew hima patmowm ¯i aøajin eˇelow¸iwnneri masin. dranq im be– ranic elan ew lseli dar´an. es yankarÆaki katareci, ew dranq vray hasan: Git¯i, or dow xist es, qo paranoc˚ erka¸¯ jˇeric ¯, ow qo ˘akat˚‘ pˇn´ic: Qez patmowec minœew ayßm katarowaÆ˚, deø œeˇaÆ‘ dranc masin lowr towi qez, orp¯szi erbeq œases, ¸¯‘ ¡Dranq im kowøqer˚ kata– recin¿, œases, ¸¯‘ ¡QandakowaÆner˚ ew ´owlaÆoy kowøqer˚ patmecin in´¿: Lseciq am¯n inœ ew mtqnerd œpaheciq, sakayn qez lowr piti tam ayn nori masin, or aysowhetew

1419

Esayi

48. 7–49. 1

piti lini: Bayc œes asowm, or‘ hima piti lini ew oœ ¸¯ va– ˇowc ¯ eˇel, hin ßamanaknerowm, ow dow œes lsel ayd masin: Mi— asa, ¸¯‘ ¡Ayo—, gitem da¿, orovhetew o—œ gites ew o—œ ¯l imacel es, ew skzbic isk qo akanjner˚ œbacecir. qanzi gitem, or œaŒazanc arhamarhoˇ es ew deø orovaynic a– nØr¯n es koœwowm: Im anowan hamar es qez p¯tq ¯ coyc tam im barkow¸iwn˚ ew im Œaøq˚, or berel em qez vray, bayc qez œem oœnœacnelow: Ahawasik va˘aøeci qez, bayc oœ yanown arÆa¸i, ew Œrkeci qez aˇqatow¸ean hnocic: Im anow– an hamar areci ayd, orp¯szi im anown˚ œhayhoyowi. es im Œaøq˚ owriæin œem tay¿: ¡Lsi—r in´, Yako—b, ew dow, Isray¯—l, owm es kanœowm em. e—s em aøajin˚, e—s em ew yawitenakan˚: Im ´e—øq˚ drec erkri himqer˚, ew im a—j˚ hastatec er– kinq˚. k˚ kanœem nranc bolorin, ew nranq miasin k˚ gan: K˚ hawaqowen am¯nq˚ ew k˚ lsen, ¸¯ sa o?v patmec nranc: Yanown qo siroy katareci kamqd Babeloni nkatmamb‘ ve– racnelow hamar qaˇd¯acineri serownd˚: E—s kanœeci ew e—s xØseci, e—s beri nran ew yajoˇecri nra ˘anaparh˚: MØ– tec¯—q in´ ew lsec¯—q ays. skzbic isk es o—œ gaˇtni xØseci ew o—œ ¯l inœ-or xawar teˇowm. erb dranq katarwowm ¯in, es aynteˇ ¯i¿: Ew ayßm T¯rn in´ owˇarkec, T¯r˚ ew nra Ho– gin: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚‘ Isray¯li sowrb˚, or Œrkec qez. ¡Es em qo AstowaÆ˚, e—s qez ˘anaparh coyc towi, orov dow gnacir: Ew e¸¯ dow hetew¯ir im patowirannerin, apa qo xaˇaˇow¸iwn˚ geti nman k˚ lin¯r, ew qo ardarow¸iw– n˚‘ Æovi aliqneri nman: Qo serownd˚ awazi œaŒ k˚ lin¯r, ew qo orovaynic ÆnowaÆner˚‘ erkri hoˇi œaŒ: Ew sakayn dow ayßm œes oœnœanalow, ew qo anown˚ œi korœelow im aøaj¿: Do—wrs ek¯q Babelonic, Œax¯—q qaˇd¯acineric, owra—x ´ay– nov patmec¯q, ¸oˇ lseli lini ayn, minœew aæxarhi Æager˚ yaytnec¯—q ow asac¯—q, ¸¯‘ ¡T¯r˚ Œrkec ir Æaøay Yakobin¿: Ew e¸¯ anapatowm Æarawen nranq, nranc hamar na qa– ric jowr piti hani: Qar˚ piti patøowi, jrer˚ piti bxen, ew im ßoˇovowrd˚ piti xmi: ¡Aambariætnern owra– xow¸iwn œen tesnelow¿, - asowm ¯ T¯r˚:

7

8

9

10 11

12

13

14

15 16

17

18

19

20

21

¡Lsec¯—q in´, kˇzineri— bnakiœner, aka—nj dr¯q, he¸a– 49 nosne—r. æat ßamanakner anc piti hastatowi da¿, -

49. 2–13

2

3 4

5

6

7

8

9

10

11 12

13

Esayi

1420

asowm ¯ T¯r˚: In´ kanœec, erb es deø argandowm ¯i, im anown˚ towec, erb es deø im mØr orovaynowm ¯i: Im be– ran˚ hastatec inœp¯s sowr sowser ew in´ ¸aqcrec ir ´eøqi hovanow tak, in´ dar´rec inœp¯s mi ˚ntir net ew ¸aqcrec ir kapar˘owm: Na in´ asac. ¡Dow im Æaøan es, Isray¯—l, qeznov piti es Œaøaworowem¿: Isk es asa– ci. ¡Owremn zowr teˇ˚ œarœaroweci, im owßn anmit baneri vray Æaxseci, bayc im irawownq˚ Tirojic ¯, ew im vas– takn im AstÆow aøaj ¯: Ard, T¯r˚, orn in´ orovaynic ir hamar Æaøay steˇÆec, asac, or Yakobin ew Isray¯– lin ir æowrj˚ hawaqem: Piti hawaqowem ow Œaøaworowem Tiroj aøaj, ew im AstowaÆ˚ in´ hamar zØrow¸iwn ¯ li– nelow: Apa asac in´. ¡MeÆ ban ¯ qez hamar ayn, or qez im Æaøan em koœowm, orp¯szi hastates Yakobi az– g˚ ew Isray¯li crowaÆnerin veradar´nes: Ahawasik azgi hamar qez ibrew owxt hastateci ew he¸anosneri ha– mar‘ ibrew loys, orp¯szi Œrkow¸iwn lines minœew aæxarhi œors Æager˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚, or Œrkec qez. ¡Srbacr¯—q nran, ov anargowm ¯ ir an´˚, ov arhamarhowaÆ ¯ azgeri koˇmic ew iæxanneri Æaøaneric, ¸agaworner˚ piti tesnen nran ew otqi elnen, iæxan– ner˚ piti erkrpagen nran yanown Tiroj, or˚ hawata– rim ¯, ew yanown Isray¯li srbi, orn ˚ntrec qez¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯rn Isray¯lin. ¡Pateh ßamanak qez lseci ew Œrkow¸ean Ør˚ Øgneci. es qez steˇÆeci ew owxti npa– takov he¸anosnerin toweci qez‘ erkir˚ verakangnelow ew awerak ßaøangow¸iwnner˚ ßaøangnerin veradar´ne– low hamar, æˇ¸ayowaÆnerin aselow, ¸¯‘ el¯—q, isk xawari m¯j gtnowoˇnerin, ¸¯‘ yaytnowec¯—q: Nranq piti araÆen bolor ˘anaparhnerin, nranc arØt˚ piti lini bolor æa– wiˇneri vray: Nranq o—œ qaˇc en zgalow, o—œ Æarawelow, o—œ ¯l arewic xoræakahar en linelow, ew na, or oˇormelow ¯, piti mxi¸ari nranc, aˇbiwrneri akownqneri mØt piti tani nranc: Im bolor leøner˚ nranc hamar ˘anaparh piti dar´nem ew bolor æawiˇners arØtneri veraÆem: Aha o– manq piti gan heøastanic, omanq‘ hiwsisic ew Æovic, ew omanq‘ Parsic erkric¿: Owraxaci—r, erki—nq, ew cnÆa—,

1421

Esayi

49. 14–26

erki—r, ¸oˇ leøner˚ cnÆow¸iwn kanœen, ew blowrner˚‘ ardarow– ¸iwn, qanzi AstowaÆ oˇormec ir ßoˇovrdin, mxi¸arec ir ßoˇovrdi taøapealnerin: Bayc Sionn asac. ¡T¯rn in´ ¸oˇec, AstowaÆ in´ moøacaw¿: ¡Mi?¸¯ kin˚ k˚ moøanay ir mankan˚ kam œi g¸ay ir orovayni Ænowndnerin, ew e¸¯ kin˚ moøanalow ¯l lini ayd, es, sakayn, qez œem moøanay¿, - asowm ¯ T¯r˚: - ¡Aha im ´eøqeri aŒeri m¯j gÆagreci qo parisp˚, ew am¯n ßam dow im aøaj es: Dow aragØ– r¯n piti veraæinowes nranc ´eøqov, oronq qandecin qez: Qez aweroˇner˚ qo mijic piti vtarowen: Bar´racro—w qo aœqer˚, nayi—r æowrjd ew te—s bolorin. aha hawaqowel ow galis en d¯pi qez: Kendani em es, - asowm ¯ T¯r˚: Nranc bolorin piti hagnes inœp¯s patmow˘an, nranc qo vray piti kres inœp¯s harsi zard: Ardarew, qo awerakne– r˚, amayacaÆ ow korÆanowaÆ erkir˚ neˇowaÆq piti linen irenc bnakiœneri hamar, ew qez kowl towoˇner˚ qeznic pi– ti heøanan: Qo ordiner˚, oronc dow korcrir, qo akanjin piti asen. ¡Ays teˇ˚ neˇ ¯ mez hamar. ˚ndar´aki—r, or bnakowenq¿: Ew qo mtqowm piti ases. ¡O?v in´ hamar Ænec sranc. œ¯? or es anzawak ow ayri ¯i, pandowxt ow arge– laŒakowaÆ. o?v sranc snec in´ hamar, œ¯? or es miaynak ¯i mnacel, o?wr ¯in sranq¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn. ¡Aha im ´eøq˚ piti bar´racnem azgeri vray ew im drØæ˚ kangnecnem kˇzinerowm, ow qo ordinerin, irenc girkn a– øaÆ, ew qo dowstrerin, irenc owserin draÆ, piti beren: Φagaworner˚ qo xnamakalnern en daønalow, isk nranc kanayq‘ qo ÆÆmayrer˚, erkri eresin qez en erkrpagelow ew lizelow qo otqeri Œoæin. piti gitakces, or es em T¯r˚, ow in´ apawinoˇner˚ œpiti amaœen: Orew¯ m¯k˚ karo?ˇ ¯ mi¸¯ xlel hskayi koˇopowt˚ kam karo?ˇ ¯ yanirawi gere– varel ow azatowel¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡E¸¯ orew¯ m¯k˚ hskayin ger ari, k’aøni nra awar˚. na, ov hskayi awar˚ k˚ vercni, æat law ¯l k’azatowi: Bayc es im datastann em anelow ew Œrkelow em im ordinerin: Mez neˇoˇnern i– renc marmin˚ piti owten ew, inœp¯s nor gini, piti xmen irenc ariwnn ow harben: Ew am¯n marmin piti imanay, ¸¯ es em T¯r˚, or Œrkeci ow Øgneci qez ew zØrawor dar´ri

14 15

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

50. 1–51. 3

Esayi

1422

Yakobin¿: 50 Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡O?wr ¯ apaharzani ¸owˇ¸˚, orov ar´akeci ´er mØr˚, kam o?wr ¯ va˘aøakanneri mowrhak˚, orov va˘aøeci ´ez: Dowq ´er meˇqerov va˘aøoweciq, ew ´er 2 anØr¯now¸iwnneri pat˘aøov ar´akeci ´er mØr˚: Ekay, ew mard œkar. kanœeci, bayc oœ oq œkar, or ls¯r. mi?¸¯ im ´eøq˚ œi karoˇ Œrkel, kam mi?¸¯ es i zØrow œem azatelow: Aha im kætambanqov k˚ camaqecnem Æov˚, k˚ œoracnem geter˚, ew nranc jreri pakasow¸iwnic k˚ œoranan nranc ´kner˚ow k˚ 3 satken Æarawic: Xawar k˚ hagcnem erknqin, nra hamar 4 qowr´˚ k’anem hagowst¿: T¯r AstowaÆ in´ xratoˇ lezow towec, or karoˇanam ˘iæt ßamanakin xØsq asel, am¯n aøawØt in´ zgowæacrec, srec im lseliq˚, or ownkndir linem: 5 Tiroj xrat˚ k˚ baci im akanjner˚, ew es xstasirt œem 6 daønay ow œem ˚nddimanay: Φikownqs harowaÆneri towe– ci, ÆnØtners‘ aptaki, ew eress æowø œtowi naxatinqic 7 ow ¸qic: T¯r AstowaÆ eˇaw in´ Øgnakan, dra hamar ¯l amظ œzgaci, ayl im eres˚ dar´ri inœp¯s karÆr qar: Gi– 8 tem, or œem amaœelow, qanzi mØt ¯ na, ov ardaracnelow ¯ in´: O?v ¯ im osox˚, ¸oˇ gay ew kangni m¯jteˇ˚. o?v ¯ na, 9 or datapartelow ¯ in´, ¸oˇ mØtenay in´. qanzi ahawa– sik T¯r˚, T¯rn ¯ in´ Øgnakan, ew o?v ¯, or œarœarelow ¯ in´: Aha dowq bolord, inœp¯s ´or´er, piti hnanaq, cecn ow or– 10 d˚ piti owten ´ez: Λer m¯j o?v ¯, or vaxenowm ¯ Tirojic, lsowm ¯ nra Æaøayi ´ayn˚: Ovqer gnowm ¯in d¯pi xawar˚, ew loys œkar nranc hamar, ¸oˇ irenc yoys˚ dnen Tiroj anowan 11 vray ew xraxowsowen AstowÆov: Aha dowq am¯nqd, or va– øowaÆ ¯q hrov, piti partow¯q bocic, piti ˚n¸anaq ´er 12 isk kraki loysi mijov ow piti borboqow¯q bocov: Da im pat˘aøov piti hasni ´ez, ew dowq trtmow¸ean m¯j piti meøn¯q: 51 ¡Lsec¯—q in´, dowq, or ardarow¸ean ¯q hetamowt ew Œntøowm ¯q Tiroj˚, nayec¯—q ayn hastatown v¯min, oric 2 kertowel ¯q, ew ayn hori Œosin, oric hanowel ¯q: Λer hayr Abrahami—n nayec¯q ew Saøayi—n, or Ænec ´ez. qanzi owm es kanœeci, na m¯kn ¯r, Ørhneci nran, sireci nran ew bazmac– 3 ri nran: Ard, es mxi¸arelow em qez, Sio—n, mxi¸arelow em

1423

Esayi

51. 4–13

qo bolor awerakner˚. qo bolor awerakner˚ draxti em ve– raÆelow, arewmtean koˇmn ¯l‘ Tiroj draxti. owraxow¸iwn ow cnÆow¸iwn en nra m¯j teˇ gtnelow, Œaøabanow¸iwn ow Ørhnow¸ean ´ayn: Lsi—r in´, lsi—r in´, o—v ßoˇovowrd, aka—nj dr¯q in´, o—v ¸agaworner, qanzi in´nic ¯ dowrs galis Ør¯n– q˚, ew im datastan˚ loys ¯ he¸anosneri hamar: Arag, ara—g piti mØtenay im ardarow¸iwn˚, ew im Œrkow¸iwn˚ piti elni inœp¯s loys. he¸anosnern im bazkin piti a– pawinen, kˇziner˚ piti spasen in´ ew yoys dnen im baz– ki vray: D¯pi erki—nq bar´racr¯q ´er aœqer˚ ew nayec¯—q d¯pi caÆ‘ erkrin. erkinq˚ piti ancni inœp¯s Æowx˚, ew erkir˚ piti maæowi inœp¯s ´or´er˚, nra bnakiœner˚ ews noyn kerp piti korœen, bayc im Œrkow¸iwn˚ yawitenap¯s piti mnay, ew im ardarow¸iwn˚ œi pakaselow: Dowq, or ˘a– naœowm ¯q irawownq˚, ew dow, im ßoˇovo—wrd, or srtid m¯j im Ør¯nqn es krowm, lsec¯—q in´. mi— vaxec¯q mardkanc naxa– tinqic, ew nranc bambasanq˚ ¸oˇ ´ez amظanq œpat– ˘aøi, qanzi ßamanaki ˚n¸acqowm dranq piti maæow– en inœp¯s ´or´erew inœp¯s bowrd, orin owtowm ¯ cec˚, bayc im ardarow¸iwn˚ piti mnay yawitean, ew im Œrkow¸iwn˚‘ serndic serownd¿: Zar¸ni—r, zar¸ni—r, Erowsaˇ¯—m, ew ha– gi—r qo bazki zØrow¸iwn˚, zar¸ni—r, inœp¯s hin Ørerowm, inœ– p¯s vaˇemi ßamanaknerowm: Mi?¸¯ dow na œes, or hatecir ovkianosi laynow¸iwn˚, vanecir viæapin. Dow ayn œe?s, or camaqecrec Æov˚, andowndneri jreri yordow¸iwn˚ ew Æove– ri xorow¸iwnner˚ ˘anaparh dar´rec, orp¯szi aynteˇov ancnen Œrkowoˇnern ow azatowoˇner˚: Tiroj ænorhiw pi– ti lini veradar´˚, ew nranq Sion en galow cnÆow¸eamb ow yawitenakan owraxow¸eamb. nranc glxi vray Ørhnow– ¸iwn piti lini, ew owraxow¸iwn˚ piti hasni nranc. caw˚, trtmow¸iwnn ow heÆow¸iwn˚ piti heøanan: ¡Es em, es ayn noynn em, or mxi¸areci ´ez: Imaci—r, ¸¯ dow o—v ¯ir, or vaxecar mahkanacow mardowc ew adamordowc, oronq œo– racan inœp¯s xot: Dow moøacar AstÆown‘ qo Ararœin, or steˇÆec erkinq˚ ew hastatec erkir˚, ow dow miæt, a– m¯n Ør vaxenowm ¯ir qez neˇoˇi barkow¸iwnic‘ mtaÆelov, ¸¯ na k˚ bnajnji qez: Bayc o?wr ¯ qez neˇoˇi barkow¸iwn˚:

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

51. 14–52. 5 14

15

16

17

18

19

20

21 22

23

52

2

3 4

5

Esayi

1424

Qo Œrkow¸iwn˚ na œi karoˇ kasecnel, œi karoˇ owæacnel, oœ ¯l karoˇ ¯ qez oœnœacnelov spanel. ew qo hac˚ œi pa– kaselow: Es em qo T¯r AstowaÆ˚, or alekoÆowm em Æov˚ ew nra aliqnerin stipowm mønœal. ZØrow¸iwnneri T¯r ¯ im a– nown˚: Im xØsqer˚ qo beran˚ dreci ew im ´eøqi hovanow tak aøay qez, orp¯szi erkinq˚ kangnecnem, erkri him– qer˚ hastatem ew asem Sionin. ¡Dow im ßoˇovowrdn es¿: Zar¸ni—r, zar¸ni—r, el kangni—r, Erowsaˇ¯—m, dow, or Tiroj ´eøqic xmecir nra barkow¸ean baßak˚, korÆanman ba– ßak˚, casman baßak˚, or xmecir ow datarkecir: Ew qo bolor ordineri m¯j, oronc dow Ænecir, m¯k˚ œeˇaw, or mxi– ¸ar¯r qez. qo bolor ordineri m¯j, oronc dow meÆacrir, m¯k˚ œeˇaw, or zØravig daønar qez: Erkow ban kay qez haka– øak. ew o?v ¯, or cawakic ¯ linelow qez. korÆanowm ew koto– raÆ, sov ew sowr ¯ linelow, ew o?v ¯, or mxi¸arelow ¯ qez: Qo ordiner˚, tarakowsaÆ, qown en mtel bolor ˘anaparhne– ri xaœmerowknerowm: Nranq karÆes kiseŒ ˘akndeˇ linen: Nranc m¯j Tiroj barkow¸iwnn ¯ lcowaÆ, nranq xotorowaÆ en T¯r AstÆowc: Dra hamar ¯l lsi—r, o—v taøapeald, or harbaÆ es, bayc oœ ginowc: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ, or datowm ¯ ir ßoˇovrdin. ¡Aha qo ´eøqic heøacri kor– Æanman baßak˚, im barkow¸ean baßak˚, ew dow aylews œes xmelow ayn: Ayn talis em qez vnasoˇneri ´eøq˚, nranc ´eøq˚, ovqer taøapanqi datapartecin qez, ovqer qez asowm ¯in. ¡Xonarhowi—r, or ancnenq¿: Ew qo m¯jq˚ getnin hawasar dar´rin qo vrayov ancnoˇneri hamar¿: Zar¸ni—r, zar¸ni—r, Sio—n, hagi—r qo zØrow¸iwn˚, Sio—n. dow ¯l qo Œa—øq˚ hagir, o—v sowrb qaˇaqd Erowsaˇ¯m, o– rovhetew piˇÆern ow an¸lŒatnern aylews œen ancnelow qo mijov: ΦظaŒi—r qo Œoæin, otqi— el ow nsti—r, o—v Erowsa– ˇ¯m, qandi—r qo paranoci kap˚, o—v dow Sioni geri dowstr. Ardarew, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Dowq ´ri va˘aøoweciq ew arÆa¸ov œ¯q Œrkowelow¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Im ßo– ˇovowrd˚ nax Egiptacineri erkirn ijaw, orp¯szi ibrew nßdeh apri aynteˇ, apa bønow¸eamb Asorestan qæowec: Bayc ayßm inœo?w ¯q aysteˇ¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Im ßoˇo– vowrd˚ zowr teˇ˚ qæowec. nranq apæahar ¯in mnacel ew lac

1425

Esayi

52. 6–53. 4

¯in linowm¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Λer pat˘aøov im a– nown˚ mætap¯s hayhoywowm ¯ he¸anosneri m¯j: Dra hamar im ßoˇovowrdn ayd Ør˚ piti ˘anaœi im anown˚, gitenay, or es noynn em, ori masin xØsowm ¯in, ew aha ekel hasel em¿: Leøneri vray i!nœ geˇecik en otqer˚ nra, ov xaˇa– ˇow¸ean lowrn ¯ awetowm, ov barow¸ean awetisn ¯ berowm ew qo Œrkow¸ean masin yaytnowm‘ aselov Sionin, ¸¯‘ ¡Qez vray ¸agaworelow ¯ AstowaÆ¿: Qo pahapanneri ´aynn ¯ hnœelow, bolorn aøhasarak cnÆalov ´ayn en talow, orov– hetew irenc aœqerov en tesnelow ayn ßamanak˚, erb T¯r˚ oˇormelow ¯ Sionin: Leøner˚ Erowsaˇ¯mi awerakneri het miasin cnÆow¸ean koœ piti ar´aken, qanzi T¯r˚ oˇormec nranc ew Œrkec Erowsaˇ¯m˚: T¯rn ir sowrb bazowk˚ pi– ti coyc tay i tes bolor azgeri, ew erkri bolor koˇmer˚ piti tesnen mer AstÆow Œrkow¸iwn˚: Heøac¯—q, heøac¯—q, el¯—q aydteˇic ew piˇÆerin mi— mØtec¯q. el¯—q ayd erkri mi– jic ew heøac¯—q, dowq, or vercrel berowm ¯q Tiroj spasq˚: O—œ xøovow¸eamb piti eln¯q ew o—œ ¯l Œaxœelov gnaq, qanzi ´er aøjewic T¯rn inqn ¯ ˚n¸analow, ew ´ez hawaqelow ¯ na, or AstowaÆn ¯ Isray¯li: Ahawasik xelahas piti daø– nay im Æaøan, piti yaøni, bar´ranay ow meÆap¯s Œaøa– worowi: Inœp¯s or æater˚ qez vray piti zarmanan, erb anæqana mardkayin qo tesq˚ ew qo Œaøq˚, or mardkanc ordineric ¯, aydp¯s ¯l bazowm azger zarmanalow en qez vray, ew ¸agaworneri beranner˚ papan´owelow en, orov– hetew tesnelow en ayn, inœi masin nranc œi patmowel, ew imanalow en ayn, inœi masin œen lsel:

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

O?v hawatac Tiroj masin mer towaÆ lowrin, ew o?wm yayt– 53 ni dar´aw Tiroj bazowk˚: Nra aøaj menq yaytnowecinq 2 orp¯s manowk, orp¯s armat‘ elaÆ anjrdi hoˇic. o—œ tesq own¯r na ew o—œ ¯l vehow¸iwn: Nayecinq menq nran, bayc na o—œ tesq own¯r ew o—œ ¯l geˇeckow¸iwn: Nra tesqn aweli anarg 3 ¯r ow nsem, qan bolor mardkanc ordinerin˚: Na harow– aÆneri en¸akay mi mard eˇaw, or cawerin hamberel gi– t¯. ir eres˚ dar´nelov‘ arhamarhowec ow bani teˇ œdrow– ec: Na mer meˇqern ¯r vercnowm ew mez hamar œarœarwowm, 4 sakayn menq nra cawer˚, harowaÆnern ow œarœaranqner˚

53. 5–54. 5 5

6

7

8

9

10

11

12

54

2

3 4

5

Esayi

1426

hamarecinq ibrew AstÆowc ekaÆ ban: Bayc na xocowec mer meˇqeri hamar ew mer anØr¯now¸iwnneri hamar da– tapartowec. mer xaˇaˇow¸ean hamar na— patiß krec, ew nra— v¯rqerov menq bßækowecinq: Am¯nqn ¯l molorowaÆ oœxarner en. mardn ir ˘anaparhin molorowec, bayc T¯r˚ nra—n matnec mer meˇqeri hamar: Ow na vætic ir berann angam œi bacowm: Inœp¯s oœxar‘ na mor¸owelow tarowec, ew inœp¯s gaø‘ anmøownœ kangnaÆ ¯ xowzoˇi aøajew nra nman ir beran˚ œi bacowm: Xonarhow¸ean ænorhiw nra datastan˚ veracaw, ew nra azgatohmi masin o?v piti patmi: Erkri vray verj towin nra keanqin. im ßoˇo– vrdi anØr¯now¸iwnneri pat˘aøov na mahowan matnowec: Nra gerezmani hamar‘ œarow¸eamb, isk nra mahowan ha– mar meÆameÆ harowaÆnerov piti vr¯ßxndir linem, orov– hetew na anØr¯now¸iwn œgorÆec, ew nengow¸iwn˚ teˇ œgtaw nra beranowm: T¯r˚ kamenowm ¯ maqrel nran v¯rqeric: E¸¯ meˇqeri hamar hatowcowm taq, apa erkarakeac sern– di k’arßananaq, ori mijocov T¯r˚ k˚ cankanay azatel nran ir caweric, coyc tal nran loys ew Øßtel imastow¸e– amb, ardaracnel ardarin, or˚ yØßarakam Æaøayec æa– terin ew ir vray ¯ vercnelow nranc meˇqer˚: Aha ¸¯ in– œow na æat ban piti ßaøangi ew hzØrneri awar˚ piti baßani, orovhetew nra an´˚ mahowan matnowec, ew na yancawornerin hawasar hamarowec: Na æateri meˇqer˚ krec ew nranc anØr¯now¸iwnneri hamar datapartowec: Owraxaci—r, o—v amowl, or œÆnecir, kanœi—r ow aˇaˇa—k bar´racrow, or erkownqi cawov œbønowecir, qanzi bazowm en amowsnowc lqowaÆid ordiner˚, aweli æat, qan ordine– r˚ arambi knoj: ff¯? or T¯rn asac. ¡Υndar´aki—r qo vrani ew qo srahneri teˇ˚, kangnecro—w ew xnayoˇow¸iwn mi— ara. erkaracro—w qo paranner˚, hastati—r qo cce– r˚: Aj ow ´a—x taraÆowir, ew qo serownd˚ piti ßaøangi he¸anosnerin ew piti kaøowci awerowaÆ qaˇaqner˚: Mi— vaxecir, or qez amظahar arin, mi— neˇowir, or qez na– xatecin, orovhetew vaˇnjakan amظ˚ piti moøanas ew orbewayrow¸eand naxatinqn aylews œpiti yiæes¿: T¯rn ¯, or qez hamar anelow ¯ ayd, ZØrow¸iwnneri T¯r ¯ nra anown˚,

1427

Esayi

54. 6–55. 2

ew na, or Œrkec qez, Isray¯li noyn AstowaÆn ¯, or hamayn erkrin˚ piti hamarowi: T¯r˚ qez œkanœec orp¯s lqowaÆ ow varanaÆ knoj ew oœ ¯l ibrew mi knoj, or mankowc ate– li ¯ eˇel, ayl AstowaÆ asac. ¡Miaøßamanak lqeci qez, bayc meÆ g¸ow¸eamb piti oˇormem qez: ffioqr-inœ barka– nalow pat˘aøov eress ærjeci qeznic, bayc yawitenakan karekcow¸eamb piti oˇormem qez¿: Aydp¯s asac T¯r˚, or Œrkec qez: ¡Sa in´ hamar noynn ¯, inœ Noyi ØrØq, jrhe– ˇeˇi ßamanak. inœp¯s or ayn ßamanak nran erdoweci, or œem barkanay erkri vray, aynp¯s ¯l erdoweci, or œem bar– kanay qez vray: Im spaønaliqov œem æarßelow leøner˚, œem ŒoŒoxelow blowrner˚. o—œ im oˇormow¸iwnn ¯ pakaselow qeznic, ew o—œ ¯l qo xaˇaˇow¸ean owxt˚ piti veranay¿, asac T¯r˚: ¡O—v dow, or taøapeal es ew xaxtowaÆ, es haætowel em qez het, minœew or dow mxi¸arowes: Aha es qo qarer˚‘ sowtakic ew qo himqer˚ æaŒiwˇayic piti pat– rastem. qo aætarakner˚ yaspisic piti kangnecnem, dønerd‘ biwreˇic ew qo æowrj˚ parisp piti qaæem ¸an– kagin ew ˚ntir-˚ntir qareric: AstÆowc xratowaÆ or– diner piti ownenas, qo manowkner˚ meÆ xaˇaˇow¸ean m¯j piti linen: Ardarow¸eamb piti æ¯nanas: Heøo—w kang– nir anirawic, or ah œownenas, ew doˇ˚ qez œbøni: Aha ekoˇner˚ im anownov piti mØtenan qez, qez mØt piti pandxten ew qez apastan dar´nen: Ahawasik es qez hastateci, bayc oœ orp¯s mi darbin, or Œowqsov kayÆer ¯ arÆarÆowm ew gorÆiqner ¯ æinowm ir hamar. es qez has– tateci oœ korsti ow oœnœacman hamar: Oœ mi vnasakar gorÆiq qo d¯m yajoˇow¸iwn œpiti ownenay, ew dow qo d¯m da– tastani elnoˇ am¯n mi lezow partow¸ean es matnelow, nra het‘ ew qo bolor dataxaznerin: Da ¯ Tiroj Æaøane– ri ßaøangow¸iwn˚, ew in´ hamar dowq ¯q linelow irawaci¿, - asowm ¯ T¯r˚:

6

7 8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

¡O—v dowq, or ÆarawaÆ ¯q, gnac¯—q jri, ew dowq, or boloro– 55 vin arÆa¸ œown¯q, gnac¯q gnec¯—q ow ker¯—q aøanc arÆa¸i ew aøanc ginow hamar v˘arelow: Bayc inœo?w arÆa¸ov ˘arp 2 ¯q gnowm ew oœ ¸¯ hac, ´er vastakn inœo?w kætanalow hamar œ¯q Æaxsowm: Lsec¯—q in´ ew bariqne—r ˘aæakec¯q, ow barow–

55. 3–56. 3 3

4 5

6 7

8

9

10

11

12

13

56 2

3

Esayi

1428

¸ean m¯j ´er hoginer˚ vayelq piti zgan: Aka—nj dr¯q in´ ew hetewec¯—q im ˘anaparhin: Lsec¯—q in´, ew ´er hoginer˚ k’apren barow¸ean m¯j, ow es ´ez het yawitenakan owxt k˚ knqem‘ ænorhelov ´ez Daw¸in xostacowaÆ ananc srbow– ¸iwnner˚: Aha nran toweci orp¯s he¸anosneri vkay, or– p¯s azgeri iæxan ew hramanatar: Qez œimacoˇ azger˚ piti dimen qez, ew qez œ˘anaœoˇ ßoˇovowrdnern apaw¯n piti dar´nen qez yanown qo T¯r AstÆow‘ Isray¯li srbi, o– r˚ Œaøaworec qez¿: ffintøec¯—q Tiroj˚ ew, erb gtn¯q, kan– œec¯—q nran. erb na ´ez mØtenay, ambariæt˚ ¸oˇ hraßa– rowi ir ˚n¸acqic, anØr¯n mard˚‘ ir xorhowrdneric, ¸oˇ na veradaønay Tiroj mØt‘ ew oˇormow¸iwn k˚ gtni, mer AstÆo—w mØt, or˚ bazmapatik ¸oˇow¸iwn piti ænorhi ´er anØr¯now¸iwnnerin: ¡Im xorhowrdner˚ nman œen ´er xor– howrdnerin, ew oœ ¯l im ˘anaparhner˚‘ ´er ˘anaparhne– rin, - asowm ¯ T¯r˚, - ayl, inœp¯s erkinqn ¯ heøow erkric, aynp¯s ¯l im ˘anaparhnern en heøow ´er ˘anaparhne– ric, ew im xorhowrdner˚‘ ´er xorhowrdneric: Inœp¯s or, asenq, erb an´rew kam ´iwn ¯ ijnowm erknqic ew krkin ayn– teˇ œi veradaønowm, qani deø œi oøogel erkir˚, œi Ælecrel ow ptˇaberel ayn, sermanoˇin serm ew owtelow hac œi towel, aydp¯s ¯l piti lini im xØsq˚, or elnowm ¯ im beranic. na datark œi veradaønalow, minœew or œkatari ayn, inœ ka– menowm em es: Piti heætacnem qo ˘anaparhner˚, orp¯szi im ˘anaparhnern ¯l dow pahpanes: Owraxow¸eamb pi– ti eln¯q ew cnÆow¸eamb piti sovor¯q. leønern ow blowrner˚ piti xaytan, xndow¸eamb ˚ndownen ´ez, ew antaøi bo– lor Æaøer˚ piti ÆaŒaharen ´ez: Gihow Œoxar¯n no˘i piti bowsni, dßniki Œoxar¯n mrteni piti a˘i. ew da piti lini yanown Tiroj ew i næan yawitenakanow¸ean ow œi nowazelow¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Pahpanec¯—q irawownq˚ ew ka– tarec¯—q ardarow¸iwn˚, qanzi ekel hasel ¯ im Œrkow¸iwn˚, ew yaytnowelow ¯ im oˇormow¸iwn˚: Erani! ayn mardown, or k’ani ayd, ew nran, or hawatarim k˚ mnay dran, k˚ pahi im æaba¸nern ow œi pˇÆi ew ir ´eøq˚ et k˚ qaæi anira– wow¸iwn anelowc¿: ffltarazgin, or ekel yarel ¯ Tiroj˚, ¸oˇ

1429

Esayi

56. 4–57. 5

œasi, ¸¯‘ ¡T¯r˚ merßec ow vanec in´ ir ßoˇovrdic¿, ew ner– qinin ¯l ¸oˇ œasi, ¸¯‘ ¡Es œor Œayt em¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ nerqininerin. ¡Ovqer k˚ pahen im patowiranner˚, k˚ nax˚ntren ayn, inœ es em kamenowm, ew im owxti m¯j k˚ mnan, nranc im Tan m¯j ew im parspi nersowm aweli anowani teˇ ktam, qan ordinerin ow dowstrerin, ktam nranc yawitenakan mi anown, or œi korœelow: Isk ayn ayl– azginerin, oronq ekel yarel en Tiroj˚, orp¯szi Æaøayen nran ew siren nra anown˚, linen nra hamar Æaøaner ew aˇaxinner, ow bolor nranc, oronq k˚ pahen im æaba¸– ner˚ ew œen pˇÆi, ow k˚ mnan im owxti m¯j, - nranc k˚ tanem im sowrb leø˚, k’owraxacnem nranc im aˇØ¸qi Tan m¯j, nranc oˇjak¯znern ow ˚nÆanern ˚ndowneli k˚ linen im seˇani vray, qanzi im Town˚ bolor he¸anosneri hamar aˇØ¸qi Town piti koœowi¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ, or hawaqowm ¯ Isray¯li bolor crowaÆnerin. ¡Nranc vray es piti hawaqem anapati bolor gazanneri bazmow¸iwnne– r˚¿: Ek¯q ker¯—q, o—v dowq antaøi bolor gazanner: Tes¯—q, am¯nqn ¯l kowracel en ew œgiten, ¸¯ i—nœ ¯ imastow¸iwn˚. am¯nqn ¯l karÆes hamracaÆ æner en, or œen karoˇanowm haœel, irenc ankoˇinnerowm eraznerov en tarowaÆ, sirowm en nirhel: Irenc hogov lirb eˇan æneri nman, or ankowæt en, œar en ew œgiten, ¸¯ i—nœ ¯ imastow¸iwn˚. am¯nqn irenc ˘anaparhnerov gnacin: ¡Ek¯—q, - asowm en, - gini aø– nenq ew harbenq ginov. aydpisi Ør˚ mez hamar amenameÆ zohaberow¸iwn˚ k˚ lini¿:

4

5

6

7

8

9, 10

11

12

¡Tes¯—q, inœp¯!s koraw ardar˚, ew œkay m¯k˚, or srtov 57 karekci. ardar mardik veranowm en, ew oœ oq owæadrow– ¸iwn œi dar´nowm, or ardarn anirawow¸ean pat˘aøov ¯ veranowm: Φoˇ xaˇaˇ lini nra gerezman˚, ov vera– 2 caw m¯jteˇic: Bayc dowq mØtec¯—q, aøa—j ek¯q, anØr¯—n or– 3 diner, poønkaÆi—n ordiner, ænow¸ea—n ordiner: Inœo?v ¯q 4 parÆenowm, o?wm vray ¯q bacowm ´er beranner˚ ew kam o?wm vray ¯q hanowm ´er lezowner˚. mi?¸¯ dowq korstean ordiner œ¯q, anØr¯now¸ean serownd, or antaøaxit Æaøeri tak 5 ˚nkaÆ‘ aˇaœowm ¯iq ´er kowøqerin, andowndnerowm‘ ßayøe– ri katarnerin ew xor ´orerowm zohowm ¯iq ´er ordinerin:

57. 6–19 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Esayi

1430

Ayd ¯ qo baßin˚, ayd noynn ¯ qo vi˘ak˚. nranc aøaj now¯r– ner ¸aŒecir, nranc zoher matowcecir, ew ays ameni vray mi¸¯ œe?m barkanalow, - asowm ¯ T¯r˚: Aynteˇ, bar´r ow meÆ leran vray ¯ qo ankoˇin˚, ew dow aynteˇ elar zoher matowcelow: Apa døneri drandineri vray hastatecir qo yiæatakner˚: KarÆowm ¯ir‘ e¸¯ in´nic heøanas, aweli? ban piti gtnes: Qo ankoˇinner˚ laynacrir ew Œøowecir dranc vray. sirecir qo homaninerin ew ya˘axaki dar´– rir qo poønkow¸iwn˚ nranc het: Heøaworneric æaterin qe—z kapecir ew patgamaworner owˇarkecir qo sahman– neric dowrs: Nkown dar´ar ow ijar gerezman, yognatanj eˇar qo bazowm ˘anaparhordow¸iwnneric ew œasacir, ¸¯‘ ¡Ayßm hangstanam¿, orovhetew owßid hamemat ¯ir gor– Æowm, dra hamar ¯l œhnazandowecir in´: O?wmic vaxecar ow zarhowrecir, or stecir ew œyiæecir in´, mitqd œberir, srtid m¯j œdrir, isk es qez tesay ow anteseci: Es ayn em, or yawitenakan em, isk dow in´nic œvaxecar: Ard, es piti patmem im ardarow¸ean ew qo œariqneri masin, oronq qez œen Øgnelow, erb aˇaˇakes, ew qez œen Œrkelow qo neˇow¸iwnic. dranc bolorin hoˇmer˚ piti tanen ew mrrikner˚ baßan-baßan piti anen: Isk nranq, ovqer in´ vray en yoys drel, piti stanan erkir˚ ew ßaøangen im sowrb leø˚: Nranq piti asen. ¡Bac¯—q nra aøaj ˘a– naparhner˚, xoœ ow xow¸er˚ heøacr¯—q im ßoˇovrdi ˘a– naparhic¿: Aysp¯s ¯ asowm Bar´real˚, or yawitenap¯s bnakwowm ¯ bar´ownqnerowm, sowrb˚ srberi m¯j. nra anown˚ Bar´real ¯, ew na srberi m¯j ¯ mnowm, hamberow¸iwn ¯ ta– lis tarakowsanqi m¯j ˚nkaÆnerin ew keanq‘ nranc, oronq srtamaæ en eˇel: ¡Es yawitean vr¯ßxndir œem linelow ´e– zanic ew oœ ¯l mætap¯s barkanalow em ´ez vray, qanzi hogin in´nic ¯ bxowm, ew am¯n æownœ es em steˇÆel: Meˇqi pat˘aøov sakaw ßamanak trtmow¸iwn hascri nran, ha– rowaÆeci nran ow im eres˚ ærjeci nranic, ew na trtmec ow im aøaj ¸axÆot‘ ancaw ir ˘anaparhner˚: Es te– say nra srti ˘anaparhner˚ ew bßækeci nran, sŒoŒeci ow ˘æmarit mxi¸arow¸iwn towi nran: Nra sgaworneri ha– mar ptowˇ steˇÆeci: Φoˇ xaˇaˇow¸iwn, xaˇaˇow¸iwn

1431

Esayi

57. 20–58. 10

lini heøawornerin ew mer´awornerin, - asowm ¯ T¯r˚, - ow es piti bßækem nranc: Isk anØr¯nner˚ piti ÆŒan Æovi nman ew hangist œgtnen, ow nra jrer˚ piti anhetanan‘ kawi het xaønowelov: Ambariætneri hamar xaˇaˇow¸iwn œkay¿, - asowm ¯ T¯r˚:

20

Owßgi—n kanœir ew mi— xnayir, æeŒori p¯s bar´racro—w 58 ´aynd, patmi—r im ßoˇovrdin ir meˇqeri ew Yakobi ta– n˚‘ ir anØr¯now¸iwnneri masin: fflr Øri in´ en Œntøowm ew 2 cankanowm ˘anaœel im ˘anaparhner˚, ibrew mi ßoˇovowrd, or ardarow¸iwn ¯ gorÆel ew ir AstÆow irawownq˚ zanc œi aøel. aha nranq ekel ew irawownq ow ardarow¸iwn en o– ronowm: ffiaŒagowm en mer´enal AstÆown ew asowm en. ¡Ayd 3 inœp¯?s ¯, or menq Æom pahecinq, ew dow œtesar, zrkanqneri en¸arkecinq mez, ew dow œimacar: Ard, ´er Æomapahow¸e– an Ørerin ´er cankow¸iwnnern ¯q katarowm ew kskiÆ pat– ˘aøowm bolor nranc, ovqer en¸akay en ´ez: Hakaøakow– 4 ¸ean ew køiwneri m¯j ¯q pahowm ew bøncqaharowm tkarin: Isk im inœi?n ¯ p¯tq aydpisi Æomapahow¸ean Ør˚. dowq piti gaq boˇoq¯q in´, ew es œpiti lsem ´ez: Aydpisi 5 Æomapahow¸iwn˚ œ¯, or es ˚ntreci, ew oœ ¯l aynpisi Ør˚, erb mard ir an´n ¯ tanjowm: E¸¯ paranocd koracnes Øˇaki nman ow takd qowr´ ow moxir taraÆes, ayd ¯l, sakayn, œem hamari Æom ew ˚ndowneli Ør. aydpisi Æomapahow¸iwn˚ œ¯, or es ˚ntreci, - asowm ¯ T¯r˚: - Qandi—r anirawow¸ean 6 hangoyc˚, xortaki—r qo va˘aøakanakan xardaxow¸iwnn ow bønow¸iwn˚, neri—r ow ar´aki—r neˇealnerin ew patøi—r bolor aniraw mowrhakner˚: QaˇcaÆneri—n baßanir qo 7 hac˚ ew anظewan aˇqatneri—n tar qo town˚. e¸¯ merk mard tesnes‘ hagcro—w nran, bayc qo ˚ntaniqi zawakin mi— antesir: Ayn ßamanak aygabaci p¯s piti Æawalowi qo 8 loys˚, ew aragØr¯n piti hasni qo apaqinowm˚, qo aøjewic piti ˚n¸anay qo ardarow¸iwn˚, ew AstÆow Œaøq˚ piti pahpani qez: Ayn ßamanak piti kanœes, ew AstowaÆ 9 piti lsi qez. minœew dow xØses, na piti asi, ¸¯‘ ¡A– ha hasel em¿: E¸¯ dow qo mijic heøacnes xardaxow¸iwn˚, ´eøn´gow¸iwnn ow trtownji xØsqer˚, qo hac˚ yØßar srtov 10 qaˇcaÆnerin tas ew œqawor mardkanc kætacnes, ayn ßa–

58. 11–59. 8

11

12

13

14

59 2

3

4

5

6

7

8

Esayi

1432

manak xawari m¯j k˚ Æagi qo loys˚, qo xawar˚ k˚ ve– raÆowi mijØr¯i: Qo AstowaÆ˚ am¯n ßam qez het k˚ li– ni, qo an´n ˚st cankow¸ean yagecowm k˚ stanay, ew qo oskorner˚ k˚ lianan ow k˚ linen inœp¯s jrarbi part¯z, inœp¯s aˇbiwr, oric jowr˚ œi pakasi: Qo darawor a– werakner˚ k˚ veraæinowen, ew qo himqer˚ mætnjenakan k˚ linen serndic serownd. dow piti yaønes ow koœow– es parspapateri Œlatakner˚ verakangnoˇ ew nranc ˘amŒamijean darowŒoser˚ veracnoˇ: E¸¯ otqd yet qa– æes ew srbow¸ean Ør˚ qo owzaÆ˚ œkatares, zowar˘ow¸ean æaba¸ner˚ hamares AstÆown nowirowaÆ ew Œaøawor, otqd dowrs œdnes gorÆi hamar ow qo beranov barkow¸ean oœ mi xØsq œases, ayn ßamanak karoˇ es apawinel Tiroj˚: Na qez k’aøajnordi d¯pi erkri bariqner˚ ew ibrew snownd qez k˚ tay qo hayr Yakobi ßaøangow¸iwn˚, qanzi Tiroj be– ran˚ xØsec ays: Mi?¸¯ Tiroj ´eøqn ankaroˇ ¯ Œrkel, kam na Æanracrel ¯ ir akanj˚, or œlsi. o—œ, ´er meˇqern en patn¯æ dar´el ´er ew AstÆow mijew, ´er anØr¯now¸iwnneri pat˘aøov ¯ na ir eres˚ ærjel ´eznic, or œg¸ay: Ardarew, ´er ´eøqer˚ pˇÆowaÆ en areamb, ew ´er matner˚‘ meˇqov. ´er æowr¸ern anØr¯now¸iwn xØsecin, ew ´er lezowner˚ xorhowm en anira– wow¸iwn: ffkay m¯k˚, or ardarow¸iwn xØsi, ew bacakayowm ¯ ˘æmartow¸ean irawownq˚. yoys en drel snoti baneri vray ew ownaynow¸iwn en xØsowm, yˇanowm en cawer ew Ænowm anØr¯– now¸iwn: Qarb Ø´i ´ower en Æakowm ew sarderi ostayn hiw– sowm. e¸¯ orew¯ m¯k˚ kamenay owtel drancic, Æak bacelov‘ nra m¯j k˚ gtni jowr ew qarb Ø´: Nranc ostaynner˚ ha– gowst œen daønay, ew oœ ¯l nranq karoˇ en zgestaworowel irenc ´eøqi gorÆerov, qanzi nranc gorÆern anØr¯now¸ean gorÆer en, nranc ´eøqeri m¯j anirawow¸ean gorÆer kan: Nranc otqer˚ d¯pi œarn en ˚n¸anowm, ætapowm en anmeˇ ariwn ¸aŒel. nranc xorhowrdnern anzgamneri xorhowrd– ner en, nranc ˘anaparhnerin korÆanowm ¯ ow ¸æowaøow– ¸iwn: Nranq œ˘anaœecin xaˇaˇow¸ean ˘anaparh˚, ow nranc owˇinerowm ardarow¸iwn œkay, orovhetew nranc æa– wiˇner˚, oroncov ˚n¸anowm en, xotorowaÆ en, ew nranq xa–

1433

Esayi

59. 9–22

ˇaˇow¸iwn˚ œen ˘anaœowm: Aha ¸¯ inœow irawownq˚ heøacaw nrancic, ew ardarow¸iwn˚ œi hasnelow nranc. minœ nranq loys ¯in aknkalowm‘ xawar eˇaw nranc hamar, minœ loysi ¯in spasowm‘ æowø ekan d¯pi mow¸˚: Koyreri p¯s nranq pa– tern en æØæaŒelow, xarxaŒelow en aœqeric zrkowaÆneri p¯s, k¯sØrin glorowelow en, inœp¯s k¯sgiæerin, Ørhasakan mardkanc p¯s hog arqi tanjanqner en tanelow ew aø– hasarak ¸aŒaøelow en arjeri ow aˇawnineri nman: Menq erkar spasecinq datastani, bayc œeˇaw, spasecinq Œrkow¸ean, bayc ayn heøacaw meznic, qanzi bazowm en mer anØr¯now¸iwnner˚ qo aøaj, ew mer meˇqer˚ hakaøak kangnecin mez. mer anØr¯now¸iwnner˚ me—r m¯j en, menq inqne—rs gitenq mer anirawow¸iwnner˚: Ambariæt dar– ´anq ew stecinq Tiroj aøaj, yet kangnecinq mer AstÆowc, anirawow¸iwn xØsecinq ew apstambecinq, mer srterowm anirawow¸ean xØsqer yˇacanq ow oro˘acinq: Yet vane– cinq irawownq˚, ew ardarow¸iwn˚ heøacaw meznic: Πæmar– tow¸iwn˚ say¸aqec nranc ˘anaparhneric. nranq owˇiˇ ˘anaparhov œkaroˇacan gnal, ew ardarow¸iwn˚ veracaw nranc mijic. argelq drecin irenc srterin, or œimanan: Tesaw T¯r˚ ew œhawanec, orovhetew irawownq˚ bacakayowm ¯r: Nayec, bayc mard œkar, ditec, bayc œkar m¯k˚, or Øg– nakan lin¯r. ew ir bazkov hatowcec ow ˚st ir oˇormow¸ean hastatec nranc: Ibrew zrah hagaw ardarow¸iwn˚, ib– rew saˇawart‘ glxin drec Œrkow¸iwn˚, ibrew hander´ ow patmow˘an‘ ir vray gcec vr¯ßxndrow¸iwn˚, or hatowcowm tay nranc: Na naxatinq ow hatowcowm piti tay haka– øakordnerin ow kˇzineri bnakiœnerin: Arewmowtqowm Ti– roj anownic piti sarsaŒen, arewelqowm‘ nra Œaøqic ow hambawic: Barkow¸iwnn, inœp¯s get, owßgnØr¯n piti gay Tirojic, kataˇØr¯n vray piti hasni: ¡Mi Œrkiœ piti gay Sionic ow piti vani Yakobi ambarætow¸iwnner˚¿, asowm ¯ T¯r˚: ¡Ays ¯ im owxt˚ nranc het, - asowm ¯ T¯r˚: Im hogin, or qez vray ¯, ew im xØsqer˚, or qo beran˚ dreci, aysowhetew minœew yawitenow¸iwn œpiti pakasen qo bera– nic, qo zawaki beranic ew qo zawaki zawaki beranic¿, asowm ¯ T¯r˚:

9

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19 20

21

22

60. 1–14

60 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

Esayi

1434

Lowsaworowi—r, lowsaworowi—r, Erowsaˇ¯—m, qanzi hasel ¯ qo loys˚, ew Tiroj Œaøq˚ qez vray ¯ Æagelow: Aha xawar˚ ÆaÆkec erkir˚, maøaxowˇ˚‘ he¸anosnerin, bayc qo m¯j ¯ yaytnowelow T¯r˚, ew nra Œaøq˚ qo m¯j ¯ erewalow: Φa– gaworner˚ galow en d¯pi qo loys˚, he¸anosner˚‘ d¯pi qo loysi Œayl˚: Aœqerd bar´racro—w ew æo—wrjd nayir ow te—s mØtd hawaqowaÆ qo bolor manowknerin. qanzi ordinerd e– kan hasan heøowneric ew, irenc owserin aøaÆ, berowm en qo dowstrerin: Aha dow piti tesnes ow xndas, zarmanas ow apæes qo mtqowm, orovhetew Æoveri, azgeri ow ßoˇovowrd– neri harstow¸iwn˚ qo koˇm˚ piti daønay: D¯pi qez en galow owˇteri eramakner˚, qez ÆaÆkelow en Madiami ew GeŒayi owˇteri eramakner˚. bolor˚ Sabayic piti gan‘ berelov oski, kndrowk ow ¸ankagin qarer ew talow en Ti– roj Œrkow¸ean awetis˚: Kedari oœxarneri bolor hØter˚ qez mØt piti hawaqowen, Nab¯Ø¸i xoyer˚ piti berowen ow im seˇani vray piti matowcowen ibrew ˚ndowneli zoh, ew im aˇØ¸qi Town˚ piti Œaøaworowi: Ovqe?r en sranq, or ¸øel en inœp¯s amp ew inœp¯s ´ageri het xaønowaÆ aˇawniner‘ eramov galis en in´ mØt: In´ en spasowm kˇ– ziner˚ ew Φarsisi nawer˚, orp¯szi naxØrØq heøowneric beren qo ordinerin ew nranc het‘ arÆa¸n ow oskin, Tiroj sowrb anowan hamar, Isray¯li Œaøaworeal srbi hamar: ffltarazgineri ordiner˚ piti æinen qo parispner˚, ow nranc ¸agaworner˚ piti Æaøayen qez, orovhetew im bar– kow¸ean pat˘aøov harowaÆeci qez ew im g¸asrtow¸ean hamar sireci qez: Qo dønern Ør ow giæer miæt bac piti linen ew œpiti Œakowen, orp¯szi qo m¯j teˇaŒoxen az– geri harstow¸iwn˚ ew nranc ¸agawornerin beren qez mØt: Isk ayn azgern ow ¸agaworner˚, oronq qez œen Æaøayelow, korœelow en. azger˚ bolorovin piti korÆanowen: Liba– nani Œaøq˚ d¯pi qez ¯ galow‘ daŒniov, sØsiov, no˘iov ow mayriov, orp¯szi liap¯s Œaøaworen im srbarani teˇ˚, ew es Œaøaworem im otqeri teˇ˚: Qez mØt piti gan qez neˇoˇneri ew zayracnoˇneri zarhowraÆ ordiner˚, qo otnahetqerin erkrpagow¸iwn piti anen bolor nranq, o– ronq zarhowrecnowm ¯in qez, ow dow piti koœowes Tiroj qa–

1435

Esayi

60. 15–61. 5

ˇaq, Isray¯li srbi Sion: Dow eˇar lqowaÆ ow ateli, ew oœ oq œkar, or Øgn¯r qez, es qez k˚ dar´nem yawitena– kan owraxow¸iwn, cnÆow¸iwn‘ serndic serownd: Dow piti ÆÆes he¸anosneri ka¸˚ ew owtes ¸agaworneri harstow– ¸iwn˚, piti gitakces, or es em T¯r˚‘ Isray¯li Astowa– Æ˚, or azatowm ow Œrkowm em qez: Pˇn´i Œoxar¯n oski em berelow qez, erka¸i Œoxar¯n arÆa¸ em berelow qez, Œayti Œoxar¯n pˇin´ em berelow qez, qari Œoxar¯n er– ka¸ em talow qez, xaˇaˇow¸iwn em talow qo iæxannerin, ew qo verakacownerin‘ ardarow¸iwn: Qo erkrowm anira– wow¸ean masin aylews œi lsowelow ew oœ ¯l qo sahmannerowm‘ kotoraÆi ow ¸æowaøow¸ean masin. qo parispner˚ piti anowanowen Œrkow¸iwn, ew qo døner˚‘ cnÆow¸iwn: Aylews a– regak˚ œ¯, or qez hamar cerekoway loys ¯ linelow, ew oœ ¯l lowsni Æagowmn ¯, or qez giæer˚ loys ¯ talow, ayl qez hamar T¯rn ¯ yawitenakan loys linelow, ew AstowaÆ‘ qo Œaøq˚: Aregak˚ qez hamar mayr œi mtnelow, ew lowsin˚ qeznic œi pakaselow, orovhetew T¯r˚ qez hamar yawitenakan loys ¯ linelow: Qo sgoy Ører˚ piti verjanan: Qo ßoˇovowrd˚ bo– lorovin ardar piti lini ew yawitenap¯s piti ßaøangi erkir˚‘ pahpanelov ir nor townk˚‘ ir ´eøqi gorÆ˚ yanown im Œaøqi: Sakawa¸iw˚ hazarawor piti daønay, Œoqr˚‘ meÆ azg, qanzi es‘ T¯rs, ßamanak aø ßamanak piti ha– waqem nranc:

15

16

17

18

19

20

21

22

Tiroj Hogin in´ vray ¯, dra hamar isk na ØÆec 61 in´, owˇarkec in´‘ awetaranelow aˇqatnerin, bßækelow srtov bekowaÆnerin, gerinerin azatow¸iwn qarozelow ew koyrerin‘ tesoˇow¸iwn, høœakelow Tiroj ˚ndowneli ta– 2 rin ew mer AstÆow vr¯ßxndrow¸ean Ør˚, mxi¸arelow bo– lor sgawornerin, Œaøaworelow Sioni sgawornerin, or mox– 3 ri Œoxar¯n owraxow¸ean ØÆman iwˇi piti arßananan, isk sgaworner˚ vhat hogow Œoxar¯n‘ Œaøqi zgesti: Ew nranq piti koœowen azg ardarow¸ean, townk‘ i Œaøs Ti– roj: Piti veraæinen darawor awerakner˚, naxkinowm 4 awerowaÆner˚ piti verakangnen ew norogen dareric i ver ŒlatakowaÆ qaˇaqner˚: ffltaraÆinner˚ piti gan 5 ow linen qo oœxarneri hØteri hoviwner˚, aylazginer˚‘ qo

61. 6–62. 8 6

7

8

9

10

11

62 2

3

4

5

6

7 8

Esayi

1436

ma˘kalnern ow aygegorÆner˚: Isk dowq Tiroj qahananer piti koœow¯q, mer AstÆow paætØneaner piti anowanow¯q, azgeri harstow¸iwn˚ piti owt¯q ew nranc meÆow¸eamb piti Œaøaworow¯q: Λer amظi Œoxar¯n‘ krknaki owra– xow¸iwn, ´er anarganqi Œoxar¯n cnÆow¸iwn piti vayel¯q ew apa dar´eal piti ßaøang¯q erkir˚, ew yawitenakan owraxow¸iwn piti lini ´ez hamar: Es‘ T¯rs, sirowm em ardarow¸iwn˚ ew atowm yaŒætakow¸iwnn ow anirawow¸iw– n˚, ardarnerin piti tam irenc vastak˚ ew yawitena– kan owxt piti anem nranc het: Piti ˘anaœowen nranc serownd˚ azgeri m¯j ew nranc zawakner˚‘ ßoˇovowrdneri m¯j. am¯nqn ¯l, erb tesnen, piti ˘anaœen nranc ew asen, ¸¯‘ ¡Sranq AstÆow Ørhneal zawaknern en¿, ow cnÆow¸eamb piti owrax linen i T¯r: Es piti hr˘owem Tirojov, orov– hetew na in´ Œrkow¸ean zgest ew owraxow¸ean patmow– ˘an hagcrec, orp¯s Œesayi‘ psak drec im glxin ew orp¯s harsi‘ zowgec in´ zardov: Inœp¯s erkir˚, or a˘ecnowm ¯ ir Æaˇikner˚, ew inœp¯s part¯z˚, or Ælecnowm ¯ ir ser– mer˚, aynp¯s ¯l T¯rn ¯ i yayt berelow ir ardarow¸iwnn ow cnÆow¸iwn˚ bolor azgeri aøaj: ffem løi yanown Sioni ew œem neri yanown Erowsaˇ¯mi, min– œew œÆagi nra ardarow¸iwn˚‘ inœp¯s loys, ew œbocavaøowi nra Œrkow¸iwn˚‘ inœp¯s Œaylak: He¸anosner˚ piti tes– nen qo ardarow¸iwn˚, ¸agaworner˚‘ qo Œaøq˚, ew dow nor anownov es koœowelow, or T¯rn ¯ anowanelow: Tiroj ´eøqin vayelœow¸ean psak piti daønas ew qo AstÆow ´eøqin‘ ar– qayakan ¸ag: Aylews œes koœowelow Lqeal, oœ ¯l qo erkirn ¯ koœowelow Awerak: Qez piti koœen‘ Im kamq˚, isk qo erkir˚‘ Ω¯n bnakow¸iwn, orovhetew T¯r˚ s¯r ¯ taÆowm qo nkatmamb, ew qo erkir˚ bnakow¸eamb piti lcowi: Inœp¯s or erita– sardn ¯ amowsnanowm koysi het, aynp¯s ¯l qo ordiner˚ pi– ti apren qez het, ew inœp¯s or, Ørinak, Œesan ¯ owra– xanowm harsi hamar, aynp¯s ¯l T¯rn ¯ owrax linelow qez hamar: Qo parispneri vray, o—v Erowsaˇ¯m, amboˇj Ørn ow oˇj giæer˚ pahapanner piti kargem, or minœew verj œdadaren yiæel Tiroj˚: Λer nman˚ œi lini, erb na verstin owˇˇi ew Erowsaˇ¯m˚ dar´ni parÆanq erkri vray: T¯r˚

1437

Esayi

62. 9–63. 9

erdowec ir Œaøqov ew ir bazki zØrow¸eamb, or qo corenn ow kerakowr˚ œi tay qo ¸ænamineri ´eøq˚, ew Øtarneri or– diner˚ œen xmi qo ginin, ori hamar dow janq ¸aŒecir, ayl ovqer ayd ambarecin‘ nra—nq piti owten ew Ørhnen Tiroj˚, ew ovqer ayd hawaqecin‘ nra—nq piti xmen im srbarani srahnerowm: Gnac¯q ne—rs mt¯q im dønerov, patrastec¯—q ˘anaparhner˚, ætkec¯—q æawiˇner˚, ˘amŒa—y bac¯q im ßo– ˇovrdi hamar, heøacr¯—q qarer˚ ˘anaparhic ew drØæa—k bar´racr¯q he¸anosneri hamar: Aha ¸¯ inœ azdararec T¯r˚ minœew erkri Æager˚. ¡Asac¯—q Sioni dster˚. aha– wasik galis ¯ qo ffirkiœ˚, ew ir var´n ir het ¯, gorÆ˚‘ ir aœqi aøaj¿: Tiroj ´eøqov ŒrkowaÆ Sowrb ßoˇovowrd ¯ ko– œelow nran, isk dow koœowelow es ffintøowaÆ qaˇaq ew oœ ¸¯ LqowaÆ¿:

9

10

11

12

O?v ¯ sa, or elel galis ¯ Edomic. nra hagowstneri 63 karmir˚ Bosorayic ¯, na geˇecik patmow˘anov ¯ ew howßkow zØrow¸eamb: Es xØsowm em ardarow¸ean ew Œrkow– ¸ean irawownqi masin: Qo hagowstnern inœo?w en kar– 2 mir, qo hagowstnern, ases, hn´anahari hagowstner li– nen, or trorowm ¯ lecown hn´an˚: Es menak ˘mleci hn´a– 3 n˚, he¸anosneric oœ oq in´ het œ¯r. zayroy¸ov troreci nranc, barkow¸eamb ˘mleci nranc ew getnin hawasarec– ri ow im bolor zgestnern ariwna¸a¸ax ari. qanzi ha– 4 sel ¯r nranc hatowcman Ør˚, Œrkow¸ean tarin ekel ha– sel ¯r: Nayeci, bayc Øgnoˇ œkar, mtaÆeci, ¸¯ inœow oœ oq 5 œkar, or ¸ikownq daønar in´: Im bazowk˚ Œrkec nranc, ew miayn im barkow¸iwnn in´ zØravig eˇaw: Im barkow¸e– 6 amb troreci ew im zayroy¸ov mor¸eci nranc, getnin ha– wasarecri nranc: Tiroj oˇormow¸iwn˚ piti yiæem, Tiroj 7 meÆagorÆow¸iwn˚ mitqs piti berem ayn bariqneri ha– mar, or T¯rn ¯ hatowcelow mez: T¯rn Isray¯li tan bare– rar dataworn ¯, or ir oˇormaÆow¸eamb ew ir meÆ arda– row¸eamb var´atrelow ¯ mez: Na ¯r, or asac. ¡Im ßo– 8 ˇovowrdn im ordinern en, oronq œen anargi in´¿. ew na nranc Œrkow¸iwn berec irenc bolor neˇow¸iwnneric: Oœ ¸¯ 9 inœ-or patgamawor kam hreætak Œrkec nranc, ayl‘ T¯rn inq˚. ew orovhetew na sirowm ow xnayowm ¯r nranc, inqn

63. 10–64. 6

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

64 2

3 4

5

6

Esayi

1438

¯l Œrkec nranc, otqi kangnecrec ew bar´racrec nranc yar ow yawitean: Bayc nranq ˚mbostacan ow barkacrin nra Sowrb Hogin, ew T¯r˚ nranc ¸ænami dar´aw, inqn isk paterazmec nranc d¯m: Aynßam nranq hin ßamanakne– r˚ yiæecin‘ aselov. ¡O?wr en Movs¯s˚ ew nra ßoˇovowrd˚, o?wr ¯ na, or erkric dowrs berec hØteri hovowin, o?wr ¯ na, or nranc m¯j drec Sowrb Hogin. o?v ¯r, or ir ajov bar´rac– rec Movs¯sinew ori aøaj ir Œaøawor bazkov kasecrec jrer˚‘ ir anown˚ yawerßacnelow hamar: Nranc anckac– rec andowndnerov, inœp¯s ´in ¯ ancnowm anapatov, kam inœp¯s grast˚‘ daætov, ow nranq œyognecin: Tiroj Hogin ijaw ew aøajnordec nranc¿: Qo ßoˇovrdin dow aynp¯s a– øajnordecir, or qo anown˚ Œaøaworen: Ard, dar´i—r erkn– qic ew qo sowrb ow Œaøawor ta˘aric nayir, ¸¯ o—wr en qo naxan´axndrow¸iwnn ow zØrow¸iwn˚, o—wr en qo meÆ oˇor– mow¸iwnn ow g¸ow¸iwn˚, oroncov nerowm ¯ir mez: Dow es mer hayr˚: Abraham˚ œgit¯r mez, Isray¯l˚ mez œ¯r ˘anaœowm, bayc dow, T¯—r, Ha—yr mer, Œrki—r mez, orovhetew skzbic i ver mez vray ¯ qo anown˚: Inœo?w mez ¸oˇecir, or molorowenq qo ˘anaparhneric, o—v T¯r, inœo?w karÆracrir mer srter˚, or qeznic œvaxenanq. dar´i—r i s¯r qo Æaøaneri, dar´i—r i s¯r qo ßoˇovrdi, or qo ßaøangow¸iwnn ¯: Gowc¯ qo sowrb leø˚ œkaroˇananq ßaøangel: Mer ¸ænaminer˚ neˇecin mez ew otnakox arin qo srbow¸iwn˚: Eˇanq inœp¯s aøaj ¯inq, erb dow mez œ¯ir tirowm, ew menq qez œ¯inq patkanowm: E¸¯ baces erkinq˚, qo ahic leøner˚ k˚ sasanowen ew k˚ halowen, inœp¯s mom˚‘ kraki dimac: Krak˚ k’ayri qo hakaøakordnerin, ew qo anown˚ yaytni k˚ daønay ¸æna– minerid. qo pat˘aøov he¸anosner˚ xøovow¸ean k˚ mat– nowen: Erb hraæali gorÆer katares, qo ahic leøner˚ k˚ sasanowen: Hnowc i ver œlsecinq, ew oœ ¯l mer aœqer˚ qez– nic baci tesan m¯k ayl AstowaÆ, or ir oˇormow¸ean vray yoys dnoˇneri hamar ayspisi baner an¯r, ˚ndaøaj gnar nranc, oronq ardarow¸iwn en gorÆowm ew yiæowm qo ˘ana– parhner˚: Ew aha dow barkacar, orovhetew menq meˇq gorÆecinq ew dra hamar ¯l molorowecinq: Menq am¯nqs piˇÆ dar´anq, ew mer amboˇj ardarow¸iwn˚ daætani æo–

1439

Esayi

64. 7–65. 8

reri nmanowec, mer anØr¯now¸iwnneri pat˘aøov menq a– m¯nqs caÆ ¸aŒowecinq inœp¯s terew. hoˇmer˚ qæecin mez: Oœ m¯k˚ œi kanœowm qo anown˚, oœ oq œi mtaÆowm qez apas– tan dar´nel. aha ¸¯ inœow qo eres˚ meznic ærjecir ew mer meˇqeri hamar mez datapartecir: T¯!r, mer Hayrn es dow. menq kaw enq, isk dow‘ mer steˇÆiœ˚, menq am¯nqs qo ´eøqi gorÆn enq: T¯!r, sastik mi— barkacir mez vray ew mer meˇqer˚ yawitean mi— yiæir: Ew hima nayi—r, T¯—r, menq am¯nqs qo ßoˇovowrdn enq: Qo sowrb qaˇaq Sionn awe– rak dar´aw, Erowsaˇ¯m˚‘ anapat: An¯Æqi matnowec mer sowrb ow Œaøawor ta˘ar˚, orteˇ mer hayrern Ørhnergowm ¯in qez, hroy ˘arak dar´aw, ew mer amboˇj Œaøaworow¸iwn˚ korÆanowec: Ew ays ameni vray dow aœq es Œakowm, T¯—r, løow¸iwn es pahowm ow sastik storacnowm mez:

7

8

9

10 11

12

Yaytnoweci nranc, oronq im masin œ¯in harcnowm, in´ 65 gtan nranq, oronq in´ œ¯in Œntøowm: ¡Ahawasik es kam¿, asaci ayn azgin, orn im anown˚ œkanœec: Am¯n Ør im 2 ´eøq˚ erkareci d¯pi anhnazand ow ¸ænami ßoˇovowrd˚, or ˚n¸anowm ¯r oœ ¸¯ bari ˘anaparhov, ayl ir meˇqe– ri yetewic: Ays ßoˇovowrd˚ barkacnowm ¯r in´. im aøaj 3 miæt zoher ¯in matowcowm irenc part¯znerowm ew irenc aˇiwsneri vray xownk Æxowm dewerin, oronq nranc hamar yiæatak daønal œ¯in karoˇ: Qarayrnerowm ¯in paøkowm 4 ow qnowm, orp¯szi eraz tesn¯in. xozi mis ¯in owtowm ow zoheri msajowr, ew nranc bolor amanner˚ pˇÆowaÆ ¯in: Asowm ¯in. ¡Heøo—w kac in´nic, mi— mØtecir in´, orovhe– 5 tew es sowrb em¿: Da Æowxn ¯ im barkow¸ean, ori m¯j a– m¯n Ør borboqwowm ¯ krak˚: Aha im aøjew growaÆ ¯. ¡ffem 6 løelow, minœew or œhatowcem nranc meˇqer˚‘ veradar´nelov irenc Æoc˚: Nranc het miasin‘ naew nranc hayreri meˇ– 7 qer˚, - asowm ¯ T¯r˚, - oronq xnkarkowm ¯in leøneri vray ew blowrneri vray naxatowm ¯in in´. hatowcelow em nranc aøajoway ararqner˚‘ veradar´nelov irenc Æoc˚¿: Ays– 8 p¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Πiæt aynp¯s, inœp¯s oˇkoyzneri m¯j mi ˘ow¸ ¯ gtnwowm, ew asowm en‘ ¡Mi— Œœacnir da, orovhetew Tiroj Ørhnow¸iwn˚ kay dra m¯j¿, aynp¯s ¯l es noyn kerp piti varowem im Æaøayi hamar. yanown nra œem korÆane–

65. 9–22 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

Esayi

1440

low bolorin: Yakobi ew Yowdayi serndin piti bar´racnem, orp¯szi ßaøangen im sowrb leø˚. im ˚ntrealnern ow Æa– øaner˚ piti ßaøangen aynew bnakowen aynteˇ: Antaøi m¯j piti linen hoviwneri makaˇateˇer˚, ew Aqori ´or˚ piti daønay naxirneri hangstavayrn im ßoˇovrdi, orn in´ ¯ Œntøel: Dowq ¸oˇeciq in´, moøacaq im sowrb le– ø˚ ew seˇan gceciq dewerin‘ baßak bar´racnelov Baxti astÆow patowin: Es ¯l ´ez sri em matnelow, ew am¯nqd ko– torowelow ¯q, orovhetew kanœeci ´ez, bayc œlseciq, xØseci, bayc dowq akanj œdreciq, im aøaj œarow¸iwn katareciq ew, inœ œ¯i cankanowm, a—yn ˚ntreciq¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Ahawasik nranq, or in´ en Æaøayowm, piti owten, isk dowq qaˇcaÆ ¯q mnalow. ahawasik nranq, or in´ en Æaøayowm, piti xmen, isk dowq Æaraw ¯q mnalow. ahawasik nranq, or in´ en Æaøayowm, owrax piti linen, isk dowq amظov ¯q mnalow: Ahawasik nranq, or in´ en Æaøayowm, srti owraxow¸eamb piti cnÆan, isk dowq ´er srti cawic aˇaˇakelow ¯q, ´er hogow kskÆic oˇbalow ¯q: Λer anownn im ˚ntrealneri noˇkanqi hamar piti ¸oˇ– n¯q, ew T¯r˚ ´ez piti meøcni: Im Æaøanerin nor anown piti trowi, or˚ piti Ørhnabanowi erkri vray: Orp¯s– zi Ørhnen ˘æmarit AstÆown, erkri vray erdowoˇner˚ pi– ti erdowen ˘æmarit AstowÆov, aøajoway neˇow¸iwn˚ piti moøanan, aylews irenc mitq˚ œpiti beren: Qani or nor erkinq ow nor erkir piti steˇÆem, aøajowannern aylews œpiti yiæenew aylews irenc mitq˚ œpiti beren: Owraxow– ¸iwn ow cnÆow¸iwn en gtnelow ayn bani m¯j, inœ es has– tatelow em: Aha es Erowsaˇ¯mn steˇÆowm em cnÆow¸ean hamar ew im ßoˇovrdin‘ owraxow¸ean hamar: Piti cn– Æam Erowsaˇ¯mov, piti owraxanam im ßoˇovrdov. nra m¯j aylews laci ´ayn ew kam bظi ´ayn œpiti hnœi: Aynteˇ œi linelow mankahasak ew kam Æer, or lcraÆ œlini ir kean– qi ßamanak˚, qanzi krtser ordin hariwr tarekan piti lini, isk hariwr tarekanowm meønoˇ˚ meˇawor ew aniÆeal piti hamarowi: Tner piti æinen ew ire—nq piti bnakow– en, ayginer piti tnken ew nranc ptowˇn ire—nq piti ow– ten: Aylews nranq œpiti æinen, or owriæner˚ bnakowen,

1441

Esayi

65. 23–66. 8

nranq œpiti tnken, or owriænern owten: Im ßoˇovrdi Øre– r˚ kenac Æaøi Øreri œaŒ piti linen, nranq erkar piti vayelen irenc ´eøqi gorÆer˚: Im ˚ntrealnern aylews zowr teˇ˚ œpiti œarœarowen ew an¯Æqi hamar ordiner œpiti Ænen, orovhetew nranq irenc zawakneri het miasin Ast– Æowc ØrhnowaÆ serownd en: Aynp¯s piti lini, or deø nranq ´ayn œtowaÆ‘ piti lsem nranc, deø nranq œxØsaÆ‘ piti asem, ¸¯‘ i?nœ ¯q owzowm: Ayn ßamanak gaylern ow gaøner˚ miasin piti araÆen, ew aøiwÆ˚, inœp¯s ez˚, yard piti owti, Ø´˚ hoˇ piti owti ibrew hac: Mardik œen meˇanœelow ew œen vnaselow im sowrb leran vray¿, - asowm ¯ T¯r˚:

23

24

25

Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Erkinqn im a¸oøn ¯, ew erkir˚‘ 66 im otqeri patowandan˚: I?nœ town piti æin¯q in´ ha– mar, - asowm ¯ T¯r˚, - ew kam im hangstean teˇn inœpi– si?n piti lini: ff¯? or ayd am¯nn im ´eøq˚ patrastec, 2 ew am¯n inœ imn ¯, - asowm ¯ T¯r˚. - ow es o?wm em naye– low, e¸¯ oœ hezerin ow xonarhnerin ew nranc, ovqer do– ˇowm en im xØsqic: Bayc anØr¯n˚, or in´ ez ¯ zohaberowm, 3 noynn ¯, ¸¯ mardow gang ¯ jaxjaxowm, isk na, or oœxar ¯ zohaberowm, noynn ¯, ¸¯ æown ¯ mor¸owm, isk na, or ˚n– tir aliwr ¯ ˚nÆayaberowm, noynn ¯, ¸¯ xozi ariwn ¯ ¸a– Œowm, isk na, or yiæatakneri xnkarkman hamar kndrowk ¯ matowcowm, noynn ¯, ¸¯ hayhoyowm ¯: Nranq ˚ntrecin i– renc ˘anaparhner˚ew irenc ayn garæeli baner˚, oronq axorßeli ¯in irenc hoginerin: Ow es piti bønem nranc 4 xab¯ow¸iwnner˚ ew hatowcem nranc ˚st irenc meˇqeri, o– rovhetew kanœeci, bayc in´ œlsecin, xØseci, bayc akanj œdrin, œariq gorÆecin im aøaj ew ˚ntrecin ayn, inœ es œ¯i kamenowm¿: Tiroj patgamne—r˚ lsec¯q dowq, or doˇowm 5 ¯q nra xØsqeric: O—v mer eˇbayrner, xØsec¯—q ´er ateli– neri ew ´ez zzowanq pat˘aøoˇneri het, orp¯szi Œaøa– worowi Tiroj anownn ow ayn yaytnowi ´er owraxow¸ean ßa– min, ew nranq amaœen: Aˇaˇaki ´ayn ¯ hnœowm qaˇaqic, 6 ´ayn‘ ta˘aric. Tiroj ´aynn ¯ da, or patßov ¯ hatowcelow ¸ænaminerin: Qani deø yˇin œ¯r Ænel, qani deø erkownqi 7 cawer˚ œ¯in hasel, na azatowec, ew Ænowec mi arow zawak: O?v ¯ lsel, o?v ¯ tesel ayspisi ban, or erkir˚ m¯k Ørowm 8

66. 9–20

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Esayi

1442

Ænndaberi, ew miangamic mi amboˇj azg Ænowi. qanzi Si– on˚ erkownqi cawov bønowec ew Ænec ir manowknerin: ¡E—s toweci qez ayd yoys˚, bayc dow in´ œyiæecir, - asowm ¯ T¯r˚. - mi?¸¯ es œsteˇÆeci amowlin ew Ænndkanin¿, - asowm ¯ qo AstowaÆ˚: Owraxaci—r, Erowsaˇ¯—m, ew dowq ¯l hawaqowe– c¯—q, orp¯szi cnÆaq nra m¯j. am¯nqd ¯l, or sirowm ¯q nran ew sowg ¯q mtel nra hamar, xndac¯—q ew owraxac¯—q mia– sin: Piti snow¯q ow yagenaq nra mxi¸aroˇ stinqneric ew kowæt ow pind vayelq piti aøn¯q nra galiq Œaøqic: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es d¯pi nranc piti dar´nem xaˇaˇow¸iwn˚‘ inœp¯s get ew he¸anosneri Œaøq˚‘ inœp¯s yordahos heˇeˇ. irenc owserin aøaÆ‘ nranq piti beren dranc manowknerin ew, irenc Ænknerin draÆ, piti ggowen nranc: Inœp¯s or mayrn ¯ ggwowm ir mankan˚, aynp¯s ¯l es piti ggowem ´ez, ew dowq piti mxi¸arow¯q Erowsaˇ¯mowm: Piti tesn¯q, ow piti xndan ´er Æaˇken, ´er oskorne– r˚ dalar xoti p¯s piti xaytan¿: Tiroj ´eøq˚ piti yaytnowi ir barepaætnerin ew spaønay anhawatnerin: Aha galow ¯ T¯r˚ inœp¯s krak, ew nra kaøq˚‘ inœp¯s mrrik, orp¯szi barkow¸eamb tay ir hatowcowm˚ew kraki bocov‘ ir arhamarhanq˚, qanzi hamayn erkir˚ piti datowi Tiroj krakov, ew am¯n mi marmin‘ nra srov. æater˚ pi– ti viraworowen Tiroj ´eøqic: ¡Nranq, or irenc srbowm ew maqrowm en irenc part¯zneri ow srahneri m¯j, or owtowm en xozi mis, piˇÆ baner ew mowk, miasin piti bnajnjow– en, - asowm ¯ T¯r˚: - Es nranc gorÆern ow xorhowrdner˚ gitem. piti gam, orp¯szi hawaqem bolor azgerin ow bo– lor lezowner˚. ¸oˇ gan ow tesnen im Œaøq˚: Nranc vray næan piti ¸oˇnem: Nranc mijic ŒrkowaÆnerin piti ow– ˇarkem azgeri m¯j‘ d¯pi Φarsis ow ffiowd, d¯pi Lowd, Mo– soq ew Φob¯l, d¯pi Hellada ew heøawor kˇziner˚, oronq œen lsel im anown˚ ew oœ ¯l im Œaøqn en tesel. nranq piti patmen im Œaøqn ow im anown˚ azgeri m¯j: Ew inœp¯s or Tiroj Tann Isray¯li ordiner˚ saˇmosnerov matowcecin in´ irenc now¯rner˚, nranq bolor azgeric Erowsaˇ¯m sowrb qaˇaq˚ Tirojn ˚nÆay piti beren irenc eˇbayrnerin‘ kaø– qeri vray heÆaÆ, æqeˇazard ´ierov ow hovanocnerov han–

1443

Esayi

66. 21–24

der´, - asowm ¯ T¯r˚: - Ew nrancic em vercnelow in´ hamar qahananer ow ˇewtaciner, - asowm ¯ T¯r˚: - Inœp¯s or nor erkinqn ow nor erkir˚, or es em steˇÆowm, mnalow en im aøaj, - asowm ¯ T¯r˚, - aydp¯s mnalow ¯ ew ´er serownd˚: Ew aynp¯s piti lini, or amsic amis ow æaba¸ic æaba¸ iwra– qanœiwr an´ piti gay Erowsaˇ¯mowm im aøaj erkrpagelow, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚: - Piti elnen ow tesnen im han– d¯p yancanq kataraÆ mardkanc oskorner˚, qanzi nranc ord˚ œi meønelow, nranc krak˚ œi hangœelow, nranq yaytni piti linen bolor marmnawornerin¿:

21 22

23

24

ffls¯¯ G

Tiroj xØsq˚, or hasaw Erii ordi ffls¯¯in, Yowdayi erk– ri ¸agaworner fflziayi, Yova¸ami, Aqazi ew Ezekiayi Ø– rerin ew Isray¯li ¸agawor Yovasi ordi Yerobovami ßa– 2 manak: ffls¯¯in trowaÆ Tiroj xØsqi skizb˚: T¯r˚ asac ffls¯¯in. ¡Dow gna— ew qez hamar mi poønik kin a—ø ew poønkow¸ean ordiner, orovhetew erkir˚ œaŒic dowrs pi– 3 ti poønkanay Tiroj d¯m¿: Na gnac ow aøaw Gomerin‘ Gabelayimi aˇjkan, or˚ yˇiacaw ew ordi Ænec nra ha– 4 mar: Ew T¯rn asac nran. ¡Nra anown˚ Yezray¯—l dir, o– rovhetew mi qiœ ßamanak ews, ew es Yezray¯li arean vr¯ß˚ piti pahanjem Y¯owii tnic ew piti dadarecnem Isra– 5 y¯li tan ¸agaworow¸iwn˚: Ayn Ør˚ piti xortakem Is– 6 ray¯li aˇeˇ˚ Yezray¯li hovtowm¿: Gomer˚ erkrord angam yˇiacaw ew mi aˇjik Ænec, ow T¯r˚ asac nran. ¡Nra a– nown˚ di—r ffoˇormaÆ, orovhetew aylews piti œæarownakem oˇormel Isray¯li tan˚, ayl nranc d¯—m piti kangnem ha– 7 kaøakow¸eamb: Bayc Yowdayi ordinerin piti oˇormem ew piti Œrkem nranc, es‘ irenc T¯r AstowaÆ˚, bayc œem Œrkelow nranc aˇeˇov, o—œ srov, o—œ paterazmov, o—œ kaøqe– 8 rov, o—œ ´ierov ew o—œ heÆealnerov¿: Ew ffoˇormaÆin ktrec 9 ka¸ic: Gomer˚ dar´eal yˇiacaw ew mi ordi Ænec: T¯r˚ a– sac. ¡Nra anown˚ di—r Oœ Im Ψoˇovowrd, qani or dowq im 10 ßoˇovowrd˚ œ¯q, ew es ´er oœ mi ban˚ œem¿: Bayc isray¯la– cineri qanak˚ Æovi awazi p¯s anœaŒ ow an¸iw k˚ lini. ew aynteˇ, orteˇ asowec‘ ¡Dowq im ßoˇovowrd˚ œ¯q¿, ayn– 11 teˇ ¡Kendani AstÆow ordiner k˚ koœowen¿: Ew Yowdayi ow Isray¯li ordiner˚ miasin k˚ hawaqowen, irenc hamar mi iæxanow¸iwn k˚ hastaten ew k’elnen ayn erkric, qani or meÆ ¯ Yezray¯li Ør˚: 2 ¡Λer eˇbØrn asac¯—q‘ ¡Im ßoˇovo—wrd¿, ew ´er qroj˚‘ ¡O– 2 ˇormaÆ¿: Da—t ar¯q ´er mØr het, da—t ar¯q, qani or na im kin˚ œ¯, ew es nra amowsin˚ œem: Es k˚ veracnem nra poønkow¸iwn˚ im nerkayow¸iwnic ew ænow¸iwn˚‘ ir stinqne– 3 ri mijic, orovhetew nran k˚ merkacnemew nran k’anem 1

1445

ffls¯¯

2. 4–18

aynp¯s, inœp¯s ÆnowaÆ Ør˚. nran anbnak k˚ dar´nem, k˚ veraÆem anjowr hoˇi ew k˚ spanem nran Æarawic: Nra ordinerin œem g¸ay, qani or poønkow¸ean ordiner en, qa– ni or œaŒic dowrs poønkacaw nranc mayr˚ew amظi m¯j ¸oˇec owm or Ænec, qani or asac. ¡K˚ gnam im siraÆneri yetewic, oronq k˚ tan in´ im hacn ow jowr˚, im hagowstn ow nerqnazgest˚, im ginin ow im ´¯¸˚ew am¯n inœ, or p¯tq ¯ in´¿: Dra hamar es k˚ Œakem nra ˘anaparhner˚, k˚ patn¯æem nra owˇiner˚, ew na ir æawiˇner˚ œi gtni: Na k˚ gnay ir siraÆneri yetewic ew œi hasni nranc, k˚ Œntøi, bayc œi gtni nranc ew k’asi. ¡K˚ gnam ew k˚ veradaønam im naxkin amowsnow mØt, orovhetew ayn ßamanak aweli law ¯r in´ hamar, qan hima¿: Ew na œimacaw, or e—s towe– ci nran coren˚, ginin ew ´¯¸˚, bazmacri nra dram˚, isk na æat arÆa¸¯ ew osk¯ ar´anner sarqec Bahaˇin: Dra hamar es k˚ daønam ew yet k’aønem im corenn ir ßamana– kin, im ginin ew im ´¯¸n irenc ßamanakin ew k˚ hanem nra vrayic im hagowstn ow nerqnazgest˚, or œÆaÆki ir merkow– ¸iwn˚: Ew ard, k˚ parzem nra pˇÆow¸iwn˚ ir siraÆneri aøaj, ew oœ oq œi azati nran im ´eøqic: K˚ xaŒanem nra bolor owraxow¸iwnner˚, nra tØner˚, amsaglowxnern ow æa– ba¸ner˚ ew nra bolor tØnaxmbow¸iwnner˚: K˚ korÆanem nra ayginern ow ¸zeniner˚, oronc hamar mi angam asac, ¸¯‘ ¡Im var´n en sranq, or towecin in´ im siraÆner˚¿. nran orp¯s vkayow¸iwn k˚ dnem, k’owten nran anapati gazanner˚, erknqi ¸øœownnern ow erkri soˇownner˚: K˚ patßem nran Bahaˇimi Øreri hamar, erb zoh ¯r matow– cowm nranc, akanjØˇer ¯r dnowm, ir qaøamaneaknern ¯r gcowm, gnowm ¯r ir siraÆneri het ew moøacel ¯r in´¿, - a– sowm ¯ T¯r˚: ¡Dra hamar aha k˚ molorecnem nran ew k˚ dar´nem nran inœp¯s anapat, k˚ xØsem nra srtin, a– pa ktam nran ir ownecowaÆq˚ ew Aqori hovit˚‘ bacelow nra mitq˚, ew na xonarh k˚ daønay aynteˇ, inœp¯s ir mankow¸ean Ørerin, ew inœp¯s nra‘ Egiptacineri erkric elnelow Ørerin: Ayn Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚, - in´ k’anowani‘ ¡Im amowsin¿ ew Bahaˇim œi koœi in´: K˚ veracnem Ba– haˇimi anownner˚ nra beranic, ew aylews œen yiæowi nranc

4, 5 6

7 8

9

10

11 12

13

14

15 16

17 18

2. 19–4. 6

ffls¯¯

1446

anownner˚: Ayn Ør˚ owxt k˚ knqem nranc het‘ anapa– ti gazannerov, erknqi ¸øœownnerov ew erkri soˇownnerov hander´. ew aˇeˇ˚, sowrn ow ˘akatamart˚ k˚ veracnem 20 erkric ew k˚ bnakecnem qez yoysov: Qez k˚ næanem in´ ya– witean, qez k˚ næanem in´ ardarow¸eamb ew irawownqov, 21 oˇormow¸eamb ew g¸ow¸eamb: Qez k˚ næanem in´ hawatov, 22 ew dow k˚ ˘anaœes Tiroj˚: Ayn Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚, - es 23 k’ownkndrem erknqin, erkinq˚ k’ownkndri erkrin, erkir˚ k’ownkndri corenin, ginown ow ´¯¸in, ew nranq k’ownkndren 24 Yezray¯lin: Es nran k˚ sermanem erkri vray in´ hamar, 25 k˚ g¸am ffoˇormaÆin, k’asem in´ Øtar ßoˇovrdin‘ ¡Im ßoˇovowrdn es dow¿, ew na k’asi‘ ¡im T¯r AstowaÆn es dow¿: 3 Ew T¯rn asac. ¡Dar´eal dow gna— ew siri—r mi kin, or si– ri œarow¸iwn˚ ew ænacoˇ lini, inœp¯s or AstowaÆ sirec is– ray¯lacinerin, isk nranq Øtar astowaÆnerin ¯in nayowm 2 ew sirowm ¯in œamiœov patrastowaÆ bli¸ner¿: Es var– ´eci nran in´ hamar tasnhing arÆa¸ov, mi qoø gariov 3 ew mi matnaœaŒ ginov: Ew asaci nran. ¡Ωat Ører k˚ nstes in´ mØt ew aylews œes poønkanay ow aylews owriæ 4 tˇamardown˚ œes lini¿: Ardarew, æat Ører isray¯laci– ner˚ k˚ nsten aøanc ¸agawori, aøanc iæxani, aøanc zohaberow¸ean, aøanc seˇani, aøanc qahanayow¸ean ew 5 aøanc yaytnow¸iwnneri: Dranic yetoy isray¯laciner˚ k˚ daønan ew k˚ Œntøen irenc T¯r AstÆown ow irenc Dawi¸ arqayin. k˚ zØranan Tirojov ew nra barow¸iwnnerov‘ ver– jin Ørerin: 4 Lsec¯—q Tiroj xØsq˚, isray¯lacine—r, orovhetew T¯r˚ dat owni erkri bnakiœneri het. ¡ffkay ˘æmartow¸iwn, œkay 2 oˇormow¸iwn ew œkay AstÆow ˘anaœowm erkri vray: An¯Æq, stow¸iwn, spanow¸iwn, goˇow¸iwn ew ænow¸iwn oˇoˇel en er– 3 kir˚ ew ariwn˚ arean en xaønowm: Dra hamar sowg˚ k˚ 4 pati erkir˚, ew k˚ nowazen nra bolor bnakiœner˚‘ ana– pati gazanner˚, getni soˇownner˚ ew erknqi ¸øœownner˚, 5 k˚ pakasen Æovi ´kner˚. qani or œi linelow m¯k˚, or da– 6 ti, oœ ¯l m¯k˚, or yandimani¿: ¡Bayc im ßoˇovowrd˚ nman ¯ qahanayin haka˘aøoˇi. nranq k˚ tkaranan cerekov, ew margar¯n ¯l k˚ tkaranay qez het. qo mØr˚ nmanec– 19

1447

ffls¯¯

4. 7–5. 1

ri giæerowan: Im ßoˇovowrd˚ nmanowec nran, ov imacow– ¸iwn œowni. qani or dow merßecir imacow¸iwn˚, es ¯l qez k˚ merßem, orp¯szi qahanayow¸iwn œanes in´ hamar. qa– ni or moøacar qo AstÆow Ør¯nqner˚, es ¯l k˚ moøanam qo ordinerin: Qahananer˚ irenc ¸owi a˘i hamemat meˇq gorÆecin im nkatmamb, nranc Œaøq˚ anarganqi k˚ ve– raÆem: Im ßoˇovrdi meˇqerov k’owø˘anan ew irenc an– irawow¸eamb k˚ harstacnen irenc an´er˚: Inœp¯s ßo– ˇovowrd˚, aynp¯s ¯l qahanan k˚ lini, ew es k˚ patßem nran, nra ˘anaparhneri ew nra xorhowrdneri hama´ayn k˚ hatowcem nran. k’owten ew œen yagenay, k˚ poønkanan, bayc yajoˇow¸iwn œen gtni, qani or lqecin Tiroj˚‘ amboˇ– jap¯s poønkanalow hamar¿: ¡Ginin ew harbecoˇow¸iwn˚ grawecin im ßoˇovrdi sirt˚: Vi˘akaqarer gcelov xor– howrd ¯in harcnowm, ew qahananern irenc Œaytiknerov patasxanowm ¯in nranc. poønkow¸ean satanayic mo– lorowecin ew poønkacan irenc AstÆow nkatmamb: Leø– neri glxin zoh ¯in matowcowm ew blowrneri vray oˇjak¯z ¯in anowmkaˇnineri, kaˇamaxineri ew saˇar¸axit Æa– øeri tak, qanzi hovanin ha˘eli ¯r nranc. dra hamar ´er dowstrer˚ k˚ poønkanan, ew ´er harsner˚ k˚ ænanan: Es œem patßelow ´er dowstrerin, erb poønkanan, ew ´er harsnerin‘ erb ænanan, qani or ayrern irenq ¯in poø– nikneri het kenakcowm, zoh ¯in matowcowm meheannerin nowirowaÆneri het, ew qo ßoˇovowrd˚, or œ¯r haskanowm ayd, xaønakwowm ¯r poønikneri het: Bayc do—w, Isray¯—l, tg¯t mi— linir, ew Yowdayi— ordiner, mi— mt¯q Gaˇgaˇa, mi— bar´rac¯q Ovni townew mi— erdow¯q kendani Tiroj anownov, qani or Isray¯ln in´ hamar eˇaw inœp¯s lowÆ˚ ¸Ø¸aŒaÆ erinj¿: Ard, T¯r˚ nranc orp¯s gaø k’araÆacni bac daæ– towm: EŒrem˚ yarec kowøqerin, gay¸akˇow¸ean matnec ir an´˚. bolor˚ tenœacin qananacineri kowøqerin, gini sirecin. ¸oˇ¯—q nranc: ffaŒic dowrs poønkacan, sirecin anpatowow¸iwn˚ irenc hpartow¸ean pat˘aøov: Qamow mrrik k˚ Œœi nranc ¸eweri tak, ew k’amaœen irenc zoha– seˇanneri hamar:

7

8

9 10

11

12 13

14

15

16

17

18

19 20

Lsec¯—q sa, o—v qahananer, mti—k ar¯q, o—v Isray¯li town, 5

5. 2–6. 3

2

3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

6 2

3

ffls¯¯

1448

¸agawori— town, aka—nj dr¯q, qani or ´ern ¯ datasta– n˚. k˚ lin¯q inœp¯s ¸akard ditanocowmew inœp¯s mi canc‘ ´gowaÆ bar´radir vayrowm, or orsordner˚ drecin orsi ha– mar: ¡Es em ´er owˇˇiœ˚. es ˘anaœeci EŒremin, ew Is– ray¯l˚ heøow œ¯ in´nic, qani or ayßm EŒrem˚ poønkacaw, ew Isray¯l˚ pˇÆowec¿: Nranq œmtaÆecin veradaønal i– renc AstÆown, orovhetew poønkow¸ean œar ogin nranc m¯j ¯, ew Tiroj˚ œ˘anaœecin: Isray¯li hpartow¸iwn˚ k˚ xo– narhowi nra aøaj. e—w Isray¯l˚, e—w EŒrem˚ k˚ tkaranan irenc anØr¯now¸ean m¯j, k˚ tkaranay ew Yowdan nranc het: Nranq oœxarnerov ew zoherov k˚ gnan Tiroj˚ oro– nelow ew œen gtni nran, orovhetew na xowsaŒec nrancic: Nranq Tiroj˚ ¸oˇecin, qani or Øtar ordiner Ænowecin nranc: Aha ayßm ¸r¸owr˚ k’owti nranc, nranc ew nranc erkir˚: ffio—ˇ hnœecr¯q blowrneri vray, goøac¯—q bar´ownq– neri vray, yaytararec¯—q Ovni tan˚, ¸¯ yimaracaw Be– niamin˚, ew EŒrem˚ korÆanowec yandimanow¸ean Ørerin. ¡Isray¯li ceˇerin hawatarmow¸iwn coyc toweci: Yowdayi erkri iæxanner˚ nmanowecin sahmanner˚ ŒoŒoxoˇneri. nranc vray jri p¯s k˚ ¸aŒem im kataˇow¸iwn˚: EŒrem˚ zrkec ir ¸ænamown ew otnakox arec ardaradatow¸iw– n˚, qani or sksec snoti baneri yetewic gnal: Es EŒre– mi hamar sarsaŒ k˚ linemew Yowdayi tan hamar‘ inœp¯s xay¸oc: EŒrem˚ tesaw ir axt˚, ew Yowdan‘ ir cawer˚. EŒrem˚ gnac asorestancineri mØt ew patgamaworner owˇarkec Yarimi arqayin, bayc na œkaroˇacaw Œrkel ´ez ew oœ ¯l hangstacnel ´ez caweric: Qanzi es EŒremi ha– mar yovazi p¯s em ew Yowdayi tan hamar‘ aøiwÆi nman. k˚ yar´akowem, k˚ yaŒætakem, k’aønem nranc, ow oœ oq œi lini, or Œrki. k˚ gnam ew k˚ veradaønam im teˇ˚, minœew or nranq korÆanowen ew Œntøen in´¿: ¡Irenc neˇow¸iwnneri m¯j k˚ ætapen in´ mØt ew k’asen. ¡Gnanq ew veradaønanq mer T¯r AstÆown. orovhetew na harowaÆec mez ew inqn ¯l k˚ bßæki, viraworec ew k˚ ka– pi mer v¯rqer˚: Erkow Ør yetoy na k˚ kendanacni mez, ew errord Ør˚ k’elnenq k˚ kangnenq nra aøaj, k˚ ˘anaœenq Tiroj˚ew hetamowt k˚ linenq ˘anaœelow nran: Menq nran

1449

ffls¯¯

6. 4–7. 10

patrast k˚ gtnenq inœp¯s aøawØt˚, ew na k˚ gay d¯– pi mez‘ inœp¯s vaˇ ew owæacaÆ an´rew˚‘ d¯pi hoˇ˚¿: I?nœ anem qez, EŒre—m, kam i?nœ pat˘aøem qez, Yowda—, orov– hetew ´er oˇormow¸iwn˚ vaˇordean ampi p¯s ¯ ew aøawØ– tean cØˇi p¯s, or anhetanowm ¯: Dra hamar hn´eci ´er margar¯nerinew kotoreci nranc im berani xØsqov. im ardaradatow¸iwn˚ ibrew loys k˚ Æagi: Qanzi oˇormow– ¸iwn em cankanowm ew oœ ¸¯ zohaberowm, AstÆow ˘anaœowmn aweli em cankanowm, qan oˇjak¯zner˚. bayc nranq eˇan inœp¯s mi mard, or drßowm ¯ owxt˚: Gaˇaadn aynteˇ ar– hamarhec in´, qaˇaq, or snoti baner ¯ anowm ew xaø– nowm jrer˚: Qo zØrow¸iwn˚ awazak mardow zØrow¸ean p¯s ¯: Qahananer˚ ¸aqcrin ˘anaparh˚, spanecin Sikim˚, orovhetew anØr¯now¸iwn gorÆecin: Isray¯li tan m¯j te– say arhawirqner. aynteˇ poønkacaw EŒrem˚, ew pˇÆowec Isray¯l˚: Yowdan sksec aygekow¸˚, erb es gerow¸iwnic ve– radar´ri im ßoˇovrdin¿:

4

5

6

7 8

9

10

11

¡Isray¯lin bßækelisi yayt k˚ gan EŒremi œariqnern ow 7 Samariayi œariqner˚, qani or sxal baner arecin. goˇ k˚ mtni nra town, isk awazak˚ k˚ ¸alani nra ˘ana– parhnerin. nranq miasin k˚ mrmnjen, inœp¯s mrmnjowm 2 en mardik irenc mtqowm. nranc bolor œariqner˚ yiæeci. nranc xorhowrdner˚ paæarecin nranc, ew nranq yaytnowe– cin im aøaj: Irenc œariqnerov owraxacrin ¸agaworinew 3 irenc sterov‘ iæxannerin: Bolor˚ ænacan, inœp¯s ¸onirn 4 ¯ vaøwowm hac ¸xelow hamar borboqowaÆ krakic ew ˘arpi zangowaÆic, minœew ayn xmorowi. aydp¯s ´er ¸agaworneri 5 Øreriniæxannern sksecin vaøowel ginowc ew ´eøq mekne– cin œaragorÆnerin, orovhetew srtern irenc hnoci p¯s 6 borboqowecin‘ aniÆelow nranc: Giæern amboˇj qnic yage– caw EŒrem˚. aøawØt eˇaw, ew borboqowecin orp¯s kra– ki boc: Bolor˚ taqacan inœp¯s vaøowaÆ hnoc, ew kra– 7 k˚ keraw nranc datawornerin. nranc bolor ¸agawornern ˚nkan, ew nranc m¯j œkar m¯k˚, or kanœ¯r in´: EŒrem˚ 8 xaønwowm ¯r ßoˇovowrdnerin, EŒrem˚ nmanowec æowø œtowaÆ haciki. Øtarner˚ keran nra zØrow¸iwn˚, ew na œimacaw. 9 spitakecin nra mazer˚, ew na œzgac: Isray¯li hpar– 10

7. 11–8. 12

11

12

13

14

15 16

8 2 3 4

5

6

7

8 9

10

11 12

ffls¯¯

1450

tow¸iwn˚ k˚ xonarhowi nra aøaj. nranq œveradar´an irenc T¯r AstÆown ew œŒntøecin nran ays bolori m¯j: EŒ– rem˚ nman ¯r anmit aˇawnow, or sirt œowni. Egiptos ¯in kanœwowm, bayc gnacin Asorestan: Owr ¯l or gnan, nranc vray k˚ gcem im canc˚, erknqi ¸øœownneri nman caÆ k˚ be– rem nranc ew k˚ patßem nranc irenc glxin galiq neˇow– ¸ean lowrov: Va—y nranc, qani or nranq xoys towecin in´– nic, oˇormeli en, qani or ambarætacan im d¯m: Es Œrke– ci nranc, isk nranq stow¸eamb bambasecin in´: Nranc srter˚ œkanœecin in´, ayl oˇbowm ¯in irenc ankoˇinne– rowm. nranq coreni ow ginow hamar Æowatowm ¯in irenc: Es xrateci nranc ew zØracri nranc bazowkner˚, bayc nranq œariq xorhecin im d¯m: Nranq dar´an angoyin ew eˇan inœp¯s larowaÆ aˇeˇ: Srov k’˚nknen nranc iæxan– ner˚ irenc lezowi ansan´ xstow¸ean pat˘aøov, ew sa k˚ lini nranc naxatinq˚ Egiptosowm¿: ¡K’ijni na nranc kentronowm inœp¯s hoˇ˚ ew inœp¯s arÆiw‘ Tiroj tan vray, orovhetew antesecin im owxt˚ ew im Ør¯nqi d¯m ambarætacan: K’aˇaˇaken d¯pi in´. ¡As– towa—Æ, ˘anaœecinq qez¿. qani or Isray¯l˚ heøacaw ba– riqneric nranq halaÆecin ¸ænamown: An´amb ¸agawor– ner kargecin, bayc oœ im mijocov. tirecin, bayc coyc œtow– ecin in´, irenc arÆa¸ic ow oskowc kowøqer æinecin irenc, orp¯szi korÆanowen: Xortaki—r qo hor¸˚, Samaria—. im barkow¸iwn˚ borboqowec nranc d¯m. minœew e?rb piti œka– roˇanan maqrowel Isray¯lowm: Arhestawor˚ patrastec ayn, ew na AstowaÆ œ¯, qani or qo hor¸˚ molorecowciœ ¯, Samaria—, orovhetew xoræakahar serm sermanecin, ew na ¯l k˚ korÆanowi nranc nman. nranc coreni xowr´˚ owß œi ownenay xiws daønalow. e¸¯ noynisk daønay, Øtarne– r˚ k’owten ayn: Isray¯ln ˚nkˇmowec. ayßm na azgeri m¯j dar´aw inœp¯s anpitan anظ: Qani or gnacin d¯pi a– sorestanciner˚, owraxacaw EŒremn aøan´in, sirec ka– æaøq˚. dra hamar ¯l k˚ matnowi azgerin: Bayc ayßm k’˚ndownem nranc, ew mi Œoqr k˚ dadaren ¸agaworner ew iæxanner ØÆelowc: EŒremn aøatacrec zohaseˇanner˚, ew nra sireli zohaseˇanner˚ meˇq dar´an nran: Baz–

1451

ffls¯¯

8. 13–9. 11

ma¸iw patgamner k˚ grem nranc, bayc nra kowøqer˚ Ø– taroti k˚ hamarowen, naew nra sireli zohaseˇanner˚: Φ¯p¯t ew zoher k˚ matowcen ew dranc mis˚ k’owten, T¯– r˚ œi ˚ndowni ayn: Ayßm k˚ yiæi nranc anirawow¸iwnner˚ ew vr¯ß k˚ lowÆi nranc anØr¯now¸iwnneri hamar, qani or nranq veradar´an Egiptos ew piˇÆ baner piti owten asorestancineri m¯j: Isray¯l˚ moøacaw ir Ararœin, ew meheanner æinecin. Yowdan æatacrec parspapat qa– ˇaqner˚, bayc es krak k’owˇarkem nra qaˇaqneri vray, ew ayn k’owti dranc himqer˚¿:

13

14

Mi— xndar, Isray¯—l, ew mi— owraxacir inœp¯s erkri ßo– 9 ˇovowrdner˚, orovhetew poønkacar qo AstÆow d¯m, sire– cir kaæaøq˚ coreni bolor kaleri vray: Kalern ow hn´an– 2 ner˚ œ˘anaœecin nranc, ew ginin xabec nranc: Nranq 3 œen bnakowi Tiroj erkrowm. EŒrem˚ k˚ bnakowi Egipto– sowm, ew nranq asorestancineri m¯j piˇÆ baner piti owten: Tiroj˚ gini œnowirecin ew nra sirt˚ œqaˇcracrin 4 irenc vray, nranc zoher˚ sgoy hoge˘aæ k˚ daønan nranc, bolor nranq, ovqer k’owten nranic, k˚ pˇÆowen, qani or irenc hac˚ miayn irenc k˚ mnay ew œi mtni Tiroj Tan m¯j: I?nœ piti an¯q tarekan hawaqi Ør˚ ew Tiroj tØ– 5 ni Ør˚: Dra hamar aha k˚ gnan d¯pi egiptacineri 6 ¸æowaøow¸iwn˚. MemŒis˚ k’˚ndowni nranc, ew Maqmas˚ k˚ ¸aˇi nranc, korsti k˚ matni nranc arÆa¸˚, ew nranc bnakaranowm Œowæ k˚ bowsni: Hasel en qo vr¯ßxndrow¸e– 7 an Ører˚, hasel en Ører˚ qo hatowcman, ew Isray¯l˚ k˚ œarœarowi inœp¯s yimaracaÆ margar¯, inœp¯s aysahar mi mard. qo anirawow¸iwnneri æatow¸ean pat˘aøov vray hasaw molorow¸iwn˚: EŒrem˚ ditord ¯ AstÆow het, mar– 8 gar¯n gay¸akˇow¸ean ¸akard ¯ nra bolor ˘anaparh– neri vray. nranq molorow¸iwn hastatecin AstÆow tan m¯j, apakanowecin inœp¯s bar´ownqi Ørerin. T¯r˚ k˚ yi– 9 æi nranc anØr¯now¸iwnner˚ ew vr¯ß k˚ lowÆi nranc meˇqe– ri hamar: Gtay Isray¯lin‘ inœp¯s xaˇoˇ anapatowm, 10 ew tesay nranc hayrerin‘ orp¯s pahak vaˇahas ¸ze– now m¯j: Nranq mtan BelŒegor ew Øtaracan amظahar linelov. garæeliner˚ dar´an sireliner: EŒrem˚ ¸øœowni 11

9. 12–10. 10

12

13

14

15

16

17

10 2

3 4

5

6

7

8 9

10

ffls¯¯

1452

p¯s ¸øaw, ew Œaøq œi lini nranc Ænowndneric, erkownqic ew yˇow¸iwnic: Φ¯p¯tew k˚ meÆacnen irenc ordinerin, sa– kayn zowrk k˚ mnan mardkancic: Ardarew, vay ¯ nranc, ¸¯– ew im marmin˚ nrancic ¯: Inœp¯s EŒremin tesay, nranq irenc ordinerin orp¯s zoh kangnecrin, ew EŒremn sksec ir ordinerin dowrs berel spandi: To—wr nranc, T¯—r, - i?nœ es talow nranc, - to—wr nranc anordi argand ew cama– qaÆ stinqner: ¡Nranc amboˇj œarow¸iwn˚ Gaˇgaˇayowm ¯, owsti ew aynteˇ ateci nranc. irenc œar ˚n¸acqi ha– mar im tnic k˚ heøacnem nranc ew aylews œem siri nranc. nranc bolor iæxanner˚ apstambner en: Axtaharowecin EŒremi armatner˚, œoracan ew aylews ptowˇ œen tay, o– rovhetew noynisk e¸¯ Ænen, k’oœnœacnem nranc orovaynneri cankali ptowˇner˚¿: AstowaÆ k˚ merßi nranc, qani or œlsecin nran, ew nranq molorowaÆ k˚ linen azgeri m¯j: Πiwˇaøat ptˇalic or¸atownk ¯ Isray¯l˚. na ir ptowˇneri aøatow¸ean œaŒ bazmacrec ir zohaseˇanne– r˚, ir parartow¸ean œaŒ ar´anner kangnecrec: Nranq baßanecin irenc srter˚, nranq k’apakanowen: Na k˚ korÆani nranc zohaseˇanner˚, oˇbali k˚ daønan nranc ar´anner˚, qani or hima k’asen. ¡Φagawor œownenq, o– rovhetew Tirojic œvaxecanq, bayc ¸agawor˚ i?nœ karoˇ ¯ anel mez hamar¿: E¸¯ xØsqer asi‘ stayØd en. owxt k˚ knqi, ew ardaradatow¸iwn˚ orp¯s s¯z k’a˘i agara– ki anmæak hoˇowm: Ovni tan hor¸i p¯s pandowxt k˚ daønan Samariayi bnakiœner˚, orovhetew nra ßoˇovowr– d˚ sowg arec nra vray. ew inœp¯s or daønacrin nran, otnakox k˚ linen nra Œaøqi hamar, qani or gerowecin nra koˇmic: Ew nran kapkpaÆ Asorestan k˚ tanen or– p¯s now¯r Yarim arqayin: Na kaæaøqov k’˚ndowni EŒre– min. Isray¯l˚ k’amaœi ir xorhowrdneric: Samarian mer– ßec ir ¸agaworin, inœp¯s taæeˇ jri eresin: K˚ vera– nan Ovni meheanner˚‘ Isray¯li meˇqer˚, Œowæ ow tatask k˚ bowsnen nranc zohaseˇannerin, ew leønerin k’asen, ¸¯‘ ¡Υnk¯—q mez vray¿ ew blowrnerin, ¸¯‘ ¡flaÆkec¯—q mez¿: ¡Ayn Øric, erb bar´ownqner˚ goyow¸iwn ownen, Isray¯l˚ meˇq gor– Æec: Aynteˇ teˇaworowecin nranq: Ew bar´ownqi vray œi

1453

ffls¯¯

10. 11–11. 9

hasni nranc paterazm˚, or ekaw xratelow nranc a– nØr¯now¸ean ordineri d¯m. azger˚ k˚ hawaqowen nranc d¯m‘ xratelow nranc irenc krknaki anirawow¸iwnneri ha– mar: EŒrem˚ marzowaÆ erinj ¯, or sirowm ¯ hakaøakow– ¸iwn˚, bayc es k˚ netowem nra geˇecik paranoci vray, k˚ bar´ranam EŒremi vray, k’antesem Yowdayin, ew Yako– b˚ k˚ yaˇ¸i nran: Λez hamar ardarow¸ean sermer ca– nec¯—q ew kenac ptowˇ qaˇec¯—q. vaøec¯—q ´ez hamar gi– tow¸ean loys˚, Œntøec¯—q Tiroj˚, minœew or ardarow¸ean ptowˇner˚ hasnen ´ez: Inœo?w ¯q ŒorŒrowm ambarætow¸iw– n˚, Œxrecnowm nra anØr¯now¸iwnner˚ ew owtowm stow¸ean ptowˇ˚. orovhetew yoys drecir qo kaøqeri vray, qo zØrqi bazmow¸ean vray: Qo ßoˇovowrd˚ korstean k˚ matnowi, ew qo bolor parspapat amrocner˚ k˚ korÆanowen: Inœp¯s Yerobovaˇi tnic Saˇaman iæxani paterazmi ßama– nak, erb mayrerin spanecin ordineri koˇqin, aydp¯s ¯l k’anen ´ez, o—v Isray¯li town, ´er œariqneri pat˘aøov¿:

11

12

13

14

15

16

¡AøawØtean nranq ˚nkan, ˚nkaw Isray¯li ¸agawor˚: 11 Qani deø manowk ¯r Isray¯l˚, es sireci nran ew Egip– tosic kanœeci nra ordinerin: Ew inœp¯s kanœeci nranc, 2 aynp¯s ¯l heøacan im nerkayow¸iwnic: Nranq Bahaˇimin ¯in zoh matowcowm ew xnkarkowm ¯in kowøqerin: Es xa– 3 Œaneci EŒremi ˚n¸acq˚ ew nran vercri im bazowkneri vray. œimacan, or es bßækowm em nranc: Erb mardik apa– 4 kanowecin, es kapeci nranc im siroy kaperov ew nranc hamar dar´ay aynpisin, or aptakowm ¯ owriæi ÆnØtin: Es hog k˚ tanem ew k˚ yaˇ¸em nran: EŒrem˚ bnakowec E– 5 giptosowm, isk asorestancin nra ¸agaworn ¯r, qani or œowzecin veradaønal: Na srov tkaracaw ir qaˇaqne– 6 rowm ew dadarec køiw mˇel ir ´eøqerov: Nranq k˚ ˘aæaken irenc xorhowrdneri ptowˇ˚: Nra ßoˇovowrd˚ kaxowaÆ k˚ 7 mnay ir bnakavayric, ew AstowaÆ k˚ barkanay nra pa– towakan baneri vray ow œi meÆari nran: Inœp¯?s varow– 8 em qez het, EŒre—m, inœp¯?s paætpan linem qez, Isray¯—l, inœp¯?s varowem qez het. qez k˚ dar´nem inœp¯s Adam ew inœp¯s Seboyim: Sirts æowø ekaw, gow¸s æarßowec, ew im 9 sastik barkow¸ean ¸eladranqov œem varowi ow œem ¸oˇni,

11. 10–13. 1

ffls¯¯

1454

or EŒrem˚ jnjowi, qani or es AstowaÆ em ew oœ ¸¯ mard, Sowrb em ´er m¯j ew qaˇaq œem mtni: Tiroj yetewic k˚ gnan: Na aøiwÆi p¯s k˚ mønœay. qani or na k˚ mønœay 11 ew jreri ordinerin k’apæecni: Orp¯s ¸øœown k˚ ¸øœen, k˚ gan Egiptosic, ew orp¯s aˇawniner‘ Asorestanic. ¡K˚ 12 patsparem nranc irenc tnerowm¿, - asowm ¯ T¯r˚: EŒ– remn in´ stow¸eamb paæarec, isk Isray¯li ew Yowdayi tow– n˚‘ anbarætow¸eamb: Bayc ayßm AstowaÆ ˘anaœec nranc, ew nranq k˚ koœowen AstÆow sowrb ßoˇovowrd: 12 Sakayn ays EŒrem˚ œar ¯. hetewec xoræakin, amboˇj Ør˚ datark ew snoti baner æatacrec, daæinq knqec a– 2 sorestancineri het ew iwˇ ¯r tanowm Egiptos: T¯r˚ v¯˘ ownecaw Yowdayi het ew k˚ patßi Yakobin. ˚st nra ˘a– 3 naparhi ew ˚n¸acqi k˚ hatowci nran: Argandowm na xabec ir eˇbØr˚ ew ir gorÆerov owß coyc towec AstÆow 4 d¯m. na œaŒowec Hreætaki het ew yaˇ¸ec nran: Lac e– ˇan, aˇaœecin in´ ew gtan in´ im tan˚. aynteˇ xØsq owˇ– 5 ˇowec nranc, ew Amenakal T¯r AstowaÆ˚ k˚ daønay yiæa– 6 tak˚ nranc: ¡Dow k˚ daønas qo AstÆown, k˚ pahpanes oˇormow¸iwn ew ardarow¸iwn ew am¯n ßam k˚ mer´enas qo 7 T¯r AstÆown¿: Anirawow¸ean kæeøq˚ Qanani ´eøqowm ¯, ew 8 na sirec bønanal: EŒremn asac. ¡Harstacay, hangist gtay im an´i hamar¿. nra bolor vastakner˚ œen mnay nran, qani or anØr¯now¸iwnneri hamar yancanq gorÆec: 9 ¡Bayc es‘ qo T¯r AstowaÆ˚, or haneci qez Egiptacineri erkric, dar´eal k˚ bnakecnem qez vranneri tak inœp¯s 10 tØn Ørerin: K˚ xØsem margar¯neri het, k˚ æatacnem 11 tesilqner˚ ew margar¯neri mijocov k˚ nerkayanam: E¸¯ Gaˇaad˚ œkar, apa sowt ¯in iæxanner˚, or zoh ¯in ma– towcowm Gaˇgaˇayowm, ew nranc zohaseˇanner˚ nman ¯in 12 krianeri xopan hoˇowm: Yakob˚ gnac asorineri daæt˚, Isray¯l˚ Æaøayec knoj hamar ew knoj hamar pahakow¸iwn 13 arec: T¯r˚ margar¯i mijocov Isray¯l˚ hanec Egipto– 14 sic, ew na pahpanowec margar¯i mijocov: Isray¯l˚ in´ barkacrec ow zayracrec, nra ariwn˚ ir vray k˚ ¸aŒowi, ew T¯r˚ k˚ hatowci nran nra naxatinqneri hamar¿: 13 Υst EŒremi xØsqi, na stacaw Isray¯li AstÆow v˘i– 10

1455

ffls¯¯

13. 2–14. 1

ø˚, nran hastatec Bahaˇi hamar ow meøaw: Ayßm dar´eal æarownakecin meˇanœel ew irenc hamar kowø– qeri patkerneri nman ´owlaÆoy ar´anner patraste– cin irenc arÆa¸ic‘ ˘artar arhestaworneri gorÆ talow nranc: Nranq asacin. ¡Mardi—k, zo—h matowcec¯q, orov– hetew hor¸er˚ nowazecin¿: Dra hamar k˚ linen inœp¯s aøawØtean amp ew vaˇordean cØˇ, or ancnowm ¯, inœp¯s Œoæi‘ kalic qæowaÆ, ew inœp¯s Æowx‘ patowhanic dowrs e– koˇ: ¡Es em qo T¯r AstowaÆ˚, or hastateci erkinq˚ ew hastateci erkir˚, es, ori ´eøqer˚ hastatecin er– knqi bolor zØrqer˚, bayc qez coyc œem tay, or gnas nranc yetewic. es haneci qez Egiptacineri erkric, in´nic ba– ci AstowaÆ œes ˘anaœi, ew in´nic baci Œrkiœ œkay: Es ¯i qez hovwowm anapatowm‘ anæ¯n erkrowm: Nranq irenc arØtavayreri œaŒ yagecan ew zmaylowecin, goøozacan irenc srterov, dra hamar ¯l moøacan in´: Es nranc hamar k˚ linem inœp¯s yovaz ew inœp¯s ˚n´aøiwÆ Asores– tani ˘anaparhin: K˚ patahem nranc inœp¯s sovaÆ arj, k˚ pataøotem nranc srteri varagoyr˚. antaøi koriwnner˚ k’owten nranc, ew vayri gazanner˚ k˚ yØæoten nranc: Qo apakanow¸ean m¯j, Isray¯—l, o?v ¯, or piti Øgni qez: O?wr ¯ qo ¸agawor˚, or Œrki qez qo bolor qa– ˇaqnerowm, or dati qez, ew ori masin asacir, ¸¯‘ ¡To—wr in´ ¸agawor ew iæxan¿: Es qez ¸agawor toweci im bar– kow¸eamb ew yet vercri nran im srtmtow¸eamb: EŒre– m˚ anirawow¸iwnneri kÆik ¯, ew nra meˇqer˚ ¸aqnowaÆ en: flnndkani p¯s erkownq k˚ patahi nran. da ¯ qo imas– town ordin. dra hamar ayßm na œi karoˇ tokal qo ordi– neri korÆanman˚: Es dßoxqic k’azatem nranc ew mahic k˚ Œrkem nranc: Orte?ˇ ¯ qo yaˇ¸anak˚, ma—h, orte?ˇ ¯ qo xay¸oc˚, dßo—xq: Mxi¸arow¸iwn˚ ÆaÆkowaÆ ¯ im aœqeric, qani or na xtrow¸iwn ¯ dnowm eˇbayrneri mijew¿: T¯r˚ nra vray k˚ beri xoræaki hoˇm anapatic, k˚ camaqecni nra erakner˚ ew k’aweri nra aˇbiwrner˚: Na k˚ œoracni nra erkir˚ ew nra bolor ¸ankagin anظner˚:

2

3

4

5 6

7

8

9 10

11 12

13

14

15

K˚ korÆanowi Samarian, orovhetew na ir AstÆow 14 d¯m dowrs ekaw. nranq srov k’˚nknen, nranc ÆÆker e–

14. 2–10

2 3

4

5

6

7 8

9

10

ffls¯¯

1456

rexaner˚ qari k˚ zarnowen, ew nranc yˇi kanayq k˚ patøowen: Dar´i—r, Isray¯—l, d¯pi qo T¯r AstowaÆ˚, qani or tkaracar qo anØr¯now¸iwnneri m¯j: Aø¯—q ays xØsqe– r˚ ´ez het, dar´¯—q ´er T¯r AstÆown ew asac¯—q nran. ¡Dow karo—ˇ es nerel mer meˇqer˚, or anirawow¸iwn œanenq, ayl barin ˚ndownenq ew hatowcenq qez mer ær¸ownqneri ptowˇ˚. - ew ´er srter˚ barow¸ean m¯j k˚ gtnen: - Asorestan˚ œi Œrki mez, ew menq ´i œenq heÆni ow aylews mer ´eøakertne– rin ¡astowaÆ mer¿ œenq asi, orovhetew na, or qo m¯j ¯, k˚ g¸ay orberin¿: ¡K˚ verakangnem nranc bnakaranner˚ ew amboˇj srtov k˚ sirem nranc, orovhetew ancaw nranc d¯m ownecaÆ im barkow¸iwn˚: Es cØˇ k˚ daønam Isray¯– li hamar, na k˚ Æaˇki inœp¯s æowæan ew ir armatner˚ k˚ k˚ taraÆi inœp¯s libanos˚: K’˚ndar´akowen nra ˘iwˇe– r˚, na k˚ daønay inœp¯s ptˇalic ´i¸eni, ew nra hot˚ k˚ bowri inœp¯s kndrowki boyr: K˚ daønan ew k˚ nsten nra yarki tak, k’apren ew apahov k˚ linen corenov, na k˚ boˇboji inœp¯s or¸atownk, ew nra yiæatak˚ k˚ lini inœ– p¯s Libanani gini EŒremi hamar: Aylews i?nœ gorÆ owni na kowøqeri het. e—s xonarhecri nran, es ¯l k˚ zØracnem nran. es nman em ptˇaøat aygow, in´anic ¯ qo ptowˇ˚¿: Ov imastown ¯, k˚ haskanay ays baner˚, ov han˘areˇ ¯, k’imanay sranq, qani or owˇiˇ en Tiroj ˘anaparhner˚. ardarner˚ drancov k’ancnen, isk ambariætner˚ k˚ say– ¸aqen dranc m¯j:

Amos G

Amosi patgamner˚ Φekowa Akkarimowm, oronq nran 1 yaytnowecin mi tesilqowm Erowsaˇ¯mi masin, erkraæarßic erkow tari aøaj Hr¯astani fflzia arqayi ew Isray¯li arqay Yovasi ordi Yerobovami ßamanak: Na asac. T¯– 2 r˚ xØsec Sion leøic, ew ´ayn towec Erowsaˇ¯mic. œora– can hØteri arØtner˚ ew camaqecin Karm¯li bar´ownqne– r˚: T¯rn asowm ¯. ¡Damaskosi gorÆaÆ ereq anØr¯now¸iwn– 3 neri ew manawand œorrordi hamar, qani or nranq gaˇa– adacineri yˇinerin ktratowm ¯in erka¸¯ sˇocnerov, es piti patßem nranc: Krak piti gcem Azay¯li town˚, 4 ew ayn piti oœnœacni Aderi ordow tan himqer˚: Piti 5 xortakem Damaskosi niger˚: Piti oœnœacnem Ovni daæ– ti bnakiœnerin: Piti kotorem Xaøani tohm˚: Geri pi– ti ˚nkni asorineri ˚ntir ßoˇovowrd˚¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Gazayi ereq ambarætow¸iwnneri 6 ew manawand œorrordi hamar, qani or gerecin Soˇomoni amboˇj ßoˇovowrd˚ ew argelaŒakecin Edomowm, es piti patßem nranc: Krak piti gcem Gazayi parispner˚, 7 ew ayn piti laŒi nra himqer˚: Piti oœnœacnem Azo– 8 ti bnakiœnerin, ew piti veranay ßoˇovowrd˚ Askaˇonic, piti harowaÆem Akkaron˚, ew piti korœen aylazgineri mnacordner˚¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Tiw– 9 rosi ereq ambarætow¸iwnneri ew manawand œorrordi ha– mar, qani or nranq Edomi m¯j argelaŒakecin Soˇomoni gerinerin ew œyiæecin eˇbayrneri owxt˚, es piti pat– ßem nranc: Krak piti gcem Tiwrosi parispner˚, ew ayn 10 piti laŒi nra himqer˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Edo– 11 mi ereq ambarætow¸iwnneri ew manawand œorrordi hamar, qani or na srov halaÆec ir eˇbØr˚, angow¸ gtnowec eˇbØr nkatmamb erkrowm, borboqec ir barkow¸iwn˚ ew nra han– d¯p pahec ir ¸ænamanqi yandgnow¸iwn˚, es piti pat– ßem nran: Krak piti gcem Φeman˚ ew krak˚ piti laŒi 12 nra parispneri himqer˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Amo– 13 nacineri ereq ambarætow¸iwnneri ew manawand œorrordi

1. 14–2. 11

14

15

2

2

3 4

5 6

7

8

9

10

11

Amos

1458

hamar, qani or nranq ˘eˇqecin gaˇaadacineri yˇi ka– nanc Œor˚, orp¯szi ˚ndar´aken irenc sahmanner˚, es piti patßem nranc: fiabi parispneri vray krak pi– ti borboqem, ew ayn piti laŒi nra himqer˚ paterazmi Øroway aˇaˇaki ´aynov: Ew na piti sasanowi ir vax˘a– ni Ør˚: Nranc ¸agaworner˚ geri piti tarowen nranc qrmerov ow iæxannerov hander´¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Movabi ereq ambarætow¸iwnne– ri ew manawand œorrordi hamar es piti patßem nranc, qani or nranq ayrecin edomayecineri ¸agaworneri os– korner˚, minœew or dranq moxir dar´an: Krak piti gcem Movabi vray, ew krak˚ piti laŒi nranc qaˇaqneri him– qer˚. Movab˚ piti meøni tkarow¸ean m¯j‘ aˇaˇakov ew Œoˇi ´aynov: Piti spanem nra dataworinew nra het piti kotorem bolor iæxannerin¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Yowdayi erkri ordineri ereq ambarætow– ¸iwnneri ew manawand œorrordi hamar es piti patßem nranc, qani or nranq merßecin Tiroj Ør¯nqnern ow œka– tarecin nra hramanner˚, molorecrin nranc irenc steˇ– ÆaÆ snoti kowøqerov, oronc yetewic gnacin nranc hayre– r˚: Krak piti gcem Hr¯astani vray, ew ayn piti laŒi Erowsaˇ¯mi himqer˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Isray¯li e– req ambarætow¸iwnneri ew manawand œorrordi hamar es piti patßem nranc, qani or nranq ardarin Æaxecin arÆa¸ov ew tnankin‘ mi zoyg kØæiki dimac, nranc, or trorowm en erkri hoˇ˚, or køŒaharowm ¯in aˇqatneri glowxner˚, æeˇowm xonarhneri ˘anaparh˚, ew hayr ow or– di mi bozi mØt ¯in mtnowm, orp¯szi pˇÆen irenc Ast– Æow anown˚: Nranq irenc zgestner˚ orp¯s ÆaÆkoc ¯in gcowm irenc vray ew zohaseˇanin ew bønagrawowaÆ gini ¯in xmowm irenc AstÆow tan m¯j: Bayc es nranc aøa– jic veracri Amorhacown, ori hasak˚ mayrow bar´row¸iwn own¯r, ew na hzØr ¯r kaˇnow p¯s, veracri nra ptowˇner˚‘ verewic, ew nra armatner˚‘ nerqewic: Es haneci ´ez E– giptacineri erkric ew qaøasown tari ærjecri ´ez a– napatowm‘ ßaøangel talow hamar amorhacineri erkir˚: Es margar¯ner vercri ´er ordineric ew owxtaworner‘ ´er

1459

Amos

2. 12–3. 13

eritasardneric: Mi?¸¯ da aydp¯s œi eˇel, Isray¯li— ordi– ner¿, - asowm ¯ T¯r˚: - Dowq Im owxtawornerin gini ¯iq xmecnowmew margar¯nerin patowirowm, or œmargar¯anan: Dra hamar ¯l aha es ´ez piti ˘zmem teˇowm, inœp¯s ˘zmowm ¯ Øranov li sayl˚ ir ancaÆ teˇ˚: ffiaxœoˇin lqe– low ¯ nra owß˚, zØrawor˚ zØreˇ œi mnay ir zØrow¸eamb, ew paterazmoˇ˚ œi Œrki inqn iren: Aˇeˇnawor˚ œi karoˇ d¯m kangnel, aragavaz˚ œi Œrkowi, heÆealn ¯l œi azati ir an´˚: Sirt˚ œi gtni ir zØrow¸iwn˚, merkn ¯l k˚ hala– Æowi ayn Ør˚¿, - asowm ¯ T¯r˚:

12

13 14

15

16

Lsec¯—q ays patgam˚, or T¯r˚ xØsec Isray¯li ´er ayd 3 tanew bolor ayn tohmeri d¯m, oronc hanec Egiptacine– ri erkric: ¡Erkri bolor azgeric miayn ´e—z ˚ntreci, ayd 2 pat˘aøov ¯l ´e—z piti patßem ´er bolor œariqneri ha– mar¿: Erkow mard miasin k˚ gna?n erbew¯, e¸¯ œ˘anaœen 3 irar: AøiwÆ˚ k˚ mønœi? antaøowm, e¸¯ na ors œi arel, 4 aøiwÆi koriwn˚ ´ayn k˚ ta?y ir orjic, e¸¯ na oœinœ yaŒæta– kaÆ œlini: Φøœown˚ getin k’˚nkni? aøanc ¸øœnorsi, getni 5 vray ¸akard˚ k˚ ærxka?y, e¸¯ oœinœ œi bønowel: K˚ lini?, 6 or qaˇaqowm Œoˇ hnœi, ew ßoˇovowrd˚ œxøovowi. qaˇaqowm œariq k˚ patahi?, e¸¯ T¯r˚ œi arel ayn: Dra hamar T¯r˚ 7 oœinœ œi ani, e¸¯ ir gaˇtni xorhowrd˚ œyaytni ir Æaøay margar¯nerin: E¸¯ aøiwÆ˚ mønœay, o?v ¯ or œi sarsøay: E¸¯ 8 T¯r AstowaÆ˚ xØsec, o?v ¯, or œi margar¯anay: Yaytnec¯—q 9 Asorestani gawaønerowm, Egiptacineri erkri gawaøne– rowm ew asac¯—q. ¡Hawaqowec¯—q Samariayi leran vrayew te– s¯—q bazowm zarmanali gorÆern ow bønow¸iwn˚, or katar– wowm en aynteˇ: Nranq œimacan irenc pataheliq eˇeøn˚, 10 - asowm ¯ T¯r˚, - qani or nranq anØr¯now¸iwn ew ¸æowaøow– ¸iwn ¯in gan´owm irenc gawaønerowm¿: Dra hamar aysp¯s 11 ¯ asowm T¯r˚ Tiwrosin. ¡Ayn erkir˚, or qo æowrjn ¯, k’awe– rowi, k˚ xortakowi qo amboˇj zØrow¸iwn˚, ew k˚ yaŒæta– kowen qo gawaøner˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Inœp¯s ho– 12 viw˚ k˚ karoˇanay aøiwÆi beranic azatel erkow srownq kam akanji mi bl¸ak, aynp¯s piti Œrkowen isray¯laci– ner˚, oronq aprowm en Samariayowm nranc azgi d¯m dimac ew damaskacineri m¯j: Qahanane—r, lsec¯—q ew vkayow¸iwn 13

3. 14–4. 11 14

15

4

2

3 4

5

6

7

8

9

10

11

Amos

1460

tow¯q Yakobi ayd tan˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, qa– ni or ayn Ør˚, erb Isray¯li ambarætow¸ean pat˘aøov piti patßem nran, vr¯ß piti aønem naew Be¸¯li zoha– seˇanic, piti Œærowen zohaseˇani eˇjiwrner˚ ew getin ˚nknen: Es piti xortakem ˚ndar´ak aparanqnern ow amaranocner˚, piti anhetanan Œˇoskreay aparanq– ner˚, ew æat owriæ aparanqner piti ˚nknen¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Lsec¯—q Tiroj xØsq˚, Basani— erinjner, or Samaria– yi leønerowm ¯q, or zrkowm ¯q aˇqatnerin ew otqi tak ¯q gcowm tnankin, dowq or asowm ¯iq ´er amowsinnerin‘ ¡Gini— matowzec¯q mez, or xmenq¿: T¯r˚ erdwowm ¯ ir srbow¸eamb, or aha Ører piti gan ´ez vray, ew ´ez z¯nqov piti qæen, ew nranc, or ´ez het en, piti neten eøacaÆ ka¸sane– ri m¯j: Dowq merk dowrs piti gaq mimeanc d¯m ew piti ˚nkn¯q fiemani leran vray¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Mt¯—q Be¸¯l, ambarætac¯—q, gnac¯—q Gaˇgaˇa ew æatacr¯—q ambarætow– ¸iwn˚, aøawØtean matowcec¯—q ´er zoher˚ew ereq Ør˚ m¯k‘ ´er tasanordner˚: Υn¸ercowm ¯in artaqin Ør¯nqner˚ ew hrawirowm xostovanow¸ean. yaytnec¯—q, or isray¯laciner˚ sirecin sa¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Es ´er bolor qaˇaqnerowm atami caw pat˘aøeci ´ez ew haci karØt ¸oˇeci ´er bolor bnakavayrerowm, bayc dowq ¯li œdar´aq d¯pi in´¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Ew ´ez an´rewic zrkeci berqahawaqic ereq amis aøaj. mi qaˇaqowm an´rew teˇacri, isk miws qaˇaqowm œteˇacri. mi mas˚, owr an´rew teˇacri, xonaw piti mnay, isk miws˚, owr œteˇacri, piti camaqi: Erkow ow ereq qaˇaqner piti hawaqowen mi qaˇaqowm‘ jowr xme– low, ew œen yagenalow, bayc dowq ¯li œ¯q daønay d¯pi in´¿, asowm ¯ T¯r˚: ¡HarowaÆeci ´ez tapov ew dalkow¸iwn be– ri ´er berqi vray: Gnaciq ´er part¯zner˚ ew ayginer˚, ´er ¸zeninern ow ´er ´i¸eniner˚. ¸r¸owr˚ keraw, sakayn ew aynp¯s dowq œdar´aq d¯pi in´¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡E– giptosi ˘anaparhin mah owˇarkeci ´ez vrayew koto– reci ´er eritasardnerin‘ geri tarowaÆ ´er erivarneri het, spaøeci ´er banakner˚ im barkow¸ean hrov, sakayn ew aynp¯s dowq œdar´aq d¯pi in´¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Kor–

1461

Amos

4. 12–5. 13

Æaneci ´ez, inœp¯s AstowaÆ korÆanec Sodomn ow Gomor˚, ew dowq krakic ŒrkowaÆ Œayti p¯s eˇaq, sakayn ew ayn– p¯s œdar´aq d¯pi in´, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Dra hamar ¯l es aysp¯s piti anem qez, Isray¯—l, bayc qani or aysp¯s piti anem qez, patra—st eˇir kanœelow qo AstÆow anow– n˚, Isray¯—l: Ahawasik es em, or hastatowm em erkinq˚, hastatowm em hoˇmer˚, es em na, or ir ØÆealin i yayt ¯ berowm mardkanc m¯j, steˇÆowm ¯ aøawØtn ow m¯g˚ew elnowm ¯ erkri bar´ownqneri vray. Amenakal T¯r AstowaÆ ¯ nra anown˚¿:

12

13

Lsec¯—q T¯r AstÆow xØsq˚, orov es piti oˇbam ´ez vray: 5 Υnka!w Isray¯li town˚ ew aylews œi karoˇanay otqi kang– nel: Isray¯li koys˚ korÆanowec ir erkrowm, ew œkay m¯k˚, 2 or kangnecni nran: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ¡Ayn 3 qaˇaqic, oric hazar mard ¯r dowrs galis, piti mnay ha– riwr˚, ew oric hariwrn ¯r elnowm, piti mnay tas˚ Isray¯li ayd tnic¿: Aha aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ Isray¯li ayd ta– 4 n˚. ¡ffintøec¯—q in´, ew dowq k’apr¯q. mi— Œntø¯q Be¸¯l˚ 5 ew Gaˇgaˇa mi— mt¯q, Erdman jrhoric mi— eln¯q, qani or Gaˇgaˇan gerowelov piti gerowi, ew Be¸¯l˚ karÆes ¸¯ œi eˇel¿: ffintøec¯—q Tiroj˚, ew dowq k’apr¯q, orpeszi kra– 6 ki p¯s œborboqowi Yovs¯Œi town˚, krak˚ œowti ayn ew oœ oq œi lini, or hangcni Isray¯li ayd town˚: Na, ov i– 7 rawownq ¯ hastatowm bar´ownqnerowm ardarow¸iwn ¯ drel erkrowm, ov steˇÆowm ¯ am¯n inœ ew norogowm, ov mahowan 8 stower˚ ayg ¯ dar´nowm ew cerek˚ m¸necnowm inœp¯s gi– æer, ov verew ¯ kanœowm Æovi jrer˚ ew heˇowm erkri eresin, Amenakal T¯r ¯ nra anown˚. na, or kotrowm ¯ owßeˇi zØ– 9 row¸iwn˚ ew ¸æowaøow¸iwn ¯ berowm amrocneri vray: Døne– 10 ri aøaj nranq atecin yandimanoˇnerin ew sowrb xØs– qer˚ piˇÆ dar´rin: Dra hamar aˇqatnerin neˇelov ew 11 nrancic ˚ntrow¸eamb kaæaøq aønelov‘ æqeˇazard apa– ranqner piti æin¯q, bayc œ¯q bnakowi nranc m¯j, geˇecik ayginer piti tnk¯q, sakayn nranc ginin œ¯q xmi, qani 12 or es imacay ´er bazowm ambarætow¸iwnner˚, ew sarsa– Œeli en ´er meˇqer˚: Ardarin otnakox ¯iq anowm‘ ka– æaøq aønelov ew aˇqatin døn¯ dowø ¯iq gcowm: Aha ¸¯ 13

5. 14–6. 4

14

15 16

17

18 19

20

21 22

23 24 25

26

27

6 2

3 4

Amos

1462

inœow na, ov imastown ¯, ayd ßamanak k˚ løi, qani or ßa– manak˚ œar ¯: Bari—n Œntøec¯q ew oœ ¸¯ œar˚, orp¯szi apr¯q, ew ´ez het k˚ lini Amenakal T¯r AstowaÆ˚. inœ– p¯s or asowm ¯iq, ¸¯‘ ¡Atecinq œar˚ ew sirecinq barin¿: Irawo—wnq hastatec¯q ´er døan˚, orp¯szi T¯r AstowaÆ˚ oˇormi Yovs¯Œi mnacordnerin: Dra hamar aysp¯s ¯ a– sowm Amenakal T¯r AstowaÆ˚. ¡Bolor hraparaknerowm koÆ k˚ lini ew bolor ˘anaparhnerin va!y, va!y k’asowi. mæak˚ k˚ kanœowi sowgi ow koÆi ew ´aynarkow k˚ daønay, bolor ˘a– naparhnerin koÆ k˚ lini, orovhetew es piti ancnem qo mijov¿, - asowm ¯ T¯r˚: Va!y Tiroj Ør˚ cankacoˇin. ´er inœi?n ¯ p¯tq Tiroj Ør˚, ayn xawar ¯ ew oœ ¸¯ loys: Or– p¯s ¸¯ mi mard Œaxœi aøiwÆic, mi arj patahi nran, na town Œaxœi, ´eøq˚ patin yeni ew Ø´˚ xay¸i nran: ff¯? or xawar ¯ Tiroj Ør˚ ew oœ lowsawor, aˇjamˇjayin ¯, ew loysi ˘a˘anœ œkay nra m¯j: ¡Ateci, merßeci ´er tØner˚ ew ´er tarekan hawaqneri hot˚ œem ænœi. ew e¸¯ ´er oˇjak¯z– nern ow zoher˚ matowc¯q, œem ˚ndowni dranq ew œem nayi ´er Œrkow¸ean næannerin: Heøacro—w in´nic qo ergeri ´ay– n˚, qo sringneri nowag˚ es œem lsi: Φoˇ yordi irawownq˚ inœp¯s jowr, ew ardarow¸iwn˚‘ inœp¯s anhown heˇeˇ: Mi– ¸¯ oˇjak¯z ew zoher matowceci?q in´ aynteˇ, anapatowm, qaøasown tari, o—v townd Isray¯li: Sakayn dowq verc– riq Moˇoqi xoran˚, ´er fiemŒa astÆow astˇ˚ ew nranc patkerner˚, or patrasteciq ´ez hamar: Es ´ez pi– ti Œoxadrem Damaskosic ayn koˇm¿, - asowm ¯ T¯r˚, ori anownn ¯ AstowaÆ Amenakal: Va—y nranc, ovqer arhamarhowm en Sion˚ ew yoys en drel Samariayi leran vray: Hawaqecin azgeri iæxannerin, ew Isray¯li town˚ mtaw nranc m¯j: Bolord anc¯—q Qaˇan¯ic ew tes¯—q, aynteˇic anc¯—q meÆ Ema¸ fiaba ew ij¯—q Øtar– azgineri G¯¸ qaˇaq˚, orn aweli zØrawor ¯, qan ayd bolor qaˇaqner˚. mi¸¯ nranc sahmannern aweli me?Æ k˚ linen, qan ´er sahmanner˚: Dowq, or galis ¯q d¯pi œariqneri Ør˚, mØtenowm ¯q hasnelow stow¸iwnneri æaba¸in, dowq, or nnjowm ¯q Œˇoskreay gahaworaknerowm, meˇkanowm ´er an– koˇinnerowm, hØteric owler ¯q owtowm ew naxirneric‘ pa–

1463

Amos

6. 5–7. 5

rart hor¸er, dowq, or parowm ¯q sringneri nowagi tak, ew dranq mnayown ban hamareciq ew oœ‘ ancawor, dowq, or xmowm ¯q anxaøn gini ew ØÆwowm anowæ iwˇerovew caw œ¯– iq zgowm Yovs¯Œi tan korÆanman hamar, aha dra ha– mar ¯l ayßm ayßm geri piti tarow¯q bønakalneri iæxa– now¸ean koˇmic, ew piti ktrowi EŒremi tan erivarneri xrxinj˚: T¯r˚ erdowec ir an´ov ew aysp¯s ¯ asowm Ame– nakal T¯r AstowaÆ˚. ¡Es garæeli piti dar´nem Yakobi tan amboˇj hpartow¸iwn˚, nra erkir˚ piti atemew pi– ti veracnem nra qaˇaqnern irenc bolor bnakiœnerov¿: Ew e¸¯ lini, or tas˚ mard ¯l mnay mi tan˚, nranq piti meønen, mnacoˇner˚ piti vercnen irenc harazatnerin ew ijnen hanelow nranc oskornern ayd tnic ew asen tan aøaj kangnaÆnerin, ¸¯‘ ¡Owriæ mi ban mna?c aynteˇ, qez mØt¿: Na k’asi, ¸¯‘ oœ: ffi asi, ¸¯‘ lo—wø kac: Ew da nra hamar or Tiroj anown˚ œ¯in talis: Aha T¯r˚ hra– man piti tay ew harowaÆi meÆ aparanqner˚‘ korÆane– lov, ew Œoqr aparanqner˚‘ awerelov: Mi¸¯ erivarner˚ k’aræawe?n ßayøeri vray, kam k˚ handartowe?n matak ´i– eri m¯j: ¡Dowq, or irawownq˚ casman Œoxarkeciq, arda– row¸ean ptowˇ˚ dar´riq leˇi ew owraxanowm ¯iq oœinœ ba– nerov, dowq, or asowm ¯iq, ¸¯‘ ¡Mer owßov œ¯?, or menq hzØr eˇjiwrner ownecanq¿, aha dra hamar ¯l, o—v Isray¯li town, ´er d¯m mi azg piti hanem, or˚ piti neˇi ´ez, orp¯szi aylews Ema¸ œmtn¯q ow œhasn¯q minœew arewmtean heˇeˇa– t˚¿, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚:

5 6

7

8

9 10

11 12

13

14 15

Ayspisi tesilq coyc towec in´ T¯r AstowaÆ˚, aha mo– 7 rexi mi pars ¯r galis arewelqic aøawØtean d¯m. ew aha mi joreak‘ mi Gog arqay: Ew erb aynp¯s eˇaw, or dranq 2 owtelov verjacrin erkri xot˚, es asaci. ¡T¯—r, T¯—r, xna– yi—r, orovhetew o?v k˚ verakangni Yakobi town˚, qani or na sakawa¸iw ¯: G¸a— ayd bani hamar, T¯—r¿: ¡Da aylews 3 œi lini¿, - asowm ¯ T¯r˚: Ayspisi mi tesilq coyc towec in´ 4 T¯r AstowaÆ˚. aha krakov datastan arec T¯r Astowa– Æ˚, krak˚ laŒec æat xorow¸iwnner ew keraw erkri mi mas˚: Es asaci. ¡T¯—r AstowaÆ, dadarecro—w da, orovhetew o?v ¯, 5 or otqi k˚ kangnecni Yakobi town˚, qani or na sakawa–

7. 6–8. 4 6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

8 2

3

4

Amos

1464

¸iw ¯: G¸a— ayd bani hamar, T¯—r¿: ¡Da aylews œi lini¿, asowm ¯ T¯r˚: Ayspisi mi tesilq coyc towec in´ T¯r Astow– aÆ˚. aha mi mard kangnaÆ ¯r adamandeay parspi vray, ´eøqin‘ mi adamand: Ew asac in´ T¯r˚. ¡I?nœ es tesnowm, Amo—s¿: Es asaci‘ adamand: T¯rn asac in´. ¡Ahawasik es adamand piti hastatem Isray¯li im ßoˇovrdi m¯j ew aylews oœ mi yancanq œem nerelow nran: Piti apakanow– en nranc owraxow¸ean baginner˚, piti awerowen Isra– y¯li meheanner˚, ew es sowr piti bar´racnem Yerobovami tan vray¿: Be¸¯li qowrm Amasian mard owˇarkec Isra– y¯li Yerobovam arqayi mØt ew asac. ¡Amos˚ qo d¯m xøo– vow¸iwnner ¯ yarowcowm Isray¯li tan˚, ew erkir˚ œi karoˇ tanel nra bolor xØsqer˚, qani or aysp¯s ¯ asowm Amos˚. ¡Yerobovam˚ srov piti vax˘anowi, ew Isray¯l˚ gerowelov piti gerowi ir erkric¿: Isk Amasian asac Amosin. ¡Ov dow gowæakd, ¸o—ˇ ays teˇd, gna— Hr¯astan erkir˚, aynte—ˇ aprir ew aynte—ˇ margar¯acir, aylews œæarownakes mar– gar¯anal Be¸¯lowm, orovhetew sa ¸agawori srbow¸iwnn ¯ ew ¸agaworow¸ean ta˘ar˚¿: Patasxan towec Amos˚ ew asac Amasiayin. ¡Es o—œ margar¯ ¯i ew o—œ margar¯i ordi, ayl hoviw ¯i ew ¸ow¸ ¯i qaˇowm. T¯r˚ vercrec in´ hØtic ew asac in´. ¡Dow gna— ew margar¯aci—r Isray¯li im ßo– ˇovrdi masin¿: Ard, lsi—r Tiroj patgamner˚. dow asowm es‘ ¡Mi— margar¯acir Isray¯li masin, mard mi— hawaqir ow mi— xØsir Yakobi tan d¯m¿: Dra hamar aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ¡Qo kin˚ ayd qaˇaqowm piti poønkanay, ew qo ordinern ow dowstrer˚ srov piti ˚nknen, qo erki– r˚ larerov piti baßanowi, inqd piti vax˘anowes piˇÆ erkrowm, ew Isray¯l˚ gerowelov piti gerowi ir erkric¿: Ayspisi mi tesilq ¯l coyc towec in´ T¯r AstowaÆ˚. ¸øœnorsneri mi gorÆiq ¯r: T¯rn asac. ¡I?nœ es tesnowm, Amo—s¿: Es asaci‘ ¸øœnorsneri gorÆiq: Ew T¯rn asac in´. ¡Hasel ¯ Isray¯li im ßoˇovrdi vax˘an˚, ew es aylews oœ mi yancanq œem nerelow nran: Ta˘ari yarkeri tak ayd Ør˚ oˇber piti hnœen, - asowm ¯ T¯r˚, - æater˚ piti ˚nknen, ew am¯n teˇ løow¸iwn piti hastatem¿: Lsec¯—q sa, dowq, or aøawØtean neˇowm ¯iq tnanknerin, ereko–

1465

Amos

8. 5–9. 4

yean zrkowm aˇqatnerin ew asowm ¯iq. ¡Erb piti anc– ni ays amis˚, or æah anenq, ew ays æaba¸˚, or bacenq pahestner˚, Œoqracnenq œaŒ˚ ew meÆacnenq kæiø˚, sowt kæøaqarer sarqenq, Æaxow aønenq aˇqatnerin arÆa– ¸ov, tnanknerin‘ mi zoyg kØæikov, ew æah stananq mer bo– lor va˘aøqneric¿: T¯r˚ erdwowm ¯ Yakobi hpartow¸eamb‘ aselov, ¸¯ ´er gorÆer˚ ispaø œen moøacowi, ew or dranc pat˘aøov erkir˚ piti xøovowi, nra bolor bnakiœner˚ sowg piti anen, nra vax˘an˚ piti gayow egiptacine– ri geti p¯s elni ow ijni: ¡Ayd Ør˚, - asowm ¯ T¯r As– towaÆ˚, - aynp¯s piti lini, or aregak˚ mayr piti mtni mijØr¯in, ew erkrowm loys˚ piti xawari cerekov, ´er tØ– n˚ sowg piti dar´nem, ´er bolor erger˚‘ oˇber, am¯n ta– riqi mardkanc vray qowr´ piti gcem ew kntow¸iwn‘ bolor glowxnerin, ayd Ør˚ piti dar´nem sirelii sgi Ør, ew bolor nranc hamar, or nra het k˚ linen‘ caweri Ør: Aha Ører piti gan, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚, - ew es sov piti owˇar– kem ayd erkir˚, oœ ¸¯ haci sov kam jri Æaraw, ayl Tiroj xØsq˚ lselow sov: Jrer˚ piti yowzowen Æovic minœew Æov ew hiwsisic minœew arewelq. nranq piti gnan Tiroj xØsq˚ Œntøelow ew œen gtnelow: Ayd Ør˚ geˇecik koysern ow eri– tasardner˚ Æarawic piti ¸owlanan: Nranq, or erdwowm ¯in Samariayi srbow¸iwn srbocov ew asowm ¯in‘ ¡Kendani ¯ qo AstowaÆ˚‘ Dan˚, kendani ¯ qo AstowaÆ˚‘ Bersab¯¯n¿, piti korÆanowen ew aylews otqi œen kangnelow¿:

5

6

7 8

9

10

11

12

13 14

Tesay Tiroj˚. na zohaseˇani vray ¯r ew asac. ¡Ha– 9 rowaÆi—r ayd zohaseˇanin, ew ¸oˇ æarßowen drandiner˚. ktrir gci—r dranq bolori glowxnerin, isk mnacaÆnerin es srov piti kotorem. nrancic ŒaxaÆ˚ œi Œrkowi, ew œi a– zatowi nrancic azatowaÆ˚: Φ¯kowz nranq dßoxqowm ¯l 2 ¸aqnowen, im ´eøq˚ aynteˇic ¯l dowrs k˚ beri nranc. e¸¯ erkinq bar´ranan, es aynteˇic ¯l k’ijecnem nranc, isk e– ¸¯ ¸aqnowen Karm¯li bar´ownqnerowm, aynteˇ ¯l k˚ Œntøem ew k˚ bønem nranc: E¸¯ im aœqic xoys tan ew pahowen Æo– 3 vi xorqerowm, aynteˇ ¯l viæapin k˚ hramayem, or xay¸i nranc: E¸¯ geri tarowen irenc ¸ænamineri koˇmic, es 4 aynteˇ hraman ktam srin, or oœnœacni nranc: Im aœq˚

9. 5–15

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Amos

1466

nranc vray k˚ lini‘ œarow¸ean ew oœ ¸¯ barow¸ean ha– mar¿: Erb Amenakal T¯r AstowaÆ˚ dipœi erkrin ew æarßi ayn, piti sgan nra bolor bnakiœner˚, nra vax˘an˚ piti gayow egiptacienri geti p¯s elni ow ijni: Na, ov pat– rastowm ¯ ir hambaønal˚ d¯pi erkinq, ov ir awetisn ¯ hastatowm erkrowm, ov verew ¯ kanœowm Æovi jrer˚ ew he– ˇowm erkri eresin, Amenakal T¯r ¯ nra anown˚: ¡Mi¸¯ in´ hamar e¸ovpacineri ordineri p¯s œ¯?q dowq, Isra– y¯li— ordiner, - asowm ¯ T¯r˚. - isray¯lin œhaneci Egip– tacineri erkric, aylazginerin‘ Gamric ew asorinerin‘ Bo¸oric¿: Aha Tiroj aœq˚ meˇaworneri ayd ¸agaworow– ¸ean vray ¯. ¡Es da piti veracnem erkri eresic, sakayn œem jnji Yakobi town˚, - asowm ¯ T¯r˚: - Aha es hraman em talis ´ez, o—v Isray¯li town, es piti crem ´ez bolor azgeri m¯j aynp¯s, inœp¯s heÆanocov corenn en zatowm, ew oœ mi manrowq˚ getin œi ˚nkni: Srov piti vax˘anowen im ßoˇovrdi bolor meˇaworner˚, oronq asowm ¯in, ¸¯‘ ¡œa– riqner˚ œen mØtenay mez, œen hasni mez vray¿: ¡Ayd Ø– r˚ piti kangnecnem Daw¸i xoran˚, piti verakangnem nra awerakner˚, getnin hawasarowaÆ nra teˇer˚ ver– stin piti kangnecnem ew piti veraæinem ayn hin Øre– ri nman, orp¯szi mnacaÆ mardik ew bolor azger˚, oronc vray kay im anown˚, Œntøen in´¿ - asowm ¯ T¯r˚, or anowm ¯ sa: ¡Aha Ører en galis, - asowm ¯ T¯r˚, - erb kaler˚ pi– ti hasnen berqahawaqin, xaˇoˇ˚ piti hasni hn´anneri hamar, leøner˚ qaˇcrow¸iwn piti bxecnen, ew bolor blowr– ner˚ antaøaxit piti daønan: Es piti veradar´– nem Isray¯li im ßoˇovrdin gerow¸iwnic, nranq piti æinen awerowaÆ qaˇaqnern ow piti bnakowen aynteˇ, ayginer piti tnken ew piti xmen dranc ginin, part¯zner pi– ti a˘ecnen ew owten dranc ptowˇner˚: Es nranc piti hastatem irenc erkrowm, ew aylews nranq œen heøacowi i– renc erkric, or es toweci nranc¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r AstowaÆ˚:

Miqia G

Yowdayi Yova¸am, Aqaz ew Ezekia ¸agaworneri ßama– 1 nak Morstaci Miqiayin hasaw Tiroj patgam˚, or yayt– nowec nran Samariayi ew Erowsaˇ¯mi masin: Lsec¯—q, bo– 2 lo—r ßoˇovowrdner, ew ¸oˇ erkirn ow nra bolor bnakiœner˚ ownkndren: T¯r AstowaÆ˚ ¸oˇ lini ´er m¯j vkayow¸ean ha– mar, T¯r˚‘ ir sowrb tnic: Aha na aøaj k˚ æarßowi ir te– 3 ˇic, k’ijni ew k˚ hasni erkri bar´ownqneri vray: Leøner˚ 4 k˚ æarßowen nra otqeri tak, ´orer˚ k˚ halowen, inœp¯s mom˚‘ kraki aøaj, ew inœp¯s zaøivayr hosoˇ jowr˚: Ayd 5 bolor˚ Yakobi ambarætow¸ean pat˘aøov ¯ ew Isray¯li tan meˇqeri hamar: Isk ard, o?v ¯ pat˘aø˚ Yakobi am– barætow¸ean, o?œ Samarian, ew o?v ¯ Yowdayi tan meˇqi pat˘aø˚, e¸¯ oœ Erowsaˇ¯m˚: Es Samarian k˚ dar´nem 6 agaraki mrgapahneri taˇawar, aygi hskelow teˇ, xor– xorat k˚ netem nra qarer˚ ew k˚ merkacnem nra himqe– r˚: Nra bolor qandakner˚ k˚ kotoren, nra bolor ar´an– 7 ner˚ krakov k’ayren. es k’apakanem nra bolor kowøqe– r˚, qani or na poønkow¸ean var´ic ßoˇovec ew poønkow– ¸ean v˘aric hawaqec dranq: Ayd pat˘aøov na lac ow 8 koÆ k’ani ew k’oˇbay, merk ow bobik k˚ qayli, viæapneri p¯s oˇb ow koÆ k’ani ew k˚ sgay inœp¯s yawerßaharseri dowstrer˚, qani or sastkacan nra harowaÆner˚, qa– 9 ni or minœew Yowdayi erkir hasan dranq, mØtecan min– œew im ßoˇovrdi døner˚ ew Erowsaˇ¯m: Dowq, or G¯¸owm ¯q, 10 mi— goøozaban¯q, ew dowq, or Akkarimowm ¯q, mi— norog¯q tan xaytaøakow¸iwn˚. ´er xaytaøakow¸ean pat˘aøov ho—ˇ˚ ´er glxin: Barow¸eamb bnakowoˇ˚ œela?w ir qaˇaqne– 11 ric. Senari— bnakiœner, oˇbac¯—q nran mØtik gtnowoˇ tan vray, na k˚ veracni ´eznic cawi harowaÆner˚: O?v sksec 12 bariq anel cawi m¯j bnakowoˇin, qani or Tiroj koˇmic œa– riq ijaw Erowsaˇ¯mi døneri vray: Kaøqeri æaœiwn ow eri– 13 varneri dˇrdiwn ¸oˇ lini, Laqisi— bnakiœner, na ¯ Sioni dowstreri meˇqeri skizb˚, qani or qo m¯j katarowecin Isray¯li ambarætow¸iwnner˚: Ayd pat˘aøov G¯¸i toh– 14

1. 15–2. 12

15

16

2 2

3

4

5 6 7

8

9

10

11 12

Miqia

1468

mic ar´akowaÆnerin k˚ tay datark tner, oronq Isray¯li ¸agaworneri hamar ownaynow¸iwn dar´an: Laqisi bna– kiœner˚ ßaøangow¸iwn k˚ beren minœew qo ßaøangordner˚, minœew Odoˇam k˚ hasni Sioni dster Œaøq˚: AÆilowi—r ew ktri—r mazerd qo sirasown ordineri hamar, gnti—r qo glowx˚ arÆowi p¯s, qani or nranq geri tarowecin qeza– nic heøow: Irenc æah˚ mtaÆecin, œariq en xorhowm irenc an– koˇinnerowm ew aøawØt kanowx katarowm en ayn, qa– ni or irenc ´eøq˚ œbar´racrin d¯pi AstowaÆ: Aœq ¯in tnkowm handerin, yaŒætakowm orberin, bønagrawowm tne– r˚, yaŒætakowm ¯in mardown ew nra town˚, mardown ew nra ßaøangow¸iwn˚: Ayd pat˘aøov aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡A– hawasik es mtaÆowm em œariq berel ayd azgi vray, owsti ver mi— cc¯q ´er vzer˚ ew glowxnerd bar´r mi— qayl¯q, qani or vat ßamanak ¯¿: Ayn Ør˚ ´er masin aøak k˚ yØrinem, oˇb k˚ hnœecnen, k’oˇban ew k’asen. ¡Amboˇjow¸eamb ¸æowa– øacanq, im ßoˇovrdi baßin hoˇ˚ larov œaŒowec, ew m¯k˚ œkar, or argel¯r aydp¯s anel, mer hander˚ baßanowecin¿: Dra hamar œi gtnowi m¯k˚, or vi˘akov larabaßin gci ßo– ˇovowm: Lac mi— eˇ¯q arcownqnerov, ew ¸oˇ lac œlinen nra vray, qani or na œi merßi naxatinqner˚: Na asac, ¸¯ Isray¯li town˚ barkacrec Tiroj hogin. e¸¯ sa lini nra ˚n¸acq˚, law œen lini Tiroj xØsqer˚ nra het. im ßoˇovowr– d˚ owˇiˇ œi gnowm in´ het: Φænamow¸eamb hakaøak kang– nec ir xaˇaˇow¸ean˚: Nran mor¸azerÆ k’anen‘ baønalow yoys˚ ew veracnelow paterazmi kskiÆ˚: Ayd pat˘aøov im ßoˇovrdi aøajnordner˚ dowrs k’˚nknen irenc ˘ox tneric. nranq irenc œar ˚n¸acqi hamar merßowecin: MØtenanq yawitenakan leønerin: Otqi— kangnir ew gna—, qani or dow hangist œownes aynteˇ, pˇÆow¸ean pat˘aøov sastik apakanoweciq, halaÆoweciq aøanc orew¯ m¯ki halaÆan– qi: Sa sowt dowrs ekaw, qo m¯j gini ew arbecow¸iwn ka¸ec, ew ayd ka¸owmic baßin k’˚nkni naew ays ßoˇovrdin: K˚ hawaqowi Yakob˚ bolorov hander´, amboˇjovin k’˚ndowni Isray¯li mnacordnerin. es nranc miasin k˚ veradar´nem inœp¯s neˇow¸ean m¯j gtnowoˇ oœxarner, inœp¯s hØter˚

1469

Miqia

2. 13–3. 12

irenc makaˇateˇi m¯jteˇowm: Nranq mardkanc koˇmic d¯pi xramatner˚ k’aøajnordowen, qani or nranc aœqi aøaj xramat bacecin, nranq ancan dønov ew dowrs elan dra mijic: Φagawor˚ nranc aøaj acaw, ew T¯r˚ k’aøaj– nordi nranc:

13

Na k’asi. ¡Lsec¯—q, Yakobi— tan iæxan ew Isray¯li— tan 3 mnacordner: Dowq œ¯?, or piti imanaq irawownq˚, dowq, 2 or atowm ¯q barin ew œariq ¯q oronowm, mor¸azerÆ ¯q a– nowm nranc ew pokowm ¯q nranc marminnern irenc oskorne– ric¿: Nranq, or keran im ßoˇovrdi marmin˚, nranc mor¸˚ 3 hanecin vraneric, nranc oskorner˚ Œærecin, ktratecin nranc marminner˚, inœp¯s ktratowm en ka¸sayowm eŒelow hamar, ew nranc misn aynp¯s, inœp¯s ptowki m¯j eŒelow hamar: Aydp¯s ¯l k’aˇaˇaken Tiroj˚, ew na œi lsi nranc, 4 eres k˚ dar´ni nrancic ayd ßamanak, qani or nranq i– renc ararqov œariq gorÆecin: Aysp¯s asac T¯r˚ mar– 5 gar¯neri masin, oronq molorecnowm en im ßoˇovrdin, oronq xaÆatowm en nran atamnerov ew xaˇaˇow¸iwn en qaro– zowm nran: Bayc oœinœ œdrowec nranc beran˚, ew nra d¯m pa– terazm yarowcecin: Ayd pat˘aøov ´er tesilq˚ xawar 6 giæer piti daønay, ´er iˇ´˚ piti nsemanay, aregak˚ mayr piti mtni margar¯neri vray, ew cerek˚ piti xa– wari nranc vray: Piti amaœen erazatesner˚, Æaˇrowen 7 gowæakner˚, ew bolor˚ piti bambasen nranc, qani or oœ oq œi lselow nranc: Bayc es lcoweci Tiroj Hogow zØrow– 8 ¸eamb, ardaramtow¸eamb ew zØrow¸eamb‘ patmelow Ya– kobin ir ambarætow¸iwn˚ ew Isray¯lin‘ ir meˇqer˚: Lse– 9 c¯—q sa, Yakobi— tan aøajnordner ew Isray¯li— tan mna– cordner, or anargowm ¯q irawownq˚ ew æeˇowm ¯q bolor owˇiˇ ˚n¸acoˇnerin, or Sion˚ kaøowcowm ¯q arean vray ew Erow– 10 saˇ¯m˚‘ anirawow¸ean: Nra aøajnordner˚ kaæaøqnerov 11 ¯in datowm, nra qahananer˚ var´ov ¯in patasxan ta– lis, nra margar¯ner˚ arÆa¸ov ¯in gowæakow¸iwnner anowm ew Tirojn ¯in apawinowm ow asowm. ¡Ardarew, T¯r˚ mez het œ¯?. o—œ, mez vray œariq œi gay¿: Dra hamar Sion˚ ´er 12 pat˘aøov piti herkowi arØrov, Erowsaˇ¯m˚ piti daø– nay inœp¯s mrgapahneri taˇawar, ew Tiroj ta˘ari leø˚‘

4. 1–13

Miqia

1470

mayrineri antaø: 4

2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

Galiq Ørerowm yaytni k˚ daønay Tiroj ta˘ari le– ø˚‘ hastatowaÆ leøneri gaga¸neri vray, k˚ bar´ranay blowrneri vray, ew æat ßoˇovowrdner k˚ ætapen d¯pi na: Ew æat azger k˚ gnan ew k’asen. ¡Ek¯—q bar´rananq Tiroj leø˚ ew Yakobi AstÆow town˚. mez coyc k˚ tan nra ˘ana– parh˚, ew menq k˚ gnanq nra æawiˇov¿: Ardarew, Sionic en dowrs galis Ør¯nqner˚, ew Tiroj xØsq˚‘ Erowsaˇ¯mic: Na dat k’ani bazowm ßoˇovowrdneri m¯j ew k˚ yandima– ni hzØr azgerin, minœew isk heøawornerin, nranq irenc sreric xoŒ k˚ ´owlen, geˇardneric‘ mangaˇ, ew aylews mi azg miwsi vray sowr œi bar´racni, ew mardik aylews œen so– vori paterazmel: Iwraqanœiwr˚ k˚ hangstanay ir or– ¸atownki ew ir ¸zenow tak, ew œi lini oœ oq, or sarsaŒ azdi, qani or Amenakal Tiroj beran˚ xØsec ays ban˚: Φoˇ bolor ßoˇovowrdneric iwraqanœiwrn ir ˘anaparhov gnay, sakayn menq k˚ gnanq mer T¯r AstÆow anowamb mæta– p¯s: ¡Ayn Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚, - k˚ hawaqem crowaÆnerin ew heøacaÆnerin, k’˚ndownem naew merßowaÆnerin, bekowaÆin zØreˇ k˚ dar´nem ew manracaÆin‘ hzØr azg, ew T¯r˚ Sion leran vray k˚ ¸agawori aysowhetew minœew yawitean: Ew dow‘ oœxarneri hØti— aætarak, Sioni anæqaca—Æ dowstr, d¯pi qez k˚ gay ow k˚ mtni Erowsaˇ¯mi dster‘ Babelo– ni ¸agaworow¸ean naxkin iæxanow¸iwn˚¿: Isk ard, in– œo?w œar gorÆecir, mi¸¯ dow ¸agawor œown¯i?r, kam ko?raw qo xorhrdatown, qani or sastkacaw qo erkownq˚ Ænndkani p¯s: Sioni— dowstr, erkownqi m¯j ˚nki—r, zØraci—r ew mØ– teci—r inœp¯s Ænndkan, orovhetew hima dowrs piti gas qaˇaqic, qez piti bnakecnem daætowm, dow piti hasnes minœew Babelon. ew qo T¯r AstowaÆ˚ aynteˇ k˚ Œrki qez, aynteˇ k’azati qez qo ¸ænamineri ´eøqic: Aha hawa– qowecin qez vray bazowm ßoˇowvowrdner, oronq asowm ¯in. ¡Ek¯—q otnaharenq nran, ew mer aœqer˚ ¸oˇ tesnen Sioni ankowm˚¿: Nranq œimacan Tiroj xorhowrd˚, ew nkati œa– øan nra kamq˚, qani or Na hawaqec nranc inœp¯s hask˚ kalowm: ¡Kangni—r ew kalsi—r nranc, do—wstr Sioni, orovhe– tew qo eˇjiwrner˚ erka¸ k˚ dar´nem, qo k˘ˇakner˚‘ pˇin´,

1471

Miqia

5. 1–14

ew dow k˚ manres bazowm ßoˇovowrdner, drancov azger k˚ Œæres, nranc bazmow¸iwn˚ k’˚nÆayes Tiroj˚ ew nranc zØ– row¸iwn˚‘ amboˇj aæxarhi Tiroj˚¿: Ard, dowstr˚ piti cankapatowi, qani or neˇow¸iwn 5 berec ´ez vray, gawazanov piti harowaÆen Isray¯li az– gi ÆnØtnerin: ¡Ew dow, Be¸ˇeh¯—m, EŒra¸ayi sakawama—rd 2 town, k˚ lines Yowdayi erkri hazaraworneri m¯j, qeznic piti elni in´ hamar Isray¯li mi iæxan, ew nra Æagow– m˚ aæxarhi skzbi Øreric ¯¿: Ayd pat˘aøov T¯r˚ nranc 3 k˚ ¸oˇni minœew Ænndkani ßamanak˚. na k˚ Æni, ew nra mnacaÆ eˇbayrner˚ k˚ veradaønan isray¯lacineri mØt: Na k˚ kangni, k˚ tesni ew k˚ hovowi ir hØt˚ Tiroj zØrow– 4 ¸eamb, ew nranq k˚ hastatowen irenc T¯r AstÆow anow– an Œaøqi m¯j, qani or ayßmowanic nra hzØrow¸iwn˚ piti taraÆowi minœew erkri Æager˚: Ew xaˇaˇow¸iwn k˚ li– 5 ni nranov: Erb asorestanciner˚ gan ´er erkir˚, ew erb nranq hasnen ´er aæxarh˚, T¯r˚ k˚ bar´racni nranc d¯m eظ˚ hoviw ew ow¸ ˇekavar mardik: Nranq k˚ hovowen Aso– 6 restan˚ srov ew Nebro¸i erkir˚, ir parispneri m¯j. na k˚ Œrki qez Asorestanic, erb gay ´er erkir˚ ew erb yar– ´akowi ´er sahmanneri vray: Yakobi serndi mnacordac˚ 7 he¸anos bazowm azgeri m¯j k˚ lini inœp¯s Tirojic ekaÆ cØˇ ew inœp¯s gaøner˚ xoti vray, orp¯szi œhawaqowi a– øan´in-aøan´in ew œmnay mardkanc ordineri m¯j: Yako– 8 bi mnacordner˚ k˚ linen bazowm azgeri m¯j, inœp¯s aøiwÆ˚ kendanineri m¯j‘ antaøowm, ew inœp¯s aøiwÆi koriwn˚ oœ– xarneri hØti m¯j, or˚ e¸¯ ancni, k˚ zati ew k˚ yaŒæta– ki, ew oœ oq œi lini, or yet pahi nran: ¡Qo ´eøq˚ ¸oˇ 9 bar´ranay qez neˇoˇneri vray, ew qo bolor ¸ænaminer˚ ¸oˇ sataken: Ayd Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚, - k˚ satkecnem 10 qo ´ier˚ qo mijic ew korsti k˚ matnem qo kaøqer˚. k˚ 11 korÆanem qo erkri qaˇaqner˚, k˚ veracnem qo bolor am– rocner˚, k˚ xlem qo bolor kaxardow¸iwnner˚ qo ´eøqic, ew aylews gowæakner œen lini qo m¯j: K˚ jnjem qo qandaknern 12 ow qo ar´anner˚, ew aylews œes erkrpagi qo ´eøakertne– rin: K˚ kotorem antaøner˚ qo mijic ew k’apakanem qo 13 qaˇaqner˚: Barkow¸eamb ow jˇaynow¸eamb vr¯ß k˚ lowÆem 14

6. 1–16

Miqia

1472

azgeric, qani or nranq œlsecin in´¿: 6 2

3 4

5

6

7

8

9

10 11

12

13 14

15

16

Lsec¯—q, inœ or asac T¯r˚. E—l ew da—t ara leønerowm, ew blowrner˚ ¸oˇ lsen qo ´ayn˚: Lsec¯—q Tiroj datasta– n˚, blowrne—r, ´ore—r ew erkri ˚nderq: Aha T¯r˚ dat ow– ni ir ßoˇovrdi het, Isray¯li het d¯m dimac k˚ kang– ni: ¡Ψoˇovo—wrd im, i?nœ areci qez, inœo?v txrecri qez ew kam inœo?v neˇeci qez, patasxa—n towr in´ ayn bani Œoxar¯n, or haneci qez Egiptacineri erkric, Œrkeci qez Æaøayow¸ean tnic ew qez aøajnord owˇarkeci Mov– s¯sin, Aharonin ew Mariamin: Ψoˇovo—wrd im, yiæi—r, ¸¯ inœ mtaÆec qo masin movabacineri Baˇak ¸agawor˚, ew ¸¯ inœ patasxan towec nran B¯ori ordi Baˇaam˚ ays ærjanneric minœew Gaˇgaˇa, orp¯szi yaytni daønay Ti– roj ardarow¸iwn˚¿: Inœo?v Œow¸am Tiroj mØt, apawinem im bar´real AstÆown, ˚ndaøaj gnam nran oˇjak¯znerov ew m¯k tarekan hor¸erov: T¯r˚ k’˚ndowni? hazarawor xo– yer kam biwrawor parart noxazner, ta?m im andrani– k˚ ambarætow¸ean pat˘aøov ew im orovayni ptowˇ˚‘ im an´nakan meˇqeri hamar: Patmowe?c qez, o—v mard, ¸¯ i—nœ ¯ barin ew i?nœ ¯ owzowm qeznic T¯r˚. irawownq hastatel, oˇormow¸iwn sirel ew patrast linel qo T¯r AstÆow yete– wic gnalow: Tiroj ´ayn˚ qaˇaqi vray k˚ hnœi ew k˚ Œrki nra anownic vaxecoˇnerin: ¡Lsi—r, ßoˇovo—wrd, o?v k˚ lcni qaˇaq˚, e¸¯ oœ howr˚ ew anØr¯n town˚, or anØr¯n gan– ´er ¯ gan´owm hpartow¸eamb ew anirawow¸eamb: Ew k˚ lini?, or anØr¯n˚ kæeøqov ardaranay kam xardaxowaÆ kæøi payowsakov: Dra hamar ¯l irenc town˚ lcrin am– barætow¸eamb, nra bnakiœner˚ aniraw baner xØsecin, ew nranc lezowner˚ goøozabanecin irenc berannerowm: Es qez apakanow¸eamb harowaÆeci qo meˇqeri hamar: Dow k’owtes ew œes yagenay. es merßeci qez. k˚ bønowes ew œes Œrkowi, ew nranq, or erbemn Œrkowecin, sri k˚ matnow– en: Dow k˚ sermanes, bayc œes hn´i, dow ´¯¸ k˚ qames, bayc œes ØÆowi iwˇov, xaˇoˇ k˚ ˘møes, bayc gini œes xmi: K’apakanowen im ßoˇovrdi anØr¯nner˚ ew Aqaabi tan bolor gorÆer˚, dowq ¯l æarßowec¯—q ˚st nra xorhowrdneri, orovhetew ´ez apakanow¸ean piti matnem, qo bnakiœ–

1473

Miqia

7. 1–15

nerin piti dar´nem sowloci arßani, ew dowq ßoˇovowrdneri naxatinq˚ piti stanaq¿: Va—y in´, orovhetew nmanoweci hn´i ßamanak mnacaÆ 7 hasker˚ hawaqoˇi ew aygekow¸i ßamanak ˘øaqaˇ ano– ˇi, bayc oˇkoyz œkar aøajin berqic, oric owtowm ¯i: Va—y 2 in´, orovhetew erkiwˇaÆow¸iwn˚ veracaw erkric, ew mard– kanc m¯j œkay m¯k˚, or owˇiˇ lini. bolor˚ areamb en da– towm, iwraqanœiwr˚ sastik neˇowm ¯ ir ˚nkeroj˚, ew i– renc ´eøq˚ œariq anelow sovor en dar´nowm: Iæxan˚ now– 3 ¯r ¯ xndrowm, isk datawor˚ xaˇaˇow¸ean xØsqer ¯ a– sowm iren p¯tq eˇaÆ ´ewov: Es k˚ hanem nranc mijic 4 ayn barow¸iwn˚, or˚ ceci nman owtowm ew pttwowm ¯ ka– noni vray dataqnnow¸ean Ør˚: Va—y, va—y, ekaw hasaw qo vr¯ßxndrow¸iwn˚. ard, ¸oˇ lac linen nranq: Mi— hawa– 5 tac¯q sirelinerin, mi— apawin¯q iæxannerin, zgo—yæ eˇir qo ankoˇnakcic, or orew¯ ban œpatmes nran, orovhetew 6 ordin anargowm ¯ hØr˚, ew dowstr˚ k˚ kangni ir mØr d¯m, hars˚‘ ir ˚nkeroj d¯m, ew mardow ¸ænamin ir isk ˚ntaniq˚ k˚ lini: Sakayn es Tiroj˚ k˚ spasem, k˚ spasem im Œrkiœ 7 AstÆown, ew im T¯r AstowaÆ˚ k˚ lsi in´: Mi— otnaharir 8 in´, o—v im ¸ænami. ¸¯ gloroweci, nori—c k˚ kangnem, qani or, e¸¯ xawarowm nstem, T¯rn ¯ im loys˚: Qani or meˇanœeci 9 Tiroj d¯m, hamberow¸eamb k˚ tanem nra barkow¸iwn˚, min– œew or na ardaracni im datastan˚, irawownq tay in´, in´ hani d¯pi loys˚, ew es tesnem nra ardarow¸iwn˚: In´ 10 k˚ tesni im ¸ænamin, ew amظ˚ k˚ pati nran, or asowm ¯r in´. ¡O?wr ¯ qo T¯r AstowaÆ˚¿: Im aœqer˚ k˚ tesnen nran: Ard, na otqi koxan k˚ daønay, inœp¯s ˘anaparhi kaw˚: Aˇiwsi ÆeŒi Ør ew qo jnjman Ør k˚ lini ayn Ør˚. ayd Ør˚ k˚ 11 merßi qo irawownqner˚: Qo qaˇaqner˚ k’en¸arkowen aso– 12 restancineri paæarman ew awarin: Qo amowr qaˇaqner˚ k˚ baßanowen Tiwrosic minœew get˚, Æovic Æov ew leøic leø: Ew erkir˚ apakanowi ir bnakiœnerov hander´‘ ir gorÆeri 13 ptowˇi pat˘aøov: AraÆacro—w qo ßoˇovrdin qo ceˇeri 14 gawazanov, naew qo ßaøangow¸ean oœxari hØter˚, oronq aøan´in bnakwowm en Karm¯li antaøowm, ¸oˇ nranq ara– Æen Basanowm ew Gaˇaadowm mætap¯s: Ew inœp¯s Egip– 15

7. 16–20

16

17

18

19

20

Miqia

1474

tacineri erkric qo elqi Ørerin, es hraæqner coyc piti tam nranc: Piti tesnen he¸anosnern ow piti amaœen irenc amboˇj zØrow¸iwnic, ´eøqner˚ piti dnen irenc be– ranneri vray, ew nranc akanjner˚ piti xlanan: Nranq piti lizen hoˇ˚ inœp¯s Ø´er˚, or soˇowm en erkri vray: Pi– ti xøovowen irenc paæarman m¯j, mer T¯r AstÆowc piti sarsaŒen ew piti vaxenan qeznic: O?v ¯ AstowaÆ qez nman, or veracnowm ¯ anØr¯now¸iwn˚, zanc ¯ aønowm ir ßa– øangow¸ean erkri mnacordneri anirawow¸iwn˚ ew gorÆi œi dnowm ir barkow¸iwn˚, qani or oˇormow¸iwn ¯ kamenowm: Na piti daønay ow g¸ay mez, piti ¸aˇi mer meˇqer˚ ew Æovi xorq˚ piti neti mer bolor anØr¯now¸iwnner˚: Πæmartow– ¸iwn piti tay Yakobin, oˇormaÆow¸iwn‘ Abrahamin, inœ– p¯s or erdowmov xostacel ¯r mer hayrerin skzbic i ver:

Yovel G

Tiroj patgam˚, or hasaw Ba¸ow¯li ordi Yov¯lin E– 1 zekiayi ßamanak: Lsec¯—q sa, Æerownine—r, aka—nj dr¯q, 2 erkri bolo—r bnakiœner. eˇe?l ¯ ardeØq ayspisi ban ´er Ørerowm kam ´er hayreri ßamanak: Patmec¯—q sa ´er 3 ordinerin, ´er ordiner˚‘ irenc ordinerin, ew nranc or– diner˚‘ yajord serndin: Φr¸owric mnacaÆner˚ morex˚ 4 keraw, morexic mnacaÆner˚ keraw joreak˚, ew joreakic mnacaÆner˚ keraw bowsaker ˘i˘own: S¸aŒowec¯—q ginowc 5 harbaÆne—r, lac¯—q ew oˇbac¯—q bolord, or minœew harbel˚ gi– ni ¯q xmowm, orovhetew œqacaw ´er beranic owraxow¸iwnn ow xndow¸iwn˚, qani or mi azg yar´akowec im erkri vray‘ 6 hzØr ew an¸iw. nra atamner˚ aøiwÆi atamner en, nra ßaniqner˚‘ aøiwÆi koriwni ßaniqner: Na apakanec im 7 or¸atownk˚ ew im ¸zeniner˚ xortakec, cncelov cncec, gcec ayn ew keˇewic merkacrec nra ˘iwˇer˚: Oˇba— in´, 8 inœp¯s qowr´ hagaÆ hars˚‘ ir amowsnow vray: Veracan 9 zohern ow zenowm˚ Tiroj tnic, sgac¯—q qahanane—r‘ xorani paætØneane—r, qani or œoracan daæter˚: Φoˇ sgay er– 10 kir˚, orovhetew œoracaw coren˚, camaqec ginin, nowazec ´¯¸˚: Oˇbac¯—q, mæakne—r, ´er ownecowaÆqi‘ coreni ew garow 11 vray, orovhetew veracaw aygekow¸˚ agarakic, camaqec or¸atownk˚, nowazecin ¸owz˚, nowø˚, armaw˚ ew xn´or˚, ew 12 agaraki am¯n Æaø gØsacaw, qani or owraxow¸iwn˚ amظ hamarecin: Mardo—w ordiner, qowr´e—r hag¯q, oˇbac¯—q qa– 13 hanane—r, sgac¯—q, xorani— paætØneaner, mt¯—q, nnjec¯—q, qowr´ hagaÆ AstÆo—w paætØneaner, qani or ´er AstÆow tnic pakasecin zohern ow zenowm˚: flomi Ø—r næanakec¯q, 14 aˇØ—¸q kazmakerpec¯q, hawaqec¯—q Æererin, erkri bolor bnakiœnerin ´er AstÆow Tan˚ ew aˇØ¸ec¯—q Tiroj˚ ankeˇÆ srtov: Va—y in´, va—y in´, va—y in´ ayn Ør˚, orovhetew mØt 15 ¯ Tiroj Ør˚. ¸æowaøow¸iwn ¸æowaøow¸ean vray piti hasni: Λer aœqeri aøaj pakasecin kerakowrner˚, ´er AstÆow 16 tnic‘ owraxow¸iwn˚ ew xndow¸iwn˚: Xaytacin erinjner˚ 17 irenc msowrnerowm, apakanowecin gan´er˚, tapalowecin

1. 18–2. 13 18

19

20

2 2

3

4 5

6 7

8

9

10

11

12

13

Yovel

1476

ætemaranner˚, qani or coren˚ xoræakahar eˇaw: I?nœ ambarem nranc m¯j: Lacecin naxirneri xmber˚, orov– hetew nranq arØt œown¯in, ew oœxarneri hØter˚ satke– cin: Qez em aˇØ¸owm, T¯—r, orovhetew howr˚ spanec a– napati geˇeckow¸iwn˚, boc˚ laŒec agaraki iwraqanœiwr Æaø, vayri kendanin qez nayec, qani or camaqecin jri vtakner˚, ew howr˚ keraw anapati geˇeckow¸iwn˚: ffio—ˇ zark¯q Sioni m¯j, ko—œ ar´akec¯q im sowrb leran vray, ¸oˇ hawaqowen erkri bolor bnakiœner˚, qani or ha– sel ¯ Tiroj Ør˚, qani or mØt ¯ xawari ew m¯gi Ør˚, ampi ew maøaxowˇi Ør˚: Inœp¯s aøawØt, leøneri vray k˚ ta– raÆowi bazmamard ew hzØr zØrq˚. aydpisin œi eˇel ya– witenakan ßamanakneric ew nranic yetoy aylews œi lini serndic serownd: Nra aøjewic laŒoˇ krakn ¯, nra yete– wic‘ borboqeal boc˚. nranic aøaj erkir˚ draxtayin aygi, isk nranic yetoy‘ apakanowaÆ daæt. ew Œrkowoˇ œi lini nranic: Nra tesq˚ erivarneri nman ¯. nranq k’aræawen orp¯s heÆealner. orp¯s kaøqeri dˇrdiwn k’aspataken leøneri gaga¸nerin, orp¯s ´ayn˚ bocak¯z kraki, or ow– towm ¯ eˇ¯g˚, orp¯s paterazmi patrastowaÆ bazma– mard ow hzØr zØrq: Nranc aøaj azger k˚ xortakowen, ew bolor d¯mqer˚ k˚ daønan inœp¯s sewacaÆ powtowk: Nranq k˚ yar´akowen orp¯s axoyeanner ew orp¯s øazmikner k˚ bar´ranan parispneri vray. iwraqanœiwrn ir ˘anapar– hov k˚ gnay, ew œen æeˇowi irenc æawiˇneric, Mardn ir eˇ– bØric ew ˚nkerojic œi zatowi: Irenc z¯nqerov ÆanracaÆ k˚ gnan ew irenc neteri vray k’˚nknen ew œen meøni: K˚ xowßen qaˇaq, k˚ qaylen parispneri vray, k˚ maglcen tner˚ ew goˇeri nman ners k˚ mtnen patowhanneric: Nranc aøaj erkir˚ k˚ xøovowi, erkinq˚ k˚ cncowi, are– gakn ow lowsin˚ k˚ xawaren, ew astˇer˚ k˚ ¸aqcnen irenc loys˚: Ew T¯rn ir ´ayn˚ k˚ bar´racni ir zØrqi aøaj, qa– ni or œaŒazanc æat ¯ nra banak˚, ew hzØr‘ nra pate– razmakan gorÆ˚, orovhetew meÆ ¯ Tiroj Ør˚, meÆ ew æat næanawor. o?v karoˇ ¯ dimanal dran: ¡Ew ard, - asowm ¯ ´er T¯r AstowaÆ˚, - dar´¯—q in´ ´er amboˇj srtov, Æo– mapahow¸eamb, lalov ow koÆelov: Λer srte—r˚ patøec¯q

1477

Yovel

2. 14–27

ew oœ ¸¯ ´er hagowstner˚¿: Ayo—, dar´¯—q ´er T¯r AstÆown, orovhetew na oˇormaÆ ¯ ew g¸asirt, hamberatar ew ba– zowmoˇorm ew aŒsosowm ¯ mardkanc œariqneri hamar: O?v giti, ¸erews daønay ow xˇ˘ay, ew irenic yetoy lini Ørhnow– ¸iwn, zoh ew zenowm mer T¯r AstÆown: ffio—ˇ zark¯q Sioni m¯j, Æomi Ø—r næanakec¯q, paˇata—nq qarozec¯q, hawaqe– c¯—q ßoˇovrdin, sowrb ßoˇo—v gowmarec¯q, ˚ntrec¯—q Æere– rin, hawaqec¯—q ka¸naker erexanerin, ¸oˇ Œesan dowrs gay ir seneakic ew hars˚‘ aøagastic: Asti˘anneri ow xorani mijew Tiroj qahananern ow paætØneaner˚ lac k˚ linen ew k’asen. ¡Xnayi—r, T¯—r, qo ßoˇovrdin, ew qo ßa– øangow¸iwn˚ naxatinqi mi— en¸arkir, or azger˚ tiren nran, orp¯szi he¸anosner˚ œasen, ¸¯‘ ¡O?wr ¯ nranc As– towaÆ˚¿: T¯r˚ naxan´axndir eˇaw ir erkri hamar ow xnayec ir ßoˇovrdin: T¯r˚ patasxanec ir ßoˇovrdin ew asac. ¡Aha es owˇarkowm em ´ez coren, gini ew iwˇ, ew dowq k˚ kætanaq drancov, ow aylews ´ez œem yan´ni azge– ri naxatinqin: Hiwsisayin banak˚ k˚ halaÆem ´eznic, nran k˚ vtarem d¯pi anjowr erkir, k˚ korÆanem nra a– øajapah gnder˚ aøajin Æovowm ew nra verjapah gownd˚‘ verjin Æovowm. nra ¸arax˚ k˚ hosi, ew nra hot˚ dowrs k˚ gay, qani or nra kataraÆ gorÆer˚ œaŒn ancan: Qa– jalerowi—r, erki—r, cnÆa— ew owraxaci—r, orovhetew T¯r˚ meÆ gorÆer katarec qez het: Qajalerowi—r, vayri— kendani, orovhetew anapati daæter˚ dalarecin, orovhetew Æa– ø˚ towec ir ptowˇ˚, or¸atownkn ow ¸zenin towecin irenc berq˚: Sioni— ordiner, cnÆac¯—q ew owraxac¯—q ´er T¯r As– towÆov, qani or T¯r˚ ardar kerakowr towec ´ez ew ´ez hamar k˚ teˇacni garnan aøajin ew aænan verjin an´– rew˚‘ inœp¯s aøaj: K˚ lcowen coreni kaler˚, ew k˚ yorden ginow ew iwˇi hn´anner˚: Ew ayn tarineri dimac, inœ or morex˚, joreakn ow ¸r¸owr˚ keran, k˚ hatowcem ´ez im meÆ zØrqov, or owˇarkeci ´ez vray: aøatØr¯n k’owt¯q, k˚ yagenaq ew k’Ørhn¯q ´er T¯r AstÆow anown˚, or hraæqner gorÆec ´ez hamar, ew aylews im ßoˇovowrd˚ œi amaœi yawi– tean: Ew k˚ lini aynp¯s, or sranic yetoy im Hogowc k˚ heˇem am¯n marmni vray, k˚ margar¯anan ´er tˇanern ow

14

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24 25

26

27

2. 28–3. 11

28

29

30

31

3 2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

Yovel

1478

aˇjikner˚, ´er Æerer˚ erazner k˚ tesnen, ew ´er erita– sardner˚ tesilqner k’ownenan: Ew k’imanaq, or Isray¯li m¯j em es, or es em ´er T¯r AstowaÆ˚, ow œkay oœ oq in´nic baci, ew im ßoˇovowrd˚ œi amaœi yawitean: Ayn Ørerin im Hogowc k˚ heˇem im Æaøaneri vray, im aˇaxinneri vray, oronq k˚ margar¯anan: Hraæqner coyc ktam erknqowm ew erkri vray‘ ariwn, howr ew Æxi mrrik. aregak˚ k˚ xawari, ew lowsin˚ ariwn k˚ daønay, qani deø œi ekel Tiroj meÆ ow ereweli Ør˚¿: Ayo—, k˚ lini aynp¯s, or, ov or kanœi Tiroj a– nown˚‘ k’apri: Sion leran vray ew Erowsaˇ¯mowm Œrkow¸iwn k˚ lini, T¯r˚ k˚ kanœi ir mØt, inœp¯s or asac ew Æanowcec: ¡Aha es ayn Ørerin ew ayn ßamanak k˚ veradar´nem Hr¯astanin ew Erowsaˇ¯min gerow¸iwnic, k˚ hawaqem bo– lor azgerin, k’ijecnem nranc YosaŒa¸i ´or˚ ew k˚ datem nranc aynteˇ‘ im ßoˇovrdi ew im ßaøangow¸ean‘ Isray¯li hamar, orin crowecin bolor azgeri m¯j: Nranq im erkir˚ baßanecin, im ßoˇovrdi hamar vi˘ak ¯in gcowm, pata– ninerin talis ¯in orp¯s poønikneri var´, aˇjiknerin va˘aøowm ¯in ginow dimac ew xmowm ¯in: Ew dowq taka– win i?nœ own¯q in´ het, o—v flowr ew flaydan ew aylazgine– ri o—ˇj Galilia, mi?¸¯ inœ-or hatowcowm k˚ taq in´ kam ox k˚ pah¯q im d¯m. es æowtov ´er hatowcowm˚ tagna– pov k˚ berem ´er glxin ayn bani Œoxar¯n, or im ar– Æa¸n ow oskin aøaq im ˚ntir-˚ntir ow geˇecik anظner˚ taraq ´er meheanner˚ ow Yowdayi erkri ew Erowsaˇ¯mi ordinerin va˘aøeciq yoynerin, orp¯szi nranc heøacn¯q irenc sahmanneric: Ard, es otqi k˚ kangnecnem nranc aynteˇ, orteˇ va˘aøeciq nranc, ew k˚ berem ´er ha– towcowm˚ ´er glxin: Λer tˇanerin ew ´er aˇjiknerin k˚ matnem Yowdayi erkri ordineri ´eøq˚, ew nranq geri k˚ va˘aøen nranc heøow-heøawor mi azgi, qani or T¯—r˚ xØsec¿: Yaytararec¯—q azgerin. ¡Marti ßa—m næana– kec¯q, ar¸nacr¯—q paterazmoˇnerin, hawaqowec¯—q ew e– l¯—q, bolo—r øazmikner: Λer xoŒeric sre—r køec¯q ew ´er gerandineric‘ geˇardner: Tkar˚ ¸oˇ xraxowsi‘ aselov, ¸¯‘ es hzor em. hawaqowec¯—q ew ne—rs mt¯q, ærjakay bolo—r azger, xmbowec¯q aysteˇ. handart mardn ¯l paterazmoˇ

1479

Yovel

3. 12–22

¸oˇ daønay¿: ¡Φoˇ elnen ow gnan bolor azger˚ YosaŒa¸i ´or˚, qani or aynteˇ piti nstem‘ datelow bolor azgerin: GorÆi— dr¯q mangaˇ˚, orovhetew hasel ¯ hown´˚, ew mt¯—q, koxotec¯—q, orovhetew lcowel ¯ hn´an˚, ew Œoser˚ yordowm en, qani or æatacan nranc œar gorÆer˚¿: Λayner hnœecin Datastani ´orowm, orovhetew mØt ¯ Tiroj Ør˚ Datas– tani ´orowm: Aregakn ow lowsin˚ k˚ xawaren, ew astˇer˚ k˚ ¸aqcnen irenc loys˚: T¯r˚ Sionic k˚ kanœi, Erowsaˇ¯– mic ´ayn k˚ tay, ew k˚ æarßowen erkinqn ow erkir˚. sakayn T¯r˚ k˚ xnayi ir ßoˇovrdin, k˚ zØracni isray¯lacinerin: ¡Dowq k˚ ˘anaœ¯q, ¸¯ es em T¯r AstowaÆ˚, or bnakwowm em im sowrb Sion leran vray. Erowsaˇ¯m˚ k˚ srbanay, ew aylazgi– ner˚ aylews œen ancni nra mijov¿: Ayo—, k˚ lini aynp¯s, or ayn Ør˚ leøner˚ qaˇcrow¸iwn k˚ bxecnen, blowrner˚ ka¸ k˚ yordecnen, Yowdayi erkri bolor aˇbiwrner˚ jowr k˚ bxec– nen, Tiroj Tanic aˇbiwr k˚ bxi ew k’oøogi ærjakayqi ´or˚: Egiptos˚ ew Edom˚ amayi daæt k˚ daønan Yowdayi erkri ordinerin arowaÆ anirawow¸iwnneri pat˘aøov, qani or ardar ariwn ¸aŒecin irenc erkrowm: Sakayn Hr¯asta– n˚ yawitenap¯s k˚ bnakecowi, naew Erowsaˇ¯m˚‘ serndic serownd: ¡Ew es - asowm ¯ T¯r˚, - nranc arean vr¯ß˚ k˚ lowÆem, anpart œem dar´ni nranc ew k˚ bnakowem Sioni m¯j¿:

12

13

14

15 16 17

18

19

20

21

22

Abdiow G

1

2 3

4

5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

Sa ¯ Abdiowi tesilq˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ Edomi ma– sin. lowr imacay Tirojic, or paæarman hrahang owˇarkec he¸anosnerin. ¡El¯—q, paterazmi dowrs ganq nra d¯m¿: ¡Aha es qez Œoqra¸iw ¸oˇeci azgeri m¯j, ew dow æat es anargowaÆ: Qo hpartow¸iwn˚ qez verew bar´racrec‘ bnakowelow ßayøeri Æmaknerowm, bar´racnelow qo bnaka– teˇin ew aselow inqd qez. ¡O?v in´ getin k’ijecni¿: E– ¸¯ arÆowi p¯s ¯l bar´ranas, ew e¸¯ astˇeri m¯j ¯l dnes qo boyn˚, aynteˇic angam k’ijecnem qez, - asowm ¯ T¯– r˚: E¸¯ goˇern ow giæerayin awazakner˚ mtn¯in qez mØt, orteˇ ¯l or ¸aqnow¯ir, irenc bawararelow œaŒ ban œ¯– i?n goˇanay: E¸¯ qaˇoˇner˚ mtn¯in qo m¯j, ardeØ?q ver– jin oˇkoyzn angam œ¯in qaˇi: Inœp¯?s qnnow¸ean en¸ar– kowec Esaw˚, ew bacayaytowecin nra ¸aqcraÆner˚: Qo bolor daænakicner˚ qez minœew sahmanner˚ owˇarkecin. nranq qo d¯m elan, qez het xaˇaˇow¸iwn knqoˇ mardik iæxecin qez vray, xabecin qez‘ aselov. ¡Na xelq œow– n¯r¿: T¯rn asac ayd Ør˚. ¡K˚ veracnem imastow¸iw– n˚ Edomi erkric ew han˘ar˚‘ Esawi leøic: Ew Φemanowm gtnowoˇ qo paterazmoˇner˚ xow˘apahar k˚ linen, qani or piti veranay mard˚ Esawi leøic¿: ¡Qo eˇbØr‘ Ya– kobi spanow¸ean ew ambarætow¸ean pat˘aøov amظ˚ piti ÆaÆki qez, ew dow piti jnjowes yawitean ayn Ø– rowanic, or hakaøakowecir, erb Øtarazginer˚ spaøecin nra owß˚, Øtarner mtan nra døneric, vi˘ak ¯in gcowm E– rowsaˇ¯mi hamar, ew dowq nrancic m¯kn ¯iq: Dow p¯tq œ¯ tesn¯ir qo eˇbØr ankowm˚ Øtarneri koˇmic, p¯tq œ¯ ot– qov harowaƯir Yowdayi erkri ordinerin‘ nranc korsti pahinew p¯tq œ¯ goøozanayir nra neˇow¸ean Ør˚: P¯tq œ¯ ners mtn¯ir ßoˇovrdi døneric nranc caweri ßamanak, p¯tq œ¯ tesn¯ir nranc hawaq˚ nranc spanow¸ean Ør˚ ew p¯tq œ¯ harowaÆ hascn¯ir nranc zØrow¸ean˚ nranc korsti Ør˚: P¯tq œ¯ graw¯ir nranc kir˘er˚ nrancic ŒrkowaÆnerin spanelow hamar ew p¯tq œ¯ paæar¯ir nranc

1481

Abdiow

1. 15–21

Œaxstakannerin nranc neˇow¸ean ßamanak¿: ¡Arda– rew, mØt ¯ Tiroj Ør˚ bolor azgeri vray: Inœp¯s or dow a– recir, aydp¯s ¯l qe—z k˚ patahi, ew qo hatowcowm˚ k’ij– ni qo glxin. qanzi inœp¯s or dow harbecir im sowrb le– ran vray, bolor ßoˇovowrdner˚ gini k˚ xmen, k˚ harben, k˚ ¸owlanan ew k˚ daønan aynp¯s, karÆes ¸¯ œen eˇel¿: ¡Bayc Sion leran vray Œrkow¸iwn k˚ lini, ew ayd vayr˚ sowrb k˚ daønay: Yakobi tohm˚ k˚ tiranay ir ßaøan– gow¸ean˚: Yakobi town˚ krak k˚ daønay, Yovs¯Œi town˚‘ boc, isk Esawi town˚‘ eˇ¯g. nranq k˚ vaøowen nra æowrj˚ ew k’owten ayn, ew Esawi tan˚ krak anoˇ œi mnay, qani or T¯r˚ xØsec: Nagebaciner˚ k˚ ßaøangen Esawi leø˚, SeŒelaciner˚‘ Øtarazginerin˚, nranq k˚ ßaøangen EŒ– remi leø˚, Samariayi daæt˚, inœp¯s naew Beniamini ow Gaˇaadi erkir˚: Isray¯li aøajin aqsorealner˚ k˚ ßa– øangen Qananacineri erkir˚ minœew SarŒa¸, isk Erow– saˇ¯mi aqsorealner˚, oronq EŒra¸ayowm ¯in, k˚ ßaøan– gen Nagebi qaˇaqner˚: ffirkowaÆner˚ Sioni leøic otqi k˚ kangnen‘ vr¯ß lowÆelow Esawi leøic, ew k˚ hastatowi Tiroj arqayow¸iwn˚¿:

15

16

17

18

19

20

21

Yovnan G

1, 2 3

4 5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

T¯r˚ xØsec Ama¸i ordi Yovnani het ew asac. ¡Eli—r ew gna— Ninow¯ meÆ qaˇaq˚ ew qarozi—r aynteˇ, qani or nra œarow¸ean hambaw˚ hasaw in´¿: Sakayn Yovnan˚ e– law Tiroj nerkayow¸iwnic Œaxœelow Φarsis: Ijaw Yopp¯, gtaw mi naw, or˚ Φarsis ¯r gnowm, v˘arec gin˚ ew mtaw naw‘ nranc het nawarkelow d¯pi Φarsis‘ Tiroj nerkayow¸iwnic heøow: T¯r˚ hoˇm bar´racrec Æovowm: MeÆ Œo¸orik eˇaw Æovowm, ew naw˚ xortakowelow vtangi m¯j ¯r: Nawavarne– r˚ xist vaxecan, ew iwraqanœiwr˚ Øgnow¸ean ¯r kanœowm ir astÆown: Nawi vray eˇaÆ karasin gcecin Æov˚, orp¯s– zi nowazecnen vtangn irencic: Isk Yovnan˚ ijel ¯r nawi mi xoræ˚, nnjowm ¯r ew xømŒacnowm: Nawapet˚ mØtecaw nran ew asac. ¡I?nœ es xømŒacnowm, ve—r kac, aˇaœi—r qo T¯r AstÆown, ¸erews mez Œrki, ew menq korsti œmatnowenq¿: Ew iwraqanœiwrn asac ir ˚nkeroj˚. ¡Ek¯—q vi˘ak gcenq ew imananq, ¸¯ owm pat˘aøov en ays œariqner˚ patahowm mez¿: Vi˘ak gcecin, ew vi˘akn ˚nkaw Yovnanin: Asacin nran. ¡Patmi—r mez, ¸¯ i?nœn ¯ ays œariqneri pat˘aø˚. i?nœ gorÆ es anowm, orteˇi?c es galis ew o?wr es gnowm, o?r erkric es kam o?r ßoˇovrdic¿: Asac nranc. ¡Es Tiroj Æa– øan em, paætowm em erknqi T¯r AstÆown, orn steˇÆec Æovn ow camaq˚¿: Mardik æat vaxecan ew asacin nran. ¡Ayd i?nœ es arel¿ (orovhetew imacan, ¸¯ Œaxel ¯ Tirojic, qa– ni or patmec nranc): Asacin nran. ¡I?nœ anenq qez, or Æov˚ mez hangist ¸oˇni¿ (qani or Æovn aweli ¯r alekoÆowel ew Œo¸orik ¯r bar´racnowm nranc vray): Yovnann asac nranc. ¡In´ Æov˚ gcec¯—q, ew Æov˚ k˚ xaˇaˇowi, orovhetew es gitem, or i—m pat˘aøov ¯ ays Œo¸orik˚ ´ez vray ha– sel¿: Mardik janowm ¯in naw˚ camaq veradar´nel ew œ¯in karoˇanowm, qani or Æovn aweli ow aweli ¯r alekoÆwowm ow sastkanowm nranc d¯m: Aˇaˇakecin Tiroj˚ ew asacin. ¡Neri—r, T¯—r, mez korsti mi— matnir ays mardow pat˘aøov ew anmeˇ ariwn mi— ber mez vray, qani or do—w, T¯—r, arecir, inœp¯s or kamecar¿: Ew Yovnanin aøan ow Æov˚ gcecin:

1483

Yovnan

1. 16–3. 8

flov˚ dadarec ir alekoÆow¸iwnic: Ew mardik æat vaxe– 16 can Tirojic, zoh matowcecin Tiroj˚ ew owxtecin Æaøayel nran: T¯r˚ xoæor k¯t ´kan˚ hramayec kowl tal Yovnanin: E– 2 req cerek ew ereq giæer Yovnan˚ k¯ti Œorowm ¯r: Yovnan˚ 2 k¯ti Œori mijic aˇØ¸ec T¯r AstÆown ew asac. ¡Im ne– 3 ˇow¸ean m¯j es aˇØ¸eci im T¯r AstÆown, ew na lsec im aˇaœanq˚ dßoxqi xorqic: T¯—r, lsi—r im ´ayn˚: In´ gce– 4 cir Æovi xorqer˚, ew jri hosanqner˚ paæarecin in´: Qo 5 kohaknern ow aliqner˚ ¸aŒowecin in´ vray, ew es mta– Æeci, ¸¯ merßowel em qo nerkayow¸iwnic. ardeØq noric piti tesne?m qo sowrb ta˘ar˚: Jrer˚ ¸aŒowecin in´ 6 vray æownœs ktrelow asti˘an: Xorownk andowndner pa– æarecin in´: Glowxs mtaw leøneri Œaparneri m¯j, ijay 7 mi erkir, ori niger˚ Œak en yawitean: Es k˚ Œrkowem apakanow¸iwnic: Erb hogis tkaracaw, qe—z dimeci, T¯—r 8 im AstowaÆ. mtabereci Tiroj˚, ew ¸oˇ im aˇØ¸qner˚ has– nen qo sowrb ta˘ar˚: Nranq, or ownayn ow sowt astowaÆ– 9 ner ¯in paætowm, ¸oˇecin irenc erkiwˇaÆow¸iwn˚: Isk es 10, 11 Ørhnow¸yan ew xostovananqi ´aynov qez piti matowcem ayn zoh˚, or owxteci, ew k’arßananam Tiroj Œrkow¸ean¿: Ew T¯r˚ hramayec viæap ´kan˚, ew ´owk˚ nran camaq ne– 12 tec: Ew T¯r˚ erkrord angam xØsec Yovnani het ew asac. 3 ¡Eli—r, gna— Ninow¯ meÆ qaˇaq˚ ew aynteˇ qarozi—r ˚st 2 naxkin patgami, or toweci qez¿: Yovnan˚ elaw ow gnac 3 Ninow¯, inœp¯s T¯rn asel ¯r nran: Ninow¯n æat meÆ qa– ˇaq ¯r‘ ereqØreay ˘anaparhi œaŒ: Yovnann sksec mowtq 4 gorÆel qaˇaq: Erb mi Øroway ˘anaparh ancaw, qaro– zec ew asac. ¡Ews ereq Ør, ew Ninow¯n piti korÆanowi¿: Ninow¯aci mardik hawatacin AstÆow patgamin, pahe– 5 coˇow¸iwn yaytararecin ew meÆic minœew Œoqr˚ qowr´ ha– gan: Lowr˚ hasaw ninow¯acineri ¸agaworin: Sa elaw ir 6 gahic, hanec ir patmow˘an˚, qowr´ hagaw ew nstec mox– ri vray: Φagawori ow nra meÆameÆneri koˇmic Ninow¯owm 7 yaytararowec ow azdararowec, ¸¯ mard ew anasown, hØt ew arjaø ¸oˇ oœinœ œowten, œ˘araken ew jowr œxmen: Ew 8

3. 9–4. 11

9 10

4, 2

3 4 5

6

7

8

9

10

11

Yovnan

1484

mard ow anasown qowr´ hagan, i srt¯ aˇØ¸ecin AstÆown, bolor˚ yet kangnecin irenc œar ˘anaparhneric ew anØ– r¯now¸iwnneric, or irenc ´eøqov ¯r katarwowm, ew asacin. ¡Ov git¯, ¸erews AstowaÆ mitq˚ Œoxi ew yet kangni ir xist barkow¸iwnic, ew korsti œmatnowenq¿: Ew AstowaÆ tesaw nranc gorÆer˚, qani or bolor˚ yet ¯in kangnel i– renc œar ˘anaparhneric. AstowaÆ zˇjac ayn œariqneri hamar, or asel ¯r, ¸¯ k’ani nranc. ew œarec: Yovnan˚ meÆap¯s txrec ew jˇaynacaw: AˇØ¸ec T¯r AstÆown ew asac. ¡O—v T¯r, es ayd noyn ban˚ œasaci?, erb takawin im erkrowm ¯i: Ayd pat˘aøov ¯l ætapeci Œax– œel Φarsis, qani or git¯i, or dow g¸asirt es ow oˇormaÆ, hamberoˇ es ow bazowmoˇorm ew zˇjowm es œariqneri hamar: Ard, T¯—r, T¯—r, a—ø im hogin in´nic, orovhetew in´ hamar aweli law ¯ meønel, qan kendani linel¿: Ew T¯rn asac Yov– nanin. ¡Iskap¯s æa?t es txrel¿: Yovnan˚ dowrs elaw ayd qaˇaqic, nstec qaˇaqi dimac, ir hamar amŒovani patrastec ew nstec dra tak, minœew or tesni, ¸¯ inœ piti patahi qaˇaqin: Ew AstowaÆ hramayec ddmenown, or˚ bar´racaw Yovnani glxi vray‘ nran hovani daøna– low, zovacnelow nran ew azatelow ir tanjanqneric: Yov– nan˚ œaŒic æat owraxacaw ddmenow hamar: Ew yajord Ør˚ vaˇ aøawØtean AstowaÆ hramayec ordin, or˚ keraw ddmenin, ew ayn œoracaw: Isk erb arew˚ Æagec, Astow– aÆ hramayec tapaxaøn xoræak qamown, ew arewn ˚nkaw Yovnani glxin: Sa tanjwowm, srtneˇowm ¯r ew asowm. ¡In´ hamar aweli law ¯ mah˚, qan im ays keanq˚¿: Ew Astow– aÆ asac Yovnanin. ¡Iskap¯?s xist es txrel ddmenow hamar¿: Yovnann asac. ¡Mahow œaŒ txrel em¿: T¯rn asac. ¡Dow aŒsosacir ddmenown, ori hamar oœ mi janq œ¸aŒecir, œsnecir ayn. na giæer˚ bowsnec ew miws giæer ko– raw: Isk es œxnaye?m Ninow¯ meÆ qaˇaqin, orteˇ aprowm en aweli qan hariwr qsan hazar mard, oronq irenc lawn ow vat˚ œimacan, inœp¯s naew æat kendaniner:

Nawowm G

Patgam Ninow¯in: Nawowm Elkesacow tesilqi girq˚: 1 T¯r AstowaÆ naxan´ot ¯ ew vr¯ßxndir, T¯r˚ vr¯ßxndir 2 ¯ barkow¸eamb, T¯r˚ vr¯ß ¯ lowÆowm ir hakaøakordneric, ew inqn ¯ veracnowm ir ¸ænaminerin: Hamberatar ¯ T¯– 3 r˚, meÆ ¯ nra zØrow¸iwn˚, T¯r˚ amenewin œi ardarac– nowm meˇapartin: Nra ˘anaparh˚ hoˇmaptoytov ¯ ew korÆanowmov. qamin nra ´in ¯, amper˚‘ nra otqeri Œo– æin: Sastowm ¯ Æov˚, camaqecnowm ayn, œoracnowm bolor 4 geter˚: fforacan Basann ow Karmelos˚, Libanani bolor Æaˇikner˚ ¸aøamecin: Leøner˚ doˇacin nranic, blowrne– 5 r˚ sasanowecin, xaxtowec erkir˚ nra aøaj, inœp¯s naew nra bolor bnakiœner˚: Nra barkow¸eann o?v k˚ dimanay, 6 o?v k˚ kangni nra zayroy¸i ew srtmtow¸ean d¯m: Nra zay– roy¸˚ halecnowm ¯ iæxanow¸iwnner˚, ßayøer˚ xortakwowm en nra aøaj: Bareha˘ ¯ T¯r˚ nranc nkatmamb, ovqer a– 7 pawinowm en nran neˇ Ørerin. Na ˘anaœowm ¯ irenic erkiwˇ kroˇnerin: Heˇeˇov verj k˚ tay ir d¯m ˚mbostacaÆnerin, 8 ew xawar˚ k˚ halaÆi nra ¸ænaminerin: I?nœ ¯q xorhowm 9 Tiroj d¯m. inqn ¯ verj talow ew krkin angam vr¯ß œi lowÆi neˇow¸ean m¯j: Minœew irenc himqer˚ nranq xopan pi– 10 ti daønan. baˇeˇov patowaÆi p¯s piti spaøowen ew linen inœp¯s œoracaÆ eˇ¯g: Qezni—c piti dowrs gay Tiroj 11 d¯m œar xorhowrd˚‘ hakaøakow¸eamb œariq xorhelow mit– q˚: Aysp¯s asac T¯r˚ bazowm jreri iæxanneri masin. 12 ¡Aysp¯s piti baßanowen nranq, ew qo masin aylews lowr œi lsowelow: Hima piti xortakem qo glxin kaxowaÆ nra ga– 13 wazan˚ ew qo kapanqner˚ piti xzem¿: T¯r˚ k˚ hramayi 14 qez hamar, ew aylews œi høœakowi qo anown˚. ¡Piti jnjem qandakowaÆ ew ´owlaÆoy kowøqer˚ qo astÆow tnic ew ayn gerezman piti dar´nem qez hamar¿: Aha arag˚n¸ac 15 en awetaberi otqer˚ leøneri vray, or xaˇaˇow¸iwn ¯ a– wetowm: TØni—r qo tØn˚, Yowdayi— erkir, katari—r qo owxt˚, qani or aylews qo mijov œi ancnelow anØr¯n˚ qez hiwÆelow hamar: Na vax˘anowec, maæowec ow veracaw:

2. 1–3. 4

2 2

3

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13

3 2 3

4

Nawowm

1486

Elaw na, ov Œœowm ¯ qo d¯mqin ew qez Œrkowm neˇow¸iw– nic. hski—r ˘anaparh˚, pndacro—w m¯jqd, zØraci—r meÆ ow– ßov. qanzi T¯r˚ veradar´rec Yakobi hpartow¸iwn˚ Is– ray¯li hpartow¸ean nman, qani or bolorovin ¸Ø¸aŒecin nranc ew nra ˘iwˇer˚ apakanecin: Nra zØreˇ mardkanc z¯nq˚ hzØr mardik en, oronq xaˇowm ¯in kraki het. nranc kaøqeri san´er˚ k˚ Œaylen paterazmi naxØreakin. he– Æealner˚ irar k’ancnen ˘anaparhnerin ew hraparak– nerowm k˚ xaønowen irar: Nranc tesq˚ krak¯ lamperi nman ¯, ew nranq Œaylaki p¯s ays ow ayn koˇm en gnowm: Nra meÆameÆner˚ k˚ yiæen ew cerek˚ k˚ Œaxœen, k˚ tkara– nan irenc ˘anaparhnerin, k˚ ætapen d¯pi parispner˚ ew k˚ patrasten irenc aøajapahnerin: Qaˇaqneri døner˚ bacowecin, arqowniqner˚ korÆanowecin, ew nranc harstow¸iwn˚ yaytni dar´aw: Inq˚ elnowm ¯r, naßiætner˚ galis ¯in nra aøaj ew, inœp¯s aˇawniner, haøaœowm ¯in irenc srterowm: Ninow¯i jrer˚ nman ¯in awazani jre– ri. nranq Œaxan qeznic ew teˇ œbønecin: ffkar m¯k˚, or hsk¯r. yaŒætakowm ¯in arÆa¸˚, yaŒætakowm ¯in oskin, ew nra zardeˇ¯nin œaŒ œkar: flanracan aweli qan nra bolor cankali spasqner˚: Srti soskowm, ¸Ø¸aŒowm ew ´gtowm, Ænkneri ¸owlacowm, caw am¯n m¯jqi vray, ew bolori eres– ner˚ sewacan powtowki nman: O?wr en aøiwÆneri orjern ow nranc koriwnneri orser˚, o?wr gnac mtaw aøiwÆ˚. œkar m¯k˚, or vaxecn¯r aøiwÆi koriwnin: AøiwÆ˚ bawakan ors arec ir koriwnneri hamar, ors xeˇdec ir koriwnneri hamar, ir boyn˚ lcrec orsov ew ir orj˚‘ yaŒætakowaÆ banerov: ¡Aha es qo d¯m em, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - Æxov k’ayrem qo zØrqer˚, sowr˚ k’owti qo aøiwÆnerin, erkric k˚ veracnem qo ors˚, ew aylews œen lsowi qo gorÆer˚¿: O—v arean qaˇaq, bolorovin sowt, anirawow¸eamb li, owr ors˚ p¯tq ¯ Œntøowi: HarowaÆneri ´ayn, anowi æarß– man ´ayn, kaøqeri æaœiwn, heÆealneri doŒiwn, z¯nqi Œayl, sowseri æoˇ, viraworneri ¸awalglor ankowm, haæiw œkar nra ßoˇovowrdnerin: Nranq piti tkaranan irenc marm– nov bazowm poønkow¸ean pat˘aøov: GeˇapanÆ poønik, kaxardneri glxawor, or va˘aøowm ¯r azg˚ ir poønkow–

1487

Nawowm

3. 5–19

¸eamb ew tohmer˚‘ ir kaxardanqnerov: ¡Aha es qez d¯m em, - asowm ¯ Amenakal T¯r AstowaÆ˚, - piti ba– cem qo yetnamas˚, qØˇ piti gcem qo d¯mqin, azgerin coyc piti tam qo amظ˚ ew ¸agaworow¸iwnnerin‘ qo a– narganq˚: Qez vray piti netem qo pˇÆow¸iwnnern ow aˇteˇow¸iwnner˚ ew xaytaøak piti anem qez: Ew ayn– p¯s piti lini, or ov tesni qez, piti ijni ew asi. ¡Xe—ˇ˘ Ninow¯, o?v k˚ lini, or heÆeÆi qez hamar, orteˇi?c mxi¸a– row¸iwn Œntøenq qez hamar: Baßi—n patrastir, qna—r larir, o—v Amoni nahang, or bnakwowm es geteri mijew‘ jre– rov ærjapatowaÆ, ori skizb˚ Æovn ¯, ew jrer˚‘ nra paris– p˚: E¸ovpacinern ow Egiptos˚ nra zØrow¸iwnn en, ew na erbeq Œaxowsti œ¯r matnowi. libiaciner˚ nran Øgnakan dar´an: Sakayn na ¯l sasanowelov geri k˚ gnay, qarin k˚ xŒen nra zawaknerin nra ˘anaparhneri skzbowm, nra bolor ¸ankar߯q ireri vray vi˘ak k˚ gcen ew nra bolor me– ÆameÆner˚ ´eønakaperov k˚ kapowen: Ew dow k˚ harbes, k˚ yimaranas, ¸ænamineric qez hamar otqi teˇ k˚ xnd– res: Qo bolor amrocner˚ nman en Æaøi vray erewacoˇ ¸zi, or e¸¯ æarßowi, k’˚nkni owtoˇneri beran˚: Aha qo ßoˇo– vowrd˚ kananc nman k˚ lini qo m¯j, qo ¸ænamineri hamar anpayman k˚ bacowen qo erkri døner˚, ew krak˚ k˚ laŒi qo niger˚: Paæarman hamar jo—wr lcrow ew amracro—w qo amrocner˚. mti—r cexi m¯j, koxoti—r, æaˇaxi—r ayn yardi het ew pndacro—w aweli qan aˇiws˚: Aynteˇ krak˚ k˚ la– Œi qez, sowr˚ k˚ spani qez, k’owti qez inœp¯s morex˚ ew k˚ Æanranay inœp¯s joreak˚: Ωatacrir qo va˘aøeliq˚ erknqi astˇeri œaŒ, ekaw joreak˚, ¸øaw, aøaj gnac inœ– p¯s Œoqrik morex˚. ew qo xaønambox˚ nman ¯r morexi, or cowrt Ørerin kpœowm ¯ cankapatin. Æagec arew˚, gnac ew œimacowec nra teˇ˚: Va!y nranc. qo hoviwner˚ nnjecin, Asorestani ¸agawor˚ kotorec qo zØrqer˚, qo ßoˇovowr– d˚ œowec leøner˚, œkar m¯k˚, or mnar: Φaraxakalowecin qo v¯rqer˚, ew qo ankowm˚ bowßowm œowni. bolor nranq, ovqer lsecin qo goyß˚, ÆaŒ k˚ zarnen qez hamar, qani or o?wm vray œekaw qo œarow¸iwn˚ mætap¯s:

5

6 7

8

9

10

11

12 13

14

15

16 17

18

19

Ambakowm G

1, 2 3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14 15

16

Patowm, or tesaw Ambakowm margar¯n: Minœew e?rb, T¯—r, aˇØ¸em, bayc dow œlses, zrkowaÆ‘ ´ayn tam qez, ew dow œŒrkes: Inœo?w in´ janq ow yognow¸iwn pat˘aøecir‘ ¸æowaøow¸iwn ew ambarætow¸iwn tesnelow: Im aøaj eˇaw datastan˚, ew datawor˚ kaæaøq ¯r aønowm: Ayd pat– ˘aøov Ør¯nq˚ xaŒanowec, ew ardarow¸iwn˚ glowx œi ga– lis. qani or ambariæt˚ ˘næowm ¯ ardarin, dra hamar ¯l sxal datastan ¯r linowm: Tes¯—q, arhamarhoˇne—r, na– yec¯—q, meÆap¯—s zarmac¯q ew œqowec¯—q, orovhetew mi ban piti anem es ´er Ørerin, orin œ¯q hawatay, noynisk e¸¯ m¯k˚ patmi ´ez: Aha es k’ar¸nacnem qaˇd¯acinerin‘ daßan ew arag˚n¸ac mi azg, or aræawowm ¯ erkri layn– qov m¯k‘ ßaøangelow ayn bnakavayrer˚, oronq ir˚ œen: Na aheˇ ¯ ow sarsaŒeli, ew nra datastan˚ ir koˇmic k˚ lini, inqn ¯ v˘øowm ir datastan˚, ew ir iæxanow¸iw– n˚ iren ¯ patkanowm: Υn´aøiwÆneric aøawel arag k˚ vazen nranc ´ier˚. aweli arag, qan arabakan gayler˚, nranc zinealner˚ k’aspataken, k˚ gan heøowneric ew k˚ slanan, inœp¯s arÆiwn ¯ ha˘oyqov slanowm d¯pi kerakowr˚: Nranc d¯m kangnoˇ ambariætneri verj˚ k˚ gay: Geri– ner k˚ kowtaki awazi œaŒ: Na ¸agaworneri het zexow– ¸iwn k’ani, bønakalner˚ nran xaˇaliq k˚ daønan, bolor amrocneri het xaˇ k’ani, hoˇ k˚ kowtaki ew k˚ grawi dranq: Ayn ßamanak k˚ Œoxowi nra mitq˚, na anc k˚ kenay ew k˚ daønay bareha˘. sa ¯ im AstÆow zØrow¸iw– n˚: Ardarew, dow œe?s mer T¯r AstowaÆ˚ skzbic, owremn œenq meøni. T¯—r, nran datastani en¸arkecir ew steˇ– Æecir in´, or yandimanem nra xaˇ˚: Maqowr ¯ qo aœq˚‘ œariq tesnelowc heøow. katarowaÆin nayel œes karoˇ. inœo?w nayecir arhamarhoˇnerin ew œnkatecir, erb ambariæt˚ kowl ¯r talis ardarin: Mardkanc Æovi ´kneri? p¯s es dar´nowm ew soˇownneri? p¯s, oronq aøajnord œownen: Ba– belon˚ nranc kar¸ov hanec, ´gec ir cancov ew hawaqec ir owøkannerov: Ayd pat˘aøov k’owraxanay ew k˚ cnÆay nra

1489

Ambakowm

1. 17–2. 15

sirt˚, dra hamar zoh k˚ matowci ir owøkanin ew xownk k˚ Æxi ir cancin, qani or na nrancov owø˘acrec ir ba– ßin˚, ew ir kerakowr˚ ˚ntir eˇaw: Ayd pat˘aøov na k˚ taraÆi ir canc˚ ew erbeq œi xnayi kotorelow azgerin:

17

Im pahakak¯towm k˚ kangnem, k˚ bar´ranam ßayøi 2 vray ew k˚ tesnem, ¸¯ inœ k˚ xØsi in´ het ew inœ pa– tasxan k˚ tay im yandimanow¸ean: Patasxanec in´ 2 T¯r˚ ew asac. ¡Parzoroæ gri—r ayd tesilqd taxtaki vray, orp¯szi ov or karday, hamar´ak karday. orov– 3 hetew tesilqid katarman hamar takawin ßamanak kay, ayn k˚ Æagi anpayman ew oœ izowr teˇ˚: Bayc e¸¯ owæa– nay, hamberi—r, orovhetew inœ or piti gay, k˚ gay ew œi owæanay: Ew e¸¯ orew¯ m¯k˚ erkmti, im an´˚ bareha˘ œi 4 lini nra nkatmamb¿: Ardarew ardar˚ hawatqov k’ap– 5 ri, isk kaskaÆoˇn ow arhamarhoˇ˚ ambartawan mard ¯ ew oœinœ awartin œi hascni: Ov ir hogin ˚ndar´akowm ¯ inœ– p¯s gerezman ew anyag ¯ inœp¯s mah˚, ir æowrj˚ k˚ hawa– qi bolor he¸anosnerin ew ir m¯j k’amŒoŒi bolor azgerin: Ardarew, sranq, ays bolor˚ nra masin patmow¸iwnner œe?n 6 yØrini. nran k˚ mtcnen ergeri m¯j ew k’asen. ¡Va!y nran, ov iwracnowm ¯ ayn, inœ iren˚ œ¯. minœew e?rb na aydqan æat pi– ti Æanracni ir tanjØˇakner˚, orovhetew yankarÆ k’el– 7 nen nran owtoˇner˚, k˚ zar¸nen nra dawa˘anner˚, ew dow awar k˚ daønas nranc hamar: Qani or dow koˇoptecir 8 bazowm azgeri, ßoˇovowrdneri amboˇj mnacordac˚ qe—z k˚ koˇopti mardkanc arean, erkri, qaˇaqi ew nra bolor bnakiœneri ambarætow¸ean hamar: Va!y nran, ov ir tan 9 hamar agahow¸iwn k’ani, ir boyn˚ bar´r teˇ k˚ dniœar ´eøqeric azatelow hamar: Qo tan amظ˚ hastate– 10 cir. oœnœacrir bazowm azgeri ew dow yancanq gorÆecir. qani or qar˚ himqic k’aˇaˇaki, ew ord˚ Œayti mijic 11 ayd masin ´ayn k˚ tay: Va!y nran, ov qaˇaq˚ arean 12 vray ¯ kaøowcowmew qaˇaq ¯ hastatowm anirawow¸eamb: Ayd bolor˚ Amenakal Tiroj koˇmic œi? linowm. æat ßo– 13 ˇovowrdner pakasecin kraki pat˘aøov, ew æat azger nowazecin, orp¯szi erkir˚ lcowi Tiroj Œaøqi gitow¸e– 14 amb, inœp¯s Æover˚ ÆaÆkoˇ bazowm jrern en: Va!y nran, 15

2. 16–3. 10

16

17

18

19

20

3, 2

3

4

5 6

7 8

9

10

Ambakowm

1490

ov ˚nkeroj˚ pˇtor hrapoyrnerov ¯ arbecnowm, arbecnowm ¯, orp¯szi nayi nranc merkow¸ean˚: ffiaøqi Œoxar¯n an– arganqov liacar. dow ¯l xmi—r, æarßowi—r ew doˇa—: Pa– æarec qez Tiroj Aji baßak˚, ew anargow¸iwn kowtakowec qo Œaøqi vray. qani or Libanani ambarætow¸iwn˚ k˚ ÆaÆki qez, gazanneri ¸æowaøow¸iwn˚ k˚ zarhowrecni qez‘ mardkanc arean, erkri, qaˇaqi ow nra bolor bnakiœneri ambarætow¸ean pat˘aøov: Inœ Øgowt owni qandakowaÆ ar´an˚, erb qandakecin, ´owlecin ayn. sowt erewoy¸. isk steˇÆoˇ˚ yoys˚ drec ir steˇÆaÆi vray‘ ir hamar anØgowt kowøqer æinelov: Va!y nran, ov Œaytin asowm ¯‘ s¸aŒowi—r ew zar¸ni—r, isk qarin‘ bar´raci—r, minœ dranq aœqi aøaj gtnowoˇ erewoy¸ en‘ arÆa¸ic ow oskowc køaÆ, ew bolorovin æownœ œkay dranc m¯j: Sakayn T¯r˚ ir sowrb ta˘ari m¯j ¯, ew amboˇj erkir˚ ¸oˇ vaxenay nranic: Ambakowm margar¯i aˇØ¸q˚‘ ergov: ¡T¯—r, qo lowr˚ lse– ci ew vaxecay, nayeci qo gorÆerin ew zarhowreci. dow k˚ ˘anaœowes erkow gazanneri mijew, erb tariner˚ mØtenan‘ k˚ yaytnowes, erb ßamanak˚ hasni‘ k’erewas, erb im an– ´˚ barkow¸iwnic xøovowi‘ oˇormow¸iwns k˚ yiæes: Astow– aÆ Φemanic k˚ gay, sowrb˚‘ zov ew antaøaxit leøic. nra Œaøq˚ ÆaÆkec erkinq˚, nra Ørhnow¸eamb lcowec er– kir˚ (dadar): Nra ˘aøagay¸ner˚ loysi p¯s k˚ linen, ew eˇjiwrner kayin nra ´eøqowm: Na owßgin s¯r hastatec ir zØrow¸ean nkatmamb: Nra aøjewic lowr˚ k˚ gnay ew daæt dowrs k˚ gay nranic yetoy: Na kangnec, ew æar– ßowec erkir˚. nayec, ew halowecin azger˚, leøner˚ bønow– ¸eamb xortakowecin, ew halowecin yawerßakan blowrner: Nra ˚n¸acq˚ yawitenakan tesay, zarhowrecin e¸ovpa– cineri vranner˚ ew Madiami erkri vranner˚: Mi?¸¯ ge– teri d¯m es barkanowm, T¯—r, qo barkow¸iwn˚ geteri? vray ¯ ˚nknowm, kam qo aspatakow¸iwn˚‘ Æoveri? vray, orp¯szi bar´ranas qo ´iow vray, isk qo heÆnel˚ Œrkow¸iwn ¯: Ωat ´ig k˚ lares qo aˇeˇ˚ iæxanow¸ean d¯m, - asowm ¯ T¯r˚, erkir˚ geterov patøowec: Qez k˚ tesnen ßoˇovowrdne– r˚ ew erkownqi cawer k’ownenan. dow es hastatowm jreri ˚n¸acq˚: Andowndner˚ ´ayn towecin sastik bar´row¸e–

1491

Ambakowm

3. 11–19

amb: Bar´racaw aregak˚, ew lowsin˚ kangnec ir teˇowm: Qo neter˚ k˚ ¸øœen loysi m¯j, ew qo z¯nqeri Œayl˚ k˚ li– ni Œaylatakowmneri p¯s: Spaønaliqnerov xonarhecrir erkir˚ ew barkow¸eamb k˚ tkaracnes azgerin: Elar qo ßoˇovrdi Œrkow¸ean hamar‘ Œrkelow qo ØÆealnerin. mah berecir anØr¯nneri glxin. kapanqner bar´racrir am– boˇj paranocn i ver (dadar): Apowæ dar´nelov xorta– kecir bønakalneri glowx˚: Nranq k˚ sasanowen dranic, k’ar´aken irenc erasanner˚ inœp¯s gaˇtagoˇi owtoˇ aˇqat: flov hanecir qo ´ier˚‘ æat jrer pˇtorelow: Na– yeci, ew im sirt˚ zarhowrec im ær¸neri aˇØ¸qneri ´aynic, doˇ ˚nkaw oskorneris m¯j, ew Œors anhangstacaw ner– sic: K˚ hangstanam neˇow¸ean Ør˚, orp¯szi elnem gnam d¯pi im pandowxt ßoˇovowrd˚. qanzi e¸¯ angam ¸zenin ir ptowˇ˚ œtay, or¸atownk˚ Ænownd œownenay, ´i¸enin berq œtay, daæter˚ kerakowr œtan, hØter˚ dadaren araÆelowc, ew msowrneri m¯j ezner œlinen, es piti owraxanam Tiro– jov, owraxanam im Œrkiœ AstowÆov: T¯r AstowaÆn ¯ im zØrow¸iwn˚, na k˚ hastati im otqer˚ minœew verj ew in´ bar´ownq k˚ hani‘ yaˇ¸elow ir ergov¿:

11

12 13

14

15, 16

17

18 19

SoŒonia G

1 2 3

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

Tiroj patgam˚, or hasaw Ezekiayi ordi, Amariayi ordi, Godoˇiayi ordi, Qowsii ordi SoŒoniayin‘ Yowdayi erkri arqayi‘ Amoni ordi Yosiayi ßamanak: ¡Am¯n inœ k˚ pakasi erkri eresic¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡K˚ pakasi mard ew anasown, k˚ pakasen erknqi ¸øœownnern ow Æovi ´kner˚, k˚ tkaranan ambariætner˚, ew es k˚ veracnem anØr¯nnerin erkri eresic¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Im ´eøq˚ k’erkarem Yowdayi erkri vray, Erowsaˇ¯mi bolor bnakiœ– neri vray ew k˚ veracnem aydteˇic Bahaˇi anownn ow qrmeri anownner˚‘ qahananerov hander´, oronq tani– qi vray erkrpagowm en erknqi zØrow¸iwnnerin, nranq, or erdwowm ¯in Tiroj‘ irenc arqayi anownov, nranq, or xo– torwowm ¯in Tirojic, nranq, or œ¯in Œntøowm Tiroj˚, ew nranq, or Tiroj koˇm˚ œ¯in¿: Vaxec¯—q T¯r AstÆowc, qani or mØtik ¯ Tiroj Ør˚, orovhetew T¯r˚ patrastec ir zo– her˚ ew hrawirec ir hrawirealnerin: ¡K˚ lini aynp¯s, or Tiroj zohi Ør˚ k˚ patßem iæxannerin, ¸agawori town˚ ew bolorin, ovqer Øtar zgest en hagel: Ayn Ør˚ yayt– nap¯s k˚ patßem bolorin døneri æemqeri aøaj, nranc, oronq irenc T¯r AstÆow Town˚ lcnowm ¯in ambarætow¸eamb ew nengow¸eamb: Ayn Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚, - aˇaˇakneri ´ayn k˚ lini viraworneri dønic, goyß‘ erkrord dønic ew meÆ bekowm‘ blowrneric: Oˇbac¯—q, KotorowaÆneri ¸aˇamasi bnakiœne—r, qani or ayd amboˇj ßoˇovowrd˚ nmanowec qa– nanacinerin, bnajnjowecin bolor˚, ovqer hpartacel ¯in arÆa¸ov: Ayn Ør˚ ˘ragov k˚ xowzarkem Erowsaˇ¯m˚ ew k˚ patßem ayn tˇamardkanc, oronq arhamarhecin irenc pahpanow¸ean˚ yan´nowaÆ irer˚ ew oronq asowm ¯in irenc srtowm. ¡T¯r˚ o—œ bari gorÆ ¯ anowm ew o—œ‘ œar¿: K˚ xlowi nranc zØrow¸iwn˚, ew nranc town˚ awerak k˚ daønay. tner k˚ æinen, bayc œen bnakowi dranc m¯j, ayginer k˚ tnken, bayc œen xmi dranc ginin¿: MØt ¯ Tiroj meÆ Ør˚, mØt ¯ ew æat æowtov k˚ gay, Tiroj Øroway ´ayn˚ xist ¯ ew daøn, owßeˇn ¯l k˚ zgay, ayn Ør˚ barkow¸ean Ør ¯, neˇow¸ean ew

1493

SoŒonia

1. 16–2. 11

vtangi Ør, ¸æowaøow¸ean ew korÆanowmi Ør, xawari ew m¯– gi Ør, ampi ew maøaxowˇi Ør, æeŒori ew aˇaˇaki Øramowr qaˇaqneri ew bar´r aætarakneri d¯m: ¡Mardkanc ne– ˇow¸ean k˚ matnem, ew nranq koyreri p¯s k’˚n¸anan, qani or meˇanœecin Tiroj d¯m ew nra anown˚ drecin snotineri vray, oronq oœnœov œkaroˇacan Øgnel nranc. k˚ ¸aŒowi nranc ariwn˚ hoˇi nman ew nranc marmin˚‘ aˇbi p¯s¿: Nranc arÆa¸n ow oskin nranc œi karoˇanay Œrkel Tiroj barkow¸ean Ør˚, ew nra vr¯ßxndrow¸ean krakov k˚ maæowi amboˇj erkir˚, orovhetew na vax˘an ow tagnap k˚ beri erkri bolor bnakiœneri vray:

16

17

18

Hawaqowec¯—q ew qnnec¯—q ´ez, o—v anzgam azger, qani 2, 2 deø œ¯q dar´el inœp¯s ancawor Æaˇik, qani deø œi ekel Tiroj barkow¸ean ew srtmtow¸ean Ør˚: ffintøec¯—q Ti– 3 roj˚, erkri bolo—r xonarhner, irawo—wnq ar¯q, ardarow– ¸i—wn oronec¯q ew patasxa—n tow¯q nranc, orovhetew Ti– roj barkow¸ean Ør˚ piti ¸aqnow¯q: Gazan yaŒæta– 4 kowaÆ k˚ lini, Askaˇon˚ k’awerowi, Azotos˚ mijØr¯in k˚ korÆanowi, ew Akkaron˚ armatic k˚ xlowi: Va!y ´ez, or 5 bnakwowm ¯q Æovi ezerqowm, Kret¯ kˇzow bnakiœne—r: Ti– roj ays patgam˚ qo d¯m ¯, Qana—n‘ erkird aylazgine– ri. ¡Es k˚ zrkem qez bnakow¸iwnic, ew Kret¯n hØte– 6 ri arØtavayr k˚ daønay ew oœxarneri gom¿: flovezer– 7 q˚ Yowdayi tan mnacordnerin˚ k˚ lini, hØter˚ aynteˇ k˚ ˘araken, ew Yowdayi erkri ordineri siroyn nranq gi– æer˚ k’ijewanen Askaˇoni tnerowm, qani or nranc ayci ¯ ekel irenc T¯r AstowaÆ˚, or veradar´rec nranc gerow¸iw– nic: ¡Lseci Movabi naxatinq˚ ew amonacineri ¸æna– 8 manq˚, orov naxatowm ¯in im ßoˇovrdin ew goøozabanowm ¯in im sahmanneri vray: Dra hamar em es kendani, 9 - asowm ¯ Amenakal T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚, - or Mo– vab˚ Sodomi p¯s daønay, amonaciner˚‘ Gomori p¯s, ew Damaskos˚‘ lqowaÆ inœp¯s kali æiwˇ˚ ew apakanowaÆ ya– witean: Im ßoˇovrdi mnacordner˚ k˚ yaŒætaken nranc, ew im ßoˇovrdi mnacordner˚ k˚ ßaøangen dranq¿: Ew da 10 k˚ patahi nranc‘ irenc hpartow¸ean Œoxar¯n, qani or naxatecin ew vatabanecin Amenakal Tiroj˚: T¯– 11

2. 12–3. 8

12 13

14

15

3 2 3

4

5

6

7

8

SoŒonia

1494

r˚ sarsaŒazdow tesqov k’ereway nranc, k˚ xortaki az– geri bolor astowaÆnerin, ew azger˚ k’erkrpagen nran‘ iwraqanœiwrn ir teˇic‘ azgeri bolor kˇzineric: ¡Dowq ¯l‘ e¸ovpacine—r, im sric ¯q harowaÆowelow: Im ´eøq˚ k’erkarem hiwsisi vray ew k˚ bnajnjem asorestancown, Ninow¯n apakanow¸ean k’en¸arkem‘ anapati p¯s anjr– di k˚ dar´nem, k’araÆen nra m¯j hØtern ow erkri bolor gazanner˚, getnaøiwÆnern ow ozniner˚ k’apren nra t– nerowm, gazanner˚ k’oønan nra nkowˇnerowm, ew hawalow– sinner˚‘ nra døneri m¯j, qani or nra goøozow¸iwn˚ mayri Æaøi p¯s bar´r ¯¿: Aysp¯s ¯ linelow vrißagorÆ qaˇaq˚, or aprowm ¯r yoysov, or asowm ¯r ir mtqowm. ¡Es em, ew oœ oq œi lini in´nic yetoy¿: Inœo?w gazanneri ˘arak dar´aw ayn ew apakanowec: Iwraqanœiwr oq, or piti ancni nra mijov, piti sowli ew ir glowx˚ æarßi: O—v erewelid‘ Œrkea—l qaˇaq, aˇawni, or o—œ akanj drec Tiroj ´aynin ew o—œ xratn ˚ndownec: Yoys˚ œdrec Tiroj vray ew AstÆown œmØtecaw: Nra iæxanner˚ aøiwÆi p¯s piti mønœen, ew nra dataworner˚‘ arabakan gayleri p¯s, oronq minœew aøawØt oœinœ œen ¸oˇnowm: Nra margar¯ne– r˚ aysahar en, arhamarhoˇ: Nra qahananer˚ pˇÆowm en srbow¸iwnner˚ ew ambarætanowm Ør¯nq˚ xaxtelov: Sa– kayn ardar T¯r˚ nra m¯j ¯ ew anirawow¸iwn œi ani. a– m¯n aøawØt kanowx im datastan˚ i yayt k˚ beri ew œi ¸aqcni, pahanjelis œi ˘anaœowm anirawow¸iwn, erbeq an– irawow¸iwn œi ani ew apakanow¸eamb k˚ korÆani ambar– tawannerin: Qandowecin nranc aætarakner˚: ¡K’awerem nranc ˘anaparhner˚, orp¯szi oœ oq aylews erbeq drancov œgnay: K˚ pakasen nranc qaˇaqner˚ bnakiœner œlinelow pat˘aøov: Asaci, ¸¯‘ ¡Vaxec¯—q in´nic, xra—t lsec¯q ew œ¯q meøni erkri eresic amboˇjovin, qani deø k˚ patßem nranc: Patrastowi—r, aøawØtean va—ˇ ar¸nacir. apa– kanowecin nra bolor ardiwnqner˚: Dra hamar spasi—r in´, - asowm ¯ T¯r˚, - ayn Ør˚, erb otqi kangnem vkayelow: Azgeri d¯m im datastan˚ k˚ lini‘ bønel ¸agawornerin, nranc vray ¸aŒel im barkow¸iwn˚, im amboˇj barkow¸iwnn ow srtmtow¸iwn˚, qani or im vr¯ßxndrow¸ean krakov pi–

1495

SoŒonia

3. 9–20

ti maæowi amboˇj erkir˚: Ayn ßamanak ßoˇovowrdnerin k˚ veradar´nem irenc lezown ˚st azgi, orp¯szi bolor˚ Tiroj anown˚ kanœen, orp¯szi nranq Æaøayen nran m¯k lÆi tak: E¸ovpacineri geteric ayn koˇm im crowaÆne– rin k’˚ndownem, ew nranq zoh k˚ matowcen in´: Ayn Ør˚ œes amaœi qo bolor gorÆeric, orov ambarætacar im d¯m, orovhetew ayn ßamanak qo mijic piti hanem qo ambar– tawan œarow¸iwn˚, ew aylews œes æarownakelow goøozanal im sowrb leran vray: Qez k˚ ¸oˇnem hez ew xonarh ßoˇo– vowrd: Isray¯li mnacordner˚ k˚ vaxenan Tiroj anownic, anirawow¸iwn œen ani, snoti baner œen xØsi, ew nranc be– ranowm neng lezow œi gtnowi, orovhetew nranq k’araÆen ew k˚ makaˇen, ew oœ m¯k˚ œi lini, or vaxecni nranc¿: Hr˘owi—r, do—wstr Sioni, bar´ra´ayn aˇaˇaki—r, Erowsa– ˇ¯—m, owraxaci—r ew zowar˘aci—r qo amboˇj srtov, do—wstr Erowsaˇ¯mi, orovhetew T¯r˚ veracrec qeznic qo anira– wow¸iwnner˚, T¯r˚ qez Œrkec qo ¸ænamineri ´eøqic. Isra– y¯li ¸agawor˚‘ T¯r˚, qo m¯j ¯, ew dow aylews œariq œes tesni: Ayn ßamanak T¯r˚ k’asi Erowsaˇ¯min. ¡Qajalerowi—r, Si– o—n, ¸oˇ œ¸owlanan qo ´eøqer˚: HzØr˚‘ T¯r AstowaÆ, qo m¯j ¯ ew k˚ Œrki qez, owraxow¸iwn k˚ beri qez, k˚ norogi qez ir sirov ew owrax k˚ lini qo m¯j zowar˘ow¸eamb, inœp¯s tØni Ør˚: Es k˚ hawaqem qo crowaÆnerin: Va!y ov k˚ na– xati nran: Aha ¸¯ inœ k’anem qez hamar ayn ßamanak. k˚ Œrkem ˘næowaÆin, merßowaÆin k’˚ndownem ew nranc pan– Æali ow høœakawor k˚ dar´nem amboˇj aæxarhowm: Nranq k’amaœen e—w ayn ßamanak, erb bariq k’anem ´ez, e—w ayn ßamanak, erb k’˚ndownem ´ez, orovhetew anowani ew pan– Æali k˚ dar´nem ´ez erkri bolor azgeri m¯j‘ ´er aœqeri aøaj Œoxelov ´er gerow¸ean vi˘ak˚¿, - asowm ¯ T¯r˚:

9

10 11

12 13

14

15

16 17

18 19

20

Ang¯ G

1 2

3 4 5

6

7

8

9

10 11

12

13 14

Dareh arqayi erkrord tarowm, vecerord amsoway, or amsva aøajin Ørn ¯r, Tiroj patgam˚ hasaw Ang¯ mar– gar¯i mijocov ew asac. ¡XØsi—r Yowdayi azgic Saˇa¸i– ¯li ordow‘ Zorobab¯li het, ew meÆ qahanay Yosedeki ordow‘ Yesowi het ew asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ayd ßoˇovowrdn asowm ¯, ¸¯ œi hasel Tiroj town˚ æinelow ßama– nak˚¿: Tiroj patgam˚ hasaw Ang¯ margar¯i mijocov ew asac. ¡Miayn ´e?z hamar ¯ ekel gmb¯¸awor tnerowm ap– relow ßamanak˚, minœ im town˚ awerak ¯: Ard, aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. dar´r¯—q ´er sirt˚ ´er ˘anaparh– ner˚: Ωat ¯iq varowm ew qiœ ¯iq hawaqowm, owtowm ¯iq, bayc œ¯iq yagenowm, xmowm ¯iq, bayc yagowrd œ¯iq stanowm, hagnowm ¯iq, bayc œ¯iq taqanowm drancov, ew ov ir var´n ¯r hawaqowm, Æak toprakneri m¯j ¯r hawaqowm: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. dr¯—q ´er sirt˚ ´er ˘anaparhneri vray: Bar´rac¯—q leø˚, Œa—yt ktrec¯q ew æinec¯—q town˚. es ha˘oyq k˚ zgam nranov ew k˚ Œaøaworowem, - asowm ¯ T¯r˚: Ωatin spaseciq, ew qiœ˚ eˇaw, ew inœ or dowq town taraq, es dowrs ¸aŒeci: Ayd pat˘aøov ayspes ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Qani or im town˚ awerak ¯, ew dowq æta– powm ¯q iwraqanœiwrd ir town˚: dra hamar erkinq˚ k˚ zlanay qo an´rew˚, isk erkir˚ œi tay: Es sowr k˚ berem erkri vray, coreni ow ginow vray, iwˇi ow erkri bolor boy– seri vray, marddkanc ow anasownneri vray ew nranc ´eø– qeri bolor vastakneri vray: Yowdayi azgic Saˇa¸i¯li ordi Zorobab¯l˚, ew qahanay Yosedeki ordi Yesown ew ßo– ˇovrdi bolor mnacaÆner˚ lsecin irenc T¯r AstÆow ´ayn˚ ew Ang¯ margar¯i patgamner˚, inœpes or nranc T¯r As– towaÆ˚ nran owˇarkec nranc mØt. ew ßoˇovowrd˚ vaxecaw Tirojic: Ew Tiroj patgamaber Ang¯n asac ßoˇovrdin. ¡T¯rn asowm ¯, es ´ez het em¿: Ew T¯rn ar¸nacrec Yowda– yi azgic Saˇa¸i¯li ordi Zorobab¯li ogin, meÆ qahanay Yosedeki ordow‘ Yesowi ogin ew ßoˇovrdi bolor mnacordne– ri ogin. nranq mtnowm ow irenc Amenakal T¯r AstÆow tan

1497

Ang¯

2. 1–15

gorÆn ¯in anowm: Vecerord amsi qsanœorsin Dareh arqayi erkrord ta– 2 rowm, eظnerord amsowm, amsi qsanm¯kerord Ør˚, T¯r˚ xØ– 2 sec Ang¯ margar¯i mijocov ew asac. Asa Yowdayi azgic 3 Saˇa¸i¯li ordi Zorobab¯lin, meÆ qahanay Yosedeki ordi Yesowin ew ßoˇovrdi bolor mnacordnerin. ¡O?v ¯ ´ezanic 4 tesel ays Town˚ ir naxkin Œaøqi m¯j ew hima inœpisi?n ¯q tesnowm ayn‘ karÆes oœinœ œlini ´er aøjew: Isk ard, 5 zØraci—r dow, Zorobab¯—l, - asowm ¯ T¯r˚, - zØraci—r, meÆ qahanay Yosedeki ordi Yeso—w, ew ¸oˇ zØranay ayd erkri amboˇj ßoˇovowrd˚, - asac T¯r˚. - gorÆi— anc¯q, orovhetew es ´ez het em, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Qajalerowec¯—q, 6 - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ayn xØsqov, or es knqeci ´ez het egiptacineri erkric dowrs galis, ew im hogov, or kay ´er m¯j: Dar´eal piti sasani erkinqn ow erkir˚, Æovn ow 7 camaq˚ miaßamanak piti cncem bolor azgerin, aysteˇ 8 piti gan bolor azgeri ˚ntir-˚ntir inœqer˚, ew es piti lcnem ayd town˚ Œaøqov, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - Imn ¯ 9 arÆa¸˚, imn ¯ oskin, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - orp¯szi 10 ayd Tan verjin Œaøq˚ lini aweli meÆ, qan naxkin Œaø– q˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - Es ays teˇin xaˇaˇow¸iwn piti tam, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - hogo—w xaˇaˇow– ¸iwn‘ orp¯s Œrkow¸iwn bolor nranc, ovqer k’aæxaten ve– rakangnel ayd ta˘ar˚: Innerod amsi qsanœorsin, Da– 11 rehi erkrord tarowm, Tiroj patgam˚ hasaw Ang¯ mar– gar¯in ew asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. harcrow 12 Ør¯nq˚ ayd qahananeric ew asa—. ¡E¸¯ mi mard srbagor– 13 ÆowaÆ mis tani ir hagowsti qˇancqi m¯j, ew ir hagowst˚ dipœi hacin, kam ¸anin, kam ginown, kam iwˇin, kam bolor kerakowrnerin, mi?¸¯ da k˚ srbanay¿: Qahananer˚ pa– tasxanecin ew asacin. Oœ: Ew Ang¯n asac. ¡E¸¯ hogov 14 piˇÆn ow ansowrb˚ mØtenay bolor ayd banerin, mi?¸¯ da k˚ pˇÆowi¿: Qahananer˚ patasxanecin ew asacin. ¡K˚ pˇÆowi¿: Patasxanec Ang¯n ew asac. ¡Aydp¯s ¯l ays 15 ßoˇovowrd˚, aydp¯s ¯l ays azg˚ im aøaj, - asowm ¯ T¯r˚, - aydp¯s ¯l nranc ´eøqeri bolor gorÆer˚. inœ or mØte– nay aynteˇ, k˚ pˇÆowi‘ naxkinowm irenc araÆ yaŒæta–

2. 16–24

16

17

18

19

20

21 22

23

24

Ang¯

1498

kow¸iwnneri pat˘aøov. ew nranq k˚ mormoqan irenc œar gorÆeri pat˘aøov, qani or dowq hraparakaw atowm ¯– iq yandimanoˇnerin¿: Ew ard, mtaÆec¯q, ¸¯ ays Ørowa– nic ew aweli aøaj, erb deø Tiroj ayd ta˘ari qar˚ qari vray œ¯r drowel, o?v ¯iq, erb ´er amanneri m¯j qsan qoø gari ¯iq lcnowm, bayc tas˚ Œos ¯r linowm, ´er hn´anneri m¯j xaˇoˇ ¯iq lcnowm‘ yisown mar gini hanelow hamar, bayc qsan ¯r linowm: HarowaÆeci ´ez anptˇow¸eamb, xoræa– kov ow karktov, xortakeci ´er ´eøqeri bolor gorÆer˚ bayc dowq œdar´aq d¯pi in´, - asowm ¯ T¯r˚: MtaÆec¯—q ´er srtowm, ¸¯ inœ ¯ linelow aysØrowanic ew yetoy, innerord amsoway qsanœorserord Øric, ew ayn Ørowanic, erb drowec Tiroj ayd ta˘ari himq˚: MtaÆec¯—q ´er srtowm, gowc¯ aynp¯s lini, or ´er kali, or¸atownki, ¸zenow, nønenow ew ´i¸enow vray, berq œlini. aysØrowanic ewe¸ es piti Ørhnem, or lini¿: Tiroj patgam˚ hasaw noric Ang¯ margar¯in amsi qsanœorsin ew asac. ¡Asa— Yowdayi azgic Saˇa– ¸i¯li ordi Zorobab¯lin. dar´eal piti sasanem erkinqn ow erkir˚, Æovn ow camaq˚, piti korÆanem ¸agaworneri gaher˚, piti xortakem ¸agaworneri zØrow¸iwn˚, piti korÆanem kaøqern ow heÆealnerin: Erivarnern ow nranc heÆealner˚ piti ˚nknen iwraqanœiwrn ir eˇbØr srov: Ayn Ør˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - Saˇa¸i¯li ordi Zoroba– b¯l, es qez‘ im Æaøayin, piti vercnem ew hastatem orp¯s kniq, qani or dow ha˘oy eˇar in´¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚:

Zaqaria G

Dareh arqayi erkrord taroway ow¸erord amsin Tiroj 1 xØsq˚ hasaw Addovi ordi Baraq¯i ordown‘ Zaqaria mar– gar¯in ew asac. ¡T¯r˚ meÆ casowmov barkacaw ´er hay– 2 reri vray: Dow k’ases nranc. aysp¯s ¯ asowm Amenakal 3 T¯r˚. ¡Dar´¯—q d¯pi in´, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚, - ew es piti daønam d¯pi ´ez¿, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯– r˚: ¡Mi— eˇ¯q ´er hayreri nman, oronc paxarakowm ¯in 4 aøajin margar¯ner˚‘ aselov, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm Amena– kal T¯r˚. ¡E—t dar´¯q ´er bolor œar ˘anaparhneric ew ´er œar ˚n¸acqic¿: Bayc nranq œlsecin, akanj œdrecin‘ lselow in´, - asowm ¯ T¯r˚: O?wr en ´er hayrer˚, margar¯ne– 5 r˚, mi¸¯ yawitea?n aprecin: Bayc im xØsqn ow im Ør¯nq˚ 6 ˚ndownec¯—q, or es im hogov patowirowm em im Æaøanerin, or aycelecin ´er hayrerin¿: Nranq patasxan towecin ew asacin. ¡Inœp¯s or Amenakal T¯r˚ kargadrec anel ˚st mer ˘anaparhneri ew ˚st mer ˚n¸acqi, noynp¯s arec ew mez¿: Tasnm¯kerord amsi, or noyn inq˚ Arac amisn ¯, 7 qsan ew œorsin, Darehi erkrord tarowm, Tiroj ´ayn˚ ha– saw Addovi ordi Baraq¯i ordi Zaqaria margar¯in ew asac. ¡Giæer˚ es mi tesilq ownecay. aha mi mard, or 8 aæx¯t ´i ¯r heÆaÆ, kangnaÆ ¯r erkow antaøaxit leø– neri mijew, isk nra yetewowm kayin aæx¯t ´ier‘ powtawor ew spitak: Es asaci. ¡I?nœ en dranq T¯—r¿: Ew Hreæta– 9 k˚, or xØsowm ¯r in´ het, asac. ¡Es qez coyc ktam, ¸¯ inœ en dranq¿: Patasxanec ayn mard˚, or kangnaÆ ¯r 10 leøneri mijew, ew asac in´. ¡Dranq ayn en, oronc T¯rn owˇarkec‘ ærjelow erkrowm¿: Sranq patasxan towecin 11 Tiroj Hreætakin, or kangnaÆ ¯r leøneri mijew, ew asacin. ¡Ωrjecinq amboˇj erkir˚, ew aha erkirn amboˇj bnakecow– aÆ ¯ ew handart¿: Patasxanec Hreætak˚ ew asac. ¡T¯—r 12 Amenakal, minœew e?rb œes oˇormelow Erowsaˇ¯min ew Yowdayi erkri qaˇaqnerin, oronc ays eظanasown tari ¯, inœ an– tes es arel¿: Amenakal T¯r˚ patasxanec Hreætakin, 13 or xØsowm ¯r in´ het, asowm barow¸ean ew mxi¸arow¸e–

1. 14–2. 8 14

15

16

17

18, 19

20

2 2

3

4

5 6

7

8

Zaqaria

1500

an xØsqer: Ew Hreætak˚, or xØsowm ¯r in´ het, asac. ¡Aˇaˇaki—r ew asa—. aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Es xist naxan´axndir em Erowsaˇ¯mi ew aøawel ews Sioni hamar, ew sastik barkacaÆ em ayn azgeri d¯m, oronq miasin yar´akowecin nranc vray: Ayn bani Œoxar¯n, or es Œoqr-inœ barkacel ¯i nranc d¯m, nranq miasin yar– ´akowecin œariqner gorÆelow hamar¿: Dra hamar aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡G¸ow¸eamb k˚ daønam d¯pi Erowsaˇ¯m, ew im town˚ verstin k˚ æinowi, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚ - ver– stin sahman k˚ gÆowi Erowsaˇ¯mi æowrj¿: Ew Hreætak˚, or xØsowm ¯r in´ het, asac. ¡Aˇaˇaki—r ew asa—. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Dar´eal qaˇaqner˚ k˚ lcowen barow¸eamb, T¯r˚ k’oˇormi Sionin ew noric bareha˘ k˚ lini Erowsaˇ¯mi hand¯p¿: Es bar´racri im aœqer˚ ew tesay. aha œors eˇjiwrner. ew asaci Hreætakin, or xØsowm ¯r in´ het. ¡I?nœ en dranq, T¯—r¿: Asac in´. ¡Dranq ayn eˇjiwrnern en, or cirowcan arin Yowdayi erkir˚ ew Isray¯l˚¿: Ew T¯r˚ coyc towec in´ œors hiwsner. es asaci. ¡Isk dranq i?nœ anelow en galis¿: Asac in´. ¡Dranq ayn eˇjiwrnern en, oronq ci– rowcan arin Yowdayi erkir˚ ew xortakecin Isray¯l˚. ew nrancic oœ oq œbar´racrec ir glowx˚: Isk sranq ekel en srelow irar d¯m ayd œors eˇjiwrner˚‘ ayn azger˚, oronq eˇ– jiwr bar´racrin Tiroj erkri vray ew cirowcan arin ayn¿: Bar´racri im aœqer˚ ew tesay. aha mi mard, or ir ´eø– qowm own¯r erkraœaŒi lar. asaci nran. ¡O?wr es gnowm¿: Asac in´. ¡Gnowm em œaŒelow Erowsaˇ¯m˚ ew tesnelow, ¸¯ or– qa?n ¯ nra laynow¸iwn˚ ew orqa?n‘ erkarow¸iwn˚¿: Ew aha Hreætak˚, or xØsowm ¯r in´ het, kangnaÆ ¯r aynteˇ. mi owriæ Hreætak elaw nran ˚ndaøaj ew asac nran. ¡Gna—, xØsi—r ayd eritasardi het ew k’ases. ¡Erowsaˇ¯m˚ ir m¯j eˇoˇ mardkanc ew anasownneri aøatow¸iwnic k˚ daø– nay ptˇalic¿: ¡Es hreˇ¯n parisp k˚ linem nra æowrj˚ ew k’aprem nra m¯j ir Œaøqi hamar¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡H¯—y, h¯—y, Œax¯—q hiwsisi erkric, - asowm ¯ T¯r˚, - qanzi erknqi œors koˇmeric piti hawaqem ´ez, - asowm ¯ T¯r˚: D¯pi Sion dimelov‘ Œrkec¯—q ´ez, Babeloni dster bnakiœne—r¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚: ffiaøqi yetewic na owˇar–

1501

Zaqaria

2. 9–3. 10

kec in´ ayn azgeri m¯j, oronq koˇoptecin ´ez, qani or, ov or mØtenowm ¯ ´ez, nman ¯ nran, ov harowaÆowm ¯ ir aœ– qi bibin: Ahawasik es im ´eøq˚ k˚ taraÆem nranc vray, nranc Æaøayecnoˇner˚ awar k˚ daønan, ew dowq k’imanaq, ¸¯ Amenakal T¯—rn owˇarkec in´: ¡Xnda— ew owraxacir, do—wstr Sioni, qani or aha es k˚ gam ew k˚ bnakowem qo m¯j, - asowm ¯ T¯r˚, - ew ayd Ør˚ æat azger k’apawinen Tiroj˚, nra ßoˇovowrd˚ k˚ daønan ow k˚ bnakowen qo m¯j¿: Erb da patahi, dow k’imanas, ¸¯ Amenakal T¯—rn owˇar– kec in´ qez mØt: T¯r˚ k˚ ßaøangi Yowdayi erkir˚ orp¯s ir baßin˚ sowrb erkrowm, na noric bareha˘ k˚ lini Erow– saˇ¯mi hand¯p, ew am¯n marmin erkiwˇ k˚ kri Tirojic, qani or na ar¸nacel ¯ ir sowrb amperi mijic:

9

10

11

12

13

T¯r˚ coyc towec in´ Yesow meÆ qahanayin, or kangnaÆ 3 ¯r Tiroj Hreætaki aøaj. ew satanan kangnaÆ ¯r nra aj koˇmowm‘ nran hakaøakowelow hamar: T¯rn asac sa– 2 tanayin. ¡T¯r˚ k˚ sasti qez, satana—y, T¯r˚, or ˚ntrec Erowsaˇ¯m˚, k˚ sasti qez. ardeØq na krakic ŒrkowaÆ ki– saxan´ mi Œayt œ¯?¿: Ew Yesown, or keˇtot hagowstner 3 ¯r hagel, kangnaÆ ¯r Tiroj Hreætaki aøaj: Hreætak˚ 4 patasxan towec ew asac nranc, oronq kangnaÆ ¯in nra aøaj. ¡Hanec¯—q keˇtot hagowstner˚ nra vrayic¿: Ew 5 asac nran. ¡Aha veracri qeznic qo anØr¯now¸iwnner˚: ParegØ—t hagcr¯q nran ew sowrb xo—yr dr¯q nra glxin¿: Sowrb xoyr drecin nra glxin ew hagowst hagcrin nran: Tiroj Hreætak˚ kangnaÆ ¯r: Tiroj Hreætak˚ vkayow¸iwn 6 towec Yesowin ew asac. aysp¯s asac Amenakal T¯r˚. ¡E– 7 ¸¯ im ˘anaparhnerov gnas ew pahes im hramanner˚, dow k˚ lines datawor˚ im Tan. ew e¸¯ pahes im gawi¸ner˚, qez k˚ dar´nem m¯k˚ nrancic, oronq aha ærjowm en dranc m¯j: Bayc lsi—r, Yesow me—Æ qahanay, do—w ew qo mer´aworner˚, or 8 nstaÆ en qo aøaj, qanzi nranq gitak kanxates mar– dik en: Aha es berowm em im Æaøayin‘ Ωaøawiˇin, qani 9 or ayn qari vray, or dreci Yesowi dimac, eظ˚ aœqer kan. aha es xorxorat piti Œorem, - asowm ¯ Amenakal T¯– r˚, - ew piti æØæaŒem ayd erkri amboˇj anØr¯now¸iwn˚ m¯k Ørowm: Ayn Ør˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - bolord piti 10

4. 1–5. 3

Zaqaria

1502

kanœ¯q, iwraqanœiwrn ir ˚nkeroj˚, or¸atownki ew ¸zenow tak¿: 4 Ew hreætak˚, or xØsowm ¯r in´ het, dar´aw ew ar¸nac– rec in´, inœp¯s mard ar¸nanowm ¯ ir qnic, ew asac in´. 2 ¡I?nœ es tesnowm dow¿: Es asaci. ¡Aha tesnowm em oske´oyl mi aætanak ew nra vray gownd. gndi vray‘ eظ˚ ˘rag, 3 ˘ragneri vray‘ eظ˚ beranner¿: Aætanaki vray kayin erkow ´i¸eniner, m¯k˚‘ vaøowaÆ gndi aj koˇmowm ew m¯k˚‘ 4 ´ax koˇmowm: Hreætakin, or xØsowm ¯r in´ het, es harc– 5 ri ew asaci. ¡I?nœ en dranq, T¯—r¿: Hreætak˚, or xØsowm ¯r in´ het, patasxan towec ew asac in´. ¡ffgite?s inœ en 6 dranq¿: Es asaci. ¡O—œ, T¯—r¿: Patasxan towec Hreæta– k˚ ew asac in´. ¡Sa Tiroj xØsqn ¯ ZØrabab¯lin‘ asowaÆ oœ ¸¯ meÆ zØrow¸eamb ew owßgnow¸eamb, ayl im hogo—v, - asowm ¯ 7 Amenakal T¯r˚: - O?v es dow‘ me—Æ leø, or kangnaÆ es ZØra– bab¯li aøaj, es k˚ hanem ßaøangow¸ean qar˚‘ ænorhneri 8 hawasarow¸iwn ænorhelow nran¿: Tiroj xØsq˚ hasaw in´ ew 9 asac. ¡ZØrabab¯li ´eøqer˚ himq gcecin ays Tan˚ ew nra ´eøqern ¯l k˚ kangnecnen da¿: Erb da patahi, dow k’ima– 10 nas, ¸¯ Amenakal T¯—rn owˇarkec in´ qez mØt: Ardarew, o?v ¯ na, or arhamarhec Œoqr gorÆer˚ ew piti xnday. pi– ti tesnen anag¯ qar˚ ZØrabab¯li ´eøqin. sranq en ayn 11 eظ˚ aœqer˚, or nayowm en amboˇj erkrin¿: Patasxane– ci ew asaci nran. ¡Isk i?nœ en erkow ´i¸eniner˚, or kan 12 aætanaki aj ew ´ax koˇmerowm¿: Krkin harcri ew asaci nran. ¡I?nœ en ´i¸enow ayn erkow oster˚, oronq erkow os– keay ˘ragaberanneri‘ erkow xoˇovakneri mijocov heˇowm 13 en oskegoyn iwˇ˚¿: Asac in´. ¡ffgite?s inœ en dranq¿: Es asaci. ¡O—œ, T¯—r¿: Ew Na asac in´. ¡Dranq parartow– ¸ean ordinern en, or kangnaÆ en amboˇj aæxarhi Tiroj aøaj¿: 5 Dar´eal bar´racri aœqers ew tesay. aha mi ¸øœoˇ ge– 2 randi: Hreætakn asac in´. ¡I?nœ es tesnowm¿: Asaci. ¡Φøœoˇ gerandi em tesnowm‘ qsan kangown erkarow¸yamb 3 ew tas˚ kangown laynow¸eamb¿: Asac in´. ¡Da ayn an– ¯Æqn ¯, or taraÆwowm ¯ amboˇj erkri eresin, orovhetew am¯n goˇi mahacow patiß˚ dranov piti iragorÆowi, ew

1503

Zaqaria

5. 4–6. 9

dranov piti lini bolor nranc mahacow vr¯ß˚, ovqer sowt en erdwowm¿: ¡Es piti hanem da, - asowm ¯ Amanakal T¯– r˚, - ew ayn piti mtni goˇeri town˚ ew nranc town˚, oronq sowt erdowm en anowm im anownov. piti mnay nranc tan˚ ew piti spaøi ayn, nra Œaytn ow qarer˚¿: Ew Hreæta– k˚, or xØsowm ¯r in´ het, ver kacaw ew asac in´. ¡Nayi—r qo aœqov ew te—s ayn, inœ dowrs ¯ galis¿: Es asaci. ¡I?nœ ¯¿: Asac in´. ¡Da kæøaœaŒ ¯, or elnowm ¯¿. ew æarowna– kec. ¡Da nranc anirawow¸iwnn ¯ amboˇj erkrov m¯k¿: Ew aha mi kapar¯ kæeøq bar´racaw. mi kin nstaÆ ¯r nra mi ¸a¸i m¯j: Hreætakn asac. ¡Da ¯ anirawow¸iwn˚¿: Ew nran gcec kæeøqi m¯j ow kapar¯ qar˚ drec nra beranin: Es bar´racri im aœqer˚ ew tesay. aha erkow kanayq ¯in elnowm. hoˇm kar nranc ¸eweri m¯j, ew nranc ¸ewer˚ yopopi ¸eweri p¯s ¯in: Nranq kæeøq˚ bar´racrin erknqi ow erkri mijew: Es asaci Hreætakin, or xØsowm ¯r in´ het. ¡O?wr en tanowm nranq kæeøq˚¿: Na asac in´. ¡Tanowm en ba– belacineri erkir˚‘ nranc hamar town æinelow, teˇ pat– rastelow. ew ayn dnelow en aynteˇ‘ patrastowaÆ ir teˇi vray¿:

4

5

6

7

8

9

10

Dar´eal bar´racri aœqers ew tesnowm ¯i. aha œors 6 kaøqer dowrs ¯in galis leøneri aranqic, ew leøner˚ pˇn´e– ay leøner ¯in: Aøajin kaøqin lÆowaÆ ¯in aæx¯t ´ier, erk– 2 rord kaøqin‘ sew ´ier, errord kaøqin‘ spitak ´ier, ew 3 œorrord kaøqin‘ p¯sp¯s, powtawor ´ier: Es harcri ew a– 4 saci Hreætakin, or xØsowm ¯r in´ het. ¡I?nœ en dranq, T¯—r¿: Hreætak˚, or xØsowm ¯r in´ het, patasxan tow– 5 ec ew asac. ¡Dranq erknqi œors hoˇmern en, or elnowm en kangnelow amboˇj aæxarhi Tiroj aøaj¿: Ayn kaøq˚, orin 6 sew ´ier ¯in lÆowaÆ, gnowm ¯r d¯pi hiwsisi erkir, spitak ´ierin˚‘ nra yetewic, aæx¯t ´ierin˚ gnowm ¯r d¯pi ha– 7 rawi erkir, isk powtawor ´ierin˚ elnowm ow ´gtowm ¯r ærjel amboˇj erkrowm: Ew T¯rn asac. ¡Gnac¯—q ew ærjec¯—q erk– rov m¯k¿: Ew nranq ærjecin erkrov m¯k: T¯r˚ ´ayn towec 8 ew asac in´. ¡Aha, nranq, or gnowm en d¯pi hiwsisi erkir, hangcrin im barkow¸iwn˚ hiwsisi erkri nkatmamb¿: Ti– 9 roj xØsq˚ hasaw in´ ew asac. ¡Dow in´ hamar k˚ vercnes

6. 10–7. 10

10 11

12

13

14

15

7 2 3

4 5

6 7

8 9

10

Zaqaria

1504

gerow¸ean m¯j gtnowoˇ ayd iæxanneric, pitani mard– kancic ew gitownneric ew ayn Ør˚ k˚ mtnes SoŒoniayi ordi Yosiayi town˚, or ekel ¯ Babelonic: Oski ew arÆa¸ k˚ vercnes, psakner k˚ patrastes, k˚ dnes Yosedek meÆ qahanayi ordi Yesowi glxin ew k’ases nran, ¸¯ aysp¯s asac Amenakal T¯r˚. ¡Aha ayn mard˚, ori anown˚ Ωa– øawiˇ ¯, na piti Æagi ir armatic ew piti æini Tiroj ta˘ar˚: Na qajow¸iwn piti stanay, piti nsti ew tiri ir a¸oøin: Nra aj koˇmowm piti lini qahanayew xaˇa– ˇow¸ean xorhowrd‘ erkowsi mijew: Ayd psak˚ piti lini nranc hamar, ovqer apawinowm en nran, arßani en nran, ovqer ˘anaœowm en ayn, naew SoŒoniayi ordow ænorhneri hamar ew Tiroj ta˘ari ergeri hamar¿: Ew nranq, ovqer heøow en, piti gan ow æinen Tiroj ta˘ar˚, ew dowq piti imanaq, ¸¯ Amenakal T¯—rn owˇarkec in´ ´ez mØt: Ays ba– n˚ piti katarowi, e¸¯ dowq janadir akanj dn¯q ´er T¯r AstÆow ´aynin: Dareh ¸agawori œorrord tarowm, innerord amsi‘ Qas– ˇew amsi œorrord Ør˚ Tiroj xØsq˚ hasaw Zaqariayin: Be¸¯lic Sarasar ow Abowsad ¸agaworner˚ ew irenc mar– dik owˇarkowecin aˇaœelow Tiroj˚ ew aselow qahanane– rin, oronq Amenakal Tiroj ta˘arowm ¯in, naew margar¯– nerin, ¸¯ mta?w aynteˇ hingerord amsowm srbow¸iwn anelow karg˚, or anowm ¯in æat tariner: ZØrow¸iwnneri Tiroj xØsq˚ hasaw in´ ew asac. ¡XØsi—r ayd erkri ßoˇovrdi ew qahananeri het ew k’ases. ¡Erb dowq Æom ¯iq pahowm ew oˇbowm aha eظanasown tari æarownak, hingerord kam eظnerord amisnerin, mi?¸¯ in´ hamar ¯iq Æom pahowm. erb owtowm ¯iq ew xmowm, mi?¸¯ dowq ´ez hamar œ¯iq owtowm ew xmowm¿: Sranq œe?n ayn xØsqer˚, or xØsec T¯r˚ ir naxkin margar¯neri mijocov, erb deø æ¯n ¯r Erowsaˇ¯m˚, bariqne– rov li, ew bnakecowaÆ ¯in nra æowrj˚ gtnowoˇ ¸¯— leønayin ew ¸¯— daætayin qaˇaqner˚: Tiroj xØsq˚ hasaw Zaqa– riayin ew asac. aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Ardar dato—v datec¯q, oˇormow¸i—wn ew g¸ow¸i—wn ar¯q iwraqan– œiwrn ir eˇbØr˚: Mi— keˇeq¯q ayrown, orbin, pandxtin ew tnankin: Φoˇ oœ oq ir srtowm ox œpahi ir ˚nkeroj d¯m‘

1505

Zaqaria

7. 11–8. 10

nra gorÆaÆ œariqneri hamar¿: Bayc nranq lsel œowze– cin, ayl yimarabar irenc ¸ikownq˚ ærjecin ew Æanracrin irenc akanjner˚‘ œlselow hamar: Nranq irenc srter˚ an– hnazand dar´rin‘ œlselow hamar im Ør¯nqnern ow xØsqer˚, or owˇarkec Amenakal T¯rn ir Hogov‘ naxord margar¯– neri mijocov, owsti meÆ barkow¸iwn eˇaw Amenakal Tiroj koˇmic: ¡Ew aynp¯s piti lini, or, Ørinak, inœp¯s m¯k˚ xØsowm, ew nran œen lsowm, aynp¯s ¯l nranq piti kanœen, ew es œem lselow nranc¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: ¡Nranc piti crem bolor azgeri m¯j, oronc œen ˘anaœowm, ew erkir˚ piti awerowi nrancic yetoy, orovhetew oœ oq œi linelow, or dowrs elni ew veradaønay: Nranq ˚ntreal erkir˚ apa– kanow¸iwn dar´rin¿:

11

12

13

14

Amenakal T¯r˚ xØsqn owˇˇec in´ ew asac. aysp¯s ¯ 8, 2 asowm Amenakal T¯r˚. ¡Es naxan´ov lcoweci Erowsaˇ¯mi hamar, meÆ xandov naxan´eci Sioni hamar, meÆ bar– kow¸eamb naxan´eci nra hamar¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. 3 ¡Es piti veradaønam Sion ew bnakowem Erowsaˇ¯mowm, E– rowsaˇ¯m˚ piti koœem Πæmarit qaˇaq, ew Amenakal Tiroj leø˚‘ Sowrb leø¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Dar´e– 4 al Æerowniner ew paøawner piti nsten Erowsaˇ¯mi hra– paraknerowm, apraÆ Øreri æatow¸iwnic‘ am¯n m¯k˚ cowpn ir ´eøqin: Qaˇaqi hraparakner˚ piti lcowen tˇane– 5 rov ow aˇjiknerov, oronq piti xaˇan nra hraparak– nerowm¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡E¸¯ ayd ßo– 6 ˇovrdi mnacordneri hamarayn Ørerin dßowar orew¯ ban lini, apa mi?¸¯ in´ hamar ¯l piti dßowar lini da¿, asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. 7 ¡Aha es piti Œrkem im ßoˇovrdin arewelean erkric ew arewmtean erkric, Piti berem nranc ew bnakecnem E– 8 rowsaˇ¯mowm, nranq in´ hamar ßoˇovowrd piti linen, isk es nranc hamar‘ AstowaÆ ˘æmartow¸eamb ew ardarow¸e– amb¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Λer ´eøqer˚ piti 9 zØranan, dowq, or ayßm lsowm ¯q margar¯neri ays xØsqer˚ ayn Øric i ver, erb nranq eˇel en Amenakal Tiroj ta– n˚‘ nra ta˘ari himnark¯q˚ katarelowew apa ayn kaøow– celow ßamanak: Ayd Øreric aøaj var´ œ¯in talis mardow‘ 10

8. 11–23

11

12

13

14

15

16

17

18, 19

20

21

22

23

Zaqaria

1506

ir aæxatanqi hamar, ew oœ ¯l yargi ¯r var´˚ anasown– neri hamar, xaˇaˇow¸iwn ¯l œkar ekoˇi ow gnacoˇi ha– mar‘ ¸ænamow towaÆ neˇow¸iwnic, qani or es ¸ænamacrel ¯i bolor mardkanc‘ iwraqanœiwrin hanelov ir ˚nkeroj d¯m: Bayc es hima ayd ßoˇovrdi mnacordneri hamar œem line– low aynp¯s, inœp¯s aøajin Ørerin ¯i, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ayl xaˇaˇow¸iwn em talow nran: Aygin ir ptowˇn ¯ talow, hoˇ˚ talow ¯ ir berq˚, erkinqn ir cØˇn ¯ talow, ew es im ßoˇovrdi mnacordnerin em talow ays bolor˚ ib– rew ßaøangow¸iwn: O—v Yowdayi townd ew Isray¯li townd, dowq, or an¯Æq ¯iq azgeri m¯j, piti aynp¯s lini, or es noynp¯s ´ez piti Œrkem, ew dowq Ørhnow¸iwn piti daønaq. qajalerowec¯—q, ew ¸oˇ zØranan ´er ´eøqer˚¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Inœp¯s xorheci ´ez œarœarel(qani or ´er hayrer˚ barkacrin in´, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, ew es œzˇjaci), aynp¯s ¯l es verstin mtaÆel ow v˘øel emays Ørerin bariq anel Erowsaˇ¯min ew Yowdayi tan˚: Qaja– lerowec¯—q: Sranq en ayn baner˚, or piti an¯q. ¸oˇ am¯n m¯k˚ ˘æmartow¸iwnn asi ir ˚nkeroj˚. xaˇaˇow¸ea—n da– tastan ew arda—r dat ar¯q ´er dønerin. ¸oˇ am¯n m¯k˚ ir srtowm œariq œxorhi ˚nkeroj d¯m. mi— sir¯q sowt erdow– m˚, orovhetew es ateci ays bolor˚¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Amenakal T¯r˚ xØsqn owˇˇec in´ ew asac. aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡fforrord amsi pahecoˇow¸iwn˚, hingerordi pahecoˇow¸iwn˚, eظnerordi pahecoˇow¸iwn˚, tasnerordi pahecoˇow¸iwn˚ xndow¸ean, owraxow¸ean ew barow¸ean tØner piti daønan Yowdayi tan hamar, bayc dowq owra—x eˇ¯q ew sirec¯—q ˘æmartow¸iwnn ow xaˇaˇow¸iw– n˚¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Dar´eal æat ßoˇo– vowrdner ew æat qaˇaqneri bnakiœner piti gan Erowsa– ˇ¯m. mi qaˇaqi bnakiœner˚ piti hawaqowenayl qaˇaqi bnakiœneri mØt ew asen. ¡Gnanq aˇØ¸enq Tiroj aøajew xndrenq Amenakal AstÆown¿: Ew ayn ßamanak am¯n m¯k˚ piti asi. ¡Es ¯l em galis¿: Ωat ßoˇovowrdner piti gan Erowsaˇ¯m‘ Amenakal Tiroj˚ xndrelow, or irenc haætecni Tiroj het¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Ayn Ørerin e¸¯ tas˚ mard bønen tarber lezownerov xØsoˇ azgeric,

1507

Zaqaria

9. 1–13

apa nranq ¯l piti bønen mi hrea tˇamardow Œeæic ew asen. ¡Menq galis enq qez het, orovhetew lsel enq, or AstowaÆ qez het ¯¿: Tiroj xØsqi patgam˚ Sedraqi erkri masin, nra 9 zohi‘ Damaskosi masin: Ardarew, T¯r˚ tesnowm ¯ bolor mardkanc ew Isray¯li bolor ceˇerin, naew Ema¸i er– 2 kir˚, or sahmanakic ¯ nran, Tiwros˚ ew Sidon˚, oronq xist arhamarhecin iren: Tiwrosn ir hamar amroc æi– 3 nec, hoˇi p¯s arÆa¸ gan´ec, ˘anaparhi kawi p¯s‘ os– ki: Aha dra hamar ¯l T¯r˚ piti grawi ayn, piti xor– 4 taki nra zØrow¸iwn˚ Æovi m¯j, ew qaˇaq˚ piti kor– Æanowi hrov: Askaˇon˚ piti tesni da ew sarsaŒi, 5 Gazan sastik piti mormoqowi, Isk Akkaron˚, ir gor– ÆaÆ yancanqneri pat˘aøov, piti tagnapi amظahar: Gazayic veranalow ¯ ¸agawor˚, Akkaron˚ piti lini an– bnak: ¡Azotosowm piti bnakowen aylazginer, ew es piti 6 oœnœacnem nranc goøozow¸iwn˚: Nranc ariwn˚ piti dowrs 7 hanem irenc beranic, nranc garæow¸iwnner˚‘ irenc atam– neri mijic, isk mnacaÆner˚ piti linen im‘ AstÆows baßi– n˚. nranq hazarapetner piti daønan Yowdayi erkrowm, ew Akkaron˚ piti lini yebowsacineri p¯s: Es parisp 8 em dnelow im tan hamar, orp¯szi ancnoˇ ow dar´oˇ œanc– ni ayn, oœ mi bønakal œhalaÆi nranc, qani or im aœqern ard¯n piti linen nranc vray¿: Owraxaci—r xndow¸eamb, 9 do—wstrd Sioni, kanœi—r cnÆow¸eamb, do—wstrd Erowsaˇ¯mi, aha galis ¯ qo ¸agawor˚ qez mØt, qo ardar, ŒrkagorÆ ow xonarh ¸agawor˚‘ heÆaÆ ¯æi, ¯æi qowøaki vray: Kaø– 10 qer˚ piti oœnœanan EŒremi erkric, erivarner˚‘ Erowsa– ˇ¯mic, paterazmoˇi aˇeˇ˚ piti xortakowi, ew na xa– ˇaˇow¸iwn piti beri mardkanc ow azgerin, piti tiri jreri vray‘ Æovic minœew Æovew geteric minœew erkri Æa– ger˚: ¡Isk dow areamb knqowaÆ owxti hamarpiti ar– 11 ´akes qo gerinerin irenc anjowr gbic, dowq piti apr¯q 12 ayd ßoˇovrdi apahov vayrerowm, ew es qo pandxtow¸e– an m¯k Øroway Œoxar¯npiti hatowcem qez krknakin: Es 13 qez, o—v Yowdayi erkir, in´ hamar piti larem inœp¯s a– ˇeˇ, piti lcnem naew EŒremi erkir˚, isk qo ordinerin, o—v

9. 14–10. 7

14

15

16

17

10 2

3

4

5

6

7

Zaqaria

1508

Sion, otqi piti hanem Yownastani d¯m, piti yesanem qez inœp¯s øazmiki poˇpat¯ sowser¿: T¯r˚ verakacow piti lini nranc vray, nra net˚ piti ¸øœi inœp¯s Œay– lak: T¯r˚, Amenakal T¯r˚ Œoˇ piti Œœi ew barkow¸eamb ow spaønaliqnerov piti gnay nranc d¯m: Amenakal T¯– r˚ piti paætpani nranc, piti oœnœacnen nranc, piti ¸aˇen nranc parsatiki qareri tak, piti xmen nranc ariwn˚ inœp¯s gini, ew daæter˚, zohaseˇanneri nman, pi– ti lcowen nrancov: Ew ayn Ør˚ nranc T¯r AstowaÆ˚piti Œrki nranc‘ ir ßoˇovrdin, inœp¯s oœxarneri, orovhetew nranq sowrb qarer en‘ ˚nkaÆ ayd erkrowm, orovhetew inœ bariq or kay aynteˇ ayd ßoˇovrdinn ¯, inœ law ban‘ noy– np¯s nrann ¯. eritasardneri hamar‘ coreni hac, koyseri hamar‘ anowæarar gini: An´re—w xndrec¯q Tirojic ˚st ßamanaki‘ berqic aøaj ew yetoy: T¯r˚, or hraæqner ¯ gorÆowm, ´møan˚ an´rew k˚ tay nranc, ew am¯n handowm xot k˚ lini: Ayn bani hamar, or kaxardner˚ anteˇi baner ¯in barbaøowm, gowæakner˚ sowt tesilqneri ow sin erazneri masin ¯in xØsowmew izowr mxi¸arowm, dra hamar ¯l, aha, nranq crowecin hØteri nman, œaraœar caweri dipan, ew bßækow¸iwn œkar nranc hamar: ¡Im barkow¸iwn˚ borboqowec hoviwneri vray, ew es piti nayem gaønerin: T¯r˚‘ Amenakal AstowaÆ˚, piti ayceli Yowdayi tan ir hØtin, piti patrasti nran, inœ– p¯s ir geˇecik erivarin‘ paterazmi hamar: Nranov ¯ ˘anaœowelow inq˚, nranov ¯ yardarelow ir ˘amŒan, nranov ¯ bar´racnelow ir aˇeˇ˚ew nranov en elnelow bolor nranq, or halaÆelow en iren: Nranq piti linen aynpisi pate– razmoˇner, oronq paterazmowm, ˘akatamarti m¯j, ot– nakox piti anen ¸ænaminerin aynp¯s, inœp¯s trorowm en ˘anaparhi kaw˚, orovhetew T¯r˚ nranc het ¯: Φæna– mow heÆealner˚ piti amaœen irenc erivarneri vray: Es piti zØracnem Yowdayi town˚, piti Œrkem naew Yovs¯– Œi town˚, piti bnakecnem nranc, orovhetew es sireci nranc. nranq piti daønan aynpisin, karÆes es nran– cic eres œem dar´rel. ew orovhetew es em nranc T¯r As– towaÆ˚, es ¯l piti lsem nranc: EŒremi tan˚ piti li–

1509

Zaqaria

10. 8–11. 7

nen law paterazmoˇner, nranc srter˚ piti xndan, inœ– p¯s ginowc, nranc ordiner˚ piti tesnen ew owrax linen, nranc srter˚ piti cnÆan Tiroj hamar: Es lowr piti tam nranc, piti ˚ndownem nranc, orovhetew piti Œrkem nranc, ew nranq piti bazmanan inœp¯s aøaj, erb meÆa– ¸iw ¯in: Es sermeri p¯s nranc piti crem azgeri m¯j, ew nranq heøawor vayrerowm ¯l piti yiæen in´: Piti apren irenc ordineri hetew nranc het ¯l piti veradaønan: Es nranc piti veradar´nem Egiptacineri erkric, Asores– tanic piti ˚ndownem nranc, nranc Gaˇaad ew Libanan piti berem, ew oœ m¯k˚ œi pakaselow nrancic: Nranq pi– ti ancnen neˇ Æovov, Æovi aliqner˚ piti zarken nranc, piti camaqen geteri bolor xorqer˚: Ayn ßamanak piti veranay asorestancineri goøozow¸iwn˚, egiptacineri iæxanow¸iwn˚ piti xortakowi: Im ßoˇovrdin es piti zØracnem yanown irenc T¯r AstÆow, ew nranq piti par– Æenan nra anownov¿, - asowm ¯ T¯r˚:

8

9

10

11

12

Ba—c ara qo døner˚, o—v Libanan, ¸oˇ krak˚ laŒi qo 11 mayriner˚: Φoˇ oˇban no˘iner˚, qanzi mayriner˚ ta– 2 palowecin, ew meÆap¯s ¸æowaøacan meÆameÆ Æaøer˚: Oˇ– bac¯—q, o—v Basani kaˇniner, qanzi qandowec Æaøaxit antaø˚: Aha hoviwneri oˇbalow ´ayn˚. nsemacel ¯ nranc 3 meÆow¸iwn˚: Aha aøiwÆneri mønœalow ´ayn˚. amayacel ¯ Yordanan geti vehow¸iwn˚: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal 4 T¯r˚. ¡AraÆacro—w qo hØter˚, or mor¸otowelow hamar en. nranc gnoˇner˚ kotorowm ¯in nranc, va˘aøowm ¯in nranc ew asowm. ¡Φoˇ Ørhneal lini T¯r˚. menq harstacanq¿: Isk nranc hoviwner˚ bnaw œ¯in cawowm oœxarneri hamar: Dra 5 hamar ¯l es aylews œem xnayelow ayd erkri bnakiœnerin, asowm ¯ T¯r˚. - aha es matnelow em mardkanc iwraqan– œiwrin ir ˚nkeroj ´eøq˚, naew ir ¸agawori ´eøq˚, nranq piti zarken irar, isk es oœ m¯kin œem Œrkelow nranc ´eø– qic¿: Qananacineri erkrowm es hovowow¸iwn piti anem 6 ayn hØtin, or mor¸otowelow hamar ¯, in´ hamar erkow ga– wazan piti vercnem, m¯k˚ piti koœem‘ Geˇeckow¸iwn, isk erkrord˚‘ Vi˘ak, ew piti araÆacnem hØter˚: M¯k am– 7 sowm es veracri ereq hoviwnerin, orovhetew im hogin zzow–

11. 8–12. 4 8

9

10

11

12

13

14

15

16

12 2

3

4

Zaqaria

1510

el ¯r nrancic, nranc hoginern ¯l zzowel ¯in in´anic: Es, aha, asowm em. ¡Λez œem hovowelow. ov meønelow ¯‘ ¸oˇ meø– ni, ov satkelow ¯‘ ¸oˇ satki: MnacaÆneric am¯n m¯kn ¯l ¸oˇ owti ir ˚nkeroj marmin˚¿: Es piti vercnem im gawazan˚‘ Geˇeckow¸iwn˚, piti netem caÆ‘ xzelow hamar ayn owxt˚, or drel em bolor ßoˇovowrdneri het: Ayd owx– t˚ piti xzowi ayn Ør˚, ew qananaciner˚ piti ˘ana– œen im pahpanaÆ hØter˚, qanzi sa Tiroj xØsqn ¯: Es nranc asaci. ¡E¸¯ ´er aœqin ha˘eli ¯ ¸wowm, apa tow¯—q im var´˚, isk e¸¯‘ oœ, asac¯—q¿: Ew nranq kæøecin im var– ´˚‘ eresown arÆa¸¿: T¯rn in´ asac. ¡Dow bovi m¯j gcir da, qnni—r, ¸¯ ayn Œor´owa?Æ ¯ ardeØq aynp¯s, inœp¯s es, or Œor´oweci nranc koˇmic irenc hamar¿: Es vercri ere– sown arÆa¸˚ ew Tiroj Tan˚ gceci bovi m¯j: Es d¯n gceci im erkrord gawazan˚‘ Vi˘ak˚, qandelow hamar ayn owxt˚, or drel ¯i Yowdayi erkri ew Isray¯li mijew: T¯r˚ dar´e– al in´ asac. ¡Dow hovowow¸iwn anelow hamar vercro—w mi tg¯t hovowi gorÆiqner, orovhetew aha es mi tg¯t hoviw em dnelow ays erkri vray: Na œi hogalow nihar oœxarne– ri hamar, crowaÆin œi Œntøelow, viraworowaÆin œi bowßelow, aøoˇjin œi xnamelow, ayl owtelow ¯ ˚ntir oœxarneri mis˚ ew Œærelow nranc otqeri oskorner˚¿: Va—y qez, o—v anarßan hoviw, or aœqa¸oˇ es anowm qo hØt˚: Φoˇ sowr˚ ktri nra bazowk˚, ¸oˇ hani nra aj aœq˚: Φoˇ anpat˘aø œoranay nra bazowk˚, ¸oˇ anpayman kowranay nra aj aœq˚: Tiroj xØsqi patgam˚ Isray¯li masin: T¯r˚, or ta– raÆec erkinq˚ew gcec erkri himqer˚, or mardow m¯j has– tatec nra hogin, aysp¯s ¯ asowm. ¡Aha es Erowsaˇ¯– m˚ piti dar´nem ererown mi æemq ayn bolor ßoˇovowrdneri hamar, oronq gtnwowm en nra æowrj˚. Hr¯astanowm ¯l ayd– p¯s ¯ linelow Erowsaˇ¯mi paæarman ßamanak: Ayn Ør˚ es Erowsaˇ¯m˚ orp¯s mi qar piti dnem bolor he¸anosneri otqeri tak, nranq bolorn ¯l piti koxoten ayn, xist piti Æaˇren, ew nra vray piti hawaqowen bolor azger˚: Ayn Ør˚ es, - asowm ¯ T¯r˚, - kataˇow¸ean axtov pi– ti harowaÆem nranc erivarnerin, nranc heÆealnerin ¯l‘ xelagarow¸eamb: Bayc es im aœqer˚ piti bacem Yowdayi

1511

Zaqaria

12. 5–13. 2

tan vray, isk bolor azgeri erivarnerin piti harowaÆem kowrow¸eamb: Yowdayi erkri hazarapetner˚ piti asen irenc srtowm. ¡Menq Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin k˚ gtnenq irenc Amenakal T¯r AstÆow ´eøqowm¿: Ayn Ør˚ Yowdayi erkri hazarapetnerin ibrew kisaxan´ ´oˇer es piti dnem kraki Œayteri m¯j, ibrew hravaø jaher piti dnem eˇ¯gni m¯j, nranq ajic ow ´axic piti owten ærjakay bolor ßoˇovowrdnerin, ew Erowsaˇ¯m˚ dar´eal bnakeli piti lini ir teˇowm‘ Erowsaˇ¯mowm: T¯r˚ piti Œrki Yowdayi erkri tohmer˚, inœp¯s aøaj, orp¯szi Daw¸i tan parÆanq˚ ew Erowsaˇ¯mi bnakiœneri hpartow¸iwn˚ bar´r œlini Yowdayi erkri hamemat: Ayn Ør˚ Amenakal T¯r˚ piti paætpani Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin, ew amenatkar˚ nranc m¯j piti lini Daw¸i p¯s, isk Daw¸i town˚‘ AstÆow tan nman, Tiroj hreætaki p¯s‘ nranc aøaj¿: ¡Ayn Ør˚ es piti bnajnjem ayn bolor azgerin, oronq k˚ yar´akowen Erowsaˇ¯mi vray: Ωnorhi ow g¸ow¸ean hogi piti heˇem Daw¸i tan ew E– rowsaˇ¯mi bnakiœneri vray. nranq irenc hayeacq˚ piti dar´nen d¯pi in´, parelow Œoxar¯n lac ow koÆ piti anen, inœp¯s oˇbowm en sireli ¯aki vray, sowg piti anen, inœp¯s sgowm en andranik zawaki vray: Ayn Ør˚ œaŒazanc meÆ sowg piti lini Erowsaˇ¯mowm, inœp¯s daætowm ktrtowaÆ nønenineri vray eˇaÆ sowg˚: Piti hekekay erkir˚‘ am¯n mi azgatohm‘ aøan´in, ew nranc kanayq‘ aøan´in, Daw¸i azgatohm˚‘ aøan´in, ew nranc kanayq‘ aøan´in, Na¸ani azgatohm˚‘ aøan´in, ew nranc kanayq‘ aøan´in, Ξewii azgatohm˚‘ aøan´in, ew nranc kanayq‘ aøan´in, Sem¯ii azgatohm˚‘ aøan´in, ew nranc kanayq‘ aøan´in: Ayd– p¯s ¯l mnacaÆ bolor azgatohmer˚, am¯n m¯kn‘ aøan´in, ew nranc kanayq‘ aøan´in¿:

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Ayn Ør˚ Daw¸i tan hamar piti bacowi am¯n mi vayr‘ 13 nra ŒoŒoxman ow maqrman hamar: Ayn Ør˚ T¯r˚ piti 2 veracni kowøqeri anownner˚ erkric, nranq aylews œpiti yiæowen. piti veracni erkric sowt margar¯nerin ew piˇÆ oginerin, ew e¸¯ orew¯ m¯k˚ deøews margar¯ow¸iwn ani, nra hayrn ow mayr˚, or Ænel en nran, ¸oˇ asen‘ ¡Dow œpiti ap– res, orovhetew Tiroj anownic sowt xØsecir¿: Nra hayrn

13. 3–14. 6

3

4

5

6

7

8

14 2

3

4

5

6

Zaqaria

1512

ow mayr˚, or Ænel en nran, ¸oˇ argelen margar¯ow¸iwn a– nel: Ayn Ør˚ ayd margar¯ner˚ piti amaœen irenc mar– gar¯ow¸iwn anelow ßamanak‘ am¯n m¯kn ir tesilqi hamar, orovhetew nranq sowt xØsecin ew sowt xØselow pat˘aøov piti hagnen mazeˇ¯n qr´er: Nrancic am¯n m¯k˚ piti asi. ¡Es margar¯ œem, ayl hoˇagorÆ mard em, in´ mard ¯ Ænel, ew es mard em im mankow¸iwnic i ver¿: Ew erb es nran asem‘ ¡Ayd i?nœ v¯rqer en qo ´eøqeri m¯j¿, na k’asi‘ ¡Dranq ayn v¯rqern en, or es stacel em im sireli azgi tan˚¿: ¡Ar¸naci—r, o—v sowr, im hovowi vray ew nra ˚nker tˇamardow vray, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚. - es piti ha– rowaÆem im hovowin, ew im hØter˚ piti crowen, es im ´eøq˚ piti dnem im hoviwneri vray: Ew ayn Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚, - erkrowm piti pakasi ßoˇovrdi erkow errord˚, isk m¯k errord˚ piti mnay nra m¯j: Ayd m¯k errordn ¯l es piti anckacnem hri mijov, piti halem nranc, inœp¯s arÆa¸n en halowm, piti Œor´em nranc, inœp¯s Œor´owm en oskin. ayn ßamanak nranq piti kanœen im anown˚, ew es piti lsem nranc ow asem‘ ¡Sa ¯ im ßoˇovowrd˚¿, isk nranq piti asen‘ ¡Dow es mer T¯r AstowaÆ˚¿: Aha galis ¯ Tiroj Ør˚, ew qo awar˚ piti baßanowi qo m¯j: Piti hawaqowen bolor azger˚Erowsaˇ¯mi d¯m pa– terazmelow hamar, qaˇaq˚ piti grawowi, tner˚ piti koˇoptowen, ew kanayq‘ pˇÆowen. qaˇaqi k¯s˚ gerow¸e– an piti tarowi, bayc im ßoˇovrdi mi mas˚ piti mnay aynteˇ ew œi bnajnjowelow: T¯r˚ piti elni ow paterazmi ayd bolor azgeri d¯m, piti paterazmi, inœp¯s ir hamar ˘akatamarti Ør˚: Ayn Ør˚ nra otqer˚ piti kangnen Λi¸eneac leran vray‘ Erowsaˇ¯mi dimac, arewelean koˇm˚. Λi¸eneac leø˚ piti patøowi, nra mi k¯s˚‘ d¯pi arewelq, nra miws k¯s˚‘ d¯pi Æov. nranc mijew æat meÆ vih piti lini, ew leran mi k¯s˚ piti sahi d¯pi hiwsis, miws k¯s˚‘ d¯pi haraw: Piti lcowi im leøneri ´or˚, ew leøneri ayd ´o– r˚ piti taraÆowi minœew Asay¯l ow kcowi nran, piti lcowi aynp¯s, inœp¯s lcowec erkraæarßic‘ Yowdayi erkri arqay fflziayi Ørerin: Ayn ßamanak piti gay ow hasni im T¯r AstowaÆ˚, ew bolor srber˚ piti linen nra het: Ayn Ør˚

1513

Zaqaria

14. 7–19

loys œi linelow, ayl linelow ¯ cowrt ow parz Ør: Da piti lini miayn Tiroj˚ yaytni Ør. o—œ cerek piti lini ew o—œ ¯l giæer, ayl loys piti lini miayn erekoyean: Ayn Ør˚ kenda– ni jowr ¯ bxelow Erowsaˇ¯mowm, nra mi k¯s˚ piti hosi d¯pi aøjewi Æov˚, nra miws k¯s˚‘ d¯pi etewi Æov˚, ew aydp¯s ¯ linelow amaø ow garown: T¯r˚ ¸agawor piti lini amboˇj erkri vray. ayn Ør˚ T¯r˚ mia—k˚ piti lini, ew nra anown˚ piti lini mia—k˚: Amboˇj erkir˚ anapatic piti ve– raÆowi daæti‘ Gabayic minœew fiemon‘ Erowsaˇ¯mi hara– wayin koˇm˚, Høam˚ piti mnay ir teˇ˚‘ Beniamini dønic minœew Aøajin dowø˚, minœew Ankiwnneri dowø˚, Anamay¯li aætarakic minœew Φagawori hn´anner˚: Nra m¯j pi– ti bnakowen mardik, aylews nzovq œi linelow, ew Erowsaˇ¯m˚ piti daønay yowsali: Aha sranq en ayn harowaÆner˚, or T¯r˚ hascnelow ¯ bolor azgerin, oronq paterazmecin Erowsaˇ¯mi d¯m. nranc marminner˚ piti halowen irenc otqeri vray kangnaÆ ßamanak, nranc aœqer˚ ¸araxi p¯s piti Æoren irenc aknakapi˘neri m¯j, ew nranc le– zowner˚ piti nexen irenc berannerowm: Ayn Ør˚ nranc hamar meÆ ah piti lini Tirojic, am¯n m¯k˚ ´eøq˚ pi– ti gci ˚nkeroj ´eøqin, ˚nker˚ ir ´eøq˚ piti bar´racni ir ˚nkeroj vray: Yowdayi erkir˚ ews piti paterazmi Erowsaˇ¯mi d¯m, piti koˇoptowi ærjakay bolor azgeri harstow¸iwn˚‘ oskin ow arÆa¸˚ ew meÆ ¸owov hander´anq: Aydp¯s ¯ linelow naew ayn harowaÆ˚, orov T¯r˚ harowaÆe– low ¯ ¸¯— ´ierin ow jorinerin, ¸¯— miws bolor anasownnerin, oronq k˚ linen nranc banakneri m¯j: Bolor nranq, ov– qer mnacaÆ k˚ linenErowsaˇ¯mi d¯m paterazmaÆ azge– ric, am¯n tari piti gan erkrpagelow ¸agaworin‘ ZØrow– ¸iwnneri Tiroj˚, piti gan Taˇawaraharac tØn˚ tØne– low: Ew e¸¯ lini aynp¯s, or erkri azgeric orew¯ m¯k˚ œgnay Erowsaˇ¯m‘ erkrpagelow ¸agaworin‘ ZØrow¸iwnneri Tiro– j˚, apa na ews piti gnay: E¸¯ egiptacineri azga– tohm˚ noynp¯s œgnay, apa nranc ews hasnelow ¯ ayn noyn harowaÆ˚, or˚ piti hasni bolor ayn azgerin, oronq œen gnay Taˇawaraharac tØn˚ tØnelow: Sa— piti lini e– giptacineri patiß˚ew partqn ayn bolor azgeri, oronq

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

14. 20–21 20

21

Zaqaria

1514

œen gnay Taˇawaraharac tØn˚ tØnelow: Ayn Ør˚ noynisk ´ieri san´eri vray growaÆ piti lini‘ ¡Srbow¸iwn‘ nowi– rowaÆ Tiroj˚¿: Tiroj tan ka¸saner˚ piti linen inœp¯s zohaseˇani aøjewi taæter˚, ew Erowsaˇ¯mowm ow Yowda– yi erkrowm am¯n mi ka¸saynowirowaÆ piti lini Amenakal Tiroj˚: Bolor nranq, ovqer zoh k˚ beren ˚nÆayelow, piti vercnen ayd ka¸saneric‘ dranc m¯j mis˚ eŒelow hamar. ew ayn Ør˚, ZØrow¸iwnneri Tiroj tan˚ aylews œi lini oœ mi qananaci:

Maˇaqia G

Tiroj margar¯akan patgam˚ Isray¯li masin ir pat– 1 gamaberi mijocov: Hastatec¯—q ´er srtowm, or es sireci 2 ´ez, - asowm ¯ T¯r˚. dowq asowm ¯q. ¡Inœov sirecir mez¿: ¡E– saw˚ Yakobi eˇbayr˚ œ¯?r¿, - asowm ¯ T¯r˚, - es sireci Ya– kobin, bayc Esawin ateci, nra sahmanner˚ amayow¸ean 3 dar´ri ew nra ßaøangow¸iwn˚‘ anapati baßin: E¸¯ E– 4 domn asi, ¸¯‘ aha korÆanowecinq, daønanq ew æinenq a– werowaÆ qaˇaqner˚, ayn ßamanak aysp¯s k’asi Amenakal T¯r˚. ¡Φoˇ nranq æinen, isk es k˚ korÆanem, ew nranc sahmanner˚ k˚ koœowen anØr¯now¸ean sahmanner, isk ßo– ˇovowrd˚, ori het T¯r˚ yawitean paterazm piti mˇi, k˚ koœowi anØr¯n¿: Λer aœqer˚ k˚ tesnen, ew dowq isk k’as¯q, 5 ¸¯‘ T¯r˚ bar´racaw Isray¯li sahmanneri vray¿: ¡Ordin 6 Œaøaworowm ¯ HØr˚, ew Æaøan erknœowm ¯ ir Tirojic: Isk ard, e¸¯ es Hayr em, o?wr ¯ im Œaøq˚, isk e¸¯ T¯r em, o?wr ¯ im patiw˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Dowq, qahanane—r, anargowm ¯q im anown˚ ew asowm. ¡Inœo?v anargecinq qo anown˚. dowq im seˇanin piˇÆ hac ¯q matowcowm ew asowm. 7 ¡Inœo?v pˇÆecinq ayn¿: Λer ayn xØsqov, ¸¯‘ ¡Tiroj seˇan˚ arhamarhowaÆ ¯¿, ew inœ or drwowm ¯ nra vray, arhamar– howm ¯q: Isk e¸¯ mi koyr anasown ¯q zoh matowcowm, apa 8 œar gorÆ œ¯? da. ew e¸¯ kaˇ kam hiwand anasown ¯q zoh matowcowm, apa zowr gorÆ œ¯? da. law, ayn qo iæxanin ma– towcir, tes, ¸¯ k’˚ndowni? qez, kam qez nkati k’aøni?, asowm ¯ amenakal T¯r˚: Isk ayßm xndrec¯—q ´er AstÆown 9 ew haætecr¯—q nran. ´er ´eøqov eˇaw da, apa orew¯ ban k’aøne?m ´eznic bareha˘ow¸eamb, - asowm ¯ Amenakal T¯– r˚: Λer aøjew døner˚ k˚ Œakowen, ew dowq zowr teˇ˚ mi 10 mØtec¯q im seˇanin, orovhetew yØßarakam œem ´er nkat– mamb, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ew zoh œem ˚ndowni ´er ´eøqic: ArewaÆagic minœew mayramowt im anown˚ Œaøa– 11 worowaÆ ¯ azgeri m¯j, ew am¯n teˇ xownk ew sowrb patarag ¯ matowcwowm im anowan, orovhetew meÆ ¯ im anown˚ he¸a– nosneri m¯j, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Isk dowq pˇÆeciq 12

1. 13–2. 11

13

14

2, 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Maˇaqia

1516

ayn ´er ayn xØsqov, ¸¯‘ ¡Tiroj seˇan˚ piˇÆ ¯, ew ayn ke– rakowr˚, or drwowm ¯ nra vray, arhamarhowaÆ ¯¿: Asowm ¯iq, ¸¯‘ ¡Dataßanqov ¯ berowaÆ¿. es ayn qamown ktam, asowm ¯ amenakal T¯r˚: Ew e¸¯ goˇacowaÆ, kaˇ ow nihar anasown zoh matowc¯q in´, k’˚ndowne?m dranq ´er ´eøqic, asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Φoˇ aniÆeal lini ayn mard˚, orn ownewor ¯, ir hØti m¯j or´ owni ew owxt ¯ arel matowcel, sakayn arataworn ¯ matowcowm Tiroj˚: Minœdeø es yaˇ– ¸oˇ ¸agawor em, - asowm ¯ amenakal T¯r˚, - ew im anown˚ yaytni ¯ azgeri m¯j¿: ¡Ew ard, ays ¯ im patowiran˚ ´ez, qahanane—r: E– ¸¯ œls¯q ew œmtaƯq Œaøq tal im anowan, - asowm ¯ a– menakal T¯r˚, - ´ez vray an¯Æq k’owˇarkem, k’aniÆem ´er Ørhnow¸iwnner˚, k˚ nzovem dranq, qamown ktam ´er Ørh– now¸iwnner˚, ew œen mnay ´er m¯j, qani or dranq œdreciq ´er srterowm: Aha es oroæeci ¸ikownqs dar´nel ´ez, ´er eresin æaˇ tal ´er aˇtn ow keˇt˚ ew ´er tØneri aˇteˇow¸iwn˚. es aydp¯s piti veracnem ´ez: Ayn ßa– manak dowq k’imanaq, or es owˇarkeci ´ez ays patow¯r˚‘ or im owxt˚ ˇewtacineri het ¯, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Im owxt˚ Ξewii het keanqi ew xaˇaˇow¸ean owxt ¯, ew e—s nran erkiwˇ nerænœeci‘ vaxenalow in´anic, aknaÆelow im anownic: Πæmarit Ør¯nqn ¯r nra beranowm ew an– irawow¸iwn œgtnowec nra ær¸ownqnerin, na xaˇaˇow¸e– amb ew owˇiˇ ˚n¸acaw in´ het ew æaterin anirawow¸iw– nic dar´i berec: Ardarew, qahanayi ær¸ownqner˚ zgoyæ piti varowen gerow¸ean het, nra beranic piti Ør¯nq– ner xndren, qani or na ¯ Amenakal Tiroj patgamaber˚: Isk dowq xotoroweciq ˘anaparhic, æaterin ¸owlacriq Ør¯nq˚ pahelowc ew apakaneciq Ξewii owxt˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Owsti es ´ez bolor azgeric lqowaÆ ew arhamarhowaÆ dar´ri, qani or im ˘anaparh˚ œpaheciq, ayl keˇÆaworow¸iwn ¯iq anowm Ør¯nqi aøaj: Ardarew, m¯k œ¯? ´er bolori hayr˚, m¯k AstowaÆ œhastate?c ´ez, inœo?w ¯q iwraqanœiwrd ¸oyl talis ´er eˇbØr˚‘ pˇÆelow ´er hay– reri owxt˚: Lqowec Yowdayi erkir˚, garæeli baner arow– ecin Isray¯lowm ew Erowsaˇ¯mowm, orovhetew Yowdayi erki–

1517

Maˇaqia

2. 12–3. 5

r˚ pˇÆec Tiroj srbow¸iwnner˚ nranc ´eøqov, owm sirec, ew yarec Øtar astowaÆnerin: T¯r˚ piti korÆani ayn mar– down, orn aydp¯s k’ani minœew or na halaÆowi Yakobi tnic ew dadari Amenakal Tiroj˚ zoher matowcelowc: Inœ or es atowm ¯i, a—yn ¯iq anowm. arcownqnerov ÆaÆkeciq im seˇa– n˚, tanjanqi lac ow oˇbov: Ar߯? ardeØq verstin nayel ´er zohaberowmin ew kam ayn ˚ndownel ´er ´eøqeric: Dowq asaciq. ¡Inœo?w aydp¯s¿: Nra hamar, or T¯r˚ owxt drec qo ew qo eritasardow¸ean Øreri knoj mijew, orin ¸oˇecir. isk na qo owxti amowsinn ow kinn ¯r: ff¯? or T¯r˚ ´ez m¯k marmin ew hogi arec nra het: Ew asac¯q, ¸¯ owriæ i?nœ ¯ xndrowm AstowaÆ, e¸¯ oœ zawak: Zgo—yæ varowec¯q ´er hogow het. qo eritasardow¸ean Øreri knoj˚ mi— ¸oˇ. isk e¸¯ a– telow pat˘aøov ar´akes nran, ambarætow¸iwn˚ k˚ ÆaÆki qo xorhowrd˚, - asowm ¯ Isray¯li T¯r AstowaÆ˚: Zgo—yæ va– rowec¯q ew anhawatarim mi— eˇ¯q, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Dowq, or barkacnowm ¯q AstÆown ´er xØsqerov ew asowm ¯q‘ ¡Inœo?v barkacrinq nran¿: Λer ayn xØsqov, ¸¯‘ ¡Ov or œar gorÆ ¯ anowm, bari ¯ hamarwowm Tiroj aøaj, bareha˘ ¯ nra nkatmamb: Σl o?wr ¯ Ardarow¸ean AstowaÆ˚¿:

12

13

14

15

16

17

Aha es owˇarkowm em im patgamaberin, ew na k˚ tesni 3 im ˘anaparhner˚‘ im aøaj. ew yankarÆaki ir ta˘ar˚ k˚ gay T¯r˚, orin dowq Œntøowm ¯q, ew owxti patgamaber˚, orin kamenowm ¯q dowq: Aha galis ¯, - asowm ¯ Amena– 2 kal T¯r˚, - o?v k˚ dimanay nra mowtqi Ørowan, ew kam o?v hanistt k˚ mnay nra yaytnow¸ean ßamanak, qani or na piti mtni orp¯s haloci boc ew orp¯s lowacaranneri Ø– ˘aø: Na k˚ nsti ´owlelow ew maqrelow‘ orp¯s arÆa¸ ew or– 3 p¯s oski, k˚ maqri Ξewii ordinerin ew k˚ halecni nranc oskow nman ew arÆa¸i p¯s: Ew ayn ßamanak ardarow¸e– amb zoh k˚ matowcen Tiroj˚: Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi 4 zohaberowm˚ ha˘eli k˚ lini Tiroj˚, inœp¯s vaˇnjakan Ø– rerin, inœp¯s aøajin tarinerin: Ew ´ez vray piti gam 5 datastanov ow arag vkay piti linem kaxardneri ew ænacaÆ kananc d¯m, naew nranc d¯m, ovqer sowt erdowm en anowm im anowamb, oronq ktrowm en var´kani var´˚, oronq neˇowm en ayrinerin ew ÆeÆowm orberin, oronq xeˇ–

3. 6–4. 1

6 7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

4

Maˇaqia

1518

a¸iwrowm en pandxti irawownq˚ ew oronq œen vaxenowm in´nic, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Aha es em ´er T¯r As– towaÆ˚ ew œem Œoxowi: Isk dowq, Yakobi ordiner, heøow œ¯q mnowm ´er hayreri meˇqeric, xowsaŒowm ¯q im Ør¯nqne– ric ew œ¯q pahowm dranq: Dar´¯q d¯pi in´, ew es k˚ daø– nam d¯pi ´ez, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Dowq asowm ¯q. ¡Inœo?v daønan¿: Mard AstÆown k˚ xabi?, qani or dowq xabeciq in´ ew asaciq, ¸¯‘ ¡Inœo?v xabecinq qez¿: ff¯? or tasanordnern ow ptowˇner˚ ´ez mØt en, ew dowq œarow– ¸eamb naxan´owm ew xabowm ¯q in´: Tarin awartowec, ew amboˇj berq˚ hawaqeciq mer ætemarannerowm. ´er tne– rowm yaŒætakow¸iwn k˚ lini, e—t kangn¯q dranic, - asowm ¯ amenakal T¯r˚: Mi?¸¯ œem baci ´ez hamar erknqi patow– hanner˚ ew im Ørhnow¸iwn˚ liaøat œem ¸aŒowm ´ez vray: Owæadir k˚ linem ´er kerakowrneri nkatmamb, œem apa– kani ´er erkri berq˚, ew œi Œœanay ´er or¸atownk˚ aygowm, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Bolor azger˚ erani k˚ tan ´ez, qani or dowq k˚ lin¯q im cankali erkir˚, - asowm ¯ Amena– kal T¯r˚: flanr en ´er xØsqern in´ hamar, - asowm ¯ T¯r˚: Dowq asowm ¯q. ¡Inœo?v bambasecinq qez¿: Nranov, or asowm ¯iq, ¸¯‘ ¡Zowr ¯ ayn am¯n˚, inœ Æaøayowm ¯ AstÆown, ew i?nœ aweli Øgowt eˇaw, or pahecinq nra hrahangner˚ ew pa– ˇatanqov ˚ndaøaj gnacinq Amenakal Tiroj˚: Ew ayßm menq erani enq talis owriænerin. bareæ¯n en bolor nranq, ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm, AstÆow d¯m dowrs ekan ew aprecin¿: Aysp¯s trtnjacin Tirojic erkiwˇ kroˇner˚, iwraqanœiwrn ir ˚nkeroj het: T¯r˚ ansac, lsec ew yiæata– ki girq grec Tirojic erkiwˇ kroˇneri aøaj ew nranc aøaj, oronq sarsowm en nra anownic: Ew Amenakal T¯rn asowm ¯. ¡Nranq im˚ k˚ linen ayn Ør˚, erb es Œrkow¸iwn k’anem, k˚ ŒayŒayem nranc, inœp¯s hayrn ¯ ŒayŒayowm iren ba– row¸eamb ÆaøayaÆ ordown: Dowq k˚ daønaq ew k˚ tesn¯q ayn tarberow¸iwn˚, or kay ardari ow anØr¯ni, AstÆown ÆaøayaÆi ew œÆaøayaÆi mijew¿: Aha piti gay Tiroj Ør˚‘ hnoci nman borboqowaÆ, ew pi– ti ayri nranc. bolor aylazginern ow ovqer anØr¯now¸iwn en gorÆowm, piti vaøowen inœp¯s eˇ¯g ayn Ør˚, or˚ piti

1519

Maˇaqia

4. 2–6

gay, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ew nrancic oœ mi armat ew oœ mi owø œi mnay: Bayc ´ez‘ im anownic erkiwˇ kroˇnerid hamar ardarow¸ean aregak˚ piti Æagi, ew bßækow¸iwn piti lini nra æoˇeri m¯j ew dowq piti eln¯q ow xaytaq inœp¯s kapic ar´akowaÆ hor¸er piti tror¯q anØr¯n– nerin ew nranq moxir piti daønan ´er otqeri tak ayn Ør˚, or es em patrastelow, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: A– ha es ´ez mØt em owˇarkowm Φezbaci Eˇiayin, naxqan or k˚ gay Tiroj meÆ ow ereweli Ør˚, orp¯szi na hØr sirt˚ dar´ni d¯pi ordin, mardow sirt˚‘ d¯pi ir ˚nker˚. œlini aynp¯s, or galov harowaÆem erkir˚ miangamic: Yiæec¯—q im Æaøay Movs¯si Ør¯nqner˚, inœp¯s or patowireci nran Qor¯bowm, bolor hramannern ow patowiranner˚:

2

3

4

5

6

Eremia G

1 2

3

4, 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

AstÆow patgam˚, owˇˇowaÆ Qeˇkiayi ordi Eremiayin, or˚ Beniamini erkrowm, Ana¸o¸owm aproˇ qahananeric ¯r: T¯r˚ nra het xØsec Hr¯astani arqay Amoni or– di fflsiayi ØrØq, verjinis ¸agaworow¸ean tasnereqerord tarowm, naew Hr¯astani arqay fflsiayi ordi Yovakimi ØrØq, minœew Yowdayi erkri arqay fflsiayi ordi Sedekiayi tasnm¯kerord taroway verj˚, minœew Erowsaˇ¯mi bnakœow– ¸ean gerow¸iwn˚, or teˇi ownecaw noyn taroway hingerord amsin: T¯r˚ xØsqn owˇˇec in´ ew asac. ¡Deø qez oro– vaynowm œsteˇÆaÆ‘ es ˚ntreci qez, ew deø argandic dowrs œekaÆ‘ srbacri qez ow he¸anosneri vray margar¯ karge– ci¿: Isk es asaci. ¡T¯—r, o—v dow T¯r, aha es noynisk xØsel œgitem, qanzi manowk em¿: T¯rn in´ asac. ¡Mi— asa, ¸¯‘ ¡Manowk em es¿. owm mØt or owˇarkem qez, bolori mØt ¯l piti gnas, ow ayn am¯n˚, inœ or patowirem qez, piti xØses: ffvaxenas nrancic, - asowm ¯ T¯r˚, - qanzi es qez het em‘ qez Œrkelow hamar¿: Ew T¯r˚, ´eøqn in´ erka– relov, hpec beranis ow asac. ¡Aha im xØsq˚ qo beran˚ dreci: Aha qez aysØr iæxanow¸iwn towi azgeri ow ¸aga– worow¸iwnneri vray, orp¯szi dranq qandes ow xortakes, korÆanes ow aweres, kaøowces ow hastates¿: T¯r˚, xØsqn in´ owˇˇelov, asac. ¡I?nœ es tesnowm, Eremia—¿: Es asaci. ¡Υnkowzenow gawazan em tesnowm¿: T¯rn in´ asac. ¡Πiæt es tesnowm. es ar¸own hetewowm em, orp¯szi im asaÆne– r˚ katarowen¿: Ew T¯r˚ noric xØsqn in´ owˇˇec‘ aselov. ¡I?nœ es tesnowm¿: Asaci. ¡Eøacoˇ ka¸say em tesnowm‘ beran˚ hiwsisic d¯pi ays koˇm¿: T¯rn in´ asac. ¡Ays erkri bnakiœneri vray œariqner˚ hiwsisic en borboqowe– low: Aha es bolor ¸agaworow¸iwnnerin miasin kanœelow em hiwsisi erkric, - asowm ¯ T¯r˚. - galow en, ew am¯n m¯kn ir gahn ¯ hastatelow Erowsaˇ¯mi darpasneri æemerin, nra ærjakay bolor parispneri vray ew Hr¯astani bolor qa– ˇaqneri vray: Es dat ow datastanov em xØselow nranc het‘ irenc gorÆaÆ bolor œariqneri hamar, qanzi nranq

1521

Eremia

1. 17–2. 11

lqecin in´ ew zoher matowcecin Øtar astowaÆnerin, erkr– pagecin irenc ´eøakert kowøqerin: Dow ¯l gØtepndowi—r, gna— ew asa— nranc ayn am¯n˚, inœ or patowirelow em qez: ffvaxenas nrancic ew qez œkorcnes nranc aøaj, qanzi es qez het em‘ qez Œrkelow hamar, - asowm ¯ T¯r˚: Ahawa– sik es aysØr kangnecri qez inœp¯s amowr qaˇaq, ew inœp¯s erka¸¯ siwn ew kam inœp¯s pˇn´¯ hzØr parisp‘ ˚ndd¯m Hr¯– astani bolor ¸agaworneri, nra iæxanneri, nra qaha– naneri ow erkri ßoˇovrdi: Nranq piti køowen qez het, bayc qez oœ mi ban œpiti karoˇanan anel, qanzi es qez het em‘ qez Œrkelow hamar¿, - asowm ¯ T¯r˚:

17

18

19

T¯r˚ xØsqn owˇˇec in´ ew asac. ¡Gna— erowsaˇ¯maci– 2 neri akanjnerin ´a—yn towr ow asa—. T¯rn aysp¯s ¯ a– 2 sowm. ¡Qe—z yiæeci, qo patanow¸ean xandaˇatanqn ow qo harsnow¸ean s¯r˚, erb dow ˚n¸anowm ¯ir Isray¯li srbi ye– tewic¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚‘ Isray¯li sowrb˚. ¡Tiroj ha– 3 mar ir ptowˇneric aøajinn ¯ na: Bolor nranq, ovqer ow– telow en ayn, zˇjalow en. œariqner en hasnelow nranc vray¿, - asowm ¯ T¯r˚: Lsec¯—q Tiroj xØsq˚, o—v Yakobi town ew Is– 4 ray¯li bolo—r tohmer: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Λer hayrern 5 i?nœ vnasakar ban gtan im m¯j, or heøacan in´nic ew, snoti astowaÆneri yetewic gnalov, snahawat dar´an: ffasacin ¯l‘ ¡O?wr ¯ T¯r˚, or mez hanec Egiptacineri erk– 6 ric ew aøajnordec mez anapatowm, anÆayr ow anowˇi, an– jowr ow anptowˇ erkrowm, mahowan stowerneri m¯j, ayn erk– rowm, orteˇov mard œ¯r ancel, ew owr œ¯r bnakowel mardow or– din: Taraw mez Qerm¯l‘ owtelow nra ptowˇn ow bariqner˚¿. 7 isk dowq mtaq ow apakaneciq im erkir˚, im ßaøangow¸iw– n˚ pˇÆow¸ean matneciq: Ew qahananer˚ œharcrin‘ ¡O?wr 8 ¯ T¯r˚¿: Im Ør¯nsg¯tnern in´ œowzecin ˘anaœel, aøajnord– nern apstambecin im d¯m, ew margar¯ner˚ Bahaˇi anow– nov margar¯ow¸iwn arin ow anØgowt astowaÆneri yetewic gnacin¿: ¡Dra hamar ¯l deø piti datem ´ez, - asowm 9 ¯ T¯r˚, - piti datem naew ´er ordoc ordinerin: Ard, 10 anc¯—q qetimacineri kˇzinern ow nayec¯—q, ma—rd owˇarke– c¯q naew Kedar ow la—w teˇekac¯q, tes¯q‘ eˇe?l ¯ aydpisi ban. azgern irenc astowaÆnerin Œoxe?l en, ¸¯ew nranq 11

2. 12–25

12

13

14 15

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

Eremia

1522

astowaÆner ¯l œen, bayc im ßoˇovowrdn ir Œaøq˚ Œoxa– nakec nranc het, oroncic Øgowt œi ownenalow: Ayd bani vray apæec erkinq˚ ew xist soskac, - asowm ¯ T¯r˚, qanzi erkow œariq gorÆec im ßoˇovowrd˚. in´‘ kenac jri aˇbiwris, lqec ew ir hamar Æak Œoser Œorec, oronq jowr œen karoˇ pahel: Mi¸¯ Isray¯l˚ Æaøa?y ¯, kam Yakob˚‘ stro?wk, or awari matnowecin: Nra vray mønœacin ew i– renc ´aynern ar´akecin aøiwÆner˚, oronq awerak dar´– rin nra erkir˚: Nra qaˇaqner˚, bnakiœneric ¸aŒowr daønalov, korÆanowecin: MemŒacinern ow taŒnaciner˚ ˘anaœecin qez ow Æaˇrecin: Mi¸¯ dra pat˘aøn ayn œ¯?r, - asowm ¯ qo T¯r AstowaÆ˚, - or dow lqecir in´ ayn ßama– nak, erb qez berowm ¯i anapati ˘anaparhov: Ew hima dow o!wr, egiptacineri ˘anaparhn owr. owzowm es Gehoni jo?wr˚ xmel. ew kam‘ dow o!wr, asorestancineri ˘anaparhn owr. owzowm es geteri jo?wr˚ xmel: Qo apstambow¸iwn˚ qez xrat ¯ linelow, ew qo œarow¸iwnner˚ kætambelow en qez: Xelqi k˚ gas ow k˚ tesnes, or qez hamar daønaˇ¯t ¯ in´ lqel˚, - asowm ¯ qo T¯r AstowaÆ˚¿: ¡Es œhawaneci qez, - asowm ¯ qo T¯r AstowaÆ˚: Vaˇowc xortakecir qo low– Æ˚, xzecir qo kapanqnern ow asacir, ¸¯‘ ¡ffem Æaøayi, ayl k˚ gnam aynteˇ, bolor bar´r blowrneri vray ew bo– lor stoweraxit Æaøeri tak, k˚ zexanam poønkow¸ean m¯j¿: Es qez tnkeci ibrew hamak azniw ew ptˇaber or– ¸atownk. inœo?w in´ hamar daønow¸ean Œoxowecir, o—v dow, or¸ato—wnkd Øtaraceal: E¸¯ borakov ¯l lowacowes ew kam Ø˘aø˚ ´eøqicd var œgces, dar´eal im aøaj qo anirawow– ¸iwnneri m¯j æaˇaxowaÆ k˚ mnas, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚: Inœp¯?s es asowm, ¸¯‘ ¡ffem pˇÆowel ew œem gnacel Bahaˇi yetewic¿: Te—s qo ˚n¸acq˚ gerezmannerowm ew imaci—r, ¸¯ i—nœ es arel: Am¯n erekoy nra tøŒanqi ´ayn˚ taraÆowec ir ˘anaparhnerin. ya˘ax na aycelec anapati jrerin. ir marmnakan cankow¸ean pat˘aøov aysahar dar´aw: An´natowr eˇaw ir krqerin, ew o?v ¯, or yet piti dar´– ni nran: Bolor nranq, ovqer k˚ Œntøen nran, neˇow¸iwn œen kri. ir amsakani taøapanqneri m¯j k˚ gtnen nran: Dar´ro—w qo sirt˚ Æowø ˘anaparhic ew qo kokord˚‘ Æara–

1523

Eremia

2. 26–3. 1

wic¿: Isk na asowm ¯‘ ¡Owßs teˇn ¯ ¡, orovhetew na sirowm ¯r Øtar astowaÆnerin ew gnowm nranc yetewic¿: ¡Inœp¯s or k’amaœi goˇ˚, erb bønowi, aynp¯s ¯l piti amaœen is– ray¯laciner˚, irenq, irenc ¸agawornern ow irenc iæxan– ner˚, irenc qahananern ow irenc margar¯ner˚: Nranq Œaytin asacin, ¸¯‘ ¡Im hayrn es dow¿, ew qarin, ¸¯‘ ¡Do—w Ænecir in´¿: Ew nranq oœ ¸¯ irenc eresner˚, ayl ¸ikownq– ner˚ dar´rin in´, bayc irenc Œor´ow¸ean ßamin piti asen‘ ¡Ari Œrki—r mez¿: Hapa o?wr en qo ayn astowaÆne– r˚, oronc qez hamar kertecir. qo ¸æowaøow¸ean ßama– nak nranq ¸oˇ elnen ow Œrken qez: ff¯? or qo astowaÆner˚ noynqan ¯in, orqan qo qaˇaqneri ¸iw˚, o—v Yowdayi erkir: ff¯? or Erowsaˇ¯mi ˘anaparhneri ¸owov zoher ¯in matow– cowm Bahaˇin: Ayßm inœo?w ¯q xØsowm in´ het, orovhetew dowq bolord ambarætacaq, bolord anØr¯n eˇaq im d¯m, asowm ¯ T¯r˚: Zowr ÆeÆeci ´er ordinerin. dowq xrat œa– øaq: Sowr˚ keraw ´er margar¯nerin, aøiwÆi p¯s yØæotec, bayc dowq œzarhowreciq¿: Lsec¯—q Tiroj patgam˚, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Mi¸¯ es Isray¯li hamar anapa?t eˇay kam awer ow xopanaceal erki?r, or im ßoˇovowrdn asac. ¡Ant¯rownœ k˚ ærjenq, bayc qez mØt œenq gay¿: Mi¸¯ hars˚ k˚ moøana?y ir zard˚, ew koysn‘ ir lanjageˇ gØtin. isk im ßoˇovowrdn erkar ßamanak moøacaw in´: Qo ˘anapar– hin owriæ i?nœ mijocneri piti dimes‘ siroy ha˘oyq gtnelow hamar. bayc dow oœ miayn aydp¯s arecir, aylew noynisk anzgamacar ew pˇÆecir qo ˘anaparhner˚: Qo ´eøqeri m¯j yaytnaberowec ¸æowaø ow anmeˇ mardkanc ariwn˚. oœ ¸¯ viherowm gtay nranc, ayl bolor kaˇnineri mØt: Dow asa– cir, ¸¯‘ ¡Anmeˇ em, ¸oˇ nra barkow¸iwnn in´nic heøanay¿: Ahawasik es datastan em tesnelow qez het, orovhetew dow asacir, ¸¯‘ œmeˇanœeci: Dow arhamarhecir in´‘ miæt krknelov qo ˚n¸acq˚, bayc dow Egiptosi—c ¯l piti amaœes, inœp¯s Asorestanic amaœecir: Aynteˇi—c ¯l piti dowrs gas‘ ´eøqerd glxid vray bønaÆ, qanzi T¯r˚ merßec ayn, or qo yoysn ¯r, ew nranov aylews yajoˇow¸iwn œpiti gtnes¿:

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

¡E¸¯ mardn ar´aki ir knoj˚, ew sa heøanay nranic 3 ow amowsnanay owriæ tˇamardow het, apa noric yet gay

3. 2–14

2

3

4 5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Eremia

1524

naxkin mardow mØt, ardeØq ayd kin˚ amboˇjap¯s pˇÆow– aÆ œi? lini: Isk dow poønkacar bazowm aøajnordneri het ew veradar´ar in´ mØt, - asowm ¯ T¯r˚: - Bar´racro—w aœqerd, owˇiˇ d¯pi aøa—j nayir ew te—s, ¸¯ qo ˘anaparh– nerin o—wr ases or pˇÆow¸eamb œ¸a¸axowecir: Agøawi p¯s menak ow anØgnakan‘ nstecir ayd ˘anaparhnerin ew qo poønkow¸iwnnerov ow œarow¸iwnnerov erkir˚ pˇÆecir: I gay¸akˇow¸iwn qez‘ bazowm aøajnordner ownecar, poønik knoj kerparanq aøar ew bolori mØt korcrir qo amظ˚: ff˚ndownecir in´ ibrew ta˘ar, ibrew Hayr ew Iæxan qo kow– sow¸ean: ¡Mi¸¯ T¯r˚ yawitean barkaca?Æ piti mnay ew barkow¸iwnn ˚ndmiæt piti pahi?¿. - aha aysp¯s asa– cir dow, gorÆecir ayd bolor œariqner˚ ew zØracar¿: fflsi– a arqayi ØrØq T¯rn in´ asac. ¡Tesa?r, ¸¯ inœ arec Is– ray¯li ayd bnakœow¸iwn˚. gaˇtni gnac ew aynteˇ, bolor bar´r leøneri vray ow bolor saˇar¸axit Æaøeri tak, poønkacaw: Aydqan poønkanalowc yetoy es nran asa– ci‘ ¡In´ mØ—t dar´ir¿, bayc œdar´aw: Nra coŒow¸eann a– kanates eˇaw owxtadrowß Yowdayi erkir˚: Erb Isray¯– li bnakœow¸iwnn amboˇjovin tarowec ænow¸eamb ew bønowec dra m¯j, ar´akeci nran, apaharzani ¸owˇ¸ towi ´eøq˚, ow es tesay, or nra owxtadrowß qoyr˚‘ Yowdan, œzarhowrec, ayl gnac ow inqn ¯l poønkacaw: Na ir poønkow¸eamb, or œnœin ban ¯r hamarowm, erkir˚ pˇÆec‘ qari ow Œay– ti het ænanalov: Ays amenic yetoy, - asowm ¯ T¯r˚, nra owxtadrowß qoyr Yowdan œdar´aw d¯pi in´ amboˇj srtov, ayl‘ dar´aw stow¸eamb: Isray¯l˚, - asowm ¯ in´ T¯r˚, - ardaracrec ir apstambow¸iwn˚‘ owxtazanc Yow– dayi hamematow¸eamb: Ahawasik gna— ew ays patgam– ner˚ høœaki—r hiwsisi koˇmerowm‘ aselov. ¡In´ mØ—t dar´ir, o—v dow Isray¯li bnakiœ, - asowm ¯ T¯r˚: - Es ´ez vray œem barkanay, qanzi es oˇormaÆ em, - asowm ¯ T¯r˚, ´er d¯m yawitean ox œem pahi: Bayc dow gitakci—r qo anØr¯now– ¸iwnner˚, orovhetew dow ambarætacar qo T¯r AstÆow d¯m ew Øtarneri hamar qo ˘anaparhner˚ taraÆecir bolor saˇar¸axit Æaøeri tak, isk im ´ayn˚ œlsecir, - asowm ¯ T¯r˚: - In´nic heøaca—Æ ordiner, dar´¯—q in´ mØt, or–

1525

Eremia

3. 15–4. 2

p¯szi es ´ez tirem, - asowm ¯ T¯r˚: - K’aønem ´ez, a– m¯n qaˇaqic‘ m¯kin ew am¯n ceˇic‘ erkowsin, ow k˚ tanem ´ez Sion: Im srtin ha˘eli aøajnordner ktam ´ez. ¸oˇ nranq imastow¸eamb hovowow¸iwn anen ´ez: Ow erb erkri vray ayn Ørerin dowq bazmanaq ow a˘¯q, - asowm ¯ T¯r˚, - aylews œen aselow‘ ¡Isray¯li Sowrb Owxti tapanak˚¿, œi yiæowelow ayn, nra anownn aynteˇ œi trowelow, aylews œi Œntøowelow ayn ew œi veraæinowelow: Ayn Ørerin ow ayn ßa– manak Erowsaˇ¯m˚ Tiroj a¸oø en koœelow. bolor azger˚ ha– waqowelow en Erowsaˇ¯mowm‘ Tiroj anown˚ meÆarelow ew aylews œen hetewelow irenc œar srteri xorhowrdnerin: Ayn Øre– rin Isray¯li town˚ mianalow ¯ Yowdayi tan˚, ew hiwsisic ow bolor gawaøneric miasin galow en ayn erkir˚, orn ib– rew ßaøangow¸iwn towi nranc hayrerin¿: Es asaci‘ ¸oˇ lini—, T¯—r: ¡Λez ordineris m¯j kargel kamecay‘ ´ez ta– low hamar ˚ntir erkir˚‘ ibrew azgeri Amenakal AstÆow meÆahøœak ßaøangow¸iwn. asaci, or hayr koœes in´ ew ayl– ews eres œ¸eqes in´nic: Bayc inœp¯s kinn ¯ anargowm ir amowsnown, aynp¯s ¯l dow in´ anargecir, o—v Isray¯li town, - asowm ¯ T¯r˚: - Laci ow paˇatanqi ´ayn˚ gowßec isra– y¯lacineri æowr¸eric, qanzi anirawow¸iwn gorÆecin irenc ˘anaparhnerin ew moøacan irenc sowrb AstÆown: Dar– ´¯—q, ordine—r, ew es k˚ Œaratem ´er caw˚¿: Nranq asacin. ¡Aha menq kanq, qanzi dow es mer T¯r AstowaÆ˚: Ar– darew, ownayn ¯in blowrneri ew bar´ownqneri baginner˚ ew nranc zØrow¸iwn˚. Isray¯li tan Œrkow¸iwn˚ mer T¯r Ast– Æow ´eøqin ¯: Mer mankow¸iwnic i ver xaytaøakow¸iwn˚ spaøec mer hayreri vastak˚‘ nranc hØtern ow naxir– ner˚, nranc tˇanerin ow aˇjiknerin: Menq mer amظov qown mtanq, ew mer anarganqner˚ mez ÆaÆkoc eˇan, qanzi menq ew mer hayrer˚ mankow¸iwnic minœew aysØr mer AstÆow aøaj meˇq gorÆecinq ew mer T¯r AstÆow ´ayn˚ œlsecinq¿:

15 16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

¡E¸¯ Isray¯l˚ daønalow ¯ d¯pi in´, ¸oˇ daønay, - a– 4 sowm ¯ T¯r AstowaÆ, - e¸¯ yanown Erowsaˇ¯mi AstÆow na ir beranic dowrs ¸aŒi garæeli astowaÆneri anownne– r˚, vaxenay in´nic ew ˘æmartow¸eamb, irawamb ow ar– 2 darow¸eamb erdowi, ¸¯‘ ¡T¯r˚ kendani ¯¿, nra koˇmic pi–

4. 3–16

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

Eremia

1526

ti Ørhnowen azger˚ ew nranov arßananan parÆanqi¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ ´ez‘ Yowdayi erkri mardkanc ew Erow– saˇ¯mi bnakiœnerid. ¡Herke—r herkec¯q ´ez hamar, Œæeri m¯j mi— serman¯q: Yowdayi erkri mardi—k ew Erowsaˇ¯– mi bnakiœne—r, ´er AstÆo—w hamar ¸lŒatowec¯q, ´er srti an¸lŒatow¸i—wn˚ ¸lŒatec¯q, orovhetew gowc¯ ´er œar gor– Æeri pat˘aøov im barkow¸iwnn ibrew howr elni ow borbo– qowi, ew m¯k˚ œgtnowi, or hangcni ayn¿: ¡Gowßec¯—q Hr¯as– tani m¯j, lowr˚ ¸oˇ hasni Erowsaˇ¯m, asac¯—q, Œo—ˇ hnœec– r¯q erkrov m¯k, aˇaˇa—k bar´racr¯q, goœec¯—q, hawaqowec¯—q ew mt¯—q parspapat qaˇaqner˚: El¯q Œax¯—q d¯pi Sion, ætapec¯—q, mi— dandaˇ¯q, orovhetew es œariq ow meÆ koto– raÆ em berelow hiwsisic: AøiwÆn ir orjic dowrs ekaw, or– p¯szi yØæoti azgerin, æarßowec ow elaw ir teˇic, orp¯szi qo erkirn awerak dar´ni: Qo qaˇaqner˚ qandowelow en‘ aynteˇ bnakiœ œlinelow pat˘aøov: Dra hamar ¯l qo—wr´ hag¯q, koÆec¯—q ow ˘i—œ bar´racr¯q, qanzi Tiroj casowmn ow barkow¸iwn˚ yet œdar´aw ´eznic: Ew ayn Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚, - ¸agaworn ow iæxanner˚ srtabek piti linen, qahananer˚ piti yimaranan, margar¯nern apæen¿: Ow es asowm em. ¡O—v T¯r AstowaÆ, owremn xabelov xabe– cir ayd ßoˇovrdin ow Erowsaˇ¯min, qani or asacir, ¸¯‘ ¡Xaˇaˇow¸iwn piti lini ´ez¿, minœdeø sowr˚ nranc ho– gown d¯m ¯ aøel: Ayn ßamanak dow piti ases ayd ßo– ˇovrdin ow Erowsaˇ¯min. ¡Sa anapatowm qo molorow¸ean hamar ¯: Im ßoˇovrdi dster ˘anaparh˚ o—œ maqrow¸ean ew o—œ ¯l srbow¸ean hamar ¯r: Nranc ayd yordabowx æownœn ¯, or oˇj sastkow¸eamb galow ¯ d¯pi in´. aysowhetew es ¯l nranc het im datastannerov em xØselow¿: Aha na elnelow ¯ inœp¯s amp. nra kaøq˚ nman ¯ mrrki, nra er– ivarnern aweli arag˚n¸ac en, qan arÆiwner˚: Va!y mez, or ¸æowaøacanq: ¡Erowsaˇ¯m, lowa— qo srti œarow¸iwnne– r˚, or Œrkowes. qo cawali xorhowrdner˚ minœew e?rb piti mnan qo m¯j: Bظaber ´ayn ¯ hnœowm dranic, ¸æowaøow¸ean aˇaˇakner en lsowelow EŒremi leøic: A—ys ban˚ gowßec¯q azgerin. ima—c tow¯q, ¸¯ gnder en galis heøawor erkric. aha hasel en Erowsaˇ¯m. nranq irenc ´aynn en ar´akowm

1527

Eremia

4. 17–31

Hr¯astani qaˇaqneri d¯m ew, inœp¯s agaraki paha– panner, ærjapatel en Hr¯astan˚: Dow antesecir in´, - asowm ¯ T¯r˚. - qo ˘anaparhnern ow qo ˚n¸a—cq˚ qez hascrin ayd am¯n˚: Da ¯ qo œarow¸iwn˚, inœp¯s ew daønow– ¸iwn˚, or hasaw srtid¿: Orova!yns, orovayns caw ¯ ˚nkel, ew heÆowm en srtis zgayaranner˚: Sirts ˘mlwowm ¯, ew ho– gis hangstow¸iwn œowni, orovhetew es æeŒori ´ayn lseci ew paterazmi ow ¸æowaøow¸ean goyß: HarowaÆ harowaÆi vray ekaw. boˇo—q bar´racr¯q, qanzi oˇj erkirn awerak dar´aw, vrans yankarÆaki xortakowec, ew qandowecin vranis varagoyrner˚: Minœew e?rb piti Œaxstakanner tesnem, æeŒori ´ayn lsem: Im ßoˇovrdi iæxannern in´ œ˘anaœecin, orovhetew nranq oœ ¸¯ xelaci, ayl anmit or– diner en. œarow¸iwn anelis imastown en, isk bari ban ka– tarel œgiten: Nayeci erkrin‘ amayi ¯r, oœinœ œkar, nayeci d¯pi erkinq‘ ew œkar nra loys˚: Nayeci ew tesay, or leøne– r˚ ererowm ¯in, ew bolor blowrner˚‘ sasanwowm: Nayeci, bayc aha mard œkar, ew erknqi bolor ¸øœownner˚ sarsaŒahar ¯in eˇel: Nayeci ew tesay, or Karmelosn awerak ¯r, isk nra bolor qaˇaqner˚‘ hri matnowaÆ: Tiroj pat˘aøov, nra barkow¸ean ow casman pat˘aøov dranq amayacan: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Awerowelow ¯ hamayn erkir˚, bayc es œem berelow nra vax˘an˚: Ays ameni hamar erkir˚ sowg piti ani, ew veric erkinq˚ piti xawari, orovhetew e—s asaci‘ ew œem zˇjalow, e—s ´eønarkeci‘ ew yet œem kangnelow dranic¿: HeÆealneri ´aynic ew larowaÆ aˇeˇnernic am– boˇj erkir˚ xoys towec, mardik soˇoskecin qarayrner˚, ¸aqnowecin antaønerowm, bar´racan qaran´awner˚. bo– lor qaˇaqner˚ lqowecin, ow nranc m¯j mard œi bnakwowm: Isk dow, ¸æowaøaka—n, i?nœ es anelow: E¸¯ karmir hag– nes, oski zardov zardarowes ow qo aœqerin Æarir qses, qo zardaranqner˚ zowr en linelow: Homaninerd qez mer– ßecin ew hogid aønel en owzowm: Lseci qo heÆeÆanq˚, or˚ karÆes ir andranik ordown Ænelow erkownqov bønowaÆ knoj ´ayn˚ lin¯r: Sioni dster ´ayn˚ piti nowaˇi, yowsahat‘ na piti taraÆi ir ´eøqern ow asi. ¡Va!y in´, or hogis mahow œaŒ xocowec spanowaÆneri hamar¿:

17 18

19

20

21 22

23 24 25

26

27 28

29

30

31

5. 1–15

5

2 3

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13 14

15

Eremia

1528

¡Erowsaˇ¯mi Œoˇocnerov ays ow ayn ko—ˇm æarßowec¯q, nayec¯—q, imac¯—q ew Œntøec¯—q nra hraparaknerowm. e¸¯ aynteˇ gtn¯q mi mard, or ardar gorÆ ani ew lini ˘æmar– tow¸ean˚ hetamowt, apa es ¸oˇow¸iwn ktam nra bna– kiœnerin¿, - asowm ¯ T¯r˚: - E¸¯ nranq noynisk asen, ¸¯ kendani ¯ T¯r˚, iraw or sowt erdowaÆ k˚ linen: T¯—r, aœqerd yaøaÆ ˘æmartow¸ean˚‘ tanjecir nranc, bayc nranq caw œzgacin, oœnœacrir nranc, bayc xrat ˚ndownel œkamecan, irenc eresnern apaøaßic aweli karÆracrin ew œowzecin dar´i gal: Ew es asaci‘ ¸erews aˇqat linelov‘ ankaroˇ eˇan ˘anaœelow Tiroj ˘anaparhnern ow AstÆow Ør¯nqner˚. gnam harowstneri mØt ew nranc het xØsem. gowc¯ nranq gitenan Tiroj ˘anaparhn ow AstÆow Ør¯nqner˚: Bayc a– hawasik nranq ¯l aøhasarak xortakecin lowÆn ow xzecin kaper˚: Dra hamar ¯l antaøi aøiwÆ˚ kotorec nranc, ew gayl˚ oœnœacrec nranc‘ hasnelov minœew tner˚. nranc qaˇaqnerin spaønac ˚n´aøiwÆ˚, ew bolor˚, ovqer aynte– ˇic dowrs k˚ gan‘ k’˚nknen ibrew diak, qanzi irenc am– barætow¸iwnner˚ bazmacrin ew irenc anhnazandow¸ean m¯j zØracan: ¡Srancic ori? hamar haætowem qez het. qo ordinern in´ lqecin ew œastowaÆnerov erdowecin. es kætacri nranc, bayc nranq ænacan ow poønkanocnerowm ظewanecin: Nranq dar´an igamol ´ier, ew am¯n m¯kn ir ˚nkeroj knoj vray ¯r vrnjowm: Ays amenic yetoy, - a– sowm ¯ T¯r˚, - mi¸¯ es œe?m patßelow, kam aydpisi azgic es vr¯ß œe?m lowÆelow: Bar´rac¯—q qaˇaqi aætarakneri vray ew korÆanec¯—q, bayc ispaø mi— awer¯q. ¸oˇ¯—q mnan nra himqer˚, orovhetew dranq Tirojn en: Yirawi, Is– ray¯li town˚ ew Yowdayi town˚ œaŒazanc arhamarhecin in´¿, - asowm ¯ T¯r˚: Nranq stecin irenc Tiroj˚ ew asa– cin. ¡Ban œkay, mez vray œariqner œen gay, sowr ow sov œenq tesni: Mer margar¯ner˚ qami ¯in, nranq œown¯in Tiroj patgam˚: Aydp¯s ¯l ¸oˇ lini nranc¿: Dra hamar ¯l ays– p¯s ¯ asowm Amenakal T¯r AstowaÆ˚. ¡Qani or ayd ban˚ barbaøecin, ahawasik im xØsq˚ qo berann em dnowm ibrew krak, ¸oˇ laŒi nranc‘ ayd ßoˇovrdin inœp¯s Œayt: O—v Isray¯li town, - asowm ¯ T¯r˚, - aha heøowic es ´ez vray

1529

Eremia

5. 16–31

piti berem mi azg, or owßeˇ ¯ ow hin, azg, ori lezown lsaÆ œ¯q lini ew xØsq˚ œ¯q haskanay: Nra kapar˘ner˚ nman en bac gerezmanneri: Am¯nqn ¯l zØrawor en. owtelow en ´er hown´n ow hac˚, owtelow en ´er tˇanerin ow aˇjiknerin, owtelow en ´er oœxarn ow arjaø˚, owtelow en ´er ayginer˚, ¸zeninern ow ´i¸eniner˚, awerelow en ´er anaøik qaˇaq– ner˚. inœov or dowq parÆenowm ¯q, srov himniver korÆanelow en: Bayc ayn Ørn ¯l, - asowm ¯ qo T¯r AstowaÆ˚, - ´ez ´er vax˘anin œem hascnelow. ew erb aselow linen‘ ¡Mer T¯r As– towaÆn ays am¯nn inœo?w arec mez¿, k’ases nranc. ¡Qani or in´ lqeciq ew ´er erkrowm Æaøayeciq Øtar astowaÆ– nerin, aydp¯s ¯l Øtarnerin ¯q Æaøayelow mi erkrowm, or˚ ´er˚ œi linelow¿: Ayd masin ima—c tow¯q Yakobi tan˚, ¸oˇ lseli daønay naew Yowdayi tan˚. asac¯—q. ¡Lsec¯—q ays ban˚, yima—r ew anmi—t ßoˇovowrd, or aœqer own¯q, bayc œ¯q tesnowm, akanjner own¯q bayc œ¯q lsowm: Mi¸¯ in´nic œ¯?q erknœowm, - asowm ¯ T¯r˚, - im eresic œ¯?q doˇowm, es, or awa– z˚ Æovin sahman kargeci yawitenakan hramanov, or na œancni dranic, alekoÆowi, bayc œkaroˇanay dowrs gal, nra aliqner˚ mønœan, bayc œkaroˇanan ancnel dranic: Ays ßoˇovowrdn anhnazand ow ˚mbost sirt owni. xotorowecin ow ancan gnacin: Irenc mtqowm isk œasacin. ¡Vaxec¯—q mer T¯r AstÆowc, or˚, ˚st mer hn´i ßamanaki, nranic a– øaj ew yetoy, an´rew ¯ talis mez ew pahpanowm ¯ mez: Mer anØr¯now¸iwnne—r˚ xaxtecin ayd karg˚, ew mer meˇqer˚ meznic heøacrin bariqner˚¿: Ardarew, im ßoˇovrdi m¯j gtnowecin ambariætner ew, mardkanc oœnœacnelow hamar, ¸øœnorsneri ¸akardneri p¯s orogay¸ner ow cancer lare– cin ew orsowm ¯in: Inœp¯s orogay¸nern en li ¸øœownnerov, aynp¯s ¯l nranc tnern en lecown nengow¸eamb: Dra hamar ¯l nranq harstacan, meÆacan, giracan ow parartacan ew œarow¸eamb zanc aøan im xØsqer˚. ardar datas– tan œarin, orbi irawownq˚ œpaætpanecin, ayrown ardar datov œdatecin: Ays amenic yetoy, - asowm ¯ T¯r˚, - mi¸¯ es œe?m patßelow, kam aydpisi azgic es vr¯ß œe?m lowÆelow: Yimarow¸iwnner ow arhawirqner katarowecin erkri vray: Margar¯ner˚ sowt margar¯ow¸iwn en anowm, qahananer˚

16 17

18 19

20 21

22

23

24

25

26

27 28

29

30 31

6. 1–14

Eremia

1530

ÆaŒaharowm en nranc, ew im ßoˇovowrd˚ sirec ayd: Isk i?nœ ¯q anelow dranic yetoy¿: 6 2

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

Beniamini— ordiner, ariac¯—q Erowsaˇ¯mowm, Œo—ˇ hnœec– r¯q Φekow¯owm ew azdanæa—n dr¯q Be¸aqarmayi vray, orov– hetew hiwsisic yaytnowel en œariqner, meÆ vnas ¯ line– low qez‘ geˇeckid ew ŒaŒkacealid, veranalow ¯ qo Œaøq˚, do—wstr Sioni: Hoviwnern irenc hØterov nra mØt en galow ew irenc vrannern en xŒelow nra æowrj˚, iwraqanœiwr˚ ho– vowelow ¯ ir ´eøqov: Paterazmi— patrastowec¯q nra d¯m, ek¯q nra d¯m elnenq k¯sØrin. va!y mez, orovhetew cerekn an– caw, ew mez vray hasan erekoyi stowerner˚: Ek¯q giæerov elnenq ew xortakenq nra himqer˚: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow– ¸iwnneri T¯r˚. ¡Jardec¯—q nra Œaytaæ¯n tner˚, zØ—rq ha– nec¯—q Erowsaˇ¯mi d¯m, orovhetew na amboˇjap¯s sowt qa– ˇaq ¯, bønow¸iwnn ¯ iæxowm nra m¯j: Inœp¯s gowbn ¯ ir jow– r˚ paˇecnowm, aynp¯s ¯l na ¯ paˇecnowm ir œarow¸iwnner˚. aynteˇ, nra yandiman, mætap¯s ambarætow¸iwn ow œarow– ¸iwn ¯ lswowm: Cawerov ow tanjanqnerov piti xratowes, Erowsaˇ¯—m: Φoˇ aynp¯s œlini, or es baßanowem qeznic, œlini, or qez dar´nem mi anapat erkir, owr oœ oq erbeq œi bnakowel¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Qaˇe– c¯—q, qaˇec¯—q, Isray¯li ayd mnacordnerin ˘øaqa—ˇ ar¯q ew noric noyn gorÆin dar´¯q, inœp¯s aygin qaˇoˇn ¯ daønowm d¯pi ir gorÆ˚¿: Ard, o?wm het xØsem ew o?wm mØt vkayow¸iwn anem, or lsi. ahawasik nranc akanjnern an¸lŒat en, ew nranq œen karoˇanowm lsel: Aha Tiroj xØsq˚ nranc hamar naxatinq eˇaw, ew aylews nranc axorßeli œi linelow ayn: Es lcoweci barkow¸eamb ow zspeci ayn im m¯j, bayc nranc œmeøcri: ¡Es ayn dowrs piti ¸aŒem tˇaneri vray, naew‘ eritasardneri bazmow¸ean vray. ayr ow kin aøhasarak ger arowelow en, Æer˚ ew hasown tariq ownecoˇner˚ qæowelow en: Nranc tner˚, nranc arteri ow kananc het miasin, ˚nknelow en Øtarneri ´eøq˚, qanzi, - asowm ¯ T¯r˚, - p¯tq ¯ patßem ayd erkri bnakiœnerin: Nranq, Œoqreric min– œew meÆer˚, bolorn ¯l anØr¯now¸iwnner gorÆecin, qahanayic minœew sowt margar¯n bolorn ¯l sowt xØsecin: Im ßoˇovrdi dster v¯rqer˚ nranq bowßowm ¯in arhamarhanqov ow asowm‘

1531

Eremia

6. 15–28

¡Xaˇaˇow¸i!wn ¯, xaˇaˇow¸i!wn¿. bayc o?wr ¯ xaˇaˇow¸iw– n˚: Xaytaøak eˇan, orovhetew ´axoˇowecin, bayc amØ– ¸i zgacowm ownecoˇneri p¯s œpatkaøecin ew irenc kraÆ anarganqi masin œmtaÆecin, dra hamar ¯l irenc korÆa– nowmn en gtnelow, ew erb irenc patßelow linem‘ bnajnjowelow en¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Kangnec¯—q ˘anaparhnerin ew ditec¯—q, harcr¯—q Tiroj yawitenakan ˘anaparhneri masin, tes¯q, ¸¯ o—rn ¯ bari ˘anaparh˚‘ gnac¯—q dranov, ew qawow¸iwn k˚ gtn¯q ´er hogineri ha– mar: Isk nranq asacin, ¸¯‘ œe—nq gnay: Λez vray hskiœner kargeci, lsec¯—q Œoˇi ´ayn˚: Isk nranq asowm en‘ œe—nq lsi: Ayd masin imacan azger˚, naew nranq, or nranc m¯j hovowow¸iwn ¯in anowm hØterin: Lsi—r, erki—r, ahawa– sik es ayd ßoˇovrdi vray œariqner em berelow‘ ibrew irenc apstambow¸ean ptowˇ, orovhetew im xØsqerin œansacin ew im Ør¯nq˚ merßecin: Inœi? hamar ¯ xownkn ayd, or berowm es in´ Sabayic, ew kinamon˚‘ heøawor erkric. ´er oˇja– k¯znern ˚ndowneli œen, ew ´er zohern in´ ha˘eli œen¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Ahawasik es hiwandow¸iwn k˚ berem ayd ßoˇovrdi vray, hayrern ow zawakner˚ miasin k˚ varakowen nranov, harewan ow ˚nker k˚ korœen miasin¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ahawasik zØrq ¯ galis hiwsisic, mi meÆ azg: Erkri Æageric yaønelow en bazowm ¸agaworner, aˇeˇnaworner ow nizakakirner, mi yandowgn ow anoˇorm azg: Nra ´ayn˚ nman ¯ alekoÆ Æovi ´ayni: Kaøqerov ow erivarnerov ˘akatamart piti tay, inœp¯s krak‘ kazm ow patrast piti paterazmi qo d¯m, o—v Sioni dowstr¿: Nranc lowrn aøanq, ew mer ´eøqer˚ ¸owlacan. Ænndkani er– kownqi p¯s mez paæarecin neˇow¸iwnner˚: Dowrs mi— gaq d¯pi hander˚ ew mi— gnac¯q ˘anaparhnerov, orovhetew amenowr ¸ænamineri sowrn ¯ ærjapatel: ¡Im ßoˇovrdi do—wstr, qo—wr´ hagir, moxi—r canir, so—wg ara sirelii ha– mar, aˇioˇorm lac ow ko—Æ ara, orovhetew ´ez vray ¸æow– aøow¸iwn˚ yankarÆaki ¯ galow: Es qez, Eremia—, kargeci paæarowaÆ ßoˇovowrdneri hamar orp¯s Œor´iœ, ew dow pi– ti imanas, erb es Œor´em nranc ˘anaparhner˚¿: Bolorn anhnazand en ew gnowm en kamakorow¸eamb. inœp¯s pˇin´

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24 25

26

27

28

6. 29–7. 15 29

30

7 2

3

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13

14

15

Eremia

1532

ew erka¸‘ bolorn ¯l apakanowaÆ en: ffiowqser˚ oœnœacan krakic, kaparn spaøowec, arÆa¸agorÆ˚ zowr ¯ œarœar– wowm: Nranc œariqner˚ œhalowecin: Xotan arÆa—¸ koœec¯q nranc, orovhetew T¯r˚ nranc xotanec: Lsi—r Tiroj pat– gamner˚, hama—yn Hr¯astan: Aha ayn patgam˚, or T¯r˚ towec Eremiayin‘ aselov. ¡Kangni—r Tiroj Tan døan mØt ew aynteˇ yaytarari—r ays xØsqer˚. k’ases. ¡Lsi—r Tiroj xØsq˚, o—ˇj Hr¯astan, dow, or mtnowm es ays dønerov‘ erkrpagelow Tiroj˚¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ AstowaÆn Isray¯li. ¡Owˇˇec¯—q ´er ˚n¸acqn ow varq˚, ew es k˚ bnakecnem ´ez ays vay– rowm: Mi— apawin¯q sowt xØsqerin. nranq, or asowm en‘ Tiroj ta˘arn ¯, Tiroj ta˘ar˚, Tiroj ta˘ar˚, bolorovin ´ez œen Øgni: E¸¯ iskap¯s owˇˇ¯q ´er ˚n¸acqn ow varq˚, e¸¯ ayr mardow ew nra ˚nkeroj mijew Ør¯nq ow ardarow¸iwn pah¯q, Øtarakanin, orbin ow ayrown œneˇ¯q, anmeˇ ariwn œ¸aŒ¯q aydteˇ ew œarow¸ean œhandipelow hamar Øtar as– towaÆnerin œhetew¯q, apa ´ez k˚ bnakecnem ayd vayrowm, ayn erkrowm, or yawiteans yawitenic toweci ´er hayrerin: Isk e¸¯ dowq sowt xØsqerin apawin¯q, inœic oœ mi Øgowt œ¯q ownenalow, ew goˇanaq, span¯q, ænow¸iwn an¯q, sowt erdowm taq, xnkark¯q Bahaˇin, hetew¯q Øtar sowt astowaÆne– rin, oronc œ¯q ˘anaœowm, apa ´ez baßin k˚ hasni œariq˚: Ow dowq k˚ gaq, k˚ kangn¯q im aøaj, ays Tan m¯j, ori vray im anownn ¯ drowaÆ, ew k’as¯q‘ ¡Hraßarowecinq bolor ayn garæeli gorÆer˚ katarelowc ¡: Mi¸¯ ´er aœqin awazak– neri qara?yr ¯ dar´el im ays Town˚, ori vray im anownn ¯ drowaÆ: Ahawasik es tesay, - asowm ¯ T¯r˚: - Gna– c¯—q Selov‘ im ayn teˇ˚, owr aøaj hastatel ¯i im anown˚, tes¯q, ¸¯ inœp¯—s varoweci nra het Isray¯li im ßoˇovrdi œarow¸iwnneri pat˘aøov: Ew hima, - asowm ¯ T¯r˚, - qani or dowq ayd bolor gorÆer˚ katareciq, isk es xØseci ´ez het‘ kanxaw isk aselov ayd masin, bayc dowq akanj œdriq in´, kanœeci ´ez, bayc patasxan œtowiq in´, apa ayd Tan het, ori vray drowaÆ ¯ im anown˚, ew orteˇ dowq a– pastan ¯q gtel, noynn em anelow, inœ areci Selovi het, naew ayn erkri het, or toweci ´ez ew ´er hayrerin: Λez im

1533

Eremia

7. 16–29

aœqic gcelow em, inœp¯s gceci ´er eˇbayrnerin‘ EŒremi am– boˇj serndin¿: ¡Isk dow mi— aˇØ¸ir ayd ßoˇovrdi hamar, dranc hamar oˇormow¸iwn mi— xndrir ew mi— aˇaœir, im a– øaj mi— xonarhowir dranc hamar, orovhetew qez œem lselow: ffe?s tesnowm, ¸¯ inœe—r en katarowm dranq Yowdayi erkri qaˇaqnerowm ew Erowsaˇ¯mi ˘anaparhnerin. nranc or– diner˚ Œayt en hawaqowm, nranc hayrer˚ krak en vaøowm, isk nranc kanayq xmor en howncowm, orp¯szi erknqi zØ– row¸iwnneri hamar karkandak ¸xen. ˚nÆaner en nowirowm Øtar astowaÆnerin, orp¯szi barkacnen in´: Bayc mi¸¯ i?n´ en barkacnowm, - asowm ¯ T¯r˚, - ¸¯? irenq irenc, e¸¯ eresi amظ ownenan¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Aha im casowmn ow barkow¸iwn˚ k˚ ¸aŒem ayd teˇi vray, mardow ew anasowni vray, agaraki Æaøi vray, hoˇi ba– riqneri vray. ¸oˇ krak˚ borboqowi ow œmari¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Λer oˇja– k¯zner˚ ´er zoheri het miasin hawaqec¯—q ew mi—s ker¯q: Λer hayreri het oœinœ œxØseci ew oœ ¯l patow¯r toweci nranc oˇjak¯zneri ew zoheri masin ayn Ør˚, erb nranc haneci Egiptacineri erkric: Bayc a—ys ban˚ patowire– ci nranc‘ aselov. ¡Aka—nj dr¯q im ´aynin, ew es ´ez hamar AstowaÆ k˚ linem, isk dowq in´ hamar k˚ lin¯q ßoˇovowrd ew k˚ gnaq im ayn bolor ˘anaparhnerov, or ´ez patowireci, orp¯szi law lini ´ez hamar¿: Sakayn nranq in´ œlsecin, nranc akanj˚ œansac. hetewecin irenc œar srteri xor– howrdnerin: Ew ayn Øric sksaÆ, erb nranc hayrer˚ dowrs ekan Egiptacineri erkric, ayn Øric minœew aysØr nranq yet gnacin ew oœ ¸¯ aøaj: Ow es ´ez mØt owˇarkeci im bo– lor Æaøanerin‘ margar¯nerin, owˇarkeci am¯—n Ør, aøawØt kanowx: Sakayn nranq œlsecin in´, nranc akanj˚ œan– sac, ew nranq aweli anhnazand dar´an, qan irenc hayre– r˚: Ays xØsqer˚ dow k’ases nranc, bayc qez œen lsi, dow k˚ kanœes nranc, bayc qez patasxan œen tay: Ow dow k’ases nranc. ¡Sa ayn azgn ¯, or œansac ir T¯r AstÆow ´aynin, oœ ¯l xrat ˚ndownec: Hawatq˚ nowazec, ew ˘æmartow¸iw– n˚ veracaw nra beranic¿: ¡Ktri—r mazerd ow d¯—n netir, ær¸ownqnerd ¸oˇ oˇban, orovhetew T¯r˚ xotanec ow mer–

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27 28

29

7. 30–8. 7 30

31

32

33

34

8

2

3

4

5

6

7

Eremia

1534

ßec ayn azgin, or ays banern ¯r anowm: Ardarew, - asowm ¯ T¯r˚, - Yowdayi ordiner˚ œarow¸iwn arin im aøaj. irenc garæeli astowaÆnerin kargecin im anown˚ kroˇ Tan m¯j, orp¯szi pˇÆen ayn: Naew Enomacineri ´orowm TaŒe¸in bagin kangnecrin‘ irenc tˇanerin ow aˇjiknerin kra– ki m¯j ayrelow hamar, minœdeø aydpisi hraman es nranc œtoweci ew oœ ¯l mtqovs anckacri: Aha ¸¯ inœow galow en Ører, - asowm ¯ T¯r˚, - erb aylews œen asi TaŒe¸i ba– gin kam Enomacineri ´or, ayl‘ SpanowaÆneri ´or ew, teˇ˚ œbawakanacnelow pat˘aøov, ¸aˇowm en katarelow h¯nc TaŒe¸owm: Ayd ßoˇovrdi dier˚ kerakowr piti daønan erknqi ¸øœownneri ew erkri gazanneri hamar, ew mard œi linelow, or halaÆi nranc: Yowdayi erkri qaˇaqneric ew E– rowsaˇ¯mi Œoˇocneric veracnelow em xrax˘anqi ´ayn˚ ew cnÆacoˇneri ´ayn˚, harsi ´ayn˚ ew Œesayi ´ayn˚, orp¯szi erkir˚ daønay anapat¿: ¡Ayn ßamanak, - asowm ¯ T¯r˚, - Yowdayi erkri ¸a– gaworneri oskorner˚ ew nranc iæxanneri oskorner˚, qa– hananeri oskorner˚ ew margar¯neri oskorner˚, naew E– rowsaˇ¯mi bnakiœneri oskorner˚ piti hanen irenc ge– rezmanneric, piti œoracnen arewi tak, lowsni ew bolor astˇeri tak, erknqi ayn bolor zØrow¸iwnneri aøaj, o– ronc sirecin ow Æaøayecin, oronc yetewic ˚n¸acan ew o– ronc apawinecin ow erkrpagecin: Nranq lac ow koÆi œen arßananalow, ayl erkri eresin næawak en linelow, qani or mah˚ nax˚ntrecin ew oœ ¸¯ keanq˚, isk ays œar azgi mnacordnerin, oronq pahpanowel en, am¯n teˇ mnacaÆne– ri het miasin piti artaqsem¿, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚: ¡Ow dow k’ases nranc‘ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Na, or glorwowm ¯, mi¸¯ œi? elnowm, kam na, or æeˇwowm ¯, yet œi? daø– nowm¿: Ard, Erowsaˇ¯mn ayd ßoˇovrdi het inœo?w xotorowec ßpirh xotorowmov. irenc kamakorow¸ean m¯j yamaøecin ow œcankacan dar´i gal: Aka—nj dr¯q ew lsec¯—q. ayd ban˚ œen owzowm xostovanel, mard œkay, or zˇjay ir œarow¸iwn– neri hamar ew asi, ¸¯‘ i—nœ gorÆeci: Aræawoˇ˚ kasecrec ir ˚n¸acq˚, inœp¯s qrtinq mtaÆ ´in ¯ kangnowm xrxnjalis: Ard, arsin ¸øœown˚ erknqowm ßamanaki ir zgacoˇow¸iwnn

1535

Eremia

8. 8–20

owni, vayri ¸øœownner tatrakn ow ÆiÆeønak˚ œen moøanowm irenc veradar´i ßamanak˚, isk im ßoˇovowrd˚ œgitakcec Tiroj Ør¯nqner˚¿: Inœo?w ¯q asowm, ¸¯‘ ¡Menq imastown enq, ew AstÆow Ør¯nqner˚ mer m¯j en¿. aha dra hamar ¯l sowt dowrs ekaw Ør¯nsg¯tneri karg˚, imastownnern amظahar eˇan, zarhowrecin ow partowecin, orovhetew anargecin Tiroj xØsq˚: Nranc m¯j i?nœ imastow¸iwn kay or: Dra hamar ¯l nranc kananc owriænerin piti tam, isk nranc agarakner˚‘ Øtar ßaøangnerin, orovhetew nrancic a– m¯n oq, Œoqric minœew meÆer˚, œaŒic aweli agahow¸iwn ¯ anowm, iwraqanœiwr˚, margar¯ic minœew qahanan‘ anira– wow¸iwn: Im ßoˇovrdi dster v¯rq˚ nranq bowßowm ¯in ar– hamarhanqov ew asowm. ¡Xaˇaˇow¸i!wn ¯, xaˇaˇow¸i!wn¿, minœdeø xaˇaˇow¸iwn œkar: Piti amaœe?n, or pˇÆow¸iwn gorÆecin: Sakayn aydp¯s ¯l amظ ow amaœel œimacan ew mtqnerowm patkaøanq œzgacin, dra hamar ¯l erb irenc patßelow linem, ˚nkaÆneri het piti ˚nknen ew owßaspaø linen, - asowm ¯ T¯r˚: Nranq hawaqelow en irenc berq˚, asowm ¯ T¯r˚, - bayc xaˇoˇ œi lini nranc ayginerowm, oœ ¯l ¸owz‘ nranc ¸zenineri vray, oronc terewn angam piti ¸aŒowi. inœ towel em nranc‘ piti gnay nrancic¿: Isk hima menq inœo?w nstenq. hawaqowec¯—q‘ gnanq mtnenq a– mowr qaˇaqner˚ ew aynteˇ meønenq, qanzi mer T¯r Astow– aÆ˚ lqec mez ew daønow¸ean jowr xmecrec mez. ardarew, meˇq gorÆecinq nra hand¯p: Hawaqowecinq xaˇaˇow¸e– an hamar, bayc barow¸iwn œkar, hawaqowecinq bßækow¸ean hamar, bayc aha tagnap ¯: Danic mez hasaw nra ara– g˚n¸ac erivarneri ´ayn˚. nra nßoygneri xrxnjoci ´ay– nic cncowec oˇj erkir˚: Φoˇ gay ew owti erkirn ir am¯n inœov, nra qaˇaqnern ow bnakiœnerin: ¡Es ahawasik ´ez vray spaniœ Ø´er em ar´akelow, oronc vray ¸ovœow¸iwnner˚ œen nergorÆelow, - asowm ¯ T¯r˚, - ew oronq piti xay¸en ´ez‘ anbowßeli cawer pat˘aøelov ´er tarakowsaÆ srterin¿: Aha ew im ßoˇovrdi dster goyßi ´ayn˚ lswowm ¯ heøawor erk– ric. ¡Mi¸¯ T¯r˚ Sionowm œ¯?, kam aynteˇ ¸agawor œka?y¿: ¡Inœo?w in´ barkacrin irenc kowøqerov ow snoti astowaÆ– nerov¿: Hn´i ßamanakn ancaw, amaøn ancaw, bayc menq

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18 19

20

8. 21–9. 12 21

22

9 2

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

Eremia

1536

œŒrkowecinq: Im ßoˇovrdi dster v¯rqn in´ xortakec, xawareci anyowsow¸eamb, halowmaæ eˇay, inœp¯s Ænndkan˚‘ erkownqic: Mi¸¯ Gaˇaadowm deˇ œi? ˘arwowm, kam aynteˇ bßiæk œka?y. im ßoˇovrdi dster hamar inœo?w bßækow¸iwn œe– ˇaw: O?v k˚ tar im glxin jowr ew im aœqerin‘ artasowqi aˇ– biwrner, or es zØr ow giæer oˇbayi ays ßoˇovrdin ew im ßo– ˇovrdi dster virawornerin: O?v k˚ tar in´ anapatowm mi xˇ˘owk ظewan, or es ¸oˇn¯i im ßoˇovrdin, heøanayi nranic, qanzi bolorn ¯l anxtir ænacoˇ enew anargneri bazmow¸iwn: ¡Nranq larecin irenc lezownern inœp¯s aˇeˇ. stow¸i—wn˚ ew oœ ¸¯ hawatq˚ zØracaw erkri vray, orovhetew nranq œarow¸iwnic œarow¸iwn gnacin ew in´ œ˘anaœecin, asowm ¯ T¯r˚: Iwraqanœiwrd ´er ˚nkerojic zgo—yæ eˇ¯q ew yoys mi— dr¯q ´er eˇbayrneri vray, orovhetew am¯n eˇbayr xabelov xabowm ¯, ew am¯n barekam ˚n¸anowm ¯ nengow¸e– amb: Iwraqanœiwrn aypanowm ¯ ir barekamin, ˘æmartow– ¸iwn œen xØsowm. nranc lezown sovorec sowt xØsel: Nranq zrkanqner en pargewel ew œen dadarel kowtakelowc vaæx vaæxi vray ew nengow¸iwn nengow¸ean vray. nranq œkame– can ˘anaœel in´¿, - asowm ¯ T¯r˚: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm AstowaÆ‘ ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Ahawasik es kra– kov piti halem nranc ew piti Œor´em nranc, orovhetew œarow¸iwnneri pat˘aøov owriæ inœp¯?s varowem im ßoˇo– vrdi dster het: Nranc nengawor lezowner˚ xocotoˇ net en: Nranc berani xØsqer˚ irenc ˚nkeroj het xaˇaˇow– ¸ean masin en xØsowm, isk nranq irenc srtowm ¸ænamow– ¸iwn ownen: Mi¸¯ sranc hamar œe?m patßelow nranc, asowm ¯ T¯r˚, - kam aydpisi azgic es vr¯ßxndir œe?m li– nelow: KoÆec¯—q leøneri vray ew ´a—yn bar´racr¯q anapa– ti blowrneri vray, oˇbac¯—q, orovhetew ancord mardkanc bacakayow¸ean pat˘aøov dranq amayacan ew œen lsowm anasownneri ´ayner˚: Erknayin ¸øœownneric minœew ana– sownner˚ bolor˚ crowecin ow gnacin: Erowsaˇ¯m˚ gerow¸e– an em matnelow ew ayn talow em viæapnerin bnakow¸ean hamar, isk Yowdayi erkri qaˇaqnern aweraÆow¸ean em en– ¸arkelow, aynp¯s or bnakiœner œlinen¿: Ov imastown ayr

1537

Eremia

9. 13–26

¯, ¸oˇ haskanay ays ban˚, ew owm trowaÆ ¯ Tiroj bera– ni xØsq˚, ¸oˇ na mez patmi, ¸¯ inœi— hamar korstean datapartowec erkir˚: Lqowec inœp¯s anapat‘ ancord– ner œlinelow pat˘aøov: Ew T¯rn in´ asowm ¯. ¡Qani or dranq ¸oˇecin im Ør¯nq˚, or drel ¯i nranc aœqi aøaj, ew akanj œdrecin im ´aynin, hetewecin irenc œar srteri ha˘oyqnerin ow ayn kowøqerin, oronc hetewel sovorecrin irenc hayrer˚, dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwn– neri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Ahawasik ayd ßoˇovrdin kerakrelow em vtangov ew xmecnelow em daønow¸ean jowr: Dranc crelow em ayn azgeri m¯j, oronc œ¯in ˘anaœowm o—œ i– renc hayrer˚ ew o—œ ¯l irenq: Dranc vray sowr em ar´akelow, minœew or srov kotorem dranc¿, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚: MtaÆec¯—q ew kanœec¯—q lalakan kananc, or gan, ew mard owˇarkec¯q‘ kanœelow varß eˇeramayreri. ¸oˇ nranq gowßen, ¸oˇ stipen, ¸oˇ oˇban ´ez vray: Φoˇ ´er aœqern artasowq ¸aŒen, isk ´er artewanownqner˚ jowr hosecnen: Sionowm taraÆowec txowr mi ´ayn. ¡Inœp¯!s ¸æowaøacanq ow xist amaœecinq, orovhetew lqecinq erkir˚, ¸oˇecinq mer bnakavayrer˚¿: Kana—yq, lsec¯—q T¯r AstÆow patgam– ner˚, ew ¸oˇ ´er akanjnern ˚nkalen nra berani xØsqer˚: Λer dowstrerin koÆe—l sovorecr¯q, isk kinn ir ˚nkeroj˚ ¸oˇ sovorecni oˇbal, qanzi mah˚ ´er patowhannerov bar– ´racaw ew mtaw ´er erkir˚‘ tneric dowrs‘ manowknerin, isk eritasardnerin hraparakneric jnjelow hamar¿: Ays– p¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Φoˇ mardkanc diakner˚ xaytaøakow– ¸ean Ørinak daønan ´er erkri daæteri eresin. ¸oˇ linen inœp¯s xotn ¯ mnowm hn´oˇic yetoy, ew œi lini m¯k˚, or ayn hawaqi¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Φoˇ imastownn ir imas– tow¸eamb œparÆenay, ¸oˇ hzØrn ir zØrow¸eamb œparÆenay, ew ¸oˇ meÆn ir meÆow¸eamb œparÆenay, ayl parÆecoˇ˚ ¸oˇ ays banov parÆenay‘ imanal ew ˘anaœel in´, ¸¯ es em T¯r AstowaÆ˚, or erkri vray iraw datastan, oˇormow¸iwn ow ardarow¸iwn em anowm, oronq ha˘eli en in´, - asowm ¯ T¯– r˚: Aha galow en Ører, - asowm ¯ T¯r˚, - erb es patßelow em an¸lŒat mnacaÆ bolor ¸lŒatowaÆnerin‘ Egiptosin ew Yowdayi erkrin, edomacinerin ow amonacinerin, mova–

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25 26

10. 1–14

Eremia

1538

bacinerin ew eresnern aÆilaÆ bolor anapatabnaknerin: E¸¯ bolor azgern an¸lŒat en marmnov, apa Isray¯li oˇj townn an¸lŒat ¯ ir srtov¿: 10 2

3

4

5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

O—v Isray¯li town, lsi—r Tiroj patgamner˚, or qez en owˇˇowaÆ: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Mi— sovor¯q gnal he¸anosneri ˘anaparhnerov ew mi— zarhowr¯q erknqi næanneric, oroncic nranq en vaxenowm: He¸anosneri bo– lor kowøqer˚ snoti baner en‘ antaøic ktrowaÆ Œayt, hiwsneri ´eøqi gorÆer, arÆa¸ov ew oskov zardarowaÆ ´owlaÆoy baner: Mowr˘erov ew gamerov amracrel en dranq, or œæarßowen. yˇkowaÆ arÆa¸ en, Φarsisi banowaÆ ar– Æa¸ ew oski‘ berowaÆ MemŒa¸ayic: Oskerœi ´eøq˚ ˘ar– tar varpeti gorÆ ¯ katarel. kapoyt ow Æirani en hagcnowm nranc, bayc nranq œen karoˇ gnal, ayl p¯tq ¯ bar´owelov tarowen. otqov mi qayl ¯l œen Œoxi, oœ ¯l i– renq irenc karoˇ en bar´ranal ayn bani vray, orov ta– nowm en: Mi— vaxec¯q nrancic, orovhetew œarow¸iwn œen anowm, bayc barow¸iwn ¯l œkay nranc m¯j: Qez nman oœ oq œkay, T¯—r, meÆ es dow ew meÆ ¯ qo anown˚ zØrow¸eamb: O?v œi erknœi qeznic, azgeri— Φagawor, da qez ¯ miayn va– yel, qanzi bolor he¸anos imastownneri ew nranc bolor˚ ¸agaworneri m¯j o?v ¯ qez nman: Φoˇ miangamic ayrow– en, ¸oˇ sataken srter˚ snoti astowaÆneri, orovhetew dranq Œayt en, Φarsisic berowaÆ ˚ntir arÆa¸ ew oski‘ SoŒa¸ayic: Dranq bolor varpetneri ew oskeriœneri ´eø– qi gorÆn en. dranc kapowtak ow Æirani zgestner˚ bolor˚ hnaramit varpetneri gorÆn en: Isk mer T¯r AstowaÆ˚ ˘æmarit ¯, kendani AstowaÆ ¯ ew yawitenakan Φagawor: Nra barkow¸iwnic erkir˚ k˚ æarßowi, azger˚ œen dimanay nra barkow¸ean˚: Aysp¯s k’as¯q nranc. ¡Ayn astowaÆ– ner˚, oronq erkinqn ow erkir˚ œen steˇÆel, korœelow en erk– ric ew ays erknqi takic¿: T¯rn ¯, or ir zØrow¸eamb steˇ– Æec erkir˚, ir imastow¸eamb hastatec tiezerq˚ ew ir han˘arov taraÆec erkinq˚: Ir ´aynn ar´akelis‘ na er– kinq˚ lcnowm ¯ jreri aøatow¸eamb, erkri Æayreric amper ¯ bar´racnowm, ir Œaylatakowmnern an´rewneri veraÆowm, hoˇmer ¯ hanowm ir ætemaranneric: Am¯n mard, gitow¸iw–

1539

Eremia

10. 15–11. 4

nic zrkowaÆ, apowæ dar´aw, irenc ar´anneri pat˘aøov bolor oskeriœnern amظahar eˇan, orovhetew sowt baner ´owlecin, ew nranc m¯j æownœ œkay. snoti ow xab¯akan gor– Æer en dranq: Erb nranc aycelow¸ean gnan, nranq kors– tean en matnowelow: Sakayn aydpisin œ¯ Yakobi baßin˚. nra baßin˚ Na ¯, ov steˇÆec amenayn inœ, ori ßaøangow– ¸ean æaøawiˇn ¯ Isray¯l˚, ew nra anown˚ ZØrow¸iwnneri T¯r ¯: O—v dow, or bnakwowm es ˚ntrealneri m¯j, heøowneric hawaqi—r qo zØrow¸iwn˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es ne– ˇow¸iwnn ibrew xoœ˚ndot qar em dnelow ayd erkri bnakiœne– ri otqeri tak ew halaÆelow em nranc, or œgtnowen¿: Va!y qo korÆanowmin, qanzi cawali en qo v¯rqer˚. isk es asowm em. ¡Ardarew h¯nc dranq en im v¯rqer˚, or vi˘akowecin in´. xorann im xortakowec, veracaw, im vrani bolor varagoyrner˚ qandowecin, im ordinern ow hØter˚ oœ mi teˇ œen erewowm. aylews œkay im xorani teˇ˚, œkay ew im varagoyrneri teˇ˚¿: Hoviwner˚ xelqi œekan ew Tiroj˚ œŒntøecin, dra hamar ¯l bolor hØter˚ œ˘anaœecin nranc ow cirowcan eˇan: Bظaber ´ayn ¯ galow ew meÆ dˇrdowm‘ hiwsisi erkric, orp¯szi Yowdayi erkri qaˇaqnern awera– Æow¸ean en¸arki ew dar´ni jaylamneri kayan: Gitem, T¯—r, or mardow owˇin irenic kaxowaÆ œ¯, ayr mardn i vi– ˘aki œ¯ tnØrinelow ir ˘anaparhi yajoˇow¸iwn˚: Xrati—r mez, T¯—r, bayc ardarow¸eamb ew oœ ¸¯ casmamb, or mez sa– kawa¸iw œdar´nes: Qo barkow¸iwn˚ ¸aŒir he¸anosneri— vray, oronq œen ˘anaœowm qez, ew ayn azgeri vray, oronq œ˘anaœecin qo anown˚, orovhetew nranq yØæotecin Yako– bin, spaøecin nran, vax˘ani hascrin nranew awerecin nra arØtavayrer˚:

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

Eremiayin owˇˇelov ir xØsq˚‘ T¯rn asowm ¯. ¡Lsec¯—q ays 11, 2 owxti payman˚ ew yaytnec¯—q Yowdayi erkri mardkanc ow Erowsaˇ¯mi bnakinœnerin: Ew k’ases nranc. aysp¯s ¯ a– 3 sowm T¯r AstowaÆn Isray¯li. ¡Φoˇ aniÆeal lini ayn mard˚, or˚ œi ˚ndowni ays owxti payman˚, or awandel em ´er hay– 4 rerin ayn Ør˚, erb nranc hanowm ¯i Egiptacineri erkric‘ erka¸¯ hnocic. asowm em. ’ Aka—nj dr¯q im ´aynin ew, inœ or patowirem ´ez, katarec¯—q ˚st amenayni, ow dowq im ßoˇo–

11. 5–16 5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Eremia

1540

vowrd˚ k˚ lin¯q, isk es‘ ´er AstowaÆ˚¿: K˚ hastatem im erdowm˚, or erdoweci ´er hayrerin‘ talow nranc ayn erkir˚, or˚, inœp¯s ew aysØr, meˇr ow ka¸ ¯ bxecnowm¿: Patasxa– neci ew asaci. ¡Ayo—, T¯—r, ¸oˇ aydp¯s lini¿: Ew T¯rn in´ asac. ¡Ayd bolor xØsqer˚ yaytarari—r aydteˇ, Yowdayi erkri qaˇaqnerowm ow Erowsaˇ¯mic dowrs ew asa—. ¡Lsec¯—q ays owxti patgamner˚ ew katarec¯—q dranq¿: ff¯? or ayn Ør˚, erb es nranc haneci Egiptacineri erkric, ow min– œew aysØr, am¯n aøawØt kanowx, ´er hayrerin xstagoyns xrateci ew asaci. ’ Aka—nj dr¯q im ´aynin¿, bayc nranq œlsecin: Akanjner˚ æowø towecin ew bolor˚, irenc yØßar srtov, gnacin d¯pi œariq˚: Ew orovhetew inœ or patowi– reci nranc anel‘ œarecin, im ays owxti bolor xØsqer˚ k˚ katarem nranc nkatmamb¿: Ew T¯rn in´ asac. ¡Yowda– yi erkri mardkanc ew Erowsaˇ¯mi ayd bnakiœneri m¯j teˇ ¯ gtel œaramtow¸iwn˚: Nranq dar´ katarecin d¯pi i– renc naxahayreri meˇqer˚, oronq œ¯in kamenowm hetewel im xØsqerin: Ahawasik nranq gnowm en Øtar astowaÆne– ri yetewic, orp¯szi Æaøayen nranc: Isray¯li town˚ ew Yow– dayi town˚ xaxtecin im owxt˚, or kapel ¯i nranc hay– reri het¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Ahawa– sik es œariq k˚ berem nranc vray, oric œpiti karoˇanan dowrs gal: In´ en kanœelow, bayc œem lselow nranc: Yowdayi erkri qaˇaqnern ow Erowsaˇ¯mi bnakiœner˚ k˚ gnan, k˚ kanœen irenc astowaÆnerin, oronc xownk ¯in Æxowm, bayc nrancic Œrkow¸iwn œi linelow irenc dßbaxtow¸ean ßama– nak: Qo astowaÆner˚, Yowdayi— erkir, ¸owov aynqan ¯in, orqan qo qaˇaqner˚, ew ˚st Erowsaˇ¯mi Œoˇocneri ¸owi, amظi baginner ow seˇanner kangnecriq‘ Bahaˇin xownk Æxelow hamar: Isk dow mi— aˇØ¸ir ayd ßoˇovrdi hamar, xndranqnerov mi— aˇaœir ow paˇatir dranc hamar, o– rovhetew erb irenc dßbaxtow¸ean ßamanak kanœen in´‘ es œpiti lsem: Im sireli ßoˇovrdi masin em asowm, qan– zi na im ta˘ari nersowm pˇÆow¸iwn gorÆec: Mi¸¯ aˇØ¸q˚ ew zoheri mis˚ qeznic k˚ veracne?n qo œariqner˚, kam ¸¯ drancov dow k˚ Œrkowe?s: T¯r˚ qo anown˚ geˇates ow var– sawor ´i¸eni koœec: Nranc ¸lŒatow¸ean ´aynic dow meÆ

1541

Eremia

11. 17–12. 6

neˇow¸ean m¯j es. anp¯tqacan qo oster˚: ZØrow¸iwnneri T¯r AstowaÆ˚, or qez tnkec, Isray¯li tan ew Yowdayi tan œarow¸iwnneri pat˘aøov spaønac patßel qez. nranq i– re—nq irenc arecin da, orovhetew in´ barkacnelow hamar Bahaˇi—n xnkarkecin¿: T¯—r, ˘anaœe—l towr in´, ew es k˚ ˘anaœem. ayn ßamanak k˚ tesnem nranc gorÆer˚: Es, ib– rew anmeˇ mi gaø, orin mor¸elow en tanowm, œimacay, or im masin œar xorhowrd en arel ew asowm en. ¡Ek¯q oœnœacnenq Æaøn ir ptˇov ew nran jnjenq oˇjeri erkric, ¸oˇ nra anownn aylews œyiæowi¿: ZØrow¸iwnneri— T¯r, dow, or ardar es varwowm, qnnowm es erikamnern ow srter˚, ¸oˇ es tes– nem, or vr¯ßxndir es linowm nrancic, qanzi qe—z yan´neci im dat˚: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm Ana¸o¸i mardkanc masin, oronq qo an´n en Œntøowm‘ aselov. ¡Mez hamar mi— margar¯acir, apa ¸¯ oœ k˚ meønes mer ´eø– qov¿: Aha ¸¯ inœow aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Ahawasik es piti patßem nranc. nranc eritasard– ner˚ srov piti spanowen, ew tˇanern ow aˇjikner˚ sovic piti vax˘anowen: Nrancic oœ oq œi mnalow, orovhetew A– na¸o¸i bnakiœnerin œariq em berelow ayn tarin, erb gam nranc patßelow¿:

17

18 19

20

21

22

23

Ardar es dow, T¯—r, bayc es im dat˚ p¯tq ¯ paætpanem 12 ow im irawownqi masin xØsem. inœp¯?s ¯, or ambariætneri bønaÆ gorÆer˚ yajoˇwowm en, ew bolor nranq, ovqer arha– marhowm en ow anargowm, erjanik dar´an: Tnkecir nranc, 2 ew nranq armat gcecin, ordiner ownecan, ptowˇ towecin: Dow, T¯—r, nranc æowr¸erin es, sakayn heøow es nranc srte– ric: Dow, o—v T¯r, gites in´, tesar in´ ew qo aøaj Œor– 3 ´ecir im sirt˚. hawaqi—r nranc inœp¯s mor¸elow oœxar ew, erb nranc spanow¸ean Ør˚ gay, zohaberi—r nranc: Er– 4 kir˚ minœew e?rb p¯tq ¯ sowg pahi, ow xotn amenowreq œo– ranay: Anasown ow ¸øœown kotorowecin erkri bnakiœneri œarow¸iwnneri pat˘aøov, orovhetew asacin, ¸¯‘ ¡Astow– aÆ œi tesni mer ararqner˚ ¡: Qo otqer˚ vazowm en, bayc 5 qez piti lqen, ¯l inœp¯?s piti mrces ´iaworneri het: Ew hima ays xaˇaˇ erkri? vray es yoysd drel. isk i?nœ es ane– low, erb Yordanan get˚ bar´ranay, qani or qo eˇbayr– 6

12. 7–13. 4

7 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

13 2

3, 4

Eremia

1542

nern ow qo hØr town˚‘ nra—nq angam daw niw¸ecin qo d¯m, nra—nq ¯l aˇaˇak bar´racrin qo yetewic ew kowtakowecin qo glxin: Mi— hawata nranc, orovhetew œaraxØsowm en qo masin: Es lqeci im town˚, ¸oˇeci im ßaøangow¸iwn˚ ew im hogow sireliin toweci ir ¸ænamineri ´eøq˚: Im ßa– øangow¸iwnn in´ hamar dar´aw anapati aøiwÆ, ir ´aynn in´ vray bar´racrec, dra hamar ¯l ateci nran: Mi– ¸¯ im ßaøangow¸iwnn in´ hamar borenow o?rj ¯ linelow kam nran ærjapatoˇ qaran´a?w. ærjec¯—q, hawaqec¯—q anapa– ti bolor gazannerin, or gan ayn owtelow: Bazowm hoviw– ner apakanecin im aygin, otnatak towin im baßin˚, im cankali daæt˚ xopan anapat dar´rin. ayn en¸ar– kowec aweri ow apakanow¸ean: Oˇj erkirn im pat˘aøov qayqayowec ow qandowec, orovhetew im srtin mØt œhamare– ci partahatoyc linel, ew œkay m¯k˚, ori sirt˚ cawi dra hamar: ΦæowaøacaÆ‘ mardik ancan anapati bolor ˘a– naparhnerov, qanzi erkri mi Æayric minœew miws˚ Tiroj sowrn ¯ maæowm, oœ mi marmni hamar hangist œkay: Coren caneciq, sakayn Œowæ ¯q hn´elow, ew ´er andastanner˚ Øgowt œen talow ´ez: Λer hpartow¸iwnn amظanqi ¯ Œo– xowelow ayn naxatinqic, or krelow ¯q Tiroj aøaj: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ bolor œar harewanneri masin, oronq ´eøq en meknowm im ßaøangow¸ean˚, or baæxeci Isray¯li im ßo– ˇovrdin. ¡Ahawasik es nranc heøacnelow em irenc erkric, Yowdayi town˚ ews hanelow em nranc mijic: Bayc nranc artaqselowc yetoy es noric piti daønam ow g¸am nranc ew iwraqanœiwrin bnakecnem ir ßaøangow¸ean m¯j, am¯n m¯kin‘ ir erkrowm: Ew e¸¯ nranq law sovoren im ßoˇovrdi ˘anaparh˚, erdowen im anownov, ¸¯ kendani ¯ T¯r˚, inœp¯s or sovorecrin im ßoˇovrdin erdowel Bahaˇin, apa nranq k˚ hastatowen im ßoˇovrdi m¯j: Isk e¸¯ dar´i œgan, es k˚ jnjem ayd azgin, korstean matnelov‘ k˚ veracnem nranc¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Gna— qez hamar ´e—øq ber ktaw¯ gØti, Œa¸a¸i—r m¯jqid, bayc jri mijov œancnes¿: Hete– welov Tiroj xØsqin‘ es ´eøq beri mi gØti ow Œa¸a¸eci m¯jqis: T¯r˚, krkin xØsqn in´ owˇˇelov, asac. ¡Ayd gØ–

1543

Eremia

13. 5–17

tin, or ´eøq berecir, hani—r qo m¯jqic, ver kac gna— EŒ– rati aŒ˚ ew da ¸aqcro—w aynteˇ‘ ßayøi mi qari xoøoœowm¿: Ow es gnaci ew ayn ¸aqcri EŒrati aŒin, inœp¯s pat– owirel ¯r in´ T¯r˚: Ew aha æat Ører anc T¯rn in´ asac. ¡Ver kac gna— EŒrati aŒ˚ ew vercro—w ayn gØtin, or˚ hramayeci qez aynteˇ ¸aqcnel¿: Gnaci EŒrat geti a– Œ˚, Œoreci ew vercri gØtin aynteˇic, owr ayn ¸aˇel ¯i. bayc, aha, gØtin Œtel ¯r ew oœ mi bani pitani œ¯r: T¯r˚, xØsqn in´ owˇˇelov, asac. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aydp¯s ¯l apakanelow em Yowdayi erkri hpartow¸iwn˚ ew Erowsa– ˇ¯mi hpartow¸iwn˚, qaˇaqn ow im œar ßoˇovrdin, oronq œ¯in owzowm akanj dnel im xØsqerin, oronq gnowm en irenc œar srteri cankow¸eamb, ˚n¸anowm en Øtar astowaÆne– ri yetewic, orp¯szi Æaøayen nranc ew erkrpagen. nranq piti daønan ayd gØtow p¯s, or˚ oœ mi bani pitani œ¯: Inœp¯s or gØtin patowm ¯ mardow m¯jq˚, aydp¯s im æowr– j˚ pateci Isray¯li ayd amboˇj town˚ ew Yowdayi amboˇj town˚, - asowm ¯ T¯r˚, - orp¯szi nranq in´ hamar daø– nan anowani ßoˇovowrd ew parÆanq ow Œaøq. bayc nranq œlsecin in´¿: ¡Ayd ßoˇovrdin k˚ yaytnes naew heteweal patgam˚. aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. ¡Am¯n mi tik ginov p¯tq ¯ lcowi: Ew e¸¯ aynp¯s lini, or qez a– sen, ¸¯‘ ’ Mi¸¯ menq œe?nq haskanowm ow œgite?nq, or am¯n mi tik ginov piti lcowi¿, apa k’ases nranc. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es aydp¯s piti lcnem ow harbecnem ayd erkri bolor bnakiœnerin ew ¸agawornerin‘ Daw¸i or– dinerin, oronq nstowm en nra a¸oøin, qahananerin ow margar¯nerin, Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi bolor bnakiœ– nerin: Crelow em dranc‘ mardn ir eˇbØr, hayrn ir za– wakneri het miasin, - asowm ¯ T¯r˚. - œem g¸alow ew œem xnayelow, aøanc oˇormelow‘ dranc bnajnjelow em¿: Lsec¯—q, ownkndi—r eˇ¯q ew mi— hpartac¯q, qanzi T¯r˚ xØsec: Λer T¯r AstÆown Œa—øq tow¯q, qani deø xawar˚ œi patel, ew ´er otqer˚ xawar leøneri vray œen say¸aqel: Loys piti aknkal¯q, isk aynteˇ mahowan stowerner en. ´ez dnelow en xawari m¯j: Ew e¸¯ œls¯q nran, daønow¸iwnic ´er ho– gow xorqowm lac piti lin¯q, arcownq˚ piti xeˇdi ´ez, ´er

5 6

7

8 9

10

11

12

13

14

15 16

17

13. 18–14. 7

18

19

20

21

22

23

24 25 26

27

14 2

3

4

5

6 7

Eremia

1544

aœqeric artasowq piti ¸aŒowi, qanzi korÆanowec Tiroj hØt˚: Φagaworin ow bønakalnerin asac¯—q. ¡Xonarhow¯—q ow getni—n nstec¯q, qanzi ´er Œaøqi psakn ˚nkaw ´er glowxneric: Harawi koˇmi qaˇaqner˚ Œakowecin, ew oœ oq œkay, or bac ani. Yowdayi erkirn amboˇjap¯s gerowec, spaøowec liovin¿: ¡Bar´racro—w qo aœqer˚, Erowsaˇ¯—m, ew nayi—r hiwsisic yar´akowoˇnerin. o?wr ¯ ayn hØt˚, or trowec qez, qo Œaøawor oœxarnern o?wr en: Erb qeznic pahanjen, ayn ßamanak i?nœ patasxan es talow. dow inqd sovorec– rir nranc, or iæxen qez vray: Mi¸¯ qez erkownqi cawer˚ œe?n bønelow, inœp¯s Ænndkan knoj˚: Ew e¸¯ qo srtowm ases‘ ¡Inœo?w patahec ays ban˚ in´ het¿, apa da eˇaw qo ba– zowm anirawow¸iwnneri pat˘aøov, qani or qo qˇancqner˚ bacowecin qo yetewic‘ xaytaøakelov qez: Φ¯ or hndik˚ Œoxi ir maæk˚, ˚n´aøiwÆ˚‘ ir xaytowcner˚, dowq ¯l k˚ ka– roˇanaq barow¸iwn anel, dowq, or sovorel ¯q œariq gorÆel: Es crelow em nranc‘ anapatowm hoˇmakoÆ xøiwi nman: In´ œhawanelowd hamar ayd ¯ qo masn ow baßin˚, qanzi moøacar in´ ew yoysd drecir sowt astowaÆneri vray: Es piti merkacnem qo yetew˚‘ Œeæd qaæelov qo glxin ow e– resin, or erewan qo amظoyq˚, qo ænow¸iwnn ow vrnjiwn˚, dow, or qo poønkow¸eamb xor¸acar in´nic: Es tesay qo garæeli ararqner˚ baginnerowm ow andastannerowm: Va!y qez, Erowsaˇ¯—m, or im yetewic galov‘ œes maqrowelow: Minœew e?rb es aydp¯s mnalow¿: Tiroj xØsq˚, or na asac Eremiayin eraæti masin: ¡Sowg mtaw Hr¯astan˚, nra døner˚ mnacin ¸aŒowr, xa– war˚ patec erkir˚, ew Erowsaˇ¯mn aˇaˇak bar´racrec: Nranc meÆameÆnern irenc eritasardnerin jri owˇarke– cin. nranq ekan jrhorner˚ ew jowr œgtan. irenc aman– ner˚ datark yet berecin: Amaœecin ow amظahar ÆaÆke– cin irenc glowxner˚: ErkragorÆow¸iwn˚ dadarec, orovhe– tew hoˇn aøanc an´rewi mnac. mæaknern amظahar eˇan, ÆaÆkecin irenc glowxner˚: Handowm eˇnikner˚ ´ag Æne– cin, sakayn ¸oˇecin irenc ´agerin, orovhetew bowsaka– now¸iwn œkar. ciøer˚ daæterowm viæapneri p¯s Ød ÆÆecin, nranc aœqer˚ dowrs ˚nkan, orovhetew xot œkar¿: Φ¯p¯t

1545

Eremia

14. 8–18

mer meˇqer˚ kangnecin mer d¯m, bayc dow, T¯—r, varowi—r ya– nown qo anowan: Bazowm en mer meˇqer˚ qo aøaj. meˇq enq gorÆel qo hand¯p, o—v yoysd Isray¯li: T¯—r, neˇow¸ean ßamin Œrki—r mez: Inœo?w erkri vray pandxti p¯s eˇar kam erkri mi bnakœi p¯s, or ir ijewann ¯ veradaønowm: Mi¸¯ dow qnaÆ mi ma?rd es, kam mi a?yr, or zowrk ¯ Œrke– low karoˇow¸iwnic: Bayc dow, T¯—r, mer m¯j es, ew qo anow– n˚ drowaÆ ¯ mez vray, mi— moøacir mez: Aysp¯s ¯ asowm T¯rn ayd ßoˇovrdin. ¡Aydp¯s sirecin nranq ¸aŒaøel ow irenq irenc œxnayecin¿. ew AstowaÆ bareha˘ œeˇaw nranc hand¯p. ayßm piti yiæi nranc anirawow¸iwnner˚ ew piti patßi nranc irenc meˇqeri hamar: T¯rn in´ asowm ¯. ¡Ayn ßoˇovrdin bariq anelow hamar mi— aˇØ¸ir: E¸¯ Æom ¯l pahen, es œem lselow nranc xndranqner˚. e¸¯ oˇjak¯zner ow zoher matowcen, dran ¯l ha˘ow¸iwn coyc œem talow. srov, sovov ow mahov piti spaøem nranc¿: Isk es asowm em. ¡O—v dow, or T¯r AstowaÆ es, aha margar¯nern asowm en nranc, ¸¯‘ ¡Sowr œ¯q tesnelow, sov œi linelow ´er m¯j, qanzi ˘æmartow¸iwn ow xaˇaˇow¸iwn piti ænorhowen erkri ew ayd teˇi vray¿: T¯rn in´ asowm ¯. ¡Margar¯nern im anownov sowt margar¯ow¸iwn en anowm. es o—œ owˇarkel em nranc, o—œ patow¯r em towel nranc ew o—œ ¯l xØsel em nranc het. nranq ´ez margar¯anowm en sowt tesilner, snoti gowæakow¸iwn– ner ow hmayow¸iwnner ew irenc srti cankow¸iwnner˚¿: Dra hamar T¯rn aysp¯s ¯ asowm margar¯neri masin. ¡Nranq margar¯ow¸iwn en anowm im anownov, bayc es œem owˇarkel nranc, oœ ¯l patowirel em nranc, or asen, ¸¯‘ ¡Sowr ow sov œpiti lini ays erkrowm¿: Mahowan qayqayiœ hiwandow¸eamb ew srov ow sovov piti oœnœanan ayd margar¯ner˚, naew ayn ßoˇovowrd˚, ori hamar nranq margar¯anowm en. nranq sric ow sovic ˚nkaÆ piti mnan Erowsaˇ¯mi ˘anaparhne– rin, ¸¯— nranq, ¸¯— nranc kanayq ew ¸¯— nranc ordinern ow dowstrer˚. ew nranc ¸aˇoˇ œpiti lini. irenc œarow¸iwnn irenc vray piti ¸aŒem: K’ases nranc naew ays xØs– q˚. ¡ZØr ow giæer ´er aœqeric artaso—wq ¸aŒec¯q, ew ¸oˇ verj œlini dran, qanzi im ßoˇovrdi koys aˇjik˚ meÆ ko– toraÆi, amenacawagin harowaÆneri en¸arkowec: Daæt

8

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

14. 19–15. 7

19

20

21

22

15 2

3

4

5

6

7

Eremia

1546

em dowrs galis‘ ew aha sric viraworowaÆner, qaˇaq em mtnowm‘ ew aha sovic tanjowoˇner, orovhetew margar¯n ow qahanan gnacin irenc œ˘anaœaÆ erkir˚¿: Mi¸¯ i– spaø ere?s ¸eqecir Yowdayi erkric, kam nranic bolorovin heøaca?w qo hogin. inœo?w aynp¯s harowaÆecir mez, bßækow– ¸iwn œlini mez hamar: Xaˇaˇow¸iwn aknkalecinq, bayc ba– ri ban œkatarowec, spasecinq bßækow¸ean ßamin, bayc aha xøovow¸iwn eˇaw: T¯—r, gitakcecinq mer meˇqer˚ ew mer hayreri anirawow¸iwnner˚, qanzi meˇq gorÆecinq qo aøaj: Qo anowan hamar meˇmi—r barkow¸iwnd, korstean mi— matnir qo Œaøqi a¸oø˚. yiæi—r, mi— xzir qo owxt˚, or kapel es mez het: He¸anosakan kowøqeri m¯j ka?y ardeØq mi kowøq, or an´rew beri, kam ¸¯ karo?ˇ ¯ erkinq˚ inqn iren heˇeˇ teˇal. ayd anoˇ˚ mi¸¯ dow inqd œe?s, o—v T¯r AstowaÆ mer, ew menq qez vray enq dnowm mer yoys˚, qanzi dow es ayd am¯n˚ katarowm: T¯rn in´ asowm ¯. ¡E¸¯ Movs¯sn ow Samow¯ln isk im di– mac kangnen, es hogov ayd ßoˇovrdi het œem lini. ayd ßoˇovrdin heøo—w vanir in´nic, ¸oˇ heøana—: Ew e¸¯ pa– tahi, or harcnen qez‘ o?wr gnanq, k’ases nranc. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ovqer mahowan hamar en‘ ¸oˇ gnan d¯pi mah, ovqer sri hamar en‘ d¯pi sowr, ovqer sovi hamar en‘ d¯pi sov, isk ovqer gerow¸ean hamar en‘ d¯pi gerow¸iwn¿: Es nrancic vr¯ß lowÆelow hamar piti dimem œors mijoci, - a– sowm ¯ T¯r˚. - srin‘ spanelow hamar, ænerin‘ pataøotelow hamar, erknqi ¸øœownnerin ew erkri gazannerin‘ yØæotelow ew oœnœacnelow hamar: Yowdayi erkri ¸agawor Ezekia– yi ordi Manas¯i pat˘aøov ew ayn ameni pat˘aøov, or na katarec Erowsaˇ¯mowm, nranc piti matnem aæxarhi bolor ¸agaworow¸iwnneri tanjanqin: O?v k˚ xnayi qez, Erowsaˇ¯—m, kam o?v k˚ trtmi qez hamar, ew kam o?v k˚ daø– nay d¯pi qez‘ harcnelow qo xaˇaˇow¸ean masin, qanzi dow eres ¸eqecir in´nic, - asowm ¯ T¯r˚, - ew yet es gnalow: Im ´eøq˚ piti erkarem qez vray ew piti korÆanem qez: Aylews nranc œem lsi, piti crem ow sŒøem nranc. im ßo– ˇovowrdn anzawak mnac dønerin, orovhetew es korcri im ßoˇovrdin‘ nranc œarow¸ean pat˘aøov, qani or nranq

1547

Eremia

15. 8–21

œowˇˇowecin: Nra œariqnern aweli bazmacan im æowrj˚, qan Æovi awaz˚: E—w nranc vray, e—w irenc mØr vray æarße– ci eritasardnerin: MijØr¯in nranc æowrj˚ ¸ænamow¸iwn gceci. yankarÆaki doˇ ow tagnap ekaw: Na, or eظ˚ zawak ¯r Ænel, zrkanqneri matnowec, nra hogin nowaˇec. mijØr¯in nra arew˚ mayr mtaw. amظn ow naxatinqn en patel nran: Nranc mnacordnerin irenc ¸ænamineri aœqi aøaj sri piti matnem¿, - asowm ¯ T¯r˚: Va!y in´, va!y in´, ma—yr im. ibrew o?wm Ænecir in´. ibrew mi mardo?w, orin erk– rowm amenowreq dataŒetel en, qaæqæel dataran: O—œ es em inœ-or ban partq, o—œ ¯l owriæn ¯ in´ orew¯ ban partq, bayc in´ aniÆoˇneric im owßn spaøowec: Φoˇ or nranq yajoˇow¸iwn gtnen bari baneri m¯j, T¯—r, ¸¯p¯t nranc Œor´ow¸ean ßamin kam nranc neˇow¸ean ßamanak es im ¸ænamineri hand¯p bariq œem gorÆel: Erka¸i zØrow¸iw– n˚ karo?ˇ ¯ ˘anaœowel, isk qo zØrow¸iwn˚ qaˇaqi pˇn´¯ parspi zØrow¸ean p¯s ¯: ¡Bolor meˇqerid pat˘aøov qo erkri bolor sahmannerowm qo gan´er˚, ibrew Œrkanq, ta– low em Øtarnerin: Qez Æaøayecnelow em qo ¸ænaminerin mi erkrowm, or dow œgites, qanzi im barkow¸iwnic krak ¯ vaøwowm, or borboqowelow ¯ ´ez vray: Dow gites, T¯—r, yi– æi—r in´, T¯—r, ayceli—r in´, Œrki—r in´ im ¸ænamineric. in´ hamar mi— owæacir, gitci—r, qez hamar orqa!n naxatinq kreci qo xØsqern arhamarhoˇneric: Meøcro—w nranc, ew qo xØsqn in´‘ owraxow¸iwn ew im srti hamar cnÆow¸iwn k˚ lini, qanzi qo anown˚ in´ vray ¯ drowaÆ, o—v Amenakal T¯r AstowaÆ: flaˇr anoˇneri het atean œnsteci, ayl erkiwˇ krelov qeznic‘ nstowm ¯i aøan´in, orovhetew daønow¸eamb ¯i lcowaÆ: Inœo?w nranq, or in´ trtmow¸iwn en pat˘a– øowm, zØranowm en, isk im v¯rqern ahawor en. inœp¯?s piti bßækowem: ffioxoweci ow veraÆoweci anham jri, ori nkat– mamb œkay hawat: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡E– ¸¯ noric dar´i gas, qez k˚ patsparem, ew im aœqi aøaj k’apres. ow e¸¯ anargi mijic dowrs hanes patowakan˚, k˚ lines inœp¯s im beran˚, ow e¸¯ nranq veradaønan d¯pi qez, ew oœ ¸¯ dow noric daønas d¯pi nranc, es qez ktam ayd ßoˇovrdin ibrew pˇn´¯ amowr parisp. nranq piti

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

15. 22–16. 11

22

16, 2 3

4

5

6

7

8 9

10

11

Eremia

1548

køowen qez het, bayc œen karoˇanay sasanel qez, qanzi es qez het em‘ qez Œrkelow ew pahpanelow hamar, - asowm ¯ T¯r˚, - es qez k’azatem œar ´eøqeric, qez k˚ Œrkem ßant ´eøqeric¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆn Isray¯li: T¯r˚ xosec in´ het aselov‘ ¡Qez hamar kin mi— aønir, ew aydteˇ ¸oˇ qez tˇaner ow aˇjikner œÆnowen¿, qan– zi T¯rn aysp¯s ¯ asowm ayn ordineri ow dowstreri ma– sin, or piti Ænowen aydteˇ, naew nranc mayreri masin, or piti Ænen nranc, inœp¯s ew nranc hayreri masin, or ayd erkrowm piti ownenan nranc: ¡Nranq hiwandow¸e– amb piti hiwÆowen ow meønen. lac ow koÆi œen arßananalow ew oœ ¯l ¸aˇman, ayl erkri eresin piti xaytaøakowen. srov piti ˚nknen ow sovic spaøowen, isk nranc diakner˚ erknqi ¸øœownnerin ew erkri gazannerin ker piti daø– nan¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Nranc hamar lac mi— linir, nranc hamar oˇb ow koÆi mi— gna ew oœ ¯l nranc vray sowg pahir, orovhetew im xaˇaˇow¸iwn˚, oˇormow¸iwnn ow g¸ow– ¸iwn˚ yet em vercrel ayd ßoˇovrdic, - asowm ¯ T¯r˚: Φ¯— meÆer˚ ew ¸¯— Œoqrer˚ piti meønen ayd erkrowm. nranc hamar œen koÆelow, nranc hamar ariwnbzik œen linelow ew mazer˚ œen Œetelow. nranq laci œen arßananalow ew oœ ¯l ¸aˇman: Nranc sgoy hac˚ meønoˇi vray mxi¸arow¸ean hamar ktroˇ œi linelow, ew oœ ¯l nra hØr ow mØr yiæatakin mxi¸arow¸ean baßak en xmelow: Nranc het kerowxowmi nstelow hamar xnjoyqi town mi— mtnir¿. qanzi aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Ahawasik im aœqi aøaj ew ´er isk Ørerowm aydteˇic k˚ veracnem ´ayn˚ cnÆow¸ean ew ´aynn owraxow¸ean, ´ayn˚ Œesayi ew ´ayn˚ harsi: Ew erb patahi, or ayn ßoˇovrdin pat– mes ays bolor patgamneri masin, ow qez asen‘ ¡Ayd bolor meÆ œariqneri hamar T¯rn inœo?w xØsec mer d¯m, i?nœ ani– rawow¸iwn kay mer m¯j kam i?nœ meˇq, or meˇanœaÆ lin¯inq mer T¯r AstÆow aøaj¿, - apa k’ases nranc. ¡Orovhe– tew ´er hayrer˚ lqecin in´, - asowm ¯ T¯r˚, - ew gnacin Øtar astowaÆneri yetewic, Æaøayecin nranc, erkrpage– cin nranc, isk in´ ¸oˇin ew im Ør¯nq˚ œpahecin: Bayc dowq aynqan anzgam eˇaq‘ katareciq awelin, qan ´er hayrer˚.

1549

Eremia

16. 12–17. 4

ahawasik dowq iwraqanœiwrd in´ œlselow hamar ˚n¸anowm ¯q ´er œar srteri ha˘oyqneri yetewic: Ays erkric es ´ez k˚ netem mi erkir, or˚ œgit¯q o—œ dowq ew o—œ ¯l ´er hayrer˚. aynteˇ Ør ow giæer k˚ Æaøay¯q Øtar astowaÆnerin, bayc ´ez oˇormaÆow¸iwn œen ani¿: ¡Aha ays pat˘aøov ¯l Ører en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - ew aylews œen asi‘ ¡Kendani ¯ T¯r˚, or isray¯lacinerin hanec Egiptacineri erkric¿, ayl k’asen ¸¯‘ ¡Kendani ¯ T¯r˚, or isray¯lacinerin hanec hiwsisi erkric ew ayn bolor erkrneric, owr artaqsowel ¯in, ow nranc verstin k˚ patspari irenc erkrowm, or˚ tow– el ¯r nranc hayrerin¿: ¡Ahawasik es k’owˇarkem bazowm ´knorsneri, - asowm ¯ T¯r˚, - ew nranq k’orsan nranc. ay– nowhetew k’owˇarkem bazowm orsordneri, ew nranq k’orsan nranc bolor leøneri vray, bolor blowrneri vray ow ßayøeri Æerperic: Im aœq˚ nranc bolor ˘anaparhnerin ¯. nranq im tesoˇow¸iwnic œen ¸aqnowel, oœ ¯l nranc anirawow¸iwn– nern en ÆaÆkowel im aœqeri aøaj: Es nax nranc krknaki k˚ hatowcem irenc anirawow¸iwnneri dimac, naew nranc meˇqeri dimac, oroncov pˇÆecin im erkir˚, irenc gar– æeli meøelotinerov ew irenc anØr¯now¸iwnnerov lcrin im ßaøangow¸iwn˚¿: T¯—r, o—v im zØrow¸iwn, im Øgnow¸iwn ew œar Øreri im apaw¯n. aæxarhi Æayreric he¸anosner˚ qez mØt en galow ew aselow. ¡Inœp¯!s ¯in sowt kowøqer steˇÆowm mer hayrer˚, isk nrancic Øgowt œkar: Mi?¸¯ mard inqn ir hamar astowaÆner k˚ æini, bayc œ¯? or nranq astowaÆner œen¿: ¡Dra hamar ¯l ayßm es nranc coyc ktam im ´eøq˚, ˘anaœel ktam nranc naew im zØrow¸iwn˚, ow ¸oˇ gitenan, or im anown˚ T¯r ¯¿:

12

13

14

15

16

17

18

19

20

¡Yowdayi erkri meˇqer˚ growaÆ en erka¸¯ grœov, ada– 17 mand¯ grœaÆayrov, oronq ŒoragrowaÆ piti linen nranc srteri taxtaknerin ew nranc zohaseˇanneri eˇjiwrne– rin, minœew ayn ßamanak, qani deø nranc ordiner˚ k˚ yi– 2 æen irenc meˇqer˚ew irenc paætamownqi antaøner˚‘ var– sawor Æaøeri tak, bar´r blowrneri ew amayi leøneri vray: Qo zØrow¸iwn˚, qo bolor gan´er˚ ew qo meˇsaøi¸ bar´ownq– 3 ner˚, qo bolor sahmanneri m¯j, awari piti matnem: Φoˇ 4 nkown lines ow zrkowes qo ßaøangow¸iwnic, or qez toweci:

17. 5–19

5

6

7 8

9

10

11

12 13

14

15 16

17 18

19

Eremia

1550

Qo ¸ænamineri ´eøqov qez piti artaqsem mi erkir, o– r˚ œgites dow, qanzi im barkow¸ean m¯j krak ¯ vaøowel ew ayn yawitean piti borboqowi¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Φoˇ aniÆeal lini ayn mard˚, or ir yoys˚ k˚ dni mardow vray‘ apawinelov nra marmnin ow bazkin, isk nra sirt˚ k’apstambi Tiroj d¯m: Na k˚ lini inœp¯s vayri moæin anapatowm ew, erb bariq˚ gay, œi nkati. k˚ bnakowi a– napati aˇowtnerowm, mi aˇtaˇtowk erkrowm, owr erbeq œen apri: Bayc ¸oˇ Ørhneal lini ayn mard˚, or yoys˚ Ti– roj vray k˚ dni, or T¯r˚ nra yoys˚ k˚ daønay: Na k˚ lini inœp¯s hosoˇ jreri mØt a˘aÆ Æaø ew ir armatner˚ k˚ ´gi d¯pi jreri hosanq˚. erb tظ˚ hasni‘ œi vaxenay. nra saˇar¸n antaøi p¯s k˚ taraÆowi ir æowrj˚. eraæt tarowc œi vaxenay ew œi dadari ptowˇ talowc: Sirt˚ xor ¯, qan am¯n ban. mard araraÆ ¯, o?v karoˇ ¯ ˘anaœel nran: Es‘ T¯rs, qnnowm em srter˚ ew Œor´owm erikamne– r˚, orp¯szi iwraqanœiwrin hatowcem ˚st ir ˚n¸acqi ew ˚st ir gorÆeri ardiwnqi¿: Kaqaw˚ ´ayn towec, hawa– qec nranc, oronc inq˚ œ¯r Ænel. aynp¯s ¯l na, ov anardar ˘anaparhov harstow¸iwn ¯ dizowm, ir Øreri k¯sin piti ¸oˇni ayn ow ir vax˘ani ßamin piti zgay ir anmtow– ¸iwn˚: O—v T¯r, aknkalow¸i—wn Isray¯li, dow, or i skzban¯ bar´racaÆ es mer srbarani Œaøqi a¸oø˚, bolor nranq, or qez ¸oˇecin, piti amaœen: Qeznic heøacaÆner˚ pi– ti korœen erkri xorqowm, orovhetew lqecin Tiroj˚‘ kenac jri aˇbiwr˚: Bßæki—r in´, T¯—r, ew es bowßowaÆ k˚ linem, Œrki—r in´, T¯—r, ew es ŒrkowaÆ k˚ linem, qanzi dow es im parÆanq˚: Ahawasik nranq in´ asowm en. ¡O?wr ¯ Ti– roj xØsq˚, ¸oˇ aysteˇ hasni¿: Isk es œ´an´racay gal qo yetewic ew œcankacay mardow hamar aˇ¯tali Ør: Dow inqd isk gites, or inœ im æowr¸eric elnowm ¯, ayd linowm ¯ qo nerkayow¸eamb: In´nic mi— Øtaracir, œar Ør˚ xnayi—r dow in´: Im halaÆiœne—r˚ ¸oˇ amظahar linen, ew oœ ¸¯ es amaœem, nra—nq ¸oˇ zarhowren, ew oœ ¸¯ es zarhowrem. sew Ø—r ber nranc glxin, krknaki harowaÆi en¸arkelov‘ kotori—r nranc: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Gna kangni—r qo ßoˇovrdi dønerin, orteˇov mtnowm ow elnowm en Yowdayi erkri ¸aga–

1551

Eremia

17. 20–18. 7

worner˚, naew‘ Erowsaˇ¯mi bolor dønerin. ow k’ases nranc. ¡Lsec¯—q Tiroj patgamner˚, Yowdayi erkri ¸agaworne—r, hama—yn Hr¯astan ew dowq, Erowsaˇ¯mi bolo—r bnakiœner, or mtnowm ¯q ayd dønerov¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Zgo—yæ eˇ¯q ´er hogineri hamar. beøner mi— bar´¯q æaba¸ Ør˚, Erow– saˇ¯mi dønerov dowrs mi— eln¯q, æaba¸ Ør˚ ´er tneric beøner mi— han¯q, oœ mi gorÆ mi— ar¯q ew æaba¸ Ør˚ so—wrb pahec¯q, inœp¯s patowireci ´er hayrerin: Bayc nranq œlsecin, œxonarhecrin irenc akanjner˚ ew aweli xsta– paranoc dar´an, qan irenc hayrer˚, orp¯szi œlsen in´ ew xrat œ˚ndownen: Ew e¸¯ lini aynp¯s, - asowm ¯ T¯r˚, or law ls¯q in´‘ æaba¸ Ør˚ beø œber¯q ayd qaˇaqi døne– rov, æaba¸ Ør˚ sowrb pah¯q, ayd Ør˚ oœ mi gorÆ œan¯q, apa ayd qaˇaqi dønerov ners piti mtnen ¸agaworner ow iæxanner, orp¯szi nsten Daw¸i a¸oøin. nranq piti bar´ranan irenc kaøqern ow heÆnen irenc erivarner˚, nranq ow nranc iæxanner˚, Yowdayi erkri mardik ew Erow– saˇ¯mi bnakiœner˚. ew ayd qaˇaq˚ yawitean bnakowaÆ pi– ti lini: Ow am¯n koˇmic Yowdayi erkri qaˇaqneric piti gan Erowsaˇ¯m, piti gan naew Beniamini erkric, daæte– ric, leønavayreric ew harawi koˇmeric‘ berelov oˇjak¯z– ner, xownk, ˚nÆay ow kndrowk ew Ørhnow¸iwn piti matowcen Tiroj Tan m¯j: Isk e¸¯ in´ œls¯q‘ æaba¸ Ør˚ sowrb œpah¯q, æaba¸ Ør˚ beøner bar´¯q ew mtn¯q Erowsaˇ¯mi dønerov, a– pa krak k˚ vaøem nra dønerin, orn am¯n koˇmic k˚ laŒi Erowsaˇ¯mn ow œi hangœi¿:

20

21

22

23

24

25

26

27

Eremiayin owˇˇelov ir xØsq˚‘ T¯rn asac. ¡Gna iji—r 18, 2 browti town˚ ew aynteˇ k˚ lses im xØsqer˚¿: Es ijay 3 browti town˚, ew aha na gorÆ ¯r anowm qareri vray: Ow 4 mi aman, or˚ na patrastowm ¯r kawic, ˚nkaw nra ´eø– qic, bayc na dar´eal ayn veraÆec mi owriæ amani, inœ– p¯s or ir aœqin ha˘eli ¸owac anel: Ew T¯r˚, xØsqn in´ 5 owˇˇelov, asac. ¡Mi¸¯ ayd browti p¯s œe?m karoˇ anel 6 qez, o—v Isray¯li town: Ahawasik, - asowm ¯ T¯r˚, - inœp¯s ayd kawn ¯ browti ´eøqin, aydp¯s ¯l dow es im ´eøqin, o—v dow Isray¯li town: E¸¯ v˘iø kardam mi azgi kam ¸a– 7 gaworow¸ean vax˘ani masin‘ nranc veracnelow, qande–

18. 8–21 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19, 20

21

Eremia

1552

low ew korÆanelow hamar, ew e¸¯ ayn azg˚ dar´i gay ir œarow¸iwnneric, oronc masin xØseci, - es ews k˚ zˇjam ayn œariqneri hamar, or mtaÆeci anel nranc nkatmamb: Isk e¸¯ v˘iø kardam mi azgi kam ¸agaworow¸ean masin‘ nran æ¯nacnelow ew kangown pahelow hamar, bayc nranq œarow¸iwn anen im aøaj‘ akanj œdnelov im ´aynin, - es ews k˚ zˇjam ayn bariqneri hamar, or asaci, ¸¯ k’anem nranc: Ard, xØsi—r Yowdayi erkri tˇamardkanc ew Erow– saˇ¯mi bnakiœneri het. k’ases nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ahawasik ´er d¯m es œariqner k˚ niw¸em, ´er ma– sin œar xorhowrdner k˚ xorhem. am¯n oq ¸oˇ daønay ir œar ˚n¸acqic. owˇˇec¯—q ´er ˚n¸acqn ow ´er ˘anaparhne– r˚¿: Bayc nranq asowm en. ¡Menq piti qaj linenq, piti hetewenq mer apstambow¸iwnnerin, ew iwraqanœiwr oq ir œar srti ha˘oyqner˚ piti katari¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Ayßm harco—wm ar¯q azgeri m¯j‘ o?v ¯ lsel aynpisi zarhowreli ban, or irØq katarec Isray¯li koys˚: Mi¸¯ k˚ camaqi? jowr˚ ßayøi stinqneric, kam ´iwn˚‘ Li– bananic, kam ¸¯ hoˇmi sastkow¸iwnic jrer˚ bønow¸eamb yet k˚ ærjowe?n: Moøacaw in´ ßoˇovowrdn im. zowr teˇ˚ xownk Æxecin: Irenc vaˇemi ˘anaparhneric dowrs ga– lov‘ nranq piti tkaranan‘ mtnelov ayn æawiˇner˚, oron– cic elq œkay. irenc erkir˚ piti en¸arkowi yawitenakan apakanow¸ean ow sowloci: Am¯nqn ¯l, or ancnelow en nra mijov, piti zarmanan ew æarßen irenc glowxner˚: Inœp¯s tapaxaøn hoˇm‘ es nranc criw em talow irenc ¸ænami– neri aøaj, ÆoÆra—ks ew oœ ¸¯ eress piti coyc tam nranc irenc korstean Ør˚¿: Isk nranq asacin. ¡Ek¯q mi ban mtaÆenq Eremiayi d¯m, qanzi Ør¯nq˚ œi korœi qahana– yic, xorhowrd˚‘ imastownneric ew xØsq˚‘ margar¯ic: Ek¯—q nran lezowov jaxjaxenq ew nra bolor xØsqerin akanj œdnenq¿: Lsi—r in´, T¯—r, ansa— im ardar ´aynin. arde– Øq kareli? ¯ barow Œoxar¯n œar hatowcel. nranq miasin im an´i d¯m œar baner xorhecin‘ ÆaÆowk pahelov irenc mtatanjow¸iwnner˚: Yiæi—r, ¸¯ inœp¯s es qo aøaj kang– neci, nranc hamar barexØsow¸iwn areci‘ qo barkow¸iwn˚ nrancic dar´nelow hamar: Dra hamar ¯l nranc ordine–

1553

Eremia

18. 22–19. 8

rin sovi— matnir, hawaqi—r ow sri ´e—øq˚ towr nranc. ¸oˇ nranc kanayq ordezowrk ayriner daønan, nranc tˇamar– dik mahowamb kotorowen, isk nranc eritasardner˚ srov ˚nknen paterazmi m¯j: Nranc tnerowm ¸oˇ goyß lsowi, erb nranc vray yankarÆaki awazakner beres, orovhetew nranq mtadrowecin bønel in´ ew im d¯m gaˇtni orogay¸– ner larecin: O—v T¯r, dow, or imacar in´ mah berelow ma– sin nranc bolor ditaworow¸iwnner˚, qawow¸iwn œta—s nranc anirawow¸iwnnerin, qo aœqi aøaj nranc meˇqer˚ œjnje—s, ¸oˇ nranq hiwandow¸eamb taøapen qo aøaj, nranc het varowi—r inœp¯s qo barkow¸ean ßamin:

22

23

Ayn ßamanak T¯rn in´ asac. ¡Gna qez hamar ´e—øq 19 ber kawic æinowaÆ mi kowß, ßoˇovrdi awagneric ew qaha– naneri awagneric mardi—k vercrow qez het, bar´raci—r 2 nranc ordineri gerezmanoc˚, or˚ gtnwowm ¯ Qarsidi døne– ri mowtqi aøaj, ew yaytni—r aynteˇ ayn bolor baner˚, or piti xØsem qez het: K’ases nranc. ¡O—v Yowdayi erk– 3 ri ¸agaworner, Hr¯astani mardik ew Isray¯li bnakiœner, lsec¯—q Tiroj patgam˚: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯– r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ahawasik ayd vayri vray es ayn– pisi œariqner em berelow, or ov or lsi‘ akanjner˚ dßßan, orovhetew nranq lqecin in´, ays vayrn in´ hamar Øtar 4 dar´rin, aysteˇ xownk Æxecin Øtar astowaÆnerin, o– ronc irenq ew irenc hayrer˚ œ¯in ˘anaœowm: Yowdayi erkri ¸agawornern ays vayr˚ lcrin anmeˇneri areamb: Baha– 5 ˇin baginner kangnecrin, orp¯szi irenc ordinerin, or– p¯s Bahaˇi oˇjak¯zneri, hrov ayren, mi ban, or es œem patowirel ew œem asel, oœ ¯l ancel ¯ im mtqov: Dra ha– 6 mar ¯l, aha, Ører en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - erb ayd vayri anownn aylews œi koœowelow Glorman vayr kam Enomacine– ri gerezman, ayl‘ KotoraÆi ´or: Aydte—ˇ piti xaŒanem 7 Yowdayi erkri xorhowrd˚ ew xorhowrd˚ Erowsaˇ¯mi. srov, inœp¯s ew nranc hoginer˚ Œntøoˇneri ´eøqov nranc di– tapast piti gcem irenc ¸ænamineri aøaj: Nranc di– aknern ibrew kerakowr piti tam erknqi ¸øœownnerin ow erkri gazannerin: Ayd qaˇaqn ¯l piti matnem apaka– 8 now¸ean ow en¸arkem sowloci. am¯n oq, ov ancni nra mijov,

19. 9–20. 4

9

10

11

12

13

14

15

20 2

3

4

Eremia

1554

piti trtmi ew sowli nra kraÆ bolor harowaÆneri hamar: Neˇow¸ean ow paæarman m¯j‘ nranq owtelow en irenc ordi– neri marminner˚ ew marminner˚ dowstreri, iwraqanœiwr˚‘ ir ˚nkeroj marmin˚: Nranc paæarelow en irenc ¸ænamine– r˚, oronq cankanowm ¯in tirel nranc hoginerin: K˚ Œæres kowßn ayn mardkanc aøaj, or bar´ranalow en qez het, ow k’ases nranc. aysp¯s ¯ asowm in´ ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ——Noyn kerp ¯l piti xortakem ayd ßoˇovrdin ow ayd qaˇa– q˚, inœp¯s or Œærwowm ¯ xeceˇ¯n aman˚, orn aylews œi karoˇ verakangnowel: Ew ¸oˇ nranq ¸aˇowen TaŒe¸owm‘ ¸aˇelow teˇ œlinelow pat˘aøov: Aydp¯s piti varowem ayd vayri het, - asowm ¯ T¯r˚, - naew bnakœow¸ean het, or dra m¯j ¯‘ ayd qaˇaq˚ matnelov korÆanman: Ow ¸oˇ Erowsaˇ¯mi tnern ow Yowdayi erkri ¸agaworneri tner˚ daønan spa– now¸ean vayr ayn pˇÆow¸iwnneri pat˘aøov, or katare– cin bolor tnerowm, orteˇ, nranc taniqneri vray, xownk ¯in Æxowm erknqi bolor zØrow¸iwnnerin ew now¯rner ˚nÆa– yaberowm Øtar astowaÆnerin¿: Eremian ekaw TaŒe¸ic, ayn ¯‘ Glorman vayric, owr owˇarkel ¯r nran T¯r˚‘ marga– r¯analow aynteˇ: Na kangnec Tiroj Tan srahowm ew asac amboˇj ßoˇovrdin. ¡Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Ahawasik ays qaˇaqi vray berelow em amenayn œariq, inœp¯s asaci nra masin, naew sra miws bolor qaˇaqneri ow awanneri vray, qanzi nranq xsta– paranoc dar´an, orp¯szi œlsen im xØsqer˚¿: Emmeri ordin‘ Pasqor qahanan, or Tiroj Tan hrama– natarn ¯r ew iæxan˚, lsec ayd xØsqer˚ Eremiayic, erb sa margar¯anowm ¯r: Pasqor˚ harowaÆec Eremia margar¯– in ew argelaŒakec nran bantowm, Beniamini darpasi mØt, Tiroj Tan vernayarkowm: Isk erb yajord Ør˚ Pas– qor˚ Eremiayin hanec bantic, Eremian nran asac. ¡T¯– r˚ qo anown˚ koœec oœ ¸¯ Pasqor, ayl‘ ΦaŒaøakan geri: Ardarew, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ahawasik qez qo bolor barekamnerov hander´ piti matnem gerow¸ean. nranq piti ˚nknen irenc ¸ænamineri srov, ew qo aœqer˚ piti tesnen da: Qez ew Yowdayi ayd amboˇj town˚ piti tam babelacineri ¸agawori ´eøq˚. ¸oˇ geri— tanen nranc

1555

Eremia

20. 5–17

Babelon, ¸oˇ kotore—n nranc srov: Ays qaˇaqi amboˇj harstow¸iwn˚, nra bolor vastakner˚, nra oˇj ¸ankar– ߯q anظnern ow Yowdayi erkri ¸agawori bolor gan´er˚ piti tam irenc ¸ænamineri ´eøq˚, nranq piti yaŒæ– taken, aønen dranq ow tanen Babelon: Isk dow, Pasqo—r, dow ew qo tan bolor bnakiœner˚ piti geri gnaq Babelon, piti gnaq ew aynteˇ meøn¯q ow aynteˇ ¯l ¸aˇow¯q, dow ew qo bolor barekamner˚, oronc hamar dow sowt margar¯ow¸iwn arecir¿: T¯—r, xabecir in´, ow es xaboweci. yaˇ¸ecir ow zØracar: flaˇr ow Æanaki aøarkay dar´ay, Ørs m¸necri Æaˇri m¯j, orovhetew im daøn xØsqerov ayp ow arhamar– hanq vastakeci: Im ¸æowaøow¸ean pat˘aøov es boˇoq em bar´racnelow, qanzi Tiroj xØsqn in´ berec naxatinq ew hanapazØreay ÆaˇrowÆanak: Es asaci. ¡ffem tay Tiroj anown˚, aylews œem xØsi nra anownic¿: Sakayn im srtowm karÆes krak vaøowec, borboqowec oskorneris m¯j, ow es am¯n koˇmic lqowaÆ mnaci, œkaroˇacay handartow– el: Lseci æateri parsawanq˚, oronq hawaqowel xønowel ¯in im æowrj˚, ¸¯‘ ¡O—v dowq bolord, or dra barekamnern ¯q, ek¯q yar´akowenq dra vray, mi hnarq hnarenq dra d¯m, gowc¯ xabowi, ew menq yaˇ¸enq ow mer vr¯ß˚ lowÆenq dranic¿: Bayc T¯rn in´ het ¯r orp¯s paterazmoˇ ew owß ¯r talis: Dra hamar ¯l nranq halaÆecin in´, bayc oœ mi hnarq œkaroˇacan gtnel, xist amظov mnacin, o– rovhetew anmit varowecin: Nranc anarganq˚ ¸oˇ ya– witeans œmoøacowi: O—v ZØrow¸iwnneri T¯r, or ardar es kæøowm, qnnowm es srtern ow erikamner˚, aynp¯s ara, or tesnem qo vr¯ßxndrow¸iwn˚ nrancic. œ¯? or im aˇersanq˚ es qez yaytneci: fflrhnec¯—q Tiroj˚, govec¯—q nran, qanzi na tnanki hogin Œrkec œaragorÆneri ´eøqic: AniÆeal lini ayn Ør˚, erb es Ænoweci. ¸oˇ owxti Ør œlini ayn Ør˚, erb im mayr˚ Ænec in´: AniÆeal lini ayn mard˚, orn awe– tis towec im hØr˚ ew asac, ¸¯‘ ¡Qez arow manowk Ænowec¿, ew cnÆow¸eamb owraxacrec nran: Φoˇ ayd mard˚ daø– nay ayn qaˇaqneri p¯s, oronq T¯r˚ barkow¸eamb korÆa– nec ew œzˇjac. ¸oˇ na aøawØtner˚ bظ lsi, isk mijØr¯i ßamin‘ aˇaˇak, orovhetew T¯r˚ h¯nc argandi m¯j œspa–

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

16

17

20. 18–21. 11

18

21 2

3 4

5

6

7

8

9

10

11

Eremia

1556

nec in´, orp¯szi mayrn im in´ hamar daønar gerezman ow argand yawitenakan yˇow¸ean: Inœo?w aysp¯s patahec, or es dowrs elay argandic‘ tesnelow væter ow taøapanq– ner, ew im Ørern amظali vax˘an ownecan: Sa ¯ Tiroj xØsq˚, owˇˇowaÆ Eremiayin, erb Sedeki– an verjinis mØt owˇarkec Melqiayi ordi Pasqorin ew Masiayi ordi SoŒonia qahanayin‘ yaytnelov. ¡Mer ma– sin harcro—w Tiroj˚, orovhetew babelacineri Nabowqodo– nosor arqan yar´akowec mez vray. gowc¯ T¯rn ˚st ir bo– lor hraæqneri‘ mi ban ani mez hamar ew vani nran mez– nic¿: Isk Eremian nranc asac. ¡Aysp¯—s asac¯q Sede– kiayin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn Isray¯li. aha– wasik es æowø em talow ´er paterazmakan z¯nqer˚, or bønel ¯q ´eøqnerid ew nrancov køwowm ¯q babelacineri ar– qayi ow qaˇd¯acineri d¯m, oronq parspi drsic paæarel en ´ez: Ayd z¯nqer˚ hawaqelow em qaˇaqi m¯j: Es ¯l piti paterazmem ´er d¯m‘ ´eøqs erkaraÆ, bazowks bar´rac– raÆ, srtmtow¸eamb, barkow¸eamb ow meÆ casmamb: Ayd qaˇaqi bnakiœnerin, mard ¸¯ anasown, piti kotorem soskali mahov, ow nranq piti meønen¿: Isk dranic ye– toy, - asowm ¯ T¯r˚, - Yowdayi erkri arqay Sedekiayin, ir Æaøanerin ow ßoˇovrdin, or ayd qaˇaqi m¯j ŒrkowaÆ k˚ linen mahic, sric ow sovic, piti matnem babelacineri Nabowqodonosor arqayi ´eøq˚, irenc ¸ænamineri ´eøq˚, ayn mardkanc ´eøq˚, ovqer hetamowt ¯in spanelow nranc. nranq sri sayrov piti kotoren dranc: Es œem xnayelow dranc, œem oˇormelow dranc ew œem g¸alow dranc¿: Ow ßo– ˇovrdin k˚ yaytnes. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ’ Ahawasik es ´er dimac drel em keanqi ˘anaparh˚ ew mahowan ˘ana– parh˚: Ov or nsti ayd qaˇaqowm, srov, sovov ow mahov piti meøni, isk na, ov elni ow kangni qaˇd¯acineri a– øaj, oronq paæarel en ´ez, piti apri. nra hogin iren pargew piti lini, ew na oˇj piti mnay: Eress d¯pi ayd qaˇaq˚ dar´ri œarow¸i—wn anelow hamar ew oœ ¸¯ barow¸iwn, - asowm ¯ T¯r˚. - ayd qaˇaq˚ piti matnowi babelacine– ri ¸agawori ´eøq˚, or˚ hrov piti ayri da¿: O—v Yowdayi erkri ¸agawori town ew Daw¸i town, lsec¯—q Tiroj pat–

1557

Eremia

21. 12–22. 11

gam˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡AøawØtic sksaÆ arda—r da– tastan ar¯q, irawapa—h eˇ¯q, zrkowaÆin Œrkec¯—q nran zrkoˇi ´eøqic, orp¯szi im barkow¸iwn˚ œborboqowi orp¯s krak. ¸¯ œ¯ ayn k˚ vaøowi, ew ´er aniraw ˚n¸acqi pat˘a– øov oœ oq œi lini, or hangcni: Aha es kangnaÆ em qo d¯m, o—v dow, or bnakwowm es Tiwrosi ÆorÆornerowm ow daæterowm, - asowm ¯ T¯r˚. - dowq ¯iq, or asowm ¯iq. ¡O?v k˚ zarhow– recni mez, kam o?v k˚ mtni mer bnakateˇin¿: Υst ´er œar ˚n¸acqi‘ es k˚ patßem ´ez, - asowm ¯ T¯r˚, - krak k˚ vaøem ´er antaønerowm, ew na am¯n inœ k˚ laŒi ir æowrj˚¿:

12

13

14

Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Gna iji—r Yowdayi erkri ¸aga– 22 wori town˚ ew ays xØsq˚ yaytni—r aynteˇ‘ aselov. ¡Lsi—r 2 Tiroj patgamner˚, o—v ¸agaword Yowdayi erkri, or baz– mowm es Daw¸i a¸oøin, do—w, naew qo Æaøanern ow qo ßoˇo– vowrd˚, oronq ners en mtnowm ays dønerov¿: Aysp¯s ¯ a– 3 sowm T¯r˚. ¡Irawownq ow ardarow¸i—wn ar¯q, koˇoptowaÆin Œrkec¯—q iren zrkoˇi ´eøqic, pandxtin, orbin ow ayrown mi— bønadat¯q ew ambariæt mi— lin¯q, aydteˇ anmeˇ ariwn mi— ¸aŒ¯q: E¸¯ ays ban˚ katar¯q, apa ayd tan døne– 4 rov ners k˚ mtnen ¸agaworner, oronq k˚ bazmen Daw¸i a¸oøin ew k˚ nsten kaøqer ow k˚ heÆnen erivarner, ¸¯— irenq ew ¸¯— irenc Æaøanern ow irenc ßoˇovowrd˚: Isk e¸¯ 5 œkatar¯q ays baner˚, apa inqs in´ erdwowm em, - asowm ¯ T¯r˚, - or awerak piti daønay ayd town˚¿: Aha ays– 6 p¯s ¯ asowm T¯r˚ Yowdayi erkri ¸agawori qo tan masin. ¡Gaˇaa—d, dow es in´ hamar Libanani bar´ownq˚, bayc qez aweraki ow anbnak qaˇaqneri piti veraÆem: Qo 7 d¯m k˚ hanem aweroˇner‘ iwraqanœiwrin ir taparov, o– ronq k˚ kotoren qo ˚ntir-˚ntir mayriner˚ ew k˚ neten kraki m¯j: Bazowm azger k’ancnen ayd qaˇaqi mijov, 8 ew iwraqanœiwrn ir ˚nkeroj˚ k’asi. ¡Ayd meÆ qaˇaqi het T¯rn inœo?w aydp¯s varowec¿: Ow k˚ patasxanen. ¡Orov– 9 hetew ¸oˇecin irenc AstÆow owxt˚, erkrpagecin Øtar astowaÆnerin ow Æaøayecin nranc¿: Lac mi— lin¯q meøa– 10 Æi vray, mi— oˇbac¯q nran, ayl lacelov lac¯q nra— vray, ov k˚ heøanay ew aylews œi daønay ow œi tesni ir ßoˇovrdi er– kir˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ Yosiayi ordi Yovakimi masin, 11

22. 12–25

12

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22

23

24

25

Eremia

1558

or˚ ¸agaworec‘ yajordelov ir hayr Yosiayin ew or˚ ayd– teˇic dowrs ¯r ekel. ¡Na aylews œi veradaønay, k˚ meøni aynteˇ, orteˇ gerecin nran, aylews ays erkir˚ œi tesni¿: Va!y nran, ov k˚ kaøowci ir town˚, bayc oœ ardarow¸eamb, ew ir vernayarker˚, bayc aniraw kerpov: Nra mer´awor˚ nra hamar ´ri gorÆ k’ani, bayc nra var´˚ na œi hatowci nran: Qez hamar yarmaraw¯t town æinecir‘ kaøowcelov lowsamowtnerov hovasown vernatown, patelov mayri Œay– ti taxtaknerov ew ÆeŒelov ´iw¸ov: E¸¯ dow mayri Œay– tic kertowaÆ qo hØr ays tan m¯j zayracar, i—nœ ¯, karÆowm es ¸agaworelo?w es: Φoˇ o—œ owten ew o—œ xmen, orovhetew ira– wownq˚, ardarow¸iwnn ow barow¸iwn˚ œ˘anaœecin, tnanki irawownq˚ œpahecin ew aˇqatin œardaracrin: ¡Isk da h¯nc in´ œ˘anaœel œi? næanakowm¿, - asowm ¯ T¯r˚: Ahawa– sik qo aœqer˚ ew qo sirt˚ hakowaÆ en oœ ¸¯ d¯pi barow¸iwn, ayl‘ d¯pi agahow¸iwn, d¯pi anpart ariwnaheˇow¸iwn, d¯– pi anirawow¸iwn ow spanow¸iwn: Dra hamar ¯l T¯r˚ Yow– dayi erkri ¸agawor Yosiayi ordi Yovakimi masin aysp¯s ¯ asowm. ¡Φoˇ ayd mardow vray œoˇban ew œasen‘ va!y, va!y eˇbayr, ¸oˇ œkoÆen ow œasen‘ va!y, va!y t¯r, va!y, va!y sireli: Φoˇ na ¯æi ¸aˇowmov ¸aˇowi, ¸oˇ nexowi ow gcowi Erow– saˇ¯mi darpasic ayn koˇm¿: E—l d¯pi Libanan ow gowßi—r, ´aynd ar´aki—r d¯pi Basan, aˇaˇa—k bar´racrow Æovi ayn koˇm˚, orovhetew qo bolor homaniner˚ miasin xor– takowecin: XØseci qez het, erb dow sxalowecirew asa– cir, ¸¯‘ qez œem lsi: Qo mankow¸iwnic sksaÆ da ¯ eˇel qo ˘anaparh˚, qanzi akanj œdrecir im ´aynin: Qo bolor hoviwnerin qaminer˚ piti qæen, ow qo bolor homaniner˚ gerow¸ean piti gnan, orp¯szi ayn ßamanak amaœes ew anargowes qo bolor sirelineric: O—v dow, or Libananowm es bnakwowm ew amracel es mayrineri m¯j, piti heÆeÆes, erb qez hasnen cawern ow erkownq˚, inœp¯s Ænndkan kno– j˚: ¡Kendani em es, - asowm ¯ T¯r˚: - E¸¯ dow, Yowdayi erkri arqay Yovakimi ordi Yeqonia—, im aj ´eøqin kniq ¯l daønalow lines, aydteˇic ¯l k˚ korzem qez, k˚ mat– nem qez qo an´˚ Œntøoˇneri ´eøq˚, nra—nc ´eøq˚, oronc eresic zarhowrowm ¯ir, babelacineri arqay Nabowqodo–

1559

Eremia

22. 26–23. 9

nosori ´eøq˚ ew qaˇd¯acineri ´eøq˚. qez ow qo mØr˚ k˚ netem Øtar erkir, owr dow œes eˇel, ew dowq k˚ meøn¯q ayn– teˇ: Nranq œen veradaønay ayn erkir˚, owr irenq hogov owxtaÆ k˚ linen veradaønal, qanzi inqn ow ir zawak˚ ˚nkan Øtar erkir, arhamarhowaÆ beran˚ taragir dar– ´aw, æprtowelov anargowec Yeqonia asowaÆ mard˚ inœp¯s anp¯tq aman, æprtowec mi erkir, or˚ œ¯r ˘anaœowm¿: Er– ki—r, erki—r, o—v erkir, lsi—r Tiroj patgamner˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ayd mardown hamarir taragir ayr, ¸oˇ na ir tarinerin serownd œtay, ¸oˇ nra zawakic tˇamard œa˘i, or nsti Daw¸i a¸oøin‘ ibrew Yowdayi erkri tan iæ– xan¿:

26

27 28

29 30

¡Va!y hoviwnerin, or korcrin ow crecin qo arØti oœxar– 23 nerin¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aha ¸¯ inœow Isray¯li T¯r Astow– 2 aÆn aysp¯s ¯ asowm ayd hoviwneri masin, or hovwowm en im ßoˇovrdin. ¡Dowq creciq im oœxarnerin, heøacriq nranc, œxnameciq nranc: Ayßm aha es vr¯ß em lowÆelow ´eznic‘ ˚st ´er œar ˚n¸acqi¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Es k’˚ndownem im ßoˇo– 3 vrdi bolor mnacordnerin am¯n mi erkric, owr nranc vtarel em, ew nranc k˚ hastatem irenc arØtnerowm. ¸oˇ a˘en 4 ow bazmanan: Hoviwner k˚ kargem, or hovowen nranc, ew nranq aylews œen vaxenay, œen zarhowri, arhamarhowaÆ œen lini¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Aha Ører en galow, - asowm ¯ 5 T¯r˚, - ow es Daw¸i hamar Ænownd em talow mi ardar æa– øawiˇi, or ¸agaworelow ¯ orp¯s arqay. na xelamit ¯ li– nelow, irawownq ow ardarow¸iwn ¯ paætpanelow erkri vray: Nra ßamanak Œrkowelow ¯ Yowdayi erkir˚, Isray¯l˚ yoysov 6 ¯ aprelow: Ew nra anown˚, orov koœelow ¯ nran T¯r˚, ays ¯‘ Yosedek, aysinqn‘ margar¯neri m¯j mer ardarow¸iwn˚: A– 7 ha ¸¯ inœow Ører en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - erb aylews œen asi, ¸¯‘ ¡Kendani ¯ T¯r˚, orn Isray¯li ßoˇovrdin dowrs hanec Egiptacineri erkric¿, ayl ¸¯‘ ¡Kendani ¯ T¯r˚, 8 orn Isray¯li bolor zawaknerin dowrs hanec hiwsisi erkric ew ayn bolor erkrneric, owr nranc vtarel ¯r, ew verstin patsparec nranc irenc erkrowm¿: Margar¯neri hamar 9 sirts m¯js ktor-ktor eˇaw, cncowecin bolor oskorners. es dar´el em mi xeˇowaÆ mard, mi mard, or glowx˚ korcrel

23. 10–21

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Eremia

1560

¯ ginowc‘ AstÆow ew nra meÆavayelowœ Œaøqi pat˘aøov, qanzi erkir˚ lcowel ¯ ænacoˇnerov, nzovqic erkir˚ sowg ¯ bønel, anapati arØtavayrer˚ œoracel en. œar ¯ nranc ˚n¸acq˚, nranc owßn ¯l ayn œ¯, inœ p¯tq ¯ lini: ¡Ardarew, margar¯ ow qahanay piˇÆ en dar´el. im Tan m¯j angam es tesay nranc œarow¸iwnner˚, - asowm ¯ T¯r˚: - Aha ¸¯ in– œow nranc ˘anaparh˚ irenc hamar say¸aqown piti daø– nay. xawari m¯j piti gay¸en ow korÆanowen, orovhetew ayn tarin, erb patßelow linem, œariq piti berem nranc vray, - asowm ¯ T¯r˚: Naew Ωamrini margar¯neri m¯j te– say anØr¯now¸iwn, qanzi Bahaˇi anownic margar¯acan ew molorecrin im ßoˇovrdin‘ Isray¯li erkir˚: Erowsaˇ¯– mi margar¯neri m¯j aweli zarhowreli baner tesay, qanzi nranq ænanowm ow gnowm ¯in sowt astowaÆneri yetewic ew zØravig daønowm œar ´eøqerin, orp¯szi oœ m¯k˚ yet œdaø– nay ir œar ˘anaparhic: Am¯nqn in´ hamar Sodom eˇan, isk nra bnakiœner˚‘ Gomor¿: Dra hamar ¯l ZØrow¸iwnne– ri T¯rn aysp¯s ¯ asowm margar¯neri masin. ¡Ahawasik es dranc cawer em talow ibrew kerakowr, dranc xmecnelow em leˇi jowr, orovhetew pˇÆow¸iwnn arar aæxarhowm ta– raÆowec Erowsaˇ¯mi margar¯neric¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØ– row¸iwnneri T¯r˚. ¡Mi— ls¯q ayn margar¯neri xØsqer˚, or ´ez hamar margar¯ow¸iwn en anowm. dranq Œowœ baner en asowm ´ez, irenc srti cnorqneric en xØsowm ew oœ ¸¯ Ti– roj beranic: Tiroj xØsqi d¯m ˚mbostacaÆnerin nranq asowm en‘ ¡Xaˇaˇow¸i!wn lini ´ez¿. bolor nranc, ovqer ˚n– ¸anowm en ˚st irenc kamakorow¸ean, kam iwraqanœiwrin, ov ˚n¸anowm ¯ ˚st ir srti molorow¸ean, asowm en‘ ¡Qo glxin œariq œi galow¿: Isk o?v hawatarim mnac Tiroj xorhrdin ew ansac ow hetewec nra xØsqin: O?v lsec ow a– kanj drec im xØsqin¿: Aha mi dˇrdoc, or galis ¯ Ti– rojic, nra barkow¸iwn˚ mrrkaæarß piti bar´ranay am– bariætneri vray, piti gay Tiroj casowm˚ ew œnahanji, minœew or na i katar aÆi ew hastati ir srti ŒaŒa– g˚. ew da piti imanan ow gitakcen verjin ßamanak– nerowm: ¡E—s œowˇarkeci ayd margar¯nerin, sakayn nranq gnowm ¯in, œxØseci nranc het, sakayn nranq margar¯ow–

1561

Eremia

23. 22–37

¸iwn ¯in anowm: E¸¯ im xorhrdin hawatarim mnayin, apa im xØsqer˚ lseli k˚ dar´n¯in im ßoˇovrdin, yet k˚ pah¯in nran ir œar ˘anaparhneric, ir œar varqic: Es mer´a– wor AstowaÆ em ew oœ ¸¯ heøawor AstowaÆ, - asowm ¯ T¯r˚: E¸¯ mard˚ ¸aqnowi ¸aqstocowm, mi?¸¯ es nran œem tesni, - asowm ¯ T¯r˚: Mi¸¯ erkinqn ow erkir˚ es œe?m lcnowm, - a– sowm ¯ T¯r˚: Es lseci, ¸¯ inœ en xØsowm margar¯ner˚, oronq sowt margar¯ow¸iwnner ¯in anowm im anownov ew asowm‘ ¡Es mi eraz, mi tesil tesay¿: Minœew e?rb p¯tq ¯ stow¸iw– n˚ teˇ gtni ayd margar¯neri srtowm, oronq margar¯a– nowm en. nranq irenc srti cankow¸i—wnn en margar¯anowm, mtaÆowm en irenc erazneri mijocov, or nrancic am¯n m¯k˚ patmowm ¯ ir ˚nkeroj˚, moøacow¸ean tal im ßoˇovrdin im Ør¯nqner˚, inœp¯s nranc hayrer˚ Bahaˇi mijocov moøa– cow¸ean towin im anown˚: Ayn margar¯n, or˚ eraz owni, ¸oˇ patmi ir eraz˚, isk ov or im xØsqn owni, ¸oˇ yaytni im xØsq˚ ˘æmartow¸eamb: Coreni mØt i?nœ ¯ yard˚, - asowm ¯ T¯r˚: Im xØsqern ardeØq kraki nman œe?n kam mowr˘i, or qar ¯ ktrowm: Aha dra hamar ¯l es d¯m em ayd marga– r¯nerin, - asowm ¯ T¯r˚, - nrancic am¯n m¯kn im xØsqern ¯ goˇanowm: Aha es d¯m em ayd margar¯nerin, - asowm ¯ T¯r˚, - oronq irenc lezowic vanowm en im margar¯ow¸iwn˚ ew irenc qownn en qnowm: Aha es d¯m em ayd margar¯ne– rin, oronq margar¯anowm en sowt erazner, - asowm ¯ T¯r˚, - patmowm en dranc masin ew irenc stow¸eamb ow irenc xab¯ow¸eamb molorecnowm im ßoˇovrdin. bayc es nranc œem owˇarkel, patow¯r œem towel nranc, ew nranq orew¯ Øgowt œen karoˇ tal ayd ßoˇovrdin, - asowm ¯ T¯r˚: Ew e¸¯ ayd ßoˇovowrd˚ kam orew¯ margar¯ ew kam qahanay qez harc tan ow asen, ¸¯‘ ¡I?nœ patgam ¯ da Tiroj koˇmic¿, apa k’ases nranc. ¡Patgam˚ ´ez ¯ veraberowm, ew es korÆa– nelow em ´ez¿, - asowm ¯ T¯r˚: Margar¯ lini, qahanay ¸¯ ßoˇovowrd, ov or asi‘ ¡Tiroj patgam˚¿, ayd mardowc ew nra ˚ntaniqic vr¯ßxndir em linelow: Hapa inœo?w am¯n oq ir ˚nkeroj˚ ew kam am¯n m¯kn ir eˇbØr˚ œi asowm naew, ¸¯‘ ¡I?nœ patasxan towec T¯r˚, i?nœ xØsec T¯r˚¿: Aylews mi— anowan¯q Tiroj patgam, qanzi mardow hamar Tiroj

22

23

24, 25

26

27

28

29

30 31

32

33

34

35

36

37

23. 38–24. 8

38 39

40

41

24

2

3

4 5

6

7

8

Eremia

1562

patgam ¯ daønowm ir isk xØsq˚: Dowq aˇawaˇel ¯q towel kendani AstÆow‘ ZØrow¸iwnneri T¯r mer AstÆow patgam– ner˚: Aysp¯—s asac¯q margar¯in. ¡I?nœ patasxan towec qez T¯r˚, i?nœ xØsec T¯r˚¿: E¸¯ Tiroj patgam ¯q aselow, apa dra hamar T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Qani or asa– ciq ayd xØsq˚‘ Tiroj patgam, es ¯l owˇarkeci ´ez mØt patowirelow‘ ¡Mi— as¯q Tiroj patgam¿: Aha ¸¯ inœow es ´ez vercnelow em ibrew awar, im aœqi aøaj korÆanelow em e—w ´ez, e—w ayd qaˇaq˚, or toweci ´ez ow ´er hayrerin: Λez vray yawitenakan naxatinq em dnelow ew yawitenakan anarganq, or œen moøacowelow¿: T¯rn in´ coyc towec ¸owzov li erkow koˇov, oronq drowaÆ ¯in Tiroj ta˘ari aøaj ayn banic yetoy, erb babelaci– neri arqay Nabowqodonosor˚ Erowsaˇ¯mic gerec Yowdayi erkri arqay Yovakimi ordi Yeqoniayin, Yowdayi erkri iæ– xannerin, arhestawornerin, darbinnerin ow meÆameÆne– rin ew taraw nranc Babelon: Koˇovneric m¯k˚ lcowaÆ ¯r anœaŒ qaˇcr ¸owzov, inœpisin linowm ¯ vaˇahas ¸owz˚, isk erkrord koˇov˚‘ ßantaham ¸owzov, orn ir daønow¸e– an pat˘aøov œi owtwowm: T¯rn in´ asac. ¡I?nœ es tesnowm, Eremia—¿: Asaci. ¡Φowz, qaˇcr ¸owz, æat qaˇcr ¸owz, naew‘ ßant ¸owz, anœaŒ ßant, or ir daønow¸ean pat– ˘aøov œi owtwowm¿: T¯r˚, xØsqn owˇˇelov Eremiayin, asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn Isray¯li. inœp¯s ayd qaˇcr ¸owzn ¯, aydp¯s en in´ hamar Yowdayi erkri gerealner˚, oronc aydteˇic owˇarkeci Qaˇd¯acineri erkir˚ bariq anelow hamar. ew im aœq˚ piti pahem nranc vray barow– ¸ean hamar, nranc piti patsparem ays erkrowm. pi– ti kaøowcem nranc ew oœ ¸¯ qandem, piti tnkem nranc ew oœ ¸¯ armataxil anem: Es nranc aynpisi sirt em talow, or ˘anaœen in´, ¸¯ es em T¯r˚. ¸oˇ nranq in´ ha– mar ßoˇovowrd linen, isk es nranc hamar k˚ linem Astow– aÆ, orp¯szi nranq irenc amboˇj srtov i—n´ daønan: Isk inœp¯s ayd ßant ¸owz˚, orn ir daønow¸ean pat˘aøov œi owtwowm, ayd vi˘akin piti matnem Yowdayi erkri arqay Sedekiayin, nra meÆameÆnerin, Erowsaˇ¯mowm mnacaÆne– rin, ayd erkrowm mnacaÆnerin ew Egiptosowm bnakowoˇ–

1563

Eremia

24. 9–25. 12

nerin: Dranc piti crem aæxarhi bolor ¸agaworow¸iwn– neri m¯j‘ naxatinqi, anarganqi, atelow¸ean ow an¯Æqi arßanacnelov amenowreq, owr ¯l or vtarem dranc: Dranc vray piti owˇarkem sowr, sov ow mah, minœew or anhetanan ayn erkric, or˚ toweci irenc ew irenc hayrerin¿:

9

10

Ays ¯ Eremiayin owˇˇowaÆ xØsq˚‘ Yowdayi erkri ßoˇo– 25 vrdi masin, asowaÆ Yowdayi arqay Yosiayi ordi Yovaki– mi œorrord tarowm, or hamapatasxanowm ¯ babelacine– ri Nabowqodonosor arqayi aøajin tarown, - ayn xØs– 2 q˚, or yaytnec Eremia margar¯n Yowdayi erkri hamayn ßoˇovrdin ew Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin‘ aselov. ¡Yowda– 3 yi erkri arqay Amoni ordi Yosiayi tasnereqerord ta– rowc minœew aysØr, aysinqn‘ qsanereq tari, T¯r˚ xØsec in´ het, ow es vaˇ aøawØtic isk xØsowm ¯i ´ez het, asowm, bayc dowq œlseciq¿: ¡VaˇØrØq ar´akeci ow ´ez mØt ow– 4 ˇarkeci im Æaøanerin‘ margar¯nerin, bayc dowq œlseciq, œansaciq ow ´er akanjnerov œlseciq: Asowm ¯i. ¡Am¯nqd 5 dar´¯—q ´er œar ˘anaparhic, ´er œar ˚n¸acqic, orp¯s– zi bnakow¯q ayd erkrowm, or yawiteans yawitenic towel em ´ez ow ´er hayrerin: ffgna—q Øtar astowaÆneri yetewic‘ 6 nranc Æaøayelow ew erkrpagelow hamar, œbarkacn¯—q in´ ´er ´eøqi gorÆerov, orp¯szi œœarœarem ´ez¿: Bayc dowq 7 in´ œlseciq, - asowm ¯ T¯r˚, - qanzi barkacriq in´ ´er ´eøqi gorÆerov, orp¯szi œarœarem ´ez¿: Dra hamar ¯l 8 aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Qani or œhawataciq im xØsqerin, aha es k’owˇarkem, k’aønem hiwsisi bolor 9 ceˇerin, - asowm ¯ T¯r˚, - naew babelacineri Nabowqodo– nosor arqayin‘ im Æaøayin, ew nranc k˚ berem ayd erkri vray, dra bnakiœneri vray, ayn bolor ceˇeri vray, or dra æowrjn en, k˚ bnajnjem dranc, k˚ matnem awari ow apa– kanow¸ean, sowloci ow yawitenakan naxatinqi: Dranc 10 mijic k˚ veracnem owraxow¸ean ´ayn˚ ew ´ayn˚ cnÆow¸e– an, Œesayi ´ayn˚ ew ´ayn˚ harsi, erkanqi ´ayn˚ ew loys˚ ˘ragi: Ayd oˇj erkir˚ k˚ veraÆowi aweri ow apakanow– 11 ¸ean, nra bnakiœner˚ eظanasown tari k˚ Æaøayen ayd ceˇerin ew babelacineri arqayin: Isk erb lranay eظa– 12 nasown tarin, vr¯ßxndir k˚ linem babelacineri arqayic

25. 13–28

13

14

15

16

17 18

19

20

21 22

23 24

25

26

27

28

Eremia

1564

ew ayd azgic‘ irenc anØr¯now¸iwnneri hamar, - asowm ¯ T¯– r˚, - inœp¯s ew Qaˇd¯acineri erkric. dranq k˚ dar´nem yawitenap¯s amayi: Ayd amboˇj erkri vray k˚ berem ayn am¯n˚, inœ asel em nra masin ˚st ayn ameni, inœ growaÆ ¯ ays grqowm, or margar¯acel ¯ Eremian bolor azgeri ma– sin, oronc Æaøayel en nranq: Dranq bazowm ceˇer en ew meÆameÆ ¸agaworow¸iwnner. nranc es piti hatowcem ˚st irenc anØr¯now¸iwnneri, ˚st irenc ´eøqi gorÆeri¿: Ays– p¯s ¯ asowm in´ T¯r AstowaÆn Isray¯li. ¡Anxaøn ginow ays baßak˚ vercro—w im ´eøqic ew xmecrow bolor azgerin, oronc mØt k’owˇarkem qez. nranq k˚ xmen ayn cmrowr ew xelqner˚ k˚ ¸øcnen ayn sri ahic, or es nranc vray em ow– ˇarkelow¿: Es vercri baßak˚ Tiroj ´eøqic ew xmecri ayn bolor azgerin, oronc mØt owˇarkec in´ T¯r˚‘ Erowsaˇ¯min ew Yowdayi erkri qaˇaqnerin, nra ¸agawornerin ew nra iæxannerin‘ matnelow dranq aweri ow anapati, sowloci ow an¯Æqi, inœp¯s or ays Ørerowm en, naew egiptacineri arqay ffiarawonin, nra paætØneanerin ew nra meÆameÆ– nerin, nra amboˇj azgin ew amboˇj xaøni˘aˇanj zØr– qin, naew kˇzow bolor ¸agawornerin ew aylazgineri erkri bolor ¸agawornerin‘ Askaˇonin ow Gazayin, Akkaronin ow Azotosi mnacordnerin, edomacinerin, movabacine– rin ew amonacinerin, naew Tiwrosi bolor ¸agawornerin, sidonacineri bolor ¸agawornerin ew ayn kˇzow ¸agawor– nerin, or gtnwowm ¯ Æovi miws koˇmowm, Dedanin, Φemanin, Bokin ew bolor nranc, ovqer eresnern en aÆilowm, naew arabacineri bolor ¸agawornerin ew anapatowm aproˇ xaøni˘aˇanj ceˇeri bolor ¸agawornerin. naew Zambrii bolor ¸agawornerin, Elami bolor ¸agawornerin ow par– sic bolor ¸agawornerin. naew mimeancic heøow kam irar mØt hiwsis-arewelqi bolor ¸agawornerin, inœpes naew erk– ri bolor ¸agawornerin, oronq kan aæxarhi eresin: Isk amenaverjowm piti xmi Sisak ¸agawor˚: ¡Apa k’ases nranc. aysp¯s ¯ asowm Isray¯li Amenakal T¯r AstowaÆ˚. ¡Piti xm¯q ow harb¯q, yimaranaq ow korÆanow¯q ew ot– qi œ¯q kangnelow ayn sri pat˘aøov, or es owˇarkelow em ´ez vray¿: Isk erb aynp¯s lini, or xmelow hamar qo ´eø–

1565

Eremia

25. 29–26. 4

qic œkamenan ˚ndownel baßak˚, k’ases nranc. aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Xmelov piti harb¯q, orov– hetew œarœaranqi skizb˚ dnelow em ayn qaˇaqic, ori vray drowaÆ ¯ im anown˚: Isk dowq maqo?wr piti dowrs gaq: O—œ, maqowr œ¯q dowrs galow, qanzi es sri koœ ar´akeci amenqi d¯m, ovqer bnakwowm en erkri vray¿, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚: Dow ¯l nranc hamar k˚ margar¯anas im ays bolor patgamner˚ ew k’ases nranc. ¡T¯rn ir sowrb bar´ownqic hraman piti tay, ir ´ayn˚, hramani ir xØsq˚ piti ar– ´aki ir teˇic, ew nranq, aygekow¸ anoˇneri p¯s, erkri bolor bnakiœnerin patasxan piti tan, ¸¯ mah˚ vray hasaw erkric, qanzi T¯rn azgeri m¯j datastan piti tesni, piti dati am¯n mardow, ew ambariætner˚ sri en matnowelow¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Aha œariqner˚ piti ancnen mi azgic miwsin, erk– ri Æageric meÆ mrrik piti bar´ranay, ew AstÆow am¯n Ør aæxarhi mi Æayric minœew miws˚ piti gtnowen Tiroj koˇmic xocowaÆner: Nranq koÆi œen arßananalow, œen ha– waqowelow, inœp¯s aˇb‘ ¸aŒowaÆ en mnalow daæti eresin: Go—yß bar´racr¯q ew aˇaˇakec¯—q, o—v hoviwner, oˇbac¯—q, oœxarneri hØti xoye—r, orovhetew hasan ´er mor¸owelow ew cirowcan linelow Ører˚. piti zoh gnaq inœp¯s ˚ntir xoyer: Hoviwner˚ Œaxœelow teˇ œen gtnelow, isk oœxar– neri hØti xoyer˚‘ Œrkow¸iwn: Aha lswowm ¯ hoviwneri goy– ßi ´ayn˚, oœxarneri hØti xoyeri aˇaˇak˚, qanzi T¯r˚ oœnœacrec nranc arØtner˚: Tiroj barkow¸ean ow casman pat˘aøov veracaw xaˇaˇow¸ean geˇeckow¸iwn˚: Nranq lqecin erkir˚, inœp¯s aøiwÆn‘ ir orj˚, ew nranc erkirn a– napat dar´awaheˇ sri barkow¸iwnic ow casowmic, Tiroj barkow¸iwnic ow casowmic¿:

29

30

31

32

33

34

35 36

37 38

Ays ¯ Tiroj xØsq˚‘ asowaÆ Yowdayi erkri arqay Yosi– 26 ayi ordi Yovakimi ¸agaworow¸ean skzbowm. aysp¯s ¯ a– 2 sowm T¯r˚. ¡Kangni—r Tiroj Tan gaw¸owm ew Yowdayi erkri oˇj ßoˇovrdin, or erkrpagelow ¯ galis Tiroj town˚, yayt– ni—r ayn bolor baner˚, or patowireci qez margar¯ana– low nranc hamar: Oœ mi ban œpakasecnes: Φerews lsen, 3, 4 ow am¯n m¯k˚ yet kangni ir œar ˘anaparhic, es ¯l yet

26. 5–18

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

Eremia

1566

kangnem ayn œarow¸iwnneric, or mtaÆowm em anel nranc‘ i patasxan irenc œar ˚n¸acqi¿: Apa k’ases nranc. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡E¸¯ in´ œls¯q, œ˚n¸anaq ´ez ha– mar kargaÆ im Ør¯nqov, akanj œdn¯q im Æaøay marga– r¯neri xØsqerin, oronc es kanxaw owˇarkeci ´ez mØt, owˇarkeci, bayc dowq œlseciq, - apa ayd Town˚ k˚ dar´– nem Selomi nman, isk ays qaˇaqn aæxarhi bolor ceˇeri an¯Æqin k˚ datapartem¿: Tiroj Tan m¯j ays xØsqern aselis‘ qahananer˚, sowt margar¯nern ow oˇj ßoˇovowr– d˚ lsecin Eremiayin: Isk erb Eremian dadarec xØselowc‘ amboˇj ßoˇovrdin aselov am¯n ban aynp¯s, inœp¯s nran hramayel ¯r T¯r˚, nran bønecin qahananer˚, sowt mar– gar¯nern ow oˇj ßoˇovowrd˚ ew asacin. ¡Dow mah piti gtnes, orovhetew Tiroj anownic margar¯acar ew asa– cir, ¸¯ ays Town˚ piti daønay Selomi nman, ew ays qaˇaq˚ piti amayanay bnakiœneric¿: Ψoˇovowrd˚ Tiroj Tan m¯j kowtakowec Eremiayi æowrj˚: Yowdayi erkri iæxanner˚, lselov ays baner˚, ¸agawori palatic ekan Tiroj Town˚ ew nstecin Tiroj Tan nor darpasi aøaj: Qahananern ow sowt margar¯nern iæxannerin ew oˇj ßoˇovrdin asa– cin. ¡Ayd mard˚ mahowan datav˘øi ¯ arßani, orovhe– tew, inœp¯s ´er isk akanjnerov lseciq, margar¯acaw ays qaˇaqi masin¿: Isk Eremian bolor iæxannerin ew oˇj ßoˇovrdin asac. ¡T¯rn in´ owˇarkec ays Tan ew qaˇaqi verabereal margar¯analow ayn bolor xØsqer˚, or lseciq. owremn ´er ˘anaparhnerin ow ´er gorÆerin owˇi—ˇ ˚n¸acq tow¯q ew aka—nj dr¯q ´er T¯r AstÆow ´aynin, orp¯szi T¯r˚ yet kangni ayn œarow¸iwnneric, oronc masin yaytnec ´ez: Es ahawasik ´er ´eøqin em. varowec¯—q in´ het, inœp¯s ´ez hamar Øgtakar kam law k˚ hamar¯q: Bayc la—w imac¯q, or e¸¯ dowq in´ span¯q, anmeˇ arean tak piti ˚nkn¯q dowq ew ays qaˇaqn ow ir bnakiœner˚, qanzi ardarew T¯rn in´ owˇarkec ´ez mØt‘ ´er akanjin aselow ays bolor xØsqe– r˚¿: Ayn ßamanak iæxannern ow oˇj ßoˇovowrdn asacin qahananerin ew sowt margar¯nerin. ¡Ayd mard˚ mahow– an datav˘øi en¸akay œ¯, orovhetew T¯r AstÆow anownic xØsec mez het¿: Erkri Æereric mi qani mardik otqi e–

1567

Eremia

26. 19–27. 6

lan ew asacin hawaqowaÆ oˇj ßoˇovrdin. ¡Yowdayi erkri arqay Ezekiayi ßamanak Miqi¯ Morstacin margar¯acel ¯ ew asel Yowdayi erkri amboˇj ßoˇovrdin. ¡Aysp¯s ¯ a– sowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ’ Sionn, inœp¯s agarak, arØrov piti herkowi, Erowsaˇ¯m˚ piti veraÆowi aygepanneri hiwˇakneri, isk ayd Tan leø˚‘ mayrow antaøi¿: Bayc ar– deØq Yowdayi erkri Ezekia arqan ew hamayn Hr¯astan˚ dra hamar nran spaneci?n. mi¸¯ œvaxeca?n Tirojic ow œxndreci?n Tiroj˚. ew T¯r˚ hraßarowec ayn bolor œarow– ¸iwnneric, or asel ¯r nranc d¯m: Isk menq inqners meÆ œa– riq enq berelow mez¿: Mi mard ¯l kar‘ karia¸arimci Sa– m¯ayi ordi Owrian, or margar¯ow¸iwn arec Tiroj anownic. margar¯ow¸iwn arec ays qaˇaqi ow ays erkri verabereal‘ yar ew nman Eremiayi bolor asaÆnerin: Nra bolor xØsqe– r˚ lsecin Yovakim arqan, nra bolor meÆameÆner˚ ew bolor iæxanner˚: Nranq owzowm ¯in spanel nran: Owrian, lse– lov, vaxecaw ow Œaxaw gnac Egiptacineri erkir˚: Isk Yovakim arqan mardik owˇarkec Egiptos. na Aqobori ordi Eˇna¸anin mi qani mardkanc het owˇarkec Egip– tos: Nranq hanecin nran aynteˇic ew berin Yovakim arqayi mØt. sa srov spanec nran ew gcec hasarakac gerezmanoc˚: Bayc SaŒani ordi Aqikami bazowk˚ Ere– miayi het ¯r, or œlini ¸¯ na ßoˇovrdi ´eøq˚ matnowi, ow spanen nran:

19

20

21

22

23

24

25

Ays ¯ Tiroj xØsq˚‘ asowaÆ Eremiayin Yowdayi erkri 27 arqay Yovsiayi ordi Yovakimi ¸agaworow¸ean skzbowm: T¯rn aysp¯s ¯ asowm in´. ¡Qez hamar kapanqner ow lo—wÆ 2 patrastir ew gci—r paranocd: Drancic owˇarki—r na– 3 ew edomayecineri ¸agaworin ew movabacineri ¸agaworin, amonacineri ¸agaworin, Tiwrosi ¸agaworin ew sidonaci– neri ¸agaworin‘ nranc despanneri mijocov, oronq galis en Erowsaˇ¯m Yowdayi erkri arqay Sedekiayi mØt: Nranc 4 k˚ patowires yaytnelow irenc t¯rerin, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. aysp¯s k’as¯q ´er t¯rerin. ¡Es im meÆ zØrow¸eamb ew yaˇ¸ bazkov steˇÆeci 5 erkir˚, mardkanc, anasownnerin ow ayn am¯n˚, inœ kay erk– ri eresin. es ayn ktam nran, ov ha˘eli ¯ im aœqin: Ard, 6

27. 7–16

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Eremia

1568

es inqs babelacineri Nabowqodonosor arqayi‘ im Æaøayi ´eøq˚ toweci amboˇj erkir˚, toweci naew taŒastanneri gazannerin, or Æaøayen nran: Ow bolor azger˚ piti Æa– øayen nran, naew nra ordinerin ew nra ordoc ordinerin, minœew or gay nra ew nra erkri vray im barkanalow ßa– manak˚: Nran piti Æaøayen bazowm azger ew meÆameÆ ¸agaworner: Isk e¸¯ linen azger ow ¸agaworow¸iwnner, oronq œen¸arkowen babelacineri arqay Nabowqodonoso– rin, anmijap¯s irenc paranocner˚ œdnen babelacineri arqayi lÆi tak, aydpisi azgerin srov, sovov ow mahow– amb piti patßem, - asowm ¯ T¯r˚, - minœew or oœnœacowen nra ´eøqov: Ew dowq mi— ls¯q ´er margar¯nerin ow ´er gowæaknerin, ´er erazatesnerin ow ´er vhowknerin, ´er hawahmanerin ew ´er kaxardnerin, oronq ´ez asowm en, ¸¯‘ ¡ffen¸arkow¯—q babelacineri arqayin¿, qanzi dranq ´ez hamar sowt margar¯ow¸iwn en anowm, orp¯szi heøac– nen ´ez ´er erkric, orp¯szi criw tam ´ez, ow dowq korœ¯q: Isk ayn azg˚, orn ir paranoc˚ k˚ dni babelacineri ar– qayi lÆi tak ew k’en¸arkowi nran, k˚ ¸oˇnem ir erkrowm, - asowm ¯ T¯r˚. - k˚ mæaki ayn ew k˚ bnakowi aynteˇ¿: Ays bolor baner˚ m¯k aø m¯k yaytneci naew Yowdayi erkri arqay Sedekiayin‘ aselov. ¡Λer paranocner˚ dr¯—q ba– belacineri arqayi lÆi tak, Æaøayec¯—q nran ow nra az– gin, orp¯szi apr¯q: Inœi? hamar srov, sovov ow mahov meøn¯q dow ew qo ßoˇovowrd˚, inœp¯s ayn azg˚, or˚ œi owzi Æaøayel babelacineri arqayin, ew ori masin xØsec T¯r˚: Mi— ls¯q ayn margar¯neri xØsqer˚, oronq ´ez asowm en, ¸¯‘ ¡ffen¸arkow¯—q babelacineri arqayin¿. nranq sowt mar– gar¯ow¸iwn en anowm ´ez hamar: ¡E—s œem owˇarkel nranc, - asowm ¯ T¯r˚, - isk nranq im anownic sowt margar¯ow¸iwn en anowm, miayn ¸¯ korsti matnen ´ez: Dowq ¯l, ´er mar– gar¯nern ¯l, or ´ez hamar anteˇi ow sowt margar¯ow¸iwn en anowm, korstean ¯q datapartowelow¿: Inœ or xØse– ci, k˚ yaytnes naew qahananerin ow hamayn ßoˇovrdin, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Akanj mi— dn¯q ayn margar¯neri xØsqerin, or margar¯ow¸iwn en anowm ´ez hamar ew asowm. ¡Aha Tiroj Tan spasq˚ ayßm ewe¸ Babelonic piti ve–

1569

Eremia

27. 17–28. 5

radar´owi¿: Bayc da zowr en margar¯anowm ´ez hamar. e—s œem owˇarkel nranc: Mi— ls¯q nranc, ayl Æaøayec¯—q ba– belacineri arqayin, orp¯szi apr¯q: Inœo?w ays qaˇaqn awerak daønay: E¸¯ margar¯ner en, ow nranc m¯j kay Ti– roj xØsq˚, ¸oˇ gan d¯ms kangnen¿: T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Ew mnacaÆ spasq˚, or œyaŒætakec babelacineri arqan, erb Yeqoniayin geri varec Erowsaˇ¯mic, piti Babelon tarowi¿, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚: ¡Isk ayn spasqi masin, oronq, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚, - mnacin Ti– roj Tan˚ ew Yowdayi erkri ¸agawori tan˚, Erowsaˇ¯mic Babelon nranc œtarowelow masin, siwneri masin, meÆ awa– zani masin, xarisxneri ow anظneri masownqneri masin, or mnacin ays qaˇaqowm, oronq œyaŒætakec babelacine– ri Nabowqodonosor arqan, erb inq˚ Yowdayi erkri arqay Yovakimi ordi Yeqoniayin ew Yowdayi erkri ow Erowsaˇ¯mi oˇj azatanown geri taraw Erowsaˇ¯mic Babelon, - a– ha aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚, Tiroj Tan˚, Yowdayi erkri ¸agawori tan˚ ew Erowsaˇ¯– mowm mnacaÆ ayd spasqi masin. ¡Φoˇ dranq Babelon tarowen ow aynteˇ mnan minœew ayn Ør˚, erb aycelow¸iwn ktam nranc¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Dowrs k˚ hanem dranq ew k˚ veradar´nem aysteˇ¿:

17

18

19

20

21

22

Ayd noyn tarowm, Yowdayi erkri arqay Sedekiayi ¸a– 28 gaworow¸ean skzbowm, œorrord taroway hingerord amsin, Azori ordin‘ sowt margar¯ Ananian, or Gabawonic ¯r, Tiroj Tan˚, qahananeri ew oˇj ßoˇovrdi aøaj, asac in´, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li Astowa– 2 Æ˚. ¡Babelacineri arqayi lowÆ˚ piti xortakowi. erkow 3 tarowc yetoy es aysteˇ piti veradar´nem Tiroj Tan ayn amboˇj spasq˚, or mi ßamanak babelacineri Nabow– qodonosor arqan yaŒætakel ¯r aysteˇic ew tarel Babe– lon. naew Yowdayi erkri arqay Yovakimi ordi Yeqoniayin 4 ew Hr¯astani bolor gerinerin, oronq tarowecin Babelon, es piti veradar´nem ays vayrer˚, - asowm ¯ T¯r˚, - ¸¯— Yeqoniayin ew ¸¯— Yowdayi erkri gerealnerin, qanzi pi– ti xortakem babelacineri arqayi lowÆ˚¿: Isk Eremia 5 margar¯n Tiroj Tan˚ gtnowoˇ qahananeri nerkayow¸e–

28. 6–29. 1

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

29

Eremia

1570

amb amboˇj ßoˇovrdi aøaj asac sowt margar¯ Anani– ayin: ¡Ardarew, ¸oˇ aydp¯s ani T¯r˚. ¸oˇ hastati qo xØsq˚, or margar¯acar ays Tan spasq˚ ew bolor geri– nerin Babelonic aysteˇ veradar´nelow masin: Sakayn lsec¯—q Tiroj patgamner˚, or es k’asem ´er akanjnerin ew amboˇj ßoˇovrdi akanjnerin: Ayn margar¯ner˚, oronq in´nic ow qeznic aøaj miæt ¯l eˇel en, bazowm erkrneri ew meÆameÆ ¸agaworow¸iwnneri hamar gowæakel en pate– razm, œariq ow mah: Isk ayn margar¯n, or xaˇaˇow¸iwn ¯ gowæakowm, ew ayd margar¯i xØsq˚ katarwowm ¯, apa ayd margar¯in ˚ndownowm en ibrew m¯kin, orin iskap¯s T¯rn ¯ owˇarkel nranc mØt¿: Ayn ßamanak Anania margar¯n oˇj ßoˇovrdi aøaj Eremiayi paranocic vercrec lowÆ˚ ew xortakec: Ananian hamayn ßoˇovrdi nerkayow¸eamb a– sac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Erkow tarowc yetoy aysp¯s piti xortakowi babelacineri arqay Nabowqodonosori lowÆ˚ bolor azgeri paranocneric¿: Ew Eremia marga– r¯n gnac ir ˘anaparhov: Ayn banic yetoy, erb Anania margar¯n Eremia margar¯i paranocic xortakec lowÆ˚, T¯r˚ xØsqn owˇˇec Eremiayin‘ aselov. ¡Gna xØsi—r Ana– niayi het ew asa—, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡ffiayt¯ lowÆ˚ dow xortakecir, bayc nra Œoxar¯n es erka¸¯ lowÆ pi– ti æinem¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Erka¸¯ lowÆ dri ayd bolor azgeri parano– cin‘ hpatakowelow babelacineri Nabowqodonosor arqa– yin. ew nranq piti Æaøayen nran. naew taŒastanneri gazannerin en¸arkeci nran¿: Isk Eremia margar¯n a– sac Anania margar¯in. ¡Ayßm lsi—r, Anania—. T¯r˚ qez œi owˇarkel, ew dow izowr Œowœ baneri hamar yoys towir ayd ßoˇovrdin: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Aha es vøndelow em qez erkri eresic: Ays taroway m¯j isk piti meønes dow, orovhetew hakaøak baner xØsecir Tiroj a– nownic¿: Ew Anania margar¯n noyn ayd taroway m¯j, eظn– erord amsin, meøaw: Sranq en ayn namaki xØsqer˚, or Eremia margar¯n E– rowsaˇ¯mic owˇarkec gerow¸ean m¯j gtnowoˇ Æererin, qa– hananerin ew sowt margar¯nerin: Soyn namak˚ yˇowaÆ ¯r

1571

Eremia

29. 2–15

Babelon‘ gerinerin ew aøhasarak ßoˇovrdin, oronc Na– bowqodonosor˚ ger arec Erowsaˇ¯mic Babelon, Yeqoni– a arqayin ew tiknoj˚, nerqininerin ow Yowdayi erkri iæ– xannerin, inœp¯s ew oˇj azatanown, arhestawornerin ow darbinnerin Erowsaˇ¯mic tanelowc yetoy: Namakn ow– ˇarkowaÆ ¯r SaŒani ordi Elariayi ew Qeˇkiayi ordi Gamariayi ´eøqov, oronc Sedekia arqan Babelon owˇar– kec babelacineri arqay Nabowqodonosori mØt‘ yaytne– lov. ¡Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li As– towaÆ˚, gerinerid masin, or Erowsaˇ¯mic ger aroweciq Babelon. ¡Tne—r æinec¯q ew bnakowec¯—q, aygine—r tnkec¯q ew ker¯—q dranc ptowˇner˚, ki—n aø¯q, ew ¸oˇ Ænowen tˇa– ner ow aˇjikner, ´er tˇaneri hamar ki—n aø¯q, isk ´er aˇjiknerin mardo—w tow¯q, ew ¸oˇ Ænowen tˇaner ow aˇ– jikner, bazmac¯—q aydteˇ ew mi— nowaz¯q: Xaˇaˇow¸ea—mb aprec¯q ayd erkrowm, owr ger arel toweci ´ez, ayd erk– ri hamar aˇØ—¸q ar¯q Tiroj˚, orovhetew nra xaˇaˇow– ¸eamb ´ez hamar ews xaˇaˇow¸iwn k˚ lini¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Φoˇ ´ez œhrapowren ´er sowt margar¯ner˚, oronq ´er m¯j en, naew ´er gowæakner˚, owæq mi— dar´r¯q ´er eraznerin, or dowq tesnowm ¯q, orovhetew nranq sowt margar¯ow¸iwn en a– nowm im anownic, isk es nranc œem owˇarkel¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Erb or mØtenay Babeloni eظana– sown tarin lranalow ßamanak˚, es ayci k˚ gam ´ez ew k˚ hastatem ´er masin im bari xØsqer˚‘ veradar´nelow ´ez ays vayrer˚, qanzi e—s miayn gitem im mtadrow¸iwnner˚, or xorhowm em ew piti xorhem ´er masin, - asowm ¯ T¯r˚. - xaˇaˇow¸ea—n mtadrow¸iwn, ew oœ ¸¯ œarow¸ean: Dranic yetoy es yoys ktam ´ez, ew dowq k˚ kanœ¯q in´, k˚ gnaq ew k’aˇØ¸¯q in´, ow es k˚ lsem ´ez: K˚ Œntø¯q in´ ew k˚ gtn¯q, orovhetew in´ Œntøelow ¯q ´er amboˇj srtov: Es k’ere– wam ´ez, - asowm ¯ T¯r˚, - ew k˚ veracnem ´er gerow¸iwn˚. k˚ hawaqem ´ez bolor azgeri mijic ew bolor vayreric, owr creci ´ez, - asowm ¯ T¯r˚, - ew k˚ veradar´nem ´ez aynteˇ, orteˇic ger arel toweci ´ez, qani or dowq aselow ¯q, ¸¯‘ ¡T¯r˚ mez hamar margar¯ner kargec naew Babelonowm¿:

2

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12 13 14

15

29. 16–27 16

17

18

19

20 21

22

23

24 25

26

27

Eremia

1572

Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ ¸agawori masin, or nstowm ¯ Daw¸i a¸oøin, amboˇj ßoˇovrdi masin, or bnakwowm ¯ ayd qa– ˇaqowm, ´er eˇbayrneri masin, oronq ´ez het gerow¸ean œgnacin: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Ahawasik es nranc m¯j owˇarkowm em sov, sowr ew mah: Nranc pi– ti dar´nem garæ ow ßant ¸owzi p¯s, or ir daønow¸ean pat˘aøov œi owtwowm: Nranc piti halaÆem srov, sovov ow mahov, nranc piti matnem aæxarhi bolor ¸agaworow– ¸iwnneri casowmin, nzovqin, apakanow¸ean˚, sowloci ow naxatinqi‘ ayn bolor azgeri m¯j, owr piti crem nranc, orovhetew nranq œansacin im xØsqerin, - asowm ¯ T¯r˚. - es nranc mØt owˇarkeci im Æaøanerin‘ margar¯nerin, kanxap¯—s owˇarkeci, bayc dowq œlseciq, - asowm ¯ T¯r˚: - Isk dowq, bolo—r gerinerd, oronc owˇarkel em Erowsaˇ¯– mic Babelon, lsec¯—q Tiroj xØsq˚. aysp¯s ¯ asowm ZØrow– ¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚, Owlkii ordi Aqiabi ew Maasi ordi Sedekiayi masin, oronq sowt margar¯acan im anownic. ¡Ahawasik es nranc k˚ yan´nem babelaci– neri Nabowqodonosor arqayi ´eøq˚, or˚ nranc k˚ spani ´er aœqi aøaj: Ew nrancic ays an¯Æq˚ k˚ mnay Yowda– yi erkri bolor gerineri m¯j, oronq gtnwowm en Babelonowm: Nranq piti asen‘ ¡Φoˇ T¯r˚ qez ani aynp¯s, inœp¯s a– rec Sedekiayin ew Aqiabin, oronc babelacineri arqan kraki vray xorovec¿: Ardarew, nranq anØr¯now¸iwnner gorÆecin Isray¯lowm. ænow¸iwn ¯in anowm hamaqaˇaqaci– neri kananc het, im anownic sowt patgamner ¯in asowm, or˚ nranc œ¯i hramayel. es inqs dran irazek ew vkay em¿, asowm ¯ T¯r˚: K˚ yaytnes naew elimaci Sam¯ayin, ¸¯ ays– p¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Dow im anownic namakner es owˇarkel Erowsaˇ¯m‘ amboˇj ßo– ˇovrdin, - minœdeø im koˇmic es qez œem owˇarkel, - na– ew Maas qahanayi ordi SoŒoniayin, inœp¯s ew bolor qa– hananerin ew asel, ¡T¯r˚ qez qahanay kargec Yovidia qahanayi Œoxar¯n, orp¯szi Tiroj Tan˚ verakacow lines am¯n mardow vray, or k˚ margar¯anay, ew am¯n m¯ki vray, or gowæakow¸iwn k’ani, ow nranc banti m¯j æˇ¸ayi zarnes: Ard, inœo?w œpatowhaseciq ana¸o¸aci Eremiayin, or mar–

1573

Eremia

29. 28–30. 10

gar¯ow¸iwn ¯ anowm ´ez hamar: Na mez lowr ¯ owˇarkel Ba– belon‘ aselov, ¸¯‘ ’ Heøow ¯ ßamanak˚. tne—r kaøowcec¯q ew bnakowec¯—q, aygine—r tnkec¯q ew ker¯—q nranc ptowˇner˚”’: SoŒonia qahanan Eremia margar¯i akanjin ˚n¸ercec namak˚: Ew T¯r˚, xØsqn owˇˇelov Eremiayin, asac. ¡Lo—wr owˇarkir bolor gerowaÆnerin ew yaytni—r. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ elimaci Sam¯ayi masin. ¡Qani or Sam¯an, orin es œem owˇarkel, margar¯acaw ew ´ez Œowœ baneri yoys towec, dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ——Ahawasik es datas– tan piti tesnem elimaci Sam¯ayi ew nra serndi het. nranic œi linelow orew¯ m¯k˚, or nsti ´er m¯j‘ tesnelow ayn bariq˚, or es anelow em ´ez, - asowm ¯ T¯r˚, - qanzi na AstÆown hakaøak xØsqer asac¿:

28

29 30, 31

32

Ays ¯ ayn xØsq˚, or T¯rn owˇˇec Eremiayin‘ aselov. 30 ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn Isray¯li. ayn bolor ba– 2 ner˚, or qez hramayeci, qez hamar gri— aø mateani m¯j: Aha Ører en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - erb Isray¯li im ge– 3 real ßoˇovrdin, naew Yowdayi erkri ßoˇovrdin veradar´– nelow em. veradar´nelow em ayn erkir˚, - asowm ¯ T¯r˚, or toweci nranc hayrerin, orp¯szi tiren nran¿: Sranq 4 en ayn xØsqer˚, or xØsec T¯r˚ Isray¯li ew Yowdayi erkri masin. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡SarsaŒi ´ayn piti ls¯q, 5 ´ayn˚ aheˇ goyßi, oric mardkanc m¯jqer˚ piti doˇan, ew Œrkow¸iwn ow hangstow¸iwn œpiti lini: Harcr¯—q ow tes¯—q, 6 ¸¯ erbew¯ arown Æne?l ¯. hapa inœo—w am¯n tˇamardow tes– nowm em ir ´eøqer˚ m¯jqin pahaÆ, inœp¯s Ænndkan kin˚, ew bolori d¯mqi goyn˚ dalowk dar´aÆ. qanzi meÆ ¯ ayn Ør˚, ew 7 nra nman˚ œkay: Da Yakobi hamar sarsaŒeli neˇow¸ean ßamanak ¯ linelow, bayc na Œrkowelow ¯ dranic: Ayn Ør˚, - 8 asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚, - nranc paranocic xorta– kelow em lowÆ˚, xzelow em nranc kapanqner˚. nranq aylews Øtarnerin harkatow œen mnalow, ayl Æaøayelow en irenc 9 T¯r AstÆown. nranc hamar verakangnelow em irenc Da– wi¸ arqayin: Sakayn dow mi— erknœir, o—v im Æaøay Yakob, 10 - asowm ¯ T¯r˚, - œzarhowres, o—v Isray¯l, orovhetew aha– wasik qez azatelow em heøastanic, isk qo serndin‘ ir gerow¸ean erkric: Piti veradaønay Yakob˚, hangstow–

30. 11–22

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

Eremia

1574

¸iwn piti gtni ow barekecik keanq ownenay, oœ oq œi lini, or zarhowrecni nran: Aha es qez het em, - asowm ¯ T¯– r˚, - orp¯szi Œrkem qez ew korÆanem ayn azgerin, oronc m¯j creci qez: Bayc qez œem oœnœacnelow. qez ardarow¸e– amb em patßelow ew qawow¸iwn talov‘ anmeˇ œem hamarelow qez¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Sastkacri qo taøapanq˚. qo kraÆ harowaÆner˚ cawagin en, qo dat˚ paætpanoˇ œkay: Dow bßækowecir qo caweric, bayc da qez Øgowt œbe– rec: Qo bolor barekamner˚ qez moøacan ew œen harcnowm qo masin: Ibrew soskali xrat‘ es ¸ænamakan harowaÆner hascri qez: Qo bolor anØr¯now¸iwnneri pat˘aøov baz– macan meˇqerd: Qo kraÆ harowaÆneri hamar i?nœ es a– ˇaˇak bar´racrel: Bayc es qez œem oœnœacnelow: Bowøn en qo cawer˚. dranq sastkacan qo bazowm anØr¯now¸iwnne– ri pat˘aøov, dranq qo meˇqeri— hetewanqn en: Sakayn am¯nq˚, or yØæotowm ¯in qez, ire—nq p¯tq ¯ yØæotowen, qo bolor ¸ænaminer˚ piti yØæoten irenc marminner˚: Qo an– Ør¯now¸iwnner˚ bazmacan ow ya˘axaki dar´an. dranq qo meˇqeri— hetewanqn en: Qez aweroˇnern ire—nq piti a– weri en¸arkowen, qo bolor awaraøownerin es awari piti matnem: Qo cawagin v¯rqerin bßækow¸iwn piti berem, piti bßækem qez, - asowm ¯ T¯r˚, - orovhetew, Sio—n, dow astandakan koœowecir. asacin‘ ¡Da ¯ ´er ors˚, bayc ov or Œntøi‘ œi gtni nran¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ahawasik es Yakobi vtarandi vranner˚ k˚ veradar´nem, oˇormaÆ k˚ linem nra gerealneri nkatmamb. qaˇaq˚ k˚ veraæi– nowi ir bar´ownqi vray, ta˘arn ir karg ow kanonov k˚ verakangnowi: Aynteˇic k˚ Æawalowi ergiœneri ow pa– roˇneri ´ayn˚: Piti bazmacnem nranc, ew nranq œpiti nowazen, piti taraÆem nranc, ew nranq œpiti ¸owla– nan: Nranq aøajoway p¯s elowmowt piti anen. nranc Ør¯nqnern im aœqin hastatown piti daønan: Datas– tan piti kardam nranc neˇoˇneri glxin, oronc han– d¯p nranq aweli zØrawor piti linen: Irenc iæxan˚ irenc miji—c piti elni: Piti hawaqem nranc, ow nranq piti ve– radaønan in´ mØt, qanzi o?v inqn iren sirt k’ani daønal Tiroj mØt, - asowm ¯ T¯r˚: - Dowq in´ hamar ßoˇovowrd k˚

1575

Eremia

30. 23–31. 12

lin¯q, isk es ´ez hamar k˚ linem AstowaÆ¿: Aha Tiroj barkow¸iwn˚ casmamb borboqowec, mrriki p¯s borboqowec nra barkow¸iwnn ambariætneri vray: Tiroj barkow¸iwnn ow zayroy¸˚ k˚ gan ow yet œen ærjowi, minœew or na katari ir srti kamq˚: Verjin Ørerin dowq k˚ haskanaq da¿:

23

24

¡Ayn ßamanak, - asowm ¯ T¯r˚, - es Isray¯li ßoˇovrdi 31 hamar AstowaÆ k˚ linem, isk na in´ hamar‘ ßoˇovowrd¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aynteˇ, anapatowm, nranq handi– 2 pecin tapi ew sowserov spanoˇneri¿: Heøac¯—q, mi— spa– n¯q Isray¯l˚: Heøow-heøowic nran erewac T¯r˚. ¡Yawi– 3 tenakan sirov sireci qez, dra hamar ¯l qez g¸ow¸ean arßanacri: Noric piti æ¯nacnem qez, ow dow verstin 4 piti bargawa˘es, o—v koysd Isray¯li: Dar´eal piti a– ønes qo ¸mbowk˚ ew xaønowes paroˇneri xmberin: Dar– 5 ´eal ayginer piti tnk¯q Samaria leran vray, townker piti tnk¯q ew Œaøaban¯q, qanzi hasel ¯ Ør˚, erb EŒ– 6 remi leønerowm pahakner˚ ´aynelow en. ¡Ek¯q elne!nq Sion‘ mer T¯r AstÆow mØt¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡CnÆac¯—q Ya– 7 kobi hamar, owra—x eˇ¯q ew kanœec¯—q nran, or azgeri m¯j glxaworn ¯, ima—c tow¯q, Ørhnec¯—q ow asac¯—q. ¡T¯r˚ Œrkec ir ßoˇovrdin‘ Isray¯li mnacordnerin¿: Aha nranc piti 8 berem es hiwsisi erkric, aæxarhi Æageric piti hawaqem nranc‘ paseqi tØnin. nranc m¯j meÆ bazmow¸eamb or– diner piti Ænowen, koyrn ow kaˇ˚, yˇin ew ÆnndaberowaÆ˚ miahamowø, ibrew meÆ ßoˇovowrd, piti veradaønan ays– teˇ: Nranq lalov heøacan, bayc es mxi¸arelov piti 9 berem nranc‘ hangist pargewelov jreri vtakneri mØt, owˇiˇ ˘anaparhov, orp¯szi œmolorowen nra vray, qanzi Isray¯li hamar es hayr eˇay, ew EŒremn im andranikn ¯¿: O—v azger, lsec¯—q Tiroj patgamner˚, patmec¯—q heøawor 10 kˇzinerowm ew asac¯—q. ¡Ov crec Isray¯l˚, na ¯l k˚ hawaqi nran ew k˚ pahpani, inœp¯s naxrapan˚‘ ir hØt˚¿: T¯rn 11 azatec Yakobin ew Œrkec nran nra vray bønacoˇneri ´eøqic: Piti gan ew owraxanan, piti cnÆan Sioni le– 12 ran vray, piti gan d¯pi Tiroj bariqner˚‘ coreni ow gi– now, berqi ow hØteri, arjaøi ow oœxari erkir˚. nranc an´er˚ piti linen ptˇalic Æaøi p¯s, aylews qaˇc œpi–

31. 13–27 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25 26 27

Eremia

1576

ti zgan: Ayn ßamanak koyser˚ piti cnÆan eritasar– dneri æowrjpari m¯j, Æerer˚ piti xndan: Nranc sow– g˚ xndow¸ean piti veraÆem, trtmow¸iwnic owraxow¸ean piti hascnem nranc: Ξewii ordi qahananeri hogine– r˚ zmaylanqov piti lcnem ow arbecnem, ew im ßoˇovowrd˚ piti lianay im bariqnerov¿, - asowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Mi ´ayn ¯r lswowm fiamayowm, oˇb, lac ow goyß. fiaq¯l˚ oˇbowm ¯r ir ordinerin, ordineri pat˘aøov œ¯r ow– zowm mxi¸arowel, qani or nranq œkayin¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Φoˇ qo an´˚ dadari lac linelowc, isk qo aœqer˚‘ artasowqic, orovhetew qo gorÆeri hamar var´ kay, - a– sowm ¯ T¯r˚: Nranq k˚ veradaønan ¸ænamineri erkric, ew verjowm qo yoys˚ k’irakananay, - asowm ¯ T¯r˚. - qo ordi– ner˚ k˚ verabnakowen irenc sahmannerowm: Lseci EŒre– mi ays oˇb˚. ¡Xratecir in´, T¯—r, ow es xratoweci, bayc œsovoreci, inœp¯s anvarß arjaø: Dar´ro—w in´, ew es k˚ daønam, qanzi dow im T¯r AstowaÆn es: Im gerow¸iwnic yetoy zˇjaci. erb xelqi ekay, im amظali Øreri hamar ho– goc haneci ew qez coyc towi, ¸¯ im tˇayow¸ean pat˘aøov naxatinq kreci¿: EŒremn im sireli ordin ¯, gowrgowreli manowk˚. h¯nc or im xØsq˚ nra masin ¯ linowm, noric yi– æowm em nran: Aha ¸¯ inœow ætapowm em nra hamar, an– œaŒ piti oˇormem nran¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Πanaœi—r inqd qez, o—v Sion, ardarow¸ean vr¯—ß xndrir, ¸iko—wnq dar´– row qo cankow¸iwnic, anci—r qo ˘anaparh˚, dar´i—r, o—v koysd Isray¯li, nori—c dar´ir d¯pi qo sgawor qaˇaqner˚: Minœew e?rb piti ¸aŒaøes, o—v anargowaÆ dowstr. œ¯? or T¯r˚ Œrkow¸iwn ¯ hastatel nor steˇÆaÆ vayrowm, orp¯s– zi mardik azatagrowaÆ‘ ærjen aynteˇ¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Yowdayi erkrowm ew nra qaˇaqnerowm, erb veradar´nem nra gerealnerin, piti krknen ays xØsq˚. ¡fflrhneal ¯ T¯rn ir ardar ow sowrb leran vray¿: Ew Hr¯astani bnakiœner˚, irenc qa– ˇaqnerov ow gorÆawornerov hander´, piti Œar¸amanan hØterov, qanzi es arbecri bolor Æaraw hoginerin, bo– lor qaˇcaÆ hoginerin liacri: Aha ¸¯ inœow ar¸nacay ow nayeci, ew im qownn in´ hamar qaˇcracaw¿: ¡Aha Ører

1577

Eremia

31. 28–39

en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - ow Isray¯li town˚ ew Yowdayi town˚ sermanelow em mardow serndov ew anasowni serndov: Ow inœp¯s or aœqers bac ari nranc vray‘ xlelow ew korÆa– nelow, qandelow, korstean matnelow ew œarœarelow hamar, aydp¯s ¯l aœqers piti bac anem nranc vray, - asowm ¯ T¯r˚, - kaøowcelow ew tnkelow hamar: Ayn Ørerin aylews œen aselow, ¸¯‘ ¡Hayrern azox keran‘ ordineri atamnern a– øan¿, ayl iwraqanœiwrn ir meˇqov piti meøni, ew ov azox ¯ owtelow‘ nra— atamnern en aønelow: Ahawasik Ører en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - erb nor owxt em kapelow Isray¯li tan het ew Yowdayi erkri tan het: Oœ ¸¯ ˚st ayn owx– ti, or mi Ør es owxteci nranc hayreri het, erb bøneci nranc ´eøqic‘ dowrs hanelow hamar nranc Egiptacineri erkric, bayc nranq im owxtin hawatarim œmnacin, ow es nranc masin hog œtaray, - asowm ¯ T¯r˚, - ¡ayl a—ys ow– xtn ¯, or owxtelow em Isray¯li tan het ayn Øreric yetoy, - asowm ¯ T¯r˚, - im Ør¯nqner˚ nranc mtqi m¯j em droæmelow, dranq nranc srteri m¯j em grelow, nranc hamar Astow– aÆ em linelow, isk nranq in´ hamar linelow en ßoˇovowrd: Ew aylews am¯n m¯kn ir ˚nkeroj˚ œi sovorecnelow, kam a– m¯n m¯kn ir eˇbØr˚ œi aselow, ¸¯‘ ¡Πanaœi—r Tiroj˚¿, qanzi am¯nq˚‘ nranc Œoqreric minœew meÆer˚, ˘anaœelow en in´, - asowm ¯ T¯r˚, - orovhetew nranc anirawow¸iwnner˚ pi– ti nerem ew nranc meˇqern aylews œpiti yiæem¿: T¯r˚, or arew˚ hastatec cerekoway lowsaworow¸ean, isk lowsinn ow astˇer˚‘ giæeroway lowsaworow¸ean hamar, aˇaˇak tow– ec Æovin, ow nra aliqner˚ æaøaœowm en. na, ori anown˚ T¯r Amenakal ¯, aysp¯s ¯ asowm. ¡E¸¯ im aœqi aøaj ays Ør¯nqner˚ dadaren gorÆelowc, apa Isray¯li azgn ¯l, - a– sowm ¯ T¯r˚, - im aœqi aøaj ˚ndmiæt piti dadari azg linelowc¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡E¸¯ angam erkinq˚ d¯pi ver bar´ranay, isk erkri yatakner˚ d¯pi var xonar– howen, es dar´eal œem antesi hamayn Isray¯li azgin ayn ameni hamar, or na katarec: Aha Ører piti gan, asowm ¯ T¯r˚, - erb Anamay¯li aætarakic minœew Ankean dowø˚ Tiroj hamar qaˇaq piti æinowi: Ew deø piti ´gowi œaŒalar˚ ew nranc aøjewov piti erkari minœew Garebi

28

29

30 31

32

33

34

35

36

37

38

39

31. 40–32. 12

Eremia

1578

40

blowr˚‘ ayn bolorelov ˚ntir qareric æinowaÆ patov: Ew ffiaqadimi ow Moxirneri oˇj ´or˚, oˇj Saremo¸˚, minœew Kedroni ´or˚, minœew arewelean koˇmi Λieri døan ankiw– n˚, p¯tq ¯ daønan Tiroj srbow¸iwn˚. ew ays bolor˚ aylews œen yaŒætakowelow ew œen awerowelow minœew yawitenow¸iwn¿:

32

Ays ¯ ayn xØsq˚, or Yowdayi erkri Sedekia arqa– yi tasnerord tarin, ayn ¯‘ babelacineri Nabowqodono– sor arqayi tasnow¸erord tarin, T¯rn owˇˇec Eremiayin: Ayn ßamanak babelacineri arqayi zØrq˚ paæarel ¯r E– rowsaˇ¯m˚, isk Eremia margar¯n kalanaworowaÆ ¯r Yow– dayi erkri ¸agawori aparanqi banti srahowm, orteˇ argelaŒakel ¯r nran Sedekia arqan‘ aselov. ¡Inœo?w dow margar¯ow¸iwn es anowm ew asowm, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚‘ ¡Ahawasik es ays qaˇaq˚ babelacineri ¸agawori ´eøq˚ piti yan´nem, na piti vercni da, ew Yowdayi erkri Se– dekia arqan œpiti Œrkowi qaˇd¯acineri ´eøqic, piti matnowi babelacineri ¸agawori ´eøq˚, d¯maød¯m piti xØsi nra het, ew ir aœqer˚ piti tesnen nra aœqer˚: Se– dekian piti mtni Babelon ew piti nsti aynteˇ, minœew or aycelow¸ean gam iren, - asowm ¯ T¯r˚. - inœo?w ¯q martn– œowm qaˇd¯acineri d¯m, oric oœ mi yajoˇow¸iwn œ¯q ownena– low¿: Ew T¯r˚, xØsqn owˇˇelov Eremiayin, asowm ¯. ¡Aha qo hØreˇbayr Selomi ordi Anamay¯l˚ qez mØt ¯ galow ew aselow. ¡Dow qez hamar gni—r im agarak˚, or˚ gtnwowm ¯ Ana¸o– ¸owm, orovhetew azgakcow¸ean kargov patæa˘ ¯, or do—w aønes ayn orp¯s seŒakanow¸iwn¿: Ew im hØreˇbayr Selomi ordi Anamay¯l˚, ˚st Tiroj xØsqi, in´ mØt banti srah˚ ekaw ew asac in´. ¡Gni—r im agarak˚, or˚ gtnwowm ¯ Ana– ¸o¸owm, Beniamini erkrowm, orovhetew qez ¯ yarmar ´eøq berel ayd ßaøangow¸iwn˚, qanzi awag˚ dow es¿: Ayn ßama– nak es haskacay, or da Tiroj xØsqn ¯, ew im hØreˇbØr ordi Anamay¯lic gneci agarak˚, orn Ana¸o¸owm ¯: Nra hamar kæøeci arÆa¸˚‘ tasneظ˚ sikˇ. mowrhak greci ow knqeci, vkaner dreci ew arÆa¸˚ kæeøqov kæøeci: Apa, ˚st hramani ow irawownqi, vercri seŒakanow¸ean masin knqowaÆ mowrhakn ow œknqowaÆ˚ ew seŒakanow¸ean masin mowrhak˚ im hØreˇbØr ordi Anamay¯li nerkayow¸eamb ayn–

2

3

4

5

6, 7

8

9

10 11

12

1579

Eremia

32. 13–25

teˇ gtnowoˇneri aœqi aøaj toweci Maasi ordi Neriayi ordi Barowqin: Banti srahowm nstaÆ bolor hreaneri a– øaj nranq storagrecin seŒakanow¸ean masin mowrhak˚: Ow nranc aøaj patowireci Barowqin‘ aselov. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚, Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Vercro—w ayd mowrhakner˚, seŒakanow¸ean masin knqowaÆ mowrhak˚ ow œknqowaÆ mowrhak˚ ew di—r xec¯ amani m¯j, or pahpanowen bazowm Ører¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚, Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Ays erkri m¯j tner˚, agaraknern ow ayginer˚ noric piti gnowen¿: Erb seŒakanow¸ean masin mowrha– k˚ yan´neci Neriayi ordi Barowqin, aˇØ¸eci Tiroj˚ ew asaci. ¡T¯—r, o—v dow T¯r, qo meÆ zØrow¸eamb ew qo yaˇ¸ bazkov dow steˇÆecir erkinqn ow erkir˚. œkay oœ mi ban, or karoˇanay ¸aqnowel qeznic: Hazarawor serowndne– ri oˇormaÆow¸iwn es anowm ew hayreri meˇqeri patiß˚ nrancic yetoy hatowcowm es nranc ordinerin: Me—Æ ew hzØ—r AstowaÆ, qo anown˚ ZØrow¸iwnneri T¯r ¯, xorhowrdnerov meÆ es ew gorÆerov‘ zØrawor: O—v dow Amenakal meÆanown T¯r, qo aœqer˚ bac en mardkanc ordineri bolor ˘ana– parhneri vray‘ iwraqanœiwrin hatowcelow hamar ˚st ir ˘anaparhi ew ˚st ir gorÆeri ardiwnqi: Dow hraæqner ow sqanœeliqner katarecir Egiptacineri erkrowm, na– ew minœew ayßm‘ Isray¯lowm ow oˇj aæxarhi mardkanc m¯j, qez hamar steˇÆecir mi anown, or kay aø aysØr. Isray¯– li qo ßoˇovrdin dow dowrs hanecir Egiptacineri erkric hraæqnerov ow sqanœeliqnerov, hzØr ´eøqov ow yaˇ¸ baz– kov ew meÆameÆ tesilqnerov: Nranc towecir ays erkir˚, inœp¯s erdowel ¯ir irenc hayrerin‘ tal nranc mi erkir, or ka¸ ow meˇr ¯ bxecnowm: Nranq mtan ew ßaøange– cin ayn, bayc akanj œdrin qo ´aynin ew œ˚n¸acan ˚st qo hramanneri, ew ayn am¯n˚, inœ patowirecir nranc anel, œkatarecin, ayl arecin aynp¯s, or ays bolor œariqner˚ e– kan nranc glxin: Ew aha zØrqn ays qaˇaqi vray ¯ hasel, orp¯szi ayn grawi, ow qaˇaq˚ matnowel ¯ qaˇd¯acineri ´eøq˚, oronq paterazmowm en nra het sri, sovi ow mahow– an mijocov: Inœp¯s asel ¯ir, aydp¯s ¯l eˇaw. dow inqd ¯l tesnowm es: Isk dow, T¯—r, asowm es in´, ¸¯‘ ¡ArÆa¸ov qez

13, 14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

32. 26–38

26, 27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

Eremia

1580

hamar agarak gnir¿: Es mowrhak greci ow knqeci ew vka– ner dreci, bayc qaˇaq˚ matnowec qaˇd¯acineri ´eøq˚¿: Ew T¯r˚ xØsqn in´ owˇˇec‘ aselov. ¡Aha es bolor marm– naworneri T¯r AstowaÆn em. mi¸¯ orew¯ ban in´nic karo?ˇ ¯ ¸aqown mnal¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Ayd qaˇaq˚ piti matnowi qaˇd¯acineri ´eøq˚ ew babelaci– neri Nabowqodonosor arqayi ´eøq˚, or˚ piti grawi da: Piti gan qaˇd¯aciner˚, orp¯szi paterazmen ayd qa– ˇaqi d¯m ew hrov ayren da. piti kraki matnen ayn tne– r˚, oronc taniqnerin xownk ¯in Æxowm Bahaˇin ow zoher matowcowm Øtar astowaÆnerin, orp¯szi in´ daønow¸iwn pat˘aø¯in: Isray¯lacinern ow Yowdayi erkri mardik i– renc mankow¸iwnic sksaÆ im aœqeri aøaj mimiayn œariq ¯in gorÆowm: Isray¯lacinern irenc ´eøqi gorÆerov bar– kacrin in´, - asowm ¯ T¯r˚: - Ayn Øric, inœ æineci ayd qaˇaq˚, minœew aysØr ayn goyow¸iwn ownecaw in´ barkacne– low ew zayracnelow hamar. im aœqi aøaj p¯tq ¯ jnjel da ayn bolor œariqneri hamar, or in´ daønacnelow npatakov katarecin isray¯lacinern ow Yowdayi erkri mardik, i– renq, irenc ¸agawornern ow irenc meÆameÆner˚, irenc qa– hananern ow irenc margar¯ner˚, Yowdayi erkri tˇamar– dik ew Erowsaˇ¯mi bnakiœner˚: Nranq irenc ¸ikownqne—r˚ dar´rin in´ ew oœ ¸¯ eresner˚: Skzbic ewe¸ es sovorec– ri nranc, sovorecri, bayc œowzecin xrat ˚ndownel: Irenc pˇÆow¸iwnner˚ drecin ayn Tan m¯j, or˚ krowm ¯ im anown˚: Irenc aˇteˇow¸iwnneri hamar Enomacineri ´orowm Ba– haˇin baginner kangnecrin, orp¯szi irenc tˇanerin ow aˇjiknerin nowiraberen Moˇoqin, mi ban, or es œ¯i pat– owirel nranc, ew oœ ¯l mtqovs ancel ¯r katarel tal nranc ayd pˇÆow¸iwn˚‘ Yowdayi erkir˚ yancanqi m¯j meˇadrelow hamar¿: Ard, aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ Isray¯li ayd qaˇaqi verabermamb, ori masin dow asacir, ¸¯ matnowec babelacineri Nabowqodonosor arqayi ´eøq˚‘ sri, sovi ow gerow¸ean: ¡Aha es nranc k˚ hawaqem ayn bolor erkrne– ric, owr criw toweci nranc im barkow¸eamb, zayroy¸ov ow meÆ casowmov. nranc k˚ veradar´nem ays vayrer˚, yoysov k˚ bnakecnem nranc, nranq in´ hamar ßoˇovowrd k˚ li–

1581

Eremia

32. 39–33. 8

nen, isk es nranc hamar k˚ linem AstowaÆ: Ew es ktam nranc mi ayl sirt ow ˘anaparh‘ hanapaz erknœelow in´– nic i barØrow¸iwn irenc, isk irencic yetoy‘ i barØrow¸iwn irenc ordineri: Nranc het k˚ knqem yawitenakan owxt, oric œem hraßarowi‘ barow¸iwn anelov nranc, ew im erkiwˇ˚ k˚ dnem nranc srteri m¯j, orp¯szi nranq œapstamben im d¯m: Barow¸iwn anelow hamar ayci k˚ gnam nranc, hawa– tov, im amboˇj srtov ew im amboˇj hogov nranc k˚ tnkem ays erkrowm¿: Ardarew, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Inœp¯s or ayd ßoˇovrdi vray bereci ays bolor meÆameÆ œariqner˚, aynp¯s ¯l nra hamar k˚ berem bariqner, inœp¯s asel ¯i dranc masin: Noric agarakner piti aønen ayd erkrowm, ori masin dow inqd asacir, ¸¯ ¸aŒowr ¯ dar´el mard ow a– nasownic, oronq matnowel en qaˇd¯acineri ´eøq˚: Nranq arÆa¸ov agarakner piti gnen, mowrhakner piti gren ew vkaner kargen Beniamini erkrowm ew Erowsaˇ¯mi ærja– kayqowm, Yowdayi erkri qaˇaqnerowm ew leran qaˇaqnerowm, SeŒelayi qaˇaqnerowm ew Nagebi qaˇaqnerowm, orovhetew nranc piti veradar´nem gerow¸iwnic¿, - asowm ¯ T¯r˚:

39

40

41

42

43

44

AstowaÆ erkrord angam ir xØsqn owˇˇec Eremiayin, or 33 takawin ŒakowaÆ ¯r banti srahowm, ew asac. aysp¯s ¯ 2 asowm T¯r˚, or ararec erkir˚, steˇÆec ew hastatec ayn. T¯r ¯ nra anown˚: ¡Kanœi—r in´, ew es patasxan ktam 3 qez, k˚ patmem qez meÆameÆ ow zØrawor baneri masin, or dow œgites¿: Ayo—, aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn Isray¯li 4 ays qaˇaqi tneri masin ew Yowdayi erkri arqayi apa– ranqi masin, oronq qandowel en patn¯æner ew martkocner kaøowcelow npatakov, orp¯szi ekoˇner˚ martnœen qaˇ– 5 d¯acineri d¯m ew dranq lcnen ayn mardkanc diaknerov, o– ronc harowaÆeci im barkow¸eamb ow zayroy¸ov ew im eres˚ æowø towi nrancic nranc bolor œarow¸iwnneri pat˘aøov: Ahawasik es piti bowßem nranc v¯rqer˚, piti bßækem 6 nranc. xaˇaˇow¸ean ´ayn˚ ew apahovow¸iwn piti berem nranc: Piti veradar´nem Yowdayi erkri ew Erowsaˇ¯mi 7 gerealnerin ow verakangnem nranc irenc naxkin vi˘aki m¯j: Nranc piti maqrem ayn bolor anirawow¸iwnneric, or 8 gorÆecin im nkatmamb, ow aylews œpiti yiæem nranc yan–

33. 9–20

9

10

11

12

13

14

15

16

17 18

19 20

Eremia

1582

canqner˚, or katarecin im hand¯p‘ apstambelov im d¯m: Nranq in´ hamar owraxow¸iwn, Ørhnanq ow parÆanq pi– ti daønan erkri bolor ßoˇovowrdneri aøaj, oronq, ima– nalov ayn bolor baneri masin, or es anelow em Erowsaˇ¯mi ew Yowdayi erkri hamar, erkiwˇ piti kren ow daønanan dranc hamar kataraÆ im bolor bariqneri ew xaˇaˇow– ¸ean gorÆeri ænorhiw¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ayd te– ˇowm, ori masin dowq inqnerd asowm ¯q, ¸¯ mardkancic ow anasownneric ¸aŒowr ¯, Yowdayi erkri qaˇaqnerowm ew E– rowsaˇ¯mic dowrs, oronq awerakneri en veraÆowel, orovhe– tew œkan mardik, œkan bnakiœner, œkan anasownner, ¡ayd noyn teˇowm dar´eal piti hnœen ´aynn owraxow¸ean ew ´ayn˚ cnÆow¸ean, ´ayn˚ Œesayi ew ´ayn˚ harsi, oronq pi– ti asen‘ ¡Gohow¸i—wn matowcec¯q Amenakal Tiroj˚, qanzi qaˇcr ¯ na, ew yawitenakan ¯ nra oˇormow¸iwn˚¿: fflrhnow– ¸ean now¯rner piti beren Tiroj Town˚, qanzi ayd erkri gerealnerin aøajoway vi˘akin piti veradar´nem¿, - a– sowm ¯ T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Mard ow anasownic zowrk ayd awerak vayrowm ew dra bolor qa– ˇaqnerowm dar´eal piti linen hovowakan ijewanner ow oœxarneri hØteri makaˇateˇiner: Leønayin qaˇaqne– rowm, SeŒelayi qaˇaqnerowm ow Nagebi qaˇaqnerowm, Be– niamini erkrowm, Erowsaˇ¯mi ærjakayqowm ew Yowdayi qa– ˇaqnerowm dar´eal oœxarneri hØter en ancnelow dranq haæowoˇi ´eøqi takov, - asowm ¯ T¯r˚: - Aha Ører en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - ew es hastat katarelow em im ba– ri xØsqer˚, or yaytneci Isray¯li tan masin ew Yowdayi tan masin: Ayn Ørerowm ew ayn ßamanak Daw¸i hamar mi ardar æaøawiˇ piti Ænem, orn irawownq ow ardarow¸iwn piti paætpani erkri vray: Ayn Ørerowm Yowdayi erkir˚ piti Œrkowi, ew Erowsaˇ¯m˚ yoysov piti apri: Ays ¯ ayn anown˚, orov na piti koœowi‘ ¡T¯rn ¯ mer ardarow¸iwn˚¿: T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Daw¸i serndic Isray¯li tan gahin nstoˇ mard œpiti pakasi, ew ˇewtaci qahananeric im aøaj am¯n Ør oˇjak¯z matowcoˇ, zohaberow¸iwn anoˇ ew xownk Æxoˇ mard œpiti pakasi¿: T¯rn ir xØsqn owˇˇec Eremia margar¯in‘ aselov. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡E¸¯

1583

Eremia

33. 21–34. 6

karoˇanaq xaŒanel cerekoway im owxt˚ ew giæeroway im owxt˚ aynp¯s, or cerekn ow giæer˚ irenc ßamanakin œli– nen, apa k˚ xaŒanowi naew im owxt˚, or knqel em im Æaøay Daw¸i het, ¡naew im paætØneaneri‘ ˇewtaci qa– hananeri het, ¡¸¯‘ œi ownenay na ordi, or ¸agawori nra gahi vray: Inœp¯s or an¸oweli en erknqi astˇer˚, ew anœaŒeli Æovi awaz˚, aydp¯s ¯l piti bazmacnem im Æa– øay Daw¸i serownd˚ ew ˇewtacinerin‘ im paætØneanerin¿: T¯r˚, ir xØsqn owˇˇelov Eremia margar¯in, asowm ¯. ¡ffe?s tesnowm‘ i—nœ ¯ xØsowm ayd ßoˇovowrd˚‘ aselov, ¸¯‘ ¡Astow– aÆ, or ˚ntrel ¯r erkow azgatohmeri, aœqic gcec nranc¿: Aydpisov nranq zayracnowm en im ßoˇovrdin, karÆes ¸¯ nranc hamar na aylews azg œ¯¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡E– ¸¯ cerekoway ow giæeroway, erknqi ow erkri masin im owxt˚ œem hastatel, apa Yakobi ew im Æaøay Daw¸i serown– d˚ k’anarge?m, Abrahami, Isahaki ew Yakobi serndi vray nra serndic iæxan œe?m dni. o—œ, es nranc gerealnerin pi– ti veradar´nem, piti oˇormem nranc¿:

21

22

23, 24

25

26

Erb babelacineri Nabowqodonosor arqan ir bolor zØr– 34 qerov, ir iæxanow¸ean˚ en¸akay bolor ¸agaworow¸iwnne– rov ow bolor ßoˇovowrdnerov paterazmi elaw Erowsaˇ¯mi ew Yowdayi erkri bolor qaˇaqneri d¯m, T¯r˚ xØsqn owˇˇec Eremiayin‘ aselov. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn Is– 2 ray¯li. gna— Yowdayi erkri Sedekia arqayi mØt ew asa— nran. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ayd qaˇaqn anpayman pi– ti matnowi babelacineri arqayi ´eøq˚, or˚ piti grawi ow hrov ayri ayn: Dow ¯l nra ´eøqic œpiti Œrkowes, an– 3 payman piti bønowes ow matnowes nra ´eøq˚: Qo aœqer˚ piti tesnen nra aœqer˚, d¯maød¯m piti xØses nra het ew gnas Babelon: Bayc lsi—r Tiroj patgamner˚, o—v Yow– 4 dayi erkri Sedekia arqay. aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ qo masin. ¡Srov œpiti meønes, ayl xaˇaˇow¸ean m¯j piti meønes, 5 ew inœp¯s or oˇbacin qo hayrerin‘ aøajin ¸agawornerin, oronq naxordecin qez, aynp¯s ¯l piti oˇban qez, ¸¯‘ ’ Va!y, va!y t¯r¿: Piti lacowkoÆ anen qez hamar, qanzi æat xist xØseci¿, - asowm ¯ T¯r˚: Eremia margar¯n ays 6 bolor baner˚ Erowsaˇ¯mowm yaytnec Yowdayi Sedekia ar–

34. 7–18 7

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

Eremia

1584

qayin: Isk babelacineri ¸agawori zØrq˚ køwowm ¯r Erow– saˇ¯mi ew Yowdayi erkri mnacaÆ bolor qaˇaqneri d¯m, La– qisi ew Azekayi d¯m, orovhetew Yowdayi erkri qaˇaqneri m¯j miayn sranq ¯in mnacel orp¯s amowr qaˇaqner: T¯rn ir xØsqn owˇˇec Eremiayin ayn banic yetoy, erb Sedekia arqan, azatow¸ean koœov, owxt knqec Erowsaˇ¯mowm eˇaÆ amboˇj ßoˇovrdi het, orp¯szi iwraqanœiwr oq‘ ir Æaøa– yin, ew am¯n m¯kn‘ ir aˇaxnin, lini ebrayeci tˇamard kam ebrayeci kin, azatow¸iwn tay ew ar´aki nranc, orp¯szi Yowdayi azgatohmic oœ mi mard ir eˇbØr˚ Æaøay œdaø– nay: Ew bolor meÆameÆnern ow amboˇj ßoˇovowrd˚, oronq owxt ¯in drel azat ar´akelow iwraqanœiwrn‘ ir Æaøayin, ew am¯n m¯kn‘ ir aˇaxnin, lini ebrayeci tˇamard kam eb– rayeci kin, ar´akecin nranc, orp¯szi nranq aylews irenc œÆaøayen: Lsecin ow ar´akecin, isk yetoy yet kangnecin ew noric berecin irenc Æaøanerin ow aˇaxinnerin, oronc azat ¯in ar´akel, ew nranc dar´rin Æaøaner ow aˇa– xinner: T¯r AstowaÆ, xØsqn owˇˇelov Eremiayin, asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn Isray¯li. es owxt knqeci ´er hayreri het ayn Ør˚, erb nranc Œrkeci Egiptaci– neri erkric‘ strkow¸ean tnic ew asaci, ¸¯‘ ¡Erb vec tarin lranay, qo ebrayeci eˇbØr˚, or qez k˚ va˘aøowi ew vec tari qez hamar k’aæxati, qeznic aza—t ar´akir¿, bayc ´er hayrer˚ œlsecin in´, œxonarhecrin irenc akanj– ner˚: AysØr nranq yet en dar´el, orp¯szi im aœqi aøaj anen ayn, inœ ha˘eli ¯ in´, or iwraqanœiwrn azat yayta– rari ir ˚nkeroj˚, im aœqi aøaj kataren owxtn ayn Tan m¯j, ori vray drowaÆ ¯ im anown˚: Bayc dowq ærjoweciq ow pˇÆeciq im anown˚, iwraqanœiwr˚ dar´aw ir Æaøayi mØt, am¯n m¯kn‘ ir aˇaxni mØt, oronc ´er hogow hamar azat ¯iq ar´akel, ew stipeciq, or veradaønan ew Æaøay ow a– ˇaxin linen ´ez¿: Dra hamar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Dowq œlseciq in´, iwraqanœiwrn‘ ir eˇbØr˚, ew am¯n m¯kn ir mer´aworin azat œyaytararec. aha es ¯l ´ez hamar a– zatow¸iwn piti høœakem sri, sovi ow mahowan mijocov, asowm ¯ T¯r˚. - ´ez piti crem aæxarhi bolor ¸agaworow– ¸iwnneri m¯j: Ayn mardkanc, oronq xaxtecin im owxt˚ ew

1585

Eremia

34. 19–35. 9

im aøaj kataraÆ irenc owxti patgamnerin hawata– rim œmnacin, hor¸˚ erkow masi baßanecin ew ancan nra erkow maseri mijov, Yowdayi erkri iæxannerin ew Erow– saˇ¯mi iæxannerin, nerqininerin ow qahananerin, naew erkri amboˇj ßoˇovrdin, oronq ancan hor¸i erkow mase– ri mijov, ¡ ayd mardkanc es talow em irenc ¸ænamineri ´eøq˚, nranc hoginer˚ pahanjoˇneri ´eøq˚, nranc di– aknern ibrew kerakowr piti netem erknqi ¸øœownnerin ow erkri gazannerin: Isk Hr¯astani Sedekia arqayin ow nra iæxannerin piti matnem irenc ¸ænamineri ´eøq˚, nranc hoginer˚ pahanjoˇneri ´eøq˚, babelacineri ar– qayi zØrqi ´eøq˚, or ekel hasel en nranc vray: Ahawasik es hraman em talow, - asowm ¯ T¯r˚, - ew nranc noric ar´a– kelow em ayd qaˇaqi vray. nranq piti paterazmen dra d¯m, grawen ow hrov ayren ayn: Yowdayi erkri qaˇaqnern irenc bnakiœneric ¸aŒowr em dar´nelow¿:

19

20

21

22

Yowdayi erkri arqay Yosiayi ordi Yovakimi Ørerin T¯– 35 r˚ ir xØsqn owˇˇec Eremiayin‘ aselov. ¡Gna— fiaqabim– 2 neri town˚, kanœi—r nranc, be—r Tiroj Tan srahneric m¯k˚ ew gini— xmecrow nranc¿: Ow es Qabasiniayi ordi Eremi 3 ordi Yeqoniayin, nra eˇbayrnerin ow nra bolor ordinerin‘ fiaqabimi amboˇj gerdastan˚, beri Tiroj Town˚, Ast– 4 Æow mard Godoˇiayi ordi Anani ordow srah˚, or˚ gtnwowm ¯r iæxanneri srahi mØt, mowtqi pahapan Selomi ordi Maasi srahi verewowm: fiaqabimi ordineri aøaj dreci 5 mi aman liq˚ gini ow baßakner ew asaci nranc. ¡Xmec¯—q ayd ginin¿: Nranq asacin. ¡Gini œenq xmowm, orovhe– 6 tew mer hayr Yonadab˚‘ fieqabi ordin, mez patowirel ¯ ow asel. ¡Dowq ew ´er ordiner˚ yawiteans gini mi— xm¯q, naew tner œæin¯—q, serm œcan¯—q ew ayginer œtnk¯—q, ayl ´er 7 bolor Ørerowm bnakowec¯—q vranneri m¯j, orp¯szi ayd erk– rowm, owr dowq pandowxt ¯q, bazmapatkowen ´er keanqi Ører˚¿: Ew menq am¯n banowm, inœ patowirel ¯r mez, a– 8 kanj drinq mer hayr Yonadabi‘ fieqabi ordow ´aynin, ¡¸¯— menq ew ¸¯— mer kanayq, ¸¯— mer tˇanern ow aˇjiker˚, ¡or mer bolor Ørerowm œxmenq gini, tner œæinenq ew œbnakowenq 9 nranc m¯j. menq œownecanq naew ayginer, hander ow canqer.

35. 10–36. 2 10 11

12 13

14

15

16

17

18

19

36 2

Eremia

1586

bnakowecinq vranneri tak ew lsecinq ow katarecinq ayn am¯n˚, inœ patowirel ¯r mez mer hayr Yonadab˚¿: Bayc erb babelacineri Nabowqodonosor arqan mtaw ays erki– r˚, asacinq‘ ¡Qaˇd¯acineri zØrqi pat˘aøov, asores– tancineri zØrqi pat˘aøov ver kenanq gnanq Erowsa– ˇ¯m ew aynteˇ aprenq¿: Ew T¯r˚ xØsqn in´ owˇˇec‘ ase– lov. ¡Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li Astow– aÆ˚. gna— ew yaytni—r Yowdayi erkri mardkanc ow Erowsa– ˇ¯mi bnakiœnerin. ¡Xrat œ¯?q aønowm‘ hetewelow hamar im xØsqerin¿, - asowm ¯ T¯r˚: fieqabi ordi Yonadabi or– diner˚ hawatarim mnacin ayn patowiranin, or na towel ¯r ir ordinerin‘ gini œxmel: Ew nranq œxmecin minœew Ørs, orovhetew irenc hØr patowiran˚ lsoˇ eˇan: Isk es skz– bic ewe¸ xØseci ´ez het, bayc dowq œlseciq in´: Λez mØt owˇarkeci im bolor Æaøanerin‘ margar¯nerin, kanxaw ow– ˇarkeci, or am¯nqd yet daønaq ´er œar ˘anaparhic, a– weli bari gorÆer katar¯q, œhetew¯q Øtar astowaÆnerin ow œÆaøay¯q nranc, orp¯szi bnakow¯q ayd erkrowm, or tow– eci ´ez ow ´er hayrerin: Bayc dowq œxonarhecriq ´er a– kanjner˚ ew œlseciq in´: fieqabi ordi Yonadabi ordiner˚ pahecin irenc hØr towaÆ patowiran˚, isk ayd ßoˇovowr– d˚ œlsec in´¿: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnne– ri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Ahawasik es Yowdayi erk– ri ew Erowsaˇ¯mi bolor bnakiœneri vray piti berem ayn bolor œariqner˚, oronc masin xØsel ¯i, orovhetew asaci nranc, bayc œlsecin, kanœeci nranc, bayc in´ pataasxan œtowin¿: Isk fieqabi tan mardkanc aysp¯s asac Ere– mian. ¡Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li As– towaÆ˚. ¡Qani or fieqabi ordi Yonadabi ordiner˚ he– tewecin irenc hØr patowiranin, hawatarim mnacin nra bolor hramannerin‘ katarelov ayn am¯n˚, inœ or nranc patowirel ¯r irenc hayr˚, dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ays erkri oˇj go– yow¸ean ˚n¸acqowm ¸oˇ fieqabi ordi Yonadabi ordineric ayr mard œpakasi‘ im aøaj kangnelow hamar¿: Yowdayi erkri arqay Yosiayi ordi Yovakimi œorrord tarowm T¯r˚ xØsec in´ het‘ aselov. ¡Qez hamar matea—n

1587

Eremia

36. 3–15

vercrow ew nra m¯j gri—r ayn am¯n˚, inœ asel em qez Isray¯li, Yowdayi erkri ew bolor azgeri masin‘ sksaÆ ayn Øric, erb xØseci qez het‘ Yowdayi erkri arqay Yosiayi Øreric min– œew ayßm. ¸erews Yowdayi townn imanay ayn bolor œariqne– ri masin, or mtaÆel em katarel nra nkatmamb, orp¯szi iwraqanœiwr˚ yet daønay ir œar ˘anaparhic, ew es qawiœ linem nra anØr¯now¸iwnnerin ow nra meˇqerin¿: Eremi– an kanœec Neriayi ordi Barowqin, ew Barowq˚ Eremiayi beranic mateanowm gri aøaw ayn bolor xØsqer˚, or T¯r˚ yaytnel ¯r nran: Eremian Barowqin patowirec ow asac. ¡Es kalanqi m¯j em ew œem karoˇ mtnel Tiroj Town˚. dow k˚ gnas ew ayn, inœ gri aøar im beranic‘ Tiroj xØsqer˚, pahecoˇow¸ean Ør˚ Tiroj Tan˚ ayd mateanic k’˚n¸erces i lowr ßoˇovrdi, k’˚n¸erces naew i lowr Yowdayi erkri bolor mardkanc, oronq ekaÆ k˚ linen irenc qaˇaqneric: Φer– ews Tiroj aøaj nranc sirt˚ gow¸ ˚nkni, ew am¯nqn irenc œar ˘anaparhneric yet daønan, qanzi sastik en zay– roy¸n ow barkow¸iwn˚, or T¯rn artayaytec ayd ßoˇovrdi d¯m¿: Ew Neriayi ordi Barowqn am¯n inœ katarec ayn– p¯s, inœp¯s patowirel ¯r nran Eremia margar¯n‘ Tiroj Tan m¯j mateanic ˚n¸ercel Tiroj patgamner˚: Yowda– yi erkri arqay Yosiayi ordi Yovakimi hingerord tarowm, innerord amsin, Erowsaˇ¯mi amboˇj bnakœow¸iwn˚, Yowda– yi erkri qaˇaqneric Erowsaˇ¯m ekaÆ hamayn ßoˇovowrd˚ ew Yowdayi town˚ hawaqowecin Tiroj aøaj pahecoˇow¸ean hamar: Isk Barowq˚ Tiroj Tan˚, SaŒania atenadpri ordi Gamariayi gaw¸owm, Tiroj Tan Nor darpasi mowtqi mØt, i lowr amboˇj ßoˇovrdi‘ mateanic kardac Eremiayi xØsqer˚: Erb SaŒaniayi ordi Gamariayi ordi Miqi– an ayd mateanic lsec Tiroj bolor patgamner˚, ijaw ¸agawori town˚, atenadpri diwan˚, owr nstaÆ ¯in bolor iæxanner˚‘ Eˇisama atenadpir˚, Sam¯ayi ordi Dalian, Aqobori ordi Eˇna¸an˚, SaŒaniayi ordi Gamarian, A– naniayi ordi Sedekian ew æat owriæ iæxanaworner: Mi– qian nranc haˇordec ir lsaÆ ayn bolor xØsqer˚, or ma– teanic ˚n¸ercel ¯r Barowq˚‘ i lowr amboˇj ßoˇovrdi: Ayn ßamanak bolor iæxanner˚ Qowsii ordi Selomi ordi Na–

3

4

5 6

7

8

9

10

12 13

14

15

36. 16–30

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

Eremia

1588

¸ani ordi Yowdiin owˇarkecin Barowqi mØt ew yaytnecin. ¡Ayn matean˚, or ˚n¸ercowm ¯ir i lowr ßoˇovrdi, a—ø qo ´eøq˚ ew e—k aysteˇ¿: Neriayi ordi Barowq˚ mateann ir ´eøqn aøaw ow gnac nranc mØt: Nran asacin. ¡Hapa nori—c karda, or menq ¯l lsenq¿: Ew Barowq˚ kardac, or lsen: Isk erb nranq bolor patgamner˚ lsecin, mimeanc het xorhowrd arin ow asacin Barowqin. ¡Menq ayd bolor baner˚ k˚ haˇordenq arqayin¿: Barowqin harc towin‘ a– selov. ¡D¯ mez patmi—r‘ o?rteˇic grecir ayd bolor xØsqer˚, o?wm beranic¿: Barowq˚ nranc patasxanec. ¡Eremiayi— beranic. na— ¯ in´ patmel ayd bolor baner˚, isk es ¸a– naqov grel em ays mateani m¯j¿: Iæxanner˚ Barowqin asacin. ¡Gna ¸aqnowi—r Eremiayi het. ¸oˇ oœ oq œima– nay, ¸¯ orteˇ ¯q gtnwowm¿: Matean˚ pah talov Eˇisa– ma atenadpri tan˚‘ nranq gnacin srah, arqayi mØt, ew arqayin patmecin am¯n ban: Isk arqan matean˚ berelow owˇarkec Yowdiin, orn ayn berec Eˇisama ate– nadpri tnic: Yowdin, i lowr ¸agawori ew i lowr ¸agawori æowrj˚ gtnowoˇ bolor iæxanneri, ˚n¸ercec matean˚: Φa– gawor˚, orovhetew innerord amisn ¯r, nstaÆ ¯r ´meøayin palatowm, isk nra dimac gtnwowm ¯r vaøowoˇ krakaran˚: Ow erb Yowdin ˚n¸ercowm ¯r ereq kam œors ¯j, ¸agawor˚ atenadpri zmeliov ktrowm ¯r ayn ow netowm krakarani kraki m¯j, minœew or amboˇj matean˚ krakarani boci m¯j oœnœacaw: Φagaworn ow nra bolor paætØneaner˚, or lse– cin ayd bolor xØsqer˚, œaˇaœecin ew œpataøotecin irenc patmow˘anner˚: Eˇna¸an˚, Dalian ew Gamarian ¸¯p¯t yowæecin arqayin œayrel matean˚, bayc na nranc œlsec: Arqan hraman towec arqayordi Yeremi¯lin, Esri¯li or– di Sar¯ayin ew Abdi¯li ordi Seˇemiayin, or bønen Barowq atenadprin ew Eremia margar¯in, sakayn sranq heøa– can ow ¸aqnowecin: Ayn banic yetoy, erb ¸agaworn ayrec matean˚, owr Barowq˚ Eremiayi beranic gri ¯r aøel nra bolor xØsqer˚, T¯r˚ xØsec Eremiayi het‘ aselov. ¡No– ric dow mi ayl matean vercro—w ew nra m¯j gri—r naxord bolor xØsqer˚, oronq teˇ ¯in gtel aøajin mateanowm, or ayrec Yowdayi erkri Yovakim arqan: Isk Yowdayi erkri

1589

Eremia

36. 31–37. 8

Yovakim arqayin ¯l k’ases, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Dow vaøecir mateann ayn ew asacir‘ ’ Inœo?w nra m¯j grecir ow yaytnecir, ¸¯ babelacineri arqan piti nerxowßi ow jnji ays erkir˚, piti zrki ayn mard ow anasowniÆ”¿: Dra ha– mar ¯l T¯rn aysp¯s ¯ asowm Yowdayi erkri Yovakim arqayi masin. ¡Nra serndic mard œi mnalow, or nsti Daw¸i a¸o– øin, ew nranc diakner˚ cerekn ˚nkaÆ piti mnan tظi, isk giæer˚‘ crti m¯j: Ir anØr¯now¸iwnneri hamar patßelow em nran, nra ceˇin ow nra paætØneanerin, nranc vray, Erowsaˇ¯mi bnakœow¸ean vray ew Yowdayi erkri vray bere– low em ayn bolor œariqner˚, oronc masin yaytneci nranc, bayc nranq œlsecin¿: Ew Eremian mi ayl matean vercrec ow yan´nec Neriayi ordown‘ Barowq atenadprin, or˚ nra m¯j Eremiayi beranic gri aøaw ayn mateani bolor xØs– qer˚, or kraki m¯j ayrel ¯r Yowdayi erkri arqay Yovakim˚: Ayd mateani m¯j owriæ xØsqer ews awelacan, aøawel, qan naxord xØsqer˚:

31

32

33

Yovakimi ordi Yeqoniayi Œoxar¯n ¸agaworec Yosiayi 37 ordi Sedekian, orin Yowdayi erkri vray ¸agawor kargec babelacineri Nabowqodonosor arqan: Sa, ir Æaøanern 2 ow erkri ßoˇovowrd˚ ews akanj œdrin Tiroj xØsqerin, or na yaytnel ¯r Eremia margar¯i mijocov: Seˇemiayi ordi 3 Yovaqaˇin ew Maasiayi ordi SoŒoniayin, oronq qaha– naner ¯in, Sedekia arqan owˇarkec Eremia margar¯i mØt‘ aselov. ¡Dow mez hamar aˇØ¸i—r mer T¯r AstÆown¿: Isk Eremian gnowm galis ¯r amboxi m¯j, ekaw ow nran bant 4 œ¯in gcel: Ayn ßamanak ffiarawoni zØrq˚ elaw Egiptaci– neri erkric, ori masin lselov‘ qaˇd¯aciner˚, oronq pa– æarel ¯in Erowsaˇ¯m˚, heøacan Erowsaˇ¯mic: T¯r˚ xØsec 5 Eremia margar¯i het ew asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r As– 6 towaÆn Isray¯li. aysp¯s k’as¯q Yowdayi erkri arqayin, orn in´ mØt ¯ owˇarkel ´ez‘ xndrelow ays ban˚. aha ffia– rawoni zØrq˚, or˚ ekel ¯ ´ez Øgnow¸ean, noric piti vera– daønay Egiptos, isk qaˇd¯aciner˚ krkin piti vera– 7 daønan aysteˇ. piti paterazmen ays qaˇaqi d¯m, pi– ti grawen ew hrov piti ayren ayn¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. 8 ¡Dowq ´ez mi— xab¯q ayn banov, ¸¯‘ ¡Qaˇd¯aciner˚ elan

37. 9–38. 1 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

38

Eremia

1590

heøacan meznic¿: Nranq ´eznic ´eøq œen qaæelow: Angam e¸¯ ´ez het køowoˇ qaˇd¯acineri amboˇj zØrq˚ kotor¯q, ayn viraworner˚, oronq mnalow en nrancic, am¯n koˇmic piti borboqowen ow hrov ayren ays qaˇaq˚¿: Erb qaˇ– d¯acineri banak˚ egiptacineri zØrqeri ahic heøacaw Erowsaˇ¯mic, Eremian dowrs ekaw Erowsaˇ¯mic, orp¯szi gnay Beniamini erkir˚ ew aynteˇ, ßoˇovrdi m¯j, gni ir baßin hoˇ˚: Na ekaw hasaw Beniamini dowø˚: Aydteˇ mi mard kar, orin handipec na, anown˚‘ Sarow, Ananiayi ordi Seˇemiayi tˇan: Sa bønec Eremia margar¯in‘ ase– lov. ¡Dow Œaxel es ew owzowm es qaˇd¯acineri mØt gnal¿: Isk Eremian asac. ¡Sowt es asowm, es œem Œaxœowm qaˇ– d¯acineri mØt¿: Bayc na œlsec nran: Sarown Eremiayin ´erbakalec ew berec iæxanneri mØt: Iæxanner˚ zayra– can Eremiayi vray, ganaharecin ow bantarkecin nran Yovna¸an atenadpri aparanqowm, qani or sra apa– ranq˚ banti ¯in veraÆel: Eremian ˚nkaw Ayerino¸, ayn town˚, orteˇ gowbn ¯r: Aydteˇ Eremian anckacrec erkar Ører: Sedekia arqan mard owˇarkec ow kanœec nran: Ir tan m¯j ¸agawor˚ ÆaÆowk harcrec nran‘ aselov. ¡Tiroj koˇmic orew¯ patgam œka?y ardeØq¿: Isk Eremian asac‘ ayo—, kay: Apa asac. ¡Babelacineri ¸agawori ´eøq˚ pi– ti matnowes: Qo ew qo paætØneaneri ow ßoˇovrdi han– d¯p i?nœ meˇq gorÆeci, - asac Eremian Sedekia ¸agawo– rin, - or dow in´ bant es nstecrel: Isk o?wr en ´er ayn margar¯ner˚, oronq margar¯ow¸iwn ¯in anowm ow asowm, ¸¯ babelacineri arqan œi galow ays erkir˚‘ ´ez vray: Ard, lsi—r, aˇaœowm em, t¯—r im arqay, ¸oˇ aˇersanqs hasni qo srtin. inœo?w es in´ noric yet dar´nowm Yovna¸an ate– nadpri town˚, or aynteˇ meønem¿: Sedekia arqan hra– man ar´akec, ew nran gcecin banti gawi¸˚: Nran drsic hacagorÆnern Ør˚ mi nkanak hac ¯in talis, minœew or ha– c˚ qaˇaqic bolorovin ktrowec: Ew Eremian mnac banti gaw¸owm: Mat¸ani ordi SaŒatian, Pasqori ordi Godoˇian, Seˇemiayi ordi Yovaqaˇ˚ ew Melqiayi ordi Pasqor˚ lse– cin Eremiayi xØsqer˚, or na asowm ¯r amboˇj ßoˇovrdin,

1591

Eremia

38. 2–14

¸¯‘ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ov or mnay ays qaˇaqowm, srov, sovov ow ßantaxtov piti meøni, isk ov gnay qaˇd¯aci– neri mØt, piti apri. nra hamar ir hogin veragtnowaÆi p¯s piti lini, na piti Œrkowi¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯– r˚. ¡Ayd qaˇaq˚ piti matnowi babelacineri ¸agawori zØrqi ´eøq˚, piti grawen da¿: Ew iæxannern asacin ¸agaworin. ¡Φoˇ spanowi ays mard˚, orovhetew aydpi– sov na ¸owlacnowm ¯ bazowkner˚ køowoˇ mardkanc, oronq mnacel en ays qaˇaqowm, ew bazowkner˚ amboˇj ßoˇovrdi‘ aydpisi xØsqer aselov nran. ays mard˚ oœ ¸¯ Øgowti ew xaˇaˇow¸ean xØsqer ¯ asowm ßoˇovrdin, ayl‘ œarow¸ean¿: Isk Sedekia arqan, amenewin ´eønhas œlinelov nranc d¯m orew¯ ban anelow, asac. ¡Aha na ´er ´eøqowm ¯¿: Aøan E– remiayin ew nran gcecin ¸agawori ordi Melqiayi gowb˚, or gtnwowm ¯r banti gaw¸owm: Eremiayin parannerov ijec– rin gowb˚: Isk gbi m¯j bolorovin jowr œkar, ayl lok tiˇm ¯r: Eremian mnac tiˇmi m¯j: E¸ovpaci Abdimel¯q˚, nerqini mi mard, or˚ ¸agawori aparanqowm ¯r, lsec, or Eremia– yin gcel ¯in gowb˚: Arqan nstaÆ ¯r Beniamini døan˚, erb ¸agaworakan aparanqic nra mØt gnac Abdimel¯q˚, xØ– sec ¸agawori het ow asac. ¡T¯—r arqay, aydp¯s varowelov Eremia margar¯i het‘ ayd mardik, ˚st amenayni, œa– riq gorÆecin, orovhetew nran netecin gowb˚, ori nersowm na meønelow ¯: Dow œariq gorÆecir‘ sovi mijocov mahowan matnelov AstÆow mardown, qanzi ays qaˇaqowm hac œkay¿: Φagawor˚ e¸ovpaci Abdimel¯qin hraman towec ow asac. ¡Aysteˇic dow qez het vercro—w eresown mard, margar¯– in hanec¯—q ayn gbic, orp¯szi œmeøni¿: Abdimel¯qn ir het vercrec mardkanc, gnac ¸agawori aparanq˚, getnaŒor gan´atown˚, aynteˇic aøaw hin kapertner ow hin pa– ranner ew dranq ijecrec Eremiayi mØt, gbi m¯j: Abdi– mel¯q E¸ovpacin Eremiayin asac. ¡Hin kapertnern ow brder˚ di—r qo ¸ewatakerin, paranneri tak¿: Eremian aydp¯s ¯l arec: Nran parannerov qaæecin ew hanecin gbic: Eremian nstec banti gaw¸i m¯j: Sedekia arqan mard owˇarkec ew margar¯in kanœec ir mØt, Assalisayi kacaran˚, or˚ gtnwowm ¯r Tiroj ta˘ari m¯j: Arqan nran

2

3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

38. 15–27

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

Eremia

1592

asac. ¡Mi ban piti harcnem qez, bayc œlini ¸¯ in´nic pahes¿: Isk Eremian ¸agaworin asac. ¡E¸¯ patmem qez, ardeØq in´ mahov œe?s meøcni, isk e¸¯ qez orew¯ xrat tam, in´ œe?s lsi¿: Sedekia arqan gaˇtni erdowm towec nran ew asac. ¡Kendani ¯ T¯r˚, or mer m¯j ays æownœn ¯ ararel. qez œem spanelow ew œem matnelow ayn mardkanc ´eøq˚, oronq qo hogin en pahanjowm¿: Eremian nran a– sac. aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li Astow– aÆ˚. ¡E¸¯ elnes gnas babelacineri arqayi zØravari mØt, apa qo an´˚ oˇj k˚ mnay, ew ays qaˇaq˚ hrov œi ayrowi, k’apr¯q dow ¯l, qo townn ¯l: Isk e¸¯ œgnas babe– lacineri arqayi iæxanneri mØt, ays qaˇaq˚ k˚ matnowi qaˇd¯acineri ´eøq˚, hrov k’ayren da, ow dow nranc ´eøqic œes Œrkowi¿: Sedekia arqan Eremiayin asac. ¡Es kas– kaÆ ownem qaˇd¯acineri mØt ŒaxaÆ hreaneri nkatmamb. gowc¯ in´ matnen nranc ´eøq˚, ew nranq ÆaˇrowÆanaki en¸arken in´¿: Isk Eremian asac. ¡ffen matni qez, sa– kayn lsi—r Tiroj xØsqer˚, or es yaytnowm em qez. qez hamar law k˚ lini, ew qo an´˚ k˚ Œrkowi: Isk e¸¯ œkamenas gnal, apa ardiwnq˚ k˚ lini ayn ban˚, inœ T¯rn in´ coyc ¯ towel: Ahawasik ayn bolor kanayq, oronq mnacel en qo‘ Yowdayi erkri ¸agaworid tan˚, piti tarowen babelacineri ar– qayi iæxanneri mØt: Nranq piti asen. ¡Mardik, oronq qez het haætow¸ean m¯j ¯in, qez xabecin ew yaˇ¸ecin, molorow¸ean m¯j gcecin qo otqer˚ ew eres dar´rin qez– nic: Qo bolor kananc ow ordinerin piti hanen tanen qaˇd¯acineri mØt, ew dow ¯l nranc ´eøqic œes Œrkowelow, orovhetew babelacineri ¸agawori ´eøqov piti bønowes, isk ays qaˇaq˚ piti ayrowi hrov¿: Ew ¸agawor˚ nran a– sac. ¡O—v dow mard, ¸oˇ oœ oq œimanay ayd baneri masin, ¸¯ œ¯ k˚ meønes: Isk e¸¯ iæxanner˚ lsen, or xØseci qez het, ew gan qez mØt ow asen. ¡Patmi—r mez‘ i—nœ xØsecir arqa– yi het, meznic mi— ¸aqcrow, menq qez œenq spani¿ kam ¸¯‘ ¡Arqan qez i?nœ asac¿, - apa nranc k’ases. ’ Es gow¸ aˇerseci arqayi aøaj, or in´ noric yet œdar´ni Yov– na¸ani town˚, or aynteˇ meønem¿: Ew bolor iæxanner˚ ekan Eremiayi mØt ow harcowŒor´ arin nran. na pat–

1593

Eremia

38. 28–39. 13

mec nranc ayn am¯n˚, inœ patowirel ¯r nran ¸agawor˚, ow nran hangist ¸oˇin, orovhetew oœinœ yaytni œdar´aw: Ow Eremian nstec banti gaw¸owm minœew ayn ßamanak, erb Erowsaˇ¯m˚ grawowec:

28

Isk Erowsaˇ¯m˚ grawowelow ßamanak, Yowdayi erkri Se– 39 dekia arqayi innerord tarowm, tasnerord amsin, ba– belacineri Nabowqodonosor arqan inq˚ ir amboˇj zØr– qov ekaw hasaw Erowsaˇ¯m ew paæarec ayn: Sedekiayi 2 tasnm¯kerord tarowm, œorrord amsin, amsi innerord Ø– r˚, qaˇaq˚ ˘eˇq towec, ew babelacineri arqayi bolor 3 zØravarner˚‘ Nerg¯l˚, Sarasar˚, Sarmagad˚, Nabow– sarseqim˚, fiaŒsaris˚ ew Nerg¯l˚, Sarasar˚, fiabmag˚ ow babelacineri arqayi ayl iæxanner, mtan ew bazmecin mijin døan aøaj: Isk erb Yowdayi erkri Sedekia ar– 4 qan ew bolor køowoˇ mardik tesan nranc, giæerov Œa– xan ew arqowni aygow ˘anaparhov, parispneri mijew gtnowoˇ darpasov elan qaˇaqic, dowrs ekan Arabia– yi ˘anaparh˚: Nranc hetapndecin qaˇd¯acineri zØr– 5 qer˚ ew Eriqovi Arabo¸owm hasan Sedekiayin, bønecin nran ow berin Ema¸i erkir˚‘ Debla¸a, babelacineri Na– bowqodonosor arqayi aøaj, or˚ nra het datastan te– saw: Babelacineri arqan Debla¸ayowm Sedekiayi aøaj 6 spanec nra ordinerin: Babelacineri arqan naew koto– rec Yowdayi erkri oˇj azatanown, isk Sedekiayi aœ– 7 qer˚ kowracrec, kapec nran pˇn´¯ æˇ¸anerov, orp¯szi nran tanen Babelon: Qaˇd¯aciner˚ hrov ayrecin ¸a– 8 gawori townn ow ßoˇovrdi tner˚, qandecin Erowsaˇ¯mi parispner˚: Ψoˇovrdi mnacaÆ masin, qaˇaqowm mna– 9 caÆnerin ew irenc koˇmn ancaÆnerin, inœp¯s ew ßoˇovrdi ¸aŒ¸Œowknerin Nabowzardan dah˘apet˚ qæec Babelon: Aˇqat ow ˚nœazowrk ßoˇovrdin Nabowzardan dah˘ape– 10 t˚ ¸oˇec dar´eal Yowdayi erkrowm ew noyn Ørn isk nranc towec ayginer ow jrarbi hoˇer: Isk Eremiayin babe– 11 lacineri Nabowqodonosor arqan yan´nelov Nabowzardan dah˘apeti ´eøq˚‘ patowirec nran ow asac. ¡Vercro—w 12 dran, aœqd pahi—r dra vray. oœ mi vat ban œanes dran, ayl inœ or qez asi‘ k’anes dra hamar¿: Apa Nabow– 13

39. 14–40. 6

14

15 16

17

18

40

2

3

4

5

6

Eremia

1594

zardan dah˘apetin ow Nabowsazaban nerqinapetin, Nerg¯lin, Sarasarin, fiobogomin ow babelacineri arqayi bolor meÆameÆnerin owˇarkecin Eremiayi mØt, nran ha– necin bantic ew yan´necin SaŒani ordi Aqikami ordi Godoˇiayin. nran taran mi town, ew na aprowm ¯r ßo– ˇovrdi m¯j: Minœ Eremian banti gaw¸owm neˇow¸ean m¯j ¯r, T¯r˚ xØsec nra het ew asac. ¡Gna yaytni—r Abdi– mel¯q E¸ovpacown, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Aha es ayd qaˇaqi masin asaÆ im xØsq˚ piti gorÆadrem œariqi ew oœ ¸¯ bariqi hamar. da piti katarowi ayn Ør˚, qo aœqi aøaj: Isk qez ayd Ør˚ piti Œrkem, - asowm ¯ T¯r˚: - Qez oœ ¸¯ piti tam ayn mardkanc ´eøq˚, oroncic dow erknœowm es, ayl anpayman piti azatem qez. dow srov œpiti ˚nknes, ew qo an´˚ qez hamar piti lini verstin gtnowaÆ, qanzi dow yoysd in´ vray drir¿, - asowm ¯ T¯r˚: Sa ¯ ayn xØsq˚, or T¯rn owˇˇec Eremiayin ayn banic ye– toy, erb Nabowzardan dah˘apet˚ nran azat ar´akec fiamayowm: Nran, ´eøqer˚ æˇ¸ayakap, vercrin Erowsaˇ¯mi ew Yowdayi erkri bolor gerineri mijic, oronc qæowm ¯in Ba– belon: Aøaw nran dah˘apetn ow asac. ¡Qo T¯r AstowaÆn h¯nc a—ys teˇi hamar barbaøec ayd œarow¸iwnneri masin: T¯rn spaønac ew katarec aynp¯s, inœp¯s xØsel ¯r, qanzi meˇanœeciq Tiroj hand¯p ew akanj œdriq nra ´aynin, ori hamar ¯l ayd ban˚ patahec ´ez het: Ew aha ayßm ar´a– keci qez ayn kapanqneric, oronq qo ´eøqerin ¯in. e¸¯ qez hamar ha˘eli es gtnowm in´ het gal Babelon‘ ari—, aœq k˚ pahem qez vray, isk e¸¯ qo aœqin vat ¯ ¸wowm in´ het gal Babelon‘ mna— aysteˇ: Aha ays amboˇj erkir˚ bariqnerov qo aøaj ¯. owr or ha˘eli ¯ qez‘ aynteˇ ¯l gna—: Qani deø es aysteˇ em, gna— owm mØt or kamenowm es: Veradar´i—r SaŒani ordi Aqikami ordi Godoˇiayi mØt, orin babe– lacineri arqan Hr¯astani‘ qo erkri vray iæxan kargec. nra het k˚ bnakowes ßoˇovrdi m¯j: Isk e¸¯ œes owzowm, qo aœqin owr or dowr ¯ galis gnal‘ gna—¿: Apa dah˘apet˚ nran paæar ow pargewner towec ew ar´akec: Eremian gnac MaseŒa, Aqikami ordi Godoˇiayi mØt, ew bnakowec

1595

Eremia

40. 7–16

aynteˇ erkrowm mnacaÆ ßoˇovrdi m¯j: Bolor zØrqeri hra– manatarner˚, oronq gtnwowm ¯in daætowm, irenq ow irenc zØrqer˚ lsecin, or babelacineri arqan erkrin verakacow ¯ kargel Aqikami ordi Godoˇiayin‘ nran yan´nelov tˇa– mardkanc ow kananc ew meÆa¸iw ßoˇovrdi, inœp¯s ew erkri bnakœow¸ean aˇqat masin, oronc œ¯r gaˇ¸ecrel Babe– lon: Irenc het eˇaÆ mardkancov Godoˇiayi mØt Mase– Œa ekan Na¸ani ordi Ismay¯l˚, Kar¯i ordiner Yovnann ow Yovna¸an˚, Φana¸¯mi ordi Sarean, NetoŒati or– di fflŒeri ordinern ow Maqa¸ii ordi Yezonian: SaŒani ordi Aqikami ordi Godoˇian nranc ow nranc het eˇaÆ mardkanc erdowm towec ow asac. ¡Mi— vaxec¯q qaˇd¯aci paætØneaneric, aprec¯—q ays erkrowm, harkato—w dar´¯q babelacineri arqayin, ew ´ez hamar law k˚ lini: Es ¯l ahawasik mnowm em MaseŒayowm, orp¯szi d¯m kangnem ayn qaˇd¯acinerin, oronq k˚ yar´akowen ´ez vray: Isk dowq gini ow mirg m¸erec¯—q, ´er amanneri m¯j iwˇ kowtakec¯—q ew bnakowec¯—q ´er qaˇaqnerowm, oronq dowq qajow¸eamb pa– heciq¿: Ew bolor hreaner˚, oronq movabacineri erkrowm ¯in ew amonacineri m¯j, oronq Edomowm ¯in, omanq ¯l‘ tar– ber erkrnerowm, lsecin, or babelacineri arqan ßoˇovrdi mi mas˚ ¸oˇel ¯ Hr¯astanowm ew nranc vray verakacow ¯ drel SaŒani ordi Aqikami ordi Godoˇiayin, ¡ ayd bo– lor hreanern am¯n teˇic, owr crowaÆ ¯in, ekan Yowdayi erkir˚, MaseŒa, Godoˇiayi mØt, ew œaŒazanc æat gini ow mirg m¸erecin: Kar¯i ordi Yovnann ow zØrqeri bolor hramanatarner˚ ews, oronq owriæ teˇ ¯in gtnwowm, Ma– seŒayowm nerkayacan Godoˇiayin ew asacin nran. ¡Gi– te?s ayn masin, or amonacineri Bayaelis ¸agawor˚ Na– ¸ani ordi Ismay¯lin owˇarkel ¯ qez mØt, orp¯szi spani qez¿: Bayc Aqikami ordi Godoˇian œhawatac nranc: A– pa Kar¯i ordi Yovnan˚ MaseŒayowm Godoˇiayin gaˇtni asac. ¡Φo—yl towr gnam spanem Na¸ani ordi Ismay¯lin, ow oœ oq ¸oˇ œimanay. gowc¯ mi Ør na spani qez, ew hreane– r˚, oronq hawaqowaÆ en qez mØt, crowen, ow Yowdayi erkri mnacordnern ¯l korœen¿: Isk Aqikami ordi Godoˇian Ka– r¯i ordi Yovnanin asac. ¡Mi— ara inœp¯s asacir, qanzi

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

41. 1–12

Eremia

1596

Ismay¯li masin dow sowt xØsecir¿: 41

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Patahec aynp¯s, or eظnerord amsin ¸agaworazarm Eˇisamayi ordi Na¸ani ordi Ismay¯l˚ ¸agawori paætØ– neaneri ew tas˚ mardow owˇekcow¸eamb ekaw MaseŒa‘ A– qikami ordi Godoˇiayi mØt, ew nranq miasin hac keran MaseŒayowm: Apa Na¸ani ordi Ismay¯ln ir het eˇaÆ tas˚ tˇamardkancov ver kacaw, srov harowaÆec SaŒa– ni ordi Aqikami ordi Godoˇiayin ew spanec nran, orin babelacineri arqan erkri vray verakacow ¯r drel: Bo– lor hreanerin ews, oronq Godoˇiayi het MaseŒayowm ¯in, inœp¯s naew aynteˇ gtnowaÆ bolor qaˇd¯acinerin, oronq paterazmoˇ mardik ¯in, Ismay¯l˚ kotorec: Isk Godoˇi– ayi spanow¸ean yajord Ør˚, erb deø oœ oq ayd masin œgi– t¯r, Siwq¯mic, Saˇ¯mic ew Ωamrinic mardik ekan, ow¸sown tˇamard, mØrowqner˚ saŒraÆ, zgestner˚ pataøotaÆ, koÆ anelov, ´eøqnerin‘ ˚nÆaner ew kndrowk, orp¯szi tanen Tiroj Town˚: MaseŒayowm nranc ˚ndaøaj elaw Na¸ani ordi Ismay¯l˚. na gnowm ¯r ow lac linowm: Isk erb mØtecaw nranc, asac. ¡Mt¯—q Aqikami ordi Godoˇiayi mØt¿: H¯nc or qaˇaqam¯j hasan, Na¸ani ordi Ismay¯ln ir het eˇaÆ mardkancov qaˇaqi m¯j kotorec nranc ew lcrec jrhor˚: Aynteˇ tas˚ mard kar, oronq asacin Ismay¯lin. ¡Mez mi— spanir, orovhetew menq daætowm gan´er ownenq‘ co– ren ow gari, meˇr ow iwˇ¿: Na zijec, ˚nkerneri mijic mi– ayn nranc œspanec: Isk jrhor˚, ori m¯j Ismay¯l˚ lcrel ¯r ayn bolor mardkanc diakner˚, oronc kotorel ¯r Go– doˇiayi pat˘aøov, mi meÆ jrhor ¯r, or˚ Isray¯li Baasa arqayi vaxic æinel ¯r Asa arqan. Na¸ani ordi Ismay¯ln ayn lcrec spanowaÆnerov: Ismay¯l˚ ger arec MaseŒa– yowm mnacaÆ amboˇj ßoˇovrdin ew ¸agawori dowstrerin‘ MaseŒayowm eˇaÆ ßoˇovrdi ¸aŒ¸Œowkneri het miasin, oronc Nabowzardan dah˘apet˚ yan´nel ¯r Aqikami ordi Godoˇiayin: Na¸ani ordi Ismay¯l˚ aøawØt kanowx elaw gnac miws koˇm˚‘ amonacineri mØt: Erb Kar¯i ordi Yov– nan˚ ew zØrqeri bolor hramanatarner˚, oronq nra het ¯in, lsecin ayn bolor œariqneri masin, or gorÆel ¯r Na¸a– ni ordi Ismay¯l˚, hawaqecin irenc bolor zinowornerin ew

1597

Eremia

41. 13–42. 8

æarßowecin, orp¯szi gnan paterazm mˇen Na¸ani ordi Ismay¯li d¯m: Nran handipecin Gabawonowm, yord jreri mØt: Isk erb Ismay¯li het eˇaÆ amboˇj ßoˇovowrd˚ nka– tec Kar¯i ordi Yovnanin ew bolor zØrapetnerin, or nra het ¯in, owraxacaw: Amboˇj ßoˇovowrd˚, orin Ismay¯l˚ gerel ¯r MaseŒayowm, ancaw nranc koˇm˚, ekaw Kar¯i ordi Yovnani mØt: Bayc Na¸ani ordi Ismay¯l˚ ow¸ tˇamar– dow het Œrkowec Yovnani ´eøqic ew ˚nkaw amonacineri mØt: Apa Kar¯i ordi Yovnann ow bolor zØrapetner˚, or nra het ¯in, MaseŒayic vercrin ßoˇovrdi ayn mas˚, or mnacel ¯r, azatecin nranc Na¸ani ordi Ismay¯li ´eøqic ayn banic yetoy, erb sa spanec Aqikami ordi Godoˇia– yin, gabawonacineri erkric aøan hzØr ow paterazmoˇ mardkanc, kananc, tˇamardkanc ow nerqininerin, gna– cin ow kang aøan Berow¸qamam erkrowm, Be¸ˇah¯mi di– mac, orp¯szi qaˇd¯acineri erkiwˇic ancnen gnan Egip– tacineri erkir˚: Nranq vaxenowm ¯in nrancic, qani or Ismay¯ln spanel ¯r Aqikami ordi Godoˇiayin, orin babe– lacineri arqan erkri vray kaøavariœ ¯r kargel:

13

14

15

16

17

18

Bolor zØrapetner˚, Kar¯i ordi Yovnan˚, ffls¯i ordi 42 Yezonian ew amboˇj ßoˇovowrd˚, Œoqric minœew meÆer˚, mØ– tecan ow asacin Eremia margar¯in. ¡Φoˇ mer aˇersn 2 ˚ndowneli lini qo aøaj. mez hamar, ays mnacordacis ha– mar, aˇØ¸i—r qo T¯r AstÆown: Ωateric ays qœers enq mna– cel, inœp¯s dow tesnowm es mez qo aœqerov: Φoˇ qo T¯r 3 AstowaÆ˚ mez coyc tay ˘anaparh˚, orov ˚n¸ananq, kam ayn ban˚, or katarenq¿: Isk Eremia margar¯n nranc 4 asac. ¡Lseci. ´er xndranqi hamar ayßm es aˇØ¸qi k˚ kangnem mer T¯r AstÆow aøaj, ew T¯rn inœ patasxan or tay‘ k˚ yaytnem ´ez, oœ mi ban ´eznic œem pahi¿: Isk 5 nranq Eremiayin asacin. ¡Φoˇ T¯r˚ mez hamar ardar ow ˘æmarit vkay lini, e¸¯ am¯n ban œanenq ˚st ayn xØsqi, or T¯r˚ k’owˇarki qez mez hamar: Menq aynp¯s k’anenq: Menq k’ansanq mer T¯r AstÆow ´aynin, ori mØt enq ow– 6 ˇarkowm qez, ayn bari lini ¸¯ œar, orp¯szi mez hamar law lini: Menq k’ansanq mer T¯r AstÆow ´aynin¿: Erb ancel ¯r 7 tas˚ Ør, AstowaÆ xØsec Eremiayi het, or˚ kanœec Ka– 8

42. 9–20

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

Eremia

1598

r¯i ordi Yovnanin, bolor zØrapetnerin, oronq nra het ¯in, ew amboˇj ßoˇovrdin, Œoqric minœew meÆer˚, ow asac nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆn Isray¯li, ori mØt owˇarkeciq in´, orp¯szi gow¸ aˇersem nra aøaj. ¡E¸¯ mnaq ays erkrowm, ´ez k˚ æ¯nacnem ew oœ ¸¯ k˚ qandem, ´ez k˚ tnkem ew oœ ¸¯ armataxil k’anem, orovhetew meˇmacel em ayn œarow¸iwnic, or asaci, ¸¯ ´er nkatmamb piti a– nem: Mi— vaxec¯q babelacineri arqayic, oric zarhow– raÆ ¯iq, œvaxenaq nranic, - asowm ¯ T¯r˚, - qanzi es ´ez het em, orp¯szi Œrkem ´ez ew azatem nranc ´eøqic: K˚ g¸am ´ez, k’oˇormem ´ez ow k˚ veradar´nem ´ez ´er erki– r˚: Isk e¸¯ as¯q‘ ¡ffenq bnakowi ays erkrowm ew œenq an– say mer T¯r AstÆow ´aynin, ayl k˚ gnanq Egiptacieri erkir˚, orteˇ paterazm œenq tesni, æeŒori ´ayn œenq lsi, hacic qaˇcaÆ œenq mnay, ew aynteˇ k’aprenq¿, ¡ a– pa ayd masin lsec¯—q Tiroj patgamner˚, o—v Hr¯astani mnacordner¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡E¸¯ dowq eresnerd æowø taq ow mtn¯q Egip– tos, orp¯szi aynteˇ bnakow¯q, apa ayn sowr˚, oric dowq vaxenowm ¯q, aynteˇ, Egiptacineri erkrowm, piti gtni ´ez, ew ayn sov˚, oric tagnapowm ¯q, aynteˇ, Egipta– cineri erkrowm, piti hasni ´ez, ew aynteˇ piti meøn¯q: Bolor mardik, oronq k˚ dimen ow k’ancnen Egiptacineri erkir˚, orp¯szi bnakowen aynteˇ, srov, sovov ow ßantax– tov piti meønen, nrancic oœ oq œpiti karoˇanay Œrkowel ayn œariqneric, or berelow em nranc glxin¿: Aysp¯s ¯ a– sowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Inœp¯s or im zayroy¸n ow barkow¸iwn˚ ¸aŒowec Erowsaˇ¯mi bnakiœneri vray, noynp¯s ¯l im zayroy¸˚ piti ¸aŒowi ´ez vray, erb dowq mtn¯q Egiptos: Piti lin¯q anapatowm, vtarandi, nzovowaÆ ow naxatowaÆ, aylews œpiti tesn¯q ays vayre– r˚¿, inœp¯s asac T¯r˚ ´ez‘ Yowdayi erkri mnacordnerid, ¸¯‘ ¡ffmtn¯—q Egiptos¿: Bayc ayßm la—w imac¯q, aysØr ´er aøaj vkayowm em, or meˇq gorÆeciq ´er hogow d¯m, qani or in´ owˇarkeciq ´er T¯r AstÆow mØt‘ aselov. ¡Mez ha– mar aˇØ¸i—r mer T¯r AstÆown, ew ayn am¯n˚, inœ or mer T¯r AstowaÆ˚ xØsi qez het‘ noyn ´ewov yaytni—r mez, ow menq

1599

Eremia

42. 21–43. 12

k˚ katarenq¿: Ew es yaytneci ´ez aysØr, bayc dowq ´er T¯r AstÆow ´aynin œansaciq, ori hamar na in´ ´ez mØt ¯r owˇarkel: Ard, imac¯—q, or srov, sovov ow ßantaxtov piti meøn¯q noyn ayn teˇowm, owr dowq kamenowm ¯q gnal ow bnakowel¿:

21

22

Erb Eremian verjacrec amboˇj ßoˇovrdin yaytnel nra 43 T¯r AstÆow bolor xØsqer˚, oronq nran ¯r yˇel T¯r AstowaÆ, ayn ßamanak ffls¯i ordi Yezonian, Kar¯i ordi Yovna– 2 n˚ ew bolor ambartawan mardik Eremiayin asacin. ¡Dow sowt es xØsowm. mer T¯r AstowaÆ qez œi owˇarkel mez mØt aselow, ¸¯‘ ¡Mi— mtn¯q Egiptos‘ aynteˇ bnakowelow ha– mar¿, ayl qez mer d¯m ¯ grgøowm Neriayi ordi Barowq˚, 3 orp¯szi mez matnes qaˇd¯acineri ´eøq˚, or kotoren ew geri tanen mez Babelon¿: Kar¯i ordi Yovnan˚, bolor 4 zØrapetnern ow amboˇj ßoˇovowrd˚ œansacin Tiroj ´ay– nin‘ bnakowelow Yowdayi erkrowm: Kar¯i ordi Yovnan˚ ew 5 bolor zØrapetnern aøan Yowdayi erkri bolor mnacord– nerin, oronq Yowdayi erkrowm aprelow hamar veradar´el ¯in ayn bolor azgeri mØtic, owr crowaÆ ¯in nranq, tˇa– 6 mardkanc, kananc ow manowknerin, ¸agawori dowstrerin ew ayn an´anc, oronc Nabowzardan dah˘apet˚ ¸oˇel ¯r SaŒani ordi Aqikami ordi Godoˇiayi mØt, inœp¯s ew E– remia margar¯in ow Neriayi ordi Barowqin, ew gnacin 7 Egiptacineri erkir˚, orovhetew œansacin Tiroj ´aynin, ew hasan TaŒnas: TaŒnasowm T¯rn ir xØsqn owˇˇec E– 8 remiayin ew asac. ¡Dow meÆ¿ meÆ qare—r vercrow, ¸aˇi—r 9 TaŒnasowm, aˇiwsatan ¸aqstoci m¯j, ffiarawoni apa– ranqi mowtqi mØt‘ i tes Yowdayi erkri mardkanc, ew a– 10 sa— nranc. aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ahawasik es k’owˇarkem ow k˚ berem babela– cineri Nabowqodonosor arqayin‘ im Æaøayin, orn ir ga– h˚ piti kangnecni ayd qareri vray, oronq dow ¸aqcrir: Dranc vray kangnaÆ‘ na piti kapi ir z¯nqer˚, pi– 11 ti gay ow harowaÆ hascni Egiptacineri erkrin, owm mah ¯ vi˘akowaÆ‘ piti dataparti mahowan, owm gerow¸iwn‘ gerow¸ean, owm sowr‘ sri: Nranc astowaÆneri tan m¯j 12 krak piti gci, piti ayri nranc ow geri tani: Piti

43. 13–44. 11

13

44

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Eremia

1600

qrqri Egiptacineri erkir˚, inœp¯s hoviwn ¯ qrqrowm ir hagowstner˚, ew aydteˇic hangist piti dowrs gay: Pi– ti xortaki Egiptacineri erkrowm gtnowoˇ Areg qaˇa– qi siwner˚ ew nranc astowaÆneri meheannern ayri hrov¿: T¯r˚ Eremiayi mijocov xØsec bolor hreaneri masin, oronq bnakwowm ¯in Egiptacineri erkrowm, gtnwowm ¯in Magdoˇowm, TaŒnasowm, MemŒisowm ew Pa¸owr¯s erkrowm, ow asac. aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯– li AstowaÆ˚. ¡Dowq inqnerd git¯q ayn bolor œariqne– r˚, or bereci Erowsaˇ¯mi vray ew amboˇj Hr¯astani qa– ˇaqneri vray: Aha dranq aysØr amayi en bnakiœneric ayn œarow¸iwnneri pat˘aøov, or nranq katarecin in´ daønacnelow hamar, qanzi gnacin xownk Æxelow ew paæ– telow Øtar astowaÆnerin, oronc dowq ew ´er hayrer˚ œ¯iq ˘anaœowm: Ow es miæt ¯l kanxaw ´ez mØt owˇarkeci im bolor Æaøanerin‘ margar¯nerin ew asaci, ¸¯‘ ¡Mi— an¯q ayd piˇÆ baner˚, or es atowm em¿: Bayc nranq œlsecin in´ ew œhnazandowecin, or dar´i gan irenc œarow¸iwnne– ric, xownk œÆxen Øtar astowaÆnerin: Ew im barkow¸iwnn ow zayroy¸˚ ¸aŒowec ow borboqowec Yowdayi erkri qaˇaq– nerowm ew Erowsaˇ¯mi hraparaknerowm, oronq awer ow ana– pat dar´an, inœp¯s aysØr en¿: Ard, aysp¯s ¯ asowm ZØ– row¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ. ¡Inœo?w ´er hogineri aøaj meÆameÆ meˇqer ¯q gorÆowm, or Yowdayi erkri mijic jnj¯q ´er tˇamardown, knojn ow ÆÆker mankan˚, or ´ez– nic orew¯ m¯k˚ œmnay, ´er ´eøqi gorÆerov in´ daønow¸iwn pat˘aø¯q ew Egiptacineri erkrowm, owr dowq gnacel ¯q bnakowelow, xnkark¯q Øtar astowaÆnerin, or bnajnjow¯q ew an¯Æqi ow naxatinqi aøarkay daønaq aæxarhi bo– lor azgeri m¯j, orovhetew dowq moøacow¸ean œtoweciq ´er hayreri œar gorÆer˚, Yowdayi erkri ¸agaworneri œarow– ¸iwnner˚, nranc kananc œarow¸iwnner˚, ´er œarow¸iwnner˚ ew ´er kananc œarow¸iwnner˚, or nranq katarecin Yow– dayi erkrowm ew Erowsaˇ¯mi hraparaknerowm: Minœew ay– sØr nranq yet œkangnecin, œvaxecan ew oœ ¯l hawatarim mnacin im Ør¯nqin ow patowirannerin, or dreci ´er aœqi aøaj ew ´er hayreri aœqi aøaj¿: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯

1601

Eremia

44. 12–21

asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Aha es im eres˚ dar´nowm em d¯pi ´ez‘ œarow¸ean hamar, oœnœacnelow hamar amboˇj Yowdayi erkir˚: Piti aønen Yowdayi erk– ri mnacordnerin, oronq dimecin ow ekan Egiptacineri erkir˚‘ aysteˇ bnakowelow hamar, Egiptosowm eˇaÆ bolor mnacordnerin piti korstean matnen. piti sri qaæowen ew sovic bnajnjowen, Œoqric minœew meÆer˚ sric piti ˚nk– nen ow sovic meønen, piti matnowen nzovqi ow korstean, an¯Æqi ow naxatinqi: Ew nranc, or Egiptosowm en bnak– wowm, piti patßem srov, sovov ow mahov, inœp¯s patße– ci Erowsaˇ¯min. ew Yowdayi erkri mnacordneric, oronq bnakwowm en Egiptacineri erkrowm, oœ oq œpiti Œrkowi, or veradaønay Yowdayi erkir˚, owr nranq veradaønalow ew aynteˇ bnakowelow yoysn ¯in ŒayŒayowm irenc hogowm: ffpi– ti veradaønan, baci miayn ŒrkowaÆneric¿: Ayn ßama– nak ayn bolor tˇamardik, oronq git¯in, or irenc kanayq xownk en Æxowm Øtar astowaÆnerin, naew aynteˇ eˇaÆ bolor kananc meÆ bazmow¸iwnn ow amboˇj ßoˇovowrd˚, or bnakwowm ¯r Egiptacineri erkrowm, Pa¸owr¯sowm, patas– xan towin Eremiayin ew asacin. ¡Menq œenq lsi qo ayd xØsq˚, or Tiroj anownic asacir mez, bayc anpayman k˚ katarenq am¯n ban, inœ elaw mer beranic. xownk k˚ Æxenq erknqi ¸agowhown, nran now¯rner k’˚nÆayenq, inœp¯s arel enq menq ow mer hayrer˚, mer ¸agawornern ow mer iæxanne– r˚ Yowdayi erkri qaˇaqnerowm ow Erowsaˇ¯mi hraparak– nerowm, erb aøat ¯inq hacov, vayelqi m¯j ¯inq ow œariq œ¯– inq tesnowm: Isk erb dadarecinq erknqi ¸agowhown xownk Æxelowc ew nran now¯rner ˚nÆayelowc, am¯n inœi karØt mna– cinq ew srov ow sovov kotorowecinq: Erb menq, - awelacrin kanayq, - erknqi ¸agowhown xownk ¯inq Æxowm ew nran now– ¯rner ˚nÆayowm, inœ ¯, aøanc mer amowsinneri imacow¸ea?n ¯inq ¸xowaÆq ow karkandakner patrastowm kam now¯r– ner ˚nÆayowm nran¿: Ψoˇovrdi bolor zØrawor mardkanc ow nranc kananc ew amboˇj ßoˇovrdin, oronq iren aydpisi patasxan xØsq asacin, Eremian patasxanec ow a– sac. ¡ArdeØq T¯r˚ œyiæe?c, nra mitq˚ œ˚nka?w ayd xownk˚, or dowq ow ´er hayrer˚, ´er ¸agaworner˚, ´er iæxannern ow

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

44. 22–30

22

23

24

25

26

27

28

29

30

Eremia

1602

erkri ßoˇovowrd˚ Æxowm ¯iq Yowdayi erkri qaˇaqnerowm ow Erowsaˇ¯mi hraparaknerowm: Λer œar ararqneri ew ´er araÆ garæeli gorÆeri pat˘aøov T¯r˚ œkaroˇacaw ham– berel, ew ´er erkir˚, bnakiœneric zrkowaÆ, dar´aw awerak ow anapat ew nzovqi aøarkay, inœp¯s aysØr ¯: Ayn bani hamar, or dowq dranc xnkarkowm ¯q ew dranov isk meˇan– œowm Tiroj hand¯p, œ¯q lsowm Tiroj ´ayn˚ ew œ¯q ˚n¸anowm ˚st nra Ør¯nqneri, ˚st nra cowcowmneri ew hramanneri, dra hamar ¯l ´ez vi˘akowecin ayd œariqner˚, inœpisiq aysØr ¯l kan¿: Ew Eremian amboˇj ßoˇovrdin ow bolor ka– nanc asac. ¡Lsec¯—q Tiroj patgamner˚, Yowdayi erkri bolor mardik, or gtnwowm ¯q Egiptacineri erkrowm. ays– p¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Dowq ew ´er kanayq inœ or asaciq ´er berannerov, ayn ¯l a– reciq ´er ´eøqerov. asowm ¯q ¸¯‘ ¡Mer dawanaÆ˚ piti dawanenq, xownk piti Æxenq erknqi ¸agowhown ew now¯r– ner ˚nÆayenq¿: Ew dowq hastat mnaciq ´er dawanow¸ean˚ ew ˘ætØr¯n katareciq ´er owxt˚: Dra hamar ¯l lsec¯—q Tiroj patgam˚, Yowdayi erkri bolo—r mardik, or bnakwowm ¯q Egiptacineri erkrowm. ¡Aha es erdoweci im meÆ ho– gov, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, - or e¸¯ im anown˚ noric hnœi Yowdayi erkri orew¯ mardow beranic, e¸¯ asen, ¸¯‘ ¡T¯r˚ kendani ¯ Egiptacineri ays amboˇj erkrowm¿, apa es k˚ Æaøanam dranc d¯m‘ dranc œarœarelow ew oœ ¸¯ barow¸iwn anelow hamar: Ew Yowdayi erkri bolor mardik, or aprowm en Egiptacineri erkrowm, piti kotorowen srov ow sovov, minœew or nowazen: Isk sric azatowaÆner˚‘ sakawa¸iw mardik, Egiptacineri erkric piti veradaønan Yowda– yi erkir˚: Ew Yowdayi erkri bolor mnacordner˚, or bnakwowm en Egiptacineri erkrowm, piti imanan, ¸¯ owm xØsqn ¯ hastatowelow‘ i?m˚, ¸¯? irenc˚: Ew sa ¸oˇ ´ez næan lini, asowm ¯ T¯r˚, - or aysteˇ es ´ez patßelow piti gam, or– p¯szi gitenaq, or im xØsqer˚ ´er nkatmamb i œar˚ piti katarowen¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es egiptaci– neri arqay VaŒaø Œarawonin k˚ yan´nem ir ¸ænamineri ´eøq˚, ir hogin pahanjoˇneri ´eøq˚, inœp¯s or Sedekia arqayin toweci ir ¸ænamow ew ir hogin pahanjoˇi‘ babe–

1603

Eremia

45. 1–46. 10

lacineri Nabowqodonosor arqayi ´eøq˚¿: Aha ayn xØsq˚, or Yowdayi erkri arqay Yosiayi or– 45 di Yovakimi œorrord tarowm Eremia margar¯n yaytnec Neriayi ordi Barowqin, orn ayn ßamanak soyn matea– nowm Eremiayi beranic gri aøaw ays baner˚: Aysp¯s ¯ 2 asowm qo masin T¯r AstowaÆn Isray¯li. ¡O—v Barowq, dow, 3 or asacir, ¸¯‘ ¡Va!y in´, va!y in´, qanzi T¯rn im caweri vray taøapanq awelacrec, es heÆeÆanqov qown mtay ew hangstow¸iwn œgtay¿, aysp¯s k’ases nran, ¸¯ aysp¯s ¯ 4 asowm T¯r˚. ¡Aha inœ or es æineci, inqs qandowm em, ew 5 inœ or es tnkeci, inqs em armataxil anowm‘ ays amboˇj erkir˚: Isk dow qez hamar meÆ-meÆ baner es xndrowm. 6 mi— xndrir, orovhetew, - asowm ¯ T¯r˚, - aha iwraqanœiwr marmni es œariq em berelow, isk qo an´˚ amenowreq, owr ¯l or gnalow lines, qez em pargewelow ibrew Œrkow¸iwn¿: Egiptosi masin Aha Eremia margar¯in owˇˇowaÆ Ti– 46, 2 roj xØsq˚ egiptakan bolor azgatohmeri ew egipta– 3 cineri arqay Neqawov Œarawoni zØrabanaki masin, or˚ gtnwowm ¯r EŒrat geti mØt, Qarqamisowm, ew orin Hr¯as– tani Yosia arqayi ordi Yovakimi œorrord tarowm jax– jaxec babelacineri Nabowqodonosor arqan: ¡Z¯nq ow 4 vaha—n vercr¯q, mt¯—q marti m¯j, patrastec¯—q erivar– 5 ner˚, ´i— heƯq, o—v spaøazinowaÆner, dr¯—q saˇawartne– r˚, aøa—j owˇˇec¯q geˇardner˚, hag¯—q ´er zrahner˚: Bayc 6 ayd i?nœ ¯ katarwowm. dranq, ahawasik, zarhowraÆnern en, or d¯pi yet en æarßwowm, orovhetew nranc zØrawor mardik jaxjaxowecin, ew irenq Œaxowsti en dimel, isk drancic nranq, or ærjapatman m¯j ˚nkan, œpiti veradaønan, asowm ¯ T¯r˚: - O—œ aragaæarß˚ piti Œaxœi, o—œ ¯l hzØ– 7 r˚ Œrkowi. hiwsisi koˇmerowm, EŒrat geti mØt, nranq owßaspaø eˇan ow korÆanowecin: O?v ¯ sa, or bar´ra– 8 cel ¯ geti p¯s, ew jrer kowtakaÆ geteri p¯s yor´anq ¯ talis: Egiptosi jrer˚ geti p¯s yordel en, geti p¯s 9 alekoÆowaÆ en nra jrer˚: Da Egiptosn ¯, or asowm ¯. ¡Es k’elnem ow k˚ ÆaÆkem erkir˚, k˚ korÆanem qaˇaqnern ow nranc bnakiœnerin: Erivarne—r heƯq, kaøqe—r lÆec¯q, e– 10 l¯—q, o—v e¸ovpaci martikner ew zinavaø libiaciner, ve—r

46. 11–25 11

12

13

14

15

16 17

18 19

20

21 22

23

24

25

Eremia

1604

kac¯q, aˇeˇnerd larec¯—q, o—v lidaciner¿: Ays Ør˚, aha, mer T¯r AstÆow vr¯ßxndrow¸ean Ørn ¯‘ ir ¸ænamineric vr¯ß aønelow hamar: Sowr˚ piti owti ew yagenay, piti harbi nranc ariwnic, orovhetew ZØrow¸iwnneri Tiroj zo– h˚ hiwsisi erkric piti lini, EŒrat geti aŒin: Gna— Gaˇaad ew deˇ ow balasa—n aø egiptacineri koys dster hamar. izowr es æatacnowm deˇorayq˚. oœ mi teˇic qez Øgowt œkay: Azger˚ lsecin qo goyß˚, ew erkir˚ lcowec qo aˇaˇakov. paterazmoˇ˚ paterazmoˇi het baxowec ow ¸owlacaw, ew erkowsn ¯l miasin ˚nkan¿: Aha ayn xØsq˚, or T¯r˚ yaytnec Eremia margar¯i mijocov, erb babelacine– ri Nabowqodonosor arqan ekaw harowaÆ hascnelow Egip– tacineri erkrin. Gowßec¯—q Egiptosowm, ´a—yn ar´akec¯q Magdoˇowm, ima—c tow¯—q MemŒisin, azdarar¯—q TaŒnasin, ¸¯‘ ¡Ari patra—st eˇir, orovhetew sowr˚ keraw qo ˘iw– ˇer˚, qo ˚ntir cowl˚ Œaxowst towec, œmnac, qani or T¯– r˚ lqec nran¿: Ew bazmow¸iwn˚ tkaracaw. am¯n m¯kn ir ˚nkeroj mØt ˚nkaw: Apa asacin. ¡Ek¯—q he¸anosi sric iwraqanœiwrs daønanq d¯pi mer ßoˇovowrd˚, gnanq am¯n m¯ks‘ ir erkir˚: Egiptacineri ffiarawon arqayi anown˚ koœec¯—q Saon, Ebir ew Moved ¡: ¡Kendani em es, - a– sowm ¯ T¯r˚, - ZØrow¸iwnneri ¸agawor ¯ nra anown˚: Inœ– p¯s gahawandakn ¯ leøneri m¯j, kam inœp¯s Karmelos˚‘ Æo– vowm, na p¯tq ¯ gay: Gerow¸ean patrastow¸i—wn tes, o—v dowstr, bnaki—œd Egiptosi, qanzi MemŒisn awerak piti daønay, ew vay piti tan nran‘ aynteˇ bnakiœner œline– low pat˘aøov: Egiptos˚ zardarowaÆ ow geˇecik erinj ¯. nra korÆanowm˚ hiwsisic piti gay: Nra var´kanner˚ nra m¯j nman en parart ezneri, ow nranq ¯l aøhasarak Œaxowsti piti dimen ew œpiti handartowen, orovhetew nranc vray ekaw korÆanman Ør˚, ew hasaw vr¯ßxndrow¸e– an ßamanak˚: Nranc ´ayn˚ linelow ¯ inœp¯s Ø´i æœiwn˚, qani or nranq awazi mijov en gnalow: Taparakirner˚ nra vray en galow orp¯s antaøahatner: Ktrec¯—q nra Æaøer˚, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, - qanzi nranc haæiw˚ oœ oq œi karoˇ anel. nranq morexic aweli en bazmacel, nranc ¸iw œkay: Amظov mnac Egiptosi dowstr˚, na pi–

1605

Eremia

46. 26–47. 8

ti matnowi hiwsisi zØrqeri ´eøq˚¿: ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆn asowm ¯. ¡Aha es vr¯ßxndir em line– low nra ordi Amonic, ffiarawonic ow egiptacineric, nranc astowaÆneric ow nra ¸agaworneric, ffiarawonic ow nran apawinoˇneric. nranc matnelow em nranc hoginer˚ pa– hanjoˇneri ´eøq˚, babelacineri Nabowqodonosor arqayi ´eøq˚ ow nra paætØneaneri ´eøq˚, ew aynowhetew nranq k’apren inœp¯s aøaj, - asowm ¯ T¯r˚: Bayc dow mi— va– xecir, o—v im Æaøay Yakob, dow œp¯tq ¯ zarhowres, o—v Is– ray¯l, qanzi es aha Œrkelow em qez heøastanic, isk qo serownd˚‘ nranc gerow¸iwnic: Piti veradaønay Yakob˚, dadar piti aøni ow hangist lini, ew œi linelow orew¯ m¯k˚, or llki nran: Isk dow mi— vaxecir, o—v im Æaøay Yakob, asowm ¯ T¯r˚, - orovhetew es qez het em. e¸¯ es bnajnjem ayn bolor azgerin, oronc m¯j creci qez, qe—z, sakayn, œem bnajnjelow: Qez ardarow¸eamb piti xratem, ¸¯ew lriw œpiti ardaracnem¿:

26

27

28

29

Aylazgineri masin Tiroj xØsq˚ aylazgineri masin‘ 47, 2 owˇˇowaÆ Eremia margar¯in, erb ffiarawon˚ deø œ¯r awerel Gazan: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Ahawasik jrer en bar´– 3 ranowm hiwsisic, oronq yordahos heˇeˇneri veraÆowelov‘ piti oˇoˇen erkirn amboˇjow¸eamb, qaˇaqn ir bnakiœne– rov: Lac ow koÆ piti anen mardik, ew erkri bolor bnakiœ– ner˚ aˇaˇak piti bar´racnen aspatakoˇ heÆelazØri 4 z¯nqeri ow otqeri ´aynic, nra kaøqeri æaœiwnic ew dranc aniwneri æaøaœic: Hayrer˚ œpiti hamar´akowen ærjowel d¯pi irenc ordiner˚, orovhetew nranc ´eøqer˚ piti ¸ow– lanan ayn Ør˚, or˚ vray ¯ hasnelow bolor aylazginerin 5 korstean matnelow hamar: Korstean piti matnem naew flowrn ow flaydan˚ ew nranc miws bolor Øgnakannerin¿: T¯r˚ oœnœacnelow ¯ kˇzinerowm ew Gamirqowm mnacaÆ aylazgine– rin: Gazayowm aynpisi sowg piti lini, or mardik xow– 6 zen irenc glowxner˚, Askaˇon˚ piti oœnœanay, inœp¯s ew Enakimi mnacordner˚: O—v dow Tiroj sowr, minœew e?rb pi– 7 ti kotores, minœew e?rb dadar piti œaønes, veradar´i—r qo patean˚, hangi—st aø, ye—t kangnir: Inœp¯?s dadar 8 aøni na. œ¯? or T¯r˚ hramayec nran yar´akowel Askaˇoni

48. 1–18

Eremia

1606

ew nranc vray, ovqer mnacel ¯in Æovezerqin: 48, 2

3

4

5 6 7 8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

Movabi masin Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Is– ray¯li AstowaÆ˚. ¡Va!y Nabawin, or korÆanowec, Ka– ria¸imn amظahar eˇaw, grawowec. amظahar eˇaw Mosogambn ow partow¸ean matnowec: Movabn aylews E– sebonowm parÆenalow ban œowni: Nra masin œariq en o– ro˘owm, ¸¯‘ ¡Ek¯q azgi mijic nran oœnœacnenq, ¸oˇ løi ow papan´owi¿: Howrn ¯ ærjowm qo yetewic: fflronayimic lswowm ¯ gowßkanneri bظ˚. ¡Movabn awerowec ow meÆ kotora– Æi en¸arkowec¿: Goyß tow¯q Zogorin, qanzi Alo¸˚ oˇ– bov lcowec, ew lacov en bar´ranowm fflronayimi ˘anapar– hov: Tagnap ow kotoraÆi bظ lseci. Œax¯—q ow Œrke– c¯—q ´er an´er˚ ow k˚ lin¯q inœp¯s anapati ciø: Yoysd drel ¯ir qo amrocneri vray, bayc piti vray hasnen neˇow– ¸iwnner˚, ow dow piti bønowes: Qamos˚ geri piti gnay ir qowrmeri ow ir iæxanneri het: Miangamic korÆanowm pi– ti hasni bolor qaˇaqnerin, mi qaˇaq isk œpiti Œrkowi, bnakiœ˚ piti oœnœanay, daætecin‘ bnajnjowi¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Mi Æaˇik tow¯q Movabin orp¯s næan, or˚ toœorowelov piti toœorowi, isk nra bolor qaˇaqner˚ a– napati piti veraÆowen bnakiœner œlinelow pat˘aøov¿: Φoˇ aniÆeal lini na, ov Tiroj gorÆ˚ Æowlow¸eamb k˚ ka– tari, ¸oˇ aniÆeal lini naew na, ov Tiroj sowr˚ ariwnic yet k˚ pahi: ¡Ir mankow¸iwnic i ver Movab˚ hangi!st ¯r, ir Œaøqin ¯r apawinel, amanic aman œ¯r ¸aŒowel ew gerow¸ean œ¯r gnacel, dra hamar ¯l nra hamn ir m¯j ¯r mnacel, ew boyr˚ œ¯r œqacel: Aha ¸¯ inœow Ører piti gan, - asowm ¯ T¯r˚, - ow es mardik piti owˇarkem nra mØt, oronq piti køacnen nran, nra anظner˚ piti manren ow nra amanner˚ Œæren: Movab˚ piti amaœi Qamosic, inœp¯s Isray¯li townn amaœec Be¸¯lic‘ ir apaw¯nic: In– œo?w ¯q asowm, ¸¯‘ ¡HzØr enq, køowi m¯j zØreˇ tˇamard enq¿: Korstean matnowec Movabn ir qaˇaqnerov, ew nra ˚ntir-˚ntir eritasardner˚ gnacin meønelow, - asowm ¯ arqan, ori anown˚ ZØrow¸iwnneri T¯r ¯: Movabi Ørha– s˚ mØt ¯, ew ´axordow¸iwnner˚ meÆ aragow¸eamb nra vray en galis: Xˇ˘ac¯—q nran am¯n koˇmic. am¯nqd, or git¯q

1607

Eremia

48. 19–35

nra anown˚, asac¯—q. ¡Inœo?w xortakowec geˇecik cowp˚‘ meÆaranqi gawazan˚¿: Xonarhowi—r qo Œaøqic ew nsti—r xonawow¸ean m¯j, o—v dow dowstr, or bazmel es Debonowm, qanzi Movab˚ korstean matnowec, vray hasaw qo am– rocner˚ korÆanoˇ˚: Dow, or nstowm es Arov¯rowm, kang– ni—r ˘anaparhnerin, nayi—r ew harcro—w Œaxstakannerin ow ŒrkowaÆnerin, asa—‘ ¡I?nœ teˇi ownecaw¿: Amظahar eˇaw Movab˚, orovhetew korÆanowec: Πœa— ew aˇaˇaki—r, go—yß towr Aønonin, ¸¯ Movab˚ korÆanowec: Datastann ¯ spaønowm Misori erkrin‘ Qilonin, Yassayin, MoŒa¸in, Debonin ew Nabawin, Debla¸emi tann ow Karia¸imin, Gamoˇi tan˚ ew Mawoni tan˚, Kariawo¸in, Bosorin ew Movabi erkri heøawor ow mØtik bolor qaˇaqnerin: Jar– dowec Movabi eˇjiwr˚, ew nra yandgnow¸iwn˚ xortakowec¿, - asowm ¯ T¯r˚: Harbecr¯—q nran, orovhetew na yoxor– tac Tiroj d¯m. Movab˚ ¸oˇ ÆaŒ tay, orp¯szi inqn ¯l xaytaøak lini: ArdeØq Isray¯l˚ qez hamar Æaˇri a– øarkay œ¯?r‘ goˇow¸ean m¯j bønowaÆ, erb martnœowm ¯ir nra d¯m. nra koˇmic dow piti gerowes: Movabi bnakiœne– r˚ ¸oˇecin qaˇaqner˚ ew bnakowecin qareri Æerperowm. nmanowecin qareri Æerperowm ew xoøoœneri ˘eˇqerowm boyn draÆ aˇawninerin: Lseci Movabi goøozow¸ean masin, qanzi na xist goøozacaw ir v¯sow¸eamb, xroxtow¸eamb ow ambartawanow¸eamb, meÆamit dar´aw na: ¡Es ¯l i– macay nra araÆ gorÆer˚, - asowm ¯ T¯r˚: - Mi¸¯ ˚st nra karoˇow¸ean œ¯i?n nra bazowkner˚, bayc na aydp¯s œgorÆec: Aha ¸¯ inœow ˘i—œ bar´racr¯q Movabi hamar, a– m¯n koˇmic oˇbac¯—q Movabin, ayn mardkanc, oronq xzowm, Œetowm ow mrowm en irenc mazer˚: Piti haøaœem Yazeri lacov, piti lac linenq qez hamar, o—v dow Sabemi aygi: Qo ˘iwˇer˚ taraÆowecin d¯pi Æov, hasan minœew Yazer, qo mrgerin ew qo aygeqaˇin spaønac mah˚: Karmelosic ew movabacineri erkric veracan owraxow¸iwnn ow cnÆow– ¸iwn˚: Gini kar qo hn´annerowm. aysowhetew aøawØtne– r˚ xaˇoˇ œpiti ˘mlen, ew erekoner˚ hn´anaharneri ´ayn œpiti lsowi: Eseboni aˇaˇak˚ hasaw minœew Elela ew min– œew Yassa. nranc qaˇaqner˚, Segoric minœew fflronayim,

19

20

21

22 23 24 25 26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

48. 36–49. 2

36

37

38

39

40

41

42

43 44

45

46

47

48

49, 2

Eremia

1608

irenc ´ayn˚ bar´racrin ew gowßecin minœew Sal¯s, orovhe– tew Eberimi jowrn angam taqanalov camaqec: Korste– an piti matnem Movab˚, - asowm ¯ T¯r˚, - or baginnern ¯r bar´ranowm ew xnkarkowm Øtar astowaÆnerin: Dra ha– mar ¯l sirtn im srngi p¯s kanœ ¯ ar´akowm Movabi vray, sirtn im, ibrew æeŒori ´ayn, owˇˇowaÆ ¯ ayn mardkanc, oronq ˚nkaÆ en pateri tak: Dra hamar ¯l inœ harstow– ¸iwn or own¯r, mardkanc ´eøqov piti korœi: Bolor glowx– nern amenowreq piti saŒrowen, bolor mØrowqner˚ ktrowen, bolor ´eøqerin ktrowaÆqner piti linen, bolor marminne– r˚ piti linen qr´azgeac: Movabi bolor taniqnerin ow nra hraparaknerowm amboˇjovin lac ow koÆ ¯ linelow: Es Œæreci Movab˚ inœp¯s mi aman, or oœ mi bani pitani œ¯¿, - asowm ¯ T¯r˚: Inœp¯!s korÆanowec, oˇbac¯—q, inœp¯!s dar´rec na ir ¸ikownq˚. amaœec, Æaˇreli dar´aw, ew nran qinaxndir eˇan iren ærjapatoˇner˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha arÆowi nman ¸ænamin aøaj piti slanay ew ir ¸ewer˚ taraÆi Movabi vray: Piti grawowi Kariawo¸˚, piti nowa˘owen nra amrocner˚, ew ayn Ør˚ Movabi zØra– wor mardkanc sirt˚ piti daønay erkownqi m¯j gtnowoˇ kananc srti p¯s: Movab˚, ibrew ßoˇovowrd, piti korœi, orovhetew na yoxortac Tiroj d¯m: Vih, sarsaŒ ow oro– gay¸ piti lini qez hamar, o—v dow, or bnakwowm es Mova– bowm. ow na, or Œaxowst ¯ talow sarsaŒic, piti ˚nkni vih˚, isk vihic elnoˇ˚ piti bønowi orogay¸i m¯j, qan– zi ayn tarin, erb patßelow linem Movabin, am¯n inœ nra glxin piti berem, - asowm ¯ T¯r˚: Orogay¸ic Œaxœoˇner˚ hasan Eseboni taniqneri tak, bayc Esebonic krak dowrs ekaw, ow Sehon qaˇaqic‘ boc, laŒec Movabi iæxannerin ew Œor´ow¸ean en¸arkec amonacinerin: Va!y qez, Mova—b, or korcrir Qamosi ßoˇovrdin, qanzi nra ordinern ow dowst– rer˚ ger arowecin: Bayc verjin Ører˚, - asowm ¯ T¯r˚, - Movabi gerealnerin piti veradar´nem¿: Movabi da– tastan˚ minœew aysteˇ ¯ linelow: Amonacineri masin Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Mi¸¯ Is– ray¯l˚ ordiner œowni? ew kam mi¸¯ ßaøangord œowni?: In– œo?w Meˇqom˚ tirec Gadi hoˇerin, ow Meˇqomi ßoˇovowrd˚

1609

Eremia

49. 3–15

nra qaˇaqnerowm ¯ bnakwowm: Dra hamar ¯l, - asowm ¯ T¯r˚, - Ører en galow, erb fiabo¸owm amonacinerin goyß piti tam qaˇaqneri masin, oronq anapati piti ve– raÆowen ow anhetanan, nranc baginner˚ hrov piti ay– rowen, ew Isray¯l˚ piti stanay ir iæxanow¸iwn˚, - asowm ¯ T¯r˚: Aˇaˇaki—r, Esebo—n, orovhetew Geh˚ korÆanow– ec, boˇo—q bar´racr¯q, o—v fiabayi dowstrer, qo—wr´ hag¯q, molegnec¯—q, sgac¯—q ew cankapateri æowrjn ays ow ayn ko—ˇm ¸aŒaøec¯q, orovhetew Meˇqomn ir qrmeri ow iæxanneri het miasin geri ¯ gnowm: Inœo?w es cnÆowm qo xoranneri m¯j, o—v ZeŒ, ew qo daæterowm, o—v anzgam dowstr, or a– pawinel ¯ir qo gan´erin ew asowm ¯ir, ¸¯‘ ¡O?v piti gay in´ vray¿: Aha am¯n koˇmic sarsaŒ piti berem qez‘ qo æowrj˚ bnakowoˇneric, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚. dowq crowelow ¯q am¯n koˇm, ow oœ oq œi linelow, or hawaqi ¸aŒaøakannerin: Dranic yetoy em veradar´nelow ge– real amonacinerin¿, - asowm ¯ T¯r˚: Edomi masinAysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Aylews imastow¸iwn œkay Φe– manowm, han˘areˇner˚ xelakoroys eˇan. gnac nra imas– tow¸iwn˚, Æaˇri aøarkay dar´aw nra erkir˚: Gnac¯—q aprelow ¸aqown ew dßowarin teˇerowm, o—v Dedani bnakiœ– ner, orovhetew nranc vray piti berem mi ßamanak, erb gam patßelow nranc: Aygekow¸ anoˇner˚ vray hasan ew mnacordner œen ¸oˇnelow qo m¯j, inœp¯s giæeroway goˇer‘ i– renc ´eøqer˚ dnelow en nranc vray: Es korÆaneci Esawin ew nra ¸aqstean teˇer˚ yaytni dar´ri. aylews nranq œen karoˇ ¸aqnowel: Nra zawak˚ korstean matnowec ir eˇ– bØr ew dracow ´eøqov. œkay qo orb˚, or apri, isk nranc ayrinern in´ vray ¯in yoys drel¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha nranq, oronq p¯tq œ¯ or xm¯in baßak˚, bayc xmelov harbecin, isk dow bolorovin anpati?ß piti mnas. dow œe—s ardaranay, ayl xmelov piti harbe—s, qanzi es im an– ´ov erdoweci, - asowm ¯ T¯r˚, - or Edomi ßaøangow¸ean m¯j dow apakanow¸ean, naxatinqi, anapati ow an¯Æ– qi piti veraÆowes, isk qo bolor qaˇaqner˚ yawiteans awerak piti daønan¿: Lowr aøay Tirojic, or sowrhan– dakner owˇarkec azgeri mØt, ¸¯‘ ¡Hawaqowec¯—q ow gna–

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12 13

14

15

49. 16–31 16

17

18

19

20

21

22

23

24 25

26

27 28

29

30, 31

Eremia

1610

c¯—q nra vray, paterazmi— dowrs el¯q¿, orovhetew aha mi Œoqr ßamanak ews‘ ew es azgeri m¯j, mardkanc m¯j qez k˚ dar´nem arhamarhowaÆ: Ayd ban˚ qo glxin berec qo xaytaøakow¸iwn˚, qo srti lrbow¸iwn˚ qez stipec ßayøeri m¯j Æakamowt linel ew xlec qo bar´racaÆ blri zØrow¸iw– n˚. bayc e¸¯ arÆowi p¯s bar´racnes qo boyn˚, aynteˇic ¯l k’ijecnem qez, - asowm ¯ T¯r˚: Edomn anapat piti daønay, am¯n oq, ov ancni nra mijov, piti zarmanay ow sowli nra kraÆ bolor aˇ¯tneri hamar: Inœp¯s Sodomn ow Gomor˚ ew nranc bnakiœner˚ korÆanowecin, - asowm ¯ T¯r˚, - aynp¯s ¯l mard œpiti nsti nra m¯j, mardow ordi œpiti bnakowi nra m¯j: Aha, ibrew aøiwÆ, ¸ænamin Yordanani mijic dowrs piti gay d¯pi E¸emma vayr˚, orp¯szi ara– gØr¯n halaÆakan dar´nem nran aynteˇic: O?v ¯ aynteˇ ˚ntreal˚, or ayci gam nran, kam o?v k˚ hamar´akowi elnel im d¯m, o?v ¯ ayn hoviw˚, or k˚ kangni im aøjew¿: Lsec¯—q, owremn, Tiroj xorhowrd˚, or na xorhel ¯ edomayecineri masin, ew nra xorhowrd˚, or xorhel ¯ Φemani bnakiœne– ri masin. ¡Mi¸¯ œe?n xŒowm hØti verjin oœxarnerin, or gnan, kangnaÆ œmnan, ew hØt˚ œcrowi: Nra korÆanman ´aynic erkir˚ cncowec, bظ˚ hasaw Karmir Æov, lsowec nra aˇaˇak˚: Ahawasik ¸ænamin piti ereway inœp¯s arÆiw, piti slanay ow taraÆi ir ¸ewer˚ nra amrocneri vray, ew ayd Ør˚ Edomi zØrawor mardkanc sirt˚ piti daønay er– kownqi m¯j gtnowoˇ kananc srti p¯s¿: Damaskosi masin ¡Amaœecin Ema¸n ow ArŒa¸˚, orovhetew œar lowr lsecin, tagnapi matnowecin Æovowm, zayracan ew œen karoˇanowm hangstanal: Damaskos˚ vhatowec, Œaxowsti dimec ew korÆanowec. doˇ˚ bønec nran, cawern en ayrowm nran, inœ– p¯s Ænndkanin: Inœp¯?s ¯, or na œxnayec im qaˇaq˚, ayn awan˚, or˚ es sireci: Qo hraparaknerowm piti ˚nknen eritasardner˚, bolor køowoˇ mardik piti zohowen ayn Ø– r˚, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚: - Es krak piti vaøem Damaskosi parspi vray, or˚ piti ˘araki Aderi ordi– neri aparanqner˚¿: Kedari masin Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚ ¸agowhow aparanqi masin, orin harowaÆ hascrec babe– lacineri Nabowqodonosor arqan. ¡Ek¯q yar´akowec¯—q Ke–

1611

Eremia

49. 32–50. 2

dari vray ew spanec¯—q Ked¯mi ordinerin: Nranc vranne– r˚, nranc oœxarner˚ piti xlen, nranc æorer˚, nranc am– boˇj kahkarasin, nranc owˇteri eramakner˚ piti verc– nen irenc hamar: Aˇaˇa—k bar´racr¯q, or œors koˇmic nranc korowst ¯ spaønowm: Ara—g Œax¯q, aprelow hamar ¸aqstocne—r˚ mt¯q, o—v aparanqi bnakiœner, orovhetew babelacineri Nabowqodonosor arqan ´er masin xorhowrd ¯ xorhel, v˘iø ¯ kayacrel ´er d¯m: Ve—r kac, - asowm ¯ T¯r˚, - gna— ayn azgi vray, or˚ xaˇaˇ aprowm ¯ hangstow¸ean m¯j, or˚ o—œ døner owni ew o—œ ¯l niger, aprowm ¯ aøan´in: Φoˇ nranc owˇteri eramaknern awar daønan, nranc oœ– xarneri bazmow¸iwnner˚ ´eøqic gnan, piti qæem, qamow beran˚ piti tam eresner˚ aÆilaÆnerin, bolor koˇmeric nranc korÆanowm piti berem, - asowm ¯ T¯r˚: - Apa– ranq˚ yawitean piti veraÆowi jaylamneri bnakavayri ew anapati, mard œpiti bnakowi aynteˇ, hoˇaÆni ordin aynteˇ œpiti apri¿: Elami masin Yowdayi erkri arqay Sedekiayi ¸agaworow¸ean skzbowm T¯r˚ Eremia margar¯i mijocov xØsec Elami masin ew asac. aysp¯s ¯ asowm ZØ– row¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Aha xortakowec Elami aˇeˇ˚‘ nranc bønapetow¸iwn˚: Erkri œors Æage– ric œors hoˇm em berelow Elami vrayew nranc criw em talow ayd œors hoˇmerin: ffi linelow mi azg, ori mØt œhasnen E– lami ¸aŒaøakanner˚: Nranc piti sarsaŒecnem irenc ¸ænamineri aøaj, oronq pahanjowm ¯in nranc hoginer˚: Nranc vray piti berem im barkow¸iwnn ow casowm˚, - asowm ¯ T¯r˚, - ew im sowr˚ piti ar´akem nranc yetewic, minœew or ayn spaøi nranc: Im a¸oø˚ Elamowm piti dnem ew ayn– teˇic piti veracnem ¸agawornerin ow meÆameÆnerin, asowm ¯ T¯r˚: - Bayc es verjin Ørerin Elami gerealne– rin piti veradar´nem¿, - asowm ¯ T¯r˚: Elami masin ays xØsq˚ yaytnowel ¯ Sedekiayi ¸agaworow¸ean skzbin:

32

33

34

35

36

37, 38

39

40

41

42

43

Babelacineri masinAha ayn xØsq˚, or T¯r˚ Eremia 50 margar¯i mijocov asac Babeloni‘ qaˇd¯acineri erkri masin: ¡Patmec¯—q azgerin, lo—wr tow¯q, næa—n ar¯q, lseli— 2 dar´r¯q, mi— ÆaÆk¯q, asac¯—q. ¡Babelon˚ grawowec, Bel˚‘ ayd ŒaŒkasownn ow anvax˚, amظov mnac, Merodaq˚ matnow–

50. 3–14

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12

13

14

Eremia

1612

ec, xaytaøakowecin nra kowøqer˚, amظahar eˇan nra astowaÆner˚¿: Ardarew, hiwsisic nra vray yar´akowec mi azg, or˚ nra erkirn awerak piti dar´ni, ew oœ oq œpiti bnakowi aynteˇ‘ mardowc minœew anasown, orovhe– tew bolor˚ piti qandowen ow gnan¿: ¡Ayn Ørerin ew ayn ßamanak, - asowm ¯ T¯r˚, - piti gan Isray¯li ordine– r˚, nranq ew Yowdayi erkri ordiner˚‘ miasin, piti ærjen ow lalov gan d¯pi irenc T¯r AstowaÆ˚, piti Œntøen nran, minœew Sion piti harcnen nra ˘anaparhi ma– sin, d¯pi aysteˇ piti owˇˇowen, piti gan ow apawi– nen Tiroj˚. œ¯? or owxt˚ yawitenakan ¯, ew dranq œpi– ti moøacowen: Im ßoˇovowrd˚ nmanowec koraÆ oœxarne– ri. hoviwner˚ leøner˚ qæecin nranc, molorecrin nranc leø ow blri vray: Nranq gnacin ow moøacan irenc makaˇe– low teˇer˚, ew bolor nranq, ovqer gtnowm ¯in, spanowm ¯in nranc: Nranc ¸ænaminern asacin. ¡ffpiti nerenq nranc, orovhetew meˇq gorÆecinq Tiroj aøaj: Ardarow¸ean a– rØt ¯ T¯r˚, or hawaqec nranc hayrerin¿: Heøac¯—q Babe– loni mijic, Qaˇd¯acineri erkric do—wrs el¯q ew eˇ¯—q inœp¯s viæapner‘ oœxarneri hØti aøaj: Aha es otqi piti ha– nem ew hiwsisi erkric babelacineri vray piti berem me– ÆameÆ azgeri bazmow¸iwnner, oronq ˘akat piti kazmen nra æowrj˚, ew na piti grawowi noynqan hastat, orqan hmowt paterazmoˇi net˚, or œi vripowm: Qaˇd¯acine– ri erkirn awaraøow¸ean piti en¸arkowi, ew nra bolor awaraøowner˚ piti yagenan, - asowm ¯ T¯r˚. - dowq owra– xanowm ¯iq ew parÆenowm‘ yaŒætakelov im ßaøangow¸iwn˚. xaytowm ¯iq, inœp¯s hor¸er˚‘ dalariqi vray, ew cowleri p¯s ogorowm irar d¯m: Λer qaˇaq˚‘ ´er mayr˚, xist a– mظahar eˇaw, mayr, or barow¸ean m¯j ¯r: Aha na Tiroj barkow¸ean pat˘aøov azgeri m¯j yetin˚ eˇaw‘ dar´aw awer, anjowr erkir ew anapat: Na bnakeli œpiti lini, ayl amboˇjovin apakanow¸ean piti veraÆowi, ew iwra– qanœiwr oq, ov ancni Babelonov, piti vætanay ow sowli nra bolor aˇ¯tneri hamar: Πaka—t kazmec¯q Babeloni æowrj˚, o—v dowq bolor aˇeˇnaworner, netaharec¯—q nran, mi— xnay¯q ´er neter˚, orovhetew na Tiroj d¯m meˇq gor–

1613

Eremia

50. 15–28

Æec: CnÆow¸ean aˇaˇa—k bar´racr¯q nra æowrj˚, orovhe– tew ¸owlacan nra ´eøqer˚, tapalowecin aætarakner˚, ew korÆanowecin nra parispner˚, qanzi vr¯ßxndrow¸iwnn AstÆowc ¯: Vr¯ßxndi—r eˇ¯q dranic. inœp¯s inqn arec‘ ire—n ar¯q: Babelaci ayn zawakin, or˚ hn´i ßamanak mangaˇ k’aøni ir ´eøq˚, spanec¯—q. he¸anosi sric iwra– qanœiwr˚ ¸oˇ veradaønay d¯pi ir ßoˇovowrd˚, am¯n m¯k˚ ¸oˇ Œaxœi d¯pi ir erkir˚¿: Isray¯l˚ moloreal oœxar ¯, aøiwÆnern en Œaxcrel nran. nax‘ nran keraw asores– tancineri ¸agawor˚, isk apa babelacineri arqan ke– raw nra oskorner˚: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm ZØrow– ¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯li AstowaÆ˚. ¡Ahawasik es vr¯ß– xndir em linelow babelacineri arqayic ew nra erkric, inœp¯s vr¯ßxndir eˇay asorestancineri arqayic: Isk Isray¯lin noric patsparelow em ir arØtavayrerowm, na piti araÆi Karmelosowm, Basanowm, EŒremi leran vray ew Gaˇaadowm, ow nranc hoginer˚ piti yagowrd stanan: Ayn Ørerin ow ayn ßamanak, - asowm ¯ T¯r˚, - Isray¯li mØt anØr¯now¸iwn piti Œntøen, bayc aylews ayn œi linelow, pi– ti Œntøen naew Yowdayi erkri meˇqer˚, bayc œen gtnelow, qanzi es erkri vray piti linem‘ qawow¸iwn talow hamar nranc anirawow¸iwnnerin¿: Daøn zayroy¸ov yar´akowi—r nra vray ew vr¯ßxndi—r eˇir nra bnakiœneric: Sowrn ow aweraÆow¸iwn˚ ¸oˇ hetapnden nran, - asowm ¯ T¯r˚. am¯n inœ ara— aynp¯s, inœp¯s patowireci qez: Qaˇd¯– acineri erkric paterazmi ´ayn ¯ lswowm. meÆ kotoraÆ ¯: Inœp¯!s xortakowec ow Œærowec amboˇj erkri mowr˘˚, inœp¯!s Babelon˚ azgeri m¯j awer dar´aw: Asaci‘ ¡K˚ yar´akowen qez vray, dow k˚ bønowes, o—v Babelon, ew œes imanay¿. aha gtnowecir ow bønowecir, orovhetew Tiroj d¯m kangnecir¿: T¯r˚ bac arec ir zinanoc˚ ew hanec ir barkow¸ean z¯nqer˚, qanzi ZØrow¸iwnneri T¯rn aneliq ow– ni qaˇd¯acineri erkrowm: Hasel ¯ nra ßamanak˚, bac¯—q nra ætemaranner˚, xowzarkec¯—q nran qarayrneri p¯s ew spanec¯—q nran. ¸oˇ nranic mnacordner œlinen: Ayrec¯—q nra bolor zawaknerin. ¸oˇ ijnen spanowelow hamar. va!y nranc, orovhetew hasel ¯ nranc Ør˚, nrancic vr¯ßxndir

15

16

17

18

19

20, 21

22

23

24 25

26

27

28

50. 29–40 29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

Eremia

1614

linelow ßam˚: Babeloni erkric ŒaxaÆneri ow ŒrkowaÆ– neri ´aynn ¯ hnœowm, or Sionowm imac tay mer T¯r Ast– Æow vr¯ßxndrow¸ean masin, nra ta˘ari vr¯ßxndrow¸ean masin: Hrama—n tow¯q amenqin gnalow Babeloni vray, bo– lor aˇeˇnawornerin, ¸¯‘ ¡Bana—k dr¯q dra æowrj˚, orp¯szi oœ oq aydteˇic œŒrkowi: Hatowcec¯—q dran ˚st ir gorÆe– ri, ir amboˇj kataraÆi hamema—t dran ar¯q, orovhe– tew ˚nddimacaw Tiroj˚‘ Isray¯li sowrb AstÆown¿: ¡Aha ¸¯ inœow nra eritasardner˚ piti ˚nknen nra hrapa– raknerowm, nra bolor køowoˇ mardik piti kotorowen ayn Ør˚, - asowm ¯ T¯r˚: - Aha es qez vray em galow, - asowm ¯ ZØrow¸iwnneri T¯r˚, - qe—z vray, o—v dow ambartawan, orov– hetew hasel ¯ qo Ør˚, qeznic vr¯ßxndir linelow ßamanak˚: Hpartow¸iwnd teˇi piti tay, ew dow piti korÆanowes. oœ oq qez œi bar´racnelow: Krak piti vaøem qo antaøne– rowm, or ir æowrjn eˇaÆ am¯n ban piti laŒi¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Bønow¸ean en¸arkowecin is– ray¯laciner˚, inœp¯s ew Yowdayi erkri ordiner˚, bolo—rn ¯l, ovqer gerecin nranc, bønow¸eamb pahecin ow œkamecan ar´akel nranc: Nranc hzØr Œrkiœ˚, ori anown˚ T¯r Ame– nakal ¯, nra osoxneri het datastan piti tesni, or– p¯szi veracni erkir˚ ew zayranay Babeloni bnakiœneri vray: Sowr˚ ¸oˇ bar´ranay qaˇd¯acineri vray, - asowm ¯ T¯r˚, - Babeloni bnakiœneri vray, nra bolor meÆameÆneri vray ow nra xorhrdakanneri vray: Sowr˚ ¸oˇ bar´ranay nra gowæakneri vray, ew ¸oˇ veranan nranq. ¸oˇ bar´ra– nay sowr˚ nra paterazmoˇneri vray, ew ¸oˇ lqowen nranq: Φoˇ bar´ranay sowr˚ nra erivarneri ow kaøqeri vray, ¸oˇ bar´ranay sowr˚ nranc qajamartikneri vray, ayd– teˇ eˇaÆ hamayn xaønamboxi vray, ew ¸oˇ nranq daø– nan kananc nman: Φoˇ bar´ranay sowr˚ nra gan´eri vray, ew ¸oˇ yaŒætakowen dranq: Φoˇ bar´ranay sowr˚ nra jreri vray, ew ¸oˇ amaœen, orovhetew irenc erkir˚ kowøqeri erkir ¯, naew ¸oˇ bar´ranay kˇzineri— vray, o– roncov nranq parÆenowm ¯in. dra hamar ¯l ¸oˇ ˘iwaˇner˚ bnakowen kˇzinerowm, ¸oˇ yowækaparikneri dowstrern ap– ren aynteˇ, ¸oˇ ayd erkirn aylews ispaø œveraæinowi, ¸oˇ

1615

Eremia

50. 41–51. 6

aynteˇ yawitean aylews bnakowoˇ œlini: Inœp¯s AstowaÆ bnajnjec sodomacineri ow gomoracineri erkir˚ ew nranc dracinerin, - asowm ¯ T¯r˚, - aydp¯s ¯l ¸oˇ aynteˇ mard œbnakowi, ¸oˇ mardow ordin œpandxti aynteˇ: Aha hiw– sisic mi zØragownd ¯ galis, mi meÆ azg, naew bazowm ¸a– gaworner otqi en elnelow erkri Æayreric‘ aˇeˇn ow nizak˚ ´eøqnerin: Nranq yandowgn en ow anoˇorm, nranc ´ayn˚ o– rotowm ¯ inœp¯s Æov, ´ier heÆaÆ‘ nranq patrast en kra– ki p¯s køowi netowelow qez vray, o—v babelacineri dowstr: Babelacineri arqan erb nranc lowrn aøaw, nra ´eøqe– r˚ ¸owlacan, neˇow¸iwn˚ Ænndkan knoj erkownqi p¯s tag– napi m¯j gcec nran: Aha, ibrew aøiwÆ, Yordanan geti yor´anqneric dowrs piti gay d¯pi E¸ama vayr˚, orp¯szi aragØr¯n halaÆem nran aynteˇic ow bolor eritasardne– rin otqi hanem nra d¯m: O?v ¯ in´ nman, o?v k˚ hamar´akowi elnel im d¯m, o?v ¯ ayn hoviw˚, or k˚ kangni in´ hakaøak¿: Lsec¯—q, owremn, Tiroj xorhowrd˚, or na xorhel ¯ Babeloni masin, nra xorhowrd˚, or xorhel ¯ qaˇd¯aci bnakœow¸ean masin: Mi¸¯ œpiti? oœnœacn¯q nranc hØti gaønerin, mi¸¯ nranc arØtner˚ œpiti? amayanan, orovhetew Babeloni korÆanman ´aynic erkir˚ piti cncowi, nra bظ˚ piti lsowi he¸anosneri m¯j:

41

42

43

44

45

46

47

Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es Babeloni vray ew nra 51 bnakiœneri vray piti berem zayroy¸ov lcowaÆ mi sirt, korÆanarar hoˇm ow xoræak: Anargoˇner piti owˇar– 2 kem Babelon. ¸oˇ naxaten nran ew apakanen nra erki– r˚, qanzi Babeloni vray nra œarœaranqi Ør˚ am¯n koˇmic vayn ¯ galow¿: Ov larelow ¯, ¸oˇ lari ir aˇeˇ˚, ew ov z¯nq 3 owni, ¸oˇ vercni ayn: Mi— xnay¯q nra eritasardnerin, oœnœacr¯—q nra oˇj zØrow¸iwn˚: Viraworner˚ piti ¸a– 4 Œowen qaˇd¯acineri erkrowm, isk nra æowrj˚‘ xocowaÆner˚, qanzi Isray¯l˚ ew Yowdayi erkir˚ irenc AstÆowc ew T¯r 5 Amenakalic œayriacan, ¸¯ew nranc erkirn Isray¯li srbe– ri d¯m anØr¯now¸iwnnerov lcowec: ffiax¯—q Babeloni mijic, 6 ¸oˇ am¯n m¯kn iren Œrki, orp¯szi œkorÆanow¯q nra ani– rawow¸iwnneri pat˘aøov, qanzi hasel ¯ ßamanak˚, erb T¯r˚ nranic vr¯ßxndir ¯ linelow, inqn ¯ hatowcelow nra

51. 7–21 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Eremia

1616

patiß˚: Babelon˚ Tiroj ´eøqin oski baßak ¯, orn ir ginowc arbecnowm ¯ amboˇj erkir˚. xmecin he¸anosner˚, dra hamar ¯l æarßowecin azger˚, ew Babelon˚ yankar– Æaki vayr ˚nkaw ow Œærowec: Oˇbac¯—q nra vray, nra v¯r– qerin de—ˇ ar¯q. ¸erews bßækowi: Bßækecinq Babelonin, bayc na œbßækowec, ¸oˇnenq nran ew iwraqanœiwrs gnanq mer erkir˚, orovhetew nra datastan˚ minœew erkinq ha– saw, bar´racaw minœew astˇer˚, ew T¯r˚ nra glxin patiß berec: Ek¯!q Sionowm patmenq mer T¯r AstÆow gorÆer˚: Patrastec¯—q aˇeˇner˚, lcr¯—q kapar˘ner˚, qani or T¯rn ar¸nacrec mareri ¸agawori hogin, qani or nra bar– kow¸iwn˚ Babeloni vray ¯, piti jnji nran, qanzi Tiroj vr¯ßxndrow¸iwnn ¯ da, nra ta˘ari vr¯ßxndrow¸iwn˚: Ba– beloni parispneri vray drØ—æ kangnecr¯q, pahapanne—r kargec¯q, ar¸nacr¯—q aøajapahnerin, z¯nqer˚ patras– tec¯—q, qanzi T¯r˚ ´eønamowx eˇaw anelow ayn, inœ asel ¯ Babeloni bnakiœneri masin, oronq aprowm en yorda– øat jreri mØt ew nstowm an¸iw gan´eri vray: Hasel ¯ qo vax˘an˚, ardarew ayn stowgap¯s qo Œorn ¯ mtel: ZØ– row¸iwnneri T¯r˚ erdowec ir bazkov, ¸¯‘ ¡Qez lcnelow em zØrqov, inœp¯s morexov, ew nranq, or qo m¯j en ijnelow, aˇaˇak en bar´racnelow qez vray¿: Na ir zØrow¸eamb steˇÆec erkir˚, ir imastow¸eamb himnec tiezerq˚, ir han˘arov taraÆec erkinq˚, ir hramanov erknqowm te– ˇaworec æaøaœoˇ jreri aøatow¸iwn˚. na erkri Æageric amper ¯ hanowm ver, Œaylatakowmner aøajacnowm an´– rewneri ßamanak, loys ¯ hanowm ir ætemaranneric: Iwra– qanœiwr mard xelakoroys dar´aw, bolor oskeriœnern irenc kowøqeri pat˘aøov amظahar eˇan, orovhetew sowt ba– ner ´owlecin, nranc m¯j hogi œkay. snoti ow xaytaøak gorÆer en. erb es irenc aycelow¸ean gnam. korstean en matnowelow: Aydpisin œ¯ Yakobi baßin˚. nra baßin˚ na ¯, ov steˇÆec amenayn inœ, ew nra anown˚ ZØrow¸iwnne– ri T¯r ¯: ¡Dow in´ hamar cirowcan piti anes pate– razmakan z¯nqer˚, isk es qo mijocov cirowcan piti a– nem azgerin, qeznov veracnem ¸agawornerin, oœnœacnem nranc ayrow´in, qeznov piti oœnœacnem nranc kaøqern ow

1617

Eremia

51. 22–35

heÆealnerin: Qo mijocov piti oœnœacnem tˇamardown ow knoj˚, qeznov Æerin ow eritasardin piti oœnœacnem, qez– nov piti oœnœacnem ktri˘in ow koysin: Qo mijocov piti oœnœacnem hovowin ow nra hØt˚, qeznov hoˇagorÆin ow nra hoˇagorÆow¸iwn˚ piti oœnœacnem, qeznov piti oœnœac– nem qo zØravarnerin ow zØraglowxnerin: Babelonin ew qaˇd¯aci bnakiœnerin piti patßem ayn bolor œariqne– ri hamar, or ´er aœqi aøaj gorÆecin Sioni nkatmamb, - asowm ¯ T¯r˚: - Aha es qo d¯m em, o—v dow apakaniœ leø, - asowm ¯ T¯r˚, - dow, or apakanowm ¯ir amboˇj erki– r˚. im ´eøq˚ qez vray em erkarelow ew qez ßayøeric ner– qew em glorelow, qez veraÆelow em xan´owaÆ leran: Ew ayl– ews qeznic œen vercnelowo—œ ankiwnaqar, o—œ ¯l himqi qar, orovhetew dow yawitean piti lines apakanow¸ean m¯j, - asowm ¯ T¯r˚: DrØ—æ bar´racr¯q erkri vray, Œo—ˇ Œœec¯q bolor azgeri m¯j, zØragnde—r kanœec¯q nra d¯m: Im koˇ– mic hrama—n tow¯q Ayraratean ¸agaworow¸iwnnerin ew asqanazean gndin, nra æowrj˚ neta´ig sarqe—r kang– necr¯q, yar´akowec¯—q nranc vray: Ωarßowec ow tanjowec erkir˚, orovhetew Babeloni vray hasaw Tiroj xorhowr– d˚, ew erivarner˚ hasan inœp¯s morexi bazmow¸iwn: Nra vra—y hrawirec¯q azgerin ew mareri ¸agaworin, nranc zØravarnerin ow nranc bolor zØraglowxnerin, erkri bo– lor iæxanow¸iwnnerin‘ aweraÆow¸ean en¸arkelow hamar babelacineri erkir˚, orp¯szi aynteˇ bnakow¸iwn œlini: Babeloni qajamartikner˚ paterazmic yet kangnecin, mnacin paæarman m¯j, bekowec nranc zØrow¸iwn˚, nranq dar´an kananc nman, hrdehi matnowecin nranc tner˚, jardowecin dranc Œakanqner˚: ffiaxœoˇ˚ Œaxœoˇi pi– ti patahi, gowßkan˚ piti handipi gowßkani‘ bظ˚ ta– low babelacineri ¸agaworin, ¸¯ nra qaˇaq˚ grawowaÆ ¯, elqer˚ bønowaÆ en œors koˇmic, bnakiœner˚ kraki m¯j ayrow– el en, isk paterazmoˇ mardik xoys en towel d¯pi dar– pasner˚¿: Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚‘ Isray¯– li AstowaÆ˚. ¡Babelacineri town˚ piti kalsowi hasaÆ Ørani nman, mi qiœ ews‘ ew k˚ gay nra hn´i ßamanak˚¿: ¡Keraw in´, hasaw in´ vray, baßanec in´ babelacine–

22

23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

51. 36–50

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46 47

48

49

50

Eremia

1618

ri Nabowqodonosor arqan, in´ dar´rec karÆes mi da– tark aman, viæapi nman in´ kowl towec, ir Œor˚ lcrec im ŒaŒkow¸iwnnerov: Φoˇ heøanan im tanjanqner˚, ew in´ hasaÆ taøapanqner˚ hasnen Babelonin¿. ¡aysp¯s pi– ti asi Sioni bnakiœ˚: ¡Im ariwn˚ qaˇd¯aci bnakiœneri vra—y ¸oˇ lini¿. - aysp¯s piti asi Erowsaˇ¯m˚: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Aha es piti datem qo osoxin ew piti aønem qo vr¯ß˚, piti awerem nra Æo– v˚ ew camaqecnem nra aˇbiwrner˚: Babelon˚ blowrneri piti veraÆowi, viæapneri bnakavayri, aweraÆow¸ean ow sowloci piti en¸arkowi, bnakeli œpiti lini: Nranc bo– lor ordiner˚ patrastowecin ibrew aøiwÆner, ibrew aøiw– Æi koriwnner. irenc taq xætineri m¯j‘ nranc arhawirq em berelow, harbecnelow em nranc, or ¸mren ow nnjen yawi– tenakan qnov ew œar¸nanan, - asowm ¯ T¯r˚: - Ijecro—w, mor¸elo—w tar nranc inœp¯s oœxarneri, inœp¯s xoyeri ow ayÆeri¿: Inœp¯!s partow¸ean matnowecir, o—v Sisak, inœ– p¯!s orsi p¯s bønowecir, o—v dow parÆanqd amenayn erkri: Inœp¯!s Babelonn amayacaw hanowr azgeri m¯j: Ir aliq– neri goœiwnov Æov˚ bar´racaw Babeloni vray, ew na ÆaÆ– kowec: Nra qaˇaqner˚ dar´an awer, anjowr erkir ow a– napat, owr oœ oq œi bnakowi, owr mardow ordin kang œi aø– ni: ¡Babelonowm vr¯ßxndir piti linem B¯lic, ew inœ or na kowl towec, nra berani—c piti hanem: Azgern aylews nra mØt œen hawaqowi: Babeloni parispnern ¯l piti xorta– kowen: Do—wrs ari nra mijic, o—v im ßoˇovowrd, am¯n m¯kd ´er a—n´˚ Œrkec¯q Tiroj casowmic ow barkow¸iwnic: Φoˇ erbeq œahabekowen ´er srter˚, mi— vaxec¯q ayn lowreric, or k˚ ls¯q erkrowm, orovhetew noyn tarowm piti gay mi lowr, isk yajord tarowm‘ ayl lowr, ew anirawow¸iwn piti lini erkrowm, xaytaøakow¸iwn‘ xaytaøakow¸ean vray: Dra hamar ¯l, aha, Ører piti gan, - asowm ¯ T¯r˚, - erb es piti patßem babelacineri kowøqerin, ew nra oˇj erkirn amظov piti mnay, nra bolor viraworner˚ piti ˚nknen nra m¯j: Ayn ßamanak Babeloni vray piti cnÆan er– kinq ow erkir ew nrancowm eˇaÆ am¯n inœ, qani or hiwsisic piti gan nran ¸æowaøacnoˇner˚, - asowm ¯ T¯r˚, - ew

1619

Eremia

51. 51–64

amboˇj erkri viraworner˚ piti ˚nknen Babelonowm¿: E– l¯—q ayd erkric, o—v ŒrkowaÆner, mi— mnac¯q, yiæec¯—q Tiroj˚, o—v dowq heøaworner, ew ¸oˇ Erowsaˇ¯m˚ ´er mitq˚ gay: A– mظahar eˇanq, orovhetew lsecinq mer naxatinq˚, mer anarganq˚ ÆaÆkec mer eres˚, aylazginer˚ Tiroj Tan m¯j mer srbaranner˚ nerxowßecin: ¡Dra hamar ¯l, aha, Ø– rer en galow, - asowm ¯ T¯r˚, - ow es vr¯ßxndir em linelow nra kowøqeric, amboˇj erkrowm ˚nknelow en viraworner˚: Ew e¸¯ Babelon˚ erknqi p¯s ver bar´ranayew amracni ir bar´r zØrow¸iwn˚, miewnoyn ¯, im koˇmic korÆanoˇner piti gan nra hamar¿, - asowm ¯ T¯r˚: Bظn ¯ hnœowm Babelo– nowm, meÆ kotoraÆ ¯ qaˇd¯acineri erkrowm, qanzi T¯rn awerec Babelon˚ ew aynteˇic œqacrec nra bar´r ´ayn˚‘ nra aliqneri goœiwn˚, karÆes bazowm jrer ´aynecin nra korÆanman masin: Babeloni vray hasaw ¸æowaøow¸iwn˚, nra spaøaz¯nner˚ bønowecin, nra aˇeˇnaworner˚ zar– howrecin: ff¯? or AstowaÆ hatowcanoˇ ¯, T¯rn inq˚ piti hatowci nra patiß˚ ew sastik harbecni nra zØravar– nerin ow nra imastownnerin, nra iæxannerin, nra zØra– glowxnerin ow nra zØrawor mardkanc. nranq piti nnjen yawitenakan qnov ew œar¸nanan¿, - asowm ¯ arqan, ori anown˚ T¯r Amenakal ¯: - Aysp¯s ¯ asowm ZØrow¸iwnneri T¯r˚. ¡Layn ¯r Babeloni parisp˚, bayc na korÆanowelov piti korÆanowi, nra bar´r darpasner˚ hrov piti ay– rowen, ßoˇovowrdner˚ zowr œarœarowecin, ew azgern skzbic ewe¸ piti oœnœanayin¿: Ayn xØsq˚, or T¯r˚ patowirec Eremia margar¯in‘ aselow Maasiayi ordi Neriayi or– di Sareayin, erb sa Yowdayi erkri Sedekia arqayi koˇ– mic, nra ¸agaworow¸ean œorrord tarowm, gnowm ¯r Babe– lon: Sarean nra gan´apetn ¯r: Eremian mi mateani m¯j nkaragrec ayn bolor œariqner˚, or galow ¯in Babeloni vray, aysinqn‘ Babeloni masin growaÆ ays bolor baner˚: Eremian asac Sareayin. ¡Erb Babelon gnas ew nayes ow kardas ays bolor baner˚, k’ases. ¡T¯—r, dow xØsecir ays vayri masin, or bnajinj anes sa, or aysteˇ aylews bna– kiœ œmnay‘ mardowc minœew anasown, or yawitean amayow¸iwn lini¿: Isk erb verjacnes ayd mateani ˚n¸ercowm˚, qar

51

52

53

54

55 56

57

58

59

60

61

62 63

64

51. 65–52. 13

Eremia

1620

65

k˚ kapes dran, k˚ gces EŒrati m¯j ow k’ases. ¡Φoˇ Babelonn aysp¯s ˚nkˇmowi ow œbar´ranay ayn œariqneric, or es berelow em nra vray¿: Eremia margar¯i xØsqer˚ minœew aysteˇ en hasnowm:

52, 2

Ays xØsqer˚ Φagaworow¸iwnneri œorrord grqic en. Q˚sanm¯k tarekan ¯r Sedekia arqan, erb ¸agawor dar– ´aw: Tasnm¯k tari ¸agaworec Erowsaˇ¯mowm: Nra mØr a– nownn Amitaal ¯r. sa dowstrn ¯r Eremiayi, or˚ Lowbenayic ¯r: Sedekian Tiroj aøaj œariq gorÆec, inœp¯s Yovakimn ¯r gorÆel: T¯r˚ zayracel ¯r Erowsaˇ¯mi ew Yowdayi erk– ri vray ayn asti˘an, or nranc ir aœqic gcec, ew Se– dekian apstambec babelacineri arqayi d¯m: Isk nra ¸agaworow¸ean innerord tarowm, tasnerord amsin, am– si tasin, babelacineri Nabowqodonosor arqan ir am– boˇj zØrqov ekaw Erowsaˇ¯m ew paæarec ayn: Nra æowr– j˚ qaøakowsi qareric patn¯æ patn¯æi vray kangnec– rec: Minœew Sedekia arqayi tasnm¯kerord tarin qa– ˇaqn ˚nkaw neˇow¸ean m¯j: Isk œorrord amsin, erb amsi inn ¯r, qaˇaqowm sastkacaw sov˚. hac œkar, or erkri bnakœow¸iwnn owt¯r: Qaˇaqi parisp˚ ˘eˇq towec, bolor køowoˇ mardik Œaxowsti dimecin ew giæerov, erb qaˇd¯– aciner˚ qaˇaqi æowrjn ¯in, nerqin ew artaqin parisp– neri m¯j ˚nkaÆ darpasi ˘anaparhov, arqowni part¯– zi koˇmov dowrs ekan qaˇaqic ew æarßowecin arabacine– ri ˘anaparhov: Qaˇd¯acineri ¸agawori zØrqer˚ he– tapndecin ew Eriqovic ayn koˇm hasan Sedekia arqa– yin, isk nra bolor Æaøaner˚ ¸oˇecin heøacan nranic: Bønecin ¸agaworin ew berin Debla¸a, Ema¸i erkir˚, ba– belacineri arqayi mØt, or˚ nra het datastan tesaw: Babelacineri arqan Sedekiayi aøaj kotorec nra or– dinerin, Debla¸ayowm kotorec naew Yowdayi erkri bolor iæxannerin, Sedekiayi aœqer˚ kowracrec ew ´eøqer˚ ka– pec æˇ¸anerov: Babelacineri arqan taraw nran Babe– lon ew minœew nra mahowan Ør˚ pahec nran jraˇaci m¯j: Hingerord amsin, amsi tasin, ¡da babelacineri Na– bowqodonosor arqayi tasninnerord tarin ¯r, ¡babela– cineri arqayi aøjew nra spasin kangnoˇ Nabowzardan

3 4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

1621

Eremia

52. 14–26

dah˘apet˚ ekaw, kraki matnec Tiroj Town˚ ew arqow– ni aparanqner˚, qaˇaqi bolor tnern ow bolor meÆameÆ dˇeakner˚ hrov ayrec, isk qaˇd¯aci bolor zØrqer˚, o– ronq ekel ¯in dah˘apeti het, Erowsaˇ¯mi parispnern amboˇjap¯s æowrjanaki qandecin: Bayc ßoˇovrdi œqawor masin ow ¸aŒ¸Œowknerin, oronq mnacel ¯in qaˇaqowm, inœ– p¯s ew Œaxstakannerin, oronq Œaxel ¯in babelacineri arqayi mØt, ew mnacaÆ bazmow¸ean˚ Nabowzardan dah– ˘apet˚ ´eøq œtowec: Erkri aˇqatneri mi masin Nabow– zardan dah˘apet˚ ¸oˇec‘ aygegorÆner ow hoˇagorÆner linelow hamar: Tiroj Tan pˇn´¯ siwnern ow xarisxne– r˚ ew pˇn´¯ meÆ awazan˚, or Tiroj Tan m¯j ¯r, qaˇ– d¯aciner˚ jardecin ew amboˇj pˇin´˚ taran Babelon: Dah˘apetn aøaw naew eøotaninern ow vernaxarisxne– r˚, psaknern ow taæter˚, msi pataøaqaˇnern ow pˇn´¯ amaneˇ¯n˚, oroncov spasarkowm ¯in: Dah˘apetn aøaw naew konqern ow ¸aˇarner˚, qamiœnern ow aætanakner˚, xnkamannern ow towŒer˚. o—r˚ oski ¯r‘ vercrec ibrew os– ki, o—rn arÆa¸ ¯r‘ ibrew arÆa¸: Siwner˚ erkowsn ¯in, pˇn´¯ meÆ awazan˚‘ m¯k˚. isk awazani tak tasner– kow cowler kayin, oronq Tiroj Tan m¯j æinel ¯r Soˇomon arqan: Ew pˇn´in ow pˇn´¯ bolor anظnerin haæiw œkar: Siwneric am¯n m¯ki bar´row¸iwn˚ eresownhing kangown ¯r, oroncic iwraqanœiwri æowrj˚ taraÆwowm ¯r tasnerkow kan– gown erkarow¸eamb æˇ¸ay‘ œors mat hastow¸eamb: Nranc glxin pˇn´¯ xoyakner kayin, am¯n mi xoyaki bar´row¸iw– n˚‘ hing kangown. mi xoyaki makeres˚ æowrjanaki bolorowm ¯in cancakerp ew nøna´ew zarder˚‘ hamak pˇn´ic: Noyn ´ewi ¯r ew erkrord siwnin˚, tasnerkow kangownneric a– m¯n mi kangown˚‘ ow¸ nønazardov: Nønazarderi ¸iw˚ mi koˇmi vray innsownvec ¯r, isk bolor nønazarder˚ æowr– janaki canci vray hariwr hat ¯in: Dah˘apet˚ bønec Sareayin‘ glxawor qahanayin, SoŒoniayin‘ erkrord qa– hanayin, ow ereq dønapanneri: Ayd qaˇaqic ´erbakalec naew mi nerqinow, or paterazmoˇ mardkanc zØrapetn ¯r, ew eظ˚ anowani mardkanc, oronq ¸agawori aøjew nra spasin ¯in kangnowm ew oronc gtan qaˇaqowm, inœp¯s

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

52. 27–35

27 28

29

30 31

32

33

34 35

Eremia

1622

ew atenadprin‘ zØrqi iæxanin, erkri ßoˇovrdi atena– dprin ow erkri bnakœow¸iwnic va¸sown mardow, oronc gtan qaˇaqowm: Nabowzardan dah˘apetn aøaw nranc ow ta– raw babelacineri arqayi mØt, Debla¸a: Babelacineri arqan mahowan datapartec nranc ow spanec Debla¸a– yowm, Ema¸i erkrowm: Yowdayi erkri ßoˇovowrd˚ ir erkric ger arowec: Sa ¯ ayn ßoˇovowrd˚, orin gerec Nabowqo– donosor arqan. eظnerord tarowm‘ ereq hazar qsanereq hreay, Nabowqodonosori tasnow¸erord tarowm Erowsa– ˇ¯mic taran ow¸ hariwr eresownerkow hogi, Nabowqodo– nosori qsanereqerord tarowm Nabowzardan dah˘apet˚ hreaneric geri taraw eظ˚ hariwr qaøasownhing hogi, bolor˚ miasin‘ œors hazar vec hariwr hogi: Yowdayi erkri arqay Yovakimi gerow¸ean eresowneظnerord tarin ¯r, tasnerkowerord amis˚, amsi qsanœors˚, erb babelacine– ri Owlmarodaq arqan ir ¸agawor dar´aÆ tarin patowi arßanacrec Yowdayi erkri arqay Yovakimin. hanec nran ayn tnic, orteˇ na gtnwowm ¯r hskoˇow¸ean tak, nra het qaˇcrow¸eamb xØsec ew nra bar´n aweli ver drec, qan ayn ¸agaworneri bar´er˚, oronq Babelonowm nra mØt ¯in: ffioxec banti nra patmow˘an˚, ew na inœqan ßamanak or aprec‘ am¯n Ør miæt arqayi mØt ¯r hac owtowm: Nra ha– mar sahmanowec mætakan øo˘ik, or˚ nra keanqi amboˇj ˚n¸acqowm, babelacineri arqayi koˇmic, talis ¯in nran Ør˚stØr¯‘ minœew nra mahowan Ør˚:

Barowq G

Sranq en ayn ¸ˇ¸i xØsqer˚, or Babelonowm grec Ba– 1 rowq˚‘ Qeˇkiayi ordi Asadi ordi Sedekiayi ordi Maasi ordi Neriayi ordin, hingerord tarowm, amsi eظnerord 2 Ør˚, ayn ßamanak, erb qaˇd¯aciner˚ grawecin Erowsa– ˇ¯m˚ ew hrov ayrecin ayn: Barowqn ays namaki xØsqern 3 ˚n¸ercec i lowr Yowdayi erkri arqay Yovakimi ordi Yeqo– niayi, naew i lowr hamayn ßoˇovrdi, or ekel ¯r grqi hamar, naew i lowr zØrqeri ow ¸agaworneri ordineri, naew i lowr 4 Æereri ew amboˇj ßoˇovrdi‘ Œoqric minœew meÆer˚, i lowr amenqi, or aprowm ¯in Babelonowm, Sowd geti aŒin. lse– 5 lov‘ nranq lac ¯in linowm, pas pahowm ew aˇØ¸owm Tiroj˚: ArÆa¸ hawaqecin, am¯n m¯kn‘ ˚st ir karoˇow¸ean, ew ow– 6, 7 ˇarkecin Erowsaˇ¯m‘ Saˇomi ordi Qeˇkiayi ordi Yovakim qahanayin ew miws qahananerin, oronq nra het miasin Erowsaˇ¯mowm ¯in: Siwan amsi tasin Barowq˚ Tiroj ta– 8 ˘aric hanowaÆ spasq˚ vercrec‘ ayn veradar´nelow hamar Yowdayi erkir: Ayd spasq˚ patrastel ¯r Yowdayi arqay Yosiayi ordi Sedekian. erb babelacineri Nabowqodono– 9 sor arqan Erowsaˇ¯mowm gerec Yeqoniayin, iæxannerin, bantapetnerin, hzØrnerin ow erkri ßoˇovrdin, spas– q˚ taraw Babelon: Nranq asacin. ¡Aha ´ez owˇar– 10 kowm enq arÆa¸. meˇqeri qawow¸ean hamar ayd arÆa¸ov oˇjak¯zne—r gnec¯q ew kndrowk‘ ibrew meˇqi zohaberow¸iwn, ˚nÆane—r vercr¯q, bar´racr¯—q mer T¯r AstÆow zohaseˇa– ni vray: AˇØ—¸q ar¯q babelacineri Nabowqodonosor ar– 11 qayi keanqi hamar ew nra ordi Baˇdasari keanqi ha– mar, orp¯szi nranc keanqi Ører˚ erkar linen inœp¯s erk– ri vray, aynp¯s ¯l‘ erknqowm: T¯r˚ mez zØrow¸iwn k˚ tay 12 ew k˚ lowsawori mer aœqer˚. k’aprenq babelacineri Na– bowqodonosor arqayi hovanow tak, nra ordi Baˇdasari hovanow tak, bazowm Ører k˚ Æaøayenq nranc ew nranc mØt ænorh k˚ gtnenq: Mer T¯r AstÆown aˇØ—¸q ar¯q na– 13 ew mez hamar, qanzi meˇanœecinq mer T¯r AstÆow aøaj, ow minœew aysØr meznic œheøacan Tiroj casowmn ow barkow–

1. 14–2. 9 14 15

16

17 18 19

20

21 22

2

2

3

4

5

6 7 8

9

Barowq

1624

¸iwn˚: Υn¸ercec¯—q ayd namak˚, orn owˇarkecinq ´ez‘ tØn Ørerin ew lowr Ørerin hraparakelov Tiroj Tan˚: Ew k’a– s¯q. ¡Mer T¯r AstÆownn ¯ ardarow¸iwn˚, isk mer˚ eresi amظn ¯, inœp¯s ays Ørerin amظ˚ Yowdayi erkri mardownn ¯ ew Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin˚, mer ¸agawornerin˚ ew mer iæxannerin˚, mer qahananerin˚, mer margar¯nerinn ow mer hayrerin˚‘ Tiroj hand¯p, qanzi anhnazand eˇanq nran, akanj œdrinq mer T¯r AstÆow ´aynin‘ ˚n¸analow ˚st ayn patowiranneri, or T¯r˚ towec mez¿: Ayn Øric, erb T¯r˚ mer hayrerin hanec Egiptacineri erkric, min– œew aysØr anhnazand eˇanq mer T¯r AstÆown‘ xowsaŒelov, or œansanq nra ´aynin: Ew, inœp¯s aysØr, mez patecin œariqn ow ayn nzovq˚, or T¯r˚ drec ir Æaøay Movs¯si mi– jocov, erb mer hayrerin hanowm ¯r Egiptacineri erkric‘ mez pargewelow hamar ays erkir˚, or bxecnowm ¯ ka¸ ow meˇr: ffansacinq mer T¯r AstÆow ´aynin, mez mØt owˇar– kaÆ margar¯neri bolor asaÆnerin, iwraqanœiwrs gna– cinq ˚st mer œar srti xorhowrdneri, paætecinq Øtar astowaÆnerin‘ œariq gorÆelov mer T¯r AstÆow aøaj¿: T¯r˚ katarec ir xØsqer˚, or asac mer masin, mer da– taworneri masin, oronq datowm ¯in Isray¯lin, mer ¸a– gaworneri masin, mer iæxanneri masin, Isray¯li ew Yow– dayi erkri mardkanc masin, ¸¯ mez vray berelow ¯ ayn– pisi meÆameÆ œariqner, orpisiq erbeq œen eˇel oˇj er– knqi nerqoy ew orpisiq na katarec Isray¯li nkatmamb‘ ˚st Movs¯si Ør¯nqnerowm growaÆ ayn xØsqeri, ¸¯ menq ow– telow enq mer ordineri marminner˚, ew hayr˚‘ ir dster marmin˚: T¯r˚ mez strowk dar´rec ayn bolor ¸agaworne– rin, oronq mer æowrjn ¯in, datapartec naxatinqin ow aweraÆow¸ean˚ ærjapati bolor ßoˇovowrdneri, oronc m¯j crec mez. menq caÆ ijanq ew oœ ¸¯ bar´racanq, orov– hetew meˇanœecinq mer T¯r AstÆow aøaj‘ œansalov nra ´aynin: Mer T¯r AstÆownn ¯ ardarow¸iwn˚, isk mer˚ ew mer hayrerin˚‘ eresi amظ˚, inœp¯s or aysØr ¯: Ayn bolor œariqner˚, oronc masin xØsec T¯r˚, ekan mez vray: Menq œpaˇatecinq Tiroj aøaj, orp¯szi am¯n m¯kn ir œar srti xorhowrdneric yet daønar, ew œarow¸iwn˚ zar¸nec Tiroj

1625

Barowq

2. 10–24

m¯j, ow na œariqner berec mez vray: Ardarew, T¯rn ardar ¯ ir ayn bolor gorÆerowm, or patowirel ¯ mez, bayc menq œansacinq nra ´aynin‘ hetewelow ayn patgamnerin, or T¯– r˚ towec mez: Ew ard, o—v T¯r AstowaÆ Isray¯li, dow ¯ir, or hzØr ´eøqov, zarmanahraæ gorÆerov ow sqanœeliqnerov, meÆ zØrow¸eamb ow bar´r bazkov qo ßoˇovrdin dowrs be– recir Egiptacineri erkric ew qez hamar anown steˇÆe– cir, inœp¯s aysØr: Menq meˇq gorÆecinq, ambarætow¸iwn ow anirawow¸iwn katarecinq, o—v T¯r AstowaÆ mer, qo i– rawownqneri d¯m: Φoˇ qo barkow¸iwn˚ yet daønay meznic, orovhetew menq nowazecinq he¸anosneri m¯j, owr crecir mez: Lsi—r, T¯—r, mer aˇaœanqnern ow mer xndranqner˚, ya– nown qo anowan‘ Œrki—r mez ew mez ænorhneri— arßanacrow mez geroˇneri aøaj, orp¯szi amboˇj erkirn imanay, or dow es mer T¯r AstowaÆ˚, qanzi Isray¯li vray ew nra azgi vray qo anownn ¯ knqowaÆ: T¯!r, nayi—r qo sowrb ta˘aric ew yiæi—r mez: T¯!r, xonarhecro—w qo akanj˚ ew lsi—r, ba—c qo aœqer˚ ew te—s. Tiroj˚ Œaøq ow irawownq en maˇ¸owm oœ ¸¯ dßoxqi meøelner˚, oronc hoginer˚ nranc mijic aøel en, ayl ansahman txrow¸eamb trtmaÆ hoginer˚, oronq qaylowm en koracaÆ ow hiwand. marmroˇ aœqern ow qaˇ– caÆ hoginern en Œaøq ow ardarow¸iwn maˇ¸owm qez: O—v T¯r, oœ ¸¯ mer hayreri ew mer ¸agaworneri ardarow¸iw– nic ¯, or gow¸ enq haycowm qo aøaj, T¯—r AstowaÆ mer, ayl nra hamar, or qo casowmn ow qo barkow¸iwn˚ berecir mez vray, inœp¯s qo Æaøaneri‘ margar¯neri mijocov xØsecir, ¸¯‘ aysp¯s ¯ asowm T¯r˚. ¡Xonarhecr¯—q ´er paranocne– r˚ ew Æaøayec¯—q babelacineri arqayin, ew dowq k’apr¯q ayn erkrowm, or towel em ´er hayrerin, isk e¸¯ œansaq Tiroj ´aynin‘ Æaøayelow babelacineri arqayin, apa Yow– dayi erkri qaˇaqneric ew Erowsaˇ¯mic dowrs es k˚ verac– nem ´aynn owraxow¸ean ew ´ayn˚ cnÆow¸ean, ´ayn˚ Œesa– yi ew ´ayn˚ harsi, ew ayd amboˇj erkirn amayi k˚ daønay bnakœow¸iwnic¿: Bayc menq œansacinq qo ´aynin‘ Æaøa– yelow babelacineri arqayin, ew dow i katar aÆecir qo xØsqer˚, or yaytnecir qo Æaøaneri‘ margar¯neri mijo– cov, ¸¯ mer ¸agaworneri oskorner˚ ew mer hayreri oskor–

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23

24

2. 25–3. 7 25

26

27

28

29 30

31 32 33

34

35

3 2

3 4

5

6 7

Barowq

1626

ner˚ hanowelow en irenc teˇic: Ew aha dranq ¸aŒowaÆ en cerekoway tظin ow giæeroway crtin, isk irenq irenc vax– ˘an˚ gtan œaraœar cawerov, sovov, srov ow gerow¸eamb: Isray¯li tan ew Yowdayi tan œarow¸ean pat˘aøov qo ta˘ar˚, or˚ koœwowm ¯ qo anownov, dow dar´rir aynpisin, inœpisin na aysØr ¯: T¯—r AstowaÆ mer, mez het varow– ecir qo amboˇj hezow¸eamb ew qo amboˇj meÆ g¸ow¸eamb, inœp¯s or qo Æaøay Movs¯si mijocov xØsecir ayn Ør˚, erb dow Isray¯li ordineri aøaj patowirecir grel qo Ør¯nq˚ ew asel. ¡E¸¯ dowq œls¯q im ´ayn˚, apa ´er bar´ragoœ æøind˚ azgeri m¯j, owr crelow em ´ez, piti ijni ow nowazi: Gi– tem, or in´ œen lselow, orovhetew mi pnda˘akat ßoˇovowrd en, bayc irenc pandxtaÆ erkrowm srtov dar´i piti gan ew imanan, or nranc T¯r AstowaÆ˚ es em: Nranc sirt em talow ew akanjner, or lsen: Nranq piti Ørhnen in´ ayn erkrowm, owr geri en, piti yiæen im anown˚ ow piti hra– ßarowen irenc kamakorow¸iwnic ew irenc œar ararqneric, orovhetew piti yiæen im aøaj meˇq gorÆaÆ irenc hay– reri ˘anaparhner˚: Es nranc piti veradar´nem ayn erkir˚, or erdoweci tal nranc hayrerin‘ Abrahamin, I– sahakin ew Yakobin, ow nranq piti tiren nran: Piti bazmacnem nranc, ew nranq œen nowazelow: Nranc het ya– witenakan owxt piti hastatem. es nranc hamar As– towaÆ piti linem, isk nranq in´ hamar‘ ßoˇovowrd, ew aylews Isray¯li im ßoˇovrdin œem gaˇ¸ecni ayn erkric, or towel em nranc¿: T¯—r Amenakal, Astowa—Æ Isray¯li, œarœarowaÆ an´ern ow yognaÆ hoginern en aˇaˇakowm aø qez: Lsi—r, T¯—r, ew o– ˇormi—r. œ¯? or dow oˇormaÆ AstowaÆ es, oˇormi—r, orovhetew meˇq gorÆecinq qo aøaj. dow aprowm es yawitean, isk menq korstakan enq yawitean: T¯—r Amenakal, Astow– a—Æ Isray¯li, lsi—r aˇØ¸q˚ Isray¯li meøealneri ew qo d¯m meˇanœoˇneri ordineri, oronq œansacin irenc T¯r Ast– Æow ´aynin, ew œariqner˚ patecin mez: Ayßm mi— yiæir mer hayreri anirawow¸iwnner˚, ayl yiæi—r qo zØrow¸iwn˚ ew qo a– nown˚, qanzi mer T¯r AstowaÆn es dow, ew menq Ørhnowm enq enq qez, T¯—r: ff¯? or dow nra— hamar qo erkiwˇ˚ mer srteri

1627

Barowq

3. 8–27

m¯j drecir, or menq kanœenq qo anown˚ ew mer gerow¸ean m¯j Ørhnenq qez. menq mer srteric vanel enq qo aøaj meˇq gorÆaÆ mer hayreri anirawow¸iwnner˚: Aha menq aysØr gtnwowm enq mer gerow¸ean m¯j, owr, mer T¯r Ast– Æow d¯m apstambaÆ mer hayreri anØr¯now¸iwnneri pat– ˘aøov, ibrew naxatinq, nzovq ow hatowcowm, crecir mez: Lsi—r, Isray¯—l, keanqi patgamner˚, aka—nj dr¯q, orp¯s– zi ˘anaœ¯q imastow¸iwn˚: I?nœ patahec, Isray¯—l, inœp¯?s eˇaw, or ¸ænaminerid erkrowm es: fleracar Øtar erk– rowm, xaønakowecir diakneri het, drowecir dßoxq ijaÆ– neri karg˚, ¸oˇecir imastow¸ean erkir˚: E¸¯ AstÆow ˘anaparhov ˚n¸anayir, xaˇaˇow¸eamb k’apr¯ir yawi– tenow¸ean m¯j: Sovori—r‘ o—wr ¯ imastow¸iwn˚, o—wr ¯ zØ– row¸iwn˚, o—wr ¯ han˘ar˚, miaßamanak ˘anaœi—r, ¸¯ o—rn ¯ erkaratew keanq˚, o—rteˇ en aœqeri loysn ow xaˇaˇow¸iw– n˚: O?v gtaw imastow¸ean teˇ˚, o?v hasaw nra gan´e– rin: O?wr en he¸anosneri iæxanner˚ ew nranq, or erkri gazanneri tirakalnern ¯in, or erknqi ¸øœownneri het ¯in ˘axrowm ew gan´owm ¯in arÆa¸ ow oski, oronc vray yoys drecin mardik. nranc harstow¸ean˚ œaŒ œkar. ov– qer janq ¯in ¸aŒowm arÆa¸ ow oski kowtakelow, nranq irenc gorÆov goyow¸iwn œownen, mahacan ow dßoxq ijan. nranc Œoxar¯n owriænern aæxarh ekan: Eritasardne– r˚ tesan loys˚ ew bnakowecin erkri vray, bayc imastow¸e– an ˘anaparhner˚ œ˘anaœecin, œgitakcecin nra æawiˇ– ner˚, œkangnecin imastow¸ean ˘anaparhi vray: Nranc ordinern ayd ˘anaparhic heøow mnacin: Imastow¸iwn˚ œlsowec Qananowm ew oœ ¯l erewac Φemanowm: Hagari ordi– ner˚ ews imastow¸ean hetamowt œeˇan, Merani ew Φema– ni va˘aøakanner˚, aøaspelaxØsner˚ ew imastow¸ean qnniœner˚ imastow¸ean ˘anaparh˚ œ˘anaœecin, nranq œyiæecin nra æawiˇner˚: O—v Isray¯l, orqa!n meÆ ¯ Ast– Æow Town˚, ew orqa!n ˚ndar´ak‘ Nra tirapetow¸ean sah– man˚. meÆ ¯, anezr, bar´r ow anœaŒeli: Aynteˇ skzbowm Ænowecin anowani hskaner˚, oronq vi¸xari ¯in ew pate– razmneri m¯j‘ hmowt: Bayc AstowaÆ nranc ir ˚ntreal– ner˚ œdar´rec ew oœ ¯l imastow¸ean ˘anaparh coyc towec

8

9 10 11

12, 13

14

15 16 17 18

19 20

21

22 23

24

25, 26

27

3. 28–4. 12 28 29 30

31 32

33

34 35

36 37

38

4

2 3 4 5 6

7

8 9

10 11 12

Barowq

1628

nranc: Nranq korstean matnowecin, orovhetew imas– tow¸iwn œown¯in, oœnœacan, orovhetew anmit ¯in: O?v elaw erkinq, aøaw imastow¸iwnn ow ayn ijecrec amperic. o?v ancaw Æovi ayn koˇm˚ ew gtaw ayn, or beri ˚ntir oskow Œo– xar¯n: ffkay m¯k˚, or imanay nra ˘anaparhner˚, o—œ oq, or gitakci nra æawiˇner˚: Bayc Na, or git¯ am¯n inœ, Na— ¯ ˘anaœowm imastow¸iwn˚, Na— ¯ ir imastow¸eamb gtel ayn, Na, ov steˇÆel ¯ erkir˚ yawitenakan ßamanakneri hamar, lcrel ayn kendaninerov ew œorqotaninerov, Na, ov loysn ¯ owˇarkowm‘ ew loys˚ gnowm ¯, yet ¯ kanœowm‘ ew loys˚ doˇalov hnazandwowm ¯ nran. astˇer˚ Æagel en‘ iwraqan– œiwrn ir teˇowm, ew owraxacel. Na kanœowm ¯ astˇerin, ow nranq asowm en‘ ¡Aha ayste—ˇ enq¿, ew zowar¸Ør¯n ˘aøa– gowm en irenc Ararœi hamar: Da mer AstowaÆn ¯, ori het oœ oq œi karoˇ hamematowel, or˚ gtaw imastow¸ean bolor ˘anaparhner˚ ew dranq towec ir Æaøay Yakobin ow ir si– receal Isray¯lin: Dranic yetoy imastow¸iwn˚ yaytnowec erkri vray ow ærjec mardkanc m¯j: Imastow¸iwn˚ AstÆow patowiranneri girqn ¯, fflr¯nqn ¯, or kay yawitean: Bolor nranq, ovqer ˚ndownowm en ayn, piti apren, isk ovqer ¸oˇnowm en ayn, piti meø– nen: Dar´i—r, Yako—b, ew bøni—r imastow¸iwnic‘ nra loysi Æagman isk pahin: Qo Œaøqn owriæin mi— towr, ew qo vastakner˚‘ Øtar azgin: Erani ¯ mez, Isray¯—l, orov– hetew gitenq, ¸¯ i—nœn ¯ ha˘eli AstÆown: Qajalerowi—r, o—v im ßoˇovowrd, yiæi—r, o—v Isray¯l. azgerin Æaxoweciq, bayc oœ korÆanowelow hamar. qani or dowq barkacriq AstÆown, matnoweciq hakaøakordnerin: Zayracriq ´er Ararœin, zoher matowceciq dewerin ew oœ ¸¯ AstÆown: Moøacaq ´er kerakroˇin‘ yawitenakan AstÆown, trtmow– ¸iwn pat˘aøeciq ew ´er dayeakin‘ Erowsaˇ¯min, or˚ te– saw AstÆowc ´ez vray ekaÆ barkow¸iwn˚ ew asac. ¡Lse– c¯—q, o—v Sioni pandowxtner, T¯rn in´ meÆ sgi m¯j drec. es tesay im tˇaneri ow aˇjikneri gerow¸iwn˚, ori m¯j nranc drec yawitenakan T¯r˚: Nranc sneci owraxow¸e– amb, bayc nranc ˘anaparh dri lacov ow sgov: Φoˇ oœ oq œotnahari orbewayrows, or æateric miaynak em mnacel.

1629

Barowq

4. 13–31

¸aŒowr em mnacel im ordineri bazowm meˇqeri pat˘a– øov, qanzi nranq xotorowecin AstÆow Ør¯nqneric, œ˘a– naœecin nra irawownqner˚, œgnacin AstÆow patowiranne– ri ˘anaparhnerov ew oœ ¯l bar´racan nra ardar xrati æawiˇnerov: K˚ gan Sioni pandowxtner˚ ow k˚ yiæen im tˇaneri ew aˇjikneri gerow¸iwn˚, ori m¯j nranc drec ya– witenakan T¯r˚: Nranc vray berec mi heøawor azgi, mi lirb ew aylalezow azgi, or œ¯r aknaÆowm Æereric ew oœ ¯l o– ˇormowm mankan˚: Nranq taran orbewayrows sirelinerin, isk mnacaÆneris zrkecin dowstreric: Es inœp¯?s karoˇ ¯i Øgnel ´ez: Ov ´ez vray œariq berec, na ¯l k˚ Œrki ´ez ´er ¸ænamineri ´eøqic: Gnac¯—q, o—v zawakner, gnac¯—q, qanzi es mnaci awerak: Haneci xaˇaˇow¸ean patmow– ˘an˚ ew hagay im paˇatanqneri qowr´˚. im Ørerowm aˇa– ˇak bar´racri aø yawitenakan T¯r˚: Qajalerowec¯—q, o—v zawakner, ´a—yn tow¯q AstÆown, ew na ´ez k’azati ¸ænami– neri bønow¸iwnic, nranc ´eøqic: Λer Œrkow¸ean hamar es yoyss dreci yawitenakan Tiroj vray ew Srbic owrax lowr aøay ayn oˇormow¸ean masin, or æowtov ´ez ¯ galow ´er yawitenakan ffirkœic: Λez ˘anaparh dri sgov ow lacov, sakayn AstowaÆ yawitenap¯s ´ez in´ ¯ talow cnÆow¸e– amb ew owraxow¸eamb: Inœp¯s ayßm Sioni pandowxtner˚ tesan ´er gerow¸iwn˚, aynp¯s ¯l ˚ndhowp piti tesnen AstÆow koˇmic ´er Œrkow¸iwn˚, or ´ez ¯ hasnelow yawite– nakan Tiroj meÆaŒaøow¸eamb ow loysov: O—v zawakner, AstÆowc ´ez hasaÆ barkow¸ean hand¯p hamberata—r e– ˇ¯q. ´er ¸ænamin halaÆec ´ez, bayc æowtov dowq k˚ tesn¯q nra korÆanowm˚ ew ´er otq˚ k˚ dn¯q nra paranoci vray: Im ŒaŒkasown zawakner˚ daßan ˘anaparhner ancan, qæowecin inœp¯s ¸ænamineric yaŒætakowaÆ hØt: Qaja– lerowec¯—q, o—v zawakner, ew ´a—yn tow¯q AstÆown, orp¯szi Na, or ´ez gerow¸ean taraw, yiæi ´ez: Inœp¯s or ´er mtqerov æeˇoweciq AstÆowc, aydp¯s ¯l dowq tasnapatik piti daønaq ow Œntø¯q nran, orovhetew ov ´ez vray œa– riq berec, na ¯l yawitenakan owraxow¸iwn piti beri ´ez‘ ´er barekecow¸eamb hander´¿: Qajalerowi—r, Erowsaˇ¯—m, ov or qo anown˚ drec, na k˚ mxi¸ari qez: Va!y nranc, or

13

14

15

16 17 18 19 20

21

22

23

24

25

26 27

28

29

30 31

4. 32–5. 9

Barowq

1630

œarœarecin qez ew xndacin qo korÆanman vray: Va!y ayn qaˇaqnerin, oronc Æaøayecin qo zawakner˚, va!y nran, ov 33 ˚ndownec qo ordinerin, orovhetew inœp¯s or na xndac qo korÆanman vray ew owraxacaw qo ankowmov, aynp¯s ¯l pi– 34 ti trtmi ir awerman hamar: Nran piti zrkem bazowm xrax˘anqneri owraxow¸iwnic ew nra per˘ow¸iwn˚ sgi pi– 35 ti Œoxem: Bazowm Ører yawitenakan Tiroj howr˚ piti gay nra vray, bazowm ßamanakner deweri bnakavayr pi– 36 ti lini na: Nayi—r d¯pi arewelq, o—v Erowsaˇ¯m, ew te—s 37 AstÆowc qez ekaÆ owraxow¸iwn˚: Aha galis en qo ordi– ner˚, oronc ˘anaparh ¯ir drel, galis en‘ Srbi xØsqov hawaqowaÆ arewelqic minœew arewmowtq, owraxacaÆ Ast– Æow Œaøqov: 5 O—v Erowsaˇ¯m, hani—r qo sgi ow llkanqi zgest˚ ew yawi– 2 tea—n hagir AstÆow Œaøqn ow vayelœow¸iwn˚, a—ø qo vray AstÆow ardarow¸ean verarkown ew di—r glxid yawitena– 3 kan Tiroj Œaøqi xoyr˚, orp¯szi AstowaÆ erknqi ner– 4 qoy coyc tay qo amboˇj payÆaøow¸iwn˚: AstÆow koˇmic qo anown˚ yawitean k˚ koœowi xaˇaˇow¸iwn, ardarow¸iwn 5 ew astowaÆpaætow¸ean Œaøq: Eli—r, Erowsaˇ¯—m, kangni—r bar´ownqi vray, nayi—r d¯pi arewelq ow te—s Srbi xØsqov arewelqic minœew arewmowtq hawaqowaÆ qo ordinerin, oronq 6 owraxacel en AstÆowc yiæowaÆ linelow hamar: Nranq qez– nic heøacan hetiotn, ¸ænamineric qæowaÆ, bayc AstowaÆ nranc qez mØt ¯ berowm Œaøqov, inœp¯s ¸agaworakan gah 7 bar´racaÆneri: Ardarew, AstowaÆ hraman ¯ ar´akel, or bolor bar´r leøner˚, yawerßakan blowrner˚ xonarhowen, ´orer˚ lcowen, orp¯szi erkir˚ har¸owi, Isray¯ln AstÆow 8 Œaøqov apahov qayli, isk bolor antaøner˚ ew am¯n mi anowæaboyr Æaø AstÆow hramanov hovani linen Isray¯– 9 lin: AstowaÆ piti aøajnordi Isray¯lin owraxow¸eamb, ir Œaøqi loysov‘ ir oˇormow¸eamb ow ardarow¸eamb han– der´: 32

Oˇb G

Isray¯li gerow¸iwnic ew Erowsaˇ¯mi aweraÆow¸iwnic ye– 1 toy ¯r, erb Eremian nstel lac ¯r linowm ew ays oˇbern a– sowm Erowsaˇ¯mi vray. Inœp¯!s zatowec ow nstec menaworik‘ qaˇaq˚ bazmamard, trtmow¸eamb lcowaÆ orbewayri mi kin dar´aw he¸anosneri m¯j. erkri iæxan˚ harkatow dar´aw: Na giæer˚ daønØr¯n lac eˇaw. arcownqner kan nra ÆnØt– 2 nerin: Ayd Ør˚ nra sirelineri m¯j œgtnowec m¯k˚, or mxi– ¸ariœ lin¯r nran. bolor barekamnern anargecin nran ow dar´an ¸ænaminer: Yowdayi erkir˚ matnowec gerow¸ean, 3 bazowm taøapanqneri, neˇow¸ean, strkow¸ean ow Æaøa– yow¸ean. na nstec he¸anosneri m¯j ew hangist œgtaw. ¸ænamakan paæarman m¯j‘ bolor halaÆiœner˚ nra vray hasan: Sioni ˘anaparhner˚ sowg bønecin, orovhetew 4 nra tarekan tØnerin ekoˇner œkan: Nra darpasnern amayacan, nra qahananer˚ heÆowm, haøaœowm ow hogoc en hanowm: Nra koyser˚ ger arowecin, isk inqn ¯l daønacaÆ ¯ ir hogowm: Nran neˇoˇner˚‘ kangnecin nra glxin, nra 5 ¸ænaminern owraxow¸ean m¯j en, qani or T¯r˚ xonarhec– rec nran Æanr ambarætow¸ean hamar. nra manowkner˚, neˇoˇneri aøajn ˚nkaÆ, geri qæowecin: Sioni dowstre– 6 ri amboˇj vayelœow¸iwn˚ veracaw. nranc iæxanner˚ nma– nowecin ayn xoyerin, oronq ker œen gtnowm. nranq irenc aynqan cankali irer˚ towecin kerakowrneri hamar, or– p¯szi yagecnen irenc marminner˚: Gnowm ¯in nranq mta– molor, neˇoˇneri aøajn ˚nkaÆ, halaÆiœneric qæowaÆ: E– 7 rowsaˇ¯m˚ yiæec ir taøapanqi Ør˚ ew Ørn ir baßanowmi, ¸axÆec ayn bolor ŒaŒageli baneri hamar, oronc arßa– nacel ¯r skzbowm: Erb ßoˇovowrd˚ ¸ænamineri ´eøqn ˚n– kaw, oœ oq œkar, or Øgn¯r nran, tesan da nra ateliner˚, qamahrecin ow Æaˇri aøan nra gerow¸iwn˚: Meˇq gorÆec 8 Erowsaˇ¯m˚, dra hamar ¯l nran meÆaroˇner˚ xaytaøa– kecin nran, qanzi tesan nra anarganq˚, ew na inqn ¯l, ærjowelov, hogoc ¯r hanowm: Nra pˇÆow¸iwnn ir otqeri 9 aøaj ¯r, sakayn na ir vax˘ani masin œmtaÆec. aøatØ–

1. 10–21

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Oˇb

1632

r¯n arcownq ¸aŒec, bayc oœ oq œkar, or mxi¸ar¯r nran: Nayi—r taøapanqneris, o—v T¯r, qanzi ¸ænaminers hpar– tacan im d¯m: Φænamin ir ´eøq˚ erkarec im gan´erin: Es tesay he¸anosnerin, oronq mtan qo srbaran˚, minœ– deø nranc hramayel ¯ir, or qo ßoˇovrdi srbavayr˚ œmtnen: Amboˇj ßoˇovowrd˚ hac ¯r Œntøowm ow haøaœowm. am¯n ban, inœ ¸ank ¯r nran, Æaxsec haci hamar, orp¯szi pahi inqn iren: Nayi—r, o—v T¯r, ew te—s, or es dar´ay anargow– aÆ ow arhamarhowaÆ: Λe—z em asowm, ´e—z, o—v ancordner, ye—t dar´¯q, nayec¯—q, tes¯—q‘ in´ hasaÆ caweri nman ca– wer eˇe?l en ardeØq. T¯r˚ ´ayn˚ bar´racrec in´ vray ew ir barkow¸ean ow casman ßamin xonarhecrec in´: Ir bar´ownqic krak owˇarkec im oskornerin, canc gcec im otqerin ew in´ yet æprtec, korÆanec im an´˚‘ hanapa– zØreay taøapanqi ow trtmow¸ean m¯j: T¯r˚ kanxaw a– sac in´ im ambarætow¸ean masin, ir ´eøq˚ gcec ew im paranocin Æanracrec ir lowÆ˚. im zØrow¸iwn˚ tkaracaw: T¯rn in´ matnec im cawerin, ow es œem karoˇanowm handar– towel: Na jnjec im mijic im ˚ntir-˚ntir zØrawornerin, im ˚ntrealneri kotoraÆi ßamn azdararec. T¯r˚, inœ– p¯s hn´anowm, ˘zmec koysin‘ Yowdayi erkri dster˚: Aha ¸¯ inœow es in´ towel em laci: Aœqn im arcownq ¸aŒec, qanzi nranq, ovqer im mxi¸ariœnern ¯in ew im hogin in´ ¯in veradar´nowm, heøow en in´nic: Im ordiner˚ matnowe– cin korÆanman, orovhetew ¸ænaminers zØracan: Sionn ir bazowkner˚ taraÆec aø AstowaÆ, bayc œkar oœ oq, or mxi¸ar¯r nran: Nra æowrj˚ nran neˇoˇnern en. nranc m¯j Erowsaˇ¯m˚ dar´aw mi noˇkali kin: Ardar ¯ T¯r AstowaÆ, es daønacri nran: O!v ßoˇovowrdner, bolord lsec¯—q ays ew tes¯—q im cawer˚. im Øriordnern ow eritasardner˚ qæowe– cin gerow¸ean: Es kanœeci im sirekannerin, bayc nranq arhamarhecin in´. im qahananern ow er¯cnern aysteˇ, qaˇaqi m¯j, meøan. kerakowr Œntøecin, kendani mna– low hamar, sakayn œgtnowec: Nayi—r, T¯—r, es neˇow¸ean m¯j em. oskorners halowmaæ eˇan, sirts m¯js trorowec, daønacaÆ em: Drsic sowrn in´ anßaøang dar´rec, inœp¯s mah˚‘ nersic: Lsec¯—q, lsec¯—q ays. es heÆowm ow haøaœowm em,

1633

Oˇb

1. 22–2. 9

ew oœ oq œkay, or mxi¸ari in´: Im bolor ¸ænaminern ima– can im vray ekaÆ œariqneri masin ew otnaharecin in´, qanzi do—w steˇÆecir ayd Ør˚, do—w kanœecir ayd ßamana– k˚, or vay˚ gay in´ vray: Bolor œar gorÆer˚ ¸oˇ kangnen qo aøaj, ew dow ˘øaqa—ˇ ara nranc aynp¯s, inœp¯s ˘øa– qaˇ arir in´ im bolor meˇqeri hamar, qanzi an¸iw en im haøaœanqner˚, ew sirtn im li ¯ trtmow¸eamb:

22

Inœp¯!s xawarecrec T¯r˚ Sioni dster˚ ir casowmov ow 2 barkow¸eamb, Isray¯li Œaøq˚ erknqic erkir netec ew œyi– æec ir otneri patowandan˚: Ir casman ow barkow¸ean 2 Ør˚ T¯rn anxnay xortakec Yakobi tan geˇeckow¸iwn˚, qandec ow œxnayec, korÆanec Yowdayi erkri dster amroc– ner˚ erkri vray, anargec nranc iæxannerin ow ¸agawor– nerin: T¯rn ir casman ow barkow¸ean Ør˚ Œærec Isray¯li 3 bolor eˇjiwrner˚ ew nran yet æprtec ir ¸ænamineri aøaj: Krak˚ patec Yakobi erkir˚, laŒec ow oœnœacrec am¯n ban, inœ kar nra æowrj˚: Nra girk˚ mtaw ibrew ¸æna– 4 mi, ir aj˚ hastatec nra vray ew spanec Sioni dster bolor sirelinerin, ir casowmn ow barkow¸iwn˚ kraki p¯s ¸aŒec nra vray: T¯r˚, ibrew ¸ænami, korÆanec Isray¯l˚, 5 korÆanec nra ¸agawornerin, korÆanec nra bolor amroc– ner˚ ew Yowdayi erkri dster taøapanqneri vray taøa– panqner awelacrec: Aygow p¯s hatec nra xoranner˚, 6 veracrec nra tarekan tØner˚. T¯r˚ moøacow¸ean tow– ec ayn tarekan tØnern ow æaba¸ner˚, or katarowm ¯r Sion˚. ir barkow¸ean pahin mønœalis‘ tagnapi matnec ¸agawornerin, iæxannerin ow qahananerin: T¯r˚ mer– 7 ßec ir zohaseˇan˚, heøow vanec ir srbaranner˚, korÆa– nec ir ta˘arneri parispnern ow aætarakner˚. Tiroj Tan m¯j ¸ænaminer˚ aˇmkecin ow goœecin, inœp¯s nra ta– rekan tØneri Ørerin: Sioni dster parispn ˚nkaw ow 8 korÆanowec. lar˚ qaæecin ew bac œ¸oˇecin irenc ´eøqeric. aætarakner˚ sowg mtan, ew bolor parispner˚ cncowecin ow korÆanowecin: Nra døner˚ getin tapalecin, xor– 9 takecin nra niger˚: Nranc ¸agawornern ow iæxanner˚ he¸anosneri m¯j ¯in. Ør¯nq ow margar¯ner œkayin, œka– yin ew nranq, ovqer tesilqner ¯in tesnowm Tiroj koˇmic:

2. 10–21 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Oˇb

1634

Am¯n inœ ijaw ow getnin hawasarowec: Sioni dster Æere– r˚ papan´owecin, hoˇ canecin irenc glxin, qowr´ hagan: Erowsaˇ¯mi iæxannerin getin tapalecin: Im ßoˇovrdi dster korÆanman hamar arcownq ¸aŒelowc aœqeris loys˚ xawarec, orovayns taknowvray eˇaw, Œaøqs lowÆowec hoˇi m¯j, qanzi qaˇaqi bolor Œoˇocnerowm meønowm en ÆÆker ma– nowkner˚: Nranq hac ow gini ¯in xndrowm irenc mayreric, minœ qaˇaqi m¯j ˚nkaÆ ow crowaÆ‘ meønowm, irenc hoginern ¯in awandowm: Qo masin i?nœ vkayow¸iwn berem kam qez o?wm nmanecnem, do—wstr Erowsaˇ¯mi. o?v piti mxi¸ari qez, Sioni ko—ys aˇjik. Æanracaw qo væti baßak˚, o?v ¯, or pi– ti karoˇanay bßækel qez: Margar¯ner˚ zowr, xabowsik ow anæah tesilqner tesan qez hamar ew qez œyaytnecin qo anirawow¸iwnner˚, or karoˇanayir veradaønal qo ge– row¸iwnic, ayl qez towecin snoti aøaspelner qo bnaka– vayric heøanalow masin: Bolor ancordner˚ ÆaŒ zarkin, sowlowm ¯in ow æarßowm irenc glowxner˚ Sioni dster vray. ¡A?ys ¯ ayn qaˇaq˚, - asowm ¯in, - or amboˇj erkri Œaøqi psakn ¯r ew owraxow¸iwn˚¿: Qo bolor ¸ænaminern irenc beranner˚ bacecin qez vray, sowlowm ¯in kr˘towm ew irenc atamner˚‘ aselov. ¡Ek¯q ko—wl tanq sran. œ¯? or sa ayn Ørn ¯, orin spasowm ¯inq. ahawasik tesanq, gtanq ow hasanq menq nran¿: T¯rn inœ xØsel ¯r‘ arec, katarec ir asaÆ– ner˚, inœ patowirel ¯r hin Ørerowm. qandec ow œxnayec, qo ¸ænaminerin qez vray ÆiÆaˇel towec ew bar´racrec qez neˇoˇneri eˇjiwr˚: Nranc srter˚ piti aˇaˇaken d¯pi Sioni dster parispner˚, giæer ow cerek heˇeˇi p¯s ar– cownq piti ¸aŒen. mi— løir, mi— dadarir, aœqd artasowqic ¸oˇ hangist œaøni: Ve—r kac xostovanow¸ean, giæer˚, qo pahecoˇow¸ean skzbin, qo sirt˚, inœp¯s jowr, ¸aŒi—r Tiroj aøaj, ´eøqd ve—r karkaøir qo manowkneri hogineri hamar, oronq sovamah ¯in linowm qo er¸ewekow¸ean bolor ˘anaparhnerin: Te—s, o—v T¯r, nayi—r‘ o?wm aysp¯s ˘øaqaˇ arir, or kanayq owten irenc orovayni ptowˇ˚, ˘øaqaˇ a– rir, ners tarar, towir xohararnerin, or nersowm, Tiroj srbarani m¯j, mor¸en ÆÆker manowknerin, qahanayin ow margar¯in: flern ow tˇan miasin vax˘anowecin ˘ana–

1635

Oˇb

2. 22–3. 26

parhneri glxin, koysn ow eritasard˚ qæowecin gerow¸ean. qo barkow¸ean Ør˚ sri qaæecir, kotorecir, mor¸ecir, ke– rakowr dar´rir ow œxnayecir: Pandxtow¸eans Ør˚, inœ– p¯s tarekan tØnerin, hrawirecir, or nranq im æowrj˚ ha– waqowen, bayc oœ oq œgtnowec, or Tiroj casman ow barkow– ¸ean ßamin ŒrkowaÆ kam kendani mnacaÆ lin¯r, minœdeø im bolor ¸ænaminern aprecin ow bazmacan:

22

O—v zØrawor AstowaÆ, nayi—r im ¸æowaøow¸ean˚: Ir cas– 3 man gawazanov na tirec in´ ow in´ vray xawar berec 2 ew oœ ¸¯ loys, naew ir ´eøqn hanapaz im d¯m dar´rec: 3 Na maæec im mor¸n ow marmin˚, im bolor oskorner˚ Œærec, 4 kowtakec vras ew patec im glxi æowrj˚, aøanc yapa– 5, 6 ˇelow in´ xawari m¯j nstecrec, inœp¯s yawitenakan mi meøeli: Kowtakec dranq in´ vray, ew es aylews œem karoˇ 7 xlrtal, pˇn´i nman Æanracrec in´ vray, ow ¸¯ew asa– 8 ci, ¸¯ piti kanœem ow aˇaˇakem, sakayn na Œakel ow kapanq ¯ drel, or aˇØ¸qners iren œhasnen: Im ˘ana– 9 parhnerin argelqner kangnecrec, xcanec im æarßowelow æawiˇner˚, in´ xrtnecrec. in´ hamar daranakal arj ew 10 ¸aqnowaÆ aøiwÆ dar´aw. hetapndec in´, hasaw ow ha– 11 laÆec, owßaspaø arec in´, korÆanec in´: Mtaw im gir– 12 k˚, in´ ¸irax dar´rec ow lcrec neterov. erikamners 13 m¯jteˇic kisec, netaharec in´, Æaˇr dar´rec im ßo– 14 ˇovrdi hamarew xaˇq ow xaytaøak yawitenap¯s: In´ 15 leˇi towec owtelow ew harbecrec daønow¸eamb, im atam– 16 ner˚ qarerov Œærec ew moxir towec in´ owtelow. zrkec im 17 an´˚ hangstow¸iwnic. es moøacay barow¸iwn˚. koraw im 18 ariow¸iwn˚, ew im yoys˚‘ aø T¯r: Yiæeci im ¸æowaøow¸ean ow 19 halaÆanqi masin. mitqs ekan miayn daønow¸iwnn ow bar– 20 kow¸iwn˚, hogis m¯js ¸owlacaw. ayd em mtaberowm ew dra 21 hamar ¯l hamberowm em: Anspaø en Tiroj oˇormow¸iwn– 22 ner˚, nra g¸ow¸iwnner˚ œen nowazowm: Am¯n nor aøawØti 23 het bazmanowm ¯ qo ˘æmartow¸iwn˚, T¯—r: Im hogin asac, 24 ¸¯‘ ¡Na im baßinn ¯¿, aha ¸¯ inœow yoyss p¯tq ¯ dnem nra vray: AstowaÆ barerar ¯ nranc hand¯p, ovqer irenc 25 yoys˚ dnowm en nra vray, qanzi ayn an´˚, ov Œntøowm ew 26 ˘æmartow¸eamb apawinowm ¯ nran, bari ¯ ew Tiroj Œrkow–

3. 27–56 27 28

29 30 31 32

33 34

35 36 37

38, 39 40

41 42 43

44 45

46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56

Oˇb

1636

¸eamb hangstow¸iwn k˚ gtni: Mardow hamar law ¯, e– ¸¯ ir mankow¸iwnic kri xonarhow¸ean lowÆ˚: Miaynak ow løik na k˚ nsti ir tan˚, orovhetew inqn an´amb yan´n aøaw qo lowÆ˚: Na k˚ xonarhowi‘ ir beranov hambowrelow hoˇ˚, orovhetew nra hamar yoys kay. ir ÆnØtner˚ d¯m k˚ tay harowaÆoˇnerin, k˚ kri æat naxatinqner, bayc T¯– r˚ nran ˚ndmiæt œi merßi: Na, ov taøapanqner towec nran, inqn ¯l ir ansahman oˇormaÆow¸eamb k’oˇormi nran. T¯r˚ srtov œi kamenowm mardkanc patßelew nowastacnel mardow ordinerin: Erb m¯k˚ erkri bolor kalanawornerin ir otqeri tak storacnowm ¯ ew mardown matnowm Tiroj datastanin, erb Bar´reali aøaj xeˇa¸iwrowm ¯ mar– dow irawownqner˚, erb dataranowm anirawowm ¯ mardown, ¡T¯r˚ œi? tesnowm: Na œasa?c, ¸¯‘ ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚¿, ew katarowec: Bar´reali beran˚ œ¯?r, or patowirec, ¸¯‘ ¡Aynteˇic o—œ œariq piti dowrs gay ew o—œ ¯l bariq¿: Mard˚, kendani mard˚ inœo?w ¯ trtnjowm ir meˇqeri hamar: Mer ˚n¸acq˚ qnnow¸ean aønowec ow yandimanowec. daøna—nq d¯pi T¯r˚, mer ´eøqer˚ mer srteri het, karkaøenq d¯pi erknqi bar´ownqner˚: Meˇq gorÆecinq, ambariæt dar– ´anq, dra hamar ¯l mer hand¯p, bareha˘ œeˇar: Pat– ßelow ekar casowmov ow barkow¸eamb ew halaÆecir mez, ko– torecir ow œxnayecir. erkinqn amperov ÆaÆkecir, or mer aˇØ¸qner˚ qez œhasnen. qamahrecir ow heøacrir mez, he¸anosneri amboxi m¯j arhamarhowaÆ ow anargow– aÆ dar´rir mez: Mer bolor ¸ænamineri beranner˚ bacel towir mer d¯m: Ah ow sarsaŒ ekaw mez vray, awer ow koto– raÆ: Im ßoˇovrdi dster korÆanman pat˘aøov mer aœqe– r˚ jri heˇeˇner ¸aŒecin: Im aœqer˚ lcowecin arcownqov, bayc es œem løi ew akanj œem dni, minœew or erknqic œyayt– nowi ew œtesni T¯r˚: Im qaˇaqneri bolor dowstreri œaŒ aœqs arcownq ¯ ¸aŒowm im hogow hamar: Inœp¯s ¸øœnors– ner, im ¸ænaminer˚ zowr teˇ˚ in´ orsacin, im keanq˚ gbi m¯j xeˇdecin, qar drin in´ vray, glowxs jrov heˇeˇecin, ow es asaci, ¸¯‘ ¡Aha korÆanoweci¿: Taøapanqi gbic qo anown˚ kanœeci, T¯—r, ew dow lsecir im ´ayn˚: Qo a– kanjn im aˇaœanqneric mi— ÆaÆkir, azatow¸i—wn towr in´,

1637

Oˇb

3. 57–4. 9

Œrki—r in´: Dow mØtecar, orp¯szi in´ Øgnes, ew asacir, ¸¯‘ ¡Ayn Ør˚, erb in´ kanœes, œvaxenas¿: Da—t ara, o—v T¯r, im hogow da—tn ara: ffirkecir im keanq˚, tesar im xøovq˚, im datastann arir, T¯—r: Tesar im oˇj ar– darow¸iwn˚, imacar im bolor xorhowrdner˚: T¯—r, lsecir naxatinqnern ow im nkatmamb ownecaÆ bolor ditaworow– ¸iwnnern ayn mardkanc, ovqer irenc æowr¸er˚ hanapaz im d¯m en æarßowm: Irenc xorhowrdneric es haskacay, ¸¯ inœow en nranq nstowm ow ver kenowm: Nayi—r nranc am– bartawan aœqerin, o—v T¯r, ew nranc arßani hatowcow– m˚ nranc glxi—n ber, hatowci—r nranc ˚st irenc srteri karÆrow¸ean, qo casmamb halaÆi—r nranc, qo barkow¸e– amb oœnœacro—w nranc erknqi nerqoy:

57 58 59 60 61

62 63 64

65 66

Inœp¯!s xamrec oskin, gowna¸aŒowec, spitak arÆa– 4 ¸˚, nranc ¸ankagin qarer˚ halowecin ow criw ekan irenc ˘anaparhneri xaœmerowknerowm: Sioni patowakan or– 2 diner˚, aweli patowakan, qan ¸ankagin qarer˚, inœp¯!s hamarowecin xeceˇ¯n amanner‘ browtneri ´eøqi aæxa– tanq: Inœp¯s viæapner, nranq merkacrin irenc stinq– 3 ner˚ ew ka¸ towecin irenc koriwnnerin. im ßoˇovrdi or– diner˚ tanjahar eˇan, ew œkay bßækow¸iwn nranc hamar. anapati jaylamneri p¯s taøapecin nranq: flarawic 4 ka¸naker manowkneri lezownern irenc qimqerin kpan. e– rexaner˚ hac xndrecin, bayc nranc hac ktroˇ œeˇaw: Ovqer kerakrov ¯in snowel, ˘anaparhneri vray sovamah 5 eˇan, ovqer grkeri m¯j gowrgowranq ow ggowanq ¯in vayelel, aˇbanocner˚ grkaÆ‘ ¸a¸awecin ow ¸awalowecin: Im ßoˇo– 6 vrdi dster meˇqern aweli æatacan, qan korÆanowaÆ So– domi anØr¯now¸iwnner˚. nranq Œow¸ov ver ¯in kenowm, bayc nranc ´eøqeri vastak˚ oœ mi teˇ œ¯r erewowm: Nranc az– 7 nowakan iæxanner˚, oronq maqowr ¯in, ´ean p¯s spitak, ka¸i p¯s anarat, Œaylown inœp¯s æaŒiwˇay, akneˇ¯n. ayßm nranc tesqn aÆowxi nman sewacaw, ow oœ oq œ¯r ˘a– 8 naœowm nranc. nranc drel ¯in ˘anaparhneri xaœmerowk– nerowm: nranc kaæin oskornerin ¯r kpel. nranq koætacel ow œoracaÆ Œayt ¯in dar´el: Sric hasaÆ v¯rqeric dita– 9 past ˚nkaÆnern aweli baxtawor ¯in, qan sovic meøaÆ–

4. 10–22 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

Oˇb

1638

ner˚: Xowmb-xowmb æarßwowm ¯in virawor mardik: G¸a– sirt kananc ´eøqer˚ eŒecin irenc manowknerin, oronq im ßoˇovrdi dster korÆanman ßamanak nranc hamar kera– kowr dar´an: T¯rn i katar aÆec ir casowmn ow barkow– ¸iwn˚, ¸aŒec ir casowmn ow barkow¸iwn˚ ew krak borboqec Sionowm, or˚ laŒec nra himqer˚: Aæxarhowm goyow¸iwn ow– necoˇ bolor erkrneri ¸agaworner˚ œhawatacin, ¸¯ ¸æna– min karoˇ ¯ ners mtnel Erowsaˇ¯mi darpasneric: Bayc da teˇi ownecaw nranc margar¯neri meˇqov, nranc qa– hananeri meˇqov, qanzi nranq aynteˇ ¸aŒowm ¯in ardar mardkanc ariwn˚: Πanaparhneri glxin cncowec ow sa– sanowec nranc zØrow¸iwn˚, meøaÆneri areamb pˇÆowecin ow ¸a¸axowecin aynp¯s, or nranc hagowstner˚ hnarawor œ¯r maqowr vi˘akowm nranc vrayic hanel: ¡Heøo—w kac¯q, pi—ˇÆ anowanec¯q nranc, heøo—w mnac¯q, heøo—w mnac¯q, mi— mØtec¯q¿: Ew nranq æarßowecin ow barkacaÆ heøacan: ¡A– sac¯—q he¸anosnerin, or nranq aylews œæarownaken aprel nranc m¯j¿: Mer kendanow¸ean ßamanak isk nowaˇecin mer aœqer˚ izowr Øgnow¸iwn spaselowc, orovhetew zowr teˇ˚ menq nranc hskiœ ¯inq kargel snoti baneri vray: T¯rn ir eres˚ ærjel ¯ nrancic ew aylews œi nayelow nranc: Qahana– ner˚ œlsecin Æererin, nranc ordineri nkatmamb anoˇorm eˇan: Aœqners pahaÆ‘ nayowm ¯inq ayn azgerin, oronq mez œ¯in karoˇ Œrkel: Orsacin mez. mi Œoqr ßamanak ews, ew mez spanaÆ-bnajnjaÆ k˚ linen mer qaˇaqneric: Hasel ¯ ßam˚, hasel ¯ ßamanak˚, lracan mer Ører˚, lracan ßama– nakner˚: Leøneri vray mez halaÆoˇner˚ ¸e¸ewaæarß en. nranq, inœp¯s erknayin arÆiwner, ˘axrecin bar´r leø– neri vray ew, anapatowm daran mtaÆ, paæarecin mez: T¯r Qristos˚ mer an´i æownœn ¯. irenc apakanow¸eamb nranq paæarecin nran, minœdeø menq mtaÆowm ¯inq, ¸¯ k˚ nstenq nra hovanow tak ew k’aprenq he¸anosneri m¯j: CnÆa— ew owraxaci—r, o—v edomayecineri dowstr, or bnakwowm es Østacineri ayd erkrowm, qez ¯l k˚ hasni ays baßak˚. k˚ kangnes ow k˚ xmes, k˚ xmes ow noric k˚ veradar´nes: Qo anØr¯now¸iwnner˚ piti verj gtnen, Sio—n, ew aylews dow œpiti patßowes. bayc qez, o—v Edomi dowstr, qo meˇqe–

1639

Oˇb

5. 1–22

ri hamar T¯r˚ patßelow ekaw‘ yaytni dar´nelov qo bolor ambarætow¸iwnner˚: Yiæi—r, T¯—r, ¸¯ inœe!r katarowecin mez het, nayi—r ew 5 te—s mer kraÆ naxatinqner˚: Mer ßaøangow¸iwnn ancaw 2 Øtar azgerin, mer tner˚‘ Øtarakannerin: Orb mna– 3 cinq menq, hayr œkar mez hamar, mer mayrer˚ mer aœqi aøaj ayriacan: Mer jowr˚ Œoˇov xmecinq, ew mer Œay– 4 t˚ gnelow hogs˚ miæt mer vzin ¯ ÆanracaÆ: HalaÆa– 5 kan eˇanq ew hangstow¸iwn œgtanq: Egiptacinern ow 6 asorastanciner˚ ´eøq meknecin‘ mez hacov kætacnelow hamar: Mer hayrer˚ meˇq gorÆecin, nrancic oœ oq hima 7 œkay, ew hayreri meˇq˚ menq enq qaæowm: Mez vray ti– 8 recin Æaøaner˚, ew aylews nranc ´eøqic mez Œrkoˇ œkay: Anapati sri ahic ek¯q mer paæarner˚ ners tanenq: 9 Soskali sovi eresic mer kaæin hnacaÆ ¸onri nman ˘aq 10 ¯ towel: Kananc xaytaøakecin Sionowm, isk koyserin‘ 11 Yowdayi erkri qaˇaqnerowm: flererin kaxecin irenc bow¸ 12 matneric, œxnayecin naew paøawnerin: Υntir ow pa– 13 towakan mardik oˇbowm ¯in bar´ra´ayn, isk eritasard– ner˚, ŒaytaÆeÆ arowelov, owßaspaø eˇan: flerern aylews 14 œ¯in nstowm darpasneri mØt, isk ˚ntreal mardik da– darecin Ørhnow¸iwnner ergelowc: Mer srter˚ zrkowecin 15 owraxow¸iwnic, ew mer Ørhnergow¸iwnnern ow parer˚ Œo– xowecin sgi: Psak˚ vayr ˚nkaw mer glowxneric. va!y mez, 16 va!y mez, qanzi menq meˇq gorÆecinq: Aha ¸¯ inœow cawn 17 aøaw mer srter˚, aha ¸¯ inœow mer aœqerin xawar˚ pa– tec Sioni leran vray, orn awerak ¯ dar´el, ew aˇow¯snern 18 en elowmowt anowm nra srahnerowm: T¯—r, dow kas yawitean, 19 ew qo a¸oø˚ mnowm ¯ serndic serownd: Inœo?w ispaø moøa– 20 car mez, patßecir, ¸oˇecir ow erkar ßamanakov lqecir mez: E—t dar´row mez, o—v T¯r, ew menq k˚ veradaønanq, 21 norogi—r mez, T¯—r, inœp¯s vaˇnjakan ßamanaknerowm: Dow 22 merßelov merßecir mez, qo casowmn ow barkow¸iwnn anœaŒ borboqowec mez vray:

Dani¯l G

1 2 3

4

5

6

7 8

9

10 11

12 13 14

15

16

17

18

Babelonowm bnakowoˇ mi mard kar. nra anown˚ Yova– kim ¯r. na amowsnacaw Ωowæan anownov mi knoj‘ Qeˇkiayi dster het, or˚ æat geˇecik ¯r ew astowaÆavax: Nra Ænoˇner˚ ardar ¯in ew irenc dster˚ dastiarakel ¯in Movs¯si Ør¯nqnerov: Yovakim˚ æat harowst ¯r. na mi aygi own¯r ir aparanqi mØt: Hreaner˚ hawaqwowm ¯in nra tan˚, orovhetew na boloric aweli anowani ¯r: Mi angam erewacin ayd ßoˇovrdic erkow Æerowniner, oronq ayd ta– roway datawornern ¯in, ew oronc masin T¯rn asac. ¡AnØr¯– now¸iwn˚ skizb aøaw Babelonic‘ Æer dataworneric, oronq koœowaÆ ¯in ßoˇovrdin aøajnordelow¿: Nranq mætap¯s li– nowm ¯in Yovakimi tan˚, ew bolor˚ galis ¯in nranc mØt‘ datastani: Ew k¯sØrin, erb ßoˇovowrd˚ meknowm ¯r, Ωow– æan˚ ners ¯r mtnowm ew zbØsnowm ir amowsnow aygowm: Erkow Æerowniner˚ miæt tesnowm ¯in nran, or na aygi ¯r mtnowm ow zbØsnowm, ew cankacan nran: Nranq æeˇecin irenc mitq˚ ow ¸eqecin irenc aœqer˚‘ erkinq œnayelow ew œyiæelow hamar ardar datastanner˚: Erkowsn ¯l grawowel ¯in nranov, bayc mimeanc œ¯in patmowm irenc cawer˚, orovhetew a– maœowm ¯in xostovanel irenc cankow¸iwn˚, qani or owzowm ¯in linel nra het ew æat ya˘ax spasowm ¯in‘ nran tes– nelow hamar: Nranq asacin mimeanc. ¡Gnanq town, orov– hetew ˘aæi ßam ¯¿: Elan, baßanowecin iraric ew noric ekan noyn teˇ˚ mimeanc mØt. irar harcnelov et galow pat˘aø˚‘ nranq xostovanecin irenc cankow¸iwn˚: Apa paymanaworowecin, ¸¯ e—rb karoˇ en nran menak gtnel: Ew mi Ør, erb spasowm ¯in nran, na ekaw, mtaw aygi inœp¯s er¯k ew naxord Ør˚‘ miayn ¸¯ erkow aˇjikneri het: Na owzec loˇanal aynteˇ, aygowm, orovhetew tظ ¯r. ayn– teˇ oœ oq œkar, baci erkow ¸aqnowaÆ Æerownineric, oronq spasowm ¯in nran: Ωowæann asac aˇjiknerin. ¡Gnac¯—q, iwˇ ew Ø˘aø ber¯—q in´ hamar ew Œakec¯—q aygow døner˚, orp¯szi loˇanam¿: Nranq arecin, inœp¯s asac nranc. Œakecin aygow døner˚ ew dowrs ekan‘ berelow inœ or hra–

1641

Dani¯l

1. 19–38

mayel ¯r nranc: flerowninerin œtesan, qani or ¸aqnowaÆ ¯in: Ew aynp¯s eˇaw, or erb aˇjikner˚ dowrs ekan, erkow Æerowniner˚ ver kacan, gnacin d¯pi Ωowæan˚ ew asacin. ¡Aha aygow døner˚ Œak en, ew œkay oœ oq, or mez tesni, isk menq cankanowm enq qez. owsti ek hama´aynowi—r ow eˇi—r mez het, apa ¸¯ oœ qo masin menq k˚ vkayenq, or mi patani kar qez het, ew dra hamar ¯l aˇjiknerin he– øacrir qezanic¿: Ωowæan˚ hogoc hanec ew asac. ¡Tag– nap ¯ patel in´ œors koˇmic. e¸¯ aydp¯s varowem, ayd mah ¯ in´ hamar, isk e¸¯ aydp¯s œanem, œem Œrkowi ´er ´eøqic: Bayc aweli law ¯, or es aydp¯s œanem ew œ˚nknem ´er ´eøq˚, qan ¸¯ meˇq gorÆem Tiroj aøaj¿: Ew Ωowæan˚ bar´ra´ayn aˇaˇakec, nra het aˇaˇakecin ew erkow Æe– rowniner˚, isk nrancic m¯k˚ gnac ow bacec aygow døner˚: Erb tneciner˚ aygowc lsecin ˘iœ˚, døan koˇmic ners mtan‘ tesnelow, ¸¯ inœ ¯ patahel nran: Ew erb Æerowninern a– sacin irenc xØsq˚, Æaøaner˚ æat amaœecin, orovhetew erbeq aydpisi baner œ¯in asowel Ωowæani masin: Erb ya– jord aøawØtean ßoˇovowrd˚ ekaw nra amowsnow‘ Yovaki– mi mØt, ekan naew erkow Æerowniner˚ Ωowæani nkatmamb anØr¯n mtadrow¸eamb‘ spanelow nran, ew asacin ßoˇo– vrdi aøaj. ¡Ma—rd owˇarkec¯q kanœelow Qeˇkiayi dster˚‘ Ωowæanin, or Yovakimi kinn ¯: Ew nranq mard owˇarke– cin: Ekaw Ωowæan˚, ekan naew nra Ænoˇner˚, nra ordi– nern ow bolor azgakanner˚: Ωowæan˚ æat nazeli ¯r ew tesqov geˇecik: Ew qani or ÆaÆkowaÆ ¯r æˇaræov, an– Ør¯nner˚ hramayecin merkacnel nran, orp¯szi yagenan nra geˇeckow¸eamb: Lac ¯in linowm iwrayinnern ow bolor nranq, ovqer ˘anaœowm ¯in nran: Ψoˇovrdi mijic ver ka– can erkow Æerowniner˚ ew irenc ´eøqer˚ drin nra glxin. na lac linelov nayec d¯pi erkinq, orovhetew nra sirt˚ apawinel ¯r Tiroj˚: Erkow Æerowninern asacin. ¡Minœ menq menak zbØsnowm ¯inq aygowm, na aynteˇ mtaw erkow aˇjikneri het, Œakec aygow dønern ow ar´akec aˇjikne– rin: Mi patani, or ¸aqnowaÆ ¯r, ekaw nra mØt ow eˇaw nra het, isk menq aygow ankiwnowm ¯inq. erb tesanq an– Ør¯now¸iwn˚, mØtecanq nranc ew tesanq nranc irar het

19

20

21

22

23 24

25 26 27

28

29

30 31 32

33 34

35 36

37 38

1. 39–57 39 40

41

42

43

44 45

46 47 48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

Dani¯l

1642

linel˚: Patanown œkaroˇacanq bønel, orovhetew mezanic aweli owßeˇ ¯r. na bacec dowø˚ ew dowrs Œaxaw: Sran, or bønecinq, harcrinq, ¸¯ o?v ¯r patanin: Na œowzec pat– mel mez: Aha ays enq vkayowm¿: Atean˚ hawatac nranc‘ orp¯s ßoˇovrdi awagneri ew dataworneri, ew mahowan da– tapartecin Ωowæanin: Ωowæan˚ bar´ra´ayn aˇaˇakec ew asac. ¡O—v dow yawitenakan, ÆaÆkag¯—t AstowaÆ, or gites am¯n inœ‘ naxqan dranc teˇi ownenal˚: Dow gi– tes, or sowt en vkayowm im masin. aha es meønowm em, es, or œem arel ayn, inœov nranq ambastanowm en in´: Ew T¯r˚ lsec nra ´ayn˚: Minœ nran tanowm ¯in spanelow, Astow– aÆ Sowrb Hogin ar¸nacrec mi patanow m¯j, ori anownn ¯r Dani¯l: Sa bar´r ´aynov aˇaˇakec ew asac. ¡Es an– part em dra arean meˇqic¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ ærjowec d¯pi na. asacin. ¡Ayd i?nœ xØsq ¯, or dow asacir¿: Ew na kangnec nranc m¯j ow asac. ¡Aydp¯s anxe?lq ¯q, Is– ray¯li— ordiner. œ¯q qnnowm, ˘æmartow¸ean˚ hasow œ¯q li– nowm ew dataparto?wm ¯q Isray¯li dster˚: Veradar´¯—q atean, orovhetew dranq sowt vkayow¸iwn towin nra ma– sin¿: Ew ßoˇovowrd˚ anmijap¯s veradar´aw: flerowninern asacin patanown. ¡E—k, nsti—r mer m¯j ew patmi—r mez, orovhetew AstowaÆ awagow¸iwn towec qez¿: Dani¯l˚ a– sac nranc. ¡Baßanec¯—q dranc iraric ew qnnec¯—q dranc¿: Erb nranq heøacan iraric, kanœec nrancic m¯kin ew a– sac nran. ¡Ay do—w, or Æeracel es œarow¸ean m¯j, ayßm qo meˇqer˚, or gorÆowm ¯ir naxap¯s, aha ekan hasan irenc vax˘anin, qani or dater˚ anirawow¸eamb ¯ir varowm, datapartowm ¯ir anmeˇnerin ew vnasararnerin azat ar´akowm, minœdeø AstowaÆ asel ¯r, or anmeˇnerin ew ar– darnerin œspanes: Isk ard, e¸¯ dranc tesar, o?r Æaøi tak hasar dranc, minœ xØsowm ¯in irar het¿: Ew na a– sac. ¡Her´enow tak¿: Dani¯ln asac. ¡Sowtd glxi—d dipœi, law stecir: Aha AstÆow hreætak˚ hraman stanalov‘ qez k˚ her´i m¯jteˇic¿: Ew dowrs arec nran: Hramayec berel miwsin ew asac nran. ¡Zawa—k Qanani ew oœ Yowdayi. nra geˇeckow¸iwn˚ hrapowrec qez, ew qo sirt˚ tenœac nran: Dowq aydp¯s ¯iq varwowm Isray¯li dowstreri het, ew nranq

1643

Dani¯l

1. 58–2. 7

vaxic trwowm ¯in ´ez. Yowdayi ayd dowstr˚, sakayn, yan´n œaøaw ´er anØr¯now¸iwn˚: Isk ard, ˘i—ætn asa, erb nranq xØsowm ¯in mimeanc het, o?r Æaøi tak hasar nranc¿: Ew na asac. ¡Sˇocenow tak¿: Dani¯ln asac nran. ¡Qo sowtn ¯l qo glxin dipœi, law sowt xØsecir: Aha merk sowr˚ ´eøqin kangnaÆ ¯ AstÆow hreætak˚‘ qez m¯jteˇic sˇocelow hamar, orp¯szi satkecni qez¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ aˇa– ˇakec bar´r ´aynov, Ørhnec AstÆown, or Œrkowm ¯ ir vray yoys dnoˇnerin: Ew yar´akowecin erkow Æerownineri vray, qani or Dani¯l˚ irenc isk beranov, orp¯s sowt vkaneri, xaytaøakec nranc: Ew ˚st Movs¯si Ør¯nqi nranc het varowecin aynp¯s, inœp¯s varwowm en nranc het, ovqer mtadrwowm en œarow¸iwn anel irenc ˚nkeroj˚. ew spanecin nranc: Ayd Ør˚ ardar ariwn˚ Œrkowec: Isk Qeˇkian ew nra kin˚, Ωowæani amowsin Yovakimi ew bolor azgakan– neri het, Ørhnecin AstÆown irenc dster‘ Ωowæani hamar, qani or garæeli oœinœ œgtnowec nra m¯j: Ew Dani¯l˚ ayd Ør˚ ow dranic yetoy meÆ eˇaw ßoˇovrdi aøaj:

58

59

60

61

62 63

64

Yowdayi erkri Yovakim arqayi ¸agaworow¸ean er– 2 rord tarowm babelacineri Nabowqodonosor arqan ekaw Erowsaˇ¯m ew paæarec ayn: T¯r˚ Yowdayi erkri Yo– 2 vakim arqayin ew AstÆow Tan spasqi mi mas˚ tow– ec nra ´eøq˚: Nabowqodonosor˚ nran taraw ir ast– Æow town˚‘ Senaar, isk spasq˚ drec ir astÆow gan– ´atown˚: Φagawor˚ ir nerqinapet AsŒan¯zin asac, 3 or geri isray¯lacineri mijic, ¸agaworakan tohmic ew aznowakanneric aøanc arati, d¯mqov geˇecik, am¯n i– 4 mastow¸ean xelahas, gitow¸ean˚ hmowt, xelaciow¸eamb ØßtowaÆ ew ¸agaworakan palatowm spasaworelow ownak manowkner beri ew sovorecni nranc qaˇd¯acineri lezown ew dprow¸iwn˚: Φagawor˚ nranc hamar sahmanec amen– 5 Øreay owteliqi baßin arqayakan seˇanic ew ayn ginowc, or inqn ¯r ˚mpowm, hramayec snel nranc ereq tari ew yetoy kangnecnel ¸agawori aøaj: Nranc m¯j ¯in Yow– 6 dayi erkri ordineric Dani¯l˚, Ananian, Misay¯l˚ ew A– zarian: Nerqinapet˚ Dani¯lin anowanec Baˇdtasar, 7 Ananiayin‘ Sedrak, Misay¯lin‘ Misak ew Azariayin‘ A–

2. 8–3. 2 8

9

10

11

12

13

14 15

16 17

18

19

20

21

3 2

Dani¯l

1644

bednagov: Dani¯l˚ oroæec œ˘aæakel ¸agawori seˇanic ew oœ ¯l xmel ayn ginowc, or na ¯r xmowm, ew xndrec nerqnapetin ¸oyl tal, or inq˚ œowti: AstowaÆ ayn– p¯s arec, or Dani¯l˚ gow¸ ew ænorh gtaw nerqinapeti mØt: Nerqinapetn asac Dani¯lin. ¡Es vaxenowm em im t¯r arqayic, or ayd kerakowrn ow ˚mpeliq˚ sahma– nec ´ez hamar. ¸erews ´er d¯mq˚ aweli dalowk tesni, qan ´ez hasakakic owriæ manowknerin˚, ew dowq in´ glxov partakan k˚ dar´n¯q ¸agawori aøaj¿: Dani¯ln asac Amelasadin, orin nerqinapet˚ verakacow ¯r næanakel Dani¯li, Ananiayi, Misay¯li ew Azariayi vray. ¡Ari— tas˚ Ør Œor´i—r qo Æaøanerin, ew ¸oˇ mez ˚ndeˇ¯n tan, or owtenq, ew jowr, or xmenq: Ew k’erewan qez mer ew ayn manowkneri goyner˚, oronq owtowm en ¸agawori seˇanic: Ew inœp¯s or dow tesnes, ˚st aynm ¯l varowi—r qo Æaøaneri het¿: Amelasadn ansac nranc ow Œor´ec nranc tasn Ør: Erb verjacan tas˚ Ører˚, nranc d¯mqer˚ nran a– weli law erewacin, isk nranq marmnov aweli hzØr, qan bo– lor ayn manowkner˚, oronq owtowm ¯in ¸agawori seˇanic: Amelasad˚ vercnowm ¯r nranc ˚n¸riqn ow xmelow ginin ew œors manowknerin ˚ndeˇ¯n ¯r talis: AstowaÆ nranc xelq ew imastow¸iwn towec am¯n tesaki dprow¸ean ew imacow– ¸ean m¯j: Dani¯l˚ xelamowt ¯r haskanalow am¯n tesak tesilqner ow erazner: Isk erb ßamanak˚ lracaw, ¸a– gawor˚ hramayec berel nranc: Nerqinapet˚ nranc berec Nabowqodonosori aøaj, ew arqan xØsec nranc het: Bo– lori m¯j œgtnowec oœ oq, or nman lin¯r Dani¯lin, Ananiayin, Misay¯lin ew Azariayin: Ew nranq kangnecin ¸agawori aøaj: Imastow¸ean ow gitow¸ean ayn bolor baneri ma– sin, or ¸agawor˚ harcnowm ¯r nranc, ayd bolori m¯j nranc gtnowm ¯r tasnapatik aøawel, qan bolor gitownnerin ow mogerin, or nra ¸agaworow¸ean m¯j ¯in: Ew Dani¯l˚ mnac minœew Kiwros arqayi tariner˚: Ir ¸agaworow¸ean erkrord tarowm Nabowqodonosor˚ e– raz tesaw: Nra hogin xøovowec, ow qown˚ Œaxaw aœqe– ric: Φagaworn asac, or kanœen imastownnerin, mogerin, kaxardnerin ew astˇagowæaknerin, orp¯szi ¸agaworin

1645

Dani¯l

3. 3–16

yaytnen nra eraz˚: Nranq ekan, kangnecin ¸agawori a– øaj, ew ¸agaworn asac nranc. ¡Eraz tesay, ew hogis xøovowec‘ erazs haskanalow hamar¿: Astˇagowæakner˚ asorer¯n lezowov xØsecin ¸agawori het ew asacin. ¡Ar– qa—y, ¸oˇ qo keanq˚ yawitean lini: Dow erazd asa— qo Æaøanerin, ew menq k˚ meknenq ayn¿: Arqan patasxa– nec ew asac astˇagowæaknerin. ¡Im xØsq˚ v˘øakan ¯. ard, e¸¯ in´ œyaytn¯q erazn ow nra meknow¸iwn˚, korsti k˚ matnow¯q, ew ´er tner˚ awerak k˚ daønan, isk e– ¸¯ erazn ow nra meknow¸iwn˚ yaytn¯q in´, dowq pargew– ner, bazowm ˚nÆaner ew meÆ patiw k˚ stanaq in´nic, mi– ayn ¸¯ yaytnec¯—q in´ erazn ow nra meknow¸iwn˚¿: Erk– rord angam patasxanecin nran ew asacin. ¡Φoˇ ar– qan asi eraz˚ ir Æaøanerin, ew menq k˚ yaytnenq nra meknow¸iwn˚¿: Arqan patasxanec ew asac. ¡Hastat gitem, or dowq owzowm ¯q ßamava˘aø linel, orovhetew tes– nowm ¯q, or im xØsq˚ v˘øakan ¯: E¸¯ dowq eraz˚ œyaytn¯q in´, owremn hama´aynowel ¯q sowt ew an˘iæt baner asel in´, minœew or ßamanakn ancni: Asac¯—q in´ im eraz˚, ew k’imanam, or nra meknow¸iwn˚ noynp¯s k˚ yaytn¯q in´¿: Astˇagowæakner˚ noric patasxanecin ¸agaworin ew a– sacin. ¡Erkri vray œkay mi mard, or karoˇanay yaytnel ¸agawori owzaÆ ban˚: Oœ mi ¸agawor ew iæxan aydpisi ban œi harcni imastownin, mogin ew astˇagowæakin, o– rovhetew ayn ban˚, or ¸agaworn ¯ harcnowm, Æanr ban ¯, ew baci astowaÆneric, oronq marmnaworneri m¯j œen bnak– wowm, œkay oœ m¯k˚, or ayn yaytni ¸agawori aøaj¿: Ayn ßamanak ¸agawor˚ meÆ barkow¸eamb ow zayroy¸ov hra– mayec kotorel babelaci bolor imastownnerin: Hraman ar´akowec, ew imastownner˚ kotorwowm ¯in: ffintøowm ¯in Dani¯lin ew nra ˚nkernerin‘ spanelow hamar nranc: Ayn ßamanak Dani¯l˚ xohem ew imastown kerpov xorhrdak– cec arqayi dah˘apeti‘ ¸agawori iæxan Arioqi het, or elel kotorowm ¯r babelaci imastownnerin: Dani¯l˚ harc– rec nran ew asac. ¡Inœo?w arqayi koˇmic ar´akowec ayd xist hraman˚¿: Ew Arioq˚ ayd ban˚ yaytnec Dani¯lin: Dani¯l˚ mtaw arqayi mØt ew xndrec arqayin, or nran ßa–

3 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

3. 17–30

17 18

19 20

21

22 23

24

25

26

27

28

29

30

Dani¯l

1646

manak tay, ew inq˚ dra meknow¸iwn˚ k˚ yaytni ¸agaworin: Dani¯l˚ mtaw ir town˚ ew ban˚ yaytnec ir ˚nkernerin‘ A– naniayin, Azariayin ew Misay¯lin: Nranq g¸ow¸iwn ¯in xndrowm erknqi AstÆowc, orp¯szi na Dani¯lin ow ir ˚n– kernerin korsti œmatni babelaci ayl imastownneri het: Ayn ßamanak gaˇtniq˚ Dani¯lin yaytnowec giæerayin te– silqowm: Dani¯l˚ Ørhnec erknqi AstÆown ew asac. ¡Φoˇ Ørhneal lini Tiroj anown˚ yawiteans yawitenic, orovhe– tew nrann ¯ imastow¸iwn˚, han˘ar˚ ew zØrow¸iwn˚: Na ¯, or ŒoŒoxowm ¯ ßamern ow ßamanakner˚: Φagaworner ¯ kargowm ew ŒoŒoxowm, imastownnerin imastow¸iwn ¯ talis ew xelamitnerin‘ imacow¸iwn, bacayaytowm ¯ xorin ew Æa– Æowk baner˚, giti, ¸¯ inœ kay xawarowm, ew loys˚ nra het ¯: Gohow¸iwn qez, mer hayreri— AstowaÆ, Ørhnowm em qez, orov– hetew owß ew imastow¸iwn towecir in´ ew yaytnecir in´ ayn, inœ or menq aˇØ¸qnerov xndrecinq qeznic, ew bacatrecir in´ ¸agawori tesilq˚¿: Dani¯l˚ mtaw Arioqi mØt, orin ¸agawor˚ næanakel ¯r‘ kotorelow Babeloni imastownne– rin, ew asac nran. ¡Mi— kotorir Babeloni imastownnerin, ayl ta—r in´ ¸agawori aøaj, ew es ¸agaworin k˚ yayt– nem erazi meknow¸iwn˚¿: Ayn ßamanak Arioq˚ Dani¯lin ætap taraw ¸agawori aøaj ew asac nran. ¡Hr¯asta– nic geri berowaÆneri m¯j gtay mi mard, or erazi meknow– ¸iwn˚ piti yaytni arqayin¿: Φagawor˚ patasxanec Dani¯lin, ori anownn ¯r Baˇdasar, ew asac. ¡Karo?ˇ es patmel in´ im tesaÆ erazn ow yaytnel nra meknow¸iwn˚¿: Dani¯l˚ patasxanec ¸agaworin ew asac. ¡Ayd gaˇt– niq˚, ori masin harcnowm ¯ arqan, imastownner˚, moger˚, hmayoˇnern ow baxtagowæakner˚ arqayin patmel œen ka– roˇ, ayl erknqowm kay AstowaÆ, or yaytnowm ¯ gaˇtniqne– r˚: Na— coyc towec Nabowqodonosor arqayin, ¸¯ inœ piti lini galiq Ørerowm: Qo erazn ow qo glxowm ÆagaÆ tesilq˚, or dow tesel es ankoˇnowm, ays ¯, arqa—y. qo mtaÆowmner˚, ¸¯ inœ piti lini sranic yetoy, qez mtatanjowm ¯in qo ankoˇnowm, ew gaˇtniqner˚ bacayaytoˇ˚ coyc towec qez, ¸¯ inœ piti lini aysowhetew: Gaˇtniq˚ yaytnowec in´ oœ ayn pat˘aøov, or im m¯j aweli imastow¸iwn kay, qan bolor

1647

Dani¯l

3. 31–44

banakanneri m¯j, ayl orp¯szi meknow¸iwn˚ coyc trowi ar– qayin, ew dow imanas qo srti xorhowrdner˚: Dow, arqa—y, aha ¸¯ inœ ¯ir tesnowm. qo aøaj kangnaÆ ¯r mi ar´an, mi vi¸xari ar´an, ew nra kerparanqn ow tesq˚ ahawor ¯r: Ayd ar´an˚ æat sarsaŒazdow ¯r: Nra glowx˚ maqowr os– kowc ¯r, nra ´eøqer˚, kowrÆqn ow bazowkner˚‘ arÆa¸ic, nra m¯jqn ow azdrer˚‘ pˇn´ic, srownqner˚‘ erka¸ic, otqer˚‘ k¯s˚ erka¸ic ew k¯s˚ xecowc: Dow nayowm ¯ir, erb aøanc ´eøq dipœelow pokowec mi qar ew harowaÆec ar´ani erka– ¸eay ew xec¯ otqerin ow amboˇjovin Œærec dranq: Mia– ßamanak bolorovin Œærowecin xecin ow erka¸˚, pˇin´˚, arÆa¸n ow oskin ew dar´an inœp¯s amaøoway kali Œoæi. sastik qamin qæec dranq, ow teˇ œ¯r gtnwowm dranc ha– mar: Isk ayn qar˚, or harowaÆec ar´anin, dar´aw meÆ leø ow lcrec amboˇj erkir˚: Sa ¯ eraz˚: Isk ayßm ¸aga– worin asenq erazi meknow¸iwn˚: Do—w, o—v arqay, arqayi—c arqay, orin erknqi AstowaÆ˚ hzØr ew Œaøawor ¸agaworow– ¸iwn towec: Do—w, ori ´eøq˚ towec mardow ordinerin, vayri gazannerin, erknqi ¸øœownnerin ow Æovi ´knerin, orteˇ ¯l or aprowm en nranq, ew qez t¯r kargec bolorin: Dow es oskeay glowx˚: Qezanic yetoy owriæ ¸agaworow¸iwn piti bar´ranay, or piti lini qo ¸agaworow¸iwnic caÆr: Apa errord‘ pˇn´eay ¸agaworow¸iwn˚ piti tiri amboˇj erk– rin: Isk œorrord ¸agaworow¸iwn˚, or erka¸i p¯s amowr piti lini, piti Œæri ew trori am¯n inœ, inœp¯s erka¸n ¯ Œærowm ew trorowm am¯n ban: Ew qani or otqeri matneri k¯s˚ erka¸eay ew k¯s˚ xecowc ¯ir tesnowm dow, apa ayd ¸agaworow¸iwn˚ piti baßanowi, bayc ew nra m¯j erka¸e– ay owß piti lini, inœp¯s or erka¸˚ xecow het xaønowaÆ ¯ir tesnowm: Otqeri matneri mi mas˚ erka¸ ¯r ew mi mas˚‘ xeci. owremn ¸agaworow¸ean mi mas˚ hzØr piti lini, isk miws mas˚‘ diwrabek: Isk ayn, or dow erka¸˚ xecown xaønowaÆ ¯ir tesnowm, apa aydp¯s ¯l xaøn en li– nelow mardkayin serowndner˚, bayc œen mia´owlowelow irar, inœp¯s erka¸˚ œi zØdwowm xecown: Ayd ¸agaworneri ßama– nak erknqi AstowaÆ˚ piti bar´racni mi ¸agaworow¸iwn, or yawiteans œi korÆanowelow, ew ayd ¸agaworow¸iwn˚ owriæ

31

32

33 34

35

36 37

38

39

40

41

42

43

44

3. 45–4. 6

45

46

47

48

49

4

2

3

4 5

6

Dani¯l

1648

azgi œi mnalow: Ayn piti Œoæiacni ow veracni bolor ¸a– gaworow¸iwnner˚ ew inq˚ piti mnay yawitean: Isk ayn, or dow tesnowm ¯ir, ¸¯ leøic aøanc ´eøq dipœelow qar pokowec ew manrec xecin, erka¸˚, pˇin´˚, arÆa¸n ow oskin, apa aydp¯s ¯l meÆn AstowaÆ coyc towec arqayin, ¸¯ inœ piti lini yetoy: Πæmarit ¯ eraz˚ ew ˘ægrit‘ nra meknow¸iwn˚¿: Ayn ßamanak Nabowqodonosor arqan eresi vray ˚nkaw ew erkrpagec Dani¯lin, hramayec zoher ow anowæahot xnker matowcel nran: Φagaworn asac Dani¯lin. ¡Ardarew, ´er AstowaÆ˚ astowaÆneri AstowaÆn ¯, t¯reri T¯r˚ ew ¸aga– worneri Φagawor˚, or bacayaytowm ¯ gaˇtniqner˚, qani or dow karoˇacar yaytnel ayd gaˇtniq˚¿: Ew ¸agawo– r˚ meÆarec Dani¯lin, meÆameÆ ow bazowm pargewner towec nran, Babeloni vray kaøavariœ næanakec nran ew naxa– rarneri iæxan‘ Babeloni bolor imastownneri vray: Da– ni¯l˚ arqayin xndrec, ew arqan Sedrakin, Misakin ew A– bednagovin gorÆavarner næanakec babelacineri erkri vray: Isk Dani¯l˚ mnac arqayi palatowm: Ir ¸agaworow¸ean tasnow¸erord tarowm Nabowqodo– nosor arqan patrastec mi oskeay ar´an, ori bar´row– ¸iwn˚ va¸sown kangown ¯r, laynow¸iwn˚‘ vec, ew ayn kangnec– rec babelacineri erkrowm, D¯era daætowm: Na hrama– yec hawaqel zØravarnerin, zØraglowxnerin ew kowsakal– nerin, peterin, iæxanawornerin, gorÆakalnerin ew ga– waøneri bolor iæxannerin‘ galow ayn ar´ani nawakati– qin, or kangnecrel ¯r Nabowqodonosor arqan: Hawaqowe– cin kowsakalner˚, zØravarnern ow zØraglowxner˚, pete– r˚, iæxanaworner˚, meÆameÆner˚, gorÆakalnern ow gawaø– neri bolor iæxanner˚, ekan ayn ar´ani nawakatiqin, or kangnecrel ¯r Nabowqodonosor arqan: Nranq kang– naÆ ¯in ayn ar´ani aøaj, or kangnecrel ¯r Nabowqodo– nosor arqan: Ew mownetik˚ kanœowm ¯r bar´ra´ayn ow a– sowm. ¡Λez ¯ aswowm, azge—r, ßoˇovowrdne—r ew lezowne—r: Erb ls¯q Œoˇi, srngi, ¸mbowki, qnari, tawˇi ew bolor tesaki nowagaranneri ´ayn˚, geti—n ˚nk¯q ew erkrpagec¯—q ar– ´anin, or kangnecrel ¯ Nabowqodonosor arqan: Ew na, ov getin œ˚nkni ow œerkrpagi, noyn ßamin k˚ netowi bor–

1649

Dani¯l

4. 7–20

boqowaÆ kraki hnoc˚¿: Ew aynp¯s eˇaw, or erb azger˚ lsecin Œoˇi, srngi, tawˇi, nowagaranneri ew ayl tesaki gorÆiqneri ´ayn˚, bolor azger˚, ßoˇovowrdner˚ ew lezow– ner˚ getin ¯in ˚nknowm ew erkrpagowm oskeay ar´anin, or kangnecrel ¯r Nabowqodonosor arqan: Ayn ßamanak mØtecan qaˇd¯aci mardik, Nabowqodonosorin œaraxØse– cin hreaneri masin ew asacin. ¡Arqa—y, ¸oˇ qo keanq˚ yawitean lini, dow hramayecir, or am¯n mard, erb lsi Œo– ˇi, srngi, qnari, tawˇi, nowagaranneri ow bolor tesaki gorÆiqneri ´ayn˚, getin ˚nkni ow erkrpagi oskeay ar– ´anin, isk na, ov aydp¯s œi ani, piti netowi borboqowaÆ kraki hnoc˚: Ard, aysteˇ kan hreay mardik, oronc dow næanakecir Babeloni gorÆeri vray‘ Sedrak˚, Misak˚ ew Abednagov˚, oronq œhnazandowecin qo hramanin, arqa—y. nranq œen paætowm qo astowaÆner˚, œen erkrpagowm qo kangnecraÆ ayd osk¯ ar´anin: Ayn ßamanak Nabowqodo– nosor˚ barkow¸eamb ew casowmov hramayec berel Sedra– kin, Misakin ew Abednagovin: Ew nranc berecin ¸agawori aøaj: Nabowqodonosor˚ nranc asac. ¡Sedra—k, Misa—k ew Abednago—v, iskap¯?s dowq im astowaÆner˚ œ¯q paætowm ew oskeay ar´anin, or es kangnecri, œ¯q erkrpagowm. isk ayßm patra—st eˇ¯q, or erb ls¯q Œoˇi, srngi, ¸mbowki, qnari ew am¯n tesak eraßiætneri ´aynakcow¸iwn˚, getin ˚nkn¯q ew erkrpag¯q ar´anin, or es kangnecri. isk e¸¯ œerkrpag¯q, noyn ßamin k˚ netow¯q borboqowaÆ kraki hno– c˚: O?v ¯ ayn astowaÆ˚, or k˚ Œrki ´ez im ´eøqic¿: Sed– rak˚, Misak˚ ew Abednagov˚ patasxanecin Nabowqo– donosor arqayin ew asacin. ¡Hark œkay qez patasxanel ayd bani hamar, arqa—y, orovhetew mer AstowaÆ˚, orin menq paætowm enq, erknqowm ¯, karoˇ ¯ Œrkel mez borbo– qowaÆ kraki hnocic ew azatel mez qo ´eøqic: Isk e¸¯ oœ, ¸oˇ qez yaytni lini, arqa—y, or qo astowaÆner˚ menq œenq paætowm ew œenq erkrpagowm qo kangnecraÆ ayd osk¯ ar– ´anin: Ayn ßamanak Nabowqodonosor˚ zayroy¸ov lcowec, barkacaw Sedraki, Misaki ew Abe¸nagovi vray ew asac. ¡Eظnapatik vaøec¯—q hnoc˚, orp¯szi minœew verj ayrowen sranq: Hing owßeˇ mardik ¸oˇ kapen Sedrakin, Misakin

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

4. 21–39 21

22

23 24

25 26 27

28

29 30

31

32

33

34 35

36

37

38 39

Dani¯l

1650

ew Abednagovin ew neten borboqowaÆ kraki hnoc˚¿: Ayn ßamanak ayd mardkanc kapecin irenc patmow˘annerov, andravartiqnerov, glxi aparØænerov, zankapannerov ew netecin borboqowaÆ kraki hnoc˚, orovhetew ¸agawori hraman˚ aweli ow aweli ¯r sastkanowm, ew hnoc˚ borboq– wowm ¯r eظnapatik aweli: Isk nranq ereq˚‘ Sedrak˚, Misak˚ ew Abednagov˚ kapowaÆ ˚nkan hnoci m¯j: Nranq qaylowm ¯in kraki m¯j, Ørhnowm ew govowm ¯in T¯r AstÆown: Azarian elaw, aˇØ¸qi kangnec, kraki m¯j bacec beran˚ ew aysp¯s asac. ¡fflrhneal es, T¯—r, mer hayreri— AstowaÆ, yawiteans goveal ew Œaøaworeal ¯ qo anown˚, orovhetew dow ardar es ayn ameni m¯j, or berecir mez vray, qo bo– lor gorÆer˚ ˘æmarit en, qo ˘anaparhner˚‘ owˇiˇ, ew qo bolor datastanner˚‘ ardar. dow ˚st amenayni ardar arecir ayn, inœ arecir mer ew mer hayreri sowrb qaˇaq Erowsaˇ¯mi nkatmamb, orovhetew ˘æmartow¸eamb ew ar– dar kerpov arecir ays bolor˚ mer meˇqeri pat˘aøov, qani or qo d¯m apstambelov‘ meˇanœecinq ew anØr¯now– ¸iwn gorÆecinq. menq aøawel meˇanœecinq nranov, or qo patowiranner˚ œlsecinq: ffpahecinq qo patowiranner˚ ew aynp¯s œarecinq, inœp¯s patowirecir mez, orp¯szi law lin¯r mez hamar. ayn am¯n˚ inœ berecir mez vray ew ayn am¯n˚, inœ arecir mer nkatmamb, arda—r datastanov arecir: Mez matnecir mer anØr¯n, xist ew apstamb ¸ænamineri, bolor erkrneri amenic aweli aniraw ew œar ¸agawori ´eøq˚: Isk ayßm œenq karoˇ banal mer beran– ner˚, orovhetew menq‘ qo paætØneay Æaøaner˚, amظahar eˇanq ew naxatinq krecinq: Bayc dow, yanown qo anow– an, mez ispaø mi— lqir, mi— crir qo owxt˚ ew mi— heøacrow qo oˇormow¸iwn˚ mezanic yanown qo sireli Abrahami, ya– nown qo Isahak Æaøayi ew yanown qo sowrb Isray¯li, o– ronc asacir, ¸¯ piti bazmacnes nranc ordiner˚ erknqi astˇeri œaŒ ew aynqan, orqan awaz˚ Æovi aŒin: Ard, T¯—r, bolor azgeric aweli tkaracanq menq ew aysØr ta– øapowm enq amboˇj aæxarhowm mer meˇqeri pat˘aøov: Ayßm, ays ßamanaknerowm œkay iæxan, margar¯ ew aøaj– nord, o—œ oˇjak¯z, o—œ zoh, o—œ zohaberow¸iwn, o—œ xownk ew

1651

Dani¯l

4. 40–58

o—œ ¯l qez eraxayriq matowcelow teˇ‘ oˇormow¸iwn gtnelow hamar: Ayl kotrowaÆ srtov ew taøapaÆ hogov ¸oˇ ˚n– downeli linenq xoyeri ew arjaøneri, inœp¯s naew biwrawor parart gaøneri oˇjak¯zneri nman. aydp¯s ¸oˇ lini mer zohaberowm˚ aysØr qo aøaj ew katareal linenq qezanic yetoy, orovhetew qez vray yoys dnoˇner˚ amظov œen mnay: Ard, galis enq d¯pi qez mer amboˇj srtov, vaxenowm enq menq qezanic, qo bareha˘ow¸iwnn enq xndrowm. amظov mi— ¸oˇ mez, ayl mez het varowir ˚st qo hezow¸ean, ˚st qo meÆ oˇormow¸ean, T¯—r, Œrki—r mez ˚st qo hraæali gor– Æeri ew Œa—øq ber qo anowan˚: Φoˇ amظov mnan bolor nranq, ovqer œariq en pat˘aøowm qo Æaøanerin. ¸oˇ a– maœen irenc bolor bønow¸iwnneric, nranc zØrow¸iwn˚ ¸oˇ xortakowi, ew ¸oˇ ˘anaœen, or dow es miak T¯r Astowa– Æ˚ ew Œaøaworeal˚ oˇj tiezerqowm¿: Ew nranq‘ ¸agawori spasaworner˚, or hnoc ¯in netel nranc, œ¯in dadarowm borboqel ayn naw¸ov, ´¯¸ov, vowæov ew or¸atownki ˘iwˇe– rov: Boc˚ elnowm dizwowm ¯r hnocic qaøasown ew in˚ kan– gown ver, pttwowm patowm ¯r hnoci æowrj˚ ew ayrowm ¯r, owm or gtnowm ¯r qaˇd¯acineric: Bayc AstÆow Hreæta– k˚ ijaw kangnec hnoci m¯j, Azariayi koˇqin, kraki boc˚ ¸Ø¸aŒec hnocic ew hnoci m¯j dar´rec aynpisi hoˇm, or cØˇ ¯ berowm, ew krak˚ amenewin œ¯r mØtenowm nranc, œ¯r tanjowm ew œ¯r neˇowm nranc: Ayn ßamanak hnoci m¯j e– req˚, karÆes m¯k beranov, Ørhnowm, govowm ew Œaøaworowm ¯in AstÆown ow asowm. ¡fflrhneal es dow T¯—r, Astowa—Æ mer hayreri, goveal es ew aøawel panÆali yawitean: fflrhneal ¯ qo Œaøawor sowrb anown˚, goveal es ew aøawel panÆali yawitean: fflrhneal es qo Œaøqi sowrb ta˘arowm, goveal es ew aøawel panÆali yawitean: fflrhneal es qo ¸agawo– row¸ean a¸oøi vray, goveal es ew aøawel panÆali yawi– tean: fflrhneal es, or nayowm es andowndnerin ew nstowm es qerovb¯neri vray, goveal es ew aøawel panÆali yawi– tean: fflrhneal es, or nstowm es erknqowm, goveal es ew aøawel panÆali yawitean: fflrhnec¯—q Tiroj bolor gorÆe– r˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Erkinqne—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean:

40

41 42

43 44

45 46

47 48 49

50

51

52

53 54

55

56 57 58

4. 59–85 59 60 61

62 63

64 65 66

67 68 69

70 71 72

73 74 75

76 77

78 79

80 81 82 83

84 85

Dani¯l

1652

Tiroj hreætakne—r, Ørhnec¯q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆac– r¯—q nran yawitean: Jre—r, or ver ¯q erknqic, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Tiroj bo– lo—r zØrow¸iwnner, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Are—w ew lowsi—n, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhne– c¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Erknqi bolo—r astˇer, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawite– an: An´rewne—r ew cØˇe—r, bolord Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Hoˇme—r, bolord Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Ho—wr ew ta—p, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawi– tean: Co—wrt ew saønamani—q, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Eˇea—m ew ´i—wn, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Cerekne—r ew giæerne—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Lo—ys ew xawa—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Ampe—r ew kayÆakne—r, Ørhne– c¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Φoˇ erkirn Ørhni— Tiroj˚, Ørhni ew panÆacni nran yawitean: Leøne—r, bar´ownqne—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew pan– Æacr¯—q nran yawitean: Erkri bolor boyser, Ørhnec¯—q Ti– roj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Aˇbiwrne—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: flove—r ow gete—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆac– r¯—q nran yawitean: K¯te—r ew jrayin bolo—r kendaniner, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawite– an: Erkni ¸øœownne—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew pan– Æacr¯—q nran yawitean: Bolo—r gazanner ew anasownner, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Mardo—w ordiner, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Isray¯l˚ ¸oˇ Ørhni Tiroj˚, ¸oˇ Ørhni ew panÆacni nran yawitean: Qahanane—r, Ørhnec¯—q Ti– roj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Tiroj Æa– øane—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran ya– witean: Ardarneri æownœ ow hogine—r, Ørhnec¯—q AstÆown, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean: Srbe—r ew srtov xonarhne—r, Ørhnec¯—q Tiroj˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran

1653

Dani¯l

4. 86–97

yawitean: Anania—, Azaria— ew Misay¯—l, Ørhnec¯—q Tiro– j˚, Ørhnec¯—q ew panÆacr¯—q nran yawitean, qanzi na mez Œrkec dßoxqic, azatec mahowan ´eøqic, Œrkec mez ays hnocic, ays borboqowaÆ boci mijic, Œrkec mez ays kraki mijic: Gohow¸iwn matowcenq Tiroj˚, qanzi qaˇcr ¯ na, qanzi yawitean ¯ oˇormow¸iwn˚ nra: Tiroj bolo—r paæ– tØneaner, gohow¸i—wn matowcec¯q ew Ørhnec¯—q astowaÆne– ri AstÆown, qanzi yawitean ¯ oˇormow¸iwn˚ nra¿: Na– bowqodonosor˚ erb lsec nranc Ørhnow¸iwn˚, zarmacaw. na tagnapahar ver kacaw ew asac ir meÆameÆnerin. ¡Mi– ¸¯ menq kapowaÆ ereq mard œneteci?nq kraki m¯j¿: Nranq asacin ¸agaworin. ¡Ayo—, ˘iæt es asowm, arqa—y¿: Φaga– worn asac. ¡Bayc es tesnowm em kaperic ar´akowaÆ œors mard, oronq qaylowm en kraki m¯j, orew¯ vnas œen krel, isk œorrordi tesq˚ AstÆow ordow nman ¯¿: Ayn ßamanak Na– bowqodonosor˚ mØtecaw hraborboq hnoci døan˚ ew asac. ¡Sedra—k, Misa—k ew Abednago—v, bar´real AstÆow Æaøa– ne—r, el¯—q ew ek¯—q¿: Sedrak˚, Misakn ow Abednagov˚ dowrs elan kraki mijic: Hawaqowecin naxararner˚, kowsakal– ner˚, ¸agawori zØravarnern ow zØraglowxner˚, ew tesnowm ¯in ayn mardkanc, oronc marmnin krak˚ œ¯r vnasel, nranc glxi mazer˚ œ¯in xan´owel, nranc andravartiqner˚ œ¯in gowna¸aŒowel, ew kraki hot œkar nranc vray: Nabowqodo– nosor ¸agawor˚ nranc aøaj erkrpagec Tiroj˚, patas– xanec ew asac. ¡fflrhneal ¯ Sedraki, Misaki ew Abed– nagovi AstowaÆ˚, or owˇarkec ir Hreætakin ew Œrkec ir Æaøanerin, orovhetew nranq yoys ¯in drel nra vray, an– argel ¯in ¸agawori xØsq˚ ew matnel irenc marmin˚ kra– kin, orp¯szi œpaæten ew œerkrpagen bolor astowaÆnerin, ayl‘ miayn irenc AstÆown: Ard, es hraman em talis. bo– lor azger˚, ßoˇovowrdnern ow lezowner˚, oronq k˚ hayhoyen Sedraki, Misaki ew Abednagovi AstÆown, korsti piti matnowen, isk nranc tner˚‘ yaŒætakow¸ean, orovhetew œkay ayl AstowaÆ, or karoˇanay aysp¯s Œrkel¿: Ayn ßa– manak ¸agawor˚ Babelonowm aøawel ews meÆarec Sedra– kin, Misakin ew Abednagovin, bar´r patowi arßanacrec nranc ew xndrec nranc, or iæxan linen ayn bolor hreaneri

86 87 88

89 90

91

92

93

94

95

96

97

5. 1–16

Dani¯l

1654

vray, or ir ¸agaworow¸ean m¯j ¯in: 5 2

3 4 5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

16

Nabowqodonosor arqan‘ bolor azgerin ew lezownerin, o– ronq bnakwowm en amboˇj aæxarhowm. ¡Φoˇ bazmapatkowi— ´er xaˇaˇow¸iwn˚: Ha˘eli ¯ in´ patmel, ¸¯ orqan meÆ en ew zØrawor ayn næannern ow hraæqner˚, or Bar´real˚ coyc towec in´. nra ¸agaworow¸iwn˚ yawitenakan ¸agaworow– ¸iwn ¯, ew nra iæxanow¸iwn˚‘ serndic serownd: Es‘ Nabow– qodonosors, owrax ¯i im tan˚ ew zowar¸: Eraz tesay, or zarhowrecrec in´, ew xøovoweci im ankoˇnowm: Im mtqi tesilq˚ tagnapecrec in´ ew stipec, or es hramayem im aøaj berel babelaci bolor imastownnerin, orp¯szi erazi meknow¸iwn˚ yaytnen in´: Ew in´ mØt ekan gowæakner, mo– ger, hmayoˇner ow astˇagowæakner: Es im eraz˚ patmeci nranc, bayc nranq œyaytnecin in´ nra meknow¸iwn˚, minœew or ekaw Dani¯l˚, ori anown˚ Baˇdasar ¯r ˚st im astÆow anowan, orovhetew AstÆow Sowrb Hogin kay nra m¯j: Nran es asaci. ¡Baˇdasa—r iæxan, imaci—r ayn, inœ es te– say: Gitem, or AstÆow Sowrb Hogin kay qo m¯j, ew bolor gaˇtniqner˚ yaytni en qez: Ard, lsi—r dow im tesaÆ era– zi, im tesilqi masin, ew nra meknow¸iwn˚ k’ases in´: Im ankoˇnowm tesnowm ¯i, or aha kar mi Æaø hoˇi m¯j, ew na æat-æat bar´r ¯r. Æaø˚ meÆacaw, zØracaw. nra bar´– row¸iwn˚ hasaw minœew erkinq, ew nra laynow¸iwn˚‘ aæxar– hi bolor koˇmer˚: Nra terew˚ geˇecik ¯r, ew nra ptow– ˇ˚‘ aøat: Bolori kerakowr˚ nranic ¯r: Vayri gazanner ¯in aprowm nra tak, ˘iwˇerin hangstanowm ¯in erknqi ¸øœownner˚, ew nranic ¯r kerakrwowm am¯n marmnawor ara– raÆ: Im ankoˇnowm, giæerayin tesilqowm tesnowm ¯i, or aha erknqic ijnowm ¯r mi sowrb Hreætak, xØsowm ¯r bar´– ra´ayn ew aysp¯s asowm. ¡Ktrec¯—q ayd Æaø˚, hatec¯—q nra ˘iwˇer˚, ¸Ø¸aŒec¯—q dra terewner˚, æa—ˇ tow¯q dra ptowˇ– ner˚, ¸oˇ gazanner˚ heøanan nra takic, ew ¸øœownner˚‘ nra ˘iwˇeric: Bayc nra armati æaøawiˇ˚ ¸oˇ¯—q hoˇowm‘ erka¸¯ ew pˇn´¯ larerov pataÆ, dalar mi vayrowm. ¸oˇ ayn ¸rjowi erknqi cØˇic, ew nra kendani mas˚ anapati gazanneri het erkri xotic baßin ownenay. nra mard– kayin sirt˚ ¸oˇ Œoxowi, ew nran trowi gazanneri sirt,

1655

Dani¯l

5. 17–26

ew eظ˚ ßamanakner ¸oˇ ancnen nra vrayic: Im xØs– q˚ Hreætaki koˇmic trowaÆ xØsq ¯, ew im harcowm˚‘ srbe– ri patgam, orp¯szi aproˇner˚ imanan, ¸¯ Bar´realn ¯ tirowm mardkanc ¸agaworow¸ean vray, ayn talis ¯, owm or kamenay, ew mardkancic amenaanargin bar´racnowm ¯ dra vray: Ays ¯ eraz˚, or tesay es‘ Nabowqodonosor arqan: Ew dow, Baˇdasa—r, asa— in´ nra meknow¸iwn˚, o– rovhetew im ¸agaworow¸ean bolor imastownner˚ œkaroˇa– can yaytnel in´ nra meknow¸iwn˚, isk dow, Dani¯—l, karoˇ es, orovhetew AstÆow Sowrb Hogin kay qo m¯j¿: Ayn ßa– manak Dani¯l˚, ori anown˚ Baˇdasar ¯r, amŒoŒowec mi pah. nra mtqer˚ xøovowm ¯in nran: Patasxanec nran ¸agawor˚ ew asac. ¡Baˇdasa—r, erazn ow nra meknow¸iwn˚ ¸oˇ œtagnapecnen qez¿: Baˇdasar˚ patasxanec ew a– sac. ¡T¯—r im, eraz˚ ¸oˇ qez atoˇneri hamar lini, ew nra meknow¸iwn˚‘ qo ¸ænamineri: Ayn Æaø˚, or tesnowm ¯ir me– ÆacaÆ ew zØracaÆ, ew ori bar´row¸iwn˚ hasnowm ¯r minœew erkinq, isk nra laynow¸iwn˚‘ aæxarhi bolor koˇmer˚, o– ri terew˚ geˇecik ¯r, ew ptowˇ˚‘ aøat, bolori kerakowr˚ nranic ¯r, ori tak ¯in aprowm anapati gazanner˚, ew nra ˘iwˇerin ¯in ¸aøowm erknqi ¸øœownner˚, - ayd Æaø˚ do—w es, arqa—y: Ardarew, dow meÆacar ow hzØracar, qo meÆow– ¸iwn˚ bar´racaw, hasaw minœew erkinq, ew qo t¯row¸iwn˚‘ aæxarhi bolor Æager˚: Isk ayn, or tesnowm ¯ir, arqa—y, ¸¯ sowrb Hreætak˚ ijnowm ¯r erknqic ew asowm. ¡Ktrec¯—q ayd Æaø˚ ew xortakec¯—q ayn, bayc nra armati æaøawi– ˇ˚ ¸oˇ¯—q hoˇowm‘ erka¸¯ ew pˇn´¯ larerov pataÆ, dalar mi vayrowm, ¸oˇ ayn ¸rjowi erknqi cØˇic, ew nra kendani mas˚ lini anapati gazanneri het, minœew eظ˚ ßama– nakner ancnen nra vrayic¿: Sa— ¯ nra meknow¸iwn˚, ar– qa—y. Bar´reali datastan˚ hasel ¯ im t¯r arqayi vray. qez piti vtaren mardkanc mijic, anapati gazanne– ri het piti bnakowes, ew qez, inœp¯s arjaøi, xot piti tan, erknqi cØˇic piti ¸rjowes, ew eظ˚ ßamanakner pi– ti ancnen qo vrayic, minœew or ˚ndownes, ¸¯ Bar´realn ¯ tirowm mardkanc ¸agaworow¸ean˚ ew ayn piti tay, owm or k’amenay: Isk ayn, or asac, ¸¯ Æaøi armati æaøa–

17

18

19

20

21

22

23

24 25

26

5. 27–37

27

28 29 30

31

32

33

34

35

36

37

Dani¯l

1656

wiˇ˚ ¸oˇ¯—q, da qo ¸agaworow¸iwnn ¯, or piti mnay qez, minœew ˘anaœes erknawor AstÆow iæxanow¸iwn˚: Dra ha– mar, arqa—y, ¸oˇ im xorhowrd˚ ha˘eli ¸oway qez, qo meˇqer˚ qawi—r oˇormow¸eamb, ew qo anØr¯now¸iwnner˚‘ aˇqatnerin g¸alov, ¸erews AstowaÆ hamberatar lini qo yancanq– neri nkatmamb¿: Ays bolor˚ patahec Nabowqodonosor arqayin tasnerkow amis yetoy, minœ na ˘emowm ¯r ir ¸a– gaworakan palatowm, Babelonowm: Φagaworn sksec xØ– sel ew asac. ¡Sa ayn meÆ Babelon˚ œ¯?, or es kaøowceci orp¯s ¸agaworow¸iwn im kamqov ow zØrow¸eamb‘ i patiw im Œaøqi¿: Minœ xØsq˚ ¸agawori beranowm ¯r, erknqic ´ayn lsowec ew asac. ¡Qez em asowm, o—v Nabowqodonosor arqay, qo ¸agaworow¸iwn˚ xlowaÆ ¯ qezanic: Mardkanc mijic piti halaÆen ow vtaren qez: Dow piti bnakow– es anapati gazanneri het, ew orp¯s arjaøi‘ xotov piti kerakren qez: Eظ˚ ßamanakner piti ancnen qo vrayic, minœew ˘anaœes, or Bar´realn ¯ tirowm mardkanc ¸agaworow¸ean˚ ew ayn piti tay, owm or k’amenay¿: H¯nc noyn ßamin ayd ban˚ katarowec Nabowqodonosori het. na halaÆowec ow vtarowec mardkanc mijic, inœp¯s arjaø‘ na xot ¯r owtowm, ew nra marmin˚ ¸rjowec erknqi cØˇic, min– œew or nra mazer˚ erkarecin aøiwÆi mazeri œaŒ, ew nra eˇowngner˚‘ ¸øœownneri magilneri p¯s: ¡Ayd Øreric yetoy, es‘ Nabowqodonosors, im aœqer˚ bar´racri d¯pi erkinq, im mitq˚ veradar´aw in´, Ørhneci Bar´realin, goveci ew Œaøaworeci yawitenap¯s kendani AstÆown, orovhetew nra iæxanow¸iwn˚ yawitenakan iæxanow¸iwn ¯, nra t¯– row¸iwn˚‘ serndic serownd¿: Erkri bolor bnakiœner˚ oœinœ en hamarwowm: Na ˚st ir kamqi ¯ gorÆowm erknqi owßeri ew erkri bnakiœneri nkatmamb, ew œkay m¯k˚, or ˚nddima– nay nra ´eøqin ew asi‘ ¡I?nœ arecir¿: Ayd noyn ßamanak mitqs veradar´aw in´, es veradar´ay im ¸agaworakan patowin, im kerparanq˚ veradar´aw in´, im iæxannern ow im meÆameÆner˚ xndrecin in´, es noric im ¸agaworow– ¸ean vray hastatoweci, ew im meÆow¸iwnn awelacaw aøawel ews: Ard, es‘ Nabowqodonosors, Ørhnowm em, Œaøaworowm ew aøawel panÆacnowm erknqi arqayin, orovhetew nra bo–

1657

Dani¯l

6. 1–12

lor gorÆer˚ ˘æmarit en, nra owˇiner˚‘ ardar, ew bolorin, ovqer k’ambartawananan, na karoˇ ¯ xonarhecnel¿: Baˇdasar arqan ˚n¸riq towec ir meÆameÆnerin‘ ¸owov 6 hazar hogow, naew gini‘ hazar hogow hamar: Erb Baˇ– 2 dasar˚ harbec, hramayec berel arÆa¸eay ew oskeay ayn spasq˚, or nra hayr Nabowqodonosor˚ awar ¯r aøel Erow– saˇ¯mi ta˘aric, orp¯szi ¸agawor˚, nra meÆameÆner˚, nra har˘ern ow kanayq drancov xmen: Berecin oskeay 3 ew arÆa¸eay spasq˚, or vercowaÆ ¯r AstÆow ta˘aric, or Erowsaˇ¯mowm ¯r, ew ¸agaworn ow nra meÆameÆner˚, nra har˘ern ow kanayq xmowm ¯in drancov: Gini ¯in xmowm ew 4 Ørhnowm ¯in oskeay, arÆa¸eay, pˇn´eay, erka¸eay, Œay– t¯ ew qar¯ astowaÆnerin, isk yawitenakan AstÆown, or iæxanow¸iwn own¯r nranc hogineri vray, œØrhnecin: Noyn 5 ßamin erewacin mardow ´eøqi matner, oronq growm ¯in ¸a– gawori ta˘ari ÆeŒaÆ pati vray‘ kan¸eˇi dimac: Φa– gawor˚ tesnowm ¯r ¸a¸n ayn ´eøqi, or growm ¯r: Ayn ßama– 6 nak ¸agawor˚ goyn˚ gcec, nra mtqer˚ xøovowm ¯in nran, nra m¯jqi yØder˚ xaxtwowm ¯in, ew nra Ænker˚ mimeanc ¯in baxwowm: Φagawor˚ owßgin aˇaˇakov hramayec berel 7 mogerin, astˇagowæaknerin, gitownnerin ew asac babe– lacineri imastownnerin. ¡Ov or karday ayd grow¸iwn˚ ew nra meknow¸iwn˚ yaytni in´, Æirani piti hagni, ir pa– ranocin piti kri oskeay maneak ew im ¸agaworow¸ean errord mard˚ piti daønay¿: Babelacineri bolor imas– 8 townner˚ mtnowm ¯in ew œ¯in karoˇanowm grow¸iwn˚ kardal ew oœ ¯l nra meknow¸iwn˚ yaytnel ¸agaworin: Baˇdasar 9 arqan xøovowec, ew nra eresi goyn˚ Œoxowec. nra me– ÆameÆner˚ noynp¯s xøovowecin nra het: Φagowhin mtaw 10 xrax˘anqi aparanq˚ ew asac. ¡Arqa—y, apri—r yawite– an. ¸oˇ qo mtqer˚ œxøoven qez, ew qo eresi goyn˚ œeˇÆowi, orovhetew qo ¸agaworow¸ean nerqoy kay mi mard, ori m¯j 11 AstÆow Sowrb Hogin kay. qo hØr ßamanak owß ew imas– tow¸iwn kar nra m¯j ew qo hayr˚‘ Nabowqodonosor arqan, nran gowæakneri, mogeri, astˇagowæakneri ew hmayoˇneri glxawor kargec, orovhetew nra m¯j aøawel æat ¯ imas– 12 tow¸ean ew han˘ari ogin. na meknowm ¯ erazner˚, ba–

6. 13–23

13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

23

Dani¯l

1658

cayaytowm aøeˇÆowaÆner˚ ew lowÆowm ¯ xr¸in baner˚. da Dani¯ln ¯r, ew arqan nra anown˚ Baˇdasar drec: Ard, ¸oˇ kanœen nran, ew na k˚ yaytni dra meknow¸iwn˚¿: Ayn ßamanak Dani¯lin ners berecin ¸agawori aøaj, ew ¸a– gawor˚ asac Dani¯lin. ¡Do?w es Dani¯l˚‘ Hr¯astani ge– r arowaÆneric m¯k˚, orin berec im hayr Nabowqodonoso– r˚: Qo masin lseci, or AstÆow Sowrb Hogin kay qo m¯j, ew dow ownes aweli owß, han˘ar ew imastow¸iwn: Ard, aha im aøaj ekan imastownner, moger ew hmayoˇner, orp¯s– zi ayd grow¸iwn˚ kardan ew dra meknow¸iwn˚ yaytnen in´, bayc œkaroˇacan meknel in´ hamar: Es qo masin lseci, ¸¯ karoˇ es meknow¸iwnner tal. ard, e¸¯ karoˇanas ayd grow¸iwn˚ kardal ew dra meknow¸iwn˚ tal in´, Æirani pi– ti hagnes, oskeay maneak piti kres qo paranocin ew im ¸agaworow¸ean errord mard˚ piti daønas¿: Ew Dani¯ln asac ¸agawori aøaj. ¡Qo pargewner˚ ¸oˇ qez mnan, ew qo tan patiw˚ dow owriæi—n towr, isk es ayd grow¸iwn˚ k˚ kardam ew dra meknow¸iwn˚ k˚ yaytnem qez: Arqa—y, Bar´– real˚ hzØrow¸iwn, ¸agaworow¸iwn, patiw ew Œaøq towec qo hØr˚‘ Nabowqodonosorin, ew ayn hzØrow¸ean pat˘aøov, or towec nran, bolor azger˚, ßoˇovowrdnern ow lezowner˚ zarhowrelov doˇowm ¯in nranic. na owm owzowm ¯r‘ harowa– Æowm ¯r, owm owzowm ¯r‘ spanowm, owm owzowm ¯r‘ bar´racnowm ew owm owzowm ¯r‘ xonarhecnowm: Erb goøozacaw nra sirt˚, ew nra ogin hamar´akowec ambartawananal, na ˚nkaw ir ¸agaworakan a¸oøic, patiw˚ veracaw nranic, na vtarowec mardkanc mijic, gazanneri sirt trowec nran, vayri ¯æeri het ¯r nra bnakow¸iwn˚, inœp¯s arjaøi‘ xot ¯in talis nran, erknqi cØˇic nra marmin˚ ¸rjowec, min– œew or na ˘anaœec, ¸¯ Bar´realn ¯ tirowm mardkanc ¸a– gaworow¸ean˚ ew ayn k˚ tay nran, owm or kamenay: Ard, dow‘ nra ordi— Baˇdasar, qo sirt˚ œxonarhecrir AstÆow aøaj, oric ayd bolor˚ stanowm ¯ir, erknqi AstÆow d¯m goøozacar, nra Tan spasq˚ berin qo aøjew, ew dow, qo me– ÆameÆner˚, qo har˘ern ow qo kanayq gini ¯iq xmowm dran– cov, Ørhnowm ¯ir oskeay, arÆa¸eay, pˇn´eay, erka¸eay, Œayt¯ ew qar¯ astowaÆnerin, oronq o—œ tesnowm en, o—œ lsowm

1659

Dani¯l

6. 24–7. 10

ew o—œ ¯l imanowm, isk AstÆown, ori ´eøqowm en qo æownœ˚ ew qo bolor ˘anaparhner˚, œŒaøaworecir: Ayd pat˘aøov ¯l nra koˇmic owˇarkowec ´eøqi ¸a¸˚ ew grec ayd grow¸iwn˚. aha ays ¯ ayn grow¸iwn˚, or growaÆ ¯. MANΣ, ΦΣKΣΞ, ffiA– RΣS: Ew sa ¯ ayd bani meknow¸iwn˚. MANΣ‘ AstowaÆ œaŒec qo ¸agaworow¸iwn˚ ew verj towec dran. ΦΣKΣΞ‘ kæeøqov kæøowec ew pakas eˇaw. ffiARΣS‘ qo ¸agaworow¸iwn˚ ba– ßanowec ew trowec marerin ow parsiknerin¿: Baˇdasar˚ hraman towec, ew nran Æirani hagcrin ow oskeay mane– ak drin paranocin: Apa nran høœakecin iæxan‘ linelow ¸agaworow¸ean errord mard˚: H¯nc noyn giæer˚ spanowec qaˇd¯acineri Baˇdasar arqan: Isk Dareh arqan, or va¸sownerkow tarekan ¯r, grawec ¸agaworow¸iwn˚:

24

25 26 27 28 29

30 31

Ha˘eli ¸owac Darehin, ew na ir ¸agaworow¸ean m¯j 7 hariwrqsan naxarar næanakec, orp¯szi ir oˇj ¸aga– worow¸ean m¯j naxararner linen. na nranc vray kar– 2 gec ereq hramanatarner, oroncic m¯k˚ Dani¯ln ¯r, or– p¯szi nranq naxararnerin hraman tan, ew ¸agawor˚ œÆanrabeønowi: Dani¯l˚ aøawelow¸iwn own¯r nranc vray, 3 orovhetew nra m¯j aweli bar´r hogi kar, owsti ¸agawo– 4 r˚ nran næanakec kaøavariœ ir oˇj ¸agaworow¸ean vray: Hramanatarnern ow naxararner˚ naxan´owm ¯in ew a– øi¸ ¯in Œntøowm meˇadrelow Dani¯lin: Bayc oœ mi aøi¸, yancanq ew meˇq œ¯in gtnowm, orovhetew na hawatarim ¯r: Hramanatarnern asacin. ¡Menq Dani¯li d¯m oœ mi 5 ayl banowm aøi¸ œenq gtni, baci nra AstÆow Ør¯nqne– ric¿: Ayn ßamanak hramanatarnern ow naxararner˚ 6 kangnecin ¸agawori aøaj ew asacin nran. ¡Dare—h ar– qay, ¸oˇ keanqd yawitean lini. qo ¸agaworow¸ean m¯j 7 gtnowoˇ bolor zØravarnern ow naxararner˚, iæxannern ow kowsakalner˚ xorhowrd arin arqownakan hama´aynow– ¸eamb hastatelow ew amracnelow mi owxt, or, e¸¯ minœew eresown Ør orew¯ m¯k˚ orew¯ ban xndri orew¯ astÆowc kam mardowc, baci qeznic, arqa—y, k˚ netowi aøiwÆneri gowb˚: Ard, arqa—y, hastati—r owxt˚ ew hrama—n grir, orp¯szi 8 œantesowi mareri ew parsikneri Ør¯nq˚¿: Ayn ßamanak 9 Dareh arqan patowirec grel hraman˚: Dani¯l˚ erb i– 10

7. 11–22

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

21 22

Dani¯l

1660

macaw, or hraman ¯ eˇel, mtaw ir town˚, isk nra verna– tan patowhanner˚ bacowaÆ ¯in d¯pi Erowsaˇ¯m: fflra– kan ereq angam na Ænradrowm ¯r ew aˇØ¸owm, gohow¸iwn ¯r yaytnowm ir AstÆown, inœp¯s aøaj ¯r anowm: Ayn ßa– manak ayd mardik gaˇtni ditecin ew tesan Dani¯lin, or aˇØ¸owm ¯r ew aˇaœowm ir AstÆown: Ekan ew asacin ¸agaworin. ¡Arqa—y, dow owxt œhastateci?r, ¸¯ iwraqan– œiwr mard, or minœew eresown Ør ban xndri orew¯ astÆowc kam mardowc, baci qeznic‘ arqayic, k˚ netowi aøiwÆneri gowb˚¿: Ew arqan asac. ¡Πæmarit ¯ ayd xØsq˚. mareri ow parsikneri hraman˚ Ørinakan œ¯ xaxtel¿: Ayn ßa– manak patasxanecin ¸agaworin ew asacin. ¡Dani¯l˚, or Hr¯astani ger arowaÆneric m¯kn ¯, œhnazandowec qo hramanin, arqa—y, ew Ørakan ereq angam ban ¯ xndrowm ir AstÆowc¿: Ayn ßamanak, erb ¸agawor˚ lsec ays xØs– q˚, æat vætacaw Dani¯li hamar ew janowm ¯r Œrkel nran: Minœew erekoy mtaÆowm ¯r Œrkel nran: Ayn ßamanak ayd mardik asacin ¸agaworin. ¡Imaci—r, arqa—y, or Ørinakan œ¯ xaxtel parsikneri ow mareri hraman˚ ew am¯n owxt ow daæinq, or arqan ¯ hastatowm¿: Ayn ßamanak ¸agawor˚ hramayec, ew Dani¯lin berin ow nran netecin aøiwÆneri gowb˚: Arqan asac Dani¯lin. ¡Ayn AstowaÆ˚, orin dow ya– ˘ax aˇØ¸owm es, na k˚ Œrki qez¿: Ew berecin mi qar, dre– cin gbi vray, ew ¸agawor˚ knqec ayn ir mataniov ew me– ÆameÆneri mataninerov, orp¯szi ayl ban œpatahi Da– ni¯lin: Φagawor˚ gnac ir town, paøkec aøanc ˚n¸riqi, xortik œmatowcecin nran, ew nra qown˚ Œaxaw: AstowaÆ Œakec aøiwÆneri beran˚, ew nranq œyØæotecin Dani¯lin: Ayn ßamanak arqan aøawØtean lowsabacin elaw, ætap ekaw aøiwÆneri gowb˚ ew, erb mØtecaw gbin, bar´ra´ayn aˇaˇakec ew asac. ¡Dani¯—l, kendani AstÆow Æaøa—y, qo AstowaÆ˚, orin dow ya˘ax aˇØ¸owm ¯ir, karoˇaca?w ar– deØq qez Œrkel aøiwÆneri beranic¿: Ew Dani¯l˚ asac arqayin. ¡Arqa—y, ¸oˇ keanqd yawitean lini. im Astow– aÆn owˇarkec ir Hreætakin ew Œakec ays aøiwÆneri be– ranner˚, ew nranq œyØæotecin in´, orovhetew es ardar gtnoweci nra aøaj, isk qo hand¯p, arqa—y, oœ mi meˇq œem

1661

Dani¯l

7. 23–8. 7

gorÆel¿: Ayn ßamanak ¸agawor˚ nerqnap¯s owraxacaw, hramayec, or Dani¯lin hanen gbic: Dani¯l˚ hanowec ayd gbic, ew v¯rq bolorovin œgtnowec nra vray, orovhetew na hawatac ir AstÆown: Φagawor˚ hramayec, ew berecin Dani¯li d¯m œaraxØsoˇ mardkanc, ew nranq, nranc ordi– nern ow nranc kanayq gcowecin aøiwÆneri gowb˚. deø gbi yatakin œ¯in hasel, erb aøiwÆner˚ yaŒætakecin nranc ew manrecin nranc bolor oskorner˚: Ayn ßamanak Da– reh arqan heteweal˚ grec bolor azgeri, ßoˇovowrdneri ew lezowneri mardkanc, or bnakwowm ¯in amboˇj aæxarhowm. ¡Φoˇ æatanay ´er xaˇaˇow¸iwn˚. im koˇmic arowec ays hraman˚ im ¸agaworow¸ean bolor iæxanow¸iwnnerin, or– p¯szi erknœen ew doˇan Dani¯li AstÆowc, orovhetew na ¯ kendani AstowaÆ˚ ew kay yawitean. nra arqayow¸iwn˚ œi korÆanowi, ew nra t¯row¸iwn˚ k˚ mnay minœew verj: Na ¯, or Øgnakan ¯ linowm ew Œrkowm, hraæqner ¯ gorÆowm erknqowm ew erkrowm, na ¯, or Dani¯lin Œrkec aøiwÆneri beranic¿: Ew Dani¯l˚ yajoˇow¸iwn ¯r gtnowm Darehi ew parsik Kiwrosi ¸agaworow¸ean m¯j:

23

24

25

26

27

28

Qaˇd¯acineri Baˇdasar arqayi aøajin tarowm Da– 8 ni¯l˚ eraz tesaw. glxowm mi tesilq erewac, erb ir an– koˇnowm ¯r, ew na gri aøaw ir eraz˚: ¡Es‘ Dani¯ls, gi– 2 æerayin tesilqowm tesnowm ¯i, or, aha, erknqi œors hoˇ– 3 mer˚ baxowm ¯in meÆ Æov˚, ew Æovic dowrs ¯in galis tar– ber kerparanqov œors meÆameÆ gazanner: Aøajin˚ nman 4 ¯r ¸ewawor matak aøiwÆi, ew nra ¸ewer˚ arÆowi ¸eweri nman ¯in. es nayowm ¯i, minœew or nra ¸ewer˚ ¸aŒowecin, na parz erewac getnin ew kangnec inœp¯s mard˚ otqeri vray, ow mardow sirt trowec nran: Isk aha erkrord ga– 5 zan˚ nman ¯r arji, mi koˇm ¯r kangnaÆ ew ereq koˇoskrer kayin beranowm‘ ßaniqneri m¯j: Aysp¯s ¯in asowm nran. ¡Eli—r, ke—r æateri marmin˚¿: Dranic yetoy nayowm ¯i. ew 6 aha tesay mi ayl gazan ˚n´i nman. nra vray ¸øœowni œors ¸ewer kayin. gazan˚ œors glowx own¯r, ew iæxanow¸iwn trowec nran: Dranic yetoy dar´eal nayowm ¯i. ew aha 7 tesay œorrord gazanin, or aheˇ, zarmanali ew aøawel hzØr ¯r. nra ßaniqner˚ erka¸eay ¯in, owtowm-manrowm ¯r

8. 8–20

8

9

10

11

12 13

14

15 16

17

18 19

20

Dani¯l

1662

ew mnacordner˚ otqi tak kotratowm: Sa aweli aylakerp ¯r, qan nranic aøaj bolor gazanner˚. tas˚ eˇjiwr own¯r: ApæaÆ nayowm ¯i nra eˇjiwrnerin. ew aha mi owriæ Œoqrik eˇjiwr ¯r dowrs galis dranc mijic. naxkinneric ereq eˇ– jiwrner ¸aŒwowm ¯in nra aøaj. ew aha mardow aœqeri p¯s aœqer kayin ayd eˇjiwri vray, naew mi beran, or meÆ-meÆ baner ¯r xØsowm: Nayowm ¯i, minœew or a¸oøner drowecin, ew mi flerowni nstowm ¯r aynteˇ. nra hagowst˚ ´ean p¯s spitak ¯r, nra glxi mazer˚ maqowr ¯in geˇmi nman, nra a¸oø˚‘ kraki boci nman, ew nra aniwner˚‘ inœp¯s borbo– qowaÆ krak: Nra aøajic hosowm ¯r krak¯ yord mi get, ha– zar-hazaraworner paætowm ¯in nran, ew biwr-biwraworner kayin nra aøjew: Na atean nstec, ew grqer˚ bacowecin: Ayn ßamanak es æarownakowm ¯i nayel ayn meÆameÆ xØsqe– ri pat˘aøov, or ayd eˇjiwrn ¯r xØsowm, minœew or gazan˚ veracaw ow koraw, ew nra marmin˚ trowec krakin‘ ayrowe– low: Miws gazanneri iæxanow¸iwn˚ veracowec, ew keanqi erkarow¸ean oroæaki ßamanak trowec nranc: Giæera– yin tesilqowm tesnowm ¯i, or, aha, erknqi amperi mijic galis ¯r m¯k˚ mardow Ordow nman ew hasnowm flerownown. na berowec nra aøjew: Nran iæxanow¸iwn, patiw ew arqayow– ¸iwn trowec. bolor azger˚, ßoˇovowrdnern ow lezowner˚ pi– ti Æaøayen nran. nra iæxanow¸iwn˚ yawitenakan iæxa– now¸iwn ¯, or œi ancni, ew nra ¸agaworow¸iwn˚ œi korÆanowi: Im hogin soskac im marmnowm, im‘ Dani¯lis m¯j, ew im glxi tesilq˚ xøovec in´: MØtecay aynteˇ gtnowoˇneric m¯– kin ew xndrowm ¯i ˘æmartow¸iwnn imanal ayd bolori masin: Na asac in´ ˘æmartow¸iwn˚ ew yaytnec in´ ayd xØsqeri meknow¸iwn˚: Ayd œors meÆameÆ gazanner˚ næanakowm en, or œors ¸agaworow¸iwnner piti bar´ranan erkri vray: Apa bar´real AstÆow srber˚ piti elnen ew aønen ¸a– gaworow¸iwn˚ ew pahen ayn yawiteans yawitenic: Qnnowm ¯i ˘æmartow¸iwn˚ œorrord gazani masin, orovhetew na a– øawel aylakerp ¯r, qan bolor gazannern ow yoyß ahazdow. nra ßaniqner˚ erka¸eay ¯in, ew nra magilner˚ pˇn´eay, na owtowm ¯r ow manrowm ew mnacordner˚ kotratowm otqeri tak: Naew qnnowm ¯i ˘æmartow¸iwn˚ nra glxi tas˚ eˇ–

1663

Dani¯l

8. 21–9. 5

jiwrneri masin ew ayn miwsi masin, or elnowm ew ¸aŒowm ¯r ereq eˇjiwrner˚, or aœqer own¯r ew beran, or meÆ-meÆ ba– ner ¯r xØsowm, ew nra tesq˚ aøawel meÆ ¯r, qan miwsnerin˚: Tesnowm ¯i, or ayd eˇjiwr˚ paterazmowm ¯r srberi d¯m ew yaˇ¸owm ¯r nranc, minœew or ekaw flerownin ew irawownq tow– ec Bar´reali srberin. ßamanak˚ hasaw, ew srber˚ tire– cin ¸agaworow¸ean˚: Na asac. ¡fforrord gazan˚ næa– nakowm ¯, or œorrord ¸agaworow¸iwn piti lini erkrowm, or ayn aweli meÆ piti lini, qan bolor ¸agaworow¸iwnner˚, kowl piti tay amboˇj erkir˚, piti koxoti ew harowaÆi ayn: Isk nra tas˚ eˇjiwrner˚ næanakowm en, or tas˚ ¸aga– worner piti bar´ranan, ew nrancic yetoy piti bar´ra– nay m¯k owriæ˚, or aweli œar piti lini, qan bolor naxord– ner˚, piti hpatakecni ereq ¸agawornerin, Bar´rea– li d¯m xØsqer piti barbaøi, piti molorecni Bar´reali srberin, piti karÆi ŒoŒoxel ßamanaknern ow Ør¯nqner˚, ew da piti yajoˇowi nran minœew oroæ ßamanak, inœ-or ßa– manakner ew ßamanakneri k¯s˚: Atean piti hawaqowi, piti Œoxen nra iæxanow¸iwn˚, piti oœnœacnen ayn ew ispaø korsti matnen: Ew erknqi tak gtnowoˇ ¸aga– worow¸iwnn ow ¸agaworneri meÆow¸iwn˚ trowec Bar´reali srberin. Nra arqayow¸iwn˚ yawitenakan arqayow¸iwn ¯, ew bolor iæxanow¸iwnner˚ piti Æaøayen ew hnazandowen nran: Minœew aysteˇ ¯ xØsqi vax˘an˚: In´‘ Dani¯lis, æat ¯in xøovecnowm im mtqer˚, Œoxowec im eresi goyn˚, ew es ays ban˚ pahowm ¯i im srti m¯j¿:

21 22

23

24

25

26

27

28

¡Baˇdasar arqayi errord tarowm mi tesilq erewac 9 in´: Es‘ Dani¯ls, aøajin tesilqic yetoy, Σlami erkrowm 2 gtnowoˇ ΩØæ aparanqowm ¯i, Owbaˇ geti mØt: Bar´racri 3 aœqers ew tesay, or, aha, mi xoy kar Owbaˇ geti dimac, ew nra eˇjiwrner˚ bar´r ¯in. m¯k˚ bar´r ¯r miwsic, ew ayn, or bar´r ¯r, yetoy ¯r dowrs galis: Tesnowm ¯i, or xoy˚ ogorowm 4 ¯r Æovi arewmowtqi, hiwsisi ew harawi d¯m, oœ mi gazan œ¯r karoˇ nra dimac kangnel, œkar m¯k˚, or Œrkow¯r nranic, na anowm ¯r ayn, inœ owzowm ¯r ew hzØranowm: Es hetewowm 5 ¯i ow mtaÆowm: Ew aha mi qØæ galis ¯r arewmowtqic erkri vrayov ew getnin œ¯r dipœowm. qØæ˚ own¯r mi eˇjiwr ir aœ–

9. 6–21 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

Dani¯l

1664

qeri mijew: Na hasaw eˇjiwrawor xoyin, orin es tesnowm ¯i Owbaˇi dimac, ew yar´akowec nra vray ir amboˇj ow– ßov: Es tesay nran, or hasaw minœew xoy˚: Na kataˇec, harowaÆec xoyin ew xortakec nra erkow eˇjiwrner˚, isk xoy˚ owß œown¯r nran dimadrelow: QØæ˚ xoyin getin gcec, otqi koxan arec nran, ew œkar m¯k˚, or xoyin azat¯r qØæic: QØæ˚ meÆap¯s hzØracaw, ew hzØranalis xortakow– ec nra meÆ eˇjiwr˚, ori takic œors ayl eˇjiwrner elan‘ owˇˇowaÆ d¯pi erknqi œors hoˇmer˚: Drancic m¯kic elaw mi hzØr eˇjiwr, aøawel hzØracaw d¯pi hiwsis, owß stacaw, bar´racaw minœew erknqi zØrow¸iwnner˚ ew erknqi zØrow– ¸ean ow astˇeri mi mas˚ netec erkri vray ew koxotec dranq aynqan ßamanak, minœew or zØravar˚ Œrki gerow– ¸iwn˚. nranov zohaberowmner˚ xangarowecin, ew aydp¯s eˇaw, ow da yajoˇowec nran. srbow¸iwn˚ xa¸arowec, meˇ– qer bardowecin zohaberowmneri vray, ew ardarow¸iwn˚ ve– racaw erkric. aydp¯s arec, ew da yajoˇowec nran: Es lseci mi srbic, or xØsowm ¯r. ew mi ayl sowrb, or xØsowm ¯r nra het, asac. ¡Minœew e?rb ayd tesilq˚ piti mnay. zohaberowmner˚ veracel en, meˇqer˚ awerner en gorÆel, ew srbow¸iwnn ow zØrow¸iwn˚ koxotowel¿: Ew asac nran. ¡Pi– ti mnay minœew erekoy ew minœew vaˇordean, minœew hazar erkow hariwr va¸sownow¸ Ør, apa piti srbanay srba– ran˚¿: ¡Ew erb es‘ Dani¯ls, tesilq˚ tesay ew Œor´owm ¯i xelamowt linel, aha im aøjew kangnec mi ban mardow tesqov, ew es Owbaˇ geti mijic mi mardow ´ayn lseci, or kanœec ew asac. ¡Gabri¯—l, bacatri—r nran ayd tesilq˚¿: Ew na ekaw kangnec aynteˇ, owr es ¯i kangnaÆ: Nra ga– low ßamanak es apæeci ew ˚nkay eresis vray: Na asac in´. ¡Imaci—r, mardo—w ordi, or tesilqd ßamanaki vax˘a– ni masin ¯¿: Ew minœ na xØsowm ¯r in´ het, yimaracay ew eresis vray getin ˚nkay: Na bønec in´, kangnecrec in´ otqeris vray ew asac in´. ¡Aha es coyc ktam qez, ¸¯ verjowm inœ ¯ linelow erkri vray, qani or takawin heøow ¯ vax˘an˚: Eˇjiwrawor ayn xoy˚, or tesnowm ¯ir, parsik– neri ew mareri ¸agaworn ¯. ew ayn qØæ˚ yoyneri ¸agaworn ¯, isk ayn meÆ eˇjiwr˚, or nra aœqeri mijew ¯r, noyn inqn a–

1665

Dani¯l

9. 22–10. 8

øajin ¸agaworn ¯: Erb na xortakowi, nra tak gtnowoˇ miws eˇjiwrner˚‘ œors ¸agaworner, k’elnen nra azgic, bayc oœ irenc owßov: Nranc ¸agaworow¸iwnic yetoy, erb irenc lrowmin hasnen nranc meˇqer˚, ßpirh eresov mi ¸agawor piti bar´ranay: Ays aøeˇÆowaÆ˚ xorhrdawor ¯, ew hzØr ¯ nra zØrow¸iwn˚: Na sqanœeli baner piti korÆani, ew da piti yajoˇowi ow katarowi, na piti oœnœacni hzØrnerin ew sowrb ßoˇovrdin. nran yajoˇowelow ¯ lÆi tak dnel owriæ– nerin, nengow¸iwn niw¸el ir ´eøqov, na piti meÆamtanay ir srtowm, nengow¸eamb piti apakani æaterin, æate– rin korsti piti matni ew ´oweri p¯s piti manri ir ´eø– qowm: Erekoyean ew aøawØtean tesilq˚, ori masin asow– ec, ˘æmarit ¯, ew dow knqi—r qo tesilq˚, orovhetew ayn æat Øreri hamar ¯¿: Ew es‘ Dani¯ls, nnjeci ew hiwandacay: A– pa elay ow arqowni gorÆ˚ katareci: Es zarmacaÆ ¯i ayd tesilqic, ew œkar m¯k˚, or ayn bacatr¯r¿:

22

23

24

25

26

27

¡Mareri serndic Aræawiri ordow‘ Darehi aøajin ta– 10 rowm, or ¸agaworec qaˇd¯acineri ¸agaworow¸ean m¯j, es‘ 2 Dani¯ls, xelamowt eˇay ayn tarineri ¸owagrow¸ean˚, erb Tiroj xØsq˚ hasaw Eremia margar¯in‘ Erowsaˇ¯mi awerman eظanasownerord tarowm: Es eress dar´ri d¯– 3 pi im T¯r AstowaÆ˚‘ xndrelow hamar aˇØ¸qnerov ow a– ˇaœanqnerov, pahecoˇow¸eamb ow qowr´ krelov. aˇØ¸eci 4 T¯r AstÆown, gohow¸iwn yaytneci ew asaci. ¡O—v T¯r As– towaÆ meÆ ew sqanœelagorÆ, or pahowm es qo sirelineri owxtn ow oˇormow¸iwn˚, oronq pahowm en qo patowiran– ner˚: Meˇq gorÆecinq, anØrinacanq, anirawow¸iwn a– 5 recinq, apstambecinq ew æeˇowecinq qo patowiranneric ew qo Ør¯nqneric, œlsecinq qo Æaøanerin‘ margar¯nerin, 6 oronq qo anownov xØsecin mer ¸agaworneri, mer iæxan– neri, mer hayreri ew erkri amboˇj ßoˇovrdi het: Qonn ¯, 7 T¯—r, ardarow¸iwn˚, ew mern ¯ amظn aysØr mer eresin, Yow– dayi erkri mardkanc, Erowsaˇ¯mi bnakiœneri ew Isray¯li bolor mer´aworneri ow heøaworneri amظ˚ amboˇj erkrowm, owr crecir nranc irenc anhnazandow¸ean hamar, qanzi nranq œhnazandowecin qez, T¯—r: Mern ¯ amظ˚ mer eresin, 8 mer ¸agaworneri, mer iæxanneri ew mer hayreri amظ˚,

10. 9–20 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Dani¯l

1666

qanzi meˇq gorÆecinq, isk mer T¯r AstÆownn ¯ g¸ow¸iw– n˚ ew neroˇamtow¸iwn˚, orovhetew apstambecinq Tiroj d¯m, œlsecinq mer T¯r AstÆow ´ayn˚‘ hetewelow hamar nra Ør¯nqnerin, or drec mer aøaj ir Æaøaneri‘ margar¯neri mijocov: Amboˇj Isray¯l˚ zanc aøaw qo Ør¯nqner˚ ew æe– ˇowec, or œlsi qo ´ayn˚, ew an¯Æq ow erdowm ¸aŒowecin mez vray, growaÆ qo Æaøayi‘ Movs¯si Ør¯nqowm, T¯—r, qani or meˇanœecinq nra d¯m: T¯r˚ hastatec ir xØsqer˚, or a– sel ¯r mer masin ew mer dataworneri masin, oronq datowm ¯in mez‘ berelov mez vray aynpisi meÆameÆ œariqner, or œen eˇel amboˇj erknqi tak, inœp¯s or eˇan Erowsaˇ¯mowm: Inœp¯s or growaÆ ¯ Movs¯si Ør¯nqowm, ayd bolor œariqne– r˚ ekan mez vray, isk menq œaˇaœecinq mer T¯r AstÆown‘ yet daønalow mer hayreri anirawow¸iwnneric ew xelamowt linelow qo amboˇj ˘æmartow¸ean˚: Mer T¯r AstowaÆ˚ ba– cec ir aœq˚ mer œariqneri vray ew dranq berec mez vray, orovhetew ardar ¯ mer T¯r AstowaÆ˚ ir ayn bolor gorÆe– ri m¯j, or arec mer hand¯p, qani or œlsecinq nra ´ayn˚: Ew ard, T¯—r AstowaÆ mer, or hzØr ´eøqov qo ßoˇovrdin hanecir Egiptacineri erkric ew qo anown˚ Œaøawore– cir, isk menq aysØr meˇq gorÆecinq ew anØrinacanq: T¯—r, ¸oˇ qo oˇj oˇormaÆow¸eamb ancni qo zayroy¸˚ ew vera– nay qo barkow¸iwn˚ qo qaˇaqi‘ Erowsaˇ¯mi ew qo sowrb le– ran vrayic, qanzi meˇanœecinq, ew mer hayreri anØri– now¸ean pat˘aøov Erowsaˇ¯m˚ ew qo amboˇj ßoˇovowrd˚ naxatinqi en¸arkowec bolori koˇmic, oronq gtnwowm en mer æowrj˚: Ard, T¯—r AstowaÆ mer, lsi—r qo Æaøayi aˇØ¸q– nern ow xndranqner˚ ew coyc towr qo eres˚‘ yanown qez, ayn srbarani m¯j, or awerowec: Xonarhecro—w, Astowa—Æ im, qo akanj˚ ew lsi—r in´. ba—c qo aœqer˚ ew te—s apa– kanow¸iwn˚ mer ew qo qaˇaqi, ori vray drowaÆ ¯ qo a– nown˚, orovhetew mer ardarow¸ean pat˘aøov œ¯, or gow¸ enq haycowm qeznic, ayl‘ qo anbaw g¸ow¸ean pat˘aøov, T¯—r: Lsi—r, T¯—r, neri—r, T¯—r, ownkndri—r, T¯—r, ew mi— yapaˇir‘ yanown qez, Astowa—Æ im, qanzi qo anownov ¯ koœwowm qo qa– ˇaq˚: ¿ ¡Ew minœ es xØsowm ¯i ow aˇØ¸owm, xostovanowm ¯i im meˇqer˚ ew Isray¯li ßoˇovrdi meˇqer˚ ew gow¸ ¯i hay–

1667

Dani¯l

10. 21–11. 5

cowm im T¯r AstÆowc sowrb leran hamar, minœ es xØsowm ¯i aˇØ¸qov, aha Gabri¯l˚, mi mard, orin tesel ¯i na– xord tesilqowm, ¸øaw ew mØtecaw in´‘ erekoyean zohabe– row¸ean ßamin, xelamowt dar´rec in´, xØsec in´ het ew asac. ¡Dani¯—l, ayßm ekay xelq sovorecnelow qez: Qo aˇØ¸qi skzbic mi patgam trowec, ew es ekay ayn yayt– nelow qez, qani or dow sireli mard es: Ard, mtaÆi—r ayd xØsqi masin ew mi—tqd pahir tesilq˚: M¯k eظanasown– eظneak ¯ sahmanowaÆ qo ßoˇovrdi ew sowrb qaˇaqi vray, orp¯szi verj gtnen meˇqer˚, awartowen anØr¯now¸iwnne– r˚, jnjowen anirawow¸iwnner˚, nerowen ambarætow¸iwnner˚, ew gay yawitenakan ardarow¸iwn˚, orp¯szi irakananay tesilqn ow margar¯ow¸iwn˚, ØÆowi Srbow¸iwn srboc˚, ew dow imanas ow xelamowt lines patasxan talow skzbic a– sowaÆ xØsqerin: Erowsaˇ¯mi æinowelowc minœew aøajin Ø– Æowm˚ kay eظ˚ eظneak ew va¸sownerkow eظneak, orp¯s– zi veraæinowen hraparaknern ow parispner˚ ew norogow– en ßamanakner˚: Va¸sownerkow eظneakic yetoy k˚ ve– ranay ØÆowm˚, ardarow¸iwn œi lini nra m¯j, ew qaˇaqn ow srbaran˚ k’apakanowen ayn aøajnordov hander´, or pi– ti gay, ew dranq piti jnjowen heˇeˇov. minœew paterazmi vax˘an˚ na piti hastati apakanow¸iwn˚ ew zØracni æateri owxt˚: M¯k ew k¯s eظneakowm piti dadarecni seˇannern ow zohaberow¸iwnner˚. apakanow¸iwn˚ piti hascni minœew verjin Æayr˚, minœew or vax˘an ew tagnap beri ayd apakanow¸ean ew zØracni æateri owxt˚: M¯k ew k¯s eظneakowm piti veranan zohern ow ˚nÆaner˚, awe– raÆow¸ean pˇÆow¸iwn˚ piti mnay ta˘ari vray, ow minœew ßamanaki vax˘an˚ verj piti trowi awerowaÆin¿:

21

22 23

24

25

26

27

Parsic Kiwros arqayi errord tarowm patgam yayt– 11 nowec Dani¯lin, or˚ koœwowm ¯r Baˇdasar: Πæmarit ¯ pat– gam˚. meÆ owß ew han˘ar trowec nran tesilqowm: ¡Ayd 2 Ørerin es‘ Dani¯ls, ereq æaba¸ sowgi m¯j ¯i: Law hac œke– 3 ray, mis ew gini œmtaw im beran˚, iwˇov œØÆoweci, minœew or verjacan ereq æaba¸ner˚: Aøajin amsi qsanœors– 4 erord Ør˚ es kangnaÆ ¯i Tigris, ayn ¯‘ Dkla¸ meÆ ge– ti aŒin: Bar´racri aœqers, ew aha Œaøaheˇ hagnow– 5

11. 6–20 6

7

8

9 10

11

12

13

14

15 16

17

18 19

20

Dani¯l

1668

aÆ mi mard‘ m¯jqin OŒazi oskowc mi gØti kapaÆ. nra marmin˚ Æovagoyn ¯r, nra d¯mq˚ Œaylaki tesq own¯r, nra aœqer˚ kraki ˘aøagay¸neri p¯s ¯in, nra bazowknern ow zister˚ Œaylown pˇn´i tesq own¯in, ew nra xØsakcow¸ean ´ayn˚ karÆes zØrqi ´ayn lin¯r: Miayn es‘ Dani¯ls tesay tesilq˚. in´ het eˇoˇ mardik œtesan tesilq˚, ayl meÆ ah tirec nranc, ew nranq zarhowraÆ Œaxan: Es menak mnaci ew tesay ayd meÆ tesilq˚, bayc im m¯j ¯l owß œmnac, vayelœow¸iwns apakanow¸iwn dar´aw, ew owßs œveragtay: Es lseci nra xØsqeri ´ayn˚ ew erb lsowm ¯i nra xØsqer˚, qaracel mnacel ¯i‘ d¯mqs getin xonarhaÆ: Ew aha na, ´eøq˚ ´gelov d¯pi in´, kangnecrec in´ Ænkneris ew ´eøqis ¸a¸eri vray ew asac in´. ¡Dani¯—l, a—yr sireli, haskaci—r xØsqers, or piti asem qez ew mna— qo teˇowm, orovhe– tew ayßm es owˇarkowaÆ em qez mØt¿: Erb na ays banern ¯r asowm in´, es doˇalov otqi elay: Na asac in´. ¡Mi— vaxecir, Dani¯—l, orovhetew ayn Ørowanic, or dow sirtd bacecir‘ xelamowt linelow ew viætd yaytnelow qo AstÆow a– øaj, qo xØsqer˚ lseli dar´an, ew es ekay qo xØsqeri pat– ˘aøov: Parsic ¸agaworow¸ean mi iæxan hakaøakwowm ¯r in´ qsanm¯k Ør, ew aha Miqay¯l˚‘ awag iæxanneric m¯k˚, ekaw Øgnelow in´. ¸oˇeci nran aynteˇ parsic ¸agaworow– ¸ean iæxani het ew ekay qez haskacnelow, ¸¯ verjin Ø– rerin inœ d¯pqer piti patahen qo ßoˇovrdin, orovhetew tesilqd galiq Øreri hamar ¯¿: Ew erb na aysp¯s xØsowm ¯r in´ het, getin ˚nkay im eresi vray ew qaracel ¯i: Ew aha na, inœp¯s mardow ordi, mØtenowm ¯r im ær¸ownqnerin. es baceci berans, xØseci ow asaci ayn mardown, or im di– macn ¯r. ¡T¯—r, erb dow erewacir in´, aˇiqners galarowecin, owß œkar m¯js. ew inœp¯?s karoˇ ¯ qo Æaøan, t¯—r, xØsel im Tiroj het: Es aylews zØrow¸iwn œownem, ew æownœ œmnac im m¯j¿: Na ¯l aweli mØtecaw in´ mardow tesqov, zØracrec in´ ew asac. ¡Mi vaxecir, a—yr sireli, xaˇaˇow¸i—wn qez, zØra– ci—r ew qa—j eˇir¿: Erb na xØsowm ¯r in´ het, es zØracay ew asaci. ¡Φoˇ xØsi t¯r˚, qani or dow zØracrir in´¿: Na asac. ¡Gite?s ¸¯ inœow ekay qez mØt. ayßm veradaønowm em paterazmelow parsic iæxani d¯m. es gnowm ¯i, isk yownac

1669

Dani¯l

11. 21–12. 12

iæxan˚ galis ¯r: Bayc es k˚ yaytnem qez, ¸¯ inœ ¯ growaÆ ˘æmarit grqerowm. ew nranc d¯m oœ mi ayl Øgnakan œownem, baci ´er Miqay¯l iæxanic¿:

21

¡Es Kiwrosi aøajin isk tarowm amowr ¯i ew owßeˇ: 12 Ayßm es qez k˚ yaytnem ˘æmartow¸iwn˚: Aha ereq ¸a– 2 gaworner piti bar´ranan Parsic erkrowm, ew œorrord˚ ir harstow¸eamb boloric aweli meÆ piti lini. na ir harstow¸eamb hzØranalowc yetoy piti yar´akowi yownac ¸agaworow¸ean vray: HzØr mi ¸agawor piti bar´ra– 3 nay, piti tiri æat t¯row¸iwnneri ew piti ani, inœ or kamenay. ew erb bar´ranay, nra ¸agaworow¸iwn˚ piti 4 Œærowi, baßanowi ow trowi erknqi œors hoˇmerin: Ew da oœ ˚st nra vax˘ani, oœ ir t¯row¸ean pat˘aøov, orin tirowm ¯r, qani or piti xlowi nra ¸agaworow¸iwn˚, isk owriænerin˚ piti mnay irenc: Ew piti zØranay Hara– 5 wi ¸agawor˚, iæxanneric m¯k˚ piti hzØranay nranic a– weli ew tiri aweli meÆ t¯row¸ean: Tariner yetoy nranq 6 piti mer´enan mimeanc: Harawi ¸agawori dowstr˚ pi– ti gay Hiwsisi ¸agawori mØt‘ nra het daæinq knqelow, bayc œi pahpanowelow nra bazki zØrow¸iwn˚, nra serown– d˚ œi mnalow, ew inqn ow iren beroˇner˚, naew ayn Øriordn ow na, or xnamowm ¯r nran ayd ßamanak, mahowan piti matnowen: Nra armati ˚n´iwˇic piti bar´ranay m¯k˚, 7 na owß piti stanay, piti mtni Hiwsisi ¸agaworow¸e– an hastatow¸ean m¯j, piti gorÆi nranc d¯m ew piti zØranay: Na piti korÆani nranc astowaÆner˚ irenc 8 ´owlaÆoy kowøqerov hander´, ew nranc amboˇj spasq˚‘ os– keay ew arÆa¸eay, awar aønelov piti beri Egiptos. ew inqn aøawel hastatown piti lini, qan Hiwsisi ¸agawo– r˚, piti mtni Harawi ¸agaworow¸ean m¯j ew aynteˇic 9 noric piti veradaønay ir erkir˚: Nra ordiner˚ zØr– 10 qi meÆ bazmow¸iwn piti hawaqen. nrancic m¯k˚ heˇeˇi nman piti yar´akowi, ancni ew minœew nra amroc˚ piti æarownaki paterazmel: Ew Harawi ¸agawor˚ piti ga– 11 zananay, piti elni ow paterazm tay Hiwsisi ¸agawori d¯m. sa meÆ zØrq piti gowmari, bayc zØrq˚ piti yan´nowi hakaøakordin: Harawi ¸agawor˚ piti grawi ayd baz– 12

12. 13–25

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22

23

24

25

Dani¯l

1670

mow¸iwn˚, na piti goøozanay ir srtowm, æaterin piti korÆani, bayc œi yaˇ¸elow: Hiwsisi ¸agawor˚ piti ve– radaønay, aweli zØrq piti beri, qan aøajin angam, ew oroæ ßamanak anc piti gay mtni meÆ zØrqov ew bazowm ow– necowaÆqov: Ayd ßamanak æater˚ piti yar´akowen ha– rawi ¸agawori vray: Qo ßoˇovrdi mnaceal ordiner˚ otqi piti elnen‘ hastatelow tesilq˚, bayc piti tkaranan: Harawi ¸agawor˚ piti mtni, hoˇapatn¯æ piti bar´– racni ew piti grawi amowr qaˇaqner, bayc harawi ¸a– gawori bazowkner˚ œen dimanalow. nra ˚ntrealner˚ piti apstamben, ew na owß œi ownenalow dimadrelow nranc. ew na, ov k˚ mtni nra mØt, k˚ katari nra kamq˚, ew oœ m¯k˚ œi lini, or kangni nra d¯m: Na piti mnay Sabimi erkrowm, ew erkir˚ piti taøapi nra ´eøqic: Na piti mtadrowi ir owßov mtnelow nra amboˇj ¸agaworow¸ean m¯j ew ibr ¸¯ owˇiˇ mtqov piti ani am¯n inœ nra het: Erkirn awere– low ditaworow¸eamb ir kananc dowstr˚ piti tay nran, bayc ayd xardawanq˚ œi yajoˇowelow nran. Na ir eres˚ piti dar´ni d¯pi kˇziner˚, piti grawi æater˚ ew piti ayri ayn iæxannerin, oronq naxatecin nranc bnakiœne– rin, ew nranc naxatinq˚ piti veradar´ni h¯nc irenc: Na zØrow¸eamb piti veradaønay ir erkir˚, piti tka– ranay, ˚nkni, ew hetq œi mnalow nrancic: Nra armatic ¸agaworow¸ean townk piti bar´ranay ew bønow¸eamb pi– ti vercni ¸agaworakan Œaøq˚, bayc ayd Ørerin na piti xortakowi. na o—œ ir an´ov ew o—œ paterazmov œi mnalow ir dirqi vray, qani or arhamarhowec: Nran ¸agawora– kan Œaøqi œarßanacrin, oœ ¯l yajoˇow¸iwn ekaw nran. na tarowec ¸agaworakan gay¸akˇow¸iwnnerov: Ayn bazowk– ner˚, oronq piti yar´akowen, piti xortakowen nra ere– sic: Piti xortakowi naew owxti aøajnord˚. na nengow– ¸iwn piti ani ir daænakicneri d¯m, piti elni ew yaˇ¸i nranc qiœ mardkancov, yajoˇow¸eamb æat erkrner pi– ti grawi ew ani ayn, inœ œarecin nra hayrer˚, oœ ¯l nra hayreri hayrer˚. awar˚, koˇopowt˚ ew ownecowaÆq˚ piti baæxi nranc ew egiptacineri masin ¯l piti mtaÆi, min– œew ßamanak˚ gay, piti zar¸ni nra zØrow¸iwn˚, ew nra

1671

Dani¯l

12. 26–38

sirt˚ lcowi meÆ owßov Harawi ¸agaworow¸ean d¯m: Harawi ¸agawor˚ paterazmi piti elni meÆ ew æat hzØr zØr– qov ew œi karoˇanalow dimadrel, orovhetew nra d¯m daw piti niw¸en. piti owten inœ or nran ¯ patkanowm, pi– ti xortaken nran, nra zØrq˚ piti ayren, ew æat vi– raworner piti ˚nknen: Erkow ¸agaworneri srterowm ¯l mnalow ¯ œarow¸iwn˚, noyn seˇani æowrj˚ nranq sowt piti xØsen, bayc ayd œi yajoˇowelow, orovhetew deø ßamanaki vax˘an˚ hasaÆ œ¯: Na piti veradaønay ir erkir˚ meÆ harstow¸eamb‘ ¸ænamacaÆ srtov sowrb owxti d¯m. aydp¯s piti ani ew veradaønay ir erkir˚: Piti veradaønay ßamanakin, piti gay Harawi d¯m, bayc verjins aøajini nman œi linelow: Nra zØrqi m¯j piti mtnen kitacine– ri banakner˚, ew na piti ¸owlanay ow piti veradaønay‘ barkow¸eamb lcowaÆ sowrb owxti d¯m. aydp¯s piti ani ew veradaønay ow noric piti zØrq gowmari nranc d¯m, o– ronq lqecin sowrb owxt˚: Serowndner piti elnen, piti bar´ranan nranic, bønow¸eamb piti pˇÆen srbaran˚, piti veracnen amenØreay zohaberow¸iwnner˚, pˇÆow¸e– amb piti apakanen ayn, ew owxti ayd apakaniœner˚ gay¸akˇow¸iwn piti beren irenc vray: Bayc ßoˇovowrd˚, or ˘anaœowm ¯ ir AstÆown, piti zØranay ew owxt˚ kata– ri. ew ßoˇovrdi xohown mardik æaterin xelamowt piti dar´nen, ¸¯ew nranq miaøßamanak piti tkaranan srov ow hrov, gerow¸eamb ew yaŒætakow¸eamb: Ew erb nranq tkaranan, Œoqr-inœ Øgnow¸iwn piti gtnen, æater˚ piti mianan nranc irenc gay¸akˇow¸iwnnerov: Xohown mard– kancic omanq piti tkaranan nranc Œor´elow ew ˚ntrelow hamar, ew yaytnelow nranc, or aydp¯s piti lini minœew ßa– manaki vax˘an˚, orovhetew takawin ßamanak kay: Φa– gawor˚ piti ani, inœ or kamenowm ¯, piti bar´ranay ew meÆamtanay bolor astowaÆneri nkatmamb, ambartawan baner piti barbaøi astowaÆneri AstÆow masin, ew da piti yajoˇowi nran, minœew or ancni ir barkow¸iwn˚, qani or piti gay barkow¸ean verj˚: Na piti mtaÆi irenc hayreri astowaÆneri masin, kananc cankanalow masin, œi mtaÆelow ayl astowaÆneri masin: Na piti meÆamta–

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

12. 39–13. 6

39

40

41

42

43

44

45

13

2

3

4

5

6

Dani¯l

1672

nay bolori nkatmamb, piti Œaøawori hzØr astÆown ir gtnowaÆ teˇowm ew a—yn AstÆown, orin œ˘anaœecin ir hay– rer˚. piti Œaøawori nran oskov, arÆa¸ov, ¸ankar߯q ew geˇecik goharnerov: Na piti mnay Œaxstakanne– ri amrocnerowm‘ Øtar astÆow het, piti awelacni nra Œaøq˚, æaterin piti hnazandecni nran ew erkir˚ piti baßani ibrew pargew: Ew erb ßamanaki vax˘an˚ gay, na piti køowi Harawi ¸agawori d¯m: Hiwsisi ¸agawor˚ kaøqerov, heÆealnerov ow bazowm nawerov zØrq piti ha– waqi nra d¯m, piti mtni nra erkir˚, piti korÆani ayn, ancni ew mtni Sabayim erkir˚, ew æater˚ piti tkara– nan: Sranq en aha, or piti Œrkowen nra ´eøqic. Edom˚, Movab˚ ew amonacineri iæxanow¸iwn˚: Na ir ´eøq˚ piti erkari d¯pi erkir˚, ew Egiptacineri erkir˚ œi Œrkowelow: Na piti tiri gaˇtni gan´aranneri oskown ew arÆa¸in, egiptacineri, libiacineri ew e¸ovpacineri amrocne– rowm pahowaÆ amboˇj ¸ankar߯q akneˇ¯nin: Bayc yetoy arewelqic ekoˇ lowrern ow tagnapner˚ piti ætapecnen nran, ew na hiwsisic piti aræawi meÆ barkow¸eamb spa– nelow æaterin: Na ir vran˚ piti xŒi EŒadnonowm, Æo– veri ew Saba sowrb leran mijew, piti aræawi d¯pi nra mi koˇm˚, ew oœ oq œi linelow, or Œrki nran¿: ¡Ayn ßamanak piti elni Miqay¯l meÆ iæxan˚, or qo ßo– ˇovrdi ordineri glxaworn ¯: Piti lini neˇow¸ean ßama– nak, neˇow¸iwn, orpisin œi eˇel ayn Øric, erb ßoˇovowrdn aøajacaw erkri vray: Ew ayn ßamanak piti Œrkowi qo ßoˇovowrd˚, inœp¯s or ays bolori masin growaÆ ¯ grqe– rowm: Erkrowm, hoˇi m¯j nnjaÆneric æater˚ yarow¸iwn pi– ti aønen, omanq yawitenakan keanqi hamar, ew omanq yawitenakan naxatinqi ow amظi hamar: Imastown mardik piti ˘aøagen ibrew erknakamari lowsatowner, isk ardarneric æater˚ aøawel ews‘ ibrew yawitenakan astˇer: Ew dow, Dani¯—l, gaˇtni— pahir ayd xØsqer˚ ew knqi—r ayd girq˚ minœew ßamanaki vax˘an˚, minœew æatern owsanen, ew æatanay imastow¸iwn˚¿: ¡Es‘ Dani¯ls, te– say, or aha erkow hogi kangnaÆ ¯in geti ays ew ayn koˇm˚, nrancic m¯kn asac ayn mardown, or spitak ktawic zgest

1673

Dani¯l

13. 7–14. 8

¯r hagel ew geteri jreri vray ¯r kangnaÆ. ¡E?rb ¯ line– low ayd zarmanahraæ baneri vax˘an˚, or dow asacir¿: Es lseci ayn mardowc, or ktawic zgest ¯r hagel ew kang– naÆ ¯r geti jreri vray. na bar´racrec ir aj ow ´ax ´eøqer˚ d¯pi erkinq, erdowec yawitean kendani Astow– Æov, ¸¯ ßamanakin, ßamanaknerowm ew ßamanaki k¯sin k’imanan ays bolor˚, erb liovin spaøowi sowrb ßoˇovrdi ´eøqi zØrow¸iwn˚: Es lseci, bayc œhaskacay ew asaci. ¡T¯—r, i?nœ ¯ dranc vax˘an˚¿: Na asac. ¡Gna—, Dani– ¯—l, qani or ŒakowaÆ ew knqowaÆ en xØsqers minœew ßama– naki vax˘an˚: Ωater˚ piti ˚ntrowen, spitakanan, Œor´owen ew maqrowen, anØr¯nner˚ piti anØr¯now¸iwn a– nen, ambariætner˚ xelqi œpiti gan, bayc imastownner˚ piti haskanan ßamanaki ya˘axaki ŒoŒoxman ænor– hiw: AweraÆow¸ean pˇÆow¸iwn˚ piti tewi hazar erkow ha– riwr eresownhing Ør. erani nran, ov k˚ hamberi ew k˚ hasni hazar ereq hariwr eresownhingerord Ørowan: Isk dow ari hangstaci—r, orovhetew takawin Ører ow ßamer kan minœew vax˘ani katarowm˚. dow k˚ hangœes ew ver k˚ kenas qo ßamanakin, Øreri verjowm¿:

7

8 9

10

11

12 13

Astiag¯s ¸agawor˚ yajordec ir hayrerin, ew parsic 14 Kiwros ¸agawor˚ aøaw nra ¸agaworow¸iwn˚: Dani¯l˚ ¸a– 2 gawori keanqi ˚nkern ¯r ew aweli Œaøq ¯r vayelowm, qan nra bolor barekamner˚: Babelaciner˚ B¯l anownov mi 3 kowøq own¯in, ew Ørakan nran baßin ¯r ˚nknowm tasner– kow ardow ˚ntir aliwr, qaøasown oœxar ew vec mar gini: Φagawor˚ paætowm ¯r nran ew miæt gnowm ow erkrpagowm 4 ¯r nran: Bayc Dani¯l˚ ir AstÆown ¯r erkrpagowm: Φaga– worn asac nran. ¡Dow inœo?w œes erkrpagowm B¯lin¿: Da– 5 ni¯ln asac. ¡Orovhetew ´eøakert kowøqer œem paætowm, ayl‘ kendani AstÆown, erknqi ew erkri Ararœin, or iæxa– now¸iwn owni bolor marmnawor ¯akneri vray¿: Φagaworn 6 asac nran. ¡Isk B¯l˚ qez kendani AstowaÆ œi? ¸wowm, œe?s tesnowm, ¸¯ am¯n Ør orqan ¯ owtowm ew xmowm¿: Dani¯ln 7 asac ÆiÆaˇelov. ¡Mi— xabowir, arqa—y, orovhetew na ner– sic kawic ¯ ew drsic pˇn´ic. na erbeq o—œ kerel ¯, o—œ ¯l xmel¿: Ew ¸agawor˚ barkanalov‘ kanœec nra qrmerin ew 8

14. 9–24

9

10

11

12

13

14

15

16 17 18

19

20

21

22 23

24

Dani¯l

1674

asac nranc. ¡E¸¯ œas¯q in´, ¸¯ ov ¯ owtowm ays seˇani ow– teliqner˚, mahov k˚ meøn¯q, isk e¸¯ apacowc¯q, ¸¯ B¯ln ¯ owtowm ayd bolor˚, apa k˚ meøni Dani¯l˚, qani or na hayhoyec B¯lin¿: Dani¯ln asac ¸agaworin. ¡Φoˇ lini ˚st qo asaÆi¿: B¯li qrmer˚ eظanasown hogi ¯in‘ œhaæowaÆ kananc ew manowknerin: Φagawor˚ Dani¯li het ekaw B¯li køatown˚: B¯li qrmern asacin. ¡Ahawasik menq dowrs enq galis. isk dow, arqa—y, nra aøaj di—r ayd kerakowrner˚ ew ayd ginin. xaøn k˚ dnes. Œaki—r dønern ow knqi—r qo ma– taniov: Ew erb aøawØtean gas, e¸¯ ayd bolor˚ kerowaÆ œlini B¯li koˇmic, menq k˚ meønenq, isk e¸¯ oœ‘ Dani¯l˚, or sowt xØsec mer masin¿: Nranq vstah ¯in, qani or se– ˇani tak gaˇtni mowtq ¯in æinel ew miæt nranov mtnowm ew owtowm ¯in kerakowrner˚: Ew erb nranq dowrs elan, ¸a– gawor˚ kerakowrner˚ drec B¯li aøaj: Dani¯l˚ hramayec ir spasaworin, moxir berin ew canecin amboˇj mehea– nowm miayn ¸agawori nerkayow¸eamb ew dowrs galov‘ Œake– cin dowø˚, knqecin ¸agawori mataniov ew gnacin: Qrme– r˚, irenc sovorow¸ean hama´ayn, giæer˚ ners mtan irenc kanancov ew erexanerov, keran am¯n inœ, xmecin ew oœinœ œ¸oˇecin: Φagawor˚ aøawØt kanowx ekaw Dani¯li het ew asac. ¡Kniqnern anxa?xt en, Dani¯—l¿: Dani¯ln asac. ¡Anxaxt en, arqa—y¿: Ew erb døner˚ bacecin, ¸agawo– r˚ nayec seˇanin, bar´ra´ayn goœec ew asac. ¡MeÆ es, o—v B¯l, ew oœ mi nengow¸iwn œkay qo m¯j¿: Dani¯l˚ ÆiÆa– ˇec, bønec ¸agaworin, or ners œmtni, ew asac. ¡La—w nayir ayd yatakin ew te—s o?wm hetqern en dranq¿: Φagaworn asac. ¡Tesnowm em tˇamardkanc, kananc ew manowkne– ri hetqer¿: Ayn ßamanak ¸agawor˚, barkanalov, bønec qrmerin, nranc kananc ew ordinerin. nran coyc towecin gaˇtni dowø˚, orov mtnowm ¯in ew owtowm spaøowm seˇa– n˚: Φagawor˚ kotorec nranc, isk B¯lin yan´nec Dani¯li ´eøq˚, or˚ korÆanec nran ew nra mehean˚: Kar naew mi meÆ viæap, ew babelaciner˚ paætowm ¯in nran: Φagaworn asac Dani¯lin. ¡Mi?¸¯ dra masin ¯l k’ases, ¸¯ pˇn´ic ¯. aha da kendani ¯, owtowm ¯ ew xmowm, ew œes karoˇ asel, ¸¯ da kendani AstowaÆ œ¯: Ard, ari erkrpagi—r dran¿:

1675

Dani¯l

14. 25–42

Dani¯ln asac nran. ¡Es im T¯r AstÆown em erkrpagowm, orovhetew na ¯ kendani AstowaÆ˚, bayc dow, arqa—y, ira– wo—wnq towr in´, ew es aøanc sri ow gawazani k˚ spanem ayd viæapin¿: Φagaworn asac. ¡Φoyl em talis qez¿: Da– ni¯l˚ vercrec iwˇ, ´iw¸, ˘arp ew maz, eŒec miasin, gnder æinec ew gcec viæapi beran˚: Erb viæap˚ keraw‘ pay– ¸ec: Dani¯ln asac. ¡Tes¯—q, ¸¯ o?wm ¯q paætowm¿: Ew erb babelaciner˚ lsecin ayd, æat barkacan, ekan hawaqowe– cin ¸agawori mØt ew asacin. ¡Φagawor˚ hreay ¯ dar´el, korÆanec B¯lin, spanec viæapin, kotorec qrmerin¿: Ew erb nranq ekan, asacin ¸agaworin. ¡Dani¯lin mer ´e—øq˚ towr, apa ¸¯ oœ k˚ spanenq qez ew qo tohm˚¿: Erb ¸a– gawor˚ tesaw, ¸¯ æat en tagnapecnowm iren, stipowaÆ Dani¯lin towec nranc ´eøq˚: Ew nranq nran netecin a– øiwÆneri Œos˚. Dani¯ln aynteˇ mnac vec Ør: ffiosi m¯j eظ˚ aøiwÆner kayin: Am¯n Ør nranc erkow mard ew erkow anasown ¯in talis owtelow, bayc ayd Ør˚ nranc aøjew oœinœ œgcecin, orp¯szi aøiwÆnern anmijap¯s owten Dani¯lin: Hr¯astanowm kar Ambakowm anownov mi margar¯. sa ¸an eŒec, hac brdec kerakowri m¯j ew hand ¯r gnowm‘ ir mæak– nerin tanelow: Tiroj hreætakn asac Ambakowmin. ¡Ayd ˘aæ˚ or dow ownes, ta—r Babelon‘ Dani¯lin, or˚ aøiwÆneri Œosi m¯j ¯¿: Ambakowmn asac. ¡T¯—r, es Babelon˚ œem tesel ew œgitem, ¸¯ o—wr ¯ Œos˚¿: Hreætak˚ ´eøq˚ gcec nra ga– ga¸in, bønec nra glxi mazeric ew ir hogow amboˇj owßov nran taraw Babelon, drec Œosi vray: Ambakowmn aˇa– ˇakec ew asac. ¡Dani¯—l, Dani¯—l, ari vercro—w ayd ˘aæ˚, or AstowaÆ owˇarkec qez hamar¿: Dani¯ln asac. ¡Yiæeci—r in´, Astowa—Æ, ew amظov œ¸oˇecir qo sirelinerin¿: Da– ni¯l˚ ver kacaw ew keraw: Ew AstÆow hreætak˚ noyn ßamin Ambakowmin noric taraw ir teˇ˚: Φagawor˚ eظnerord Ør˚ ekaw oˇbalow Dani¯li vray. ew erb ekaw Œosi bera– ni mØt, nayec ew tesaw, or Dani¯l˚ nstaÆ ¯r. aˇaˇakec bar´r ´aynov ew asac. ¡MeÆ es, Dani¯li T¯—r AstowaÆ, ew œkay ayl astowaÆ qezanic baci¿: Na Dani¯lin dowrs hanec, isk vnasararnerin, or owzecel ¯in korsti matnel nran, netecin Œosi m¯j, ew iskoyn nranq pataøotowecin

25 26

27

28

29

30

31 32

33

34

35 36

37

38 39

40

41 42

Dani¯l

¸agawori aøaj:

1676

Ezeki¯l G

Bowzii ordi Ezeki¯l qahanayi tesilq˚, or na tesaw 1 qaˇd¯acineri erkrowm, Qobar geti aŒin: Eresownerord 2 tarowm, œorrord amsin, amsoway hingerord Ør˚, es Qobar geti aŒin ger arowaÆneri m¯j ¯i: Erkinq˚ bacowec, ew es AstÆown tesay mi tesilqi m¯j: Amsoway hingerord Ørn 3 ¯r. da Yovakim arqayi gerow¸ean hingerord tarin ¯r: AstowaÆ xØsec Bowzii ordow‘ Ezeki¯l qahanayi het, qaˇ– 4 d¯acineri erkrowm, Qobar geti aŒin: Ew aynteˇ Tiroj 5 ´eøq˚ hangœec in´ vray, ow tesay, or aha hiwsisic mi hoˇm bar´racaÆ galis ¯r, mi meÆ amp ¯l‘ nra het: Ωowrj˚ loys ¯r, oric howr ¯r Œaylatakowm: Nra m¯j ¸ankar߯q qareri tesq˚ kar, mijic‘ ˘aøagay¸ner: Dra m¯j œors kenda– 6 ni ¯akneri kerparanqner kayin: Ew ays ¯r dranc tesq˚. dranq mardow kerparanq own¯in: Am¯n m¯k˚ œors d¯mq ow– 7 n¯r, am¯n m¯k˚‘ œors ¸ew: Nranc azdrern owˇiˇ ¯in, ot– 8 qer˚‘ ¸ewawor. k˘ˇakner˚ nman ¯in hor¸eri k˘ˇakneri, ew drancic kayÆer ¯in ¸aŒwowm, inœp¯s pˇn´i Œaylata– kowmneric: Nranc ¸ewern aragaæarß ¯in: Nranc ¸eweri 9 tak, œors koˇmerowm, mardkayin ´eøqer kayin: Nranc e– resner˚ œorsn ¯in: fforsi ¸ewern ¯l kcowaÆ ¯in mimeanc: Gnalis eresner˚ yet ¯in dar´nowm. iwraqanœiwrn ir d¯m– 10 qi owˇˇow¸eamb ¯r ˚n¸anowm: Nranc œorsi ¯l d¯mqi tesq˚ 11 ajic mardow ew aøiwÆi kerparanq own¯r, isk ´axic‘ e– zan ew arÆowi kerparanq. ays ¯r nranc tesq˚: Nranc 12 œorsi ¸ewer˚ taraÆowaÆ ¯in verewic. iwraqanœiwr erkowsn irar ¯in kcowaÆ ow verewic zoyg-zoyg ÆaÆkowm ¯in nranc marminner˚: Ew iwraqanœiwrn ir d¯mqi owˇˇow¸eamb ¯r ˚n– 13 ¸anowm. d¯pi o—r koˇm˚ or hoˇm˚ Œœowm ¯r‘ nranq ayn koˇmn ¯in gnowm ew ˚n¸analis yet æowø œ¯in galis: Kendani ¯ak– 14 neri m¯j borboqowaÆ hri p¯s mi patker kar, ases æar– ßowoˇ lapterneri patker lin¯r. kraki loys kar, ew ayn krakic Œaylatakowmner ¯in sŒøwowm: Ew kendani ¯ak– 15 nern arag ¯in ˚n¸anowm ow ¸e¸ew pttwowm ¯in, aregaki p¯s: Ew aha erkri vray, œors kendani ¯akneri yetewic 16

1. 17–2. 1

17

18

19 20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

2

Ezeki¯l

1678

mi aniw ¯i tesnowm. aniwneri kerparanqn ow dranc ka– øowcowaÆq˚ oskeqari tesqn own¯in: Φ¯— œorsi tesq˚, ¸¯— nranc patkern ow kaøowcowaÆq˚ aynp¯s ¯in, or karÆes ¸¯ anowi m¯j aniw ¯r pttwowm: Nranq irenc d¯mqeri œors owˇˇow¸eamb ¯l ˚n¸anowm ¯in ow yet æowø œ¯in galis: Bar´r ¯in: Nayowm ¯i nranc ow tesnowm, or nranc ¸ikownqne– r˚, œors koˇmerowm ¯l, liqn ¯in aœqerov: Kendani ¯aknern ˚n¸analis‘ aniwnern ¯l nranc het ¯in gnowm, isk erb erk– ric bar´ranowm ¯in, aniwnern ¯l ¯in bar´ranowm: D¯pi o—r koˇm˚ or gnowm ¯in ampn ow hoˇm˚‘ kendani ¯aknern ¯l ¯in ˚n¸anowm, ew aniwner˚ nranc het bar´ranowm ¯in, orov– hetew ayn aniwneri m¯j kendani ogi kar: Erb nranq ˚n– ¸anowm ¯in, aniwnern ¯l ¯in gnowm, kangnelis kang aønowm, erb erkric nranq bar´ranowm ¯in, aniwnern ¯l ¯in nranc het bar´ranowm, orovhetew ayn aniwneri m¯j kendani o– gi kar: Ew kendani ¯akneri glxaverewowm erknakamari nman mi ban kar, or biwreˇi tesq own¯r ow verewic tara– Æwowm ¯r nranc ¸eweri vray: Isk erknakamari nerqewowm nranc ¸ewer˚ parzowaÆ sawaønowm ¯in irar het. iwra– qanœiwr˚ erkowakan ¸ew, or ÆaÆkowm ¯r irenc marminner˚: Erb nranq sawaønowm ¯in, lsowm ¯i nranc ¸eweri ´ayn˚, inœ– p¯s yord jreri ´ayn, inœp¯s Saday AstÆow ´ayn˚: Isk erb æarßwowm ¯in, lswowm ¯r nranc xØsq˚, inœp¯s banaki ´ay– n˚: Erb nranq kang ¯in aønowm, ¸ewern ¯l dadar ¯in aø– nowm: Ew aha, erb nranq kang ¯in aønowm ow irenc ¸ewer˚ bar´racnowm, nranc glxaverewi erknakamaric mi ´ayn ¯r lswowm: Nranc glxaverewi erknakamaric ¯—l aweli ver kar gahi p¯s mi ban, or æaŒiwˇay aki ¯r nmanwowm, isk ga– hi vray‘ mardow kerparanqov mi ban: Ayd kerparanqi m¯j bazmagoyn aki p¯s mi patker ¯i tesnowm, nranic aweli nerqew‘ æowrjanaki kraki patker, m¯jqic ver‘ a– regaki nmanow¸eamb, isk m¯jqic nerqew‘ kraki: Ew loys˚, or nra æowrj˚ bolorak ¯r kazmel, own¯r ÆiaÆani tesq, or an´rewayin Ørerin amperi m¯j ¯ ´gwowm: Ew aysp¯s nra æowrj˚ loysi ahagin mi tesilq kar: Ays tesilq˚ nman ¯r Tiroj Œaøqin: Erb ayn tesay‘ e– ress i vayr ˚nkay ew lseci mi ´ayn, or xØsowm ¯r in´ het ow

1679

Ezeki¯l

2. 2–3. 7

asowm. ¡Mardo—w ordi, otqi— kangnir, xØselow em hetd¿: Ew Hogin ekaw vras, bar´racrec in´ ow kangnecrec otqeris vray: Ow lsowm ¯i, or na xØsowm ¯r hets ow asowm. ¡Mardo—w ordi, es qez owˇarkelow em ayd daønacowciœ Isray¯li town˚. nranq irenq ew nranc hayrer˚ daønacrel en in´, anar– gel en in´ minœew aysØr: Owm mØt or es qez owˇarkowm em‘ pnderes ow xstasirt ordiner en. k’ases nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚¿: E¸¯ patahi, or lsen kam sarsa– Œen (qani or daønacnoˇneri town en) ew kam amboˇjovin ˚ndownen, or dow nranc margar¯n es, - do—w ¯l, mardo—w ordi, nrancic œvaxenas ow nranc tesqic œsarsaŒes, orovhe– tew zayranalov piti zayranan ow qez vray piti yar– ´akowen, qani or kari˘neri m¯j bnakowelis piti lines dow: Nranc xØsqeric œvaxenas ow nranc tesqic œsarsaŒes, orovhetew daønacnoˇneri town en: Nranc im xØsqer˚ k’ases. ardeØq piti lini?, or lsen kam sarsaŒen, qani or daønacnoˇneri town en, - dow ¯l, mardo—w ordi, ansa— ayn xØsqerin, or asowm em qez. daønacnoˇneri tan p¯s daønacnoˇ mi— lini, ba—c berand ow ke—r, inœ or ibrew kera– kowr talis em qez¿: Ew tesay, or aha mi ´eøq ¯r erkarel d¯pi in´ ow dra m¯j mi magaˇa¸ kar: Bacec ayn im a– øaj, ow dra vray, nerqewowm ow verewowm, growaÆ ¯in oˇber, aˇaˇakner ow vayer:

2

3

4

5

6

7

8

9

Ew asowm ¯r in´. ¡Mardo—w ordi, inœ or dra m¯j gtnes‘ ke—r. 3 manr-manr ke—r ayd magaˇa¸˚ ew gna— ow xØsi—r isray¯la– cineri het¿: Bac arec berans ow ibrew kerakowr drec ayd 2 magaˇa¸˚ ew asac in´. ¡Mardo—w ordi, berand ¸oˇ owti, 3 ow orovaynd lcowi ayd magaˇa¸ov, or qez trowec¿: Keray ayn, ew beranis meˇri qaˇcrow¸iwn towec: Ew asac in´. 4 ¡Mardo—w ordi, dow gna— ow mti—r Isray¯li town. nranc mØt im patgamner˚ piti haˇordes, orovhetew dow xr¸naxØs 5 ew Æanralezow mi ßoˇovrdi mØt œ¯, or owˇarkwowm es, ayl Isray¯li town, o—œ bazowm Øtar kam aylalezow ßoˇovowrd– 6 neri mØt, o—œ ¯l xr¸in lezow ownecoˇneri, oronc xØsq˚ œes ¯l lsowm: E¸¯ aydpisineri mØt ¯l owˇark¯i qez, nra—nq angam piti ls¯in qez: Sakayn Isray¯li town˚ piti œowzi qez 7 lsel, orovhetew œi owzowm in´ ansal. amboˇj Isray¯li ceˇ˚

3. 8–22 8

9

10

11

12

13

14 15

16 17

18

19

20

21

22

Ezeki¯l

1680

hakaøakordner ow xstasirtner en: Ew aha es qo d¯mq˚ karÆracrel em nranc d¯m. qo yaˇ¸anakn ¯l piti zØrac– nem ˚ndd¯m nranc hakaøakow¸ean: Ew qo yaˇ¸anakn am¯n ßam v¯mi p¯s hastatown piti lini: Mi— vaxecir nrancic ow mi— sarsaŒir nranc nerkayow¸iwnic, orovhetew nranq daønacnoˇneri town en¿: Ew T¯rn asac in´. ¡Mardo—w or– di, ayn bolor xØsqer˚, or asaci qez, akanjnero—vd lsir ow srtid m¯—j pahir: Ew gna— ow mti—r qo ßoˇovrdi gereal zawakneri m¯j: Nranc het k˚ xØses ow k’ases. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚¿, lsen nranq, ¸¯ œlsen¿: Ew Hogin in´ bar´racrec, ow etewics meÆ æarßman ´ayn lseci. asowm ¯in. ¡fflrhneal ¯ Tiroj Œaøq˚‘ ir bnakateˇiowm¿: Ow te– say, or da ´aynn ¯r mimeanc het sawaønoˇ kendani ¯ak– neri ¸eweri, ´ayn˚ nranc het pttowoˇ aniwneri ew ´ayn˚ æarßman: Tiroj Hogin bar´racrec, bar´racrec in´, ow hambaønalov gnowm ¯i‘ hetewelov im hogow mˇowmin: Tiroj ´eøqn in´ vray zØrawor eˇaw: VeracaÆ‘ mtay gerealneri m¯j ow ærjeci Qobar geti bnakiœneri mØt, oronq aynteˇ ¯in: Ow dadar aønelov eظ˚ Ør nsteci nranc m¯j: Eظ˚ Ør yetoy T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, es qez d¯t kargeci Isray¯li ayd tan˚. dow in´nic patgamner es lselow ew im anownic spaønalow es nranc: Erb anØr¯nin asem‘ stoyg piti meønes, dow aylews œes zgowæacnelow nran, oœ ¯l aselow es anØr¯nin, or zgowæanay, yet daønay ir œar ˘anaparhic ow apri: Ayd anØr¯nn ir anØr¯now¸ean m¯j ¯ meønelow, ew nra ariwn˚ qeznic em pahanjelow: Isk e¸¯ dow anØr¯nin zgowæacnes, ow na yet œdaønay ir anØr¯now– ¸iwnic ew ir ˘anaparhic, - ayd anØr¯nn ir anØr¯now¸ean m¯j ¯ meønelow, isk dow qez Œrkelow es: Ew erb ardarn ¯l ir ardar gorÆeric æeˇowi ow yancanqner gorÆi, nra glxin tanjanqner em berelow. inq˚ meønelow ¯, orovhetew nra ka– taraÆ ardar gorÆer˚ œen yiæowelow: Bayc qani or dow nran œes zgowæacrel, nra ariwn˚ qeznic em pahanjelow: Apa e¸¯ dow zgowæacnes ardarin, or na meˇq œgorÆi, ardarn aprelov piti apri, orovhetew zgowæacrel es nran. dow ¯l qez piti Œrkes¿: Aynteˇ Tiroj ´eøqn in´ vray hangœec, ow na asac in´. ¡Ve—r kac, dow ¯l ayn daæt˚ eli—r, aynteˇ

1681

Ezeki¯l

3. 23–4. 9

qez het xØselow em¿: Ver kacay elay ayn daæt˚: Aha ayn– teˇ ¯r ijel Tiroj Œaøq˚, inœp¯s ayn tesilqn ow Œaøq˚, or tesel ¯i Qobar geti aŒin: Eress i vayr ˚nkay: Ew Hogin ekaw vras ow in´ otqeris vray kangnecrec: XØsec hets ow asac. ¡Mti—r ow Œakowi—r qo tan˚: Mardo—w ordi, aha qez vray kapanqner en drowaÆ, ow qez deø kapelow en drancov. ew dow dowrs œes galow dranc mijic: Lezowd ¯l kapelow em qo qimqin, ow hamr es linelow: Dow nranc hamar yandimanoˇ mi mard œes linelow, orovhetew nranq daønacnoˇneri town en: Ow erb hetd xØsem, bac em anelow qo beran˚, ew dow aselow es nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r Astowa– Æ˚¿: Ov or lselow ¯, ¸oˇ lsi, isk ov or arhamarhelow ¯, ¸oˇ arhamarhi, qani or nranq daønacnoˇneri town en¿:

23

24

25

26

27

¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, qez hamar mi aˇi—ws aø, ayn di—r 4 qo aøaj: Dra vray k˚ nkares Erowsaˇ¯m qaˇaq˚, æowr– 2 j˚ k˚ hastates nra paæarowm˚: Nra æowrj˚ martakan aætarakner k˚ æines, k˚ ærjapates patn¯ænerov, æowr– j˚ banakner k˚ kangnecnes ow neta´igner k˚ dnes œors koˇm˚: Qez hamar erka¸¯ mi vahan k’aønes ew ayn, ibrew 3 erka¸¯ parisp, k˚ kangnecnes qo ow qaˇaqi mijew: D¯mqd ¯l k’owˇˇes d¯pi ayn, k˚ paæares ayn, ow sa paæarman m¯j k˚ lini: Isray¯li zawakneri næann ¯ da: Dow k˚ nnjes qo 4 ´ax koˇqi vray ow Isray¯li tan anirawow¸iwnnern ¯l k˚ dnes vrad, ˚st ayn Øreri ¸owi, or nnjelow es dra vray. hariwr innsown Ør k˚ kres nranc anirawow¸iwnner˚: Es 5 qez em towel nranc erkow anirawow¸iwnner˚, Øreri ¸owov‘ hariwr innsown Ør: Ew dow k˚ kres Isray¯li tan anira– wow¸iwnner˚, k’amboˇjacnes bolor˚ miasin: Dar´eal k˚ 6 nnjes, aj koˇqid vray, ew Yowdayi tan anirawow¸iwnner˚ k˚ kres qaøasown Ør. iwraqanœiwr taroway dimac m¯k Ør em sahmanel qez: D¯mqd k’owˇˇes d¯pi Erowsaˇ¯mi pa– 7 æarowm˚, k˚ zØracnes bazowknerd ew nra vray margar¯ow– ¸iwnner k’anes: Isk es aha qez vray kapanqner em drel, 8 ow dow mi koˇqicd miwsin œes daønalow, minœew œverjanan argelaŒakmand Ører˚: Isk dow qez hamar coren ow gari 9 a—ø, osp ow oloø, korek ow ha˘ar, dranq di—r xec¯ mi a– mani m¯j ew qez hamar ha—c patrastir: Ow ˚st koˇqid

4. 10–5. 7

10 11 12

13

14

15

16

17

5

2

3

4 5

6

7

Ezeki¯l

1682

vray qo qnelow Øreri ¸owi‘ hariwr innsown Ør k’owtes ayn: Kerakowrd kæøov k’owtes. Ør˚ qsan sikˇ oroæowaÆ ßamerin k’owtes dranic: Jowrn ¯l œaŒov k˚ xmes. mi Œarœi vece– rord mas˚ oroæowaÆ ßamerin k˚ xmes: Kerakowrd garowc patrastowaÆ nkanaki ´ewov k’owtes. mardkanc kˇkˇan– qi vray k’eŒes ayn, nranc aœqi aøaj: Ow k’ases. ¡Aysp¯s ¯ asowm Isray¯li T¯r AstowaÆ˚. isray¯lacinern aysp¯s en owtelow irenc hac˚‘ irenc pˇÆow¸eamb, ayn aylazgineri m¯j, owr crelow em nranc¿: Ew es asowm em. ¡Qa—w lici, Isra– y¯li T¯—r AstowaÆ, e¸¯ hogis erbew¯ apakanowi pˇÆow¸iwn– neri m¯j. es meøeloti kam gazanic yØæotowaÆ anasowni mis Ænndics i ver minœew ayßm erbeq œem kerel, ow berans ¯l orew¯ piˇÆ mis œi mtel¿: Ew asac in´. ¡Aha qez mar– dow kˇkˇanqi Œoxar¯n arjaøi qakor em towel. dra vray k’eŒes hacd¿: Ew T¯rn in´ asac. ¡Mardo—w ordi, aha es veracnowm em Erowsaˇ¯mowm haci paæar˚. ¸oˇ hac˚ kæøov ow karØtov owten, jowrn ¯l œaŒov ow karØtow¸eamb xmen, orp¯szi karØt mnan haci ow jri: Ow ¸oˇ korÆanowen mardn ow ir eˇbayr˚, halowmaæ linen irenc anirawow¸iwnneri m¯j¿: ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, yesanov srowaÆ sowser a—ø‘ var– savirneri aÆelowc aweli sowr, ´e—øqd aø ayn, qaæi—r glxid ow mØrowqid vrayov, apa kæeøqn a—ø ow kæøi—r ayd mazer˚: Mazi m¯k œorrord mas˚ hrov k’ayres qaˇaqi m¯j, erb lra– nan argelaŒakmand Ører˚, m¯k œorrord masn ¯l srov k˚ ktrates k˚ Œøes qaˇaqi æowrj˚, isk m¯k œorrord masn ¯l qamown k˚ tas. es sowr k˚ qaæem dranc yetewic: Drancic mi Œoqr mas k’aønes, k˚ Ærares ow k˚ dnes ¸iknocid m¯j: Drancic ¯li k˚ vercnes k˚ gces kraki m¯j, k’ayres dranq kraki m¯j, ew aynteˇic krak dowrs k˚ gay: Ow k’ases bo– lor isray¯lacinerin. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ays ayn Erowsaˇ¯mn ¯, or drel em he¸anosneri ew nranc æowrj˚ gtnowoˇ erkrneri m¯j: Qani or im draÆ kanonner˚ Œo– xecin he¸anosneri anirawow¸ean het, im hramanner˚‘ irenc æowrj˚ gtnowoˇ erkrneri Ør¯nqneri het, merßecin im Ør¯nqnern ow im Ør¯nqnerov œæarßowecin, - dra hamar aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Qani or pat˘aøner˚ galis en ayn azgeric, oronq ´er æowrjn en, ew dowq im Ø–

1683

Ezeki¯l

5. 8–6. 3

r¯nqnerov œæarßoweciq, im draÆ kanonner˚ œkatareciq, œgorÆeciq naew ˚st ´er æowrj˚ gtnowoˇ he¸anosneri Ø– r¯nqneri, - owsti Amenakal T¯rn aysp¯s ¯ asowm. aha es ´ez d¯m em ow ´er datastan˚ piti anem azgeri a– øaj ew ´er pˇÆow¸iwnneri pat˘aøov ´ez piti anem ayn, inœ erbeq œem arel ow aylews dra p¯s oœinœ œem anelow: Dra hamar, Erowsaˇ¯—m, qo m¯j hayrer˚ piti owten ordinerin, ordinern ¯l‘ hayrerin: Qo datastann em anelow ew œors hoˇmerin em crelow qo bolor mnacordnerin: Qani es ken– dani em, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ew nra hamar, or im srbow¸iwnner˚ pˇÆeciq ´er bolor garæeli kowøqerov ow piˇÆ paætamownqnerov, - es merßelow em ´ez, aœqs ¯l ´ez œi xnayelow, oœ ¯l oˇormelow em ´ez: Λer m¯k œorrord mas˚ hama˘arakic ¯ spaøowelow, qo m¯j m¯k œorrord mas˚ so– vic ¯ meønelow, miws œorrord mas˚ œors hoˇmerin em crelow, isk m¯k œorrord masn ¯l ´er æowrj˚ sric ¯ ˚nknelow. sowr em qaæelow nranc yetewic: Ew aysp¯s nranc vray im barkow– ¸iwn˚ yagowrd ¯ stanalow, ow es mxi¸arowelow em: Ew p¯tq ¯ imanan, or es‘ T¯rs, xØseci im vr¯ßxndrow¸eamb‘ yagowrd talow hamar irenc vray im barkow¸ean: Erowsaˇ¯—m, es qez anapati em veraÆelow, qez dar´nelow em qo æowrj˚ gtnowoˇ he¸anosneri naxatinqi aøarkan, qo æowrj˚ e– ˇoˇ giwˇern ¯l awerakneri em veraÆelow bolor ancordneri aœqeri aøaj, ew dowq oˇbali ow eˇkeli ¯q linelow, Æaˇr ow cowcanq‘ ´er æowrj˚ eˇoˇ azgeri m¯j, erb es srtmtow¸eamb ow vr¯ßxndrow¸ean casowmov ´ez het datastan tesnem: Es‘ T¯rs em asowm sa. erb es sovi œar neters ar´akem ´ez vray‘ k’oœnœanaq: Dranq k’ar´akem ´ez vray, sov k˚ berem ´er glxin, k˚ veracnem ´er haci paæar˚, ´er d¯m sov ow vayri gazanner k’owˇarkem ew k˚ patßem ´ez. mahn ow ariwn˚ k’ancnen ´er vrayov, ´er æowrjn ¯l sraÆow¸iwn k’anem, orovhetew es‘ T¯rs em asowm da¿:

8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, d¯mqd owˇ– 6, 2 ˇi—r d¯pi Isray¯li ayd leøner˚, margar¯ow¸i—wn ara dranc vray ew asa—. ¡Isray¯li— leøner, lsec¯—q Amenakal Tiroj 3 patgamner˚: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚ leønerin ow blowrnerin, ´orerin ow daæterin. ’ Aha sowr em qaæowm ´ez

6. 4–7. 2 4

5

6

7 8 9

10

11

12

13

14

7 2

Ezeki¯l

1684

vray, ow oœnœanalow en ´er bar´radir srbavayrer˚, kor– Æanowelow en ´er xoranner˚, xortakowelow en ´er mehean– ner˚. ow getin em Œøelow ´er spanowaÆnerin ´er kowøqeri aøaj: Λer kowøqeri aøaj virawor dia¸awal em anelow is– ray¯lacinerid ow ´er oskorner˚ Œøelow em ´er xoranneri æowrj˚, ´er bolor bnakavayrerowm: Qaˇaqnern awerowelow en, bar´radir srbavayrer˚‘ oœnœanalow, orp¯szi jnjowen ow pakasen ´er xoranner˚, xortakowen ow verj gtnen ´er kowøqer˚, veranan ´er meheanner˚, jnjowen ´er ´eøqeri gorÆer˚, ow ´er m¯j spanowaÆner ˚nknen: P¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚: Sakayn azgeri m¯j ´ezanic sric azatow– aÆner em ¸oˇnelow‘ Øtar erkrnerowm cir ow can: Ow azgeri m¯j, o—wr ¯l or gerowaÆ linen nranq, ´er azatowaÆner˚ pi– ti yiæen in´, or erdoweci vr¯ßxndir linel ænacaÆ ow im d¯m apstambaÆ nranc srtin, poønkacaÆ aœqerin‘ nranc œar varqi hamar: Nranq piti ÆeÆen irenc eresner˚ ayn œa– riqneri hamar, or arel en irenc bolor køatnerowm, irenc oˇj keanqi ˚n¸acqowm: Ow p¯tq ¯ imanan, or es em T¯– r˚, ew izowr œ¯ or asel em, ¸¯ ays bolor œariqner˚ nranc hatowcelo—w em¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Λeøqe– rov Æa—Œ zark, otqerov doŒi—r ow va!æ-va!æ asa Isray¯li tan garæeli gorÆeri ow œariqneri hamar, orovhetew sric, hama˘arakic ow sovic en ˚nknelow: Ov or heøow ¯‘ hama– ˘arakic ¯ meønelow, isk ov mØt ¯‘ sric ¯ ˚nknelow. mnacaÆn ow paæarowaÆ˚ sovic en meønelow: Ayspisov es yagowrd em talow barkow¸eans: Ow p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚, erb ´er spanowaÆnern ˚nknen ´er kowøqeri aøaj, ´er xo– ranneri æowrj˚, bolor blowrneri ow leøneri gaga¸neri vray, inœp¯s naew bolor saˇar¸axit Æaøeri, hastatown kaˇ– nineri tak gtnowoˇ køatnerowm, owr xownk ¯iq Æxowm ´er bolor kowøqerin: Es ´eøqs ijecnelow em bolori vray ew er– kir˚ matnelow em korÆanman ow oœnœacman, Debla¸i ana– patic minœew ´er bolor bnakavayrer˚: P¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, k’a– ses. aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Isray¯lacineri erkrid vax˘an˚ hasel ¯, vax˘an ¯ hasel erkrid œors koˇ–

1685

Ezeki¯l

7. 3–16

merin ¯l. aha hasel ¯ qo vax˘an˚: Barkow¸iwns owˇarke– low em qez vray ow qo bønaÆ ˘anaparhin hamapatasxan‘ vr¯ß em lowÆelow qeznic, hatowcel em talow qez‘ qo bolor garæeli ararqneri hamar: Aœqs œi xnayelow qez, oœ ¯l o– ˇormelow em, orovhetew qo varqin hamapatasxan ha– towcel em talow qez, ew qo garæeli gorÆer˚ erewalow en qo m¯j: P¯tq ¯ imanas, or es em T¯r˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aha mi œariq, mi œariq ¯ vray hasel. ekel ¯ vax˘an˚, ¸ewaÆowm ¯ qez vray: Aha tagnapn ¯ hama– kel qez, dow or bnakowel es ayd erkrowm: Hasel ¯ ßama– nak˚, mØtecel‘ Ør˚, sakayn oœ irarancowmov, oœ erkownqov: Ayl ayßm, æowtov ¸aŒelow em qez vray zayroy¸s, i katar em aÆelow srtmtow¸iwns, datastan em tesnelow qez het‘ ˚st qo bønaÆ ˘anaparhi, haæiw em pahanjelow qo bo– lor piˇÆ paætamownqneri hamar: Aœqs œi xnayelow qez, oœ ¯l oˇormelow em, orovhetew ˚st qo bønaÆ ˘anaparhi hatowcel em talow qez, ow qo garæeli gorÆer˚ erewalow en qo m¯j: P¯tq ¯ imanas, or es em T¯r˚, or harowaÆowm em qez: Aha ew Tiroj Ør˚. aha hasel ¯ verj˚: Ekel ¯ tag– nap˚, dalarel ¯ gawazan˚. glowx ¯ bar´racrel ambar– tawanow¸iwn˚: Xortakelow em anØr¯ni œarow¸iwn˚, sa– kayn oœ irarancowmov ow Œow¸ov: Nranc xelq˚ glowxnerin œ¯, oœ ¯l geˇeckow¸iwn kay nranc m¯j: Hasel ¯ ßamanak˚, aha ekel ¯ Ør˚: Gnoˇ˚ ¸oˇ œowraxanay, oœ ¯l va˘aøoˇ˚ oˇbay, orovhetew Isray¯li amboˇj bazmow¸ean vray bar– kow¸iwnn ¯ tirowm: Ov or gnelow ¯, va˘aøoˇin aylews œi daønalow, oœ ¯l nranq kendani keanqov en aprelow, orov– hetew ays tesilq˚ nranc oˇj bazmow¸ean˚ œi veradaø– nalow, ew oœ mi mard ir keanqi yoysi m¯j œi hastatowe– low: ffioˇ zarkeciq ow am¯n inœ patrasteciq: Sakayn oœ oq œi linelow, or paterazmi gnay, orovhetew barkow¸iwns ijel ¯ Isray¯li bazmow¸ean vray¿: ¡Srov paterazm˚‘ drsic, sovn ow hama˘arak˚‘ nersic: Ovqer drsowm en line– low‘ srov en verj gtnelow, isk ovqer qaˇaqowm‘ sovic ow ha– ma˘arakic en meønelow: Bayc drancic Œrkowelow en miayn nranq, or Œrkowelow ¯in, ow leøneri vray aˇawnineri p¯s an´an´roy¸ piti mnœen-heÆeÆen: Bolorin ¯l kotorelow em,

3

4

5 6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

7. 17–8. 3 17 18

19

20

21

22

23

24

25 26

27

8

2

3

Ezeki¯l

1686

iwraqanœiwrin‘ ˚st ir anirawow¸ean: Am¯n ´eøq ¸owlana– low ¯, am¯n eranq‘ xonawow¸eamb apakanowelow: Qowr´er en aønelow irenc vray. mˇ´awanjner en hamakelow nranc: Am¯n eresi vray amظ piti lini, am¯n glowx‘ saŒrowaÆ: Nranc arÆa¸n ˚nkaÆ ¯ mnalow hraparaknerowm, isk oskin arhamarhowelow ¯: Tiroj barkow¸ean Ør˚ nranc arÆa¸n ow oskin œen karoˇanalow Œrkel nranc: Nranc hoginer˚ œen yagenalow, oœ ¯l orovaynner˚‘ lcowelow en, orovhetew tan– janqner˚ nranc en trowel anirawow¸iwnneri pat˘aøov: Υntir-˚ntir zarder en drel‘ goøozow¸eamb, ew drancic sarqel en garæeli paætamownqi kowøqer: Dra hamar ¯l pˇÆow¸ean aøarkay em dar´nelow dranq ow matnelow em dranq Øtarneri ´eøq˚‘ yaŒætakelow, œaragorÆneri ´eø– q˚‘ awari en¸arkelow: Ew pˇÆelow en dranq: Eress æowø em talow nrancic: PˇÆelow en im srbaran˚, anxtir mtnelow en aynteˇ, pˇÆelow en ayn, xaønakow¸iwn en anelow, o– rovhetew erkir˚ lcowel ¯ nranc ariwnali datastannerov, qaˇaqnern ¯l li en anØr¯now¸iwnnerov: ffar azger em be– relow, ew sranq ßaøangelow en nranc tner˚: Jaxjaxelow em bønow¸iwn gorÆaÆ nranc ambartawanow¸iwn˚: PˇÆowelow en nranc srbavayrer˚: Qawow¸ean zoh matowcelov‘ xa– ˇaˇow¸iwn en Œntøelow, bayc œen gtnelow: Dßbaxtow¸iwn˚ dßbaxtow¸ean vray ¯ gowmarowelow, goyß˚‘ goyßi: Marga– r¯neri mØt tesilqner en Œntøelow, qahanayi mØt‘ can– kali Ør¯nqner, Æereri mØt‘ xorhowrdner, bayc œen gtnelow: Sgalow ¯ ¸agawor˚, viæt ¯ krelow iæxan˚, ¸owlanalow en erkri ßoˇovrdi ´eøqer˚. ˚st nranc bønaÆ ˘anaparhi varowelow em nranc het ew ˚st nranc œariqneri patßelow em nranc: P¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿: Vecerord tarowm, hingerord amsin, amsoway hingerord Ør˚, es nstaÆ ¯i im tan˚, Yowdayi erkri tan awagnern ¯l nstaÆ ¯in im aøaj: Amenakal Tiroj ´eøq˚ hangœec vras, ow tesnowm ¯i mardow nman mi kerparanq, m¯jqic nerqew‘ krak, m¯jqic ver‘ ases Ødi m¯j tesilq, ases erŒnerang ak: Λeøqi p¯s mi ban parzec gcec im glxi gaga¸in. Hogin bar´racrec in´ erknqi ow erkri mijew, taraw in´ Erowsaˇ¯m‘ AstÆow tesow¸ean, ow kangnecrec Tiroj tan

1687

Ezeki¯l

8. 4–17

nerqin naxadøan mØt, or d¯pi hiwsis ¯ nayowm, ew owr gtnwowm ¯r naxan´ grgøoˇ kowøq˚: Aynteˇ ¯r ew Isray¯li AstÆow Œaøq˚, ˘iæt ayn tesilqi p¯s, or tesel ¯i daæ– towm: Ew asac in´. ¡Mardo—w ordi, nayi—r aœqerovd d¯pi hiwsis¿: Aœqers bar´racri d¯pi hiwsis, ew aha hiwsisa– yin koˇmowm, xorani døan verewowm, mowtqi mØt, or d¯pi arewelq ¯r nayowm, kar naxan´i kowøq˚: Ew asac in´. ¡Mardo—w ordi, tesno?wm es, ¸¯ i—nœ meÆ anØr¯now¸iwnner ¯ gorÆowm aysteˇ Isray¯li ayd town˚, orp¯szi heøanam im srbavayreric: Srancic ¯—l aweli meÆ anØr¯now¸iwnner dar– ´eal k˚ tesnes¿: Ew in´ taraw gaw¸i døneri aøaj. aha pati m¯j mi Æak tesay: Ew asac in´. ¡Mardo—w ordi, Œori—r ayd pat˚¿: ffioreci pat˚: Ew aha mi dowø: A– sac in´. ¡Mardo—w ordi, mti—r, te—s anØr¯now¸iwnnern ow œariqner˚, or dranq aysteˇ gorÆowm en¿: Mtay ow tesay am¯n tesak soˇown ow anasown, snoti garæanqner: Tesay ew dranc æowrj˚ qandakowaÆ‘ Isray¯li tan bolor kowøqer˚: Isray¯li tan naxnineric eظanasown tˇamardik, oronc m¯j ¯r naew SaŒani ordi Yezonian, or kangnaÆ ¯r nranc aøjew: Iwraqanœiwri ´eøqowm‘ bowrvaø: Xnki Æowxn ¯l ampi p¯s bar´ranowm dizwowm ¯r: Ew T¯rn in´ asac. ¡Mardo—w ordi, tesno?wm es, ¸¯ Isray¯li ayd tan naxninern inœe—r en anowm aysteˇ, xawari m¯j, iwraqanœiwrn ir ÆaÆowk se– neakowm: Nranq asowm en, ¸¯ T¯r˚ lqel ¯ erkir˚, œi nayowm erkrin¿: Ew asac in´. ¡Σli owriæ aweli meÆ anØr¯now¸iwn– ner k˚ tesnes, or gorÆowm en dranq¿: Ow in´ taraw Tiroj tan døan aøaj, or d¯pi hiwsis ¯ nayowm: Aha aynteˇ nstaÆ ¯in kanayq ow oˇbowm ¯in Φamowzin: Ew asac in´. ¡Tesno?wm es ayd, mardo—w ordi. bayc deø sranic ¯—l aweli meÆ œaragorÆow¸iwnner k˚ tesnes¿: Ew in´ mtcrec Tiroj tan nerqnasrah˚: Aha Tiroj ta˘ari døneri verewowm, xo– rani ow patægambi mijew, kayin mØtaworap¯s qsanhing mardik, oronq ¸ikownqner˚ æowø ¯in towel Tiroj ta˘ari koˇm˚, eresner˚‘ d¯pi arewelq ow erkrpagowm ¯in arewin: Na asac in´. ¡Tesa?r ayd, mardo—w ordi: Mi?¸¯ Œoqr ban ¯ Isray¯li ayd tan anØr¯now¸iwn˚, or dranq aysteˇ gorÆowm en, orp¯szi ayd erkir˚ lcowi anØr¯now¸iwnnerov, ow dranq

4

5

6

7 8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

8. 18–10. 1

Ezeki¯l

1688

barkacnen in´: Aha or¸atownki ˘iwˇn ¯l qaæowm en orp¯s arhamarhanqi næan: Es ¯l dranc het barkow¸eamb em varowelow. g¸asirt aœqov œem nayelow, oœ ¯l oˇormelow em: Akanjis goøan ¯l, œem lselow dranc¿: 9 Na akanjis bar´r ´aynov aˇaˇakec ow asac. ¡MØ– tecel ¯ ayd qaˇaq˚ patßelow ßam˚¿: Am¯n mard spanow– 2 ¸ean gorÆiq own¯r ´eøqin: Aha vec mard ¯r galis d¯pi hiwsis nayoˇ bar´r døan ˘anaparhov‘ iwraqanœiwri ´eø– qin tapar: Dranc m¯j ¯r naew sqemov mi mard‘ m¯jqin æaŒiwˇanerov akanakap gØti: Mtan kangnecin pˇn´¯ 3 zohaseˇani aøaj: Ew Isray¯li AstÆow Œaøq˚, or ta– ˘arowm ¯r, qerovb¯neric ver Ød bar´racaw: Kanœec ayn 4 mardown, or sqem ¯r hagel ow m¯jqin gØti own¯r: T¯rn a– sac nran. ¡Anci—r Erowsaˇ¯m qaˇaqi mijov ow næa—n dir ayn mardkanc ˘akatin, or heÆowm en ow hogoc hanowm ayd 5 vayrerowm katarowaÆ anØr¯now¸iwnneri vray¿: Miwsne– rin ¯l in´ lseli ´ewov asac. ¡Nra yetewic qaˇa—q gnac¯q 6 ow kotorec¯—q: G¸asirt aœqov mi— nay¯q. mi— xˇ˘aq Æerin ow mankan, koysin ow eritasardin: Kananc ¯l kotorec¯—q-– jnjec¯—q: Bayc owm vray or næan kay‘ œmØtena—q: Sksec¯—q im srbaranic¿: Ew sksecin Æer mardkancic, oronq ta˘ari 7 nersowm ¯in: Ew asac nranc. ¡Pi—ˇÆ hamarec¯q ayd tow– n˚, lcr¯—q ayd town˚ diaknerov, el¯—q, harowaÆec¯—q, kotore– 8 c¯—q ayd qaˇaq˚¿: Ew es nayeci ow tesay, or kotorowm ¯in nranc: Eress i vayr ˚nkay, aˇaˇakeci ow asaci. ¡Va—y in´, Amenaka—l T¯r. aha dow jnjowm es Isray¯li ayd tan 9 mnacordnerin‘ qo zayroy¸˚ Erowsaˇ¯mi vray ¸aŒelov¿: Ew T¯rn asac in´. ¡Isray¯li ow Yowdayi erkri ayd tan an– irawow¸iwnner˚ sastik æatacan, orovhetew ayd erkir˚ lcowec ßoˇovowrdneri bazmow¸eamb, ayd qaˇaqn ¯l‘ anØr¯– now¸eamb ow pˇÆow¸eamb, orovhetew asacin, ¸¯‘ ¡T¯r˚ lqel 10 ¯ erkir˚, aylews œi nayowm erkrin¿: Ard, g¸asirt aœqov œem nayelow, oœ ¯l oˇormelow em, ayl ˚st nranc ˚n¸acaÆ ˘a– 11 naparhi ¯l piti hatowcem nranc¿: Ew aha ayn mard˚, or sqem ¯r hagel ow m¯jqin gØti own¯r, patasxanec ow asac. ¡Areci, inœp¯s or hramayel ¯ir in´¿: 10 Ow aha tesnowm ¯i, or erknqowm, or qerovb¯neri glxave– 18

1689

Ezeki¯l

10. 2–17

rewowm ¯r, æaŒiwˇay qaric æinowaÆ gahi nmanowoˇ mi ban kar: Ew asac sqem hagaÆ mardown. ¡Mti—r ayd aniwne– ri m¯jteˇ˚, qerovb¯neri tak, bowød lcro—w ayd qerovb¯neri m¯jteˇowm eˇoˇ æikacaÆ aÆowxnerov ow dranq cani—r qa– ˇaqi vray¿: Ew na mtaw im aœqi aøaj: Erb mard˚ mtnowm ¯r, qerovb¯ner˚ kangnaÆ ¯in ta˘ari aj koˇmowm. Æxi ampn ¯l lcrel ¯r nerqnasrah˚: Ew ayn qerovb¯neri vrayic Ødi m¯j ver bar´racaw Tiroj Œaøq˚, or ta˘arowm ¯r. ta– ˘ar˚ lcowec Æxi ampov, srahn ¯l lcowec Tiroj Œaøqi loysov: Ew qerovb¯neri ¸eweri ´ayn˚ lseli ¯r linowm minœew arta– qin gawi¸˚, inœp¯s Sadayi AstÆow ´ayn˚, erb na xØsowm ¯r: Minœ AstowaÆ hrahang ¯r talis sowrb sqem hagaÆ mardown ow asowm ¯r‘ ¡Kra—k aø qerovb¯neri m¯jteˇowm e– ˇoˇ ayd aniwneri mijic¿, - sa mtaw ow kangnec aniwneri m¯jteˇ˚: Ew qerovb¯neric m¯k˚ ´eøq˚ meknec kraki m¯j, or qerovb¯neri m¯jteˇowm ¯r, aøaw ayn ow towec nra ´eøq˚: Ew na, or sowrb sqem ¯r hagel, aøaw ayn ow aynteˇic dowrs e– kaw: Nayowm ¯i qerovb¯nerin ow nranc ¸eweri tak tesnowm mardow ´eøqi p¯s mi ban: Tesnowm ¯i naew, or aha œors aniwner kayin qerovb¯neri mØt, am¯n mi qerovb¯i etewowm‘ mi aniw: Ew aniwneri tesq˚ nman ¯r karkehan aki tesqin: ffors aniwneri tesqn ¯l aynpisin ¯r, or karÆes mi aniw˚ miwsi m¯j ancaÆ lin¯r: Ew erb dranq æarßwowm ¯in, œors koˇmeric m¯ki owˇˇow¸eamb ¯in ˚n¸anowm ow yet æowø œ¯in galis, orovhetew d¯pi aøaj o—r koˇm or nayowm ¯r glowx˚‘ nra yetewic ¯in ˚n¸anowm ew miwsner˚ ow yet æowø œ¯in ga– lis: Ew nranc bolori marminner˚‘ ¸¯— ´eøqer˚, ¸¯— ¸ewer˚, inœp¯s naew aniwner˚, œors koˇmic liqn ¯in aœqerov: H¯nc inqs lseci, or aniwnerin diwra¸awal anownn ¯in talis: Ew qerovb¯neric am¯n m¯k˚ œors d¯mq own¯r. m¯k˚ qerovb¯i d¯mq ¯r, erkrord˚‘ mardow, errord˚‘ aøiwÆi, isk œorrord˚‘ arÆowi: Ow qerovb¯ner˚ ver bar´racan: Sa ayn gazann ¯r, or tesel ¯i Qobar geti aŒin: Erb qerovb¯ner˚ gnowm ¯in, aniwnern ¯l ¯in ˚n¸anowm nranc yetewic, isk erb qe– rovb¯ner˚ irenc ¸ewer˚ bar´racnowm ¯in‘ erkric verana– low hamar, aniwner˚ yet œ¯in daønowm, orovhetew nranc het ¯in: Erb qerovb¯ner˚ kang ¯in aønowm, aniwnern ¯l

2

3

4

5

6

7

8 9

10 11

12 13

14

15 16

17

10. 18–11. 10

18 19

20

21

22

11

2

3

4 5

6

7

8 9 10

Ezeki¯l

1690

kang ¯in aønowm, isk erb qerovb¯ner˚ ver ¯in bar´ranowm, aniwnern ¯l ¯in ver bar´ranowm, orovhetew nranc m¯j ken– dani ogi kar: Ew Tiroj Œaøq˚ ta˘ari mowtqi gaw¸ic bar´racaw ow nstec qerovb¯neri vray: Qerovb¯nern ¯l bar´racrin irenc ¸ewer˚, aœqeris aøaj hambar´an erk– ric, aniwnern ¯l‘ nranc yetewic: Ew kangnecin Tiroj tan æemin, or nayowm ¯r d¯pi arewelq. Isray¯li AstÆow Œaøqn ¯l nranc verewowm ¯r: Ays ayn kendani ¯akn ¯r, orin es tesel ¯i Qobar geti aŒin Isray¯li AstÆowc nerqew ow i– macay, or dranq qerovb¯ner en: Am¯n m¯k˚ œorsakan d¯mq own¯r, am¯n m¯k˚‘ ow¸akan ¸ew, ¸eweri tak‘ mardow ´eøqeri nmanow¸eamb ´eøqer: Eresnern ¯l nman ¯in mardow eresi: Sranq ayn eresnern ¯in, or es tesel ¯i Qobar geti a– Œin, Isray¯li AstÆow Œaøqi nerqew. h¯nc nranc tesilqn ¯r, nranq ¯in. iwraqanœiwrn ir d¯mqi owˇˇow¸eamb ¯r ˚n– ¸anowm: Hogin bar´racrec in´ ow berec Tiroj tan døan di– mac, or nayowm ¯r d¯pi arewelq: Ew aha srahi døan a– øaj mØtaworap¯s qsanhing mard kar: Nranc m¯j tesay Yazeri ordi Yezoniayin ew Baneayi ordi ffialtiayin‘ ßo– ˇovrdi aøajnordnerin: T¯rn asac in´. ¡Mardo—w ordi, sranq en ayn mardik, oronq snoti baner en mtaÆowm ow œar xratner talis ayd qaˇaqowm ew asowm en. ¡Ays tne– r˚ nor æinowaÆ œen, ayl ays qaˇaq˚ mi ka¸say ¯, menq ¯l‘ mis¿: Dra hamar ¯l margar¯ow¸i—wn ara dranc vray, mar– gar¯ow¸i—wn ara, mardo—w ordi¿: Tiroj Hogin ijaw vras ow asac in´. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Aysp¯—s asa– ciq, Isray¯li— town, ow es gitem ´er hogow xorhowrd˚: Dowq bazmapatkeciq ´er diaknern ayd qaˇaqowm ow dra ˘a– naparhner˚ lcriq spanowaÆnerov: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Λer diakner˚, or Œøel ¯q aydteˇ, qaˇaqowm, dranq misn en, isk da ¯l‘ ka¸san: Λez dowrs em berelow dra mijic: Dowq vaxenowm ¯iq sric, sowr em berelow ´ez vray, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - Λez dowrs em berelow dra mijic ow matnelow em Øtarneri ´eøq˚, datastan em tesnelow ´ez het, orp¯szi srov ¯l ˚nkn¯q: Isray¯li leøneri vray em ´ez datelow, ew dowq p¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚:

1691

Ezeki¯l

11. 11–25

Da ´ez hamar ka¸say œi linelow, oœ ¯l dowq dra m¯j‘ mis: Is– ray¯li leøneri vray em ´ez datelow, ew p¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚: Dowq im ardarow¸ean ˘anaparhov œ˚n¸acaq, hramanners œgorÆadreciq, ayl ´er æowrj˚ gtnowoˇ azgeri sovorow¸iwnnerov æarßoweciq¿: Minœ es margar¯ow¸iwn ¯i anowm, meøaw Baneayi ordi ffialtian: Eress i vayr ˚n– kay ow bar´ra´ayn aˇaˇakeci‘ aselov. ¡Va!y in´, va!y in´, Amenaka—l T¯r, Isray¯li mnacordneri vax˘an˚ hascrir¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, qo eˇbayrne– ri, qo gerowaÆ harazatneri, Isray¯li amboˇj tan vax– ˘an˚ hasel ¯: Erowsaˇ¯mi bnakiœner˚ nranc asel en, ¸¯‘ ¡Heøac¯—q Tirojic, orovhetew ays erkir˚ mez ¯ trowaÆ or– p¯s ßaøangow¸iwn¿: Dra hamar asa— nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. nranc gcelow em azgeri m¯j, sŒøe– low em amboˇj erkrov m¯k: Mi Œoqr ßamanak srbow¸iwn em linelow nranc mtaÆ erkrowm¿: Owsti asa— nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. nranc hawaqelow em azgeri mijic, m¯kteˇelow em nranc a—yn erkrneric, owr sŒøel ¯i nranc, ew nranc em talow Isray¯li erkir˚: Nranq mtnelow en ayn– teˇ, veracnelow en aynteˇi bolor garæeli kowøqer˚, inœp¯s naew bolor anØr¯now¸iwnner˚ nra mijic: Ew owriæ sirt em talow nranc, nor hogi em pargewelow nranc, hanelow em qareˇ¯n sirt˚ nranc marminneric ew talow em marmne– ˇ¯n sirt, orp¯szi patowiranneris hama´ayn ˚n¸anan, Ør¯nqners pahen ow kataren, in´ hamar ßoˇovowrd li– nen, es ¯l irenc hamar‘ AstowaÆ: Bayc garæeli kowøqerin nowirowaÆ nranc srti hamar, naew a—yn anØr¯now¸iwnneri hamar, or gorÆel en, a—yn ˚n¸acqi hamar, or coyc en towel, patiß em berelow nranc glxin¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Qerovb¯ner˚ bar´racrin irenc ¸ewer˚, aniwnern ¯l nranc yetewic bar´racan, Isray¯li AstÆow Œaøqn ¯l nranc bo– lori vray ¯r, verewowm: Ow Tiroj Œaøq˚ qaˇaqi mijic ver bar´racaw, kang aøaw ayn leran vray, or qaˇaqi dimacn ¯r: Ow Hogin in´ bar´racrec, berec qaˇd¯acineri erki– r˚, gerineri m¯j‘ AstÆow Hogow coyc towaÆ tesilqov: Ays– pisov es s¸aŒoweci ayn tesilqic, or tesel ¯i, ow xØseci gerineri aøaj ayn bolor baneri masin, or T¯rn in´ coyc

11

12

13

14, 15

16

17

18

19

20

21

22

23

24 25

12. 1–16

Ezeki¯l

1692

¯r towel: 12, 2

3

4 5

6

7

8, 9

10

11

12

13

14

15

16

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, dranc anØr¯now¸iwnneri m¯j es dow bnakwowm. aœqer ownen tesne– low, bayc œen tesnowm, akanjner ownen lselow, bayc œen lsowm, qani or daønacnoˇneri town en: Do—w ¯l, mardo—w ordi, qo gerow¸ean patrastow¸i—wn˚ tes, cerek˚ gerow¸ea—n gna nranc aœqi aøaj, qo teˇic owriæ te—ˇ qoœir nranc aœ– qi aøaj, or tesnen, qani or nranq daønacnoˇneri town en: Nranc aœqi aøaj m¯jte—ˇ hanir patrastow¸iwnd, or tesel es gerow¸ean hamar: Erekoyean nranc aøa—j elir, inœp¯s gerin ¯ elnowm, nranc aœqi aøaj pat˚ Æaki—r ow dra mijov sranc aøa—j elir: Kowz¯kowz k˚ gnas ow gaˇtagoˇi dowrs k’elnes. glxid æor k˚ gces, or æowrjd œtesnes: Qez xorhrdanæan dar´ri Isray¯li tan hamar¿: Ew am¯n ban aynp¯s areci, inœp¯s or patowirel ¯r in´ T¯r˚. cerek˚ gerow hagowst gceci vras, erekoyean im ´eøqov pat˚ Œo– reci. ow nranc aœqi aøaj gaˇtagoˇi, kowz¯kowz ¯i gnowm: Isk aøawØtean T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mar– do—w ordi, Isray¯li tan‘ daønacnoˇneri tan zawakner˚ œasaci?n qez, ¸¯‘ ¡Ayd i—nœ es anowm¿: Ard, asa— nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚ Erowsaˇ¯mi iæxannerid ow aøajnordnerid, Isray¯li bolor zawaknerin, or aynteˇ en bnakwowm. es xorhrdanæan em ´ez hamar Erowsaˇ¯mi m¯j. inœp¯s or arel em qez‘ aynp¯s ¯l linelow ¯ nranc het, orov– hetew pandxtow¸ean ow gerow¸ean en gnalow: Iæxann ¯l nranc m¯j kowz¯kowz ¯ gnalow, gaˇtagoˇi ¯ ærjelow, pat˚ Œorelov ¯ dowrs galow, d¯mq˚ ÆaÆkelov ¯ gnalow ew æowrj˚ œi tesnelow: Cancs gcelow em nra æowrj, ew na bønowelow ¯ owøkanis m¯j: Tanelow em nran Babelon‘ qaˇd¯acineri erkir˚, bayc na ayd erkir˚ œi tesnelow ew aynteˇ ¯l meø– nelow ¯: Ew nra bolor Øgnakannerin, oronq nra æowrjn en, nra bolor paætpannerin crelow em bolor hoˇmerin ow sowr em qaæelow nranc yetewic: Ew erb es nranc crem azgeri m¯j, sŒøem erkrnerov m¯k, p¯tq ¯ imanan, or es em T¯– r˚: Sakayn nrancic sakawa¸iw mardkanc zerÆ em ¸oˇ– nelow sovic, sric ow hama˘arakic, orp¯szi patmen irenc bolor anØr¯now¸iwnner˚ a—yn azgeri m¯j, owr or mtnen: Ow

1693

Ezeki¯l

12. 17–13. 4

p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, hacd karØtow¸ea—mb ker ew jowrd tanjanqnero—v ow neˇow¸ea—mb xmir: Ew asa— ayd erkri ßoˇovrdin. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚ Erowsaˇ¯mi bnakiœnerin. Isray¯li erkrowm irenc hac˚ karØtow¸eamb en owtelow, irenc jowr˚ garæanqov en xmelow, orp¯szi i– renc erkirn amboˇjow¸eamb korÆanowi, orovhetew nra bo– lor bnakiœnern ambarætow¸ean m¯j en: Nranc marda– bnak qaˇaqnern ¯l awerowelow en, nranc erkirn ¯l apaka– now¸ean m¯j ¯ linelow: P¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, ayd i?nœ asacowaÆq ¯, or aswowm ¯ Isray¯li ayd erkrowm, ¸¯‘ ¡Heøow en Ører˚, ow œqacel en bolor tesilqner˚¿: Owsti asa— nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. xaŒanelow em ayd aøak˚, ew Isra– y¯li zawaknern aylews ayd aøak˚ œen artasanelow, orov– hetew piti ases nranc, or mØt en Ørern ow katarowelow en bolor tesilqneri patgamner˚: Aylews oœ mi sowt te– silq œi linelow Isray¯lowm, oœ ¯l ha˘oyakan gowæakow¸iwnner‘ Isray¯li zawakneri hamar: Ardarew, es‘ T¯rs asaci ays xØsqer˚, asaci ow iragorÆelow em dranq, œem yeta´gelow, orovhetew, o—v daønacnoˇneri town, ´er Ørerin ¯, or a– sel em ayd xØsqer˚ ew iragorÆelow em dranq¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mar– do—w ordi, aha Isray¯li ayd town˚‘ daønacnoˇneri townn asowm ¯. ¡Dra‘ Ezeki¯li tesaÆ tesilq˚, inœ or da marga– r¯anowm ¯, bazma¸iw Ører yetoy, heøawor ßamanaknerowm ¯ katarowelow¿: Dra hamar ¯l asa— dranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. im asaÆ xØsqeric æat œi ancnelow, ew inœ or asel em‘ iragorÆelow em¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚:

17 18 19

20

21 22

23

24

25

26, 27

28

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, marga– 13, 2 r¯ow¸i—wn ara Isray¯li ayd margar¯neri d¯m, or margar¯– anowm en aynteˇ, ew asa— ayd margar¯nerin, oronq irenc srti owzaÆi p¯s en margar¯anowm. margar¯aci—r ow asa— nranc. ¡Lsec¯—q Tiroj patgamner˚: Aysp¯s ¯ asowm A– 3 menakal T¯r˚. va—y nranc, or aydp¯s qmaha˘Ør¯n en mar– gar¯anowm, or gnowm en irenc qmaha˘oyqi yetewic ow oœinœ œen tesnowm: O—v Isray¯l, qo margar¯nern aynp¯s ¯in, inœ– 4

13. 5–16

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Ezeki¯l

1694

p¯s aˇow¯sner˚‘ aweraknerowm. nranq hastatown œmnacin: HØter ßoˇovecin Isray¯li qo tan vray, ow œhastatowecin ayn xØsqer˚, or nranq xØsowm ¯in Tiroj anownic, sowt tesilqner ¯in tesnowm, snoti gowæakow¸iwnner anowm ow a– sowm ¯in‘ ’ Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚¿: Bayc es‘ T¯rs, œ¯i owˇar– kel nranc: Ew sksecin owriæ xØsqer ¯l m¯jteˇ gcel: ff¯? or sowt tesilqner ¯iq tesel, snoti gowæakow¸iwnner arel, erb asowm ¯iq, ¸¯ aysp¯s ¯ asel T¯r˚: Bayc es‘ T¯rs, œ¯i asel: Owsti asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ayn bani ha– mar, or ´er xØsqer˚ sowt en, ´er gowæakow¸iwnner˚‘ snoti, aha dra hamar es im ´eøq˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, ijecnelow em ´ez vray, naew ´er margar¯neri vray, oronq sowt tesilqner ¯in tesnowm ow snoti baner xØsowm: Im ßoˇovrdi ßoˇovateˇinerowm œp¯tq ¯ linen dranq, o—œ piti yiæowen Isray¯li tan grqerowm, o—œ ¯l piti mtnen Isray¯li erkir˚: Ew p¯tq ¯ imanan, or es em Amenakal T¯r˚: Ew im ßoˇovrdin molorecnelow hamar asowm ¯in‘ xaˇaˇow¸i!wn ¯, xaˇaˇow¸i!wn ¯. bayc xaˇaˇow¸iwn œ¯r linowm: Ψoˇovowrd˚ pat ¯r kangnecnowm, isk nranq ÆeŒ ¯in qsowm, or Œlowi: T¯rn asowm ¯ ayd ÆeŒoˇnerin. ¡Da anzgamow¸iwn ¯, qani or Œowl k˚ gay. an´rew k˚ gay ow k’oˇoˇi: Dra ormnakaler˚ ømbaqarerov k˚ qarkoÆem, ow k˚ xortakowen: Hoˇm k˚ bar´ranay ow k˚ tapali: Ew Aha xortakowaÆ ¯ pa– t˚. ayn ßamanak ´ez œe?n asi, ¸¯‘ ’ O—wr ¯ ´er ÆeŒ˚, orov ayn ÆeŒeciq¿: Ard, aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Im srtmtow¸eamb hoˇm em ar´akelow, or am¯n inœ m¯jteˇic veracni: Im barkow¸eamb an´rew ¯ galow‘ oˇoˇelow hamar: Casowmov ømbaqar ßayøer em ar´akelow dra vray, or kor– Æanowi: Getnin em hawasarecnelow ayn pat˚, or ÆeŒowm ¯iq, ew ayn piti xortakowi: Getin em tapalelow ayn, ow nra himqern en erewalow: Υnknelow ew verj ¯ gtnelow ayn‘ meˇadrowelov: P¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚: Srtmtow– ¸iwns em ¸aŒelow ¸¯— pati, ¸¯— ayn ÆeŒoˇneri vray: Ew ayn piti xortakowi: Ew aselow em ´ez, or patn aylews œkay, oœ ¯l ayn ÆeŒoˇ Isray¯li margar¯ner˚, oronq margar¯a– nowm ¯in Erowsaˇ¯mi masin, nra hamar xaˇaˇow¸iwn ¯in gowæakowm, bayc xaˇaˇow¸iwn œkar¿, - asowm ¯ Amenakal

1695

Ezeki¯l

13. 17–14. 5

T¯r˚: ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, dar´ro—w d¯mqd qo ßoˇovrdi dowstreri koˇm˚, oronq irenc srti owzaÆi p¯s ¯in marga– r¯anowm: Dow ¯l margar¯ow¸i—wn ara nranc masin ow asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. va—y nranc, or mogakan bar´ikner en karowm-karkatowm ¸ewi armownki taki ha– mar ew glxaæorer en sarqowm am¯n hasaki mardkanc glxi hamar‘ molorecnelow nranc hoginer˚, orovhetew molorowel en im ßoˇovrdi hoginer˚: Xelqahan ¯in anowm nranc, in´ bambasowm ¯in im ßoˇovrdi aøaj‘ mi bowø garow kam mi pataø haci hamar, orp¯szi spanen mardkanc, oronq mahapart œ¯in, ew kendani pahen nranc, ovqer p¯tq œ¯ or apr¯in: XØsowm ¯in ßoˇovrdi akanjin, or axorßowm ¯ sin xØsqeric: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ¡Aha es mogakan bar´ikneri d¯m em, oronc m¯j amŒoŒowm ¯iq ´er hoginer˚, ew patøel-pokelow em dranq ´er ¸eweric, a– øaqelow em ayn mardkanc, owm dowq molorecnowm ¯iq‘ korÆa– nelow hamar: Pataøotelow em ´er glxaæorer˚: Azatelow em im ßoˇovrdin ´er ´eøqic, ow nranq ´er bowø˚ hawaqowaÆ œen linelow: P¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚: Ayn bani ha– mar, or anirawow¸eamb xotorowm ¯iq ardari sirt˚ (e—s œ¯i molorecnowm), inœp¯s naew nra hamar, or zØracnowm ¯iq anØr¯ni bazowk˚, orp¯szi na erbeq yet œdaønay ir an– Ør¯now¸iwnic, ir œar ˘anaparhic ow apri, - dra hamar aylews ownaynow¸iwnner œ¯q gowæakelow, ha˘oyakan gowæakow– ¸iwnner œ¯q anelow: ffirkelow em im ßoˇovrdin ´er ´eøqic, ow p¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚¿:

17

18

19

20

21

22

23

Isray¯li awagneric omanq ekan in´ mØt ow aøajs 14 nstecin: Ew T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, 2, 3 ayd mardik irenc mtadrow¸iwnner˚ irenc srti m¯j en drel, irenc anirawow¸iwnneri pat˘aøaÆ tanjanqner˚ drel en irenc aøjew: E?s em talow dranc patasxan˚: Owsti do—w 4 xØsir dranc het ow asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯– r˚. Isray¯li tnic am¯n oq, ov ir køapaætakan mtadrow– ¸iwnner˚ srti m¯j dni, ir anirawow¸iwnneri pat˘aøaÆ tanjanqnern ¯l‘ aœqi aøaj ew gay margar¯i mØt‘ nra mi– jocov in´nic patgam harcnelow, - es‘ T¯rs em nran pa– tasxan talow, ˚st ayn bani, ¸¯ i—nœ owni ir mtqowm, or– 5

14. 6–18

6

7

8

9

10

11

12, 13

14

15

16

17

18

Ezeki¯l

1696

p¯szi irenc varqov, ØtaracaÆ srtov Isray¯li ayd tow– n˚ œxotorecnen in´nic: Owsti asa— Isray¯li ayd ta– n˚. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ. dar´¯—q, ye—t dar´¯q ´er ˘anaparhic, ´er bolor ambarætow¸iwnne– ric, dar´r¯—q ´er eresner˚ d¯pi in´: Isray¯li ayd tnic kam ekoworneric ow pandowxtneric am¯n oq, ov in´nic Øtaranay ew køapaætakan mtadrow¸iwnner˚ srti m¯j dni, ir anirawow¸iwnneri pat˘aøaÆ tanjanqner˚ dni ir aøjew ow gay margar¯i mØt‘ nra mijocov in´nic patgam harcnelow, - es‘ T¯rs em nran patasxan talow, ˚st ayn bani, ¸¯ i—nœ owni ir mtqowm: Eress dar´nelow em ayd mar– dow d¯m, xaytaøakelow em nran ew veracnelow em im ßoˇo– vrdi mijic, orp¯szi imanaq, or es em T¯r˚: Ew e¸¯ mi— mar– gar¯ xabowi ow mi ban xØsi, ¸¯ ibr es‘ T¯rs em molorecrel ayd margar¯in, - ´eøqs ijecnelow em nra vray ow oœnœac– nelow em nran Isray¯li im ßoˇovrdi mijic: Ew patiß en stanalow inœp¯s anirawow¸ean masin harcnoˇ˚, aynp¯s ¯l margar¯n, orp¯szi Isray¯li townn in´nic œmolorowi, ayl– ews œpˇÆowen irenc bolor yancanqnerov, irenq in´ hamar ßoˇovowrd linen, es ¯l nranc hamar‘ AstowaÆ¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: AstowaÆ xØsec in´ het ow asac. ¡Mar– do—w ordi, e¸¯ mi erkir meˇanœelov meˇanœi im d¯m, ´eøqs ijecnelow em nra vray, xortakelow em nra haci paæa– r˚, nra vray sov em ar´akelow ew nra mijic veracnelow em mard ow anasown: Ew e¸¯ aynteˇ linen ayn ereq mardik‘ Noy˚, Yobn ow Dani¯l˚, nranq irenc ardarow¸ean hamar Œrkowelow en¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - ¡Ew e¸¯ œar ga– zanner ar´akem erkri vray ow patßem nra bnakiœnerin, ew ayn asti˘an apakanow¸iwn lini, or gazanneri pat– ˘aøov aynteˇic ancnel ¯l œlini, bayc ayd mardik aynteˇ linen, - vkay em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ¸¯ tˇaner ow aˇjikner ¯l ownenan‘ bolorn ¯l œen Œrkowelow, miayn nranq e– reqn en Œrkowelow, bayc erkir˚ oœnœanalow ¯: Ew e¸¯ sraÆem ayn erkirn ow srin asem‘ ¡Anci—r erkri mijov¿, nranic ve– racnem mard ow anasown, bayc ayd ereq mardik aynteˇ linen, - vkay em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - nranq œen Œrkelow irenc tˇanerin ow aˇjiknerin, ayl irenq ereqn en

1697

Ezeki¯l

14. 19–15. 8

miayn Œrkowelow: Ew e¸¯ hama˘arak owˇarkem ayn erkir˚, srtmtow¸iwns ¸aŒem nra vray ariwnov‘ nra mijic verac– nelow hamar mard ow anasown, bayc Noy˚, Yobn ow Dani¯l˚ aynteˇ linen, - vkay em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ¸¯ tˇaner ow aˇjikner ¯l ownenan nranq‘ œen Œrkowelow, ayl nranq ereq˚ miayn irenc ardarow¸eamb Œrkelow en irenc hoginer˚¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡E¸¯ Erowsa– ˇ¯mi vray noynisk œors sastik vr¯ßners ar´akem‘ sowrn ow sov˚, œar gazannern ow hama˘arak˚‘ nra mijic verac– nelow hamar mard ow anasown, - nranowm oˇj mnacaÆner˚ dowrs en berelow irenc tˇanererin ow aˇjiknerin: Aha nranq nranc het dowrs en galow ´ez mØt, ew dowq tesne– low ¯q nranc ˚n¸acq˚, nranc mtadrow¸iwnner˚: Zˇjalow ¯q ayn œariqi hamar, or es berel em Erowsaˇ¯mi vray, bo– lor œariqneri hamar, or es berel em nra vray: Ow nranq mxi¸arow¸iwn en pat˘aøelow ´ez, orovhetew tesnelow ¯q nranc ˚n¸acq˚, nranc mtadrow¸iwnner˚ ew verahasow ¯q linelow, or zowr teˇ˚ œem arel ayn am¯n˚, inœ arel em nranc het¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚:

19

20

21

22

23

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, inœi? k˚ 15, 2 Æaøayi or¸atownki Œayt˚ ayn bolor Æaøeri ow ˘iwˇeri m¯j, or kan antaøowm: Mi¸¯ nranic mi Œayt k’aøne?n‘ 3 orew¯ gorÆiq sarqelow hamar, kam nranic mi cic k’aøne?n‘ dranic mi aman kaxelow hamar: Bayc qani or ayn hroy 4 ˘arak ¯ daønowm, qani or tar¯ctari krak˚ nra argatn spaøowm ¯, ew or¸atownkn ispaø veranowm ¯, - mi?¸¯ ayn orew¯ gorÆi hamar pitani k˚ lini: Φ¯kowz e¸¯ or¸a– 5 townk˚ ´eøq œtowaÆ‘ amboˇjakan lini, dar´eal oœ mi bani pitani œ¯, owr mnac erb ispaø hroy ˘arak ¯ daønowm. bo– lorovin oœ mi bani pitani œ¯: Owsti asa—. ¡Aysp¯s ¯ 6 asowm Amenakal T¯r˚. inœp¯s or antaøi Œayteri mijic or¸atownki Œayt˚ hroy ˘arak em dar´rel, aynp¯s ¯l E– rowsaˇ¯mi bnakiœnerid het em varowelow: Eress owˇˇelow 7 em nranc d¯m: Krakic dowrs en galow, bayc owriæ kraki ˘a– rak en daønalow: Ow erb eress owˇˇem nranc d¯m, p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚: Ew erkir˚ korÆanman em en¸ar– 8 kelow ayn bani hamar, or yancanqner gorÆecin¿, - asowm ¯

16. 1–16

Ezeki¯l

1698

Amenakal T¯r˚: 16, 2 3

4

5

6

7

8

9 10

11 12 13

14

15

16

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, iraze—k dar´row Erowsaˇ¯min ir anØr¯now¸iwnneri masin ew a– sa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚ Erowsaˇ¯min. qo armatn ow Ænownd˚ qananacineri erkric en. hayrd a– morhaci ¯, mayrd‘ qetaci hi¸i¸: Qo Ænndi ßamanak, ayn Ør˚, erb Ænowecir, oœ oq portd œktrec. qez snowcoˇ stinq˚ œamracrin. jrov œlowacowecir‘ Œrkowelow hamar, oœ ¯l a– ˇov aˇowecir. xan´arowrneri m¯j œŒa¸a¸owecir: Aœqs ¯l qez œxnayec. qez œzgowæacri ayn amenic, or karoˇ en qez patahel: Daætowm æprtowaÆ ¯ir qo xotornak mtqe– ri hamar: Ayn Ør˚, erb dow Ænowecir, mØtovd ancay ow qez arean m¯j ¸a¸axowaÆ tesay: Asaci qez‘ ’ Kendanaci—r areand mijic. keanqd ariwnic ¯: A˘i—r, qani or daæti boysi p¯s a˘ecri qez¿: A˘ecir ew owø˘acar, ekar mtar qaˇaqneri ays qaˇaq˚: Stinqnerd kazmaworowecin, ma– zerd Œar¸amacan, bayc dow xaytaøak kerpov merk ¯ir: Ew ekay hasay qez ow tesay, or ßamanakd ekel ¯, inœ– p¯s naew qez gaˇ¸ecnoˇneri ßamanak˚: Φewers tara– Æeci vrad ow ÆaÆkeci xaytaøak merkow¸iwnd: Erdowm a– reci ew owxt kapeci hetd, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, ew dow im˚ eˇar: Lowaci qez jrov, maqreci qez ariw– nic ow ØÆeci qez iwˇov: P¯sp¯s hagowstner hagcri qez. erknagoynov zgestaworeci, m¯jqid behez gØti kapeci, vrad sndows gceci: Zardeˇ¯nov zardareci qez. ´eøqid aparanjanner dreci, paranocid‘ qaøamaneak: Q¸id ginder ow akanjnerid Øˇer dreci, glxid‘ Œaøapsak: Ew dow zardarowecir osk¯ ow arÆa¸¯ zarderov: Hagowstd be– hez ¯r, ˚ntir kerpas‘ aseˇnagorÆowaÆ: Naæih kerar, iwˇ ow meˇr, œaŒazanc geˇecik eˇar, ŒayŒayowecir arqaya– kan gowrgowranqov: Qo geˇeckow¸ean hambaw˚ taraÆow– ec bolor azgeri m¯j, orovhetew ayn geˇeckow¸iwn˚, orov steˇÆel ¯i qez, katarelap¯s vayelowœ ¯r¿, - asowm ¯ A– menakal T¯r˚: ¡Ew dow qo geˇeckow¸eamb panÆali eˇar, ænacar qo homanineri het ow poønkow¸iwnd taraÆecir bolor ancordneri vray, oronc het aøaj aydpisi baner œ¯in patahel: Aøar qo hagowstneric ew drancic qez

1699

Ezeki¯l

16. 17–31

hamar æinÆow kowøqer patrastecir: Poønkacar dranc het, bayc aynteˇ œe—s mtnelow, orovhetew aøaj dranq œka– yin ow aylews œen linelow: ArÆa¸ic ow oskowc zardeˇ¯n˚, or qez ¯i towel, aøar ow dranic tˇamardow ar´anner patrastecir, poønkacar dranc het: Qo geˇecik ha– gowstn aøar ow nranc vray gcecir, im iwˇn ow xownkn ¯l nranc aøaj drecir: Hacn ¯l, or towel ¯i qez, naæih˚, iwˇn ow meˇr˚, oroncov snel ¯i qez, - orp¯s anowæaho– tow¸iwn nranc aøaj drecir: Ew dranic yetoy, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - vercrir tˇanerid ow dowstrerid, o– ronc dow in´ hamar ¯ir Ænel, spanecir ow zoh matowce– cir: Ibr ¸¯ qiœ hamarecir qo poønkanal˚, zawakneris ¯l nranc qawow¸ean zoh dar´rir, ˚nÆayaberecir: Isk da aweli sastik mi ban eˇaw, qan qo bolor poønkow¸iwnnern ow pˇÆow¸iwnner˚: Ow œyiæecir qo mankow¸ean Ører˚, erb merk ¯ir ow xaytaøak, areand m¯j ¸a¸axowaÆ. ayd vi– ˘akic ¯ir kendanacel: Ew ayd bolor œariqner˚ ekan qo glxin. va!y, va!y qez, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - Qez ha– mar poønkow¸ean town æinecir, baginner kangnecrir bo– lor hraparaknerowm, bolor ˘anaparhneri glxin bar´– racrir qo poønkatner˚, apakanecir d¯mqid geˇeckow– ¸iwn˚, eranqd bac arir ˘anaparhi am¯n ancordi a– øaj ow sastkacrir poønkow¸iwnd: Poønkacar naew qez sahmanakic Egiptosi meÆ aønandam ownecoˇ zawakneri het, poønkacar bazmapatik, orp¯szi in´ zayracnes: Ard, es ´eøqs ijecnelow em qez vray ew qo snndi vray, qez matnelow em qez ateli aylazgineri dowstreri ´eøq˚, o– ronq æeˇowm ¯in qez qo ˘anaparhic: Ambarætow¸iwn are– cir ow poønkacar naew Asorestani zawakneri het, sa– kayn œyagecar: Xrowecir poønkow¸eand m¯j, bayc ew ayn– p¯s œyagecar: Ωatacrir daæinqnerd‘ poønkanalov naew qananacineri ow qaˇd¯acineri erkrneri het, sakayn ew aynp¯s dar´eal œyagecar: Inœp¯?s varowem qo dowstre– ri het, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - aynqan baneric ye– toy, or arecir poønik knoj p¯s. bazmics poønkacar an– gam dowstrerid het: Poønkatner kaøowcecir bolor ˘a– naparhneri glowxnerin ew ko¸oˇner ¯ir kangnecnowm bo–

17

18

19

20

21 22

23 24

25

26

27

28

29

30

31

16. 32–43

32

33

34

35 36

37

38

39

40 41

42

43

Ezeki¯l

1700

lor hraparaknerowm: Dow mi parz poønik kin œeˇar, or var´ ¯ hawaqowm, orovhetew am¯n poønik kin œ¯, or qez nman ænanowm ¯ ir amowsnow het, amowsnowc dram aønowm ow var´ talis ir homaninerin: Bolor poønikner˚ var´ en aønowm irenc hamar, minœdeø dow inqd ¯ir var´ talis tarŒaÆownerid ew now¯rnerov hrapowrowm ¯ir nranc, or gayin qez mØt bolor koˇmeric‘ qez het ænanalow: Ew qez het, bolor poønkacoˇ kananc hamematow¸eamb, haka– øak˚ teˇi ownecaw, ow oœ oq qez œhetewec, qani or nranq irenq ¯in tˇamardkancic var´ aønowm, minœdeø dow inqd ¯ir tarŒaÆownerid var´ talis: Ow qez het hakaøak˚ teˇi ownecaw¿: ¡Owsti, poøni—k, lsi—r, Tiroj patgam– ner˚: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ayn bani hamar, or aylaserow¸eamb ¸aŒecir qo dramner˚, ow homanine– rid aøaj bacayaytowecin poønkow¸eand amظanq˚, bo– lor piˇÆ mtadrow¸iwnnerd, inœp¯s naew zawaknerid are– an hamar, or homaninerid ¯ir talis nranc, - aha sranc hamar es qo d¯m em hawaqelow bolor homaninerid, oronc het xaønakowel es, qo d¯m em hanelow qo bolor sirelinerin ow atelinerin, hawaqelow em nranc ew ærjapatel em talow qez, yaytnelow em nranc aøaj qo bolor œaragorÆow¸iwnne– r˚, ow nranq tesnelow en qo bolor xaytaøakow¸iwnner˚: Qeznic vr¯ß em lowÆelow ibrew ænacoˇi ow ariwn ¸aŒoˇi. qo aøaj em dnelow qo ¸aŒaÆ ariwn˚, qo aøaj em dnelow zay– roy¸i ow naxan´i ariwn˚: Qez nranc ´eøqn em matnelow, ew nranq korÆanelow en qo poønkatner˚, qandelow en qo ko¸oˇner˚, merkacnelow en qez qo zgestneric, aønelow en qo Œaøapsak˚ ew ¸oˇnelow en qez merk ow xaytaøakowaÆ: Ew amboxin qo d¯m en hanelow, qarerov qarkoÆelow en qez ow qez ktor-ktor en anelow irenc srerov: Hrov en ayrelow tnerd, datastand en tesnelow kananc bazmow¸ean a– øaj: Verj em talow qo poønkow¸ean˚, ew dow aylews var´ œes talow tarŒaÆownerid: Barkow¸iwns ¸aŒelow em qez vray, ow aydpisov qo hand¯p vr¯ßxndrow¸iwns verj ¯ gtne– low. hangstanalow em ew aylews hog œem anelow: Ayn bani hamar, or œyiæecir mankow¸eand Ører˚, ayd ameni hamar trtmecnowm ¯ir in´, - es ¯l aha qo bønaÆ ˘anaparhi ha–

1701

Ezeki¯l

16. 44–55

mar glxid beri ays baner˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Aysp¯s ¯ or ambarætow¸iwn ew anØr¯now¸iwnner gorÆecir¿: Ays bolori hamar ¯ or qo masin aøakner en ŒsŒsowm ow a– sowm, ¸¯‘ ’ Inœpisin or mayrn ¯, aynpisin ¯l aˇjikn ¯¿: Ard, dow ayn aˇjkay mayrn es, or vøndec amowsnown ow zawakne– rin, ew qoyrn es qo ayn qoyreri, oronq vøndecin amowsin– nerin ow zawaknerin: Λer mayr˚ qetaci ¯r, ew ´er hayr˚‘ amorhaci: Λer awag qoyr˚ Ωamrinn ¯, or ir dowstreri het bnakwowm ¯ qo ´ax koˇmowm, isk krtser qoyr˚‘ Sodom˚, or ir dowstreri het bnakwowm ¯ qo aj koˇmowm: Sakayn dow nranc ˘anaparhov œ˚n¸acar, oœ ¯l nranc anØr¯now¸iwn– nerin hetewecir, ayl dow qo ˚n¸acqi m¯j Œoqr-inœ aweli aøaj gnacir: Vkay em, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - or qo qoyr˚‘ Sodom˚, ew nra dowstrer˚ haziw ¸¯ awelin arecin, qan dow ew qo dowstrer˚: Qo qroj‘ Sodomi anØr¯now¸iwnn ays ¯r‘ ambartawanow¸iwn, hacov liacaÆow¸iwn, ginow m¯j yˇŒacaÆow¸iwn: Meˇk keanq ¯in varowm inqn ¯l, dowstrern ¯l: Dra m¯j ¯in xrowaÆ inqn ¯l, dowstrern ¯l: Λeøq œ¯in meknowm aˇqatin ow tnankin, meÆamtanowm ¯in ow im a– øaj anØr¯now¸iwnner anowm: Ow erb da tesay‘ m¯jteˇic veracri nranc: Ωamrinn angam qo meˇqeri k¯s˚ œgor– Æec: Isk dow bazmapatkecir qo anØr¯now¸iwnner˚ aweli, qan nranq, naew ardaracrir qo qoyrerin ayn anØr¯now– ¸ean m¯j, or inqd ¯l ¯ir gorÆel: Ard, kri—r tanjanqnern ayn bani hamar, or Œœacrir qoyrerid, or anØr¯now¸iwn– ner gorÆecir aweli æat, qan nranq, or aweli ardaracrir nranc, qan qez: Ard, amaœi—r ew kri—r qo anarganqn ayn bani hamar, or qo qoyrerin aweli ardaracrir, qan qez¿: Gerow¸iwnic yet em dar´nelow nranc‘ qo qoyr Sodomin ow nra dowstrerin, yet em dar´nelow qo qoyr Ωamrinin ow nra dowstrerin. nranc het qez ¯l em yet dar´nelow, orp¯s– zi kres qo tanjanqner˚ ew anargowes ayn ameni hamar, inœ katarel es, or in´ barkacnes: Qo qoyr˚‘ Sodomn ow nra dowstrer˚ verstin hastatowelow en ayn vi˘aki m¯j, or ¯in i skzban¯. Ωamrinn ow nra dowstrern ¯l ver– stin hastatowelow en ayn vi˘aki m¯j, or ¯in i skzba– n¯. dow ew qo dowstrern ¯l hastatowelow ¯q noyn vi˘aki

44 45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

16. 56–17. 9 56 57

58 59

60

61

62

63

17, 2 3

4 5

6

7

8

9

Ezeki¯l

1702

m¯j, or ¯iq i skzban¯: Ew qani or qo qoyr Sodom˚ œ¯r yiæwowm qo beranowm‘ qo hpartow¸ean Ørerin, qani deø œ¯in bacayaytowel œaragorÆow¸iwnnerd, inœp¯s or hima es naxatwowm Asoriqi ow nra æowrj gtnowoˇ bolor aylazgine– ri dowstreri aøaj, - owremn qaˇi—r qo ambarætow¸iwnneri ow anØr¯now¸iwnneri ptowˇner˚¿, - asowm ¯ T¯r˚: ¡Amena– kal T¯rn aysp¯s ¯ asowm. ¡Qez het varowelow em aynp¯s, inœp¯s dow es varowel, inœp¯s or anargel es am¯n ban ow zanc aøel im owxt˚: Bayc es yiæelow em owxts, or erita– sardow¸eand Ørerin kapel ¯i qez het, yawitean hastat em pahelow ayd owxt˚: Yiæelow em naew qo ˚n¸acaÆ ˘a– naparh˚, ew dow amظahar es linelow, erb mitqd beres qoyrerid‘ awagnerin ow krtsernerin: Nranc talow em qez Œor´ow¸ean hamar ew oœ ¸¯ orp¯s daænakic: Hastat em pahelow qez het im owxt˚, ew p¯tq ¯ imanas, or es em T¯r˚: Orp¯szi yiæes ow amaœes ow qo kraÆ anarganqneri pat˘aøov aylews œhamar´akowes berand bac anel, qawow– ¸iwn piti tam ayn bolor œaragorÆow¸iwnnerid, or kata– rel es¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, mi patmow¸i—wn patmir, mi aøa—k ber Isray¯li ayd tan ma– sin ew asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. Mi ar– Æiw kar, meÆ, laynataraÆ ¸ewerov, magilnerov lecown: MtaÆec Libanan mtnel, ˚ntir-˚ntir mayrineric mataˇ townker vercrec ow qananacineri erkir˚ taraw, dranq tnkec parspapat qaˇaqowm: Vercrec naew erkri ser– mic, manr-manr canec daæti eresin, kargadrec, or a– øatØr¯n jren ayd daæt˚: Bowsaw ow eˇaw vtit, tes– qov Œoqr or¸atownk. vran oster erewacin: Nra ar– matner˚ takn ¯in: Or¸atownk˚ meÆacaw, oˇkoyzner tow– ec, ir æiwern ar´akec: Apa erewac mi owriæ meÆ arÆiw‘ meÆa¸ew ow bazmamagil: Ew aha ays or¸atownk˚ sran Œa¸a¸owec, armatner˚ sra koˇm˚ ´gowecin, ˘iwˇern ¯l‘ sra tak: Owˇarkec, or ayd amboˇj townk˚ jren: Geˇec– ik daætowm aøat jrov piti owø˘acow¯r‘ oster ar´ake– low, ptˇaberelow ew meÆ or¸atownk daønalow hamar¿: Ays masin asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ArdeØq or–

1703

Ezeki¯l

17. 10–22

¸atownkn owø˘analo?w ¯: ff¯? or nra nowrb armatnern ow ptowˇner˚ nexelow en, ow nra oster˚‘ œoranalow: O—œ meÆ bazowk ¯ p¯tq galow ew o—œ ¯l æat mard‘ ´eøq gcelow ew ayn armataxil anelow hamar: Ard, or¸atownkn owø˘analo?w ¯: ffi— Œar¸amanalow: ff¯? or xoræak˚ erb mØtenay, œora– nalow ¯ amboˇj boys˚‘ ir osterov¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, asa Isray¯li ayd tan˚‘ daønac– noˇneri tan˚. œgit¯?q, ¸¯ ayd i—nœ ban ¯r, or ´ez asaci: Erb babelacineri ¸agawor˚ Erowsaˇ¯m gay, sra ¸aga– worin ow iæxannerin piti vercni ow tani nranc ir mØt‘ Babelon: Φagawori zawakneric m¯kin piti aøni, owxt piti dni nra het ew nran hawatarmow¸ean erdowm anel piti tay: Erkri iæxannerin ¯l piti veracni, orp¯szi ¸agaworow¸iwn˚ tkaranay, bolorovin otqi œkangni, nra owxt˚ pahi ow hawatarim mnay dran: Piti apstambi nra d¯m‘ sowrhandakner owˇarkelov Egiptos, orp¯szi i– ren ´ier ow bazowm zØrq tan: Bayc yajoˇow¸iwn ownenalo?w ¯: ffirkowelo?w ¯ na, ov ayspisi hakaøak baner ¯ anowm, drßowm ¯ owxt˚: ffirkowelo?w ¯: Vkay em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - or ˘iæt ayn teˇowm, owr ¸agawor˚ nran ¸agawor dar´– rec, owr anargec in´ towaÆ hawatarmow¸ean erdowm˚ ew drßec nra het im knqaÆ owxt˚‘ h¯nc Babelonowm meøne– low ¯: Oœ ¯l ffiarawonn ir meÆ zØrow¸eamb, bazowm gnderov paterazmelow ¯ nra d¯m: Babeloni ¸agawor˚ patn¯æner ow martkocner ¯ sarqelow, orp¯szi oœnœacni æaterin ayn bani hamar, or anargec erdowm˚, drßec owxt˚: Ew aha matnel em nra‘ Babeloni ¸agawori ´eøq˚, ays bolor˚ berel em nra glxin: Mi?¸¯ Œrkowelow ¯: Ays masin asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. Vkay em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ˚st im owxti, or drßel ¯, ew ˚st im erdman, or anargel ¯, hatowcel em talow nran: Netelow em nra vray owøkans, ew na bønowelow paæarowelow ¯ im koˇmic: Berelow em nran Ba– belon, aynteˇ ¯l datastan em tesnelow het˚ ayn anira– wow¸iwnneri hamar, or gorÆel ¯ im nkatmamb: Naew bolor xowsaŒaÆner˚ nra bolor paterazmnerowm srov en ˚nk– nelow, isk bolor mnacordnerin œors hoˇmerin em crelow: Ew p¯tq ¯ imanaq, or es‘ T¯rs em asel¿: ¡Ays masin aysp¯s

10

11 12

13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

17. 23–18. 13

23

24

18, 2

3 4

5 6

7

8

9

10 11 12

13

Ezeki¯l

1704

¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Bar´rawandaki ˚ntir-˚ntir mayrineric m¯kn aønelow em, dra katari ˘iwˇeric verc– nelow ew xorn em tnkelow bar´r leran vray ew ayn kaxelow em Isray¯li bar´r, erewacoˇ leøic: Tnkelow em, ew oster ¯ ar´akelow ayn, ptowˇ ¯ talow, daønalow ¯ mi meÆ mayri: Nra tak hangstanalow, nra hovanow tak ظewanelow en bolor gazannern ow ¸øœownner˚: Nra ˘iwˇer˚ hastat en mnalow nra vray: Ew daæti bolor Æaøer˚ p¯tq ¯ imanan, or es‘ T¯rs em or xonarhecnowm em bar´racaÆ Æaø˚ kam bar´racnowm xonarhowaÆ Æaø˚, œoracnowm em dalar Æaø˚ kam dalarecnowm œoracaÆ Æaø˚: Es‘ T¯rs em asel sa, ew anelow em¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, i?nœ ¯ næa– nakowm ayn aøaÆ˚, or asowm en isray¯lacinerid m¯j, ¸¯‘ ¡Hayrern azox en kerel, zawakneri atamnern ¯ aøel¿: Vkay em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - Isray¯lowm ayd aøaÆn aylews œi asowelow, orovhetew bolori hoginern ¯l imn en‘ inœp¯s hØr˚, aynp¯s ¯l zawakin˚. ov or meˇanœi, na ¯l piti meøni: Bayc e¸¯ m¯kn ardar ¯, gorÆadrowm ¯ Ør¯nqners ow ardarow¸iwn˚, leøneri vray zohaberowaÆ˚ œi owtowm, aœq˚ œi gcowm Isray¯li tan kowøqerin, œi pˇÆowm ir ˚nkeroj knoj˚, ir knojn ¯l daætani ßamanak œi mØtenowm, oœ mi mardow hand¯p bønow¸iwn œi gorÆadrowm, parta– pani awand˚ veradar´nowm ¯, yaŒætakow¸iwn œi kata– rowm, ir hac˚ talis ¯ qaˇcaÆnerin ow merkin hagcnowm ¯, ir dram˚ Œox œi talis ow tokosov yet œi pahan– jowm, ´eøq ¯ qaæowm anirawow¸iwnic, ardar datastan ¯ tesnowm mardow ew nra ˚nkeroj mijew, im hramannerov ¯ æarßwowm, orp¯szi Ør¯nqners pahi ow gorÆadri, - aydpi– sin ardar ¯, aprelov piti apri, - asowm ¯ Amenakal T¯– r˚: Isk e¸¯ m¯k˚ aylaserowaÆ, ariwn ¸aŒoˇ zawak ¯ Ænel, meˇqer ¯ gorÆel, ir ardar hØr ˘anaparhov œi ˚n¸acel, leøneri vray zohaberowaÆn ¯ kerel, pˇÆel ¯ ir ˚nkeroj knoj˚, bønadatel aˇqatin ow tnankin, yaŒætakow¸iwn katarel, awand˚ œi veradar´rel, aœq˚ gcel ¯ œastowaÆ– neri paætamownqin, anØr¯now¸iwn ¯ gorÆel, ir dram˚ Œox ¯ towel ew vaæxov ow tokosov yet pahanjel, - aydpisin,

1705

Ezeki¯l

18. 14–27

or ays bolor anØr¯now¸iwnnern ¯ gorÆel, anæowæt meønelow ¯, ew nra ariwnn ir glxin ¯ galow: Ew e¸¯ zawak˚ Ænow– i, tesni ir hØr gorÆaÆ bolor meˇqer˚, vaxenay ew noyn baner˚ œani‘ leøneri vray zohaberowaÆ˚ œowti, aœq˚ Is– ray¯li tan kowøqerin œgci, ir ˚nkeroj knoj˚ œpˇÆi, oœ oqi œbønadati, awand˚ œiwracni, yaŒætakow¸iwn œkatari, ir hac˚ tay qaˇcaÆnerin ow merkerin hagcni, anirawow¸iw– nic ´eøq qaæi, vaæx ow tokos œaøni, ardarow¸iwn gorÆi, im hramannerov æarßowi, - aydpisin ir hØr anirawow¸iwn– neri hamar œi— meønelow, ayl aprelov aprelow ¯: Bayc nra hayr˚, e¸¯ sastik neˇel ¯, yaŒætakel ¯ ow koˇoptel eˇbØ– r˚, hakaøak gorÆer katarel im ßoˇovrdi m¯j, - meønelow ¯ ir anirawow¸ean hamar: Asowm ¯q, ¸¯‘ ¡Inœp¯?s ¯ or hØr anirawow¸iwn˚ ordown œi partaworecnowm¿: Qani or or– din oˇormaÆow¸iwn ¯ arel ow ardarow¸iwn gorÆel, im bolor Ør¯nqner˚ pahel ow gorÆadrel ¯, - aprelov piti apri: Ov or meˇanœi, na ¯l piti meøni, isk ordin hØr meˇq˚ œpiti kri, oœ ¯l hayr˚‘ ir ordow anirawow¸iwnner˚: Ardari ardarow¸i—wnn ¯ ir vray ˚nknelow, anØr¯ni anØr¯now¸iwn˚‘ ir vray¿: ¡AnØr¯n˚ e¸¯ yet kangni ir gorÆaÆ anØr¯now– ¸iwnneric ow pahi im bolor patowiranner˚, ardarow¸iwn gorÆi ow oˇormaÆow¸iwn ani, - aprelov aprelow ¯ ow œi meø– nelow: Nra gorÆaÆ bolor meˇqer˚, kataraÆ bolor anira– wow¸iwnner˚ œen yiæowelow, ayl ir gorÆaÆ ardarow¸ean ha– mar na aprelow ¯: Mi?¸¯ es meˇawori mahn em tenœowm, - a– sowm ¯ T¯r AstowaÆ˚, - ew oœ ¸¯ ayn, or na œar ˘anaparhic yet daønay ow apri: Isk e¸¯ ardarn ir ardarow¸iwnic æeˇowi, anardarow¸iwn gorÆi, ˚st anØr¯n mardow kata– raÆ bolor anØr¯now¸iwnneri‘ nra kataraÆ bolor ardar gorÆern ¯l œen yiæowelow: Ayn meˇqeri hamar, oronc m¯j na ˚nkel ¯, ew ayn yancanqneri hamar, or gorÆel ¯, - dranc m¯j ¯l meønelow ¯: Asowm ¯q, ¸¯ Tiroj ˘anaparh˚ ˘iæt œ¯: Ard, lsec¯—q, o—v isray¯laciner: Mi?¸¯ im ˘anaparhn ¯, or ˘iæt œ¯: ff¯? or ´er ˘anaparhner˚ ˘iæt œen: E¸¯ ardarn ir ˘anaparhic æeˇowi ow anirawow¸iwn gorÆi, meønelow ¯ ir gorÆaÆ anØr¯now¸ean m¯j: Isk e¸¯ anØr¯n˚ yet kangni ir anØr¯now¸iwnic, Ør¯nqners katari, ardarow¸iwn ani,

14

15 16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

18. 28–19. 12 28

29

30

31

32

33

19 2 3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

Ezeki¯l

1706

- inqn ir hogin Œrkelow ¯, orovhetew tesel ow yet ¯ dar´el ir kataraÆ bolor ambarætow¸iwnneric: Aprelov aprelow ¯ ow œi meønelow: Bayc Isray¯li ayd townn asowm ¯, ¸¯ Tiroj ˘anaparh˚ ˘iæt œ¯: Mi?¸¯ im ˘anaparhn ¯, or ˘iæt œ¯, o—v townd Isray¯li: ff¯? or qo ˘anaparhner˚ ˘iæt œen: Owsti Isray¯li ayd tan˚, iwraqanœiwrin ˚st ir bønaÆ ˘ana– parhi em datastan anelow, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Dar´¯—q, ye—t kangnec¯q ´er bolor ambarætow¸iwnneric, ew anirawow¸ean hamar tanjanqneri œ¯q matnowi: D¯—n ne– tec¯q ´eznic ´er bolor ambarætow¸iwnner˚, or katarel ¯q im hand¯p. ´er m¯j nor sirt ow nor hogi dr¯q, katarec¯—q im bolor patowiranner˚: Inœo?w meønes, o—v townd Isray¯li, - asowm ¯ T¯r˚: Yirawi, es meˇanœaÆi mah˚ œem tenœowm, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, - ayl na ¸oˇ yet kangni ir œar ˘anaparhneric ow Œrki ir hogin: Ard, ek¯q e—t dar´¯q ew aprec¯—q¿: Oˇb Isray¯li iæxani vray ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, o—ˇb asa Isray¯li iæxani vray: Asa—. Inœp¯?s eˇaw, or mayrd yaytnowec aøiwÆneri m¯j, koriwnd aøiwÆneri m¯j bazmacrec ir koriwnnerin: Nra koriwnneri m¯j mi koriwn hasak netec, aøiwÆ dar´aw, so– vorec yaŒætakel ow xlel, eˇaw mardaxoˇxoˇ: Nra masin lsecin azger, bønecin nran‘ spanelow hamar, dnœakalov taran Egiptacineri erkir˚: Mayr aøiwÆ˚ tesaw, or koriwn˚ baßanowec irenic, yoys˚ ktrec ew ir koriwnneric mi owriæ koriwn aøiwÆ dar´rec: Sa ærjowm ¯r aøiwÆne– ri m¯j: AøiwÆ dar´aw, sovorec yaŒætakel ow xlel, eˇaw mardaxoˇxoˇ: Yandgnow¸eamb ors ¯r anowm, qaˇaqner korÆanowm, ir mønœocov erkirn amboˇjovin awerowm: Ωrja– kay erkrneric azger elan nra d¯m, ¸akardner larecin nra æowrj‘ spanelow hamar, dnœakal hagcrin, vandaki m¯j taran babelacineri ¸agawori mØt ow bant drecin, orp¯szi Isray¯li leøneri vray nra ´aynn aylews œlsowi: Qo mayr˚ mi or¸atownk ¯r, nønenow mi Æaˇik‘ tnkowaÆ hosoˇ jreri vray: Nra townkn ow ptowˇn owø˘acan ænorhiw aøat jreri: Nra hzØr makann iæxec azgi iæxanneri vray. ir hasakov na bar´racaw Æaøastanneri m¯j: Tesaw ir me– Æow¸iwn˚ bazma¸iw ˘iwˇeri m¯j, barkow¸iwnic jardowec ow

1707

Ezeki¯l

19. 13–20. 12

getin tapalowec: Xoræak˚ œoracrec nra ˘iwˇer˚: Ays– pisov nranic vr¯ß lowÆowec, ow œoracaw nra hzØr makan˚: Krakn ¯l ˘arakec ayn: Ew hima ayn tnkecin anapatowm, anjrdi hoˇi vray: Krak elaw nra ˚ntir-˚ntir bneric ow ˘arakec ayn: Ew nranowm hzØr makan œmnac: Azg˚ oˇbi a– øak ¯ dar´el, oˇb ¯l piti lini¿: Isray¯li tan awagnerin

13 14

15

Eظnerord tarowm, hingerord amsin, amsoway tasne– 20 rord Ør˚, Isray¯li tan awagneric mardik ekan‘ harcowm anelow Tiroj˚, ow nstecin im aøaj: T¯r˚ xØsec in´ het 2 ow asac. ¡Mardo—w ordi, xØsi—r Isray¯li ayd tan awag– 3 neri het ow asa— dranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯– r˚. harcowm anelo?w ¯q galis in´ mØt: Vkay em es, ´ez œem patasxanelow¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: Patße?m 4 dranc, mardo—w ordi. dranc hayreri meˇqeri vkayow¸iwn˚ di—r dranc aøaj: Ew asa— dranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r As– 5 towaÆ˚. ayn Øric, erb aœqs qaˇcracaw Isray¯li ayd tan vray, erb yaytnoweci Yakobi ayd tan zawakin, erb yayt– noweci Egiptacineri nranc erkrowm, ´eøq mekneci nranc ow asaci. ——Es em ´er T¯r AstowaÆ˚——, - ayn Ør˚ ´eøq par– 6 zeci nranc‘ dowrs berelow hamar Egiptacineri erkric d¯pi ayn erkir˚, or nranc hamar ¯i patrastel, mi er– kir, owr ka¸ ew meˇr ¯ bxowm, or aweli qaˇcr ¯, qan owriæ orew¯ erkrin˚: Ew asaci nranc. ¡Iwraqanœiwr˚ ¸oˇ d¯—n 7 neti ir aœqeric garæeli kowøqer˚. egiptacineri ˘ana– parhov ˚n¸analov‘ mi— pˇÆow¯q: Es em ´er T¯r Astowa– Æ˚¿: Sakayn nranq apstambecin im d¯m, œowzecin in´ 8 ansal: Iwraqanœiwr oq ir aœqeric garæeli kowøqer˚ d¯n œnetec: Egiptacineri ˘anaparh˚ œ¸oˇecin: Es ¯l asa– ci, or srtmtow¸iwns em ¸aŒelow nranc vray‘ egiptacine– ri m¯j yagecnelow hamar nranc d¯m zayroy¸s: Bayc da a– 9 reci, orp¯szi anowns erbeq œpˇÆowi ayn azgeri m¯j, oronc m¯j ¯in gtnwowm dranq: Yaytnoweci nranc m¯j‘ Egiptaci– neri erkric dowrs berelow hamar nranc: Ew nranc dowrs 10 bereci Egiptacineri erkric, bereci anapat, toweci 11 nranc patowiranners, coyc toweci nranc Ør¯nqners, o– ronq gorÆadrelow d¯pqowm mard drancov k’apri: Ωaba¸ 12 Ørers ¯l toweci nranc, orp¯szi næan linen im ow nranc

20. 13–25

13

14

15

16

17 18

19

20 21

22

23

24

25

Ezeki¯l

1708

mijew, ew orp¯szi nranq imanan, or es em T¯r˚, or srba– gorÆowm em nranc: Ew ayn anapatowm asaci Isray¯li ta– n˚. ¡Im hramannero—v æarßowec¯q¿, bayc œæarßowecin: Asa– ci. ¡Pahec¯—q ow gorÆadrec¯—q Ør¯nqners, oronq gorÆadrelow d¯pqowm mard drancov k’apri¿: Sakayn Isray¯li townn in´ daønacrec anapatowm: Im hramannerov œæarßowecin, zanc aøan Ør¯nqners, oronq e¸¯ m¯k˚ gorÆadr¯r‘ drancov k’apr¯r: Ωaba¸ Ørers sastik pˇÆecin: Ow asaci, or a– napatowm srtmtow¸iwns ¸aŒelow em nranc vray‘ oœnœac– nelow hamar nranc: Ew da areci, orp¯szi anowns erbeq œpˇÆowi ayn azgeri aøaj, oronc mijic, nranc aœqeri aø– jew, dowrs bereci sranc: Ew anapatowm ´eøqs bar´racri nranc vray‘ amenewin œtanelow hamar nranc ayn erkir˚, or yatkacrel ¯i nranc, mi erkir, owr ka¸ ow meˇr ¯ bxowm, or aweli qaˇcr ¯, qan owriæ orew¯ erkrin˚: Ayn bani ha– mar, or zanc aøan Ør¯nqners, im hramannerov œæarßowe– cin, æaba¸ners pˇÆecin ew irenc srti mtadrow¸iwnneri yetewic gnacin, - aœqs xnayec nranc ow œjnjec nranc, a– napatowm verj œtoweci nranc: Ow asaci nranc anapa– towm. ¡Λer hayreri krØnov mi— aøajnordow¯q, nranc Ør¯nq– ner˚ mi— pah¯q, nranc varqov mi— xaønakow¯q ow mi— pˇÆow– ¯q: Es em ´er T¯r AstowaÆ˚, im hramannero—v æarßowec¯q, im Ør¯nqne—r˚ pahec¯q ow gorÆadrec¯—q dranq, æaba¸ners so—wrb pahec¯q, ew da næan k˚ lini im ow ´er mijew: K’i– manaq, or es em ´er T¯r AstowaÆ˚¿: Nranc zawaknern ¯l daønacrin in´, im hramannerov œæarßowecin, hog œtaran gorÆadrelow Ør¯nqners, oronq gorÆadrelow d¯pqowm mard drancov k’apri: Ωaba¸ners ¯l ¯in pˇÆowm: Es ¯l asaci, or srtmtow¸iwns em ¸aŒelow nranc vray anapatowm‘ ya– gecnelow hamar nranc d¯m zayroy¸s: Bayc es nranc vra– yic yet qaæeci ´eøqs, ew da areci, orp¯szi anowns erbeq œpˇÆowi ayn azgeri m¯j, oronc mijic, nranc aœqeri aøjew, dowrs bereci sranc: Ayn anapatowm es ´eøqs nranc vray bar´racri‘ azgeri m¯j nranc sŒøelow, erkrnerov m¯k ci– rowcan anelow hamar, qani or Ør¯nqners œgorÆadrecin, patow¯rners zanc aøan, æaba¸ners pˇÆecin, ew irenc aœqnern ¯l irenc hayreri mtadrow¸iwnneri vray ¯r: Ayd

1709

Ezeki¯l

20. 26–38

¯r pat˘aø˚, or nranc toweci hramanner, or bari œ¯in, ew Ør¯nqner, oroncov œ¯in karoˇ aprel: Nzovelow em nranc‘ irenc ˚nÆanerov hander´, aynp¯s em anelow, or oœnœacnem nranc bolor andranik Ænowndnerin: Ew p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿: ¡Owsti xØsi—r Isray¯li ayd tan het, mardo—w ordi, ow asa— dranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ´er hayrer˚ sastik barkacrin in´ im hand¯p irenc gorÆaÆ meˇqerov. nranc taray ayn erkir˚, or erdowel ¯i nranc tal: Aynteˇ tesan nranq bolor bar´r blowrner˚, saˇar– ¸axit Æaøer˚, zoher matowcecin irenc astowaÆnerin, irenc zohaberow¸iwnneri karg˚ katarecin, Æxecin i– renc anowæahot xownk˚, ˚nÆayaberecin irenc now¯rner˚: Ew asaci nranc. ¡Ayd i?nœ abbana‘ bar´radir srbavayr ¯, owr dowq mtnowm ¯q¿: Ew ayn koœowec abbana: Ow ayd– p¯s ¯ koœwowm minœew aysØr: Dra hamar ¯l asa— Isray¯li tan˚. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ´er hayreri an– Ør¯now¸eamb apakanwowm ¯q, nranc garæeli kowøqeri het poønkanowm, now¯rner matowcowm, ´er ordinerin ˚nÆaya– berowm ¯q astowaÆnerin‘ kraki mijov anckacnelov nranc: Minœew Ørs pˇÆwowm ¯q ´er bolor mtaÆowmneri m¯j: Ew es ´ez patasxa?n em talow, o—v townd Isray¯li: Vkay em es, - a– sowm ¯ Amenakal T¯r˚, - es ´ez patasxan œem talow: Ew e¸¯ ayd ban˚ ´er mtqov ancnowm ¯, œi linelow aynp¯s, inœ– p¯s dowq ¯q asowm, ¸¯‘ ¡Menq k˚ linenq he¸anosneri kam erkri ayn azgeri nman, ovqer Æaøer ow qarer en paæ– towm¿: ¡Owsti vkay em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, hzØr ´eøqov, bar´racaÆ bazkov ow yordacoˇ casowmov em ¸agaworelow ´ez vray: Hanelow em ´ez azgeri mijic, dowrs em berelow ayn erkrneric, owr dowq crowaÆ ¯q, - hzØr ´eøqov, bar´racaÆ bazkov ow yordacoˇ casowmov: Berelow em ´ez azgeri anapat˚, dati em nstelow ´ez het eres aø e– res, inœp¯s or ayn anapatowm dati nsteci ´er hayreri het, erb nranc dowrs haneci Egiptacineri erkric: Ayd– p¯s em datelow ´ez, - asowm ¯ T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ: Λez anc em kacnelow makanis takov, mtcnelow em im het owxt kapaÆneri ¸owi m¯j ow zatoroæelow em ´er mijic ambariætnerin ew apstambnerin, orp¯szi nranc hanem

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37 38

20. 39–21. 3

39

40

41

42

43

44

45 46

47

48 49

21, 2

3

Ezeki¯l

1710

irenc bnakaÆ vayreric, ow nranq œmtnen Isray¯li erki– r˚: P¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r AstowaÆ˚: Isk dowq, o—v townd Isray¯li, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ. nax iwraqanœiwrd mi ko—ˇm netec¯q ´er ˚n¸acq˚, apa ew lsec¯—q in´, im sowrb anown˚ mi— pˇÆ¯q ´er now¯rnerov, ´er varq ow barqov, orovhetew im sowrb leran vray, Isray¯li bar´r leran vray, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, - ispaø in´ ¯ Æaøayelow Isray¯li ayd amboˇj town˚, aynteˇ em ˚ndowne– low, aynteˇ em owæadir nayelow ´er ˚nÆanerin, ´er bolor eraxayriqnern ˚ndownelow em ´er sowrb ˚nÆanerov han– der´, naew anowæahotow¸iwnner˚‘ ´ez dowrs berelow hamar ßoˇovowrdneri mijic ew ˚ndownelow hamar ´ez ayn erkrne– ric, owr sŒøowaÆ ¯iq: Ow ´er m¯j, ßoˇovowrdneri d¯m yandi– man, srbanalow em: P¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚, erb ´ez tanem Isray¯li erkir˚, mi erkir, or˚ erdowel em tal ´er hayrerin: Ew aynteˇ yiæelow ¯q ´er bønaÆ ˘anaparhn ow varq ow barq˚, oroncov pˇÆoweciq dowq: Λer eresnern ¯q ÆeÆelow ´er gorÆaÆ bolor anirawow¸iwnneri hamar: P¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚. aydp¯s em anowm, orp¯szi anowns œpˇÆowi ´er œar ˘anaparhneri, ´er apakanowaÆ varq ow barqi pat˘aøov¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, d¯mqd owˇˇi—r d¯pi Φeman, nayi—r Dadoni koˇm˚ ew margar¯ow¸i—wn ara Nageb iæxani antaøi masin: Ew k’ase—s Nagebi antaøin. ¡Lsi—r Tiroj patgamner˚, aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ. aha es qez vray krak em ¸aŒelow, ew qezanowm am¯n Æaø‘ dalarn ¯l, œorn ¯l, nran ˘arak ¯ daønalow. borboqowaÆ boc˚ œi hangœelow, ew nra m¯j ayrowelow en bolor mardik‘ arewel– qic minœew hiwsis: Ew am¯n oq p¯tq ¯ imanay, or es‘ T¯rs em vaøel ayn. ew da œi hangœelow¿: Ow asowm em. ¡Qa—w lici, T¯—r AstowaÆ¿: Nranq in´ asowm en. ¡ff¯? or da aøak ¯, or dow patmowm es¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Dra hamar margar¯a– ci—r, mardo—w ordi, ow d¯mqd owˇˇi—r Erowsaˇ¯mi vray, nayi—r nranc srbavayrerin: Margar¯ow¸iwn k’anes Isray¯li erk– ri vray ew k’ases Isray¯li erkrin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ. aha es qo d¯m em: Merkacnelow em

1711

Ezeki¯l

21. 4–19

sowrs ir pateanic ew qo mijic oœnœacnelow em anirawin ow anØr¯nin: Ew qani or qo mijic oœnœacnelow em anirawin ow anØr¯nin, owsti im sowrn ir pateanic dowrs ¯ galow bo– lor mardkanc vray‘ arewelqic minœew hiwsis: Ew am¯n mard p¯tq ¯ imanay, or es‘ T¯rs em merkacrel sowrs ir patea– nic, ow yet teˇ˚ œi drowelow: Do—w ¯l, mardo—w ordi, m¯jqd xonarhaÆ‘ heÆeÆi—r, cawagi—n heÆeÆir nranc aøaj: Ew e– ¸¯ qez harcnen‘ ¡Inœo?w es heÆeÆowm¿, k’ases. ¡Orovhetew mi bظ lseci, ew ayn vray ¯ hasnelow. bolor srter˚ kotrowelow en, bolor ´eøqer˚‘ ¸owlanalow, bolor andamner˚‘ œorana– low, bolor ænœer˚‘ ktrowelow, bolor zister˚‘ xonawow¸eamb apakanowelow: Aha vray ¯ hasnowm, ew aydp¯s ¯l linelow ¯¿, - asowm ¯ T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ: AstowaÆ dar– ´eal xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, k˚ mar– gar¯anas ow k’ases. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. So—wr, so—wr, srowi—r ow zayraci—r, orp¯szi meÆ kotoraÆ a– nes: Srowi—r ow srbowi—r, patrastowi—r kotorelow, kotori—r, arhamarhi—r, ordea—k im, ktri—r am¯n Æaø¿: Ew T¯r˚ towec sowr˚‘ ´eøqowm patrast bønelow: Sowr˚ srowaÆ ¯ ew pat– rast‘ jardarari ´eøq˚ talow hamar: Aˇaˇaki—r, ˘i—œ bar´racrow, mardo—w ordi, orovhetew ayn sowr˚ kaxowel ¯ im ßoˇovrdi, Isray¯li iæanneri vray: Nranq pandowxt en linelow, qani or sowr˚ kaxowel ¯ im ßoˇovrdi vray: Ows– ti ´eøqerovd Æa—Œ zark, orovhetew ardaracaw asaÆs: Ew i?nœ ¯, Œrkowelo?w ¯ azg˚: ¡Da œi— linelow¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚: Do—w ¯l, mardo—w ordi, margar¯aci—r, ´eøqerovd Æa—Œ zark: Do—w ¯l sowr vercrow, orovhetew errord sowrn spanowaÆnerinn ¯ linelow. sowr˚ Æanracel ¯ spanowaÆneri vray ow zarhowrecnelow ¯ nranc, orp¯szi nranc srter˚ ¸owlanan, nranc bolor dønerin tkarner˚ bazmanan, o– rovhetew matnowaÆ en sri qaæowelow: Sowr˚ geˇeckacel ¯ Œaylov ow spanelow hamar pitani dar´el: Ωrji—r, aj ow ´a—x pttowir, miewnoynn ¯, o—wr ¯l or æowø gas‘ es ¯l aynteˇ em linelow, ÆaŒ em zarnelow ew ¸øœkotelow em, bar´racnelow em ´ayns. es‘ T¯rs xØseci¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, qez hamar erko—w ˘anaparh ˚ntrir, owr pi– ti mtni babelacineri arqayi sowr˚, orovhetew erkowsn ¯l

4

5

6 7

8 9

10

11

12

13 14

15

16 17

18 19

21. 20–31

20

21

22

23

24

25 26

27

28

29

30

31

Ezeki¯l

1712

noyn aæxarhic en dowrs galis: Qaˇaq tanoˇ ˘anapar– hi glxin owˇecoyc næa—n patrastir: Πanaparhi skzbin hastatowi—r, patrasti—r, ˘anapa—rh har¸ir, or sowr˚ hasni fiabo¸, amonacinerin, naew Hr¯astani vray, na– ew Erowsaˇ¯mi vray, or nra m¯j ¯: Babelacineri arqan galow kangnelow ¯ hin ˘anaparhi vray, erkow ˘anaparh– neri glxin‘ gawazan gcelow, kowøqerin harcer talow, lear– di vray gowæakow¸iwn anelow: Nra aj ´eøqic hmayow¸iwn– ner en dowrs ekel‘ Erowsaˇ¯mi d¯m patn¯æner kangnecne– low, liaberan goœelow, aˇaˇak bar´racnelow, darpasner˚ xoyaharelow, hoˇ ¸aŒelow ew martkocner æinelow¿: ¡Ew da erowsaˇ¯macinerin aynp¯s ¯ erewalow, karÆes m¯kn irenc aøaj hmayow¸iwnner ¯ anowm. æaba¸oway ˚n¸acqowm eظn angam krknowelow ¯: Sakayn na‘ babelacineri ¸agaworn zgowæacnelow ¯ sranc, or yiæen irenc anØr¯now¸iwnner˚¿: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ. ¡Nra hamar, or spaønacel ¯q ´er anirawow¸iwnnerov, yaytni en dar´el ´er ambarætow¸iwnner˚, erewan en ekel ´er meˇ– qer˚ ´er bolor ambarætow¸iwnnerov ew ´er ˚n¸acqov, - ayn bani hamar, or dowq inqnerd ¯q yiæecrel, dranc pat˘aøov ¯l oœnœanalow ¯q: Dow ¯l, Isray¯li piˇÆ ow anØr¯n iæxand, ori vax˘an˚ ekel ¯ anirawow¸ean ßamanak, - aysp¯s ¯ asowm qez T¯r AstowaÆ. ¡Vercro—w xoyrd, hani—r psakd, orovhetew ayd aydp¯s œi verjanalow: Dow bar´racaÆin xonarhecrel es, xonarhin‘ bar´racrel: Ew hima es an– irawow¸iwn˚ miws anirawow¸iwnneri vray em bardelow: Ayd aydp¯s œi mnalow, minœew or gay na, owm vayel ¯, ew es talow em nra ´eøq˚¿ Amonacinerin: ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, marga– r¯aci—r ow asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ amonacinerin‘ nranc naxatinqneri hamar. Sowr sowse– r˚ hanowaÆ ¯ spanelow hamar, merkacowaÆ‘ verj talow ha– mar: Zar¸ni—r, orovhetew Œaylowm es sin tesilqov, sowt hmayow¸iwnner es anowm‘ nranc d¯pi qez, anØr¯n virawor– neri vzin qaæelow hamar. sranc vax˘an˚ hasel ¯‘ anira– wow¸ean ßamanaki vax˘an˚: Ye—t dar´ir, mi— ijewanir aynteˇ, owr Ænowel es. dar´eal qo erkrowm em qez datelow, qez vray ¸aŒelow em barkow¸iwns: Im zayroy¸i howr˚ Œœelow

1713

Ezeki¯l

21. 32–22. 14

em qez vray, matnelow em qez ´eøq˚ barbaros mardkanc, oronq pˇÆow¸iwn en gorÆowm: Ew hroy ˘arak es daønalow, ariwnd ¸aŒowelow ¯ qo erkrowm, yiæatakd ¯l œi gtnowelow: Es‘ T¯rs xØseci¿: Isray¯lacinerin

32

33

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Do—w ¯l, mardo—w or– 22, 2 di, e¸¯ datelow es, dati—r ariwnaheˇow¸ean qaˇaq˚, xaytaøaki—r nra bolor anØr¯now¸iwnner˚ ew asa—. ¡Ays– 3 p¯s ¯ asowm T¯r˚, Amenakaln AstowaÆ. o—v qaˇaq, or a– riwn ¯ ¸aŒowm ir m¯j, erb ir ßamanakn ¯ hasnowm, ir ner– sowm xorhowrdner ¯ oro˘owm‘ inqn iren apakanelow hamar nranc ariwnov: Izowr ariwn ¸aŒecir ow ¸a¸axowecir, 4 qo oro˘acaÆ xorhowrdnerov apakanowecir: Qo Ører˚ mØtecrir ew qo keanqi vax˘anin mØtecar: Dra hamar ¯ or qez yan´neci naxatinqin azgeri, amظanqnerin bo– lor aæxarhneri, oronq mØt ¯in qez kam qeznic heøow, 5 orp¯szi aypanen qez ow asen. ¡Dow‘ anowani qaˇaqd, pˇÆow¸ean matnowecir, orovhetew ya˘axaki anØr¯now– ¸iwnner gorÆecir¿: Aha Isray¯li ayd tan iæxanner˚. 6 qo m¯j iwraqanœiwrn ir azgi mer´aworneri het ¯r xaø– nakwowm, or ariwn ¸aŒ¯r. qo m¯j hØrn ow mØrn ¯in anar– 7 gowm, ekowori ow pandxti het anirawow¸eamb ¯in var– wowm, orbin ow ayrown bønadatowm, srbow¸iwnners arha– 8 marhowm ¯in ow æaba¸ners pˇÆowm qo m¯j: Awazak mar– 9 dik kayin qo m¯j, or ariwn ¸aŒ¯in qo m¯j, leøneri vray ¯l zoher matowc¯in qo m¯j ew anmaqowr gorÆer an¯in: I– 10 renc hØr amظn ¯in m¯jteˇ hanowm qo m¯j ew pˇÆow¸eamb daætanawor knoj ¯in bønabarowm qo m¯j: Iwraqanœiwrn 11 ir ˚nkeroj knojn ¯r pˇÆowm, iwraqanœiwrn ambarætow¸e– amb ir harsin ¯r pˇÆowm, iwraqanœiwrn ir qroj˚‘ ir hØr dstern ¯r bønabarowm qo m¯j: Kaæaøq ¯in vercnowm qo 12 m¯j, orp¯szi ariwn ¸aŒ¯in, vaæx ow tokos ¯in aønowm qo m¯j: Ew es verj em talow qo œaragorÆow¸iwnnerin‘ ˚st qo gorÆaÆ bønow¸ean, orovhetew moøacel es in´¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: ¡Aha ÆaŒ em zarnelow qo kataraÆ gorÆe– 13 rin i tes ew i tes qo m¯j katarowaÆ ariwnaheˇow¸ean: Piti dimana?y qo sirt˚, piti zØrana?n qo ´eøqern ayn 14 Ørerin, erb dranq glxid berem: Es‘ T¯rs em asowm, ew ane–

22. 15–30 15 16

17, 18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

28

29

30

Ezeki¯l

1714

low em: SŒøelow em qez azgeri m¯j, cir ow can em anelow erkrnerov m¯k, ew qo mijic pˇÆow¸iwn˚ pakaselow ¯: Da em ßaøangow¸iwn ¸oˇnelow qez azgeri m¯j, ew p¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r˚¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, aha Isray¯li ayd townn in´ hamar xaønowec, inœp¯s halocowm xaønwowm en pˇin´n ow erka¸˚, anag˚, kaparn ow arÆa¸˚: Owsti asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ayn bani hamar, or dowq bolord ¯l miaxaønoweciq, dra hamar es ´ez hawaqelow em Erowsaˇ¯mowm, inœp¯s or m¯k˚ halocowm arÆa¸n ow pˇin´˚, erka¸n ow kapar˚ k˚ hawaqi‘ nra vray krak Œœelow ew ´owlelow hamar: Noyn ´ewov ¯l ´ez em hawaqelow im barkow¸eamb hawaqelow ew ´owlelow em ´ez. ´ez vray im barkow¸eamb howr em Œœelow, ow dowq ´owlowelow ¯q nra m¯j. inœp¯s or arÆa¸n ¯ ´owlwowm qowrayowm, ayn– p¯s ¯l dowq ¯q ´owlowelow dra m¯j: Ew piti imanaq, or es‘ T¯rs em srtmtow¸iwns ¸aŒel ´er vray¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, asa— dran. ¡Dow ayn erkirn es, or œes ¸rjwowm. qez vray an´rew œi ka¸el zayroy¸i Ør˚: Dow ayn erkirn es, ori iæxannern aynteˇ yaŒætakelis ow koˇoptelis aøiwÆneri p¯s ¯in mønœowm. bønow¸eamb tnank– neri marminnern ¯in yØæotowm ew anirawow¸eamb patiw– ner xlowm: Ew ayriner˚ bazmacan qo m¯j: Nra qaha– nanern anargowm ¯in Ør¯nqners ow pˇÆowm srbow¸iwnners. sowrb˚ piˇÆic œ¯in tarberowm, aratawor˚ anaratic œ¯– in jokowm. im æaba¸nerin aœq ¯in Œakowm ew pˇÆowm ¯in æaba¸ners irenc m¯j: Nra iæxanner˚ yaŒætakiœ gayleri p¯s ¯in nra m¯j‘ yaŒætakelow ew koˇoptelow, ariwn ¸aŒe– low ew mardkanc korsti matnelow hamar, orp¯szi irenc sastik agahow¸ean˚ yagowrd tayin: Nra margar¯ne– r˚, oronq koÆkowm ¯in ayd meˇqer˚, ˚nknelow en, nranq, or snoti baner ¯in gowæakowm, stow¸iwnner tenœowm ew asowm ¯in, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚, minœdeø T¯r˚ nman ban œ¯r karoˇ xØsel: Erkri ßoˇovrdin taøapecnowm ¯in anirawow¸eamb, yaŒætakowm ow koˇoptowm. aˇqatin ow tnankin bønadatowm ¯in. pandxti het anirawow¸eamb ¯in varwowm: Nranc mijic mi mard Œntøeci, or owˇiˇ ˚n¸anar, zayroy¸is pahin aøjews yØßarakam kangn¯r,

1715

Ezeki¯l

22. 31–23. 15

orp¯szi œjnj¯i nranc, bayc œgtay: Ew nranc vray ¸aŒeci srtmtow¸iwns im zayroy¸i hrov‘ nranc vray barkow¸iwns i katar aÆelow hamar: Υst nranc bønaÆ ˘anaparhi ¯l nranc glxin bereci¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ:

31

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, erkow ka– 23, 2 nayq kayin‘ mi mØr dowstrer. irenc eritasard hasa– 3 kowm poønkacan Egiptosowm: Aynteˇ ˘mø¸owecin nranc stinqner˚, aynteˇ nranq zrkowecin irenc kowsow¸iwnic: Awag dster anown˚ Ooˇa ¯r, qroj anown˚‘ Ooˇiba: Nranq 4 im˚ eˇan ew tˇaner ow aˇjikner Ænecin. sranc anownnern ¯in, Ωamrinin˚‘ Ooˇa, Erowsaˇ¯min˚‘ Ooˇiba: Ooˇan, im˚ 5 linelov, poønkacaw, aœq˚ gcec ir homanineri‘ asorestan– cineri vray, oronq nra mØt ¯in. dranq Æirani ow karmir 6 hagaÆner, iæxanner ow zØraglowxner, eritasardner, a– m¯n inœov ˚ntrealner, erivarner heÆaÆ spaøaz¯nner ¯in: Ooˇan ir poønkow¸iwn˚ taraÆec nranc vray, Asoresta– 7 ni bolor ˚ntreal zawakneri vray, bolor nranc vray, o– ronc yetewic gnacel ¯r ir bolor mtaÆowmnerov, ow pˇÆow– ¸iwn arec: Egiptacineri erkric beraÆ ir poønkow¸iwn˚ 8 œ¸oˇec na, orovhetew nranc het xaønakwowm ¯r ir eri– tasard ßamanakic. nranq ¯in sran zrkel kowsow¸iwnic, irenc poønkow¸iwn˚ ¸aŒel nra vray: Dra hamar nran 9 matnecin ir homanineri ´eøq˚, asorestancineri ´eøq˚, oronc yetewic ¯r gnowm na: Nranq m¯jteˇ hanecin sra 10 xaytaøakow¸iwn˚, vercrin nra tˇanerin ow aˇjiknerin, iren srov spanecin: Ew katarowec kananc xØsq˚. nra– nic vr¯ß lowÆecin nra dowstreri mijocov: Ays ban˚ tesaw 11 nra qoyr Ooˇiban, ir apakanowaÆ cankasirow¸ean m¯j aweli aøaj gnac, qan qoyr˚, naew poønkow¸ean m¯j aweli aøaj, qan qoyr˚: Gnac asorestanci iæxanneri ow zØ– 12 ravarneri yetewic, oronq nra mØt ¯in. dranq azniw Æi– raniner hagaÆner, erivarner heÆaÆ spaøaz¯nner, am¯n inœov ˚ntreal eritasardner ¯in: Tesay, or pˇÆow¸iwn 13 ¯in anowm. erkowsi ¯l ˘anaparh˚ noynn ¯r: Sa xrow– 14 ec ir poønkow¸ean m¯j: Erb paterin qaˇd¯aci tˇa– mardkanc patkerner ¯r tesnowm‘ nkarowaÆ qeriœnerov, m¯jqnerin tesak-tesak gØtiner, glowxnerin‘ nerkowaÆ 15

23. 16–28

16

17

18 19

20 21

22

23

24

25

26 27

28

Ezeki¯l

1716

xoyrer (xaytabˇ¯t goyner ¯in colanowm boloric ¯l, inœ– p¯s linowm en Babeloni zawakner˚ qaˇd¯acineri erkrowm, irenc erkrowm), - aœq ¯r dnowm nranc vray‘ ir aœqeri hayeacqov, sowrhandakner owˇarkowm qaˇd¯acineri erki– r˚, nranc mØt: Nra mØt ekan Babeloni zawakner˚ nra ankoˇnowm hangœelow, pˇÆecin nran ir poønkow¸ean m¯j: Na xaønakowec nranc het. marmin˚ yagecaw nrancic: Bacayaytec ir poønkow¸iwn˚ ew patmec ir amظ˚: Ew es heøacay nranic, inœp¯s heøacel ¯i nra qrojic: Bayc dow sastkacrir poønkow¸iwnd, or yiæecnowm ¯r eritasar– dow¸eand Ører˚, erb poønkow¸iwn ¯ir anowm Egiptosowm: Aœqd gcecir ¯æeri ow ´ieri andamner ownecoˇ qaˇd¯aci– neri vray: Patßelow em qez ayn anirawow¸iwnneri ha– mar, oronq gorÆecir eritasardow¸eand Ørerin qo ظe– wanowm, Egiptacineri erkrowm, owr ˘mø¸owecin stinqnerd, ow xaxtowec kowsow¸iwnd¿: ¡Owsti, o—v Ooˇiba, aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ¡Aha qez vray otqi em hanelow homa– ninerid, oroncic yagecaw ow zzowec marmind, nranc bere– low em, ærjapatel em talow qez, berelow em nranc‘ Babeloni zawaknerin ow bolor qaˇd¯acinerin, ffiakowdin, Sow¯in ow Kow¯in, Asorestani bolor zawaknerin ¯l nranc het‘ ˚n– tir eritasardnerin, iæxannerin, zØravarnerin, eri– varner heÆaÆ anowani spaøaz¯nnerin: Bolorn ¯l qez vray en galow hiwsisic, azgeri mi bazmow¸iwn‘ kaøqerov ow aniwnerov, saˇawartaworner ow vahanaworner: Ωowrjd pahakner en dnelow: Qez datelow em nranc aøaj, ew nranq vr¯ß en lowÆelow qeznic irenc datastanov: Qo d¯m pi– ti owˇˇem naew qo hand¯p ownecaÆ im vr¯ßxndrow¸iwn˚. nranq qez het varowelow en im zayroy¸i œaŒov. ktrelow en qi¸d ow akanjnerd ew inœ or mnay qeznic, srov kotorelow en. vercnelow en tˇanerid ow aˇjiknerid, isk mnacaÆne– rin hrov en oœnœacnelow: Vrayicd hanelow en hagowstnerd ow qezanic vercnelow en parÆanqid zarder˚: Ayspisov aøjewd em dnelow ambarætow¸iwnd ow poønkow¸iwnd, oron– cov zbaˇwowm ¯ir Egiptacineri erkrowm: Ew aœqd aylews œes bar´racnelow d¯pi na, aylews œes yiæelow Egiptos˚¿: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ¡Aha qez matnelow

1717

Ezeki¯l

23. 29–44

em atelinerid ´eøq˚, oroncic yagecaw ow zzowec marmind: Qez het varowelow en atelow¸eamb, vercnelow en amboˇj vastakd ow aæxatanqd: Merk es linelow ew xaytaøakow– aÆ: Mejteˇ ¯ galow poønkow¸eand amظ˚: Qo ambarætow– ¸iwnn ow poønkow¸iwnn en glxid berelow da, minœ poønkow– ¸iwn ¯ir anowm azgeri het, pˇÆwowm nranc mtaÆowmnerowm: Qrojd ˘anaparhov ˚n¸acar, ew nra baßak˚ qo ´eøqn em talow¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Qrojd baßakn es ˚mpelow, mi xor ow layn baßak: flaˇr ow Æanak es daø– nalow, katarelap¯s harbelow es: Bolorovin ¸owlanalow es: Υmpelow es qo poønkow¸ean, Ωamrin qrojd baßak˚ ew qamelow es cmrowr: Mazerd es Œetelow ew stinqnerd ÆeÆe– low: TØnern ow amsaglowxner˚ veracnelow em qezanic. ayd e—s xØseci¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - Owsti aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Ayn bani hamar, or in´ moøacar, yetewd gcecir, do—w ¯l krir ambarætow¸eand ow poønkow¸e– and patiß˚¿: T¯rn in´ asac. ¡Mardo—w ordi, erb dates Ooˇayin ow Ooˇibayin, nranc k˚ patmes irenc anØr¯now– ¸iwnner˚: Nranq ænacan, ew ariwn kay nranc ´eøqerin: Nranq irenc mtqowm ¯l ¯in ænanowm: Irenc ÆnaÆ zawak– nerin boci mijov ¯in anckacnowm: Ayn asti˘an baner arecin im d¯m, or noyn Ørn isk srbow¸iwnners ¯in pˇÆowm, æaba¸ners apakanowm‘ kowøqerin zohaberelow hamar i– renc ordinerin: Noyn Ør˚ mtnowm ¯in im srbavayrer˚ ew pˇÆowm ¯in dranq: Aysp¯s ¯in varwowm im Tan m¯j: Heøowic ekaÆ mardik ¯l, oronc orp¯s sowrhandakner ¯in owˇarkel, h¯nc or galis ¯in, baˇniq ¯ir mtnowm, Æarirov ow sngoyrov æparwowm ¯ir, zardeˇ¯nov zardarwowm ow nstowm ¯ir zar– darowaÆ gahaworaki vray: Seˇan ¯ir gcowm nranc aøjew, im xownkn ow iwˇ˚ vercnowm ¯ir ew zowar˘anowm nranc het: Nranq nerdaænak ´aynov nowagowm ¯in: Ayd mardkanc koˇ– qin‘ anapatic ekaÆ owriæ bazma¸iw ginemol mardik ¯l kayin: Aparanjanner ¯ir dnowm nranc ´eøqerin, par– Æanqi psakner‘ nranc glxin: Es asowm ¯i‘ ¡Poønkakan gorÆerov ¸oˇ nranc het œænanay¿, bayc na poønkanowm ¯r. ew nra mØt ¯in mtnowm, inœp¯s poønik mi knoj mØt: Noyn ´ewov mtnowm ¯in naew Ooˇayi ow Ooˇibayi mØt‘ anØ–

29

30

31 32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

23. 45–24. 13 45

46

47

48

49

24 2

3

4 5

6

7

8 9

10

11

12 13

Ezeki¯l

1718

r¯now¸iwn gorÆelow: Nranq, or ardar mardik ¯in, vr¯ß en lowÆelow srancic, ænacaÆneri hand¯p lowÆowoˇ vr¯ß ew a– rean vr¯ß, orovhetew sranq ænacoˇner ¯in, ew irenc ´eø– qern ariwnot ¯in¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ¡ZØ—rq ar´akir, nranc m¯j xøovow¸i—wn gcir ow yaŒætakow¸iwn, zØrqeri qarerov qarkoÆi—r nranc, xocoti—r nranc irenc srerov: Nranc tˇanern ow aˇjikner˚ ¸oˇ kotorowen: Isk nranc tner˚ ¸oˇ hrdehen: Ambarætow¸iwn˚ veracnelow em erkric, ew bolor kanayq xratowelow en ow aylews œen he– tewelow sranc ambarætow¸ean: Λer ambarætow¸iwn˚ ´er aøjewn ¯ galow, apa patiß ¯q krelow ˚st ´er meˇqeri ow mtaÆowmneri: Ow p¯tq ¯ imanaq, or es em T¯r AstowaÆ˚¿: T¯r˚ xØsec in´ het innerord tarowm, tasnerord am– sin, amsoway tasnerord Ør˚ ew asac. ¡Mardo—w ordi, næa—n ara, gri—r qez mØt ayn Ør˚, erb babelacineri ¸agawor˚ yar´akowec Erowsaˇ¯mi vray. ˘iæt ayd Øric ays aøak˚ k˚ patmes daønacnoˇneri tann ow k’ases nranc. ¡Ays– p¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. Mi ka¸sa—y æinir, æini—r ew m¯j˚ jo—wr lcrow: Di—r m¯j˚ msi bolor maser˚, bolor yØæowaÆ ge– ˇecik ktorner˚‘ azdrn ow zist˚: Υntir-˚ntir anasown– neri ktrtowaÆ oskorner˚ k’aøn¯q, ka¸sayi tak k’ayr¯q: Φoˇ eøay, æat eøay, nra m¯j ¸oˇ eŒowen oskorner˚¿: A– ha aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡O—v ariwnaheˇ qa– ˇaq, ka¸say‘ li ßangov. ßangn ¯l nra vrayic deø œi ancel: Ktor-ktor mser dowrs ¯ hanel dranic. vi˘ak ¯l œi gcel nra vray, orovhetew nra ariwn˚ deø nra m¯j ¯: Salaqari vray em drel ayn, ayl oœ ¸¯ getin ¸aŒel‘ hoˇov ÆaÆkelow hamar, minœew or im zayroy¸n elni‘ vr¯ßxndrow¸iwn pahanjelow: A– riwnn ¯l drel em salaqari vray, or œÆaÆkowi¿: Dra ha– mar aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Va!y qez, qaˇa—qd ariwnneri. Œaytn ¯l em æatacnelow, ayroˇn ¯l bazmacne– low, howrn ¯l borboqelow em, or mis˚ halowi, arganak˚ ¸owla– nay, oskorner˚ Œxrowen. ir kraki vray ¸oˇ mnay: Krak˚ ¸oˇ borboqowaÆ lini, or vaøowi ow taqanay, halowi pˇin´˚, nra pˇÆow¸iwnn ¯l‘ nra m¯j: Φoˇ pakasi ow ¸owlanay nra ßang˚: Bayc nra owßeˇ ßang˚ mijic ¸oˇ dowrs œgay, ayl ibrew amظanq mnay arganaki m¯j ayn bani hamar, or

1719

Ezeki¯l

24. 14–27

pˇÆow¸eamb ¯ir anowm dow: Ew dow œes maqrowelow qo pˇÆow– ¸iwnic: Inœp¯?s karoˇ es maqrowel, qani deø œem yagecrel qo hand¯p im zayroy¸˚: Es‘ T¯rs xØseci: Ow galow ¯ Ø– r˚, anelow em ayd ow œem xoræelow, oœ ¯l oˇormelow em kam zˇjalow, ayl ˚st qo bønaÆ ˘anaparhi ow qo varmownqi ¯l patßelow em qez¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - ¡Ows– ti qez patßelow em ˚st qo ¸aŒaÆ arean, ˚st qo mta– Æowmneri em patßelow qez, o—v piˇÆd ow anowanarkeald, or sastkacrel es in´ daønacnel˚¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, aha es paterazmov veracnowm em qo aœqin cankali eˇaÆ˚, isk dow œkoÆes ow œoˇbas, qez– nic ¸oˇ arcownq dowrs œgay, orovhetew heÆow¸iwnn arean ow sowgi m¯j ¯: Φoˇ varserd œhiwsowen, otqerd kØæikneri m¯j linen, œmxi¸arowes nranc æowr¸eri xØsqerov ow œowtes mardkanc hac˚¿: AøawØtean xØseci ßoˇovrdi het, inœ– p¯s or patowirel ¯r in´ T¯r˚: Isk erekoyean kins meøaw: Yajord aøawØtean aynp¯s areci, inœp¯s or Na patowi– rel ¯r in´: Ew ßoˇovowrdn asac in´. ¡ffes patmowm mez, ¸¯ ayd i?nœ es anowm¿: Ow asaci nranc. ¡T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Asa— Isray¯li tan˚. aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. aha es awerelow em im srbaran˚‘ ´er zØrow¸e– an parÆanq˚, ´er aœqin cankali eˇaÆ˚, naew ayn, orin xnayowm en ´er hoginer˚: Λezanic mnacaÆ tˇanern ow aˇjikner˚ srov en ˚nknelow: Dowq ¯l anelow ¯q aynp¯s, inœ– p¯s es em arel. nranc berani xØsqerov œ¯q mxi¸arowelow, mardkanc hacn ¯l œ¯q owtelow: Λer varser˚ linelow en ´er glowxnerin, kØæikner˚‘ ´er otqerin: ff¯q koÆelow ew oˇbalow, halowelow-maæowelow ¯q ´er anirawow¸iwnneri m¯j, ew iwra– qanœiwrn ir eˇbØr˚ œi mxi¸arelow: Ezeki¯l˚ ´ez hamar mi næan ¯ linelow. inœ or inqn ani, nra Ørinakov dowq ¯l noynn ¯q anelow: Ow erb da katarowi‘ piti imanaq, or es em Amenakal T¯r˚: Do—w ¯l, mardo—w ordi. œ¯? or ayn Ør˚, erb drancic veracnem irenc zØrow¸iwn˚, hpartow¸iwnn ow parÆanq˚, irenc aœqin cankali eˇaÆ˚, hogineri hpar– tow¸iwn˚, nranc tˇanerin ow aˇjiknerin, - œ¯? or ayd Ør˚ ŒrkowaÆ˚ qez mØt ¯ galow‘ qo akanjnerin goyß˚ haˇorde– low: Ayn Ør˚ ŒrkowaÆi aøjew bacowelow ¯ berand, xØselow

14

15 16

17

18

19 20 21

22

23

24

25

26

27

24. 28–25. 14

28

25, 2 3

4

5

6

7

8

9

10

11 12

13

14

Ezeki¯l

1720

es ow aylews hamr œes mnalow, nranc hamar næan es linelow. ew p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿ Margar¯ow¸iwn amona– cineri d¯m T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, dar´– ro—w eresd amonacineri d¯m, margar¯aci—r nranc masin ow asa— amonacinerin. ¡Lsec¯—q Amenakal Tiroj patgam– ner˚: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ayn bani hamar, or œaraxndaciq pˇÆowaÆ srbaranis, apakanowaÆ Is– ray¯li erkri, gerow¸ean gnacaÆ Yowdayi tan vray, - ayd pat˘aøov aha es ´ez matnowm em Ked¯mi zawakneri ´eø– q˚ orp¯s ßaøangow¸iwn: Irenc meˇqerov bnakowelow en qo m¯j, irenc vranner˚ kangnecnelow en qo m¯j. nranq owte– low en qo mirg˚, xmelow qo parart hiw¸˚: Amonacineri qaˇaq˚ talow em owˇterin‘ araÆelow, isk amonacinerin‘ araÆoˇ hØterin: Piti imanaq, or es em T¯r˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Ayn bani hamar, or ´eøqerovd ÆaŒ zarkir ow otqerovd doŒecir, hogov owraxacar Isray¯– li erkri vray, - ayd pat˘aøov aha es ´eøqs gcelow em qez vray ow talow em qez tarber azgeri, or qez yaŒæta– ken, oœnœacnelow em qez ßoˇovowrdneri mijic, korstean em matnelow qez erkrneri mijic: Ow p¯tq ¯ imanas, or es em T¯r˚¿: Movabi d¯m: ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Ayn bani hamar, or Movabn ow S¯irn asacin, ¸¯ aha inœ– p¯s or azgern en, aynp¯s ¯l Isray¯li ew Yowdayi townn ¯, - ayd pat˘aøov aha es ¸owlacnelow em Movabi ¸ikownq˚ qaˇaqneri bar´rawandakneri koˇmic, ˚ntragoyn erkir˚‘ Be¸i ow Asimo¸i town˚, or qaˇaqi aˇbiwric aweli verew ¯, Æovezerqi mØterq˚: Ked¯mi zawaknerin ¯l, nranc vray awelacraÆ naew amonacinerin, towel em nran orp¯s ßa– øangow¸iwn, orp¯szi amonacineri yiæatakn azgeri m¯j œmnay: Movabn ¯l em patßelow: P¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿: Edomi d¯m: ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Ayn bani hamar, or Edom˚ vr¯ß lowÆec Yowdayi tnic, oxakal eˇaw ow vr¯ß pahanjec, - ayd pat˘aøov aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ´eøqs gcelow em Edomi vray, oœnœacnelow em dra m¯j mard ow anasown, anapati em veraÆelow ayn, isk Φemanic sksaÆ halaÆealner˚ sric en ˚nknelow: Ew Edo–

1721

Ezeki¯l

25. 15–26. 10

m˚ patßelow em Isray¯li im ßoˇovrdi mijocov. Edomi het varowelow en im zayroy¸i ow srtmtow¸ean hamemat: Pi– ti ˘anaœen im vr¯ßxndrow¸iwn˚¿, - asowm ¯ Amenakal T¯– r˚: ffiˇætacineri d¯m: ¡Ayd masin aysp¯s ¯ asowm Amena– kal T¯r˚. ¡Ayn bani hamar, or aylazginer˚ oxakal eˇan, vr¯ßxndir eˇan srtmtow¸eamb, daßanow¸eamb spanecin nranc ispaø, - ayd pat˘aøov ¯l aysp¯s ¯ asowm Amena– kal T¯r˚. aha es ´eøqs gcelow em ayd aylazgineri vray, oœnœacnelow em ayd kretacinerin, korstean em matnelow ayd Æovezerabnaknerin ow nranc patßelow em meÆameÆ kætambanqnerov ow zayroy¸ov: Ew p¯tq ¯ imanan, or es em Amenakal T¯r˚, erb nranc hand¯p vr¯ßxndir linem¿: Tiwrosi d¯m

15

16

17

18

Tasnm¯kerord tarowm, amsoway aøajin Ør˚, T¯r˚ xØ– 26 sec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, ayn bani ha– 2 mar, or Tiwros˚ œaraxndac Erowsaˇ¯mi vray ow asac. ¡Va!æ-va!æ, qani or kotrowec, koraw Erowsaˇ¯m˚, d¯pi in´ en daønalow azger˚, orovhetew æ¯n qaˇaqn awerowec¿, ayd pat˘aøov aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Aha es 3 qo d¯m em, Tiwro—s, qo d¯m em dowrs berelow bazowm azge– ri, inœp¯s or Æov˚ dowrs ¯ galis ir aliqnerov: Nranq 4 korÆanelow en Tiwrosi parispner˚, korÆanelow en nra aætarakner˚: Hoˇn ¯l hosecnelow em nra vrayic ow ayn dar´nelow em lerk apaøaß: flovi m¯jteˇowm na linelow 5 ¯ owøkanner gcelow teˇ, orovhetew e—s xØseci¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: - ¡Azgerin na awar ¯ daønalow. nra arowar´anneri bnakiœner˚ camaqowm srov en spanowelow: Ew nranq piti imanan, or es em T¯r˚¿: Aysp¯s ¯ asowm 6, 7 Amenakal T¯r˚. ¡Aha es hiwsisic qo d¯m em berelow, Tiw– ro—s, babelacineri ¸agawor Nabowqodonosorin, or arqa– yic arqay ¯‘ kaøqerov ow erivarnerov, æat ow æat azgeri gowndagownd heÆealnerov: Na qo arowar´anneri bnakiœ– 8 nerin daætowm srov ¯ kotorelow, æowrjd pahak ¯ dnelow ew Œos Œorelow, patn¯æ ow øazmakan amrocner ¯ kangnec– nelow, ir geˇardner˚ qo d¯m ¯ pahelow, parispnerd ow 9 aætaraknerd srov ¯ korÆanelow: Nra heÆealneri baz– 10 mow¸iwnic dranc Œoæin ÆaÆkelow ¯ qez. heÆealneri ew nranc

26. 11–27. 3

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

27, 2 3

Ezeki¯l

1722

aniwneri ow kaøqeri ´aynic dˇrdalow en parispnerd, erb na ners mtni qo darpasneric, inœp¯s or m¯k˚ daætic qa– ˇaq k˚ mtni: Irenc erivarneri smbaknerov koxotelow en hraparaknerd, srov kotorelow en ßoˇovrdid, getin en tapalelow zØrawor amrocnerd: Awarelow en amrocnerd, koˇoptelow‘ ownecowaÆqd, inœqd, korÆanelow en parisp– nerd, tapalelow‘ cankali aparanqnerd, Æovn en ¸aŒelow qarerd, Œayterd ow hoˇd: Na qayqayelow ¯ qo bazma– ¸iw ergiœneri xmber˚, ew ergi ´ayner œen lsowelow aylews qo m¯j: Qez lerk ßayøastani em veraÆelow, ew linelow es owø– kanner gcelow teˇ: Aylews œes veraæinowelow, orovhetew es xØseci¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ Tiwrosin. ¡ff¯? or qo korÆanman ´aynic, qo vi– raworneri heÆeÆelowc, qo m¯j sri merkanalowc dˇrdalow en qo kˇziner˚, ew ayd Æovagnac azgeri bolor iæxannern ijnelow en irenc gahaworakneric, hanelow en glowxneric irenc xoyrer˚, merkanalow en irenc goynzgoyn hagowstne– ric, tagnapelov tagnapelow en, getin en tapalowelow, zarhowrelow en irenc korÆanman ßamanak, hogoc en ha– nelow qez vray, oˇbalow ew aselow en. ¡Inœo?w korstean mat– nowecir, qandowecir Æovi m¯j, o—v hoyakap qaˇaq, or zØra– cel ¯ir Æovowm, dow ew qo bnakiœner˚, minœ zarhowrecnowm ¯ir bolor bnakiœnerid: Kˇzinern irenq en sarsaŒelow qo kor– Æanman Øric. Æovid kˇziner˚ xøovowelow en qo bnajnjman hamar¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Erb qez‘ qaˇaqd awerak dar´nem, inœp¯s or linowm en amayabnak qaˇaq– ner˚, erb viher˚ berem qez vray, ow qez aøat jrer oˇo– ˇen, - qez ¯l em ijecnelow gerezman ijaÆneri mØt, yawi– tenap¯s amboxowaÆneri mØt: Qez bnakecnelow em erkri ˚nderqnerowm, orp¯s yawitenakan awerak, yawitenap¯s xorxorat ijaÆneri koˇqin, orp¯szi aylews bnakeli œdaø– nas, erkri vray kendani œmnas: Korstean em matnelow qez, ew dow aylews goyow¸iwn œes ownenalow: ffintøowelow es, bayc yawitean œes gtnowelow¿: Oˇb Tiwrosi vray T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, oˇba— Tiw– rosi vray, asa— Tiwrosin. ¡Dow, or bnakowel es ayd Æovi mowtqin, va˘aøaæah azgeri bazma¸iw kˇzinerov, ays–

1723

Ezeki¯l

27. 4–16

p¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚ Tiwrosin. ¡Dow asowm ¯ir‘ ’ Es em in´ zardarel im geˇeckow¸ean zardov, B¯¯l¯m Æovi srtowm¿: Minœdeø qo zawaknern en zardarel qez: Sa– nir leøic berowaÆ mayrinern en dar´el qez ataˇ´, no˘ow taxtakner en aønowel Libananic‘ qez hamar eˇewna– Œayt kaymer patrastelow, Basanic berowaÆ kaˇnowc en æinel nawerid ˇeker˚ ew Œˇoskric‘ qo meheanner˚, qetimacineri kˇzineric berowaÆ niw¸eric‘ hovanawor Æaøerov ærjapatowaÆ aparanqnerd, Egiptosic ber– owaÆ pastaønerov en gorÆowel behezn ow dipak˚ orp¯s Œaøaæowq ¸iknoc, elimacineri kˇzineric berowaÆ Æira– ni ow kapowtak hander´n ¯ eˇel qo pa˘ow˘anqi zard˚: Qo iæxanner˚ sidonacinern en eˇel, qo nawavarner˚‘ aradaciner˚: Qo imastownner˚, Tiwro—s, or aprowm ¯in qo m¯j, nranq en eˇel qez hamar nawapetner, Æer matenag¯tnern ow imastownner˚, or aprowm ¯in qo m¯j, nranq en zØracrel qez qo xorhowrdnerowm: flovi bolor nawern ow dranc nawavarner˚ en qez aøajnordel minœew Æayragoyn arewmowtq: Liwdaciq ow libiaciq en eˇel qo zØrqn ow ¸ikownq˚‘ paterazmoˇ ˚ntir mardik, oronq i– renc vahannern ow saˇawartner˚ qez mØt en kaxel, ew nranq ¯, or Œaøaworel en qez: Aradacineri zawaknern ¯, or irenc zØrqerov ærjapatel en parispnerd ow pah– panel aætaraknerd, irenc kapar˘ner˚ æowrjanaki ka– xel parispnerid vray: H¯nc nranq ¯, or katareal en dar´rel geˇeckow¸iwnd: Karkedonaci va˘aøakannern ¯, or qo amboˇj harstow¸iwn˚‘ arÆa¸n ow oskin, pˇin´n ow erka¸˚, anagn ow kapar˚ berel en qo æowkaner˚: Yoynern ow nranc æowrj˚ gtnowoˇ azgern ¯, or eˇel en qo strkava˘aøner˚, pˇn´¯ anظner en berel qo æowkane– r˚: Φorgomay tnic mardik ¯, or ´ierov, heÆealnerov ow jorinerov lcrel en qo æowkaner˚: fiodosciner˚‘ qo va– ˘aøakanner˚, kˇzineric berowaÆ Œˇoskreay ßaniqnerov aæxowßacrel en qo aøewtowr˚, ew dow er¸ewekoˇnerin, ib– rew gin, mardkancov es v˘arel: Ωowkanerd ˘oxacel en qo hakerov. AŒekic ¯ ekel anowæ xownk˚, Φarsisic‘ erŒn– erang narØt˚: fiamo¸n ow Karqovn en lcrel qo æowkane–

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14 15

16

27. 17–33 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29 30

31

32

33

Ezeki¯l

1724

r˚: Hr¯astann ow Isray¯li zawakner˚‘ qo va˘aøakan– ner˚, corenov ow xnkov, darœinov ow ˚ntir-˚ntir meˇrov, iwˇov ow x¯ßov en lcrel qo æowkaneri haker˚: Damaskosic en qo bazmaharowst va˘aøakanner˚, qo meÆ harstow¸iw– n˚, Qelbonic‘ ginin, Milit¯ic‘ bowrd˚: Dan˚ ew Yawan˚ M¯oz¯nic en gini berel qez‘ qo æowkaneri hamar, As¯lic en berel erka¸apat aniwner‘ qo æowkaneri hamar: Qo dedanaci va˘aøakannern en ˚ntir kaøqer berel qez‘ jo– rinerov hander´: Arabnern ow Kedari bolor iæxanner˚ (nranq ¯l va˘aøakanner qo ´eøqi tak) owˇter, xoyer ow gaøner en va˘aøel qo m¯j: Saban ow fiegman (nranq ¯l qo va˘aøakanner˚) anowæahot iwˇer, ¸ankar߯q qarer ow oski en berel qo æowkaner˚: Xaøan˚, Qanann ow Dadan˚ (noynp¯s qo va˘aøakanner˚), Saban, Asowrn ow Qalman˚ (qo va˘aøakanner˚) Maqlimi ow Galimi vrayov qez ap– ranqner en berel‘ karmir ow kapowtak paregØt, erŒne– rang narØtner, parannerov hakaworowaÆ ˚ntir gan´er: Qo owßeˇ no˘¯ nawerov (nawer va˘aøakanow¸ean), oron– cov katarwowm ¯r qo aøewtowr˚, qo hakeri harstow¸e– amb lcowecir dow, sastik Æanracar: flovi srtowm, yord jrerowm en qæel qez nawavarnerd, ew harawayin hoˇmn ¯ xortakel qez Æovi srtowm: Bayc qo harstow¸iwnn ¯l, qo zØrqern ¯l, qo ow qo xaøni˘aˇanj amboxneri vastakn ¯l, qo nawavarnern ow nawapetnern ¯l, qo ow qo xaøni– ˘aˇanj amboxneri xorhrdakannern ¯l, qo m¯j eˇaÆ bo– lor paterazmoˇ mardik ¯l, qo m¯j bolor hawaqowaÆnern ¯l qo korÆanman Ørn ˚nknelow en Æovi xorq˚: Qo aˇa– ˇaki ´aynic nawavarnerd sastik sarsaŒelow en ew ij– nelow en irenc naweric: Qo bolor nawavarner˚, ¸iavar qo aøajapahner˚ ÆovaŒin en kangnelow ew aˇaˇake– low en qez, kam Œoxelow en irenc ´ayner˚ ew gowßelow en daønØr¯n, hoˇ en aÆelow irenc glxin ow moxirneri m¯j en ¸awalowelow, aÆilelow ˘aˇatacnelow en glowxner˚, qowr– ´er en hagnelow ew daønacaÆ srtov lac en linelow qez vray: Nranc ordiner˚ qez vray daønØr¯n koÆelow en, oˇb en aselow ow oˇb en ergelow‘ aselov. ’ O?v ¯r, or Tiwrosi p¯s løec-hangaw Æovowm¿: Inœqa?n qez vastak gtar ayd

1725

Ezeki¯l

27. 34–28. 13

Æovic, liacrir azgerin qo harstow¸eamb, Œaøaworecir erkri bolor ¸agawornerin qo æowkaneri hakerov: Isk hi– ma jardowecir ayd Æovowm, jreri xorqerowm ˚nkan xorta– kowecin qo æowkanern ow qo m¯j bolor hawaqowaÆner˚. ˚nkan qo bolor nawavarner˚. txrecin qez hamar kˇzineri bo– lor bnakiœner˚, ew nranc ¸agaworner˚ xist zarhowrecin, eresnern arcownqov oˇoˇecin qez hamar. azgeri va˘a– øakanner˚ sarsaŒahar sowlelow en i tes qez: Korstean matnowecir ow aylews goyow¸iwn œes ownenalow yawitean¿, asowm ¯ T¯r AstowaÆ: Tiwrosi iæxani d¯m

34

35

36

37

T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, asa— 28, 2 Tiwrosi iæxanin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. haka– øak nran, or goøozacaw qo sirtn, ow asacir‘ ’ AstowaÆ em es, astowaÆayin bnakow¸eamb apreci Æovi srtowm¿, sakayn mard es dow, oœ ¸¯ AstowaÆ, ¸¯ew sirtd nerkayac– nowm es ibrew AstÆow sirt: Mi?¸¯ dow aweli imastown es, 3 qan Dani¯l˚, kam mi?¸¯ imastownner en qez xratel irenc han˘arov: Mi?¸¯ qo imastow¸eamb kam xelqov es qez 4 hamar harstow¸iwn dizel ew ibrew gan´ stacel oski ow arÆa¸: Kam qo imastow¸ean ew aøewtrid æatow¸ea?mb 5 es meÆacrel harstow¸iwnd, ow sirtd qo harstow¸ea?mb ¯ Œaøaworowel¿: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ˚. ¡Qa– 6 ni or qo sirt˚ orp¯s AstÆow sirt es nerkayacrel, dra 7 hamar aha es Øtar daßan azger em berelow qo d¯m, ew nranq irenc ¸owrn en ijecnelow qez vray, qo geˇecik i– mastow¸ean vray ew qo geˇeckow¸iwn˚ korstean en mat– nelow, korÆanelow en qez, ow mahacow xocowaÆneri mahov 8 es meønelow Æovi srtowm: Mi?¸¯ ariwnarbownerid aøaj a– 9 selow ew krknelow es‘ AstowaÆ em es: Bayc mard es dow, oœ ¸¯ AstowaÆ: Ew qo spanowaÆneri ow an¸lŒat meøelne– 10 ri aøaj es meønelow Øtarneri ´eøqov, orovhetew es xØ– seci¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: T¯r˚ xØsec in´ het ow 11 asac. ¡Mardo—w ordi, o—ˇb asa Tiwrosi iæxani vray ew a– sa— nran. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. dow katareal 12 imastow¸ean nmowæ es eˇel, geˇeckow¸ean psak, eˇel es 13 AstÆow draxti ggowanqnerowm, qez vray kapel bolor ¸an– kar߯q qarer˚‘ sardion ow tpazion, zmrowxt ow karke–

28. 14–26

14

15 16

17

18

19

20 21 22

23

24

25

26

Ezeki¯l

1726

han, æaŒiwˇay ow yaspis, arÆa¸ ow oski, sowtak, aka¸, meˇesik, oskeqar, biwreˇ, eˇngaqar. oskov es lcrel qo m¯j gtnowaÆ gan´arannern ow ætemaranner˚: Ayn Øric, erb steˇÆowel es ow zgestaworowel‘ qerovb¯in ØÆelis, qez Ast– Æow sowrb lerann em yan´nel, ew hr¯ qareri m¯j es yaytnowel: Anarat es eˇel qo Ørerowm, steˇÆowelowcd i ver, minœew or anirawow¸iwnner en erewan ekel qo m¯j: Qo aøewtri æatow¸iwnic‘ anirawow¸iwnnerov es lcrel ætemarannerd. meˇanœel ow xŒowel es: Varsawor qerovb¯n ijecrel ¯ qez AstÆow leøic, hr¯ qareri mijic: Qo geˇeckow¸ean m¯j‘ sirtd goøozacel ¯, imastow¸iwnd apakanowel‘ qo geˇec– kow¸eamb hander´: Qo meˇqeri æatow¸ean hamar getin em gcel qez, xaytaøakel qez ¸agaworneri aøaj: Qo meˇ– qeri æatow¸eamb ow aøewtrid xardaxow¸eamb pˇÆel es srbavayrerd: Krak em hanelow qo mijic, na ¯l ˘arake– low ¯ qez. qo erkrowm, bolor akanatesneri aøaj moxir em dar´nelow qez: Ow bolor nranq, or qez ˘anaœen azgeri m¯j, trtmelow en qez hamar, orovhetew korstean es matnowel ow aylews yawitean goyow¸iwn œes ownenalow¿: Sidoni d¯m: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, eresd owˇˇi—r Sidoni koˇm˚, margar¯aci—r nra masin ow asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. aha es qo d¯m em, Sido—n: ffiaøa– worowelow em qo m¯j: Piti imanas, or es em T¯r˚, erb qo datastann anem: Ew es srbanalow em qo m¯j: Qez vray hama˘arak em owˇarkelow, qo hraparaknerin‘ ariwn: Ow spanowaÆner en ˚nknelow qo m¯j, srerov en ærjapatelow qez: Ew p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚: Isray¯li tann ayl– ews daøn tataskner œen linelow, oœ ¯l cawot Œæer ayn bolor mardkanc koˇmic, oronq œors koˇmic anargecin nranc: Ew p¯tq ¯ imanan, or es em Amenakal T¯r˚¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Hawaqelow em Isray¯li townn ayn azgeri mijic, owr nranq crowel ¯in: Srbanalow em nranc m¯j, az– geri ow ßoˇovowrdneri aøaj: Nranq bnakowelow en irenc erkrowm, or towel em im Æaøay Yakobin: Aynteˇ aprelow en apahov. tner en æinelow ew ayginer tnkelow, aprelow en apahov, erb datastan tesnem ayn bolori het, oronq œors koˇmic anargecin nranc: Ew piti imanan, or es em

1727

Ezeki¯l

28. 27–29. 13

nranc T¯r AstowaÆ˚, nranc hayreri AstowaÆ˚¿: Egip– tosi ow egiptacineri arqay ffiarawoni masin

27

Tasnerord tarowm, tasnerord amsin, amsoway aøajin 29 Ør˚, T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, eresd 2 owˇˇi—r egiptacineri arqay ffiarawoni d¯m, margar¯aci—r nra vray, amboˇj Egiptosi vray, xØsi—r ow asa—. ¡Ays– 3 p¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. aha es qo d¯m em, egiptaci– neri arqa—y ffiarawon, o—v viæapd meÆ, or nstowm es geteri mijew, or asowm es‘ ’ Imn en ays geter˚, es em steˇÆel sranq¿: San´ em dnelow qo ÆnØtnerin, ayd geti ´kner˚ 4 kpcnelow em ¸ewerid, mijicd qo ayd geter˚ dowrs em bere– low, ew getid bolor ´kner˚ kpœelow en ¸ewerid: AragØr¯n 5 oœnœacnelow em qez, naew getid bolor ´kner˚: Dow k’˚nknes daæti eresin ow œes hawaqowi, aylews œes ßoˇovowi, qani or qez orp¯s kerakowr em towel erkri gazannerin ow erknqi ¸øœownnerin: Egiptosi bolor bnakiœner˚ piti imanan, 6 or es em T¯r˚, qani or Isray¯li ayd tan hamar eˇegneay gawazan eˇar, ow erb qez vray yenwowm ¯in, nranc ´eøqn 7 ¯ir xrwowm, isk erb m¯k˚ ´eøq˚ qez ¯r meknowm ow yenwowm ¯r qez vray, ayn ßamanak jardwowm ¯ir ow kotrowm nranc bolori m¯jq˚¿: Dra hamar aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. 8 ¡Aha es qo vray sowr em berelow, qo mijic korcnelow em mard ow anasown, ew Egiptacineri ayd erkir˚ linelow ¯ 9 korstean matnowaÆ ow awerak: P¯tq ¯ imanas, or es em T¯r˚: Ayn bani hamar, or asowm ¯ir‘ ’ Ays getern imn en, es em sranq steˇÆel¿, dra hamar ¯l aha es kangnaÆ 10 em qo ew qo bolor geteri d¯m, ew Egiptacineri ayd er– kirn aweraÆow¸ean, sri ow korsti em matnelow Makdodic ow Sowh¯nic minœew e¸ovpacineri sahmanner˚: Egipto– 11 si vrayov mardow otq œi ancnelow, oœ ¯l anasowni k˘ˇak ¯ gnalow nra vrayov, qaøasown tari mard œi aprelow ayn– teˇ: Ayd erkir˚ korstean em matnelow awerak erkrneri 12 m¯j, nra qaˇaqnern ¯l‘ awerowaÆ qaˇaqneri m¯j: Ow dranq apakanow¸ean m¯j en linelow qaøasown tari: Egipta– cinerin crelow em azgeri m¯j, nranc sŒøelow em erkrnerov m¯k¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Qaøasown tari yetoy 13 hawaqelow em egiptacinerin ayn azgeri mijic, owr crowaÆ

29. 14–30. 6 14

15

16

17

18

19

20

21

30, 2 3 4

5

6

Ezeki¯l

1728

¯in nranq, veradar´nelow em egiptacinerin gerow¸iwnic ow bnakecnelow em nranc Pa¸owr¯si erkrowm, ayn erkrowm, orteˇic geri ¯in qæowel: Ew aynteˇ goyow¸iwn ¯ ownena– low m¯k iæxanow¸iwn, or linelow ¯ bolor iæxanow¸iwnneric aweli xeˇ˘acaÆ: Ayn linelow ¯ amenankownn ow œi iæxe– low azgeri vray: Nranc sakawa¸iw em dar´nelow, orp¯szi azgeri m¯j aylews œbazmanan: Isray¯li tan apaw¯n˚ œen linelow aylews‘ yiæelov irenc anØr¯now¸iwn˚, ow œen gnalow i– renc srti owzaÆov: P¯tq ¯ imanan, or es em Amenakal T¯r˚¿: Dar´eal Egiptosi masin: Qsaneظnerord ta– rowm, aøajin amsin, aøajin Ør˚, T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, babelacineri Nabowqodonosor ar– qan œarœarec ir zØrqerin ew owˇarkec Tiwrosi vray: Bolor glowxner˚ ˘aˇatacel ¯in, bolor owser˚‘ qerÆowel: Tiwrosi d¯m in´ matowcaÆ Æaøayow¸ean hamar inqn ¯l, zØrqern ¯l var´ œen stacel¿: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aha es babelacineri Nabowqodonosor arqayin em talow Egiptacineri erkir˚, ew na ger arelow ¯ nra mardkanc bazmow¸iwn˚, awari ¯ matnelow erkir˚, koˇoptelow nra ow– necowaÆq˚. ew da linelow ¯ nra zØrqi var´˚: Tiwrosowm in´ matowcaÆ Æaøayow¸ean Œoxar¯n nran em talow Egipta– cineri erkir˚, talow em ayn ameni dimac, inœ arel ¯ in´ hamar¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Ayn Ør˚, erb am– boˇj Isray¯li tan eˇjiwr˚ bar´ranay, qo berann em dnelow im xØsq˚: Ow p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, marga– r¯aci—r ow asa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r Astow– aÆ. va!y, va!y ´er Ørin, qanzi mØt ¯ Tiroj Ør˚‘ miga– pat Ør˚. hasel ¯ ßoˇovowrdneri vax˘an˚: Sowr ¯ ga– low egiptacineri vray, ow xøovow¸iwn ¯ linelow E¸ovpiayi koˇmerowm: Viraworner en ˚nknelow Egiptosowm, ew gere– varelow en nra bazmow¸iwnner˚, tapalelow‘ nra himqer˚: Parsikner˚, kretaciner˚, liwdiacinern ow lib¯aciner˚, bolor xaøni˘aˇanj amboxner˚, naew nranq, or aynteˇ im owxti zawakneric en, - srov en kotorowelow¿: Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ¡Xortakowelow en egiptacineri pahapanner˚, ijnelow ¯ nranc ambartawan zØrow¸iwn˚,

1729

Ezeki¯l

30. 7–21

Makdodic minœew Sowh¯n srov en ˚nknelow aynteˇ¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: - ¡Ew awerowelow ¯ erkrir˚ korÆanowaÆ erkrneri m¯j, nra qaˇaqnern ¯l‘ awerowaÆ qaˇaqneri m¯j: Ow p¯tq ¯ imanan, or em em T¯r˚, erb krak gcem Egipta– cineri erkri vray: Xortakowelow en nra bolor Øgnakan– ner˚: Ayn Ør˚ tagnapov hreætakner en elnelow im koˇmic‘ oœnœacnelow e¸ovpacineri sin yoyser˚: Xøovow¸iwn ¯ line– low nranc m¯j‘ egiptacineri vax˘ani Ør˚, qani or aha ayn hasel ¯¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Egiptaci– neri zØrqer˚ korstean em matnelow babelacineri arqay Nabowqodonosori ´eøqov, e—w iren, e—w ir azgn ¯l‘ het˚: He– ¸anos azgeric œaragorÆner en owˇarkowelow erkir˚ kor– Æanelow hamar ew ijecnelow en irenc srer˚ Egiptosi vray. erkir˚ lcowelow ¯ spanowaÆnerov: Nranc geteri teˇ˚ œor anapat em dar´nelow, erkir˚ matnelow em œaragorÆne– ri ´eøq˚, amboˇj erkir˚ aylazgineri ´eøqov matnelow em korsti, orovhetew da es‘ T¯rs em xØsel¿: Aysp¯s ¯ a– sowm T¯r AstowaÆ. ¡KorÆanelow em garæeli kowøqer˚, verj em talow memŒacineri mijic meÆameÆnerin, Egiptacine– ri erkric ¯l‘ iæxannerin. nranq aylews œen lini: SarsaŒ em gcelow Egiptacineri erkri vray: Korsti em matnelow Pa¸owr¯s erkir˚, krak em gcelow Tayeani erkir˚, vr¯ß– xndir em linelow diospolacineric: Zayroy¸s ¸aŒelow em egiptacineri Sayis amroci vray ow korsti em matnelow memŒacineri zØragnder˚: Kraki em matnelow Egiptos˚. xøovowelov xøovowelow ¯ Sayis˚: Diospolacineri qaˇa– q˚ ˘eˇqowaÆq ¯ talow, ew jrer en bxelow: Areg qaˇaqi ow Bowbasti eritasardner˚ srov en ˚nknelow, isk nranc ka– nayq geri en qæowelow: Cerek˚ xawarelow ¯ TaŒnasowm, erb aynteˇ Œærem es egiptacineri iæxanakan makan˚: Ew ayn ßamanak korœelow en nra ambartawan zØrqer˚. m¯gn ¯ ÆaÆkelow ayn: Nra dowstrern ¯l geri en qæowelow: Es im da– tastann em anelow Egiptosowm, ow p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚¿: Dar´eal Egiptosi masin: Tasnm¯kerord ta– rowm, aøajin amsin, amsoway eظnerord Ør˚, T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, es xortakelow em egip– tacineri ffiarawon arqayi bazowkner˚, ew bowßowelow ha–

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

30. 22–31. 9

22

23

24

25

26

31 2

3

4

5

6

7

8

9

Ezeki¯l

1730

mar aylews œen Œa¸a¸owelow dranq, o—œ deˇ en dnelow dranc vray ew o—œ ¯l zØranalow en ´eøq˚ sowr aønelow hamar¿: Ows– ti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aha es egiptacineri ffiarawon arqayi d¯m em. xortakelow em nra hzØr, jˇot ow pirk bazowkner˚, gcelow em sowr˚ nra ´eøqic: Crelow em egiptacinerin azgeri m¯j, sŒøelow em nranc aæxarhov m¯k: ZØracnelow em babelacineri arqayi bazowkner˚, ew im sowrn ¯l talow em nra ´eøq˚: Ew na ayn qaæelow ¯ Egip– tacineri erkri vray, awari ¯ matnelow ayn ew koˇoptelow: ZØracnelow em babelacineri arqayi bazowkner˚, isk ffia– rawoni bazowkner˚ ¸owlanalow en: P¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚, erb sowrs tam babelacineri arqayi ´eøqn ow bac ¸oˇnem nran Egiptacineri erkri vray: Crelow em egip– tacinerin azgeri m¯j, sŒøelow em nranc aæxarhov m¯k: Ow p¯tq ¯ imanan bolor egiptaciner˚, or es em T¯r˚¿: Tasnm¯kerord tarowm, errord amsin, amsoway aøajin Ør˚, T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, asa— egiptacineri arqay ffiarawonin ow nra zØrqin. ¡Qo am– bartawanow¸ean m¯j‘ qez o?wm het es hamematowm: Aha Asowr˚ nman ¯ mi no˘ow Libananowm‘ geˇecik ˘iwˇerov ow ¸aw osterov, bar´rowˇ¯æ. amperi m¯j ¯r nra katar˚: Jowr˚ snel ¯r nran, andowndner˚‘ bar´racrel, nra gete– r˚ berel ¯in ir townkeri æowrj˚. na ir stoweraxit ˘iw– ˇer˚ taraÆel ¯r amboˇj daætov m¯k: Dra hamar ¯l na bar´racaw aweli ver, qan daæti bolor Æaøer˚. tara– Æowel ¯in nra oster˚, bar´racel‘ ˘iwˇer˚ ænorhiw aøat jreri: Ow erb na taraÆowel ¯r, ˘iwˇerin bnakow¸iwn ¯in hastatel erknqi bolor ¸øœownner˚, isk nra osteri tak ´ager hanel daæti bolor gazanner˚. nra hovanow ner– qoy bnakow¸iwn ¯in hastatel bazma¸iw azger: Πiwˇeri erkarow¸ean ænorhiw na geˇeckacel ¯r ir vehow¸eamb, o– rovhetew nra armatnern ¯l aøat jreri m¯j ¯in: Ast– Æow draxti eˇewnin, kaˇnin ow no˘in œ¯in hawasarwowm nra ˘iwˇerin, mayrinern ow sØsiner˚ œ¯in nmanwowm nra osterin: AstÆow draxti oœ mi Æaø geˇeckow¸eamb œ¯r nmanwowm nran, orovhetew na stowaraxit oster own¯r: AstÆow berkralic draxti bolor Æaøer˚ naxan´owm ¯in

1731

Ezeki¯l

31. 10–32. 2

nran¿: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Ayn bani hamar, or xist æat bar´racar, ˘iwˇeri Æayrer˚ hasan amperin, es tesay ambartawanow¸iwnd, - qez matneci ßoˇovowrdneri iæxani ´eøq˚, ew nranq korstean matne– cin: Dowrs hanecin nran, ßoˇovowrdneri mijic oœnœac– rin Øtar œaragorÆner˚, tapalecin leøneri vray: Nra ostern ˚nkan bolor ´orer˚, tapalowec nra bown˚ amboˇj erkri daæterov m¯k, nra hovanowc ijan bolor azgern ow ceˇer˚ ew getnin hawasarecrin nran: Ow erb ayn ta– palowec, hangist aøan nra vray erknqi bolor ¸øœownner˚, nra bni vray teˇ gtan bolor vayri gazanner˚, orp¯szi aylews irenc meÆow¸eamb œyoxortan jrasown bolor Æaøe– r˚, oœ ¯l irenc katarnern ar´aken minœew amper˚, œmnan irenc goøozow¸ean m¯j, inœp¯s na, or jowr ¯r xmowm: Bo– lorn ¯l mahowan matnowecin erkri xorqerowm, xorxorat ijaÆ mardkanc ordineri mØt¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r As– towaÆ. ¡Ayn Ør˚, erb na gerezman ijaw, andowndner˚ nra vray sgacin: XaŒaneci nra geter˚, xcaneci yord jre– r˚, ow txrec nra vray Libanan˚. daæti bolor Æaøer˚ nra pat˘aøov lqowaÆ mnacin: Nra korÆanman ´aynic cncow– ecin azger˚, erb gerezman ijaÆneri het nran ¯l ijec– ri gowb˚: Ew sandarametowm mxi¸arecin nran berkralic draxti bolor Æaøer˚, Libanani ˚ntir ow geˇecik jra– rbi Æaøer˚: Nranq gerezman ijan het˚‘ sric spanow– aÆnerov hander´: Isk nra zawakner˚, or bnakow¸iwn ¯in hastatel nra hovanow nerqoy, zrkowelov irenc keanqic‘ bnajnjowecin: O?wm het es hamematowm qez qo zØrow¸e– amb, Œaøqov ow meÆow¸eamb‘ berkralic Æaøeri m¯j: Iji—r, ca—Æ ijir erkri xorq˚‘ qo draxti berkralic Æaøeri ew srov spanowaÆneri het‘ an¸lŒat nnjecealneri m¯j: Ays– p¯s en linelow naew ffiarawonn ow nra amboˇj zØrq˚¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚:

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Tasnerkowerord tarowm, tasnerkowerord amsin, amsi 32 aøajin Ør˚, T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w or– 2 di, oˇba— egiptacineri arqay ffiarawoni vray ow asa— nran. ¡AøiwÆacar azgeri m¯j ew viæapi nmanowecir Æo– vowm: Martnœowm ¯ir qo geteri d¯m, smbakid tak pˇtorowm

32. 3–18 3

4

5 6

7

8

9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

Ezeki¯l

1732

¯ir jrer˚, otnakox ¯ir anowm geter˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Qez ærjapatelow em im ¸akardnerov ow hawaqowaÆ bazma¸iw zØrqerov: Qez dowrs em hanelow im kar¸ov, getnahar Œøelow em qez erkri eresin, qeznov lcowelow en daæter˚: Qez vray em ijecnelow erknqi bolor ¸øœownnerin, qeznov yagecnelow‘ erkri bolor gazannerin: Marmind gcelow em leøneri vray ow ´orer˚ lcnelow em qo ariwnov: Erkir˚ oˇoˇowelow ¯ qo aˇteˇow¸eamb‘ leøneri vray qo zØrqeri bazmow¸ean pat˘aøov: Λorer˚ lcowe– low en qezanov: Erb qo loys˚ hangœi, erkinq˚ qØˇov em ÆaÆkelow, xawarecnelow em nra astˇer˚, aregak˚ ÆaÆke– low em amperov, ew lowsinn ir loys˚ œi talow: Qo verewowm xawarecnelow em bolor lowsatowner˚ ew qez vray xawar em berelow¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: - ¡Bazma¸iw ßoˇovowrd– neri sirtn em zayracnelow qo d¯m ayn ßamanak, erb az– geri het qez gerow¸iwnic dowrs berem d¯pi ayn erkir˚, or dow œgites: Qo pat˘aøov trtmelow en bazma¸iw azger, isk nranc ¸agaworner˚ sastik zarhowrelow en, erb sowrs ¸øœi nranc dimac, ow qo korÆanman Øric nranq spaselow en irenc korÆanman¿: Aha aysp¯s ¯ asowm T¯r Astow– aÆ. ¡Babelacineri arqayi sowr˚ hskaneri srov hander´ galow ¯ qez vray, ew xortakelow em qo zØrow¸iwn˚: Azge– ri bolor œaragorÆner˚ galow en jnjelow egiptacineri am– bartawanow¸iwn˚. xortakowelow ¯ nranc amboˇj zØrow¸iw– n˚: Oœnœacnelow em nra bolor kendaninerin aøat jreri m¯j, ew dranq œi pˇtorelow mardow otq˚, oœ ¯l koxotelow ¯ anasowni k˘ˇak˚: Apa kang en aønelow nra jrer˚, isk geter˚ iwˇi p¯s en hoselow¿, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚: ¡Erb Egiptos˚ korstean matnem, erkirn ¯l ¯ amboˇjovin awerowelow: Erb aynteˇic crem bolor bnakiœnerin, piti i– manan, or es em T¯r AstowaÆ˚: Oˇb ¯ sa, ew oˇbalow en nran. azgeri dowstrern en oˇbalow nran, oˇbalow en E– giptosi ow nra amboˇj zØrow¸ean vray¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: Oˇb ffiarawoni ow Egiptosi vray: Tasnerkowe– rord tarowm, aøajin amsin, amsoway tasnhingerord Ør˚, T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, oˇba— Egip– tosi zØrow¸ean vray: Azger˚ nra dowstrerin, erkri xor–

1733

Ezeki¯l

32. 19–31

qowm meøaÆnerin vayelœow¸ean jreric ijecnelow en xorxo– rat ijaÆneri mØt: Iji—r, nnji—r an¸lŒatneri het, spa– nowaÆneri m¯j: Srov ˚nknelow en nra het, ew verj ¯ gtne– low nra amboˇj zØrow¸iwn˚: Ew hskanern aselow en qez. ¡E—k, iji—r andowndneri xorqer˚. owmi?c ¯ir dow law: Iji—r ew hangrowani—r an¸lŒatneri het, sric spanowaÆneri m¯j¿: Aynteˇ en Asowr˚ ew nra oˇj ambox˚, bolorn ¯l spanowaÆ– ner: Aynteˇ‘ xorxorati xorqerowm ¯ nranc gerezman trowel, ow bolor˚ hawaqowel en nra æirimneri æowrj˚: Sric ¯in ˚nkel bolor spanowaÆnern ¯l, oronq andowndneri xor– qer˚ dar´rin irenc gerezman: Bolor˚ hawaqowel en nra æirimneri æowrj˚: Sric ¯in ˚nkel bolor spanowaÆnern ¯l, oronq irenc sarsaŒn ¯in taraÆel oˇjeri aæxarhi vray: Aynteˇ ¯r Eˇam˚, nra oˇj zØrq˚ nra gerezmani æowrjn ¯r: Erkri xorqern an¸lŒat en ijel bolor srov spanow– aÆnern ¯l, oronq irenc sarsaŒn ¯in taraÆel oˇjeri aæ– xarhi vray: Nranq irenc tanjanqnern stacel en xor– xorat ijaÆneri het, spanowaÆneri m¯j: Aynteˇ, nra gerezmani æowrjn en gcowel Mosoqn ow Φob¯l˚ ow nranc am– boˇj zØrq˚‘ nra bolor spanowaÆner˚ (bolorn ¯l an¸lŒat– ner, srov spanowaÆ ˚nkaÆner), oronq irenc sarsaaŒn ¯in taraÆel oˇjeri aæxarhi vray: Nranq nnjel en ya– witenap¯s ˚nkaÆ hskaneri het, oronq gerezman ¯in ijel irenc paterazmakan z¯nqerov. nranc anirawow¸iwnnern ¯l drowel en nranc oskorneri vray, orovhetew zarhowrecrel ¯in hskanerin irenc kendanow¸ean ßamanak: Dow ¯l es an¸lŒatneri m¯j glorowel ow nnjelow es srov spanowaÆneri m¯j: Aynteˇ en Edom˚, nra bolor ¸agawornern ow iæxan– ner˚, oronq irenc zØrow¸eamb hander´ ˚nkan sri harow– aÆneric: Nranq ¯l en nnjel xorxorat ijaÆ spanowaÆ– neri het: Aynteˇ en hiwsisi bolor iæxanner˚ (bolorn ¯l‘ Asorestani zØravarner), oronq, spanowaÆ, gerezman en ijel irenc ahawor zØrow¸eamb hander´: Nranq ews amØ– ¸ahar ew an¸lŒat nnjel en srov spanowaÆneri het, krel irenc tanjanqner˚ xorxorat ijaÆneri het: ffiarawo– n˚ tesnelow ¯ nranc ew mxi¸arowelow ¯ i tes ir ayn oˇj zØrqi, or spanowel ¯ sric. aydp¯s ¯l k˚ lini Œarawoni ew

19 20

21

22 23

24

25 26

27

28

29

30

31

32. 32–33. 12 32

33

33, 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Ezeki¯l

1734

amboˇj zØrqi het, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, - qanzi na ir sarsaŒn ¯r taraÆel oˇjeri aæxarhi vray: Ew Œarawon˚, nra oˇj bazmow¸iwnn ¯l ir het, nnjelow ¯ srov spanowaÆ an¸lŒatneri m¯j¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: Yakobi ordi– nerin T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, xØsi—r qo ßoˇovrdi zawakneri het ow asa— nranc. ¡Mi erkir kay, ori vray sowr em berelow: Ew ayd erkri ßoˇovowrdn ir mijic mi mard ¯ ˚ntrelow, nran pahak kargelow: Sa tesnelow ¯ erkri vray hasaÆ sowr˚, Œoˇ ¯ Œœelow ew azdararelow ¯ ßoˇovrdin: Ψoˇovowrd˚ law ¯ lselow Œoˇi ´ayn˚, bayc œi zgowæanalow: Ew sowr˚ hasnelow, bønelow ¯ nran. ¸oˇ nra ariwnn ir glxin lini, qani or Œoˇi ´ayn˚ lsel ¯r, bayc œ¯r zgowæacel: Φoˇ nra ariwnn ir glxin lini: Isk na, ov zgowæacrel ¯r, Œrkelow ¯ inqn iren: Isk e¸¯ pahak˚ tes– ni vray hasaÆ sowr˚, bayc Œoˇov næan œtay, ßoˇovowrdn ¯l œzgowæanay, - vray hasaÆ sowr˚ bønelow ¯ nrancic m¯kin: Sa ir anØr¯now¸ean pat˘aøov ¯ bønowaÆ linelow. bayc sra ariwn˚ pahakic em pahanjelow¿: Do—w ¯l, mardo—w or– di. qez pahak em kargel Isray¯li ayd tan vray, ew dow piti lses im berani xØsqer˚, im koˇmic piti zgowæacnes nranc: Erb es meˇaworin asem‘ hastat k˚ meønes, isk dow œxØses ow œzgowæacnes ambarætin ir ˘anaparhic, in– q˚‘ anØr¯nn ir anØr¯now¸ean m¯j k˚ meøni, bayc nra ariwn˚ qeznic k˚ pahanjem: Isk e¸¯ naxØrØq ases ambarætin ir ˘anaparhi masin, orp¯szi yet daønay dranic, bayc na yet œkangni ir ˘anaparhic, - inqn ir ambarætow¸ean m¯j ¯ meønelow, isk dow qo hogin Œrkelow es¿: ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, asa— Isray¯li ayd tan˚. ¡Aysp¯s xØsec¯—q ow asac¯—q‘ mer molorow¸iwnnern ow anØr¯now¸iwnner˚ mer m¯j en, ew menq dranc m¯j maæwowm enq, inœp¯?s azatowenq¿: Asa— nranc. ¡Amenakal T¯rn asowm ¯‘ kendani em es ew ambaræti ma– h˚ œem owzowm, ayl‘ nra yet kangneln ir œar ˘anaparhic ow aprel˚: Dar´¯—q, ye—t dar´¯q ´er œar ˘anaparhic, in– œo?w meøn¯q, o—v townd Isray¯li¿: Do—w ¯l, mardo—w ordi, a– sa— qo ßoˇovrdi zawaknerin. ¡Ardari ardarow¸iwn˚ nran œi Œrkelow ayn Ør˚, erb molorowi, anØr¯ni anØr¯now¸iwnn

1735

Ezeki¯l

33. 13–27

¯l nran œi œarœarelow ayn Ør˚, erb yet kangni ir bolor anØr¯now¸iwnneric: Ardar˚ œi karoˇanalow azatowel ir meˇqeri Ør˚: Erb es ardarin asem‘ aprelov aprelow es, isk na ¯l, yoys˚ dnelov ir ardarow¸ean vray, anØr¯now– ¸iwn gorÆi, - nra bolor ardar gorÆer˚ œen yiæowelow, ayl ir kataraÆ anØr¯now¸ean hamar meønelow ¯: Isk erb es ambarætin asem‘ hastat meønelow es, bayc na yet kang– ni ir meˇqeric, iraw datastan ew ardar gorÆ katari, partapanin yet tay graw˚, veradar´ni yaŒætakaÆ˚, ˚n¸anay keanqi patowirannerov, anirawow¸iwnner œgor– Æi, - hastat aprelow ¯ ow œi meønelow: Nra gorÆaÆ bolor meˇqer˚ œen yiæowelow, orovhetew iraw datastan ow ardar gorÆ ¯ katarel, dra hamar ¯l aprelow ¯¿: Qo ßoˇovrdi zawaknern asowm en‘ Tiroj ˘anaparhn owˇiˇ œ¯: Bayc i– renc ˘anaparhn ¯, or owˇiˇ œ¯: Erb ardarn ir ardar ˘anaparhic æeˇowi ew anirawow¸iwnner katari, drancic ¯l meønelow ¯: Isk erb meˇawor˚ yet kangni ir anØr¯now– ¸iwnic, iraw datastan ow ardar gorÆ katari, drancov ¯l aprelow ¯: A?ys bani hamar ¯, or asowm ¯q‘ Tiroj ˘ana– parhn owˇiˇ œ¯: Am¯n m¯kid ˚st ´er bønaÆ ˘anaparhi em datelow, o—v townd Isray¯li¿: Mer gerow¸ean tasnerkow– erord tarowm, tasnerord amsin, amsoway hingerord Ør˚, Erowsaˇ¯mic azatowaÆ m¯kn in´ mØt ekaw ow asac. ¡Qa– ˇaq˚ grawowaÆ ¯¿: Ew erekoyean, minœew nra gal˚, Tiroj ´eøq˚ in´ vray ¯r. na bac arec berans, minœ deø aøa– wØt œ¯r eˇel: Erb berans bac areci, aylews œ¯i karoˇ lowø mnal: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, Is– ray¯li erkri awerakneri bnakiœnern asowm en. ¡Abraham˚ m¯k hogi ¯r ow erkir˚ grawec, isk hima menq æat enq, er– kir˚ mez ¯ ßaøangow¸iwn trowel, œßaøange?nq ayn¿: Owsti asa— nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. qani or a– riwnov ¯q kerakrwowm, aœqnerd gcowm ¯q kowøqerin, ariwn ¯q ¸aŒowm, - deø owzowm ¯q erki?rn ¯l ßaøangel: Da ´ez hamar sowr k˚ lini, orovhetew pˇÆow¸iwnner ¯q katarel, iwraqanœiwrn ir ˚nkeroj knojn ¯ pˇÆel: Ew deø owzowm ¯q ßaøange?l erkir˚¿: Owsti asa— nranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. es‘ T¯rs, kendani em, ovqer or aweraknerowm

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23, 24

25

26

27

33. 28–34. 8

28

29

30

31

32 33

34

34, 2

3

4

5

6

7 8

Ezeki¯l

1736

en‘ srov en ˚nknelow, ovqer or daæteri eresin en‘ anapa– ti gazannerin ker en trowelow, isk ovqer or parispneri tak en kam qarayrerowm‘ hama˘arakic en kotorowelow: Erkirn awerak em dar´nelow ew korÆanelow, ew korœelow ¯ nra zØrow¸iwn˚, orov na yoxortowm ¯r: Awerowelow en Isra– y¯li leøner˚, ew oœ oq œi linelow, or gnay dranc vrayov: Ow p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚: Nranc erkirn awerak em dar´nelow irenc kataraÆ bolor garæeli gorÆeri hamar¿: ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi. qo ßoˇovrdi zawakner˚ ærjowm en, qr¸mnjowm qo hasc¯in parispneri mØt, palatneri døne– rin ew m¯k˚ miwsin, eˇbayrn ir eˇbØrn asowm ¯. ¡Hawaqowenq gnanq ew lsenq Tiroj koˇmic asowaÆ patgamner˚¿: Hi– ma galis en qez mØt, inœp¯s ßoˇovowrdn ¯ hawaqwowm. ew im ßoˇovowrd˚ nstelow ¯ qo aøaj, lselow ¯ qo xØsqer˚, sakayn œi katarelow dranq, orovhetew nranc berannerowm stow– ¸iwnn ¯, ew nranc srtern irenc pˇÆow¸eann en hetewowm: Dow nranc hamar k˚ lines inœp¯s qaˇcrabarbaø yØrinow– aÆ ergi ´ayn. k˚ lsen xØsqerd, bayc œen katari: Isk erb Ør˚ gay, ow asen‘ ¡Aha hasel ¯¿, k’imanan, or margar¯ kar irenc m¯j¿: Isray¯li hoviwnerin T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, mar– gar¯aci—r Isray¯li ayd hoviwneri vray, margar¯aci—r ow asa— ayd hoviwnerin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. o—v hoviwnerd Isray¯li, mi?¸¯ hoviwnern irenq irenc en araÆacnowm. œ¯? or hoviwner˚ hØter en araÆacnowm: A– ha ka¸˚ xmowm ¯q, bowrd˚ hagnowm, parartnerin mor¸owm: Bayc im hØter˚ œ¯q araÆacnowm. tkaracaÆin œ¯q zØra– crel, hiwandacaÆin œ¯q bßækel, œarœarowaÆin œ¯q ŒayŒayel, viraworowaÆin œ¯q Œa¸a¸el, molorowaÆin yet œ¯q dar´rel, koraÆin œ¯q Œntøel, dimackownin tanjel ¯q: Im hØte– r˚ crowel en, qani or hoviwner œown¯in, ew anapati ga– zannerin ker en dar´el: Crowel en ow molorowel im hØter˚ bolor leønerov m¯k, bolor bar´r blowrnerov m¯k. erkri e– resov m¯k crowel en im hØter˚: Ew oœ oq œi Œntøel, oœ ¯l m¯k˚ yet ¯ dar´rel nranc: Owsti, hoviwne—r, lsec¯—q Tiroj patgamner˚. ¡Kendani em es, - asowm ¯ Amenakal T¯r AstowaÆ, - ayn bani hamar, or im hØter˚ awari mat–

1737

Ezeki¯l

34. 9–21

nowecin, im hØtern anapati gazannerin ker dar´an, orovhetew hoviwner œkayin, hoviwnern im hØter˚ œŒntøe– cin, hoviwnern irenq irenc btecin-parartacrin ew im hØter˚ œaraÆacrin, - dra hamar ¯l lsec¯—q, hoviwne—r, Tiroj patgamner˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡A– hawasik es ayd hoviwnerin d¯m em ow hØters vercnelow em dranc ´eøqic, argelelow em dranc, or araÆacnen hØters, ew aylews dranq œen araÆacnelow: ffirkelow em hØters dranc ´eøqic. aylews nranq kerakowr œen linelow dranc hamar¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aha es inqs em Œntøelow hØters, aycelelow em dranc: Inœp¯s or hoviwn ¯ ir hØt˚ Œntøowm ayn Ør˚, erb m¯g ow maøaxowˇ ¯ linowm ir crow– aÆ hØteri vray, aynp¯s ¯l es em Œntøelow hØters, ha– waqelow em dranq ayn bolor teˇeric, owr crowaÆ ¯in m¯g ow maøaxowˇi Ør˚: Dranq dowrs em berelow ßoˇovowrdne– ri mijic, dranq hawaqelow em erkrneric, dranq tanelow em irenc erkir˚, dranq araÆacnelow em Isray¯li leøneri vray, ´orerowm ow erkri bolor bnakavayrerowm: Berkralic arØtavayrerowm em araÆacnelow dranq, Isray¯li bar´r leøneri vray: Aynteˇ ¯l linelow en dranc makaˇelow teˇe– r˚. aynteˇ en dadar aønelow ew hangstanalow barow¸e– an ow grganqi m¯j: ffiar¸am arØtavayrerowm en araÆelow dranq, Isray¯li leøneri vray: HØters es em araÆacnelow, es em hangist talow dranc, ow piti imanan, or es em T¯r˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡KoraÆin Œntøelow em, molorowaÆin‘ yet dar´nelow, viraworowaÆin‘ Œa¸a¸elow, hiwÆowaÆin‘ zØracnelow. g¯rin ow hzØrin‘ pahelow: Bolo– rin araÆacnelow em ardarow¸eamb¿: ¡Dowq ¯l, i—m hØter, - aysp¯s ¯ asowm ´ez T¯r AstowaÆ, - aha es datelow em ´ez oœxar aø oœxar, xoy aø xoy: Mi?¸¯ ´ez bawarar œ¯in aøajnerowm ´er araÆaÆ geˇecik arØtavayrer˚, or ´eza– nic mnacaÆ ker˚ otqi tak trorowm ¯iq. zowlal jowr˚ xmowm ¯iq ow mnacaÆ˚ otqi tak pˇtorowm: Isk im hØter˚ ´er otnakox araÆn ¯in ˘arakowm, ´er k˘ˇakneric pˇtoraÆ jrer˚ xmowm: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. aha es dat em anelow g¯r ew nihar oœxarneri mijew nra hamar, or ´er koˇerov ew owserov harowaÆowm ¯iq, ´er eˇjiwrnerov

9 10

11 12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

34. 22–35. 6

22 23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

35, 2 3

4 5

6

Ezeki¯l

1738

pozaharowm ow œarœarowm bolor ¸oylerin, qæowm ¯iq nranc, minœew or hØters cirowcan eˇan: Es Œrkelow em hØters, ow aylews yaŒætakow¸iwn œi linelow: Datelow em xoy aø xoy ow nranc vray mi hoviw em kargelow‘ im Æaøay Daw¸in, ew na hovowelow ¯ nranc: Na ¯ nranc hamar hoviw linelow, isk es‘ T¯rs, linelow em nranc AstowaÆ˚, ew im Æaøay Dawi¸n ¯l‘ iæxan nranc m¯j: Sa es‘ T¯rs xØseci: Daw¸i het xa– ˇaˇow¸ean daæinq em knqelow. œar gazannerin veracnelow em erkric: Ew im hØter˚ apahov bnakowelow en anapa– towm ew nnjelow en antaønerowm: Im leran æowrj˚ nranc Ørhnow¸iwn em talow, ´ez ¯l an´rew em talow. ew an´rewnern Ørhnaber en linelow: Agaraki Æaøern irenc ptowˇnern en talow, isk hoˇ˚ talow ¯ ir zØrow¸iwn˚: Irenc erkrne– rowm nranq xaˇaˇ ow apahov en bnakowelow: Ew p¯tq ¯ imanan, or es em T¯r˚, erb xortakem nranc vzi lowÆ˚: ffirkelow em nranc irenc strkacnoˇneri ´eøqic, ow aylews nranq awar œen daønalow ßoˇovowrdneri m¯j, aylews erk– ri gazanner˚ nranc œen owtelow: Aprelow en apahov: Oœ oq nranc œi sarsaŒecnelow: Nranc hamar xaˇaˇow¸e– an townk em bar´racnelow, ow erkri vray nranq sovic œen hiwÆowelow aylews ew oœ ¯l naxatinq en krelow ßoˇovowrdne– ric: Ew p¯tq ¯ imanan, or es‘ T¯r AstowaÆs, irenc het em, ew nranq‘ irenq ¯l‘ Isray¯li town˚, im ßoˇovowrdn ¯, asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚: - Dowq ¯l, i—m hØter, im arØti— oœ– xarner, mardik ¯q, es ¯l‘ ´er T¯r AstowaÆ¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: Edomayecineri masin T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, dar´ro—w eresd d¯pi ayd S¯ir leø˚, margar¯aci—r dra vray ow asa— dran. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. aha es qez d¯m em, o—v leød S¯ir: Λeøqs gcelow em qez vray, anapati em veraÆe– low qez, awerowelow es dow, qaˇaqnerd ¯l awer em dar´nelow: Dow awerak es linelow ow piti imanas, or es em T¯r˚: Ayn bani hamar, or yaw¯t ¸ænami eˇar ow daranakal˚, nstowm ¯ir nengow¸eamb Isray¯li tan˚ ¸ænamineri sri mijocov, erb na neˇow¸ean m¯j ¯r, ew erb anirawow¸iwn˚ hasel ¯r ir vax˘anin, - aha dra hamar ¯l vkay em es, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ. qani or dow areamb meˇanœecir, ariwnn ¯l hala–

1739

Ezeki¯l

35. 7–36. 5

Æelow ¯ qez. ayn ariwn˚, or dow atecir, h¯nc noyn ariwnn ¯l halaÆelow ¯ qez: Aweraki ow anapati em veraÆelow S¯ir leød, dra vrayic veracnelow em mard ow anasown: Leønerd lcnelow em qo spanowaÆnerov, naew blowrnerd ow ´orerd, ew sric spanowaÆner˚ ˚nknelow en qo bolor daæterowm: Qez yawitenap¯s awerak em dar´nelow, ow qo qaˇaqnern aylews œen veraæinowelow: Piti imanas, or es em T¯r˚: Ayn bani hamar, or asel es, ¸¯ erkow azgern ow erkow erkrnern ¯l imn en linelow, es ßaøangelow em dranq (¸¯ew T¯rn ¯l ayn– teˇ ¯r), - dra hamar vkay em es, - asowm ¯ T¯r Astow– aÆ, - ew qez het varowelow em ˚st qo ¸ænamow¸ean, ˚st qo naxan´i, orov atel es nranc: Ew dow k˚ ˘anaœes in´, erb datem qez: Piti imanas, or es em T¯r˚: Lsel em qo hayhoyanqi ´ayn˚, or asowm ¯ir‘ ’ Isray¯li awerak leøner˚ mez kerakowr en trowaÆ¿: Qo beranov meÆabanel es im hasc¯in, vayraxØsel im masin, ew es lsel em dranq: Ays– p¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. erb arar aæxarh owraxow¸ean m¯j lini‘ qez awerak em dar´nelow ayn bani hamar, or otnaharecir ßaøangow¸iwnn Isray¯li tan, or korÆanow– ec: Noynn ¯l qez em anelow, ew dow awerak es daønalow, o—v leød S¯ir, amboˇj Edomn ¯l oœnœanalow ¯: P¯tq ¯ imanas, or es em nranc T¯r AstowaÆ˚¿: Isray¯li leøneri masin

7 8

9

10

11

12

13 14

15

16

17

¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, margar¯aci—r leøneri vray ew a– 36 sa— Isray¯li leønerin. ¡Lsec¯—q Tiroj patgamner˚: Ays– 2 p¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ’ Ayn bani hamar, or ¸ænamin ´er masin asel ¯‘ va!æ-va!æ, yawerßakan awerakner˚ mez ßaøangow¸iwn eˇan, - dra hamar margar¯aci—r ow asa—‘ 3 aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ’ Ayn bani hamar, or ´er æowrj˚ gtnowoˇ bolor azgeri anarganqin en¸arkoweciq, taragroweciq bazowm azgeri koˇmic, Æaˇranqi aøar– kay ow azgeri naxatinq eˇaq, - dra hamar, o—v Is– 4 ray¯li leøner, lsec¯—q Amenakal Tiroj patgamner˚¿: Ays– p¯s ¯ asowm Amenakal T¯r AstowaÆ leønerin ow blowrnerin, andowndnerin ow ´orerin, korÆanowaÆ aweraknerin ow lqow– aÆ qaˇaqnerin, oronq awer en dar´el ow otnakox eˇel ´er æowrj˚ gtnowoˇ ßoˇovowrdneri koˇmic, - dra hamar aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ’ ffem karoˇ im zayroy¸i hrov œxØ– 5

36. 6–20

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16, 17

18

19

20

Ezeki¯l

1740

sel aylazgineri masin, naew bolor edomayecineri masin, orovhetew erkirs taragrecin, otnaharelov anargecin mardkanc, aweri ow awari matnecin nranc: Owsti mar– gar¯aci—r Isray¯li erkri vray ow asa— leønerin ow blowr– nerin, ´orerin ow daæterin. aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ——Aha es im naxan´ov ow barkow¸eamb xØseci ayn bani hamar, or dowq he¸anosneric naxatinq ¯q krel——: Ows– ti aysp¯s ¯ asowm Amenakal T¯r˚. ——Λeøqs bar´racnelow em ´er æowrj˚ gtnowoˇ ßoˇovowrdneri vray. ew nranq irenq isk k˚ kren irenc anarganq˚——: Bayc, o—v leøner Isray¯li, ´er xaˇoˇn ow berq˚ Isray¯li im ßoˇovowrdn ¯ owtelow, orovhe– tew veradaønalow aknkalow¸iwn owni: Aha es nayelow em ´ez. dowq mæakowelow ew sermanowelow ¯q: Bazmacnelow em ´er m¯j mard ow anasown, aøhasarak Isray¯li townn am– boˇjovin: Verabnakecowelow en qaˇaqner˚, veraæinowelow‘ awerakner˚: Bazmacnelow em ´er m¯j mard ow anasown. bazmanalow ew a˘elow en nranq: Λez ¯l bnakecnelow em, inœ– p¯s skzbic kayiq. bariq em anelow ´ez, inœp¯s aøaj, ow piti imanaq, or es em T¯r˚: Aynp¯s piti anem, or mar– dik‘ Isray¯li im ßoˇovrd˚, tiren ´ez: Nranq ßaøangelow en ´ez. bnakavayr ¯q linelow nranc hamar ew aylews anza– wak œ¯q mnalow nrancic: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ayn bani hamar, or qez asaci, ¸¯‘ dow mardaker erkir es ow qo ceˇic anzawak es mnacel, - dra hamar aylews mardaker œes linelow ew qo ceˇn aylews anzawak œes dar´nelow, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: Ew ´er m¯j aylews azgeric anargowaÆner œen linelow, ßoˇovowrdneric aylews naxatinq œ¯q krelow, ´er ceˇn ¯l aylews anzawak œi mnalow¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, Isray¯li ayd town˚, or bnakowel ¯r ir erkrowm, ir ˚n¸acqov, kowøqerov ow pˇÆow¸eamb pˇÆel ¯ ayn. nra ˚n¸acqn im aøajn ¯ eˇel, inœ– p¯s daætanawor knoj pˇÆow¸iwn˚: Barkow¸iwns ¸aŒeci dranc vray ayn arean hamar, or ¸aŒel ¯in erkrowm, na– ew‘ orovhetew irenc kowøqerov pˇÆel ¯in ayn: Nranc creci ßoˇovowrdneri m¯j, sŒøeci nranc erkric erkir: Υst nranc bønaÆ ˘anaparhi ow meˇqeri ¯l dateci nranc: Nranq mtan he¸anosneri m¯j. o—wr or mtan, aynteˇ ¯l pˇÆecin

1741

Ezeki¯l

36. 21–36

im sowrb anown˚‘ aselov nranc, ¸¯ Tiroj ßoˇovowrdn en i– renq, bayc elan nra erkric: Es xnayeci nranc yanown im sowrb anowan, or pˇÆecin Isray¯li tan zawakner˚ ayn azgeri m¯j, owr mtan irenq: Owsti asa— Isray¯li ayd tan˚. aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡O—v townd Isray¯li, ´e—z hamar œ¯, or anowm em ays bolor˚, ayl‘ yanown im sowrb anowan, or pˇÆeciq ayn azgeri m¯j, owr mtaq dowq: Ew es maqrelow em im meÆ anown˚, or pˇÆowel ¯ ayd azgeri m¯j, im anown˚, or dowq pˇÆeciq dranc m¯j: Ew ayd azger˚ piti piti imanan, or es em T¯r˚, - asowm ¯ Amenakal T¯r˚, erb srbagorÆowem ´er m¯j, dranc aœqi aøaj: Es vercnelow em ´ez he¸anosneri mijic, hawaqelow em ´ez bolor azgeri mijic ow tanelow em ´ez ´er erkir˚: Λez vray sowrb jowr em canelow, ew dowq maqrowelow ¯q ´er bolor pˇÆow¸iwnneric. ´er bolor kowøqeric maqrelow em ´ez: Nor sirt em talow ´ez, nor hogi em dnelow ´er m¯j. ´er marminneric hanelow em qareˇ¯n sirtn ow marmneˇ¯n sirt em talow ´ez. im hogin em talow ´ez: Ew aynp¯s em anelow, or im ardarow¸ean ˘a– naparhov ˚n¸anaq, Ør¯nqners pah¯q ow katar¯q dranq, bnakow¯q ayn erkrowm, or towel ¯i ´er hayrerin, in´ hamar ßoˇovowrd lin¯q, ew es ´ez hamar‘ AstowaÆ: Azatelow em ´ez ´er bolor pˇÆow¸iwnneric: Dimelow em corenin ow baz– macnelow em ayn ew ´ez sovi œem matnelow: Ωatacnelow em Æaøeri ptowˇnern ow handeri berq˚, orp¯szi azgeri m¯j aylews sovi naxatinq˚ œstanaq: Yiæelow em ´er œar ˘a– naparhnern ow ´er oœ bari ˚n¸acq˚, ew dowq zzowelow ¯q ´er bolor anØr¯now¸iwnneric ow garæeli ararqneric: Λe—z hamar œ¯, or anowm em ays baner˚, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, ayl ¸oˇ yaytni lini ´ez. amaœec¯—q ow qaæowec¯—q ´er bønaÆ ˘anaparhic, o—v townd Isray¯li: Aysp¯s ¯ asowm T¯r As– towaÆ. ¡Ayn Ør˚, erb ´ez maqrem ´er bolor anØr¯now¸iwnne– ric, ¸¯— veraæinowelow en awerakner˚, ¸¯— verabnakecnelow em qaˇaqner˚, ew mæakowelow ¯ awerowaÆ hoˇ˚, minœ ayn kor– ÆanowaÆ ¯r ancordneri aøaj: Ew aselow en. ’ AwerowaÆ er– kir˚ berkralic part¯z ¯ dar´el, awerak, korÆanowaÆ ow qandowaÆ qaˇaqner˚, amracaÆ, bazmel en¿: Ew ´er æowr– j˚ mnacaÆ ßoˇovowrdner˚ m¯k˚ndmiæt piti imanan, or es

21

22

23

24

25

26

27

28 29

30

31

32

33

34 35

36

36. 37–37. 12

37

38

39

37 2 3

4

5 6

7

8

9

10

11

12

Ezeki¯l

1742

em T¯r˚, or veraæinel em awerowaÆ teˇer˚, verahastatel korÆanowaÆner˚: Es‘ T¯rs asaci sa, ew anelow em: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Es dar´eal ayci em galow Isray¯li tan˚‘ iragorÆelow hamar dranq. bazmacnelow em mard– kanc‘ oœxarneri hØteri p¯s: Ew inœp¯s sowrb oœxarner˚, inœp¯s Erowsaˇ¯mi oœxarner˚‘ irenc tØnerin, aynp¯s en linelow awerowaÆ qaˇaqner˚‘ hØterov ow mardkancov li: Ow piti imanan, or es em T¯r˚¿: Yarow¸ean masin Tiroj ´eøq˚ hangœec in´ vray. bar´racrec in´ Ti– roj Hogov, drec in´ mi daæti m¯j, or li ¯r mardkanc oskornerov: Pttecrec in´ oskorneri æowrj˚: Dranq æa!t-æat ¯in daæti eresin ow sastik œoracaÆ ¯in: Na asac in´. ¡Mardo—w ordi, ardeØq k˚ kendanana?n ayd os– korner˚¿: Es asaci. ¡T¯—r AstowaÆ, ayd dow gites¿: Na asac in´. ¡Mardo—w ordi, margar¯aci—r ayd oskorneri vray ew asa— dranc. ¡fforaca—Æ oskorner, lsec¯—q Tiroj patgam– ner˚: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ ayd oskornerid. ’ Aha es ´ez vray kendani æownœ e m berelow, ´ez jˇer em talow, ´ez vray mis em berelow ew maæk qaæelow, im hogin em talow ´ez, ew dowq kendananalow ¯q: Ew piti imanaq, or es em T¯r˚¿: Es margar¯acay, inœp¯s or hramayel ¯r in´ T¯r˚: Ow erb margar¯acay, mi ´ayn lseci. yetoy æarßowm eˇaw. ew oskor˚ oskori het mØtecaw bolor yØderin: Tesay, or jˇern ow mser˚ patowm ¯in oskorner˚, nranc vray maæk ¯r ´gwowm, bayc dranc m¯j deø æownœ œkar: Na asac in´. ¡Margar¯– aci—r, mardo—w ordi, margar¯aci—r ænœi vray ew asa— ænœin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ’ E—k, o—v æownœ, œors hoˇme– ric, ow Œœi—r meøelneri vray, ew nranq k˚ kendananan’¿: Es margar¯acay, inœp¯s or hramayel ¯r in´ T¯r˚: Ow æownœ mtaw nranc m¯j, ew kendanacan: Elan kangnecin irenc otqeri vray. da bazmaxowøn mi ßoˇovowrd ¯r: Ew T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, ayd oskornern Is– ray¯li amboˇj townn en: Dranq asowm en. ¡fforacan mer oskorner˚, mer yoys˚ ktrowec, ow menq meøanq¿: Owsti mar– gar¯aci—r ow asa— dranc. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ’ Aha es bac em anelow ´er gerezmanner˚ ew hanelow em ´ez ´er gerezmanneric, o—v im ßoˇovowrd: Tanelow em ´ez Isra–

1743

Ezeki¯l

37. 13–25

y¯li erkir˚: Ow piti imanaq, or es em T¯r˚, erb bac anem ´er gerezmannern ow hanem ´ez ´er gerezmanneric, o—v im ßoˇovowrd: Im hogin talow em ´ez, ew dowq kendananalow ¯q: Λez dnelow em ´er erkrowm, ew dowq piti imanaq, or es em T¯r˚: Asaci ow katarelow em’¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, qez hamar mi gawaza—n vercrow ew dra vray gri—r‘ Yowdayin, Isray¯li zawaknerin ow nranc mer´awornerin: Mi erkrord gawazan ¯l k˚ vercnes ow vran k˚ gres‘ Yovs¯Œin, mi ga– wazani vray ¯l‘ EŒremin ew Isray¯li bolor zawaknerin, or awelacel en nranc vray: Ew k˚ kces dranq, irar het ka– pelov, aynp¯s or linen m¯k gawazan, or˚ qo ´eøqin k˚ lini: Ew e¸¯ aynp¯s lini, or qo ßoˇovrdi zawakner˚ qez asen. ¡ffe?s asi mez, ¸¯ ayd i—nœ ¯ qo ´eøqin¿, - k’ases nranc, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aha es vercnelow em Yov– s¯Œi ayd azgin, or EŒremi ´eøqin ¯, naew Isray¯li azgin ow nra mer´awornerin ew nranc talow em Yowdayi azgin: Ew nranq linelow en, ow da linelow ¯ m¯k gawazan Yowdayi ´eøqin¿: Isk ayn gawazanner˚, oronc vray dow grecir, linelow en qo ´eøqin, nranc aœqi aøaj: K’ases nranc, ¸¯ aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aha es vercnowm em Isray¯li ayd tan zawaknerin ßoˇovowrdneri mijic, oronc m¯j mtel ¯in, hawaqelow em nranc irenc æowrj˚ gtnowoˇ bolor azge– ri mijic ow tanelow em Isray¯li erkir˚: Nranc dar´ne– low em m¯k azg‘ im erkrowm, Isray¯li leøneri vray. orp¯s ¸agawor‘ m¯k iæxan ¯ linelow nranc vray: Aylews erkow az– geri baßanowaÆ œen linelow, oœ ¯l erkow ¸agaworow¸iwnneri en baßanowelow, orp¯szi aylews œpˇÆowen irenc kowøqerov, irenc garæeli ararqnerov, irenc am¯n tesak ambarætow– ¸iwnnerov: Nranc Œrkelow em irenc bolor anØr¯now¸iwnne– ric, oronc m¯j meˇanœecin, maqrelow em nranc, ew nranq in´ hamar ßoˇovowrd en linelow, ew es irenc hamar‘ AstowaÆ: Ew im Æaøay Dawi¸n iæxelow ¯ nranc vray, linelow ¯ m¯k hoviw nranc bolori hamar, orp¯szi nranq im patowirannerov ˚n¸anan, Ør¯nqners pahen ow dranq gorÆadren: Aprelow en irenc erkrowm, or es em towel im Æaøay Yakobin, ew owr bnakowel en nranc hayrer˚: Nranq ¯l en bnakowelow ayn–

13

14

15, 16

17

18 19

20 21

22

23

24

25

37. 26–38. 11

26

27

28 29

38, 2 3

4

5

6

7

8

9

10 11

Ezeki¯l

1744

teˇ, nranc ordinern ow ordoc ordinern ¯l‘ yawitean: Im Æaøay Dawi¸n ¯l iæxelow ¯ nranc vray‘ yawitean: Xaˇa– ˇow¸ean daæinq em knqelow nranc het, ew ayd owxt˚ ya– witenakan ¯ linelow nranc het: Hastatelow em nranc ow bazmacnelow, srbarans ¯l dnelow em nranc m¯j‘ yawitena– p¯s: Bnakow¸eans teˇn ¯l ¯ irenc m¯j linelow. es nranc hamar AstowaÆ em linelow, ew nranq in´ hamar‘ ßoˇovowrd: Azgern ¯l piti imanan, or es‘ T¯rs, k˚ maqrem nranc, erb srbarans yawitenap¯s lini nranc m¯j¿: Gogi ow Magogi masin T¯r˚ xØsec in´ het ow asac. ¡Mardo—w ordi, eresd owˇ– ˇi—r Gogi ew fiosmesoqi ow Φob¯li iæxan Magogi erkri d¯m ew margar¯aci—r nra masin, asa— nran. ¡Aysp¯s ¯ a– sowm T¯r AstowaÆ. aha es qo d¯m em, o—v iæxand fiosme– soqi ow Φob¯li, es paæarelow em qez, san´ em gcelow qo ÆnØtnerin, hawaqelow em qez ow qo bolor zØrqer˚, heÆeal– nerin ow erivarner˚, bazowm azgeri zinavaøowaÆnerin ow spaøazinowaÆnerin, vahanawornerin, saˇawartaworne– rin ow sowserawornerin, bolorin miasin‘ parsiknerin ow e¸ovpacinerin, libiacinerin ow liwdacinerin, bolorin, or saˇawartakir en ow vahanawor, Gomerin ow bolor nranc, or nra æowrjn en, Φorgomay town˚‘ hiwsisi koˇmeric, ow bo– lor nranc, or nra æowrjn en, bazma¸iw azgeri ¯l‘ qez het: Patrastowi—r, patra—st eˇ¯q dow ew qez mØt hawaqowaÆ amboˇj bazmow¸iwn˚: Dow in´ hamar aøajapah es linelow: Patrastowi—r, or bazowm Ører yetoy, erb gay ßamanak– neri vax˘an˚, hasn¯q sric apahov erkir˚‘ æat azgeri mijic hawaqowelov Isray¯li erkrowm, or amboˇjovin awe– rak ¯ dar´el: Noyn azgeri mijic hawaqowelov‘ bolorn ¯l xaˇaˇow¸eamb en aprelow: Elnelow es an´rewi p¯s, has– nelow es ampi p¯s ow ÆaÆkelow es erkir˚: Dow ew qo æowrj˚ gtnowoˇ, qez het eˇoˇ bolor azgern ¯l bazmamard ¯q li– nelow¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Ayn Ør˚ xoher en mitqd galow, œar xorhowrdner es mtaÆelow ew aselow es. ’ Ver kenam apahov erkri vray, hasnem anhogow¸eamb hangstacaÆneri, xaˇaˇ aproˇneri, bolor nranc vray, ovqer bnakwowm en ayn erkrowm, or o—œ parispner owni, o—œ

1745

Ezeki¯l

38. 12–23

niger, o—œ ¯l døner. awar aønem, koˇoptem nranc owne– cowaÆq˚, ´eøqs gcem awerowaÆ ow verabnakecowaÆ erkri, bazowm ßoˇovowrdneri mijic hawaqowaÆ azgi, ownecowaÆq ow dastakert ´eøq beraÆneri, erkri srtowm aproˇneri vray¿: Saban ow Dedan, karkedonacineri va˘aøakan– ner˚, bolor awannern aselow en qez. ¡Aræawowm-galis es awar aønelow hamar, amboxner es hawaqel‘ arÆa¸n ow os– kin vercnelow, ownecowaÆqner˚ ger arelow, meÆ koˇopowt katarelow hamar¿: Owsti margar¯aci—r, mardo—w ordi, ew asa— Gogin. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ’ Mi?¸¯ ayn Ør˚, erb Isray¯li im ßoˇovowrd˚ xaˇaˇow¸eamb aprelis lini, dow zar¸nelow ow galow es qo teˇic‘ hiwsisi koˇmeric, dow ew qez het‘ erivarner heÆaÆ bazma¸iw ßoˇovowrdner, bolorn ¯l bazowm ew bazowm zØragnder kazmaÆ: Dow ver es kena– low Isray¯li im ßoˇovrdi d¯m‘ ampi nman ÆaÆkelow erkir˚: Ew da linelow ¯ verjin ßamanaknerowm. es qez berelow em im erkir˚, or bolor azgern in´ ˘anaœen, erb srbanam qo m¯j, nranc aøa˘ ¡: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ Gogin. ¡Dow na es, owm masin xØsel em hin Øreric, im Æaøane– ric‘ Isray¯li im margar¯neric m¯ki mijocov, ayn Ørerin ow tarinerin, erb qez nranc d¯m ¯i berelow: Ew ayn Ør˚, erb Gog˚ gay Isray¯li erkri d¯m, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, sastkanalow ¯ zayroy¸s, naew naxan´s‘ im barkow¸ean hrov: Asel em, or ayn Ørn Isray¯li erkri vray meÆ erkra– æarß ¯ linelow. Æovi ´kner˚, erknqi ¸øœownner˚, daæte– ri gazanner˚, erkri bolor soˇownner˚, naew erkri eresin gtnowoˇ bolor mardik doˇalow en im dimac: Πeˇqowelow en leøner˚, tapalowelow en ´orer˚, korÆanowelow en erkri bo– lor parispner˚: Sri ahn em nra vray berelow, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ. - am¯n mardow sowrn ir eˇbØr d¯m ¯ line– low: Nra datastann ariwnov ow hama˘arakov em tes– nelow, an´rewneri heˇeˇnerov ow qar¯ karkowtnerov. howr ow ÆÆowmb em teˇalow nra ow bolor nranc vray, or nra het k˚ linen, bazma¸iw ßoˇovowrdneri vray, or k˚ linen nra het: Aysp¯s em es coyc talow im meÆow¸iwn˚, srbanalow em, Œaøaworowelow ow ˘anaœowelow azgeri aøaj: Ow piti imanan, or es em T¯r˚¿:

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

39. 1–15

39 2

3 4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

Ezeki¯l

1746

¡Do—w ¯l, mardo—w ordi, margar¯aci—r Gogi masin ow a– sa—. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. aha es qez d¯m em, Go—g, iæxa—nd fiosmesoqi ow Φob¯li: Hawaqelow em qez ew aøajnordelow em, hanelow em qez hiwsisi koˇmeric ow bere– low em qez Isray¯li leøner˚: D¯n em gcelow aˇeˇd qo ´ax ´eøqic, neterd ¯l‘ qo aj ´eøqic: KorÆanelow em qez Is– ray¯li leøneri vray, ew dow ow qo æowrj˚ bolor gtnowoˇnern ¯l ˚nknelow ¯q: Qez het eˇaÆ bolor ßoˇovowrdnern ¯l ker en daønalow bolor giæatiœ ¸øœownnerin, ker en daønalow anapati bolor gazannerin, ew dow ˚nknelow es daæte– ri eresin, orovhetew es em xØsel, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: - Howr em owˇarkelow Magogi vray, ew kˇzinern aprelow en xaˇaˇow¸eamb: Piti imanan, or es em T¯r Astowa– Æ˚: Anowns ¯l sowrb ¯ ˘anaœowelow Isray¯li im ßoˇovrdi m¯j ow aylews œi pˇÆowelow im sowrb anown˚: Erkri bolor azger˚ p¯tq ¯ imanan, or es em Isray¯li sowrb T¯r˚: Aha ha– sel ¯ Ør˚, ow piti imanas, or da linelow ¯, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ. - ays ¯ ayn Ør˚, ori masin xØsel ¯i: Ew piti elnen Isray¯li qaˇaqneri bnakiœner˚, piti ayren irenc z¯nqer˚, nizaknern ow asparner˚, netern ow aˇeˇneri bekorner˚, t¯geri bnern ow sowinneri ko¸er˚. eظ˚ ta– ri vaøelow en irenc krak˚. Œayt œen vercnelow daæte– ric, Œayt œen ktrelow antaøneric, ayl z¯nqern en ayrelow kraki m¯j: Awarelow en irenc awaraøownerin, koˇoptelow‘ irenc koˇoptiœnerin¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: ¡Ayn Ø– r˚ Gogin es Isray¯lowm talow em gerezmani yaytni teˇ, Æovi koˇmeric ekaÆneri æirim˚. ´oraŒeri æowrj˚ gerez– man en æinelow ow aynteˇ ¸aˇelow en Gogin ow nra bolor bazmow¸iwnnerin: Ew æirim˚ koœowelow ¯ ’ Gogi hØti gerez– man¿: Isray¯li tan zawaknern en ¸aˇelow nranc, orp¯s– zi maqrowi erkir˚: Eظ˚ amis æarownak ¸aˇelow en nranc erkri bolor ßoˇovowrdner˚: Ew nranc hamar næanawor ¯ li– nelow ayn Ør˚, erb es Œaøaworowelow em, - asowm ¯ T¯r As– towaÆ: - Ew noyn gorÆov zbaˇowoˇ mardik hawaqowelow en, or gnan ærjen erkrov m¯k, ¸aˇen erkri eresin mnacaÆne– rin ew eظ˚ amis yetoy erkir˚ maqren: Am¯n oq, ov ancni erkrov, erb mardow oskor tesni, nra mØt mi næan ¯ anelow,

1747

Ezeki¯l

39. 16–30

minœew or nranq, ovqer ¸aˇowm en, ¸aˇen ayn ’ Gogi hØti gerezmani¿ m¯j: Qaˇaqi anownn ¯l Gerezman ¯ koœowelow. ow erkir˚ maqrowelow ¯: Do—w ¯l, mardo—w ordi, aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Asa— bolor giæatiœ ¸øœownnerin, daæti bo– lor gazannerin. ’ Hawaqowec¯—q ow ek¯—q, hawaqowec¯—q erkri bolo—r koˇmeric im oˇjak¯zi hamar, or es em zohel, meÆ oˇ– jak¯zi, or katarowm em Isray¯li leøneri vray, mi—s ker¯q ow ari—wn xmec¯q: Ker¯—q mis˚ hskaneri, xmec¯—q ariwn˚ erkri iæxanneri, ker¯—q xoyer˚, eznern ow noxazner˚, orovhetew bolor eznern ¯l parart en: Im zohaÆ oˇjak¯zneri ˘ar– p˚ ker¯—q yagenalow ew ariwn˚ xmec¯—q harbelo—w asti˘an: Dowq k˚ yagenaq im seˇanic, heÆealneric, erivarneric, hskaneric ow paterazmoˇ bolor ayreric¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: ¡Es Œaøqs talow em ´ez, ow bolor ßoˇovowrdne– r˚ tesnelow en im araÆ datastan˚, ´eøqs, or dnelow em irenc vray: Ew Isray¯li tan zawakner˚ piti imanan, or es em irenc T¯r AstowaÆ˚‘ sksaÆ ayn Øric ew yetaga– yowm¿: ¡Bolor ßoˇovowrdnern ¯l p¯tq ¯ imanan, or irenc meˇqeri pat˘aøov ger arowecin Isray¯li tan zawakne– r˚: Ayn bani hamar, or anargecin in´, es eres dar´– ri nrancic, nranc matneci irenc ¸ænamineri ´eøq˚, ow bolorn ¯l sric ˚nkan: Nranc pˇÆow¸iwnneri ow anØr¯now– ¸iwnneri hamar areci ayd bolor˚ ew eres dar´ri nran– cic: Dra hamar ¯l aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Ayßm yet em dar´nelow Yakobi ger arowaÆnerin, oˇormelow em Isray¯li tan˚, naxan´axndir em linelow im sowrb anow– an hamar: Ew erb nranq anarganq, anirawow¸iwn sta– nan irenc kataraÆ anirawow¸iwnneri dimac, nranc xa– ˇaˇow¸eamb verabnakecnelow em irenc erkrowm. oœ oq œi zarhowrecnelow nranc: Erb nranc veradar´nem azgeri mijic, hawaqem he¸anosneri erkrneric, sowrb em linelow nranc m¯j, azgeri aøaj: Ew piti imanan, or es em i– renc T¯r AstowaÆ˚, erb nranc yaytnowem ßoˇovowrdneri m¯j: Nranc hawaqelow em irenc erkirn ow aylews oœ mi teˇ nrancic mard œem ¸oˇnelow: Oœ ¯l aylews eres em dar´nelow nrancic, or zayroy¸s ¸aŒem Isray¯li tan vray¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: Ta˘ari æinowaÆqi masin

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

40. 1–16

40 2

3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14 15 16

Ezeki¯l

1748

Mer gerow¸ean qsanhingerord tarowm, aøajin amsin, amsoway tasnm¯kerord Ør˚, qaˇaqi grawman tasnœorse– rord tarowm, Tiroj ´eøq˚ hangœec in´ vray: AstowaÆayin tesilqi m¯j na in´ berec Isray¯li erkirn ow drec mi œaŒa– zanc bar´r leran vray, isk dra vray, d¯m-yandiman kar qaˇaqi p¯s mi æinowaÆq: In´ ners taraw: Aha mi mard kar aynteˇ, ori tesq˚ Œaylown pˇn´i nman ¯r: Λeøqin æinarari lar ow œaŒa´oˇ own¯r: Inqn ¯l kangnaÆ ¯r døan vray: Mardn asac in´. ¡Tesar dow, mardo—w ordi: Ard, aœqerovd nayi—r, akanjnerovd lsi—r ew mtqowmd hasta—t pahir ayn am¯n˚, inœ qez coyc em talow, orovhetew qez coyc talow hamar em aysteˇ ekel: Ew inœ or inqd tesnes‘ coyc em talow Isray¯li tan˚¿: Aha ta˘ari æowrj˚ tesay Œoˇocnea: Mardow ´eøqin kar mi œaŒa´oˇ vec kangown ow m¯k ¸iz erkarow¸eamb: Parspi laynow¸iwn˚ na œaŒec m¯k ´oˇi hawasar, bar´row¸iwnn ¯l‘ m¯k ´oˇi hawasar: Mtaw ayn dønic, or arewelq ¯r nayowm ew own¯r eظ˚ asti˘an– ner: ffaŒec døan œors koˇmowm eˇaÆ vecakan kamarne– ri xowcer˚. m¯k xowci erkarow¸iwn˚ m¯k ´oˇi hawasar ¯r, laynow¸iwnn ¯l‘ m¯k ´oˇi hawasar. xowceri miji kamarner˚ vec kangown ¯in: Erkrord xowc˚ laynqov hawasar ¯r m¯k ´oˇi, erkaynqov ¯l‘ m¯k ´oˇi hawasar. kamar˚ hing kan– gown ¯r: Errord xowcn ¯l erkaynqov hawasar ¯r m¯k ´oˇi, laynqov ¯l‘ hawasar m¯k ´oˇi. døan kamar˚, gaga¸i mØt, ow¸ kangown ¯r: Kamarnern ¯l erkow kangown ¯in, ew dranq nerqin døan kamarnern ¯in: Døan xowcern irar dimac ¯in, ereqn ays koˇmic, ereq˚‘ miws: Ereqn ¯l mi œaŒi ¯in, kamarnern ¯l‘ mi œaŒi‘ ays ew miws koˇmeric: Døan mowtqi laynow¸iwn˚ œaŒec tas˚ kangown, erkarow¸iwn˚‘ tasnereq kangown: D¯m-dimac gtnowoˇ xowceri ¸øiœq˚ mi kangown ¯r. mi kangown‘ ays koˇmic, mi kangown‘ miws koˇmic: Er– kow koˇmeri xowcer˚ vecakan kangown ¯in: Dowø˚ œaŒec xowci mi patic miws˚. laynqov qsanhing kangown ¯r. dowø˚ døan vray ¯r: Døan kamari ¸øiœq˚, døan æowrj˚ gtnowoˇ xowceri het, va¸sown kangown ¯r: Artaqin gaw¸ic minœew nerqin dowø˚ kamari ¸øiœq˚ yisown kangown ¯r: Neˇ lowsa– mowtner kayin inœp¯s xowceri vray, aynp¯s ¯l gaw¸i ner–

1749

Ezeki¯l

40. 17–31

qin døan kamarnerin‘ œors koˇm˚: Naew lowsamowtner miws kamarnerin‘ nersic ow drsic: Kamarneri verewowm, ays ow ayn koˇmeric, armaweniner kayin: Na in´ nerqin gawi– ¸˚ taraw: Aha tesay dahli˘ner‘ siwnerov ærjanakowaÆ, oronq æinowaÆ ¯in srahneri æowrj˚: Ωrjanaka´ew siwne– ri mijew eresown dahli˘ner kayin: Siwnern irar dimac ¯in, døneri erkaynqov, naew ærjanaka´ew siwner kayin nersowm: Na œaŒec gaw¸i laynq˚ artaqin dønic minœew nerqin dowø˚, or arewelq ¯r nayowm. hariwr kangown ¯r: Na in´ hiwsisayin koˇm˚ taraw: Aha mi dowø tesay, or nayowm ¯r artaqin gaw¸i hiwsisin: ffaŒec nra erkarow¸iwnn ow laynow¸iwn˚, nra ays ow ayn koˇm˚ gtnowoˇ xowcer˚, kama– r˚, siwnazard srahnern ow armaweniner˚. ew ayn arewelq nayoˇ døan œaŒn own¯r. yisown kangown erkarow¸iwnn ¯r, qsanhing kangown‘ laynow¸iwn˚: Nra lowsamowtner˚, ka– marnern ow armaweniner˚ arewelq nayoˇ døan hamemat ¯in: Eظ˚ asti˘anner ¯in elnowm d¯pi na. nersic kama– rakap ¯r: Nerqin gaw¸i dowø˚ nayowm ¯r hiwsisayin døa– n˚, arewelq nayoˇ døan nman: Na gawi¸˚ œaŒec dønic dowø. hariwr kangown ¯r: Na in´ harawayin koˇm˚ taraw: Aha mi dowø tesay, or haraw ¯r nayowm: ffaŒec ayn, naew xowce– r˚, siwnazard srahner˚, kamarner˚, oronq noyn œaŒn ow– n¯in, inœp¯s miwsner˚: Nra lowsamowtnern ow ærjanaka´ew kamarnern ¯l aøajini lowsamowtneri ow kamarneri nman ¯in. erkarow¸iwn˚‘ yisown kangown ¯r, laynow¸iwn˚‘ qsanhing kangown: Dowø˚ eظ˚ asti˘anner own¯r, nersowm‘ kamar– ner ew armaweniner ays ow ayn koˇmeric‘ siwnazard srah– neri vray: Nerqin dowø˚ gaw¸i døan dimac ¯r ew d¯pi haraw ¯r nayowm: Gawi¸˚ na dønic dowø œaŒec. harawayin koˇmic laynow¸iwn˚ hariwr kangown ¯r: In´ taraw nerqin døan gawi¸˚, or harawayin koˇmn ¯r nayowm. œaŒec haraw nayoˇ dowø˚, or noyn œaŒn own¯r. noyn œaŒin ¯in naew xow– cer˚, kamarnern ow siwnazard srahner˚: Nra ærjanaka– ´ew lowsamowtneri ow kamarneri erkarow¸iwn˚ yisown kan– gown ¯r, laynow¸iwn˚‘ qsanhing: Nra æowrj˚ kamarner ¯in, yisown kangown erkarow¸eamb ow qsanhing kangown laynow– ¸eamb: Kamarner kayin ew artaqin gaw¸owm, kamarneri

17

18 19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

40. 32–46 32

33

34

35 36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

Ezeki¯l

1750

vray‘ armaweniner ew sandowˇq eظ˚ asti˘annerov: In´ taraw d¯pi ayn dowø˚, or arewelean ˘anaparhin ¯r na– yowm: Ayn own¯r naxordi œaŒ˚: ffaŒec naew xowcern ow ka– marner˚, lowsamowtnern ow œors koˇmi kamarner˚. erkarow– ¸iwn˚ yisown kangown ¯r, laynow¸iwn˚‘ qsanhing: Kamar– ner kayin nersi gaw¸owm, armaweniner‘ kamarneri vray, ays ow ayn koˇmeric, naew eظ˚ asti˘anner: In´ ta– raw d¯pi hiwsisayin dowø˚: Noyn œaŒov œaŒec xowcer˚, kamarnern ow siwnazard srahner˚, œors koˇmi lowsamowt– nern ow kamarner˚. erkarow¸iwn˚ yisown kangown ¯r, laynow– ¸iwn˚‘ qsanhing: Kamarner kayin artaqin døan vray, armaweniner‘ kamarneri vray, ays ow ayn koˇmic, naew ow¸ asti˘anner: Nra ¸¯— srahner˚, ¸¯— nranc mowtqern ow kamarner˚ erkrord døan dimac ¯in, owr oˇjak¯znern ¯in lowanowm: Døan kamari tak seˇanner kayin, erkowsn ays koˇmowm, erkows˚‘ miws, orp¯szi dranc vray mor¸¯in ¸¯— meˇ– qeri ew ¸¯— yancanqneri hamar zohagorÆowoˇ oˇjak¯zne– r˚: Oˇjak¯zner˚ lowanalow jri xoˇovaki harawayin koˇ– m˚, ayn døan mowtqin, or hiwsis ¯r nayowm, erkow seˇanner kayin, or arewelq ¯in nayowm: Isk erkrord døan harawayin koˇmic, døan kamarneri dimac, noynp¯s erkow seˇanner kayin: Arewelean koˇmowm‘ ow¸ seˇanner, œors˚ mi koˇmowm, œors˚‘ miws, harawayin døan dimac: Aynteˇ‘ oˇjakizman ow¸ seˇanneri vray ¯in mor¸owm zohern ow oˇjak¯zner˚: KoŒaÆoy qareric ¯in oˇjakizman œors seˇanner˚, kan– gown ow k¯s erkarow¸eamb, kangown ow k¯s laynow¸eamb ew kangown ow k¯s bar´row¸eamb, orp¯szi dranc vray dn¯in gorÆiq˚, orov mor¸owm ¯in zohern ow oˇjak¯zner˚: Ner– sic, œorsbolor˚, ¸zaœaŒ qandakowaÆ ezrer kayin ew se– ˇani vray ÆaÆk‘ an´rewic ow tapic patsparelow ha– mar: In´ taraw nerqin gawi¸˚: Nerqin gawi¸n own¯r erkow patægamb, m¯k˚ harawayin døan koˇm˚, or hiwsis ¯r nayowm ew haraw dowrs berowm, miws˚‘ hiwsisayin døan koˇm˚, or haraw ¯r nayowm ow hiwsis dowrs berowm: Na a– sac in´. ¡Ays patægamb˚, or harawayin koˇmn ¯ nayowm, ayn qahananeri hamar ¯, oronq ta˘ari pahpanow¸iwnn en katarowm, isk hiwsis nayoˇ patægamb˚‘ ayn qaha–

1751

Ezeki¯l

40. 47–41. 10

naneri hamar, oronq xorani Æaøayow¸iwnn en katarowm: Dranq Sadoki ordinern en, ˇewtacineri ceˇic, oronq ka– roˇ en mØtenal‘ Tiroj˚ paætamownq matowcelow¿: Na œa– Œec gawi¸˚. erkarow¸iwn˚ hariwr kangown ¯r, laynow¸iwnn ¯l‘ hariwr kangown. ayn qaøakoˇm ¯r: Ta˘ari dimac xo– rann ¯r: In´ taraw d¯pi ta˘ari siwnazard srah˚: ffa– Œec siwnazard srahi laynow¸iwn˚. mi koˇmic hing kangown ¯r, miws koˇmic‘ hing kangown, mowtqi laynow¸iwn˚‘ tasn– œors kangown, døan glxi xoyaknern ays ow ayn koˇmeric‘ ereqakan kangown: Siwnazard srahi bar´row¸iwn˚ qsan kangown ¯r, nra laynow¸iwn˚‘ tasnm¯k: Tas˚ asti˘anne– rov ¯in bar´ranowm aynteˇ. ays ow ayn koˇmeric erkow siwner own¯r:

47

48

49

Na in´ taraw ta˘ar ew œaŒec nra kamar˚. laynow– 41 ¸iwn˚ mi koˇmic vec kangown ¯r, erkarow¸iwn˚ miws koˇ– mic‘ vec kangown, døan laynow¸iwn˚‘ tas˚ kangown, isk 2 døan xoyaknern ays ow ayn koˇmeric‘ hingakan kangown: ffaŒec naew døan erkarow¸iwn˚. qaøasown kangown ¯r, laynow¸iwn˚‘ qsan kangown: Mtaw nerqin gawi¸˚: ffa– 3 Œec mowtqi kamar˚. erkow kangown ¯r, mowtq˚‘ vec kan– gown, isk mowtqi glxi xoyaknern ays ow ayn koˇmeric‘ eظnakan kangown: ffaŒec døan erkarow¸iwn˚. qaøa– 4 sown kangown ¯r, laynow¸iwn˚‘ qsan kangown ta˘ari a– øaj: Ew asac in´. ¡Sa ¯ srbow¸iwn srboc˚¿: Na œa– 5 Œec ta˘ari pat˚. vec kangown ¯r, tan koˇqi tara– Æow¸iwn˚, æowrjbolor˚‘ œors kangown, mi koˇmic miws˚‘ e– 6 resownereq kangown: Ta˘ari ormeri ew bolora´ew kic æi– now¸iwnneri mijew kar mi anjrpet, orp¯szi nranq, ovqer owzenayin nayel caÆ, ˚nkn¯in ow erbeq œmØtenayin ta˘ari ormin: Verin døan koˇmerin, pateri koˇqeri mijew, tan 7 æowrj˚, verin koˇmowm, mi layn taraÆow¸iwn kar, orp¯szi tan m¯j, verewic ow nerqewic ˚ndar´ak teˇ lin¯r, orte– ˇov nerqin yarkeric bar´ranayin mijnayarker˚, aynte– ˇic ¯l‘ vernayarker˚: Tesay naew tan ´eˇowni bar´row– 8 ¸iwn˚. bolora´ew mi anjrpet kar, ´oˇin hawasar, or˚ vec kangown ¯r: Artaqin koˇmi ormi hastow¸iwn˚ hing 9 kangown ¯r, amboˇj ta˘ari ew kic æinow¸iwnneri patæ– 10

41. 11–25

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21 22

23

24, 25

Ezeki¯l

1752

gambneri mijew ˚nkaÆ bac taraÆow¸iwn˚‘ qsan kangown: Patægambneri mi dowø˚ hiwsisayin mi døan mijancqowm ¯r, mi dowøn ¯l‘ harawayin koˇmowm: Υndar´ak teˇi lay– now¸iwn˚, mijancq˚ lowsaworelow hamar, æowrjanaki hing kangown ¯r: Baki dimac gtnowoˇ kic æinow¸iwn˚, or nayowm ¯r d¯pi Æovakoˇm ˘anaparh˚, own¯r eظanasown kangown erkarow¸iwn. nra pati hastow¸iwn˚ hing kangown ¯r, er– karow¸iwn˚‘ innsown kangown: Na œaŒec ta˘ari aøaj˚. erkarow¸iwn˚ hariwr kangown ¯r: Xoræer˚, anjrpetner˚ ew pater˚ hariwr kangown erkarow¸iwn own¯in: Ta˘a– ri aøjewi taraÆow¸ean laynow¸iwn˚, nra dimaci xoræer˚ hariwr kangown ¯in: ffaŒec naew xoræeri dimac, ta˘a– ri yetewowm gtnowoˇ bac taraÆow¸ean erkarow¸iwn˚. ayd taraÆow¸iwn˚ ew ays ow ayn koˇmeri xoræer˚ hariwr kan– gown erkarow¸iwn own¯in: Artaqin ta˘ar˚, ankiwnnern ow kamarner˚, aøastaˇner˚, ereq koˇmeric, vandakapat lowsamowtner ow lowsancoycner own¯in‘ nayelow hamar: Φ¯— ta˘ar˚ ew ¸¯— aøhasarak nra aøastaˇner˚, yatakic minœew lowsamowtner˚, taxtakapat ¯in: Lowsamowtner˚ ereqtak ¯in‘ nayelow hamar, inœp¯s nersic, aynp¯s ¯l drsic: Amboˇj ta˘ari vray, æowrjbolor˚, nersic ow drsic, qerovb¯ner ¯in qandakowaÆ ow armaweniner. mi armawe– nin qerovb¯neri aranqowm ¯r, erkow qerovb¯ner˚‘ irar di– mac: Armawenineri mi koˇmowm qerovb¯neric m¯ki d¯mq˚ mardow d¯mq ¯r, miws koˇmowm erkrordin˚‘ aøiwÆi: Ew ayd– p¯s ¯r qandakowaÆ amboˇj ta˘ar˚, bolor koˇmeric: Ya– takic minœew aøastaˇner˚ qerovb¯ner ow armaweniner ¯in qandakowaÆ: Srbern ow ta˘ar˚ ¸ewataraÆ ¯in ow qaøankiwna´ew bacowaÆ: Srberi d¯m-yandiman mi pat– ker kar‘ Œayt¯ xorani nmanow¸eamb, ereq kangown bar´– row¸eamb, erkow kangown erkarow¸eamb ew erkow kangown laynow¸eamb, vran‘ eˇjiwra´ew zarder: Nra ¸¯— yatakn ow ¸¯— pater˚ Œayteay ¯in: Na asac in´. ¡Sa ¯ Ti– roj aøjew eˇaÆ seˇan˚¿: Ta˘arn own¯r erkow dowø, srba– rann ¯l‘ erkow mowtq: Erkow dønern ¯l erkowakan Œeˇk ow– n¯in. erkow Œeˇk‘ m¯k dowø˚, erkow Œeˇk‘ miws˚: Nranc vray, ta˘ari mowtqeri verewowm, qandakowaÆ ¯in qerov–

1753

Ezeki¯l

41. 26–42. 12

b¯ner ow armaweniner‘ ˚st srbarani qandakneri: Azniw Œayt¯ mi kertowaÆq kar kamari d¯m-yandiman, artaqin koˇmic: Naew neˇ lowsamowtner: Ays ow ayn koˇmeric na œaŒec kamari aøastaˇner˚, tan koˇmern ¯l‘ irar het vercraÆ:

26

Na dowrs berec in´ artaqin gawi¸˚, d¯pi arewelq, hiw– 42 sisi døan d¯m-dimac, ow ners taraw in´: Es tesay hing patægambner‘ hiwsisahayeac mijancqnerov ow xoræerov, hariwr kangown erkarow¸eamb ow yisown kangown laynow¸e– 2 amb, nkarazardowaÆ ˚st nerqin srahi døan Ørinaki: 3 Dranq œors koˇm˚ siwner ownecoˇ artaqin baki nman ¯– in‘ ereq yarker˚ d¯m aø d¯m dasaworowaÆ: Patægamb– 4 neri d¯m-yandiman tas˚ kangown laynow¸eamb ow hariwr kangown erkarow¸eamb mi ancowˇi kar, ˘anaparhic m¯k kangown aweli ners. dranc døner˚ d¯pi hiwsis ¯in na– yowm: Ancowˇiner kayin naew vernatnerowm, orovhetew siw– 5 ner˚ œors koˇmowm, nerqewic verew, xaøn ¯in: Xaøn ¯in naew anjrpetner˚ ew ærjana´ew siwner˚, anjrpetnern ow yenaŒayter˚, orovhetew eøayark ¯in: Ew patægambne– 6 ri siwneri p¯s siwner œkayin. dra hamar nerqewi koˇ– mic mijancqner kayin: Mijnayarkern ¯l getnic yisown kangown bar´r ¯in: Drsic loys own¯in, inœp¯s or ar– 7 taqin baki patægambner˚, oronq nayowm ¯in hiwsisa– yin patægambneri ˘iæt dimac˚, yisown kangown erkarow– ¸eamb: Artaqin bakin nayoˇ patægambneri erkarow– 8 ¸iwn˚ yisown kangown ¯r, ew dranq irar dimac ¯in, bo– lor˚ miasin hariwr kangown: Arewelean mowtqi patæ– 9 gambneri døner˚, oronq artaqin bakic mtnelow hamar ¯in, æinowaÆ ¯in harawayin koˇmowm aøajin ancowˇow 10 lowsamowti hamemat, harawin d¯m-yandiman, mijancqneri ow hatowaÆneri dimac: Patægambnern ow dranc dimaci 11 ancowˇiner˚ hiwsis tanoˇ ˘anaparhi patægambi œaŒov ¯in, dranc laynow¸eamb ow dranc erkarow¸eamb, dranc elqeri ow ærjanakneri œaŒov, naew hiwsisahayeac patæ– 12 gambneri mowtqeri œaŒov, naew harawahayeac patæ– gambneri mowtqeri œaŒov, naew aøajin ancowˇow mowtqi œaŒov, orp¯szi mijancqnerin owˇiˇ loys tayin, ew hna–

42. 13–43. 7 13

14

15

16 17

18 19 20

43 2

3

4 5 6 7

Ezeki¯l

1754

rawor lin¯r dranc mijocov gnal d¯pi arewelq: Na asac in´. ¡Ayn patægambner˚, or hiwsis en nayowm, naew ayn patægambner˚, or haraw‘ bac taraÆow¸ean koˇmn en na– yowm, - dranq sowrb patægambner en, owr owtowm ¯in Sa– doki qahanay ordiner˚, oronq karoˇ en mer´enal Tiroj amenasowrb teˇerin: Aynteˇ en dnowm srbow¸iwn srboc˚, matowcowm zoher˚‘ irenc meˇqeri ow yancanqneri hamar, orovhetew sowrb ¯ ayd teˇ˚, ow oœ oq, baci qahanane– ric, œi mtnelow aynteˇ: Sranq ¯l ayn sowrb teˇic p¯tq œ¯ or dowrs gan artaqin gawi¸˚, orp¯szi am¯n angam or Tiroj mer´enan‘ sowrb mnan, ßoˇovrdin mØtenan irenc patmow˘annerov, oroncov paætamownq en matowcowm, o– rovhetew sowrb en dranq, ayl ßoˇovrdin mØtenalis owriæ hander´ner hagnen¿: Aysp¯s awartowec ta˘ari nersi œaŒowm˚: Na hanec in´ arewelq nayoˇ dønov, œaŒec ta– ˘ari æowrjbolor˚: Ekaw kang aøaw harawayin døan mØt, or arewelq ¯r nayowm, œaŒec hing hariwr ´oˇaœaŒ: Dar´aw hiwsisayin koˇm˚, hiwsisi dimac, œaŒec hing hariwr ´oˇa– œaŒ: Dar´aw arewmowtq, Æovi dimac, œaŒec hing hariwr ´oˇaœaŒ: Dar´aw harawayin koˇm˚, harawi dimac, œa– Œec hing hariwr ´oˇaœaŒ: ffaŒec ta˘ari œors koˇmeri ew parispneri aranq˚ noyn œaŒov: Ta˘ar˚ srbavayreric ew parispneric anjrpetelow hamar ¸oˇec mi aranq, or hing hariwr kangown ¯r d¯pi arewelq ew own¯r hing hariwr kangown laynow¸iwn Na in´ dowrs berec ew hanec ayn døan mØt, or arewelq ¯r nayowm: Ew aha Isray¯li AstÆow Œaøq˚ galis ¯r a– rewelqi ˘anaparhov. banaki ´ayn˚ galis ¯r bazmow¸ean ´ayni ar´aganqi p¯s: Getin˚, œors koˇmic, lowsaworowec Œaøqi loysov: Ew tesilq˚, or es ¯i tesnowm, nman ¯r ayn tesilqin, or es tesay, erb qaˇaqn ØÆelow ¯i mtnowm: Im tesaÆ kaøqi tesilqn ¯l nman ¯r ayn tesilqin, or es te– say Qobar geti mØt: Eress i vayr ˚nkay ow xonarhow¸iwn areci: Tiroj Œaøq˚ arewelq nayoˇ dønov ta˘ar mtaw: Hogin in´ bar´racrec ow taraw nerqin gawi¸˚: Aha ta– ˘ar˚ li ¯r Tiroj Œaøqov: Es ¯l kangnaÆ ¯i aynteˇ: Aha mi ´ayn ayn ta˘aric xØsowm ¯r in´ het: Mi mard kar

1755

Ezeki¯l

43. 8–18

mØts, or asac in´. ¡Mardo—w ordi, tesa?r im gahaworaki teˇ˚, im otnahetqeri teˇ˚. drancov ¯ yawitean ap– relow anowns Isray¯li m¯j: Isray¯li tan zawaknern aylews œen pˇÆelow im sowrb anown˚, o—œ irenq, o—œ nranc aøajnord– nern irenc poønkow¸eamb, o—œ ¯l nranc miji iæxanner˚‘ i– renc spanow¸iwnnerov, erb æems dnem nranc æemeri, sems‘ nranc semeri mØt: Nranq parispner en kangnecrel im ow irenc mijew, irenc kataraÆ anØr¯now¸eamb pˇÆel en im sowrb anown˚: Xortakelow em nranc im barkow¸eamb ew spanelov: Gon¯ hima ¸oˇ irenc poønkow¸iwn˚, irenc iæxanneri spanow¸iwnn in´nic heøow pahen: Ew es yawi– tean bnakow¸iwn k˚ hastatem nranc m¯j: Do—w ¯l, mardo—w ordi, Isray¯li tan˚ co—yc towr ayd ta˘ar˚, ow ¸oˇ yet kangnen irenc meˇqeric: Co—yc towr dra patker˚, ´ewn ow yØrinowaÆq˚: Ew nranq ¸oˇ tanjanqner stanan i– renc kataraÆ am¯n inœi hamar: Nkari—r ayd ta˘ar˚, nra kaøowcowaÆq˚, elq˚, mowtqn ow kahaworanq˚: Dra bolor patowirannern ow Ør¯nqner˚, kanonner˚ co—yc towr nranc, gri—r nranc aøaj: Ow ¸oˇ pahen im bolor Ør¯nqnern ow patowiranner˚, kataren dranq: Leran katari tan patker˚, nra œors koˇmeri sahmanner˚ srbow¸iwn srboc en: Ays ¯ ta˘ari Ør¯nq˚¿: Zohaseˇani œaŒn ays ¯. mi kangown bar´row¸iwn˚, mi kangown ow œors mat‘ xorow¸iwn˚, mi kangown‘ laynow¸iwn˚, mi ¸iz‘ ezreri æowrj gtnowoˇ psa– k˚: Ew ays ¯ zohaseˇani bar´row¸iwn˚. ŒorowaÆqi skz– bic minœew meÆ qawow¸iwn˚‘ nersic erkow kangown, mi kan– gown laynow¸eamb, Œoqr qawow¸iwnic minœew meÆ qawow¸iwn˚‘ œors kangown, mi kangown laynow¸eamb: Zohaseˇan˚‘ œors kangown, bnic ver minœew eˇjiwrner˚‘ m¯k kangown, zoha– seˇan˚ œors koˇmeric‘ tasnerkowakan kangown, laynow¸e– amb ow erkarow¸eamb qaøakowsi: Qawow¸iwn˚ tasnœors kangown erkarow¸eamb ¯r, tasnœors kangown laynow¸eamb, œors koˇmeric ¯l hawasar. nran ærjapatoˇ ezrer˚‘ k¯s kangown, ærjanak˚‘ m¯k kangown: Asti˘annern ¯l arewele– an ¯in: T¯rn in´ asac. ¡Mardo—w ordi, aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Zohaseˇan˚ gorÆaÆelow Øroway hrahang– ner˚ sranq en. nra vray oˇjak¯z matowcel, æowrj˚ ariwn

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

43. 19–44. 6 19

20

21

22

23

24 25

26 27

44 2

3

4

5

6

Ezeki¯l

1756

cØˇel: Sadoki ordowc seraÆ ˇewtaci qahananerin, o– ronq paætamownq matowcelow hamar in´ k˚ mØtenan, - a– sowm ¯ T¯r AstowaÆ, - meˇqeri qawow¸ean hamar naxiric mi zowarak k˚ tas oˇjakizelow: Φoˇ vercnen sra a– riwnic, dnen zohaseˇani œors eˇjiwrnerin, qawow¸ean œors ankiwnnerin ¯l, canen yataki æowrj˚ ow dranov srbagor– Æen: Φoˇ vercnen meˇqeri hamar oˇjakizowoˇ zowarak˚ ew ayren ta˘arowm aøan´nacowaÆ mi teˇowm, srbaranic dowrs: Erkrord Ør˚ aøanc arati ayÆeric erkow noxaz ¸oˇ vercnen‘ irenc meˇqeri hamar, srbagorÆen zohase– ˇan˚, inœp¯s or zowarakov srbagorÆecin: Qawow¸iwn˚ srbagorÆel˚ verjacnelowc yetoy ¸oˇ naxirneric aøanc arati mi zowarak matowcen, hØtic ¯l‘ aøanc arati mi xoy. dranq matowcen Tiroj aøaj, qahananer˚ dranc vray aˇ canen ow tanen oˇjakizelow Tiroj hamar: Φoˇ eظ˚ Ør an˚ndhat irenc meˇqeri hamar mi noxaz ma– towcen, naxirneric‘ mi zowarak, hØteric‘ aøanc arati mi xoy, ow eظ˚ Ør srbagorÆen zohaseˇan˚, maqren ayn: Φoˇ maqren naew irenc ´eøqer˚: Erb Ørern awartowen, ew erb ow¸erord Ør˚ lini, qahananer˚ ¸oˇ seˇani vray anen ´er oˇjak¯z˚, ew da ¸oˇ lini ´er Œrkow¸ean hamar: Es ¯l k’˚ndownem ´ez¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ˚: Na in´ yet dar´rec srbarani artaqin dønov, or na– yowm ¯r d¯pi arewelq: Ayn ŒakowaÆ ¯r: T¯rn in´ asac. ¡Ayd dowø˚ Œak ¯ mnalow ow œi bacowelow, nranov oœ oq œi ancnelow, orp¯szi Isray¯li T¯r AstowaÆ˚ mtni aydteˇov: Ayn Œak ¯ linelow, orovhetew aøajnord iæxann ¯ nersowm nstelow‘ Tiroj aøaj hac owtelow hamar: Na mtnelow ¯ døan ka– mari taki ˘anaparhov ew noyn teˇov ¯l dowrs ¯ galow¿: Na in´ taraw mi dønov, or d¯pi hiwsis, ta˘ari dimac ¯r nayowm: Tesnowm ¯i‘ aha Tiroj town˚ li ¯r Tiroj Œaø– qov: Eress i vayr ˚nkay ow xonarhow¸iwn areci: T¯rn in´ asac. ¡Mardo—w ordi, srti—d m¯j dir, aœqero—vd tes ow akanjnero—vd lsir ayn am¯n˚, inœ or qez k’asem Tiroj ta˘ari bolor hrahangneri ow nra Ør¯nqneri masin: Dow srtid m¯—j k˚ pahes ayd ta˘ar mtnelow ow nra srbaranic elnelow karg˚: K’ases Isray¯li tan˚‘ xøovararneri ayd

1757

Ezeki¯l

44. 7–17

tan˚. ¡Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¸oˇ bawakan linen ´er bolor anØr¯now¸iwnner˚, o—v townd Isray¯li, or ´er m¯j ¯q mtcrel aylazginerin‘ srtov an¸lŒatnerin ow marm– nov an¸lŒatnerin: Nranq mtel en im srbaran˚ ew pˇÆel ayn, minœ dowq matowcowm ¯iq im hac˚‘ ˘arpov ow ariwnov: Dowq, or zanc ¯q aønowm owxts ´er bolor anØr¯now¸iwnne– rov, œ¯q pahel ow pahpanel srbavayrers, aylazginerin ¯q pahapan kargel im srbow¸iwnneri srbow¸ean vray¿: Owsti aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Oœ mi ØtaraÆin zawak‘ srtov an¸lŒat ow marmnov an¸lŒat, œi mtnelow im srbaran˚, oœ m¯kn ayn aylazgineri bolor ordineric, or kan Isray¯li ayd tan˚: Naew ˇewtaciner˚, oronq in´nic heøacel en, erb ßoˇovowrd˚ molorowel ¯r, molorowel-heøacel im ˘anaparhic‘ hetewelov irenc xorhowrdnerin, - nranq ¯l en patßowelow ˚st irenc anØr¯now¸iwnneri: Nranq im srbaranowm, ayd tan dønerin dønapan Æaøaner en li– nelow ew ta˘ari spasaworner: Nranq en mor¸elow ßoˇo– vrdi oˇjak¯znern ow zohaberow¸iwnner˚. nranq en kang– nelow ßoˇovrdi aøaj‘ linelov nra spasaworner˚: Ayn bani hamar, or irenq spasaworner ¯in nranc kowøqeri aøaj, ayd anirawow¸ean hamar ¯l Isray¯li town˚ tanjanqne– ri ¯ matnowel: Dra hamar ¯ or ´eøqs bar´racri nranc vray, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ, - ew ˚st irenc anirawow¸iwn– neri ¯l nranq patßowelow en: Φoˇ in´ œmer´enan nranq, in´ hamar qahanay œlinen ow œdipœen o—œ Isray¯li zawakne– ri srbow¸iwnnerin, o—œ ¯l im amenasowrb bolor srbow¸iwnne– rin: Nranq krelow en irenc anarganq˚ irenc araÆ molo– row¸ean hamar: Nranc pahapan en kargel ayn tan, nra bolor gorÆeri, ayn ameni vray, inœ anelow en ayn– teˇ¿: ¡Isk ˇewtaci qahananer˚‘ Sadoki ayn ordiner˚, oronq pahpanel en im srbow¸iwnner˚, erb Isray¯li town˚ molorowel-heøacel ¯r im ˘anaparhic, - nranq mer´ena– low en in´‘ paætamownq matowcelow hamar in´: Kangnelow en im dimac ew in´ zoher, ˘arp ow ariwn en matowcelow, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: - Nranq mtnelow en im srba– ran˚, mer´enalow en seˇanis‘ in´ paætamownq matowce– low, ew pahpanow¸iwn en anelow: Erb nranq nerqin gaw¸i

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

44. 18–45. 1

18

19

20 21 22

23

24

25

26 27

28

29

30

31

45

Ezeki¯l

1758

dønov mtnen, p¯tq ¯ ktaw¯ patmow˘anner hagaÆ linen ew irenc paætamownq˚ matowcelow ßamanak brdeˇ¯n ha– gaÆ œp¯tq ¯ linen‘ sksaÆ nerqin gaw¸i dønic: Glowxnerin ktaw¯ xoyrer en ownenalow, srownqnerin‘ ktaw¯ andravar– tiqner: flanr hagnowaÆ œp¯tq ¯ linen: Ow erb dowrs gan artaqin gawi¸‘ ßoˇovrdi mØt, hanelow en irenc pat– mow˘anner˚, oroncov paætamownq en matowcowm, dnelow en dranq sowrb seneak˚ ew hagnelow en owriæ patmow˘anner, orp¯szi ßoˇovrdin irenc patmow˘annerov œsrbagorÆen: Glowxner˚ œen aÆilelow, mazer˚ œen nØsracnelow. pind ÆaÆ– kelow en irenc glowxner˚: Nerqin gawi¸ mtnelis oœ mi qa– hanay gini ¸oˇ œxmi: Orbewayri kam ar´akowaÆ knojn i– renc kin ¸oˇ œaønen, ayl‘ Isray¯li tan Ænownd koyseri kam qahanayic mnacaÆ orbewayrow: Ew im ßoˇovrdin ¸oˇ sovo– recnen ˚ntrow¸iwn katarel srbi ow pˇÆowaÆi, anarati ow arataworowaÆi mijew: Arean datastani ßamanak nranq qnniœ ¸oˇ linen, ˚st im Ør¯nqneri datastan anen ew ˚st im kanonneri irawownq gorÆadren: Bolor tØnerin im Ør¯nqnern ow hrahangner˚ ¸oˇ pahen, æaba¸ners sowrb pahen: Mardow diaki mØt ¸oˇ œgan, or œpˇÆowen, ba– ci hØr kam mØr, ordow kam dster, eˇbØr kam œamowsnacaÆ qroj diakic: Ew ayn srbagorÆelowc yetoy p¯tq ¯ haæow– el eظ˚ Ør. o—r Ør˚ or nerqin gawi¸˚, srbavayr˚ mtnen‘ paætamownq matowcelow, qawow¸ean zoh ¸oˇ matowcen, asowm ¯ T¯r AstowaÆ: - Nranq owriæ ßaøangow¸iwn œen ownenalow, qani or es em nranc hamar ßaøangow¸iwn. Is– ray¯li zawakneri m¯j nranc kalowaÆq ¸oˇ œtrowi, qani or es em nranc hamar ßaøangow¸iwn: Nranq en owtelow zo– her˚‘ meˇqeri hamar linen dranq ¸¯ yancanqi, ow Isray¯li bolor now¯rner˚ nrancn en linelow: Bolor aøajin ptowˇ– ner˚, ´er bolor ptowˇneri eraxayriq˚ qahananerinn en linelow: Λer aøajin berq˚ qahanayin ¯q talow, orp¯szi ´er tnern Ørhni: Qahananer˚ œen owtelow orew¯ meøelo– ti, lini gazan, yØæotaÆ ¸øœown kam anasown¿: ¡Ew erb ´er m¯j hoˇi, ibrew ßaøangow¸ean, hamar vi˘ak gc¯q ow baßan¯q, ayd hoˇic Tiroj hamar aøan´nacnelow ¯q sowrb now¯r˚‘ qsanhing hazar ´oˇaœaŒ erkarow¸eamb ow

1759

Ezeki¯l

45. 2–14

tas˚ hazar ´oˇaœaŒ laynow¸eamb, aynp¯s or bolor sah– mannerowm œors koˇmeric ¯l nowiragorÆowaÆ lini: Dranic srbaraninn ¯ linelow hing hariwrakan ´oˇaœaŒ‘ œors koˇ– meric, bac taraÆow¸iwnneri æowrjn ¯l‘ yisownakan kan– gown: Ays taraÆqic œaŒowelow ¯ qsanhing hazar ´oˇaœaŒ erkarow¸eamb, tas˚ hazar ´oˇaœaŒ laynow¸eamb mi ba– ßin. aynteˇ ¯ linelow srbow¸iwn srboc˚: NowirowaÆ hoˇic baßin ¯ linelow naew ayn qahananerin, oronq srbateˇiowm paætamownq en matowcowm, naew nranc, ovqer mØtenowm en in´ paætamownq matowcelow: Nranc hamar, nranc sowrb tan hamar teˇ ¯ aøan´nacowaÆ linelow‘ erkarow¸iw– n˚ qsanhing hazar ´oˇaœaŒ, laynow¸iwn˚‘ tas˚ hazar: Ξewtacineri hamar ¯l, oronq Æaøayow¸iwn en anowm ta– ˘arowm, qaˇaqowm bnakow¸ean hamar kalowaÆq ¯ linelow: Bnakow¸ean hamar qaˇaqin talow es hing hazar ´oˇa– œaŒ laynow¸eamb ew qsanhing hazar ´oˇaœaŒ erkarow¸e– amb taraÆow¸iwn‘ ˚st Isray¯li amboˇj tnic srbaranin trowaÆ eraxayriqneri¿: Aøajnordin ¯l ¯ trowelow hoˇ qaˇaqi nstavayrowm, srbarani dimac, qaˇaqi bnaka– vayreri d¯m-yandiman, Æovi koˇm˚, Æovic ¯l‘ d¯pi arewelq. erkarow¸iwn˚‘ ˚st m¯k baßni sahmanneri d¯pi Æovakoˇm˚, laynow¸iwn˚‘ ˚st hoˇi m¯k baßni sahmanneri d¯pi arew– elq: Ew da nra hamar linelow ¯ ir kalowaÆqn Isray¯lowm: Ew iæxanner˚ œen bønanalow aylews isray¯lacineri‘ im ßoˇo– vrdi vray. baßanowaÆ hoˇn ¯l Isray¯li townn ¯ ßaøangelow serndic serownd¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Bawakan ¯ ´ez, o—v iæxannerd Isray¯li: Ard, heøo—w vanec¯q anira– wow¸iwnn ow zrkanq˚, Ør¯nqov ow ardarow¸ea—mb varowec¯q, heøo—w tar¯q bønow¸iwnn im ßoˇovrdic¿, - asowm ¯ T¯r As– towaÆ: - ¡Arda—r œaŒov œaŒec¯q. ´er kæeøq˚ ¸oˇ lini ardar, œaŒ˚‘ ardar, kapi˘˚‘ ardar: Kapi˘˚ ¸oˇ noyn˚ lini‘ talis ¸¯ aønelis: Griwi m¯k tasnerord˚ m¯k kapi˘ k˚ lini. m¯k tasnerord griw˚‘ kapi˘˚, ir kæøov hawasar k˚ lini m¯k ardowi: Qsan dang˚, hawasar k˚ lini m¯k sikˇi, isk qsanhing sikˇ˚‘ ´er m¯k mnasin: Ew sa k˚ lini ayn now– ¯r˚, or dowq k˚ baßan¯q. griwi m¯k vecerord mas coren, ar– dowi m¯k vecerord mas gari: Λ¯¸i verabereal hrahangn

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

12 13

14

45. 15–46. 3

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

46 2

3

Ezeki¯l

1760

ays ¯. mi qsest‘ m¯k tasnerord saŒor iwˇ (qani or tas˚ qsest˚ m¯k saŒor ¯): Tas˚ oœxaric m¯k˚ now¯r k˚ lini Is– ray¯li bolor hØteric‘ ´er qawow¸ean ew Œrkow¸ean zoheri ow oˇjak¯zneri hamar¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: - ¡Erkrid amboˇj ßoˇovowrd˚ p¯tq ¯ tay ays now¯rner˚ Isray¯li a– øajnordnerin: Aøajnordi ´eøqov p¯tq ¯ katarowen oˇ– jak¯zner˚, zohern ow spand˚‘ tØnerin, amsaglowxnerin, æaba¸nerin: Ew Isray¯li ayd tan bolor tØnerin na p¯tq ¯ matowci zohern ow oˇjak¯zner˚‘ meˇqeri hamar ow Œrkow– ¸ean, srbagorÆelow hamar Isray¯li ayd town˚¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Aøajin amsin, amsoway aøajin Ør˚, naxric aøanc arati mi zowarak k’aøn¯q‘ srbaran˚ sr– bagorÆelow hamar: Qahanan k’aøni srbagorÆman ariw– nic, k˚ cani tan semerin, ta˘ari œors ankiwnnerin, zo– haseˇani vray, nerqin gaw¸i døan semerin: Aysp¯s k’ani amsoway eظnerord Ør˚‘ ta˘ar˚ srbagorÆelow hamar bolor angitakcabar ew parzamtØr¯n meˇanœaÆneric: Aøa– jin amsin, amsoway tasnœorserord Ør˚, ´ez hamar zatki Ør k˚ lini. eظ˚ Ør baˇarj k’owt¯q: Aøajnordn ayd Ør˚ ir ow ir tan hamar, erkri amboˇj ßoˇovrdi hamar arjaø– neric mi zowarak k˚ zohaberi meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar: TØni eظ˚ Ørerin oˇjak¯zner k˚ matowcen Tiroj˚. eظ˚ zowarak, aøanc arati eظ˚ xoy‘ eظ˚ Ør æarownak, Ør Øri, meˇqeri qawow¸ean hamar‘ ayÆeric ¯l m¯k noxaz Ør Øri: Zoh matowcowoˇ iwraqanœiwr zowaraki ew xoyi het p¯tq ¯ berel m¯k qsest azniw aliwr ew m¯k qsest iwˇ‘ hac patrastelow hamar: Errord amsin, amsoway tasnhing– erord Ør˚, ayn eظ˚ Øreri p¯s tØn k˚ kataren meˇqeri qawow¸ean hamar‘ noynpisi oˇjak¯znerov, azniw aliwrov ow ´¯¸ov¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Nerqin gaw¸i dowø˚, or arewelq ¯ nayowm, vec lowr Ørerin Œak k˚ lini, isk æaba¸ Ør˚ k˚ bacowi: Amsaglxi Ørn ¯l k˚ bacowi: Aøajnord˚ k˚ mtni artaqin kamari dønov ow k˚ kangni døan se– min: Qahananer˚ nra hamar oˇjakizowm k˚ kataren, zoh k˚ matowcen nra Œrkow¸ean hamar: Inq˚ k’erkrpagi døan semin ow dowrs k˚ gay: Minœew erekoy dowø˚ œi Œa–

1761

Ezeki¯l

46. 4–17

kowi: Erkri ßoˇovowrdn ¯l æaba¸ Ørern ow amsaglowxnerin k’erkrpagi døan mowtqi aøaj, Tiroj aøaj: Ew ayn oˇ– jak¯zner˚, or æaba¸ Ører˚ aøajnord˚ k˚ matowci Tiroj˚, k˚ linen‘ aøanc arati vec gaø, eŒowaÆ manna‘ xoyi ow gaøneri het, zoher ow now¯rner‘ ˚st ir srti owzaÆi, ew m¯k qsest iwˇ‘ haci het: Isk amsamti Ør˚ k˚ matow– ci aøanc arati mi zowarak, or lini hor¸er ÆnaÆ kovi ´ag (vec gaønern ow xoyn ¯l p¯tq ¯ linen aøanc arati): K˚ matowci naew azniw aliwr‘ zowaraki het, azniw aliwr ow manna‘ xoyi ow gaøneri het, inœp¯s or inq˚ k˚ kame– nar tal, azniw aliwri het ¯l‘ iwˇ: Aøajnord˚ mtnelis‘ kamari dønov k˚ mtni, noyn dønov ¯l dowrs k˚ gay: Isk erb erkri ßoˇovowrd˚ tØnerin mtni Tiroj aøaj erkrpa– gelow, ov hiwsisayin dønov mtni, harawayin dønov dowrs k˚ gay, isk ov harawayin dønov mtni, hiwsisayin dønov dowrs k˚ gay: ffi veradaønay ayn dønov, orov mtel ¯r, ayl hakaøak dønov dowrs k˚ gay: Aøajnordn ¯l, nranc m¯j, mtnelis‘ nranc het k˚ mtni, elnelis ¯l nranc het dowrs k˚ gay: TØnerin ow hawaqoy¸nerin k˚ lini‘ eŒowaÆ manna zowaraki het, manna‘ xoyi ow gaøneri het, inœp¯s inq˚ k˚ kamenar tal. m¯k qsest iwˇ ¯l‘ haci het: Apa a– øajnord˚ Tiroj˚ k˚ matowci xostovanow¸ean ow kamawor Œrkow¸ean oˇjak¯zner˚, ir hamar bac k’ani arewelq na– yoˇ dowø˚ ew k˚ matowci Œrkow¸ean hamar ir oˇjak¯zner˚ noyn ´ewov, inœp¯s katarowm ¯r æaba¸ Ørerin: Apa dowrs k˚ gay ew ir elnelowc yetoy k˚ Œaki døner˚: Na Tiroj˚, or– p¯s oˇjak¯z, k˚ matowci m¯k tarekan aøanc arati mi amlik gaø, ew da k’ani am¯n Ør vaˇ aøawØtean: Dra het, vaˇ aøawØtean, k˚ matowci naew manna ardowi œaŒi m¯k vecerord masov ew qsesti m¯k errordi œaŒov iwˇ‘ azniw aliwrin xaønelow hamar: Mannayi ˚nÆayowm˚ Tiroj˚ yawi– tenakan hrahang ¯. am¯n Ør vaˇ aøawØtean p¯tq ¯ ma– towcowi gaø˚, mannan ow iwˇ˚, orp¯s mætnjenakan oˇja– k¯z¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡E¸¯ iæxann ir ordi– neric orew¯ m¯kin pargew tay ir ßaøangow¸iwnic, da nra ordineri ßaøangakan kalowaÆq˚ k˚ lini: Isk e¸¯ ir ßa– øangow¸iwnic pargew tay ir Æaøaneric m¯kin, da nran˚

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

46. 18–47. 7

18

19

20

21

22

23 24

47

2

3

4

5

6 7

Ezeki¯l

1762

k˚ lini minœew ¸oˇow¸ean tarin, apa noric k˚ veradar– ´owi iæxanin: Bayc nra ordineri ßaøangow¸iwn˚ nranc˚ k˚ lini: Aøajnord˚ œp¯tq ¯ ir ßoˇovrdi ßaøangow¸iw– nic vercni‘ nran bønadatelov, ayl ir kalowaÆqneric ow ir ßaøangow¸iwnic p¯tq ¯ awand ¸oˇni ir ordinerin, orp¯s– zi im ßoˇovowrd˚ œcrowi‘ iwraqanœiwrn ir bnakavayric¿: Na in´ harawayin dønov taraw d¯pi qahananeri sowrb patægamb˚, or hiwsis ¯ nayowm: Ew aha mi aøan´nacowa Æ teˇ kar: Na asac in´. ¡Sa ¯ ayn teˇ˚, owr qahananer˚ eŒelow en zoheri mis˚‘ yancanqneri ow meˇqeri ¸oˇow¸e– an hamar: Aynteˇ en eŒelow naew mannan‘ amenewin dowrs œgalov artaqin gawi¸˚ ßoˇovrdin srbagorÆelow hamar¿: Na in´ dowrs berec artaqin gawi¸˚, pttecrec gaw¸i œors bolor˚: Aha tesay gawi¸ner ow gawi¸ner‘ srahi œors koˇmerin: ffioqr gawi¸˚ qaøasown kangown erkarow¸iwn ew eresown kangown laynow¸iwn own¯r: fforsn ¯l mi œaŒi ¯in, œorsi æowrjn ¯l patægambner kayin: Xohanocner ¯l kayin patægambi tak, œors koˇmerin: Na in´ asac. ¡Sranq xohanocner en, owr ta˘ari spasaworner˚ ßoˇovrdi ma– towcaÆ zoheri misn en eŒowm¿: Na in´ berec ta˘ari døan aøaj: Aha ta˘ari arew– elean koˇmi varagoyrneri takic jowr ¯r dowrs galis ew hosowm d¯pi arewelq, orovhetew ta˘ari ˘akatayin mas˚ d¯pi arewelq ¯r nayowm. isk jowr˚ galis ¯r ta˘ari hiw– sisayin koˇmic‘ ajic d¯pi zohaseˇani koˇm˚: In´ dowrs berec hiwsisayin dønov ow drsic pttecrec artaqin døan œors koˇm˚, or arewelq ¯r nayowm: Aha jowr˚ hosowm ¯r aj koˇmic: Erb dowrs ekay, mard˚ elaw im dimac. ´eøqin œaŒ own¯r: Ir œaŒov hazar ´oˇaœaŒ œaŒec ow ancaw jri, yord jri mijov: Dar´eal hazar ´oˇaœaŒ œaŒec ir œaŒov ow ancaw jri mijov: Jowr˚ minœew nra eranqnern ¯r hasnowm: Na hazar ´oˇaœaŒ œaŒec ir œaŒov ow ancaw jri mijov: Jowr˚ minœew gØtkateˇn ¯r hasnowm: Ir œaŒov na ha– zar ´oˇaœaŒ œaŒec hosanq˚ ow œ¯r karoˇanowm ancnel, orovhetew jowr˚ heˇeˇi yor´anq ¯r talis, ori mijov oœ oq œ¯r karoˇ ancnel: Na asac in´. ¡Tesa?r, mardo—w ordi¿: Ow in´ yet dar´rec, taraw geti aŒ˚: Erb ærjowm ¯i ayn–

1763

Ezeki¯l

47. 8–19

teˇ, aha getaŒin, ays ow ayn koˇmerin, bazma¸iw tnkaÆ Æaøer tesay: Na asac in´. ¡Ays jowr˚, or d¯pi arewelq‘ galiliacineri koˇmn ¯ dowrs galis, ijnowm ¯ Arabia ow ga– lis ¯ minœew Æov‘ jreri elq˚, ew jrer˚ dar´nowm bowßiœ: Am¯n ænœawor ¯ak, bolor nranq, oronc vray ays get˚ gay, apre– low en: Aynteˇ æat ´owk ¯ bazmanalow, orovhetew ays jowr˚ hasnelov aynteˇ‘ linelow ¯ bowßiœ: Kendananalow ew apre– low ¯ am¯n oq, owm vray hasni ays get˚: Nra m¯j kangne– low en ´knorsner‘ Engadiayic minœew Engadiq: Owøkanne– r˚ gcelow teˇer en linelow. nra ´knern ¯l meÆ Æovi ´kne– ri p¯s æat, xist æat en linelow: Bayc nra dowrs galow, ÆanÆaˇelow ew yordelow teˇerowm jrer˚ aøoˇjarar œen line– low, ayl ¸oˇnowelow en aˇ ownenalow hamar: Geti mØterq˚, aŒeri ays ow ayn koˇmerowm, ptˇatow Æaøer en bowsnelow, oronq œen Æeranalow, ptowˇn ¯l nranc vrayic œi pakase– low: H¯nc skzbic ¯l dalar ˘iwˇer en ar´akelow, orovhetew geti jrer˚ sowrb vayreric en dowrs galis: Nranc ptow– ˇ˚ snownd ¯ linelow, terew˚‘ bowßiœ¿: Aysp¯s ¯ asowm T¯r AstowaÆ. ¡Sranq en erkir˚ ßaøangelow ayn sahmanne– r˚, naew ayn yaweleal baßin˚, or ßaøangow¸iwn en ¸oˇnelow isray¯lacineri tasnerkow serowndnerin: Ayn ßaøangow– ¸iwn ¯ stanalow am¯n oq, eˇbØr p¯s, orovhetew es, ´eøqs bar´racraÆ, erdowel ¯i ´er hayrerin yan´nel ayn: Ew ayßm erkir˚ ´ez ¯ hasnowm orp¯s ßaøangow¸ean baßin: Sranq en erkri sahmanner˚ d¯pi hiwsis. MeÆ Æovic, or ijnowm ow baßanowm ¯ d¯pi Helladayi, Ema¸i, Bero¸i, Sabarsimi ˘anaparh˚, Damaskosi ow Ema¸i sahmanneri mijew, - li– nelow en Awnani bnakavayrer˚, or awrancineri sahman– nerowm en: Sranq en hiwsisayin sahmanner˚, or gtnwowm en Æovi koˇmic, Awnani hangrowanic, Damaskosi sahman– neric ew Ema¸ic hiwsis‘ arewelqi d¯m-dimac: Dranq ˚n– kaÆ en awrancineri ew Damaskosi mijew, gaˇaadacine– ri ew Isray¯li mijew, isk Yordanan get˚ arewelean koˇ– mic sahman ¯ Æovi ew Armawastani mijew: Sa arewelqn ¯: Harawayin sahmannern ancnowm en Φemani harawov, Armawastanic minœew Maribo¸ Kad¯si jrer˚, or ¸aŒ– wowm en MeÆ Æov˚: Sa harawayin baßinn ¯, harawi koˇmic:

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

47. 20–48. 10 20

21 22

23

48

2

3 4

5

6 7

8

9

10

Ezeki¯l

1764

Ew MeÆ Æovi ays baßin˚, ori sahman˚ hasnowm ¯ minœew Ema¸i ˘anaparhi dimac, minœew nra mowtq˚, - h¯nc sa ¯l Ema¸i arewmowtqn ¯: Dowq erkir˚ baßanelow ¯q nranc mijew. vi˘ak k˚ gc¯q Isray¯li ceˇeri‘ ´er ew ekoworne– ri ow ´er m¯j gtnowoˇ pandowxtneri mijew, oronq ´er m¯j zawakner en ownecel: Isray¯li zawakneri m¯j sranq ´ez hamar erkraÆinneri p¯s en linelow. ´ez het en aprelow, ßaøangow¸iwnic en Øgtowelow Isray¯li ceˇeri m¯j: Nranq ´er m¯j gtnowoˇ pandowxtneri p¯s pandowxtner en li– nelow, ew dowq nranc ßaøangow¸iwn ¯q talow¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: ¡Sranq en ceˇeri sahmanner˚. hiwsisic sksaÆ, za– øi¸aŒi koˇmov, or baßanowm ¯ Ema¸i ˘anaparh˚ ew Awnani hangrowan˚, Damaskosi hiwsisayin sahmann ¯‘ E– ma¸i koˇmic: Dranc arewelean koˇmic minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Dani ceˇin: Dani sahmanneric d¯pi arewelq, minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Aseri ceˇin: Aseri sahmanneric, arewelean koˇmic minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini NeŒ¸aˇimi ceˇin: NeŒ¸aˇimi sah– manneric, arewelean koˇmic minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Manas¯i ceˇin: Manas¯i sahmanneric, arew– elean koˇmic minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini EŒre– mi ceˇin: EŒremi sahmanneric, arewelean koˇmic min– œew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini fiowb¯ni ceˇin: fiowb¯ni sahmanneric, arewelean koˇmic minœew arewmowtq‘ m¯k ba– ßin k˚ lini Yowdayi ceˇin: Yowdayi sahmanneric, arew– elean koˇmic minœew arewmowtq‘ qsanhing ´oˇaœaŒ erka– row¸eamb ew tas˚ hazar ´oˇaœaŒ laynow¸eamb, ¸oˇ li– ni ´er srbavayri hoˇamas˚‘ ibrew baßinneric m¯k˚, or– teˇ k˚ lini srbaran˚, mi ˚nÆay‘ nowirowaÆ Tiroj˚, qsan– hing hazar ´oˇaœaŒ erkarow¸eamb ow tas˚ hazar ´o– ˇaœaŒ laynow¸eamb: Qahananeri srbateˇinerin nowi– rowaÆ hoˇamas˚ k˚ lini harawayin koˇmowm qsanhing ha– zar ´oˇaœaŒ erkarow¸eamb, arewmowtqowm‘ tas˚ hazar ´oˇaœaŒ laynow¸eamb, arewelqowm‘ tas˚ hazar ´oˇaœaŒ laynow¸eamb, isk hiwsisowm‘ qsanhing hazar ´oˇaœaŒ er– karow¸eamb mi baßin: Dranc m¯jteˇowm k˚ lini srbara–

1765

Ezeki¯l

48. 11–22

n˚: Ays baßin˚ Sadoki ordineric‘ srbagorÆowaÆ qaha– nanerin˚ k˚ lini, oronq Tiroj Ttan pahpanow¸iwnn en katarowm, oronq œmolorowecin isray¯lacineri molorow¸e– amb, inœp¯s molorowecin ˇewtaciner˚: Ξewtacineri sah– manneric ˚nÆayowaÆ hoˇeri ays baßinn amenasowrb ma– s˚ k˚ lini: Isk qahananerin sahmanakic ˇewtacineri baßin˚, k˚ lini qsanhing hazar ´oˇaœaŒ erkarow¸eamb ow tas˚ hazar ´oˇaœaŒ laynow¸eamb: Da œi va˘aøow– i nranc koˇmic, oœ ¯l k˚ masnatowi: Hoˇi aøajin ber– qic œi vercowi, orovhetew ayn Tirojn ¯ nowirowaÆ: Bayc qsanhing hazaric mnacaÆ hing hazar laynow¸eamb ho– ˇamas˚ qaˇaqi drsi patowar˚ k˚ lini, ibrew bnaka– vayr ow azat taraÆow¸iwn: Qaˇaq˚ dra m¯jteˇowm k˚ lini: Sranq en nra œaŒer˚. hiwsisayin koˇmic‘ œors ha– zar hing hariwr ´oˇaœaŒ, harawayin koˇmic‘ œors hazar hing hariwr, arewelean koˇmic‘ œors hazar hing hariwr ew arewmtean koˇmic‘ œors hazar hing hariwr: Qaˇa– qi azat taraÆq˚ k˚ lini. hiwsisi owˇˇow¸eamb‘ erkow hariwr yisown ´oˇaœaŒ, harawi owˇˇow¸eamb‘ erkow ha– riwr yisown, arewelqi owˇˇow¸eamb‘ erkow hariwr yisown ew arewmowtqi owˇˇow¸eamb‘ erkow hariwr yisown: Isk mna– caÆ ayn taraÆow¸iwn˚, or mØt ¯ srbateˇinerin nowirow– aÆ hoˇamasin, k’ownenay arewelqi owˇˇow¸eamb‘ tas˚ ha– zar ´oˇaœaŒ erkarow¸iwn, arewmowtqi owˇˇow¸eamb‘ ta– s˚ hazar: Da ˚nÆay k˚ lini srbateˇinerin: Nra ber– q˚ qaˇaqi gorÆawori hamar hac k˚ lini. Isray¯li bo– lor ceˇeric qaˇaqi gorÆawornern ¯l k˚ mæaken ayn: Ew qaˇaqi bnakeli vayreric dowq, orp¯s srbavayri ˚nÆay, k’aøan´nacn¯q qaøakowsi mi taraÆow¸iwn‘ qsanhing ha– zar ´oˇaœaŒ qsanhing hazari vray: Dranic awelacaÆn ¯l iæxanin˚ k˚ lini: Noyn teˇic, ibrew ˚nÆay srbateˇiin, qaˇaqavayrowm, nra dimac, qsanhing hazar ´oˇaœaŒ erkarow¸eamb mi baßin k˚ lini minœew arewelean koˇmi sahmanner˚. isk dra dimac, arewmtean koˇm˚, qsanhing hazar ´oˇaœaŒ erkarow¸eamb mi baßin ¯l k˚ lini iæxani baßnin mØt: Ew da ˚nÆay k˚ lini srbateˇinerin. ta˘a– ri srbaran˚ k˚ lini nra m¯jteˇowm, orp¯s ˇewtacineri

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22

48. 23–35

23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

Ezeki¯l

1766

ßaøangow¸iwn: Qaˇaqi bnakateˇiic mi taraÆow¸iwn iæ– xannerin˚ k˚ lini. Yowdayi erkri sahmanneri ow Benia– mini erkri sahmanneri mijew baßin k˚ yatkacowi iæxa– nin¿: ¡Inœ veraberowm ¯ mnacaÆ ceˇerin, apa arewelean koˇmeric minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Beniami– ni ceˇin: Beniamini sahmanneric, arewelean koˇmeric minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Ωmawoni ceˇin: Ωma– woni sahmanneric, arewelean koˇmeric minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Isaqari ceˇin: Isaqari sahmanne– ric, arewelean koˇmeric minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Zabowˇoni ceˇin: Zabowˇoni sahmanneric, arewele– an koˇmeric minœew arewmowtq‘ m¯k baßin k˚ lini Gadi ce– ˇin: Gadi sahmanneric minœew haraw, Φemanic ow fiabo¸ Kad¯si jreric minœew MeÆ Æov˚ k˚ lini m¯k ßaøangow¸ean sahman: Aha sa ¯ ayn erkir˚, or vi˘akov baßanelow ¯q Isray¯li ceˇerin, ew sranq en nranc baßinner˚¿, - asowm ¯ T¯r AstowaÆ: - ¡Ayßm qaˇaqi elqi ow mowtqi døneri ma– sin. drancic hiwsisayin koˇmi døner˚ œors hazar hing hariwr ´oˇaœaŒ en: Qaˇaqi døner˚ k˚ linen Isray¯li ceˇeri anownnerov: Ereq dowø hiwsisayin koˇmowm. mi dow– ø˚‘ fiowb¯ni anownov, mi dowø˚‘ Yowdayi ew mi dowø˚‘ Ξewii: Arewelqi owˇˇow¸eamb ¯l døner˚ œors hazar hing hariwr ´oˇaœaŒ en: Ereq dowø. mi dowø˚‘ Yovs¯Œi anownov, mi dow– ø˚‘ Beniamini ew mi dowø˚‘ Dani: Harawi owˇˇow¸eamb ¯l døner˚ œors hazar hing hariwr ´oˇaœaŒ en: Ereq dowø. mi dowø˚‘ Ωmawoni anownov, mi dowø˚‘ Isaqari ew mi dowø˚‘ Zabowˇoni: Arewmowtqi owˇˇow¸eamb ¯l døner˚ œors hazar hing hariwr ´oˇaœaŒ en: Ereq dowø. mi dowø˚‘ Gadi anow– nov, mi dowø˚‘ Aseri ew mi dowø˚‘ NeŒ¸aˇimi: Υndhanowr ærjagiÆ˚‘ tasnow¸ hazar ´oˇaœaŒ: Ew ayd Øric qaˇaqi anown˚ k˚ lini ¡T¯rn aynteˇ ¯¿:

AWETARAN ΥST MATΦΣOSI G

Girq azgabanow¸ean Yisows Qristosi‘ Daw¸i ordow, 1 Abrahami ordow: Abraham˚ Ænec Isahakin. Isahak˚‘ 2 Yakobin. Yakob˚ Ænec Yowdayin ew nra eˇbayrnerin. Yow– 3 dan Ænec ffiaresin ew Zarayin‘ Φamaric. ffiares˚ Ænec Ezronin. Ezron˚ Ænec Aramin. Aram˚ Ænec Aminada– 4 bin. Aminadab˚ Ænec Naasonin. Naason˚ Ænec Saˇmonin. Saˇmon˚ Ænec Boosin‘ fiaqabic. Boos˚ Ænec fflb¯din‘ 5 Høow¸ic. fflb¯d˚ Ænec Yess¯in. Yess¯n Ænec Dawi¸ arqa– 6 yin: Dawi¸˚ Ænec Soˇomonin‘ Owriayi knojic. Soˇomon˚‘ 7 Robovamin. Robovam˚ Ænec Abiayin. Abian Ænec Asa– 8 Œin. AsaŒ˚ Ænec YosaŒatin. YosaŒat˚ Ænec Yoramin. Yoram˚ Ænec fflziayin. fflzian Ænec Yova¸amin. Yova¸a– 9 m˚ Ænec Aqazin. Aqaz˚ Ænec Ezekiayin. Ezekian Ænec 10 Manas¯in. Manas¯n Ænec Amosin. Amos˚ Ænec Yosiayin. 11 Yosian Ænec Yeqoniayin ew nra eˇbayrnerin‘ Babelonowm gerow¸ean ßamanak: Babelonowm gerow¸iwnic yetoy Ye– 12 qonian Ænec Saˇa¸i¯lin. Saˇa¸i¯l˚ Ænec Zorobab¯lin. 13 Zorobab¯l˚ Ænec Abiowdin. Abiowd˚ Ænec Eˇiakimin. E– 14 ˇiakim˚ Ænec Azorin. Azor˚ Ænec Sadokin. Sadok˚ Ænec Aqinin. Aqin˚ Ænec Eˇiowdin. Eˇiowd˚ Ænec Eˇiaza– 15 rin. Eˇiazar˚ Ænec Mat¸anin. Mat¸an˚ Ænec Yakobin. 16 Yakob˚ Ænec Yovs¯Œin‘ Mariami mardown, ori næanaÆn ¯r koys Mariam˚, oric Ænowec Yisows, or anowanowec Qristos: Ard, Abrahamic minœew Dawi¸˚ bolor serowndner˚‘ tasn– 17 œors serownd. ew Daw¸ic minœew Babeloni m¯j gerow¸iwn˚‘ tasnœors serownd. Babeloni m¯j gerow¸iwnic minœew Qris– tos‘ tasnœors serownd: Yisows Qristosi Ænownd˚ aysp¯s 18 eˇaw. nra mayr˚‘ Mariam˚, or Yovs¯Œi næanaÆn ¯r, nax– qan nranc‘ irar mØtenal˚, Sowrb Hogowc yˇiacaÆ gtnowec: Ew Yovs¯Œ˚‘ nra mard˚, qani or ardar ¯r ew œ¯r kamenowm 19 nran xaytaøakel, mtaÆec aøanc aˇmowki ar´akel nran: Ew minœ na ays bani masin ¯r mtaÆowm, aha Tiroj hreæ– 20 tak˚ erazi m¯j erewac nran ew asac. ¡Yovs¯—Œ, Daw¸i— ordi, mi— vaxecir qez mØt aønelow Mariamin‘ qo knoj˚,

1. 21–2. 13 21

22

23

24

25

2 2

3 4

5

6

7 8

9

10 11

12

13

MATΦΣOS

1768

orovhetew nra m¯j ÆnowaÆ˚ Sowrb Hogowc ¯: Na mi ordi piti Æni, ew nra anown˚ Yisows piti dnes, qani or na piti Œrki ir ßoˇovrdin‘ ir meˇqeric¿: Sakayn ays am¯– n˚ eˇaw, orp¯szi katarowi, inœ or Tiroj koˇmic asowel ¯r Esayi margar¯i beranov. ¡Aha koys˚ piti yˇianay ew mi ordi piti Æni, ew nran piti koœen Σmmanow¯l, or næana– kowm ¯ AstowaÆ mez het¿: Ew Yovs¯Œ˚ qnic ar¸nanalov‘ arec, inœp¯s hramayel ¯r iren Tiroj hreætak˚, ew ir knojn aøaw ir mØt: Bayc nra het œyaraberowec, minœew Maria– m˚ Ænec ir andranik ordown ew nra anown˚ drec Yisows: Erb Yisows Ænowec Hr¯astani Be¸ˇeh¯m qaˇaqowm, He– rovd¯s arqayi Ørov, aha arewelqic moger ekan Erowsaˇ¯m ew asacin. ¡O?wr ¯ hreaneri arqan, or Ænowec, orovhe– tew nra astˇ˚ tesanq arewelqowm ew ekanq nran erkr– pagelow¿: Ew erb Herovd¯s arqan lsec ays, xøovowec, nra het‘ ew Erowsaˇ¯mi amboˇj ßoˇovowrd˚: Ew hawaqelov bolor qahanayapetnerin ow ßoˇovrdi Ør¯nsg¯tnerin‘ harcrec nranc, ¸¯ o?wr piti Ænowi Qristos˚: Ew nranq asacin nran. ¡Hr¯astani Be¸ˇeh¯m qaˇaqowm, orovhetew marga– r¯i mijocov aysp¯s ¯ growaÆ. ¡Ew dow, Be¸ˇeh¯—m, Yowdayi— erkir, Yowdayi qaˇaqneri m¯j Œoqragoyn˚ œes. qeznic mi iæxan piti elni in´ hamar, or piti hovowi im ßoˇovrdin‘ Isray¯lin¿: Ayn ßamanak Herovd¯s˚ gaˇtni kanœec mo– gerin ew nrancic stowgec astˇi erewalow ßamanak˚: Ew nranc Be¸ˇeh¯m owˇarkelov‘ asac. ¡Gnac¯—q stoyg ima– c¯q mankan masin ew erb gtn¯q, teˇekacr¯—q in´, orp¯szi es ¯l gnam erkrpagem nran¿: Ew nranq erb ¸agaworic lsecin ays, gnacin: Ew aha ayn astˇ˚, or tesel ¯in a– rewelqowm, aøajnordec nranc, minœew or ekaw kangnec ayn teˇi vray, owr manowkn ¯r: Astˇ˚ tesnelown p¯s œaŒa– zanc owraxacan: Ew erb ayn town˚ mtan, tesan man– kan˚ ir mØr‘ Mariami het miasin ew ˚nkan ow erkrpage– cin nran. ew banalov irenc gan´atowŒer˚‘ nran now¯rner matowcecin‘ oski, kndrowk ew zmowøs: Ew erazi m¯j Ast– Æowc hraman aønelov œveradaønal Herovd¯si mØt, ayl ˘a– naparhov gnacin irenc erkir˚: Ew erb nranq aynteˇic gnacin, aha Tiroj hreætak˚ erazi m¯j erewac Yovs¯Œin

1769

MATΦΣOS

2. 14–3. 7

ow asac. ¡Ve—r kac, vercro—w ayd mankan˚ ew nra mØr˚ ow Œaxi—r Egiptos. ew aynteˇ mna— minœew or qez asem. qani or Herovd¯s˚ Œntøowm ¯ ayd mankan˚ korstean matnelow hamar¿: Ew na ver kacaw, aøaw mankann ow nra mØr˚, giæerov, ew gnac Egiptos ow aynteˇ mnac minœew Herov– d¯si mah˚, orp¯szi katarowi margar¯i beranov Tiroj koˇmic asowaÆ˚, ¸¯‘ Egiptosi—c piti kanœem im Ordown: Ayn ßamanak, erb Herovd¯s˚ tesaw, or mogeric xabow– ec, sastik barkacaw ew mard owˇarkec ow kotorec ayn bolor manowknerin, or Be¸ˇeh¯mowm ew nra sahmannerowm ¯in gtnwowm ew erkow tarekan ow dranic caÆ ¯in‘ ˚st ayn ßamanaki, orn stowgel ¯r mogeric: Ayn ßamanak kata– rowec Eremia margar¯i beranov asowaÆ˚, ¸¯‘ fiamayowm mi ´ayn gowßec. oˇb ow lac ow sastik koÆ. fiaq¯l˚ la– lis ¯r ir zawakneri vray ew œ¯r owzowm mxi¸arowel, qani or nranq aylews œkayin: Erb Herovd¯s˚ vax˘anowec, aha Tiroj hreætak˚ erazi m¯j erewac Yovs¯Œin Egiptosowm ew asac. ¡Ve—r kac, vercro—w ayd mankann ow ir mØr˚ ew veradar´i—r Isray¯li erkir˚, orovhetew meøan nranq, or ayd mankan mahn ¯in owzowm¿: Ew Yovs¯Œ˚ ver kacaw, aøaw mankann ow mØr˚ ew ekaw Isray¯li erkir˚: Isk erb lsec, ¸¯ Arqeˇayos˚ ¸agaworel ¯ Hr¯astani vray ir hØr‘ Herovd¯– si Œoxar¯n, vaxecaw aynteˇ gnal. ew erazi m¯j hraman aønelov‘ gnac Galiliayi koˇmer˚ ew ekaw bnakowec Na– zar¯¸ koœowoˇ qaˇaqowm, orp¯szi katarowi margar¯neri xØsq˚, ¸¯‘ Nazovreci piti koœowi:

14

15

16

17

18

19

20

21 22

23

Ayn Ørerin Yovhann¯s Mkrtiœ˚ galis ¯ qarozelow Hr¯– 3 astani anapatowm ew asowm. ¡Apaæxarec¯—q, orovhe– 2 tew erknqi arqayow¸iwn˚ mØtecel ¯¿: Sa— ¯ ayn mard˚, 3 ori masin Esayi margar¯i beranov asowec. ¡Anapatowm kanœoˇi ´aynn ¯, patrastec¯—q Tiroj ˘anaparh˚ ew har– ¸ec¯—q nra æawiˇner˚¿: Ew inq˚‘ Yovhann¯s˚, owˇti mazic 4 zgest own¯r ew kaæow¯ gØti‘ ir m¯jqin, isk nra kerakowrn ¯r morex ow vayri meˇr: Ayn ßamanak nra mØt ¯in gnowm 5 bolor erowsaˇ¯maciner˚, amboˇj Hr¯astann ow Yordana– ni ærjakayqi ßoˇovowrd˚, mkrtwowm ¯in nranic Yordanan 6 getowm ew xostovanowm ¯in irenc meˇqer˚: Ew na tes– 7

3. 8–4. 7

8 9

10

11

12

13 14

15

16

17

4 2 3

4

5

6

7

MATΦΣOS

1770

nelov sadowkecineric ew Œarisecineric æaterin, oronq ekel ¯in ir mkrtow¸ean˚, asac nranc. ¡Ißeri— Ænowndner, o?v ´ez sovorecrec Œaxœel verahas barkow¸iwnic: Aysow– hetew apaæxarow¸ean arßani gorÆer katarec¯—q. ew mi— yawakn¯q asel dowq ´ez, ¸¯‘ Abraham˚ mer hayrn ¯. asowm em ´ez, or AstowaÆ karoˇ ¯ ays qareric ¯l Abrahami ordi– ner dowrs berel. orovhetew kacinn aha Æaøeri armatin ¯ drowaÆ: Am¯n Æaø, or bari ptowˇ œi tay, ktrwowm ew krakn ¯ gcwowm: Es ´ez jrov em mkrtowm apaæxarow¸ean hamar, bayc ov galis ¯ in´nic yetoy, in´nic aweli hzØr ¯, ew es arßani œem hanelow nra kØæikner˚. na k˚ mkrti ´ez Sowrb Hogov ew hrov. na, ori qamhar˚ ir ´eøqowm ¯, ew k˚ maqri ir kal˚, coren˚ k˚ hawaqi ir ætemaranowm ew yard˚ k’ayri anæ¯j krakov¿: Ayn ßamanak Yisows Galiliayic Yorda– nan ekaw, Yovhann¯si mØt‘ nranic mkrtowelow: Isk Yov– hann¯sn ˚nddimacaw nran ow asac. ¡I—n´ p¯tq ¯, or qeznic mkrtowem, ew dow i?n´ mØt es galis¿: Yisows patasxanec ew asac nran. ¡Φo—yl towr hima, orovhetew aysp¯s vayel ¯, or menq katarenq AstÆow am¯n ardarow¸iwn¿: Ew apa nran ¸oyl towec: Ew erb Yisows mkrtowec, iskoyn jric dowrs elaw. ew aha erkinq˚ bacowec nran, ew na tesaw AstÆow Hogin, orn ijnowm ¯r inœp¯s aˇawni ew galis ¯r ir vray: Ew aha‘ mi ´ayn erknqic, or asowm ¯r. ¡Da— ¯ im sireli Ordin, orn owni im amboˇj bareha˘ow¸iwn˚¿: Dranic yetoy Yisows anapat tarowec Hogowc‘ sata– nayic Œor´owelow: Ew qaøasown Ør ow qaøasown giæer Æom pahec, apa qaˇc zgac: Ew Œor´iœ˚‘ satanan, mØte– nalov nran‘ asac. ¡E¸¯ AstÆow Ordin es, asa—, or ays qarer˚ hac linen¿: Na patasxanec ew asac. ¡Grow– aÆ ¯‘ miayn hacov œi apri mard, ayl‘ ayn am¯n xØsqov, or dowrs ¯ galis AstÆow beranic¿: Apa satanan nran taraw sowrb qaˇaq˚ ew kangnecrec nran ta˘ari aæta– raki vray ow asac nran. ¡E¸¯ AstÆow Ordin es, qez aysteˇic ca—Æ gcir, orovhetew growaÆ ¯‘ ir hreætakne– rin patowirowaÆ ¯ qo masin, ew ´eøqeri vray piti verc– nen qez, orp¯szi erbeq qo otq˚ qarin œxŒes¿: Yisows dar´eal nran asac. ¡GrowaÆ ¯‘ qo T¯r AstÆown piti

1771

MATΦΣOS

4. 8–25

œŒor´es¿: Satanan noric nran aøaw taraw mi æat bar´r leran vray ew coyc towec nran aæxarhi bolor ¸aga– worow¸iwnnern ow dranc Œaøq˚ ew nran asac. ¡Ays bolor˚ qez ktam, e¸¯ getin ˚nknelov in´ paætes¿: Ayn ßama– nak Yisows nran asac. ¡Ete—ws gna, satana—, orovhe– tew growaÆ ¯‘ piti erkrpages qo T¯r AstÆo—wn ew miayn nra—n piti paætes¿: Apa satanan nran ¸oˇec. ew a– ha hreætakner mØtecan ow Æaøayowm ¯in nran: Ew erb Yisows lsec, ¸¯ Yovhann¯s˚ bantarkowel ¯, meknec gnac Galilia: Ew ¸oˇnelov Nazar¯¸˚‘ ekaw bnakowec KaŒaø– nayowmowm, Æovezerqi mØt, Zabowˇoni ew NeŒ¸aˇimi sah– mannerowm, orp¯szi katarowi Esayi margar¯i beranov asowaÆ xØsq˚. ¡Erki—r Zabowˇoni ew erki—r NeŒ¸aˇimi, ˘anapa—rh Æovi, miws a—Œ˚ Yordanani, Galilia— he¸a– nosneri, xawari m¯j nstaÆ ßoˇovowrd˚ meÆ loys tesaw. ew loys Æagec nranc vray, or nstowm ¯in mahowan erkri ew stowerneri m¯j¿: Dranic yetoy Yisows sksec qarozel ew asel. ¡Apaæxarec¯—q, orovhetew erknqi arqayow¸iwn˚ mØ– tecel ¯¿: Minœ Yisows Galiliayi Æovezerqov qaylowm ¯r, tesaw erkow eˇbayrneri‘ Simonin, or Petros ¯r koœwowm, ew nra eˇbayr Andr¯asin. Æovi m¯j owøkan ¯in gcowm, qani or ´knorsner ¯in: Ew nranc asac. ¡Im yetewi—c ek¯q, ew es ´ez mardkanc orsordner piti dar´nem¿: Ew nranq is– koyn ¸oˇnelov owøkanner˚‘ gnacin nra yetewic: Ew aynte– ˇic aøaj gnalov, tesaw erkow ayl eˇbayrneri‘ Zebed¯osi ordi Yakobosin ew nra eˇbayr Yovhann¯sin, minœ nawaki m¯j ¯in irenc hØr‘ Zebed¯osi het miasin ew irenc owøkan– ner˚ kargi ¯in berowm. ew nranc ¯l kanœec: Nranq iskoyn ¸oˇnelov nawak˚ ew irenc hØr˚‘ gnacin nra yetewic: Ew Yisows ærjowm ¯r Galiliayi bolor koˇmer˚, owsowcanowm ¯r nranc ßoˇovarannerowm, qarozowm ¯r arqayow¸ean Awe– taran˚ ew bßækowm ßoˇovrdi m¯j eˇaÆ bolor hiwandow¸iwn– nern ow bolor axter˚: Ew nra hambaw˚ taraÆowec amboˇj Asoriqowm. ew nra mØt berecin bolor hiwandnerin, oronq taøapowm ¯in p¯sp¯s cawerov ow tanjanqnerov. e—w di– waharneri, e—w lowsnotneri, e—w andamaloyÆneri. ew nranc bßækec: Ew Galiliayic, Dekapolsic, Erowsaˇ¯mic, Hr¯as–

8

9 10

11 12

13

14 15

16

17

18

19 20 21

22 23

24

25

5. 1–20

MATΦΣOS

1772

tanic ew Yordanani miws koˇmic bazowm ßoˇovowrd nra yetewic ¯r gnowm. ew bßækec nranc: 5 2, 3

4 5 6 7

8 9 10

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

Ew tesnelov ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚‘ bar´racaw leran vray: Ew erb aynteˇ nstec, nra mØt ekan ir aæakert– ner˚. ew na sksec nranc owsowcanel ow asel. - Erani! hogov aˇqatnerin, orovhetew nrancn ¯ erknqi arqayow– ¸iwn˚: - Erani! sgawornerin, orovhetew nranq piti mxi– ¸arowen: - Erani! hezerin, orovhetew nranq erkir˚ pi– ti ßaøangen: - Erani! nranc, or qaˇcn ow Æarawn ownen ardarow¸ean, orovhetew nranq piti yagenan: - Erani! oˇormaÆnerin, orovhetew nranq oˇormow¸iwn piti gtnen: - Erani! nranc, or srtov maqowr en, orovhetew nranq AstÆown piti tesnen: - Erani! xaˇaˇararnerin, o– rovhetew nranq AstÆow ordiner piti koœowen: - Erani! nranc, or halaÆwowm en ardarow¸ean hamar, orovhetew nrancn ¯ erknqi arqayow¸iwn˚: - Erani! ¯ ´ez, erb ´ez naxaten ow halaÆen ew im pat˘aøov ´er masin am¯n te– sak œar xØsq‘ sowt asen: CnÆac¯—q ew owraxac¯—q, orovhe– tew erknqowm ´er var´˚ æat ¯, qani or aysp¯s halaÆecin margar¯nerin, oronq ´eznic aøaj en eˇel: ¡Do—wq ¯q erk– ri aˇ˚. sakayn e¸¯ aˇ˚ anhamanay, inœo?v ayn k’aˇowi. aynowhetew oœ mi bani pitani œi lini, ayl miayn dowrs k˚ ¸aŒowi ew mardkanc otqi koxan k˚ lini: Do—wq ¯q aæ– xarhi loys˚. mi qaˇaq, or leran vray ¯ kangnaÆ, œi karoˇ ¸aqnowel: Ew ˘rag vaøelov ka¸sayi tak œen dnowm, ayl‘ aætanaki vray, ew na loys ¯ talis bolor nranc, or tan m¯j en: Φoˇ aydp¯s Œayli ´er loys˚ mardkanc aøaj, or– p¯szi tesnen ´er bari gorÆern ow Œaøaworen ´er HØr˚, or erknqowm ¯¿: ¡Mi— karƯq, ¸¯ fflr¯nq˚ kam margar¯ne– rin jnjelow ekay. œekay jnjelow, ayl‘ lracnelow: Πæmarit em asowm ´ez. minœew or erkinq ow erkir ancnen, mi yovt isk, - or mi næanaxec ¯, - fflr¯nqic ew margar¯neric œi ancni, minœew or ays bolor˚ katarowi: Ov or ays patowiranne– ric, Œoqreri—c angam mi ban k˚ jnji ew mardkanc aydp¯—s k’owsowcani, erknqi arqayow¸ean m¯j Œoqr piti hamar– owi. isk ov k˚ katari ew k’owsowcani, erknqi arqayow¸ean m¯j na meÆ piti hamarowi: Bayc asowm em ´ez, or, e–

1773

MATΦΣOS

5. 21–38

¸¯ ´er ardarow¸iwn˚ aweli œlini, qan Ør¯nsg¯tnerin˚ ew Œarisecinerin˚, erknqi arqayow¸iwn˚ œ¯q mtni: Lsel ¯q, ¸¯ inœ asowec naxninerin. ¡Mi— spanir¿, orovhetew, ov or spani, en¸akay k˚ lini datastani: Isk es ´ez a– sowm em, ¸¯‘ am¯n mard, or zowr teˇ˚ barkanowm ¯ ir eˇbØr vray, en¸akay k˚ lini datastani, ew ov or ir eˇbØrn asi‘ yimar, en¸akay k˚ lini ateani, ew ov or ir eˇbØrn asi‘ apowæ, en¸akay k˚ lini geheni krakin: E¸¯ seˇani vray qo ˚nÆan matowcelow lines ew aynteˇ yiæes, ¸¯ qo eˇbay– r˚ qo d¯m mi ox owni, qo ˚nÆan ¸o—ˇ seˇani aøaj ew gna— nax haætowi—r qo eˇbØr het ew apa e—k qo ˚nÆan matow– ci—r: E¸¯ m¯k˚ qez het xndir owni ew qez dati ¯ kanœowm, minœ nra het deø ˘anaparhin es, eˇi—r irawaxoh kanxaw. gowc¯ na qez dataworin yan´ni, ew datawor˚‘ dah˘in, ow dow bant netowes: Πæmarit em asowm qez, aynteˇic dowrs œes gay, minœew œv˘ares verjin dahekan˚: Lsel ¯q, ¸¯ inœ asowec. ¡Mi— ænanar¿. isk es ´ez asowm em. am¯n mard, or knoj nayowm ¯ nran cankanalow hamar, ard¯n ænacaw nra het ir srtowm: E¸¯ qo aj aœq˚ qez gay¸akˇecnowm ¯, hani—r ayn ew d¯—n gcir qeznic. orovhetew qez hamar law ¯, or qo andamneric m¯k˚ korœi, ew qo amboˇj marmin˚ œ˚nkni gehen: Ew e¸¯ qo aj ´eøq˚ qez gay¸akˇecnowm ¯, ktri—r ayn ew d¯—n gcir qeznic. orovhetew qez hamar law ¯, or qo an– damneric m¯k˚ korœi, ew qo amboˇj marmin˚ œ˚nkni gehen: Ardarew asowel ¯. ¡Ov or ar´aki ir knoj˚, ¸oˇ nran ar– ´akman ¸owˇ¸˚ tay¿: Isk es ´ez asowm em. am¯n mard, or ir knojn ar´akowm ¯ aøanc poønkow¸ean pat˘aøi, na— ¯, or nran ænow¸ean ¯ mˇowm. ew ov or ar´akowaÆin ¯ aønowm, ænanowm ¯: Lsel ¯q dar´eal, ¸¯ inœ asowec naxninerin. ¡Erdmnazanc mi— linir, ayl ara— Tirojn ayn, inœ erdowel es¿: Isk es ´ez asowm em‘ amenewi—n œerdowel. o—œ erknqi vray, orovhetew AstÆow a¸oøn ¯, o—œ erkri vray, orovhe– tew nra otqerin patowandan ¯, ew o—œ Erowsaˇ¯mi vray, orovhetew meÆ Arqayi qaˇaqn ¯: Ew qo glxov ¯l œerdowes, orovhetew œes karoˇ mi maz isk spitak kam sew dar´nel: Ayl ´er xØsq˚ lini‘ ayon‘ ayo, ew oœ˚‘ oœ. orovhetew dranic awelin œaric ¯: Lsel ¯q‘ inœ asowec. ¡Aœqi Œoxar¯n‘ aœq

21

22

23

24

25

26 27 28

29

30

31 32

33

34 35

36

37 38

5. 39–6. 7 39

40 41

42 43

44

45

46 47

48

6 2

3 4

5

6

7

MATΦΣOS

1774

ew atami Œoxar¯n‘ atam¿: Isk es ´ez asowm em. œarin hakaøak œkangne—l. ayl e¸¯ m¯k˚ qo aj ÆnØtin aptak tay, nran mi—wsn ¯l dar´row: Ew e¸¯ m¯k˚ kamenay qez bønada– tel ew qo æapikn aønel, nran qo ba˘ko—nn ¯l ¸oˇ: Ew e¸¯ m¯k˚ qez harkadri mi mˇon ˘anaparh ancnel, nra het erko—w ¯l gna: To—wr nran, ov qeznic xndrowm ¯. ew ov ka– menowm ¯ qeznic Œox aønel, eres mi— dar´row nranic: Lsel ¯q ardarew, ¸¯ inœ asowec. ¡Piti sires ˚nkerojd ew pi– ti ates qo ¸ænamown¿: Isk es ´ez asowm em. sirec¯—q ´er ¸ænaminerin, Ørhnec¯—q ´ez aniÆoˇnerin, barow¸i—wn ar¯q ´ez atoˇnerin ew aˇØ¸ec¯—q nranc hamar, or œarœarowm en ´ez ew halaÆowm, orp¯szi ordiner˚ lin¯q ´er HØr, or erknqowm ¯. qani or na ir aregak˚ Æagecnowm ¯ œareri ew barineri vray ew an´rew ¯ ¸aŒowm ardarneri ew meˇawor– neri vray: E¸¯ sir¯q miayn nranc, oronq ´ez sirowm en, ´er var´n i?nœ ¯. œ¯? or maqsawornern ¯l noynn en anowm: Ew e¸¯ miayn ´er barekamnerin oˇjoyn taq, i?nœ aweli ban ¯q anowm. œ¯? or maqsawornern ow meˇaworner˚ noynn en anowm: Ard, katarea—l eˇ¯q dowq, inœp¯s or ´er erknawor Hayrn ¯ katareal¿: ¡Zgo—yæ eˇ¯q, or ´er oˇormow¸iwn˚ mardkanc aøjew œan¯q, orp¯s ¸¯ ayn lin¯r i coyc nranc. aylap¯s var´ œ¯q ˚ndowni ´er HØric, or erknqowm ¯: Ayl erb oˇormow¸iwn anes, Œoˇ mi— hnœecrow qo aøjew, inœp¯s anowm en keˇÆaworner˚ ßo– ˇovarannerowm ew hraparaknerowm, orp¯szi Œaøaworowen mardkancic: Πæmarit em asowm ´ez, a—yd isk ¯ nranc var– ´˚: Ayl erb dow oˇormow¸iwn anes, ¸oˇ qo ´ax ´eøq˚ œima– nay, ¸¯ inœ ¯ anowm qo aj˚, orp¯szi qo oˇormow¸iwn˚ ÆaÆowk lini, ew qo Hayr˚, or tesnowm ¯, inœ or ÆaÆowk ¯, k˚ hatow– ci qez yaytnap¯s¿: ¡Ew erb aˇØ¸es, œline—s keˇÆaworneri nman, oronq sirowm en ßoˇovarannerowm ew hraparakneri ankiwnnerowm aˇØ¸qi kangnel, orp¯szi mardkanc erewan. ˘æmarit em asowm ´ez, a—yd isk ¯ nranc var´˚: Ayl dow erb aˇØ¸es, mti—r qo seneak˚, Œaki—r qo døner˚ ew ÆaÆo—wk a– ˇØ¸ir qo HØr˚, ew qo Hayr˚, or tesnowm ¯, inœ or ÆaÆowk ¯, k˚ hatowci qez yaytnap¯s: AˇØ¸q anelis æataxØs mi— lin¯q inœp¯s he¸anosner˚, orovhetew nranq karÆowm en, ¸¯

1775

MATΦΣOS

6. 8–27

irenc æat xØsqeri pat˘aøov lseli k˚ linen: Ard, nranc œnmanow¯—q, orovhetew ´er Hayr˚ git¯, ¸¯ inœ ¯ ´ez p¯tq, naxqan or dowq nranic mi ban owz¯q: Ew ard, dowq ays– p¯—s aˇØ¸ec¯q¿. ¡Ha—yr mer, or erknqowm es. so—wrb ¸oˇ lini qo anown˚. qo ¸agaworow¸i—wn˚ ¸oˇ gay. qo ka—mq˚ ¸oˇ li– ni erkri vray, inœp¯s or erknqowm ¯—. mer hanapazØreay hac˚ to—wr mez aysØr. ew neri—r mez mer yancanqner˚, inœ– p¯s or menq enq nerowm nranc, or yancanq en gorÆowm mer d¯m. ew mi— tar mez Œor´ow¸ean, ayl Œrki—r mez œaric. o– rovhetew qo—nn ¯ ¸agaworow¸iwn˚ ew zØrow¸iwn˚ ew Œaøq˚ yawiteans. am¯n: E¸¯ dowq mardkanc ner¯q irenc yan– canqner˚, ´er erknawor Hayrn ¯l ´ez k˚ neri: Isk e¸¯ dowq mardkanc œner¯q irenc yancanqner˚, ´er Hayrn ¯l ´e—z œi neri ´er yancanqner˚¿: ¡Erb Æom pah¯q, trtmeres mi— li– n¯q keˇÆaworneri nman, oronq irenc eresner˚ aylandakowm en, orp¯szi mardkanc aynp¯s erewan, ¸¯ Æom en pahowm. ˘æmarit em asowm ´ez, a—yd isk ¯ nranc var´˚: Ayl erb dow Æom pahes, ØÆi—r qo glowx˚ ew lowa— qo eres˚, orp¯szi œerewas mardkanc orp¯s Æom pahoˇ, ayl qo HØr˚‘ gaˇtna– bar. ew qo Hayr˚, or tesnowm ¯, inœ or ÆaÆowk ¯, k˚ hatowci qez¿: ¡Gan´er mi— diz¯q ´ez hamar erkri vray, owr cec ew ßang oœnœacnowm en, ew owr goˇer patern en Æakowm ow goˇanowm, ayl gan´er dizec¯—q ´ez hamar erknqowm, orteˇ o—œ cec ew o—œ ßang œen oœnœacnowm, ew o—œ ¯l goˇer˚ patern en Æakowm ow goˇanowm. qani or, owr ´er gan´ern en, aynteˇ ew ´er srter˚ k˚ linen: Marmni ˘rag˚ aœqn ¯. e¸¯ qo aœq˚ parz ¯, qo amboˇj marmin˚ lowsawor k˚ lini: Isk e¸¯ qo aœq˚ pˇtor ¯, qo amboˇj marmin˚ xawar k˚ lini: Ew ard, e¸¯ qo m¯j eˇaÆ loys˚ xawar ¯, apa xawar˚‘ orœa!Œ ews aweli¿: ¡Oœ oq œi karoˇ erkow tiroj Æaøayel. ka—m m¯kin k’ati ew miwsin k˚ siri, ka—m m¯kin k˚ meÆari ew miwsin k’arhamarhi. œ¯q karoˇ Æaøayel AstÆown ew‘ mamonayin¿: ¡Dra hamar asowm em ´ez. ´er keanqi hamar hog mi— a– r¯q, ¸¯ i—nœ piti owt¯q kam i—nœ piti xm¯q, ew oœ ¯l ´er marmni hamar, ¸¯ i—nœ piti hagn¯q. œ¯? or keanq˚ awe– lin ¯, qan kerakowr˚, ew marmin˚‘ qan zgest˚: Nayec¯—q erknqi ¸øœownnerin. o—œ varowm en, o—œ hn´owm ew o—œ ¯l ætema–

8

9 10 11 12 13

14

15 16

17

18 19

20

21

22 23 24

25

26

27

6. 28–7. 12

28

29

30 31

32

33

34

35

7, 2 3

4

5 6

7

8 9 10 11

12

MATΦΣOS

1776

ranneri m¯j hawaqowm. ew ´er erknawor Hayr˚ kerakrowm ¯ nranc. œ¯? or dowq awelin ¯q, qan nranq: Ew ard, ´eznic o?v karoˇ ¯ hogs anelov‘ ir hasaki vray m¯k kangown awe– lacnel: Ew hagowsti hamar inœo?w ¯q hogs anowm. nayec¯—q vayri æowæanin, inœp¯!s ¯ a˘owm. o—œ janq ¯ ¸aŒowm ew o—œ hiw– sowm: Asowm em ´ez, or Soˇomonn isk, ir amboˇj Œaøqi m¯j, œhagnowec nrancic m¯ki nman: Isk e¸¯ daæti miji xotin, or aysØr kay ew vaˇ˚ hnoc k˚ netowi, aydp¯—s ¯ hagcnowm AstowaÆ, orqa!n ews aøawel‘ ´e—z, ¸erahawatne—r: Aysow– hetew hog mi— ar¯q ow mi— as¯q‘ i—nœ piti owtenq kam i—nœ piti xmenq kam i—nœ piti hagnenq, orovhetew he¸anos– nern en ayd bolor˚ oronowm. qani or ´er erknawor Hayr˚ git¯, ¸¯ ayd bolor˚ ´ez p¯tq ¯: Nax xndrec¯—q AstÆow arqayow¸iwn˚ ew nra ardarow¸iwn˚, ew ayd bolor˚ Astow– aÆ ´ez aweliov k˚ tay: Aysowhetew hog mi— ar¯q vaˇoway masin, orovhetew vaˇoway Ør˚ ir masin k˚ hogay. Øroway hogs˚ baw ¯ Øroway hamar¿: ¡Mi— dat¯q, or AstÆowc œdatow¯q. orovhetew inœ da– tastanov, or dat¯q, nranov ¯q datowelow. ew inœ œaŒov, or œaŒowm ¯q, nranov piti œaŒowi ´ez hamar: Inœo?w qo eˇbØr aœqi m¯j æiwˇ˚ tesnowm es, isk qo aœqi m¯j gera– n˚ œes tesnowm. kam inœp¯?s qo eˇbØrn asowm es‘ ¸o—ˇ or hanem ayd æiwˇ˚ qo aœqic, ew aha qo aœqowm geran kay: KeˇÆawo—r, nax hani—r qo aœqic ayd geran˚ ew apa ystak k˚ tesnes‘ qo eˇbØr aœqic æiwˇ˚ hanelow hamar: Mi— to– w¯q srbow¸iwn˚ ænerin. ew ´er margaritner˚ xozeri aøaj mi— gc¯q, orp¯szi dranq otqi koxan œanen ew daønalov ´ez œpataøoten: Xndrec¯—q AstÆowc, ew na k˚ tay ´ez, Œntøec¯—q ew k˚ gtn¯q, baxec¯—q, ew k˚ bacowi ´er aøaj. orovhetew, ov or owzi, stanowm ¯, ov or Œntøi, gtnowm ¯, ew ov or baxi, nra aøaj k˚ bacowi: Λeznic o?v ¯ ayn mard˚, oric ir ordin e¸¯ hac owzi, mi¸¯ qa?r k˚ tay nran. ew kam e¸¯ ´owk owzi, mi¸¯ Ø?´ k˚ tay nran: Ard, e¸¯ dowq, or œar ¯q, git¯q ´er ordinerin bari pargewner tal, orqa!n ews aøawel ´er Hayr˚, or erknqowm ¯, bariqner k˚ tay nranc, or nranic owzowm en¿: ¡Ayn am¯n˚, inœ k˚ kamenaq, or mar– dik ´ez anen, aydp¯s ew do—wq ar¯q nranc, orovhetew a—yd

1777

MATΦΣOS

7. 13–8. 4

isk en fflr¯nqn ow margar¯ner˚¿: ¡Mt¯—q neˇ dønov. inœqa!n layn ¯ dowø˚ ew ˚ndar´ak‘ ˘anaparh˚, or d¯pi korowst ¯ tanowm, ew bazma¸iw en nranq, or mtnowm en dranov: Inœqa!n an´owk ¯ dowø˚ ew neˇ‘ ˘anaparh˚, or tanowm ¯ d¯pi keanq, ew sakawa¸iw en nranq, or gtnowm en ayn¿: ¡Zgo—yæ eˇ¯q sowt margar¯neric, oronq mØtenowm en ´ez oœ– xarneri zgestnerov, bayc nersic yaŒætakoˇ gayler en: Irenc gorÆeri—c k˚ ˘anaœ¯q nranc. mi¸¯ Œæeric xaˇoˇ ew tataskic ¸owz k˚ qaˇe?n: Aysp¯s, am¯n bari Æaø bari ptowˇ ¯ talis, ew œar Æaø œar ptowˇ ¯ talis: Law Æaø˚ œi karoˇ vat ptowˇ tal, oœ ¯l vat Æaø˚‘ law ptowˇ tal: Am¯n Æaø, or bari ptowˇ œi talis, ktrwowm ew krakn ¯ netwowm: Owremn‘ irenc gorÆeri—c k˚ ˘anaœ¯q nranc¿: ¡Oœ am¯n mard, or in´ ¡T¯!r, T¯!r¿ ¯ asowm, erknqi arqayow¸iwn k˚ mtni, ayl na—, ov katarowm ¯ kamq˚ im HØr, or erknqowm ¯: Ayn Ør˚ æatern in´ piti asen. ¡T¯!r, T¯!r, œ¯? or qo anownov margar¯acanq ew qo anownov dewer hanecinq ew qo anownov bazowm zØrawor gorÆer arecinq¿: Ew ayn ßa– manak es nranc piti asem. ¡Es ´ez erbeq œem ˘anaœel, heøo—w kac¯q in´anic dowq am¯nqd, or anØr¯now¸iwn ¯q gor– Æowm¿: Ov or lsowm ¯ im ays xØsqer˚ ew katarowm ¯ dranq, k˚ nmanowi mi imastown mardow, or ir town˚ æinec ßayøi vray. an´rewner˚ ¸aŒowecin, ew geter˚ yordecin, hoˇmer˚ Œœecin ew zarkecin ayd tan˚, bayc œkorÆanowec, orovhe– tew ßayøi vray ¯r hastatowaÆ: Isk ov or lsowm ¯ im ays xØsqer˚ ew dranq œi katarowm, k˚ nmanowi mi yimar mar– dow, or ir town˚ æinec awazi vray. an´rewner˚ ¸aŒowecin, geter˚ bar´racan, hoˇmer˚ Œœecin ew zarkecin tan˚, ew na ˚nkaw. ew nra korÆanowm˚ æat meÆ eˇaw¿: Erb Yisows ays bolor xØsqern awartec, ßoˇovowrd˚ zarmanowm ¯r nra vardapetow¸ean vray. orovhetew owsowcanowm ¯r inœp¯s m¯k˚, or heˇinakow¸iwn owni ew oœ ¸¯‘ inœp¯s Ør¯nsg¯tner˚:

13

14

15

16 17 18

19 20, 21

22

23

24

25

26

27

28

29

Erb Yisows ijaw leøic, nra yetewic æat ßoˇovowrd gnac: 8 Ew aha mi borot mØtenalov‘ nran erkrpagowm ¯r ow asowm. 2 ¡T¯—r, e¸¯ kamenas, karoˇ es in´ maqrel¿: Yisows ir ´eøq˚ 3 erkarec, dipcrec nran ew asac. ¡Kamenowm em, maqrowi—r¿: Ew iskoyn borotow¸iwn˚ nranic maqrowec: Ew Yisows nran 4

8. 5–24

5 6 7 8

9

10

11

12 13

14 15 16

17

18 19

20

21 22

23 24

MATΦΣOS

1778

asac. ¡Zgo—yæ eˇir, oœ oqi œases, ayl gna— dow qez co—yc towr qahanayin ew matowci—r Movs¯si hramayaÆ ˚nÆan‘ nranc ibrew vkayow¸iwn¿: KaŒaønayowm mtnelis nran mØtecaw mi hariwrapet. aˇaœowm ¯r nran ew asowm. ¡T¯—r, Æaøas tan˚ andamaloyÆ ˚nkaÆ ¯ ew œaraœar tanjwowm ¯¿: Yisows nran asac. ¡Es k˚ gam ew k˚ bßækem nran¿: Hariwrape– t˚ patasxanec ew asac. ¡T¯—r, es arßani œem, or dow im yarki tak mtnes. ayl xØsqo—v asa, ew im Æaøan k˚ bßækowi. qani or es ¯l iæxanow¸ean tak eˇoˇ mard em, in´ en¸akay zinoworner ownem. sran asowm em‘ gna—, ew gnowm ¯, ew mi owri– æin, ¸¯‘ e—k, ew galis ¯. ew im Æaøayin, ¸¯‘ ara— ays, ew anowm ¯¿: Erb Yisows ays lsec, zarmacaw ew ir het gnacoˇnerin asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, Isray¯li m¯j isk ayspisi hawat œgtay erbeq: Bayc asowm em ´ez, or arewelqic ew a– rewmowtqic æater˚ piti gan ow erknqi arqayow¸ean m¯j seˇan piti nsten Abrahami, Isahaki ew Yakobi het. isk arqayow¸ean ordiner˚ piti elnen artaqin xawar˚. aynteˇ piti lini lac ew atamneri kr˘towm¿: Ew Yisows hariwrapetin asac. ¡Gna—, ew inœp¯s hawatacir, aynp¯s ¸oˇ lini qez¿: Ew ayd noyn ßamin nra Æaøan aøoˇjacaw: Yisows Petrosi town˚ galov‘ tesaw, or nra zoqanœ˚ ta– qow¸ean m¯j paøkaÆ ¯r: Bønec nra ´eøqic, ew jermow¸iwn˚ nran ¸oˇec. otqi kangnec ew Æaøayowm ¯r nranc: Erb e– rekoy eˇaw, nra mØt bazowm diwaharner berecin, ew na xØsqov dewerin hanec ow bolor hiwandnerin bßækec, or– p¯szi katarowi Esayi margar¯i beranov asowaÆ xØsq˚. ¡Na mer hiwandow¸iwnner˚ ir vray vercrec ew mer cawer˚ krec¿: Yisows ir æowrj˚ bazowm ßoˇovowrd tesnelov‘ hra– mayec miws koˇm gnal: Ew mi Ør¯nsg¯t, mØtenalov, asac nran. ¡Vardape—t, es ¯l qo yetewic k˚ gam, owr ¯l or gnas¿: Yisows nran asac. ¡Aˇow¯sner˚ orj ownen, ew erknqi ¸øœown– ner˚‘ boyn. bayc mardow Ordin mi teˇ œowni, or ir glowx˚ dni¿: Ew ir aæakertneric m¯kn asac. ¡T¯—r, in´ ¸o—yl towr, or gnam nax im hØr˚ ¸aˇem¿: Yisows nran asac. ¡Dow im yetewi—c ari ew ¸o—yl towr, or meøealne—r˚ ¸aˇen irenc meøelnerin¿: Erb na nawak mtaw, nra yetewic gnacin ir aæakertner˚: Ew aha Æovi vray meÆ Œo¸orik aøajacaw,

1779

MATΦΣOS

8. 25–9. 9

aynqan, or nawak˚ ÆaÆkowec aliqneric: Isk inq˚ nnjowm ¯r: Ew aæakertner˚ mØtenalov‘ ver kacrin nran ow a– sacin. ¡T¯—r, Œrki—r mez, orovhetew korœowm enq¿: Nranc asac. ¡Inœo?w ¯q vaxkot, ¸erahawatne—r¿: Ayn ßamanak, ver kenalov, sastec hoˇmerin ew Æovin, ow meÆ xaˇaˇow– ¸iwn eˇaw: Ew mardik zarmacan ow asowm ¯in. ¡Inœpisi! m¯kn ¯ sa, or hoˇmern ow Æov˚ hnazandwowm en sran¿: Ew erb ayn koˇm, gergesacineri erkirn ancaw, nran pata– hecin gerezmanneric elaÆ erkow diwahar, aynqan sastik kataˇaÆ, or ayd ˘anaparhov orew¯ m¯k˚ œ¯r karoˇ anc– nel: Ew aha nranq aˇaˇakecin ow asacin. ¡I?nœ kay mer ew qo mijew, Yiso—ws, Ordi— AstÆow, mez taraßam tanjelo?w ekar¿: Ew nrancic qiœ heøow arØtakan xozeri mi era– mak kar: Ew dewer˚ aˇœowm ¯in nran ow asowm. ¡Φ¯ mez aysteˇic hanes, mez ¸o—yl towr gnal xozeri eramak˚¿: Ew na nranc asac‘ gnac¯—q: Dewer˚ dowrs elnelov‘ gnacin xo– zeri eramak: Ew amboˇj eramak˚ darawandic dimec d¯pi Æov, ow jreri m¯j satkecin: Isk xozaraÆner˚ Œaxan ew qaˇaq gnalov‘ patmecin am¯n inœ, naew‘ diwaharneri d¯pq˚: Ew aha amboˇj qaˇaq˚ Yisowsin ˚ndaøaj elaw. erb nran tesan, aˇaœecin, or irenc sahmanneric heøow gnay:

25 26

27 28

29

30 31 32

33

34

Ew nawak mtnelov‘ Yisows ancaw Æovi miws koˇm˚. ew ekaw 9 ir qaˇaq˚: Ew aha nra mØt berecin mi andamaloyÆ, or 2 paøkaÆ ¯r mah˘i m¯j: Yisows nranc hawat˚ tesnelov‘ a– sac andamaloyÆin. ¡Qo meˇqer˚ qez nerowaÆ en¿: Ew aha 3 Ør¯nsg¯tneric omanq irenc mtqowm asacin‘ da hayhoyowm ¯: Ew Yisows imanalov nranc mtaÆowmner˚‘ nranc asac. 4 ¡Inœo?w dowq ´er srterowm œar ban ¯q xorhowm. i?nœn ¯ diw– 5 rin. asel‘ qez nerowa?Æ en qo meˇqer˚, ¸¯? asel‘ ve—r kac ew qayli—r: Ard, orp¯szi imanaq, or mardow Ordin iæxa– 6 now¸iwn owni erkri vray meˇqer˚ nerelow, - asac na ayd ßamanak andamaloyÆin, - ve—r kac, vercro—w qo mahi˘˚ ew gna— qo town˚¿: Ew na ver kenalov‘ ir town˚ gnac: Erb 7, 8 ßoˇovowrd˚ ays tesaw, zarmacaw. ew Œaøaworowm ¯r Ast– Æown‘ mardkanc ayspisi iæxanow¸iwn towoˇin: Ew Yisows 9 aynteˇov ancnelov‘ tesaw Mat¸¯os anownov mi mardow,

9. 10–25

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19 20

21 22

23 24

25

MATΦΣOS

1780

or nstel ¯r maqsatan˚, ow nran asac. ¡Im yetewi—c a– ri¿: Ew na ver kenalov‘ gnac nra yetewic: Ew erb Yisows nra tan˚ seˇan ¯r nstel, aha bazma¸iw maqsaworner ow meˇaworner ekan bazmecin Yisowsi ew nra aæakertneri het: Erb Œariseciner˚ ayd tesan, asacin nra aæa– kertnerin. ¡Inœo?w ¯ ´er vardapet˚ maqsaworneri ow me– ˇaworneri het owtowm¿: Isk Yisows, erb lsec, nranc asac. ¡Aøoˇjnerin bßiæk p¯tq œ¯, ayl‘ hiwandnerin: Gnac¯—q, so– vorec¯—q, ¸¯ inœ ¯ næanakowm‘ oˇormow¸iwn em kamenowm ew oœ‘ zoh. qanzi es ardarnerin kanœelow œem ekel, ayl‘ meˇa– wornerin: Ayn ßamanak Yovhann¯si aæakertner˚ mØte– can nran ew asacin. ¡Inœo?w menq ew Œariseciner˚ ya˘ax Æom enq pahowm, isk qo aæakertner˚ œen pahowm¿: Yisows nranc asac. ¡Mi¸¯ kareli? ban ¯, or harsanqaworner˚ sowg pahen, qani Œesan nranc het ¯. bayc k˚ gan Ø– rer, erb Œesan nrancic k˚ vercowi, ew apa Æom k˚ pa– hen: Oœ oq œØgtagorÆowaÆ ktawi ktor˚ hnacaÆ ´or´i vray œi karkati, qani or ayn ir lriw œaŒov k˚ patøi k˚ hani zgestic, ew patøowaÆq˚ aweli vat k˚ lini: Oœ ¯l nor ginin hin tikeri m¯j en dnowm. apa ¸¯ oœ tike– r˚ k˚ patøowen. e—w ginin dowrs k˚ ¸aŒowi, e—w tiker˚ k˚ Œœanan. ayl nor ginin nor tikeri m¯j en lcnowm, ew erkowsn ¯l pahwowm en¿: Minœ Yisows nranc ays banern ¯r asowm, aha mi iæxanawor, mØtenalov, erkrpagec nran ow asac. ¡Im dowstr˚ h¯nc nor meøaw, sakayn gayir ew qo ´eøq˚ nra vray dn¯ir, ew na k˚ kendananar¿: Yisows ver kacaw ew ir aæakertneri het miasin gnac nra yetewic: Ew aha tasnerkow tarowc i ver ariwnahosow¸iwn ownecoˇ mi kin, yetewic mØtenalov Yisowsin, dipaw nra zgesti qˇancqin, qani or mtqowm asowm ¯r. ¡E¸¯ miayn dipœem nra zgestin, k˚ Œrkowem¿: Isk Yisows, erb dar´aw ow nran tesaw, a– sac. ¡Qajalerowi—r, do—wstr, qo hawa—t˚ qez Œrkec¿: Ew noyn ßamin kin˚ bßækowec: Erb Yisows iæxanawori town˚ ekaw ew tesaw Œoˇharnerin ow meÆ ambox, nranc asac. ¡Heøo—w gnac¯q, orovhetew ayd aˇjik˚ oœ ¸¯ meøaÆ ¯, ayl nnjowm ¯¿. ew nranq Æaˇrowm ¯in nran: Ew erb ambox˚ dowrs elaw, na ners mtaw, bønec nra ´eøqic, ew aˇjik˚ ver

1781

MATΦΣOS

9. 26–10. 8

kacaw: Ew ays lowr˚ amboˇj ayd erkrov m¯k taraÆowec: Ew minœ Yisows ancnowm ¯r ayn teˇov, erkow koyrer gnacin nra yetewic. nranq aˇaˇakowm ¯in ow asowm. ¡Oˇormi—r mez, Daw¸i— Ordi¿: Erb na town ekaw, koyrer˚ mØtecan nran: Yisows nranc asac. ¡Hawato?wm ¯q, or es ayd ban˚ ´ez ka– roˇ em anel¿: Nranq asacin nran‘ ayo—, T¯—r: Ayn ßama– nak dipaw nranc aœqerin ew asac. ¡Υst ´er hawati ¸oˇ lini ´ez¿: Ew bacowecin nranc aœqer˚: Ew Yisows nranc xstiw patowirec ew asac. ¡Zgo—yæ kac¯q, oœ oq œimanay¿: Isk nranq elan ew nra hambaw˚ taraÆecin amboˇj ayd erkrowm: Ew erb nranq dowrs ekan, aha nra mØt berecin mi hamr, diwahar mard: Ew erb dew˚ dowrs ekaw, hamr˚ xØsec. ew ßoˇovowrd˚ zarmacaw ow asac. ¡Ayspisi ban Isray¯lowm erbeq tesnowaÆ œ¯¿: Isk Œarisecinern asowm ¯in. ¡Da deweri iæxani mijocov ¯ hanowm dewerin¿: Ew Yisows ærjowm ¯r bolor qaˇaqnerowm ew giwˇerowm, owsowca– nowm nranc ßoˇovarannerowm, qarozowm arqayow¸ean Awe– taran˚ ew bßækowm ¯r ßoˇovrdi bolor axtern ow hiwandow– ¸iwnner˚: Ew tesnelov ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚‘ Yisows g¸ac nranc, orovhetew yognaÆ ¯in ew crowaÆ, inœp¯s oœxarner, oronq hoviw œownen: Ayn ßamanak ir aæakertnerin asac. ¡Hown´˚ aøat ¯, isk mæakner˚‘ sakaw: Ard, aˇaœec¯—q hn´i Tiroj˚, or mæakner hani ir hn´i hamar¿:

26 27

28

29

30

31 32 33

34 35

36

37 38

Ew na ir mØt kanœelov ir tasnerkow aæakertnerin‘ 10 nranc iæxanow¸iwn towec piˇÆ deweri vray‘ hanelow dranq ew bßækelow am¯n caw ew am¯n hiwandow¸iwn: Ew tasnerkow 2 aøaqealneri anownner˚ sranq ¯in. aøajin‘ Simon Pet– ros koœowaÆ˚, ew nra eˇbayr˚ Andr¯as, Zebed¯osi ordi 3 Yakobos ew nra eˇbayr˚ Yovhann¯s, ffiilippos ew Bar¸o– ˇom¯os, Φovmas ew Mat¸¯os maqsawor, AlŒ¯osi ordi Ya– kobos ew Ξeb¯os, or Φad¯os koœowec, Simon Kananaci ew 4 Yowda Iskariovtaci, or ew matnec nran: Nranc Tasn– 5 erkowsin Yisows owˇarkec, patowirec nranc ow asac. ¡He– ¸anosneri ærjannerov œgnaq ew samaracineri orew¯ qa– ˇaq˚ œmtn¯q, ayl aweli æowt gnac¯—q Isray¯li tan ko– 6 raÆ oœxarneri mØt: Ew erb gnaq, qarozec¯—q ew asac¯—q. 7 ¡Erknqi arqayow¸iwn˚ mØtecel ¯¿: Hiwandnerin bßækec¯—q, 8

10. 9–27

9 10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20 21

22

23

24 25

26 27

MATΦΣOS

1782

borotnerin maqrec¯—q, dewerin hanec¯—q, ´ri aøaq, ´ri ¯l tow¯—q: Mi— ownec¯q o—œ oski, o—œ arÆa¸ ew o—œ ¯l pˇin´ dram‘ ´er gØtineri m¯j. o—œ park‘ ˘anaparhi hamar. o—œ erkow zgest, o—œ kØæikner ew o—œ ¯l cowp. orovhetew mæakn arßani ¯ ir kerakrin: Or qaˇaq˚ kam giwˇ˚ mtn¯q, harcr¯—q, ¸¯ o—v ¯ aynteˇ arßanawor˚, ew aynteˇ mnac¯—q, minœew or aydte– ˇic dowrs eln¯q: Ew erb ayn town˚ mtn¯q, oˇjo—yn tow¯q nran ow asac¯—q. ¡Oˇjo!yn ays tan˚¿: E¸¯ townn arßani ¯, ´er oˇjoyn˚ nra vray ¸oˇ ijni. isk e¸¯ arßani œ¯, ´er oˇjoyn˚ ´ez ¸oˇ veradaønay: Ew e¸¯ mi qaˇaq œ˚ndowni ´ez ew œlsi ´er xØsqer˚, ayd qaˇaqic dowrs gnalis‘ ´er otqeric Œo– æin ¸Ø¸aŒec¯—q: Πæmarit em asowm ´ez, sodomacineri ew gomoracineri erkri hamar aweli heæt piti lini datas– tani Ør˚, qan ayd qaˇaqi hamar¿: ¡Aha es ´ez owˇar– kowm em orp¯s oœxarner‘ gayleri m¯j: Aysowhetew xorag¯—t eˇ¯q Ø´eri p¯s ew miamit‘ aˇawnineri nman: Zgowæac¯—q mardkancic, orovhetew piti matnen ´ez ateanneri ew piti tanjen ´ez irenc ßoˇovarannerowm. ´ez piti ta– nen kowsakalneri ow ¸agaworneri aøaj im pat˘aøov, or im masin vkayow¸iwn taq nranc ew he¸anosnerin: Bayc erb ´ez matnen, hog mi— ar¯q, ¸¯ inœp¯s kam inœ piti xØs¯q, orovhetew ayd ßamin ´ez k˚ trowi ayn, inœ piti xØs¯q. qani or oœ ¸¯ dowq ¯q, or piti xØs¯q, ayl ´er HØr Hogin, or piti xØsi ´er mijocov: Eˇbayrn ir eˇbØr˚ mahowan piti matni, ew hayr˚‘ ordown: Ew ordiner˚ hayre– ri d¯m piti elnen ow nranc piti spanen: Ew im anowan hamar boloric piti atow¯q. isk ov minœew verj hamberi, na piti Œrkowi: Ew erb ´ez halaÆen ays qaˇaqowm, k˚ Œaxœ¯q d¯pi m¯k owriæ˚. ew e¸¯ ´ez dranic ¯l halaÆen, k˚ Œaxœ¯q d¯pi ayn miws˚: Πæmarit em asowm ´ez, Isray¯li qaˇaqner˚ deø verjacraÆ piti œlin¯q, naxqan mardow Ordow gal˚: Aæakert˚ awelin œ¯, qan vardapet˚, ew oœ ¯l Æaøan‘ qan ir t¯r˚: Aæakertin heriq ¯, e¸¯ lini ir vardapeti nman, ew Æaøayin‘ ir tiroj nman. e¸¯ tanti– roj˚ B¯eˇzebowˇ koœecin, orœa!Œ ews aøawel‘ nra ˚ntaniq˚: Aysowhetew nrancic œvaxenaq, orovhetew œkay ÆaÆowk ban, or œyaytnowi, ew gaˇtni ban, or œimacowi: Inœ ´ez asowm

1783

MATΦΣOS

10. 28–11. 5

em xawari m¯j, dowq asac¯q loysi— m¯j. ew inœ lsowm ¯q akan– ji m¯j ŒsŒsowqov, hraparakec¯—q taniqneri vrayic: Ew mi— vaxec¯q nrancic, or marminn en spanowm, bayc hogin spanel œen karoˇ. ayl dowq aøawel vaxec¯—q nranic, ov ka– roˇ ¯ geheni m¯j korstean matnel hogin ew marmin˚: ff¯? or erkow ˘n˘ˇowk m¯k dahekani ¯ va˘aøwowm, bayc nrancic m¯kn angam aøanc ´er HØr getin œi ˚nknowm. ew ´er glxi mazer˚ bolorn isk haæowowaÆ en: Ard, mi— vaxec¯q, qani or bazowm ˘n˘ˇowkneric law ¯q dowq: Ov or in´ k˚ xosto– vani mardkanc aøaj, es ¯l k˚ xostovanem nran im HØr aøaj, or erknqowm ¯: Ew ov in´ k’owranay mardkanc aøaj, es ¯l nran k’owranam im HØr aøaj, or erknqowm ¯¿: ¡Mi— karƯq, ¸¯ ekay xaˇaˇow¸iwn hastatelow erkri vray. œe– kay hastatelow xaˇaˇow¸iwn, ayl‘ sowr. qani or ekay, or baßanem ordown ir hØric, ew dster˚‘ ir mØric, ew harsin‘ ir kesowric: Mardow ¸ænaminer˚ ir tneciner˚ k˚ linen: Ov ir hØr˚ ew kam mØr˚ in´nic aweli ¯ sirowm, in´ arßani œ¯. ov ir ordown kam dster˚ in´nic aweli ¯ sirowm, in´ ar– ßani œ¯: Ew ov ir xaœ˚ œi vercnowm ow im yetewic œi galis, in´ arßani œ¯: Ov or ir an´˚ gtnowm ¯, ayn k˚ korcni. ew ov ir an´˚ korcrec in´ hamar, ayn k˚ gtni: Ov ´e—z ¯ ˚ndownowm, i—n´ ¯ ˚ndownowm, ew ov i—n´ ¯ ˚ndownowm, ˚ndow– nowm ¯ in´ owˇarkoˇi—n: Ov margar¯in ˚ndownowm ¯ ibrew margar¯i, margar¯i var´ k˚ stanay. ov ardarin ˚ndow– nowm ¯ ibrew ardari, ardari var´ k˚ stanay: Ew ov ays Œoqrikneric m¯kin miayn mi baßak saø˚ jowr k˚ tay xme– low ibrew aæakert, ˘æmarit em asowm ´ez, ir var´˚ œpiti korcni¿:

28

29

30 31 32

33 34

35

36 37

38 39 40

41

42

Ew erb Yisows verjacrec ir tasnerkow aæakertnerin 11 patow¯r tal˚, aynteˇic gnac‘ qarozelow ew owsowcanelow ærjakay qaˇaqnerowm: Isk Yovhann¯s˚, erb bantowm lsec 2 Qristosi gorÆeri masin, owˇarkec ir aæakertnerin ew nranc mijocov asac nran. ¡Do?w es, or galow ¯ir, ¸¯? ow– 3 riæin spasenq¿: Yisows patasxan towec nranc ew a– 4 sac. ¡Gnac¯q patmec¯—q Yovhann¯sin, inœ or dowq lseciq ew tesaq. koyrer˚ tesnowm en, kaˇer˚‘ qaylowm, borotner˚‘ 5 maqrwowm, xowler˚‘ lsowm, meøelner˚‘ yaønowm, ew aˇqatnerin

11. 6–23 6 7

8

9 10

11

12

13 14 15 16

17

18 19

20

21

22

23

MATΦΣOS

1784

qarozwowm ¯ Awetaran˚: Ew erani! ¯ nran, ov im pat˘a– øov œi gay¸akˇwowm¿: Erb Yovhann¯si aæakertner˚ gna– cin, Yisows sksec ßoˇovrdin asel Yovhann¯si masin. ¡I?nœ tesnelow elaq anapatowm. hoˇmic æarßowoˇ eˇ¯?g: Hapa i?nœ tesnelow elaq. ŒaŒowk zgestnerov zardarowaÆ ma?rd. aha nranq, or ŒaŒowk baner en hagel, ¸agaworneri pa– latnerowm en: Apa i?nœ tesnelow elaq. mi margar¯?. ayo—, asowm em ´ez. aøawe—l qan mi margar¯, orovhetew na ¯, ori masin growaÆ ¯. ¡Aha es k’owˇarkem im patgamawo– rin qo aøjewic, or qo aøaj qo ˘anaparh˚ patrasti¿: Πæmarit em asowm ´ez, kanancic ÆnowaÆneri m¯j Yovhan– n¯s Mkrtœic aweli meÆ˚ œi elel. bayc erknqi arqayow¸ean m¯j amenic yetin˚ nranic meÆ ¯: Yovhann¯s Mkrtœi Ø– reric minœew ayßm erknqi arqayow¸iwn˚ bønadatwowm ¯. ew hzØrnern en yaŒætakowm ayn, qani or amboˇj fflr¯nq˚ ew margar¯ner˚ margar¯acan minœew Yovhann¯s˚: Ew e¸¯ owzowm ¯q ˚ndownel, Yovhann¯—sn ¯ Eˇian, or galow ¯: Ov lselow akanj owni, ¸oˇ lsi: O?wm nmanecnem ays serndin. nman ¯ na manowkneri, oronq nstaÆ en hraparaknerowm, kanœowm en irenc ˚nkernerin ew asowm. ´ez hamar Œoˇ hnœecrinq, bayc œpareciq. ´ez hamar oˇb ergecinq, bayc dowq lac ow koÆ œareciq: Ekaw Yovhann¯s˚. o—œ owtowm ¯r ew o—œ xmowm. ew asacin‘ nra m¯j dew kay: Ekaw mardow Ordin. owtowm ¯ ew xmowm. ew asowm en‘ aha owtoˇ ew xmoˇ mard, barekam‘ maqsaworneri ew meˇaworneri. bayc imastow¸iw– n˚ ardaracowec ir ordineri koˇmic¿ : Ayn ßamanak na sksec parsawel ayn qaˇaqner˚, oronc m¯j nra bazowm zØ– rawor gorÆer˚ teˇi ownecan, bayc nranq œapaæxarecin: ¡Va!y qez, Qorazin, va!y qez, Be¸sayida. orovhetew e– ¸¯ Tiwrosowm ew Sidonowm teˇi ownecaÆ lin¯in ayn zØra– wor gorÆer˚, or ´er m¯j arowecin, vaˇowc ard¯n qowrjov ew moxrov apaæxaraÆ k˚ lin¯in: Bayc asowm em ´ez, Tiwrosi ew Sidoni erkri hamar aweli taneli k˚ lini datasta– ni Ør˚, qan ´ez hamar: Ew do—w, KaŒaønayo—wm, mi¸¯ minœew erki?nq piti bar´ranas. o—œ, piti ijnes minœew dßoxq. orovhetew e¸¯ Sodomowm eˇaÆ lin¯in ays zØrawor gorÆe– r˚, or eˇan qo m¯j, ardarew minœew aysØr nranq kangown

1785

MATΦΣOS

11. 24–12. 13

k˚ lin¯in: Bayc asowm em ´ez, or sodomacineri erkri ha– mar datastani Ør˚ aweli taneli k˚ lini, qan qez ha– mar¿: Ayn ßamanak Yisows patasxan towec ew asac. ¡Gohow¸iwn em yaytnowm qez, Ha—yr, T¯—r erknqi ew erkri, or ÆaÆkecir ays ban˚ imastownneric ew gitownneric ow yayt– necir manowknerin: Ayo—, Ha—yr, qani or aysp¯s ha˘eli e– ˇaw qez: Amenayn inœ trowec in´ im HØric. ew oœ oq œi ˘anaœowm Ordown, e¸¯ oœ‘ Hayr˚. ew oœ oq œi ˘anaœowm HØ– r˚, e¸¯ oœ‘ Ordin, ew na, owm Ordin owzenay yaytnel: Ek¯—q in´ mØt, bolor yognaÆnerd ow beønaworowaÆnerd, ew es ´ez k˚ hangstacnem: Im lowÆ˚ ´er vray vercr¯—q ew sovorec¯—q in´nic, or hez em ew srtov xonarh. ew ´ez hamar han– gist piti gtn¯q, orovhetew im lowÆ˚ qaˇcr ¯ ew im beø˚‘ ¸e¸ew¿:

24

25

26 27

28

29

30

Yisows, æaba¸ Ørov, ancaw arteri mijov. nra aæa– 12 kertner˚ qaˇcaÆ ¯in ew sksecin hask pokel ew owtel: ffia– 2 riseciner˚ erb ays tesan, Yisowsin asacin. ¡Aha qo a– æakertner˚ anowm en mi ban, or æaba¸ Ørn anel Ørinawor œ¯¿: Ew na nranc asac. ¡Dowq œ¯?q kardacel, ¸¯ inœ arec 3 Dawi¸˚, erb qaˇc zgac na ew nranq, or nra het ¯in: Φ¯ 4 inœp¯s mtaw AstÆow town˚ ew keraw aøajaworow¸ean hac˚, orn owtel Ør¯nq œ¯r o—œ nra ew o—œ ¯l nra het eˇoˇneri hamar, ayl miayn‘ qahananeri hamar: Kam ¸¯ fflr¯nqowm œ¯?q kar– 5 dacel, or æaba¸ Ører˚ ta˘arowm qahananer˚ pˇÆowm en æaba¸˚ ew anmeˇ en: Bayc asowm em ´ez, or aysteˇ ta˘a– 6 ric meÆ m¯k˚ kay: Ew e¸¯ imanayiq, ¸¯ i—nœ ¯‘ oˇormow¸iwn em 7 kamenowm ew oœ‘ zoh, apa dowq anpartnerin œ¯iq data– parti. owremn mardow Ordin æaba¸ Øroway t¯rn ¯¿: Yi– 8, 9 sows aysteˇic meknelov‘ ekaw nranc ßoˇovaran˚: Aynteˇ 10 kar mi mard, ori ´eøq˚ gØsacaÆ ¯r: Yisowsin harcrin ow asacin. ¡Ωaba¸ Ør˚ ¸oylatreli? ¯ bßækel¿. orp¯szi nran ambastanen: Ew na asac nranc. ¡O?v ¯ ´eznic ayn mar– 11 d˚, or mi oœxar ownenay, ew da æaba¸ Ørn ˚nkni Œosi m¯j, mi¸¯ œi? bøni ow ver hani ayn: Isk ard, mard˚ oœxaric 12 orqa!n ews aøawel ¯. apa owremn, p¯tq ¯ æaba¸ Ør˚ bariq gorÆel¿: Ayn ßamanak mardown asac‘ ´eøqd erkari—r. ew 13 na erkarec. ew aøoˇjacaw gØsacaÆ ´eøq˚, inœp¯s miws˚:

12. 14–33 14 15

16 17 18

19

20

21

22

23

24

25

26 27

28

29

30

31

32

33

MATΦΣOS

1786

Isk Œariseciner˚ dowrs galov‘ nra d¯m xorhowrd arin, ¸¯ inœp¯s korstean matnen nran: Erb Yisows ayd imacaw, aydteˇic meknec: Nra yetewic gnac æat ßoˇovowrd, ew na bolorin bßækec: Ew xstiw patowirec nranc, or ir masin oœ oqi ban œasen, orp¯szi katarowi ayn, inœ or asowec Esayi margar¯i beranov. Ayn ßamanak nra mØt berowec koyr ow hamr mi diwahar, ew na bßækec nran, aynp¯s or hamrn ow koyr˚ xØsowm ¯r ow tesnowm: Amboˇj ßoˇovowr– d˚ zarmacaw ew asowm ¯r. ¡Mi¸¯ sa? ¯ Qristos˚‘ Daw¸i Ordin¿: Bayc erb Œariseciner˚ lsecin, asacin. ¡Na dewerin ayl kerp œi hanowm, e¸¯ oœ B¯eˇzebowˇi‘ deweri iæ– xani mijocov¿: Erb Yisows nranc mtaÆowmnern imacaw, nranc asac. ¡Inqn ir m¯j baßanowaÆ am¯n ¸agaworow¸iwn awerwowm ¯, ew inqn ir m¯j baßanowaÆ am¯n qaˇaq kam town kangown œi mnay. ew e¸¯ satanan satanayin hanowm ¯, owremn‘ inqn ir m¯j baßanowec. ard, nra ¸agaworow¸iwn˚ inœp¯?s karoˇ ¯ kangown mnal: Ew e¸¯ es B¯eˇzebowˇov em hanowm dewerin, ´er ordiner˚ inœo?v k˚ hanen. dra hamar ¯l nranq k˚ linen ´er dataworner˚: Isk e¸¯ AstÆow Ho– gov em hanowm dewerin, owremn AstÆow arqayow¸iwn˚ hasel ¯ ´er vray: Kam‘ inœp¯?s karoˇ ¯ m¯k˚ mtnel hzØr mi mardow town˚ ew yaŒætakel nra goyqer˚, e¸¯ nax œkapi hzØrin ew apa nra town˚ koˇopti: Ov in´ het œ¯‘ im d¯m ¯, ew ov in´ het œi hawaqowm‘ crowm ¯¿: ¡Dra hamar asowm em ´ez. am¯n meˇq ew hayhoyanq k˚ nerowen mardkanc, bayc Hogow d¯m hayhoyanq˚ œpiti nerowi: Ew ov or mardow Ordow d¯m xØsq asi, nran piti nerowi, bayc ov asi Sowrb Hogow d¯m, nran œpiti nerowi o—œ ays aæxarhowm ew o—œ ¯l hander´ealowm: Ka—m Æaø˚ bari ar¯q, ew nra ptowˇn ¯l bari k˚ lini, ka—m Æaø˚ œar ar¯q, ew nra ptowˇn ¯l œar k˚ lini. qani or ir ptˇic ¯ Æaø˚ ˘anaœwowm: Ißeri— Ænowndner, dowq, or œar ¯q, inœp¯?s k˚ karoˇanaq bari baner xØsel, qani or beran˚ srti liow¸iwnic ¯, or xØsowm ¯: Bari mard˚ ir srti ba– ri gan´eric hanowm ¯ bari baner, isk œar mard˚ ir srti œar gan´eric hanowm ¯ œar baner: Bayc asowm em ´ez, ¸¯ mardik irenc xØsaÆ am¯n datark bani hamar datas– tani Ør˚ haæiw piti tan, orovhetew‘ qo xØsqerov piti

1787

MATΦΣOS

12. 34–13. 4

ardaranas ew qo xØsqerov piti datapartowes¿: Ayn ßamanak Ør¯nsg¯tneric ew Œarisecineric omanq nran patasxan towecin ow asacin. ¡Vardape—t, qeznic mi næan enq kamenowm tesnel¿: Na patasxan towec nranc ow asac. ¡ffar ew ænacoˇ azg˚ næan ¯ Œntøowm. ayl næan œi trowi nran, bayc miayn Yovnan margar¯i næan˚. orov– hetew, inœp¯s Yovnan˚ ereq Ør ow ereq giæer k¯ti Œori m¯j ¯r, noynp¯s ew mardow Ordin erkri ˚nderqowm‘ ereq Ør ow ereq giæer: Ninow¯i mardik datastani ßamanak ays azgi d¯m piti dowrs gan ew piti dataparten nran, qani or nranq Yovnani qarozow¸eamb apaæxarecin. ew ahawasik aysteˇ Yovnanic meÆ˚ kay: Harawi Dæxon da– tastani ßamanak piti dowrs gay ays azgi d¯m ew piti dataparti nran, orovhetew na erkri Æageric ekaw lse– low Soˇomoni imastow¸iwn˚. ew aha aysteˇ Soˇomonic me– Æ˚ kay¿: ¡Sakayn piˇÆ ogin dowrs ¯ elnowm mardowc, ærjowm ¯ anjrdi vayrerowm, hangist ¯ oronowm ew œi gtnowm: Ayn ßamanak asowm ¯‘ daønam im town˚, orteˇic dowrs ekay. ew galis ¯ ow ayn gtnowm datark‘ maqrowaÆ ow kargi berowaÆ: Ayn ßamanak gnowm ew vercnowm ¯ ir het irenic aweli œar eظ˚ ayl oginer ew mtnowm bnakwowm ¯ aynteˇ. ew ayd mardow verj˚ linowm ¯ aweli vat, qan aøaj ¯r. aysp¯s piti lini ew ays œar serndin¿: Minœ Yisows deø xØsqn owˇˇowm ¯r baz– mow¸ean˚, aha nra mayrn ow nra eˇbayrner˚ kangnaÆ ¯in drsowm ew owzowm ¯in xØsel nra het: Ew m¯kn asac nran. ¡Aha qo mayrn ow qo eˇbayrner˚ drsowm kangnaÆ en ew ow– zowm en qez het xØsel¿: Na ayd asoˇin patasxanec ow asac. ¡O?v ¯ im mayr˚, kam ovqe?r en im eˇbayrner˚¿: Ew ir ´eøq˚ erkarelov d¯pi ir aæakertner˚‘ asac. ¡Aha— im mayr˚ ew im eˇbayrner˚. orovhetew, ov katarowm ¯ kamq˚ im HØr, or erknqowm ¯, na— ¯ in´ eˇbayr ew qoyr ew mayr¿:

34

35

36

37

38

39 40

41

42

43

44 45

46

Ayd Ør˚ Yisows tnic dowrs galov‘ nstec Æovezerqin: Ew 13, 2 nra mØt æat ßoˇovowrd hawaqowec, aynp¯s or na nawak mtaw ow nstec. isk amboˇj ßoˇovowrd˚ kangnaÆ ¯r Æove– zerqin: Ew nranc het aøaknerov æat baner ¯r xØsowm 3 ew asowm. ¡Aha mi sermnacan elaw sermanelow. ew erb na 4 sermanowm ¯r, mi mas serm ˚nkaw ˘anaparhi ezerqin, ew

13. 5–23 5

6 7 8

9, 10

11

12

13

14

15

16 17

18 19

20 21

22

23

MATΦΣOS

1788

erknqi ¸øœown˚ ekaw ew ayn keraw: Ew owriæ mi mas ˚nkaw apaøaßi vray, owr æat hoˇ œkar. ew iskoyn bowsaw, qani or hoˇ˚ xorow¸iwn œown¯r. erb arew˚ Æagec, xan´owec. ew qani or armatner œkayin, œoracaw: Ew owriæ mi mas ˚nkaw Œæeri m¯j, ow Œæer˚ bar´racan ew ayn xeˇdecin: Ew m¯k owriæ mas ˚nkaw parart hoˇi vray ew ptowˇ towec. kar or m¯kin‘ hariwr. ew kar or m¯kin‘ va¸sown. ew kar or m¯kin‘ eresown: Ov lselow akanj owni, ¸oˇ lsi¿: Ew aæakertne– r˚ mØtenalov‘ nran asacin. ¡Inœo?w es aøaknerov xØsowm nranc het¿: Na patasxanec ew asac nranc. ¡Qani or ´e—z ¯ trowaÆ imanal erknqi arqayow¸ean xorhowrdner˚, isk nranc trowaÆ œ¯. orovhetew‘ ov owni, nran piti trowi ew piti awelacowi, isk ov œowni, nranic piti vercowi ow– necaÆn ¯l: Nranc het aøaknerov em xØsowm nra hamar, or nayowm en ew œen tesnowm, lsowm en ew œen imanowm ow œen haskanowm: Ew nranc vray katarwowm ¯ Esayow margar¯– ow¸iwn˚, or asowm ¯‘ piti ls¯q, piti ls¯q ow piti œimanaq, piti nay¯q, piti nay¯q ow piti œtesn¯q. orovhetew ays ßoˇovrdi sirt˚ karÆracaw, ew irenc akanjnerov Æanr en lsowm. ew Œakecin irenc aœqer˚, orp¯szi erbeq aœqerov œtesnen ow akanjnerov œlsen ew srtov œimanan ew dar´i œgan, ow es nranc œbßækem: Bayc erani! ¯ ´er aœqerin, or tesnowm en, ow ´er akanjnerin, or lsowm en: Πæmarit em a– sowm ´ez, or æat margar¯ner ow ardarner cankacan tes– nel, inœ or dowq tesnowm ¯q, bayc œtesan, ew lsel‘ inœ or dowq lsowm ¯q, bayc œlsecin¿: ¡Ew ard, lsec¯—q dowq sermnacani aøak˚. am¯n m¯kic, ov lsowm ¯ arqayow¸ean xØsq˚ ew œi haskanowm, œar˚ galis ¯ ew yaŒætakowm nra srtowm ser– manowaÆ˚. da ayn ¯, or ˘anaparhi ezerqin sermanowec: Ew or apaøaßi vray sermanowec, ayn ¯, or erb lsowm ¯ xØs– q˚, iskoyn owraxow¸eamb ¯l ˚ndownowm ¯ ayn: Bayc qani or inqn ir m¯j armatner œowni, ayl mi oroæ ßamanaki hamar ¯ hawatowm, erb xØsqi hamar neˇow¸iwn ew halaÆanqner linen, iskoyn say¸aqowm ˚nknowm ¯: Isk or Œæeri m¯j ser– manowec, ayn ¯, or lsowm ¯ xØsq˚, bayc aæxarhis hogser˚ ew harstow¸ean patranqner˚ xeˇdowm en xØsq˚, ew sa linowm ¯ anptowˇ: Isk or law hoˇi m¯j sermanowec, ayn ¯,

1789

MATΦΣOS

13. 24–39

or erb lsowm ¯ xØsq˚ ew haskanowm, ptowˇ ¯ talis. kay or m¯ki dimac‘ hariwr, kay or m¯ki dimac‘ va¸sown ew kay or m¯ki dimac‘ eresown¿: Na m¯k owriæ aøak ¯l nranc aøaj drec ow asac. ¡Erknqi arqayow¸iwn˚ nmanowec mi mar– dow, or ir arti m¯j bari serm sermanec: Ew erb mardik qni m¯j ¯in, nra ¸ænamin ekaw ew canaÆ coreni vray o– rom canec ow gnac: Ew erb coren˚ bowsaw ow ptowˇ towec, apa erewac ew ayn orom˚: Tantiroj Æaøaner˚ mØtecan ow asacin nran. ¡T¯—r, œ¯? or qo arti m¯j dow bari serm sermanecir, owremn orteˇi?c ¯ ayd orom˚¿: Ew t¯rn asac nranc. ¡Φænami mard ¯ arel ayd¿: flaøaner˚ nran asa– cin. ¡Kameno?wm es, or gnanq ow qaˇenq hanenq ayn¿: Ew t¯r˚ nranc asac. ¡O—œ, mi gowc¯ orom˚ qaˇelis, corenn ¯l nra het armataxil an¯q: Φoˇ¯—q, or erkowsn ¯l miasin a˘en minœew hown´˚, ew hn´i ßamanak es hn´oˇnerin k’asem‘ nax ayd orom˚ qaˇec¯—q ew dranic xowr´er kapec¯—q ayre– low hamar, isk coren˚ hawaqec¯—q im ætemaranneri m¯j¿: Nranc aøaj na m¯k owriæ aøak ¯l drec ow asac. ¡Erknqi arqayow¸iwn˚ nman ¯ mananexi hatiki, or mi mard, aøne– lov, sermanec ir arti m¯j: Ayn Œoqr ¯, qan bolor sermer˚. sakayn erb a˘owm ¯, bolor banjarneric aweli ¯ meÆanowm ow Æaø ¯ linowm, ayn asti˘an, or erknqi ¸øœownner˚ galis en ow nra ˘iwˇeri vray hangstanowm¿: Na m¯k owriæ aøak ¯l patmec nranc ow asac. ¡Erknqi arqayow¸iwn˚ nman ¯ ¸¸xmori, or mi kin, aønelov, drec ereq œaŒ aliwri m¯j, minœew or amboˇj˚ xmorowec¿: Ays bolor˚ Yisows aøakne– rov patmec bazmow¸ean˚ ew aøanc aøaki oœinœ œ¯r asowm nranc, orp¯szi katarowi margar¯i koˇmic asowaÆ˚. ¡Im beran˚ aøaknerov piti banam ew aæxarhi skzbic i ver ÆaÆkowaÆ baner˚ piti yaytnem¿: Ayn ßamanak Yisows ar´akelov ßoˇovrdin‘ town ekaw. aæakertner˚ mØtecan nran ow asacin. ¡Mekni—r mez hamar arti oromneri a– øak˚¿: Na patasxanec ew asac. ¡Ayn, or sermanowm ¯ bari serm˚, mardow Ordin ¯, isk art˚ ays aæxarhn ¯. bari serm˚ nranq en, or arqayow¸ean ordinern en, isk orom˚ œari ordinern en. ew ¸ænamin, or ayn canec, sata– nan ¯. isk hown´˚ ays aæxarhi vax˘ann ¯, ew hn´oˇner˚

24

25

26 27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37 38

39

13. 40–14. 1 40 41

42 43

44

45 46

47 48

49

50

51 52

53 54

55

56 57

58

14

MATΦΣOS

1790

hreætakner en: Inœp¯s orom˚ hawaqwowm ¯ ew kraki m¯j ayrwowm, aynp¯s k˚ lini ays aæxarhi vax˘anin: Mardow Ordin k’owˇarki ir hreætaknerin, ew nranq k˚ hawaqen nra arqayow¸iwnic bolor gay¸akˇow¸iwnner˚ ew nranc, o– ronq anØrinow¸iwn en gorÆowm: Ew k˚ gcen nranc bocavaø hnoci m¯j. aynteˇ k˚ lini lac ew atamneri kr˘towm: Ayn ßamanak ardarner˚ erknqi arqayow¸ean m¯j k˚ Æagen inœp¯s aregak˚: Ov lselow akanj owni, ¸oˇ lsi¿: ¡Dar´e– al‘ erknqi arqayow¸iwn˚ nman ¯ arti m¯j ¸aqcowaÆ gan´i, or mi mard, gtnelov, noric ¸aqcnowm ¯. ew owraxow¸iwnic gnowm va˘aøowm ¯ ir amboˇj ownecaÆ˚ ew ayd art˚ gnowm ¯: Dar´eal‘ erknqi arqayow¸iwn˚ nman ¯ mi va˘aøakani, or geˇecik margaritner ¯r oronowm. ew gtnelov mi ¸ankar– ߯q margarit‘ gnac va˘aøec ir amboˇj ownecaÆ˚ ew ayd margarit˚ gnec: Dar´eal‘ erknqi arqayow¸iwn˚ nman ¯ Æov netowaÆ owøkani, or am¯n tesak ban ¯ hawaqel. erb lcowel ¯r, ayn camaq hanelov ew nstelov‘ lawer˚ mi aø mi hawaqecin amanneri m¯j, isk anp¯tq˚ dowrs gcecin: Ayn– p¯s ¯l k˚ lini ays aæxarhi vax˘anin: Hreætakner˚ k’el– nen ew œarerin ardarneri mijic k˚ baßanen ow k˚ gcen nranc bocavaø hnoci m¯j. aynteˇ k˚ lini lac ew atamne– ri kr˘towm¿: Yisows ir aæakertnerin asac. ¡Ays bolor˚ imaca?q¿: Nran asacin‘ ayo—, T¯—r: Ew Yisows nranc a– sac. ¡Dra hamar erknqi arqayow¸eann aæakertaÆ am¯n Ør¯nsg¯t nman ¯ tanowt¯r mardow, or ir gan´ic hanowm ¯ nor˚ ew hin˚¿: Erb Yisows ays aøakner˚ verjacrec, ayn– teˇic meknec: Ew galov ir gawaø˚‘ nranc owsowcanowm ¯r irenc ßoˇovaranowm, aynp¯s or nranq zarmanowm ow asowm ¯in. ¡Sran orteˇi?c en ays imastow¸iwn˚ ew zØrow¸ean gorÆer˚: Sa hiwsni ordin œ¯?. sra mayr˚ œ¯?, or Mariam ¯ koœwowm. ew sra eˇbayrner˚‘ Yakobos, Yovs¯s, Simon ew Yowda: Ew sra qoyrer˚ bolor˚ mez mØt œe?n. ew ard, orte– ˇi?c ¯ sran ays bolor˚¿: Ew nranov gay¸akˇwowm ¯in: Isk Yisows nranc asac. ¡ffkay anargowaÆ margar¯, bayc mi– ayn‘ ir gawaøowm ew ir tan˚¿: Ew nranc anhawatow¸ean pat˘aøov aynteˇ zØrawor æat gorÆer œarec: Ayn ßamanak Herovd¯s œorrordapet˚ lsec Yisowsi ham–

1791

MATΦΣOS

14. 2–22

baw˚ ew ir Æaøanerin asac. ¡Na— ¯ Yovhann¯s Mkrtiœ˚. meøelneric yarow¸iwn ¯ aøel, ew dra hamar nra mijocov zØrawor gorÆer en linowm¿: Ardarew Herovd¯s˚ ´erbaka– lel ¯r Yovhann¯sin, nran kapel ew banti m¯j ¯r drel ir eˇbØr‘ ffiilipposi knoj‘ Herovdiayi pat˘aøov. orovhe– tew Yovhann¯s˚ nran asowm ¯r. ¡fflrinawor œ¯, or dow nran ibrew kin ownenas¿: Ew kamenowm ¯r nran spanel, bayc vaxenowm ¯r ßoˇovrdic, qani or nran orp¯s margar¯ ¯in ˚ndownowm: Ew erb Herovd¯si Ænndean taredar´˚ hasaw, Herovdiayi dowstr˚ hrawirealneri aøaj parec. ew ha˘eli ¸owac Herovd¯sin. owsti ew‘ na erdowmov xostacaw nran tal, inœ ¯l or owzi: Ew na, aøajowc xratowaÆ linelov ir mØric, asac. ¡To—wr in´ aysteˇ, skowteˇi vray, Yovhan– n¯s Mkrtœi glowx˚¿: Ew ¸agawor˚ txrec, bayc erdman ew seˇanakicneri pat˘aøov hramayec nran tal ayd: Ew mard owˇarkec, glxatel towec Yovhann¯sin banti m¯j: Ew nra glowx˚ berowec skowteˇov ow trowec aˇjkan: Ew sa taraw ayn ir mØr˚: Isk Yovhann¯si aæakertner˚ ekan vercrin marmin˚ ew ¸aˇecin. ew ekan patmecin Yisowsin: Erb Yisows ayd lsec, aynteˇic nawakov aøan´in gnac mi amayi teˇ: Erb ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚ lsec ays, qaˇaqne– ric hetiotn nra yetewic gnac: Ew erb na camaq elaw, tesaw bazowm ßoˇovowrd, g¸ac nranc ew bßækec nranc hi– wandnerin: Erekoyean d¯m, aæakertner˚ mØtecan nran ew asacin. ¡Ays teˇ˚ amayi ¯, ew Ør˚ taraßamel ¯. ar– ´aki—r ayd ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚, orp¯szi gnay ærjakay giwˇer˚ ir hamar owteliq gni¿: Ew Yisows asac. ¡Hark œkay, or nranq gnan, do—wq nranc owtelow ban tow¯q¿: Ew nranq asacin nran. ¡Aysteˇ owriæ ban œownenq, baci hing nkanakic ew erkow ´kic¿: Ew nranc asac. ¡Ayste—ˇ ber¯q ayd¿: Ew hramayec ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚ nstecnel xoti vray. ew vercnelov hing nkanakn ow erkow ´kner˚‘ nayec d¯pi erkinq, Ørhnec, ktrec ew nkanakner˚ aæakertne– rin towec. isk aæakertner˚‘ ßoˇovrdin: Bolor˚ keran ow yagecan: Ew tasnerkow sakaø liq˚ ktortanqneri mna– cordner vercrin: Ew nranq, or keran, mØt hing hazar hogi ¯in‘ œhaæowaÆ kananc ew erexanerin: Ew na iskoyn

2

3

4

5

6

7 8

9 10

11 12

13

14

15

16 17

18 19

20

21 22

14. 23–15. 6

23

24 25

26

27 28

29

30

31 32 33

34 35

36

15 2

3

4 5

6

MATΦΣOS

1792

ir aæakertnerin stipec nawak mtnel ew aøajanal d¯pi miws koˇm˚, minœew or inq˚ ßoˇovrdi bazmow¸iwnn ar´a– ki: Ew erb ßoˇovrdi bazmow¸iwnn ar´akec, aøan´in leø bar´racaw aˇØ¸elow hamar: Ew erb erekoy eˇaw, aynteˇ ¯r, menak: Nawak˚ camaqic mˇonnerov heøacel ¯r‘ d¯s ow d¯n qæowelov aliqneric, qani or qamin dimacic ¯r: Ew giæeroway owæ ßamin Yisows ekaw nranc mØt‘ qaylelov Æovi vray: Erb aæakertner˚ nran tesan Æovi vray qaylelis, tagnapahar eˇan ew asacin. ¡Inœ-or owrowakan ¯¿. ow sarsaŒic aˇaˇakecin: Yisows iskoyn xØsec nranc het ow asac. ¡Srtapndowec¯—q, es em, mi— vaxec¯q¿: Petro– s˚ nran patasxanec ow asac. ¡T¯—r, e¸¯ dow es, hra– mayi—r in´ jri vrayov qez mØt gal¿: Ew na asac‘ ari—: Ew Petros˚ nawakic ijnelov‘ qaylec jri vrayov ow ekaw Yisowsi mØt: Sakayn tesnelov owßgin qamin‘ vaxecaw: Ew erb sksec sowzowel, aˇaˇakec ow asac. ¡T¯—r, Œrki—r in´¿: Ew iskoyn Yisows erkarec ir ´eøq˚, bønec nran ow a– sac. ¡Φerahawa—t, inœo?w erkmtecir¿: Ew erb nranq nawak bar´racan, qamin handartowec: Ew nranq, or nawaki m¯j ¯in, mØtecan, erkrpagecin nran ow asacin. ¡Arda– rew AstÆow Ordin es dow¿: Ew ktrel ancnelov‘ camaq elan Gennesar¯¸owm: Ew erb ayd teˇi mardik nran ˘anaœecin, mard owˇarkecin amboˇj gawaøov m¯k ow bolor hiwandne– rin nra mØt berecin: Ew aˇaœowm ¯in nran, or gon¯ miayn nra zgesti qˇancqnerin dipœen. ew nranq, or mi angam dipan, bßækowecin: Ayn ßamanak Yisowsin mØtecan Œariseciner ow Ør¯ns– g¯tner, oronq Erowsaˇ¯mic ¯in, ew asacin. ¡Inœo?w qo a– æakertner˚ naxnineri awandow¸iwn˚ zanc en anowm, qani or, erb hac en owtowm, ´eøqner˚ œen lowanowm¿: Na patas– xan towec ew asac nranc. ¡Isk dowq inœo?w zanc ¯q anowm AstÆow patowiran˚‘ ´er awandow¸ean pat˘aøov. qa– ni or AstowaÆ asac. ¡MeÆari—r qo hØr˚ ew mØr˚¿. ew ov vatabanowm ¯ hØr˚ kam mØr˚, mahowamb piti patßowi: Isk dowq asowm ¯q. ov ir hØr˚ kam mØr˚ asi, ¸¯‘ ayn, inœ in´nic Øgtowelow es, AstÆown ˚nÆay ¯, aylews œi meÆari ir hØr˚ kam ir mØr˚. owremn‘ AstÆow xØsq˚ arhamarhowm ¯q

1793

MATΦΣOS

15. 7–28

´er awandow¸ean pat˘aøov: KeˇÆaworne—r, Esayin law ¯ margar¯acel ´er vray ew asel. ¡Ays ßoˇovowrd˚ ær¸ownqne– rov ¯ in´ meÆarowm, bayc irenc sirt˚ heøacaÆ baßanowaÆ ¯ in´nic. zowr en in´ paætowm. mardkanc koˇmic patowi– rowaÆ vardapetow¸iwnner en owsowcanowm¿: Ew Yisows ir mØt kanœelov ßoˇovrdin‘ asac. ¡Lsec¯—q ew imac¯—q. oœ ¸¯‘ inœ or beranov ¯ mtnowm, a—yn ¯ pˇÆowm mardown, ayl inœ or el– nowm ¯ beranic‘ a—yn ¯ pˇÆowm mardown¿: Ayn ßamanak nra aæakertner˚ mØtecan ew asacin nran. ¡Gite?s, or Œa– riseciner˚, erb ayd xØsq˚ lsecin, gay¸akˇowecin¿: Na patasxanec nranc ew asac. ¡Am¯n townk, or im erkna– wor Hayr˚ œi tnkel, armataxil piti arowi: Φoˇ¯—q nranc. koyrer en, koyreri aøajnord. erb koyrn ¯ aøajnordowm koy– rin, sxalwowm ¯, ew erkowsn ¯l Œosn en ˚nknowm¿: Petros˚ patasxan towec nran ew asac. ¡Ays aøak˚ bacatri—r mez¿: Yisows asac. ¡Deøews do?wq ¯l anhaskacoˇ ¯q. œ¯?q imanowm, ¸¯ am¯n inœ, or beran ¯ mtnowm, orovayn ¯ gnowm ew dowrs ¯ elnowm: Isk inœ elnowm ¯ beranic, srtic ¯ ga– lis, ew a—yn ¯ mardown pˇÆowm, qani or srtic ¯, or elnowm en œar xorhowrdner, spanow¸iwnner, ænow¸iwnner, poønkow– ¸iwnner, goˇow¸iwnner, sowt vkayow¸iwnner, hayhoyanqner: Ays bolorn en, or pˇÆowm en mardown. isk anloway ´eøqerov owtel˚ mardown œi pˇÆowm¿: Yisows aydteˇic elnelov‘ gnac Tiwrosi ew Sidoni koˇmer˚: Ew aha, ayd ærjanneric ekaÆ qananaci mi kin aˇaˇakowm ¯r ow asowm. ¡Oˇormi—r in´, T¯—r, Daw¸i— Ordi, aˇjiks œaraœar diwaharwowm ¯¿: Bayc na nran patasxan œtowec, ew nra aæakertner˚ mØte– nalov‘ aˇaœowm ¯in nran ow asowm. ¡Ar´aki—r nran, orovhe– tew mer yetewic aˇaˇakowm ¯¿: Na patasxan towec ew asac. ¡Ayl teˇ œem owˇarkowaÆ, e¸¯ oœ Isray¯li tan korow– seal oœxarneri mØt¿: Isk kin˚ mØtenalov‘ erkrpagowm ¯r nran ow asowm. ¡T¯—r, Øgni—r in´¿: Na patasxanec nran ew asac. ¡Law œ¯ manowkneri hacn aønel ow ænerin gcel¿: Ew na asac. ¡Ayo—, T¯—r, orovhetew ænern ¯l kerakrwowm en irenc tiroj seˇanic ˚nkaÆ Œæranqnerov¿: Ayn ßama– nak nran patasxanec ew asac. ¡O—v kin, meÆ ¯ qo hawa– t˚, ¸oˇ qez lini‘ inœp¯s or kamenowm es¿: Ew nra dowstr˚

7 8

9 10 11

12

13

14

15

16, 17

18 19

20 21 22

23

24

25 26

27 28

15. 29–16. 10 29

30

31

32

33

34

35 36

37 38

39

16 2, 3

4 5 6

7 8

9 10

MATΦΣOS

1794

noyn ßamin bßækowec: Ew Yisows meknelov aydteˇic‘ ekaw Galiliayi Æovezerq˚ ew, leø˚ bar´ranalov, nstec aynteˇ: Nran mØtecaw bazowm ßoˇovowrd. nranc m¯j kayin kaˇer, koyrer, hamrer, haæmowaÆner ew owriæ æater: Sranc berin gcecin nra otqeri aøjew, ew na nranc bßækec. aynp¯s or, ßoˇovowrd˚ zarmanowm ¯r‘ tesnelov, or hamrer˚ xØ– sowm en, kaˇer˚‘ qaylowm, haæmandamner˚‘ bßækwowm, koyrer˚‘ tesnowm. ew Œaøq ¯in talis Isray¯li AstÆown: Ew Yisows ir mØt kanœelov aæakertnerin‘ asac. ¡Xˇ˘owm em ays ßo– ˇovrdin, orovhetew aha ereq Ør ¯, or in´ mØt en ew ban œownen, or owten. ew nranc œem kamenowm sovaÆ ar´akel. gowc¯ ˘anaparhin owßaspaø linen¿: Aæakertner˚ nran asacin. ¡Isk ayßm, ays amayow¸ean m¯j orteˇi?c ¯ mez ayn– œaŒ hac‘ aysqan ßoˇovowrd kætacnelow hamar¿: Ew Yisows nranc asac. ¡Qani? nkanak own¯q¿: Ew nranq asacin‘ eØ– ¸˚, ew mi qani ´owk: Ew na hramayec ßoˇovrdin, or nsten getni vray: Ew vercnelov eظ˚ nkanakn ow ´kner˚‘ gohow– ¸iwn yaytnec AstÆown ew ktrec ow towec aæakertnerin, ew nranq ¯l‘ ßoˇovrdin: Bolor˚ keran ow yagecan. ew eظ˚ li– q˚ zambiwˇ ktortanqneri mnacordner vercrin: Ew nranq, or keran, mØt œors hazar hogi ¯in‘ œhaæowaÆ kananc ow e– rexanerin: Erb na ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚ ar´akec, na– wak bar´racaw ow ekaw Magdaˇiayi sahmanner˚: ffiarisecinern ow sadowkeciner˚ mØtecan ow Œor´elov‘ nranic owzowm ¯in, or coyc tay irenc erknayin mi næan: Isk na patasxan towec ew asac nranc. ¡ffar ew æna– coˇ mi serownd næan ¯ owzowm, ew sakayn nran næan œpiti trowi, baci Yovnan margar¯i næanic¿: Ew nranc ¸oˇec ow gnac: Aæakertnern ¯l gnacin Æovi ayn koˇm˚, bayc moøa– can hac vercnel: Yisows nranc asac. ¡Tes¯—q, zgo—yæ eˇ¯q sadowkecineri ew Œarisecineri xmoric¿: Aæakertner˚ irenc m¯j xorhowm ¯in ow asowm. ¡Orovhetew hac œenq verc– rel¿: Yisows ayd imacaw ow asac. ¡Φerahawatne—r, inœo?w ¯q ´er mtqowm xorhowm, ¸¯ hac œown¯q: Deøews œ¯?q imanowm ew œ¯?q yiæowm hing nkanak˚, or kerakrec hing hazarin. ew qani? sakaø vercriq. oœ ¯l eظ˚ nkanak˚‘ œors haza– rin. ew qani? sakaø vercriq: Ard, inœp¯?s œ¯q imanowm,

1795

MATΦΣOS

16. 11–26

¸¯ haci hamar œ¯, or ´ez asaci‘ zgoyæ linel Œarisecine– ri ew sadowkecineri xmoric¿: Ayn ßamanak imacan, ¸¯ œ¯r asel, or zgowæanan xmoric, ayl‘ Œarisecineri ew sa– dowkecineri owsowcowmic: Ew Yisows ffiilippean Kesariayi koˇmer˚ gnalov‘ harcrec aæakertnerin ow asac. ¡Mardik im masin i?nœ en asowm, o?v ¯ mardow Ordin¿: Ew nranq a– sacin. ¡M¯k˚, ¸¯‘ Yovhann¯s Mkrtiœ˚, ew owriæner‘ Eˇian, isk omanq, ¸¯‘ Eremian, kam margar¯neric m¯k˚¿: Yi– sows nranc asac. ¡Isk dowq im masin i?nœ ¯q asowm, o?v em es¿: Simon Petros˚ patasxanec ow asac. ¡Dow es Qristos˚‘ kendani AstÆow Ordin¿: Yisows patasxa– nec ew nran asac. ¡Erani! ¯ qez, Simo—n, Yovnani— or– di, orovhetew marmin˚ ew ariwn˚ œ¯, or yaytnec qez, ayl‘ im Hayr˚, or erknqowm ¯: Ew es qez asowm em, or dow v¯m es, ew ayd v¯mi vray piti æinem im ekeˇecin, ow dßoxqi døner˚ ayn œpiti yaˇ¸aharen: Ew qez piti tam erknqi arqayow¸ean banaliner˚, ew inœ or mi angam kapes erk– ri vray, kapowaÆ piti lini erknqowm: Ew inœ or ar´akes erkri vray, ar´akowaÆ piti lini erknqowm¿: Ayn ßama– nak xstiw patowirec aæakertnerin, or oœ oqi œasen, ¸¯ inqn ¯ Qristos˚: Dranic yetoy Yisows sksec ystakØr¯n yaytnel aæakertnerin, ¸¯ p¯tq ¯, or inq˚ Erowsaˇ¯m gnay, bazowm œarœaranqner kri ew anargowi qahanayapetne– ric, Ør¯nsg¯tneric, ßoˇovrdi Æereric, spanowi ew errord Ør˚ yarow¸iwn aøni: Ew Petros˚ nran mi koˇm tanelov‘ sksec vi˘el nra het ow asel. ¡Qa—w lici qez, T¯—r, ayd qez œi patahi¿: Ew na daønalov Petrosin‘ asac. ¡Ete—ws gna, satana—y, dow gay¸akˇow¸iwn es in´ hamar. orovhetew qo xorhowrd˚ AstÆown˚ œ¯, ayl‘ mardkanc˚¿: Ayn ßamanak Yisows ir aæakertnerin asac. ¡E¸¯ m¯k˚ kamenowm ¯ he– tewel in´, ¸oˇ owranay ir an´˚, vercni ir xaœ˚ ew gay im yetewic. orovhetew ov kamenay ir an´˚ Œrkel, ayn k˚ korcni. ew ov in´ hamar ir an´˚ korcni, k˚ gtni ayn: I—nœ Øgowt k’ownenay mard, e¸¯ ays amboˇj aæxarh˚ æa– hi, bayc ir an´˚ korÆani: Kam‘ mard ir an´i Œoxar¯n i?nœ Œrkanq piti tay. qani or mardow Ordin galow ¯ ir HØr Œaøqov‘ ir hreætakneri het miasin. ew ayn ßamanak

11

12

13

14

15 16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

16. 27–17. 17

MATΦΣOS

1796

27

iwraqanœiwrin k˚ hatowci ˚st ir gorÆeri: Πæmarit em asowm ´ez, or aysteˇ gtnowoˇneri m¯j kan omanq, oronq mah˚ œen ˘aæaki, minœew or œtesnen mardow Ordown‘ ekaÆ ir arqayow¸eamb¿:

17

Ew vec Ør yetoy Yisows ir het vercrec Petrosin, Ya– kobosin ew nra eˇbØr˚‘ Yovhann¯sin ew nranc hanec, a– øan´in, mi bar´r leø ew nranc aøaj payÆaøakerpowec. ew nra d¯mq˚ Œaylec inœp¯s aregak˚. ew nra zgestne– r˚ dar´an spitak inœp¯s loys˚: Ew aha nranc erewa– cin Movs¯sn ow Eˇian, or xØsowm ¯in nra het: Petros˚ patasxan towec ew asac Yisowsin. ¡T¯—r, law ¯, or menq aysteˇ enq. e¸¯ kamenas, ereq taˇawarner æinenq, m¯– k˚‘ qez hamar, m¯k˚‘ Movs¯si, m¯kn ¯l‘ Eˇiayi¿: Ew minœ na deø xØsowm ¯r, aha mi lowsawor amp nranc vray hova– ni eˇaw. ampic mi ´ayn ekaw ow asac. ¡Da— ¯ im sireli Ordin, orin hawaneci, dra—n lsec¯q¿: Erb aæakertner˚ ays lsecin, irenc eresi vray ˚nkan ew sastik vaxecan: Ew Yisows, mØtenalov, dipaw nranc ow asac. ¡Otqi— el¯q ew mi— vaxec¯q¿: Nranq aœqner˚ bar´racrin ew Yisowsic baci oœ oqi œtesan: Ew minœ leøic ijnowm ¯in, Yisows nranc patowirec ow asac. ¡Ayd tesilq˚ mardow œas¯q, minœew or mardow Ordin meøelneric yarow¸iwn aøni¿: Aæakertner˚ nran harcrin ew asacin. ¡Hapa inœo?w Ør¯nsg¯tnern asowm en, ¸¯ nax Eˇian piti gay¿: Yisows patasxanec ew a– sac nranc. ¡Eˇian k˚ gay ew k˚ verahastati am¯n inœ. bayc ´ez asowm em, or Eˇian ard¯n isk ekel ¯. bayc nran œ˘anaœecin, ayl, inœ or kamecan, arecin nran. noynp¯s ew mardow Ordin nranc ´eøqov œarœarowelow ¯¿: Ayn ßamanak aæakertner˚ haskacan, ¸¯ Yovhann¯s Mkrtœi masin ¯r asel irenc: Erb ßoˇovrdi m¯j ekan, mi mard mØtecaw, Ænki ekaw ew asac. ¡T¯—r, oˇormi—r im ordown, orovhetew lowsnotow¸iwnic ¯ taøapowm ew œaraœar tanjwowm ¯. æat angam kraki m¯j ¯ ˚nknowm ew erbemn‘ jri m¯j: Nran qo aæakertneri mØt taray, ew œkaroˇacan bßækel¿: Yisows patasxan towec ow asac. ¡O—v anhawat ew molorowaÆ se– rownd, minœew e?rb ´ez het piti linem, minœew e?rb ´ez piti handowrßem. nran in´ mØ—t ber¿: Ew Yisows nran sas–

2

3 4

5

6

7 8 9

10

11

12

13

14

15 16

17

1797

MATΦΣOS

17. 18–18. 8

tec, dew˚ nranic dowrs ekaw, ew manowk˚ h¯nc ayd rop¯ic bßækowec: Ayn ßamanak aæakertner˚, aøan´in, mØtecan ew Yisowsin asacin. ¡Menq inœo?w ayn hanel œkaroˇacanq¿: Ew Yisows nranc asac. ¡Λer ¸erahawatow¸ean pat˘a– øov. ˘æmarit em asowm ´ez, e¸¯ mananexi hatiki œaŒ hawat ownenaq, ays leran˚ k’as¯q‘ teˇaŒoxowi—r ayste– ˇic aynteˇ, ew k˚ teˇaŒoxowi. ew orew¯ ban ´ez hamar anhnarin œi lini: Bayc ays tesak dew˚ ayl kerp dowrs œi elnowm, e¸¯ oœ aˇØ¸qov ow Æomapahow¸eamb¿: Ew minœ nranq Galiliayowm deø ærjowm ¯in, Yisows ir aæakertne– rin asac. ¡Mardow Ordin matnowelow ¯ mardkanc ´eøq˚, ow nran piti spanen, ew na errord Ør˚ yarow¸iwn pi– ti aøni¿: Ew nranq æat txrecin: Erb nranq KaŒaø– nayowm ekan, erkdramean towrq˚ pahanjoˇner˚ mØtecan Petrosin ew asacin. ¡Λer vardapet˚ erkdramean˚ œi? talis¿: Ew Petrosn asac‘ ayo—: Ew erb town mtan, Yisows kanxec nran ow asac. ¡Qez inœp¯?s ¯ ¸wowm, Simo—n. azgeri ¸agaworner˚ harker˚ kam towrq˚ owmi?c en aønowm, irenc ordineri?c, ¸¯? Øtarneric¿: Ew erb asac‘ Øtarneric, Yi– sows nran asac. ¡Apa owremn ordinern azat en: Bayc orp¯szi nranc œgay¸akˇecnenq, gna— Æov ow kar¸ gci—r, ew aøajin ´owk˚, or dowrs k’elni, vercro—w ow ba—c nra beran˚ ew mi arÆa¸ dram k˚ gtnes. ayn a—ø ew im ow qo teˇ nranc k˚ tas¿:

18

19

20 21

22 23

24

25 26

Ayn Ør˚ aæakertner˚ mØtecan Yisowsin ew asacin. 18 ¡Meznic o?v ¯ meÆ erknqi arqayow¸ean m¯j¿: Ew Yisows 2 ir mØt kanœec mi manowk, kangnecrec nran nranc m¯j ow 3 asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, e¸¯ œdaønaq ow œlin¯q ma– nowkneri p¯s, erknqi arqayow¸iwn˚ œ¯q mtni: Ard, ov ir 4 an´˚ xonarhecnowm ¯ inœp¯s ays manowk˚, erknqi arqa– yow¸ean m¯j na— ¯ meÆ: Ew ov or im anownov mi ayspisi 5 manowk ˚ndownelow lini, i—n´ k’˚ndowni: Ew ov or in´ hawa– 6 tacoˇ ays Œoqrikneric m¯kin gay¸akˇecni, nra hamar law k˚ lini, or nra paranocic ¯æi erkanaqar kaxowi, ew na sowzowi Æovi xorq˚: Va!y aæxarhin‘ gay¸akˇow¸iwn– 7 neri pat˘aøov. gay¸akˇow¸iwnner p¯tq ¯ or gan, bayc va!y ayn mardown, ori mijocov k˚ gay gay¸akˇow¸iwn˚: E¸¯ 8

18. 9–25

9

10

11 12

13

14 15

16

17

18

19

20 21

22 23

24

25

MATΦΣOS

1798

qo ´eøq˚ kam otq˚ qez gay¸akˇecnowm ¯, ktri—r ayn ew d¯—n gcir qeznic. law ¯, or dow m¯k ´eøqov kam kaˇ mtnes keanq, qan erkow ´eøq ow erkow otq ownenas ew yawitenakan kra– ki m¯j ˚nknes: Ew e¸¯ qo aœqn ¯ gay¸akˇecnowm qez, hani—r ayn ew d¯—n gcir qeznic. law ¯, or dow miakani mtnes keanq, qan erkow aœq ownenas ew ˚nknes geheni krak˚: Zgo—yæ e– ˇ¯q, or ays Œoqrikneric m¯kin œarhamarh¯q. asowm em ´ez, or erknqowm nranc hreætakner˚ mætap¯s tesnowm en e– resn im HØr, or erknqowm ¯. orovhetew mardow Ordin ekaw Œrkelow koraÆ˚¿: ¡Λez inœp¯?s ¯ ¸wowm. e¸¯ mi mard ha– riwr oœxar ownenay, ew nrancic m¯k˚ molorowi, innsownin˚ oœxar˚ leran vray œi? ¸oˇni ow gnay oronelow molorowa– Æin: Ew e¸¯ patahi, or ayn gtni, ˘æmarit em asowm ´ez, ¸¯ nra vray aweli k’owraxanay, qan innsowninni vray, or molorowaÆ œen: Aysp¯s‘ im erknawor HØr kamq˚ œ¯, or ays Œoqrikneric m¯k˚ korœi¿: ¡E¸¯ eˇbayrd qo d¯m meˇanœi, gna yandimani—r nran, erb dow ew na menak ¯q. e¸¯ qez lsi, qo eˇbØr˚ æahecir: Isk e¸¯ qez œlsi, a—ø qez het m¯kin ew kam erkowsin, orp¯szi erkow kam ereq vkaneri beranov hastatowi am¯n inœ: Isk e¸¯ nranc ¯l œlsi, k’ases ha– watacealneri ßoˇovowm. isk e¸¯ nranc ¯l œlsi, ¸oˇ na qez hamar lini inœp¯s he¸anos˚ ew maqsawor˚: Πæmarit em asowm ´ez, inœ or kap¯q erkri vray, kapowaÆ piti lini erknqowm: Ew inœ or ar´ak¯q erkri vray, ¸oˇ ar´akowaÆ lini erknqowm: Dar´eal ´ez asowm em. e¸¯ ´eznic erkow– s˚ miabanowen erkri vray orew¯ xndranqi hamar, inœ ¯l or xndren, k˚ katarowi nranc hamar im HØr koˇmic, or erknqowm ¯. orovhetew owr erkow kam ereq hogi hawaqowaÆ linen im anownov, aynteˇ em es, nranc m¯j¿: Ayn ßamanak Petros˚ mØtecaw nran ow asac. ¡T¯—r, qani? angam, e¸¯ eˇbayrs im d¯m meˇanœi, p¯tq ¯ nerem nran. minœew eØ?¸n angam¿: Yisows nran asac. ¡Qez œem asowm, ¸¯‘ minœew e– ظn angam, ayl‘ minœew eظanasown angam eظ˚¿: ¡Aysp¯s, erknqi arqayow¸iwn˚ nmanwowm ¯ mi ¸agawori, or kamecaw Æaøaneri het ir haæiwner˚ kargadrel: Ew erb sksec ha– æiwn ˚ndownel, nra mØt berowec tas˚ hazar qanqari mi partapan: Ew qani or na v˘arelow ban œown¯r, nra t¯r˚

1799

MATΦΣOS

18. 26–19. 9

hramayec va˘aøel nran ew nra knojn ow ordinerin ew ayn am¯n˚, inœ na own¯r, ew partq˚ hatowcel: Ew Æaøan getin ˚nknelov‘ erkrpagowm ¯r nran ew asowm. ¡Hambero—ˇ eˇir im hand¯p, ew bolor˚ k˚ v˘arem qez¿: Ayd Æaøayi t¯r˚, g¸a– lov, ar´akec nran ew partq˚ nran ænorhec: Isk Æaøan dowrs elnelov‘ gtaw ir Æaøayakicneric m¯kin, or iren ha– riwr dahekan partq ¯r: Ew nran bønelov‘ xeˇdowm ¯r ow asowm. ¡V˘ari—r in´, inœ or partq es¿: Isk Æaøayakic˚, ˚nknelov nra otqer˚, aˇaœowm ¯r nran ew asowm. ¡Hambero—ˇ eˇir im hand¯p, ew k˚ v˘arem qez¿: Isk sa œ¯r kamenowm. gnac nran bant netel towec, minœew or partq˚ v˘ar¯r: Nra Æaøayakicner˚, erb tesan eˇaÆ˚, æat trtmecin ew ekan ow irenc tiroj˚ patmecin ayn am¯n˚, inœ eˇel ¯r: Ayn ßamanak t¯r˚ kanœec nran ew asac. ¡ffa—r Æaøay, qo amboˇj partq˚ qez ænorheci nra hamar, or aˇaœecir in´. isk p¯tq œ¯?r, or dow ¯l g¸ayir qo Æaøayakcin, inœp¯s es ¯l qez g¸aci¿: Ew nra t¯r˚ barkanalov‘ nran yan´nec dahi˘nerin, minœew or hatowc¯r bolor partqer˚: Noyn˚ piti ani ´ez ew im Hayr˚, or erknqowm ¯, e¸¯ ´ezanic iw– raqanœiwr˚ srtanc œneri ir eˇbØr˚‘ nra yancanqner˚¿:

26

27 28

29

30

31

32

33 34 35

Ew erb Yisows awartec ays xØsqer˚, Galiliayic teˇa– 19 Œoxowec ew ekaw Hr¯astani sahmanner˚, Yordanani miws koˇm˚: Ew nra yetewic bazowm ßoˇovowrd gnac, ew aynteˇ 2 nranc bßækec: Ew Œariseciner˚, mØtenalov nran, Œor– 3 ´ecin ew asacin. ¡fflrinawo?r ¯, or m¯kn ir knoj˚ ar´aki am¯n mi yancanqi pat˘aøov¿: Na patasxanec nranc 4 ew asac. ¡Dowq œ¯?q kardacel, ¸¯ na, ov skzbic steˇÆec, arow ew ¯g arec nranc ew asac. dra hamar tˇamar– 5 d˚ piti ¸oˇni hØr˚ ew mØr˚ ow piti gnay ir knoj yete– wic. ew erkows˚ m¯k marmin piti linen: Apa owremn‘ oœ 6 ¸¯ erkow, ayl m¯k marmin en: Ard, inœ or AstowaÆ miac– rec, mard˚ ¸oˇ œbaßani¿: Nran asacin. ¡Isk Movs¯s˚ 7 inœo?w mez patowirec apaharzani ¸owˇ¸ tal ow ar´a– kel¿: Yisows nranc asac. ¡Movs¯s˚ ´er xstasrtow¸ean 8 pat˘aøov ´ez ¸oyl towec ar´akel ´er kananc, bayc skz– bic aydp¯s œi eˇel: Sakayn asowm em ´ez, ¸¯ ov ir knojn 9 ar´akowm ¯, ew da poønkow¸ean pat˘aøov œ¯, ew owriæin

19. 10–27

10

11 12

13

14

15 16

17

18 19 20

21

22

23

24 25

26

27

MATΦΣOS

1800

¯ aønowm, ænanowm ¯. ænanowm ¯ ew na, ov ar´akowaÆin ¯ aønowm¿: Ir aæakertner˚ nran asacin. ¡E¸¯ aydpi– sin ¯ paragan mardow ew knoj hamar, law ¯ œamowsnanal¿: Ew na nranc asac. ¡Bolorn ˚ndownak œen ayd banin, ayl‘ nranq, oronc trowaÆ ¯. orovhetew kan nerqininer, oronq irenc mØr orovaynic aydp¯s en Ænowel. kan nerqininer ¯l, oronq mardkanc koˇmic en nerqini dar´el. nerqininer ¯l kan, oronq erknqi arqayow¸ean hamar irenq irenc ner– qininer en dar´rel. ov karoˇ ¯ tanel, ¸oˇ tani¿: Ayn ßamanak nra mØt manowkner berowecin, or nranc vray ´eøq dni ow aˇØ¸q ani. isk nra aæakertner˚ sastowm ¯in beroˇnerin: Yisows asac. ¡Φo—yl tow¯q ayd manowkne– rin ew mi— argel¯q, or nranq in´ mØt gan, orovhetew er– knqi arqayow¸iwn˚ aydpisinerinn ¯¿: Ew nranc vray ´eøq drec ow aydteˇic gnac: Ew aha m¯k˚ mØtenalov nran‘ asac. ¡Bari— vardapet, i?nœ bariq gorÆem, or yawite– nakan keanqn ownenam¿: Ew na nran asac. ¡Inœo?w es in´ barow masin harcnowm. m¯—k ¯ barin. e¸¯ kamenowm es yawitenakan keanq˚ mtnel, pahi—r patowiranner˚¿: Na asac. ¡Oro?nq¿: Yisows nran asac. ¡Mi spanir˚, mi ænanar˚, mi goˇanar˚, sowt mi vkayir˚, qo hØrn ow mØr˚ meÆarir˚ ew qo ˚nkeroj˚ qo an´i p¯s piti sires˚¿: Eri– tasard˚ nran asac. ¡Ayd bolor˚ im mankow¸iwnic i ver pahel em. ard, ¯l i?nœ banov pakas em deø¿: Yisows nran asac. ¡E¸¯ kamenowm es katareal linel, gna va˘aøi—r qo ownecowaÆq˚ ow to—wr aˇqatnerin. ew erknqowm gan´er k’ownenas. ew dow ari— im yetewic¿: Erb eritasard˚ ays xØsq˚ lsec, trtmaÆ gnac. orovhetew æat harstow¸iwn ow– n¯r: Yisows aæakertnerin asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, or harowst˚ dßowarow¸eamb k˚ mtni erknqi arqayow¸iwn˚: Dar´eal asowm em ´ez‘ aweli heæt ¯, or paran˚ aseˇi Æa– kov mtni, qan ¸¯ harowst˚‘ AstÆow arqayow¸iwn˚¿: Erb aæakertner˚ ays lsecin, æat zarmacan ow asacin. ¡Isk o?v k˚ karoˇanay Œrkowel¿: Yisows nranc nayec ew asac. ¡Mardkanc hamar ayd ankareli ¯, bayc AstÆow hamar am¯n inœ kareli ¯¿: Ayn ßamanak Petros˚ patasxan towec ow asac nran. ¡Aha—wasik, menq ¸oˇecinq am¯n ban

1801

MATΦΣOS

19. 28–20. 16

ew ekanq qo yetewic. ard, menq i?nœ k’ownenanq¿: Yisows nranc asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, ¸¯ dowq, or ekaq im yetewic, erkrord galstean, erb or mardow Ordin ir Œaø– qi a¸oøin k˚ nsti, dowq ¯l k˚ nst¯q tasnerkow a¸oøneri vray‘ datelow Isray¯li tasnerkow ceˇerin: Ew am¯n oq, or ¸oˇel ¯ town kam eˇbayrner, kam qoyrer, kam hayr, kam mayr, kam kin, kam ordiner, kam agarakner‘ im anowan hamar, hariwrapatik piti stanay ew yawitenakan ke– anq˚ piti ßaøangi: Ωat aøajinner verjin piti linen, ew verjinner‘ aøajin¿:

28

29

30

¡Erknqi arqayow¸iwn˚ nman ¯ mi tanowt¯ri, or aøawØ– 20 tean elaw ir aygow hamar mæakner var´elow: Ew mæakne– 2 ri Øravar´˚ m¯k dahekan sakarkelov‘ nranc owˇarkec ir aygin: Ew aøawØtean ßam˚ inni mØt dowrs elnelov‘ tesaw 3 owriæneri, or parap kangnel ¯in hraparakowm: Nranc 4 ¯l asac. ¡Do—wq ¯l gnac¯q im aygin, ew inœ or arßan ¯, ktam ´ez¿: Nranq ews gnacin: Ew dar´eal dowrs elnelov k¯sØrin 5 ow k¯sØric yetoy ßam˚ ereqi mØt‘ noyn ´ewov arec: Ew ßam˚ 6 hingi mØt dowrs elnelov‘ gtaw owriæneri, or parap kang– nel ¯in. nranc asac. ¡Inœo?w ¯q aysteˇ amboˇj Ør˚ parap kangnel¿: Nran asacin. ¡Orovhetew mez oœ oq œvar´ec¿: 7 Nranc asac. ¡Do—wq ¯l gnac¯q aygin, ew inœ or arßan ¯, k˚ stanaq¿: Ew erb erekoy eˇaw, aygow t¯r˚ ir gorÆavarin 8 asac. ¡Kanœi—r mæaknerin ew to—wr nranc var´˚‘ sksaÆ verjinneric minœew aøajinner˚¿: Erb ekan ßam˚ hin– 9 gi mØt var´owaÆner˚, iwraqanœiwr˚ m¯k dahekan stacaw: Aøajinnern ¯l galov‘ karÆowm ¯in, ¸¯ aweli k˚ stanan, 10 bayc nranq ¯l iwraqanœiwr˚ m¯k dahekan stacan: Erb 11 aøan, trtnjowm ¯in tantirojic ow asowm. ¡Dranq‘ ayd 12 verjinner˚, m¯k ßam gorÆ arecin, isk dow dranc hawa– sar arecir mez, or taranq Øroway Æanrow¸iwn˚ ew tظ˚¿: Na patasxanec nrancic m¯kin ew asac. ¡Υnke—r, qez œem 13 zrkowm. œ¯? or in´ het m¯k dahekani sakarkecir. sta– 14 ci—r qon˚ ew gna—. ays verjinnerin kamenowm em tal orqan ew qez. mi¸¯ irawownq œowne?m im ownecaÆi het varowelow, 15 inœp¯s kamenowm em: Kam ¸¯‘ naxan´o?wm es, or es aøa– ta´eøn em¿: Aysp¯s, verjinner˚ aøajin piti linen, ew 16

20. 17–33

17

18

19

20

21

22

23

24 25

26

27 28

29

30

31

32

33

MATΦΣOS

1802

aøajinner˚‘ verjin. orovhetew bazowm en kanœowaÆner˚, bayc sakaw en ˚ntrealner˚¿: Erb Yisows Erowsaˇ¯m ¯r bar´ranowm, Tasnerkowsin aøan´in ir het vercrec ew ˘a– naparhin asac nranc. ¡Ahawasik Erowsaˇ¯m enq bar´– ranowm, ew mardow Ordin piti matnowi qahanayapeterin ow Ør¯nsg¯tnerin. ew nran mahowan piti dataparten ow nran he¸anosnerin piti matnen‘ Æaˇrowelow, ÆeÆowelow ew xaœ˚ hanowelow hamar, sakayn na errord Ør˚ yarow¸iwn piti aøni¿: Ayn ßamanak nran mØtecaw Zebed¯osi or– dineri mayr˚‘ ir ordineri het miasin. na erkrpagowm ¯r ow nranic mi ban owzowm: Ew na nran asac. ¡I?nœ es owzowm¿: Kinn asac nran. ¡Asa—, or sranq‘ im ays erkow ordiner˚, nsten qo arqayow¸ean m¯j, m¯k˚‘ qo aj koˇmowm ew miws˚‘ ´ax koˇmowm¿: Yisows patasxanec ew asac. ¡ff¯q imanowm‘ inœ ¯q xndrowm. karo?ˇ ¯q xmel ayn baßak˚, or˚ es xmelow em. kam‘ mkrtowel ayn mkrtow¸eamb, orov es mkrtowelow em¿: Nran asacin‘ karoˇ enq: Yisows nranc asac. ¡Im baßak˚ k˚ xm¯q, ew ayn mkrtow¸eamb, orov es mkrtwowm em, k˚ mkrtow¯q, bayc nstecnel im aj ew ´ax koˇ– merowm‘ es œ¯, or ktam, ayl ayd nranc hamar ¯, oronc trowaÆ ¯ im HØric¿: Ew tas˚ aæakertner˚, ays lselov, barkacan erkow eˇbayrneri vray: Yisows nranc ir mØt kanœec ow a– sac. ¡Git¯q, or azgeri iæxanaworner˚ tirowm en azgeri vray, ew meÆameÆner˚ iæxowm en nranc vray: Λer m¯j ews œp¯tq ¯ aydp¯s lini. ayl ´eznic ov k˚ kamenay meÆ linel, ´er Æaøan piti lini. ew ´eznic ov k˚ kamenay aøajin linel, ´er Æaøan piti lini. inœp¯s or mardow Ordin œe– kaw Æaøayow¸iwn ˚ndownelow, ayl Æaøayelow ew ir an´˚ talow orp¯s Œrkanq æateri Œoxar¯n¿: Ew erb nranq Eriqovic dowrs ¯in galis, Yisowsi yetewic bazowm ßoˇovowrd gnac: Ew aha erkow koyrer nstaÆ ¯in ˘anaparhi ezerqin: Erb lsecin, ¸¯ Yisows ancnowm ¯, aˇaˇakecin ow asacin. ¡O– ˇormi—r mez, Yiso—ws, Daw¸i— Ordi¿: Ew ambox˚ yandimanec nranc, or løen: Isk nranq aøawel ews aˇaˇakowm ¯in ow asowm. ¡Oˇormi—r mez, T¯—r, Daw¸i— Ordi¿: Yisows teˇowm kang aøaw, kanœec nranc ew asac. ¡I?nœ ¯q kamenowm, or ´ez anem¿: Nran asacin. ¡Or mer aœqer˚ bacowen, T¯—r¿:

1803

MATΦΣOS

20. 34–21. 19

Ew g¸alov‘ Yisows dipaw nranc aœqerin, ew nranq iskoyn tesan ow gnacin nra yetewic:

34

Erb Erowsaˇ¯min mØtecan ew ekan Be¸Œag¯, Λi¸eneac 21 leran mØt, ayn ßamanak Yisows ir aæakertneric erkow– sin owˇarkec ow nranc asac. ¡Gnac¯—q ayd giwˇ˚, or ´er 2 dimacn ¯, ew aynteˇ k˚ gtn¯q kapowaÆ mi ¯æ ew nra het‘ mi qowøak. ar´akec¯—q ber¯q in´: Ew e¸¯ m¯k˚ ´ez ban asi, 3 k’as¯q, or Tiroj˚ p¯tq en. ew na iskoyn dranq k’owˇarki¿: Bayc ays bolor˚ eˇaw, orp¯szi katarowi margar¯i xØsq˚, 4 or asowm ¯. ¡Asac¯—q Sioni dster˚, aha d¯pi qez ¯ galis 5 qo ¸agawor˚‘ hez ew nstaÆ ¯æi ow ¯æi qowøaki vray¿: Aæa– 6 kertner˚ gnacin ew arecin, inœp¯s Yisows irenc hramayel ¯r. ew ¯æn ow qowøak˚ berecin, nranc vray zgestner gce– 7 cin. ew na nstec dranc vray: Ew bazowm ßoˇovowrd irenc 8 zgestner˚ Œøecin ˘anaparhi vray, isk owriæner Æaøe– ric ˘iwˇer ¯in ktrowm ow sŒøowm ˘anaparhi vray: Aøajic 9 ew yetewic gnacoˇ ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚ aˇaˇakowm ¯r ow asowm. ¡fflrhnow¸i!wn Daw¸i Ordown, Ørhnea!l ¯ na, or ga– lis ¯ Tiroj anownov, Ørhnow¸i!wn‘ bar´ownqnerowm¿: Ew erb 10 na mtaw Erowsaˇ¯m, amboˇj qaˇaq˚ dˇrdac, ew asowm ¯in‘ o?v ¯ sa: Isk ßoˇovrdi bazmow¸iwnn asowm ¯r. ¡Sa Yi– 11 sows margar¯n ¯, or Galiliayi Nazar¯¸ qaˇaqic ¯¿: Ew 12 Yisows mtaw ta˘ar ow dowrs hanec bolor nranc, or ta– ˘ari m¯j va˘aøowm ow gnowmner ¯in anowm. na æowø towec lowmayaŒoxneri seˇannern ow aˇawn a˘aøneri a¸oøne– r˚: Ew nranc asac. ¡GrowaÆ ¯‘ im town˚ aˇØ¸qi town 13 piti koœowi, isk dowq awazakneri orj ¯q arel ayd¿: Ta– 14 ˘ari m¯j koyrer ew kaˇer Yisowsin mØtecan, ew na bßækec nranc: Erb qahanayapetnern ow Ør¯nsg¯tner˚ tesan 15 ayn sqanœeliqner˚, or na arec, ew manowknerin, or ta˘a– ri m¯j aˇaˇakowm ¯in ow asowm‘ Ørhnow¸i!wn Daw¸i Ordown, barkacan. ew asacin nran. ¡Lso?wm es‘ dranq inœ en a– 16 sowm¿: Yisows nranc asac. ¡Ayo—, dowq œ¯?q kardacel, ¸¯‘ erexaneri ow ÆÆkerneri beranov Ørhnow¸iwn katarecir¿: Ew nranc ¸oˇnelov‘ elaw qaˇaqic dowrs, d¯pi Be¸ania. ew 17 aynteˇ giæerec: Ew aøawØtean erb qaˇaq veradar´aw, 18 qaˇc zgac: Ew ˘anaparhi vray mi ¸zeni tesnelov‘ e– 19

21. 20–34

20

21

22 23

24

25

26

27

28

29 30

31

32

33

34

MATΦΣOS

1804

kaw d¯pi ayn ew nra vray oœinœ œgtaw, ayl miayn‘ terew: Ew ¸zenown asac. ¡Aysowhetew qeznic yawitean ptowˇ ¸oˇ œlini¿: Ew noyn pahin ¸zenin œoracaw: Erb aæakertner˚ ays tesan, zarmacan ow asacin. ¡Inœp¯?s ¸zenin iskoyn œoracaw¿: Yisows patasxanec ew asac nranc. ¡Πæma– rit em asowm ´ez, e¸¯ hawat ownenaq ew œerkmt¯q, oœ mi– ayn k’an¯q ayd ¸zenown patahaÆ˚, ayl ¸¯kowz ew ayd le– rann as¯q‘ eli—r ow Æovn ˚nkir, ayn k˚ katarowi: Ew am¯n inœ, or owz¯q aˇØ¸qi m¯j hawatov, k˚ stanaq¿: Ew erb ta˘ar ekaw, minœ owsowcanowm ¯r, nran mØtecan qahana– yapetner˚, ßoˇovrdi Æerer˚ ew asacin. ¡I?nœ iæxanow– ¸eamb es ayd anowm, ew o?v towec qez ayd iæxanow¸iwn˚¿: Yisows patasxanec ew asac nranc. ¡Es ¯l ´ez mi ban harcnem. e¸¯ in´ as¯q, es ¯l ´e—z k’asem, ¸¯ inœ iæxanow– ¸eamb em ays anowm: Yovhann¯si mkrtow¸iwn˚ orteˇi?c ¯r‘ erknqi?c, ¸¯?‘ mardkancic¿: Nranq irar m¯j xorhowrd ¯in anowm ow asowm. ¡E¸¯ asenq‘ erknqic, mez k’asi‘ isk inœo?w œhawataciq nran. isk e¸¯ asenq‘ mardkancic, ßo– ˇovrdic vaxenowm enq, orovhetew bolorn ¯l Yovhann¯sin orp¯s margar¯ en ˚ndownowm¿: Patasxanecin Yisowsin ow asacin‘ œgitenq: Na ¯l nranc asac. ¡Es ¯l ´ez œem a– si, ¸¯ inœ iæxanow¸eamb em ays anowm¿: ¡Bayc inœp¯?s ¯ ´ez ¸wowm. mi mard erkow ordi own¯r: Aøajinin mØtena– lov‘ na asac. ¡Ordea—k, gna— aysØr aæxati—r aygowm¿: Sa patasxanec ow asac. ¡Gnowm em, t¯—r¿. ow œgnac: MØte– caw miwsin ¯l ew noynn asac: Sa patasxanec ow asac. ¡ffem owzowm¿: Bayc yetoy zˇjac ew gnac aygin: Ard, er– kowsic o?v katarec hØr kamq˚¿: Nranq asacin‘ verjin˚: Yisows nranc asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, or maqsawor– ner ow poønikner ´eznic aøaj piti hasnen arqayow¸iwn, orovhetew Yovhann¯s˚ ardarow¸ean ˘anaparhov ekaw, ew nran œhawataciq. isk maqsaworner ow poønikner ha– watacin nran. ew dowq ayd tesaq ew yetoy ¯l œzˇjaciq, or nran hawatayiq¿: ¡Lsec¯—q mi ayl aøak. mi tanow– t¯r kar, or aygi tnkec ew ayn cankapatec ow nra m¯j hn´an Œorec ew aætarak æinec. apa ayn var´ow towec mæaknerin ew gnac heøow erkir: Erb ptˇi ßamanak˚ mØ–

1805

MATΦΣOS

21. 35–22. 9

tecaw, ir Æaøanerin owˇarkec ayn mæakneri mØt, orp¯szi berqic ir baßin˚ aønen: Isk mæakner˚ nra Æaøanerin bønelov‘ m¯kin tanjecin, m¯kin spanecin, m¯kin qarkoÆe– cin: Dar´eal owriæ Æaøaner owˇarkec‘ ¸owov aweli, qan aøajinner˚: Ew sranc ¯l noynn arecin: Yetoy nranc mØt owˇarkec ir ordown ow asac‘ ¸erews im ays ordowc amaœen: Isk mæakner˚, erb tesan ordown, irenc mtqowm asacin‘ sa ¯ ßaøang˚, ek¯q spanenq sran ew sra ßaøangow¸iwn˚ menq seŒakanacnenq: Ew nran bønecin hanecin aygowc dowrs ew spanecin: Ard, erb aygow t¯r˚ gay, ayd mæak– nerin i?nœ k’ani¿: Nranq asacin nran. ¡ffarerin œara– œar k’oœnœacni ew aygin k˚ tay ayl mæakneri, oronq nran k˚ tan ptowˇnern irenc ßamanakin¿: Yisows nranc a– sac. ¡Sowrb Grqerowm erbewic¯ œ¯?q kardacel‘ ayn v¯m˚, or kaøowcoˇner˚ anargecin, na— ¯, or eˇaw ankiwnaqar. Ti– rojic eˇaw ays, ew mer aœqin sqanœeli ¯: Dra hamar a– sowm em ´ez, or ´eznic k˚ vercowi AstÆow arqayow¸iwn˚ ew k˚ trowi ayn azgin, or ptˇaber k˚ dar´ni ayn: Ew ov ays v¯mi vray ˚nkni, k˚ Œærowi, ew owm vray ayn ˚nkni, nran k˚ ˘zmi¿: Erb qahanayapetner˚ ew Ør¯nsg¯tner ow Œa– riseciner nra aøakner˚ lsecin, imacan, or irenc hamar asac: Ew owzowm ¯in nran bønel, bayc vaxecan ßoˇovrdic, qani or ibrew margar¯ ¯in ˚ndownowm nran:

35

36 37

38

39 40 41

42

43

44

45

46

Yisows dar´eal patasxanec ew aøaknerov asac n˚- 22 ranc. ¡Erk˚nqi arqayow¸iwn˚ nmanowec mi ¸agawori, or 2 ir ordow hamar harsaniq arec: Ew owˇarkec ir Æa– 3 øanerin‘ hrawirowaÆnerin harsaniqi kanœelow. ow nranq œowzecin gal: Dar´eal owriæ Æaøaner owˇarkec‘ aselov. 4 ¡HrawirowaÆnerin asac¯—q‘ aha im ˘aækeroy¸˚ patras– teci. im zowarakner˚ ew im parart anasownner˚ mor¸ow– aÆ en, ow am¯n inœ patrast ¯, ek¯—q harsaniqi¿: Sa– 5 kayn nranq, bani teˇ œdnelov, gnacin‘ m¯kn ir agarak˚, m¯kn ir aøewtrin. owriæner ¯l bønecin nra Æaøanerin, 6 anpatowecin ow spanecin: Isk ¸agawor˚ erb lsec, bar– 7 kacaw ew ir zØrqn owˇarkec ow bnajnjec spanoˇnerin ew ayrec nranc qaˇaq˚: Apa ir Æaøanerin asac. ¡Harsa– 8 niq˚ patrast ¯, bayc hrawirowaÆner˚ arßani œ¯in: Ard, 9

22. 10–30

10

11

12

13

14 15

16

17

18 19 20 21

22 23

24

25

26 27, 28

29

30

MATΦΣOS

1806

gnac¯—q hraparakner˚ ew owm or gtn¯q, kanœec¯—q harsa– niqi¿: Ew Æaøaner˚ ˘anaparhneri vray elnelov‘ hawa– qecin bolor nranc, owm gtan‘ e—w œarerin, e—w barinerin. ew harsaniq˚ lcowec hrawirowaÆnerov: Ew erb ¸agawor˚ ners mtaw hrawirowaÆnerin nayelow, aynteˇ tesaw mi mar– dow, or harsaniqi zgest œ¯r hagel, ow nran asac. ¡Υn– ke—r, or harsaniqi zgest œown¯ir, inœp¯?s aysteˇ mtar¿: Ew na papan´owec: Ayn ßamanak ¸agawor˚ Æaøanerin asac. ¡Kapec¯—q dra otqern ow ´eøqer˚ ew do—wrs hane– c¯q dran, artaqin xawar˚. aynteˇ k˚ lini lac ew a– tamneri kr˘towm. orovhetew kanœowaÆner˚ bazowm en, isk ˚ntrealner˚‘ sakaw¿: Ayn ßamanak Œariseciner˚ gna– cin xorhowrd arecin nra masin, ¸¯ inœp¯s xØsqerov nran orogay¸ laren: Ew nra mØt owˇarkecin irenc aæakert– neric omanc‘ herovd¯sakanneri het miasin ew asacin. ¡Vardape—t, gitenq, or ˘æmartaxØs es ew AstÆow ˘a– naparh˚ ˘æmartow¸eamb es owsowcanowm. ew oœ m¯kic œes qaæwowm ow oœ mi mardow aœaøow¸iwn œes anowm: Ard, asa— mez, inœp¯?s ¯ qez ¸wowm. p¯?tq ¯ hark tal kaysrin, ¸¯?‘ oœ¿: Yisows haskacaw nranc xoramankow¸iwnn ow asac. ¡In– œo?w ¯q in´ Œor´owm, keˇÆaworne—r, in´ harki daheka—n coyc tow¯q¿: Ew nranq mi dahekan berecin: Ew na asac nranc. ¡Ays patker˚ kam gir˚ o?wmn ¯¿: Nranq asacin‘ kaysrin˚: Ayn ßamanak nranc asac. ¡Gnac¯—q, tow¯—q kaysrin˚‘ kay– ser ew AstÆown˚‘ AstÆown¿: Erb ays lsecin, zarmacan ew ¸oˇecin nran ow gnacin: Noyn Ør˚ nran mØtecan sadow– keciner˚, oronq asowm ¯in, ¸¯ yarow¸iwn œkay. harc towecin nran ow asacin. ¡Vardape—t, Movs¯sn asac, or‘ e¸¯ m¯kn anßaøang meøni, nra eˇbayr˚ nra knoj˚ piti aøni ew ir eˇbØr˚ zawak hascni: Mez mØt eظ˚ eˇbayrner kayin. a– øajin˚ kin aøaw ow apa meøaw. ew orovhetew zawak œown¯r, knojn ir eˇbØr˚ ¸oˇec: Noynp¯s ew erkrord˚ ew errord˚, minœew eظnerord˚: Boloric yetoy kinn ¯l meøaw: Ard, ya– row¸ean ßamanak eظic o?wm kin k˚ lini na, qani or bolorn ¯l nran ibrew kin ownecan¿: Yisows patasxanec nranc ow asac. ¡MolorowaÆne—r, o—œ Grqern ¯q haskanowm ew o—œ ¯l AstÆow zØrow¸iwn˚. orovhetew yarow¸ean ßamanak o—œ kin

1807

MATΦΣOS

22. 31–23. 8

en aønowm ew o—œ ¯l mardow gnowm, ayl k˚ linen‘ inœp¯s hreæ– takner˚ erknqowm: Bayc meøelneri yarow¸ean masin œ¯?q kardacel AstÆowc ´ez asowaÆ˚. e—s em Abrahami Astow– aÆ˚, Isahaki AstowaÆ˚ ew Yakobi AstowaÆ˚. ew AstowaÆ‘ meøelneri AstowaÆ˚ œ¯, ayl‘ kendanineri¿: Erb ßoˇovowrd˚ ays lsec, zarmacaw nra owsowcman vray: Isk Œariseci– ner˚ erb lsecin, ¸¯ na papan´ecrec sadowkecinerin, i mi hawaqowecin. ew nrancic m¯k˚ nran Œor´elov‘ harc– rec ow asac. ¡Vardape—t, fflr¯nqi m¯j o?r patowirann ¯ meÆ¿: Ew Yisows nran asac. ¡Piti sires qo T¯r AstÆown qo amboˇj srtov, qo amboˇj hogov ow qo amboˇj mtqov: Ays ¯ meÆ˚ ew aøajin patowiran˚. ew erkrord˚ sra nman ¯. piti sires qo ˚nkeroj˚, inœp¯s qo an´˚: Ays erkow patowiranneric en kaxowaÆ amboˇj fflr¯nq˚ ew margar¯– ner˚¿: Ew erb Œariseciner˚ hawaqowecin, Yisows nranc harcrec ow asac. ¡I?nœ karÆiq own¯q Qristosi masin, o?wm ordin ¯¿: Nran asacin‘ Daw¸i: Yisows nranc asac. ¡Isk Dawi¸n inœp¯?s nran Sowrb Hogov koœowm ¯ T¯r ew asowm ¯. ¡T¯rn im tirojn asac‘ nsti—r im aj koˇmowm, minœew or qo ¸ænaminerin dnem qo otqeri tak ibrew patowandan¿: Isk e¸¯ Dawi¸˚ nran T¯r ¯ koœowm, inœp¯?s nra ordin k˚ lini¿: Ew oœ oq nran mi baø patasxan œkaroˇacaw tal: Ew ayd Ørowanic oœ oq œ¯r hamar´akwowm nran mi orew¯ ban harcnel:

31 32

33 34

35 36 37

38, 39 40

41 42 43

44

45 46

Ayn ßamanak Yisows xØsec ßoˇovrdin ew ir aæakertne– 23 rin ow asac. ¡Movs¯si a¸oøi vray nstecin Ør¯nsg¯tnern 2 ow Œariseciner˚. am¯n inœ, or nranq ´ez asen, ar¯—q ew 3 pahec¯—q, bayc mi— ar¯q ˚st nranc gorÆeri, qani or asowm en, bayc œen anowm: flanr ow dßowarakir beøner en kapowm 4 ew dnowm mardkanc owseri vray, bayc irenc matov angam œen kamenowm æarßel dranq: Ew irenc bolor gorÆern anowm 5 en‘ i coyc mardkanc. laynacnowm en irenc grapanakner˚ ew erkaracnowm en irenc zgestneri Æoper˚: Sirowm en 6 ˚n¸riqneri ßamanak patowoy teˇer˚, ßoˇovarannerowm‘ naxapatiw a¸oøner˚ ew hraparaknerowm oˇjoynner a– ønel ow mardkancic koœowel‘ øabbi, or næanakowm ¯ owsow– 7 ciœ: Bayc dowq orew¯ m¯kin owsowciœ mi— koœ¯q, orovhetew ´er 8

23. 9–26 9

10 11 12 13

14

15

16

17

18 19

20

21 22

23 24

25

26

MATΦΣOS

1808

owsowciœ˚ m¯k ¯, ew dowq bolord eˇbayrner ¯q: Ew erkri vray oœ m¯kin ´ez hayr mi— koœ¯q, orovhetew m¯—k ¯ ´er Hayr˚, or erknqowm ¯: Ew owsowciœner œkoœow¯q, orovhetew Qristos ¯ ´er owsowciœ˚: Ew ´eznic meÆ˚ ´er spasawor˚ piti lini: Ov ir an´˚ bar´racnowm ¯, k˚ xonarhowi. ew ov xonarhec– nowm ¯ ir an´˚, k˚ bar´ranay: Va!y ´ez keˇÆawornerid‘ Ør¯nsg¯tnerid ew Œarisecinerid, or erknqi arqayow¸iwn˚ Œakowm ¯q mardkanc aøaj. dowq œ¯q mtnowm ew mtnoˇnerin ¯l ¸oyl œ¯q talis, or mtnen: Va!y ´ez keˇÆawornerid‘ Ø– r¯nsg¯tnerid ew Œarisecinerid, or ærjowm ¯q Æovi ow ca– maqi vray‘ angam m¯kin norahawat dar´nelow hamar, ew erb na aydpisin ¯ daønowm, nran ´ezanic krknaki angam aweli geheni ordi ¯q dar´nowm: Va!y ´ez, ko—yr aøajnord– ner, or asowm ¯q‘ ov or erdowi ta˘ari vray, ayd erdowm˚ oœinœ œi næanakowm. bayc ov or erdowi ta˘ari m¯j eˇaÆ os– kow vray, partaworwowm ¯ ayn katarel: Yimarne—r ew koy– re—r, i?nœn ¯ meÆ‘ oski?n, ¸¯? ta˘ar˚, or srbacnowm ¯ oskin: Ew‘ ov or erdowi seˇani vray, ayd erdowm˚ oœinœ œi næa– nakowm. bayc ov or erdowi nra vray gtnowoˇ ˚nÆayi vray, partaworwowm ¯ ayn katarel: Yimarne—r ew koyre—r, i?nœn ¯ meÆ‘ ˚nÆa?n, ¸¯? seˇan˚, or srbagorÆowm ¯ ˚nÆan: Isk ard, ov or erdowec seˇani vray, erdowaÆ k˚ lini nra vray ew ayn ameni vray, or seˇani vray ¯: Ew ov erdowec ta˘a– ri vray, erdowaÆ k˚ lini nra ew nra m¯j bnakowoˇ AstÆow vray: Ew ov erdowec erknqi vray, erdowaÆ k˚ lini AstÆow a¸oøi ew nra vray nstoˇi vray: Va!y ´ez keˇÆawornerid‘ Ør¯nsg¯tnerid ew Œarisecinerid, or talis ¯q ananowxi ew sami¸i ow œamani tasanord˚, bayc ¸oˇel ¯q Ør¯nqi ame– nic kareworner˚‘ ardaradatow¸iwn˚, oˇormow¸iwn˚ ew ha– wat˚. hark ¯r ays anel ew ayn œ¸oˇnel: Ko—yr aøajnordner, or mߡowkner˚ qamowm ¯q ew owˇter˚ kowl ¯q talis: Va!y ´ez keˇÆawornerid‘ Ør¯nsg¯tnerid ew Œarisecinerid, or baßaki ow pnaki dowrs˚ maqrowm ¯q, minœ nersic nranq li en ´er goˇow¸eamb ew anßowßkalow¸eamb: Ko—yr Œarise– ci, nax maqri—r baßaki ew pnaki ners˚, orp¯szi dranc dowrsn ¯l maqowr lini: Va!y ´ez keˇÆawornerid‘ Ør¯nsg¯t– nerid ew Œarisecinerid, or nman ¯q spitakecraÆ ge–

1809

MATΦΣOS

23. 27–24. 5

rezmanneri, oronq drsic geˇecik en erewowm, minœ nersic li en meøelneri oskornerov ew amenayn apakanow¸eamb: Noynp¯s ew dowq, drsic mardkanc ardar ¯q erewowm, minœ nersic li ¯q keˇÆaworow¸eamb ew anØr¯now¸eamb: Va!y ´ez keˇÆawornerid‘ Ør¯nsg¯tnerid ew Œarisecinerid, or mar– gar¯neri æirimnern ¯q æinowm ew ardarneri gerezmannern ¯q zardarowm ow asowm ¯q. ¡E¸¯ menq mer hayreri ØrØq lin¯inq, margar¯neri spanow¸ean˚ masnakic œ¯inq lini¿: Apa owremn dowq inqnerd ´er masin vkayowm ¯q, ¸¯ ordinern ¯q nranc, oronq kotorowm ¯in margar¯nerin: Owremn dowq ¯l lracr¯—q ´er hayreri araÆ˚¿: ¡ffl´e—r, ißeri— Ænowndner, inœp¯?s piti Œaxœ¯q geheni datapartow¸iwnic: Dra hamar aha es ´ez mØt owˇarkowm em margar¯ner, imas– townner ow Ør¯nsg¯tner. nrancic omanc dowq piti spa– n¯q ew xaœ˚ piti han¯q. nrancic omanc ¯l piti tanj¯q ´er ßoˇovarannerowm ow qaˇaqic qaˇaq piti halaƯq, orp¯szi ´er vray ˚nkni meˇq˚ erkri vray ¸aŒowaÆ am¯n ardar arean‘ ardar Ab¯li ariwnic minœew ariwn˚ Bara– qiayi ordi Zaqariayi, orin spaneciq ta˘ari ew zoha– seˇani mijew: Πæmarit em asowm ´ez, ays bolor˚ piti gay ays serndi vray¿: ¡Erowsaˇ¯!m, Erowsaˇ¯!m, or kotorowm ¯ir margar¯nerin ew qarkoÆowm ¯ir qez mØt owˇarkowaÆnerin. qani! angam kamecay hawaqel qo manowknerin, inœp¯s hawn ¯ hawaqowm ir ´agerin ¸eweri tak, bayc œkamecaq: Aha ´er town˚ awerak k˚ ¸oˇnowi ´ez. bayc ´ez asowm em, or aysowhetew in´ aylews œ¯q tesni, minœew or as¯q‘ Ørhnea!l ¯ na, or galis ¯ Tiroj anownov¿:

27 28

29

30 31 32 33

34

35 36

37 38

Yisows ta˘aric dowrs elaÆ‘ gnowm ¯r. ew aæakertne– 24 r˚ mØtecan‘ nran coyc talow ta˘ari æinow¸iwnner˚: Ew 2 na patasxanec ow nranc asac. ¡Tesno?wm ¯q ayd am¯n˚. ˘æmarit em asowm ´ez, aydteˇ œpiti mnay qar qari vray, or œqandowi¿: Ew minœ deø nstaÆ ¯r Λi¸eneac leran vray, 3 aæakertner˚ aøan´in mØtecan nran ow asacin. ¡Asa— mez, ayd e?rb k˚ lini, ew kam qo galstean ow ays aæxarhi vax˘ani næann i?nœ k˚ lini¿: Yisows patasxanec ew a– 4 sac nranc. ¡Zgo—yæ eˇ¯q, gowc¯ m¯k˚ ´ez xabi. orovhetew 5 æater˚ k˚ gan im anownov ow k’asen, ¸¯‘ es em Qristos˚. ew

24. 6–28 6

7

8, 9

10

11 12 13 14

15

16 17

18 19 20 21

22

23

24

25, 26

27

28

MATΦΣOS

1810

æaterin k˚ molorecnen: Lselow ¯q paterazmneri ´ayner ew paterazmneri lowrer. zgo—yæ eˇ¯q, œxøovow¯q, orovhetew p¯tq ¯, or ayd am¯n˚ lini, bayc da deø vax˘an˚ œ¯: Azg azgi d¯m piti elni, ew ¸agaworow¸iwn‘ ¸agaworow¸ean d¯m, ew piti linen sov, hama˘arak ow teˇ-teˇ erkraæarßner: Sakayn ays am¯n˚ skizbn ¯ erkanc: Ayn ßamanak ´ez neˇow¸ean piti matnen ew piti spanen ´ez. ew im anow– an pat˘aøov bolor azgeri koˇmic ateli piti lin¯q: Ew ayn ßamanak æater˚ piti gay¸akˇowen ew mimeanc piti matnen ow mimeanc piti aten: Ew bazowm sowt marga– r¯ner piti elnen ow æaterin piti molorecnen: Ew anØri– now¸ean æatanalowc‘ æateri s¯r˚ piti camaqi: Bayc ov minœew verj hamberec, na piti Œrkowi: Ew arqayow¸ean ays Awetaran˚ piti qarozowi amboˇj aæxarhowm‘ i vka– yow¸iwn bolor he¸anosneri. ew apa piti gay vax˘an˚¿: ¡Ard, erb tesn¯q sarsaŒeli srbapˇÆow¸iwn˚, - ori masin asowaÆ ¯ Dani¯l margar¯i mijocov, - or hastatowaÆ ¯ sowrb vayrowm (ov ˚n¸ercowm ¯, ¸oˇ haskanay), ayn ßama– nak, ovqer Hr¯astanowm k˚ linen, ¸oˇ Œaxœen leøner˚. ew ov taniqi vray k˚ lini, ir tnic ban vercnelow hamar ¸oˇ caÆ œijni. ew ov handowm k˚ lini, ir vernazgest˚ vercne– low hamar ¸oˇ yet œdaønay: Bayc va!y ayd Ørerin yˇinerin ow stntownerin: AˇØ¸ec¯—q, or ´er Œaxowst˚ œlini ´mran˚ ew oœ ¯l æaba¸ Ør˚. orovhetew ayd ßamanak meÆ neˇow¸iwn piti lini, orpisin œi eˇel aæxarhi ararœagorÆow¸ean skzbic minœew ayßm ew aylews œi ¯l lini: Ew e¸¯ ayd Ører˚ œkar˘ecow¯in, oœ mi marmin œ¯r azatowi. bayc ˚ntrealneri pat˘aøov ayd Ører˚ piti kar˘ecowen: Ayn ßamanak e¸¯ m¯k˚ ´ez asi‘ aha— Qristos˚ aysteˇ ¯ kam aynteˇ, œhawa– taq nran. orovhetew sowt qristosner ew sowt margar¯– ner piti elnen ew meÆameÆ næanner ow zarmanali gorÆer piti coyc tan‘ AstÆow ˚ntrealnerin angam molorecnelow asti˘an, e¸¯ hnar lini: Aha ´ez aøajowc asaci: A– pa e¸¯ ´ez asen‘ aha— anapati m¯j ¯, œeln¯q, kam ¸¯‘ aha— maøanowm ¯, œhawataq. orovhetew inœp¯s Œaylak˚, or elnowm ¯ arewelqic ew erewowm ¯ minœew arewmowtq, mardow Ordow galowst˚ aynp¯s k˚ lini: Owr or diakn ¯, aynte—ˇ

1811

MATΦΣOS

24. 29–49

k˚ hawaqowen arÆiwner˚¿: ¡Ayd Øreri neˇow¸iwnic anmi– jap¯s yetoy, aregak˚ piti xawari, ew lowsin˚ ir loys˚ œpiti tay, ew astˇer˚ erknqic piti ˚nknen, ow erknqi zØrow¸iwnner piti æarßowen: Ew apa erknqi vray mardow Ordow næan˚ piti ereway, ow ayd ßamanak erkri bolor az– ger˚ lacowkoÆ piti anen ew piti tesnen mardow Ordown, or galis ¯ erknqi amperi vrayov‘ zØrow¸eamb ew bazowm Œaøqov: Ew na piti owˇarki ir hreætaknerin meÆ æe– Œorov, ow piti hawaqen nra ˚ntrealnerin œors koˇmeric‘ erknqi Æageric minœew miws Æager˚¿: ¡Φzeno—wc sovore– c¯q aøak˚. orovhetew, erb nra oster˚ kakˇen, ew terew˚ ccowi, k’imanaq, or amaø˚ mØt ¯: Noynp¯s ew dowq‘ erb ays bolor˚ tesn¯q, imac¯—q, ¸¯ mØt ¯ Na, døneri aøaj: Πæma– rit em asowm ´ez, or ays serownd˚ œpiti ancni, minœew or ays am¯n˚ katarowi: Erkinq ew erkir piti ancnen, bayc im xØsqer˚ œpiti ancnen¿: ¡Bayc ayd Øroway ew ßamoway masin oœ oq œgit¯. o—œ erknqi hreætakner˚ ew o—œ ¯l Ordin, ayl‘ miayn Hayr˚: Ew inœp¯s Noyi Ørern ¯in, aynp¯s piti lini mardow Ordow galstean˚. orovhetew, inœp¯s or jrhe– ˇeˇic aøaj eˇaÆ Ørern ¯in, - erb owtowm ¯in ew xmowm, kin ¯in aønowm ow mardow ¯in gnowm, minœew ayn Ør˚, erb Noy˚ tapan˚ mtaw, ow nranq ban œimacan minœew or jrheˇeˇ˚ ekaw ow vercrec taraw bolorin, - aynp¯s piti lini mardow Ordow galsteann ¯l: Ayn ßamanak, e¸¯ daæti m¯j erkow hogi linen, m¯k˚ piti vercowi, ew miws˚ piti ¸oˇnowi: Ew e¸¯ erkow kin aˇan mi erkanqi vray, m¯k˚ piti vercowi, ew miws˚ piti ¸oˇnowi: Ar¸o—wn kac¯q, orovhetew œgit¯q, ¸¯ o—r ßamin k˚ gay ´er T¯r˚: A—ys imac¯q. e¸¯ tant¯r˚ gitenar, ¸¯ o—r ßamin goˇ k˚ gay, k˚ hsk¯r ew œ¯r ¸oˇni, or ir town˚ Æaken: Dra hamar dowq ¯l patra—st eˇ¯q, orovhetew ayn ßamin, erb œ¯q spasowm, mardow Ordin k˚ gay¿: ¡Isk o?v ¯ ayn hawatarim ew imastown Æaøan, o– rin ir t¯r˚ ir Æaøaneri vray kargec‘ ir ßamin kerakowr talow hamar nranc: Erani! ¯ ayn Æaøayin, orin t¯r˚, galov, k˚ gtni aydp¯s araÆ: Πæmarit em asowm ´ez, or nran k˚ kargi ir amboˇj ownecowaÆqi vray: Isk e¸¯ œar Æaøan ir mtqowm asi‘ im t¯r˚ owæanowm ¯ gal, ew sksi ir

29

30

31

32

33 34

35 36

37 38

39

40 41

42 43

44

45

46 47 48 49

24. 50–25. 21

50 51

25 2 3 4 5 6

7 8

9

10

11 12 13 14 15

16

17, 18

19 20

21

MATΦΣOS

1812

Æaøayakicnerin harowaÆel ew harbecoˇneri het owti ew xmi, ew ayd Æaøayi t¯r˚ gay ayn Ør˚, erb œ¯r spasowm, ew ayn ßamin, erb œ¯r imanowm, nran k˚ spani ew keˇÆa– worneri vax˘anin k’arßanacni. aynteˇ k˚ lini lac ow atamneri kr˘towm¿: ¡Ayn ßamanak erknqi arqayow¸iwn˚ piti nmanecowi tas˚ koyseri, oronq irenc lapternern aøaÆ‘ Œesayin ew harsin dimaworelow elan: Nrancic hing˚ yimar ¯in, isk hing˚‘ imastown: Yimarner˚ lapternern aøan, bayc i– renc het pahesti ´¯¸ œvercrin: Isk imastownner˚ irenc lapterneri het miasin amannerov ´¯¸ vercrin: Ew erb Œesan owæacaw, am¯nqn ¯l nirhecin ew qown mtan: Ew k¯s– giæerin ´ayn lsowec‘ aha— Œesan galis ¯, nran dimaworelo—w el¯q: Ayn ßamanak bolor koyser˚ ver kacan ew irenc lap– terner˚ kargi berecin: Yimarner˚ imastownnerin asa– cin. ¡Λer ayd iwˇic tow¯—q mez, orovhetew aha mer lapter– ner˚ hangœowm en¿: Imastownner˚ patasxan towecin ew asacin. ¡Gowc¯ ¸¯— mez ew ¸¯— ´ez œbawakanacni, ows– ti gnac¯—q va˘aøoˇneri mØt ew ´ez hamar gnec¯—q¿: Erb nranq gnacin, or gnen, Œesan ekaw, ew ovqer patrast ¯in, nra het harsaniqi srah˚ mtan, ow dowø˚ Œakowec: Yetoy ekan miws koysern ¯l ow asacin. ¡T¯—r, t¯—r, ba—c ara¿: Na patasxan towec ow asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, or ´ez œem ˘anaœowm¿: Ar¸o—wn kac¯q, orovhetew œgit¯q o—œ Ø– r˚ ew o—œ ¯l ßam˚¿: ¡Noynp¯s, mi mard, heøow erkir gnalis, kanœec ir Æaøanerin ew ir ownecowaÆq˚ nranc towec. m¯– kin towec hing qanqar, miwsin‘ erkow ew mi owriæin‘ m¯k. iwraqanœiwrin ˚st ir karoˇow¸ean. ew gnac: Ov hingn aøaw, iskoyn gnac, dranov gorÆ arec ew hing ews æahec: Noynp¯s na ¯l, or erkowsn aøaw, erkow ews æahec: Isk ov m¯kn aøaw, gnac hoˇ˚ Œorec ew ir tiroj dram˚ ¸aqcrec: Ωat ßamanak anc, ayn Æaøaneri t¯r˚ ekaw ew nranc het haæiw tesaw: Ov hing qanqar ¯r aøel, mØtenalov‘ hing qanqar ews towec ow asac. ¡T¯—r, hing qanqar towir in´. ard, ahawasik vran hing qanqar ews æaheci¿: Ir t¯r˚ nran asac. ¡Apre—s, bari— ew hawatari—m Æaøay, orovhe– tew ayd qœi m¯j hawatarim eˇar, æati vray k˚ kargem

1813

MATΦΣOS

25. 22–40

qez. mti—r qo tiroj owraxow¸ean m¯j¿: Ov erkow qanqarn ¯r aøel, na ¯l mØtecaw ow asac. ¡T¯—r, in´ erkow qanqar towir, ahawasik erkow ayl qanqar ews, or dranc vray æa– heci¿: Ir t¯r˚ nran asac. ¡Apre—s, bari— ew hawatari—m Æaøay, orovhetew ayd qœi m¯j hawatarim eˇar, æati vray k˚ kargem qez. mti—r qo tiroj owraxow¸ean m¯j¿: MØte– caw naew na, or m¯k qanqar ¯r aøel, ow asac. ¡T¯—r, git¯i, or dow mi xist mard es, hn´owm es, inœ or œes sermanel, ew hawaqowm es aynteˇic, owr œes canel. vaxecay. gna– ci ew ¸aqcri qo ays qanqar˚ hoˇi m¯j: Ard, aha—wasik, qon˚‘ qez¿: T¯r˚ patasxan towec ew asac nran. ¡ffa—r ew Æo—yl Æaøay, git¯ir, or hn´owm em, owr œem sermanel, ew ha– waqowm aynteˇic, owr œem canel. dow p¯tq ¯ im ayd dram˚ lowmayaŒoxneri mØt dn¯ir, ew es, galov, tokosov miasin pahanj¯i ayn, inœ or imn ¯: Ard, dranic aø¯—q ayd qan– qar˚ ew tow¯—q nran, ov tas˚ qanqar owni. qani or‘ ov owni, nran piti trowi ew ownecaÆ˚ piti awelacowi, isk ov œowni, nranic ownecaÆn ¯l piti vercowi: Isk ayd an– pitan Æaøayin hanec¯—q dowrs, artaqin xawar˚. aynteˇ k˚ lini lac ew atamneri kr˘towm¿: ¡Ard, erb or mardow Ordin gay ir Œaøqov ew bolor hreætakner˚‘ ir het, ayn ßamanak na piti nsti ir Œaøqi gahi vray, ow nra a– øaj piti hawaqowen bolor azger˚, ew na nranc mimeancic piti zati, inœp¯s mi hoviw, or zatowm ¯ oœxarner˚ ayÆe– ric: Ew oœxarner˚ ir ajin piti kangnecni, isk ayÆer˚‘ ´axin: Ayn ßamanak ¸agawor˚ piti asi nranc, or ir ajin en. ¡Ek¯—q, im HØr Ørhnealne—r, ßaøangec¯—q aæxarhi skzbic ´ez hamar patrastowaÆ arqayow¸iwn˚. orovhe– tew qaˇcaÆ ¯i, ew in´ owteliq towiq, Æaraw ¯i, ew in´ jowr towiq‘ xmelow. Øtar ¯i, ew in´ ´er m¯j aøaq, merk ¯i, ew in´ hagcriq, hiwand ¯i, ew in´ tesnelow ekaq, bantowm ¯i, ew in´ ayci ekaq¿: Ayn ßamanak ardarner˚ piti pa– tasxanen nran ow asen. ¡T¯—r, e?rb tesanq qez qaˇcaÆ ow kerakrecinq, kam‘ Æaraw ew jowr towecinq. e?rb tesanq qez Øtar ew mer m¯j aøanq, kam‘ merk ew hagcrinq. e?rb tesanq qez hiwand kam banti m¯j ow ekanq qez ayci¿: Φagawor˚ piti patasxani ow asi nranc. ¡Πæmarit

22

23

24

25

26

27

28 29

30

31

32

33 34

35

36

37

38 39

40

25. 41–26. 15

41

42 43

44

45

46

26 2 3

4 5 6 7

8

9 10

11 12 13

14

15

MATΦΣOS

1814

em asowm ´ez, qani or im ays Œoqr eˇbayrneric m¯kin a– reciq ayd‘ i—n´ hamar areciq¿: Ayn ßamanak na piti asi nranc, or ir ´axin en. ¡AniÆealne—r, gnac¯—q in´nic yawitenakan krak˚, or patrastowaÆ ¯ satanayi ew ir hreætakneri hamar. orovhetew qaˇcaÆ ¯i, ew in´ owteliq œtowiq, Æaraw ¯i, ew in´ jowr œtowiq, Øtar ¯i, ew in´ ´er m¯j œaøaq, merk ¯i, ew in´ œhagcriq, hiwand ¯i ow banti m¯j, ew in´ tesnelow œekaq¿: Ayn ßamanak nranq ¯l piti patasxanen ow asen. ¡T¯—r, e?rb tesanq qez qaˇcaÆ, kam Æaraw, kam Øtar, kam merk, kam hiwand, kam banti m¯j ow qez œÆaøayecinq¿: Ayn ßamanak piti patasxani nranc ow asi. ¡Πæmarit em asowm ´ez, orovhetew ays Œoq– reric m¯kin a—yd œareciq, in´ hamar ¯l œareciq¿: Ew nranq piti gnan d¯pi yawitenakan tanjanq, isk ardarner˚‘ yawitenakan keanq¿: Erb Yisows ays bolor xØsqer˚ verjacrec, ir aæakert– nerin asac. ¡Git¯q, or erkow Ør yetoy zatik ¯, ew mardow Ordin piti matnowi xaœ˚ elnelow hamar¿: Ayn ßama– nak qahanayapetner˚ ew Ør¯nsg¯tnern ow ßoˇovrdi Æe– rer˚ hawaqowecin KayiaŒa anownov qahanayapeti dah– li˘˚ ew xorhowrd arecin, orp¯szi nengow¸eamb bønen Yi– sowsin ow spanen: Bayc asowm ¯in. ¡O—œ ays tØnin, orp¯szi ßoˇovrdi m¯j xøovow¸iwn œlini¿: Erb Yisows ekaw Be¸a– nia, borot Simoni town˚, nran mØtecaw mi kin, or mi æiæ ¸ankar߯q iwˇ own¯r, ew ¸aŒec ayn nra glxin, minœ na se– ˇan ¯r nstel: Erb aæakertnern ays tesan, barkacan ow asacin. ¡Inœi? hamar ¯ anowæahot iwˇi ayd vatnowm˚, qani or kareli ¯r meÆ gnov va˘aøel ayd ew tal aˇqatne– rin¿: Yisows imacaw ow nranc asac. ¡Inœo?w ¯q neˇow¸iwn talis ayd knoj˚. na im hand¯p mi bari gorÆ katarec. aˇqatnerin am¯n ßam ´ez het own¯q, bayc in´ miæt ´ez het œ¯q ownenay: Im marmni vray ayd iwˇ˚ ¸aŒelov‘ na im ¸aˇowel˚ kanxanæec: Bayc ˘æmarit em asowm ´ez, or amboˇj aæxarhowm, owr ¯l ays Awetaran˚ qarozowi, piti patmowi dra yiæatakin, naew inœ or da arec¿: Ayn ßa– manak Tasnerkowsic m¯k˚‘ Yowda Iskariovtaci koœowaÆ˚, gnac qahanayapetneri mØt ow asac. ¡I?nœ k˚ kamenaq

1815

MATΦΣOS

26. 16–34

in´ tal, or es nran ´ez matnem¿: Ew nranq eresown arÆa¸ dram xostacan nran: Dranic yetoy na aøi¸ ¯r oronowm, or nran matni nranc: Ew Baˇarjakerac tØni aøajin Ør˚ aæakertner˚ mØtecan Yisowsin ew asacin. ¡O?wr es kamenowm‘ patrastenq qez hamar zatkakan ˚n¸riq˚, or owtes¿: Ew Yisows nranc asac. ¡Gnac¯—q qaˇaq ays– inœ an´i mØt ew nran asac¯—q. ¡Vardapetn asowm ¯‘ im ßamanak˚ mØtecel ¯, qez mØt em anelow zatik˚ im aæa– kertneri het miasin¿: Ew aæakertner˚ arecin, inœp¯s Yisows irenc hramayec, ow patrastecin zatkakan ˚n¸– riq˚: Ew erb erekoy eˇaw, tasnerkow aæakertneri het seˇan ¯r nstel: Ew minœ nranq deø owtowm ¯in, na asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, or ´ezanic m¯kn in´ matnelow ¯¿: Ew nranq xist txrecin. nrancic iwraqanœiwrn sksec a– sel nran. ¡Mi¸¯ e?s em, T¯—r¿: Na patasxan towec ow asac. ¡Ov ir ´eøqn in´ het pnaki m¯j mtcrec, na— ¯ in´ matnelow: Mardow Ordin k˚ gnay ays aæxarhic, inœp¯s nra masin growaÆ ¯, bayc va!y ayn mardown, owm ´eøqov k˚ matnowi mardow Ordin: Aweli law k˚ lin¯r nra hamar, e¸¯ ayd mard˚ ÆnowaÆ œlin¯r¿: Yowdan, or matnelow ¯r nran, patasxanec ow asac. ¡Mi¸¯ e?s em, Vardape—t¿: Nran asac‘ dow asacir: Ew minœ nranq deø owtowm ¯in, Yisows hac vercrec, Ørhnec ow ktrec ew towec aæakertnerin ow asac. ¡Aø¯—q, ker¯—q, ays ¯ im marmin˚¿: Ew baßak verc– nelov‘ gohow¸iwn yaytnec, towec nranc ow asac. ¡Xmec¯—q dranic bolord, orovhetew ayd ¯ nor owxti im ariwn˚, or ¸aŒwowm ¯ æateri hamar‘ irenc meˇqeri ¸oˇow¸ean ha– mar: Bayc asowm em ´ez, aysowhetew es aylews or¸atownki berqic œem xmi minœew ayn Ør˚, erb ´ez het k˚ xmem nor˚ im HØr arqayow¸ean m¯j¿: Ew Ørhnergecin ow elan Λi¸eneac leø˚: Ayn ßamanak Yisows nranc asac. ¡Dowq am¯nqd ays giæer im pat˘aøov gay¸akˇowelow ¯q. orovhetew growaÆ ¯, ¸¯‘ hovowin piti harowaÆem, ew hØti oœxarner˚ piti crowen: Ew im yarow¸iwn aønelowc yetoy, ´eznic aøaj pi– ti gnam Galilia¿: Petros˚ patasxanec ew asac nran. ¡Φ¯p¯t ew am¯nq˚ qo pat˘aøov gay¸akˇowen, sakayn es œem gay¸akˇowi¿: Yisows nran asac. ¡Πæmarit em asowm

16 17

18

19

20 21

22 23

24

25

26

27 28

29

30 31

32 33

34

26. 35–51

35

36

37

38 39

40

41

42

43

44 45

46

47

48

49

50

51

MATΦΣOS

1816

qez, or ays giæer, deø aqaˇaˇ˚ œkanœaÆ, ereq angam in´ piti owranas¿: Petros˚ nran asac. ¡Φ¯ qez het meø– nel isk in´ hasni, qez œem owranay¿: Noynn asacin bolor aæakertnern ¯l: Ayn ßamanak Yisows nranc het ekaw mi teˇ, ori anown˚ Ge¸semani ¯r, ew nranc asac. ¡Nste– c¯—q aydteˇ, minœew or gnam aˇØ¸em¿: Ew ir het vercnelov Petrosin ew Zebed¯osi erkow ordinerin‘ sksec trtmel ew tagnapel: Ayn ßamanak nranc asac. ¡Hogis txowr ¯ mahow œaŒ. ayste—ˇ mnac¯q ew in´ het hskec¯—q¿: Ew mi Œoqr aøaj gnalov‘ ˚nkaw ir eresi vray, aˇØ¸ec ow asac. ¡Ha—yr im, e¸¯ kareli ¯, ays baßak˚ ¸oˇ in´nic heøow anc– ni, bayc oœ‘ inœp¯s es em kamenowm, ayl‘ inœp¯s dow¿: Na ekaw aæakertneri mØt ew nranc qni m¯j gtaw ow Pet– rosin asac. ¡Aydp¯!s, œkaroˇaca?q m¯k ßam ar¸own mnal in´ het: Ar¸o—wn mnac¯q ew aˇØ—¸q ar¯q, orp¯szi Œor– ´ow¸ean m¯j œ˚nkn¯q. hogis yØßar ¯, bayc marmins‘ tkar¿: Dar´eal, erkrord angam, Yisows gnac aˇØ¸qi kangnec ow asac. ¡Ha—yr im, e¸¯ kareli œ¯, or ays baßak˚ in´nic heøow ancni, apa ayn k˚ xmem. qo ka—mq˚ ¸oˇ lini¿: Ew ga– lov‘ dar´eal nranc qni m¯j gtaw, orovhetew nranc aœqer˚ Æanracel ¯in: Φoˇec nranc ow errord angam gnac aˇØ¸– qi kangnec. ew dar´eal noyn xØsqn asac: Ayn ßamanak ekaw aæakertneri mØt ow nranc asac. ¡Nnjec¯—q aysowhe– tew ow hangstac¯—q, qani or aha ßam˚ hasel ¯, ew mardow Ordin meˇaworneri ´eøqn ¯ matnwowm: Ve—r kac¯q gnanq aysteˇic. orovhetew aha hasaw na, ov in´ matnelow ¯¿: Ew minœ na deø aysp¯s xØsowm ¯r, aha Yowdan‘ Tasnerkow– sic m¯k˚, ekaw. ow nra het‘ qahanayapetneri ew ßoˇovrdi Æereri koˇmic bazowm ambox‘ srerov ow mahaknerov: Ew na, or nran matnelow ¯r, nranc næan ¯r towel ow asel. ¡Owm het es hambowrowem, na— ¯, nran k˚ bøn¯q¿: Ew sa iskoyn mØtenalov Yisowsin‘ asac. ¡Oˇjo!yn, Vardape—t¿. ow nra het hambowrowec: Isk Yisows nran asac. ¡Υnke—r, sra? hamar dow ekar¿: Ayn ßamanak, mØtenalov, ´eøq bar´– racrin Yisowsi vray ow nran bønecin: Ew aha Yisowsi het gtnowoˇneric m¯k˚ ´eøq˚ erkarec ew ir sowr˚ hanec ow harowaÆec qahanayapeti Æaøayin ew nra akanj˚ ktrec

1817

MATΦΣOS

26. 52–70

pokec: Ayn ßamanak Yisows nran asac. ¡Qo sowr˚ et dir ir teˇ˚, orovhetew, ovqer sowr en vercnowm, srov k’˚nknen: Ew kam karÆo?wm es, ¸¯ œem karoˇ im HØrn aˇaœel, or na hima in´ hamar aysteˇ hascni hreætakneri aweli qan tasnerkow gnder: Σl inœp¯?s piti katarow¯in Sowrb Gr– qerowm growaÆner˚, ¸¯‘ aysp¯s p¯tq ¯ lini¿: Ayn ßamanak Yisows amboxin asac. ¡Srerov ew mahaknerov im d¯m ¯q elel‘ bønelow in´ ibrew mi awazaki?: Miæt ´ez mØt, ta˘a– rowm nstowm ¯i ew owsowcanowm, ow in´ œbøneciq. bayc ays bolor˚ eˇaw, orp¯szi margar¯neri GrowaÆqner˚ katarow– en¿: Ayn ßamanak aæakertner˚ bolorn ¯l ¸oˇecin nran ow Œaxan: Isk nranq bønelov Yisowsin‘ taran KayiaŒa qahanayapeti mØt, owr Ør¯nsg¯tnern ow Æerer˚ hawaqowel ¯in: Ew Petros˚ heøowic nran hetewelov‘ gnac minœew qa– hanayapeti gawi¸˚ ew ners mtnelov‘ spasaworneri het nstec‘ tesnelow hamar vax˘an˚: Isk qahanayapet– nern ow amboˇj atean˚ Yisowsi masin sowt vkayow¸iwn ¯in Œntøowm, orp¯szi nran spanen, bayc nerkayacoˇ bazowm sowt vkaneri m¯j œ¯in gtnowm ayn: Yetoy aøaj ekan er– kow sowt vkaner. asacin. ¡Sa asowm ¯r‘ AstÆow ta˘ar˚ karoˇ em qandel ew ereq Ørowm æinel¿: Ew qahanayapet˚ ver kenalov‘ nran asac. ¡Patasxan œe?s talis, qo masin i?nœ ambastanow¸iwn en anowm dranq¿: Ew Yisows lowø ¯r mnowm: Qahanayapet˚ xØsec ew nran asac. ¡Erdowecnowm em qez kendani AstowÆov, or mez ases, ¸¯ do?w es Qris– tos˚‘ AstÆow Ordin¿: Yisows nran asac. ¡Dow asacir: Bayc asowm em ´ez. aysowhetew mardow Ordown k˚ tesn¯q nstaÆ amenazØr AstÆow aj koˇmowm ew ekaÆ erknqi am– peri vrayov¿: Ayn ßamanak qahanayapet˚ patøec ir zgestnern ow asac. ¡Hayhoyec, ¯l inœi? en p¯tq mez vka– ner. aha hima lseciq nra hayhoyanq˚: I?nœ ¯ ´er kamq˚¿: Nranq patasxanecin ow asacin‘ mahapart ¯: Ayn ßa– manak ¸qecin nra eresin, bøowncqov harowaÆecin nran, ew omanq ¯l aptakecin nran ow asacin. ¡Margar¯aci—r mez, do—w, Qristo—s, o?v ¯, or qez harowaÆec¿: Isk Petro– s˚ nstaÆ ¯r dowrs˚‘ gaw¸owm. mi aˇaxin mØtecaw nran ow asac. ¡Do—w ¯l galiliaci Yisowsi het ¯ir¿: Na owracaw

52

53

54 55

56

57

58

59

60

61 62

63

64

65

66 67

68 69

70

26. 71–27. 15 71

72 73

74

75

27 2 3

4

5 6

7 8 9

10 11

12 13

14 15

MATΦΣOS

1818

bolori aøaj ow asac. ¡ffgitem‘ dow inœ es xØsowm¿: Ew erb na gaw¸ic dowrs elaw, nran tesaw mi ayl kin ew aynteˇ kangnaÆnerin asac. ¡Sa ¯l Yisows Nazovrecow het ¯r¿: Ew dar´eal na erdowmov owracaw, ¸¯‘ ayd mardown œem ˘a– naœowm: Ew mi qiœ yetoy aynteˇ gtnowoˇner˚, mØtenalov, Petrosin asacin. ¡IrØq, dow ¯l nrancic es, qani or qo xØsowaÆqn ¯l qez yaytni ¯ anowm¿: Ayn ßamanak na sksec nzovq kardal ow erdowel, ¸¯‘ ayd mardown œem ˘anaœowm: Ew iskoyn aqaˇaˇ˚ kanœec: Ew Petros˚ yiæec Yisowsi xØsq˚, or na asel ¯r, ¸¯‘ deø aqaˇaˇ˚ œkanœaÆ‘ ereq angam in´ piti owranas: Ew dowrs elnelov‘ daønap¯s lac eˇaw: Erb aøawØt eˇaw, bolor qahanayapetner˚ ew ßoˇovrdi Æerer˚ xorhowrd arecin Yisowsi d¯m‘ nran spanelow ha– mar: Nran kapecin, aøan gnacin ew yan´necin pontaci Piˇatos kowsakali ´eøq˚: Ayn ßamanak Yowdan, or Yi– sowsin matnel ¯r, tesnelov, or Yisows datapartowec, zˇjac, arÆa¸ dramner˚ veradar´rec qahanayapetne– rin ew ßoˇovrdi Æererin ow asac. ¡Meˇanœeci, orovhetew ardar ariwn matneci¿: Isk nranq asacin. ¡Mer hog˚ œ¯, do—w gites¿: Ew arÆa¸ dramner˚ netec ta˘ari m¯j ew he– øacaw ow gnac inqn iren kaxec: Isk qahanayapetner˚ arÆa¸ dramner˚ vercnelov‘ asacin. ¡fflrinawor œ¯ dranq ˚ndownel ta˘ari gan´anaki m¯j, qani or arean gin en¿: Ew xorhowrd anelov‘ dranov gnecin browti agarak˚‘ or– p¯s gerezman Øtarneri hamar: Ayd pat˘aøov ayd aga– rak˚ koœowel ¯ Arean agarak‘ minœew aysØr: Ayn ßamanak katarowec, inœ asowel ¯r Eremia margar¯i beranov. ¡Ew aøan eresown ktor arÆa¸˚‘ va˘aøowaÆi gin˚, or næana– kowel ¯r isray¯lacineric, ew ayn towecin browti agaraki hamar, inœp¯s T¯r˚ in´ hramayel ¯r¿: Ew Yisows kangnec kowsakali aøaj. kowsakal˚ harcrec nran ow asac. ¡Do?w es hreaneri ¸agawor˚¿: Ew Yisows asac. ¡Dow es asowm¿: Isk erb na ambastanwowm ¯r qahanayapetneri ow Æere– ri koˇmic, oœinœ œpatasxanec: Ayn ßamanak Piˇatos˚ nran asac. ¡ffe?s lsowm, inœqan dranq qo d¯m en vkayowm¿: Ew nran œpatasxanec ew oœ mi ban, aynp¯s or kowsaka– l˚ æat zarmacaw: Sakayn kowsakal˚ sovorow¸iwn own¯r

1819

MATΦΣOS

27. 16–34

tØni aøi¸ov ßoˇovrdi hamar ar´akel mi bantarkeal, owm nranq kamenayin: Ayn ßamanak own¯in mi næanawor bantarkeal, ori anown˚ Yesow Barabba ¯r: Erb hawa– qowecin, Piˇatos˚ nranc asac. ¡Ays erkowsic ori?n ¯q owzowm, or ´ez hamar ar´akem. Yesow Barabbayi?n, ¸¯? Yi– sowsin‘ Qristos koœowaÆin¿. qani or Piˇatos˚ git¯r, or naxan´ic matnel ¯in nran: Ew minœ na atean ¯r nstowm, ir kin˚ nran lowr owˇarkec ow asac. ¡Qo ew ayd ardari mijew oœinœ œkay, orovhetew aysØr erazowms nra pat˘a– øov glxovs æat baner ancan¿: Isk qahanayapetnern ow Æerer˚ hamozecin ßoˇovrdin, or Barabbayin owzen ew Yisowsin korstean matnen: Kowsakal˚ patasxan tow– ec ow asac nranc. ¡Ays erkowsic ori?n ¯q owzowm, or ´ez hamar ar´akem¿: Ew nranq asacin‘ Barabbayin: Piˇa– tos˚ nranc asac. ¡Isk i?nœ anem Yisowsin‘ Qristos koœow– aÆin¿: Am¯nq˚ asacin‘ ¸oˇ xaœowi: Ew na asac. ¡I?nœ œar ban arec¿: Ew nranq aøawel ews aˇaˇakowm ¯in ow asowm‘ ¸oˇ xaœowi: Ew Piˇatos˚ tesnelov, ¸¯ oœinœ œi Øgnowm, ayl ¯—l aweli xøovow¸iwn ¯ linowm, jowr vercnelov‘ lowac ´eøqer˚ ßoˇovrdi aøaj ow asac. ¡Ayd ardari ariwnic es anmasn em. do—wq git¯q¿: Amboˇj ßoˇovowrd˚ patasxanec ow a– sac. ¡Dra ariwn˚‘ mer vray ew mer ordineri vray¿: Ayn ßamanak Piˇatos˚ nranc hamar ar´akec Barabbayin ew Yisowsin ganakoÆel talov‘ towec nranc ´eøq˚, or xa– œowi: Ayn ßamanak kowsakali zinoworner˚ Yisowsin verc– rin taran aparanq ew amboˇj gownd˚ nra glxin hawa– qecin: Merkacrin nran ew nra vray karmir vernazgest gcecin: Ew Œæeric psak patrastelov‘ drecin nra glxin ew mi eˇ¯g‘ nra aj ´eøqin. nra aøaj Ænki galov‘ Æaˇrowm ¯in ow asowm. ¡Oˇjo!yn, hreaneri— ¸agawor¿: Ew ¸qelov nra vray‘ eˇ¯gn aønowm ¯in ow xŒowm nra glxin: Ew erb nran ÆaˇrowÆanaki en¸arkecin, nra vrayic hanecin qˇamid˚ ow nran hagcrin ir zgest˚. ew taran nran xaœ˚ hanelow: Ew dowrs elnelov‘ gtan kiwrenaci mi mard‘ Simon anownov, ow nran stipecin, or na xaœ˚ kri: Ew hasnelov Goˇgo¸a koœowaÆ teˇ˚, or næanakowm ¯ kaøaŒnateˇi, Yisowsin le– ˇi xaønaÆ gini towecin xmelow, ew erb hamtesec, œkame–

16 17

18 19

20

21

22

23

24

25 26

27

28 29

30 31

32 33 34

27. 35–55 35

36 37

38 39

40

41 42

43

44 45

46

47 48

49

50 51

52 53

54

55

MATΦΣOS

1820

caw xmel: Ew nran xaœ˚ hanelov‘ baßanecin nra zgest– ner˚‘ vi˘ak gcelov, orp¯szi katarowi ayn xØsq˚, or a– sowec margar¯i koˇmic. ¡Im zgestner˚ baßanecin irenc m¯j ew im patmow˘ani vray vi˘ak ¯in gcowm¿: Ow nstaÆ‘ nran pahpanowm ¯in: Ew nra glxi verew˚ drecin nra yancapartow¸ean gir˚, ¸¯‘ sa— ¯ Yisows˚‘ hreaneri ¸a– gawor˚: Miewnoyn ßamanak nra het xaœ˚ hanecin erkow awazakner‘ m¯k˚ nra ajic, ew miws˚‘ ´axic: Ew mØtov ancnoˇner˚ hayhoyowm ¯in nran, æarßowm ¯in glowxnern ow asowm. ¡Va—h, dow or qandowm ¯ir ta˘ar˚ ew ereq Øric ayn æinowm, Œrki—r qez. e¸¯ AstÆow Ordi es, iji—r ayd xaœic¿: Noynp¯s ew qahanayapetner˚, Ør¯nsg¯tnerov ow Æererov hander´, Æaˇrowm ¯in nran ow asowm. ¡Owriænerin Œrkec, inqn iren œi karoˇanowm Œrkel. e¸¯ Isray¯li ¸agawor ¯, hima ¸oˇ ayd xaœic ijni. ew dran k˚ hawatanq: E¸¯ da yoys˚ drel ¯r AstÆow vray, ¸oˇ na ayßm dran Œrki, e¸¯ ow– zowm ¯ dran. qani or asac, ¸¯‘ AstÆow Ordi em¿: Nra het xaœowaÆ awazaknern ¯l ¯in noyn ´ewov naxatowm nran: Ew k¯sØrin amboˇj erkri vray xawar eˇaw minœew ßam˚ ereq˚: Ψam˚ ereqi mØt Yisows bar´r ´aynov goœec ow asac. ¡Σli!, Σli!, la?ma sabaq¸ani¿, aysinqn‘ Astowa!Æ im, Astowa!Æ im, inœo?w ¸oˇecir in´: Aynteˇ kangnaÆneric omanq, erb lse– cin, asacin. ¡Da Eˇiayin ¯ kanœowm¿: Ew nrancic m¯k˚ iskoyn vazec, qacaxov ¸a¸axowaÆ spowng vercrec ew mi eˇ¯gi vray anckacnelov‘ towec nran, or xmi: Isk owriæ– ner asowm ¯in. ¡Φo—ˇ, tesnenq, ¸¯ Eˇian k˚ ga?y, or dran Œrki¿: Ew Yisows dar´eal bar´r ´aynov aˇaˇakec ew ho– gin awandec: Ew aha ta˘ari varagoyr˚ verewic minœew nerqew erkowsi patøowec, ew erkir˚ æarßowec, ew ßayøer ˘eˇqowecin, ew gerezmanner˚ bacowecin, ew nnjeceal srbe– ri bazowm marminner yarow¸iwn aøan ow nra yarow¸iwnic yetoy gerezmanneric elnelov mtan sowrb qaˇaq˚ ew æate– rin erewacin: Isk hariwrapet˚ ew nranq, or ir het Yi– sowsin pahpanowm ¯in, erb tesan erkraæarß˚ ew pata– haÆner˚, sastik vaxecan ow asacin. ¡Ardarew, AstÆow Ordi ¯r sa¿: Aynteˇ æat kanayq kayin, oronq kangnaÆ heøowic nayowm ¯in ew oronq Galiliayic ekel ¯in Yisowsi

1821

MATΦΣOS

27. 56–28. 8

yetewic‘ nran Æaøayelow hamar. nranc m¯j ¯in Mariam Magdaˇenacin, Yakobi ew Yovs¯i mayr Mariam˚ ew Ze– bed¯osi ordineri mayr˚: Erb erekoy eˇaw, ekaw Yovs¯Œ anownov arima¸iaci mi meÆaharowst mard, or Yisowsin aæakertel ¯r: Sa Piˇatosi mØt gnalov‘ Yisowsi mar– min˚ xndrec: Ayn ßamanak Piˇatos˚ hramayec, or mar– min˚ trowi: Ew Yovs¯Œ˚, marminn aønelov, patec maqowr ktawov ew drec nor gerezmani m¯j, or Œorel ¯r towel ßay– øi m¯j: Ew mi meÆ qar, orp¯s kaŒariœ, gerezmani døan aøaj glorec ow gnac: Aynteˇ ¯r Mariam Magdaˇenacin ew miws Mariam˚. nranq nstaÆ ¯in gerezmani dimac: Ew heteweal Ør˚, or owrba¸i yajord Ørn ¯, qahanayapetnern ow Œariseciner˚ hawaqowecin Piˇatosi mØt ow asacin. ¡T¯—r, yiæecinq, ¸¯ ayn molorecnoˇ˚, qani kendani ¯r, asowm ¯r, ¸¯‘ ereq Øric yarow¸iwn piti aønem: Ard, hramayi—r, or minœew ereq Ør gerezmani apahovow¸ean˚ hog tarowi. gowc¯ aæakertner˚ giæerov gan ew goˇanan nran ow ßo– ˇovrdin asen, ¸¯‘ meøelneric yarow¸iwn aøaw. ew verjin molorow¸iwn˚ aweli vat lini, qan aøajin˚¿: Piˇatos˚ nranc asac. ¡Zinoworner own¯q. gnac¯—q apahovow¸ean˚ hog tar¯q, inœp¯s or git¯q¿: Ew nranq gnacin gerezmani apahovow¸ean˚ hog tanelow ew v¯m˚ knqecin‘ zinoworner næanakelov:

56

57

58

59 60

61 62

63 64

65

66

Ωaba¸ Øroway erekoyean, erb kirakin lowsanowm ¯r, Ma– 28 riam Magdaˇenacin ew miws Mariam˚ ekan gerezman˚ tesnelow: Ew aha meÆ erkraæarß eˇaw, orovhetew Tiroj 2 hreætak˚ erknqic ijnelov‘ mØtecaw, dønic v¯m˚ mi koˇm glorec ow nstec nra vray: Nra tesq˚ Œaylaki nman ¯r, ow 3 nra zgest˚‘ spitak, inœp¯s ´iwn˚: Nra ahic pahapan– 4 ner˚ xøovowecin ew meøelneri p¯s eˇan: Hreætak˚ xØsec 5 ow kananc asac. ¡Dowq mi— vaxec¯q, gitem, or Œntøowm ¯q Yisowsin, or xaœowec. aysteˇ œ¯ na, qani or yarow¸iwn 6 aøaw, inœp¯s inqn asel ¯r. ek¯—q, tes¯—q ayn teˇ˚, owr paø– kaÆ ¯r: Ew iskoyn gnac¯—q, asac¯—q nra aæakertnerin, ¸¯ 7 yarow¸iwn aøaw. ew aha na ´eznic aøaj gnowm ¯ Galili– a. aynteˇ nran k˚ tesn¯q: Aha asaci ´ez¿: Ew iskoyn, 8 ahov ew meÆ owraxow¸eamb, gerezmanic dowrs elnelov‘ va–

28. 9–21 9

10

11

12 13 14

15

16

17 18 19

20

21

MATΦΣOS

1822

zecin aæakertnerin patmelow: Ew yankarÆ Yisows nranc dimac˚ elaw ow asac‘ oˇjo!yn ´ez. ew nranq mØtenalov‘ nra otqerin Œarowecin ow erkrpagecin nran: Ayn ßamanak Yisows nranc asac. ¡Mi— vaxec¯q. gnac¯—q asac¯q im eˇ– bayrnerin, or gnan Galilia ew aynteˇ in´ tesnen¿: Erb nranq gnacin, aha zinoworneric omanq qaˇaq ekan ow qahanayapetnerin patmecin ayn bolor˚, inœ or pata– hel ¯r: Ew nranq Æereri het miasin hawaqowelov‘ xorhowrd arecin, æat dram towecin zinowornerin ow asacin. ¡K’a– s¯q, ¸¯ nra aæakertner˚, giæerov galov, goˇacan nran, minœ menq qni m¯j ¯inq: Ew e¸¯ ayd lowr˚ kowsakalin has– ni, menq nran k˚ gohacnenq ew ´ez hogsic k’azatenq¿: Ew nranq dramn aønelov‘ arecin aynp¯s, inœp¯s or irenc sovorecrel ¯in: Ew ays zroyc˚ taraÆowaÆ ¯ hreaneri m¯j minœew aysØr: Isk tasnm¯k aæakertner˚ gnacin Galilia, ayn leø˚, owr Yisows irenc het ßamadrowel ¯r: Erb nran tesan, erkrpagecin nran, isk omanq erkmtecin: Ew Yi– sows mØtenalov‘ xØsec nranc het ow asac. ¡In´ ¯ trowaÆ am¯n iæxanow¸iwn erknqowm ew erkri vray. inœp¯s Hayr˚ in´ owˇarkec, es ¯l ´ez em owˇarkowm: Gnac¯—q owremn aæakert dar´r¯—q bolor azgerin, nranc mkrtec¯—q HØr ew Ordow ew Sowrb Hogow anownov: Owsowcanec¯—q nranc pahel ayn bo– lor˚, inœ or ´ez patowireci: Ew aha es ´ez het em bolor Ørerowm‘ minœew aæxarhi vax˘an˚¿:

Markos G

Yisows Qristosi‘ AstÆow Ordow Awetarani skizb˚: 1 Inœp¯s or growaÆ ¯ margar¯neri grqerowm. ¡Ahawasik es 2 owˇarkowm em im patgamaworin qo aøajic, or k˚ pat– rasti qo ˘anaparh˚ qo aøaj¿: Anapatowm kanœoˇi 3 ´aynn ¯. ¡Patrastec¯—q Tiroj ˘anaparh˚ ew har¸ec¯—q nra æawiˇner˚¿: Yovhann¯s˚ mkrtowm ¯r anapatowm ew 4 qarozowm apaæxarow¸ean mkrtow¸iwn‘ meˇqeri ¸oˇow¸e– an hamar: Amboˇj Hr¯astan˚ ew bolor erowsaˇ¯maciner˚ 5 gnowm ¯in nra mØt ew mkrtwowm nranic Yordanan getowm‘ xostovanelov irenc meˇqer˚: Ew Yovhann¯s˚ hagel ¯r 6 owˇti mazic zgest ew m¯jqin‘ kaæow¯ gØti. ew nra ke– rakowrn ¯r morex ew vayri meˇr: Na qarozowm ¯r ew a– 7 sowm. ¡Im yetewic k˚ gay in´nic aweli hzØr˚, ori aøaj arßani œem xonarhowelow‘ nra kØæikneri kapern ar´a– kelow hamar: Es ´ez mkrteci jrov, isk na ´ez k˚ mkrti 8 Sowrb Hogov¿: Ayn Ørerin Yisows ekaw Galiliayi Nazar¯¸ 9 qaˇaqic ew Yovhann¯sic mkrtowec Yordananowm: Ew noyn 10 ßamin, erb jric dowrs ¯r galis, tesaw erkinq˚‘ patøow– aÆ, ew AstÆow Hogin, orp¯s aˇawni, or ijnowm ¯r ir vray: Erknqic mi ´ayn ekaw, orn asowm ¯r. ¡Do—w es im sireli Or– 11 din, or ownes im amboˇj bareha˘ow¸iwn˚¿: Ew anmijap¯s 12 Hogin nran hanec taraw d¯pi anapat: Ew na aynteˇ 13 ¯r qaøasown Ør‘ Œor´owelov satanayic: Ew na gazanneri het ¯r, isk hreætakner˚ Æaøayowm ¯in nran: Yovhann¯si 14 bantarkowelowc yetoy Yisows Galilia ekaw. qarozowm ¯r AstÆow Awetaran˚ ew asowm. ¡Ψamanak˚ hasel ¯, ew mØ– 15 tecel ¯ AstÆow arqayow¸iwn˚. apaæxarec¯—q ew hawata– c¯—q Awetaranin¿: Erb na ancnowm ¯r Galiliayi Æovezrov, 16 tesaw Simonin ew nra eˇbayr Andr¯asin, oronq owøkan– ner˚ Æovn ¯in gcel, orovhetew ´knorsner ¯in: Ew Yisows 17 nranc asac. ¡Im yetewi—c ek¯q, ew es ´ez k˚ dar´nem mard– kanc orsordner¿: Ew iskoyn owøkanner˚ ¸oˇnelov‘ gnacin 18 nra het: Aysteˇic mi qiœ aøaj gnalov‘ tesaw Zebed¯o– 19 si ordi Yakobosin ew nra eˇbayr Yovhann¯sin. sranc ¯l

1. 20–40

20

21

22

23

24

25 26

27

28 29

30 31

32

33 34

35

36 37 38

39 40

Markos

1824

tesaw irenc nawaki m¯j, minœ owøkannern ¯in kargi be– rowm: Ew kanœec nranc. ew nranq iskoyn nawaki m¯j ¸oˇne– lov irenc hØr˚‘ Zebed¯osin, var´kan ´knorsneri het mi– asin, gnacin nra yetewic: Ew mtan KaŒaønayowm: Ew Yisows noyn æaba¸ Ørn isk ßoˇovaran mtnelov‘ owsowca– nowm ¯r nranc: Ew nranq zarmanowm ¯in nra qarozow¸e– an vray, orovhetew nranc owsowcanowm ¯r iæxanow¸eamb ew oœ‘ inœp¯s Ør¯nsg¯tner˚: Ard, nranc ßoˇovaranowm mi mard kar‘ piˇÆ ogowc bønowaÆ, orn aˇaˇakec ew asac. ¡Φo—yl towr, i?nœ es owzowm meznic, Yiso—ws Nazovreci. mez korstean matnelo?w ekar. gitenq qez, ¸¯ ov es dow, Ast– Æow Sowrbn es¿: Yisows sastec nran ow asac. ¡Λaynd ktri—r ew do—wrs el dranic¿: Ew piˇÆ ogin sastik cncec diwaharin ew bar´ra´ayn aˇaˇakelov‘ dowrs elaw nra– nic: Ew am¯nq˚ zarmacan, aynp¯s or harcnowm ¯in irar ew asowm. ¡Ays i?nœ nor vardapetow¸iwn ¯, or iæxanow– ¸eamb piˇÆ oginerin ¯l ¯ sastowm, ew nranq hnazandwowm en nran¿: Ew nra hambaw˚ taraÆowec Galiliayi bolor koˇmerowm: Ew ßoˇovaranic dowrs elnelov, anmijap¯s e– kaw Simoni ew Andr¯asi town˚‘ Yakobosi ew Yovhann¯si het: Simoni zoqanœ˚ taqow¸ean m¯j paøkaÆ ¯r. iskoyn asacin nra masin Yisowsin: Ew na mØtenalov‘ nra ´eø– q˚ bønec ew nran otqi kangnecrec. ew tend˚ nran ¸oˇec. ew na Æaøayowm ¯r nranc: Erb erekoy eˇaw, arewi mayr mtnelow ßamanak, nra mØt ¯in berowm bolor hiwandnerin ew diwaharnerin: Ew amboˇj qaˇaq˚ hawaqowel ¯r døne– ri aøaj: Ew na tesak-tesak hiwandow¸iwnneric bazowm hiwandner bßækec ew bazowm dewer hanec. ew ¸oyl œ¯r talis dewerin xØsel, orovhetew git¯in nran, or Qristosn ¯: Ew aøawØtean mØt, loys˚ bacowelowc aøaj, ver kacaw ew elaw gnac amayi mi teˇ ow aynteˇ aˇØ¸owm ¯r: Nra yetewic nran Œntøelow gnac Simon˚ ew nranq, or nra het ¯in: Ew erb gtan nran, asacin. ¡Am¯nq˚ Œntøowm en qez¿: Ew nranc asac. ¡Ek¯—q gnanq ayl mØtakay giwˇaqaˇaqner ews, orp¯szi aynteˇ ¯l qarozem, orovhetew h¯nc dra ha– mar em ekel¿: Ew amboˇj Galiliayowm nranc ßoˇovaranne– rowm qarozowm ew dewer ¯r hanowm: Nra mØt ekaw mi borot.

1825

Markos

1. 41–2. 14

na Ænki ekaÆ aˇaœowm ¯r ew asowm. ¡T¯—r, e¸¯ kamenas, ka– ro—ˇ es in´ maqrel¿: Isk Yisows g¸alov‘ ´eøq˚ erkarec, dipaw nran ew asac. ¡Kamenowm em, maqrowi—r¿: Ew erb nran ays asac, borotow¸iwn˚ nranic iskoyn gnac, ew na maqrowec: Ew Yisows iskoyn dowrs hanec nran ew xstiw patowirec. ¡Zgo—yæ eˇir, oœ oqi ban œases, ayl gna—, qez qahanayin co—yc towr ew maqrowelowd hamar ˚nÆay towr ayn, inœ hramayel ¯r Movs¯s˚‘ nranc hamar ibrew vkayow¸iwn¿: Bayc na dowrs gnalov‘ sksec eøandown kerpov qarozel ew lowr˚ taraÆel ayn asti˘an, or Yisows œ¯r karoˇanowm ayl– ews yaytnap¯s qaˇaq mtnel, ayl dowrs˚, amayi teˇerowm ¯r mnowm. ew bolor koˇmeric ßoˇovowrd˚ nra mØt ¯r galis:

41 42

43 44

45

Mi qani Ør yetoy, erb na dar´eal KaŒaønayowm mtaw, 2 lowr taraÆowec, ¸¯ tann ¯. ew æater hawaqowecin, aynp¯s 2 or aylews teˇ œmnac, oœ isk døan aøjew: Ew nranc qarozowm ¯r AstÆow xØsq˚: Ew ekan nra mØt‘ berelov mi andama– 3 loyÆi, orin tanowm ¯in œors hogov: Ew erb amboxi pat˘a– 4 øov Yisowsin œkaroˇacan mØtenal, qandecin erdik˚ ayn tan, owr gtnwowm ¯r na. ew bacelov aøastaˇ˚, ijecrin ayn mahi˘˚, ori m¯j ¯r andamaloyÆ˚: Ew Yisows, tesnelov 5 nranc hawat˚, andamaloyÆin asac. ¡Ordea—k, qo meˇqer˚ qez nerowaÆ en¿: fflr¯nsg¯tneric mi qanis˚, or nstaÆ ¯in 6 aynteˇ, irenc mtqowm xorhowm ¯in. ¡Ays i?nœ ¯ xØsowm, sa 7 hayhoyowm ¯. o?v karoˇ ¯ meˇqerin ¸oˇow¸iwn tal, e¸¯ oœ‘ mi– ayn AstowaÆ¿: Ew Yisows ir hogowm imacaw, or aynp¯s en 8 xorhowm irenc mtqowm. owsti asac. ¡Inœo?w ´er mtqowm ayd ¯q xorhowm. o?rn ¯ aweli diwrin. andamaloyÆin ase?l‘ qo meˇ– 9 qer˚ qez nerowaÆ en, ¸¯? asel‘ ve—r kac, a—ø mahi˘d ew gna— qo town˚: Bayc orp¯szi imanaq, or mardow Ordin erkri 10 vray iæxanow¸iwn owni nerelow meˇqer˚, - asac na anda– maloyÆin, - qe—z em asowm, ve—r kac, a—ø qo mahi˘˚ ew gna— 11 qo town˚¿: Ew ver kacaw ow anmijap¯s vercnelov mahi˘˚‘ 12 bolori aøaj dowrs elaw, aynp¯s or am¯nq˚ zarmacan ew Œaøq ¯in talis AstÆown ow asowm. ¡Ayspisi ban erbeq œenq tesel¿: Ew na dar´eal Æovezerq gnac. ew amboˇj ßo– 13 ˇovowrd˚ nra mØt ¯r galis, ew na owsowcanowm ¯r nranc: Ew 14 minœ na ancnowm ¯r, tesaw AlŒ¯osi ordi Ξewiin, or maqsa–

2. 15–3. 1

15

16

17

18

19

20 21

22

23

24

25

26

27 28

3

Markos

1826

tan˚ nstaÆ gorÆi vray ¯r, ow nran asac‘ ari— im yetewic: Ew Ξewin ver kacaw gnac nra yetewic: Ew erb Yisows nra tan˚ seˇan nstec, bazowm maqsaworner ew meˇaworner ¯l Yisowsi ow nra aæakertneri het seˇan nstecin, orovhe– tew æatern ¯in nra yetewic gnowm: Isk Ør¯nsg¯tnern ow Œariseciner˚ erb tesan, or na maqsaworneri ew meˇa– worneri het ¯ owtowm, nra aæakertnerin asacin. ¡Inœo?w ¯q meˇaworneri ow maqsaworneri het owtowm ew xmowm¿: Erb Yisows lsec, nranc asac. ¡Aøoˇjnerin bßiæk p¯tq œ¯, ayl‘ hiwandnerin. ew es œem ekel ardarnerin kanœelow, ayl‘ me– ˇawornerin¿: Yovhann¯si aæakertner˚ ew Œariseciner˚ Æom ¯in pahowm. ekan ew nran asacin. ¡Inœo?w Yovhann¯si aæakertner˚ ew Œariseciner˚ Æom en pahowm, isk qo aæa– kertner˚ œen pahowm¿: Ew Yisows nranc asac. ¡Mi¸¯ ka– reli? ¯, or harsanqaworner˚ Æom pahen, erb Œesan nranc het ¯. aynqan ßamanak, or Œesan irenc het ¯, p¯tq œ¯, or Æom pahen: Bayc k˚ gan Ører, erb Œesan nrancic k˚ vercowi, ew apa ayn Ør˚ nranq ¯l Æom k˚ pahen: Nor, œØgtagorÆowaÆ ktawi ktor˚ oœ oq hnacaÆ zgesti vray œi karkati, apa ¸¯ oœ nor ktor˚ amboˇjow¸eamb hin zges– tic k˚ pokowi, ew patøowaÆq˚ aweli vat k˚ lini: Ew oœ oq hin tikeri m¯j nor gini œi lcni, apa ¸¯ oœ nor ginin k˚ pay¸ecni tiker˚, ginin k˚ ¸aŒowi, ew tiker˚ k˚ Œœanan: Ayl no—r ginin no—r tikeri m¯j p¯tq lcowi: Mi æaba¸ Ørov na ancnowm ¯r coreni arteri mijov: Ew nra aæakertner˚ gnalow ßamanak sksecin hask pokel ew owtel: Ew Œarise– ciner˚ nran asacin. ¡Te—s, qo aæakertner˚ æaba¸ Ørov i—nœ en anowm, mi ban, or Ørinawor œ¯¿: Yisows nranc asac. ¡Dowq erbewic¯ œ¯?q kardacel, ¸¯ inœ arec Dawi¸˚, erb ka– riq ownecaw ew qaˇc zgac inq˚ ew nranq, or ir het ¯in. ¸¯ inœp¯s Abia¸ar qahanayapeti Ørov mtaw AstÆow town˚ ew keraw aøajaworow¸ean hac˚‘ talov naew nranc, or ir het ¯in. mi ban, or, baci qahananeric, owriæneri hamar Ørinawor œ¯r owtel¿: Ew asac nranc. ¡Ωaba¸ Ør˚ mar– do—w hamar ¯, ew oœ ¸¯ mard˚‘ æaba¸ Øroway hamar. apa owremn‘ mardow Ordin t¯rn ¯ ew æaba¸ Øroway¿: Ew na noric ßoˇovaran mtaw. aynteˇ kar mi mard, o–

1827

Markos

3. 2–21

ri ´eøq˚ œoracaÆ ¯r: Ew nran owæadrow¸eamb ditowm ¯in‘ tesnelow, ¸¯ æaba¸ Ørov nran k˚ bßæki?, orp¯szi ambas– tanen nran: Ew Yisows asac ayn mardown, ori ´eøq˚ œo– racaÆ ¯r. ¡Ve—r kac, m¯jte—ˇ ari¿: Apa asac nranc. ¡Ωaba¸ Ørov i?nœ ban ¯ Ørinawor anel. bari go?rÆ gorÆel, ¸¯? œariq anel. mi hogi? azatel, ¸¯? korstean matnel¿: Ew nranq løecin: Ew Yisows, casowmov lcowaÆ, nayelov nranc ew trtmelov nranc srti kowrow¸ean hamar, asac mardown. ¡Erkari—r ´eøqd¿: Ew na erkarec, ow nra ´eøq˚ aøoˇja– caw: ffiariseciner˚ herovd¯sakanneri het iskoyn dowrs elan ew xorhowrd ¯in anowm nra d¯m, ¸¯ inœp¯s nran kors– tean matnen: Isk Yisows ir aæakertneri het miasin gnac Æovezerq: Ew Galiliayic bazowm ßoˇovowrd ¯r gnowm nra yetewic. naew Hr¯astanic, Erowsaˇ¯mic, Yordana– ni miws koˇmic, inœp¯s naew Tiwrosi ew Sidoni ærjakayqic bazowm ßoˇovowrd, erb lsowm ¯r, ¸¯ na inœqan ban ¯ anowm, galis ¯r nra mØt: Ew na ir aæakertnerin asac, or ir hamar mi nawak patrast lini amboxi pat˘aøov, or– p¯szi iren œneˇen: Qani or æaterin bßækec, owsti am¯n tesak hiwandow¸iwnner ownecoˇ mardik galis ¯in, xønwowm nra æowrj˚, orp¯szi dipœen nran: Ew piˇÆ oginer˚, erb tesnowm ¯in nran, ˚nknowm ¯in nra aøaj, aˇaˇakowm ¯in ow asowm. ¡Dow AstÆow Ordi es¿: Isk na xstiw patowi– rowm ¯r nranc, or ir inqnow¸iwn˚ œyaytnen: Yisows leø˚ bar´racaw ew ir mØt kanœec nranc, oronc inq˚ kamecaw. ew nranq gnacin nra mØt: Na næanakec Tasnerkowsin, or ir æowrj˚ linen, ew nranc qarozelow owˇarki, ow nranq iæxanow¸iwn ownenan cawer bowßelow ew dewer hanelow: Ew Simoni anown˚ Petros drec ew Zebed¯osi ordow‘ Yakobo– si ow nra eˇbØr‘ Yovhann¯si anownner˚ drec Banereg¯s, or næanakowm ¯‘ Orotman ordiner: Naew‘ Andr¯asin ew ffiilipposin ew Bar¸oˇom¯osin ew maqsawor Mat¸¯osin ew Φovmasin ew AlŒ¯osi ordi Yakobosin ew Φad¯osin ew Si– mon Kananacown ew Yowda Iskariovtacown, or˚ ew nran matnec: Nranq town veradar´an. ew ßoˇovowrd˚ noric ekaw nranc het, aynp¯s or nranq hac owtelow angam ßa– manak œownecan: Ew erb Yisowsi iwrayinner˚ lsecin, elan

2

3 4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14 15 16 17

18

19 20

21

3. 22–4. 6

22

23

24

25 26

27

28

29

30 31 32

33 34

35

4

2

3, 4

5

6

Markos

1828

ekan nran bønelow, orovhetew karÆowm ¯in, ¸¯ xelq˚ korc– rel ¯: Isk Erowsaˇ¯mic ijaÆ Ør¯nsg¯tnern asowm ¯in, ¸¯ dra m¯j B¯eˇzebowˇ kay, ew deweri iæxani ´eøqov ¯ ha– nowm dewerin: Ew na ir mØt kanœelov nranc‘ aøaknerov ¯r xØsowm nranc het. ¡Inœp¯?s karoˇ ¯ satanan sata– nayin dowrs hanel: Ew ard, e¸¯ mi ¸agaworow¸iwn inqn ir m¯j baßanowi, ayd ¸agaworow¸iwn˚ œi karoˇ kangown mnal: Ew e¸¯ mi town inqn ir m¯j baßanowi, ayd town˚ œi karoˇ kangown mnal: Ew e¸¯ satanan inqn ir d¯m dowrs gay ew baßanowaÆ lini, œi karoˇ kangown mnal, ayl nra vax˘an˚ hasel ¯: Oœ oq œi karoˇ hzØri town˚ mtnelov‘ nra owneca– Æ˚ koˇoptel, e¸¯ nax œkapoti hzØrin. ew apa miayn k˚ koˇopti nra town˚: Πæmarit em asowm ´ez, or mardkanc ordinerin, orqan ¯l hayhoyen, am¯n meˇq ew hayhoyanq k˚ nerowi. bayc ov or hayhoyi Sowrb Hogown, yawiteans ¸o– ˇow¸iwn œi ownenay, ayl na yancapart piti mnay yawite– nakan meˇqov¿: Aysp¯s xØsec, orovhetew asowm ¯in‘ nra m¯j piˇÆ dew kay: Ekan nra eˇbayrnern ow mayr˚ ew drsowm kangnaÆ‘ mard owˇarkecin ow kanœecin nran: Ew aynteˇ ßoˇovowrd˚ nstel ¯r nra æowrj˚: Ew erb asacin nran‘ aha—– wasik qo mayrn ow qo eˇbayrner˚ drsowm en ew qez en owzowm, nranc patasxanec ew asac. ¡O?v ¯ im mayr˚ kam‘ im eˇ– bayrner˚¿: Apa nayec ir æowrj˚, ir aæakertnerin, oronq nstaÆ ¯in, ew asac. ¡Aha—wasik im mayr˚ ew im eˇbayrner˚. orovhetew, ov AstÆow kamqn ¯ katarowm, na— ¯ im eˇbayr˚ ew qoyr˚ ew mayr˚¿: Noric na sksec owsowcanel Æovezerqi mØt, ew nra æowrj˚ xønowec bazowm ßoˇovowrd, aynp¯s or na mtaw ow nstec mi nawaki m¯j, Æovi vray, minœ amboˇj ßoˇovowrd˚ Æovezer– qin æowrjanaki bønel ¯r camaq˚: Ew na aøaknerov nranc æat ban ¯r owsowcanowm ew nranc asowm ir qarozow¸ean m¯j. ¡Lsec¯—q, ahawasik mi sermanoˇ sermanelow elaw: Ew patahec, or sermanelow ßamanak sermi mi masn ˚nkaw ˘anaparhi ezerq˚, ew ¸øœownner˚ ekan ow keran ayn: Ow– riæ mi mas ˚nkaw apaøaßi vray, orteˇ æat hoˇ œkar. ew æowtov bowsaw, orovhetew hoˇ˚ xor˚ œ¯r. bayc erb arew˚ Æagec, xan´owec. ew qani or armatner œown¯r, œoracaw:

1829

Markos

4. 7–27

Mi owriæ mas ˚nkaw Œæeri m¯j. Œæer˚ bar´racan ew xeˇ– decin ayn, ew ptowˇ œtowec: Isk mi owriæ mas ¯l ˚nkaw law hoˇi vray, bowsnelov a˘ec ow ptowˇ towec. m¯ki dimac‘ eresown, m¯ki dimac‘ va¸sown ew m¯ki dimac‘ hariwr¿: Ew asowm ¯r. ¡Ov or lselow akanj owni, ¸oˇ lsi¿: Ew erb aøan– ´in mnac, nra æowrj˚ eˇoˇner˚, aæakertneri het miasin, harcrin nran ays aøaki masin: Ew nranc asac. ¡Λez ¯ trowaÆ imanal AstÆow arqayow¸ean xorhowrdner˚, bayc nranc hamar, or ´eznic dowrs en, am¯n inœ aøaknerov k˚ lini, orp¯szi nayelov hander´ œtesnen ew lselov hander´ œimanan, or mi gowc¯ erbew¯ dar´i gan, ew irenc nerowi¿: Ew asac nranc. ¡Ays aøak˚ œ¯?q haskanowm, apa inœp¯?s piti haskanaq bolor aøakner˚: Na, or sermanowm ¯, AstÆow xØsqn ¯ sermanowm: Πanaparhi ezerqin serma– nowaÆner˚ ayn mardik en, oronq lsowm en xØsq˚, ew sata– nan galis ¯ ew dowrs ¯ hanowm nranc srteri m¯j sermanow– aÆ xØsq˚: Apaøaßi vray sermanowaÆner˚ ayn mardik en, or, erb lsowm en xØsq˚, iskoyn owraxow¸eamb ˚ndownowm en ayn, ew orovhetew irenc m¯j armatner œownen, ayl mi o– roæ ßamanaki hamar en, erb xØsqi pat˘aøov neˇow¸iwn kam halaÆanq ¯ vray hasnowm, iskoyn gay¸akˇwowm en: Isk nranq, or sermanowecin Œæeri m¯j, ayn mardik en, or lsowm en xØsq˚, sakayn ays aæxarhi hogser˚ ew harstow¸ean patranqner˚ nerxowßowm ew xeˇdowm en xØsq˚, ew ayn an– ptowˇ ¯ linowm: Ew law hoˇi m¯j sermanowaÆner˚ ayn mar– dik en, or lsowm en xØsq˚ ew ˚ndownowm ow ptowˇ en talis. m¯ki dimac‘ eresown, m¯ki dimac‘ va¸sown ew m¯ki dimac‘ hariwr¿: Ew nranc asac. ¡Mi¸¯ ˘rag˚ berwowm ¯, or ka¸– sayi kam mah˘i ta?k drowi: ff¯? or aætanaki vray ¯ drwowm: Ard, ÆaÆowk ban œkay, or œyaytnowi, ew gaˇtni ban œi eˇel, or i yayt œgay: Φ¯ m¯k˚ lselow akanj owni, ¸oˇ lsi¿: Ew nranc asac. ¡Zgo—yæ eˇ¯q, ¸¯ inœ ¯q lsowm, ew inœ or lsowm ¯q, awelin k˚ trowi ´ez. inœ œaŒov, or œaŒowm ¯q, noynov Astow– aÆ piti œaŒi ´ez hamar: Ov or owni, nran piti trowi. isk ov or œowni, nranic piti vercowi, inœ ¯l or na owni¿: Ew asowm ¯r. ¡Aysp¯—s ¯ AstÆow arqayow¸iwn˚. orp¯s ¸¯ mi mard hoˇi m¯j sermer cani. ew na nnji ¸¯ ver kenay, giæer

7 8

9 10

11

12

13 14 15

16

17

18

19

20

21

22 23, 24

25

26 27

4. 28–5. 6 28

29

30 31

32

33

34 35

36

37 38

39

40 41

5 2

3 4

5

6

Markos

1830

ew cerek, sermer˚ k˚ bowsnen ow k’a˘en, ew na œi imanay, ¸¯ hoˇ˚ inqn irenic berq ¯ talis. nax‘ xot˚, apa‘ hask˚ ew apa‘ atoq coren˚ haski m¯j: Sakayn erb serm˚ ir ptow– ˇ˚ tay, iskoyn mangaˇ ¯ owˇarkowm, orovhetew hn´i ßama– nak˚ hasel ¯¿: Ew asowm ¯r. ¡Inœi? nmanecnenq AstÆow arqayow¸iwn˚ kam i?nœ Ørinakov nerkayacnenq ayn. nman ¯ mananexi hatikin, or˚, erb sermanwowm ¯ hoˇi m¯j, aweli manr ¯ linowm, qan erkri vray eˇoˇ bolor sermer˚. isk erb sermanowi, bowsnowm ew linowm ¯ aweli meÆ, qan am¯n townk, ew ar´akowm ¯ meÆ ˘iwˇer, aynqan, or erknqi ¸øœownner˚ nra hovanow tak karoˇ en bnakowel¿: Ew aynpisi aøak– nerov ¯r nranc asowm xØsq˚, or karoˇanayin haskanal: Ew aøanc aøaki nranc het oœinœ œ¯r xØsowm, bayc ir aæa– kertneri hamar aøan´in am¯n inœ meknowm ¯r: Ayd noyn Ør˚, erekoyean d¯m, aæakertnerin asac. ¡Ek¯—q ancnenq Æovi miws koˇm˚¿: Φoˇnelov ßoˇovrdin‘ nran irenc het taran nawakov, inœp¯s naew‘ miws nawakner˚, or nra het ¯in: Ew meÆ hoˇmamrrik bar´racaw ow aliqner˚ nawaki m¯j ¯r ¸aŒowm, aynp¯s or nawak˚ gre¸¯ lcwowm ¯r: Isk in– q˚ nawaxeli koˇm˚ bar´i vray nnjowm ¯r. nran ar¸nacrin ew asacin. ¡Vardape—t, qez hamar bnaw hog œ¯?, or aha menq korœowm enq¿: Ew na, ar¸nanalov, sastec hoˇmin ew asac Æovin. ¡Dadari—r, løi—r¿: Ew hoˇm˚ dadarec, ow meÆ xaˇaˇow¸iwn eˇaw: Ew nranc asac. ¡Inœo?w aydp¯s vax– kot ¯q. deøews hawat œown¯?q¿: Ew nranq sastik vaxecan ew mimeanc asowm ¯in. ¡O?v ¯ ardeØq sa, or ¸¯— hoˇm˚, ¸¯— Æov˚ hnazandwowm en sran¿: Ew Yisows ekaw Æovi handipakac koˇm˚, gergesaci– neri erkir˚: Ew erb na nawakic dowrs elaw, gerezman– neric nra d¯mn elaw mi mard, orin bønel ¯r mi piˇÆ o– gi, ew ori bnakow¸ean teˇn isk gerezmanneri m¯j ¯r: Ew oœ oq nran æˇ¸anerov angam œ¯r karoˇ kapel, orov– hetew æat angam otnakaperov ew æˇ¸anerov kapowaÆ ¯r, bayc æˇ¸aner˚ Œærel ¯r ow otnakaper˚‘ jardel: Oœ oq nran œ¯r karoˇanowm zspel, orovhetew miæt, giæer ow ce– rek, gerezmannerowm ew leønerowm, aˇaˇakowm ¯r ew inqn iren qarerov ÆeÆowm: Erb na Yisowsin heøowic tesaw, a–

1831

Markos

5. 7–27

øaj vazec ow erkrpagec nran. bar´ra´ayn aˇaˇakec ew asac. ¡I?nœ es owzowm in´nic, Yiso—ws, bar´real Ast– Æo—w Ordi: Erdowecnowm em qez AstowÆov, in´ mi— tanjir¿. qani or Yisows nran asowm ¯r. ¡Pi—ˇÆ ogi, do—wrs elir ayd mardowc¿: Ew nran harcrec. ¡Anownd i?nœ ¯¿: Ew na a– sac nran. ¡Im anown˚ Leg¯on ¯, qani or bazowm enq¿: Isk piˇÆ oginer˚ sastik aˇaœowm ¯in nran, or ayd ærjanic dowrs œowˇarki irenc: Ew aynteˇ, leran lanjin, xozeri mi meÆ eramak kar, or araÆowm ¯r: Bolor dewer˚ aˇaœecin nran ew asacin. ¡Mez xozeri m¯j owˇarkir, or mtnenq nranc m¯j¿: Ew na hramayec nranc: Erb piˇÆ oginer˚ dowrs elan, mtan xozeri m¯j, ew eramak˚, ¸owov mØt er– kow hazar, darawandic dimec d¯pi Æov˚. ew xeˇdowecin Æovowm: XozaraÆner˚ Œaxan ew qaˇaqowm ow agarak– nerowm patmecin. ew mardik dowrs elan tesnelow, ¸¯ i—nœ ¯r katarowel: Ekan Yisowsi mØt ew tesan diwaharin, or nstel ¯r‘ hagnowaÆ ew zgastacaÆ, nran, or leg¯on own¯r. ew zarhowrecin: Ew ovqer or tesel ¯in, patmecin nranc, ¸¯ inœ patahec aysaharin ew inœ‘ xozerin: Ew sksecin aˇaœel Yisowsin, or heøanay irenc sahmanneric: Ew erb nawak mtaw, diwahar˚ nran aˇaœowm ¯r, or nra het lini: Bayc Yisows nran ¸oyl œtowec, ayl asac. ¡Gna— qo town˚ harazatnerid mØt ew patmi—r nranc ayn am¯n˚, inœ T¯r˚ qez arec ew ¸¯ inœp¯s xˇ˘ac qez¿: Ew na gnac ow sksec taraÆel Dekapolsowm, inœ or Yisows ir hamar arel ¯r: Ew am¯nq˚ zarmanowm ¯in: Ew erb Yisows nawakov noric Æovi miws koˇmn ancaw, nra mØt hawaqowec bazowm ßoˇovowrd: Ew inq˚ Æovezrin ¯r: Aha ekaw ßoˇovrdapetneric m¯k˚, ori anown˚ Yayros ¯r. ew erb tesaw nran, nra otqern ˚nkaw. sastik aˇaœowm ¯r nran ow asowm, or ir dowstr˚ maha– mer´ ¯, ew or na gay ow nra vray ir ´eøq˚ dni, orp¯szi aøoˇjanay ew apri: Ew Yisows gnac nra het. nra yete– wic gnowm ¯r naew bazowm ßoˇovowrd ew neˇowm ¯r nran: Ew mi kin kar, or tasnerkow tarowc i ver ariwnahosow¸iwn own¯r: Na æat ¯r taøapel bazma¸iw bßiækneri ´eøqic ew ir amboˇj ownecowaÆq˚ Æaxsel ¯r, bayc orew¯ Øgowt œ¯r gtel, ayl ¯—l aweli vatacel ¯r: Na erb lsec Yisowsi ma–

7

8 9 10

11 12

13

14

15

16 17 18

19

20

21

22

23

24 25

26

27

5. 28–6. 2

28 29

30

31

32 33

34

35

36

37

38 39

40

41

42

43

6 2

Markos

1832

sin, ekaw amboxi m¯j nra yetewic ew ´eøq˚ dipcrec nra zgestin, orovhetew mtqowm xorhowm ¯r. ¡E¸¯ miayn dipœem nra zgestnerin, k˚ bßækowem¿: Ew iskoyn nra arean aˇ– biwr˚ œoracaw, ew ir marmni m¯j zgac, or tanjanqneric bßækowec: Ew Yisows iskoyn inqn ir m¯j imanalov irenic dowrs elaÆ zØrow¸iwn˚, dar´aw d¯pi ambox˚ ew asac. ¡O?v dipaw im zgestnerin¿: Ew aæakertner˚ nran asacin. ¡Tesnowm es, or ambox˚ neˇowm ¯ qez, ew asowm es, ¸¯‘ o?v dipaw im zgestnerin¿: Ew na æowrjn ¯r nayowm‘ tesne– low, ¸¯ o—v ayd arec: Ew ayd kin˚, zarhowraÆ ow doˇalov nra hamar, or gaˇtni ¯r arel, - orovhetew git¯r, ¸¯ inœ katarowec ir het, - ekaw ˚nkaw nra aøaj ew am¯n inœ stowgow¸eamb asac: Ew Yisows nran asac. ¡Do—wstr, qo hawat˚ qez Œrkec, gna— xaˇaˇow¸eamb ew qo tanjanq– neric bßækowaÆ eˇir¿: Minœ Yisows ays bann ¯r xØsowm, ßoˇovrdapeti tnic omanq ekan ew asacin. ¡Qo dowstr˚ meøaw, ¯l i?nœ es neˇow¸iwn talis Vardapetin¿: Isk Yi– sows, erb lsec asowaÆ xØsq˚, ßoˇovrdapetin asac. ¡Mi— vaxecir, ayl miayn hawata—¿: Ew oœ oqi ¸oyl œtowec ir het gnal, ayl miayn‘ Petrosin, Yakobosin ew nra eˇbØr˚‘ Yovhann¯sin: Yisows ßoˇovrdapeti town˚ ekaw ew tesaw mi meÆ ambox, lacowkoÆ anoˇner ew aˇmowk-aˇaˇak: A– pa ners mtnelov‘ nranc asac. ¡Inœo?w ¯q xøovowaÆ ow lac ¯q linowm. manowk˚ meøaÆ œ¯, ayl nnjowm ¯¿: Sakayn nranq Æaˇrowm ¯in nran: Isk na, amenqin dowrs hanelov, vercrec ir het mankan hØrn ow mØr˚ ew nranc, or ir het ¯in, ew mtaw aynteˇ, owr paøkaÆ ¯r manowk˚: Ew bønelov mankan ´eøqic‘ asac nran‘ Tali—¸a, ko—wmi, or næanakowm ¯‘ aˇji—k, do—w, qe—z em asowm, ve—r kac: Ew aˇjik˚ iskoyn ver kacaw ow qaylowm ¯r, qani or mØt tasnerkow tarekan ¯r: Ew am¯nq˚ meÆap¯s zarmacan: Isk na nranc xstiw patowirec, or oœ oq ayd ban˚ œimanay. ow asac, or nran owtelow ban tan: Ew aynteˇic elaw ekaw ir gawaø˚. ew ir aæakertner˚ gnowm ¯in nra yetewic: Erb æaba¸ Ør eˇaw, sksec ßoˇova– ranowm owsowcanel. ew æater˚, erb lsowm ¯in nran, zarma– nowm ¯in nra vardapetow¸ean vray ew asowm. ¡Ays baner˚ orteˇi?c en sran, kam i?nœ ¯ ays imastow¸iwn˚, or trowaÆ ¯

1833

Markos

6. 3–21

sran, or sra ´eøqov ayspisi zØrawor gorÆer katarowen: Sa hiwsni tˇan ew Mariami ordin œ¯? mi¸¯, Yakobosi ew Yovs¯i ow Yowdayi ew Simoni eˇbayr˚. ew sra qoyrer˚ ays– teˇ mez mØt œe?n¿: Ew nranov gay¸akˇwowm ¯in: Ew Yisows nranc asac. ¡Margar¯n yargowaÆ an´ ¯, bayc oœ ir ga– waøowm, ir azgatohmi ew ir tan m¯j¿: Ew œ¯r karoˇanowm aynteˇ orew¯ zØrawor gorÆ katarel, ayl qiœ ¸owov hiwand– neri vray ´eøq dnelov‘ nranc bßækowm ¯r: Ew na zarmanowm ¯r nranc anhawatow¸ean vray: Ew ærjowm ¯r ærjakay giw– ˇerowm ew owsowcanowm: Na ir mØt kanœec Tasnerkowsin ew sksec owˇarkel nranc erkow-erkow ow piˇÆ ogineri vray nranc iæxanow¸iwn towec: Nranc patowirec, or ˘ana– parhi hamar gawazanic baci ayl ban œvercnen. o—œ park, o—œ hac, o—œ dram gØtineri m¯j, ayl hagnen hoˇa¸aŒner. ew asac. ¡Awelord paregØt mi— vercr¯q¿: Ew asowm ¯r nranc. ¡Inœ town or mtn¯q, aynteˇ ظewanec¯—q, minœew or aynte– ˇic eln¯q: Ew owr or ´ez œen ˚ndowni ow ´ez œen lsi, erb or aynteˇic eln¯q, ´er otqeri Œoæin ¸a—Œ tow¯q‘ ibrew nranc d¯m vkayow¸iwn¿: Ew nranq elan ow qarozowm ¯in, orp¯szi mardik apaæxaren: Ew bazowm dewer ¯in hanowm, bazowm hiwandneri ØÆowm ¯in iwˇov ow nranc bßækowm: Ew Herovd¯s arqan lsec ays baner˚, orovhetew Yisowsi anown˚ yaytni ¯r dar´el. ew na asac. ¡Yovhann¯s Mkrtiœ˚ yarow¸iwn ¯ aøel meøelneric, ew dra hamar zØrow¸iwnner en gorÆwowm nra mijocov¿: Owriæner asowm ¯in, ¸¯‘ Eˇian ¯. isk miws– ner˚, ¸¯‘ margar¯ ¯ kam ¸¯‘ margar¯neri nman m¯k˚: Erb Herovd¯s˚ ays lsec, asac. ¡Yovhann¯s˚, ori glowx˚ ktreci es, sa na— ¯. meøelneric yarow¸iwn ¯ aøel¿: Ardarew, inq˚‘ Herovd¯sn ¯r mard owˇarkel, ´erbakalel ¯r Yovhann¯sin, kapel nran ow bantarkel‘ ir eˇbØr‘ ffiilipposi knoj‘ He– rovdiayi pat˘aøov, qani or Herovd¯s˚ nran iren kin ¯r dar´rel, ew qani or Yovhann¯s˚ Herovd¯sin asowm ¯r. ¡Qo eˇbØr knoj˚ qez kin aønel˚ Ørinawor œ¯¿: Ew Herovdian ox ¯r pahel nra d¯m ow owzowm ¯r nran spanel tal, bayc œ¯r karoˇanowm, orovhetew Herovd¯s˚ vaxenowm ¯r Yovhan– n¯sic, qani or nran git¯r orp¯s ardar ew sowrb mardow, ew nran hovanaworowm ¯r ow nran ansalov‘ æat baner ¯r

3

4

5

6 7 8

9

10 11

12

13 14 15

16 17

18

19 20

21

6. 22–39 22

23

24

25 26

27 28

29

30 31

32

33 34

35

36

37

38

39

Markos

1834

anowm ew qaˇcrow¸eamb lsowm ¯r nran: Sakayn mi yarmar Ør ekaw, erb Herovd¯s˚ ir Ænndean taredar´i ˚n¸riqn ¯r talis ir naxararnerin, Galiliayi meÆameÆnerin ew hazarapetnerin: Ew erb Herovdiayi dowstr˚ ners mtaw ew sksec parel, dowr ekaw Herovd¯sin ew seˇanakicnerin. ¸agawor˚ aˇjkan asac. ¡Owzi—r in´nic, inœ or kamenowm es, ew qez ktam¿: Ew erdowec nran æat angam, ¸¯‘ dow in´nic inœ ¯l or owzes, ktam qez, minœew isk im ¸agaworow– ¸ean k¯s˚: Aˇjik˚ dowrs gnalov ir mØrn asac‘ i?nœ owzem: Ew sa asac‘ Yovhann¯s Mkrtœi glowx˚: Ew aˇjik˚ æta– pov verstin mtnelov ¸agawori mØt‘ asac. ¡Owzowm em, or hima in´ tas skowteˇi vray Yovhann¯s Mkrtœi glow– x˚¿: Ew ¸agawor˚ sastik trtmec, bayc ir erdowmneri ew hrawirealneri pat˘aøov œowzec nran merßel: Ew ¸aga– wor˚ iskoyn dahi˘ owˇarkec ow hramayec berel Yovhann¯si glowx˚: Ew sa gnac glxatec nran bantowm ow nra glowx˚ skowteˇov berec ew towec aˇjkan, ew aˇjik˚ taraw towec ir mØr˚: Erb Yovhann¯si aæakertner˚ lsecin, ekan verc– rin marmin˚ ew drecin gerezmani m¯j: Aøaqealner˚ ha– waqowecin Yisowsi mØt ow nran patmecin ayn am¯n˚, inœ or arel ¯in ew owsowcanel: Ew Yisows nranc asac. ¡Ek¯—q dowq aøan´in mi amayi teˇ ow mi qiœ hangstac¯—q¿. orovhetew ekoˇ-gnacoˇner˚ æat ¯in. ew hac owtelow angam ßama– nak œown¯in: Ew nawakov gnacin mi amayi teˇ‘ aøan´in: Sakayn mardik tesan nranc, or gnowm ¯in, ew æater˚ ˘a– naœecin nranc ow bolor qaˇaqneric hetiotn, xowøneram aynteˇ vazecin ew mØtecan nranc: Ew na nawakic dowrs elnelov‘ meÆ ambox tesaw ow g¸ac nranc, orovhetew nman ¯in oœxarneri, oronq hoviw œownen. ew sksec nranc owsow– canel æat baner: Erb æat ßamer ancan, aæakertner˚, mØtenalov, asacin. ¡Sa amayi teˇ ¯, minœ Ør˚ deø œi ver– jacel, ar´aki—r ays ßoˇovrdin, orp¯szi gnan ærjakay– qi agaraknerowm ew giwˇerowm irenc hamar owteliq gnen, orovhetew aysteˇ owtelow ban œownen¿: Na patasxa– nec nranc ew asac. ¡Do—wq nranc owteliq tow¯q¿: Asacin nran. ¡Gnanq gne?nq erkow hariwr dahekani hac ew nranc tanq owtelow¿: Asac nranc. ¡Qani? nkanak own¯q, gna–

1835

Markos

6. 40–7. 2

c¯q tes¯—q¿: Erb imacan, nran asacin. ¡Hing nkanak ew erkow ´owk¿: Ew na hramayec xowmb-xowmb nstecnel nranc dalar xoti vray: Ew das-das nstecin, teˇ-teˇ‘ ha– riwr, teˇ-teˇ‘ yisown: Ew na vercnelov hing nkanak˚ ew erkow ´kner˚‘ nayec d¯pi erkinq, Ørhnec, manrec nkanak– ner˚ ew towec aæakertnerin, orp¯szi dnen nranc aøaj: Ew erkow ´knern ¯l baßanec bolorin: Keran ew yagecan ew tasnerkow sakaø liq˚ ktortanqner˚ vercrin, inœp¯s naew‘ ´kneric: Ew nranq or keran, mØt hing hazar hogi ¯in: Iskoyn ewe¸ Yisows ætapecrec aæakertnerin, or na– wak mtnen ew irenic aøaj gnan handipakac koˇm˚‘ d¯pi Be¸sayida, minœew inq˚ ßoˇovrdin ar´ak¯r: Ew baßanow– elov nrancic‘ leø bar´racaw aˇØ¸q anelow: Erb erekoy eˇaw, nawak˚ Æovi m¯jteˇowm ¯r, isk inq˚‘ camaqi vray: Ew tesaw nranc, or hoˇmakoÆ ¯in linowm ¸iavarelis, o– rovhetew qamin nranc hakaøak koˇmic ¯r. giæeroway owæ ßamin na galis ¯r nranc mØt‘ Æovi vray qaylelov, ew ow– zowm ¯r nrancic aøaj ancnel gnal: Erb nranq tesan, or qaylowm ¯ Æovi vray, karÆecin, ¸¯ mi owrowakan ¯, ew aˇaˇak bar´racrin, orovhetew am¯nq˚ tesan nran ew xøovowecin: Ew na iskoyn xØsec nranc het ow asac. ¡Qa– jalerowec¯—q, e—s em, mi— vaxec¯q¿: Ew na nawak bar´ra– caw nranc mØt, ew qamin dadarec: Ew nranq aøawel ews apæel ¯in irenc mtqowm ow sastik zarmanowm ¯in, qani or mtqner˚ b¸acaÆ linelov‘ œ¯in haskacel naew ayn, inœ veraberowm ¯r haci bazmacman˚: Erb dimaci koˇmn an– can, Gennesar¯¸i camaq˚ elan: Ew erb nawakic dowrs e– lan, teˇi mardik iskoyn ewe¸ nran ˘anaœecin: Ew amboˇj gawaøowm ays ow ayn koˇm vazelov‘ sksecin mahi˘nerov hi– wandner berel aynteˇ, owr lsowm ¯in, ¸¯ na gtnwowm ¯: Ew owr or mtnowm ¯r‘ giwˇer, qaˇaqner ¸¯ agarakner, hrapa– raknerowm dnowm ¯in axterov taøapoˇnerin ew aˇaœowm nran, or gon¯ ir zgesti qˇancqnerin dipœen: Ew ovqer mi angam dipan, bßækowecin:

40 41 42

43 44 45 46

47 48

49

50

51

52

53

54 55 56

57

Ew nra mØt hawaqowecin Œarisecinern ow Ør¯nsg¯tne– 7 ric omanq, oronq ekel ¯in Erowsaˇ¯mic: Nranq tesnelov, 2 or nra aæakertneric omanq anmaqowr ´eøqerov, aysinqn‘

7. 3–21 3

4

5

6

7

8 9

10

11

12 13

14

15

16 17 18

19

20 21

Markos

1836

anloway hac ¯in owtowm, bambasecin, orovhetew Œarise– ciner˚ ew bolor hreaner˚, e¸¯ ´eøqner˚ mi law œlowanan, hac œen owtowm, qani or hneri awandow¸iwn˚ pahowm en: Naew‘ æowkayic town mtnelov‘ e¸¯ nax œlowacowen, œen ow– towm: Ew owriæ æat baner ¯l kan, or awandabar pahowm en. inœp¯s‘ baßakneri, saŒorneri, pˇn´¯ amanneri ow mahi˘neri lowacowmner: Aha inœow Œariseciner˚ ew Ø– r¯nsg¯tner˚ harc towecin nran. ¡Inœo?w qo aæakertner˚ naxnineri awandow¸ean hama´ayn œen æarßwowm, ayl an– maqowr ´eøqerov en hac owtowm¿: Na patasxanec ew a– sac nranc. ¡Esayin law margar¯acaw ´er‘ keˇÆawornerid masin‘ aselov. ¡Ays ßoˇovowrd˚ in´ ær¸nero—v ¯ meÆarowm, bayc nranc srter˚ in´nic heøow en. i zowr en in´ paæ– towm. owsowcanowm en vardapetow¸iwnner, or mardkanc patowiraÆnern en¿: AstÆow patowiran˚ ¸oˇaÆ‘ mard– kanc awandow¸iwnn ¯q pahowm¿: Apa awelacrec. ¡AstÆow patowiran˚ law ¯q anargowm, orp¯szi ´e—r awandow¸iwn˚ hastat¯q. orovhetew Movs¯sn asowm ¯. ¡Patowi—r qo hØrn ow mØr˚. ew ov or œaraxØsi ir hØr kam mØr masin, mahowamb ¸oˇ patßowi¿: Isk dowq asowm ¯q. ¡E¸¯ m¯k˚ hØr˚ kam mØrn asi. ’Inœ in´nic piti Øgtowes, Korban ¯’, (aysinqn‘ Ast– Æown talow ˚nÆay), dranov isk aylews ¸oyl œ¯q talis, or na ir hØr kam mØr hamar orew¯ ban ani, ew aydp¯s anargowm ¯q AstÆow xØsq˚ noyn awandow¸eamb, or dowq Œoxancowm ¯q mimeanc: Ew sra nman owriæ æat baner ¯q anowm¿: Ew na amboˇj ßoˇovrdin ir mØt kanœelov‘ asac nranc. ¡Am¯nqd in´ lsec¯—q ew imac¯—q. œkay orew¯ ban, or mardow m¯j drsic mtnelov karoˇanay nran pˇÆel. ayl ayn, inœ elnowm ¯ nra– nic, a—yn ¯, or pˇÆowm ¯ mardown: Ov akanjner owni lselow, ¸oˇ lsi¿: Ew erb amboxic baßanowelov town mtaw, aæa– kertner˚ ayd aøaki masin nran harcrin: Ew nranc a– sac. ¡Do?wq ¯l aydp¯s anmit ¯q, œ¯?q imanowm, ¸¯ am¯n ban, or drsic mardow m¯j ¯ mtnowm, œi karoˇ nran pˇÆel, orovhe– tew oœ ¸¯ nra sirtn ¯ mtnowm, ayl‘ orovayn˚ ew dowrs ¯ elnowm ow maqrowm bolor keraÆner˚¿: Ew asowm ¯r. ¡Inœ or mardowc dowrs ¯ galis, a—yn ¯, or pˇÆowm ¯ mardown, orovhetew ner– sic, mardkanc srtic en elnowm œar xorhowrdner˚‘ ænow¸iwn,

1837

Markos

7. 22–8. 5

poønkow¸iwn, goˇow¸iwn, spanow¸iwn, agahow¸iwn, œarow– ¸iwn, nengow¸iwn, gijow¸iwn, œar naxan´, hayhoyanq, am– bartawanow¸iwn, anzgamow¸iwn: Ays bolor œariqner˚ ner– sic en elnowm ew pˇÆowm mardown¿: Ew aynteˇic ver kacaw ekaw Tiwrosi ow Sidoni sahmanner˚. ew mi town mtnelov‘ œ¯r owzowm, or orew¯ m¯kn imanay ir aynteˇ linel˚, sakayn œkaroˇacaw ¸aqnowaÆ mnal: Nra masin lsec mi kin, o– ri dowstr˚ taøapowm ¯r piˇÆ ogowc. sa ekaw ˚nkaw nra otqer˚: Ays kin˚ he¸anos ¯r, Œiwnik-asori azgic. aˇa– œowm ¯r nran, or ir aˇjkanic dew˚ hani: Ew Yisows nran asac. ¡Φo—yl towr, or nax manowkner˚ kætanan, qani or law œ¯ manowkneri hac˚ aønel ew æneri aøaj gcel¿: Kin˚ patasxanec ew asac. ¡T¯—r, ænern ¯l manowkneri seˇani Œæranqneric en kerakrwowm¿: Ew na asac nran. ¡Ayd xØs– qid hamar gna—, dew˚ qo aˇjkanic dowrs elaw¿: Kin˚ gnac ir town˚ ew dewin elaÆ gtaw, isk aˇjkan‘ paøkaÆ mah˘i vray: Ew dar´eal dowrs elnelov Tiwrosi ew Sidoni sahman– neric, ekaw Galiliayi Æovezr˚, Dekapolsi sahmanneric ners: Nra aøaj berecin mi xowl ow hamr mard ew aˇaœe– cin, or ir ´eøq˚ dni nra vray: Ew Yisows nran amboxic mi koˇm tanelov‘ ir matner˚ drec nra akanjneri m¯j ew aynteˇ ¸qec. apa bønec nra lezowic. d¯pi erkinq nayec, hogoc hanec ew asac‘ EŒŒa¸a, or næanakowm ¯‘ bacowi—r: Ew iskoyn nra lsoˇow¸iwn˚ bacowec, ew lezowi kapanqnern ˚nkan, ew xØsowm ¯r owˇiˇ: Ew na nranc patowirec, or oœ oqi œasen. bayc inœqan ¯l na patowirowm ¯r nranc, nranq ¯—l aweli ¯in taraÆowm: Ew aweli ow aweli ¯in zarmanowm ew asowm. ¡Sa am¯n inœ law arec, orovhetew xowlerin lsel ¯ talis ew hamrerin‘ xØsel¿:

22

23 24

25

26 27

28

29 30

31

32 33

34

35 36

37

Ayd Ørerin ßoˇovowrd˚ dar´eal æat ¯r, ew owtelow ban 8 œown¯in: Yisows kanœec ir aæakertnerin ew asac nranc. ¡Sirts cawowm ¯ ays ßoˇovrdi hamar, orovhetew ard¯n e– 2 req Ør ¯, or in´ mØt en. ew ban œownen, or owten: E¸¯ nranc 3 irenc tnern ar´akem qaˇcaÆ, ˘anaparhin owæagnac k˚ linen, orovhetew nrancic omanq heøowneric en ekel¿: A– 4 æakertner˚ nran patasxanecin ew asacin. ¡Orteˇi?c karoˇ es nranc hacov kætacnel ays amayi vayrowm¿: Ew 5

8. 6–26

6

7

8 9 10 11

12

13 14

15

16 17

18 19

20

21 22 23

24 25

26

Markos

1838

na harcrec nranc. ¡Qani? nkanak hac own¯q¿: Ew nranq asacin‘ eظ˚: Ew na hramayec ßoˇovrdin nstel getni vray. ew vercnelov eظ˚ nkanakner˚‘ gohow¸iwn yaytnec AstÆown, ktrec ew towec aæakertnerin, or dnen ßoˇovrdi aøaj. ew nranq hac˚ ßoˇovrdi aøaj drecin: Ew qiœ ¸owov ´kner ¯l own¯in. ew na ayd ews Ørhnec ow hramayec nranc aøaj dnel: Keran ew kætacan ew eظ˚ zambiwˇ awelacaÆ ktortanqner vercrin: Ew nranq, or keran, mØt œors ha– zar hogi ¯in. ew nranc ar´akec: Ew iskoyn aæakertneri het nawak mtnelov‘ ekaw Daˇmanownayi koˇmer˚: Ekan Œariseciner˚ ew sksecin vi˘el nra het ew nran Œor´elov‘ erknqic næan ¯in owzowm nranic: Ew na ir hogowm zayra– caw ew asac. ¡Inœo?w ¯ ays serownd˚ næan owzowm. ˘æmarit em asowm ´ez, or ays serndin næan œi trowi¿: Φoˇec nranc, noric nawak mtaw ew gnac Æovi miws koˇm˚: Ew aæakert– ner˚ moøacan hac vercnel. sakayn miayn m¯k nkanak ow– n¯in irenc nawaki m¯j: Ew na patowirec nranc ow asac. ¡Zgo—yæ eˇ¯q Œarisecineri xmoric ew herovd¯sakanneri xmoric¿: Isk nranq irenc m¯j xorhowm ¯in ew asowm‘ hac œownenq: Yisows imacaw nranc xorhowrd˚ ew nranc asac. ¡Φerahawatne—r, inœo?w ¯q ´er srterowm xorhowm, ¸¯ hac œown¯q. deø œ¯?q haskanowm ew œ¯?q yiæowm. apæow¸i?wnn ¯ ´er mtqer˚ patel: Aœqer own¯q ew œ¯?q tesnowm, akanjner ow– n¯q ew œ¯?q lsowm ew deø œ¯?q haskanowm ow œ¯?q yiæowm. erb hing nkanak˚ baßaneci hing hazar hogow, ktortanqnerov li qani? sakaø vercriq¿: Ew nran patasxanecin‘ tas– nerkow: ¡Ew erb eظ˚ nkanak˚ œors hazar hogow baßane– ci, ktortanqneri qani? zambiwˇ liq˚ vercriq¿: Ew nranq patasxanecin‘ eظ˚: Ew na nranc asac. ¡Apa owremn inœp¯?s œ¯q haskanowm¿: Ekan Be¸sayida. ew nra aøaj berecin mi koyri ow aˇaœowm ¯in, or dipœi nran: Ew na bønelov koyri ´eøqic‘ giwˇic dowrs hanec. nra aœqer˚ ¸qov ¸rjec ew ´eøq˚ nra vray drec. ew harcnowm ¯r koyrin, ¸¯ ban tesno?wm ¯: Na bacec aœqer˚ ew asac. ¡Tesnowm em mardkanc, or ærjowm en inœp¯s Æaøer¿: Na krkin ´eøqer˚ drec nra aœqeri vray. koyr˚ ir aœqer˚ bacec ew tesnowm ¯r. bßækowec ew am¯n inœ ystak tesnowm ¯r: Nran ir townn

1839

Markos

8. 27–9. 3

ar´akec ew asac. ¡Giwˇ mi— mtir, ayl gna— qo town˚, isk erb giwˇ mtnes, giwˇowm oœ oqi œases¿: Ew Yisows ir aæa– kertneri het miasin elaw gnac ffiilippean Kesariayi giwˇer˚. ew ˘anaparhin aæakertnerin harcnowm ¯r ew a– sowm. ¡Mardik i?nœ en asowm im masin‘ o?v em es¿: Nranq patasxan towecin ew asacin. ¡Yovhann¯s Mkrtiœ˚, ew omanq‘ Eˇian, isk owriæner‘ margar¯neric m¯k˚¿: Nranc asac. ¡Isk dowq i?nœ ¯q asowm im masin‘ o?v em es¿: Petro– s˚ patasxan towec ew asac nran. ¡Dow Qristosn es¿: Ew na xstiw patowirec nranc, or ir masin mardow ban œasen: Ew sksec owsowcanel aæakertnerin, ¸¯ mardow Or– din p¯tq ¯ bazowm œarœaranqner kri, anargowi er¯cneric ow qahanayapetneric ew Ør¯nsg¯tneric, meøni ew errord Ør˚ yarow¸iwn aøni: Ew ays xØsq˚ asac bacayaytØr¯n. ew Petros˚ nran mi koˇm tanelov‘ sksec yandimanel nran: Isk na dar´aw tesaw aæakertnerin, sastec Petrosin ow asac. ¡Ete—ws gna, satana—y, orovhetew dow AstÆo—w ba– ner˚ œes xorhowm, ayl‘ mardkanc˚¿: Ew na ir mØt kanœelov ßoˇovrdin, aæakertneri het miasin, asac nranc. ¡E¸¯ m¯k˚ kamenowm ¯ gal im yetewic, ¸oˇ owranay ir an´˚, ¸oˇ vercni ir xaœ˚ ew gay im yetewic, orovhetew ov kamenowm ¯ azatel ir an´˚, ayn piti korcni. isk ov korcni ir an´˚ Awetarani hamar, piti azati ayn: I?nœ Øgowt ¯ mardown, e¸¯ amboˇj aæxarh˚ æahi, bayc ir an´˚ korc– ni. orovhetew mard i?nœ owni talow ir an´i Œoxar¯n: Ov or amظ hamari in´ ew im xØsqer˚ ays ænacoˇ ew meˇawor azgi m¯j, mardow Ordin ¯l nran piti amaœecni, erb gay Œaøqovn ir HØr ew sowrb hreætakneri¿: Ew nranc asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, ¸¯ nrancic, or aysteˇ en, kan o– manq, oronq mah œpiti ˘aæaken, minœew or tesnen AstÆow arqayow¸iwn˚‘ zØrow¸eamb ekaÆ¿:

27

28

29

30 31

32

33

34

35

36

37, 38

39

Vec Ør yetoy Yisows ir het vercrec Petrosin, Yako– 9 bosin ew Yovhann¯sin ow aøan´in nranc hanec mi bar´r leran vray ew nranc aøaj payÆaøakerpowec: Ew nra 2 zgestner˚ Œaylown, xist spitak dar´an, aynp¯s or erk– ri vray oœ mi lowacq anoˇ œi karoˇ aydqan spitakecnel: Ew nranc erewac Eˇian‘ Movs¯si het m¯kteˇ, ow nranq xØ– 3

9. 4–21 4

5

6 7

8

9

10 11

12

13

14

15 16

17

18

19

20

21

Markos

1840

sowm ¯in Yisowsi het: Petros˚ Yisowsin asac. ¡fiabbi—, law ¯, or menq aysteˇ linenq ew ereq taˇawarner æinenq, m¯k˚‘ qez, m¯k˚‘ Movs¯si ew m¯kn ¯l‘ Eˇiayi hamar¿: Sa– kayn œgit¯r, ¸¯ inœ ¯r xØsowm, orovhetew zarhowraÆ ¯in: Ew mi amp nranc vray hovani eˇaw. ampic mi ´ayn ekaw, or asowm ¯r. ¡Da— ¯ im sireli Ordin, dra—n lsec¯q¿: Ew yankarÆaki ays ow ayn koˇm nayelov‘ aylews oœ mi teˇ oœ oqi œtesan, ayl miayn Yisowsin‘ irenc het: Ew minœ leønic ijnowm ¯in, na patowirec nranc, or irenc tesaÆ˚ mar– dow œpatmen, minœew or mardow Ordin meøelneric yarow¸iwn aøni: Nranq ays xØsq˚ irenc mtqowm pahowm ¯in ew mi– meanc harcnowm ¯in, ¸¯ i—nœ ¯ meøelneric yarow¸iwn aønel˚: Apa harcrin nran ow asacin. ¡Ayn i?nœ ¯, or Ør¯nsg¯tnern asowm en, ¸¯ nax Eˇian p¯tq ¯ gay¿: Na patasxanec nranc ew asac. ¡Eˇian nax piti gay ew am¯n ban kargi piti dni. isk inœo?w mardow Ordow masin growaÆ ¯, or æat œarœaranqner piti kri ow anargowi: Bayc es asowm em ´ez, or Eˇian ekaw, ew nran arecin, inœ or kamecan, inœ– p¯s or growaÆ ¯ nra masin¿: Ew aæakertneri mØt galov‘ nranc æowrj˚ tesaw meÆ bazmow¸iwn ew Ør¯nsg¯tner, oronq vi˘owm ¯in nranc het: Ew iskoyn amboˇj ßoˇovowrd˚, erb tesaw nran, zarmacaw ew, ˚ndaøaj vazelov, oˇjoyn ¯r ta– lis nran: Yisows aæakertnerin harcrec. ¡Inœi? masin ¯iq vi˘owm nranc het¿: Ψoˇovrdi mijic m¯k˚ patasxa– nec ew asac. ¡Vardape—t, qez mØt bereci ordows, orin mi hamr œar ogi bønel ¯. ew owr patahowm ¯, nran getin ¯ zarkowm. ŒrŒrowm ¯, atamnern ¯ kr˘tacnowm ew apa œo– ranowm mnowm ¯: Qo aæakertnerin asaci, or hanen, bayc œkaroˇacan hanel ayn¿: Na patasxanec nranc ew a– sac. ¡O—v anhawat serownd, minœew e?rb ´ez het piti linem, minœew e?rb ´ez piti handowrßem. ber¯—q nran in´ mØt¿: Ew nran berecin ir mØt: Erb œar ogin nran tesaw, iskoyn owßgin cncec tˇayin, or˚, getin ˚nknelov, ¸awalwowm ¯r ow ŒrŒrowm: Yisows harcrec nra hØr˚ ew asac. ¡Inœqa?n ßa– manak ¯ ancel ayn Ørowanic, inœ ayd nran patahel ¯¿: Ew na asac. ¡Mankow¸iwnic: Ωat angam œar ogin kraki ew jri m¯j ¯ netowm nran, or korÆani. ard, e¸¯ mi kerp ka–

1841

Markos

9. 22–40

roˇ es, Øgni—r mez, T¯—r, g¸alov mez¿: Ew Yisows nran asac. ¡Asacir‘ e¸¯ karoˇ es. am¯n inœ hnarawor ¯ nra hamar, ov hawatowm ¯¿: Erexayi hayr˚ iskoyn aˇaˇakec ew a– sac. ¡Hawatowm em, Øgni—r im anhawatow¸ean˚¿: Erb Yi– sows tesaw, or ßoˇovowrd˚ irar vray ¯ hawaqwowm, sastec piˇÆ ogown ew asac. ¡Do—w, ha—mr ew xo—wl ogi, es hramayowm em qez, do—wrs elir nranic ew aylews œmtnes dra m¯j¿: Ew œar ogin ˘œac, owßgin cncec nran ow dowrs elaw. ew pata– nin meøeli p¯s eˇaw, ayn asti˘an, or æater˚ asacin, ¸¯ meøaw: Yisows bønec nra ´eøqic, bar´racrec nran, ew na otqi kangnec: Ew erb Yisows town mtaw, aæakertner˚, aøan´in, harcrin nran. ¡Inœo?w menq œkaroˇacanq ha– nel dran¿: Ew na nranc asac. ¡Ayd tesak˚ owriæ banov œi elni, e¸¯ oœ Æomapahow¸eamb ow aˇØ¸qov¿: Aynteˇic elnelov‘ nranq ancnowm ¯in Galiliayi mijov, ew Yisows œ¯r kamenowm, or orew¯ m¯kn imanay, qani or ir aæakertnerin owsowcanowm ¯r ew nranc asowm. ¡Mardow Ordin matnowelow ¯ mardkanc ´eøq˚, nranq piti spanen nran. ew erb na spanowi, errord Ør˚ yarow¸iwn piti aøni¿: Bayc nranq œ¯in haskanowm ayd xØsq˚ ew vaxenowm ¯in nran harc– nel: Ekaw KaŒaønayowm ew, erb town mtaw, aæakertnerin harcrec. ¡Πanaparhin irar het inœi? masin ¯iq vi˘owm¿: Ew nranq lowø ¯in mnowm, orovhetew ˘anaparhin irar het vi˘owm ¯in, ¸¯ o—v ¯ meÆ˚: Ew erb nstec, kanœec Tasner– kowsin ow nranc asac. ¡E¸¯ m¯kn owzowm ¯ aøajin linel, boloric verjin˚ ew bolori spasawor˚ piti lini¿: Ew mi manowk vercnelov‘ kangnecrec nranc m¯j ew nran ir girkn aønelov‘ nranc asac. ¡Ov ayspisi manowkneric m¯kin ˚n– downowm ¯ im anownov, in´ ¯ ˚ndownowm, ew ov in´ ¯ ˚ndownowm, oœ ¸¯ in´ ¯ ˚ndownowm, ayl nran, ov in´ owˇarkec¿: Yovhan– n¯s˚ patasxanec ew asac. ¡Vardape—t, tesanq m¯kin, or˚ qo anownov dewer ¯r hanowm, bayc mez het œ¯r ærjowm, ew argelecinq nran¿: Ew na asac. ¡Argelq mi— eˇ¯q nran, orovhetew œkay m¯k˚, or im anownov zØrawor gorÆer ani ow karoˇanay in´ hayhoyel. qanzi ov mez hakaøak œ¯, na mer koˇmn ¯: Ew ov or ´ez mi baßak jowr xmecni yanown ayn bani, or dowq Qristosinn ¯q, ˘æmarit em asowm ´ez,

22

23 24

25

26 27

28 29

30

31

32

33 34

35

36

37

38

39 40

9. 41–10. 14 41

42

43

44

45, 46 47

10

2

3 4 5

6 7

8 9 10 11

12 13

14

Markos

1842

ir var´˚ œpiti korcni¿: ¡Ew ov or in´ hawatacoˇ ays Œoqrikneric m¯kin gay¸akˇecni, nra hamar aweli law k˚ lin¯r, e¸¯ nra paranocic kaxowaÆ lin¯r ¯æi mi erkana– qar, ew Æov gcow¯r: Ew e¸¯ qez gay¸akˇecnowm ¯ qo ´eøq˚, ktrir d¯—n gcir qeznic, orovhetew qez hamar aweli law ¯ xeˇowaÆ mtnel yawitenakan keanq˚, qan ¸¯ erkow ´eøq ownenal ow gnal gehen, anæ¯j kraki m¯j: Ew e¸¯ qo otqn ¯ gay¸akˇecnowm qez, ktri—r, qeznic d¯—n gcir ayn. law ¯, or dow kaˇ mtnes yawitenakan keanq˚, qan ¸¯ erkow otq ownenas ow gehen ˚nknes: Ew e¸¯ qo aœqn ¯ gay¸akˇecnowm qez, qaæir hani—r ayn. law ¯, or dow m¯k aœqov mtnes AstÆow arqayow¸iwn˚, qan ¸¯ erkow aœq ownenas ow ˚nknes gehen, owr nranc ord˚ œi meønowm, ew krak˚ œi hangœowm, orovhe– tew am¯n inœ krakov piti aˇowi: Aˇ˚ law ban ¯. bayc e¸¯ aˇ˚ anhamanay, inœo?v piti hamemowi. ard, dowq ´er m¯—j ownec¯q aˇ˚ ew irar het xaˇaˇow¸ea—mb aprec¯q¿: Yisows aynteˇic ver kacaw ekaw Hr¯astani sahman– ner˚, Yordanani miws koˇm˚. ew ßoˇovowrd˚ dar´eal gnowm xønwowm ¯r nra æowrj˚, ew na, inœp¯s sovor ¯r, noric ow– sowcanowm ¯r nranc: Isk Œariseciner˚ mØtecan ew nran Œor´elov‘ harc towin ow asacin. ¡fflrinawo?r ¯, or mard ir knojn ar´aki¿: Na patasxan towec nranc ew asac. ¡Movs¯s˚ ´ez i?nœ patowirec¿: Ew nranq asacin. ¡Movs¯– s˚ hraman towec ar´akelow ¸owˇ¸ grel ew ar´akel¿: Yi– sows patasxanec ew asac nranc. ¡Λer xstasrtow¸ean pat˘aøov grec ayd patowiran˚, minœdeø ararœagor– Æow¸ean skzbic AstowaÆ arow ew ¯g steˇÆec nranc¿: Ew asac. ¡Dra hamar tˇamard˚ piti ¸oˇni ir hØrn ow mØr˚ ew piti gnay ir knoj yetewic: Ew erkows˚ mi marmin pi– ti linen, ew aylews erkow œen, ayl‘ m¯k marmin: Ard, inœ or AstowaÆ miacrec, mard˚ ¸oˇ œbaßani¿: Ew aæakertner˚ tan m¯j dar´eal noyn˚ harcrin nran: Ew nranc asac. ¡E– ¸¯ mi mard ar´aki ir knoj˚ ew owriæin aøni, ænow¸iwn araÆ k˚ lini: Ew mi kin e¸¯ ¸oˇni ir amowsnown ew owriæ mardow kin lini, ænow¸iwn araÆ k˚ lini¿: Ew nran manowkner ¯in berowm, orp¯szi ´eøq˚ dni nranc vray: Isk aæakertne– r˚ yandimanowm ¯in nranc, ovqer berowm ¯in: Erb Yisows

1843

Markos

10. 15–30

ays tesaw, barkanalov sastec nranc ew asac. ¡Φo—yl to– w¯q ayd manowknerin gal in´ mØt ew argelq mi— eˇ¯q nranc, orovhetew AstÆow arqayow¸iwn˚ aydpisinerinn ¯: Πæma– rit em asowm ´ez, ov AstÆow arqayow¸iwn˚ œ˚ndowni orp¯s manowk, nra m¯j œi mtnelow¿: Ew na vercnelov nranc ir girk˚‘ nranc vray ´eøq˚ drec ew Ørhnec nranc: Erb na aynteˇic ˘anaparh ˚nkaw, aha meÆaharowst m¯k˚ aøaj vazelov Ænki ijaw, harcrec nran ow asac. ¡Bari— Var– dapet, i?nœ p¯tq ¯ anem, or yawitenakan keanq˚ ßaøan– gem¿: Ew Yisows nran asac. ¡Inœo?w es in´ bari koœowm. ba– ri œ¯ oœ oq, ayl miayn‘ AstowaÆ: Patowiranner˚ gites. mi— ænanar, mi— spanir, mi— goˇanar, sowt mi— vkayirpatowi—r qo hØrn ow mØr˚¿: Na patasxanec ew asac nran. ¡Var– dape—t, ayd bolor˚ im mankow¸iwnic i ver arel em. ard, i?nœ em pakas ¸oˇel¿: Ew Yisows nran nayelov‘ sirec nran ew asac. ¡Qez m¯—k ban ¯ pakasowm. e¸¯ kamenowm es ka– tareal linel, gna va˘aøi—r inœ or ownes ow aˇqatneri—n towr ew erknqowm gan´er k’ownenas. ew vercro—w xaœd ew ari— im yetewic¿: Ew mard˚ ayd xØsqi vray xoßoøowaÆ‘ gnac trtowm, orovhetew æat harowst ¯r: Ew Yisows ays koˇm, ayn koˇm nayelov‘ asac ir aæakertnerin. ¡Inœqa!n dßowa– rin ¯ AstÆow arqayow¸iwn mtnel nranc hamar, or harstow– ¸iwn ownen¿: Ew aæakertner˚ zarmacaÆ ¯in nra xØsqeri vray. isk Yisows dar´eal patasxanec nranc ew asac. ¡Zawakne—rs, inœqa!n dßowar ¯ AstÆow arqayow¸iwn mtnel nranc hamar, or irenc yoys˚ drel en harstow¸ean vray: Aweli heæt ¯, or paran˚ aseˇi Æakic ancni, qan ¸¯ mi meÆaharowst AstÆow arqayow¸iwn˚ mtni¿: Ew aæakert– ner˚ aøawel ews ¯in zarmanowm ow mimeanc asowm. ¡Apa owremn o?v karoˇ ¯ Œrkowel¿: Nayelov nranc‘ Yisows asac. ¡Mardkanc hamar ayd anhnar ¯, bayc o—œ AstÆow hamar¿: Petrosn sksec nran asel. ¡Ahawasik menq ¸oˇel enq am¯n ban ew ekel enq qo yetewic¿: Yisows patasxanec ew a– sac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, œkay m¯k˚, or ¸oˇaÆ lini town, kam eˇbayrner, kam qoyrer, kam hayr, kam mayr, kam ordi– ner, kam agarakner in´ hamar kam Awetarani hamar ew ayßm, ays ßamanaki m¯j hariwrapatik˚ œstanay‘ tner

15

16 17

18 19

20

21

22 23

24

25 26

27

28 29

30

10. 31–46

31 32

33

34

35

36 37

38

39

40

41

42

43

44 45

46

Markos

1844

ew eˇbayrner ew qoyrer ew mayrer ew ordiner ew agarakner‘ halaÆanqner krelov hander´, ew ayn aæxarhowm, or galow ¯‘ yawitenakan keanq: Sakayn æater, or aøajin en, piti linen verjin, isk verjinner‘ aøajin¿: Ew Erowsaˇ¯m elne– low ˘anaparhi vray ¯in. Yisows aæakertneric aweli aøaj ¯r gnowm. isk nranq, or nra yetewic ¯in gnowm, zarmacaÆ ¯in ow vaxenowm ¯in: Ew na noric vercnelov Tasnerkowsin‘ aøan´in, sksec asel nranc, ¸¯ inœ baner piti pata– hen iren: ¡Aha elnowm enq Erowsaˇ¯m. ew mardow Ordin piti matnowi qahanayapetnerin ow Ør¯nsg¯tnerin, ew nran mahowan piti dataparten ow he¸anosnerin pi– ti yan´nen. nran piti Æaˇren. nran piti ÆeÆen ow nra vray piti ¸qen. ew piti spanen. ew errord Ør˚ na yarow¸iwn piti aøni¿: Zebed¯osi ordiner˚‘ Yakobos˚ ew Yovhann¯s˚, gnacin nra mØt ew asacin nran. ¡Varda– pe—t, inœ or qeznic piti xndrenq, kamenowm enq, or anes mez hamar¿: Ew na nranc asac. ¡I?nœ ¯q kamenowm in´nic, or anem ´ez hamar¿: Ew nranq asacin nran. ¡Ωno—rh ara mez, or nstenq m¯ks‘ qo ajowm ew miwss‘ ´axowm, qo Œaøqi m¯j¿: Yisows patasxanec nranc ew asac. ¡ff¯q imanowm, ¸¯ inœ ¯q xndrowm. karo?ˇ ¯q xmel ayn baßak˚, or es xmelow em, kam mkrtowel ayn mkrtow¸eamb, orov es mkrtowelow em¿: Ew nranq asacin nran. ¡Karoˇ enq¿: Ew Yisows nranc a– sac. ¡Ayn baßak˚, or es xmelow em, k˚ xm¯q, ew ayn mkrtow– ¸iwn˚, orov es mkrtowelow em, nranov k˚ mkrtow¯q, bayc im ajowm ew ´axowm nstecnel˚ es œ¯, or piti tam, ayl trowelow ¯ nranc, oronc hamar patrastowaÆ ¯¿: Ayd lselov‘ tas˚ aøaqealner˚ sksecin barkanal Yakobosi ew Yovhann¯si vray: Yisows nranc ir mØt kanœec ew asac. ¡Git¯q, or he¸anosneri m¯j iæxanaworner hamarowaÆner˚ tirowm en nranc. ew nranc meÆameÆnern iæxowm en nranc vray. ´er m¯j aydp¯s œp¯tq ¯ lini. ayl ´eznic ov kamenay meÆ linel, ¸oˇ lini ´er spasawor˚. ew ´eznic ov kamenay aøajin linel, bolorin Æaøay ¸oˇ lini. orovhetew mardow Ordin ¯l œekaw Æaøayow¸iwn ˚ndownelow, ayl‘ Æaøayelow ew talow ir an´˚ orp¯s Œrkanq æateri Œoxar¯n¿: Ew ekan Eriqov: Ew minœ na Eriqovic dowrs ¯r galis ir aæakertnerov ew

1845

Markos

10. 47–11. 13

bazowm ßoˇovrdov, Tim¯i ordin‘ koyr Bartim¯os˚, nstel mowrowm ¯r ˘anaparhi ezrin: Erb lsec, ¸¯ ancnoˇ˚ Yi– sows Nazovrecin ¯, sksec aˇaˇakel ew asel. ¡Daw¸i— Ordi, Yiso—ws, oˇormi—r in´¿: Ew æater˚ nran sastowm ¯in, or løi, isk na aøawel ews aˇaˇakowm ¯r. ¡Daw¸i— Ordi, oˇor– mi—r in´¿: Yisows kangnec ew hramayec, or nran kanœen: Koyrin kanœecin ew nran asacin. ¡Qajalerowi—r, ve—r kac, kanœowm ¯ qez¿: Ew na, d¯n gcelov ir zgestner˚, ver ka– caw ekaw Yisowsi mØt: Yisows nran asac. ¡I?nœ es owzowm, or qez anem¿: Koyr˚ nran asac. ¡Vardape—t, aœqers ¸oˇ bacowen¿: Ew Yisows nran asac. ¡Gna—, qo hawat˚ qez Œrkec¿: Ew iskoyn nra aœqer˚ bacowecin, ew ˘anaparhin gnowm ¯r nra yetewic:

47

48

49

50 51

52

Erb mØtecan Erowsaˇ¯min, Be¸Œag¯in ew Be¸aniayin, 11 Λi¸eneac leran mØt, na owˇarkec aæakertneric erkowsin ew nranc asac. ¡Dowq gnac¯—q ayd giwˇ˚, or ´er dimacn ¯. 2 ew h¯nc or aynteˇ mtn¯q, k˚ gtn¯q mi kapowaÆ awanak, ori vray oœ mi mard araraÆ œi nstel. ar´akec¯—q ayn ew ber¯—q: Ew e¸¯ m¯k˚ ´ez asi. ¡Ayd awanak˚ inœo?w ¯q ar´akowm¿, k’a– 3 s¯q. ¡Tiroj˚ p¯tq ¯¿. ew na iskoyn dran aysteˇ k’owˇarki¿: Gnacin ew gtan awanak˚‘ kapowaÆ døan mØt, drsowm, Œo– 4 ˇoci m¯j, ew ayn ar´akecin: Ew aynteˇ kangnaÆneric o– 5 manq asacin nranc. ¡I?nœ ¯q anowm, inœo?w ¯q ayd awanakn ar´akowm¿: Ew nranq nranc asacin, inœp¯s Yisows asel 6 ¯r. ow nranc ¸oyl towin: Awanak˚ berecin Yisowsi mØt. ew 7 dra vray zgestner gcecin, ew Yisows nstec dra vray: Ew 8 æater irenc zgestner˚ Œøowm ¯in ˘anaparhin. ew owriæ– ner Æaøeric ˘iwˇer ¯in ktrowm ow gcowm ˘anaparhi vray: Ew nranq, or aøajic ow yetewic ¯in gnowm, aˇaˇakowm ¯in 9 ew asowm. ¡Ovsanna! Bar´realin, Ørhnea!l lini na, or ga– lis ¯ Tiroj anownov. Ørhnea!l lini mer hØr‘ Daw¸i ¸a– 10 gaworow¸iwn˚, or galis ¯: Xaˇaˇow¸i!wn‘ erknqowm ew Œa!øq‘ bar´ownqnerowm¿: Ew Yisows mtaw Erowsaˇ¯m, gnac ta˘ar 11 ow nayec ir æowrj˚, am¯n inœi vray. ew orovhetew ereko– yi ßam ¯r, bar´racaw Be¸ania‘ Tasnerkowsi het miasin: Yajord Ør˚, minœ Be¸aniayic dowrs ¯in galis, Yisows qaˇ– 12 caÆ ¯r: Ew heøowic mi terewalic ¸zeni tesnelov‘ ekaw, or 13

11. 14–31

14

15

16 17

18

19 20

21 22

23

24

25

26

27

28

29

30 31

Markos

1846

¸erews nra vray mi ban gtni. ew erb nran mØtecaw, oœinœ œgtaw, ayl miayn‘ terew, orovhetew takawin ¸zi ßamana– k˚ œ¯r: Yisows xØsq˚ ¸zenown owˇˇec ew asac. ¡Σl qeznic oœ oq ptowˇ œowti yawitean¿: Ew nra aæakertner˚ lsowm ¯in: Ekan Erowsaˇ¯m. ew Yisows ta˘ar mtnelov‘ sksec dowrs hanel ta˘arowm gtnowoˇ va˘aøoˇnerin ow gnordnerin ew lowmayaŒoxneri seˇanner˚ crec ow aˇawn a˘aøneri a– ¸oøner˚ æowø towec. ew œ¯r ¸oˇnowm, or orew¯ m¯k˚ ta˘a– ri mijov noynisk orew¯ ban anckacni: Ew owsowcanowm ¯r nranc ow asowm. ¡GrowaÆ ¯‘ im town˚ bolor azgeri hamar aˇØ¸qi town ¯ koœowelow, isk dowq ayn dar´rel ¯q awazak– neri orjer¿: Qahanayapetnern ow Ør¯nsg¯tner˚ lsecin ays ew mi mijoc ¯in Œntøowm, ¸¯ inœp¯s korstean mat– nen nran, bayc vaxenowm ¯in nranic, orovhetew amboˇj ßoˇovowrd˚ zarmacaÆ ¯r nra owsowcman vray: Erb erekoy eˇaw, qaˇaqic dowrs elan: Yajord Ør˚, aøawØtean, minœ noyn ˘anaparhic ¯in ancnowm, ¸zenin armatic œoracaÆ tesan: Petros˚ yiæec ew asac nran. ¡fiabbi—, ahawasik ¸zenin, orin aniÆecir, œoracel ¯¿: Yisows patasxa– nec ew asac nran. ¡E¸¯ AstÆow hand¯p hawat ownenaq, ˘æmarit em asowm ´ez, ov or ays lerann asi‘ e—l ew Æo—vn ˚n– kir, ew ir srtowm œkaskaÆi, ayl hawatay, ¸¯ inœ or asowm ¯, k˚ lini, na inœ ¯l asi, k˚ katarowi: Dra hamar asowm em ´ez. am¯n inœ, or aˇØ¸q anelov xndr¯q ew hawataq, ¸¯ k˚ stanaq, k˚ trowi ´ez: Ew erb aˇØ¸qi kangn¯q, ¸¯ m¯ki d¯m mi ban own¯q, nerec¯—q, orp¯szi ´er Hayrn ¯l, or erknqowm ¯, neri ´ez ´er yancanqner˚¿: Dar´eal Erowsaˇ¯m ekan. ew minœ na aynteˇ, ta˘arowm ærjowm ¯r, nra mØt ekan qaha– nayapetner˚, Ør¯nsg¯tner˚ ew Æerer˚ ow asacin nran. ¡I?nœ iæxanow¸eamb es dow ayd anowm, ew o?v towec qez ayd iæxanow¸iwn˚¿: Yisows patasxan towec ew asac nranc. ¡Es ¯l ´e—z mi ban harcnem, patasxanec¯—q in´, ew es ´ez k’asem, ¸¯ inœ iæxanow¸eamb em ays anowm: Yovhann¯si mkrtow¸iwn˚ erknqi?c ¯r, ¸¯?‘ mardkancic. patasxanec¯—q in´¿: Nranq irar mijew xorhowm ¯in ow asowm. ¡E¸¯ asenq‘ erknqic, mez k’asi‘ isk inœo?w nran œhawataciq. isk e¸¯ asenq‘ mardkancic, ßoˇovrdic enq vaxenowm¿. orovhetew

1847

Markos

11. 32–12. 16

bolor˚ git¯in, ¸¯ Yovhann¯s˚ margar¯ ¯r: Patasxan towecin ew Yisowsin asacin‘ œgitenq. ew Yisows nranc pa– tasxanec ow asac. ¡Es ¯l ´e—z œem asi, ¸¯ inœ iæxanow¸e– amb em ays anowm¿:

32

Ew sksec nranc het aøaknerov xØsel ew asel. ¡Mi mard 12 aygi tnkec ew nra æowrj˚ cankapat qaæec, hn´ani Œos Œorec ew aætarak æinec. ow ayn yan´nec mæaknerin ew gnac owriæ erkir: Erb ßamanak˚ hasaw, mæakneri mØt 2 mi Æaøay owˇarkec, or ayd mæakneric vercni aygow ptˇic: Ew mæakner˚ nran bønelov‘ ÆeÆecin ow ´eønownayn ar´ake– 3 cin: Dar´eal na mi owriæ Æaøay owˇarkec, ew nra ¯l glxin 4 harowaÆecin ew anargelov ar´akecin: Ew verstin m¯k 5 owriæin owˇarkec. sran ¯l‘ spanecin. ew owriæ æaterin ow– ˇarkec. omanc ÆeÆowm ¯in, omanc‘ spanowm: Deøews na mi 6 sireli ordi own¯r. verjowm nran owˇarkec nranc mØt‘ a– selov. ¡Φerews im ays ordowc amaœen¿: Isk mæakner˚ erb 7 tesan, or na galis ¯, irar asacin. ¡Ψaøang˚ sa ¯, e– k¯q spanenq sran, ew ßaøangow¸iwn˚ mer˚ ¸oˇ lini¿: Ew 8 bønelov nran‘ spanecin ow hanecin gcecin aygowc dowrs: Ard, aygow t¯r˚ i?nœ k’ani. k˚ gay ew k˚ spani mæakne– 9 rin ow aygin owriæneri ´eøq˚ k˚ yan´ni: Dowq œ¯?q karda– 10 cel Grqi ayn xØsq˚, ¸¯‘ ¡Ayn qar˚, or kaøowcoˇner˚ an– argecin, na— eˇaw ankiwnaqar¿: Tiroj koˇmic eˇaw ays, 11 ew mer aœqin sqanœeli ¯¿: Ew nranq mijoc ¯in Œntøowm‘ 12 nran ´erbakalelow, bayc ßoˇovrdic vaxecan, orovhetew haskacan, ¸¯ na aøak˚ irenc masin asac: Ew ¸oˇecin nran ow gnacin: Ew nra mØt owˇarkecin Œarisecineric ew 13 herovd¯sakanneric omanc, orp¯szi nran xØsqov orsan: Ew nranq ekan ow nengow¸eamb harc ¯in talis ew asowm. 14 ¡Vardape—t, gitenq, or dow ˘æmartas¯r es ew œes qaæ– wowm oœ oqic, orovhetew mardkanc aœaøow¸iwn œes anowm, ayl ˘æmartow¸eamb AstÆow ˘anaparhn es owsowcanowm. ard, asa— mez, Ørinawo?r ¯ hark tal kaysrin, ¸¯? oœ. ta?nq, ¸¯? œtanq¿: Yisows imacaw nranc keˇÆaworow¸iwn˚ ew asac. 15 ¡Inœo?w ¯q in´ Œor´owm, keˇÆaworne—r. in´ mi daheka—n ber¯q, or tesnem¿: Ew nranq berecin: Ew nranc asac. ¡O?wmn ¯ 16 ays patker˚ kam gir˚¿: Ew nranq asacin nran‘ kaysri–

12. 17–34 17

18 19

20

21

22 23 24

25

26

27

28

29 30

31

32

33

34

Markos

1848

n˚: Yisows patasxan towec ew asac nranc. ¡Gnac¯—q, tow¯—q kaysrin˚‘ kayser ew AstÆown˚‘ AstÆown¿: Ew zarma– can nra vray: Nra mØt ekan sadowkeciner˚, oronq asowm en, ¸¯‘ yarow¸iwn œkay. harc ¯in talis ew asowm. ¡Varda– pe—t, Movs¯s˚ mez hamar grel ¯. ¡E¸¯ m¯ki eˇbayr˚ meøni ew kin ¸oˇni, bayc ordi œ¸oˇni, ¸oˇ nra eˇbayr˚ aøni nra knoj˚ ew ir eˇbØr hamar zawak hascni¿: Ard, mez mØt eظ˚ eˇbayrner kayin. aøajin˚ kin aøaw ew meøaw ow za– wak œ¸oˇec. ew erkrord˚ noyn knojn aøaw ow meøaw. ew na ¯l zawak œ¸oˇec: Noyn ´ewov naew errord˚ aøaw noyn knoj˚: Ew eظn ¯l zawak œ¸oˇecin. amenqic yetoy meøaw naew kin˚: Ard, yarow¸ean ßamanak, erb yarow¸iwn aønen, nrancic o?wm kin˚ k˚ lini. qani or eظn ¯l nran kin aøan¿: Yisows patasxan towec ew asac nranc. ¡H¯nc dra hamar œ¯?, or molorowaÆ ¯q. qani or œgit¯q Grqer˚ ew oœ ¯l‘ AstÆow zØrow¸iwn˚. orovhetew, erb meøelneric yarow¸iwn aønen, o—œ tˇamardik kin k’aønen ew o—œ ¯l kanayq mardow k˚ gnan, ayl k˚ linen hreætakneri nman, or erknqowm en: Isk galov meøelnerin, ¸¯ yarow¸iwn en aønowm, dowq œ¯?q kardacel Mov– s¯si grqowm, morenow drowagowm, ¸¯ inœp¯s AstowaÆ asac nran. ¡E—s em, - asowm ¯, - Abrahami AstowaÆ˚, Isahaki AstowaÆ˚ ew Yakobi AstowaÆ˚¿: Isk AstowaÆ meøelneri AstowaÆ˚ œ¯, ayl‘ oˇjeri. owsti, dowq xist molorowaÆ ¯q¿: fflr¯nsg¯tneric m¯k˚, mØtenalov, lsowm ¯r nranc, minœ vi– ˘owm ¯in. erb na tesaw, ¸¯ Yisows nranc patasxan˚ law towec, harcrec nran ew asac. ¡O?r patowirann ¯ aøa– jin˚¿: Ew Yisows asac nran. ¡Amenic aøajinn ¯‘ ¡Lsi—r, Isray¯—l, mer T¯r AstowaÆ˚ miak T¯rn ¯. ew dow piti si– res qo T¯r AstÆown qo amboˇj srtov, qo amboˇj hogov, qo amboˇj mtqov ew qo amboˇj zØrow¸eamb¿. sa— ¯ aøajin patowiran˚: Ew erkrord˚ nman ¯ sran. ¡Dow piti sires qo ˚nkeroj˚ qo an´i p¯s¿. œkay owriæ patowiran aweli meÆ, qan sranq¿: Ew Ør¯nsg¯t˚ nran asac. ¡Law ¯, Vardape—t, ˘æmartow¸eamb asacir, ¸¯ AstowaÆ m¯k ¯, ew baci nra– nic, owriæ AstowaÆ œkay. ew nran amboˇj srtov, amboˇj zØrow¸eamb, amboˇj mtqov sirel˚, inœp¯s ew ˚nkerojn ir an´i p¯s sirel˚ aøawel ¯, qan oˇjak¯zner˚ ew zoher˚¿: Ew

1849

Markos

12. 35–13. 6

Yisows tesnelov, ¸¯ na imastow¸eamb patasxan towec, nran asac. ¡Heøow œes AstÆow arqayow¸iwnic¿: Ew aylews oœ oq œ¯r hamar´akwowm nran ban harcnel: Minœ Yisows owsowcanowm ¯r ta˘arowm, harc towec ßoˇovrdin ow asac. ¡Inœp¯?s en asowm Ør¯nsg¯tner˚, ¸¯ Qristos Daw¸i Ordi ¯, minœ Dawi¸n inq˚ Sowrb Hogov asowm ¯. ¡T¯rn im Tirojn asac. nsti—r im ajowm, minœew or qo ¸ænaminerin qo ot– qeri hamar patowandan dnem¿: Ard, e¸¯ Dawi¸n inqn isk nran T¯r ¯ koœowm, inœp¯?s nra Ordin k˚ lini¿: Ew æat ßoˇovowrd nran lsowm ¯r sirov: Ew sovorecnelov‘ na ir owsowcman ˚n¸acqowm asowm ¯r. ¡Zgo—yæ eˇ¯q ayd Ør¯nsg¯t– neric, or owzowm en aœqi zarnoˇ zgestnerov man gal, hra– paraknerowm yarganqi oˇjoynner oronel, ßoˇovaranne– rowm‘ aøajin a¸oøner˚ ew ˚n¸riqneri ßamanak‘ patowoy teˇer˚: Nranq owtowm en ayrineri tner˚, cowcadrabar erkaracnowm en aˇØ¸qner˚, orp¯szi aweli xist datas– tan ˚ndownen¿: Yisows kangnaÆ ¯r gan´anaki dimac. di– towm ¯r, ¸¯ inœp¯s ßoˇovowrd˚ pˇin´ dram ¯ gcowm gan´a– naki m¯j: Ew æat meÆaharowstner æat ban gcecin: Mi ayri kin ekaw ew erkow lowmay gcec, or mi groæ ¯: Ew Yisows ir mØt kanœelov ir aæakertnerin‘ nranc asac. ¡Πæma– rit em asowm ´ez, or ayd œqawor ayrin aweli æat gcec, qan gan´anaki m¯j miws bolor dram gcoˇner˚, qani or am¯nq˚ irenc awelordic gcecin, isk na, ir œqaworow¸iwnic, gcec am¯n inœ, or own¯r‘ ir amboˇj aprowst˚¿:

35

36

37

38

39

40

41

42 43

44

Erb na ta˘aric dowrs ¯r galis, ir aæakertneric m¯k˚ 13 nran asac. ¡Vardape—t, te—s inœpisi! qarer en sranq, ew inœpisi! æinowaÆq¿: Yisows nran patasxan towec ew 2 asac. ¡Tesno?wm es ayd bolor æinow¸iwnner˚. ˘æmarit em asowm ´ez, or dranc qar˚ qari vray œpiti ¸oˇnowi, or œqandowi¿: Ew minœ nstaÆ ¯r na Λi¸eneac leran vray, 3 ta˘ari dimac, Petrosn ow Yakobos˚ ew Yovhann¯sn ow Andr¯as˚, aøan´in, harcrin nran. ¡Asa— mez, e?rb pi– 4 ti lini ayd, ew i?nœ k˚ lini næan˚, erb katarowelow lini ayd bolor˚¿: Yisows patasxanec ew asac nranc. ¡Zgo—yæ 5 kac¯q, oœ oq ´ez œxabi, orovhetew æater piti gan im 6 anownov ew piti asen‘ e—s em Qristos˚, ew æaterin piti

13. 7–25 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 17 18, 19

20

21

22

23 24 25

Markos

1850

molorecnen: Sakayn erb ls¯q paterazmneri ´ayner kam paterazmneri lowrer, œxøovow¯q, orovhetew ayd p¯tq ¯ or lini, bayc deø aæxarhi vax˘an˚ œ¯: Azg azgi d¯m pi– ti elni ew ¸agaworow¸iwn‘ ¸agaworow¸ean d¯m, ew teˇ-teˇ erkraæarßner piti linen, sov ew hama˘arak ow xøovow– ¸iwnner. bayc ayd bolor˚ skizbn ¯ erkanc: Ew deø ´ez ¯l piti matnen ateanneri, ew ßoˇovaranneri m¯j pi– ti tanjow¯q. ew in´ hamar kowsakalneri ow ¸agaworne– ri aøaj piti kangn¯q‘ i vkayow¸iwn nranc: Bayc nax p¯tq ¯, or Awetaran˚ qarozowi bolor he¸anosneri m¯j: Ew erb ´ez tanen yan´nelow, aøajowc hog mi— ar¯q ew mi— mtaƯq, ¸¯ inœ piti xØs¯q, ayl, inœ or ´ez trowi ayd noyn ßamin, a—yn xØsec¯q, orovhetew do—wq œ¯, or piti xØs¯q, ayl‘ Sowrb Hogin: Eˇbayrn ir eˇbØr˚ mahowan piti matni, ew hayr˚‘ ordown. ew ordiner˚ hayreri d¯m piti elnen ow piti spanen nranc: Ew im anowan hamar boloric piti atow¯q. bayc ov or minœew verj hamberi, na k˚ Œrkowi¿: ¡Ew erb tesn¯q sarsaŒeli pˇÆow¸iwn˚‘ teˇ gtaÆ aynteˇ, owr œp¯tq ¯ lin¯r (ov kardowm ¯, ¸oˇ imanay), ayn ßama– nak nranq, or Hr¯astanowm en, leøner˚ ¸oˇ Œaxœen. ew ov taniqi vray ¯, ¸oˇ œijni ew town œmtni‘ aynteˇic ban vercnelow. ew ov arti m¯j ¯, ¸oˇ et œdaønay‘ ir zgestner˚ vercnelow: Bayc va!y yˇinerin ew stntownerin ayn Ørerin: AˇØ¸ec¯—q, or ´meø ßamanak œlini da: Ayd Ører˚ piti li– nen Ører aynpisi neˇow¸iwnneri, oronc nman˚ œi eˇel erbeq ararœagorÆow¸ean skzbic minœew ayßm ew œi ¯l lini: Ew e¸¯ AstowaÆ ayd Ører˚ ir ˚ntrealneri hamar œkar˘¯r, oœ mi mard œ¯r azatowi. bayc na ir ˚ntrealneri pat˘aøov, - oronc ˚ntrec, - kar˘ec ayd Ører˚: Ayn ßamanak e¸¯ m¯k˚ ´ez asi, ¸¯‘ ¡Aha— aysteˇ ¯ Qristos˚ kam aynteˇ¿, œhawataq. orovhetew sowt qristosner ew sowt marga– r¯ner piti elnen ew næanner ow zarmanali gorÆer piti coyc tan‘ molorecnelow npatakov, e¸¯ hnar lini, noynisk ˚ntrealnerin: Bayc dowq zgo—yæ eˇ¯q. aha aøajowc ´ez a– m¯n inœ asaci¿: ¡Bayc ayd Ørerin, ayd neˇow¸iwnic yetoy, aregak˚ piti xawari, ew lowsinn ir loys˚ œpiti tay: Ew astˇer˚ erknqic vayr piti ¸aŒowen, ew erknqowm zØrow–

1851

Markos

13. 26–14. 9

¸iwnner˚ piti æarßowen: Ew ayn ßamanak piti tesnen mardow Ordown‘ ekaÆ amperi vrayov‘ zØrow¸eamb ew bazowm Œaøqov: Ew ayn ßamanak piti owˇarki ir hreætakne– rin ow piti hawaqi ir ˚ntrealnerin œors koˇmeric, erkri Æageric minœew erknqi Æager˚¿: ¡Bayc dowq ayd ¸zeno—wc sovorec¯q aøak˚. h¯nc or nra oster˚ kakˇen, ew nra vray terew dowrs gay, imanowm ¯q, or amaø˚ mØt ¯. noynp¯s ew dowq. erb ays bolor˚ katarowaÆ tesn¯q, imac¯—q, or na mØt ¯, døneri aøjew: Πæmarit em asowm ´ez, or œi ancni ays serownd˚, minœew or ays bolor˚ katarowen: Erkinq ow er– kir k’ancnen, bayc im xØsqer˚ œen ancni¿: ¡Sakayn ayd Øroway ew ßami masin oœ oq œgit¯. o—œ hreætakner˚ erkn– qowm ew o—œ ¯l‘ Ordin, ayl miayn‘ Hayr˚: Zgo—yæ eˇ¯q, hskec¯—q ow aˇØ¸ec¯—q, qani or œgit¯q, ¸¯ e—rb ¯ ßamanak˚. inœ– p¯s heøow erkir gnacaÆ mi mard, or k˚ ¸oˇni ir town˚ ew ir Æaøanerin iæxanow¸iwn k˚ tay ew iwraqanœiwrin‘ ir gorÆ˚, ew dønapanin k˚ patowiri, or ar¸own lini: Ard, ar¸o—wn kac¯q, orovhetew œgit¯q, ¸¯ tant¯r˚ e—rb k˚ gay‘ erekoyea?n, ¸¯? k¯sgiæerin, aqlorakanœi?n, ¸¯? aøawØtean d¯m: Gowc¯ yankarÆaki galov‘ ´ez qni m¯j gtni: Bayc inœ or ´ez em asowm, amenqin em asowm‘ ar¸o—wn kac¯q¿:

26

27

28

29

30 31 32

33 34

35

36, 37

Ew erkow Ør yetoy zatik ¯r ow Baˇarjakerac tØn˚. qa– 14 hanayapetner˚ ew Ør¯nsg¯tner˚ hnar ¯in oronowm, ¸¯ inœ– p¯s nran nengow¸eamb bønelov spanen: Bayc asowm ¯in. 2 ¡O—œ ays tØnin, orp¯szi ßoˇovrdi m¯j xøovow¸iwn œlini¿: Ew minœ na Be¸aniayowm ¯r, borot Simoni tan˚ seˇan 3 nstaÆ, ekaw mi kin, or hetn own¯r nardosi azniw, meÆar– ߯q iwˇi mi æiæ. ew æiæ˚ kotrelov‘ iwˇ˚ ¸aŒec Yisowsi glxin: Aæakertner˚ zayracan ew asacin. ¡Ayd iwˇ˚ inœo?w aysp¯s 4 piti korœ¯r. kareli ¯r ayd anowæahot iwˇ˚ va˘aøel aweli 5 qan ereq hariwr dahekani ew tal aˇqatnerin¿: Ew xist zayranowm ¯in knoj vray: Ew Yisows nranc asac. ¡Φo—yl 6 tow¯q dran. inœo?w ¯q neˇow¸iwn talis, orovhetew na in´ hamar mi bari gorÆ arec: Am¯n ßam aˇqatnerin ´ez het 7 own¯q ew erb owzenaq, karoˇ ¯q nranc bariq anel: Bayc in´ am¯n ßam ´ez het œown¯q: Da, inœ or karoˇ ¯r, arec. aøa– 8 jowc xnkawetec im marmin˚ i næan patanqowelow: Πæma– 9

14. 10–27

10

11

12

13

14

15

16

17, 18

19 20

21

22

23

24 25

26, 27

Markos

1852

rit em asowm ´ez, owr ¯l qarozowi ays Awetaran˚ amboˇj aæxarhowm, inœ or na arec, ayd ews piti patmowi nra yiæataki hamar¿: Ew Yowda Iskariovtacin‘ Tasnerkow– sic m¯k˚, gnac qahanayapetneri mØt, or Yisowsin mat– ni nranc: Erb nranq lsecin, owraxacan ew xostacan nran dram tal. ew na aøi¸ ¯r Œntøowm, ¸¯ inœp¯s yarmar ßamanak matni nran: Ew Baˇarjakerac tØni aøajin Ør˚, erb zatki gaøn ¯in mor¸owm, aæakertner˚ nran a– sacin. ¡O?wr es owzowm gnanq patrastenq, or zatkakan ˚n¸riqn owtes¿: Ew na aæakertneric erkowsin owˇarkec ow nranc asac. ¡Gnac¯—q ayn qaˇaq˚ ew erb ayn qaˇaq˚ mtn¯q, k˚ patahi ´ez mi mard, or owsin jri saŒor owni. gnac¯—q nra yetewic: Ew na o—r town˚ or mtni, tantiro– j˚ k’as¯q. ¡Vardapetn asowm ¯‘ o?wr ¯ ayn ijewan˚, owr im aæakertneri het zatkakan ˚n¸riq˚ piti owtem¿: Ew na ´ez coyc k˚ tay zardarowaÆ mi vernatown. aynte—ˇ patarastec¯q mez hamar¿: Ew nra aæakertner˚ gna– cin patrastelow. ekan ayn qaˇaq˚ ew gtan‘ inœp¯s or na irenc asel ¯r. ow zatkakan ˚n¸riq˚ patrastecin: Erb erekoy eˇaw, na ekaw Tasnerkowsi het miasin: Ew erb seˇan nstecin ow deø owtowm ¯in, Yisows asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, or ´ezanic m¯k˚ matnelow ¯ in´. na, or in´ het isk owtowm ¯¿: Ew nranq sksecin trtmel ow asel m¯k˚ miwsi yetewic‘ mi¸¯ e?s em. ew miws˚‘ ¸¯‘ mi¸¯ e?s em: Na patasxan towec ew asac. ¡Tasnerkowsicd m¯k˚, or ´eø– q˚ in´ het mtcrec pnaki m¯j: Πiæt ¯, mardow Ordin k˚ gnay ays aæxarhic, inœp¯s or nra masin growaÆ ¯. bayc va!y ayn mardown, ori ´eøqov mardow Ordin k˚ matnowi. law k˚ lin¯r nran, e¸¯ ayd mard˚ ÆnowaÆ angam œlin¯r¿: Ew minœ deø owtowm ¯in, Yisows hac vercnelov‘ Ørhnec ew ktrec, towec nranc ow asac. ¡Aø¯—q, a—ys ¯ im marmin˚¿: Ew baßa– k˚ vercnelov‘ gohow¸iwn yaytnec, towec nranc, ew bolorn ¯l nranic xmecin: Ew Yisows asac nranc. ¡A—ys ¯ Nor Owx– ti im ariwn˚, or k˚ ¸aŒowi æateri hamar: Πæmarit em asowm ´ez, or aylews or¸atownki berqic œem xmelow minœew ayn Ør˚, erb k˚ xmem nor ginin AstÆow arqayow¸ean m¯j¿: Ew gohow¸iwn matowcelowc yetoy elan Λi¸eneac leø˚: Ew

1853

Markos

14. 28–45

Yisows nranc asac. ¡Ays giæer am¯nqd gay¸akˇowelow ¯q im pat˘aøov, orovhetew growaÆ ¯. ¡Piti harowaÆem ho– vowin, ew oœxarner˚ piti crowen¿: Bayc im yarow¸iwnic yetoy ´eznic aøaj Galilia piti gnam¿: Petros˚ pa– tasxanec ew asac nran. ¡Φ¯kowz bolorn ¯l gay¸akˇowen, bayc es œem gay¸akˇowi¿: Ew Yisows nran asac. ¡Πæmarit em asowm qez, or dow ays giæer isk, deø aqaˇaˇ˚ œkanœaÆ, ereq angam piti owranas in´¿: Isk Petrosn aøawel ews pndowm ¯r ow asowm. ¡Φ¯ qez het meønel isk hark lini, qez œem owranay¿: Ew am¯nqn ¯l noynn ¯in asowm: Ekan ayn te– ˇ˚, or˚ Ge¸semani ¯r koœwowm: Ew na aæakertnerin asac. ¡Nstec¯—q aysteˇ, minœew es aˇØ¸em¿: Ew na ir het ver– crec Petrosin, Yakobosin ew Yovhann¯sin ew sksec txrel ow tagnapel: Ayn ßamanak nranc asac. ¡Txowr ¯ hogis meønelow asti˘an. mnac¯—q aysteˇ ew ar¸o—wn kac¯q¿: Ew Œoqr-inœ aøaj gnalov‘ eresi vray ˚nkaw getin. ew aˇØ– ¸owm ¯r, or, e¸¯ kareli ¯, ayd ßam˚ irenic heøanay: Ew asowm ¯r. ¡Abba—, Ha—yr, am¯n inœ qez kareli ¯. ays baßa– k˚ in´nic heøacro—w, bayc oœ ¸¯ inœp¯s e—s em kamenowm, ayl‘ inœp¯s do—w es kamenowm¿: Ew Yisows ekaw ow nranc qnaÆ gtaw. ew Petrosin asac. ¡Simo—n, nnjo?wm es. œkaroˇaca?r m¯k ßam ar¸own mnal: Ar¸o—wn kac¯q ew aˇØ¸ec¯—q, orp¯s– zi Œor´ow¸ean m¯j œ˚nkn¯q: Hogin yØßar ¯, bayc marmin˚‘ tkar¿: Ew noric gnac, aˇØ¸qi kangnec ow noyn banern a– sac: Krkin angam dar´aw aynteˇ ew nranc qni m¯j gtaw. orovhetew nranc aœqer˚ Æanracel ¯in, ew œ¯in imanowm, ¸¯ inœ patasxan tan nran: Errord angam ekaw ew nranc asac. ¡Qnec¯—q aysowhetew ew hangstac¯—q, qani or vax– ˘an˚ hasel . ekaw ßam˚, ew aha mardow Ordin matnwowm ¯ meˇaworneri ´eøq˚: ffl—n, ve—r kac¯q gnanq, orovhetew aha mØtecaw na, ov in´ matnelow ¯¿: Ew minœ na deø xØsowm ¯r ays baner˚, ekaw Yowda Iskariovtacin‘ Tasnerkowsic m¯– k˚, ew ir het‘ srerov, mahaknerov zinowaÆ ambox‘ owˇar– kowaÆ qahanayapetneri, Ør¯nsg¯tneri ow Æereri koˇmic: Matniœ˚ nranc næan ¯r towel aselov‘ owm het es hambow– rowem, na— ¯, bønec¯—q nran ew tar¯—q zgowæow¸eamb: Ew mØ– tenalov nran‘ iskoyn asac. ¡fiabbi—, fiabbi—¿. ew ham–

28 29

30

31

32

33

34 35

36

37

38

39 40

41

42 43

44 45

14. 46–65 46 47 48

49

50 51

52 53

54

55

56

57 58

59 60

61

62

63

64

65

Markos

1854

bowrec nran: Ew nranq ´eøq drecin nra vray ow bønecin: Apa nra æowrj˚ gtnowoˇneric m¯k˚ sowr˚ qaæec ew zarkec qahanayapeti Æaøayin ow nra akanj˚ ktrec: Yisows dar´aw ew asac nranc. ¡Srerov ew mahaknerov dowrs ¯q ekel in´ bønelow orp¯s awazaki?: Es miæt ´ez mØt ¯i ew owsowcanowm ¯i ta˘arowm. ew in´ œbøneciq. bayc ays eˇaw, orp¯szi margar¯neri GrowaÆqner˚ katarowen¿: Ayn ßa– manak aæakertner˚ bolorn ¯l lqecin nran ew Œaxan: Ew mi eritasard gnowm ¯r nra yetewic‘ ir merk marmni vray mi sawan gcaÆ: Eritasardner˚ nran bønecin, ew na ¸oˇ– nelov hagi ktor˚‘ merk Œaxaw nrancic: Ew Yisowsin ta– ran KayiaŒa qahanayapeti mØt. ew nra het hawaqow– aÆ ¯in bolor qahanayapetner˚, Ør¯nsg¯tnern ow Æerer˚: Isk Petros˚ heøowic nra yetewic gnac minœew ners, qa– hanayapeti gawi¸˚: Ew nstaÆ ¯r spasaworneri mØt ow taqanowm ¯r kraki boci aøjew: Isk qahanayapetnern ow amboˇj atean˚ mi orew¯ vkayow¸iwn ¯in Œntøowm Yi– sowsi d¯m, orp¯szi nran spanen, bayc œ¯in gtnowm. qani or nra d¯m æater sowt vkayow¸iwn ¯in talis, bayc vka– yow¸iwnner˚ irar nman œ¯in: Omanq ver kenalov‘ sowt ¯in vkayowm nra d¯m ow asowm. ¡Menq lsecinq dranic, erb a– sowm ¯r. ¡Es k˚ qandem ays ´eøakert ta˘ar˚ ew ereq Ørowm k˚ æinem m¯k owriæ˚‘ an´eøakert¿: Bayc ew aynp¯s nranc vkayow¸iwn˚ noynanman œ¯r: Apa qahanayapet˚ kang– nelov m¯jteˇowm‘ Yisowsin harc towec ow asac. ¡Oœinœ œe?s patasxanowm. ayd inœe!r en vkayowm dranq qo d¯m¿: Ew na miayn lowø ¯r mnowm ow patasxan œ¯r talis: Qaha– nayapet˚ krkin angam harcrec nran ow asac. ¡Do?w es Qristos˚‘ Ørhneal AstÆow Ordin¿: Yisows patasxanec ew asac nran. ¡Dow asacir, ¸¯ es em. bayc piti tes– n¯q mardow Ordown‘ amenazØr AstÆow aj koˇmowm nstaÆ ew erknqi amperi vrayov ekaÆ¿: Ew qahanayapet˚ iskoyn patøec ir patmow˘an˚ ew asac. ¡Σl i?nœ p¯tq en mez vkaner: Aha am¯nqd dra beranic lseciq hayhoyow¸iwn˚. ´ez inœp¯?s ¯ ¸wowm. .. ¿: Ew am¯nq˚ datapartecin nran, ¸¯ mahapart ¯: Ew omanq sksecin ¸qel nra eresin, æo– rov glowx˚ ÆaÆkel, bøowncqov xŒel ow asel. ¡Margar¯aci—r

1855

Markos

14. 66–15. 11

mez, Qristo—sd, ayn o?v ¯, or qez xŒec¿: Ew spasaworner˚ aptakowm ¯in nran: Ew minœ Petros˚ deø nerqewowm, gaw– ¸owm ¯r, qahanayapeti mi aˇaxin˚ ekaw ew tesaw nran taqanalis: Nayec nran ow asac. ¡Dow ¯l Yisows Nazov– recow het ¯ir¿: Na owracaw ew asac. ¡ffem ˘anaœowm nran ew œgitem‘ inœ es asowm dow¿: Ew erb na drsi gawi¸˚ elaw, aqaˇaˇ˚ kanœec: Aˇaxin˚ noric tesaw nran ew sksec ir æowrj˚ gtnowoˇnerin asel. ¡Sa ¯l nrancic ¯¿: Ew Pet– ros˚ dar´eal owracaw: ffioqr-inœ yetoy, noric, nranq, or æowrj˚ kangnel ¯in, asacin Petrosin. ¡IrØq, dow ¯l nran– cic es, qani or galiliaci es, ew qo xØsowaÆqn ¯l nman ¯¿: Ew na sksec nzovq kardal, erdowel ew asel. ¡ffem ˘ana– œowm ayn mardown, ori masin dowq xØsowm ¯q¿: Ew h¯nc noyn ßamin aqaˇaˇ˚ erkrord angam kanœec: Ew Petros˚ yiæec ayn xØsq˚, or Yisows asel ¯r iren, ¸¯‘ ¡Aqaˇaˇ˚ deø erkow angam œkanœaÆ‘ dow ereq angam in´ piti owranas¿. ew sksec lal:

66

67 68

69 70

71 72

Ew iskoyn, vaˇ aøawØtean, Æereri ew Ør¯nsg¯tneri het 15 miasin, qahanayapetner˚ ew amboˇj atean˚ xorhowrd anelov‘ kapecin Yisowsin ew taran yan´necin Piˇato– sin: Piˇatos˚ harcrec nran ew asac. ¡Do?w es hrea– 2 neri ¸agawor˚¿: Yisows patasxan towec nran ew a– sac. ¡Dow asowm es¿: Ew qahanayapetner˚ nran æat 3 ¯in ambastanowm, bayc na oœinœ œ¯r patasxanowm: Isk 4 Piˇatos˚ dar´eal harcrec nran. ¡Oœ mi patasxan œe?s talis. te—s, inœqa!n en qez ambastanowm¿: Ew Yi– 5 sows, aynowhetew, ¯l oœinœ œpatasxanec, aynp¯s or Pi– ˇatos˚ æat zarmacaw: Sakayn tØni aøi¸ov Piˇatos˚ 6 nranc hamar ar´akowm ¯r mi kalanawor, owm or nranq ow– zowm ¯in: Ew Barabba anownov m¯k˚ kar‘ bantarkowaÆ 7 ayn xøovararneri het, oronq xøovow¸ean ßamanak mi mard ¯in spanel: Amboxn sksec bar´r ´aynov aˇaˇakel 8 ew pahanjel, or, inœp¯s sovorow¸iwn ¯r anel, Barabbayi—n ar´aki: Piˇatos˚ patasxanec ew asac nranc. ¡Ow– 9 zo?wm ¯q, or hreaneri arqayin ar´akem ´ez hamar¿. qani 10 or na git¯r, ¸¯ naxan´i—c matnecin nran qahanaya– petner˚, oronq ew amboxin hamozecin, or Barabbayi—n 11

15. 12–33 12

13 14

15

16

17 18

19 20

21

22

23 24 25 26

27 28 29

30 31

32

33

Markos

1856

ar´aki irenc hamar: Piˇatos˚ dar´eal xØsq aøaw ew asac nranc. ¡Isk i?nœ ¯q owzowm, or anem hreaneri ar– qayin¿: Ew nranq, qahanayapetneric drdowaÆ, dar´eal aˇaˇakecin. ¡Xa—œ˚ hanir dran¿: Piˇatos˚ nranc a– sac. ¡I?nœ œar ban ¯ arel na¿: Ew nranq aøawel ews aˇa– ˇakowm ¯in ow asowm. ¡Xa—œ˚ hanir dran¿: Isk Piˇatos˚, orovhetew owzec amboxin gohacnel, nranc hamar Barab– bayin ar´akec: Isk Yisowsin ÆeÆel talov‘ nranc ´eøq˚ yan´nec, orp¯szi xaœ˚ hanowi: Ew zinoworner˚ nran ner– si gawi¸˚ taran, owr palati bakn ¯r. m¯kteˇ kanœecin amboˇj gownd˚, ew nran hagcrin karmir qˇamid ew Æira– ni ow nra glxin Œæeric patrastowaÆ psak drecin ew sksecin nran oˇjoyn tal ow asel. ¡Oˇjo!yn qez, hreaneri ¸agawo—rd¿: Ew eˇ¯gov harowaÆowm ¯in nra glxin, ¸qowm ¯in eresin ow Ænki galov‘ erkrpagowm ¯in nran: Ew nran ÆaˇrowÆanaki en¸arkelowc yetoy, qˇamidn ow Æiranin ha– necin ew nran ir zgestner˚ hagcrin ow dowrs taran, or xaœ˚ hanen nran: Ew stipecin Simon Kiwrenacown‘ Aleq– sandri ew fiowŒosi hØr˚, or˚ agarakic ¯r galis ow ayd te– ˇov ¯r ancnowm, or Yisowsi xaœaŒayt˚ kri: Ew nran ta– ran Goˇgo¸a, mi teˇ, or ¸argmanwowm ¯ kaøaŒnateˇi: Zmowøsov xaønowaÆ gini towin nran, bayc na œvercrec: Ew nran xaœ˚ hanecin: Ew nra hagowstner˚ baßanecin‘ dranc vray vi˘ak gcelov, ¸¯ ov i—nœ piti vercni: AøawØ– tean ßam˚ inn ¯r, erb nran xaœecin: Ew kar nra data– partow¸ean masin grow¸iwn‘ growaÆ aysp¯s. ¡Hreaneri ¸agaworn ¯¿: Ew nra het xaœecin erkow awazakner, m¯k˚‘ nra ajowm ew miws˚‘ ´axowm: Ew katarowec growaÆ˚, ¸¯‘ ¡AnØr¯nneri het dasowec¿: Ew ovqer ancnowm ¯in, hayho– yowm ¯in nran, æarßowm irenc glowxner˚ ew asowm. ¡Va—h, or qandowm ¯ir ta˘ar˚ ew ereq Ørowm æinowm, azati—r inqd qez ew iji—r ayd xaœic¿: Noynp¯s ew qahanayapetner˚, irenq irenc m¯j, Ør¯nsg¯tneri het miasin, Æaˇr ¯in a– nowm ow asowm. ¡Owriænerin azatec, inqn iren œi karoˇa– nowm azatel: Ayd Qristos˚‘ Isray¯li ayd ¸agawor˚, ¸oˇ ayßm ijni xaœic, orp¯szi tesnenq ew hawatanq dran¿: Ew nra het xaœowaÆnern ¯l naxatowm ¯in nran: Erb k¯–

1857

Markos

15. 34–16. 4

sØr eˇaw, xawar patec amboˇj erkir˚, minœew ßam˚ e– req˚: Ew ßam˚ ereqin Yisows bar´ra´ayn aˇaˇakec ew asac. ¡Σli!, Σli!, la?ma sabaq¸ani¿, or ¸argmanwowm ¯‘ Astowa!Æ im, Astowa!Æ im, inœo?w ¸oˇecir in´: Ew nrancic omanq, or nra æowrjn ¯in kangnel, erb lsecin ayd, asacin. ¡Eˇiayin ¯ kanœowm¿: Ew m¯k˚ aøaj vazelov‘ spowng˚ ¸a– ¸axec qacaxi m¯j, anckacrec eˇ¯gi Æayrin, towec nran, or xmi, ow asac. ¡Φoˇ¯—q tesnenq, ardeØq Eˇian k˚ ga?y nran ijecnelow¿: Ew Yisows bar´r ´ayn ar´akec ow ho– gin awandec: Ew ta˘ari varagoyr˚ verewic minœew ner– qew erkowsi patøowec: Ew aynteˇ kangnaÆ hariwrapet˚ tesnelov, ¸¯ inœp¯s na aˇaˇakec ew hogin awandec, a– sac. ¡IrØq ays mard˚ AstÆow Ordi ¯r¿: Kayin ew kanayq, oronq ditowm ¯in heøowic: Nranc m¯j ¯in Mariam Mag– daˇenacin, Krtser Yakobosi ew Yovs¯i mayr˚‘ Mariam˚, inœp¯s ew Saˇom¯n, oronq, erb Yisows Galiliayowm ¯r, nra yetewic ¯in gnowm ew Æaøayowm nran. kayin naew æat ayl kanayq, oronq nra het Erowsaˇ¯m ¯in elel: Ew erb erekoy eˇaw, - qani or owrba¸ ¯r, ew æaba¸amowtn ¯r skswowm, arima¸iaci Yovs¯Œ˚, or mi parkeæt mard ¯r ow hreaneri ßoˇovi andam ew or inqn ¯l AstÆow arqayow¸eann ¯r spa– sowm, hamar´akowec mtnel Piˇatosi mØt ew owzec Yisowsi marmin˚: Ew Piˇatos˚ zarmacaw, or Yisows aydœaŒ æowt ¯r meøel. ew ir mØt kanœelov hariwrapetin‘ harcrec nran ow asac. ¡IrØq aydœaŒ æo?wt meøaw¿: Erb ayd stowgec hariwrapetic, marmin˚ ænorhec Yovs¯Œin: Ew Yovs¯Œ˚ ktaw gnec ow nran ijecnelov‘ patec ayd ktawov ow drec mi gerezmani m¯j, or ŒorowaÆ ¯r ßayøi m¯j: Ew mi qar glo– rec gerezmani døan aøaj: Isk Mariam Magdaˇenacin ew Yakobosi ow Yovs¯i mayr Mariam˚ tesan ayn teˇ˚, owr na drowec:

34

35

36

37 38 39

40

41

42

43

44

45 46

47

Ew erb æaba¸n ancaw, Mariam Magdaˇenacin, Yako– 16 bosi mayr Mariam˚ ew Saˇom¯n gnacin xnki patras– tow¸iwn tesan, orp¯szi gan ew ØÆen nra marmin˚: Ew 2 kiraki Ør˚, aøawØtean, arewaÆagin ekan gerezman: Ew 3 asowm ¯in mimeanc. ¡Qar˚ gerezmani dønic mez hamar o?v piti glori¿: Ew nayecin ow tesan, or gerezmanic qar˚ 4

16. 5–20 5

6

7

8

9

10 11 12

13 14

15 16

17

18

19

20

Markos

1858

glorowaÆ ¯r. ew ayn æat meÆ ¯r: Ew ners, gerezman mtne– lov‘ tesan mi eritasardi, or nstaÆ ¯r aj koˇm˚‘ spitak patmow˘an hagaÆ. ew zarhowrecin: Ew na asac nranc. ¡Mi— vaxec¯q, dowq Yisowsin ¯q Œntøowm‘ xaœowaÆ Nazov– recown. na yarow¸iwn aøaw, aysteˇ œ¯: Ahawasik ayn teˇ˚, owr nran drel ¯in: Bayc gnac¯q asac¯—q nra aæakertne– rin ew Petrosin, ¸¯‘ aha na ´eznic aøaj gnowm ¯ Galilia. aynte—ˇ k˚ tesn¯q nran, inœp¯s ´ez asel ¯r¿: Ew erb ays lsecin, elan ow Œaxan gerezmanic, qani or sarsaŒa– har ¯in eˇel. ew oœ oqi ban œasacin, orovhetew vaxenowm ¯in: Kiraki aøawØtean yarow¸iwn aøaÆ linelov‘ Yisows nax erewac Mariam Magdaˇenacown, oric eظ˚ dew ¯r ha– nel: Ew sa gnac ow patmec nranc, or Yisowsi het ¯in ew deøews sgowm ow lac ¯in linowm: Erb nranq lsecin, ¸¯ na kendani ¯ ew erewacel ¯ Mariamin, œhawatacin: Yetoy Yisows ayl kerparanqov erewac nranc, oronq hand ¯in gnowm: Sranq ¯l ekan ow patmecin owriæneri. bayc nranq ¯l œhawatacin: Yetoy, minœ Tasnm¯k˚ seˇan ¯in nstel, Yisows nranc erewac ew yandimanec nranc irenc anhawa– tow¸ean ew xstasrtow¸ean hamar, orovhetew œ¯in hawa– tacel nranc, oronc inq˚ erewacel ¯r‘ meøelneric yarow¸iwn aøaÆ: Ew nranc asac. ¡Gnac¯—q amboˇj aæxarhov m¯k ew qarozec¯—q Awetaran˚ bolor mardkanc: Ov hawatay ew mkrtowi, piti Œrkowi, ew ov œhawatay, piti datapar– towi: Sranq en næanner˚, oronq piti owˇekcen nranc, oronq hawatowm en. im anownov dewer piti hanen, lezow– ner piti xØsen, irenc ´eøqerin Ø´er piti bønen, ew e¸¯ mahacow ¸oyn xmen, da nranc œpiti vnasi. hiwandne– ri vray ´eøq piti dnen ew bßæken¿: Ew inq˚ T¯r Yisows, nranc het xØselowc yetoy, d¯pi erkinq veracaw ew nstec HØr aj koˇm˚: Isk nranq elan ow qarozecin Awetaran˚ amboˇj aæxarhowm‘ Tiroj gorÆakcow¸eamb. ew irenc owˇek– coˇ bolor næannerov hastatowm ¯in XØsq˚:

Ξowkas G

Qani or æater˚ ´eønarkecin æaradrel mezanowm ka– 1 tarowaÆ d¯pqeri patmow¸iwn˚, inœp¯s mez awandecin 2 nranq, or skzbic XØsqi akanatesnern ow spasaworne– r˚ eˇan, es ¯l, or skzbic stowgow¸eamb hetamowt ¯i e– 3 ˇel am¯n bani, kamecay kargov qez grel, o—v gerazancd Φ¯oŒil¯, orp¯szi ˘anaœes ˘æmartow¸iwnn ayn xØsqeri, 4 oronc aæakertecir: Hr¯astani Herovd¯s ¸agawori Ø– 5 rov, Abiayi qahanayakan ˚ntaniqic Zaqaria anownov mi qahanay kar, ori kin˚ Aharoni dstreric ¯r. nra a– nown˚ Eˇisabe¸ ¯r: Ew erkowsn ¯l AstÆow aøaj ardar ¯in 6 ow anarat kerpov ˚n¸anowm ¯in Tiroj bolor patowiran– neri ew Ør¯nqneri ˘anaparhov: Nranq ordi œown¯in, o– 7 rovhetew Eˇisabe¸˚ amowl ¯r, ew erkowsn ¯l irenc aøaja– caÆ tariqowm ¯in: Ew minœ Zaqarian AstÆow aøjew ir 8 qahanayakan paætØnn ¯r katarowm, ir kargi Ører˚ ha– saÆ linelov‘ ˚st qahanayow¸ean Ør¯nqi nran vi˘akowec 9 mtnel Tiroj ta˘ar˚ ew xnkarkel: Ew xnkarkow¸ean ßa– 10 min ßoˇovrdi amboˇj bazmow¸iwn˚ drsowm aˇØ¸qi ¯r kang– naÆ: Ew Tiroj hreætak˚ erewac nran‘ xnkeri seˇani aj 11 koˇmowm kangnaÆ: Erb Zaqarian nran tesaw, xøovowec, 12 ew vax ˚nkaw nra m¯j: Tiroj hreætak˚ nran asac. ¡Mi— 13 vaxecir, Zaqaria—, orovhetew qo aˇØ¸q˚ lseli eˇaw. qo kin˚‘ Eˇisabe¸˚, mi ordi k˚ Æni qez, ew nra anown˚ Yov– hann¯s k˚ dnes: Na qez hamar owraxow¸iwn ew cnÆow¸iwn 14 k˚ lini, ew æater˚ k’owraxanan ir Ænndov, orovhetew na 15 Tiroj aøaj meÆ k˚ lini, gini ew Øˇi œi xmi ew mØr orovaynic sksaÆ Sowrb Hogov k˚ lcowi ew Isray¯li ordineric æaterin 16 k˚ dar´ni d¯pi irenc T¯r AstowaÆ˚: Na Eˇiayi hogov 17 ew zØrow¸eamb piti gnay nra aøajic, orp¯szi hayreri srter˚ ordinerin dar´ni ow anhnazandnerin‘ ardarne– ri imastow¸ean˚‘ Tiroj hamar patrast mi ßoˇovowrd kazmelow¿: Ew Zaqarian asac hreætakin. ¡Es i?nœ kerp 18 k’imanam ayd, qani or es Æer em, ew kins ¯l aøajacaÆ tariqowm ¯¿: Hreætak˚ nran patasxanec ew asac. ¡Es 19

1. 20–39

20

21

22

23, 24

25

26

27

28 29

30 31

32

33 34

35

36

37 38

39

Ξowkas

1860

Gabri¯ln em, or kangnowm em AstÆow aøaj. es owˇarkoweci xØselow qez het ew ayd ban˚ qez awetelow: Ew aha—, dow hamr k˚ lines ew œes karoˇanay xØsel minœew ayn Ør˚, erb ayd katarowi, qani or dow œhawatacir im xØsqerin, or k’irakanan irenc ßamanakin¿: Isk ßoˇovowrd˚ spasowm ¯r Zaqariayin. zarmanowm ¯in, or ta˘arowm na owæanowm ¯: Ew erb na dowrs ekaw, œ¯r karoˇanowm xØsel nranc het: Ew nranq imacan, ¸¯ ta˘arowm tesilq ¯r tesel. ew na næanaci ¯r xØsowm nranc het ow mnowm ¯r papan´owaÆ: Ew erb paætamownqi ir Ører˚ lracan, gnac ir town˚: Ayd Øreric yetoy nra kin˚‘ Eˇisabe¸˚ yˇiacaw: Hing amis na ¸aqcnowm ¯r inqn iren ew asowm. ¡Ays i—nœ ban arec T¯– r˚ in´ im ays Ørerin, erb nayec in´ vray‘ veracnelov im naxatinq˚ mardkanc mijic¿: Vecerord amsin Gabri¯l hreætak˚ AstÆow koˇmic owˇarkowec Galiliayi mi qaˇa– q˚, ori anown˚ Nazar¯¸ ¯r, mi koysi mØt, or næanowaÆ ¯r Yovs¯Œ anownov mi mardow het‘ Daw¸i tnic: Ew ayd koysi anown˚ Mariam ¯r: Ew hreætak˚, galov nra mØt, asac. ¡Owraxaci—r, o—v ænorh˚nkal, T¯r˚ qez het ¯¿: Isk na ays xØsqeri vray xøovowec ew mtqowm xorhowm ¯r, ¸¯ inœ ban ¯r ays oˇjoyn˚: Ew hreætak˚ nran asac. ¡Mi— vaxecir, Ma– ria—m, orovhetew AstÆowc dow ænorh gtar: Ew aha— dow k˚ yˇianas ew k˚ Ænes mi ordi ow nra anown˚ Yisows k˚ dnes: Na meÆ k˚ lini ew Bar´reali ordi k˚ koœowi: Ew T¯r Astow– aÆ nran k˚ tay nra hØr‘ Daw¸i a¸oø˚, ew na yawitean k˚ ¸agawori Yakobi tan vray, ow nra ¸agaworow¸iwn˚ vax– ˘an œi ownenay¿: Isk Mariam˚ hreætakin asac. ¡Inœp¯?s ayd k˚ patahi in´, qani or es tˇamard œem ˘anaœowm¿: Hreætak˚ patasxanec ew nran asac. ¡Sowrb Hogin k˚ gay qo vray, ew Bar´reali zØrow¸iwn˚ hovani k˚ lini qez, orovhetew na, or qeznic ¯ Ænowelow, sowrb ¯ ew AstÆow or– di k˚ koœowi: Ew aha qo azgakan Eˇisabe¸˚. na ews yˇi ¯ ir Æerow¸ean m¯j, ew ays‘ yˇiow¸ean vecerord amisn ¯ nra, or amowl ¯r koœowaÆ. orovhetew AstÆow hamar anka– reli ban œkay¿: Ew Mariamn asac. ¡Ahawasi—k es mnowm em Tiroj aˇaxin˚, ¸oˇ qo xØsqi hama´ayn lini in´¿: Ew hreætak˚ heøacaw nranic: Ayd Ørerin Mariam˚ ver ka–

1861

Ξowkas

1. 40–2. 4

caw ew ætapov gnac Yowdayi leønayin ærjani qaˇaqneric m¯k˚, mtaw Zaqariayi town˚ ow Eˇisabe¸in oˇjoyn tow– ec: Ew erb Eˇisabe¸˚ Mariami oˇjoyn˚ lsec, manowk˚ xa– ˇac nra orovaynowm, ew Eˇisabe¸˚ lcowec Sowrb Hogov ew bar´r ´aynov aˇaˇakec ow asac. ¡fflrhnea!l es dow kananc m¯j, ew Ørhnea!l ¯ qo orovayni ptowˇ˚: Orteˇi?c in´ ays owraxow¸iwn˚, or im Tiroj mayr˚ in´ mØt gay. orovhetew ahawasik, erb qo oˇjoyni ´ayn˚ hasaw im akanjin, manow– k˚ cnÆalov xaˇac im orovaynowm: Ew erani! nran, or k˚ hawatay, ¸¯ Tiroj koˇmic iren asowaÆner˚ k˚ katarow– en¿: Ew Mariamn asac. Mariam˚ gre¸¯ ereq amis mnac Eˇisabe¸i mØt ew dar´aw ir town˚: Eˇisabe¸i Ænndabe– relow ßamanak˚ lracaw, ew na mi ordi Ænec. ew nra æowrj˚ gtnowoˇnern ow nra azgatohm˚ lsecin, or T¯rn ir meÆ o– ˇormow¸iwn˚ coyc towec nra hand¯p, ew owraxanowm ¯in nra het: Ew ow¸erord Ør˚ ekan mankan˚ ¸lŒatelow. ew nran ir hØr anownov Zaqaria ¯in koœowm: Bayc nra mayr˚ pa– tasxanec ew asac. ¡O—œ, ayl Yovhann¯s p¯tq ¯ koœowi¿: Nran asacin. ¡Sakayn qo azgatohmi m¯j œkay m¯k˚, ori anown˚ Yovhann¯s lini¿: Næanaci aknarkecin nra hØr˚, ¸¯ i—nœ k˚ kamenay nran koœel: Isk na mi taxtak owzec ew vran grec. ¡Dra anown˚ Yovhann¯s ¯¿: Ew bolor˚ zarma– can: Ew iskoyn nra beran˚ bacowec ow nra lezown‘ noynp¯s. ew xØsowm ¯r ow Ørhnowm AstÆown: Ew ah ˚nkaw bolori m¯j, or lsecin ays, ew nranc m¯j, or bnakwowm ¯in nranc æowr– j˚: Ew Hr¯astani amboˇj leønakoˇmowm ays bolor baner˚ patmwowm ¯in: Ew bolor lsoˇner˚ pahowm ¯in irenc srtowm ays am¯n˚ ew asowm ¯in. ¡ArdeØq i?nœ k˚ lini ays manowk˚¿: Ew Tiroj ´eøq˚ nra het ¯r: Zaqarian‘ nra hayr˚, Sowrb Hogov lcowec, margar¯acaw ew asac. Ew manowk˚ a˘owm ow zØranowm ¯r hogov ew mnowm ¯r amayi teˇerowm‘ minœew Is– ray¯lowm nra erewalow Ør˚:

40 41 42

43 44

45

46, 47 48 49

50 51

52 53 54

55 56

57

58 59

Ayn Ørerin fflgostos kayser koˇmic hraman elaw‘ am– 2 boˇj erkrowm mardahamar anelow hamar: Ays aøajin 2 mardahamar˚ teˇi ownecaw, erb Kiwrenios˚ kowsakal ¯r Asoriqowm: Ew bolor˚ gnowm ¯in ar´anagrowelow mardaha– 3 mari‘ iwraqanœiwrn ir qaˇaqowm: Yovs¯Œn ¯l Daw¸i tnic 4

2. 5–23

5 6 7

8 9

10

11

12 13

14

15

16

17 18 19

20

21

22

23

Ξowkas

1862

ew azgatohmic linelov‘ Galiliayi Nazar¯¸ qaˇaqic e– law gnac d¯pi Hr¯astan‘ Daw¸i qaˇaq˚, or˚ Be¸ˇeh¯m ¯ koœwowm, mardahamari m¯j ar´anagrowelow Mariami het, or nra het næanowaÆ ¯r ew yˇi ¯r: Ew erb nranq aynteˇ hasan, nra Ænndaberelow Ører˚ lracan, ew na Ænec ir andranik ordown, xan´arowri m¯j Œa¸a¸ec nran ow drec msowri m¯j, orovhetew ijewanowm nranc hamar teˇ œkar: Ew ayd ærjanowm bacظeay bnakowoˇ hoviwner kayin, oronq irenc hØteri giæerayin pahpanow¸iwnn ¯in anowm: Ew Ti– roj hreætak˚ erewac nranc, Tiroj Œaøq˚ Æagec nranc æowrj˚, ow nranq sastik vaxecan: Ew hreætak˚ asac nranc. ¡Mi— vaxec¯q, orovhetew aha ´ez meÆ owraxow¸iwn em awetowm, or˚ amboˇj ßoˇovrdin˚ k˚ lini. orovhetew aysØr Daw¸i qaˇaqowm ´ez hamar Ænowec mi ffirkiœ, or Ø– Æeal T¯rn ¯: Ew sa— ´ez hamar næan k˚ lini. xan´arowrov Œa¸a¸aÆ ew msowri m¯j drowaÆ mi manowk k˚ gtn¯q¿: Ew yankarÆaki ayd hreætaki het erewac erknayin zØrqeri mi bazmow¸iwn, or Ørhnowm ¯r AstÆown ow asowm. ¡ffia!øq AstÆown‘ bar´ownqnerowm, ew erkri vray xaˇaˇow¸i!wn ew ha˘ow¸i!wn‘ mardkanc m¯j¿: Ew erb hreætakner˚ nrancic heøanalov erkinq bar´racan, hoviwnern asacin mimeanc. ¡Ek¯—q gnanq minœew Be¸ˇeh¯m ew tesnenq, ¸¯ i—nœ ban ¯ ays eˇaÆ˚, or T¯r˚ mez coyc towec¿: Ew nranq ætapov ekan ow gtan Mariamin ow Yovs¯Œin ew msowri m¯j drowaÆ man– kan˚: Ew ˘anaœecin nran ayn xØsqic, or irenc asowel ¯r mankan masin: Ew bolor lsoˇner˚ zarmanowm ¯in ayn baneri vray, or hoviwner˚ asacin irenc: Isk Maria– m˚ ays bolor asowaÆner˚ pahowm ¯r ir m¯j ew ir srtowm xorhowm: Ew hoviwner˚ veradar´an. Œaøaworowm ew Ør– hnowm ¯in AstÆown ayn ameni hamar, or lsecin ow tesan, inœp¯s irenc patmowel ¯r: Ew erb ow¸ Ører˚ lracan, ew na ¸lŒatowec, nra anown˚ Yisows drowec, inœp¯s hreæta– ki koˇmic koœowel ¯r, erb deø œ¯r yˇacowel mØr orovaynowm: Erbor nranc srbagorÆman Ører˚ lracan, Movs¯si fflr¯nqi hama´ayn‘ nran Erowsaˇ¯m taran‘ Tiroj˚ nerkayacnelow hamar, inœp¯s growaÆ ¯r Tiroj fflr¯nqowm. ¡Am¯n arow za– wak, or argand ¯ bacowm, Tiroj hamar sowrb piti koœowi¿:

1863

Ξowkas

2. 24–42

Ew Tiroj fflr¯nqowm asowaÆi hama´ayn‘ ˚nÆay p¯tq ¯ tal mi zoyg tatrak kam aˇawnow erkow ´ag: Ard, Erowsaˇ¯– mowm Sim¯on anownov mi mard kar, ew ayd mard˚ ardar ow astowaÆavax ¯r ew aknkalowm ¯r Isray¯li mxi¸arow¸iw– n˚. ew Sowrb Hogin ¯r nra m¯j: Ew Sowrb Hogowc hramayowaÆ ¯r iren mah œtesnel, minœew or tesn¯r Tiroj fflÆealin: Na Hogov aøajnordowaÆ‘ ekaw ta˘ar˚, ew erb Ænoˇner˚ be– rin Yisows mankan˚‘ nra vray katarelow inœ or Ør¯nqi sovorow¸ean hama´ayn ¯r, Sim¯on˚ nran ir girkn aøaw, Ørhnec AstÆown ew asac. Ew nra hayrn ow mayr˚ zarmacaÆ ¯in ayn xØsqeri hamar, or asowm ¯in nra masin: Sim¯on˚ nranc Ørhnec ew asac nra mØr˚‘ Mariamin. ¡Aha— sa na ¯, or pat˘aø ¯ daønalow Isray¯li m¯j æateri ankman ow bar´racman ew næan‘ hakaøakow¸ean: Isk qo hogow mijov ¯l sowr piti ancni, orp¯szi bazowm srteri xorhowrdner yaytni daønan¿: Ew aynteˇ kar mi margar¯owhi‘ Anna anownov‘ ffianow¯li dowstr˚, Aseri azgatohmic. sa tari– qov æat aøajacaÆ ¯r ew amowsnow het miayn eظ˚ tari ¯r aprel‘ sksaÆ ir kowsow¸iwnic: Na mØt ow¸sownœors ta– rekan mi ayri ¯r, or œ¯r heøanowm ta˘aric, ayl Æomapa– how¸eamb ew aˇØ¸qov giæer-cerek Æaøayowm ¯r AstÆown: Sa ews noyn ßamin ver kacaw ekaw, gohow¸iwn ¯r matow– cowm Tiroj˚ ew xØsowm ¯r mankan masin bolor nranc het, oronq Erowsaˇ¯mi Œrkow¸eann ¯in spasowm: Ew erb a– m¯n inœ katarecin Tiroj fflr¯nqi hama´ayn, veradar´an Galilia, irenc qaˇaq˚‘ Nazar¯¸: Ew manowk˚ a˘owm ow zØranowm ¯r‘ li imastow¸eamb. ew AstÆow ænorhner˚ nra vray ¯in: Ard, nra Ænoˇner˚ am¯n tari, Zatki tØnin, Erowsaˇ¯m ¯in gnowm: Ew erb na tasnerkow tarekan eˇaw, tØni sovorow¸ean hama´ayn‘ Erowsaˇ¯m elan: Ew erb tØ– nakan Ører˚ lracan, ow nranq veradar´an, manowk Yi– sows˚ mnac Erowsaˇ¯mowm, ew nra Ænoˇner˚ ayd œimacan: KarÆowm ¯in, ¸¯ na irenc owˇekicneri het ¯. mi Øroway œaŒ ˘anaparh ekan ew nran Œntøecin azgakanneri ow Æa– nظneri m¯j: Ow erb œgtan, Erowsaˇ¯m veradar´an‘ nran Œntøelow hamar: Ew ereq Ør yetoy nran gtan ta˘arowm. vardapetneri het nstaÆ‘ na lsowm ¯r nranc ew harcer

24 25

26 27

28 29 30

31

32

33

34

35

36

37 38 39

40

41 42

2. 43–3. 13 43 44

45

46, 47

48

3

2

3

4 5

6

7

8 9

10

11 12

13

Ξowkas

1864

¯r talis: Ew bolor˚, or nran lsowm ¯in, zarmanowm ¯in nra imastow¸ean ew patasxanneri vray: Erb Ænoˇne– r˚ nran tesan, hiacan. isk mayr˚ nran asac. ¡Ordi—, ays i?nœ arecir dow mez. ahawasik hayrd ow es tagnapaÆ qez ¯inq Œntøowm¿: Ew na patasxanec nranc. ¡Inœo?w ¯iq in´ Œntøowm, œgit¯i?q, ¸¯ es HØrs tan˚ p¯tq ¯ linem¿: Bayc nranq œhaskacan ayn xØsq˚, or na irenc asac: Ew Yisows nranc het ijaw ow Nazar¯¸ gnac. ew na hnazand ¯r nranc: Ew nra mayr˚ ays bolor baner˚ pahowm ¯r ir srtowm: Isk Yisows zarganowm ¯r imastow¸eamb, hasa– kov ew ænorhov AstÆow ow mardkanc aøjew: Tiberios kayser iæxanow¸ean tasnhingerord tarowm, erb Pontaci Piˇatos˚ kowsakal ¯r Hr¯astani, ew He– rovd¯s˚‘ œorrordapet Galiliayi, ew nra eˇbayr ffiilip– pos˚‘ œorrordapet Itowracineri ow Traqonacineri aæ– xarhi, Liwsanias˚‘ œorrordapet Abilen¯i, ew Annayi ow KayiaŒayi qahanayapetow¸ean Ørov, AstÆow xØsq˚ lse– li eˇaw Zaqariayi ordi Yovhann¯sin anapatowm: Ew na ekaw Yordanani koˇm˚ apaæxarow¸ean mkrtow¸iwn qarozelow‘ meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar, inœp¯s growaÆ ¯ E– sayi margar¯i patgamneri grqowm. Ew ayn ßoˇovrdin, or ekel ¯r irenic mkrtowelow, asowm ¯r. ¡Ißeri— Ænowndner, o?v ´ez sovorecrec Œaxœel barkow¸iwnic, or galow ¯: Aysowhe– tew apaæxarow¸ean arßani ptowˇner tow¯—q ew mi— sks¯q asel, ¸¯ Abrahamin ownenq ibrew hayr. ays asem ´ez, or AstowaÆ karoˇ ¯ ays qareric angam dowrs berel Abraha– mi ordiner: Bayc ahawasik kacin˚ Æaøeri armati vray ¯. am¯n Æaø, or bari ptowˇ œi talis, ktrwowm ew krakn ¯ netwowm¿: Ψoˇovowrd˚ nran harcnowm ¯r ew asowm. ¡Isk ard, i?nœ piti anenq¿: Na patasxanec nranc ew asac. ¡Ov or erkow zgest owni, m¯k˚ ¸oˇ tay nran, or œowni, ew ov or owteliq owni, noyn ´ewov ¸oˇ ani¿: Maqsawornern ¯l e– kan mkrtowelow ew harcrin nran. ¡Vardape—t, me—nq inœ a– nenq¿: Na asac nranc. ¡Λez hramayowaÆneric awelin mi— vercr¯q¿: Zinoworner˚ noynp¯s harcnowm ¯in nran. ¡Isk me—nq inœ anenq¿: Na asac nranc. ¡Oœ oqi mi— neˇ¯q, oœ oqi mi— zrpart¯q, ´er øo˘ik˚ ¸oˇ ´ez bawarar lini¿: Ψoˇo–

1865

Ξowkas

3. 14–34

vowrd˚ spasman m¯j ¯r, ew bolorn irenc srtowm Yovhann¯si masin harc ¯in talis, ¸¯‘ mi¸¯ sa? ¯ Qristos˚: Na pa– tasxanec bolorin ow asac. ¡Es ´ez mkrtowm em jrov, bayc galis ¯ in´nic aweli zØrawor˚, ori kØæikner˚ hanelow ar– ßani œem es. na ´ez k˚ mkrti Sowrb Hogov ew hrov. nra qamhar˚ ir ´eøqowm ¯‘ maqrelow ir kal˚, hawaqelow coren˚ ir ætemaranowm, isk yard˚ k’ayri anæ¯j krakov¿: Na æat owriæ mxi¸ariœ xØsqerov bari lowrn ¯r awetowm ßoˇovrdin: Bayc Herovd¯s œorrordapet˚, yandimanowaÆ linelov Yov– hann¯si koˇmic, ir eˇbØr knoj‘ Herovdiayi pat˘aøov ew ayn bolor œariqneri hamar, or Herovd¯s˚ gorÆel ¯r, ayd bolori vray awelacrec ew ayn, or Yovhann¯sin bantarkec: Ew amboˇj ßoˇovrdi mkrtowelowc yetoy, Yisows ews mkrtowec ow erb aˇØ¸qi kangnec, erkinq˚ bacowec, ew Sowrb Hogin marmnawor tesqov, orp¯s aˇawni ijaw nra vray. ew erkn– qic ´ayn ekaw, or asowm ¯r. ¡Do—w es im sireli Ordin, or ownes im amboˇj bareha˘ow¸iwn˚¿: Ew inq˚ Yisows æowrj eresown tarekan ¯r, erb sksec ir gorÆown¯ow¸iwn˚: Ew, inœ– p¯s karÆowm ¯in, ordin ¯r Yovs¯Œi, ew sa‘ Yakobi, ew sa‘ Heˇii, ew sa‘ Mata¸¯i, ew sa‘ Ξewii, ew sa‘ Meˇqii, ew sa‘ Yann¯i, ew sa‘ Yovs¯Œi, ew sa‘ Mat¸¯i, ew sa‘ Amosi, ew sa‘ Nawowmi, ew sa‘ Σsˇii, ew sa‘ Nang¯i, ew sa‘ Maa¸i, ew sa‘ Mata¸¯i, ew sa‘ Sem¯ii, ew sa‘ Yos¯q¯i, ew sa‘ Yodayi, ew sa‘ Yovnan¯i, ew sa‘ R¯sayi, ew sa‘ Zorobab¯li, ew sa‘ Saˇa¸i¯li, ew sa‘ Nerii, ew sa‘ Meˇqii, ew sa‘ Add¯i, ew sa‘ Kosami, ew sa‘ Elmodadi, ew sa‘ Er¯i, ew sa‘ Yesowi, ew sa‘ Eˇiazari, ew sa‘ Yorami, ew sa‘ Mat¸¯i, ew sa‘ Ξe– wii, ew sa‘ Sim¯oni, ew sa‘ Yowdayi, ew sa‘ Yovs¯Œi, ew sa‘ Yovnami, ew sa‘ Eˇiakimi, ew sa‘ Mell¯i, ew sa‘ Menn¯i, ew sa‘ Matta¸ayi, ew sa‘ Na¸ani, ew sa‘ Daw¸i, ew sa‘ Yess¯i, ew sa‘ fflb¯di, ew sa‘ Boosi, ew sa‘ Saˇmani, ew sa‘ Naasoni, ew sa‘ Aminadabi, ew sa‘ Arami, ew sa‘ Adm¯i, ew sa‘ Aøn¯i, ew sa‘ Esroni, ew sa‘ ffiar¯si, ew sa‘ Yowdayi, ew sa‘ Yakobi, ew sa‘ Isahaki, ew sa, Abrahami, ew sa‘ Φarayi, ew sa‘ Naqori, ew sa‘ Serowgi, ew sa‘ fiagawi, ew sa‘ ffiaˇeki, ew sa‘ Eberi, ew sa‘ Saˇayi, ew sa‘ Kaynani, ew sa‘ ArŒaqsadi, ew sa‘ S¯mi, ew sa‘ Noyi, ew sa‘ Ξam¯qi,

14

15

16

17

18

19 20

21

22 23 24

25 26 27

28 29 30

31

32 33 34

3. 35–4. 20 35 36

4 2

3 4

5

6

7 8

9

10 11

12 13

14 15

16 17

18

19

20

Ξowkas

1866

ew sa‘ Ma¸owsaˇayi, ew sa‘ Enoqi, ew sa‘ Yaredi, ew sa‘ Maˇaˇay¯li, ew sa‘ Kaynani, ew sa‘ Enosi, ew sa‘ S¯¸i, ew sa‘ Adami, ew sa‘ AstÆow: Ew Yisows Sowrb Hogov li veradar´aw Yordananic. ew Hogov anapat aøajnordowec ow qaøasown Ør Œor´owec satanayic: ffkeraw ew œxmec ayn Ørerin. ew erb qaøasown Ører˚ lracan, qaˇc zgac: Ew satanan nran asac. ¡E¸¯ AstÆow Ordi es, ayd qarin asa—, or hac lini¿: Yisows nran patasxanec ew asac. ¡GrowaÆ ¯. ¡Miayn hacov œ¯, or k’apri mard, ayl‘ AstÆow am¯n xØsqov¿: Ew sa– tanan tanelov nran mi bar´r leø, mi vayrkeanowm nran coyc towec aæxarhi bolor ¸agaworow¸iwnner˚: Ew sata– nan nran asac. ¡Qez ktam ays amboˇj iæxanow¸iwn˚ ew sranc Œaøq˚, orovhetew in´ ¯ trowaÆ, ew owm or kamenam, ktam ayn: Ard, e¸¯ dow im aøaj ˚nkaÆ erkrpages, bolor˚ qon˚ k˚ lini¿: Yisows patasxanec nran ew asac. ¡Grow– aÆ ¯. ¡Qo T¯r AstÆo—wn piti erkrpages ew nra—n miayn piti paætes¿: Ew taraw nran Erowsaˇ¯m, kangnecrec ta˘ari aætaraki vray ow asac nran. ¡E¸¯ AstÆow Or– di es, qez aysteˇic ca—Æ gcir, orovhetew growaÆ ¯. ¡Ir hreætaknerin patowirowaÆ ¯ qo masin, or qez pahen. ew irenc ´eøqeri vray k˚ bønen qez, or qo otq˚ erbeq qarin œxŒes¿: Yisows patasxanec nran ew asac. ¡AsowaÆ ¯. ¡Qo T¯r AstÆown piti œŒor´es¿: Ew satanan kataraÆ linelov bolor Œor´ow¸iwnner˚‘ nranic miaøßamanak heøow mnac: Ew Yisows Hogow zØrow¸eamb veradar´aw Galilia, ow gawaøi bolor koˇmerowm nra hambaw˚ taraÆowec: Ew na owsowcanowm ¯r nranc ßoˇovarannerowm‘ Œaøaworowelov bo– loric: Ew ekaw Nazar¯¸, owr na snowel meÆacel ¯r. ew ˚st ir sovorow¸ean‘ æaba¸ Ør˚ ßoˇovaran mtaw: Ew nran towin Esayi margar¯i girq˚. ew na ver kacaw ˚n¸ercelow. ew erb girq˚ bacec, gtaw ayn teˇ˚, owr growaÆ ¯r. ¡Ti– roj Hogin im vray ¯, dra hamar isk ØÆec in´, in´ owˇar– kec aˇqatnerin awetaranelow, srtov bekealnerin bßæke– low, gerinerin azatowm qarozelow ew koyrerin‘ tesoˇow– ¸iwn, keˇeqowaÆnerin azat ar´akelow, Tiroj˚ ˚ndowneli tarin høœakelow¿: Ew Œakelov girq˚‘ towec paætØneayin

1867

Ξowkas

4. 21–40

ow nstec. ew ßoˇovaranowm gtnowoˇneri bolori aœqer˚ nra vray ¯in seweøowaÆ: Sksec asel nranc. ¡AysØr ays grow– aÆqner˚ katarowecin, erb lsowm ¯iq ´er akanjnerov¿: Ew bolor˚ vkayowm ¯in ow zarmanowm nra beranic elaÆ ænor– hali xØsqeri vray ow asowm. ¡Sa Yovs¯Œi ordin œ¯?¿: Ew na asac nranc. ¡Anæowæt, in´ ays aøaÆ˚ k’as¯q. ¡Bßi—æk, bßæki—r inqd qez¿: Ayn am¯n˚, inœ arel es KaŒaønayowmowm, orœaŒ or lsecinq, ara— ew aysteˇ, qo gawaøowm¿: Ew na asac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, or margar¯n ˚ndowneli œ¯ ir qaˇaqowm: Ardarew, asowm em ´ez, or Eˇiayi Ørov Is– ray¯lowm bazowm ayriner kayin, erb erkinq˚ Œakowec ereq tari ow vec amis, ew amboˇj erkri vray meÆ sov eˇaw: Sakayn nrancic oœ m¯ki mØt Eˇian œowˇarkowec, ayl miayn‘ mi ayri knoj‘ sidonacineri SareŒ¸a qaˇaqowm: Naew‘ Isray¯lowm Eˇis¯ margar¯i Ørov bazowm borotner kayin, ew sakayn nrancic oœ m¯k˚ œmaqrowec, ayl miayn‘ N¯eman asorin¿: Erb ays lsecin, ßoˇovaranowm bolor˚ lcowecin barkow¸eamb. ew ver kenalov‘ nran qaˇaqic dowrs hane– cin ow taran minœew darawand˚ ayn leran, ori vray æinow– aÆ ¯r irenc qaˇaq˚, orp¯szi nran gahav¯ß anen: Isk na, ancnelov nranc mijov, gnac: Ew ijaw Galiliayi Ka– Œaønayowm qaˇaq˚ ow æaba¸ Ører˚ owsowcanowm ¯r nranc: Nra owsowcman vray zarmanowm ¯in, orovhetew nra xØs– q˚ li ¯r heˇinakow¸eamb: Ew ßoˇovaranowm mi mard kar, orin bønel ¯r mi piˇÆ dewi œar ogin. sa bar´r ´aynov aˇa– ˇakec ew asac. ¡Φo—ˇ towr mez, Yiso—ws Nazovreci, i?nœ es owzowm meznic. mez korstean matnelo?w ekar. gitenq, ¸¯ ov es, AstÆow Sowrbn es dow¿: Yisows sastec nran ew asac. ¡Papan´owi—r ew do—wrs elir dranic¿: Dew˚ m¯jteˇowm ge– tin zarkec nran ew dowrs elaw nranic ow orew¯ vnas œtowec nran: Ew bolorin zarmanq patec. irar het xØsowm ¯in ow asowm. ¡I!nœ xØsq ¯ ays, or iæxanow¸eamb ew zØrow¸eamb sastowm ¯ piˇÆ oginerin, ew dranq dowrs en galis¿: Ew nra høœak˚ taraÆwowm ¯r gawaøi ærjakayqi bolor teˇe– rowm: Ew na ßoˇovaranic dowrs galov‘ mtaw Simoni town˚: Simoni zoqanœ˚ bar´r jermow¸ean m¯j taøapowm ¯r: Nra hamar Yisowsin aˇaœecin: Na kangnec nra mØt, sastec

21 22

23

24

25

26 27

28 29

30 31

32 33

34

35

36

37

38 39 40

4. 41–5. 10

41

42

43

44

45

5 2

3

4

5

6

7

8

9 10

Ξowkas

1868

jermin, ew jerm˚ ¸oˇec nran: Hiwand˚ anmijap¯s otqi e– law ew spasarkowm ¯r nranc: Ew erb arew˚ mayr ¯r mtnowm, bolor nranq, oronq p¯sp¯s cawerov hiwandner own¯in, nra mØt ¯in berowm nranc. ew na nrancic iwraqanœiwri vray ´eøq ¯r dnowm ow nranc bßækowm: Ωateri mijic dewer ¯l ¯in elnowm, aˇaˇakowm ew asowm. ¡Do—w es AstÆow Ordin¿: Ew na sastowm ¯r ow ¸oyl œ¯r talis nranc xØsel. orovhetew git¯in, ¸¯ na Qristosn ¯: Ew erb Ør˚ lowsacaw, na elaw gnac mi amayi teˇ, isk ßoˇovowrd˚ Œntøowm ¯r nran. ekan minœew nra mØt ew œ¯in ¸oˇnowm nran, or heøanay irencic: Ew na nranc asac. ¡AstÆow arqayow¸iwn˚ es owriæ qa– ˇaqneri ¯l piti awetaranem, orovhetew dra hamar isk owˇarkoweci¿: Ew na qarozowm ¯r galiliacineri ßoˇova– rannerowm: Ew minœ ßoˇovowrd˚ xønwowm ¯r nra æowrj˚‘ lselow Ast– Æow xØsq˚, na kangnaÆ ¯r Gennesar¯¸i Æovaki aŒin: Ew tesaw erkow nawakner, or kangnaÆ ¯in Æovaki ezerqin. ew ´knorsner˚ dranc mijic dowrs ekaÆ‘ owøkannern ¯in lowa– nowm: Na mtaw nawakneric m¯ki m¯j, or Simoninn ¯r, ew xndrec nran, or camaqic Œoqr-inœ heøacni ayn. nstec ow nawaki mijic owsowcanowm ¯r ßoˇovrdin: Ew erb da– darec xØselowc, asac Simonin. ¡Qæir ta—r d¯pi xorer˚, ew ´er owøkanner˚ gcec¯—q orsalow hamar¿: Simon˚ pa– tasxanec ew nran asac. ¡Vardape—t, amboˇj ays gi– æer œarœarowecinq ew oœinœ œbønecinq, bayc qo xØsqi hamar owøkanner˚ k˚ gcenq¿: Erb ayd arecin, meÆ qanakow¸e– amb ´kner bønecin, ayn asti˘an, or nranc owøkanner˚ patøwowm ¯in: Nranq næan ¯in anowm miws nawaki m¯j e– ˇoˇ irenc orsakicnerin, or gan irenc Øgnen: Ew nranq ekan, ew erkow nawaknern ¯l lcowecin sowzowelow asti˘an: Erb Simon Petrosn ays tesaw, Yisowsi Ænknerin ˚nkaw ew asac. ¡In´nic heøo—w gna, T¯—r, orovhetew es meˇawor mard em¿. qani or vax˚ patel ¯r nran ew bolorin, or nra het ¯in, irenc bønaÆ ´kneri qanaki pat˘aøov. noy– np¯s ew‘ Zebed¯osi ordinerin‘ Yakobosin ew Yovhann¯sin, oronq Simoni orsakicnern ¯in. ew Yisows Simonin asac. ¡Mi— vaxecir, aysowhetew dow mardka—nc piti orsas ke–

1869

Ξowkas

5. 11–27

anqi hamar¿: Ew nawak˚ camaq hanelov‘ ¸oˇecin am¯n inœ ow nran hetewecin: Ew erb na hasaw qaˇaqneric m¯k˚, borotow¸eamb pataÆ mi mard, Yisowsin tesnelov, eresi vray ˚nkaÆ‘ aˇaœec nran ew asac. ¡T¯—r, e¸¯ kamenas, ka– ro—ˇ es in´ maqrel¿: Na meknec ir ´eøq˚, dipaw nran ew asac. ¡Kamenowm em, maqrowi—r¿: Ew iskoyn borotow¸iwn˚ gnac nranic: Yisows patowirec nran oœ oqi œasel, ayl‘ ¡Gna—, - asac, - dow qez co—yc towr qahanayin ew ˚nÆay towr qo maqrowelow hamar, inœp¯s or hramayel ¯r Movs¯s˚‘ i vkayow¸iwn nranc¿: Ew nra hambaw˚ aweli ow aweli ¯r taraÆwowm. ew bazowm ßoˇovowrd ¯r hawaqwowm lselow nran ow irenc hiwandow¸iwnic bßækowelow: Isk na xoys ¯r talis d¯pi amayi teˇer ew aˇØ¸qi ¯r kangnowm: Mi Ør inqn ow– sowcanowm ¯r, isk Œarisecinern ow Ør¯nqi vardapetner˚, oronq hawaqowel ¯in Galiliayi ew Hr¯astani bolor qa– ˇaqneric ow Erowsaˇ¯mic, nstaÆ ¯in. ew Tiroj zØrow¸iwn˚ nra het ¯r ow nra mijocov bßækowm ¯r: Ew aha mardik mahi˘ov mi mard berecin, or andamaloyÆ ¯r, ew owzowm ¯in nran ners mtcnel ow dnel nra aøaj: Ew erb amboxi pat– ˘aøov nran ners mtcnelow mijoc œgtan, bar´racan ta– niq ew ktowri bacowaÆqic nran var kaxecin ow mahi˘ov hander´ ijecrin m¯jteˇ, Yisowsi aøaj: Tesnelov nranc hawat˚‘ Yisows asac nran. ¡O—v mard, ¸oˇ qo meˇqer˚ qez nerowen¿: fflr¯nsg¯tnern ow Œariseciner˚ sksecin xorhel ew asacin. ¡O?v ¯ sa, or hayhoyanqner ¯ asowm. o?v karoˇ ¯ nerel meˇqer˚, e¸¯ oœ‘ AstowaÆ miayn¿: Yisows, gitenalov nranc mtaÆowmner˚, patasxanec nranc ew asac. ¡I?nœ ¯q mtmtowm ´er srterowm. o?rn ¯ aweli heæt, asel‘ qez ne– rowaÆ linen qo meˇqe?r˚, ¸¯? asel‘ ve—r kac ew qayli—r: Bayc orp¯szi imanaq, ¸¯ mardow Ordin iæxanow¸iwn owni erkri vray meˇqer˚ nerelow (asac andamaloyÆin)‘ qe—z em asowm, ve—r kac, vercro—w qo mahi˘˚ ew gna— qo town˚¿: Ew iskoyn bolori aøaj ver kenalov‘ ir vray aøaw ayn, inœi vray inq˚ paøkel ¯r, gnac ir town˚ ew Œaøaworowm ¯r AstÆown: Bo– lorin zarmanq patec, ew Œaøaworowm ¯in AstÆown: Ahov lcowecin ew asowm ¯in. ¡AysØr artasovor baner tesanq¿: Dranic yetoy, dowrs elaw aynteˇic ew tesaw mi maqsawori,

11 12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

5. 28–6. 6

28 29

30

31

32 33

34

35 36

37

38 39

6 2

3

4

5 6

Ξowkas

1870

ori anown˚ Ξewi ¯r, ew or˚ maqsatan˚ nstaÆ‘ gorÆi vray ¯r: Yisows nran asac. ¡Im yetewic ari—¿: Ew na ¸oˇnelov am¯n inœ, ver kacaw gnac nra yetewic: Ew Ξewin ir tan m¯j nran meÆ ˚ndownelow¸iwn towec, ew meÆ ¸owov maqsawor– ner ew owriæner nranc het seˇan ¯in nstel: ffiarisecine– r˚ ew Ør¯nsg¯tner˚ trtnjowm ¯in Yisowsi d¯m ir aæakert– neri mØt ow asowm. ¡Inœo?w ¯q maqsaworneri ew meˇawor– neri het owtowm ew xmowm¿: Yisows patasxanec nranc ew asac. ¡Aøoˇjnerin bßiækner p¯tq œen, ayl‘ hiwandne– rin: Es œem ekel ardarnerin kanœelow, ayl‘ meˇawornerin‘ apaæxarow¸ean¿: Ew nrancic omanq asacin nran. ¡In– œo?w Yovhann¯si, inœp¯s ew Œarisecineri aæakertner˚ Æom en pahowm ya˘ax ew aˇØ¸q anowm, isk qo aæakertner˚ ow– towm en ow xmowm¿: Ew na asac nranc. ¡Mi¸¯ karo?ˇ ¯q harsanqawornerin hramayel, or Æom pahen, orqan ßama– nak or Œesan nranc het ¯: K˚ gan Ører, erb or Œesan nrancic k˚ vercowi, apa ayd Ørerin Æom k˚ pahen¿: Ew nranc mi aøak ¯l asac. ¡Oœ oq hnacaÆ ´or´i vray nor zgestic ktor œi dni, apa ¸¯ oœ‘ e—w nor˚ k˚ patøowi, e—w nor zgestic vercraÆ ktor˚ œi yarmarowi hni het: Ew oœ oq nor ginin hin tikeri m¯j œi lcni, apa ¸¯ oœ‘ nor ginin hin tiker˚ k˚ pay¸ecni. ginin k˚ ¸aŒowi, ew tiker˚ k˚ Œœanan: Ayl‘ nor ginin nor tikeri m¯j p¯tq ¯ lcowi, ew er– kowsn ¯l k˚ pahowen: Ew oœ oq, erb hin˚ xmi, nor˚ k’owzenay, orovhetew k’asi, ¸¯‘ hin˚ aweli lawn ¯¿: Aøajin amsoway erkrord æaba¸ Ør˚, erb na ancnowm ¯r arteri mijov, nra aæakertner˚ hask ¯in pokowm, æŒowm irenc aŒi m¯j ew owtowm: Ew Œarisecineric omanq asa– cin nranc. ¡Inœo?w ¯q anowm ayn, inœ Ørinawor œ¯ anel æa– ba¸ Ørov¿: Yisows nranc patasxanec ew asac. ¡Dowq œ¯?q kardacel, ¸¯ inœ arec Dawi¸˚, erb qaˇc zgac inq˚ ew nranq, or nra het ¯in. ¸¯ inœp¯s na mtaw AstÆow town˚, keraw aøajaworow¸ean hac˚ ew towec nranc, or ir het ¯in. minœdeø, baci qahanayapetneric, oœ oqi œ¯r ¸oylatrowaÆ owtel ayn¿: Ew Yisows nranc asac. ¡Mardow Ordin naew æaba—¸ Øroway t¯rn ¯¿: Ew mi owriæ æaba¸ Ør na mtaw ßo– ˇovaran ew owsowcanowm ¯r. ew aynteˇ kar mi mard, ori aj

1871

Ξowkas

6. 7–26

´eøq˚ œoracaÆ ¯r: fflr¯nsg¯tnern ow Œariseciner˚ hete– wowm ¯in‘ tesnelow, ¸¯ ardeØq æaba¸ Ør˚ k˚ bßæki?. orp¯s– zi nran ambastanelow hamar ban gtnen: Ew na git¯r nranc mtaÆowmner˚: fforacaÆ ´eøqov mardown asac. ¡Ve—r kac, m¯jte—ˇ ari¿: Na ver kacaw kangnec: Yisows nranc asac. ¡Es ´ez mi ban harcnem. æaba¸ Ør˚ i?nœ ban ¯ Øri– nawor anel‘ bari? gorÆ anel, ¸¯?‘ œar gorÆ, mi hogi? Œrkel, ¸¯? korstean matnel¿: Ew ir æowrj˚ bolori vray zayragin nayelov‘ asac nran. ¡Λeøqd erkari—r¿. ew na erkarec, ew nra œoracaÆ ´eøq˚ aøoˇjacaw miwsi nman: Nranq lcowe– cin kataˇow¸eamb ew mimeanc het xØsowm ¯in, ¸¯ i—nœ anen Yisowsin: Ew ayd Ørerin Yisows leø bar´racaw aˇØ¸elow ew amboˇj giæern anckacrec AstÆown aˇØ¸elov: Ew erb loys˚ bacowec, kanœec ir aæakertnerin ew ˚ntrec nran– cic tasnerkowsin, oronc ew aøaqealner anowanec. Si– monin, orin ¯l Petros koœec, ew Andr¯asin‘ nra eˇbØr˚, Yakobosin, Yovhann¯sin, ffiilipposin, Bar¸oˇom¯osin, Mat¸¯osin, Φovmasin, AlŒ¯osi ordi Yakobosin, Simonin‘ Naxan´ayoyz koœowaÆin, Yakobi ordi Yowdayin ew Iska– riovtaci Yowdayin, or˚ ew matniœ eˇaw: Ew nranc het mi– asin ijaw mi taŒarak teˇ, owr nra aæakertneri xowm– b˚ ew amboˇj Hr¯astanic ow Erowsaˇ¯mic ew ayn koˇmeric ew Tiwrosi ow Sidoni Æovezric æat meÆ bazmow¸iwn ekel ¯r lselow nran ew bßækowelow irenc hiwandow¸iwnneric: Ew piˇÆ ogineric taøapoˇner˚ bßækwowm ¯in: Ew amboˇj ßo– ˇovowrdn owzowm ¯r nran dipœel, orovhetew nranic meÆ zØ– row¸iwn ¯r dowrs galis ew bßækowm bolorin: Ew Yisows aœqer˚ bar´racrec ir aæakertneri vray ow asac. - Erani! ho– gov aˇqatnerid, orovhetew AstÆow arqayow¸iwn˚ ´ern ¯: - Erani! nranc, or qaˇcaÆ en ayßm, orovhetew piti ya– genan: - Erani! nranc, or ayßm lalis en, orovhetew piti ÆiÆaˇen: - Erani! ¯ ´ez, erb or mardik ´ez aten ew erb or ´ez merßen ew naxaten ow mardow Ordow pat˘aøov ´er masin œar anown hanen: Owraxac¯—q ayd Ør˚ ew cnÆac¯—q, orovhetew ´er var´˚ meÆ ¯ erknqowm. nranc hayrer˚ noyn ´ewov ¯in varwowm margar¯neri hand¯p: - Bayc va!y ´ez‘ harowstnerid, orovhetew dowq ´er mxi¸arow¸iwn˚ stacel

7

8

9

10

11

12 13

14

15

16 17

18

19

20 21

22 23 24

25

26

6. 27–45 27 28 29

30

31 32

33

34 35

36

37

38

39 40

41

42

43

44 45

Ξowkas

1872

¯q: - Va!y ´ez, or ayßm yagecaÆ ¯q, orovhetew qaˇcaÆ piti mnaq: - Va!y ´ez, or ayßm ÆiÆaˇowm ¯q, orovhetew piti sgaq ow piti laq: - Va!y ´ez, erb or bolor mardik law xØsen ´er masin, orovhetew nranc hayrer˚ sowt mar– gar¯nerin aydp¯s ¯in anowm: ¡Bayc asowm em ´ez, do—wq, or lsowm ¯q in´. sirec¯—q ´er ¸ænaminerin, ´ez atoˇnerin barow¸i—wn ar¯q. Ørhnec¯—q ´ez aniÆoˇnerin, ´ez neˇoˇne– ri hamar aˇØ¸ec¯—q: Ov xŒowm ¯ qo ÆnØtin, nran mi—wsn ¯l mØtecrow. ew ov or qeznic qo ba˘kon˚ bøni ¯ vercnowm, nran mi— argelir, or vercni æapikd ¯l: Am¯n mardow, or qeznic owzowm ¯, to—wr, ew inœ or m¯k˚ qeznic vercni, et mi— pahanjir: Ew inœp¯s kamenowm ¯q, or anen ´ez mardik, aynp¯s ar¯—q ew dowq nranc: Ew e¸¯ dowq ´ez siroˇnerin sir¯q, o?rn ¯ ´er araÆ ænorh˚, orovhetew meˇawornern ¯l en sirowm irenc siroˇnerin: Ew e¸¯ ´er barerarnerin barow¸iwn an¯q, o?rn ¯ ´er araÆ ænorh˚, orovhetew meˇa– wornern ¯l noynn en anowm: Ew e¸¯ Œox ¯q talis nranc, oroncic yet aønelow aknkalow¸iwn own¯q, o?rn ¯ ´er araÆ ænorh˚, orovhetew meˇawornern ¯l en Œox talis meˇawor– nerin, orp¯szi noyn œaŒov yet aønen: Bayc dowq sire– c¯—q ´er ¸ænaminerin ew barow¸i—wn ar¯q ´ez atoˇnerin ow Œo—x tow¯q nran, owmic yet aønelow aknkalow¸iwn œown¯q: Ew ´er var´˚ æat k˚ lini, ew dowq Bar´reali ordiner˚ k˚ lin¯q, orovhetew na bareha˘ ¯ œareri ew aperaxtneri hand¯p: G¸asi—rt eˇ¯q, inœp¯s or ´er Hayr˚ g¸asirt ¯¿: ¡Mi— dat¯q, or AstÆowc œdatow¯q, mi— datapart¯q, ew œpiti datapartow¯q, nerec¯—q, ew nerowm piti gtn¯q AstÆowc, tow¯—q, ew piti trowi ´ez. ´er gog˚ piti lcnen aøa—t œaŒov‘ ¸a¸aˇown, æarßown, zeˇown. ayn œaŒov, orov œaŒowm ¯q, no—wyn œaŒov piti œaŒowi ´ez hamar¿: Nranc mi aøak ¯l asac. ¡Mi¸¯ karo?ˇ ¯ koyr˚ koyrin aøajnor– del. œ¯? or erkowsn ¯l Œos˚ k’˚nknen: Aæakert˚ meÆ œ¯, qan ir vardapet˚. am¯n katareal aæakert ir vardapeti p¯s k˚ lini: Inœo?w qo eˇbØr aœqi miji æiwˇ˚ tesnowm es, isk qo aœqi miji geran˚ œes næmarowm: Ew kam‘ inœp¯?s karoˇ es eˇbØrd asel‘ eˇba—yr, ¸oˇ or qo aœqic ayd æiwˇ˚ hanem, isk dow qo aœqi miji geran˚ œes tesnowm: KeˇÆawo—r, nax

1873

Ξowkas

6. 46–7. 10

qo aœqic geran˚ hani—r ew apa law k˚ tesnes‘ qo eˇbØr aœqic æiwˇ˚ hanelow hamar¿: ¡Orovhetew œkay bari Æaø, or œar ptowˇ tay. ew dar´eal‘ œkay œar Æaø, or bari ptowˇ tay. orovhetew iwraqanœiwr Æaø ir ptˇic ¯ ˘anaœwowm: ffiæeric ¸owz œen qaˇowm ew oœ ¯l morenowc‘ xaˇoˇ: Bari mard˚ ir srti bari gan´eric barin ¯ bxecnowm, isk œar mard˚‘ œarn ¯ bxecnowm. orovhetew srti awelcowkic ¯, or xØsowm ¯ nra beran˚¿: ¡Inœo?w in´ ¡T¯—r, T¯—r¿ ¯q koœowm, isk inœ asowm em‘ œ¯q anowm: Am¯n mard, or in´ ¯ galis ew lsowm ¯ im xØsqern ow katarowm dranq, ´ez coyc tam, ¸¯ owm ¯ nman: Nman ¯ town æinoˇ ayn mardown, or hoˇ˚ Œo– rec ow xoracrec ew himq˚ drec ßayøi vray. ew erb heˇeˇ bar´racaw, get˚ zarkec tan˚ ew œkaroˇacaw æarßel ayn, orovhetew nra himq˚ ßayøi vray ¯r hastatowaÆ: Isk ov im xØsqer˚ lsowm ¯ ew œi katarowm, nman ¯ ayn mardown, or hoˇi vray aøanc himqi town ¯ æinowm. get˚ zarkec, ew ayn iskoyn Œowl ekaw, ew ayd tan korÆanowm˚ meÆ eˇaw¿:

46

47 48

49 50

51

52

Ew erb Yisows verjacrec ir bolor xØsqer˚, ew ßoˇovowrd˚ 7 nran lsec, KaŒaønayowm mtaw: Aynteˇ mi hariwrapeti 2 Æaøay, or æat sireli ¯r nra hamar, Æanr hiwandacel ¯r ew meønelow mØt ¯r: Erb lsec Yisowsi masin, hreaneric awag– 3 nerin owˇarkec, or aˇaœen nran, orp¯szi gay ew bßæki ir Æaøayin: Ew nranq Yisowsi mØt galov‘ ¸axan´agin aˇa– 4 œowm ¯in nran ew asowm. ¡Arßani ¯ na, orin ays ænorh˚ piti anes, orovhetew na sirowm ¯ mer azg˚ ew ßoˇovaran˚ na— 5 æinec mez hamar¿: Yisows gnac nranc het. erb tnic æat 6 heøow œ¯r, hariwrapet˚ nra mØt barekamner owˇarkec‘ a– selov. ¡T¯—r, neˇow¸iwn mi— krir, orovhetew arßani œem, or im yarki tak mtnes. dra hamar ¯l in´ arßani œhamare– 7 ci qez mØt galow. ayl‘ xØsqov asa—, ew im Æaøan k˚ bßækowi. orovhetew inqs ¯l iæxanow¸ean en¸akay mard em, im ´eø– 8 qi tak zinoworner ownem. sran asowm em‘ gna—, ew gnowm ¯, isk miwsin, ¸¯‘ ari—, ew galis ¯, ew im Æaøayin, ¸¯‘ ara— ays ban˚, ew na anowm ¯¿: Ew erb Yisows ays lsec, zarmacaw. 9 dar´aw ßoˇovrdin, or hetewowm ¯r iren, ew asac. ¡Πæma– rit em asowm ´ez, or Isray¯li m¯j angam aysœaŒ hawat œgtay¿: Patgamaworner˚ town veradar´an ew hiwand 10

7. 11–27 11

12

13 14

15 16

17 18 19

20

21

22

23 24

25

26 27

Ξowkas

1874

Æaøayin gtan bßækowaÆ: Heteweal Ør˚ Yisows gnowm ¯r mi qaˇaq, or Nayin ¯r koœwowm. nra het ¯in gnowm naew ir a– æakertner˚ ew bazowm ßoˇovowrd: Erb qaˇaqi darpasin mØtecaw, aha dowrs ¯r berwowm mi meøel, miak ordin ir mØr, or mi ayri kin ¯r. ew qaˇaqic bazowm ßoˇovowrd nra het ¯r: Erb T¯r˚ knoj˚ tesaw, xˇ˘ac nran ew asac. ¡Mi— lar¿: MØtenalov‘ dagaˇin dipaw: Dagaˇ˚ tanoˇner˚ kang a– øan: Ew na asac. ¡Qe—z em asowm, o—v patani, ve—r kac¿: Meøel˚ ver kacaw, nstec ew sksec xØsel: Ew Yisows nran mØr˚ towec: Ew ah˚ patec bolorin. Œaøaworowm ¯in Ast– Æown ew asowm. ¡Mi meÆ margar¯ ¯ yaytnowel mer m¯j¿, ew‘ ¡AstowaÆ aycelow¸iwn ¯ towel ir ßoˇovrdin barow¸eamb¿: Ew nra masin ays zroyc˚ taraÆowec amboˇj Hr¯astanowm ew erkri bolor koˇmerowm: Ew Yovhann¯sin ays bolori ma– sin patmecin ir aæakertner˚: Ew Yovhann¯sn ir aæa– kertneric mi erkowsin ir mØt kanœec ow nranc owˇarkec Tiroj mØt‘ aselow. ¡Do?w es, or galow ¯ir, ¸¯? owriæin spa– senq¿: Ew ayd mardik galov nra mØt‘ asacin. ¡Yovhan– n¯s Mkrtiœ˚ mez owˇarkec qez mØt ew asowm ¯. ¡Do?w es, or galow ¯ir, ¸¯? owriæin spasenq¿: Ew noyn ßamin na æate– rin bßækec hiwandow¸iwnneric, caweri harowaÆneric, œar ogineric ew bazma¸iw koyreri tesoˇow¸iwn ænorhec: Na patasxanec nranc ew asac. ¡Gnac¯q patmec¯—q Yov– hann¯sin, inœ or dowq tesaq ew lseciq. or koyrer˚ tesnowm en, kaˇer˚‘ qaylowm, borotner˚ maqrwowm en, xowler˚‘ lsowm, meøelner˚ yarow¸iwn en aønowm, aˇqatner˚ Bari lowrn en lsowm. ew erani! nran, or im pat˘aøov œi gay¸akˇowi¿: Ew erb Yovhann¯si patgamaworner˚ gnacin, na sksec ßo– ˇovrdin xØsel Yovhann¯si masin. ¡I?nœ tesnelow hamar dowrs ekaq anapat. qamowc æarßowoˇ mi eˇ¯?g: Hapa i?nœ tesnelow hamar dowrs ekaq. ŒaŒowk zgestnerov zar– darowaÆ mi ma?rd. ahawasik nranq, or Œaøawor zgest– nerov en ew ŒaŒowk kencaˇov en aprowm, arqowniqnerowm en linowm: Hapa i?nœ tesnelow hamar dowrs ekaq. mi mar– gar¯?. ayo—, asowm em ´ez, aøawel qan mi margar¯. o– rovhetew Yovhann¯s˚ na ¯, ori masin growaÆ ¯. ¡Aha qo aøajic owˇarkowm em im patgamaworin, orp¯szi qo aøaj

1875

Ξowkas

7. 28–44

qo ˘anaparh˚ patrasti¿: Πæmarit em asowm ´ez, ka– nancic ÆnowaÆneri m¯j œkay aweli meÆ margar¯, qan Yov– hann¯s˚. bayc AstÆow arqayow¸ean m¯j amenaŒoqr˚ aweli meÆ ¯, qan ¸¯ na¿: Ew erb amboˇj ßoˇovowrd˚ lsec, noy– np¯s ew maqsaworner˚, ˚ndownecin AstÆow ardarow¸iwn˚‘ mkrtowelov Yovhann¯si mkrtow¸eamb: Isk Œariseciner˚ ew Ørinakanner˚ irenc hoginerowm AstÆow xorhowrdn an– argecin nranov, or Yovhann¯sic œmkrtowecin: ¡Ard, o?wm nmanecnem ays serndi mardkanc, ew o?wm en nman: Nranq nman en manowkneri, oronq nstowm en hraparaknerowm, ´ayn en talis mimeanc ew asowm. ¡ffioˇ zarkecinq ´ez ha– mar, ew œpareciq. oˇb asacinq, ew dowq lac œeˇaq¿: Ekaw Yovhann¯s Mkrtiœ˚, œ¯r owtowm ew œ¯r xmowm. ew dowq asaciq‘ nra m¯j dew kay: Ekaw mardow Ordin. owtowm ¯ ew xmowm. ew dowq asowm ¯q. ¡Aha owtoˇ ew xmoˇ mi mard, maqsaworneri ew meˇaworneri barekam¿: Ew imastow¸iwn˚ ardaracowec ir ordineric¿: ffiarisecineric m¯k˚ aˇaœowm ¯r nran, or ir het ˘aæ owti. ew na mtnelov Œarisecow town˚‘ seˇan nstec: Ew qaˇaqowm mi meˇawor kin kar. erb na ima– caw, or Œarisecow tan˚ seˇan ¯ nstel, mi æiæ azniw iwˇ berelov, kangnec Yisowsi yetew, nra otqeri mØt. ew lac ¯r linowm ow sksec artasowqnerov ¸rjel nra otqer˚ ew ir glxi mazerov srbowm ¯r. hambowrowm ¯r nra otqer˚ ew ayd iwˇov ØÆowm: Isk Œarisecin, or nran hrawirel ¯r, tesne– lov ayd, ir mtqowm asowm ¯r. ¡E¸¯ sa margar¯ lin¯r, apa k’imanar, ¸¯ ov kam inœpisi mi kin ¯ mØtenowm iren, o– rovhetew na meˇawor ¯¿: Yisows patasxanec nran ew asac. ¡Simo—n, qez aselow ban ownem¿: Ew sa asac. ¡A– sa—, Vardape—t¿: Ew Yisows asac. ¡Mi Œoxatow erkow partapanner own¯r. m¯k˚ hing hariwr dahekan partq own¯r, isk miws˚‘ yisown: Ew qani or nranq hatowcelow o– œinœ œown¯in, erkowsin ¯l partq˚ ænorhec. hima asa—, o?v aweli æat k˚ siri nran¿: Simonn asac. ¡In´ aynp¯s ¯ ¸wowm, ¸¯ na—‘ owm aweli æat˚ ænorhowec¿: Ew Yisows asac nran. ¡Owˇi—ˇ datecir¿: Ew daønalov knoj koˇm˚‘ Simo– nin asac. ¡Tesno?wm es ays knoj˚. mtay qo town˚, otqeris hamar jowr œtowir, isk sa ir artasowqnerov ¸rjec im ot–

28

29

30

31 32

33

34

35 36

37

38

39

40

41

42

43

44

7. 45–8. 13 45

46 47

48 49

50

8 2

3

4

5

6

7 8

9 10

11 12

13

Ξowkas

1876

qer˚ ew ir mazerov srbec: Dow in´ mi hamboyr ¯l œtowir, sakayn sa aha town mtnelowcs i ver œi dadarowm otqers hambowrelowc: Dow iwˇov im glowx˚ œØÆecir, sa anowæ iw– ˇov otqers ØÆec: Dra hamar qez asowm em. ir anhamar meˇqer˚ k˚ nerowen sran, orovhetew owßgin sirec. qanzi owm æat ¯ nerwowm, æat ¯ sirowm, ew owm sakaw‘ sakaw¿: Ew asac ayn knoj˚. ¡Qo meˇqer˚ qez nerowaÆ en¿: Ew nranq, or nra het seˇan ¯in nstel, sksecin asel irenc mtqowm. ¡O?v ¯ sa, or meˇqerin ¸oˇow¸iwn ¯ talis¿: Ew na asac ayd knoj˚. ¡Qo hawa—t˚ qez Œrkec, gna— xaˇaˇow¸eamb¿: Dranic yetoy Yisows ærjowm ¯r qaˇaqnerowm ew giwˇe– rowm, qarozowm ¯r ew awetaranowm AstÆow arqayow¸iwn˚: Ew nra het ¯in Tasnerkows˚ ew mi qani kanayq, oronq bßækowel ¯in œar ogineric ow hiwandow¸iwnneric. Mariam˚, or koœwowm ¯r Magdaˇenaci, ew oric eظ˚ dew ¯r dowrs e– kel, Yovhannan‘ Herovd¯si verakacowi‘ Qowzayi kin˚, ew Ωowæann ow æat owriæner, oronq irenc ownecowaÆqic mata– kararowm ¯in nran: Erb æat ßoˇovowrd ew bazma¸iw qa– ˇaqneric nra mØt ekaÆner hawaqowecin, aøakov nranc asac. ¡Mi sermnacan elaw sermer canelow: Ew erb na sermanowm ¯r, mi mas serm ˚nkaw ˘anaparhi ezerq˚ ew otnakox eˇaw, ew erknqi ¸øœownner˚ ayn keran: Ew ow– riæ mi mas ˚nkaw apaøaßi vray. erb bowsaw, œoracaw‘ xonawow¸iwn œlinelow pat˘aøov: Ew owriæ mi mas ˚nkaw Œæeri m¯j. ew Œæer˚ nra het bowsnelov‘ ayn xeˇdecin: Ew owriæ mi mas ˚nkaw law ow parart hoˇi vray ew, bowsnelov, hariwrapatik ptowˇ towec¿: Erb ays xØsec, asac. ¡Ov or lselow akanj owni, ¸oˇ lsi¿: Aæakertner˚ nran harc– nowm ¯in, ¸¯ ayd aøakn i?nœ ¯ næanakowm: Ew na asac. ¡Λez trowaÆ ¯ gitenal AstÆow arqayow¸ean xorhowrdner˚, isk owriænerin‘ aøaknerov, orp¯szi nayen, bayc œtesnen, lsen, bayc œimanan: Isk aøak˚ ays ¯ næanakowm. serm˚ Ast– Æow xØsqn ¯: Oronq or ˘anaparhi ezerqin en, ayd nranq en, or lsowm en, ew apa satanan galis hanowm ¯ xØsq˚ nranc srtic, orp¯szi œhawatan ew œŒrkowen: Ew oronq or apaøaßi vray en, ayd nranq en, or, erb lsen, xndow¸eamb en ˚ndownowm xØsq˚, bayc armat œen bønowm. sranq mi–

1877

Ξowkas

8. 14–29

aøßamanak hawatowm en, isk Œor´ow¸ean ßamanak‘ he– øanowm: Isk ayn, or Œæeri m¯j ˚nkaw, ayd nranq en, or, erb lsowm en xØsq˚, aæxarhi hogserov, harstow¸eamb ew zowar˘ow¸eamb zbaˇowaÆ linelov‘ xeˇdwowm ow anptowˇ en linowm: Isk ayn, or parart hoˇi vray ¯, nranq en, or bari ew zowar¸agin srtov lselov xØsq˚‘ ˚ndownowm en ayn ew yaratewelov ptowˇ en talis¿: ¡O—œ oq ˘rag œi vaøi ew ka¸sayi tak œi ¸aqcni kam mah˘i tak œi dni, ayl k˚ dni aætanaki vray, orp¯szi, ovqer mtnen, loys˚ tesnen: fla– Æowk oœinœ œkay, or œyaytnowi, oœ ¯l gaˇtni ban, or œimacowi ew i yayt œgay: Aysowhetew zgo—yæ eˇ¯q, ¸¯ inœp¯s ¯q dowq lsowm. orovhetew ov or owni, nran k˚ trowi, isk ov or œowni, ew ayn, inœ or na karÆowm ¯, ¸¯ owni, k˚ vercowi nranic¿ Nra mØt ekan ir mayrn ow eˇbayrner˚ ew œ¯in karoˇanowm nran mØtenal bazmow¸ean pat˘aøov: Imac towin nran ew asacin. ¡Qo mayr˚ ew qo eˇbayrner˚ drsowm kangnel en ew owzowm en qez tesnel¿: Ew nranc asac. ¡Im mayr˚ ew eˇ– bayrner˚ sranq en, or AstÆow xØsq˚ lsowm en ew katarowm¿: Mi Ør inq˚ nawak nstec ir aæakertneri het ew nranc a– sac. ¡Ek¯—q Æovaki miws koˇmn ancnenq¿: Ew gnacin: Minœ nawarkowm ¯in, na qown mtaw: Ew Æovaki vray qamow mi mrrik ijaw. Æov˚ owøœowm ¯r, nawak˚ jrov lcnowm. ew nranq tagnapi ¯in matnowel: MØtecan ar¸nacrin nran ew a– sacin. ¡Vardape—t, Vardape—t, aha korœowm enq¿: Ew na ver kenalov‘ sastec qamown ow aˇmkayoyz kohaknerin, ew nranq handartowecin, ew xaˇaˇow¸iwn tirec: Ew nranc asac. ¡O?wr ¯ ´er hawat˚¿: Ew nranq sarsaŒaÆ‘ zarma– can ew asowm ¯in mimeanc. ¡O?v ¯ ardeØq sa, or hoˇmerin ow jrerin angam hraman ¯ talis, ew dranq hnazandwowm en sran¿: Apa nawarkecin ijan gergesacineri erkir˚, or˚ Galiliayi handipakac koˇmn ¯: Ew erb na camaq e– law, nran patahec qaˇaqic mi mard, ori m¯j dewer kayin. na erkar ßamanak hagowst œ¯r hagel ew oœ ¯l tan m¯j ¯r bnakowel, ayl‘ gerezmanneri: Ew tesnelov Yisowsin‘ aˇa– ˇakec, ˚nkaw nra aøaj ew bar´r ´aynov asac. ¡I?nœ es owzowm in´nic, Yiso—ws, bar´real AstÆow Ordi, aˇaœowm em qez, in´ mi— tanjir¿. orovhetew Yisows hraman ¯r talis

14

15

16

17

18

19 20

21

22 23

24

25

26 27

28

29

8. 30–45

30

31 32

33

34 35

36 37

38

39

40

41

42

43

44

45

Ξowkas

1878

piˇÆ ogown, or dowrs gay ayd mardowc, qani or æat angam tiracel ¯r nran, ew na kapwowm ¯r æˇ¸anerov, pahwowm ¯r erka¸neri m¯j, bayc kotrowm ¯r kapanqner˚ ew dewic qæwowm ¯r anbnak vayrer: Yisows harcrec nran ew asac. ¡Anownd i?nœ ¯¿: Ew na asac. ¡Leg¯on¿. orovhetew nra m¯j æat dewer ¯in mtel. aˇaœowm ¯in nran, or hraman œtay irenc, or andownd gnan: Ew aynteˇ meÆ ¸owov xozeri mi eramak kar, or araÆowm ¯r leran vray: Aˇaœecin nran, or hraman tay irenc‘ gnal mtnel nranc m¯j: Ew na ¸oylatrec nranc, ew dewer˚ dowrs ekan ayd mardowc ow mtan xozeri m¯j. ew eramak˚ gahawandic dimec d¯pi Æovak ow xeˇ– dowec: Erb xozaraÆner˚ tesan patahaÆner˚, Œaxan ew patmecin qaˇaqowm ow agaraknerowm: Ew erb mardik dowrs ekan katarowaÆner˚ tesnelow ew ekan Yisowsi mØt ow gtan ayn mardown, oric dewer˚ elel ¯in, - or˚ hagnowaÆ ew zgastacaÆ‘ nstaÆ ¯r Yisowsi otqeri mØt, - vaxecan: Nranq, or akanates ¯in eˇel, patmecin nranc, ¸¯ inœp¯s Œrkowec diwahar˚: Ew gergesacineri erkri ærjakayqowm gtnowoˇ amboˇj bnakœow¸iwn˚ aˇaœowm ¯r Yisowsin‘ heøow gnal irenc sahmanneric, orovhetew meÆ vaxov tagna– powm ¯in: Ew na nawak nstelov‘ veradar´aw: Ayn mard˚, oric dewer˚ dowrs ¯in ekel, aˇaœowm ¯r nran, or inq˚ nra het ærji: Bayc Yisows ar´akec nran ew asac. ¡Vera– dar´i—r qo town˚ ew patmi—r, inœ or AstowaÆ arec qez ha– mar¿: Na gnac qaˇaq ew taraÆowm ¯r ayn, inœ Yisows arec iren: Ew erb Yisows veradar´aw Æovi miws koˇm˚, ßoˇo– vowrd˚ nran law ˚ndownec, orovhetew am¯nq˚ nran spasowm ¯in: Ew aha ekaw mi mard, ori anown˚ Yayros ¯r, ew o– r˚ ßoˇovrdapet ¯r: Yisowsi otqern ˚nknelov‘ na aˇaœowm ¯r nran, or ir town˚ mtni, orovhetew na mØt tasner– kow tarekan mi miamØrik dowstr own¯r, or mahamer´ ¯r: Ew erb Yisows gnowm ¯r, ßoˇovowrd˚ nran neˇowm ¯r: Ew mi kin, or tasnerkow tarowc i ver ariwnahosow¸iwn own¯r ew hnar œ¯r eˇel nran orew¯ m¯kic bßækowel, yetewic mØtecaw ew dipaw nra zgesti qˇancqin, ew noyn ßamin nra ariw– nahosow¸iwn˚ dadarec: Ew Yisows asac. ¡O?v ¯r, or in´ dipaw¿: Ew erb bolor˚ owranowm ¯in, Petros˚ ew nra het

1879

Ξowkas

8. 46–9. 9

eˇoˇner˚ asacin. ¡Vardape—t, ßoˇovowrdn ¯, or seˇmowm ow neˇowm ¯ qez¿: Ew Yisows asac. ¡M¯kn in´ dipaw, orov– hetew zgaci, or in´nic zØrow¸iwn dowrs ekaw¿: Erb kin˚ tesaw, or ayd ÆaÆowk œmnac nranic, doˇalov ekaw ew ˚nkaw nra aøaj ow amboˇj ßoˇovrdi aøjew patmec, ¸¯ inœ bani hamar dipaw nran ew ¸¯ inœp¯s iskoyn bßækowec: Ew na asac. ¡Qajalerowi—r, do—wstr, qo hawat˚ Œrkec qez, gna— xaˇaˇow¸eamb¿: Ew minœ na xØsowm ¯r, ßoˇovrdapeti tnic m¯kn ekaw ew Yayrosin asac. ¡Aˇjikd meøaw, yog– now¸iwn mi— pat˘aøir dran¿: Isk erb Yisows lsec, nran patasxanec ew asac. ¡Mi— vaxecir, miayn hawata—, ew na k’apri¿: Ew nra town˚ mtnelov‘ oœ oqi œ¸oˇec ners mtnel, baci Petrosic, Yakobosic, Yovhann¯sic ew ere– xayi hØric ow mØric: Am¯nq˚ lalis ew oˇbowm ¯in nra vray: Ew na asac. ¡Lac mi— eˇ¯q, orovhetew meøaÆ œ¯, ayl nnjowm ¯¿: Isk nranq Æaˇrowm ¯in nran, orovhetew git¯in, or me– øaÆ ¯r: Ew amenqin dowrs hanelov‘ bønec nra ´eøqic, goœec ew asac. ¡Ve—r kac, kangni—r, o—v manowk¿: Ew nra hogin veradar´aw, ew manowk˚ iskoyn kangnec: Ew Yisows hrama– yec, or nran owtelow ban tan: Ew nra Ænoˇner˚ zarmacaÆ mnacin, isk na patowirec, or oœ oqi œasen, inœ or eˇel ¯r:

46 47

48

49

50

51

52

53 54 55

56

Ew na kanœelov tasnerkow aøaqealnerin‘ nranc zØrow– 9 ¸iwn ew iæxanow¸iwn towec bolor deweri vray, naew‘ bßækelow hiwandow¸iwnner˚: Ew owˇarkec nranc qarozelow AstowÆoy 2 arqayow¸iwn˚ ew bßækelow axterov varakowaÆnerin: Ew 3 asac nranc. ¡Πanaparhi hamar oœinœ mi— vercr¯q. o—œ gawazan ew o—œ maxaˇ, o—œ hac ew o—œ arÆa¸ dram. erkow hagowst mi— ownec¯q. or townn ¯l mtn¯q, aynte—ˇ giæerec¯q 4 ew apa aynteˇic gnac¯—q: Ew nranq, or ´ez œen ˚ndowni, 5 orp¯s vkayow¸iwn nranc d¯m‘ ´er otqeri Œoæin ¸Ø¸aŒe– c¯—q, erb ayd qaˇaqic dowrs eln¯q¿: Ew nranq elan ew ærjowm 6 ¯in qaˇaqnerowm ow giwˇerowm, awetaranowm ¯in ew bßækowm am¯n teˇ: Herovd¯s œorrordapet˚ lsec ays bolor gorÆe– 7 r˚ ew zarmanowm ¯r omanc asaÆi vray, ¸¯‘ Yovhann¯s˚ 8 meøelneric yarow¸iwn ¯ aøel, isk omanc asaÆi vray, ¸¯‘ Eˇian yaytnowec, ew owriæneri‘ ¸¯‘ naxkin margar¯neric m¯k˚ yarow¸iwn ¯ aøel: Herovd¯sn asac. ¡Yovhann¯sin 9

9. 10–25

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19

20

21 22

23

24

25

Ξowkas

1880

es glxateci, isk sa o?v ¯, ori masin ayspisi baner em lsowm¿: Ew owzowm ¯r nran tesnel: Aøaqealner˚ veradar– ´an ew Yisowsin patmecin ayn am¯n˚, inœ or arecin. ew na nranc hetn aønelov‘ qaæowec aøan´nacaw amayi mi teˇ, mØtakayq˚ mi qaˇaqi, or Be¸sayida ¯r koœwowm: Ew erb ßoˇovowrd˚ imacaw, gnac nra yetewic. ew na ˚ndownelov nranc‘ xØsowm ¯r nranc het AstÆow arqayow¸ean masin. ew oronq or bßækowelow kariq own¯in, bßækowm ¯r nranc: Ew Ørn sksec taraßamel: Tasnerkows˚ mØtecan ew nran a– sacin. ¡Ar´aki—r ays ßoˇovrdin, orp¯szi gnan ærjakay giwˇer˚ ew agarakner˚, hangstanan ew kerakowr gtnen, orovhetew aysteˇ amayi vayrowm enq¿: Na asac nranc. ¡Do—wq tow¯q nranc owtelow ban¿: Ew nranq asacin. ¡Menq hing nkanakic ew erkow ´kic awelin œownenq, e¸¯ œgnanq ew ays ßoˇovrdi hamar bawarar owteliq œgnenq¿. orovhe– tew æowrj hing hazar mard kar: Na aæakertnerin asac. ¡Nstecr¯—q dranc xowmb-xowmb, yisown-yisown¿: Ew aydp¯s arecin ow amenqin nstecrin: Ew na vercnelov hing nka– nak˚ ew erkow ´owk˚‘ nayec d¯pi erkinq, Ørhnec, ktrec ew a– æakertnerin towec, orp¯szi ßoˇovrdi aøaj dnen: Am¯nq˚ keran ew yagecan. isk ktortanqner˚ vercrin‘ tasnerkow sakaø liq˚: Ew erb na aøan´in aˇØ¸qi ¯r kangnel, nra het ¯in naew ir aæakertner˚: Nranc harcrec ew asac. ¡Ψoˇovowrd˚ im masin i?nœ ¯ asowm. o?v em¿: Ew nranq pa– tasxanecin ew asacin. ¡Yovhann¯s Mkrtiœ˚. ew omanq, ¸¯‘ Eˇian, isk owriæner, ¸¯‘ naxnineric mi margar¯ yarow– ¸iwn ¯ aøel¿: Asac nranc. ¡Do—wq im masin i?nœ ¯q asowm. o?v em¿: Petros˚ patasxanec ew asac. ¡AstÆow Qris– tos˚¿: Na sastec nranc ew patowirec oœ oqi œasel ayd: Apa asac. ¡Mardow Ordin p¯tq ¯ æat œarœarowi ew an– argowi qahanayapetneric ew Æereric ow Ør¯nsg¯tneric. ew spanowi ow errord Ør˚ yarow¸iwn aøni¿: Ew amenqin asowm ¯r. ¡E¸¯ m¯k˚ kamenowm ¯ im yetewic gal, ¸oˇ owra– nay ir an´˚ ew ir xaœ˚ mætap¯s vercni ew gay im yete– wic. orovhetew, ov or kamenay ir an´˚ Œrkel, ayn piti korcni, isk ov or ir an´˚ in´ hamar korcni, ayn piti Œrki: I?nœ Øgowt ¯ mardown, e¸¯ aæxarh˚ æahi, bayc ir

1881

Ξowkas

9. 26–44

an´˚ korcni ow towßi. orovhetew, ov or in´ ew im xØsqer˚ amظ k˚ hamari, nran mardow Ordin ¯l amظahar pi– ti ani, erb gay ir ew HØr ew sowrb hreætakneri Œaøqov: Bayc, ardarew, asowm em ´ez, ¸¯ aysteˇ gtnowoˇneri m¯j kan omanq, oronq mah œpiti ˘aæaken, minœew or œtesnen AstÆow arqayow¸iwn˚¿: Ew ays xØsqeric mØt ow¸ Ør yetoy, ir het vercnelov Petrosin, Yakobosin ew Yovhann¯sin, na leø elaw aˇØ¸qi kangnelow: Ew erb aˇØ¸qi ¯r kang– naÆ, nra eresi tesq˚ aylakerpowec, nra zgest˚ Œoxowec ew Œaylown-spitak dar´aw: Ew aha erkow mardik xØsowm ¯in nra het: Nranq Movs¯sn ow Eˇian ¯in, oronq Œaøqov erewalov‘ xØsowm ¯in nra vax˘ani masin, or teˇi piti ownenar Erowsaˇ¯mowm: Isk Petros˚ ew nra het gtnowoˇ– ner˚ qni Æanrow¸ean tak‘ ar¸nacan ow tesan nra Œaø– q˚ ew erkow mardkanc, oronq nra mØt kangnaÆ ¯in: Ew erb dranq nranic heøanowm ¯in, Petros˚ Yisowsin asac. ¡Vardape—t, law ¯, or menq aysteˇ enq. ereq taˇawar æinenq, m¯k˚‘ qez, m¯k˚‘ Movs¯si ew m¯k˚‘ Eˇiayi hamar¿: Ew œ¯r imanowm, ¸¯ inœ ¯r xØsowm: Ew erb ays asowm ¯r, mi amp ekaw ow nranc vray hovani eˇaw. ew erb nranq ampi tak ˚nkan, vaxecan: Ampic mi ´ayn ekaw, or asowm ¯r. ¡Da— ¯ im ˚ntreal Ordin, lsec¯—q dran¿: Ew minœ xØsqi ´ayn˚ deø galis ¯r, Yisows miaynak gtnowec. ew nranq lsecin ow ayd Ørerin oœ oqi œpatmecin irenc tesaÆneric ew oœ mi ban: Yajord Ør˚, erb nranq ijnowm ¯in leønic, Yisowsin ˚ndaøaj gnac mi meÆ bazmow¸iwn: Ew aha ßoˇovrdi mijic mi mard aˇaˇakec ew asac. ¡Vardape—t, aˇaœowm em qez, nayi—r im ordown, orovhetew im m¯k hatikn ¯. aha œar o– gin d¯sowd¯n ¯ zarnwowm nra m¯j ew yankarÆ goœowm ¯. ew nran sastik cncowm ¯, ¸awalecnowm, ŒrŒrecnowm ew, xortake– lov nran, haziw ¯ heøanowm nranic: Es qo aæakertnerin aˇaœeci, or hanen œar ogown, bayc nranq œkaroˇacan¿: Yisows patasxanec ew asac. ¡O—v anhawat ew molorowaÆ serownd, minœew e?rb ´ez het piti linem ew ´ez handowr– ßem. be—r aysteˇ qo ordown¿: Ew minœdeø na mØtenowm ¯r, dew˚ getin xŒec nran ow cncec: Yisows sastec piˇÆ o– gown, bßækec mankan˚ ew towec nran nra hØr˚: Ew am¯nq˚

26

27

28

29

30 31

32

33

34

35 36

37 38

39

40

41

42 43 44

9. 45–61

45

46 47

48

49

50 51

52

53

54

55 56

57

58

59

60

61

Ξowkas

1882

zarmanowm ¯in AstÆow meÆagorÆow¸iwnneri vray: Ew minœ– deø bolor˚ zarmanowm ¯in ayn ameni vray, or na kata– rowm ¯r, na ir aæakertnerin asac. ¡Λer akanjneri m¯j pahec¯—q dowq ays xØsqer˚. or mardow Ordin matnowelow ¯ mardkanc ´eøq˚¿: Sakayn nranq œ¯in ˚mbønowm ays xØs– q˚, ew da ÆaÆkowaÆ ¯r nrancic, or œimanan. ew vaxenowm ¯in ayd xØsqi masin harc tal nran: Aæakertneri m¯j mi v¯˘ aøaj ekaw, ¸¯ ardeØq irencic o—v ¯ meÆ: Erb Yi– sows imacaw nranc srti xorhowrdner˚, vercrec mi manowk, kangnecrec nranc m¯j ir mØt ew asac nranc. ¡Ov or ays mankan˚ ˚ndowni im anownov, in´ ¯ ˚ndownowm. isk ov or in´ ˚ndowni, ˚ndownowm ¯ in´ owˇarkoˇin. orovhetew, ov or ´er m¯j Œoqragoynn ¯, na— ¯ meÆ¿: Yovhann¯s˚ patas– xanec ew asac. ¡Vardape—t, tesanq m¯kin, or qo anow– nov dewer ¯r hanowm, ew argelecinq nran, orovhetew mez het œi ærjowm¿: Yisows asac nranc. ¡Mi— argel¯q nran, orovhetew, ov or ´er ¸ænamin œ¯, ´er koˇmn ¯¿: Ew erb aæ– xarhic nra veranalow Ører˚ lranowm ¯in, hastatap¯s oroæec gnal Erowsaˇ¯m: Ew irenic aøaj patgamaworner owˇarkec, oronq, erb gnacin, mtan samaracineri mi giwˇ‘ nra hamar patrastow¸iwn tesnelow: Bayc sranq œ˚ndow– necin nran, orovhetew na owˇeworwowm ¯r d¯pi Erowsaˇ¯m: Erb nra aæakertner˚‘ Yakobos˚ ew Yovhann¯s˚, ayd te– san, asacin. ¡T¯—r, kameno?wm es, or asenq, ew erknqic krak ijni ow bnajinj ani nranc¿: Na dar´aw sastec nranc ew asac. ¡ffgit¯q i—nœ hogowc ¯q dowq. orovhetew mardow Ordin œekaw mardkanc hoginer˚ korstean matnelow, ayl‘ Œrkelow¿: Ew mi owriæ giwˇ gnacin: Ew minœdeø nranq gnowm ¯in, ˘anaparhi vray m¯k˚ nran asac. ¡K˚ gam qo ye– tewic, inœ teˇ ¯l gnas¿: Yisows nran asac. ¡Aˇow¯sner˚ orjer ownen, ew erknqi ¸øœownner˚‘ hangstanalow teˇ, bayc mardow Ordin glowx˚ dnelow teˇ œowni¿: Mi owriæi ¯l asac. ¡Ari— im yetewic¿: Ew sa asac. ¡T¯—r, hraman towr in´‘ gnal nax ¸aˇel im hØr˚¿: Yisows nran asac. ¡Φoˇ or meøaÆne—r˚ ¸aˇen irenc meøelnerin, isk dow gna— qarozir AstÆow arqayow¸iwn˚¿: M¯k owriæn ¯l asac. ¡Qo yetewic k˚ gam, T¯—r, bayc nax ¸o—yl towr in´, or hraßeæt tam im

1883

Ξowkas

9. 62–10. 19

tan˚¿: Yisows nran asac. ¡O—œ oq ir ´eøq˚ ma˘i vray k˚ dni ew apa yet k˚ nayi, e¸¯ yarmar ¯ AstÆow arqayow¸e– an˚¿:

62

Aynowhetew T¯r˚ næanakec owriæ eظanasownerkow hogi 10 ews ew nranc irenic aøaj erkow-erkow owˇarkec ayn bolor qaˇaqnern ow vayrer˚, owr inq˚ gnalow ¯r: Ew nranc a– 2 sac. ¡Hown´n aøat ¯, isk mæakner˚‘ sakaw: Ard, xndrec¯—q hn´i tiroj˚, or mæakner owˇarki ir hn´i hamar: Gna– 3 c¯—q, aha owˇarkowm em ´ez ibrew gaøner gayleri m¯j: Mi— 4 vercr¯q o—œ qsak, o—œ maxaˇ, o—œ kØæikner ew ˘anaparhin oœ oqi oˇjoyn mi— tow¯q: Or town˚ mtn¯q, nax asac¯—q. ¡Xa– 5 ˇaˇow¸i!wn ays tan˚¿. e¸¯ aynteˇ kay xaˇaˇas¯r mard, 6 ´er xaˇaˇow¸iwn˚ nra vray k˚ hangœi. apa ¸¯ oœ‘ ´e—z k˚ veradaønay: Noyn tan˚ giæerec¯—q, ker¯—q ew xmec¯—q 7 nranc ownecaÆic, orovhetew mæak˚ arßani ¯ ir var´in. tnic town mi— teˇaŒoxow¯q: O—r qaˇaq˚ or mtn¯q ew ´ez 8 ˚ndownen, ker¯—q, inœ or ´er aøaj dnen: Ew bßækec¯—q dra m¯j 9 eˇaÆ hiwandnerin ew nranc asac¯—q. ¡MØtecel ¯ ´ez AstÆow arqayow¸iwn˚¿: Isk o—r qaˇaq˚ or mtn¯q ew ´ez œ˚ndownen, 10 erb dowrs gaq nra hraparakner˚, asac¯—q. ¡Λer qaˇa– 11 qic mer otqerin kpaÆ Œoæin angam ¸Ø¸aŒowm enq ´er vray. bayc imac¯—q, or mØtecel ¯ AstÆow arqayow¸iwn˚¿: Asowm em ´ez, or sodomayecineri hamar datastani Ør˚ 12 aweli taneli piti lini, qan ayn qaˇaqi hamar¿: ¡Va!y 13 qez, Qorazin, va!y qez, Be¸sayida, orovhetew e¸¯ Tiw– rosowm ew Sidonowm eˇaÆ lin¯in ayn zØrawor gorÆer˚, or katarowecin ´er m¯j, ardarew vaˇowc isk qowr´eri m¯j ow moxri vray nstaÆ‘ apaæxaraÆ k˚ lin¯in: Bayc Tiwrosi 14 ew Sidoni hamar, datastani ßamanak, aweli taneli k˚ lini, qan ´ez hamar: Ew dow, KaŒaønayo—wm, or minœew er– 15 kinq es bar´racel, piti ijnes minœew dßoxq: Ov or ´ez 16 lsowm ¯, in´ ¯ lsowm, ew ov or ´ez ¯ merßowm, in´ ¯ merßowm, ew ov or in´ ¯ merßowm, in´ owˇarkoˇin ¯ merßowm, ew ov or in´ ¯ lsowm, lsowm ¯ nran, ov in´ owˇarkec¿: Eظanasownerkow– 17 s˚ veradar´an xndow¸eamb ew asacin. ¡T¯—r, dewern ¯l en mez hnazandwowm qo anownov¿: Ew nranc asac. ¡Tesnowm ¯i 18 satanayin erknqic ˚nknelis, inœp¯s Œaylak˚: Aha ´ez 19

10. 20–36

20

21

22

23

24

25

26 27

28

29 30

31 32 33

34

35

36

Ξowkas

1884

iæxanow¸iwn towi koxelow Ø´eri, kari˘neri ew ¸ænamow am– boˇj zØrow¸ean vray: Ew ´ez bolorovin œen vnaselow: Bayc mi— owraxac¯q ayn bani hamar, or dewer˚ ´ez hnazandwowm en, ayl owraxac¯—q, or ´er anownner˚ growaÆ en erknqowm¿: Noyn ßamin Yisows cnÆac Sowrb Hogov ew asac. ¡Gohow¸i!wn qez, Ha—yr, T¯—r erknqi ew erkri, or ÆaÆkecir ays ban˚ i– mastownneric ow gitownneric ew yaytnecir manowknerin. ayo—, Ha—yr, orovhetew aysp¯s ha˘eli eˇaw qez: Am¯n inœ in´ trowec im HØric. ew oœ oq œgit¯, ¸¯ o—v ¯ Ordin, e¸¯ oœ‘ Hayr˚, ew ¸¯‘ o—v ¯ Hayr˚, e¸¯ oœ‘ Ordin ew na, owm k˚ kame– nay Ordin yaytnel¿: Ew daønalov aæakertnerin‘ aøan– ´in asac. ¡Erani! ayn aœqerin, or k˚ tesnen ayn, inœ dowq tesnowm ¯q: Asowm em ´ez, or bazowm margar¯ner ew ¸a– gaworner kamecan tesnel ayn, inœ dowq tesnowm ¯q, bayc œtesan, ew lsel‘ inœ dowq lsowm ¯q, bayc œlsecin¿: Ew aha Ørinakanneric m¯k˚ ver kacaw, Œor´owm ¯r nran ew asowm. ¡Vardape—t, i?nœ p¯tq ¯ anem, or yawitenakan keanq˚ ßaøangem¿: Ew na nran asac. ¡fflr¯nqowm i?nœ ¯ growaÆ, inœp¯?s es ˚n¸ercowm¿: Sa patasxanec ew asac. ¡Piti sires qo T¯r AstÆown qo amboˇj srtov ew qo amboˇj ho– gov ew qo amboˇj zØrow¸eamb ew qo amboˇj mtqov. ew piti sires qo ˚nkeroj˚, inœp¯s qo an´˚¿: Ew Yisows nran a– sac. ¡Πiæt patasxan towecir, ayd ara— ew k˚ Œrkowes¿: Ew na kamenalov inqn iren ardaracnel, asac Yisowsin. ¡Isk o?v ¯ im ˚nker˚¿: Yisows patasxanec ew asac. ¡Mi mard Erowsaˇ¯mic Eriqov ¯r ijnowm ew ˚nkaw awazakne– ri ´eøq˚, oronq nran merkacrin, viraworecin ew kisameø ¸oˇecin ow gnacin: Patahec, or mi qahanay noyn ˘ana– parhov ijni. nran tesaw ew ¸oˇec ancaw. noynp¯s ew mi ˇewtaci noyn teˇov ancnelis, tesaw ew ¸oˇec ancaw: Mi samaraci, or ˘anaparhordowm ¯r, ekaw noyn teˇov nra mØt ew tesnelov nran‘ g¸ac: Ew mØtenalov‘ kapec nra v¯rqer˚, vran ´¯¸ ow gini aÆec ew dnelov nran ir grasti vray‘ taraw mi ijewan ew xnamec nran: Ew yajord Ør˚, erb dowrs ¯r galis aynteˇic, ijewanatiroj˚ erkow dahe– kan hanec towec ew asac. ¡Xnami—r nran ew inœ or Æaxses dra vray, im miws angam galown k˚ hatowcem qez¿: Ard,

1885

Ξowkas

10. 37–11. 12

˚st qez, ayd ereqic o?r˚ mer´awori p¯s veraberowec nran, ov awazakneri ´eøqn ¯r ˚nkel¿: Ew sa asac. ¡Na, ov nran bariq arec¿: Yisows nran asac. ¡Gna— ew dow no—yn ´ewov ara¿: Ew minœ nranq galis ¯in, Yisows mtaw mi giwˇ, ew Mar¸a anownov mi kin nran ˚ndownec ir tan m¯j: Ew sa mi qoyr own¯r, ori anown˚ Mariam ¯r, or ekaw nstec Ti– roj otqeri aøaj ew lsowm ¯r nra xØsqer˚: Isk Mar¸an, or zbaˇowaÆ ¯r tnayin æat gorÆerov, ekaw kangnec nra mØt ew asac. ¡T¯—r, qez Œoy¸ œ¯?, or qoyrs in´ menak ¯ ¸o– ˇel Æaøayow¸ean gorÆi m¯j. ard, asa— dran, or Øgni in´¿: Yisows patasxanec ow asac. ¡Mar¸a—, Mar¸a—, dow hogs es anowm ew æat banerov es zbaˇowaÆ, bayc aysteˇ qiœ ban ¯ p¯tq. Mariam˚ ˚ntrel ¯ law mas˚, or nranic œpiti vercowi¿:

37

38 39

40

41 42

Ew eˇaw or Yisows mi teˇ aˇØ¸qi ¯r kangnaÆ. ew erb 11 verjacrec, nra aæakertneric m¯kn asac nran. ¡T¯—r, mez aˇØ¸el sovorecro—w, inœp¯s Yovhann¯s˚ sovorecrec ir a– æakertnerin¿: Na nranc asac. ¡Erb aˇØ¸qi kangn¯q, 2 asac¯—q. Ew Yisows nranc asac. ¡Λeznic o?v ¯, or barekam 3 ownenay, gnay nra mØt k¯sgiæerin ew asi nran. bareka—m, in´ ereq nkanak Œo—x towr, orovhetew im barekam˚ ˘a– 4 naparhic ekaw in´ mØt, ew es nra aøaj dnelow oœinœ œow– nem: Isk na nersic patasxani ew asi. ¡In´ neˇow¸iwn 5 mi— towr, orovhetew døner˚ ŒakowaÆ en, ew erexaners in´ het ankoˇnowm en, œem karoˇ ver kenal ew qez hac tal¿: Asowm em ´ez, e¸¯ barekamow¸ean hamar ¯l ver œkenay ew 6 hac œtay nran, nra ¸axan´anqi— pat˘aøov ver kenalov k˚ tay nran, inœ or p¯tq ¯: Ew es asowm em ´ez. xndrec¯—q, 7 ew AstÆowc k˚ trowi ´ez, Œntøec¯—q, ew k˚ gtn¯q, baxec¯—q, ew k˚ bacowi ´ez hamar, orovhetew, ov or xndrowm ¯, aø– 8 nowm ¯, ov or Œntøowm ¯, gtnowm ¯, ew ov or baxowm ¯, bacwowm ¯ nra aøaj: Λeznic o?v ¯ ayn hayr˚, ori ordin e¸¯ ´owk 9 owzi, mi¸¯ ´kan Œoxar¯n Ø?´ k˚ tay nran. ew kam ´ow owzi, 10 mi¸¯ kari?˘ k˚ tay nran: Isk e¸¯ dowq, or œar ¯q, git¯q 11 bari pargewner tal ´er ordinerin, orœa!Œ ews aøawel ´er erknawor Hayr˚ bariqner k˚ tay nranc, oronq owzowm en irenic¿: Ew Yisows mi hamr dew ¯r hanowm. ew erb dew˚ elaw, 12

11. 13–30 13

14 15

16

17

18

19 20

21 22

23 24

25

26

27

28

29

30

Ξowkas

1886

hamr˚ xØsec. ew amboˇj ßoˇovowrd˚ zarmacaw: Ew nran– cic omanq asacin. ¡Da dewerin hanowm ¯ deweri iæxan B¯eˇzebowˇi mijocov¿: Isk owriæner Œor´owm ¯in nran ew erknqic næan ¯in owzowm nranic: Isk na imanalov nranc mtaÆowmner˚‘ asac nranc. ¡Inqn ir m¯j baßanowaÆ am¯n ¸agaworow¸iwn awerwowm ¯, ew inqn ir m¯j baßanowaÆ am¯n town‘ korÆanwowm: Ard, e¸¯ satanan ¯l inqn ir m¯j baßa– nowec, nra ¸agaworow¸iwn˚ inœp¯?s karoˇ ¯ kangown mnal. orovhetew im masin asowm ¯q, ¸¯‘ ¡Da dewerin hanowm ¯ de– weri iæxan B¯eˇzebowˇi mijocov¿: E¸¯ es dewerin hanowm em B¯eˇzebowˇi mijocov, ´er hetewordner˚ inœo?v piti ha– nen. dra hamar nra—nq piti linen ´er dataworner˚: Isk e¸¯ AstÆow matov em hanowm dewerin, apa AstÆow arqa– yow¸iwn˚ hasel ¯ ´er vray: Erbor zinowaÆ hzØr mi mard pahpanowm ¯ ir town˚, nra inœq˚ apahov ¯: Bayc e¸¯ nranic aweli hzØr˚ gay nra vray ew yaˇ¸i nran, nranic k˚ hani ayn z¯nqer˚, oronc vray yoys ¯r drel, ew nra awar˚ k˚ baßani: Ov in´ het œ¯, hakaøak ¯ in´, ew ov in´ het œi hawaqowm, crowm ¯¿: ¡Erb piˇÆ dew˚ elnowm ¯ mardowc, ærjowm ¯ anjrdi teˇerowm, hangist ¯ Œntøowm. ew erb œi gtnowm, asowm ¯‘ ¡Veradaønam im town˚, orteˇic elay¿: Ew galis ¯ ow gtnowm ayn‘ maqrowaÆ ew kargi berowaÆ: Ayn ßama– nak gnowm ew vercnowm ¯ irenic aweli œar eظ˚ ayl dewer ew mtnowm, bnakwowm ¯ aynteˇ. ew ayn mardow verjin vi˘ak˚ linowm ¯ aweli vat, qan naxkin˚¿: Ew minœdeø Yisows ays bann ¯r xØsowm, ßoˇovrdi mijic mi kin ´ayn bar´racrec ew asac. ¡Erani! ¯ ayn knoj˚, or yˇacaw ew diecrec qez¿: Ew na asac. ¡Manawand erani! ¯ nranc, or lsowm en AstÆow xØsq˚ ew k˚ pahen¿: Ew erb ßoˇovowrd˚ nra æowrj˚ xønow– ec, sksec asel. ¡Ays serownd˚ œar serownd ¯. næan ¯ owzowm, ew nran erknqic ayl næan œi trowi, baci Yovnani næanic. orovhetew, inœp¯s Yovnan˚ næan eˇaw ninow¯acineri ha– mar, noynp¯s mardow Ordin næan k˚ lini ays serndi hamar: Harawi dæxon datastani ßamanak ver piti kenay ays serndi mardkanc het ew piti dataparti nranc, orov– hetew na erkri Æageric ekaw lselow Soˇomoni imastow¸iw– n˚. ew aha Soˇomonic meÆ˚ kay aysteˇ: Ninow¯i mardik

1887

Ξowkas

11. 31–47

datastani ßamanak ver piti kenan ays serndi het ew piti dataparten nran, orovhetew Yovnani qaro– zow¸ean vray apaæxarecin. ew aha Yovnanic meÆ˚ kay aysteˇ¿: ¡Oœ oq ˘rag vaøelov ÆaÆowk teˇ œi dni, ayl k˚ dni aætanaki vray, orp¯szi mtnoˇ˚ loys tesni: Marmni ˘rag˚ aœqn ¯. erb aœq˚ aøoˇj ¯, amboˇj marmin˚ lowsawor k˚ lini, isk erb aœq˚ pˇtor ¯, marminn ¯l xawar k˚ lini: Ard, zgo—yæ eˇir, gowc¯ ayn loys˚, or qo m¯j ¯, xawar lini: E¸¯ qo amboˇj marmin˚ lowsawor ¯, ew nra m¯j xawari mas œkay, am¯n inœ aynp¯s lowsawor k˚ lini, inœp¯s erb ˘rag˚ ir æoˇerov lowsawori qez¿: Ew minœdeø na xØsowm ¯r ays baner˚, mi Œariseci aˇaœowm ¯r nran, or ir mØt ˘aæi: Ew na mtnelov‘ seˇan nstec: Erb Œarisecin tesaw, zarma– caw, orovhetew Yisows ˘aæic aøaj œlowacowec: T¯r˚ nran asac. ¡Ayßm dowq‘ Œarisecinerd, baßaki ew pnaki arta– qinn ¯q maqrowm, isk ´er nerqin˚ li ¯ yaŒætakow¸eamb ew œarow¸eamb: Anmitne—r, œ¯? or na, ov artaqin˚ steˇÆec, naew nerqin˚ steˇÆec: Bayc tes¯—q, ¸¯ inœn ¯ iskap¯s arßan. oˇormow¸i—wn tow¯q, ew aha ´er am¯n inœ˚ maqowr k˚ lini: Bayc va!y ´ez‘ Œarisecinerid, or tasanord ¯q ta– lis ananowxi, Œegenayi ew am¯n tesak banjareˇ¯ni, bayc zanc ¯q anowm AstÆow ardarow¸iwnn ow s¯r˚. ays baner˚ p¯tq ¯r anel, bayc miwsner˚ zanc œanel: Va!y ´ez‘ Œari– secinerid, or ßoˇovarannerowm bar´r gahern ¯q sirowm ew hraparaknerowm‘ aøajin oˇjoynner˚ stanal: Va!y ´ez, or anyayt gerezmanneri p¯s ¯q. mardik qaylowm en nranc vrayov ew œgiten¿: fflr¯nsg¯tneric m¯k˚ patasxanec ew asac nran. ¡Vardape—t, ayd banern aselov‘ mez ¯l es naxatowm¿: Ew na asac. ¡Va!y ´e—z ews, Ør¯nsg¯tne—r, or mardkanc dßowarakir beøner ¯q bar´owm, bayc dowq inq– nerd m¯k matov isk beønerin œ¯q dipœowm: Va!y ´ez, or margar¯nerin æirimner ¯q æinowm, isk ´er hayrer˚ nranc spanecin: Dranov isk dowq vkayowm ¯q, ¸¯ kamakic ¯q ´er hayreri gorÆerin, orovhetew nranq kotorecin margar¯– nerin, isk dowq nranc gerezmanner ¯q æinowm: Dra hamar AstÆow imastow¸iwnn asac. nranc m¯j margar¯ner ew a– øaqealner k’owˇarkem, ew nrancic omanc piti spanen ew

31 32

33 34

35

36 37

38 39

40

41

42

43

44

45

46

47

11. 48–12. 13 48 49

50

51

52

12

2 3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

Ξowkas

1888

halaÆen, orp¯szi ayd serndic pahanjowi ariwn˚ bolor margar¯neri‘ ¸aŒowaÆ aæxarhi skzbic‘ Ab¯li ariwnic minœew ariwn˚ Zaqariayi, or˚ korstean matnowec xora– ni ew ta˘ari mijew. ayo—, asowm em ´ez, piti pahanjowi— ayd serndic: Va!y ´ez‘ Ør¯nsg¯tneri—d, or ¸aqcnowm ¯q gi– tow¸ean banaliner˚. dowq œ¯q mtnowm ew mtnoˇnerin ¯l ar– gelowm ¯q¿: Ew erb ays bolor˚ nranc asac amboˇj ßoˇovrdi aøaj, amظahar eˇan. ew Ør¯nsg¯tnern ow Œarisecine– r˚ sksecin xist œaranal ew banav¯˘i bønowel nra het‘ æat baneri hamar: Ew spasowm ¯in nra beranic inœ-inœ xØsqer orsal, orp¯szi œaraxØsen nra masin: Minœ Yisowsi æowrj˚ biwrawor ßoˇovowrd hawaqowec‘ irar koxotelow asti˘an, na sksec nax ir aæakertnerin asel. ¡Nax dowq ´ez zgo—yæ pahec¯q Œarisecineri xmoric, or keˇÆaworow¸iwnn ¯, orovhetew œkay ÆaÆowk ban, or œyayt– nowi, ew gaˇtni ban, or œimacowi, qani or, inœ or xawari m¯j as¯q, lseli piti lini loysi m¯j. ew inœ or ætemaran– nerowm ŒsŒsaq akanjneri m¯j, piti qarozowi taniqne– ri vray: Bayc asowm em ´ez‘ im sirelinerin, mi— zarhowr¯q nrancic, or marminn en spanowm ew dranic yetoy aweli ban anel œen karoˇ, ayl coyc ktam ´ez, ¸¯ owmi—c p¯tq ¯ vaxe– naq: Vaxec¯—q nranic, ov spanelowc yetoy gehen netelow iæxanow¸iwn owni: Ayo—, asowm em ´ez, vaxec¯—q nranic: ff¯? or hing ˘n˘ˇowk˚ erkow dahekani ¯ va˘aøwowm, ew nrancic oœ m¯k˚ AstÆow aøaj moøacowaÆ œ¯: Noynisk ´er glxi bo– lor mazer˚ haæowowaÆ en. mi— vaxec¯q, orovhetew dowq æat aweli yargi ¯q, qan ˘n˘ˇowkner˚¿: ¡Asowm em ´ez, ov or mardkanc aøaj xostovani in´, mardow Ordin ¯l nran k˚ xostovani AstÆow hreætakneri aøaj: Isk ov or mard– kanc aøaj in´ k’owranay, AstÆow hreætakneri aøaj pi– ti owracowi: Ew ov or mardow Ordow d¯m ban asi, nran pi– ti nerowi, bayc ov or Sowrb Hogown hayhoyi, nran œpiti ne– rowi: Isk erb ´ez tanen ßoˇovaranneri, kaøavariœneri ew iæxanaworneri aøaj, mi— mtahogow¯q, ¸¯ inœp¯s kam inœ patasxan piti taq ew kam inœ piti as¯q, orovhetew Sowrb Hogin noyn ßamin k˚ sovorecni ´ez, ¸¯ inœ p¯tq ¯ xØsel¿: Ψoˇovrdi mijic m¯k˚ nran asac. ¡Vardape—t,

1889

Ξowkas

12. 14–32

asa eˇbØrs, or ßaøangow¸iwn˚ in´ het baßani¿: Ew na nran asac. ¡O—v mard, in´ o?v datawor kam baßanarar kargec ´er vray¿: Apa ßoˇovrdin asac. ¡Tes¯q, or zgoyæ lin¯q am¯n tesak agahow¸iwnic, orovhetew mardow kean– q˚ ir kowtakaÆ harstow¸ean m¯j œ¯¿: Ew nranc mi aøak patmec ow asac. ¡Mi meÆaharowsti arter˚ aøat berq towecin. ew na xorhec ir mtqowm ow asac. ¡Tesnem inœ ka– roˇ em anel, qani or berqs kowtakelow teˇ œkay: Gitem, - asac na, - ¸¯ inœ p¯tq ¯ anem. k˚ qandem im ætema– ranner˚ ew aweli meÆer˚ k˚ æinem ow aynteˇ k˚ hawaqem coren˚ ew im amboˇj bariqner˚. ow inqs in´ k’asem‘ o—v mard, æat tarineri hamar ambarowaÆ bazowm bariqner ownes, hangi—st ara, ke—r, xmi—r ew owra—x eˇir¿: AstowaÆ nran asac. ¡Anmi—t, h¯nc ays giæer hogid qeznic pahan– jelow en, isk inœ or patrastel es, o?wmn ¯ linelow¿: Noynp¯s ¯ naew na, ov ir an´i hamar gan´ k˚ hawaqi ew AstowÆov œi harstanay¿: Ew ir aæakertnerin asac. ¡Dra hamar ¯l asowm em ´ez. hog mi— ar¯q ´er hogow hamar, ¸¯ inœ ¯q owtelow, oœ ¯l marmni hamar, ¸¯ inœ ¯q hagnelow, orovhetew hogin aøawel ¯, qan kerakowr˚, ew marmin˚‘ qan hagowst˚: Nayec¯—q agøawnerin, oronq o—œ sermanowm en ew o—œ hn´owm, o– ronq o—œ ætemaranner ownen ew o—œ ¯l ambarner, bayc Astow– aÆ kerakrowm ¯ nranc. orqa!n ews aøawel ´ez, or æat aweli yargi ¯q, qan ¸øœownner˚: Λeznic o?v, hogs anelov, k˚ ka– roˇanay ir hasaki vray m¯k kangown awelacnel: Ard, e¸¯ Œoqr bani m¯j ankaroˇ ¯q, ayl baneri hamar inœo?w ¯q hogs anowm: Nayec¯—q æowæanin‘ inœp¯s ¯ a˘owm. o—œ aæxatowm ¯ ew o—œ hiwsowm: Asowm em ´ez‘ Soˇomonn isk ir amboˇj Œaøqi m¯j nrancic m¯ki nman œhagnowec: Isk e¸¯ xot˚, or ay– sØr bac daæti m¯j ¯, isk vaˇ˚ hnoc ¯ netowelow, AstowaÆ aydp¯—s ¯ hagcnowm, orœa!Œ ews aøawel ´ez piti hagcni, ¸erahawatne—r: Ew dowq mi— mtahogow¯q, ¸¯ i—nœ ¯q owte– low kam i—nœ ¯q xmelow, ew mi— mtatanjow¯q, orovhetew ayd am¯n˚ aæxarhi he¸anosnern en, or Œntøowm en: Isk ´er Hayr˚ git¯, or ayd am¯n˚ p¯tq ¯ ´ez: Ayl dowq hetamo—wt eˇ¯q AstÆow arqayow¸ean˚, ew ayd am¯n˚ aweliov k˚ trowi ´ez¿: ¡Mi— vaxecir, Œoqri—k hØt, orovhetew ´er Hayr˚

14

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25 26

27

28

29 30

31

32

12. 33–51 33

34 35 36

37

38 39

40

41 42

43 44 45

46

47

48

49

50 51

Ξowkas

1890

ha˘ec tal ´ez arqayow¸iwn˚: Va˘aøec¯—q ´er inœqer˚ ew oˇormow¸iwn tow¯q. ew ´ez hamar æinec¯—q œhnacoˇ qsakner ew anhatnowm gan´er erknqowm, owr o—œ goˇn ¯ mØtenowm, ew o—œ cec˚‘ Œœacnowm. orovhetew, owr or ´er gan´n ¯, aynteˇ ew ´er srter˚ k˚ linen¿: ¡Φoˇ ´er gØtiner˚ m¯jqnerid pndowaÆ linen, ew ˘ragnerd‘ vaøowaÆ: Ew dowq nmanowec¯—q ayn Æaøanerin, oronq spasowm en irenc tiroj˚, ¸¯ e—rb k˚ veradaønay harsaniqic, orp¯szi, erb gay ew baxi dowø˚, iskoyn bac anen: Erani! ayn Æaøanerin, oronc ar¸own k˚ gtni t¯r˚, erb gay: Πæmarit em asowm ´ez, or na gØti k˚ kapi m¯jqin, seˇan k˚ nstecni nranc ew k’ancni nranc spasarkelow: Ew e¸¯ t¯r˚ gay k¯sgiæerin ew kam aweli owæ ow gtni nranc aydp¯s, eraneli en ayd Æaøaner˚: Bayc ayn ¯l imac¯—q, or e¸¯ tant¯r˚ gitenar, ¸¯ o—r ßamin goˇ k˚ gay, ¸oyl œ¯r tay, or ir town˚ ktren: Dowq ¯l pat– ra—st eˇ¯q, orovhetew ayn ßamin, erb œ¯q spasi, k˚ gay mardow Ordin¿: Petrosn asac. ¡T¯—r, me?z hamar asacir ayd aøak˚, ¸¯? bolori hamar¿: Ew T¯rn asac. ¡O?v ¯ ayn hawatarim ew imastown tntes˚, orin ir t¯r˚ ir Æaøa– neri vray verakacow kargec‘ ßamanaki—n kerakowr talow hamar: Erani! ¯ ayn Æaøayin, orin ir t¯r˚, erb or gay, aydp¯s araÆ k˚ gtni: Ardarew, asowm em ´ez, or nran ir bolor inœqeri vray verakacow k˚ kargi: Isk e¸¯ ayd Æaøan ir srtowm asi‘ ¡Im t¯r˚ owæanowm ¯ gal¿, ew sksi ÆeÆel Æaøanerin ew aˇaxinnerin, owtel, xmel ew harbel, ayd Æaøayi t¯r˚ k˚ gay ayn Ør˚, erb na œ¯r spasowm, ew ayn ßamin, or œ¯r imanowm. nran m¯jqic erkow ktor k’ani ew nra baßin˚ anhawatneri het k˚ dni: Isk ayn Æa– øan, or git¯ ir tiroj kamq˚, bayc nra kamqi hama´ayn œi patrasti, æat ÆeÆ k’owti: Ew ayn Æaøan, or œgit¯ ir tiroj kamq˚ ew ÆeÆi arßani gorÆ ¯ katarowm, qiœ ÆeÆ k’ow– ti. nran, owm æat ¯ trowaÆ, nranic æat ¯l k’owzowi, ew owm æat ¯ vstahowaÆ, nranic awelin k˚ pahanjen¿: ¡Erkri vray krak gcelow ekay. ew inœqa!n em kamenowm, or ard¯n isk borboqowaÆ lini: Ew mi mkrtow¸iwn ownem mkrtowelow ew inœp¯!s em ætapowm, or katarowi: KarÆowm ¯q, ¸¯ erkrin xaˇaˇow¸i?wn talow ekay. o—œ, asowm em ´ez, ayl‘ baßanowm.

1891

Ξowkas

12. 52–13. 11

orovhetew m¯k tan m¯j aysowhetew hing hogi iraric ba– ßanowaÆ piti linen. ereq˚‘ erkowsi d¯m, ew erkows˚‘ ere– qi: Hayr˚ piti baßanowi ordow d¯m, ew ordin‘ HØr, mayr˚‘ aˇjkay d¯m, ew aˇjik˚‘ mØr, kesowr˚‘ harsi d¯m, ew hars˚‘ ir kesroj¿: Ψoˇovrdin ¯l asac. ¡Erb tesn¯q, or arewmowt– qic amp ¯ elnowm, iskoyn k’as¯q, ¸¯‘ an´rew k˚ gay: Aydp¯s ¯l linowm ¯: Ew erb harawi qamin Œœi, k’as¯q, ¸¯‘ xor– æak k˚ lini: Ew aydp¯s ¯l linowm ¯: KeˇÆaworne—r, erknqi ew erkri erewoy¸ner˚ qnnel git¯q, isk ays nerkay ßama– nak˚ inœp¯?s œ¯q qnnowm: Inœo?w dowq an´nap¯s arßanin œ¯q ˚ntrowm: Erb qo ¸ænamow het gnas iæxani mØt, ˘ana– parhin haæiwd maqri—r, or nranic azatowes, orovhetew gowc¯ na qez qaræ tay datawori mØt, ew datawor˚ qez bantapahi ´eøq˚ yan´ni, ew bantapahn ¯l‘ bant neti: Asowm em qez, aynteˇic dowrs œes gay, minœew or œv˘ares verjin groæ˚¿:

52

53

54

55 56

57 58

59

Ayd noyn ßamanak omanq ekan ew patmecin nran ayn 13 galiliacineri masin, oronc ariwn˚ Piˇatos˚ xaønec i– renc zoheri arean het: Na patasxanec nranc ew a– 2 sac. ¡KarÆo?wm ¯q, ¸¯ ayn galiliaciner˚, oronq aydpi– si pataharneri en¸arkowecin, aweli meˇawor ¯in qan bolor galiliaciner˚: O—œ, asowm em ´ez, sakayn, e¸¯ 3 œapaæxar¯q, am¯nqd ¯l noynp¯s piti korœ¯q: Kam nranq‘ 4 ayn tasnow¸ mardik, oronc vray Silovamowm aætarak˚ Œowl ekaw ew spanec nranc, karÆowm ¯q, ¸¯ aweli meˇapa?rt ¯in, qan Erowsaˇ¯mowm bnakowoˇ bolor mardik: O—œ, asowm 5 em ´ez, sakayn e¸¯ œapaæxar¯q, am¯nqd ¯l noynp¯s pi– ti korœ¯q¿: Patmec ew ays aøak˚. ¡Mi mard ir aygowm mi 6 ¸zeni ¯r tnkel. ew erb ptˇi ßamanak˚ hasaw, na ekaw nra vray ptowˇ Œntøelow ow œgtaw: AygegorÆin asac. ¡Aha 7 ereq tari ¯, or galis em ayd ¸zenow vray ptowˇ Œntøelow ew œem gtnowm. ard, ktri—r ayd. inœo?w ¯ hoˇn zbaˇecnowm¿: AygegorÆ˚ patasxanec ew asac. ¡T¯—r im, nran ays tari 8 ¯l ¸o—ˇ, minœew or nra æowrj˚ Œorem ew aˇb gcem. gowc¯ ¸¯ 9 ptowˇ tay. apa ¸¯ oœ‘ mi tarowc yetoy k˚ ktres ayd¿: Ew mi æaba¸ Ør Yisows mi ßoˇovaranowm owsowcanowm ¯r: 10 Ew aha aynteˇ kar mi kin, orin œar dew˚ tasnow¸ tari 11

13. 12–29

12 13

14

15

16

17

18 19

20 21 22

23 24

25

26 27

28

29

Ξowkas

1892

bønaÆ ¯r pahowm. ew kowœ ¯r ekaÆ ow amenewin ver nayel œ¯r karoˇanowm: Ew Yisows nran tesnelov‘ kanœec ir mØt ew asac. ¡O—v kin, bßækowaÆ es qo hiwandow¸iwnic¿: Ew ´eøq˚ drec nra vray, ow noyn ßamin hiwand˚ owˇˇowec ew AstÆown Œaøq ¯r talis: Ψoˇovrdapet˚ barkacaw, ¸¯ inœo—w Yi– sows æaba¸ Ørov bowßec. ew asac ßoˇovrdin. ¡Vec Ør kay, erb arßan ¯ gorÆel, a—yd Ørerin ek¯q bowßowec¯q ew oœ ¸¯ æaba¸ Ør˚¿: T¯r˚ nran patasxanec ew asac. ¡KeˇÆa– worne—r, ´eznic iwraqanœiwr oq æaba¸ Ørov ir ez˚ kam ¯æ˚ msowric œi? ar´akowm ew œi? tanowm jowr talow: Isk sa Ab– rahami dowstrn ¯r, orin satanan aha tasnow¸ tari ¯, inœ kapel ¯r, - arßani œ¯?r mi¸¯ æaba¸ Ørov ar´akel nran kapanqneric¿: Ew erb ays asac, amaœecin nranq, oronq hakaøakowm ¯in nran. isk amboˇj ßoˇovowrd˚ owraxanowm ¯r ayn bolor Œaøawor gorÆeri hamar, or katarwowm ¯in Yisowsi koˇmic: Ew asac. ¡Inœi? nman ¯ AstÆow arqayow– ¸iwn˚, ew inœi? nmanecnem ayn: Nman ¯ mananexi hatikin, or mi mard vercrec ew netec ir part¯z˚: Sa a˘ec ew Æaø eˇaw, ew erknqi ¸øœownner˚ aprowm ¯in nra ˘iwˇeri vray¿: Ew dar´eal asac. ¡Inœi? nmanecnem AstÆow arqayow¸iwn˚. nman ¯ ayn xmorin, or mi kin, vercnelov, xaønec ereq griw aliwri m¯j, minœew or amboˇj˚ xmorowec¿: Ew Yisows ærjowm ¯r qaˇaqnerov ow giwˇerov ew owsowcanowm ¯r: Erb ˘ana– parh ¯r ˚nkel d¯pi Erowsaˇ¯m, m¯k˚ nran asac. ¡T¯—r, sakawa¸i?w en nranq, or Œrkowelow en¿: Ew na nranc a– sac. ¡Janac¯—q mtnel neˇ dønov. asowm em ´ez, or æater˚ k’owzenan mtnel, bayc œen karoˇanay: Ayn banic yetoy, erb tant¯r˚ mtni ew dowø˚ Œaki, dowq, drsowm kangnaÆ, k˚ sks¯q dowø˚ baxel ew asel. ¡T¯—r, t¯—r, ba—c mez hamar¿. isk na patasxanelov k’asi ´ez. ¡ffgitem, ¸¯ orteˇic ¯q¿: Ayn ßamanak k˚ sks¯q asel. ¡Menq qo aøaj keranq ew xmecinq, ew dow hraparaknerowm owsowcanecir¿: Ew tan– t¯r˚ k’asi. ¡Asowm em‘ ´ez œgitem, ¸¯ orteˇic ¯q. heøa– c¯—q in´nic dowq‘ bolor aniraw mæaknerd¿: Aynteˇ k˚ lini lac ew atamneri kr˘towm, erb tesn¯q Abrahamin, Isaha– kin, Yakobin ew bolor margar¯nerin AstÆow arqayow¸ean m¯j, isk ´ez‘ dowrs hanowaÆ: Ew k˚ gan mardik arewelqic

1893

Ξowkas

13. 30–14. 12

ew arewmowtqic, hiwsisic ew harawic ow k˚ bazmen AstÆow arqayow¸ean m¯j: Ew aha verjinner kan, or aøajin k˚ linen, ew aøajinner‘ or k˚ linen verjin¿: Noyn Ør˚ mi qa– ni Œariseciner mØtecan ew asacin nran. ¡Ve—r kac, gna— aysteˇic, orovhetew Herovd¯sn owzowm ¯ qez spanel¿: Ew Yisows nranc asac. ¡Gnac¯q asac¯—q ayn aˇow¯sin, ¸¯ a– ha dewer em hanowm, bowßowmner em katarowm aysØr ew vaˇ˚, isk errord Ør˚ gorÆs k’awartem: Bayc p¯tq ¯ aysØr, vaˇ˚ ew miws Ør˚ gnal. orovhetew margar¯n p¯tq œ¯, or Erowsa– ˇ¯mic dowrs korstean matnowi¿: ¡Erowsaˇ¯!m, Erowsaˇ¯!m, or kotorowm ¯ir margar¯nerin ew qarkoÆowm ¯ir qez mØt owˇarkowaÆnerin. qani! qani! angam kamecay hawaqel qo ordinerin, inœp¯s haw˚ ir ´agerin‘ ¸eweri tak, bayc dow œkamecar: Aha ´er town˚ ´ez piti ¸oˇnowi awerak. bayc asowm em ´ez, or in´ aylews œ¯q tesni, minœew or œas¯q‘ ¡fflrhnea!l ¯ na, or galis ¯ Tiroj anownov¿:

30 31

32

33

34

35

Erb mi æaba¸ Ør na mtaw Œarisecineri iæxanawor– 14 neric m¯ki town˚ hac owtelow, nranq ditowm ¯in nran: Ew 2 aha aynteˇ, nra aøaj jrgoˇov hiwand mi mard kar: Yi– 3 sows patasxanec Ør¯nsg¯tnerin ow Œarisecinerin ew a– sac. ¡Ωaba¸ Ørov bßækel˚ Ørinawo?r ¯, ¸¯?‘ oœ¿: Nranq 4 lowø mnacin: Yisows nran bønelov‘ bowßec ew ar´akec: Ew 5 nranc asac. ¡Λeznic o?wm ez˚ kam ¯æ˚ ˚nkni jrhori m¯j, na iskoyn ayn œi hani æaba¸ Ørov¿: Ew ayd masin nran 6 patasxan tal œkaroˇacan: HrawirowaÆnerin ¯l mi a– 7 øak asac‘ tesnelov, ¸¯ inœp¯s nranq patowoy teˇern ¯in ˚ntrowm: Nranc asac. ¡Erb m¯k˚ qez harsaniqi kam 8 hraw¯rqi kanœi, aøajin teˇ˚ mi— nstir, gowc¯ qeznic a– weli patowakan m¯k˚ nra koˇmic kanœowaÆ lini: Ew qez 9 ow nran kanœoˇ˚ gay ow qez asi‘ ¡Sran te—ˇ towr¿: Ew a– pa skses amظov verjin teˇ˚ grawel: Ayl, erb hrawirow– 10 es, gna bazmi—r verjin teˇ˚, orp¯szi, erb qez kanœoˇ˚ gay ew qez asi‘ ¡Bareka—m, aweli ve—r mØtecir¿, ayn ßa– manak qo seˇanakicneri aøaj dow Œaøaworowes. orov– 11 hetew na, ov inqn iren bar´racnowm ¯, piti xonarhowi, ew na, ov inqn iren xonarhecnowm ¯, piti bar´ranay¿: Iren hrawiroˇin ¯l asac. ¡Erb ˘aæ kam ˚n¸riq es ta– 12

14. 13–31

13 14

15 16 17

18

19

20 21

22 23

24 25 26

27 28

29

30 31

Ξowkas

1894

lis, mi— kanœir o—œ qo barekamnerin, o—œ qo eˇbayrnerin, o—œ qo azgakannerin ew o—œ ¯l qo harowst harewannerin, or– p¯szi nranq ¯l Œoxar¯n˚ qez œhrawiren, ew qez hatowcowm lini: Ayl, erb ˚ndownelow¸iwn anes, kanœi—r aˇqatnerin, xeˇandamnerin, kaˇerin ow koyrerin ew eraneli k˚ lines, orovhetew Œoxar¯n˚ qez hatowcelow oœinœ œownen: Ew dra Œoxar¯n qez k˚ hatowcowi ardarneri yarow¸ean Ør˚¿: Erb seˇanakicneric m¯k˚ ays lsec, asac nran. ¡Erani! nran, ov ˘aæ k’owti AstÆow arqayow¸ean m¯j¿: Ew Yisows asac. ¡Mi mard ˚n¸riq sarqec ew hrawirec æaterin: Ew ˚n¸riqi ßamin ir Æaøayin owˇarkec‘ kanœelow hrawirowaÆ– nerin, ¸¯‘ ¡Ek¯—q, orovhetew aha am¯n inœ patrast ¯¿: Ew am¯nq˚ m¯k-m¯k sksecin hraßarowel: Aøajinn asac. ¡A– garak gneci ew p¯tq ¯, or gnam tesnem. xndrowm em qez, in´ hraßarowa—Æ hamarir¿: Ew miwsn asac. ¡Hing lowÆ ez– ner gneci. gnowm em dranq Œor´elow. xndrowm em qez, in´ hraßarowa—Æ hamarir¿: Isk miwsn asac. ¡Kin em aøel, dra hamar ¯l œem karoˇ gal¿: Ew Æaøan ekaw ow ir tiro– j˚ patmec ays: Ayd ßamanak, barkanalov, tant¯rn ir Æaøayin asac. ¡Iskoyn do—wrs ek qaˇaqi hraparaknern ow Œoˇocner˚ ew aˇqatnerin, xeˇandamnerin, kaˇerin ow koyrerin ber mtcro—w aysteˇ¿: Ew Æaøan asac. ¡T¯—r, inœ hramayecir‘ katarowec ew ¯li teˇ kay¿: Ew t¯r˚ Æaøa– yin asac. ¡Do—wrs ek ˘anaparhnern ow cankapatneri aøaj ew mardkanc aysteˇ mtcro—w, orp¯szi towns lcowi¿: Asowm em ´ez, or ayd hrawirowaÆneric oœ oq im ˚n¸riqic œi ˘aæaki¿: Ew nra het æat ßoˇovowrd ¯r gnowm. na dar– ´aw ew asac nranc. ¡E¸¯ m¯k˚ in´ mØt gay ew œnax˚ntri in´ ir hØric ow mØric, knojic ow ordineric, eˇbayrneric ow qoyreric, noynisk ir an´ic angam, œi karoˇ im aæa– kert˚ linel. orovhetew, ov or œvercni ir xaœ˚ ew im ye– tewic œgay, œi karoˇ im aæakert˚ linel: Λeznic o?v, e¸¯ kamenay aætarak æinel, nax nstelov œi haæowi ir Æax– ser˚, ¸¯ awartelow hamar bawakan dram owni?, orp¯szi, gowc¯, erb him˚ dni ew œkaroˇanay awartel, bolor nranq, or tesnen, œsksen nran Æaˇrel ew asel, ¸¯‘ ¡Ays mard˚ sksec kaøowcel ew œkaroˇacaw awartel¿: Kam o?r ¸aga–

1895

Ξowkas

14. 32–15. 15

wor˚, e¸¯ gnay paterazmelow mi ayl ¸agawori d¯m, nax œi nsti ew xorhi, ¸¯ tas˚ hazarov k˚ karoˇana?y di– madrel nran, or ir vray qsan hazarov ¯ galis: Apa ¸¯ oœ, minœ sa deø heøow ¯, patgamaworow¸iwn owˇarkelov‘ xaˇaˇow¸iwn k˚ xndri: Ard, aysp¯s ¯l‘ ´eznic ov or ir amboˇj ownecowaÆqic œhraßarowi, œi karoˇ im aæakert˚ linel¿: ¡Aˇ˚ law ban ¯, bayc e¸¯ aˇn ¯l anhamanay, in– œo?v ayn piti hamemowi: O—œ hoˇi hamar ¯ pitani ew o—œ ¯l‘ parartaniw¸i, ayl‘ dowrs ¸aŒelow: Ov or akanj owni lselow, ¸oˇ lsi¿:

32

33

34 35

Ew bolor maqsawornern ow meˇaworner˚ nra mØtn ¯in, 15 orp¯szi lsen nran: ffiarisecinern ow Ør¯nsg¯tner˚ tr- 2 rtnjowm ¯in ew asowm. ¡Inœo?w ¯ sa ˚ndownowm meˇawornerin ew owtowm nranc het¿: Yisows nranc ays aøakn asac. 3 ¡Λeznic o?v ¯ ayn mard˚, or, erb hariwr oœxar ownenay ew 4 korcni nrancic m¯k˚, arØtavayrowm œi ¸oˇni innsowninnin ew œi gnay koraÆi yetewic, minœew or ayn gtni: Ew erb ayn 5 gtni, k˚ dni ayn ir owseri vray xndow¸eamb ew k˚ gnay 6 town, k˚ kanœi barekamnerin ew harewannerin ow nranc k’asi. owraxac¯—q in´ het, orovhetew gtay im koraÆ oœ– xar˚: Asowm em ´ez, or aysp¯s owraxow¸iwn k˚ lini erkn– 7 qowm mi meˇawori hamar, orn apaæxarowm ¯, qan innsown– in˚ ardarneri hamar, oronc apaæxarow¸iwn p¯tq œ¯: Kam‘ o?v ¯ ayn kin˚, or, erb tas˚ dram ownenay ew mi dram 8 korcni, ˘rag œi vaøi ew œi awli town˚ Œow¸ov ow œi Œntøi, minœew or gtni: Ew erb gtni, k˚ kanœi barekamnerin ew 9 harewannerin ow k’asi. ¡Owraxac¯—q in´ het, orovhetew gtay im korcraÆ dram˚¿: Asowm em ´ez, AstÆow hreætak– 10 neri aøaj aysp¯s owraxow¸iwn k˚ lini m¯k meˇawori ha– mar, orn apaæxarowm ¯¿: Ew asac. ¡Mi mard erkow ordi 11 own¯r. nrancic krtser˚ hØrn asac. ¡Ha—yr, to—wr qo owne– 12 cowaÆqic in´ ˚nknoˇ baßin˚¿: Ew na ownecowaÆq˚ baßa– nec nranc: Qiœ Ører yetoy, krtser ordin, Œoˇi veraÆelov 13 am¯n inœ, gnac heøow aæxarh ew aynteˇ vatnec ir owne– cowaÆq˚, orovhetew anaøak keanqov ¯r aprowm: Ew erb 14 am¯n inœ spaøec, ayd erkrowm sastik sov eˇaw, ew na sksec œqawor daønal: Gnac dimec ayd erkri qaˇaqacineric m¯– 15

15. 16–16. 2

16 17

18 19

20

21

22

23 24 25

26 27

28 29

30

31 32

16 2

Ξowkas

1896

kin, ew sa owˇarkec nran ir agarak˚‘ xozer araÆecnelow: Ew na cankanowm ¯r ir orovayn˚ lcnel eˇjerenow ptˇov, or xozern ¯in owtowm, bayc oœ oq ayd nran œ¯r talis: Apa xelqi ekaw ew asac. ¡Qani! var´ow aæxataworner kan im hØr tan˚, or aøat hac ownen, ew es aysteˇ sovamah kor– œowm em: Ver kenam gnam im hØr mØt ew nran asem. ha—yr, meˇanœeci erknqi d¯m ow qo aøaj ew aylews arßani œem qo ordin koœowelow, in´ vercro—w ibrew qo aæxataworneric m¯– k˚¿: Ew ver kacaw ekaw ir hØr mØt. ew minœ deø heøow ¯r, hayr˚ tesaw nran ew g¸ac. ver kacaw ew vazec nran ˚nda– øaj, ˚nkaw nra paranocov ew hambowrec nran: Ew ordin asac nran. ¡Ha—yr, meˇanœeci erknqi d¯m ew qo aøaj, ayl– ews arßani œem qo ordin koœowelow¿: Hayr˚ ir Æaøanerin asac. ¡Anmijap¯s hanec¯—q nra naxkin patmow˘an˚ ew hagcr¯—q nran, matanin nra mat˚ dr¯q ew nra otqerin‘ kØæikner. ber¯—q parart ez˚, mor¸ec¯—q, owtenq ew owrax linenq, orovhetew im ays ordin meøaÆ ¯r ew kendanacaw, koraÆ ¯r ew gtnowec¿. ew sksecin owraxanal: Isk nra a– wag ordin agarakowm ¯r. ew minœ galis ¯r ew tan˚ mØtecaw, lsec ergeri ew pareri ´ayn˚. ew ir mØt kanœelov Æaøane– ric m¯kin‘ harcrec, ¸¯ ayd i?nœ ¯: Ew sa nran asac. ¡Qo eˇbayr˚ ekel ¯, ew qo hayr˚ mor¸ec parart ez˚, orovhe– tew oˇj aøoˇj ˚ndownec nran¿: Na barkacaw ew œ¯r owzowm ners mtnel. isk hayr˚ dowrs elnelov‘ aˇaœowm ¯r nran: Or– din patasxanec ew asac hØr˚. ¡Ays qani! tari ¯, or Æaøayowm em qez ew erbeq qo hramanner˚ zanc œem arel. in´ erbeq mi owl œtowir, or barekamneris het owraxow– ¸iwn an¯i: Erb ekaw qo ayd ordin, or˚ qo ownecowaÆq˚ ke– raw poønikneri het, parart ez˚ nra hamar mor¸ecir¿: Hayr˚ nran asac. ¡Ordea—k, dow miæt in´ het es, ew am¯n inœ, or imn ¯, qonn ¯. bayc p¯tq ¯r owrax linel ew cnÆal, orovhetew qo ays eˇbayr˚ meøaÆ ¯r ew kendanacaw, koraÆ ¯r ew gtnowec¿: Ew Yisows ir aæakertnerin asac. ¡Mi meÆaharowst mard kar, or mi tntes own¯r. ew nra masin ambastanow– ¸iwn eˇaw, orp¯s ¸¯ vatnowm ¯ ir tiroj ownecowaÆq˚: T¯r˚ kanœec nran ew asac. ¡Ays i?nœ em lsowm qo masin. to—wr qo

1897

Ξowkas

16. 3–19

tntesow¸ean haæiw˚, orovhetew aylews tntes linel œes ka– roˇ¿: Tntes˚ ir mtqowm asac. ¡I?nœ p¯tq ¯ anem, qani or im t¯r˚ tntesow¸iwns in´nic vercnowm ¯. hoˇi vray aæ– xatel œem karoˇ, mowral amaœowm em: Gitem, ¸¯ inœ piti anem, orp¯szi, erb tntesow¸iwnics heøacowem, ˚ndownen in´ irenc tner˚¿: Ew ir tiroj partapanneric iwra– qanœiwrin m¯k aø m¯k ir mØt kanœelov‘ aøajinin asowm ¯‘ ¡Im tiroj˚ inœqa?n partq ownes¿: Ew sa asowm ¯‘ ¡Hariwr takaøik ´¯¸¿. ew tntes˚ nran asowm ¯‘ ¡A—ø qo mowrhak˚ ew nsti—r ow anmijap¯s gri—r‘ yisown¿: Apa dar´eal miw– sin asowm ¯‘ ¡Dow inœqa?n partq ownes¿. ew sa asac‘ ¡Hing hariwr park coren¿: Tntes˚ nran asac‘ ¡A—ø qo mowrha– k˚ ew nsti—r ow gri—r‘ œors hariwr¿: Ew t¯r˚ govec aniraw tntesin, orovhetew hnaramtow¸eamb gorÆec, qani or ays aæxarhi ordiner˚ aweli hnaramit en, qan loysi ordiner˚ irenc serndi m¯j¿: ¡Ew es ´ez asowm em. aniraw mamonayic ´ez hamar barekamner ar¯q, orp¯szi, erb ayn pakasi, yawitenakan yarkeri tak ˚ndownen ´ez: Qiœ bani m¯j hawatarim˚ æati m¯j ¯l hawatarim ¯. isk qœi m¯j ani– raw˚, æati m¯j ¯l aniraw ¯: Ard, e¸¯ aniraw mamonayi m¯j hawatarim œeˇaq, ´ez o?v k˚ vstahi ˘æmarit˚: Ew e¸¯ Øtarin˚ eˇoˇ bani m¯j hawatarim œeˇaq, ´er˚ o?v k˚ tay ´ez: Oœ mi Æaøay erkow tiroj Æaøayel œi karoˇ. orovhetew, e¸¯ m¯kin ati, miwsin k˚ siri. kam e¸¯ m¯– kin meÆari, miwsin ¯l k’arhamarhi: ff¯q karoˇ e—w AstÆown Æaøayel, e—w mamonayin¿: Erb Œariseciner˚ lsowm ¯in ays bolor˚, nran paxarakowm ¯in, qani or arÆa¸as¯r ¯in: Ew nranc asac. ¡Dowq ¯q, or mardkanc aøaj ´ez ardar ¯q ´ewacnowm, sakayn AstowaÆ ´er srter˚ git¯. orovhetew ayn, or mardkanc aøaj bar´r ¯, AstÆow aøaj zazreli ¯: fflr¯nqn ow margar¯ner˚ minœew Yovhann¯sn ¯in. aynowhetew awetaranwowm ¯ AstÆow arqayow¸iwn˚, ew am¯n oq bøni ¯ owzowm ´eøq berel ayn: Aweli heæt ¯, or erkinq ow erkir ancnen, qan ¸¯ Ør¯nqic m¯k næanaxec ˚nkni: Ov or ir knojn ar´akowm ¯ ew mi owriæin aønowm, ænanowm ¯. isk ov or ar´akowaÆin ¯ aønowm, ænanowm ¯¿: ¡Mi meÆaharowst mard kar, or behez ow Æirani ¯r hagnowm ew am¯n Ør a–

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12

13

14

15

16

17 18

19

16. 20–17. 7 20

21

22

23

24

25

26

27

28

29 30

31

17 2

3, 4

5 6 7

Ξowkas

1898

øatap¯s owraxow¸iwn ¯r anowm: Ew Ξazaros anownov mi aˇqat mard ˚nkaÆ ¯r nra døan aøaj‘ v¯rqerov ÆaÆkowaÆ: Ew cankanowm ¯r lcnel ir orovayn˚ ayn Œæranqnerov, oronq ¸aŒwowm ¯in meÆaharowsti seˇanic: Ew deø ænern ¯l galis ¯in ow lizowm nra v¯rqer˚: Erb aˇqat˚ meøaw, hreætak– ner˚ nran taran Abrahami gog˚. meÆaharowstn ¯l meøaw ew ¸aˇowec: Ew dßoxqowm, minœ sa tanjanqneri m¯j ¯r, bar´racrec ir aœqer˚, heøowic tesaw Abrahamin ew Ξa– zarosin ¯l‘ nra grkowm hangstacaÆ: Ew na aˇaˇakec ow asac. ¡Ha—yr Abraham, oˇormi—r in´ ew owˇarki—r Ξazaro– sin, or ir mati Æayr˚ ¸rji jrov ew zovacni lezows, orovhe– tew ays tapic papakowm em¿: Ew Abraham˚ nran asac. ¡Ordea—k, yiæi—r, or dow stacar qo bariqner˚ aynteˇ, qo keanqi ˚n¸acqowm, isk Ξazarosn ¯l‘ œarœaranqner˚. ayßm sa aysteˇ mxi¸arwowm ¯, isk dow aydteˇ papakowm es: Ew ays boloric baci, meÆ vih kay mer ew ´er mijew. e¸¯ owzenan aysteˇic ´ez mØt ancnel, œen karoˇanay. oœ ¯l aydteˇic m¯k˚ karoˇ ¯ mez mØt ancnel¿: MeÆaharowstn asac. ¡Ard, aˇaœowm em qez, ha—yr, or Ξazarosin owˇarkes im hØr town˚, - orteˇ es hing eˇbayrner ownem, - orp¯s– zi nranc vkayow¸iwn tay, or nranq ¯l œgan tanjanqneri ays vayr˚¿: Ew Abrahamn asac. ¡Nranq ownen Movs¯s ew margar¯ner, ¸oˇ nra—nc lsen¿: Ew na asac. ¡O—œ, ha—yr Ab– raham. bayc e¸¯ meøelneric m¯k˚ nranc mØt gnay, nranq k’apaæxaren¿: Ew Abraham˚ nran asac. ¡E¸¯ Movs¯sin ew margar¯nerin œen lsowm, meøelneric m¯kn ¯l e¸¯ yarow¸iwn aøni, œpiti hamozowen¿: Yisows asac naew ir aæakertnerin. ¡Ankareli ¯, or gay¸akˇow¸iwn œgay, bayc va!y nran, ori ´eøqov k˚ gay: Nra hamar law k˚ lin¯r, e¸¯ ir paranocic erkanaqar v¯m kaxow¯r, ew na Æov˚ gcow¯r, qan ¸¯ ays Œoqrikneric m¯kin gay¸akˇecn¯r: Zgo—yæ eˇ¯q ´er an´eri hamar¿: ¡E– ¸¯ qo eˇbayr˚ meˇanœi, sasti—r nran. ew e¸¯ zˇjay, neri—r nran: Ew e¸¯ eظn angam meˇanœi qo d¯m ew eظn angam daønay qez ew asi‘ zˇjowm em, neri—r nran¿: Ew aøaqeal– ner˚ Tirojn asacin. ¡Awelacro—w mer hawat˚¿: Ew T¯rn asac. ¡E¸¯ mananexi hatiki œaŒ hawat ownenaq ew ays

1899

Ξowkas

17. 8–28

¸¸enown as¯—q‘ ¡Armataxi—l eˇir ew tnkowi—r Æovi m¯j¿, na— isk k˚ hnazandowi ´ez¿: ¡Isk ´eznic o?v, or hoˇagorÆ kam hoviw Æaøay owni, erb sa agarakic town mtni, nran k’asi iskoyn‘ ¡Anci—r seˇan nstir¿. ayl nran œi? asi‘ ¡Patras– ti—r, inœ ˚n¸relow em, ew gØti kapaÆ‘ Æaøayi—r in´, minœew or owtem ew xmem, ew apa k’owtes ew k˚ xmes dow¿: Mi¸¯ t¯r˚ ænorhapa?rt k˚ lini ayd Æaøayin, or ir bolor hramanne– r˚ katarec: Noynp¯s ew dowq, erb katar¯q ayn bolor˚, or ´ez hramayowaÆ ¯, asac¯q, ¸¯‘ ¡Anpitan Æaøaner enq. inœ or partawor ¯inq anel, a—yn arecinq¿: Ew minœ na d¯pi Erowsaˇ¯m ¯r gnowm, ancnowm ¯r Samariayi ew Galiliayi mijov: Ew erb mi giwˇ ¯r mtnowm, nran handipecin ta– s˚ borotner, oronq heøow kangnecin, bar´racrin irenc ´ayn˚ ew asacin. ¡Yiso—ws vardapet, oˇormi—r mez¿: Ew erb nranc tesaw, asac nranc. ¡Gnac¯—q dowq ´ez qaha– nanerin coyc tow¯q¿: Erb gnowm ¯in, noyn ßamin maqrowe– cin: Nrancic m¯k˚, erb tesaw, ¸¯ bßækowec, veradar´aw ew bar´r ´aynov Œaøaworowm ¯r AstÆown. eresi vray ˚n– kaw Yisowsi otqeri aøaj ew ænorhakalow¸iwn ¯r yaytnowm nran. ew inq˚ samaraci ¯r: Yisows patasxanec ew a– sac. ¡Sranq tasn ¯l œmaqroweci?n. isk ard, inn˚ o?wr en, or œveradar´an‘ Œaøq talow hamar AstÆown, baci miayn ays Øtarazgi mardowc¿: Ew asac nran. ¡Ve—r kac gna, o– rovhetew qo hawat˚ qez Œrkec¿: Erb Œarisecineri koˇ– mic harc trowec, ¸¯ e?rb piti gay AstÆow arqayow¸iwn˚, na patasxanec ew asac. ¡AstÆow arqayow¸iwn˚ drsic tesaneli kerpov œi galis, ew œen asi, ¸¯‘ ahawasik ays– teˇ ¯ kam aynteˇ, orovhetew aha AstÆow arqayow¸iwn˚ nersowm, ´er m¯j ¯¿: Isk ir aæakertnerin asac. ¡K˚ gan Ører, erb dowq k’owzenaq mardow Ordow Øreric m¯k˚ tes– nel, ew œ¯q tesni: Ew e¸¯ ´ez asen, ¸¯‘ ¡Ahawasik aysteˇ ¯ kam aynteˇ¿, mi— ætap¯q gnalow, orovhetew, inœp¯s or Œaylak˚ erknqi nerqewic Œaylatakelov‘ erknqi eres˚ low– saworowm ¯, aynp¯s ¯l k˚ lini mardow Ordin‘ ir Ørowm: Bayc nax na p¯tq ¯ æat œarœarowi ew merßowi ays serndic: Ew inœp¯s eˇaw Noyi Ørov, aynp¯s k˚ lini ew mardow Ordow Ø– rov: Owtowm ¯in, xmowm, kin ¯in aønowm ew mardow ¯in gnowm,

8

9

10

11

12

13 14 15

16 17

18

19 20 21

22

23

24 25

26 27

28

17. 29–18. 11

29

30

31 32

33, 34

35

36

37 38

18 2

3

4

5

6 7

8

9

10

11

Ξowkas

1900

minœew ayn Ør˚, erb Noy˚ tapan mtaw, ew jrheˇeˇ˚ ekaw ow bolorin korstean matnec: Noynp¯s, inœp¯s Ξovti Ørov ¯l eˇaw. owtowm ¯in, xmowm, aønowm ¯in ow va˘aøowm, tnkowm ¯in, æinowm: Ew ayn Ør˚, erb Ξovt˚ Sodomic dowrs elaw, erknqic krak ew ÆÆowmb teˇac ow bolorin korstean mat– nec: Noyn ´ewov ¯ linelow ayn Ørn ¯l, erb mardow Ordin ¯ yaytnowelow: Ayn Ør˚, ov or taniqowm ¯, ew ir karasin‘ tan˚, ¸oˇ œijni aønelow ayn. ew ov or handowm ¯, noynp¯s ¸oˇ yet œdaønay: Yiæec¯—q Ξovti knoj˚: Ov or owzi ir an´˚ Œrkel, piti korcni ayn, isk ov or korcni ir an´˚, piti Œrki ayn: Asowm em ´ez, ayn giæer˚, e¸¯ erkow hogi linen mi mah˘i m¯j, m¯k˚ piti vercowi, isk miws˚‘ ¸oˇnowi: Ew e¸¯ erkow kin miasin aˇalis linen, m¯k˚ piti vercowi, isk miws˚‘ ¸oˇnowi: Ew e¸¯ handowm erkow hogi linen, m¯k˚ piti vercowi, isk miws˚‘ ¸oˇnowi¿: Patasxan towin ew asacin nran. ¡Orte?ˇ, T¯—r¿: Ew na asac nranc. ¡Owr or marminn ¯, aynteˇ ¯l k˚ hawaqowen arÆiwner˚¿: Mi aøak ¯l asac nranc ayn masin, ¸¯ nranq am¯n ßam p¯tq ¯ aˇØ¸en ow œ´an´ranan: Asac. ¡Mi qaˇa– qowm mi datawor kar. AstÆowc œ¯r vaxenowm ew mardkan– cic œ¯r amaœowm: Ew noyn qaˇaqowm mi ayri kar, or ga– lis ¯r nra mØt ew asowm. ¡Im osoxi d¯m im dat˚ tes¿: Ew datawor˚ erkar ßamanak œ¯r owzowm. dranic yetoy ir mtqowm asac. ¡Φ¯ew AstÆowc œem vaxenowm ew mardkan– cic œem amaœowm, bayc ayn bani hamar, or ayri kin˚ in´ yognecnowm ¯, nra dat˚ tesnem, orp¯szi an˚ndhat œgay ew in´ œanhangstacni¿: Ew T¯rn asac. ¡Lsec¯—q, ¸¯ inœ ¯r a– sowm aniraw datawor˚: Isk AstowaÆ ardarow¸iwn œi? ani ir ayn Æaøanerin, oronq giæer ew cerek aˇaˇakowm en. ew nranc hand¯p miayn hamberata?r k˚ lini: Ayo—, asowm em ´ez, nranc iskoyn ardarow¸iwn k’ani. isk erb mardow Or– din gay, ardeØq erkri vray hawat k˚ gtni?¿: Ays aøakn ¯l asac omanc, oronq irenq irencov parÆenowm ¯in, ¸¯ ar– dar en, ew arhamarhowm ¯in owriæ æaterin: ¡Erkow mard ta˘ar elan aˇØ¸qi kangnelow. m¯k˚‘ Œariseci, miws˚‘ maqsawor: ffiarisecin kangnaÆ ¯r mekowsi ew, inqn iren, ays aˇØ¸qn ¯r asowm. ¡AstowaÆ im, ænorhakal em qeznic,

1901

Ξowkas

18. 12–30

or es nman œem owriæ mardkanc, inœp¯s‘ yaŒætakoˇner˚, anirawnern ow ænacoˇner˚, ew kam inœp¯s ays maqsawor˚. ayl æaba¸˚ erkow angam Æom em pahowm ew tasanord em talis im amboˇj ekamtic¿: Isk maqsawor˚ kangnaÆ ¯r mekowsi ew œ¯r isk kamenowm ir aœqer˚ erkinq bar´rac– nel, ayl ÆeÆowm ¯r kowrÆq˚ ew asowm. ¡Astowa—Æ, neri—r in´‘ meˇaworis¿: Asowm em ´ez, sa— ijaw ir town˚ ardaracaÆ, oœ ¸¯ miws˚. orovhetew, ov or bar´racnowm ¯ ir an´˚, k˚ xo– narhowi, ew ov or xonarhecnowm ¯ ir an´˚, k˚ bar´racowi¿: Manowknerin ¯l mØtecnowm ¯in nran, orp¯szi nranc dipœi. erb aæakertner˚ ayd tesan, sastecin beroˇnerin: Isk Yisows kanœelov manowknerin ir mØt‘ asac. ¡Φo—yl tow¯q ayd manowknerin, or in´ mØt gan, ew mi— argel¯q nranc, orovhe– tew aydpisinerinn ¯ AstÆow arqayow¸iwn˚: Πæmarit em asowm ´ez, ov or AstÆow arqayow¸iwn˚ œ˚ndowni inœp¯s mi manowk, aynteˇ œi mtni¿: Mi iæxanawor nran harcrec ew asac. ¡Bari— Vardapet, i?nœ piti anem, or yawite– nakan keanq˚ ßaøangem¿: Yisows nran asac. ¡Inœo?w in´ bari es koœowm. oœ oq bari œ¯, ayl miayn‘ AstowaÆ: Pa– towiranner˚ gites‘ mi— ænacir, mi— spanir, mi— goˇacir, sowt mi— vkayir, meÆari—r qo hØr˚ ew mØr˚¿: Ew na asac. ¡Ayd bolor˚ pahel em im mankow¸iwnic¿: Erb Yisows ays lsec, asac nran. ¡Deø mi ban pakas ¯ qez. inœ or ownes, va˘aøi—r ew to—wr aˇqatnerin ew erknqowm gan´er k’owne– nas, ew ari— im yetewic¿: Erb na ays lsec, trtmec, o– rovhetew œaŒazanc harowst ¯r: Erb Yisows nran tesaw trtmaÆ, asac. ¡Inœqa!n dßowarow¸eamb AstÆow arqayow– ¸iwn˚ k˚ mtnen nranq, oronq harstow¸iwn ownen: Aweli heæt ¯, or paran˚ aseˇi Æakic ancni, qan ¸¯ mi meÆa– harowst AstÆow arqayow¸iwn˚ mtni¿: Ew nranq, or lsecin, asacin. ¡Isk o?v karoˇ ¯ Œrkowel¿: Ew na asac. ¡Inœ or anhnar ¯ mardkanc hamar, AstÆow hamar hnarawor ¯¿: Ew Petrosn asac. ¡Aha menq mer am¯n inœ˚ ¸oˇecinq ew ekanq qo yetewic¿: Ew Yisows asac nranc. ¡Πæmarit em asowm ´ez, œkay m¯k˚, or ¸oˇaÆ lini town˚, kam Ænoˇne– rin, kam eˇbayrnerin, kam knoj˚, kam zawaknerin‘ AstÆow arqayow¸ean hamar, ew ays nerkay ßamanakowm bazma–

12 13

14

15 16

17

18

19 20

21 22

23 24

25

26 27

28 29

30

18. 31–19. 9

31

32 33 34

35

36 37 38 39

40

41 42 43

19, 2 3

4

5

6 7 8

9

Ξowkas

1902

patik œstanay ow yawitenakan keanq˚ œßaøangi ayn aæ– xarhowm, or galow ¯¿: Ew Tasnerkowsin, aøan´in, mi koˇm tanelov‘ nranc asac. ¡Ahawasik elnowm enq d¯pi Erow– saˇ¯m, ew margar¯neri mijocov mardow Ordow masin bolor growaÆner˚ piti katarowen. orovhetew na piti mat– nowi he¸anosnerin ew piti Æaˇrowi. nran piti ´aˇken ow spanen, ew errord Ør˚ yarow¸iwn piti aøni¿: Ew a– øaqealner˚ ays boloric oœinœ œimacan, ayl xØsq˚ nrancic ÆaÆkowaÆ ¯r, ew asowaÆner˚ œ¯in ˚mbønowm: Ew erb na mØ– tenowm ¯r Eriqovin, ˘anaparhi vray nstel ¯r mi koyr mow– rackan: Erb sa lsec, or ßoˇovowrd˚ ancnowm ¯, harcrec, ¸¯‘ ayd i?nœ ¯: Ew nran patmecin, ¸¯ ancnowm ¯ Yisows Nazovrecin: Na aˇaˇakec ew asac. ¡Yiso—ws, Daw¸i— Or– di, oˇormi—r in´¿: Ew aøjewic gnacoˇner˚ sastecin nran, or løi: Isk na aøawel ews aˇaˇakowm ¯r. ¡Daw¸i— Ordi, oˇormi—r in´¿: Yisows teˇowm kangnec ew hramayec ir mØt berel nran. ew erb koyr˚ mØtecaw, nran harcrec ew asac. ¡I?nœ es kamenowm dow, or es qez hamar anem¿: Ew sa a– sac. ¡Or bacowen aœqers, ew tesnem, T¯—r¿: Ew Yisows nran asac. ¡Nayi—r. qo hawat˚ qez Œrkec¿: Ew iskoyn koyr˚ te– saw. gnowm ¯r Yisowsi yetewic ew Œaøq ¯r talis AstÆown: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ tesnelov ays‘ AstÆown gohow¸iwn ¯r talis: Ew Yisows mtel ¯r Eriqov ow ærjowm ¯r: Ew aha mi mard, Zakq¯os anownov, or maqsapet ¯r ow meÆaharowst, ow– zowm ¯r tesnel, ¸¯ o—v ¯ Yisows, bayc bazmow¸ean pat˘a– øov œ¯r karoˇanowm, orovhetew kar˘ahasak ¯r: Ew aøaj vazelov‘ bar´racaw ßanta¸zenow vray, orp¯szi tesni nran, orovhetew na h¯nc aydteˇov ¯r ancnelow: Erb ayd teˇ˚ ekaw, Yisows ver nayec ew asac. ¡Zakq¯o—s, æta– pir iji—r aydteˇic, orovhetew aysØr p¯tq ¯, or es qo tan˚ giæerem¿: Zakq¯os˚ ætapec ijaw ew nran ˚ndow– nec owraxow¸eamb: Erb am¯nq˚ ays tesan, trtnjowm ¯in ew asowm, ¸¯ meˇawor mardow mØt mtaw giæerelow: Isk Zakq¯os˚ ekaw kangnec ew asac Tiroj˚. ¡T¯—r, aha im inœ– qeri k¯s˚ ktam aˇqatnerin, ew e¸¯ orew¯ m¯kin zrkel em, qaøapatik k˚ hatowcem¿: Ew Yisows nran asac. ¡AysØr

1903

Ξowkas

19. 10–29

ays tan hamar Œrkow¸iwn eˇaw, qani or sa ews Abrahami ordi ¯, orovhetew mardow Ordin ekaw Œntøelow ew Œrkelow koraÆin¿: Ew minœ nranq lsowm ¯in ays, Yisows mi aøak ¯l awelacrec nra hamar, or inq˚ mØtenowm ¯r Erowsaˇ¯– min, ew nranq karÆowm ¯in, ¸¯ AstÆow arqayow¸iwn˚ æowtov yaytnowelow ¯: Na asac. ¡Mi aznowakan mard gnac he– øow aæxarh‘ ir ¸agaworow¸iwn˚ stanalow ew veradaønalow hamar: Ew kanœelov ir Æaøanerin‘ nranc tas˚ mnas tow– ec ew asac. ¡Ωaharkec¯—q dranq, minœew or gam¿: Bayc nra hamaqaˇaqaciner˚ atowm ¯in nran. patgamaworner ow– ˇarkecin nra yetewic ew asacin. ¡Menq œenq kamenowm, or da mer vray ¸agawori¿: Ew aznowakan˚ veradar´aw‘ ir ¸agaworow¸iwnn stacaÆ, ew kanœec ayn Æaøanerin, o– ronc towel ¯r dram˚, orp¯szi imanay, ¸¯ ov inœ ¯r æahel: Ekaw aøajin˚ ew asac. ¡T¯—r, qo m¯k mnas˚ tas˚ mnas be– rec¿: Ew t¯r˚ nran asac. ¡Azniw ew bari Æaøay, qani or ayd Œoqr bani m¯j hawatarim eˇar, iæxanow¸iwn ownecir tas˚ qaˇaqneri vray¿: Ekaw erkrord˚ ew asac. ¡Qo m¯k mnas˚ hing mnas berec¿: T¯r˚ nran asac. ¡Dow ¯l‘ hing qaˇaqneri vray¿: Miwsn ¯l ekaw ew asac. ¡T¯—r, aha qo mnas˚, or ¸aækinaki m¯j ÆraraÆ pahowm ¯i. vaxenowm ¯i qeznic, orovhetew xist mard es. vercnowm es, inœ or œes drel, ew hn´owm es, inœ or œes sermanel¿: Ew t¯r˚ nran asac. ¡H¯nc qo beranov qez piti datem, anhawatari—m Æaøay. git¯ir, or es mi xist mard em, vercnowm em, inœ or œem drel ew hn´owm em‘ owr œem sermanel: Hapa inœo?w im dram˚ lowmayaŒoxnerin œtowir, orp¯szi es, galov, tokos– nerov miasin pahanj¯i ayn¿: Ew spasawornerin asac. ¡Vercr¯—q dranic m¯k mnas˚ ew tar¯—q tow¯q nran, ov tas˚ mnas owni¿: Ew Æaøaner˚ asacin nran. ¡T¯—r, ard¯n na tas˚ mnas owni—¿: - Asowm em ´ez, ¸¯‘ ¡Ov or owni, nran piti trowi, isk nranic, or œowni, piti vercowi ew ayn, inœ or owni: Bayc im ayn ¸ænaminerin, oronq œ¯in kamenowm, or es ¸agaworem irenc vray, ber¯—q aysteˇ ew spanec¯—q im aøaj¿: Ew erb ays asac, aøaj gnac‘ Erowsaˇ¯m el– nelow hamar: Ew erb mØtecaw Be¸Œag¯in ew Be¸aniayin, ayn leran mØt, or koœwowm ¯ Λi¸eneac, owˇarkec ir aæa–

10 11

12

13 14

15

16 17

18 19 20 21

22

23

24

25 26

27

28 29

19. 30–48 30

31 32

33 34 35

36 37

38

39

40

41 42

43

44

45 46

47

48

Ξowkas

1904

kertneric erkowsin ew asac. ¡Gnac¯—q ayn giwˇ˚, or mer dimacn ¯. erb aynteˇ mtn¯q, k˚ gtn¯q kapowaÆ mi awa– nak, ori vray oœ mi mard erbeq œi nstel. ar´akec¯—q ayn ew ber¯—q: Ew e¸¯ m¯k˚ ´ez harcni, ¸¯ inœow ¯q ar´akowm, nran aysp¯s asac¯q. ¡Ir tiroj˚ p¯tq ¯¿: Erb gnacin nranq, or owˇarkowel ¯in, gtan aynp¯s, inœp¯s asel ¯r nranc. a– wanak˚ kar: Ew minœ awanakn ar´akowm ¯in, nra t¯rer˚ asacin nranc. ¡Awanakn inœo?w ¯q ar´akowm¿: Ew aæa– kertner˚ asacin. ¡Ir tiroj˚ p¯tq ¯¿: Ew ayn berin Yi– sowsi mØt. zgestner gcecin nra vray ew Yisowsin nstec– rin: Ew minœ na aøajanowm ¯r, mardik irenc zgestner˚ Œøowm ¯in ˘anaparhi vray: Ew erb na mØtecaw Λi¸ene– ac leran zaøivayrin, aæakertneri amboˇj bazmow¸iwn˚ owraxow¸eamb ew bar´ra´ayn sksec Ørhnel AstÆown‘ ka– tarowaÆ bolor zØrow¸iwnneri hamar, or tesan: Ew asowm ¯in. ¡fflrhnea!l ¯ ayd ¸agawor˚, or galis ¯ Tiroj anownov. xaˇaˇow¸i!wn erknqowm ew Œa!øq bar´ownqnerowm¿: Isk Œa– risecineric omanq amboxi mijic asacin nran. ¡Varda– pe—t, sasti—r qo aæakertnerin¿: Na patasxanec ew asac. ¡Asowm em ´ez, or e¸¯ dranq løen ¯l, ayd qarer˚ k’aˇaˇaken¿: Ew erb mØtecaw, tesnelov qaˇaq˚‘ lac e– ˇaw nra vray ew asac. ¡Gon¯ ays Ørerin gitenayi!r dow qo xaˇaˇow¸iwn˚. bayc ayßm ÆaÆkowec qo tesoˇow¸iwnic. orovhetew Ører piti gan vrad, erb ¸ænaminerd qo æowrj˚ patn¯æ piti kangnen ew piti paæaren qez, piti ne– ˇen qez bolor koˇmeric ow himnayatak piti anen qez ew spanen qo m¯j qo ordinerin. ew qar˚ qari vray bnaw œpiti ¸oˇnen, qani or qo aycelow¸ean ßamanak˚ œ˘anaœecir¿: Ew ta˘ar mtnelov‘ sksec dowrs hanel aˇawn a˘aønerin ow gnoˇnerin ew lowmayaŒoxneri seˇanner˚ crec ow asac nranc. ¡GrowaÆ ¯‘ ¡Im town˚ p¯tq ¯ aˇØ¸qi town lini¿, isk dowq awazakneri orjeri ¯q veraÆel ayd¿: Ew na am¯n Ør nranc owsowcanowm ¯r ta˘arowm, isk qahanayapetner˚, Ør¯nsg¯tner˚ ew ßoˇovrdi glxaworner˚ hnar ¯in Œntøowm nran korstean matnelow, bayc œ¯in gtnowm, ¸¯ inœ anen, orovhetew amboˇj ßoˇovowrd˚, nranov tarowaÆ, lsowm ¯r nran:

1905

Ξowkas

20. 1–20

Ew ayn Øreric m¯kowm, minœ ta˘arowm owsowcanowm ¯r ßo– 20 ˇovrdin ew awetaranowm, vray hasan qahanayapetnern ow Ør¯nsg¯tner˚‘ Æererov hander´, ew asacin nran. ¡A– 2 sa— mez, i?nœ iæxanow¸eamb es dow anowm ayd, kam o?v ¯, or qez towec ayd iæxanow¸iwn˚¿: Yisows patasxan towec 3 nranc ew asac. ¡Es ¯l ´ez mi ban harcnem, ew dowq in´ a– sac¯—q. Yovhann¯si mkrtow¸iwn˚ erknqi?c ¯r, ¸¯?‘ mardkan– 4 cic¿: Ew nranq irenc mtqowm xorhecin ew asacin. ¡E¸¯ 5, 6 asenq‘ erknqic ¯r, k’asi‘ isk inœo?w œhawataciq nran. ew e¸¯ asenq‘ mardkancic, amboˇj ßoˇovowrd˚ mez k˚ qar– koÆi, orovhetew irenc mtqowm Yovhann¯si masin hastat hamozowm kay, ¸¯ na margar¯ ¯¿: Ew patasxan towecin, 7 ¸¯ œgiten orteˇic ¯: Ew Yisows nranc asac. ¡Es ¯l ´e—z 8 œem asi, ¸¯ inœ iæxanow¸eamb em anowm ays¿: Ew sksec 9 ßoˇovrdin asel ays aøak˚. ¡Mi mard aygi tnkec ew ayn yan´nec mæaknerin, isk inq˚ erkar ßamanakov ˘anapar– hordow¸ean gnac: Ew yarmar ßamanakin mæakneri mØt 10 mi Æaøay owˇarkec, orp¯szi aygow ptˇic ir baßin˚ tan nran. isk mæakner˚ ÆeÆecin nran ow ´eønownayn ar´ake– cin: T¯r˚ dar´eal m¯k owriæ Æaøay ews owˇarkec. nranq 11 sran ews ÆeÆecin, anargecin ew ´eønownayn ˘ambow drin: Apa owˇarkec naew mi errordi. nranq sran ¯l virawore– 12 cin ew aygowc dowrs hanecin: Aygow t¯rn asac. ¡I?nœ anem. 13 owˇarkem im sireli ordown, ¸erews nranic k˚ patkaøen¿: Erb mæakner˚ nran tesan, irar het xorhowrd arin ew 14 asacin. ¡Sa— ¯ ßaøang˚, spanenq sran, orp¯szi ßa– øangow¸iwn˚ mer˚ lini¿: Ew nran aygowc dowrs hanecin ow 15 spanecin: Ard, aygow t¯r˚ nranc i?nœ k’ani: ff¯? or k˚ gay 16 ow korstean k˚ matni ayd mæaknerin ew aygin owriænerin k˚ tay¿: Erb ays lsecin, asacin. ¡Qa—w lici¿: Ew Yisows 17 nranc nayelov‘ asac. ¡Isk i?nœ ¯ ayn, or growaÆ ¯, ¸¯‘ ¡Ayn v¯m˚, or anargecin æinoˇner˚, na— ¯, or ankiwnaqar e– ˇaw¿: Ov or ays v¯min baxowi, k˚ xortakowi, ew owm vray 18 or ayn ˚nkni, k˚ ˘zmi nran¿: Ew Ør¯nsg¯tnern ow qaha– 19 nayapetner˚ noyn pahin owzowm ¯in nra vray ´eøq dnel, bayc ßoˇovrdic vaxecan, orovhetew haskacan, ¸¯ ayn aøak˚ irenc masin asac: Ew apa yarmar aøi¸i spa– 20

20. 21–40

21

22 23 24, 25

26

27

28

29 30 31

32, 33 34

35

36

37

38 39

40

Ξowkas

1906

secin ew owˇarkecin xabebaner, oronq irenq irenc, keˇ– Æaworow¸eamb, ardar ¯in ´ewacnowm, orp¯szi nran xØs– qerov bønen‘ matnelow hamar petow¸ean ew iæxanow¸ean kowsakalin: Harcrin nran ew asacin. ¡Vardape—t, gi– tenq, or ˘iæt es xØsowm ow owsowcanowm ew aœaøow¸iwn œes anowm, ayl ˘æmartow¸eamb AstÆow ˘anaparhn es sovo– recnowm: fflrinawo?r ¯ mez hamar kaysrin hark tal, ¸¯‘ oœ¿: Ew nkatelov nranc xoramankow¸iwn˚‘ asac nranc. ¡Co—yc tow¯q in´ dahekan˚¿: Ew nranq coyc towin: Ew na asac. ¡O?wm patker˚ ew gir˚ owni da¿: Patasxanecin ew asacin‘ kaysrin˚: Ew na nranc asac. ¡Ard, gnac¯—q tow¯q kaysrin˚‘ kayser, isk AstÆown˚‘ AstÆown¿: Ew œkaroˇa– can nran xØsqerov bønel ßoˇovrdi aøaj ow zarmanalov nra patasxani vray‘ løecin: Sadowkecineric omanq, oronq hakaøakowm ¯in, ¸¯ yarow¸iwn œkay, mØtenalov har– crin nran ew asacin. ¡Vardape—t, Movs¯s˚ mez hamar grel ¯. ¡E¸¯ m¯ki eˇbayr˚, or˚ kin owni, meøni, ew na an– ßaøang lini, ¸oˇ nra eˇbayr˚ aøni ayd knoj˚ ew ir eˇbØr hamar zawak hascni¿: Ard, eظ˚ eˇbayrner kayin. a– øajin˚ kin aøaw ew anßaøang meøaw: Nran aøaw naew erkrord˚. ew na ¯l anßaøang meøaw: Nran aøaw naew er– rord˚. ew noyn ´ewov‘ eظn ¯l. .. Ew ßaøangner œ¸oˇecin: Meøaw ew kin˚: Ard, yarow¸ean ßamanak nrancic o?wm ki– n˚ k˚ lini, orovhetew eظn ¯l nran kin aøan¿: Yisows patasxanec nranc ew asac. ¡Ays aæxarhi ordiner˚ kin en aønowm ew mardow en gnowm. isk nranq, oronq arßani k˚ linen ayn aæxarhin hasnelow ew meøelneric yarow¸iwn aønelow, o—œ kin en aønowm ew o—œ ¯l mardow en gnowm, qani or aylews meønel angam œen karoˇ, orovhetew hreætakneri nman en ew AstÆow ordiner, qani or yarow¸ean ordiner en: Isk ¸¯ meøelner˚ yarow¸iwn en aønowm, Movs¯sn ¯l ayd gowæakec morenow Ørinaki m¯j, inœp¯s or asowm ¯ Tiroj ma– sin‘ ¡AstowaÆ Abrahami, AstowaÆ Isahaki ew AstowaÆ Yakobi¿: Isk AstowaÆ meøelneri AstowaÆ˚ œ¯, ayl‘ oˇjeri, orovhetew bolor˚ nra hamar kendani en¿: fflr¯nsg¯tne– ric omanq nran patasxanecin ew asacin. ¡Vardape—t, la—w asacir¿: Ew aylews oœ oq œ¯r hamar´akwowm nran orew¯

1907

Ξowkas

20. 41–21. 12

ban harcnel: Yisows nranc ¯l asac. ¡Qristosi hamar inœp¯?s en asowm, ¸¯ Daw¸i ordin ¯. qani or Dawi¸n inq˚ Saˇmosneri grqowm asowm ¯. ¡T¯rn asac im Tiroj˚‘ nsti—r im aj koˇmowm, minœew or qo ¸ænaminerin otqerid pa– towandan dnem¿: Isk ard, e¸¯ Dawi¸˚ nran T¯r ¯ koœowm, Na inœp¯?s nra ordin k˚ lini¿: Ew minœ amboˇj ßoˇovowr– d˚ lsowm ¯r, asac ir aæakertnerin. ¡Zgowæac¯—q Ør¯ns– g¯tneric, oronq owzowm en patmow˘annerov ærjel ew sirowm en oˇjoynner ˚ndownel hraparaknerowm ow aøajin a¸oøne– r˚ grawel ßoˇovarannerowm ew patowoy teˇer˚ nstel ˚n¸– riqneri ßamanak, oronq iwracnowm en ayrineri tner˚ ew ´ewakanØr¯n erkarowm en irenc aˇØ¸qner˚: Nranq aweli xist datav˘iø piti stanan¿:

41 42

43 44 45 46

47

Ew Yisows nayec ow tesaw meÆaharowstnerin, oronq ta– 21 ˘ari gan´anaki m¯j irenc now¯rnern ¯in gcowm: Tesaw ew 2 mi aˇqat ayri knoj, or erkow lowmay gcec aynteˇ: Ew a– 3 sac. ¡Πæmarit em asowm ´ez, or ayd aˇqat ayrin aweli gcec, qan bolor˚: Nranq am¯nq˚ irenc kowtakaÆneric 4 gcecin AstÆown trowaÆ now¯rneri m¯j, isk na ir karØ– tow¸ean m¯j ir ownecaÆ amboˇj aprowst˚ gcec¿: Ew erb 5 omanq ta˘ari masin asowm ¯in, ¸¯ geˇecik qarerov ew aætaraknerov ¯ zardarowaÆ, na asac. ¡Ayd bolor˚, or 6 tesnowm ¯q, piti gan Ører, erb aynteˇ œpiti ¸oˇnowi qar qari vray, or œqandowi¿: Harcrin nran ew asa– 7 cin. ¡Vardape—t, e?rb k˚ lini ayd, ew i?nœ k˚ lini næa– n˚, erb ayd patahelow lini¿: Ew na asac. ¡Zgo—yæ ka– 8 c¯q, œxabow¯q. orovhetew æater˚ piti gan im anownov ew piti asen ¸¯‘ es em Qristos˚, ew ¸¯‘ ßamanak˚ mØte– caw. nranc yetewic œgnaq: Ew erb ls¯q paterazmneri ew 9 xøovow¸iwnneri masin, œzarhowr¯q. orovhetew p¯tq ¯, or nax ayd baner˚ patahen. bayc aæxarhi vax˘an˚ æow– tov œi linelow¿: Ayn ßamanak asac nranc. ¡Azg azgi 10 d¯m piti elni, ew ¸agaworow¸iwn‘ ¸agaworow¸ean d¯m. ew 11 meÆ erkraæarßner ow tarber teˇerowm sov ow ßantaxt piti linen. piti linen arhawirqner ew meÆameÆ næan– ner erknqic: Bayc ays boloric aøaj ´er vray ´eøq piti 12 dnen ew piti halaÆen, ßoˇovaranneri ow banteri piti

21. 13–33

13 14 15

16

17 18, 19 20

21

22 23

24

25

26

27 28

29 30

31

32 33

Ξowkas

1908

matnen ´ez ew kowsakalneri ow ¸agaworneri aøaj piti tanen ´ez im anowan hamar: Ew ´ez hamar ayd piti lini aøi¸ vkayow¸ean: Ard, ´er mtqowm dr¯q sa. naxØ– rØq mi— mtahogow¯q patasxan talow hamar, orovhetew es ´ez ktam beran ew imastow¸iwn, orin œen karoˇanay hakaøakel kam patasxan tal ´er bolor hakaøakord– ner˚: Dowq piti matnow¯q e—w Ænoˇneric, e—w eˇbayrneric, e—w azgakanneric, e—w barekamneric, ow ´eznic omanc pi– ti spanen: Ew piti atow¯q boloric im anowan hamar: Bayc ´er glxic mi maz angam œpiti korœi: Ew ´er ham– berow¸eamb piti æah¯q ´er hoginer˚¿: ¡Bayc erb tes– n¯q Erowsaˇ¯m˚‘ ærjapatowaÆ zØrqerov, ayn ßamanak i– mac¯—q, or nra awerowm˚ mØt ¯: Ayn ßamanak nranq, or Hr¯astanowm en, ¸oˇ Œaxœen leøner˚, ew nranq, or Erow– saˇ¯mi m¯j en, ¸oˇ xoys tan, isk nranq, or gawaønerowm en, ¸oˇ qaˇaq œmtnen, orovhetew dranq vr¯ßxndrow¸ean Ører en, orp¯szi katarowen bolor growaÆner˚: Bayc ayn Ørerin va!y ¯ yˇinerin ew stntownerin, orovhetew meÆ tag– nap piti lini erkri vray ew barkow¸iwn‘ ays ßoˇovrdi hand¯p: Nranq sri piti qaæowen, geri piti tarowen bolor he¸anosneric. ew Erowsaˇ¯m˚ otqi koxan piti li– ni azgeric, minœew or lranan he¸anosneri ßamanakne– r˚¿: ¡Ew næanner piti linen aregaki, lowsni ew astˇeri vray: Ew erkri vray piti lini he¸anosneri tagnap‘ Æo– vi ew xøovow¸ean nman aheˇ ´ayni pat˘aøov, aæxarhi vray galiq pataharneri vaxic ew naxazgacowmic mar– dik piti meønen, orovhetew erknqi zØrow¸iwnner˚ piti æarßowen: Ew ayn ßamanak piti tesnen mardow Ordown ekaÆ‘ amperi vray, zØrow¸eamb ew meÆ Œaøqov: Ew erb sksowi ays ban˚ linel, ve—r kac¯q ew ´er glowxner˚ bar´– racr¯—q, orovhetew mØt ¯ ´er Œrkow¸iwn˚¿: Ew nranc asac mi aøak. ¡Nayec¯—q ¸zenown ew am¯n mi Æaøi. erb irenc boˇboj˚ coyc en talis, tesnowm ¯q ayn ow dranic imanowm ¯q, or mØt ¯ amaø˚: Noynp¯s ew dowq, erb tesn¯q ays bo– lor˚ katarowaÆ, imac¯—q, or AstÆow arqayow¸iwn˚ mØt ¯: Πæmarit em asowm ´ez, or ays serownd˚ œpiti ancni, minœew or ays bolor˚ katarowi: Erkinq˚ ew erkir˚ k’ancnen, bayc

1909

Ξowkas

21. 34–22. 16

im xØsqer˚ œen ancni¿: ¡Zgo—yæ eˇ¯q inqnerd ´eznic. gowc¯ ´er srter˚ Æanranan zexow¸eamb ew harbecoˇow¸eamb ow aæxarhik hogserov. ew yankarÆaki hasni ´er vray ayn Ør˚. orovhetew ayd Ør˚ orogay¸i nman piti hasni ayn amenqi vray, oronq bnakwowm en erkragndi amboˇj eresin: Ar¸o—wn kac¯q aysowhetew, am¯n ßam aˇØ—¸q ar¯q, orp¯szi karoˇanaq zerÆ mnal ayn amenic, or linelow ¯, ew arßa– ni lin¯q kangnelow mardow Ordow aøaj¿: Ew cerek˚ owsow– canowm ¯r ta˘ari m¯j, isk giæerner˚ elnowm ¯r, mnowm ayn leran vray, or˚ koœwowm ¯r Λi¸eneac: Ew amboˇj ßoˇovowr– d˚ aøawØtner˚ vaˇ ætapowm ¯r nra mØt‘ ta˘arowm nran lselow hamar:

34

35

36

37

38

MØtecaw Baˇarjakerac tØn˚, or˚ koœwowm ¯r Pa– 22 seq: Isk qahanayapetnern ow Ør¯nsg¯tner˚ hnar ¯in 2 Œntøowm, ¸¯ inœp¯s spanen nran, bayc vaxenowm ¯in ßoˇo– vrdic: Apa satanan mtaw Iskariovtaci koœowaÆ Yow– 3 dayi m¯j, or Tasnerkowsi ¸wowm ¯r: Sa gnac banakcec qa– 4 hanayapetneri, Ør¯nsg¯tneri ew ßoˇovrdi iæxanaworne– ri het, or Yisowsin nranc matni: Nranq owraxacan ew 5 xostacan nran arÆa¸ tal: Ew na yan´n aøaw ow pateh 6 aøi¸ ¯r Œntøowm‘ nran matnelow nranc‘ amboxic mekowsi: Ekaw Baˇarjakerac Ør˚, erb Ør¯nq ¯r mor¸el Paseq˚: Ew 7, 8 na owˇarkec Petrosin ew Yovhann¯sin ow asac. ¡Gnac¯—q, patrastec¯—q mez hamar Paseqi ˚n¸riq˚, or owtenq¿: Ew nranq asacin. ¡O?wr es owzowm, or patrastenq¿: Ew 9, 10 nranc asac. ¡Aha—, erb qaˇaq mtn¯q, ´ez k˚ handipi mi mard‘ jri saŒor˚ bar´aÆ. gnac¯—q nra yetewic ayn tow– n˚, owr na k˚ mtni: Ew k’as¯q tantiroj˚. ¡Vardapet˚ 11 qez asowm ¯‘ o?wr ¯ ayn hiwrasrah˚, orteˇ aæakertneris het piti owtem Paseqi ˚n¸riq˚¿: Ew na ´ez coyc k˚ tay 12 zardarowaÆ mi meÆ vernatown, ew aynteˇ k˚ patrast¯q¿: Ew aæakertner˚ gnacin gtan, inœp¯s or irenc asel ¯r. ew 13 patrastecin Paseq˚: Ew erb ßam˚ hasaw, seˇan nstec, 14 ew tasnerkow aøaqealnern ¯l‘ ir het: Ew nranc asac. 15 ¡Yoyß cankacay ays Paseqi ˚n¸riq˚ owtel ´ez het, qa– ni deø œem œarœarowel: Bayc asowm em ´ez, ¸¯ aylews œem 16 owtelow sranic, minœew or Paseq˚ katarowi AstÆow ar–

22. 17–37 17 18

19

20

21 22

23 24 25

26

27 28 29

30

31 32

33

34

35

36

37

Ξowkas

1910

qayow¸ean m¯j¿: Ew, baßak˚ vercnelov, gohow¸iwn yaytnec AstÆown ew asac. ¡Aø¯—q ays ew baßanec¯—q ´er m¯j. asowm em ´ez, ¸¯ aysowhetew or¸atownki berqic œem xmelow, minœew or gay AstÆow arqayow¸iwn˚¿: Ew hac vercnelov‘ gohow¸iwn yaytnec AstÆown, ktrec, towec nranc ew asac. ¡Ays ¯ im marmin˚, or æateri hamar ¯ trowaÆ. ays ar¯—q im yiæata– ki hamar¿: Noynp¯s ew baßak˚ vercrec ˚n¸riqic yetoy ew asac. ¡Ays baßak˚ nor Owxt ¯ im ariwnov‘ ´ez hamar ¸aŒowaÆ: Bayc ahawasik im matniœi ´eøq˚ in´ het ays seˇani vray ¯: Ew mardow Ordin aæxarhic k˚ gnay ˚st sahmanowaÆi, bayc va!y ayn mardown, owm ´eøqov k˚ mat– nowi¿: Ew nranq sksecin harcnel irar m¯j, ¸¯ irencic o—v ¯, or ayd anelow ¯: Ew nranc m¯j haka˘aøow¸iwn aøa– jacaw, ¸¯ irencic o—v piti meÆ hamarowi: Ew na nranc asac. ¡Azgeri ¸agaworner˚ tirowm en irenc ßoˇovowrd– neri vray, ew nranq, or iæxowm en nranc vray, barerarner en koœwowm: Bayc dowq aydp¯s œlin¯q, ayl‘ ov or meÆ ¯ ´er m¯j, ¸oˇ lini inœp¯s krtser˚, isk aøajnord˚‘ inœp¯s spasawo– r˚: O?v ¯ meÆ. seˇan nsto?ˇ˚, ¸¯? spasawor˚: ff¯? or‘ seˇan nstoˇ˚: Bayc es ´er m¯j em ibrew spasawor¿: ¡Ew dowq ¯q, or im Œor´ow¸iwnneri m¯j in´ het ¯iq mnowm minœew ayßm: Ew es xostanowm em ´ez, - inœp¯s ew im Hayr˚ in´ xostacaw talow arqayow¸iwn˚, - or owt¯q ew xm¯q im seˇanic im ar– qayow¸ean m¯j ew nst¯q tasnerkow gaheri vray‘ datelow Isray¯li tasnerkow ceˇer˚¿: Ew T¯rn asac. ¡Simo—n, Si– mo—n, aha satanan owzec ´ez coreni nman maˇel: Bayc es aˇØ¸eci qez hamar, orp¯szi qo hawat˚ œpakasi, ew dow, erb veradaønas in´, hastates qo eˇbayrnerin¿: Ew Petrosn asac. ¡T¯—r, patrast em qez het gnal e—w bant, e—w d¯pi mah¿: Ew na nran asac. ¡Asowm em qez, Petro—s, aysØr deø aqaˇaˇ˚ kanœaÆ œpiti lini, minœew or dow ereq angam owranas‘ aselov, ¸¯ in´ œes ˘anaœowm¿: Ew nranc asac. ¡Erb owˇarkeci ´ez aøanc qsaki, maxaˇi ew kØæik– neri, mi?¸¯ orew¯ bani karØt mnaciq¿: Ew nranq asacin‘ ew o—œ mi bani: Apa asac. ¡Isk ayßm‘ ov or qsak owni, ¸oˇ vercni ayn, noynp¯s ew‘ maxaˇ. isk ov or œowni, ¸oˇ va– ˘aøi ir verarkown ew ir hamar sowr gni: Bayc asowm em

1911

Ξowkas

22. 38–56

´ez, ays ews, or growaÆ ¯, p¯tq ¯, or katarowi im vray, ¸¯‘ ¡AnØr¯nneri het dasowec¿. orovhetew, inœ or in´ hamar ¯ growaÆ, katarowelow vray ¯¿: Ew nranq asacin. ¡T¯—r, ahawasik aysteˇ erkow sowr kay¿: Ew nranc asac. ¡Bawa– kan en¿: Ew Yisows ˚st ir sovorow¸ean elaw gnac Λi¸e– neac leø˚. nra yetewic gnacin ew aæakertner˚: Erb teˇ hasaw, asac nranc. ¡AˇØ¸qi— kangnec¯q, or Œor´ow¸ean m¯j œ˚nkn¯q¿: Ew inq˚ heøacaw nrancic mØt mi qar˚nkec, Ænradrec, aˇØ¸owm ¯r ew asowm. ¡Ha—yr, e¸¯ kamenowm es, ays baßak˚ in´nic heøacro—w, bayc oœ ¸¯ im kamq˚, ayl qo—– n˚ ¸oˇ lini¿: Ew nran erknqic erewac mi hreætak ew owß ¯r talis nran. na tagnapi m¯j ¯r ew amboˇj hogov ¯r aˇØ¸owm: ¡Ew nranic qrtinq˚ hosowm ¯r arean ka¸ilneri nman‘ æi¸-æi¸ getin ¸aŒowelov: Ew ver kenalov aˇØ¸qic‘ ekaw aæakertneri mØt, nranc qnaÆ gtaw trtmow¸iwnic ew nranc asac. ¡Inœo?w ¯q qnel. ve—r kac¯q, aˇØ¸ec¯—q, or– p¯szi Œor´ow¸ean m¯j œ˚nkn¯q¿: Ew minœ na deø xØsowm ¯r, aha erewac mi ambox. ew na, or Yowda ¯r koœwowm, Tasn– erkowsic m¯k˚, aøajnordowm ¯r nranc. erb Yowdan mØtecaw Yisowsin, hambowrec nran, orovhetew ayn næann ¯r tow– el nranc, ¸¯‘ ¡Owm het es hambowrowem, na— ¯, nra—n bøne– c¯q¿: Yisows nran asac. ¡Yowda—, hambowrelo?v es matnowm mardow Ordown¿: Erb nra æowrj˚ gtnowoˇner˚ tesan e– ˇaÆ˚, nran asacin. ¡T¯—r, srov nranc harowaÆe?nq¿: Ew aæakertneric m¯k˚ harowaÆec qahanayapeti Æaøayin ew ktrec d¯n gcec nra aj akanj˚: Yisows patasxanec ew asac. ¡Φo—yl tow¯q, baw ¯ eˇaÆ˚¿: Ew dipœelov akanjin‘ ayn bßækec: Ew ir vray ekaÆ qahanayapetnerin, ta˘a– ri iæxanawornerin ew Æererin asac. ¡Inœp¯s awazaki? vray ¯q galis srerov ow mahaknerov. miæt ´ez het ¯i ta˘arowm, ew dowq in´ vray ´eøq œerkareciq. sakayn a—ys ¯ ´er ßam˚ ew xawari iæxanow¸ean zØrow¸iwn˚¿: Ew bønelov nran‘ taran ew mtcrin qahanayapeti town˚. isk Pet– ros˚ heøowic gnowm ¯r nra yetewic: Erb gaw¸i m¯j krak vaøecin ew nstecin æowrj˚, Petrosn ¯l nstec nranc m¯j: Mi aˇaxin tesaw nran kraki loysi mØt nstaÆ, hayeacq˚ seweøec nran ew asac. ¡Sa ¯l ¯r nrancic, or nra het ¯in¿

38

39 40

41 42

43

44 45

46 47

48 49 50

51

52

53

54

55

56

22. 57–23. 7 57 58

59 60

61

62 63 64

65 66

67 68 69 70

71

23 2

3

4

5

6 7

Ξowkas

1912

Isk Petrosn owracaw ow asac. ¡Es nran œem ˘anaœowm, o—v kin¿: Ew qiœ yetoy m¯k owriæ˚ tesaw nran ew asac. ¡Do—w ¯l nrancic es¿: Petrosn asac. ¡O—v mard, es nrancic œem¿: Ew erb mi ßam ¯l ancaw, m¯k owriæ˚ vi˘owm ¯r ew asowm. ¡Πiæt or sa ¯l nra het ¯r, orovhetew galiliaci ¯¿: Petrosn a– sac. ¡O—v mard, œgitem ayd i—nœ es xØsowm¿: Ew noyn pahin, minœ na ays asowm ¯r, aqaˇaˇ˚ kanœec: T¯r˚ dar´aw ew nayec Petrosin. ew Petros˚ yiæec Tiroj xØsq˚, or asel ¯r iren. ¡Deø aqaˇaˇ˚ œkanœaÆ‘ ereq angam piti owranas, ¸¯ in´ œes ˘anaœowm¿: Ew Petros˚ dowrs elnelov‘ daønØr¯n lac eˇaw: Ew ayn mardik, or nran pahpanowm ¯in, Æi– Æaˇowm ¯in nra vray ew xŒowm, ÆaÆkowm ¯in nra eres˚ ew tanjowm, harcnowm ¯in nran ew asowm. ¡Margar¯aci—r‘ o?v ¯, or qez xŒec¿: Ew hayhoyelov‘ owriæ æat baner ¯l ¯in a– sowm nra eresin: Ew erb loys˚ bacowec, hawaqowec ßoˇovrdi Æerakoyt˚‘ qahanayapetner ew Ør¯nsg¯tner, ew Yisowsin qaæecin berin irenc ateani aøaj ew asacin. ¡E¸¯ dow es Qristos˚, asa— mez¿: Nranc asac. ¡E¸¯ ´ez asem isk, œ¯q hawatay: Ew e¸¯ es ´ez harcnem, in´ patasxan œ¯q tay kam œ¯q ar´aki in´: Bayc sranic yetoy mardow Ordin piti nsti AstÆow zØrow¸ean ajin¿: Ew am¯nq˚ miasin asacin. ¡Owremn dow AstÆow Ordi?n es¿: Ew na nranc a– sac. ¡Dowq asowm ¯q, ¸¯ es em¿: Ew nranq asacin. ¡Σl i?nœ vkayow¸iwn ¯ p¯tq mez, orovhetew menq inqners lsecinq nra beranic¿: Ew nranc amboˇj bazmow¸iwn˚, ver kenalov, nran ta– raw Piˇatosi mØt: Ew sksecin ambastanel nran ew a– sel. ¡Gtanq sran, or molorecnowm ¯r mer azg˚, argelowm ¯r kaysrin harker tal ew inqn ir masin asowm ¯r, ¸¯‘ Qris– tosn ¯, ¸agawor¿: Isk Piˇatos˚ harcrec nran ew asac. ¡Hreaneri ¸agawor˚ do?w es¿: Na patasxanec nran ew asac. ¡Dow asacir¿: Piˇatos˚ qahanayapetnerin ew ßoˇovrdin asac. ¡Ays mardow m¯j es orew¯ yancanq œem gtnowm¿: Isk nranq pndowm ¯in ew asowm, ¸¯ ˚mbostow¸ean ¯ mˇowm ßoˇovrdin, qarozowm ¯ amboˇj Hr¯astanowm‘ Ga– liliayic sksaÆ minœew aysteˇ: Isk Piˇatos˚, erb lsec Galiliayi masin, harcrec, ¸¯ ayd mard˚ galiliaci? ¯: Ew

1913

Ξowkas

23. 8–25

erb imacaw, ¸¯ Herovd¯si iæxanow¸iwnic ¯, yan´nec, or nran tanen Herovd¯si mØt, orovhetew ayd Ørerin na ¯l Erowsaˇ¯mowm ¯r: Ew erb Herovd¯s˚ tesaw Yisowsin, æat owraxacaw, orovhetew erkar ßamanakic i ver canka– nowm ¯r nran tesnel, qani or ya˘ax lsowm ¯r nra masin ew aknkalow¸iwn own¯r nra ´eøqov katarowaÆ orew¯ næan tesnel: Herovd¯s˚ nran harcaqnnec æat xØsqerov, isk Yisows nran oœ mi patasxan œtowec: Qahanayapet– nern ow Ør¯nsg¯tner˚ ver ¯in kenowm ew nran bowøn ker– pov ambastanowm: Herod¯sn ¯l, ir zØrakannerov han– der´, arhamarhec nran ew ÆiÆaˇelov nra vray‘ spitak zgestner hagcnel towec nran ow verstin yan´nec, or ta– nen nran Piˇatosi mØt: Ew Piˇatosn ow Herovd¯s˚ ayd Ørerin barekamner eˇan, orovhetew aøaj irar ¸ænami– ner ¯in: Piˇatos˚ kanœec qahanayapetnerin, iæxa– nawornerin ew ßoˇovrdin ow asac. ¡Ays mardown bereciq nerkayacriq in´, orp¯s ßoˇovrdin molorecnoˇi. ew aha– wasik ´er aøaj dataqnnow¸iwn areci ew ays mardow m¯j œgtay m¯kn ayn yancanqneric, oroncov dowq ambastanowm ¯q nran: Ew oœ ¯l‘ Herovd¯s˚, ori mØt hramayeci, or Yi– sowsin tanen: Ard, na mahowan arßani oœinœ œi arel, nran ganaharel ktam ew k’ar´akem¿ (orovhetew harka– wor ¯r iwraqanœiwr tØni aø¸iw mi bantarkeal ar´akel nranc hamar): Ew nranq amboˇj bazmow¸eamb aˇaˇa– kowm ¯in ew asowm. ¡Nran veracro—w ew ar´aki—r mez hamar Barabbayin¿ (or˚ qaˇaqowm patahaÆ mi xøovow¸ean ew spanow¸ean hamar bantarkowel ¯r): Piˇatos˚ noric sksec xØsel, orovhetew kamenowm ¯r Yisowsin ar´akel: Ew nranq krkin aˇaˇakowm ¯in ow asowm. ¡Xa—œ˚ hanir nran¿: Ew na errord angam asac nranc. ¡I?nœ œar ban ¯ arel sa. nra vray mahowan arßani orew¯ yancanq œgtay. sran ganaharel ktam ew k’ar´akem¿: Isk nranq bar´ra´ayn stipowm ¯in ew owzowm, or nran xaœ˚ hani: Ew nranc ow qahanayapetneri ´ayner˚ aweli owßeˇanowm ¯in: Ew Pi– ˇatos˚ hawanow¸iwn towec, or nranc pahanj˚ katarowi: Na ar´akec Barabbayin, or˚ xøovow¸ean ew spanow¸e– an hamar bant ¯r netowaÆ, ew orin ¯l h¯nc owzowm ¯in. isk

8

9 10

11

12

13 14

15 16 17

18

19 20 21

22

23

24

25

23. 26–46 26

27 28

29

30

31 32 33

34

35

36 37 38

39

40

41

42

43 44

45, 46

Ξowkas

1914

Yisowsin yan´nec nranc kamqin: Erb nran aøan gnacin, bønecin Simon Kiwrenaci anownov m¯kin, or˚ handic ¯r galis. nra vray drecin xaœ˚, or ayn beri Yisowsi yete– wic: Ew nra yetewic gnowm ¯r ßoˇovrdi mi meÆ bazmow¸iwn ew kanayq, oronq koÆowm ¯in ow oˇbowm nran: Yisows dar´aw ew asac nranc. ¡Erowsaˇ¯mi— dowstrer, in´ vray lac mi— e– ˇ¯q, ayl la—c eˇ¯q ´er ew ´er ordineri vray, orovhetew Ører piti gan, erb mardik piti asen‘ ¡Erani! œber kananc ew nranc, oronq bnaw œÆnecin ew œdiecrin¿: Ayn ßamanak mardik piti sksen asel leønerin, ¸¯‘ ˚nk¯—q mer vray, ew blowrnerin, ¸¯‘ ÆaÆkec¯—q mez, orovhetew, erb dala—r Œay– tin aysp¯s anen, œori—n inœ k˚ patahi¿: Owriæ erkow œa– ragorÆner ¯l berecin‘ nra het spanelow hamar: Erb ha– san Gaga¸ koœowaÆ teˇ˚, aynteˇ nran xaœ˚ hanecin. ew œaragorÆnerin ¯l‘ m¯kin aj koˇm˚, miwsin ´ax koˇm˚‘ xaœe– cin: Ew Yisows asac. ¡Ha—yr, neri—r dranc, orovhetew œgi– ten, ¸¯ inœ en anowm¿: Ew nra zgestner˚ baßanelow hamar vi˘ak gcecin: Isk ßoˇovowrd˚ ditowm ¯r. iæxanaworner˚ nranc het miasin Æaˇrowm ¯in nran ew asowm. ¡Owriæne– rin azatec, ¸oˇ inqn iren ¯l azati, e¸¯ da ¯ Qristos˚‘ AstÆow ˚ntreal Ordin¿: Zinowornern ¯l Æaˇrowm ¯in nran. aøaj ¯in galis, qacax ¯in matowcowm nran ew asowm. ¡E– ¸¯ dow es hreaneri ¸agawor˚, Œrki—r inqd qez¿: Ew nra xaœi vray mi grow¸iwn kar‘ growaÆ yownar¯n, latiner¯n ew ebrayer¯n grerov, ¸¯‘ sa— ¯ hreaneri arqan: Isk kaxow– aÆ œaragorÆneric m¯k˚ hayhoyowm ¯r nran ew asowm. ¡Dow œe?s Qristos˚. Œrki—r inqd qez ew mez¿: Nra ˚nker˚ nran sastelov‘ patasxan towec ew asac. ¡AstÆowc œe?s vaxe– nowm, dow, or noyn patißn es krowm: Ew menq irawaciØr¯n arßani hatowcowmn enq stanowm ayn gorÆeri hamar, or katarecinq, isk sa orew¯ vat ban œi arel¿: Ew asac Yisowsin. ¡Yiæi—r in´, T¯—r, erb gas qo ¸agaworow¸eamb¿: Ew Yisows nran asac. ¡Πæmarit em asowm qez, aysØr in´ het draxtowm k˚ lines¿: Ew hamarea k¯sØr ¯r. ew xa– war eˇaw amboˇj erkri vray minœew ßam˚ ereq˚. aregak˚ xawarec: Ew ta˘ari varagoyr˚ m¯jteˇic patøowec: Ew Yisows bar´ra´ayn aˇaˇakec ew asac. ¡Ha—yr, qo ´eøqn

1915

Ξowkas

23. 47–24. 12

em awandowm im hogin¿: Erb ays asac, hogin awandec: Ew hariwrapet˚, tesnelov inœ or patahec, Œaøaworec AstÆown ew asac. ¡Iskap¯s ays mard˚ ardar ¯r¿: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚, or ekel ¯r ow ditowm ¯r ays tesarann ow katarowaÆ˚, ÆeÆowm ¯r kowrÆq˚ ew veradaønowm: Nra bolor Æanظnern ¯l kangnel ¯in heøwowm. ew kanayq, oronq Galiliayic nra yetewic ¯in ekel, tesnowm ¯in ays baner˚: Ew aha Yovs¯Œ anownov mi mard kar hreaneri Arima¸¯ qaˇaqic: Na hreaneri xorhrdi andam ¯r, baregorÆ ew ardar mi mard (sa œ¯r miabanel nranc mtadrow¸iwnne– rin ow gorÆerin): Ew inqn ¯l ¯r spasowm AstÆow ¸agaworow– ¸ean˚: Sa Piˇatosi mØt galov‘ owzec Yisowsi marmin˚: Ew nran xaœic ijecnelov‘ Œa¸a¸ec patanqov ow drec vimaŒor gerezmani m¯j, orteˇ bnaw oœ oq œ¯r drowaÆ: Ew Ør˚ owrba¸ ¯r, ow lowsanowm ¯r æaba¸˚: Ew Yovs¯Œi yetewic gnowm ¯in kanayq, oronq Galiliayic ¯in ekel Yisowsi het. nranq tesan gerezman˚, ew ¸¯ inœp¯s nra marmin˚ ayn– teˇ drowec: Veradar´an, xnker ew iwˇer patrastecin ow æaba¸ Ør˚, Ør¯nqi hama´ayn, hangist arecin:

47 48

49

50

51

52 53 54 55

56

Bayc kiraki Ør˚, aøawØtean æat vaˇ, kanayq gerez– 24 man ekan‘ berelov irenc patrastaÆ xnker˚. nranc het ew owriæ kanayq: Ew qar˚ gerezmanic gloraÆ gtan ow 2, 3 ners mtnelov‘ T¯r Yisowsi marmin˚ œgtan: Ew minœ nranq 4 zarmacaÆ ¯in ayd bani vray, aha lowsawor zgestnerov erkow mardik hasan nranc mØt: Ew erb kanayq zarhow– 5 recin ow irenc eres˚ getin xonarhecrin, mardik asa– cin. ¡Inœo?w oˇjin meøelneri m¯j ¯q Œntøowm: Aysteˇ œ¯, 6 ayl‘ yareaw: Yiæec¯—q‘ inœp¯s xØsec na ´ez het, erb Gali– liayowm ¯r. asowm ¯r, ¸¯ p¯tq ¯, or mardow Ordin meˇawor 7 mardkanc ´eøq˚ matnowi, xaœowi ew errord Ør˚ yarow¸iwn aøni¿: Ew nranq yiæecin nra xØsqer˚: Ew veradar´an 8, 9 ow patmecin ays am¯n˚ Tasnm¯kin ew bolor miwsnerin: Ew 10 Mariam Magdaˇenacin, Yovhannan, Yakobi mayr Mari– am˚ ew nranc het owriæ kanayq ¯in, or ays baner˚ pat– mecin aøaqealnerin: Bayc nranc xØsqer˚ barbajanq 11 ¸owacin aæakertnerin, ew œ¯in hawatowm nranc: Sakayn 12 Petros˚ ver kacaw ew vazec d¯pi gerezman, nayec ow te–

24. 13–31

13

14 15

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28 29

30 31

Ξowkas

1916

saw, or ktawner˚ miayn kayin: Ew gnac‘ mtqowm zarmacaÆ, ¸¯ inœ ¯r eˇel: Ew aha noyn Ør˚ aæakertneric erkows˚ gnowm ¯in mi giwˇ, ori anown˚ Σmmawows ¯r, ew or˚ Erowsa– ˇ¯mic heøow ¯r mØt tasnm¯k kilometr: Ew nranq mimeanc het xØsowm ¯in katarowaÆ bolor ancowdar´eri masin: Ew minœ nranq xØsowm ¯in ow vi˘owm, inq˚‘ Yisows mØtecaw ow gnowm ¯r nranc het: Bayc nranc aœqer˚ bønowaÆ ¯in, or– p¯szi nran œ˘anaœen: Ew nranc asac. ¡Ayd i?nœ baner en, oronc hamar qaylelis vi˘owm ¯q mimeanc het ew trtmaÆ ¯q¿: Nrancic m¯k˚, ori anown˚ Kˇ¯opas ¯r, asac nran. ¡Erowsaˇ¯mowm miayn do—w es, or œes imacel, ¸¯ inœer ka– tarowecin aynteˇ ays Ørerin¿: Ew nranc asac‘ i?nœ: Ew nranq asacin Yisows Nazovrecow masin, or eˇaw margar¯ mard, hzØr‘ gorÆerov ew xØsqerov, AstÆow ew amboˇj ßoˇo– vrdi aøaj, ew ¸¯ inœp¯s mer qahanayapetner˚ ew iæxa– naworner˚ nran matnecin mahowan datastani ow xaœ˚ hanecin nran: Menq aknkalowm ¯inq, ¸¯ na ¯, or Œrkelow ¯ Isray¯l˚. sakayn, ays bolorov hander´, ays errord Ørn ¯, or ayd baner˚ katarowecin: Ayl naew mez zarmacrin mer mijic mi qani kanayq, oronq vaˇ aøawØtean gerez– man ¯in gnacel ew nra marmin˚ œ¯in gtel. nranq ekan ew asacin, ¸¯ naew mi tesil ¯l ¯in tesel hreætakneri, oronq asowm ¯in nra masin, ¸¯ kendani ¯: Apa meznic omanq ¯l gerezman gnacin ew gtan aynp¯s, inœp¯s kanayq asel ¯in: Bayc nran œtesan: Ew na asac nranc. ¡O—v anmit ew ¸owlasirt mardik, or dßowaranowm ¯q hawatal ayn a– menin, or asacin margar¯ner˚: ff¯? or Qristos p¯tq ¯ noyn ayd œarœaranqner˚ kr¯r ew aynp¯s mtn¯r ir Œaøqi m¯j¿: Ew sksaÆ Movs¯sic ow bolor margar¯neric‘ meknowm ¯r nranc ayn bolor˚, inœ growaÆ ¯ ir masin bolor Grqerowm: Erb mØtecan ayn giwˇin, owr gnowm ¯in, Yisows pat˘aø bønec, ¸¯ inq˚ gnalow ¯ aweli heøow teˇ: Isk nranq æat stipecin nran ow asacin. ¡Mez mØt giæerir, orovhetew erekoy ¯, ew Ør˚ taraßamel ¯¿: Ew na ners mtaw‘ nranc het aynteˇ giæerelow: Ew erb na seˇan nstec nranc het, hac vercnelov‘ Ørhnec, ktrec ayn ew towec nranc: Ew nranc aœ– qer˚ bacowecin ow ˘anaœecin nran, isk inq˚ nranc aœqin

1917

Ξowkas

24. 32–54

anerewoy¸ eˇaw: Ew nranq asacin mimeanc. ¡Mer srtern ¯l mi¸¯ œ¯i?n ˘mlwowm mer m¯j, minœ na ˘anaparhin xØsowm ¯r mez het. ew inœp¯!s ¯r mez bacatrowm Grqer˚¿: Apa anmijap¯s ver kacan ow Erowsaˇ¯m veradar´an ew ha– waqowaÆ gtan Tasnm¯kin ew nranc het eˇaÆnerin, oronq asowm ¯in, ¸¯‘ ¡Iskap¯s yareaw T¯r˚ ew erewac Simonin¿: Isk erkows˚ patmecin ayn, inœ patahel ¯r ˘anapar– hin, ew ¸¯ inœp¯—s Yisows iren ˘anaœel ¯r towel nranc‘ hac ktrelow ßamanak: Minœ deøews nranq ays ¯in xØsowm, Yi– sows inq˚ ekaw kangnec nranc m¯j ew asac. ¡Xaˇaˇow¸i!wn ´ez, es em, mi— vaxec¯q¿: Isk nranq zarhowraÆ vaxe– nowm ew karÆowm ¯in, ¸¯ mi ogi en tesnowm: Ew nranc asac. ¡Inœo?w ¯q xøovowaÆ, ew inœo?w ´er srterowm kaskaÆner en Æagowm. tes¯—q im ´eøqern ow otqer˚, orovhetew noyn inqn es em. æØæaŒec¯—q in´ ew tes¯—q, orovhetew ogin marmin ew oskorner œowni. inœp¯s tesnowm ¯q, es ownem¿: Ew ays aselov‘ coyc towec nranc ir ´eøqern ow otqer˚: Ew minœ deøews owraxow¸iwnic œ¯in hawatowm ew zarmacaÆ ¯in, a– sac nranc. ¡Aysteˇ owtelow ban own¯?q¿: Ew nranq towin nran xorovaÆ ´kan mi ktor ew meˇraxorisx: Ew na aøaw keraw nranc aøaj, isk mnacaÆner˚ towec nranc ow asac. ¡Sranq ayn xØsqern en, or xØseci ´ez het, minœ ´ez het ¯i, ¸¯‘ p¯tq ¯ katarowen ayn am¯n˚, or growaÆ en im ma– sin Movs¯si Ør¯nqowm, margar¯neri m¯j ew saˇmosnerowm¿: Ayn ßamanak bacec nranc mtqer˚, or haskanan Grqe– r˚: Ew asac nranc. ¡Aysp¯s p¯tq ¯ œarœarow¯r Qristos, yarow¸iwn aøn¯r meøelneric errord Ør˚, ew qarozow¯r nra anownov apaæxarow¸iwn ew meˇqeri ¸oˇow¸iwn bolor az– geri m¯j‘ Erowsaˇ¯mic sksaÆ: Ew ays baneri vkaner ¯q dowq: Ew aha es owˇarkowm em Λez im HØr xostowm˚, isk dowq nstec¯—q Erowsaˇ¯m qaˇaqowm, minœew or erknqic zØrow– ¸eamb zgestaworow¯q¿: Apa nranc taraw hanec minœew Be¸ania ew, bar´racnelov ir ´eøqer˚, Ørhnec nranc: Ew minœ na Ørhnowm ¯r nranc, baßanowec nrancic ew d¯pi er– kinq ¯r veranowm: Isk nranq erkrpagecin Yisowsin ew meÆ owraxow¸eamb verada´an Erowsaˇ¯m: Ew miæt ta˘arowm ¯in, govabanowm ew Ørhnabanowm ¯in AstÆown:

32

33

34

35

36

37 38

39

40, 41 42

43 44

45

46 47 48

49 50

51 52

53 54

Yovhann¯s G

1 2, 3 4 5 6 7

8 9 10

11 12

13 14

15

16 17

18

19

20

21

22 23

Skzbic ¯r Ban˚, ew Ban˚ AstÆow mØt ¯r, ew Ban˚ As– towaÆ ¯r: Na skzbic AstÆow mØt ¯r: Am¯n inœ nranov eˇaw. ew aøanc nran œeˇaw oœinœ, or eˇel ¯: Keanq˚ nra– nov ¯r: Ew ayd keanq˚ mardkanc hamar loys ¯r: Ew loys˚ xawari m¯j lowsaworowm ¯, ew xawar˚ nran œnowa˘ec: Kar mi mard‘ AstÆowc owˇarkowaÆ. nra anown˚‘ Yovhann¯s: Sa ekaw orp¯s vkay, orp¯szi vkayi loysi masin, or bolor˚ nra mijocov hawatan: Inq˚ loys˚ œ¯r, ayl ekel ¯r, or vkayi loysi masin: Ayd loysn ¯r ˘æmarit loys˚, or lowsaworowm ¯ am¯n mardow, or galow ¯ aæxarh: Na aæxarhi m¯j ¯r, ew aæxarh˚ nranov eˇaw, sakayn aæxarh˚ nran œ˘anaœec: Iwrayinneri mØt ekaw, bayc iwrayinner˚ nran œ˚ndownecin: Isk ovqer nran ˚ndownecin, nranc iæxanow¸iwn towec li– nelow AstÆow ordiner, nranc, oronq ir anowan˚ k˚ hawa– tan: Nranq o—œ ariwnic, o—œ marmni kamqic ew oœ ¯l mardow kamqic, ayl AstÆowc Ænowecin: Ew Ban˚ marmin eˇaw ow bnakowec mer m¯j, ew tesanq nra Œaøq˚, nman ayn Œaøqi, or Hayrn ¯ talis MiaÆnin‘ li ænorhov ow ˘æmartow¸eamb: Yovhann¯s˚ vkayowm ¯r nra masin, aˇaˇakowm ew asowm. ¡Sa— ¯, ori masin asaci: Na, or im yetewic ¯r galow, in´– nic meÆ eˇaw, orovhetew in´nic aøaj kar¿: Menq bolors nra lriwow¸iwnic stacanq ænorh‘ ænorhi Œoxar¯n. orov– hetew Ør¯nq˚ Movs¯si mijocov trowec, isk ænorh˚ ew ˘æmar– tow¸iwn˚ Yisows Qristosi mijocov eˇan: AstÆown oœ oq erbeq œi tesel, baci miayn miaÆin Ordowc, or HØr Æocowm ¯. na— yaytnec Nran: Ew Yovhann¯si vkayow¸iwn˚ ays ¯. erb hreaner˚ Erowsaˇ¯mic qahananer ow ˇewtaciner ow– ˇarkecin nra mØt, orp¯szi harcnen nran‘ dow o?v es, na xostovanec aøanc varanelow. xostovanec, ¸¯‘ es Qris– tos˚ œem: Ow nran harcrin‘ isk dow o?v es, Eˇia?n es: Ew na asac‘ o—œ, œem: Isk dow margar¯?n es: Na patasxanec‘ o—œ: Isk asa— mez‘ dow o?v es, orp¯szi patasxan tanenq nranc, oronq mez owˇarkecin. i?nœ es asowm qo masin: Na asac. ¡Es anapatowm kanœoˇi ´aynn em, har¸ec¯—q Tiroj

1919

Yovhann¯s

1. 24–43

˘anaparh˚, inœp¯s asac Esayi margar¯n¿: Ew ekoˇner˚ Œarisecineri koˇmic ¯in: Nranq harcrin nran ow asa– cin. ¡Isk dow inœo?w es mkrtowm, e¸¯ dow œes Qristos˚, oœ ¯l Eˇian ew oœ ¯l margar¯n¿: Yovhann¯s˚ patasxan towec nranc ow asac. ¡Es ´ez mkrtowm em jrov. ´er m¯j kay m¯k˚, orin dowq œ¯q ˘anaœowm, or galow ¯ im yetewic, ew ori kØæik– neri kaper˚ ar´akelow arßani œem es¿: Ays ban˚ pata– hec Be¸abriayowm, Yordanani miws koˇmowm, owr gtnwowm ¯r Yovhann¯s˚ ew mkrtowm: Heteweal Ør˚ na tesaw Yisowsin, or galis ¯r d¯pi iren, ow asac. ¡Aha— Gaøn AstowÆoy, or veracnowm ¯ aæxarhi meˇq˚: Sa— ¯ na, ori masin es asowm ¯i‘ im yetewic galis ¯ m¯k˚, or in´nic meÆ eˇaw, orovhetew in´nic aøaj kar: Ew es œ¯i ˘anaœowm nran, bayc orp¯szi yaytni lini Isray¯lin, dra hamar es ekay jrov mkrtelow¿: Yovhann¯s˚ vkayec ew asac. ¡Tesay Hogin, or ijnowm ¯r erknqic orp¯s aˇawni ew hangœowm nra vray: Ew es œ¯i ˘anaœowm nran. sakayn na, ov in´ owˇarkec jrov mkrtelow, na in´ asac. ¡Owm vray tesnes, or Hogin ijnowm ew mnowm ¯, na— ¯, or mkrtowm ¯ Sowrb Hogov¿: Ew es tesay ow vkayeci, ¸¯ sa— ¯ AstÆow Ordin¿: Heteweal Ør˚ dar´eal aynteˇ kangnaÆ ¯r Yovhann¯s˚. naew‘ ir aæakertneric erkows˚: Ew nayelov Yisowsin, or ancnowm gnowm ¯r, asac. ¡Ahawasik Qristos˚‘ Gaøn AstowÆoy¿: Erkow aæakertner˚ nranic lsecin, inœ or xØsec, ew gnacin Yisowsi yetewic: Erb Yi– sows yet dar´aw ew tesaw nranc, or galis ¯in ir yetewic, asac nranc. ¡I?nœ ¯q owzowm¿: Nranq asacin nran. ¡fiab– bi— (or ¸argmanwowm ¯‘ vardapet), o?wr ¯ qo ظewan˚¿: Na nranc asac. ¡Ek¯—q ew tes¯—q¿: Ekan ew tesan, ¸¯ orteˇ ¯r nra ظewan˚. ew ayn Ør˚ nra mØt giæerecin, orovhetew mØt ßam˚ œorsn ¯r: Simon Petrosi eˇbayr Andr¯as˚ m¯kn ¯r ayn erkowsic, oronq lsecin Yovhann¯si asaÆ˚ ew gna– cin Yisowsi yetewic: Sa nax gtnowm ¯ ir eˇbayr Simonin ow nran asowm ¯. ¡Gtanq Mesiayin¿ (or ¸argmanwowm ¯‘ Qristos): Sa nran taraw Yisowsi mØt: Nayelov nran‘ Yisows asac. ¡Dow Yovnani ordi Simonn es. dow piti ko– œowes KeŒas¿ (or ¸argmanwowm ¯‘ Petros): Yajord Ør˚ Yisows oroæec Galilia meknel. gtaw ffiilipposin ow nran

24 25

26

27 28

29

30

31

32 33

34 35

36 37 38

39

40

41

42

43

1. 44–2. 11 44 45

46

47

48

49

50

51

2 2 3 4

5 6

7 8 9

10

11

Yovhann¯s

1920

asac. ¡Ari— im yetewic¿: Ew ffiilippos˚ Be¸sayidayic ¯r, Andr¯asi ew Petrosi qaˇaqic: ffiilippos˚ gtnowm ¯ Na¸anay¯lin ow nran asowm. ¡Owm masin or Movs¯s˚ Ø– r¯nqi m¯j ew margar¯ner˚ grel en, gtanq nran‘ Yisowsin‘ Yovs¯Œi ordown, Nazar¯¸ qaˇaqic¿: Na¸anay¯l˚ nran asac. ¡Isk kareli? ¯, or Nazar¯¸ic mi orewic¯ law ban dowrs gay¿: ffiilippos˚ nran asac. ¡Ari— ew te—s¿: Erb Yisows tesaw Na¸anay¯lin, or ir mØt ¯r galis, asac nra masin. ¡Aha— iskakan mi isray¯laci, ori m¯j nengow¸iwn œkay¿: Na¸anay¯l˚ nran asac. ¡Orteˇi?c es in´ ˘ana– œowm¿: Yisows patasxanec ew asac nran. ¡ffiilippos˚ deø qez œkanœaÆ, erb ¸zenow tak ¯ir, tesay qez¿: Na– ¸anay¯l˚ patasxan towec nran ow asac. ¡fiabbi—, do—w es AstÆow Ordin, do—w es Isray¯li ¸agawor˚¿: Yisows pa– tasxan towec nran ow asac. ¡Nra hama?r es hawatowm, or qez asaci, ¸¯‘ ¸zenow tak tesay qez. dranic æat a– weli meÆ baner piti tesnes¿: Ew asac nran. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, piti tesn¯q erkinq˚ bacowaÆ ew AstÆow hreætaknerin‘ bar´ranalis ew ijnelis mardow Or– dow vray¿: Galilia hasnelow errord Ør˚ Kana qaˇaqowm har– saniq kar: Ew Yisowsi mayr˚ aynteˇ ¯r: Harsaniqi hrawirowecin naew Yisows ew ir aæakertner˚: Ew erb gi– nin pakasec, mayr˚ Yisowsin asac. ¡Gini œownen¿: Ew Yisows nran asac. ¡I?nœ es owzowm in´nic, o—v kin, im ßa– manak˚ deø œi hasel¿: Nra mayr˚ spasawornerin asac. ¡Inœ or ´ez asi, ar¯—q¿: Aynteˇ kayin qar¯ vec ¸akoykner‘ hreaneri sovorow¸ean hama´ayn maqrowelow hamar. nran– cic iwraqanœiwr˚ æowrj hariwr litr taroˇow¸iwn own¯r: Yisows nranc asac. ¡Lcr¯—q ayd ¸akoykner˚ jrov¿: Ew lcrin bern¯beran: Ew asac nranc. ¡Hima vercr¯—q ew tar¯—q seˇanapetin¿: Ew nranq taran: Ew erb seˇanapet˚ ˘aæakec gini dar´aÆ jowr˚ ow œ¯r imanowm, ¸¯ orteˇic ¯ (bayc spasaworner˚, oronq jowr lcrin, git¯in), xØsec Œesayi het ow asac. ¡Am¯n mard nax ˚ntir ginin ¯ ma– towcowm, ew erb harbaÆ en, ayn ßamanak‘ vat˚: Isk dow ˚ntir ginin minœew hima pahel es¿: Yisows ays aøa–

1921

Yovhann¯s

2. 12–3. 4

jin næann arec Galiliayi Kana qaˇaqowm orp¯s skizb˚ næanneri ew yaytnec ir Œaøq˚, ow nra aæakertner˚ hawa– tacin nran: Sranic yetoy Yisows KaŒaønayowm ijaw ir mØr ew ir eˇbayrneri het. ew aynteˇ mnac miayn mi qani Ør: Hreaneri zatik˚ mØt ¯r, ew Yisows Erowsaˇ¯m elaw: Ew ta˘ari m¯j gtaw nranc, or va˘aøowm ¯in arjaøner, oœxarner ew aˇawniner, inœp¯s naew‘ lowmayaŒoxner, or nstaÆ ¯in: Ew œowanic xarazan æinec ow bolorin ta˘a– ric dowrs hanec. naew‘ oœxarnern ow arjaøner˚. isk low– mayaŒoxneri pˇn´adramner˚ cir ow can arec ew nranc seˇanner˚ æowø towec: Isk aˇawni va˘aøoˇnerin asac. ¡Dranq aysteˇic vercr¯—q ew im HØr Town˚ va˘aøatan mi— veraƯq¿: Nra aæakertner˚ yetoy yiæecin, or growaÆ ¯. ¡Qo Tan nkatmamb im naxan´axndrow¸iwn˚ in´ piti ow– ti¿: Hreaner˚ nran asacin. ¡I?nœ næan coyc k˚ tas mez, ¸¯ irawownq ownes ayd bann anelow¿: Patasxanec nranc Yisows ew asac. ¡Qandec¯—q ayd ta˘ar˚, ew ereq Øroway ˚n– ¸acqowm ayn k˚ verakangnem¿: Hreaner˚ nran asacin. ¡Qaøasownvec tarowm æinowec ays ta˘ar˚, isk dow ere?q Ørowm ayn verakangnowm es¿: Bayc na ir marmni ta˘ari masin ¯r xØsowm: Isk erb meøelneric yarow¸iwn aøaw, nra aæakertner˚ yiæecin, ¸¯ ayd ¯, or asel ¯r. ew hawatacin Grqin ow ayn xØsqin, or Yisows asel ¯r: Ew erb Yisows zatki tØnin Erowsaˇ¯mowm ¯r gtnwowm, æater hawatacin nran, qani or tesnowm ¯in ayn næanner˚, or katarowm ¯r: Bayc Yisows an´amb vstahow¸iwn œown¯r nranc nkatmamb, orovhetew inqn amenqin ˘anaœowm ¯r ew kariq œkar, or o– rew¯ m¯k˚ vkay¯r mardow masin, qani or inqn ard¯n git¯r, ¸¯ inœ kar mardow hogow m¯j:

12

13 14

15

16

17

18 19

20

21 22

23

24 25

Ew Œarisecineri m¯j Nikodemos anownov mi mard kar, 3 or hreaneri iæxanawor ¯r: Sa giæerov ekaw nra mØt ow 2 nran asac. ¡fiabbi—, gitenq, or AstÆowc es ekel orp¯s vardapet, orovhetew oœ oq œi karoˇ katarel ayn næan– ner˚, or dow es anowm, e¸¯ AstowaÆ nra het œlini¿: Yisows 3 patasxanec ew asac nran. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm qez, e¸¯ m¯k˚ verstin œÆnowi, œi karoˇ AstÆow arqayow– ¸iwn˚ tesnel¿: Nikodemos˚ nran asac. ¡Inœp¯?s karoˇ ¯ 4

3. 5–23

5

6

7 8

9 10

11

12

13 14

15 16

17

18

19

20

21

22

23

Yovhann¯s

1922

Ænowel mi mard, or Æer ¯. mi¸¯ kareli? ¯ ir mØr orovayn˚ krkin angam mtnel ow Ænowel¿: Yisows patasxan towec ew asac. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm qez, e¸¯ m¯k˚ jric ow Hogowc œÆnowi, œi karoˇ AstÆow arqayow¸iwn˚ mtnel. o– rovhetew marmnic ÆnowaÆ˚ marmin ¯, isk Hogowc ÆnowaÆ˚‘ hogi: Dow mi— zarmacir, or qez asaci‘ p¯tq ¯ ´ez verstin Ænowel. orovhetew qamin owr owzowm ¯‘ Œœowm ¯, ew nra ´ayn˚ lsowm es, bayc œgites orteˇic ¯ galis kam owr ¯ gnowm. ays– p¯s ¯ ew am¯n oq, or Hogowc ¯ ÆnowaÆ¿: Nikodemos˚ harcrec nran. ¡Ayd inœp¯?s karoˇ ¯ linel¿: Yisows patasxanec ew asac nran. ¡Do—w es Isray¯li vardapet ew ayd œgite?s: Πæmarit, ˘æmarit em asowm qez, xØsowm enq, inœ or gi– tenq, ew vkayowm enq, inœ or tesel enq, ew mer vkayow¸iwn˚ œ¯q ˚ndownowm: Isk ard, e¸¯ erkrawor baner asaci ´ez, ew œ¯q hawatowm, apa inœp¯?s piti hawataq, e¸¯ erknawor baner asem: Ard, oœ oq erkinq œi elel, e¸¯ oœ na, or ijaw erknqic‘ mardow Ordin, or erknqic ¯r: Ew inœp¯s or Mov– s¯s˚ anapatowm bar´racrec Ø´˚, aynp¯s ¯l mardow Ordin p¯tq ¯ bar´ranay, orp¯szi, ov nran hawatowm ¯, yawite– nakan keanqn ˚ndowni. qani or AstowaÆ aynqan sirec aæxarh˚, or minœew isk ir miaÆin Ordown towec, orp¯szi, ov nran hawatowm ¯, œkorœi, ayl ˚ndowni yawitenakan ke– anq˚. orovhetew AstowaÆ ir Ordown œowˇarkec aæxarh, or dataparti aæxarh˚, ayl‘ orp¯szi aæxarh˚ nranov Œrkowi: Ov nran hawatowm ¯, œpiti datapartowi, ew ov nran œi hawatowm, ard¯n isk datapartowaÆ ¯, qani or AstÆow miaÆin Ordow anowan˚ œhawatac: Ew datasta– n˚ aysp¯—s isk ¯. or loys˚ ekaw aæxarh, sakayn mardik xawarn aweli sirecin, qan loys˚, orovhetew irenc gorÆer ˚ œar ¯in. orovhetew, ov œariq ¯ gorÆowm, atowm ¯ loys˚ ew œi galis d¯pi loys˚, orp¯szi nra gorÆer˚ ir eresov˚ œtan: Isk ov katarowm ¯ ayn, inœ ˘æmarit ¯, galis ¯ d¯– pi loys˚, orp¯szi nra gorÆer˚ yaytni linen, ¸¯ AstowÆov katarowecin¿: Aynowhetew Yisows ew ir aæakertner˚ Hr¯– astani erkir˚ ekan, ew na aynteˇ ærjowm ¯r nranc het ow mkrtowm: Yovhann¯sn ¯l mkrtowm ¯r Ayenonowm, Erowsaˇ¯mi mØt, orovhetew aynteˇ æat jrer kayin, ew mardik galis

1923

Yovhann¯s

3. 24–4. 9

ow mkrtwowm ¯in, qani deø Yovhann¯sin œ¯in bantarkel: Ew Yovhann¯si aæakertneri ow mi hreayi mijew maqrow¸e– an masin mi harc Æagec: Nranq ekan Yovhann¯si mØt ew nran asacin. ¡fiabbi—, na, or Yordanani miws koˇmowm qez het ¯r, ew ori masin dow vkayecir, ahawasik na mkrtowm ¯, ew am¯nq˚ galis en nra mØt¿: Yovhann¯s˚ patasxanec ew asac. ¡Mardn irenic orew¯ ban anel œi karoˇ, e¸¯ nran i verowst‘ erknqic ayd trowaÆ œ¯: Dowq inqnerd ¯q vka– yowm in´, or ´ez asaci. es Qristos˚ œem, ayl owˇarkowaÆ em nra aøajic: Ov hars owni, na— ¯ Œesan. isk Œesayi barekam˚, or kangnaÆ lsowm ¯ nran, meÆap¯s owraxanowm ¯ Œesayi ´ayni hamar. ard, ays owraxow¸iwn˚, or imn ¯, katareal ¯: P¯tq ¯, or na meÆanay, isk es‘ nowazem¿: ¡Na, or i verowst ¯ galis, ver ¯ amenqic. na, or ays erkric ¯, erkrawor ¯ ew erkrawor baneri masin ¯ xØsowm: Na, or erknqic ¯ galis, vkayowm ¯, inœ or tesel ow lsel ¯, sakayn nra vkayow¸iwn˚ oœ oq œi ˚ndownowm: Ov ˚ndownowm ¯ nra vkayow¸iwn˚, hastataÆ k˚ lini, or AstowaÆ ˘æmarit ¯, qani or na, owm AstowaÆ owˇarkec, AstÆow xØsqern ¯ xØsowm. orovhetew AstowaÆ Hogin talis ¯ aøanc œaŒi: Hayr˚ sirowm ¯ Ordown ew am¯n inœ towel ¯ nra ´eøq˚: Ov hawatowm ¯ Ordown, ˚ndownowm ¯ yawitenakan keanq˚, isk ov œi hnazandwowm Ordown, keanq œi tesni, ayl nra vray k˚ mnay AstÆow barkow¸iwn˚¿:

24 25 26

27

28

29

30 31

32 33

34

35, 36

Erb Yisows imacaw, or Œariseciner˚ lsel en, ¸¯ inqn 4 aweli æat aæakertner ¯ dar´nowm ew mkrtowm, qan Yov– hann¯s˚ (¸¯p¯tew oœ ¸¯ Yisows inqn ¯r mkrtowm, ayl‘ nra 2 aæakertner˚), ¸oˇec Hr¯astan erkir˚ ew verstin ekaw 3 Galilia: Ew anhraßeæt ¯r, or na ancn¯r Samariayov: 4 Na galis ¯ Samariayi mi qaˇaq˚, ori anownn ¯r Siwqar, 5 mØtik ayn giwˇin, or Yakob˚ towel ¯r ir ordown‘ Yovs¯Œin: Ew aynteˇ Yakobi aˇbiwr˚ kar: Ew Yisows ˘anaparhic 6 yognaÆ‘ nstec aˇbiwri mØt. k¯sØr ¯r: Samariayic mi kin 7 ¯ galis jowr hanelow. Yisows nran asowm ¯. ¡In´ xmelow jowr 8 towr¿ (qani or nra aæakertner˚ gnacel ¯in qaˇaq, or– p¯szi owteliq gnen): Samaraci kin˚ nran asowm ¯. ¡Dow, 9 or hreay es, inœp¯?s in´nic‘ samaraci knojic, xmelow jowr

4. 10–27

10

11

12

13

14

15

16 17

18 19 20

21

22

23

24

25

26, 27

Yovhann¯s

1924

es owzowm¿ (orovhetew hreaner˚ samaracineri het erbeq æŒowm œen ownenowm): Yisows nran patasxanec ew asac. ¡E¸¯ dow gitenayi!r AstÆow pargewner˚, ew ¸¯ ov ¯, or qez asowm ¯‘ ¡In´ xmelow jowr towr¿, gowc¯ inqd ardarew nra– nic k’owz¯ir, ew na qez kendani jowr k˚ tar¿: Kin˚ nran asac. ¡T¯—r, sakayn dow doyl isk œownes, ew ays jrhor˚ xorn ¯. owremn dow orteˇi?c k’ownenas kendani jowr: Mi¸¯ dow aweli me?Æ m¯kn es, qan mer hayr˚‘ Yakob˚, or ays jrhor˚ mez towel ¯ ew inqn ¯l xmel ¯ sranic. naew‘ ir ordinern ow ir hØter˚¿: Yisows nran patasxanec ew asac. ¡Ov or ays jric xmi, noric k˚ Æarawi, bayc ov or xmi ayn jric, or es em talow nran, yawitean œpiti Æarawi: Isk ayn jowr˚, or es nran talow em, nra m¯j k˚ lini bxoˇ jri aˇbiwr yawitenakan keanqi hamar¿: Kin˚ asac nran. ¡T¯—r, to—wr in´ ayd jowr˚, orp¯szi œÆarawem ew aysteˇ œgam jowr hanelow¿: Yisows nran asac. ¡Gna—, amowsnowd kanœi—r ew ari— aysteˇ¿: Kin˚ patasxan towec nran ew asac. ¡Amowsin œownem¿: Yisows nran asac. ¡La—w asacir, ¸¯‘ a– mowsin œownem, orovhetew hing mard es Œoxel ew owm het, or ayßm aprowm es, qo amowsin˚ œ¯. ayd ˘iæt asacir¿: Ki– n˚ nran asac. ¡T¯—r, in´ ¸wowm ¯, ¸¯ dow margar¯ es: Mer hayrer˚ ays leran vray erkrpagow¸iwn arecin, isk dowq asowm ¯q, ¸¯ miayn Erowsaˇ¯mn ¯ ayn teˇ˚, owr arßan ¯ erkrpagel¿: Yisows nran asac. ¡O—v kin, hawata— in´, or k˚ gay ßamanak˚, erb o—œ ays leran vray ew o—œ ¯l Erowsa– ˇ¯mowm k’erkrpagen HØr˚: Dowq erkrpagowm ¯q nran, owm œgit¯q, isk menq erkrpagowm enq nran, owm gitenq, orov– hetew Œrkow¸iwn˚ hreaneric ¯: Bayc k˚ gay ßamanak˚, ew ard¯n isk ekel ¯, erb ˘æmarit erkrpagowner˚ k’erkrpa– gen HØr˚ hogov ew ˘æmartow¸eamb, qani or Hayrn ¯l iren aydpisi erkrpagowner ¯ owzowm: Hogi ¯ AstowaÆ, ew nra erkrpagowner˚ p¯tq ¯ hogov ew ˘æmartow¸eamb erkrpa– gen¿: Kin˚ asac nran. ¡Gitem, or Mesian‘ Qristos koœowaÆ˚, k˚ gay. erb na gay, mez am¯n inœ k˚ patmi¿: Yisows nran asac. ¡Ayd es em, or xØsowm em qez het¿: Ew ayd xØsqi vray nra aæakertner˚ ekan ew zarmanowm ¯in, or na xØsowm ¯r ayd knoj het, bayc nrancic oœ oq œasac,

1925

Yovhann¯s

4. 28–47

¸¯‘ i?nœ es owzowm kam i?nœ es xØsowm nra het: Kin˚ ¸oˇec ir saŒor˚ ew qaˇaq gnac ow asac mardkanc. ¡Ek¯q te– s¯—q mi mardow, or in´ asac ayn bolor˚, inœ arel em. ardeØq na? ¯ Qristos˚¿: Nranq elan qaˇaqic ew galis ¯in nra mØt: Ew minœ nranq deø œ¯in ekel, aæakertnern aˇaœowm ¯in nran ow asowm. ¡fiabbi—, ha—c ker¿: Na asac nranc. ¡Es ownem owtelow kerakowr, or dowq œgit¯q¿: Aæakertner˚ irar m¯j asowm ¯in‘ ardeØq m¯k˚ dran owtelow ba?n ¯ be– rel: Yisows nranc asac. ¡Im kerakowrn ayn ¯, or kamq˚ katarem nra—, ov in´ owˇarkel ¯, ew katarem nra gor– Æ˚: ff¯? or dowq ¯q asowm, ¸¯ œors amis ews kay, or hown´˚ gay. aha es ´ez asowm em. bar´racr¯—q ´er aœqer˚ ew te– s¯—q arter˚, or spitakel en ew hasel hn´i hamar: Ew ov hn´owm ¯, var´ ¯ stanowm ow yawitenakan keanqi hamar ptowˇ ¯ kowtakowm, orp¯szi sermanoˇn ow hn´oˇ˚ hawa– sarap¯s cnÆan: H¯nc sranov ¯ ˘æmarit ayn xØsq˚, ¸¯‘ a—yl ¯ sermanoˇ˚ ew a—yl‘ hn´oˇ˚: Es owˇarkeci ´ez hn´elow ayn, ori vray aæxatanq œ¯iq ¸aŒel. owriæner aæxatanq ¸aŒecin, isk dowq nranc vastaki m¯j mtaq¿: Ew sama– racineri ayd qaˇaqic æater hawatacin nran ayn knoj xØsqi hamar, or vkayec, ¸¯‘ in´ asac ayn bolor˚, inœ es arel ¯i: Isk erb samaraciner˚ nra mØt ekan, aˇaœowm ¯in, or irenc mØt mnay. ew na aynteˇ mnac erkow Ør: Ow– riæ æater ¯l nran hawatacin‘ ir xØsqi hamar. ew knojn asowm ¯in. ¡Aysowhetew qo xØsqeri hamar œ¯, or hawatowm enq, orovhetew menq inqners lsecinq nranic ew gitenq, ¸¯ na— ¯ ˘æmartap¯s ffirkiœn aæxarhi¿: Ew erkow Ør yetoy na elaw aynteˇic ew gnac Galilia. qani or Yisows inqn isk vkayel ¯r, ¸¯ margar¯n ir gawaøowm patiw œowni: Sakayn, erb na Galilia ekaw, galiliaciner˚ nran ˚ndownecin, o– rovhetew nranq ews tesel ¯in ayn bolor næanner˚, or na arec Erowsaˇ¯mowm‘ tØni ßamanak, qani or nranq ¯l ¯in e– kel tØnin: Yisows dar´eal ekaw Galiliayi Kana qaˇaq˚, owr jowr˚ ginow ¯r veraÆel: Palatakan mi paætØnatar kar, ori ordin hiwand ¯r KaŒaønayowmowm: Erb na lsec, ¸¯ Yisows Hr¯astanic Galilia ¯ ekel, ekaw nra mØt ew a– ˇaœowm ¯r, or KaŒaønayowm ijni ow ir ordown bßæki, qani or

28 29

30 31 32 33

34

35

36

37 38

39

40 41 42

43 44 45

46

47

4. 48–5. 14 48 49 50

51

52

53

54

5 2

3

4

5 6

7

8 9

10 11

12 13

14

Yovhann¯s

1926

mer´imah ¯r: Yisows nran asac. ¡E¸¯ næanner ew zarma– nali gorÆer œtesn¯q, œ¯q hawatowm¿: PaætØnatar˚ nran asac. ¡T¯—r, iji—r, qani deø im ordin œi meøel¿: Yisows nran asac. ¡Gna—, qo ordin kendani ¯¿: Ew mard˚ hawa– tac Yisowsi asaÆ xØsqin ow gnac: Ew minœdeø na ijnowm ¯r, nra Æaøaner˚ ˚ndaøaj elan nran, awetis towecin ew asacin, ¸¯ nra tˇan kendani ¯: Na harcrec nranc, ¸¯ o?r ßamin apaqinowec: Nran asacin. ¡Er¯k, yetmijØr¯i ßam˚ m¯kin jerm˚ nran ¸oˇec¿: Hayr˚ gitakcec, or ayd ßamin ¯r, erb Yisows nran asac‘ qo ordin kendani ¯: Ew hawatac inq˚, ow ir amboˇj ˚ntaniq˚: Ays dar´eal erk– rord næann ¯, or arec Yisows‘ Hr¯astanic Galilia galowc yetoy: Dranic yetoy hreaneri tØnn ¯r, ew Yisows Erowsa– ˇ¯m elaw: Ew Erowsaˇ¯mowm, Oœxarneri awazani mØt mi teˇ kar, or ebrayer¯n anowanwowm ¯r Be¸hezda‘ hing srahnerov, oronc m¯j paøkaÆ ¯r mi meÆ bazmow¸iwn hi– wandneri, koyreri, kaˇeri ew gØsacaÆneri, oronq spasowm ¯in jreri xaønowelown: Ew Tiroj hreætak˚ ßamanak aø ßamanak ijnowm ¯r awazan˚ ew jrer˚ xaønowm. ew ov jreri xaønowelow ßamanak aøajinn ¯r ijnowm, bßækwowm ¯r‘ hi– wandow¸iwnic næan angam œpahelov: Aynteˇ kar mi mard, or eresownow¸ tarowc i ver hiwand ¯r: Erb Yisows tesaw, or na paøkaÆ ˚nkaÆ ¯, ew imacaw, or da æat ßamanakic i ver ¯r, nran asac. ¡Kameno?wm es aøoˇj linel¿: Hiwand˚ patasxanec nran. ¡T¯—r, oœ oq œownem, or, erb jrer˚ xaø– nowen, in´ awazani m¯j ijecni. ew minœ es dandaˇowm em, m¯k owriæn in´nic aweli aøaj ¯ ijnowm¿: Yisows nran asac. ¡Ve—r kac, vercro—w qo mahi˘˚ ew gna—¿: Ew mard˚ aøoˇja– caw, ver kacaw, vercrec ir mahi˘˚ ew man ¯r galis. ew ayn Ør˚ æaba¸ ¯r: Hreaner˚ bßækowaÆ mardown asacin. ¡Ωa– ba¸ Ør ¯ ew Ørinawor œ¯, or vercnes mahi˘d¿: Na nranc asac. ¡Na, or in´ bßækec, na— in´ asac‘ vercro—w qo mahi– ˘˚ ew gna—¿: Nran harcrin ow asacin. ¡O?v ¯ ayn mard˚, or qez asac‘ vercro—w qo mahi˘˚ ew ærji—r¿: Isk bßækowaÆ˚ œ¯r imanowm, ¸¯ o—v ¯ na, orovhetew Yisows aydteˇic ambo– xi pat˘aøov heøacel ¯r: Aynowhetew Yisows nran gtaw

1927

Yovhann¯s

5. 15–30

ta˘arowm ow asac nran. ¡Ahawasik aøoˇjacar, aylews mi— meˇanœir, orp¯szi mi aweli œar ban œpatahi qez¿: Mard˚ gnac ew hreanerin patmec, ¸¯‘ Yisows ¯r, or in´ bßækec: Ew hreaner˚ Yisowsin halaÆowm ¯in nra hamar, or æaba¸ Ørov ¯r anowm ayd baner˚: Sakayn Yisows pa– tasxanec nranc ew asac. ¡Im Hayr˚ minœew ayßm gorÆowm ¯, owremn es ews gorÆowm em¿: Dra hamar hreaner˚ aøawel ews owzowm ¯in nran spanel, orovhetew oœ miayn œ¯r pahowm æaba¸˚, ayl naew AstÆown koœowm ¯r ir Hayr˚ ew ir an´˚ AstÆown hawasar ¯r dasowm: Yisows asac nranc. ¡Πæma– rit, ˘æmarit em asowm ´ez, mardow Ordin inqn irenic oœinœ œi karoˇ anel, ayl anowm ¯ ayn, inœ tesnowm ¯, ¸¯ Hayr˚ ka– tarowm ¯, orovhetew inœ or Hayrn ¯ anowm, noyn˚ nra nman ew Ordin ¯ gorÆowm, qani or Hayr˚ sirowm ¯ Ordown, ew ayn am¯n˚, inœ inqn ¯ anowm, coyc ¯ talis nran. ew nran coyc k˚ tay sranic æat aweli meÆ gorÆer, oronc vray dowq k˚ zarmanaq. orovhetew, inœp¯s or Hayr˚ yarow¸iwn ¯ talis meøelnerin ew kendanacnowm ¯, noynp¯s ew Ordin kenda– nacnowm ¯‘ owm kamenay: Sakayn Hayr˚ oœ m¯kin œi datowm, ayl am¯n datastan towel ¯ ir Ordown, orp¯szi am¯nq˚ patowen Ordown, inœp¯s patwowm en HØr˚: Ov Ordown œi patwowm, œi patwowm ew HØr˚‘ nran aøaqoˇin: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, or, ov im xØsq˚ lsowm ¯ ow hawatowm ¯ nran, ov in´ aøaqec, ˚ndownowm ¯ yawitenakan keanq˚ ew œi datapartwowm, ayl mahowanic keanq ancaw: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, or k˚ gay ßamanak, ew ard¯n isk ekel ¯, erb meøelner˚ k˚ lsen AstÆow Ordow ´ayn˚, ew nranq, or k˚ lsen, k’apren, orovhetew, inœp¯s Hayrn inqn ir m¯j keanq owni ew keanq ¯ talis, noynp¯s ew Ordown towec inqn ir m¯j keanq ownenal ew tal: Ew nran iæxanow¸iwn towec datastan anelow, qani or mardow Ordi ¯. dra vray inœo?w ¯q zarmanowm, orovhetew k˚ gay ßamanak, erb bolor nranq, or gerezmannerowm en, k˚ lsen nra ´ayn˚ ew dowrs k˚ gan. ovqer bari gorÆer en arel‘ keanqi yarow¸ean hamar, isk ovqer œar gorÆer en arel‘ datastani yarow¸ean hamar: Es inqs in´nic oœinœ anel œem karoˇ, ayl, inœp¯s lsowm em HØric‘ datowm em, ew im datastan˚ ardar ¯, orovhetew

15 16 17

18

19

20

21

22 23

24

25

26

27 28

29

30

5. 31–6. 5

31 32 33

34 35

36

37

38

39

40 41 42 43 44

45

46

47

6 2

3 4 5

Yovhann¯s

1928

oœ ¸¯ im kamqn em oronowm, ayl nra kamq˚, ov in´ aøaqec¿: ¡E¸¯ es em vkayowm im masin, im vkayow¸iwn˚ hawasti œ¯: Owriæn ¯, or vkayowm ¯ im masin. ew dowq git¯q, or hawasti ¯ ayn vkayow¸iwn˚, or na vkayec im masin: Yovhann¯si mØt dowq mard owˇarkeciq, ew na vkayec ˘æmartow¸iwn˚: Bayc es mardkancic œ¯, or vkayow¸iwn em aønowm, ayl ays asowm em, or dowq Œrkow¯q: Yovhann¯sn ¯r ˘rag˚, or va– øowaÆ ¯r ew loys ¯r talis, ew dowq kamecaq miaøßamanak cnÆal nra loysov: Bayc es aweli meÆ vkayow¸iwn ownem, qan Yovhann¯sin˚. ayn gorÆer˚, or Hayrn in´ towec, or ka– tarem, ayd noyn gorÆern isk, or anowm em, vkayowm en im masin, ¸¯ Hayrn ¯ owˇarkel in´: Ew Hayr˚, or in´ owˇar– kec, na— ¯ vkayel im masin. dowq o—œ nra ´aynn ¯q erbew¯ lsel ew o—œ ¯l nra eresn ¯q tesel: Ew o—œ ¯l nra xØsqn own¯q ´er m¯j bnakowaÆ, orovhetew, owm na owˇarkec, dowq nran œ¯q hawatowm: Qnnec¯—q Grqer˚, qani or karÆowm ¯q, ¸¯ nrancov yawitenakan keanq k’ownenaq: Bayc ayd Grqern isk vkayowm en im masin, orovhetew dowq karÆowm ¯q, ¸¯ yawitenakan keanq own¯q: Ew dowq œ¯q kamenowm d¯pi in´ gal, orp¯szi keanq ownenaq: Es mardkancic Œaøq œem aønowm: Bayc gitem ´ez, or AstÆow hand¯p s¯r œown¯q ´er m¯j: Es ekay im HØr anownov, ew in´ œ¯q ˚ndownowm: E¸¯ owriæ m¯k˚ gay ir anownov, nran k’˚ndown¯q: Dowq inœp¯?s karoˇ ¯q hawatal, qani or iraric ¯q Œaøq aønowm ew œ¯q oronowm ayn Œaøq˚, or miak AstÆowc ¯ galis: Mi— karƯq, or es HØr mØt ´ez piti ambastanem. kay m¯k˚, or orp¯s ambastanoˇ k˚ kangni ´er d¯m‘ Movs¯—s˚, ori vray dowq yoys ¯q drel. orovhetew, e¸¯ dowq hawatayiq Movs¯sin, k˚ hawatayiq ayd d¯pqowm owremn ew in´, qani or na h¯nc im masin ¯ grel. isk e¸¯ nra graÆnerin œ¯q hawatowm, im xØsqerin inœp¯?s piti hawataq¿: Aynowhetew Yisows Galiliayi‘ Tiberakan Æovi handi– pakac koˇmn ancaw. ew nra yetewic bazowm ßoˇovowrd ¯r gnowm, orovhetew tesnowm ¯in ayn næanner˚, or na kata– rowm ¯r hiwandneri vray: Yisows leø bar´racaw ew nstec aynteˇ ir aæakertneri het: Ew mØt ¯r zatik˚‘ hreaneri tØn˚: Yisows ir aœqer˚ ver bar´racrec ew tesaw, or ba–

1929

Yovhann¯s

6. 6–25

zowm ßoˇovowrd ¯ galis ir mØt: ffiilipposin asac. ¡Orte– ˇi?c hac piti gnenq, or dranq owten¿: Ays asowm ¯r‘ nran Œor´elow hamar, bayc inq˚ git¯r, ¸¯ inœ ¯r anelow: ffiilip– pos˚ nran patasxanec. ¡Erkow hariwr dahekani hac dranc œi bawarari, ¸¯kowz ew iwraqanœiwr oq mi ktor verc– ni¿: Nra aæakertneric m¯k˚‘ Andr¯as˚, Simon Petrosi eˇbayr˚, asac nran. ¡Aysteˇ mi patani kay, or hing garehac owni ew erkow ´owk. bayc aydqann i?nœ ¯ aysœaŒ mardkanc hamar¿: Yisows asac. ¡Nstecr¯—q mardkanc¿: Aynteˇ aøat xot kar: Ew æowrj hing hazar mardik nste– cin: Ew Yisows hacn aøaw ow gohow¸iwn yaytnec AstÆown ew baæxec nstaÆnerin: Noyn ´ewov ew ´kneric‘ orœaŒ or kamecan: Ew erb kætacan, aæakertnerin asac. ¡Hawa– qec¯—q ayd mnacaÆ ktorner˚, orp¯szi oœ mi ban œkorœi¿: Hawaqecin ew lcrin tasnerkow sakaø ayn hing garehaci ktortanqov, or avelacel ¯r owtoˇneric: Isk mardik, erb tesan ayn næanner˚, or na arec, asacin. ¡Sa— ¯ ˘æma– rit margar¯n, or aæxarh ¯r galow¿: Erb Yisows imacaw, or galow en iren bønel tanelow, orp¯szi iren ¸agawor a– nen, dar´eal miaynak d¯pi leø˚ gnac: Ew erb erekoy eˇaw, nra aæakertner˚ Æovezerq ijan: Ew nawak nstelov‘ ga– lis ¯in d¯pi Æovi miws koˇm˚, d¯pi KaŒaønayowm: Ew erb mow¸n ˚nkaw, Yisows deø irenc mØt œ¯r ekel. ew Æov˚ hoˇ– mi owßgin Œœelowc Œo¸orkwowm ¯r: Erb æowrj hing kam vec kilometr ¸iavarelowc yetoy tesan Yisowsin, or qaylowm ¯r Æovi vrayov ew nawakin mØtecel ¯r, sastik vaxecan: Ew na asac nranc. ¡Es em, mi— vaxec¯q¿: Ew owzowm ¯in nran nawaki m¯j aønel. ew nawak˚ æowtov hasaw ayn teˇ˚, owr gnowm ¯in: Yajord Ør˚, ßoˇovowrd˚, or mnacel ¯r Æovi ayn koˇm˚, tesaw, or aynteˇ ayl nawak œkay, baci miayn m¯kic, ori m¯j mtel ¯in Yisowsi aæakertner˚, isk Yisows ir aæa– kertneri het nawak œ¯r mtel, ayl miayn ir aæakertnern ¯in gnacel: Sakayn Tiberiayic owriæ nawakner ¯l galis ¯in mØt ayn teˇin, owr hacn ¯in kerel: Owremn, erb ßoˇo– vowrd˚ tesaw, or Yisows aydteˇ œ¯ ew oœ ¯l‘ nra aæakert– ner˚, nawakner nstecin ew ekan KaŒaønayowm‘ Yisowsin Œntøelow: Ew erb nran gtan Æovi miws koˇmowm, asacin

6 7

8 9

10

11

12

13 14

15

16 17

18 19

20 21

22

23 24

25

6. 26–45 26

27

28 29

30 31

32

33

34 35

36, 37

38

39

40

41 42

43 44

45

Yovhann¯s

1930

nran. ¡fiabbi—, e?rb ekar aysteˇ¿: Yisows patasxanec nranc ew asac. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, dowq in´ Œntøowm ¯q oœ ¸¯ nra hamar, or næanner tesaq, ayl orov– hetew keraq ayn hacic ew kætacaq: Gnac¯q aæxatec¯—q oœ ¸¯ korstean en¸akay kerakri hamar, ayl ayn kerakri, or˚ mnowm ¯ yawitenakan keanqi hamar, ew or˚ mardow Or– din k˚ tay ´ez, qani or nran ir kniqov hastatel ¯ Hayr˚‘ AstowaÆ¿: Nran asacin. ¡I?nœ anenq, or AstÆow owzaÆ gorÆer˚ gorÆenq¿: Yisows patasxanec ew asac nranc. ¡AstÆow owzaÆ gorÆ˚ a—ys ¯. or hawataq nran, owm na ow– ˇarkec¿: Nran asacin. ¡I?nœ næan k’anes, or tesnenq ew hawatanq, i?nœ gorÆ k˚ gorÆes: Mer hayrer˚ anapatowm mananan keran, inœp¯s or growaÆ ¯. ¡Erknqic nranc hac towec owtelow¿: Yisows nranc asac. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, Movs¯s˚ œ¯, or ´ez erknqic hac towec, ayl im Hayrn ¯, or talis ¯ ´ez ˘æmarit hac˚ erknqic. orovhetew AstÆowc ¯ ayn hac˚, or ijnowm ¯ erknqic ew keanq ¯ talis aæxarhin¿: Nran asacin. ¡T¯—r, am¯n ßam to—wr mez ayd hac˚¿: Yisows nranc asac. ¡Es em kenac hac˚. ov d¯pi in´ gay, qaˇc œi zgay, ew ov in´ hawatay, erbeq œi Æarawi: Bayc es ´ez asel em, ¸¯ in´ tesaq ew œ¯q hawatowm: Bolor nranq, owm Hayrn in´ talis ¯, k˚ gan in´ mØt, ew ov or in´ mØt k˚ gay, dowrs œem ani. orovhetew es erknqic ijay oœ ¸¯ im kamq˚ katarelow hamar, ayl‘ kamq˚ nra, ov in´ ow– ˇarkec: Ays ¯ kamq˚ im HØr, or in´ owˇarkec. bolor nranq, owm Hayrn in´ towel ¯, nrancic oœ m¯kin œkorcnem, ayl verjin Ør˚ yarow¸iwn aønel tam nranc: Ays ¯ im HØr kamq˚. am¯n oq, ov tesni Ordown ew hawatay nran, ownenay yawitena– kan keanq. ew es nran verjin Ør˚ yarow¸iwn aønel tam¿: Hreaner˚ trtnjowm ¯in nranic, orovhetew asel ¯r‘ e—s em erknqic ijaÆ hac˚: Ew asowm ¯in. ¡Sa Yisows˚ œ¯?‘ Yov– s¯Œi ordin, ori hØrn ow mØr˚ menq ˘anaœowm enq: Isk ard, inœp¯?s ¯ asowm‘ es erknqic ijay¿: Yisows patasxanec ew asac nranc. ¡Mi— qr¸mnj¯q irar m¯j. oœ oq œi karoˇ gal d¯pi in´, e¸¯ nran œ´gi Hayr˚, or in´ owˇarkec, ew es nran verjin Ør˚ yarow¸iwn aønel ktam: Margar¯neri grqerowm growaÆ ¯. ¡Ew am¯nq˚ AstÆowc owsaÆ k˚ linen¿: Am¯n oq, or

1931

Yovhann¯s

6. 46–68

lsowm ¯ HØric ew owsanowm ¯, galis ¯ d¯pi in´: Sakayn oœ oq HØr˚ œi tesel, ayl miayn na, or AstÆowc ¯, na— ¯ tesel HØr˚: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, or, ov hawatowm ¯, ownenowm ¯ yawitenakan keanq˚: Es em kenac hac˚: Λer hayrer˚ anapatowm mananan keran, sakayn meøan: Ays ¯ erknqic ijaÆ hac˚, orp¯szi, ov or sranic owti, œmeøni: Es em kendani hac˚, or erknqic ¯ ijaÆ. ¸¯ m¯kn ays ha– cic owti, yawitenap¯s k’apri. ew ayn hac˚, or es ktam, im marminn ¯, or˚ es ktam, orp¯szi aæxarh˚ keanq ow– nenay¿: Hreaner˚ irar het bowøn kerpov vi˘owm ¯in ew asowm. ¡Sa inœp¯?s karoˇ ¯ ir marmin˚ mez tal‘ owtelow¿: Yisows nranc asac. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, e¸¯ œowt¯q mardow Ordow marmin˚ ew œ˚mp¯q nra ariwn˚, ´er m¯j keanq œ¯q ownenay: Ov owtowm ¯ im marmin˚ ew ˚mpowm im ariwn˚, yawitenakan keanq owni. ew es nran verjin Ør˚ yarow¸iwn aønel piti tam, qani or im marmin˚ ˘æmarit kerakowr ¯, ew im ariwn˚‘ ˘æmarit ˚mpeliq: Ov owtowm ¯ im marmin˚ ew ˚mpowm im ariwn˚, k˚ bnakowi im m¯j, ew es‘ nra m¯j: Inœp¯s Hayr˚, or in´ owˇarkec, aprowm ¯, es ¯l aprowm em HØr mijocov. ew ov owtowm ¯ in´, na ¯l k’apri im mijocov: Ays ¯ hac˚, or erknqic ¯ ijaÆ. oœ aynp¯s, inœp¯s mananan, or˚ ´er hayrer˚ keran ew meøan. ov ays hacn owtowm ¯, k’apri yawitean¿: Na ays banern asac KaŒaønayowmi m¯j ßoˇovaranowm owsowcanelis: Ew aæa– kertneric æater˚, erb lsecin, asacin. ¡Xist ¯ ayd xØs– q˚. o?v karoˇ ¯ ayn lsel¿: Yisows erb inqn irenic imacaw, or ir aæakertner˚ dra hamar trtnjowm en, nranc asac. ¡Ayd ´ez gay¸akˇecno?wm ¯. isk ard, e¸¯ tesn¯q mardow Ordown bar´ranalis aynteˇ, owr aøaj ¯r. .. ¿: ¡Hogin ¯ kendanarar. marmin˚ oœ mi ban œi karoˇ anel: Ayn xØsq˚, or es ´ez asaci, hogi ¯ ew keanq: Bayc ´er m¯j kan omanq, or œen hawatowm¿: Qani or Yisows skzbic git¯r, ¸¯ ovqer en nranq, or œen hawatowm, ew ov ¯ na, or matnelow ¯ iren, asac. ¡Dra hamar ´ez asaci, ¸¯ oœ oq œi karoˇ gal in´ mØt, e¸¯ ayd im HØric trowaÆ œ¯ nran¿: Dra vray‘ nra aæakertneric æater˚ yet qaæowecin ew aylews nra het œ¯– in ærjowm: Yisows tasnerkow aæakertnerin asac. ¡Mi¸¯

46

47 48, 49 50

51, 52

53

54

55

56 57

58

59

60 61

62

63 64

65

66 67

68

6. 69–7. 18 69

70 71

72

7 2 3

4

5 6

7

8

9, 10

11 12

13 14 15

16

17

18

Yovhann¯s

1932

do?wq ¯l owzowm ¯q gnal¿: Simon Petros˚ nran patasxa– nec. ¡T¯—r, o?wm mØt piti gnanq: Dow yawitenakan keanqi xØsqer ownes: Ew menq hawatacinq ew ˘anaœecinq, or dow es Qristos˚‘ AstÆow Ordin¿: Yisows nranc patasxa– nec. ¡ff¯? or es em ˚ntrel ´ez‘ Tasnerkowsid. ew ´ezanic m¯k˚ satanay ¯¿: Na xØsowm ¯r Iskariovtacow‘ Simoni ordi Yowdayi masin, orovhetew h¯nc na ¯r matnelow nran. ew Tasnerkowsic m¯kn ¯r: Dranic yetoy Yisows ærjowm ¯r Galiliayowm, qani or œ¯r kamenowm Hr¯astanowm ærjel, orovhetew hreay aøajnord– ner˚ owzowm ¯in spanel nran: Hreaneri Taˇawaraharac tØn˚ mØt ¯r: Ew nra eˇbayrnern asacin nran. ¡Aysteˇic ancir gna— Hr¯astan, orp¯szi qo aæakertnern ¯l tesnen ayn gorÆer˚, or dow anowm es. orovhetew œkay m¯k˚, or ¸a– qown gorÆi ew deø owzenay iren hamar´ak nerkayacnel. e¸¯ ayd gorÆern anowm es, owremn yaytni—r qez aæxarhin¿. qa– ni or eˇbayrnern isk deøews œ¯in hawatacel nran: Yisows nranc asac. ¡Im ßamanak˚ deø œi hasel, bayc ´er ßama– nak˚ miæt patrast ¯: Aæxarh˚ œi karoˇ ´ez atel, bayc in´ atowm ¯, orovhetew es vkayowm em aæxarhi masin, ¸¯ mardkanc gorÆer˚ œar en: Dowq gnac¯—q ayd tØnin, es ayd tØnin œem gnowm, orovhetew im ßamanak˚ deø œi lracel¿: Erb ays asac, inq˚ mnac aynteˇ, Galiliayowm: Erb nra eˇbayrner˚ gnacin, apa inqn ¯l gnac tØnin, bayc oœ yayt– nap¯s, ayl‘ ¸aqown: Isk hreaner˚ nran Œntøowm ¯in ayd tØni ßamanak ew asowm ¯in‘ o?wr ¯ na: Ew ßoˇovrdi bazmow– ¸ean m¯j nra masin qr¸mnjiwn kar. omanq asowm ¯in‘ lawn ¯, owriæner asowm ¯in‘ œ¯, ˚ndhakaøak˚, ßoˇovrdin molo– recnowm ¯: Ew hreay aøajnordneri vaxi pat˘aøov oœ oq nra masin hamar´ak œ¯r xØsowm: TØnakatarow¸ean k¯– sin Yisows ta˘ar elaw ew owsowcanowm ¯r: Hreaner˚ zar– manowm ¯in ow asowm. ¡Sa inœp¯?s git¯ GrowaÆqner˚, qani or bnaw œi sovorel¿: Yisows nranc patasxan towec ow asac. ¡Im owsowcowmn im˚ œ¯, ayl‘ nran˚, ov in´ owˇarkec: E¸¯ m¯k˚ owzowm ¯ nra kamq˚ katarel, k’imanay ays ow– sowcman masin, ¸¯ AstÆo?wc ¯ ardeØq, ¸¯? es inqs in´nic em xØsowm: Ov inqn irenic ¯ xØsowm, ir hamar ¯ Œaøq

1933

Yovhann¯s

7. 19–37

Œntøowm, isk ov Œntøowm ¯ nra— Œaøq˚, ov iren owˇarkel ¯, na ˘æmarit ¯, ew nra m¯j sowt ban œkay: fflr¯nq˚ ´ez Mov– s¯s˚ œtowe?c, bayc ´eznic oœ oq fflr¯nq˚ œi katarowm: Inœo?w ¯q owzowm in´ spanel¿: Ψoˇovowrd˚ patasxan towec ow asac. ¡Qo m¯j dew kay, o?v ¯ owzowm qez spanel¿: Yisows patasxan towec nranc ow asac. ¡Mi gorÆ areci, ew a– m¯nqd zarmacel ¯q: Movs¯s˚ dra hamar ´ez towec ¸lŒa– tow¸iwn˚ (¸¯ew ayd oœ ¸¯ Movs¯sic ¯r, ayl‘ hayreric): Ew æaba¸ Ørov mard ¯q ¸lŒatowm: Isk ard, e¸¯ mard˚ æaba¸ Ørov ¸lŒatwowm ¯, orp¯szi Movs¯si fflr¯nq˚ œxaxtowi, im vra?y ¯q barkacaÆ, or æaba¸ Ørov mi amboˇj mard bßækeci: Aœqnerid erewacaÆi p¯s mi— dat¯q, ayl owˇi—ˇ datastan ar¯q¿: Erowsaˇ¯macineric omanq asowm ¯in. ¡Sa œ¯? na, orin owzowm ¯in spanel: Isk ahawasik bacayaytØr¯n xØ– sowm ¯, ew dran ban œen asowm. gowc¯ ardarew iæxanawor– nern ¯l ˘anaœecin, ¸¯ sa— ¯ Qristos˚: Bayc menq sran gitenq, ¸¯ orteˇic ¯. isk Qristos erb or gay, oœ oq œi gitenay, ¸¯ orteˇic ¯¿: Yisows aˇaˇakec ta˘ari m¯j, owsowcanowm ¯r ew asowm. ¡E—w in´ git¯q, e—w git¯q orteˇic em. inqs in´ œem ekel, ayl ˘æmarit ¯ na, ov in´ owˇarkec. na, orin dowq œgit¯q: Es gitem nran, orovhetew nranic isk em, ew na— owˇarkec in´¿: Owzowm ¯in nran bønel, bayc oœ oq nra vray ´eøq œdrec, orovhetew nra ßamanak˚ deø œ¯r hasel: Sakayn bazmow¸ean mijic æater˚ hawatacin nran ew asowm ¯in. ¡Erb Qristos˚ gay, mi¸¯ aweli? næan– ner piti ani, qan sa ¯ anowm¿: Ew Œariseciner˚ nra masin ßoˇovrdi m¯j eˇaÆ qr¸mnjiwnner˚ lsecin. ew qaha– nayapetnern ow Œariseciner˚ spasaworner owˇarkecin, orp¯szi bønen nran: Yisows asac. ¡Mi Œoqr ßamanak ¯l ´ez het em ew apa gnowm em nra mØt, ov in´ owˇarkec: In´ k˚ Œntø¯q ew œ¯q gtni, ew owr es em gnowm, dowq œ¯q karoˇ gal¿: Hreay aøajnordnern irar asowm ¯in. ¡Isk da o?wr piti gnay, or menq dran œgtnenq. mi¸¯ he¸anosneri m¯j crowaÆ hreaneri? mØt piti gnay ew he¸anosneri?n piti owsowcani: I?nœ ¯ ayn xØsq˚, or na asac‘ k˚ Œntø¯q in´ ew œ¯q gtni, ew owr es em gnowm, dowq œ¯q karoˇ gal¿: MeÆ tØni verjin Ør˚ Yisows kangnaÆ ¯r ew aˇaˇakowm ¯r‘ a–

19 20

21

22 23

24 25 26

27

28

29 30

31

32

33 34

35

36 37

7. 38–8. 7 38

39

40

41

42 43 44

45

46

47 48 49 50 51

52

8 2 3

4, 5

6

7

Yovhann¯s

1934

selov. ¡E¸¯ m¯k˚ Æaraw ¯, ¸oˇ in´ mØt gay ew xmi: Ov in´ hawatowm ¯, - inœp¯s Girqn ¯ asowm, - nra nersic kendani jreri geter piti bxen¿: Na ays asowm ¯r Hogow masin, orin ˚ndownelow ¯in iren hawatacoˇner˚. qani or Hogin deøews œkar, orovhetew Yisows deø ŒaøaworowaÆ œ¯r: Ψo– ˇovrdic omanq, erb lsowm ¯in ays xØsqer˚, asowm ¯in‘ sa— ¯ ˘æmarit margar¯n. owriænern asowm ¯in‘ sa— ¯ Qristo– s˚. isk deø owriæner asowm ¯in‘ mi¸¯ Qristos Galiliayi?c ¯ galow. œ¯? or Girqn asowm ¯, ¸¯ Qristos galow ¯ Daw– ¸i serndic ew Be¸ˇeh¯m giwˇic, orteˇic Dawi¸n ¯r: Ew ßoˇovrdi m¯j nra pat˘aøov paøaktowm eˇaw: Ew nran– cic omanq owzecin bønel nran, bayc oœ oq nra vray ´eøq œdrec: Isk spasaworner˚ veradar´an qahanayapetne– ri ew Œarisecineri mØt. ew sranq nranc asacin. ¡Inœo?w nran aysteˇ œbereciq¿: Spasaworner˚ patasxanecin ow asacin. ¡Oœ mi mard erbeq aynp¯s œi xØsel, inœp¯s ayn mard˚¿: ffiariseciner˚ asacin. ¡Mi¸¯ do?wq ¯l ¯q molorow– el: Mi¸¯ iæxanaworneric kam Œarisecineric orew¯ m¯k˚ hawata?c nran, baci ayn xaßamowß amboxic, or Ør¯nq œgit¯ ew nzoveal ¯¿: Nikodemos˚, or naxap¯s giæerov e– kel ¯r nra mØt ew nrancic m¯kn ¯r, nranc asac. ¡Mi¸¯ mer Ør¯nq˚ dataparto?wm ¯ mardown, e¸¯ nax nranic lsaÆ ew kam imacaÆ œlini, ¸¯ inœ ¯ gorÆel na¿: Nran patas– xanecin ow asacin. ¡Mi¸¯ do?w ¯l Galiliayic es. qnni—r ow te—s, or Galiliayic margar¯ dowrs œi galis¿: Apa am¯n oq ir town˚ gnac: Isk Yisows gnac Λi¸e– neac leø˚: AøawØtean noric ta˘ar ekaw. amboˇj ßoˇo– vowrd˚ galis ¯r nra mØt, ew inqn owsowcanowm ¯r nranc: ffl– r¯nsg¯tnern ow Œariseciner˚ berecin ænow¸ean m¯j bønow– aÆ mi kin ew nran m¯jteˇ kangnecnelov‘ asacin Yisowsin. ¡Yancanqi m¯j bønowaÆ ays kin˚ yaytnap¯s ænacel ¯, isk fflr¯nqowm Movs¯s˚ mez patowirel ¯ ayspisinerin qarko– Æel. ard, dow dra masin i?nœ es asowm¿: Nranq ays asowm ¯in‘ nran Œor´elow hamar, orp¯szi nran ambastanelow pat˘aø ownenan: Isk Yisows, caÆ nayelov, matov getni vray growm ¯r: Isk erb nran stipecin harcnelov, ver na– yec ow nranc asac. ¡Λer mijic anme—ˇ˚ nax ¸oˇ qar gci

1935

Yovhann¯s

8. 8–27

dra vray¿: Ew dar´eal caÆ nayelov‘ getni vray growm ¯r: Ew ays lselov‘ m¯k aø m¯k elnowm gnowm ¯in‘ tariqaworneric minœew Œoqrer˚: Ew Yisows miayn mnac ow kin˚‘ kangnaÆ nra aøaj: Yisows nran asac. ¡O—v kin, o?wr en. qez oœ oq œdataparte?c¿: Ew sa asac‘ o—œ, T¯—r: Ew Yisows asac. ¡Es ¯l qez œem datapartowm. gna—, aysowhetew mi— meˇan– œir¿: Yisows dar´eal xØsec ßoˇovrdi het ow asac. ¡Es em aæxarhi loys˚. ov im yetewic ¯ galis, xawari mijov œi qayli, ayl k’˚ndowni kenac loys˚¿: ffiariseciner˚ nran asacin. ¡Dow qo an´i masin es vkayowm, ew qo vkayow¸iwn˚ hawasti œ¯¿: Yisows patasxanec ew asac nranc. ¡Φ¯– p¯t es vkayowm em im an´i masin, im vkayow¸iwn˚ ˘æmarit ¯, orovhetew gitem, ¸¯ orteˇic ekay ew owr em gnowm: Bayc dowq œgit¯q‘ orteˇic em galis kam owr em gnowm: Dowq ˚st marmni ¯q datowm, es oœ oqi œem datowm. ¸¯kowz ew m¯– kin datem ¯l, im datastan˚ ˘æmarit ¯, orovhetew menak œem, ayl‘ es em ew in´ het ¯ naew im Hayr˚, or in´ owˇarkec: Ew ´er Ør¯nqowm isk growaÆ ¯, ¸¯ erkow mardow vkayow¸iwn˚ ˘æmarit ¯: Es na em, or vkayowm em im masin, ew vkayowm ¯ im masin Hayr˚, or in´ owˇarkec¿: Nran asacin. ¡O?wr ¯ qo Hayr˚¿: Yisows patasxan towec ew asac nranc. ¡O—œ in´ ¯q ˘anaœowm ew o—œ ¯l im HØr˚. e¸¯ in´ ˘anaœ¯iq, ¸erews im HØrn ¯l k˚ ˘anaœ¯iq¿: Yisows ays xØsqer˚ xØsec gan– ´atan˚, erb owsowcanowm ¯r ta˘arowm. sakayn oœ oq nran œbønec, orovhetew nra ßam˚ deø œ¯r hasel: Yisows dar´e– al nranc asac. ¡Es gnowm em, ew dowq in´ k˚ Œntø¯q ew ´er meˇqeri m¯j k˚ meøn¯q, qani or, owr es em gnowm, dowq œ¯q ka– roˇ gal¿: Hreaner˚ asacin. ¡Mi¸¯ an´naspanow¸ea?n k˚ dimi, qani or asowm ¯, ¸¯‘ owr es em gnowm, dowq œ¯q ka– roˇ gal¿: Ew nranc asac. ¡Dowq ays nerqewic ¯q, isk es‘ ayn verewic. dowq ays aæxarhic ¯q, es ays aæxarhic œem: Bayc asaci ´ez, or ´er meˇqeri m¯j k˚ meøn¯q. ardarew, e¸¯ œhawataq, or es em, k˚ meøn¯q ´er meˇqeri m¯j¿: Nran asacin‘ o?v es dow: Yisows nranc asac. ¡Na, or skzbic ewe¸ xØsowm ¯r ´ez het: Ωat baner ownem ´er masin xØselow ew datelow: Bayc na, ov in´ owˇarkec, ˘æmarit ¯. ew es, inœ or lsel em nranic, a—yn em xØsowm aæxarhowm¿: Ew nranq œi–

8 9

10 11

12

13

14

15 16

17 18 19

20

21

22

23

24 25

26

27

8. 28–46 28

29

30 31

32 33

34

35 36

37 38

39

40

41

42

43 44

45 46

Yovhann¯s

1936

macan, ¸¯ HØr masin ¯r asowm irenc: Yisows nranc asac. ¡Erb mardow Ordown bar´racn¯q, ayn ßamanak piti ima– naq, ¸¯ es em. ew es inqs in´nic oœinœ œem anowm, ayl‘ inœp¯s im Hayrn in´ sovorecrec, a—yn em xØsowm: Ew ov in´ owˇar– kec, in´ het ¯. in´ miaynak œ¸oˇec, orovhetew es miæt anowm em, inœ or nran ¯ ha˘eli¿: Erb ays baner˚ xØsec, æater˚ hawatacin nran: Ew Yisows hawataceal hrea– nerin asac. ¡E¸¯ dowq im owsowcman˚ hawatarim mnaq, im ˘æmarit aæakertner˚ k˚ lin¯q: Ew k˚ ˘anaœ¯q ˘æmartow– ¸iwn˚, ew ˘æmartow¸iwn˚ ´ez k’azati¿: Nran patasxa– necin ow asacin. ¡Abrahami ordiner enq ew erbeq oœ oqi œenq Æaøayel. inœp¯?s es asowm, ¸¯‘ azat k˚ lin¯q¿: Yisows patasxanec nranc. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, ¸¯ am¯n oq, or meˇq ¯ gorÆowm, meˇqin Æaøay ¯: Ew Æaøan ya– witean tan m¯j œi mnowm, isk ordin yawitean mnowm ¯: Isk ard, e¸¯ Ordin ´ez azati, ˘æmartap¯s azat k˚ lin¯q: Gitem, or Abrahami ordiner ¯q, bayc owzowm ¯q in´ spa– nel, orovhetew im xØsq˚ teˇ œowni ´er m¯j: Es xØsowm em ayn, inœ tesay im HØr mØt, isk dowq anowm ¯q, inœ ´er hØric ¯q lsel¿: Nran patasxanecin ow asacin. ¡Mer hayr˚ Abrahamn ¯¿: Yisows nranc asac. ¡E¸¯ Abrahami ordi– ner lin¯iq, Abrahami gorÆer˚ k˚ gorƯiq: Isk ayßm owzowm ¯q spanel mi mardow‘ in´, or ´ez asaci ˘æmartow¸iwn˚, o– r˚ lsel em im HØric. aydpisi ban Abraham˚ œarec. dowq ´er hØr gorÆern ¯q anowm¿: Nran asacin. ¡Menq poøn– kow¸iwnic œenq Ænowel. mer Hayr˚ m¯k ¯‘ AstowaÆ¿: Yisows nranc asac. ¡E¸¯ AstowaÆ ´er Hayr˚ lin¯r, in´ irap¯s k˚ sir¯iq, orovhetew es AstÆowc elay ow ekay. ew oœ ¸¯ inqs in´ ekay, ayl na— owˇarkec in´: Inœo?w dowq im xØsaÆ˚ œ¯q haskanowm. orovhetew im xØsq˚ œ¯q karoˇ lsel: Dowq hØr koˇmic satanayi zawakner ¯q, ew ´er hØr cankow¸iwnnern ¯q owzowm katarel, ¸¯ew na i skzban¯ mardaspan ¯r ew ˘æmartow¸ean m¯j œmnac, orovhetew nra m¯j ˘æmartow¸iwn œkar: Erb or na sowt xØsi, inqn irenic ¯ xØsowm, qani or na sowt ¯ ew sti hayr: Isk es, or ˘æmartow¸iwnn em a– sowm, in´ œ¯q hawatowm: Λeznic o?v k˚ yandimani in´ meˇqi hamar. e¸¯ ˘æmarit em asowm ´ez, in´ inœo?w œ¯q hawatowm:

1937

Yovhann¯s

8. 47–9. 8

Ov AstÆowc ¯, AstÆow xØsqern ¯ lsowm, isk dowq œ¯q lsowm nra hamar, or AstÆowc œ¯q¿: Hreaner˚ patasxanecin ew asacin nran. ¡Menq law œe?nq asowm, ¸¯‘ samaraci es dow, ew qo m¯j dew kay¿: Yisows patasxanec ew asac. ¡Im m¯j dew œkay, ayl patwowm em im HØr˚, isk dowq anargowm ¯q in´: Es im Œaøq˚ œem Œntøowm. kay m¯k˚, or ayn Œntøowm ¯ ew datowm: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez. e¸¯ m¯k˚ im xØsq˚ pahi, mah œi tesni yawitean¿: Hreaner˚ nran asacin. ¡Ayßm imacanq, or qo m¯j dew kay: Abraham˚ me– øaw, naew‘ margar¯ner˚, isk dow asowm es, ¸¯‘ ov im xØsq˚ pahi, yawitean mah œi ˘aæaki: Mi¸¯ dow aweli me?Æ es, qan mer hayr˚‘ Abraham˚, or meøaw. meøan ew margar¯ne– r˚. ard, dow qez o?wm teˇ es dnowm¿: Yisows patasxanec. ¡E¸¯ es Œaøaworem im an´˚, im Œaøq˚ oœinœ ¯. Hayrn ¯, or in´ Œaøaworowm ¯, ew ori masin dowq asowm ¯q, ¸¯‘ mer AstowaÆn ¯. ow œ¯q ˘anaœowm nran: Bayc es ˘anaœowm em nran. ew e¸¯ asem, ¸¯ nran œem ˘anaœowm, ´ez nman staxØs k˚ linem. bayc es ˘anaœowm em nran ew nra xØsq˚ pahowm em: Abraham˚‘ ´er hayr˚, cankacaw im aæxarh galow Ør˚ tesnel. tesaw ew owraxacaw¿: Hreaner˚ nran asacin. ¡Deø yisown tarekan œkas dow ew Abrahami?n es tesel¿: Yisows nranc asac. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, es e—m, naxqan Abrahami linel˚¿: Nranq qarer vercrin, or gcen nra vray, bayc Yisows xoys towec ew ta˘aric elaw gnac:

47 48

49

50 51 52

53

54

55

56 57

58 59

Ew minœ ancnowm ¯r, i Æn¯ koyr mi mardow tesaw. ir a– 9, 2 æakertner˚ harcrin nran ew asacin. ¡fiabbi—, meˇq˚ o?wmn ¯, or koyr ¯ Ænowel, sra?nn ¯, ¸¯? hØrn ow mØr˚¿: Yisows 3 patasxanec. ¡O—œ dra meˇqn ¯ ew oœ ¯l ir hØr ow mØr, ayl‘ orp¯szi dra vray AstÆow gorÆer˚ yaytni linen: Ew qani 4 deø cerek ¯, es p¯tq ¯ katarem gorÆer˚ nra, ov in´ ow– ˇarkec. k˚ gay giæer˚, erb oœ oq œi karoˇ gorÆel: Qani 5 deø aæxarhowm em, aæxarhi loysn em¿: Erb ays asac, ¸qec 6 getnin ew ¸qov kaw æinec, ew kaw˚ ÆeŒec koyri aœqeri vray ow asac nran. ¡Gna— lowacowir Silovami awazani m¯j¿ 7 (or ¸argmanwowm ¯‘ aøaqowaÆ): Gnac lowacowec, ekaw ew tesnowm ¯r: Isk harewanner˚ ew nranq, or naxap¯s te– 8

9. 9–28

9 10 11

12 13 14 15

16

17

18

19

20 21

22

23 24

25

26 27

28

Yovhann¯s

1938

sel ¯in nran, or mowracik ¯r, asowm ¯in. ¡Sa œ¯?r, or nstowm ¯r ew mowrowm¿: Omanq asowm ¯in‘ na ¯. owriæner asowm ¯– in‘ o—œ, bayc nman ¯ nran: Isk inqn asowm ¯r‘ es em: Nran asacin. ¡Isk inœp¯?s bacowecin qo aœqer˚¿: Na patas– xanec. ¡Mi mard, orin asowm en‘ Yisowsn ¯, kaw æinec ew ÆeŒec im aœqer˚ ew in´ asac. ¡Gna— Silovam ew lowacowi—r¿: Gnaci, lowacoweci ew tesnowm em¿: Nran asacin‘ o?wr ¯ na: Nranc asac‘ œgitem: Nran, or mi ßamanak koyr ¯r, berin Œarisecineri mØt (Ør˚ æaba¸ ¯r, erb Yisows kaw æinec ew koyri aœqer˚ bacec): ffiarisecinern ¯l krkin harcrin nran. ¡Inœp¯?s es tesnowm¿: Ew na nranc asac. ¡Kaw drec aœqeris vray, ew lowacoweci ow tesnowm em¿: ffiarisecine– ric omanq asacin. ¡Ayd mard˚ AstÆowc œ¯, qani or æaba¸ Ør˚ œi pahowm¿: Omanq asowm ¯in. ¡Isk meˇawor mi mard inœp¯?s karoˇ ¯ ayspisi næanner katarel¿: Ew nranc m¯j paøaktowm kar: Dar´eal koyrin asacin. ¡Do—w inœ es a– sowm nra masin, qani or na qo aœqer˚ bacec¿: Ew na asac‘ margar¯ ¯: Ew hreaner˚ œ¯in hawatowm, ¸¯ na koyr ¯r, ew bacowec, minœew or kanœecin aœqer˚ bacowaÆi Ænoˇnerin, harcrin nranc ow asacin. ¡Sa? ¯ ´er ordin, ori masin asowm ¯iq, ¸¯‘ koyr Ænowec. isk ayßm inœp¯?s ¯, or tesnowm ¯¿: Nra Ænoˇner˚ patasxanecin ew asacin. ¡Gitenq, or sa mer ordin ¯, ew or koyr Ænowec. bayc ¸¯ ayßm inœp¯—s ¯, or tesnowm ¯, œgitenq, kam ¸¯‘ o—v bacec dra aœqer˚, menq œgi– tenq. h¯nc ire—n harcr¯q. inqn ard¯n œaŒahas ¯. ir masin inq˚ ¸oˇ xØsi¿: Nra Ænoˇner˚ aysp¯s asacin, orovhetew hreaneric vaxenowm ¯in, qani or hreaner˚ erdowel ¯in, or, e¸¯ m¯k˚ nran Qristos xostovani, heøacowi ßoˇovara– nic: Dra hamar ¯, or nra Ænoˇnern asacin. ¡Inqn ard¯n œaŒahas ¯, h¯nc ire—n harcr¯q¿: Noric krkin angam kan– œecin ayd mardown, or koyr ¯r, ew nran asacin. ¡AstÆown Œa—øq towr. menq gitenq, or ayn mard˚ meˇawor ¯¿: Isk na asac. ¡Φ¯ meˇawor ¯, es œgitem, bayc ayn gitem, or koyr ¯i ew hima tesnowm em¿: Dar´eal asacin nran. ¡Qez i?nœ arec, qo aœqer˚ inœp¯?s bacec¿: Nranc patasxa– nec. ¡Nor ´ez asaci, ew œ¯q lsowm, inœo?w ¯q owzowm noric lsel. mi¸¯ do?wq ¯l ¯q kamenowm nran aæakertel¿: Nranq

1939

Yovhann¯s

9. 29–10. 8

naxatowm ¯in nran ow asowm. ¡Do—w eˇir nran aæakert. menq Movs¯si aæakertnern enq: Menq gitenq, or Astow– aÆ Movs¯si het xØsec. isk sran œgitenq, ¸¯ orteˇic ¯¿: Mard˚ patasxanec nranc ew asac. ¡Zarmanalin ¯l ayn ¯, or dowq œgit¯q, ¸¯ na orteˇic ¯, ew sakayn im aœqer˚ bacec: Gitenq, or AstowaÆ meˇawornerin œi lsowm, bayc e¸¯ m¯k˚ astowaÆapaæt ¯ ew nra kamq˚ katarowm ¯, nran lsowm ¯: Aæxarhi skzbic oœ oq œi lsel, ¸¯ m¯k˚ i Æn¯ koyr ÆnowaÆ koyri aœqer˚ bacaÆ lini: E¸¯ ayd mard˚ AstÆowc œlin¯r, orew¯ ban anel œ¯r karoˇ¿: Patasxanecin ew a– sacin nran. ¡Amboˇjovin meˇqi m¯j es ÆnowaÆ ew dow mer glxin vardape?t es dar´el¿: Ew nran dowrs hanecin: Yi– sows lsec, ¸¯ nran dowrs en hanel. ew erb nran gtaw, asac. ¡Dow AstÆow Ordown hawato?wm es¿: Na patasxan towec ew asac. ¡T¯—r, o?v ¯, or nran hawatam¿: Yisows nran a– sac. ¡E—w tesar nran, e—w na ¯, ov xØsowm ¯ qez het¿: Ow na asac. ¡Hawatowm em, T¯—r¿: Ew erkrpagec nran: Ew Yisows asac. ¡Datastani hamar ekay ays aæxarh˚, orp¯szi, ovqer œen tesnowm, tesnen, ew ovqer tesnowm en, kowranan¿: ffiarisecineric omanq, or Yisowsi het ¯in, ayd lsecin ow nran asacin. ¡Mi¸¯ me?nq ¯l koyr enq¿: Yisows nranc a– sac. ¡E¸¯ koyr lin¯iq, dowq meˇq œ¯iq ownenay, bayc hima asowm ¯q, ¸¯‘ tesnowm enq. ew ´er meˇq˚ ´er m¯j hastat ¯ mnowm¿:

29

30

31

32 33 34

35

36 37 38 39

40 41

¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, ov oœxarneri Œara– 10 x˚ dønov œi mtnowm, ayl owriæ teˇov ¯ bar´ranowm, na goˇ ¯ ew awazak. isk ov dønov ¯ mtnowm, hoviw ¯ oœxarneri: 2 Dønapan˚ nra hamar bacowm ¯ dowø˚, ew oœxarner˚ lsowm 3 en nra ´ayn˚. na ir oœxarnerin anownnerov ¯ kanœowm ew nranc dowrs ¯ hanowm: Ew erb ir bolor oœxarnerin hani, 4 nranc aøjewic ¯ gnowm, ew oœxarner˚ hetewowm en nran, o– rovhetew ˘anaœowm en nra ´ayn˚: ffltari yetewic œen gnay, 5 ayl k˚ Œaxœen nranic, orovhetew œen ˘anaœowm Øtarneri ´ayn˚¿: Yisows nranc ays aøakn asac, isk nranq œ¯in 6 imanowm, ¸¯ inœ ¯r ayn, or na irenc asowm ¯r: Dar´eal Yi– 7 sows nranc asac. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, or es em oœxarneri dowø˚: Bolor nranq, or in´nic aøaj ekan, 8

10. 9–30

9 10

11

12

13 14

15 16

17 18

19 20

21 22 23 24

25

26 27

28

29 30

Yovhann¯s

1940

goˇer ¯in ow awazakner, owsti oœxarner˚ nranc œlsecin: Es em dowø˚. e¸¯ m¯k˚ im mijov mtni, k˚ Œrkowi. k˚ mtni ow k’elni ew ˘arakelow ban k˚ gtni: Goˇ˚ galis ¯ miayn, orp¯szi goˇanay, spani ew korstean matni. es ekay, or– p¯szi keanq ownenan ew‘ aøawel ews ownenan: Es em law hoviw˚. law hoviw˚ ir keanqn ¯ talis oœxarneri hamar: Isk var´kan˚, or hoviw œ¯, ew oœxarnern ¯l iren˚ œen, erb tesnowm ¯, or gayl˚ galis ¯, ¸oˇnowm ¯ oœxarnerin ew Œax– œowm ¯: Ew gayl˚ yaŒætakowm ¯ nranc ow crowm ¯. qani or var´kan ¯, ew oœxarneri hamar hog œi anowm: Es em law hoviw˚. ew ˘anaœowm em im oœxarnerin ow ˘anaœwowm nran– cic: Inœp¯s Hayr˚ in´ ˘anaœowm ¯, es ¯l ˘anaœowm em HØr˚. ew im keanq˚ ktam im oœxarneri hamar: Es ownem naew ayl oœxarner, oronq ays Œaraxic œen. nranc ews p¯tq ¯ aysteˇ berem. ew im ´ayn˚ piti lsen. ew piti lini mi hØt ew mi hoviw: Nra hamar ¯ im Hayrn in´ sirowm, or es im keanqn em talis, orp¯szi verstin ayn aønem: Ayn in´– nic oœ oq œi vercni, ayl es inqs em ayn talis. iæxanow¸iwn ownem ayn talow ew iæxanow¸iwn ownem verstin ayn aønelow. ays patow¯r˚ im HØric stacay¿: Ays xØsqeri pat˘a– øov hreaneri m¯j dar´eal paøaktowm eˇaw: Ew nrancic æatern asowm ¯in. ¡Nra m¯j dew kay ew molegnowm ¯. inœo?w ¯q nran lsowm¿: Omanq ¯l asowm ¯in. ¡Sranq diwahari xØsqer œen, mi¸¯ dew˚ karo?ˇ ¯ koyri aœqer˚ banal¿: Ayn ßamanak Erowsaˇ¯mowm ta˘ari Nawakatiqi tØn ¯r, ew ´meø ¯r: Ew Yisows ærjowm ¯r ta˘ari m¯j, Soˇomoni srahowm: Hrea– ner˚ nra æowrj˚ hawaqowecin ow asacin. ¡Minœew e?rb mer hogin piti hanes. e¸¯ dow es Qristos˚, hamar´ak asa— mez¿: Yisows patasxanec nranc ew asac. ¡Λez asa– ci, ew in´ œ¯q hawatowm. ayn gorÆer˚, or es anowm em im HØr anownov, dranq vkayowm en im masin: Bayc dowq œ¯q hawatowm, orovhetew im oœxarneric œ¯q. im oœxarnern im ´ayn˚ lsowm en, ew es ˘anaœowm em nranc. ew nranq ga– low en im yetewic. ew es nranc ktam yawitenakan keanq. ew nranq œen korœi yawitean. ew oœ oq nranc im ´eøqic œi yaŒætaki: Im Hayr˚, or nranc in´ towec, amenqic meÆ ¯. ew im HØr ´eøqic oœ oq œi karoˇ oœinœ yaŒætakel: Es ew im

1941

Yovhann¯s

10. 31–11. 9

Hayr˚ mi enq¿: Hreaner˚ qarer vercrin, or nran qarko– Æen: Yisows patasxanec nranc. ¡Bazowm bari gorÆer coyc towi ´ez im HØric. drancic o?r gorÆi hamar ¯q in´ qarkoÆowm¿: Hreaner˚ nran patasxanecin. ¡Qez bari gorÆi hamar œenq qarkoÆowm, ayl hayhoyow¸ean hamar ew nra hamar, or dow mard es, bayc inqd qez AstÆow teˇ es dnowm¿: Yisows nranc patasxanec. ¡Λer Ør¯nqowm œ¯?, or growaÆ ¯. ¡Es asaci, ¸¯ astowaÆner ¯q¿: Isk e¸¯ astow– aÆner ¯ koœowm nranc, oronc owˇˇowaÆ ¯r AstÆow xØsq˚ (ew hnarawor œ¯, or Girq˚ jnjowi), owremn‘ o—wm Hayr˚ srbacrec ew aæxarh owˇarkec, dowq asowm ¯q, ¸¯‘ hayhoyowm es, nra hamar, or asaci, ¸¯‘ AstÆow Ordi em: E¸¯ im HØr gorÆer˚ œem anowm, in´ mi— hawatac¯q: Isk e¸¯ anowm em, ¸¯ in´ ¯l œ¯q hawatowm, gorÆeri—n hawatac¯q, orp¯szi imanaq ew ˘anaœ¯q, or Hayr˚ im m¯j ¯, ew es‘ HØr m¯j¿: Dar´eal ow– zowm ¯in nran bønel, bayc na nranc ´eøqic dowrs prÆaw: Ew verstin gnac Yordanani miws koˇm˚, aynteˇ, owr Yovhan– n¯sn ¯r naxap¯s gtnwowm ew mkrtowm. ew aynteˇ ¯r mnowm: Ωater nra mØt ekan ew asowm ¯in. ¡Yovhann¯s˚ orew¯ næan œarec, bayc ayn am¯n˚, or Yovhann¯sn asel ¯r nra masin, ˘æmarit ¯r¿: Ew aynteˇ æater˚ hawatacin nran:

31 32

33

34 35

36

37 38

39 40

41

42

Ew mi hiwand kar, Ξazaros anownov, Be¸aniayic‘ Ma– 11 riami ew nra qoyr Mar¸ayi giwˇic: Sa ayn Mariamn 2 ¯r, or iwˇov ØÆec Tiroj˚ ew ir mazerov srbec nra ot– qer˚: Ew sra eˇbayr Ξazaros˚ hiwand ¯r: Sra qoyrer˚ 3 nra mØt mard owˇarkecin ew asacin. ¡T¯—r, ahawasik na, owm dow sirowm ¯ir, hiwandacel ¯¿: Erb Yisows lsec, asac. 4 ¡Ayd hiwandow¸iwn˚ mahaber œ¯, ayl AstÆow Œaøqi hamar ¯, orp¯szi dranov AstÆow Ordin Œaøaworowi¿: Yisows si– 5 rowm ¯r Mariamin, nra qroj˚‘ Mar¸ayin, ew Ξazarosin: Lselowc yetoy, ¸¯ Ξazaros˚ hiwandacel ¯, na takawin er– 6 kow Ør mnac aynteˇ, owr gtnwowm ¯r: Apa dranic yetoy ir 7 aæakertnerin asac. ¡Ek¯—q verstin gnanq Hr¯astan¿: Aæakertner˚ nran asacin. ¡fiabbi—, hreaner˚ deø nor 8 ¯in owzowm qez qarkoÆel, ew noric aynte?ˇ es gnowm¿: Yi– 9 sows patasxanec. ¡Cerek˚ tasnerkow ßam œowni?. e¸¯ m¯k˚ cerekn ¯ qaylowm, œi say¸aqowm, orovhetew ays aæxar–

11. 10–32 10 11

12

13 14

15 16

17 18 19

20

21 22

23, 24

25

26 27

28

29 30 31

32

Yovhann¯s

1942

hi loys˚ tesnowm ¯, isk e¸¯ m¯k˚ giæern ¯ qaylowm, say¸a– qowm ¯, orovhetew het˚ loys œowni¿: Ays banern aselowc yetoy noric asac nranc. ¡Mer barekam Ξazaros˚ nnjel ¯, sakayn es gnowm em, or nran ar¸nacnem¿: Aæakert– ner˚ nran asacin. ¡T¯—r, e¸¯ nnjel ¯, apa k’aøoˇjanay¿: Bayc Yisows nra mahowan masin ¯r asowm, minœdeø nranc aynp¯s ¸owac, ¸¯ na qnov nnjelow masin ¯ xØsowm: Ayn ßamanak Yisows nranc yaytnap¯s asac. ¡Ξazaros˚ me– øaw. bayc es owrax em ´ez hamar, or aynteˇ œ¯i. orp¯szi dowq in´ hawataq: Ard, ek¯—q gnanq nra mØt¿: Φovmas˚, or Erkoworeak ¯r koœwowm, aæakertakicnerin asac. ¡Ek¯—q menq ¯l gnanq, or nra het meønenq¿: Yisows ekaw, nran gtaw œors Øric i ver gerezmani m¯j: Ew Be¸anian Erow– saˇ¯mi mØt ¯r æowrj ereq kilometr: Hreaneric æater˚ ekel ¯in Mar¸ayi ew Mariami mØt, orp¯szi nranc mxi– ¸aren irenc eˇbØr mahowan hamar: Erb Mar¸an lsec, or Yisows galis ¯, nran ˚ndaøaj gnac. isk Mariam˚ tan˚ nstaÆ ¯r: Mar¸an Yisowsin asac. ¡T¯—r, e¸¯ dow ays– teˇ eˇaÆ lin¯ir, im eˇbayr˚ meøaÆ œ¯r lini. bayc hima ¯l gitem, ¸¯ inœ ¯l or AstÆowc owzes, AstowaÆ qez k˚ tay¿: Yisows nran asac. ¡Qo eˇbayr˚ yarow¸iwn k’aøni¿: Mar– ¸an nran asac. ¡Gitem, or yarow¸ean ßamanak verjin Ør˚ yarow¸iwn k’aøni¿: Yisows nran asac. ¡Es isk em yarow¸iwn ew keanq. ov hawatowm ¯ in´, ¸¯p¯t ew meøni, k’apri. ew ov kendani ¯ ow in´ hawatowm ¯, yawitean œi meøni: Hawato?wm es ays banin¿: Na asac nran. ¡Ayo—, T¯—r, es hawatowm em, or do—w es Qristos˚‘ AstÆow Ordin, or aæxarh ¯ir galow¿: Ew ays aselowc yetoy, gnac gaˇt– nabar kanœec ir qroj˚‘ Mariamin ew asac. ¡Vardapetn ¯ ekel ew qez ¯ kanœowm¿: Erb na lsec, iskoyn ver kacaw ew ekaw nra mØt: Yisows deø giwˇ œ¯r hasel, ayl deøews ayn teˇowm ¯r, owr Mar¸an nran ˚ndaøaj ¯r elel: Isk ayn hreaner˚, or nra het tann ¯in ew nran mxi¸arowm ¯in, erb tesan Mariamin, or ver kacaw iskoyn ow gnac, irenq ews nra yetewic gnacin. karÆowm ¯in, ¸¯ gerezman ¯ gnowm, or aynteˇ lac lini: Isk Mariam˚, erb ekaw aynteˇ, owr Yisows kangnaÆ ¯r, ow tesaw nran, ˚nkaw nra otqern ow

1943

Yovhann¯s

11. 33–53

asac. ¡T¯—r, e¸¯ aysteˇ eˇaÆ lin¯ir, im eˇbayr˚ meøaÆ œ¯r lini¿: Erb Yisows tesaw, or na lalis ¯, ew nra het eˇoˇ hreanern ¯l lalis en, sastik xøovowec ir hogowm ew asac. ¡O?wr driq nran¿: Nran asacin. ¡T¯—r, ari— ew te—s¿: Ew Yisows artasowec: Hreanern asacin. ¡Tes¯—q inœqan ¯r sirowm nran¿: Nrancic omanq asowm ¯in. ¡Sa, or koyri aœqer˚ bacec, œ¯?r karoˇ naew aynp¯s anel, or sa œmeøn¯r¿: Yisows, dar´eal xøovowelov inqn ir m¯j, ekaw gerezman˚: Sa mi qarayr ¯r, ori vray mi qar ¯r drowaÆ: Ew Yisows asac. ¡Ayd qar˚ mi koˇm dr¯q¿: Mar¸an‘ meøaÆi qoyr˚, nran asac. ¡T¯—r, hima ard¯n nexaÆ k˚ lini, qani or œors Øroway ¯¿: Yisows nran asac. ¡Qez œasaci?. e¸¯ hawa– tas, k˚ tesnes AstÆow Œaøq˚¿: Erb qar˚ vercrin, Yi– sows aœqer˚ ver bar´racrec ow asac. ¡Ha—yr, gohow¸iwn em talis qez, or in´ lsecir. ew es git¯i, or am¯n ßam lsowm es in´, bayc ays anowm em æowrjs kangnaÆ ays ßoˇovrdi ha– mar, orp¯szi hawatan, or do—w in´ owˇarkecir¿: Erb ays asac, bar´r ´aynov aˇaˇakec ew asac. ¡Ξazaro—s, ve—r kac, do—wrs ari¿: Ew meøel˚ elaw‘ kapowaÆ otqerov, ´eø– qer˚ erizov amracowaÆ ew eres˚ varæamakov pataÆ: Ew Yisows nranc asac. ¡Ar´akec¯—q dran ew ¸oˇ¯—q, or gnay¿: Hreaneric æater˚, oronq ekel ¯in Mariamenc mØt, erb tesan, inœ or Yisows arec, hawatacin nran: Isk nran– cic omanq gnacin Œarisecineri mØt ew patmecin nranc, inœ or Yisows arec: Qahanayapetnern ow Œariseciner˚ atean gowmarecin ew asacin. ¡I?nœ anenq, qani or ayd mard˚ bazowm næanner ¯ anowm: E¸¯ nran aynp¯s ¸oˇnenq, am¯nq˚ k˚ hawatan nran, ew høom¯aciner˚ k˚ gan ow k˚ veracnen mer azgn ow mer srbavayr˚¿: Nrancic m¯k˚‘ Ka– yiaŒa anownov, or ayd taroway qahanayapetn ¯r, nranc asac. ¡Dowq oœinœ œgit¯q, oœ isk xorhel ¯q, ¸¯ mez hamar aweli law ¯, or m¯k mard meøni ßoˇovrdi hamar, qan ¸¯ amboˇj azg˚ korœi¿: Ays ban˚ na inqn irenic œasac, ayl, qani or ayd taroway qahanayapetn ¯r, margar¯acaw, or Yisows meønelow ¯r azgi hamar: Ew oœ miayn azgi hamar, ayl‘ orp¯szi naew AstÆow crowaÆ ordinerin i mi hawa– qi: Apa ayn Ørowanic xorhowrd arecin, or nran spanen:

33

34, 35 36 37

38 39

40 41

42

43

44

45 46

47

48

49

50

51

52

53

11. 54–12. 15 54

55

56

12 2 3

4

5 6

7 8

9

10

11 12 13

14

15

Yovhann¯s

1944

Ew Yisows aynowhetew aylews hamar´ak œ¯r ærjowm hreaneri m¯j, ayl aynteˇic gnac mi ærjan, or mØt ¯r anapatin. gnac mi qaˇaq, ori anownn ¯r EŒrayim, ew ir aæakert– neri het aydteˇ ¯r mnowm: Ew hreaneri zatik˚ mØt ¯r. ew ayd gawaøic æater˚ Erowsaˇ¯m bar´racan zatkic a– øaj, orp¯szi irenq irenc maqren: Yisowsin Œntøowm ¯in. ew minœ ta˘ari m¯j ¯in, mimeanc asowm ¯in. ¡Inœp¯?s ¯ ´ez ¸wowm, ardeØq ays tØnin œi? gay¿: Qahanayapetnern ow Œariseciner˚ hrahangel ¯in, or, e¸¯ m¯kn imanay, ¸¯ na orteˇ ¯, yaytni, orp¯szi nran ´erbakalen: Isk Yisows zatkic vec Ør aøaj ekaw Be¸ania, owr ap– rowm ¯r meøaÆ Ξazaros˚, orin meøelneric ver ¯r kacrel: Ew aynteˇ nran ˚n¸riq towin. spasarkowm ¯r Mar¸an, isk Ξazaros˚ nra het seˇan nstaÆneric m¯kn ¯r: Isk Mariam˚ mi litr azniw nardosi ¸ankar߯q iwˇ vercne– lov‘ ØÆec Yisowsi otqer˚. ew ir mazerov ¯l srbowm ¯r nra otqer˚. ew town˚ lcowec iwˇi bowrmownqov: Aæakertneric m¯k˚‘ Yowda Iskariovtacin, or matnelow ¯r nran, asac. ¡Inœo?w ayd iwˇ˚ œva˘aøowec ereq hariwr arÆa¸ dahekani ew œtrowec aˇqatnerin¿: Na ays asac oœ ¸¯ nra ha– mar, or aˇqatneri hamar ¯r hogowm, ayl orovhetew goˇ ¯r ew gan´arkˇ˚ inqn ¯r pahowm, ew inœ or aynteˇ drwowm ¯r, inqn ¯r vercnowm: Yisows asac nran. ¡Φo—yl tow¯q nran, orp¯szi im ¸aˇman Øroway hamar pahi ayd: Aˇqatne– rin am¯n ßam ´ez het own¯q: In´ miæt ´ez het œown¯q¿: Erb hreaneric bazowm ßoˇovowrd imacaw, or na aynteˇ ¯, ekaw. oœ miayn Yisowsi pat˘aøov, ayl‘ orp¯szi tesni naew Ξazarosin, orin meøelneric ver ¯r kacrel: Qaha– nayapetner˚ xorhowrd arecin, or Ξazarosin ¯l spanen, qani or æater˚ heøanowm ¯in hreaneric ew hawatowm ¯in Yisowsin: Yajord Ør˚, ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚, or zatki tØnin ¯r ekel, erb lsec, ¸¯ Yisows Erowsaˇ¯m ¯ galis, ar– mawenineri ˘iwˇer vercrec ew Yisowsin ˚ndaøaj elaw: A– ˇaˇakowm ¯in ow asowm. ¡Ovsanna!, Ørhnea!l lines dow, or galis es Tiroj anownov, o—v ¸agawor Isray¯li¿: Ew Yi– sows mi ¯æ gtnelov, nstec nra vray, inœp¯s or growaÆ ¯. ¡Mi— vaxecir, o—v dowstrd Sioni, aha qo ¸agawor˚ ga–

1945

Yovhann¯s

12. 16–34

lis ¯‘ nstaÆ mi ¯æi qowøaki vray¿: Ew nra aæakertner˚ skzbowm ayn œhaskacan, bayc erb Yisows Œaøaworowec, ayn ßamanak yiæecin, ¸¯ ayd nra masin ¯r growaÆ, ew irenq ayd ¯in arel nran: Isk ßoˇovowrd˚, or nra het ¯r, vkayowm ¯r, or Ξazarosin h¯nc gerezmanic kanœec ew nran meøelne– ric kendanacrec: Ew dra hamar ¯l nran ˚ndaøaj elaw ßoˇovowrd˚, orovhetew lsel ¯in, or ayd næannern ¯r arel: Isk Œariseciner˚ mimeanc asowm ¯in. ¡Tesnowm ¯q, or oœ mi Øgowt œ¯q stanowm. ahawasik amboˇj aæxarh˚ nra ye– tewic gnac¿: Aynteˇ kayin naew oroæ ¸owov he¸anosner‘ nranc m¯j, or Erowsaˇ¯m ¯in ekel, orp¯szi tØni ßama– nak erkrpagow¸iwn anen: Nranq mØtecan ffiilipposin, or Galiliayi Be¸sayida qaˇaqic ¯r. aˇaœowm ¯in nran ow asowm. ¡T¯—r, owzowm enq Yisowsin tesnel¿: ffiilippos˚ ekaw ew Andr¯asin asac: Andr¯as˚ ew ffiilipposn ¯l Yisowsin a– sacin: Ew Yisows nranc patasxanec ow asac. ¡Hasaw ßam˚, or Œaøaworowi mardow Ordin: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez. e¸¯ coreni hatik˚ hoˇi m¯j ˚nknelov œmeøni, miayn hatikn inq˚ k˚ mnay, isk e¸¯ meøni, bazowm ardiwnq k˚ tay: Ov sirowm ¯ ir an´˚, k˚ korcni ayn, isk ov ays aæxarhowm ir an´n atowm ¯, ayn k˚ pahi yawitenakan keanqi hamar: E¸¯ m¯kn in´ Æaøayi, im yetewic k˚ gay. ew owr es em, aynteˇ k˚ lini ew im Æaøan. e¸¯ m¯k˚ in´ Æaøayi, nran k˚ patowi im Hayr˚: Bayc ayßm hogis xøo– vowaÆ ¯. ew i?nœ asem. Ha—yr, Œrki—r in´ ays ßamic: Bayc es h¯nc ays bani hamar em ekel ays ßamin: Ha—yr, Œaøawo– ri—r qo anown˚¿: Erknqic mi ´ayn ekaw. ¡E—w Œaøaworeci, ew dar´ea—l piti Œaøaworem¿: Ew ßoˇovowrd˚, or kangnaÆ ¯r ow lsowm ¯r, asowm ¯r, ¸¯‘ orotmownq ¯ linowm: Omanq ¯l asacin. ¡Nra het mi hreætak xØsec¿: Yisows patas– xanec ow asac. ¡Ays ´ayn˚ in´ hamar œ¯, or ekaw, ayl‘ ´ez hamar: Hima— ¯ ays aæxarhi datastan˚, hima— ¯, or ays aæxarhi iæxan˚ dowrs k˚ netowi: Ew erb es bar´ranam erkric, amenqin d¯pi in´ k˚ ´gem¿: Ays asowm ¯r næelow hamar, ¸¯ i—nœ mahov ¯r meønelow: Ψoˇovowrd˚ nran pa– tasxanec. ¡fflr¯nqic menq lsel enq, ¸¯ Qristos yawitean k˚ mnay, isk dow inœp¯?s es asowm, ¸¯ mardow Ordin p¯tq ¯

16

17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

28

29

30

31 32 33 34

12. 35–13. 2 35

36

37 38

39 40

41 42

43 44

45 46 47

48

49

50

13 2

Yovhann¯s

1946

bar´ranay. o?v ¯ ayd mardow Ordin¿: Yisows nranc asac. ¡Mi Œoqr ßamanak ews loys˚ ´ez het ¯. qaylec¯—q, qani deø loysn own¯q, orp¯szi xawar˚ ´ez œklani, qani or, ov qay– lowm ¯ xawari m¯j, œi imanowm, ¸¯ owr ¯ gnowm: Qani deø loys˚ ´ez het own¯q, hawatac¯—q loysin, orp¯szi loysi or– diner lin¯q¿: Yisows ays xØsec ew gnac nrancic ¸aqnowec: Φ¯p¯t ew na aynqan næanner ¯r arel nranc aøaj, nranq œ¯in hawatowm nran, orp¯szi katarow¯r Esayi margar¯– i xØsq˚, or asac. ¡T¯—r, o?v hawatac mer towaÆ lowrin, ew Tiroj bazowk˚ o?wm yaytnowec¿: ff¯in karoˇanowm hawatal ew ayn bani hamar, or Esayin verstin asowm ¯. ¡Nranc aœqer˚ kowracrec ew nranc srter˚ karÆracrec, orp¯szi aœqerov œtesnen ow srterov œimanan ew dar´i œgan, ow es nranc œbßækem¿: Esayin ays asac, orovhetew tesaw nra Œaøq˚ ew xØsec nra masin: Bayc minœew angam hreay iæ– xanaworneric æater hawatacin nran, bayc Œariseci– neri pat˘aøov œ¯in yaytnowm, orp¯szi ßoˇovaranic dowrs œhanowen. qani or mardkancic trowaÆ Œaøq˚ aweli sire– cin, qan AstÆowc trowaÆ Œaøq˚: Yisows aˇaˇakowm ¯r ow asowm. ¡Ov in´ ¯ hawatowm, in´ œ¯, or hawatowm ¯, ayl nran, ov in´ owˇarkec: Ew ov in´ ¯ tesnowm, tesnowm ¯ nran, ov in´ owˇarkec: Es orp¯s loys ekay aæxarh, orp¯szi am¯n oq, or in´ hawatowm ¯, xawarowm œmnay: Ew e¸¯ m¯k˚ lsi im xØsqer˚ ew œpahi dranq, es nran œem dataparti, qani or œekay, or aæxarh˚ datapartem, ayl‘ orp¯szi Œrkem aæxarh˚: Ov anargowm ¯ in´ ew im xØsqer˚ œi ˚ndownowm, kay m¯k˚, or nran datowm ¯. ayn xØsq˚, or es xØseci, da— piti dataparti nran verjin Ør˚, orovhetew es inqs in´nic œxØseci, ayl Hayr˚, or in´ owˇarkec, na— in´ pat– owirec, ¸¯ i—nœ piti asem ew i—nœ piti xØsem: Ew gitem, or ayn patowiran˚ yawitenakan keanq ¯: Ard, inœ or es em xØsowm, aynp¯s em xØsowm, inœp¯s Hayrn in´ asac¿: Zatki tØnic aøaj Yisows imacaw, or hasel ¯ ir ßam˚, orp¯szi ays aæxarhic HØr mØt Œoxadrowi. sirec iwra– yinnerin, or ays aæxarhowm en, ispaø sirec nranc: Ew ˚n¸riqi ßamanak, erb satanan ard¯n isk Simoni ordi Iskariovtaci Yowdayi srti m¯j drel ¯r, or matni nran,

1947

Yovhann¯s

13. 3–23

Yisows imacaw, or Hayr˚ am¯n ban ir ´eøqn ¯r yan´nel, ew or inq˚ AstÆowc ¯r elel ew AstÆow mØt ¯r gnowm: Na ver kacaw ˚n¸riqi seˇanic, mi koˇm drec zgestner˚ ew mi srbiœ vercnelov‘ m¯jqin kapec: Ew apa jowr vercnelov‘ a– Æec konqi m¯j ew sksec ir aæakertneri otqer˚ lowanal ew srbel m¯jqin kapaÆ srbiœov: MØtecaw Simon Petrosin, ew sa asac nran. ¡T¯—r, do?w es im otqer˚ lowanowm¿: Yisows patasxanec nran ow asac. ¡Inœ or es anowm em, dow hima œes imanowm, bayc yetoy k’imanas¿: Petros˚ nran asac. ¡Im otqer˚ yawitean œes lowanay¿: Yisows patasxanec. ¡E¸¯ qez œlowanam, in´ het mas œownes¿: Simon Petrosn asac nran. ¡T¯—r, oœ ¸¯ miayn im otqer˚, aylew im ´eø– qern ow glowxn ¯l lowa—¿: Yisows nran asac. ¡LowacowaÆin owriæ ban p¯tq œ¯, bayc miayn otqer˚ lowanal, qani or am– boˇjow¸eamb maqowr ¯. ew dowq maqowr ¯q, bayc oœ bolord¿: Qani or na git¯r nran, ov iren matnelow ¯r, dra hamar asac. ¡Bolord œ¯, or maqowr ¯q¿: Ew erb nranc otqer˚ lowac, vercrec ir zgestner˚ ew dar´eal seˇan nstec ow asac nranc. ¡Git¯?q, ¸¯ ayd inœ areci ´ez: Dowq in´ Vardapet ew T¯r ¯q koœowm. ew law ¯q anowm, qani or is– kap¯s e—m. isk ard, e¸¯ es‘ T¯rs ew Vardapets, lowaci ´er otqer˚, dowq ¯l partawor ¯q mimeanc otqer˚ lowanal. orovhetew mi Ørinak towi ´ez, or, inœp¯s es ´ez areci, dowq ¯l noyn ´ewov an¯q: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, Æaøan aweli meÆ œ¯, qan ir t¯r˚, ew oœ ¯l owˇarkowaÆ˚‘ aweli meÆ, qan na, ov nran owˇarkec: E¸¯ ays baner˚ git¯q, a– øawel eraneli ¯q, e¸¯ dranq katar¯q: Λer bolori hamar œ¯, or asowm em, orovhetew es gitem nranc, oronc ˚ntrel em, ayl orp¯szi katarowi growaÆ˚, ¸¯‘ ov in´ het hac ¯r owtowm, im d¯m dar´aw. h¯nc ayßmowanic asowm em ´ez, qa– ni deø œi eˇel, orp¯szi, erb or lini, hawataq, or es em: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, ov or ˚ndowni nran, owm es k’owˇarkem, in´ ¯ ˚ndownowm, ew ov in´ ¯ ˚ndownowm, ˚ndownowm ¯ nran, ov in´ owˇarkec¿: Erb Yisows ays banern asac, xøovowec ir hogowm, vkayec ow asac. ¡Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, or ´eznic m¯kn in´ matnelow ¯¿: Aæakertnern irar ¯in nayowm tarakowselov, ¸¯ o—wm masin ¯ asowm: Ew

3 4

5

6 7

8

9

10

11 12

13

14

15 16

17 18

19

20

21

22 23

13. 24–14. 3

24 25 26

27

28 29

30 31

32

33

34

35

36

37

38

14 2

3

Yovhann¯s

1948

aæakertneric m¯k˚, orin Yisows sirowm ¯r, nstel ¯r nra mØt: Simon Petros˚ sran aknark arec‘ harcnelov, ¸¯ ayd o—wm masin ¯ asowm: Ew sa Yisowsi krÆqovn ˚nkaw ow a– sac nran. ¡T¯—r, o?v ¯¿: Yisows patasxanec ew asac. ¡Na ¯, ori hamar es ays pataø˚ k˚ ¸a¸axem ew ktam iren¿: Ew ¸a¸axelov pataø˚‘ talis ¯ Iskariovtaci Yowda– yin: Ew erb na pataøn aøaw, satanan mtaw nra m¯j: Yisows nran asac. ¡Hima inœ or anelow es, iskoyn ara—¿: Ew seˇanakicneric oœ oq œimacaw, ¸¯ na inœi— hamar ayd nran asac. orovhetew omanq karÆowm ¯in, ¸¯, qani or Yowdan ¯r gan´anak˚ pahowm, Yisows nran asac. ¡Gni—r, inœ or mez tØni ßamanak p¯tq ¯¿ ew kam‘ or mi ban tay aˇqatnerin: Isk na pataø˚ vercnelov‘ iskoyn dowrs e– law: Ew giæer ¯r. .. Ew erb na dowrs elaw, Yisows asac. ¡Ayßm mardow Ordin Œaøaworowec, ew AstowaÆ Œaøaworow– ec nranov, qani or, e¸¯ AstowaÆ Œaøaworowec nranov, AstowaÆ ¯l nran k˚ Œaøawori irenov. ew iskoyn k˚ Œaøa– wori nran: Ordeakne—rs, mi qiœ ßamanak deø ´ez het em. in´ piti Œntø¯q, ew inœp¯s asaci hreanerin‘ owr es em gnowm, dowq œ¯q karoˇ gal, - ayßm ayd ´ez ¯l em asowm: Nor patowiran em talis ´ez, or sir¯q mimeanc. inœp¯s es ´ez sireci, dowq ¯l mimea—nc sirec¯q: E¸¯ dowq mimeanc sir¯q, dranov bolor˚ piti imanan, or dowq im aæakertnern ¯q¿: Simon Petros˚ nran asac. ¡T¯—r, o?wr es gnowm¿: Yisows patasxanec. ¡Owr es em gnowm, dow ayßm im yetewic œes karoˇ gal, bayc yetoy k˚ gas im yetewic¿: Petros˚ nran asac. ¡T¯—r, inœo?w ayßm œem karoˇ qo yetewic gal. ayßmow– anic isk im keanq˚ qez hamar ktam¿: Yisows patas– xanec. ¡In´ hamar kea?nqd k˚ tas. ˘æmarit, ˘æmarit em asowm qez, aqaˇaˇ˚ deø kanœaÆ œi lini, erb dow ereq angam in´ owracaÆ k˚ lines¿: Apa Yisows asac ir aæakertnerin. ¡Φoˇ ´er srter˚ œxøovowen. hawatac¯—q AstÆown, hawatac¯—q ew in´: Im HØr tan m¯j bazowm ظewanner kan. ¸¯ œ¯ es ´ez k’as¯i, ¸¯ gnowm em ´ez hamar ¯l teˇ patrastelow. ew e¸¯ gnam ew ´ez hamar ¯l teˇ patrastem, dar´eal k˚ gam ew ´ez k˚ vercnem in´ mØt, orp¯szi, owr es linem, dowq ews aynteˇ li–

1949

Yovhann¯s

14. 4–23

n¯q: Ew ¸¯ owr em gnowm, ayd git¯q, git¯q ew ˘anaparh˚¿: Φovmas˚ nran asac. ¡T¯—r, œgitenq‘ owr es gnowm, owremn inœp¯?s karoˇ enq gitenal ˘anaparh˚¿: Yisows nranc asac. ¡Es em Πanaparh˚ ew Πæmartow¸iwn˚ ew Keanq˚: Oœ oq œi gay HØr mØt, e¸¯ oœ‘ in´anov: E¸¯ in´ ˘anaœ¯iq, apa k˚ ˘anaœ¯iq ew im HØr˚. aysowhetew k˚ ˘anaœ¯q nran. ew te– sel ¯q nran¿: ffiilipposn asac nran. ¡T¯—r, HØr˚ mez co—yc towr, ew ayd bawakan ¯ mez¿: Yisows nran asac. ¡Aysqan ßamanak ´ez het em, ffiilippo—s, ew in´ œ˘anaœeci?r. ov in´ tesaw, tesaw HØr˚. isk dow inœp¯?s es asowm, ¸¯‘ HØr˚ mez co—yc towr: ffe?s hawatowm, or es HØr m¯j em, ew Hayr˚‘ im m¯j: Ayn xØsqer˚, or es asowm em ´ez, inqs in´nic œem xØsowm, ayl Hayr˚, or bnakwowm ¯ im m¯j, na— ¯ anowm gorÆer˚: Ha– watac¯—q in´, or es HØr m¯j em, ew Hayr˚‘ im m¯j. e¸¯ oœ‘ gon¯ gorÆeri— hamar hawatac¯q in´: Πæmarit, ˘æmarit em a– sowm ´ez, ¸¯ ov hawatowm ¯ in´, inqn ¯l k’ani ayn gorÆer˚, or es em anowm. ew drancic aweli meÆer˚ k’ani, orovhe– tew es gnowm em HØr mØt: Ew inœ or owz¯q im anownov, ayn k’anem, orp¯szi Hayr˚ Œaøaworowi Ordow mijocov¿: ¡E¸¯ in´ sirowm ¯q, k˚ pah¯q im patowiranner˚. ew es piti aˇaœem HØr˚, ew na mi ayl Mxi¸ariœ piti tay ´ez, or– p¯szi yawitean ´ez het bnakowi. Πæmartow¸ean Hogin, orin ays aæxarh˚ œi karoˇ ˚ndownel, orovhetew nran œi tesnowm ew nran œi ˘anaœowm, bayc dowq ˘anaœowm ¯q nran, orovhetew ´ez mØt piti bnakowi ew ´er m¯j piti lini: Λez orb œem ¸oˇni, k˚ gam ´ez mØt: Mi Œoqr ßamanak ews, ew ays aæxarh˚ in´ œi tesni, bayc dowq in´ k˚ tesn¯q, orovhetew es kendani em, ew dowq kendani ¯q linelow: Ayn Ør˚ dowq piti imanaq, or es im HØr m¯j em, ew dowq‘ im m¯j. ow es‘ ´er m¯j: Ov im patowirannern ˚ndownowm ew dranq pahowm ¯, na— ¯, or in´ sirowm ¯. ew ov in´ sirowm ¯, piti sirowi im HØric. es ¯l nran piti sirem ew in´ piti yayt– nem nran¿: Yowdan (oœ Iskariovtacin) asac nran. ¡T¯—r, inœp¯?s eˇaw, or qez piti yaytnes mez ew oœ ¸¯ aæxarhin¿: Yisows patasxanec ew asac nran. ¡E¸¯ m¯k˚ sirowm ¯ in´, im xØsq˚ k˚ pahi, ew im Hayr˚ nran k˚ siri. ew menq nra mØt k˚ ganq ow nra mØt k’ظewanenq: Ew ov in´ œi

4 5 6

7

8 9

10

11

12

13 14 15

16

17, 18

19

20

21

22

23

14. 24–15. 12

24 25

26

27

28 29 30

15, 2

3 4

5

6

7

8 9 10

11 12

Yovhann¯s

1950

sirowm, im xØsqer˚ œi pahowm. ew im xØsq˚, or lsowm ¯q, im˚ œ¯, ayl‘ HØr˚, or in´ owˇarkec: Ays baner˚ asaci ´ez, minœ ´ez het em: Isk Mxi¸ariœ˚‘ Sowrb Hogin, orin Hayr˚ k’ow– ˇarki im anownov, na ´ez am¯n ban k’owsowcani ew ´ez k˚ yiæecni ayn am¯n˚, inœ es asaci ´ez¿: ¡Xaˇaˇow¸iwn em ¸oˇnowm ´ez, im xaˇaˇow¸iwnn em talis ´ez. ´ez œem ta– lis aynp¯s, inœp¯s ays aæxarhn ¯ talis. ´er srter˚ ¸oˇ œxøovowen, ew œvaxenaq: Lseciq, or ´ez asaci, ¸¯‘ gnowm em ew k˚ gam ´ez mØt. e¸¯ in´ sir¯iq, apa dowq owrax pi– ti lin¯iq, or es HØr mØt em gnowm, orovhetew im Hayr˚ meÆ ¯, qan es: Ew hima asaci ´ez, erb deø œi eˇel, orp¯szi, erb lini, hawataq: Aylews erkar œem xØsi ´ez het. galis ¯ aæxarhi iæxan˚ ew im vray oœ mi iæxanow¸iwn œowni: Isk orp¯szi aæxarh˚ gitenay, or es sirowm em HØr˚, aynp¯s em anowm, inœp¯s or Hayr˚ patowirec in´. de—h, ve—r kac¯q gnanq aysteˇic¿: ¡Es em ˘æmarit or¸atownk˚, ew im Hayr˚ mæakn ¯: Am¯n ˘iwˇ, or im vray ¯ ew ptowˇ œi talis, na ktrowm ¯ ayn. ew ayn am¯n˚, or ptowˇ ¯ talis, ¯towm ¯, orp¯szi aøawel ews ptˇaber lini: Dowq ard¯n isk maqowr ¯q ayn xØsqi ha– mar, or ´ez asaci: Mnac¯—q im m¯j, ew es‘ ´er m¯j. inœp¯s ˘iwˇ˚, or inqn iren œi karoˇ ptowˇ tal, e¸¯ or¸atown– ki vray hastatowaÆ œlini, noynp¯s ew dowq‘ e¸¯ im vray hastatowaÆ œlin¯q: Es em or¸atownk˚, isk dowq‘ ˘iwˇe– r˚: Ov bnakwowm ¯ im m¯j, ew es‘ nra m¯j, na æat ptowˇ ¯ talis, orovhetew aøanc in´ oœinœ anel œ¯q karoˇ: E¸¯ m¯k˚ im vray hastatowaÆ œ¯, na ˘iwˇi nman dowrs k˚ ne– towi ew k˚ œoranay, ew ayn k˚ hawaqen ow krak˚ k˚ neten, ew k’ayrowi: E¸¯ im m¯j mnaq, ew im xØsqern ¯l mnan ´er m¯j, inœ or owzenaq, xndrec¯—q AstÆowc, ew ´ez k˚ trowi: Im Hayr˚ ŒaøaworowaÆ k˚ lini nranov, or dowq æat ptowˇ taq ew im aæakertner˚ lin¯q: Inœp¯s im Hayrn in´ sirec, es ¯l ´ez sireci. im siroy m¯j hastato—wn mnac¯q: E¸¯ im patowiranner˚ pah¯q, k˚ mnaq im siroy m¯j, inœp¯s es im HØr patowiranner˚ paheci ew mnowm em nra siroy m¯j: Ays baner˚ ´ez asaci, orp¯szi im owraxow¸iwn˚ ´er m¯j lini, ew ´er owraxow¸iwn˚ liakatar lini: Ays ¯ im pa–

1951

Yovhann¯s

15. 13–16. 5

tow¯r˚. or sir¯q mimeanc, inœp¯s or es sireci ´ez: Aweli meÆ s¯r oœ oq œowni, qan ayn, or m¯kn ir keanq˚ tay ir ba– rekamneri hamar: Dowq im barekamnern ¯q, e¸¯ an¯q ayn, inœ es ´ez patowirowm em: Aylews ´ez Æaøaner œem koœowm, orovhetew Æaøan œgit¯, ¸¯ t¯rn inœ ¯ anowm. ayl ´ez ba– rekamner koœeci, orovhetew ayn bolor˚, inœ im HØric lseci, yaytneci ´ez: Oœ ¸¯ dowq in´ ˚ntreciq, ayl es ´ez ˚ntre– ci ew ´ez kargeci, or dowq gnaq ew ptˇaber lin¯q, ew ´er ptowˇ˚ mnay, ew inœ ¯l or im anownov HØrics xndr¯q, ´ez tay: Ays em ´ez patowirowm. or sir¯q mimeanc¿: ¡E¸¯ aæxarh˚ ´ez atowm ¯, imac¯—q, or nax in´ ¯ atel: E¸¯ ays aæxarhic lin¯iq, aæxarhn ard¯n, orp¯s iren˚, ´ez siraÆ k˚ lin¯r. bayc orovhetew ays aæxarhic œ¯q, ayl es ´ez ˚ntreci aæxarhic, dra hamar aæxarh˚ ´ez atowm ¯: Yiæec¯—q ayn xØsq˚, or es ´ez asaci, ¸¯‘ Æaøan meÆ œ¯, qan ir t¯r˚. e¸¯ in´ halaÆecin, apa ´ez ¯l k˚ halaÆen. e¸¯ im xØsq˚ pahecin, apa ´ern ¯l k˚ pahen: Bayc noyn baner˚ ´ez piti anen im anowan hamar, orovhetew œen ˘anaœowm nran, ov in´ owˇarkel ¯: E¸¯ es ekaÆ ew nranc het xØsaÆ œlin¯i, nranq orew¯ meˇq ownecaÆ œ¯in lini. bayc hima irenc meˇqi hamar oœ mi ardaracowm œkay: Ov in´ ¯ atowm, atowm ¯ ew im HØr˚. e¸¯ es nranc m¯j araÆ œlin¯i ayn gorÆer˚, or owriæ oœ oq œarec, nranq orew¯ meˇq œ¯in ownenay. bayc ayßm tesan gorÆer˚ ew atecin ¸¯— in´, ¸¯— im HØr˚: Ew ayd nra hamar, or katarowi nranc Ør¯nqowm growaÆ ayn xØsq˚, ¸¯‘ aøanc pat˘aøi in´ atecin: Bayc erb gay Mxi¸ariœ˚, orin es ´ez k’owˇarkem HØric, Πæmar– tow¸ean Hogin, or elnowm ¯ HØric, na— k˚ vkayi im masin. k˚ vkay¯q ew dowq, orovhetew skzbic in´ het ¯q¿:

13

14 15

16

17, 18 19

20

21

22

23 24

25 26

27

¡Ays baner˚ asaci ´ez, orp¯szi gay¸akˇow¸iwnic yet 16 mnaq: Irenc ßoˇovaranneric dowrs piti hanen ´ez. min– 2 œew isk ßamanak˚ k˚ gay, erb, ov ´ez spani, piti hamari, ¸¯ AstÆown paætamownq ¯ matowcowm: Ew ayd ban˚ piti 3 anen ´ez ¯l, orovhetew œ˘anaœecin o—œ HØr˚ ew o—œ ¯l in´: Sa– 4 kayn ays baner˚ ´ez asaci, orp¯szi erb ßamanak˚ gay, yiæ¯q, or es ´ez asel em: Ays baner˚ skzbic ´ez œasaci, qani or ´ez het ¯i¿: ¡Bayc ayßm es gnowm em in´ owˇar– 5

16. 6–23

6 7

8

9 10

11 12 13

14

15 16

17

18

19

20

21

22

23

Yovhann¯s

1952

koˇi mØt, ew ´eznic oœ oq in´ œi harcnowm, ¸¯‘ o?wr es gnowm: Bayc orovhetew ´ez ays banern asaci, trtmow¸iwn˚ lcrec ´er srter˚: Bayc es ˘æmaritn em asowm ´ez. law ¯ ´ez ha– mar, or es gnam. orovhetew, e¸¯ es œgnam, Mxi¸ariœ˚ ´ez mØt œi gay. isk e¸¯ gnam, nran k’owˇarkem ´ez mØt: Ew na galov‘ piti apacowci aæxarhin, or na sxal ¯ meˇqi ew ardarow¸ean harcowm ew datastani harcowm: Meˇ– qi harcowm‘ orovhetew in´ œen hawatowm. ardarow¸ean harcowm‘ orovhetew im HØr mØt em gnowm, ew aylews in´ œ¯q tesni. datastani harcowm‘ orovhetew ays aæxarhi iæ– xan˚ datapartowaÆ ¯: Deø æat baner ownem ´ez aselow, bayc ayßm œ¯q karoˇ tanel: Erb or gay na‘ Πæmartow¸ean Hogin, amenayn ˘æmartow¸eamb k’aøajnordi ´ez. orovhe– tew oœ ¸¯ inqn irenic k˚ xØsi, ayl inœ lsi, ayn k˚ xØsi. ew galiq baneri masin k˚ patmi ´ez: Na in´ piti Œa– øawori, orovhetew inœ or aønowm ¯ in´anic, k˚ yaytni ´ez: Am¯n inœ or Hayrn owni, imn ¯. dra hamar ´ez asaci, ¸¯ inœ or aønowm ¯ in´anic, k˚ yaytni ´ez¿: ¡Mi Œoqr ßa– manak, ew aylews in´ œ¯q tesni. ew apa mi qiœ ews‘ ew in´ noric k˚ tesn¯q. ew es gnowm em HØr mØt¿: Aæakertneric omanq mimeanc asowm ¯in. ¡I?nœ ¯ ays, or mez asowm ¯, ¸¯‘ mi qiœ ews, ew in´ œ¯q tesni. ew dar´eal, ¸¯‘ mi qiœ ews, ew in´ k˚ tesn¯q ew ¸¯‘ es gnowm em im HØr mØt¿: Ew asowm ¯in. ¡I?nœ ¯ ayn ¡mi qiœ ews¿-˚. œenq haskanowm, ¸¯ inœ ¯ xØsowm¿: Yisows imacaw, or owzowm en iren harc tal, ew nranc asac. ¡Dra? hamar ¯iq mimeanc harcnowm, or a– saci, ¸¯‘ mi Œoqr ßamanak, ew in´ œ¯q tesni. ew dar´eal‘ mi qiœ ews, ew k˚ tesn¯q in´: Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, or dowq piti laq ew piti oˇbaq, isk aæxarh˚ owrax piti lini. dowq piti trtm¯q, bayc ´er trtmow¸iwn˚ ow– raxow¸ean piti Œoxowi: Erb kin˚ Ænndaberowm ¯, nra hamar trtmow¸iwn ¯, orovhetew nra ßam˚ hasaÆ ¯. bayc erb mankan˚ Æni, aylews œi yiæowm neˇow¸iwn˚‘ owraxow¸ean pat˘aøov, or aæxarhowm mi mard Ænowec: Dowq ¯l ayßm trtmow¸iwn own¯q, bayc es dar´eal ´ez piti tesnem, ow ´er srter˚ owrax piti linen. ew ´er owraxow¸iwn˚ oœ oq ´eznic œpiti xli: Ew ayn Ør˚ in´ oœinœ œpiti harcn¯q:

1953

Yovhann¯s

16. 24–17. 8

Πæmarit, ˘æmarit em asowm ´ez, or, inœ im anownov im HØ– ric owz¯q, piti tay ´ez: Minœew hima im anownov oœinœ œxndreciq. xndrec¯—q ew piti stanaq, orp¯szi ´er owra– xow¸iwn˚ liakatar lini¿: ¡Ays baner˚ aøaknerov asa– ci ´ez. piti gay ßamanak, erb aylews aøaknerov œpiti xØsem ´ez het, ayl yaytnap¯s HØr masin piti patmem ´ez: Ayn Ør˚ im anownov piti xndr¯q. ew ´ez œem asowm, ¸¯‘ e—s piti aˇaœem HØr˚ ´ez hamar, qani or Hayr˚ inqn isk sirowm ¯ ´ez. orovhetew dowq sireciq in´ ew hawataciq, or es AstÆowc elay: Elay HØric ew ekay aæxarh. dar´e– al ¸oˇnowm em aæxarh˚ ew gnowm HØr mØt¿: Aæakertner˚ nran asacin. ¡Aha hima bacayayt es xØsowm ew oœ mi a– øak œes asowm: Hima gitenq, or am¯n inœ gites, ew p¯tq œkay, or m¯k˚ qez ban harcni. dra hamar hawatowm enq, or AstÆowc elar¿: Yisows patasxanec nranc ew asac. ¡Ayßm hawato?wm ¯q. aha piti gay ßamanak ew ard¯n isk ekel ¯, erb piti crow¯q iwraqanœiwrd ir teˇ˚, ew in´ mi– aynak piti ¸oˇn¯q. sakayn es miaynak œem, orovhetew Hayrn in´ het ¯: Ays baner˚ asaci ´ez, orp¯szi in´nov xaˇaˇow¸iwn ownenaq: Aysteˇ, aæxarhowm neˇow¸iwn pi– ti ownenaq, sakayn qajalerowec¯—q, orovhetew es yaˇ¸eci aæxarhin¿:

24

25

26 27

28 29

30

31 32

33

Yisows erb ays baner˚ xØsec, aœqer˚ erkinq bar´rac– 17 rec ew asac. ¡Ha—yr, hasel ¯ ßam˚, Œaøawori—r qo Ordown, orp¯szi qo Ordin ¯l qez Œaøawori. inœp¯s or nran iæ– 2 xanow¸iwn towecir bolor mardkanc vray, orp¯szi yawite– nakan keanq tay ayn amenqin, or nran towecir: Ya– 3 witenakan keanq˚ ays ¯. or ˘anaœen qez miak ˘æmarit AstowaÆ, naew Yisows Qristosin, or dow owˇarkecir: Es 4 qez Œaøaworeci erkri vray. lracri ayn gorÆ˚, orn in´ towir, or anem. ew dow ayßm Œaøawori—r in´, Ha—yr, qez 5 mØt eˇoˇ ayn Œaøqov, or own¯i qez mØt‘ naxqan aæxar– hi linel˚: Qo anown˚ yaytneci ayn mardkanc, oronc in´ 6 towecir aæxarhic. nranq qonn ¯in, ew in´ towecir nranc, ow nranq qo xØsq˚ pahecin: Hima imacan, or ayn am¯n˚, 7 inœ in´ towir, es nranc toweci. ew nranq ˚ndownecin ow 8 ˘æmartow¸eamb ˘anaœecin, or es qo mØtic elay. ew nranq

17. 9–26 9

10

11

12

13

14

15 16 17

18 19 20

21

22

23

24

25

26

Yovhann¯s

1954

hawatacin, or do—w owˇarkecir in´: Ard, es nranc hamar em aˇaœowm. es œem aˇaœowm aæxarhi hamar, ayl‘ nranc ha– mar, oronc dow in´ towecir, orovhetew nranq qonn en: Ew inœ or imn ¯, bolor˚ qonn ¯, ew inœ or qonn ¯, ayn imn ¯, ow es nranc m¯j ŒaøaworowaÆ em: Ew es aylews aæxarhi m¯j œem, isk nranq aæxarhi m¯j en. ew es d¯pi qez em galis: So—wrb Hayr, pahi—r nranc qo anownov, orov in´ towecir, orp¯szi linen mi, inœp¯s menq ¯l mi enq: Minœ aæxarhowm nranc het ¯i, es pahowm ¯i nranc qo anownov, orov in´ towecir. ew es paheci. ow nrancic oœ oq œkoraw, baci korstean da– tapartowaÆ mardowc, orp¯szi growaÆ˚ katarowi: Bayc hima qez mØt em galis ew ays baner˚ xØsowm em aæxarhowm, orp¯szi nranq irenc m¯j im liakatar owraxow¸iwnn owne– nan: Es nranc towi qo xØsq˚, ew aæxarh˚ nranc atec, orovhetew nranq aæxarhic œen, inœp¯s es ¯l aæxarhic œem: Ays aˇaœowm em oœ ¸¯ nra hamar, or nranc verac– nes aæxarhic, ayl orp¯szi nranc pahes œaric: Nranq ays aæxarhic œen, inœp¯s es ¯l aæxarhic œem: Srbacro—w nranc qo ˘æmartow¸eamb, orovhetew qo xØsq˚ ˘æmartow– ¸iwn ¯: Inœp¯s dow in´ owˇarkecir aæxarh, es ¯l nranc owˇarkeci aæxarh: Ew es in´ srbacnowm em nranc hamar, orp¯szi nranq ¯l srbacowen ˘æmartow¸eamb: Sakayn mi– ayn nranc hamar œ¯, or aˇaœowm em, aylew nranc xØsqi mi– jocov bolor in´ hawatacoˇneri hamar, orp¯szi am¯nq˚ mi linen. inœp¯s dow, Ha—yr, im m¯j, ew es‘ qo m¯j, orp¯szi nranq ¯l mer m¯j linen, ew orp¯szi aæxarhn ¯l hawatay, ¸¯ do—w owˇarkecir in´: Ew es toweci nranc ayn Œaøq˚, or dow in´ towecir, orp¯szi mi linen, inœp¯s ew menq mi enq: Es‘ nranc m¯j, ew dow‘ im m¯j, orp¯szi katareal li– nen miow¸ean m¯j: Ew aæxarh˚ gitenay, or do—w owˇarkecir in´. ew es sireci nranc, inœp¯s dow in´ sirecir: Ha—yr, owm or in´ towir, kamenowm em, or, owr es em, nranq ¯l in´ het linen, orp¯szi tesnen im Œaøq˚, or dow in´ towecir, qa– ni or in´ sirecir‘ naxqan aæxarhi linel˚: Arda—r Hayr, ¸¯ew aæxarh˚ qez œ˘anaœec, bayc es qez ˘anaœeci, ew i– macan nranq, or dow es in´ owˇarkel: Ew ˘anaœecri nranc qo anown˚ ow piti ˘anaœecnem, orp¯szi ayn s¯r˚, orov in´

1955

Yovhann¯s

18. 1–18

sirecir, nranc m¯j lini, ew es‘ nranc m¯j¿: Erb Yisows aysp¯s xØsec, aæakertnerov hander´ elaw 18 gnac Kedroni ´ori miws koˇm˚. aynteˇ mi part¯z kar, owr mtan inq˚ ew ir aæakertner˚: Yowdan ¯l, or nran 2 matnelow ¯r, git¯r ayn teˇ˚, orovhetew Yisows ow ir a– æakertner˚ æat angam aynteˇ hawaqowel ¯in: Ew Yowdan 3 ir het vercnelov gownd˚ ew pahakner‘ owˇarkowaÆ qaha– nayapetneric ow Œarisecineric, aynteˇ ekaw jaherov, lapternerov ow z¯nqerov: Isk Yisows ir vray ekoˇ ays a– 4 m¯n˚ tesnelov‘ dowrs elaw ow nranc asac. ¡O?wm ¯q Œntøowm¿: Nran patasxanecin‘ Yisows Nazovrecown: Yisows nranc 5 asac‘ es em: Nranc het ¯r ew Yowdan, or matnowm ¯r nran: Erb Yisows asac‘ es em, yet-yet gnacin ew getin ˚nkan: 6 Dar´eal nranc harcrec‘ o?wm ¯q Œntøowm: Nranq asacin‘ 7 Yisows Nazovrecown: Yisows nranc patasxanec. ¡Λez 8 asaci, ¸¯‘ es em. ard, e¸¯ in´ ¯q Œntøowm, nranc ¸o—yl to– w¯q gnal¿. orp¯szi katarowi xØsq˚, or asel ¯r, ¸¯‘ nranc, 9 oronc in´ towecir, nrancic ew oœ m¯kin œkorcri: Isk Si– 10 mon Petros˚, orovhetew sowr own¯r, qaæec ayn ew zarkec qahanayapeti Æaøayin ow nra aj akanj˚ ktrec: Ew ayn Æaøayi anown˚ Maˇqos ¯r: Yisows Petrosin asac. ¡Ayd 11 sowrd noric ir pateani m¯j dir. ayn baßak˚, or Hayrn ¯ in´ towel, œpiti? xmem¿: Isk gownd˚, hazarapet˚ ew 12 hreaneri pahakner˚ bønecin Yisowsin ew kapecin: Ew 13 nax nran taran Annayi mØt, or˚ KayiaŒayi‘ ayd ta– roway qahanayapeti anern ¯r: Sa ayn KayiaŒan ¯r, or 14 hreanerin xrat towec, ¸¯ aweli law ¯, or ßoˇovrdi hamar m¯k mard meøni: Ew Yisowsi yetewic gnowm ¯in Simon Pet– 15 ros˚ ew miws aæakert˚: Ew qani or ayd aæakert˚ qaha– nayapetin Æanظ ¯r, Yisowsi het mtaw qahanayapeti tan gawi¸˚: Isk Petros˚ kangnel ¯r døan mØt, dowrs˚: 16 Miws aæakert˚, or Æanظ ¯r qahanayapetin, dowrs elaw, dønapanin asac ew Petrosin ners mtcrec: Ayn aˇjik˚, 17 or dønapann ¯r, Petrosin asac. ¡Mi?¸¯ dow ¯l ayd mardow aæakertneric es¿: Ew na asac‘ o—œ, œem: Aynteˇ kayin Æa– 18 øaner ew pahakner, oronq xaroyk ¯in arel ew taqanowm ¯in, qani or cowrt ¯r: Petrosn ¯l nranc het kangnel ¯r

18. 19–36 19 20

21

22

23

24 25

26

27 28

29

30

31

32 33

34

35

36

Yovhann¯s

1956

ow taqanowm ¯r: Isk qahanayapet˚ harc towec Yisow– sin nra aæakertneri ew vardapetow¸ean masin: Yi– sows nran patasxanec. ¡Es bacayayt asaci bolorin. es miæt owsowcanel em ßoˇovaranowm ew ta˘ari m¯j, owr hawaqwowm ¯in bolor hreaner˚. ew ÆaÆowk oœinœ œem xØsel: In´ inœo?w es harcowŒor´ anowm. harcowŒor´ ara nranc, ovqer lsel en, ¸¯ es nranc het inœ em xØsel. aha—, nranq giten, ¸¯ inœ em asel¿: Erb na ays asac, aynteˇ kang– naÆ pahakneric m¯k˚ mi aptak towec Yisowsin ow asac. ¡Aydp¯?s es patasxan talis qahanayapetin¿: Ew Yi– sows nran asac. ¡E¸¯ vat xØseci, vkayi—r vati masin, isk e¸¯ law‘ in´ inœo?w es xŒowm¿: Ew Annan nran kapaÆ owˇarkec KayiaŒa qahanayapeti mØt: Ew Simon Pet– ros˚ aynteˇ kangnaÆ ¯r ow taqanowm ¯r. nran asacin. ¡Mi?¸¯ dow ¯l nra aæakertneric es¿: Na owracaw ew a– sac‘ o—œ, œem: Ew qahanayapeti Æaøaneric m¯k˚‘ nra— az– gakan˚, ori akanj˚ Petros˚ ktrel ¯r, asac. ¡ff¯? or es inqs tesay qez nra het part¯zowm¿: Petros˚ dar– ´eal owracaw. ew iskoyn mi aqaˇaˇ kanœec: KayiaŒayi tnic Yisowsin taran kowsakali aparanq˚: Aygabac ¯r: Bayc nranq aparanq œmtan, orp¯szi œpˇÆowen ew orp¯szi zatkakan ˚n¸riq˚ karoˇanan owtel: Owsti Piˇatosn inq˚ dowrs elaw nranc mØt ew asac. ¡Ays mardow masin i?nœ ambastanow¸iwn ¯q nerkayacnowm¿: Nran patasxane– cin ew asacin. ¡E¸¯ ays mard˚ œaragorÆ œlin¯r, apa nran qo ´eøq˚ œ¯inq matni¿: Piˇatos˚ nranc asac. ¡Dowq vercr¯—q nran ew ´er Ør¯nqi hama´ayn nran datec¯—q¿: Hre– aner˚ nran asacin. ¡Mez hamar orew¯ m¯kin spanel Øri– nawor œ¯¿ (orp¯szi katarowi Yisowsi ayn xØsq˚, or na asac‘ næelov, ¸¯ inœ mahov ¯r inq˚ meønelow): Piˇatos˚ dar´eal aparanq mtaw, kanœec Yisowsin ew asac nran. ¡Do?w es hreaneri ¸agawor˚¿: Yisows patasxanec. ¡Dow qezni?c es ayd asowm, ¸¯ owriæner im masin qez asacin¿: Piˇatos˚ patasxanec. ¡Mi¸¯ es ¯l hrea?y em. qo az– g˚ ew qahanayapetner˚ matnecin qez im ´eøq˚. dow i?nœ es arel¿: Yisows patasxanec. ¡Im ¸agaworow¸iwn˚ ays aæxarhic œ¯. e¸¯ im ¸agaworow¸iwn˚ ays aæxarhic lin¯r,

1957

Yovhann¯s

18. 37–19. 11

im hetewordner˚ k˚ martnœ¯in ard¯n, orp¯szi hreaneri ´eøq˚ œmatnowem. bayc, ard, im ¸agaworow¸iwn˚ ayste– ˇic œ¯¿: Piˇatos˚ nran asac. ¡Φ¯ or aydp¯s ¯, owremn dow ¸agawo?r es¿: Yisows nran patasxanec. ¡Dow es a– sowm, or ¸agawor em, bayc es dra hamar isk Ænowel em ew dra hamar isk ekel em aæxarh, orp¯szi ˘æmartow¸ean hamar vkayem: Am¯n mard, or ˘æmartow¸iwnic ¯, im ´ayn˚ lsowm ¯¿: Piˇatos˚ nran asac. ¡I?nœ ¯ ˘æmartow¸iwn˚¿: Erb ays asac, dar´eal dowrs elaw, hreaneri mØt, ow asac nranc. ¡Es nra m¯j oœ mi yancanq œem gtnowm: Bayc dowq sovorow¸iwn own¯q, or zatkin ´ez hamar mi bantarkeal ar´akem. ard, owzo?wm ¯q, or ´ez hamar ar´akem hreaneri ¸agaworin¿: Bolor˚ aˇaˇakecin ew asacin‘ o—œ dran, ayl‘ Barabbayin: Ew ayn Barabban awazak ¯r:

37

38

39

40

Ayn ßamanak Piˇatos˚ hramayec Yisowsin vercnel ew 19 nran ganakoÆel: Isk zinoworner˚ Œæ¯ psak æinelov‘ dre– 2 cin nra glxin ow nran Æirani zgest hagcrin: Ew galis 3 ¯in nra mØt ow asowm‘ oˇjo—yn, hreaneri— arqay: Ew nran aptakowm ¯in: Piˇatos˚ dar´eal dowrs elaw ow asac 4 nranc. ¡Aha nran dowrs, ´ez mØt em berowm, orp¯szi i– manaq, ¸¯ es nra m¯j orew¯ yancanq œem gtnowm¿: Yisows 5 dowrs elaw. ew Œæ¯ psak own¯r ew Æirani zgest: Ew nranc asac. ¡Aha ´er mard˚‘ ´ez¿: Erb qahanayapetnern ow 6 pahakner˚ nran tesan, aˇaˇak bar´racrin ew asacin. ¡Xa—œ˚ hanir, xa—œ˚ hanir dran¿: Piˇatos˚ nranc a– sac. ¡Do—wq aø¯q nran ´er m¯j ew inqne—rd xaœ˚ hanec¯q, qani or es dra m¯j orew¯ yancanq œem gtnowm¿: Hrea– 7 ner˚ nran patasxanecin. ¡Menq Ør¯nq ownenq, ew ˚st mer Ør¯nqi p¯tq ¯ na meøni, orovhetew iren AstÆow Or– di dar´rec¿: Erb Piˇatos˚ ays xØsqer˚ lsec, aweli ews 8 vaxecaw: Dar´eal, mi angam ews mtaw aparanq˚ ew Yi– 9 sowsin asac‘ orteˇi?c es dow: Ew Yisows nran patasxan œtowec: Piˇatos˚ nran asac. ¡In´ het œe?s xØsowm, œgi– 10 te?s, or iæxanow¸iwn ownem qez xaœ˚ hanelow. ew iæxanow– ¸iwn ownem qez azat ar´akelow¿: Yisows patasxanec. 11 ¡Dow im vray oœ mi iæxanow¸iwn ¯l œ¯ir ownenay, e¸¯ qez i verowst trowaÆ œlin¯r. dra hamar ¯l, ov in´ qo ´eøq˚

19. 13–27 13

14

15

16

17 18

19

20

21

22

23, 24

25

26

27

Yovhann¯s

1958

matnec, nra meˇq˚ aweli meÆ ¯¿: Sranic yetoy Piˇatos˚ owzowm ¯r nran azat ar´akel: Isk hreaner˚ aˇaˇakowm ¯in ow asowm. ¡E¸¯ dran ar´akes, kaysrin barekam œes: Amenayn oq, or inqn iren ¸agawor ¯ koœowm, hakaøak ¯ kayser¿: Isk erb Piˇatos˚ ays xØsqer˚ lsec, Yisowsin dowrs berec, nstec bemi vray, ayn teˇ˚, or Qarayatak ¯r koœwowm, isk ebrayer¯n‘ Kappa¸a: Zatki naxØr¯n ¯r, ew k¯sØroway mØt ¯r: Ew na hreanerin asac. ¡Aha ´er ¸agawor˚‘ ´ez¿: Isk nranq aˇaˇakowm ¯in. ¡Veracro—w mer mijic, veracro—w mer mijic ew xa—œ˚ hanir nran¿: Pi– ˇatos˚ nranc asac. ¡Es ´er ¸agaworin xa?œ˚ hanem¿: Qahanayapetner˚ patasxanecin. ¡ffownenq menq ayl ¸agawor, baci kaysric¿: Ayn ßamanak Yisowsin yan´– nec nranc ´eøq˚, orp¯szi xaœ˚ hanowi: Ew nranq aøan Yisowsin ew taran: Ew xaœaŒayt˚ na inqn ¯r vercrel ew bar´racnowm ¯r ayn teˇ˚, ori anownn ¯r Gaga¸, isk eb– rayer¯n koœwowm ¯r Goˇgo¸a, orteˇ ew xaœ˚ hanecin nran ow nra het erkow owriæneri‘ ays ew ayn koˇmic, isk m¯j– teˇowm‘ Yisowsin: Piˇatos˚ mi taxtak ¯l grec ew drec xaœi vray. ew growaÆ ¯r. ¡Yisows Nazovreci‘ hreaneri ¸agawor¿: Ayd taxtak˚ hreaneric æater˚ kardacin, orovhetew ayn teˇ˚, owr Yisows xaœowec, qaˇaqin mØt ¯r (ew growaÆ ¯r ebrayer¯n, latiner¯n ew yownar¯n): Hreaneri qahanayapetner˚ Piˇatosin asacin. ¡Mi— grir‘ hrea– neri ¸agawor, ayl‘ inœ na asac‘ ¸agawor em hreaneri¿: Piˇatos˚ patasxanec. ¡Inœ greci, greci¿: Isk zinow– orner˚, erb Yisowsin xaœ˚ hanecin, vercrin nra zgest– ner˚ ew œors mas arecin. iwraqanœiwr zinowori‘ m¯k mas: Isk qani or patmow˘an˚ aøanc kari ¯r, verewic nerqew amboˇjovin hiwsaÆ æowrjanaki, owsti mimeanc asacin. ¡Ayd œpatøtenq, ayl dra vray vi˘ak gcenq, owm or elni¿, orp¯szi katarowi growaÆ˚, or asowm ¯. ¡Im zgestner˚ baßanecin irar m¯j ew im patmow˘ani vray vi˘ak gce– cin¿: Zinowornern ays bann arecin: Isk Yisowsi xaœi mØt kangnaÆ ¯in nra mayr˚ ew nra mØraqoyr˚‘ Kˇ¯opasi kin Mariam˚ ew Mariam Magdaˇenacin: Erb Yisows te– saw mØr˚ ew ayn aæakertin, or mØt ¯r kangnaÆ, orin na

1959

Yovhann¯s

19. 28–20. 2

sirowm ¯r, mØrn asac. ¡O—v kin, aha— qo ordin¿: Apa aæakertin asac. ¡Aha— qo mayr˚¿: Ew ayd pahic aæa– kert˚ nran ir mØt aøaw: Aynowhetew Yisows, gitenalov, ¸¯ aha am¯n inœ katarowaÆ ¯, orp¯szi katarowi growa– Æ˚, asac‘ Æaraw em: Ew aynteˇ qacaxov li mi aman kar. zinoworner˚ leˇaxaøn qacaxov mi spowng ¸rjecin ew ayn drin eˇ¯gi Æayrin ow mØtecrin nra beranin: Erb Yisows leˇaxaøn qacax˚ berann aøaw, asac. ¡Am¯n inœ ka– tarowaÆ ¯¿: Ew glowx˚ kaxelov‘ hogin awandec: Isk qani or owrba¸ ¯r, orp¯szi marminner˚ œmnan xaœi vray minœew æaba¸ Ør˚, - orovhetew ayn æaba¸˚ tØnakan meÆ Ør ¯r, - hreay aøajnordner˚ Piˇatosin aˇaœecin, or kotren nranc srownqner˚ ew vercnen nranc: Zinoworner˚ ekan ew aøajini srownqner˚ kotrecin, noynp¯s ew miwsin˚, or nra het xaœ ¯r hanowel: Bayc erb ekan Yisowsi mØt ew tesan, or na ard¯n meøaÆ ¯r, nra srownqner˚ œkotrecin, ayl zi– noworneric m¯k˚ t¯gov xocec nra koˇ˚, ew iskoyn ariwn ew jowr elaw: Ew ov ays ban˚ tesaw, vkayec. ew nra vkayow– ¸iwn˚ ˘æmarit ¯, ew na git¯, or ˘æmarit ¯ asowm, orp¯szi dowq ¯l hawataq: Ays patahec, orp¯szi katarowi grow– aÆ˚, ¸¯‘ nra oskor˚ œpiti Œærowi: Ew dar´eal miws grow– aÆn asowm ¯. ¡Piti nayen nran, owm xocecin¿: Aynowhetew Yovs¯Œ˚, or arima¸iaci ¯r ew Yisowsi ¸aqown aæakertn ¯r hreaneri vaxi pat˘aøov, Piˇatosin aˇaœec, or Yi– sowsi marmin˚ vercni: Ew Piˇatos˚ hraman towec. owsti Yovs¯Œn ow Nikodemos˚ ekan ew nran vercrin: Nikodemo– s˚, or aøajin angam giæerov Yisowsi mØt ¯r ekel, berec mØt hariwr litr zmowøs‘ halow¯i het xaønowaÆ: Vercrin Yisowsi marmin˚ ew patecin ktawnerov‘ xnkerov han– der´, inœp¯s or hreaneri sovorow¸iwnn ¯r‘ patel: Ew ayn teˇowm, owr na xaœowec, part¯z kar. ew ayd part¯zowm‘ mi nor gerezman, ori m¯j erbeq orew¯ m¯k˚ œ¯r drowaÆ: Ew qani or gerezman˚ mØt ¯r, hreaneri owrba¸i pat˘aøov, aynte—ˇ drecin Yisowsi marmin˚:

28

29

30

31 32 33

34

35 36

37

38 39 40

41

42

43

44

Ew kiraki Ør˚ Mariam Magdaˇenacin aøawØtean ar– 20 æaloysin gerezman ¯ galis ew tesnowm ¯, or qar˚ gerezmani dønic vercowaÆ ¯: Apa vazowm ¯ ew galis Simon Petro– 2

20. 3–19

3 4

5 6

7

8 9

10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

Yovhann¯s

1960

si ew ayn miws aæakerti mØt, orin Yisows sirowm ¯r, ow nranc asowm ¯. ¡Tiroj˚ vercrel en gerezmanic, ew œgitenq, ¸¯ o—wr en drel nran¿: Petros˚ ew miws aæakert˚ elan ew gerezman ¯in galis: Erkowsov miasin vazowm ¯in, bayc miws aæakert˚ aøaj ancaw Petrosic ew aweli æowt va– zec ow aøajin˚ gerezman ekaw: Ew køanalov‘ tesaw, or ktawner˚ aynteˇ ¯in, bayc ners œmtaw: Ekaw naew Si– mon Petros˚, or nra yetewic ¯r galis. mtaw gerezman˚ ew tesaw, or ktawner˚ aynteˇ ¯in, ew varæamak˚, or nra glxin ¯r, miws ktawneri het œ¯r, ayl aøan´in ÆalowaÆ‘ mi koˇm ¯r: Ayn ßamanak mtaw ew miws aæakert˚, or aweli aøaj ¯r ekel gerezman. tesaw ow hawatac. qani or deø œ¯in haskacel growaÆq˚, ¸¯‘ meøelneric p¯tq ¯ yarow¸iwn aøni: Aæakertner˚, veradaønalov, gnacin irenc teˇe– r˚: Bayc Mariam˚ kangnaÆ ¯r gerezmani dowrs˚ ow lac ¯r linowm. ew minœ deø lac ¯r linowm, køacaw d¯pi gerez– man˚ ew tesaw erkow hreætakner‘ spitakneri m¯j, oronq nstel ¯in‘ m¯k˚‘ snarin, ew miws˚‘ otqeri mØt, aynteˇ, owr Yisowsi marminn ¯r eˇel: Ew nran asacin. ¡O—v kin, inœo?w es lalis¿: Na nranc asac. ¡Orovhetew im Tiroj˚ gerez– manic vercrel en, ew œgitem‘ nran owr en drel¿: Erb ays asac, d¯pi yetewi koˇm˚ dar´aw ew tesaw Yisowsin, or kangnaÆ ¯r. bayc œ¯r imanowm, ¸¯ Yisowsn ¯: Yisows nran asac. ¡O—v kin, inœo?w es lalis, o?wm es Œntøowm¿: Nran ayn– p¯s ¸owac, ¸¯ partizpann ¯. ew asac nran. ¡T¯—r, e¸¯ dow es nran vercrel, asa— in´‘ owr es drel nran, orp¯s– zi es nran vercnem¿: Yisows nran asac‘ Maria—m: Ew na dar´aw ow ebrayer¯n nran asac‘ fiabbowni— (or ¸argma– nwowm ¯‘ vardapet): Yisows nran asac. ¡In´ mi— mØtecir, qani or deø HØrs mØt œem bar´racel. owremn gna— dow im eˇbayrneri mØt ow nranc asa—, or es bar´ranowm em d¯– pi im Hayr˚ ew ´er Hayr˚, d¯pi im AstowaÆ˚ ew ´er As– towaÆ˚¿: Mariam Magdaˇenacin ekaw ow aæakertnerin patmec, ¸¯ inq˚ Tiroj˚ tesel ¯, ew na iren ays banern ¯ asel: Noyn kiraki Øroway erekoyean aæakertner˚ hawa– qowaÆ ¯in mi tan m¯j, ori døner˚ ŒakowaÆ ¯in hreaneri vaxi pat˘aøov: Yisows ekaw, kangnec nranc m¯jteˇn ow

1961

Yovhann¯s

20. 20–21. 6

nranc asac. ¡Xaˇaˇow¸i!wn ´ez¿: Ays aselov‘ nranc coyc towec ir ´eøqer˚ ew koˇ˚. ew aæakertnern owraxacan, erb tesan Tiroj˚: Na dar´eal nranc asac. ¡Xaˇaˇow– ¸i!wn ´ez. inœp¯s im Hayrn in´ owˇarkec, es ¯l owˇarkowm em ´ez¿: Erb ays asac, nranc vray Œœec ew asac. ¡Aø¯—q Sowrb Hogin: E¸¯ m¯ki meˇqer˚ ner¯q, nranc nerowaÆ k˚ lini. e¸¯ m¯ki meˇqer˚ œner¯q, nerowaÆ œi lini¿: Isk Φov– mas˚‘ Tasnerkowsic m¯k˚‘ Erkoworeak koœowaÆ˚, nranc het œ¯r, erb Yisows ekaw: Miws aæakertner˚ nran asacin, ¸¯‘ Tiroj˚ tesanq: Ew na nranc asac. ¡E¸¯ œtesnem nra ´eøqeri vray mexeri næan˚ ew im matner˚ mexeri teˇer˚ œdnem ow im ´eøq˚ nra koˇi m¯j œxrem, œem hawatay¿: Ow¸ Ør yetoy aæakertner˚ dar´eal nersowm ¯in. ew Φovmas˚‘ nranc het: Yisows ekaw Œak dønerov, kangnec m¯jteˇ ow asac‘ xaˇaˇow¸i!wn ´ez: Apa Φovmasin asac. ¡Be—r qo matner˚ ew di—r aysteˇ ow te—s im ´eøqer˚. ew be—r qo ´eøq˚ ow mtcro—w im koˇi m¯j. anhawat mi— eˇir, ayl‘ hawatace– al¿: Φovmas˚ patasxan towec ow nran asac‘ T¯—r im ew Astowa—Æ im: Yisows nran asac. ¡Orovhetew dow in´ te– sar, hawatacir. erani! nranc, oronq œen tesel ew sakayn k˚ hawatan¿: Ir aæakertneri aøaj Yisows bazowm ayl næanner ¯l arec, oronq ays grqowm growaÆ œen: Ayl aysqa– n˚ growec, or dowq hawataq, ¸¯ Yisows Qristosn ¯‘ AstÆow Ordin. naew‘ orp¯szi hawataq ow nra anownov yawitena– kan keanqn ˚ndown¯q:

20

21

22 23 24

25

26

27

28 29

30 31

Sranic yetoy Yisows dar´eal iren yaytnec ir aæa– 21 kertnerin Tiberiayi Æovezerqi mØt. ew yaytnec aysp¯s. miasin ¯in Simon Petros˚, Φovmas˚‘ Erkoworeak koœow– 2 aÆ˚, Na¸anay¯l˚, or Galiliayi Kana qaˇaqic ¯r, Zebe– d¯osi ordiner˚ ew aæakertneric owriæ erkow hogi: Simon 3 Petros˚ nranc asac. ¡Gnowm em ´owk orsalow¿: Nran a– sacin. ¡Menq ¯l enq galis qez het¿: Gnacin ew nawak˚ mtan. ew ayd giæer oœinœ œbønecin: Erb aøawØt eˇaw, Yi– 4 sows kangnaÆ ¯r Æovi ezerqin. bayc aæakertner˚ œima– can, or Yisowsn ¯: Yisows nranc asac. ¡Tˇane—r, owte– 5 low ban œown¯?q¿: Nran patasxanecin‘ o—œ: Nranc asac. 6 ¡Owøkan˚ gcec¯—q nawaki aj koˇm˚ ew k˚ gtn¯q¿: Gcecin. ew

21. 7–22 7

8

9 10

11 12 13

14

15 16

17

18

19

20

21

22

Yovhann¯s

1962

´kneri bazmow¸iwnic œ¯in karoˇanowm ayn dowrs qaæel: Ayn aæakert˚, orin Yisows sirowm ¯r, Petrosin asac‘ T¯rn ¯: Erb Simon Petros˚ lsec, ¸¯ T¯rn ¯, hagowst˚ vran gcec, qani or merk ¯r, ew iren netec Æovi m¯j: Miws aæakert– nern ¯l nawakov ekan. ew qani or camaqic heøow œ¯in, ayl erkow hariwr kangowni œaŒ miayn, qaæowm ¯in owøka– n˚ ´knerov hander´: Erb camaq elan, tesan vaøowaÆ aÆowxi mi krakateˇ‘ mi ´owk nra vray ew hac: Yisows nranc asac. ¡Ber¯—q ayn ´kneric, or dowq hima orsaciq¿: Simon Petros˚ nawak mtaw ew camaq qaæec owøkan˚, or liqn ¯r hariwr yisownereq meÆ-meÆ ´knerov: Φ¯ew aynœaŒ ban kar, bayc owøkan˚ œpatøowec: Yisows nranc asac‘ ek¯q ˘aæec¯—q: Ew aæakertneric oœ oq œ¯r hamar´akwowm harcnel, ¸¯‘ dow o?v es, orovhetew git¯in, or T¯rn ¯: E– kaw Yisows, aøaw hac˚ ew towec nranc. noynp¯s ew ´owk˚: Ays errord angamn ¯r, or Yisows erewac ir aæakertne– rin‘ meøelneric yarow¸iwn aønelowc yetoy: Ew erb ˘aæecin, Yisows Simon Petrosin asac. ¡Simo—n, ordi— Yovnani, si– ro?wm es in´ aweli, qan dranq¿: Sa asac nran. ¡Ayo—, T¯—r, ew dow gites, or sirowm em qez¿: Nran asac‘ araÆacro—w im gaønerin: Dar´eal asac nran. ¡Simo—n, ordi— Yovnani, siro?wm es in´¿: Na asac nran. ¡Ayo—, T¯—r, ew dow gites, or sirowm em qez¿: Nran asac‘ araÆacro—w im oœxarnerin: Errord angam nran asac. ¡Simo—n, ordi— Yovnani, siro?wm es in´¿: Petros˚ txrec, or errord angam iren asac, ¸¯‘ siro?wm es in´: Ow nran patasxanec. ¡T¯—r, dow am¯n inœ gites. dow inqd ˘anaœowm es bolorin ew gites, ¸¯ sirowm em qez¿: Yisows nran asac. ¡AraÆacro—w im oœxarnerin: Πæmarit, ˘æmarit em asowm qez, or minœ dow eritasard ¯ir, inqd ¯ir gØtid kapowm ew gnowm ¯ir‘ owr ew kamenowm ¯ir. sakayn erb Æeranas, ´eøqerd ver k˚ bar´racnes, ew owriæner˚ qez gØti k˚ kapen ow k˚ tanen‘ owr œes kame– nay¿: Ays asac, næelov, ¸¯ inœ mahov na piti Œaøawo– ri AstÆown: Ew erb ays asac, awelacrec‘ ari— im yetewic: Petros˚ dar´aw ew tesaw, or ayn aæakert˚, owm Yisows sirowm ¯r, galis ¯ yetewic. na, or ˚nkel ¯r nra krÆqovn ow asel. ¡T¯—r, o?v ¯, or matnelow ¯ qez¿: Petros˚, nran tes–

1963

Yovhann¯s

21. 23–26

nelov, asac Yisowsin. ¡T¯—r, isk sa i?nœ k˚ lini¿: Yisows nran asac. ¡E¸¯ es kamenowm em, or da apri, minœew or es gam, ayd qez i?nœ hog, dow ari— im yetewic¿: Ew ays xØsq˚ taraÆowec eˇbayrneri m¯j. ew karÆecin, ¸¯ ayn aæakert˚ œpiti meøni: Bayc Yisows nran œasac, ¸¯ œpiti meøni, ayl ¸¯‘ es kamenowm em, or da apri, minœew or es gam: Ays aæakertn ¯, or vkayowm ¯ ays baneri masin, or ew grec isk dranq. ew gitenq, or nra vkayow¸iwn˚ ˘æmarit ¯: Bayc ow– riæ æat baner ¯l kan, or Yisows arec, oronq, e¸¯ m¯k˚ m¯k aø m¯k graÆ lin¯r, karÆowm em, ¸¯ aæxarhn isk bawakan œ¯r lini parŒakelow ayd grqer˚, e¸¯ dranq growaÆ lin¯in:

23

24

25

26

GorÆq G

1 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Aøajin patmow¸iwn˚ gri aøay, o—v Φ¯oŒil¯, ayn bolor baneri masin, inœ Yisows sksec anel ew owsowcanel skz– bic minœew ayn Ør˚, erb Sowrb Hogow mijocov patow¯r tow– ec aøaqealnerin, oronc inqn ˚ntrel ¯r, ew erkinq vera– caw: Na ir œarœaranqneric yetoy iren kendani nerka– yacrec nranc aøaj æat apacoycnerov‘ qaøasown Øreri ˚n¸acqowm erewalov nranc ew xØselov AstÆow arqayow¸e– an masin: Ew mi Ør nranc het hac owtelis patow¯r towec nranc, or Erowsaˇ¯mic œmeknen, ayl spasen HØr xostowmin, ¡or˚, - asac, - lseciq in´nic. orovhetew Yovhann¯s˚ mkrtec jrov, bayc dowq ays Øreric oœ æat yetoy piti mkrtow¯q Sowrb Hogov¿: Nranq, mØtenalov, harcrin nran ew asacin. ¡T¯—r, ays ßamanako?wm ¯, or verahastatelow es Isray¯li ¸agaworow¸iwn˚¿: Yisows nranc asac. ¡Λez trowaÆ œ¯ imanal ayn ßamer˚ ew ßamanakner˚, or Hay– r˚ hastatec ir iæxanow¸ean m¯j. ayl, erb Sowrb Hogin ijni ´er vray, zØrow¸iwn piti aøn¯q ew in´ vkaner pi– ti lin¯q Erowsaˇ¯mowm, amboˇj Hr¯astanowm ow Samaria– yowm ew minœew erkri Æayrer˚¿: Ew erb ays xØsqern asac, minœ nranq deø nayowm ¯in, erkinq veracaw, ew amp˚ nran ÆaÆkec nranc aœqeric: Ew minœ irenc aœqer˚ yaøaÆ na– yowm ¯in nra erkinq gnalown, aha nranc erewacin spitak zgestneri m¯j erkow mardik, oronq ew asacin. ¡O—v ga– liliaciner, inœo?w kangnaÆ nayowm ¯q erknqin. ays Yisows˚, or ´er mijic erkinq veracaw, piti gay noyn ´ewov, inœp¯s tesaq nra erkinq gnal˚¿: Apa Erowsaˇ¯m veradar´an Λi¸eneac koœowoˇ leøic, or Erowsaˇ¯min mØt ¯ æaba¸ Ørn ancneliq mi ˘anaparhi œaŒ: Ew erb qaˇaq mtan, bar– ´racan vernatown˚, orteˇ ew bnakwowm ¯in Petrosn ow Yakobos˚, Yovhann¯sn ow Andr¯as˚, ffiilipposn ow Φovma– s˚, Bar¸oˇom¯osn ow Mat¸¯os˚, AlŒ¯osi ordi Yakobosn ow Naxan´ayoyz Ωmawon˚ ew Yakobosi ordi Yowdan: Sranq bolor˚, miasirt, yaratewØr¯n aˇØ¸qi m¯j ¯in kananc ew Yisowsi mØr‘ Mariami ow nra eˇbayrneri het: Ew ayn Øre–

1965

GorÆq

1. 16–2. 6

rin Petros˚ ver kacaw eˇbayrneri m¯j (ew aynteˇ hariwr qsan hogow œaŒ hawatacealneri bazmow¸iwn kar) ew a– sac. ¡O—v eˇbayrner, p¯tq ¯, or katarow¯r growaÆ˚, inœ or naxØrØq Sowrb Hogin asel ¯r Daw¸i beranov Yowdayi masin, or Yisowsin bønoˇnerin aøajnord eˇaw. orovhe– tew na mez het mer xmbi m¯j ¯r. ew nran ¯l vi˘akowaÆ ¯r ays spasaworow¸iwn˚: Sa ir anirawow¸ean var´ov mi agarak gnec ew owøœelov m¯jteˇic patøowec, ow nra am– boˇj Œor˚ dowrs ¸aŒowec: Ew ays ban˚ yaytni eˇaw bolor nranc, oronq Erowsaˇ¯mowm en bnakwowm, aynp¯s or min– œew isk ayn agarak˚ koœowec irenc barbaøov Akeˇdama, aysinqn‘ Arean agarak. orovhetew saˇmosneri grqowm growaÆ ¯. ¡Φoˇ nra town˚ awerak lini, ew œgtnowi m¯k˚, or nra m¯j bnakowi¿. ew‘ ¡Nra paætØn˚ ¸oˇ owriæn aø– ni¿: Ard, m¯kn ays mardkancic, oronq mez owˇekcowm ¯in ayn amboˇj ßamanak, erb Yisows erkri vray mez het ¯r, sksaÆ Yovhann¯si mkrtow¸iwnic minœew ayn Ør˚, erb mer mi– jic erkinq veracaw, - p¯tq ¯, or na mez het vkay lini nra yarow¸ean˚¿: Ew nerkayacrin erkowsin‘ Yovs¯Œin, orin Barsaba ¯in koœowm, ew or veranowanowec Yowstos, ow Ma– ta¸iayin: Ew aˇØ¸q anelov‘ asacin. ¡T¯—r, dow or gites bolori srter˚, co—yc towr ays erkowsic m¯kin, orin ˚ntre– cir, orp¯szi aøni vi˘akn ayn paætØni ew aøaqelow¸ean, oric Yowdan ˚nkaw ir teˇ˚ gnalow hamar¿: Ew nranc ha– mar vi˘ak gcecin. vi˘ak˚ elaw Mata¸iayin, ew sa da– sowec tasnm¯k aøaqealneri het:

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25 26

Erb Pentekost¯i Ører˚ lracan, bolor˚ miasirt, mi– 2 ateˇ ¯in: Ew yankarÆaki erknqic hnœec mi ´ayn‘ sas– 2 tik hoˇmic ekaÆ ´ayni nman. ew lcrec amboˇj ayn town˚, owr nstaÆ ¯in: Ew nranc erewacin baßanowaÆ lezowner, 3 nman boceˇ¯n lezowneri, oronq ew nstecin nrancic iwra– qanœiwri vray: Ew bolor˚ lcowecin Sowrb Hogov ow sksecin 4 xØsel owriæ lezownerov, inœp¯s or Sowrb Hogin nranc xØ– sel ¯r talis: Ew kayin Erowsaˇ¯mowm bnakowoˇ hreaner, 5 erkiwˇaÆ mardik, ekaÆ erknqi tak aproˇ bolor azge– ric: Ew erb ays ´ayn˚ lsowec, bazmow¸iwn˚ hawaqowec ow 6 xønowec, orovhetew lsowm ¯in, or nranq xØsowm ¯in irencic

2. 7–24 7

8

9

10

11

12

13 14

15 16 17

18

19

20

21 22

23

24

GorÆq

1966

iwraqanœiwri lezowov: Am¯nq˚ hianowm ¯in ew zarmanowm. ow mimeanc asowm ¯in. ¡ff¯? or sranq bolor˚, or xØsowm en, galiliaciner en. bayc inœp¯?s ¯, or menq nranc lsowm enq mer iwraqanœiwri barbaøov, or ÆnowaÆ Øric xØsowm enq: Menq‘ par¸ewner, marer ew ilamaciner, ew nranq, or bnakwowm en Mijagetqowm, Hr¯astanowm ew Gamirqowm, Pontosowm ew Asiayowm, ffiøiwgiayowm ew PamŒiwliayowm, E– giptosowm ew Kiwreniayi harewan Lib¯ayi ærjannerowm, ew Høomic ekaÆner‘ ¸¯— hreaner ew ¸¯— hr¯ow¸ean dar´aÆner, kretaciner ow arabner, - lsowm enq, or nranq xØsowm en mer lezownerov AstÆow meÆagorÆow¸iwnneri masin¿: Bo– lor˚ zarmanowm ¯in ew mimeanc asowm. ¡I?nœ karoˇ ¯ linel sa¿: Isk owriæner, Æaˇrelov, asowm ¯in. ¡Nor ginowc har– baÆ en¿: Petros˚, Tasnm¯ki het ver kenalov, bar´rac– rec ir ´ayn˚ ew asac. ¡O—v hr¯astanciner ew dowq am¯nqd, or Erowsaˇ¯mowm ¯q bnakwowm, ays ´ez yaytni ¸oˇ lini, ew im xØsqerin aka—nj dr¯q. sranq harbaÆ œen, inœp¯s dowq ¯q karÆowm, qani or deø aøawØtean ßam˚ inn ¯. ayl‘ ays a—yn ¯, or asowec Yov¯l margar¯i beranov. ¡Ew piti lini sranic yetoy, verjin Ørerin, - asowm ¯ AstowaÆ, - or im Hogowc piti ¸aŒem am¯n mardow vray, ew ´er ordinern ow ´er dowstrer˚ piti margar¯anan. ´er eritasardner˚ tesilnerew ´er Æerer˚ erazner piti tesnen: ew im Æa– øaneri ow im aˇaxinneri vray ayn Ørerin im Hogowc piti ¸aŒem, ew nranq piti margar¯anan: Ew ver˚, erknqowm zarmanali gorÆer piti coyc tam, isk nerqewowm, erkri vray‘ næanner. ariwn ew howr ew Æxi mrrik. aregak˚ xa– war piti daønay, ew lowsin˚‘ karmir, inœp¯s ariwn, qani deø œi ekel Tiroj meÆ ow ereweli Ør˚: Ew piti lini aynp¯s, or am¯n oq, or Tiroj anown˚ kanœi, piti Œrkowi¿: O—v isray¯laciner, lsec¯—q ays xØsqer˚. Yisows Nazovrecown‘ ayn mardown, orin AstowaÆ ´ez nerkayacrec zØrow¸eamb, næannerov ow zarmanali gorÆerov, or AstowaÆ nra mijo– cov arec ´er m¯j, inœp¯s dowq isk git¯q ayd, AstÆow sah– manaÆ xorhrdov ew kanxagitow¸eamb anØr¯nneri ´eøq˚ matnelov‘ xaœaŒayti vray gameciq ew spaneciq. nran AstowaÆ yarow¸iwn towec‘ qandelov mahowan kapanqner˚,

1967

GorÆq

2. 25–42

qani or kareli œ¯r, or mah˚ iæx¯r nran: Inq˚ Dawi¸˚ Yi– sowsi masin asowm ¯. ¡Naxap¯s Tiroj˚ am¯n ßam tesnowm ¯i im aøaj, orovhetew na im ajowm ¯, orp¯szi œsasanow– em. dra hamar im sirt˚ owrax eˇaw, ew im lezown cnÆac, ew im marminn ¯l piti apri yoysov, orovhetew im an´˚ gerezmanowm œes ¸oˇnelowew oœ ¯l ¸oyl es talow, or qo srbi marmin˚ apakanowi. in´ coyc towir keanqi ˘anaparh– ner˚, qaˇcrØr¯n lcrecir in´ qo nerkayow¸ean owraxow¸e– amb¿: O—v eˇbayrner, p¯tq ¯ vstahow¸eamb asel Dawi¸ nahapeti masin, or e—w meøaw, e—w ¸aˇowec, ow nra gerez– man˚ kay mer m¯j minœew aysØr. bayc orovhetew na mar– gar¯ ¯r ew git¯r, or AstowaÆ nran erdowelov xostacaw nra orovayni ptˇic m¯kin nstecnel ir gahi vray, owsti kanxØrØq gitenalov‘ xØsec Qristosi yarow¸ean masin, ¸¯‘ ¡Nra an´˚ gerezmanowm œ¸oˇnowec, ew oœ ¯l nra marmin˚ apakanow¸iwn tesaw¿: Ays Yisowsin ¯, or AstowaÆ yarow– ¸iwn towec, orin menq am¯nqs vkay enq. AstÆow aj ´eø– qov bar´ranalov, Sowrb Hogow xostowm˚ ˚ndownelov HØric‘ sŒøec ays, or dowq ayßm tesnowm ¯q ow lsowm. orovhetew Dawi¸˚, or erkinq œ¯r elel, inqn isk asowm ¯. ¡T¯rn asac im Tiroj˚‘ nsti—r im aj koˇm˚, minœew or qo ¸ænaminerin otqerid tak ibrew patowandan dnem¿: Ard, Isray¯li amboˇj town˚ vstahØr¯n ¸oˇ imanay, or AstowaÆ nran e—w T¯r, e—w fflÆeal arec, ayn Yisowsin, orin dowq xaœeciq¿: Ays lselov‘ nerkaner˚ zˇjacin irenc srterowm ew asacin Pet– rosin ew miws aøaqealnerin. ¡I?nœ piti anenq, eˇbayr– ne—r¿: Petros˚ nranc asac. ¡Apaæxarec¯—q, ew ´ezanic iwraqanœiwr˚ ¸oˇ mkrtowi T¯r Yisows Qristosi anownov‘ meˇqeri ¸oˇow¸ean hamar, ew piti ˚ndown¯q Sowrb Hogow pargew˚. orovhetew xostowm˚ ´ez hamar ¯, ´er ordineri ew bolor heøaworneri hamar, oronc k˚ kanœi mer T¯r As– towaÆ˚¿: Ew Petros˚ owriæ æat xØsqerov vkayow¸iwn ¯r berowm, mxi¸arowm nranc ow asowm. ¡Azatec¯—q ´er an´er˚ ays xotoreal serndic¿: Omanq yØßarow¸eamb ˚ndownelov nra xØsq˚‘ mkrtowecin. ew ayn Ør˚ nranq mØt ereq hazar hogov awelacan: Ew nranq yaratewowm ¯in aøaqealneri owsowcman, haˇordow¸ean, haci bekman ow aˇØ¸qneri m¯j:

25

26 27

28

29

30

31

32 33

34

35 36

37

38

39

40

41

42

2. 43–3. 13 43

44 45

46

47

3 2

3

4 5 6

7

8

9 10

11

12

13

GorÆq

1968

Am¯n mardow vray ˚nkel ¯r ah ew erkiwˇ, ew aøaqealneri ´eøqov bazowm næanner ew zarmanali gorÆer ¯in katar– wowm: Hawatacealnern am¯nq˚ miasin ¯in, ew inœ or own¯in, hasarakac ¯r. nranq va˘aøowm ¯in irenc kalowaÆqnern ow inœqer˚ ew baßanowm ¯in bolorin‘ owm inœ or p¯tq lin¯r: Am¯n Ør, miasirt, vaˇ gnowm ¯in ta˘ar, tnerowm ¯in hac˚ ktrowm ew owraxow¸eamb ow srti parzow¸eamb ¯in kera– kowr owtowm: fflrhnowm ¯in AstÆown ew amboˇj ßoˇovrdi m¯j yarganq ¯in vayelowm: Ew T¯r˚ Ør¯cØr ŒrkowaÆnerin nranc ¸owi vray awelacnowm ¯r: Petros˚ ew Yovhann¯s˚ ta˘ar ¯in bar´ranowm k¯sØric yetoy ßam˚ ereqi aˇØ¸qi hamar: Ew mØric kaˇ ÆnowaÆ mi mard kar, orin miæt vercnowm ¯in ow dnowm ta˘ari ayn døan˚, - or koœwowm ¯r Geˇecik, - orp¯szi na ta˘ar mtnoˇneric oˇormow¸iwn xndri: Sa tesnelov Petrosin ew Yovhann¯sin, oronq ta˘ar ¯in mtnowm, aˇaœowm ¯r, or oˇormow¸iwn stanay: Petros˚ nran nayec Yovhann¯si het ew asac. ¡Nayi—r mez¿: Na dar´aw d¯pi nranq ew aknkalowm ¯r nrancic mi ban stanal: Ew Petrosn asac. ¡ArÆa¸ ew oski œownem, bayc inœ or ownem, qez ktam. yanown Nazovreci Yisows Qristosi ve—r kac ew qayli—r¿: Ew bøne– lov nra aj ´eøqic‘ ver kacrec nran. ew iskoyn amracan nra azdrern ow srownqner˚: Na ver catkec ew sksec qay– lel ow nranc het ta˘ar mtaw. qaylowm ¯r ew vazvzowm ow Ørhnowm AstÆown: Ew amboˇj ßoˇovowrd˚ tesaw nran qay– lelis ew AstÆown Ørhnelis: Ew nran ˘anaœecin, ¸¯ na ¯r, or nstowm ¯r ta˘ari Geˇecik døan mØt oˇormow¸iwn sta– nalow hamar. ew eˇaÆ næani vray zarmanqov lcowecin: Ew minœ na Petrosin ew Yovhann¯sin bac œ¯r ¸oˇnowm, amboˇj ßoˇovowrd˚, zarmacaÆ, vazec nranc mØt d¯pi ayn bak˚, or koœwowm ¯r Soˇomoni bak: Erb Petrosn ays ban˚ te– saw, ßoˇovrdin asac. ¡O—v Isray¯laciner, ays bani vray inœo?w ¯q zarmacel kam inœo?w aknapiæ mez ¯q nayowm, orp¯s ¸¯ mer an´i zØrow¸eamb kam qajow¸eamb qaylel towaÆ li– n¯inq dran: Abrahami AstowaÆ˚, Isahaki AstowaÆ˚ ew Yakobi AstowaÆ˚, mer hayreri AstowaÆ˚ Œaøaworec ir Ordown‘ Yisowsin, orin dowq matneciq ew Piˇatosi aøaj

1969

GorÆq

3. 14–4. 5

owracaq, erb na oroæel ¯r nran azat ar´akel: Ew dowq Srbin ow Ardarin owracaq ow xndreciq, or mi mardaspan ænorhowi ´ez. ew spaneciq keanqi Aøajnordin, orin As– towaÆ meøelneric yarow¸iwn towec. ew ayd banin menq isk vkay enq: Yisowsi anowan zØrow¸i—wn˚ bßækec ays mardown, orin tesnowm ¯q ew ˘anaœowm, orovhetew nra anowan˚ ha– watac: Ew Yisowsi mijocov eˇaÆ hawa—tn ¯, or sran tow– ec ays aøoˇjow¸iwn˚‘ ´er bolori nerkayow¸eamb: Ew ard, eˇbayrne—r, gitem, or angitow¸eamb areciq dowq, inœp¯s ew ´er iæxanaworner˚, bayc inœp¯s or AstowaÆ naxØ– rØq yaytnel ¯r bolor margar¯neri beranov ir Qristosi œarœarowel˚, aydp¯s ¯l katarec: Ard, apaæxarec¯—q ew dar´i— ek¯q ´er meˇqer˚ jnjelow hamar, orp¯szi hangsti ßamanakner˚ gan Tiroj nerkayow¸iwnic, ew orp¯szi na owˇarki Yisowsin, or ´ez hamar vaˇØrØq sahmanowaÆ ¯ Qristos, orin erkinq˚ p¯tq ¯ ˚ndowni minœew bolor ba– neri vray hastatowelow ßamanakner˚, ayn baneri, o– ronc masin AstowaÆ xØsec ir sowrb margar¯neri bera– nov: Movs¯s˚ mer hayrerin asac. ¡Λer T¯r AstowaÆ˚ ´er eˇbayrneri mijic in´ nman mi margar¯ piti hani ´ez hamar. nran piti ls¯q am¯n inœowm, inœ ¯l or na ´ez a– si. ew am¯n mard, or ayd margar¯in œlsi, ßoˇovrdi mijic piti bnajnjowi¿: Ew Samow¯lic sksaÆ‘ bolor margar¯nern ¯l, or xØsecin, patmecin naew ays Øreri masin: Dowq ¯q ordiner˚ margar¯neri ew ayn owxti, orn owxtec AstowaÆ mer hayreri het ow asac Abrahamin. ¡Erkri bolor azge– r˚ qo serndov piti Ørhnowen¿: AstowaÆ nax ´ez hamar yarow¸iwn towec ir Ordown ew owˇarkec nran, or Ørhni ´ez‘ iwraqanœiwrid yet dar´nelow hamar ´er œar gorÆeric¿:

14

15

16

17

18

19 20

21

22

23 24 25

26

Ew minœ nranq xØsqn owˇˇowm ¯in ßoˇovrdin, nranc vray 4 hasan qahananer˚ ew ta˘ari iæxanawornern ow sadow– keciner˚, zayracaÆ, or nranq ßoˇovrdin owsowcanowm ¯in 2 ew, yan´in Yisowsi, meøelneri yarow¸ean masin ¯in pat– mowm: Nranc ´erbakalecin ew bantarkecin minœew yajord 3 Ør˚, orovhetew erekoyean d¯m ¯r: Isk xØsq˚ lsoˇneric 4 æater˚ hawatacin, ew hawatacealneri ¸iw˚ hasaw æowrj hing hazari: Yajord Ør˚ Erowsaˇ¯mowm hawaqowecin 5

4. 6–22 6

7

8 9

10

11 12

13

14

15 16

17

18

19

20 21

22

GorÆq

1970

nranc iæxanaworner˚, er¯cnern ow Ør¯nsg¯tner˚, Anna qahanayapet˚ ew KayiaŒan, Yovhann¯s˚, Aleqsandros˚ ew bolor nranq, or qahanayakan ceˇic ¯in: Ew aøaqe– alnerin m¯jteˇ kangnecnelov‘ harcaqnnowm ¯in. ¡I?nœ zØ– row¸eamb kam o?wm anownov areciq dowq ayd bßækow¸iwn˚¿: Ayn ßamanak Petros˚, Sowrb Hogov lcowaÆ, asac nranc. ¡O—v iæxanaworner ßoˇovrdi ew er¯cne—r Isray¯li, Ørina– wo?r ban ¯ aysØr datel mez mi tkar mardow hand¯p e– ˇaÆ bariqi hamar, ¸¯ inœo—v na bßækowec: Φoˇ yaytni lini ´ez bolorid ew Isray¯li amboˇj ßoˇovrdin, or Nazov– reci Yisows Qristosi anownov, orin dowq xaœeciq, ew o– rin AstowaÆ meøelneric yarow¸iwn towec, nrano—v aha sa aøoˇjacaÆ‘ kangnel ¯ ´er aøaj: ¡Sa— ¯ ayn v¯m˚, ´ez– nic‘ æinoˇnericd anargowaÆ, or ankiwnaqar eˇaw¿: Ew owriæ m¯ki mijocov Œrkow¸iwn œkay, orovhetew erknqi tak œkay mardkanc trowaÆ ayl anown, orov kareli lini, or menq Œrkowenq¿: Petrosi ew Yovhann¯si hamar´akow¸eann i tes ew verahasow linelov, ¸¯ nranq tg¯t ew anows mardik en, zarmacan, orovhetew ˘anaœowm ¯in nranc, or Yisow– si het ¯in. ew tesnowm ¯in naew bßækowaÆ mardown, or kangnaÆ ¯r nranc het ew œ¯in karoˇanowm orew¯ patas– xan tal: Ew nranc hramayelov, or ateanic dowrs el– nen, xorhrdakcecin mimeanc het ew asacin. ¡I?nœ pi– ti anenq ays mardkanc, qani or nranc mijocov aœqi ˚nknoˇ næan katarowec. Erowsaˇ¯mi bolor bnakiœnerin ard¯n yaytni ¯, ew menq œenq karoˇ owranal: Bayc or– p¯szi ßoˇovrdi m¯j aøawel œtaraÆowi, spaønanq nranc, or oœ mi mardow ayd anownov aylews œxØsen¿: Ew nranc kanœelov‘ patowirecin Yisowsi anownov amenewin œxØsel ew œowsowcanel: Isk Petrosn ow Yovhann¯s˚ patasxanecin ew asacin nranc. ¡E¸¯ AstÆow aøaj ardar ¯ aøawel ´e—z lsel, qan AstÆown, inqne—rd oroæec¯q: Isk menq œenq ka– roˇ œasel, inœ or tesel enq ew lsel¿: Nranq, spaønalov, ar´akecin nranc‘ oœ mi mijoc œgtnelov, ¸¯ inœp¯—s pat– ßen nranc‘ ßoˇovrdi pat˘aøov. orovhetew bolor˚ Œa– øaworowm ¯in AstÆown‘ katarowaÆ baneri hamar, qani or ayn mard˚, ori vray bßækow¸ean ays næan˚ katarow–

1971

GorÆq

4. 23–5. 2

ec, aweli qan qaøasown tarekan ¯r: Ew aynteˇic azat ar´akowelov‘ aøaqealner˚ ekan iwrayinneri mØt ow pat– mecin, ¸¯ irenc inœ baner asacin qahanayapetnern ow er¯cner˚: Ew nranq lselov‘ irenc ´ayn˚ bar´racrin aø AstowaÆ ow asacin. ¡Do—w, T¯—r AstowaÆ, or steˇÆecir er– kinqn ow erkir˚ ew Æov˚ ew ayn am¯n˚, inœ nranc m¯j kay, Sowrb Hogow mijocov mer hØr‘ Daw¸i‘ qo Æaøayi beranov asacir. ¡Inœo?w xøovowecin he¸anosner˚, ew ßoˇovowrdne– r˚ sin baneri masin xorhecin. erkri ¸agaworner˚ irar mØt ekan, ew ßoˇovrdi iæxanner˚ miasin hawaqowecin Ti– roj ew nra fflÆeali d¯m¿: Ardarew, qo sowrb Ordow‘ Yisowsi d¯m, orin dow ØÆecir, ays qaˇaqowm hawaqowecin Herovd¯– s˚ ew Pontios Piˇatos˚‘ he¸anosneri ew Isray¯li ßoˇo– vowrdneri het, anelow aynœaŒ, orœaŒ qo ´eøq˚ ew qo kam– q˚ naxap¯s sahmanel ¯in, or lini: Ew ard, T¯—r, nayi—r nranc spaønaliqnerin ew qo Æaøanerin amenayn hamar– ´akow¸eamb qo xØ—sq˚ xØsel towr. ew erb qo ´eøq˚ meknes bßækow¸ean hamar, naew næanner ew zarmanali gorÆer li– nen qo sowrb Ordow‘ Yisowsi anownov¿: Ew minœ nranq aˇØ¸– qi m¯j ¯in, æarßowec ayn teˇ˚, owr nranq hawaqowaÆ ¯in: Am¯nq˚ lcowecin Sowrb Hogov. ow hamar´akow¸eamb AstÆow xØsqn ¯in xØsowm: Ew hawatacealneri bazmow¸iwn˚ m¯k sirt ow m¯k hogi ¯r: Ew nrancic oœ oq œ¯r asowm, ¸¯ ir inœ– qer˚ irenn en, ayl am¯n inœ nranc hamar hasarakac ¯r: Ew aøaqealner˚ meÆ zØrow¸eamb vkayow¸iwn ¯in talis T¯r Yisows Qristosi yarow¸ean masin: Ow nranc bolori vray meÆameÆ ænorhner kayin: Ew nranc m¯j oœ oq mi bani ka– rØt œ¯r, orovhetew, ovqer giwˇeri kam aparanqneri t¯r ¯in, va˘aøowm ¯in dranq ew va˘aøowaÆi gowmar˚ berowm ow dnowm ¯in aøaqealneri otqeri aøaj, ew nranq baæxowm ¯in iwraqanœiwrin‘ owm inœqan p¯tq ¯r linowm: Yovs¯Œ˚, or ˇewtaci ¯r, Æagowmov‘ kipraci, or˚ aøaqealneric Baø– nabas koœowec (or ¸argmanwowm ¯ mxi¸arow¸ean ordi), mi art own¯r. na va˘aøec ayn ew gowmar˚ berec drec aøa– qealneri otqeri aøaj:

23

24

25

26

27

28 29

30

31

32

33

34

35 36

37

Isk Anania anownov mi mard, ir knoj‘ SaŒirayi het 5 miasin, mi agarak va˘aøec ew nra gowmaric mi mas knoj 2

5. 3–21

3

4

5

6 7 8

9

10

11

12

13 14

15

16

17

18 19

20 21

GorÆq

1972

gitow¸eamb ¸aqcrec ew miws mas˚ berec drec aøaqealne– ri otqeri aøaj: Petrosn asac. ¡Anania—, inœo?w sata– nan lcrec qo sirt˚, or dow st¯ir Sowrb Hogown ew aga– raki gowmaric ¸aqcn¯ir. œ¯? or qani kar, qonn ¯r ayn, ew va˘aøelis‘ qo tnØrinow¸ean tak ¯r. inœp¯?s eˇaw, or qo srti m¯j ays baner˚ drecir. mardka—nc œstecir, ayl‘ AstÆown¿: Ew Ananian, ays xØsqer˚ lselov, ˚nkaw ew æown– œ˚ Œœec. ew meÆ vax ˚nkaw bolor nranc vray, or ays ban˚ lsecin: Eritasardner˚ otqi elan, patanqecin nran ow taran ¸aˇecin: Ew æowrj ereq ßam ancaw. ew nra kin˚, or œgit¯r, ¸¯ inœ ¯r eˇel, ners mtaw: Petros˚ nran dimec ew asac. ¡Asa— dow in´, aydœa?Œ gnov agarak˚ va˘aøeciq¿: Ew na asac. ¡Ayo—, aydœaŒ¿: Ew Petros˚ nran asac. ¡In– œi? hamar ¯, or dowq miabaneciq Œor´elow hamar Tiroj Ho– gin. aha ayn mardik, or ¸aˇecin qo amowsnown, døan mØt en. qez ¯l dowrs k˚ hanen¿: Ew na iskoyn ˚nkaw nra otqeri aøaj ew æownœ˚ Œœec: Eritasardner˚ ners mtan ew nran meøaÆ gtan. ew hanecin ¸aˇecin ir amowsnow mØt: Ew meÆ vax ˚nkaw amboˇj ekeˇecow ow bolor nranc vray, or ays ba– n˚ lsecin: Ew aøaqealneri ´eøqov bazowm næanner ow zar– manali gorÆer ¯in linowm ßoˇovrdi m¯j. ew bolor˚, miasirt, Soˇomoni srahi m¯j ¯in: Owriæneric oœ oq œ¯r hamar´ak– wowm mØtenal nranc, isk ßoˇovowrd˚ nranc yargowm ¯r: Ew aweli ow aweli ¯in æatanowm Tiroj˚ hawatacoˇner˚‘ tˇa– mardkanc ew kananc bazmow¸iwn˚. aynqan, or hiwandne– rin hanowm ¯in hraparakner˚ ew dnowm patgaraknerov ow irenc mahi˘nerov, orp¯szi Petrosi ancnelow ßama– nak gon¯ nra stower˚ hasni nrancic m¯kin: Ew ærjakay qaˇaqneric bazmow¸iwn˚ hawaqwowm ¯r Erowsaˇ¯m. berowm ¯in hiwandner ew piˇÆ ogineric tanjowaÆner, oronq bo– lorn ¯l bßækwowm ¯in: Qahanayapet˚ ew bolor nranq, or nra het ¯in, sadowkecineri xowmb˚, naxan´ov lcowecin aøaqealneri d¯m. ew elan ´eøq drecin aøaqealneri vray ow nranc hraparakaw bant drin: Apa Tiroj hreætak˚ giæer ßamanak bacec banti døner˚ ew nranc dowrs ha– nelov‘ asac. ¡Gnac¯q kangnec¯—q ta˘ari m¯j ew asac¯—q ßoˇovrdin ays kenarar patgam˚¿: Ew erb ays lsecin,

1973

GorÆq

5. 22–36

aøawØtean mtan ta˘ar˚ ew owsowcanowm ¯in: Ekaw qa– hanayapet˚, ew nranq, or nra het ¯in. i mi hawaqecin atean˚ ew isray¯lacineri amboˇj Æerakoyt˚. ew mard ow– ˇarkecin bant‘ aøaqealnerin berelow: Erb spasaworne– r˚ gnacin, nranc bantowm œgtan. veradar´an, patme– cin ow asacin. ¡Bant˚ amenayn zgowæow¸eamb ŒakowaÆ gtanq, isk pahapannerin‘ døan˚ kangnaÆ. bacecinq, bayc nersowm oœ oqi œgtanq¿: Erb ta˘ari iæxanawor– ner˚ ew qahanayapetner˚ ays xØsqer˚ lsecin, zarma– nowm ¯in dranc vray, ¸¯ ardeØq ayd i—nœ p¯tq ¯ eˇaÆ li– ni: Ew m¯k˚ ekaw nranc patmec. ¡Aha ayn mardik, o– ronc dowq bantn ¯iq drel, ta˘arowm kangnaÆ‘ ßoˇovrdin owsowcanowm en¿: Ayn ßamanak iæxanawor˚, spasawor– neri het gnalov, nranc berec aøanc bønow¸ean, orov– hetew vaxenowm ¯in ßoˇovrdic, or œqarkoÆowen: Ew be– relov nranc‘ ateani aøaj kangnecrin: Qahanayapet˚ harcaqnnec nranc ew asac. ¡Λez xstiw œpatowireci?nq mi¸¯‘ œowsowcanel ayn anownov. ew sakayn aha hima Erow– saˇ¯m˚ lcriq ´er owsmownqov. ew ayn mardow arean patas– xanatowow¸iwn˚ owzowm ¯q mer vray gcel¿: Patasxan towecin Petrosn ow aøaqealner˚ ew asacin. ¡P¯tq ¯ a– øawel AstÆown hnazandowel, qan mardkanc: Mer hayreri AstowaÆ˚ yarow¸iwn towec Yisowsin, orin dowq spaneciq‘ xaœaŒaytic kaxelov: AstowaÆ nran bar´racrec ir aj ´eøqov orp¯s aøajnord ew Œrkiœ‘ Isray¯lin talow hamar apaæxarow¸iwn ew meˇqeri ¸oˇow¸iwn: Ays baneri hamar nra vkaner˚ menq enq ew Sowrb Hogin, or˚ AstowaÆ towec iren hnazandowoˇnerin¿: Ew erb nranq ays lsecin, sas– tik zayracan ow xorhowrd ¯in anowm nranc spanel: Mi Œariseci, ori anown˚ Gamaˇi¯l ¯r, Ør¯nowsoyc ew amboˇj ßoˇovrdic patowowaÆ mard, ateani m¯j otqi elaw ew hra– mayec, or aøaqealnerin mi Œoqr ßamanakov dowrs hanen. apa nranc asac. ¡O—v isray¯laciner, zgo—yæ eˇ¯q, ¸¯ ays mardkanc i—nœ p¯tq ¯ an¯q: Ays Øreric aøaj m¯jteˇ elaw Φewdas˚, orn ir masin asowm ¯r, ¸¯ inq˚ ereweli m¯kn ¯. ew nran yarecin ¸owov mØt œors hariwr mardik. na spanowec, ew bolor nranq, or nra het miabanel ¯in, baßan-baßan

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33 34

35 36

5. 37–6. 10 37

38

39

40

41

42

6

2

3

4 5

6

7

8

9

10

GorÆq

1974

eˇan, ow nrancic oœinœ œmnac: Dranic yetoy, mardaha– mari Ørerin, m¯jteˇ elaw Yowda Galiliacin ew æat ßo– ˇovowrd apstambecrec ir yetewic. na ¯l koraw. ew bolor nranq, or nra het hama´aynel ¯in, cirowcan eˇan: Ard, ayßm asowm em ´ez, heøo—w mnac¯q ayd mardkancic ew ba—c ¸oˇ¯q nranc, orovhetew e¸¯ ayd xorhowrd˚ kam ayd gorÆ˚ mardkancic ¯, k˚ qandowi. isk e¸¯ AstÆowc ¯, œ¯q karoˇ dranq ´axoˇecnel. mi gowc¯ astowaÆamart ¯l daønaq¿: Ψoˇovakanner˚ hawanow¸iwn towecin nran ew aøaqeal– nerin kanœelov, ganaharecin nranc ow patowirecin, or Yisowsi anownov aylews œxØsen. ew ar´akecin nranc: Isk nranq ateani aøajic gnacin owraxanalov, orovhetew Tiroj anowan hamar anarganqi ¯in arßanacel: Ew a– m¯n Ør, ta˘arowm ¸¯ tnerowm, œ¯in dadarowm owsowcanel ew awetaranel Yisows Qristosin: Ayn Ørerin, erb aæakertner˚ bazmacan, yownaxØs hre– aner˚ trtnjacin ebrayaxØs hreaneri d¯m, orovhetew irenc ayriner˚ amenØreay npasti baæxman ßamanak anteswowm ¯in: Tasnerkows˚ kanœecin aæakertneri baz– mow¸iwnn ow asacin. ¡Mez ha˘eli œ¯ ¸oˇnel AstÆow xØsqi qarozow¸iwn˚ ew seˇanner spasarkel: Eˇbayrne—r, ˚ntre– c¯—q ´er mijic bari hambaw ownecoˇ eظ˚ mardow, oronc k˚ næanakenq ayd Æaøayow¸iwnneri hamar. isk menq aˇØ¸– qi ew xØsqi qarozow¸ean˚ nowirowenq¿: Ays xØsq˚ ha˘eli ¸owac bolor hawatacealnerin. ew ˚ntrecin SteŒanosin, or hawatov ew Sowrb Hogov lcowaÆ mi mard ¯r, ew ffiilippo– sin, Proqoronin, Nikanorayin, Timonayin, Parmenayin, Nikoˇayosin, or antioqci mi noradar´ ¯r. nranc kang– necrin aøaqealneri aøaj ew, aˇØ¸q anelov, nranc vray ´eøq drecin: Ew AstÆow xØsq˚ a˘owm ¯r, ow aæakertneri ¸iw˚ Erowsaˇ¯mowm meÆap¯s æatanowm ¯r: Ew qahananeric æater hnazandwowm ¯in hawatin: SteŒanos˚, ænorhne– rov ew zØrow¸eamb lcowaÆ mi mard, ßoˇovrdi m¯j zarma– nali gorÆer ew meÆameÆ næanner ¯r anowm: Omanq ayn ßo– ˇovaranic, or koœwowm ¯r libiacineri, kiwrenacineri ew aleqsandriacineri ßoˇovaran, ew omanq, or Kilikiayic ow Asiayic ¯in, SteŒanosi het vi˘elow elan: Bayc nranq

1975

GorÆq

6. 11–7. 10

œ¯in karoˇanowm d¯m kangnel ayn imastow¸ean˚ ew Hogown, orov xØsowm ¯r na: Ayn ßamanak hrapowrecin mi qa– ni mardkanc, or asen. ¡Lsecinq dra hayhoyakan xØsqer asel˚ Movs¯si ew AstÆow d¯m¿: Ew grgøecin ßoˇovrdin, qa– hananerin ow Ør¯nsg¯tnerin. ew yar´akowelov SteŒanosi vray‘ yaŒætakecin nran ow taran atean: Ew berecin kangnecrin sowt vkaner, oronq asowm ¯in. ¡Ays mard˚ œi dadarowm hayhoyakan xØsqer asel ays sowrb teˇi ew Ø– r¯nqi d¯m. lsecinq dra beranic, or asowm ¯r, ¸¯‘ ¡Yisows Nazovrecin inq˚ piti qandi ays ta˘ar˚ ew Œoxi ayn Ør¯nq˚, or Movs¯s˚ mez towec¿: Ew bolor nranq, or nstaÆ ¯in ateanowm, nran nayelov‘ tesan, or nra eres˚ hreæ– taki eresi nman ¯r:

11

12

13

14

15

Qahanayapetn asac SteŒanosin. ¡Iskap¯s da 7 aydp¯?s ¯¿: Ew na asac. ¡Eˇbayre—r ew hayre—r, lsec¯—q in´. 2 Œaøqi AstowaÆ˚ erewac mer hØr˚‘ Abrahamin, minœ na deø Mijagetqowm ¯r, ew nran Xaøanowm deø œ¯r bnakecrel, ow asac nran. ¡Do—wrs el qo erkric ew qo tohmic ow ari— ayn 3 erkir˚, or qez coyc ktam¿: Ayn ßamanak Abraham˚ elne– 4 lov qaˇd¯acineri erkric‘ bnakowec Xaøanowm. ew nra hØr mahic yetoy aynteˇic AstowaÆ Œoxadrec pandxtecrec nran ays erkir˚, owr dowq ayßm bnakwowm ¯q: Aysteˇ nran 5 ew oœ mi ßaøangow¸iwn œtowec, oœ isk mi otnaœaŒ teˇ, bayc xostacaw nran ays teˇ˚ tal bnakow¸ean hamar ew i– renic yetoy‘ nra serndin, erb deø na ordi œown¯r: As– 6 towaÆ aysp¯s xØsec. ¡Nra serownd˚ Øtar erkrowm pan– dowxt piti lini, ew nran Æaøay piti dar´nen ow œors hariwr tari piti œarœaren: Ew ayn azgin, orin nranq 7 Æaøay piti daønan, es piti datem, - asowm ¯ Astow– aÆ, - ew sranic yetoy piti elnen ow piti paæten in´ ays teˇowm¿: Ew nran ¸lŒatow¸ean owxt towec, ow a– 8 pa na Ænec Isahakin ew ¸lŒatec nran ow¸erord Ør˚. ew Isahak˚‘ Yakobin, Yakobn ¯l‘ tasnerkow nahapetnerin: Ew nahapetner˚, Yovs¯Œin naxan´elov, nran va˘aøe– 9 cin, or Egiptos tarowi. bayc AstowaÆ nra het ¯r ow 10 azatec nran ir bolor neˇow¸iwnneric. ew nran ænorhner ow imastow¸iwn towec Egiptosi ffiarawon ¸agawori aøaj.

7. 11–30

11 12

13

14

15 16

17

18

19

20

21 22

23

24

25 26

27 28

29 30

GorÆq

1976

ew nran iæxan kargec egiptacinerin ew nra amboˇj tan vray: Ew sov eˇaw amboˇj Egiptosowm ow Qananowm. ew meÆ neˇow¸iwn kar, ew mer hayrer˚ owteliq œ¯in gtnowm: Ew Yakob˚ lselov, ¸¯ Egiptosowm owteliq kay, nax owˇarkec mer hayrerin, isk erkrord angam Yovs¯Œ˚ ir eˇbayrnerin Æanظow¸iwn towec ir masin, ew ffiarawonin yaytni eˇaw nra azgatohm˚: Yovs¯Œ˚ mard owˇarkec ew berel towec Yakobin‘ ir hØr˚ ew amboˇj azgatohmin‘ eظanasownhing hogi: Ew Yakob˚ Egiptos ijaw, orteˇ ew vax˘anowecin inq˚ ew mer hayrer˚: Nranc marminner˚ Œoxadrowecin Siwq¯m ew drowecin ayn qarayri m¯j, orn Abraham˚ ar– Æa¸ov gnel ¯r Emori ordineric‘ Siwq¯mowm: Erb mØtecaw aweteac ßamanak˚, or AstowaÆ xostacel ¯r Abraha– min, ßoˇovowrd˚ Egiptosowm a˘ec ew bazmacaw, minœew or Egiptosowm elaw mi owriæ ¸agawor, or œ¯r ˘anaœowm Yovs¯– Œin: Na hnarqner banecrec ˚ndd¯m mer azgi ew œarœarec mer hayrerin‘ nranc zawaknerin ˚nkecik anel talov, or œapren: Ayd ßamanakowm Ænowec naew Movs¯s˚, orn AstÆow aøaj vayelowœ ¯r ew orn ir hØr tan˚ meÆacaw ereq amis. ew erb nran ˚nkecik arecin, ffiarawoni dowstr˚ nran ver– crec ew nran meÆacrec orp¯s iren ordegir: Movs¯s˚ e– giptacineri amboˇj imastow¸eamb kr¸owec ew zØrawor ¯r ir xØsqerov ew gorÆerov: Erb nra qaøasown tarin lra– caw, nra srtowm ˚nkaw ir eˇbayrneri‘ isray¯lacineri m¯j ærjelow mitq˚: Ew na mi anirawowaÆ isray¯lacow tesnelov‘ zayracaw ew zrkowaÆi vr¯ß˚ lowÆec egiptacown spanelov: MtaÆowm ¯r, ¸¯ ir eˇbayrner˚ k’imanan, or AstowaÆ ir ´eøqov nranc Œrkow¸iwn ¯ talow. bayc nranq œimacan: Ew yajord Ør˚ handipec erkow isray¯lacineri, erb nranq køiw ¯in anowm, ew nranc stipec xaˇaˇow¸iwn anel ow asac. ¡O—v mardik, eˇbayrner ¯q, inœo?w ¯q mimeanc anirawowm¿: Isk na, ov anirawowm ¯r ˚nkeroj˚, merßec nran ow asac. ¡Qez o?v iæxan ew datawor kargec mer vray. mi?¸¯ in´ ¯l spanel es owzowm, inœp¯s or er¯k spanecir egiptacown¿: Ew ays xØsqeri vray, Movs¯s˚ Œaxaw ow pandowxt eˇaw Madiami erkrowm, owr Ænowecin nra erkow ordiner˚: Erb qaøasown tariner ancan, Sina leran anapatowm nran

1977

GorÆq

7. 31–44

erewac Tiroj hreætak˚‘ mi morenow kraki boceri m¯j: Ew Movs¯s˚ ays tesnelov‘ zarmacaw tesilqi vray, ow erb na mØtenowm ¯r nayelow, hasaw Tiroj ´ayn˚. ¡Es em qo hayre– ri AstowaÆ˚, Abrahami, Isahaki ew Yakobi AstowaÆ˚¿: Ew Movs¯s˚, zarhowraÆ, œ¯r hamar´akwowm nayel: Ew T¯r˚ nran asac. ¡Qo otqeri kØæikner˚ hani—r, orovhetew ayn teˇ˚, ori vray dow kangnel es, sowrb hoˇ ¯: Es aœqovs te– say Egiptosowm im ßoˇovrdi œarœaranqner˚, lseci nranc haøaœanq˚ ew ijay nranc Œrkelow: Ayßm ari—, qez piti owˇarkem Egiptos¿: Ayn Movs¯sin, orin owracan ew a– sowm ¯in‘ ¡O?v qez mer vray iæxan ew datawor kargec¿, nra—n AstowaÆ orp¯s iæxan ew Œrkiœ owˇarkec hreætaki mijocov, or erewac Movs¯sin morenow m¯j: Na— dowrs hanec nranc‘ næanner ew zarmanali gorÆer anelov Egiptaci– neri erkrowm ew Karmir Æovowm ow anapatowm‘ qaøasown tariner: A—ys Movs¯sn ¯, or asac isray¯lacinerin. ¡Λer T¯r AstowaÆ˚ ´er eˇbayrneri mijic in´ nman mi marga– r¯ piti hani ´ez hamar, nra—n lsec¯q¿: A—ys Movs¯sn ¯, or anapatowm hawaqowaÆ ßoˇovrdi ew ayn hreætaki mi– jew ¯r, or Sina leran vray xØsec nra het ew mer hayreri het. na— ¯, or kenarar patgamner ˚ndownec‘ mez ta– low hamar: Mer hayrer˚ œowzecin hnazandowel nran, ayl nran merßecin ow irenc srterov d¯pi Egiptos dar´an ew Aharonin asacin. ¡Mez hamar astowaÆner kerti—r, or gnan mer aøajic. orovhetew ayn Movs¯s˚, or mez Egip– tacineri erkric hanec, œgitenq, ¸¯ inœ patahec nran¿: Ew ayd Ørerin mi hor¸ ´owlecin ow kowøqin zoher matowce– cin. ew irenc ´eøqi gorÆerov ¯in owraxanowm: Owremn, As– towaÆ ¯l eres dar´rec ew nranc matnec erknqi astˇeri paætamownqin, inœp¯s or growaÆ ¯l ¯ margar¯neri grqowm. ¡Mi¸¯ anapatowm qaøasown tarizoher ow pataragne?r matowceciq in´, Isray¯li— town. ayl dowq vercriq Moˇo– qi vran˚ew HøemŒa astÆow astˇ˚ew ayn patkerner˚, or qandakeciq nranc erkrpagelow hamar. aha inœo—w es ´ez piti Œoxadrem babelacineri erkri miws koˇm˚¿: Ana– patowm mer hayreri het ¯r vkayow¸ean xoran˚. inœp¯s na, or xØsec Movs¯si het, hraman towec æinel ayn ˚st

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41 42

43

44

7. 45–8. 3 45

46

47, 48

49

50, 51

52

53 54

55

56 57

58 59

8 2 3

GorÆq

1978

ayn Ørinaki, or inq˚ tesel ¯r: Ew mer hayrern ¯l, ayn aø– nelov, berecin, erb Yesowi het grawecin ayn azgeri erki– r˚, oronc AstowaÆ vtarec mer hayreri aøjewic: Aysp¯s ¯r minœew Daw¸i Ører˚, erb na AstÆow aøaj ænorh gtaw ow xndrec, or Yakobi AstÆow hamar mi bnakaran kaøow– ci: Isk Soˇomonn ¯l nra hamar mi town æinec. sakayn Bar´real˚ bnakwowm ¯ oœ ¸¯ ´eøakert ta˘arneri m¯j, ayl, inœp¯s margar¯n ¯ asowm. ¡Erki—nqn ¯ im a¸oø˚, ew erkir˚‘ patowandann im otqeri: Inœpisi? town piti æin¯iq in´, - asowm ¯ T¯r˚, - kam inœpisi? teˇ‘ im hangstean hamar. œ¯? or im ´eøqn ¯ æinel ays bolor˚¿: Kamakorne—r, oronc sirtn ow akanjner˚ Œak en AstÆow koœin, dowq miæt Sowrb Hogown hakaøakowm ¯q. inœp¯s or ´er hayrern ¯in, aynp¯s ¯l‘ dowq: Λer hayrer˚ margar¯neric ori?n œhalaÆecin: Ew spanecin nranc, oronq naxØrØq patmecin Ardari gal– stean masin, ori matniœnern ow spanoˇner˚ eˇaq dowq ayßm, dowq, or hreætakneri hramanneri mijocov Ør¯nqn stacaq, bayc ayn œpaheciq¿: Ew ays baner˚ lselov‘ ßo– ˇovakanner˚ srtnerowm zayranowm ¯in ew nra vray atam– nern ¯in kr˘tacnowm: Ew na li ¯r Sowrb Hogov. nayec erkinq ow tesaw AstÆow Œaøq˚ ew Yisowsin, or kangnaÆ ¯r AstÆow aj koˇm˚. ew asac. ¡Aha tesnowm em erkin– q˚ bacowaÆ ew mardow Ordown, or kangnaÆ ¯ AstÆow aj koˇm˚¿: Nranq bar´ra´ayn aˇaˇakelov Œakecin irenc akanjner˚ ew bolor˚ miasin netowecin nra vray: Ew qa– ˇaqic dowrs hanelov‘ nran qarkoÆecin. ew vkanern irenc zgestner˚ drecin Sawowˇ anownov mi eritasardi otqe– ri aøjew: Ew qarkoÆowm ¯in SteŒanosin, or˚ aˇØ¸owm ¯r ew asowm. ¡T¯—r Yisows, ˚ndowni—r im hogin¿: Na Ænki e– kaw, bar´r ´aynov aˇaˇakec. ¡T¯—r, sa meˇq mi— hamarir dranc¿: Ew erb ays asac, meøaw: SØˇosn ¯l hama´ayn ¯r nra spanow¸ean˚: Ew ayn Ør˚ Erowsaˇ¯mi ekeˇecow d¯m meÆ halaÆanq teˇi ownecaw. ow bolor˚, baci aøaqealneric, crowecin Hr¯as– tani ew Samariayi giwˇer˚: Ew astowaÆavax mardik ¸aˇecin SteŒanosin ew nra vray meÆ oˇb arecin: Isk SØˇos˚ ekeˇecown æat vnas ¯r hascnowm. tnic town ¯r

1979

GorÆq

8. 4–23

mtnowm, dowrs ¯r qaæowm tˇamardkanc ew kananc ow mat– nowm bantarkow¸ean: Ew nranq, or crowaÆ ¯in, ærjelov awetaranowm ¯in xØsq˚: Isk ffiilippos˚, Samaria qa– ˇaqn ijnelov, Qristosin ¯r qarozowm nranc: Ψoˇovrdi bazmow¸iwn˚ miasirt ownkndrowm ¯r ffiilipposi xØsqer˚, erb lsowm ew tesnowm ¯r ayn næanner˚, or na anowm ¯r, o– rovhetew æat diwaharneric piˇÆ oginer˚ bar´ra´ayn a– ˇaˇakelov‘ dowrs ¯in elnowm: Ew bazowm andamaloyÆner ew kaˇer bßækwowm ¯in. ew ayd qaˇaqowm meÆ owraxow¸iwn e– ˇaw: Simon anownov mi mard kar, or ayd qaˇaqowm na– xap¯s mogow¸iwn ¯r anowm ew zarmacnowm samaraci ßo– ˇovrdin‘ ir masin aselov, ¸¯ inq˚ meÆ m¯kn ¯. Œoq– ric minœew amenameÆer˚ nran ¯in nayowm ow asowm. ¡Sa— ¯ AstÆow zØrow¸iwn˚, or meÆ ¯ koœwowm¿: Hiacowmov ¯in na– yowm nran, orovhetew erkar ßamanak mogow¸iwnnerov i– renc zarmacrel ¯r: Bayc erb hawatacin ffiilipposin, orn AstÆow arqayow¸ean ew Yisows Qristosi anowan masin ¯r awetaranowm, bolor˚‘ tˇamardik ew kanayq, mkrtowecin: Inq˚ Simon˚ ews hawatac ew, mkrtowelov, miæt ffiilipposi het ¯r linowm. ow tesnelov ayn næanner˚ ew meÆameÆ zØ– row¸iwnner˚, or katarwowm ¯in, zarmanowm ¯r: Erb Erow– saˇ¯mowm gtnowoˇ aøaqealner˚ lsecin, ¸¯ Samariayowm ¯l ˚ndownel en AstÆow xØsq˚, nranc mØt owˇarkecin Petro– sin ew Yovhann¯sin, oronq, ijnelov, aˇØ¸owm ¯in nranc hamar, orp¯szi stanan Sowrb Hogin. qani or minœew ayn ßamanak nrancic oœ m¯ki vray Sowrb Hogin deø œ¯r ijel, ayl miayn mkrtowel ¯in T¯r Yisowsi anownov: Ayn ßama– nak ´eøqner˚ drecin nranc vray, ew nranq Sowrb Hogin stacan: Simon˚ tesnelov, ¸¯ aøaqealneri ´eøq dnelov Sowrb Hogin trwowm ¯, Œoˇ towec ow asac. ¡In´ ¯l tow¯q ays iæxanow¸iwn˚, orp¯szi, owm vray or ´eøqs dnem, Sowrb Hogin stanay¿: Petros˚ nran asac. ¡Qo arÆa¸˚ ¸oˇ qez het korœi, qani or karÆecir, ¸¯ AstÆow pargewner˚ kareli ¯ Œoˇov stanal. dow ayd banowm mas ow baßin œow– nes, qani or qo sirt˚ AstÆow aøaj owˇiˇ œ¯: Dow qo ayd œarow¸ean hamar apaæxari—r ew aˇaœi—r Tiroj˚, ¸erews qo srti neng xorhowrdner˚ qez nerowen. qani or maˇ´i

4 5 6

7

8 9

10

11

12

13

14

15 16

17

18 19

20

21 22

23

8. 24–40

24

25

26

27

28 29 30 31

32

33

34

35 36

37

38

39

40

GorÆq

1980

daønow¸ean ew anirawow¸ean kapanqneri m¯j em tesnowm qez¿: Simon˚ patasxanec. ¡In´ hamar do—wq aˇaœec¯q Tiroj˚, orp¯szi ayn boloric, inœ dowq asaciq, im vray o– œinœ œgay¿: Ew nranq vkayow¸iwn talov‘ xØsecin AstÆow xØsq˚ ow veradar´an Erowsaˇ¯m: Ew samaracineri æat giwˇerowm awetaranowm ¯in: Tiroj hreætak˚ ffiilipposin asac. ¡Ve—r kac ew gna— dow harawi koˇm˚‘ ayn ˘anapar– hov, or ijnowm ¯ Erowsaˇ¯mic Gaza, or anapat ¯¿: Na ver kacaw ow gnac: Ew aha e¸ovpaci mi nerqini, e¸ovpa– cineri Kandaka ¸agowhow paætØneaneric m¯k˚, or nra bolor gan´eri verakacown ¯r ow Erowsaˇ¯m erkrpagelow ¯r ekel, veradaønalis, ir kaøqi m¯j nstaÆ, Esayi margar¯ ¯r ˚n¸ercowm: Sowrb Hogin ffiilipposin asac. ¡Aøajaci—r ew ayd kaøqi mØt gna¿: Ew ffiilippos˚ aøaj vazelov‘ lsec, or na Esayi margar¯ ¯r ˚n¸ercowm. ow asac. ¡Haskano?wm es ardeØq, inœ or ˚n¸ercowm es¿: Isk na asac. ¡Inœp¯?s k˚ karoˇanam haskanal, e¸¯ m¯kn in´ œaøajnordi¿: Ew xndrec ffiilipposin, or bar´ranay ow ir mØt nsti: Ew nra ˚n¸ercaÆ grqi hatowaÆn ays ¯r. ¡Mor¸owelow tarow– ec na inœp¯s mi oœxar. ew inœp¯s anmøownœ gaøn ir bowrd˚ xowzoˇi aøaj, aynp¯s ¯l na ir beran˚ œi bacowm. ir xo– narhow¸ean pat˘aøov nra datastan˚ teˇi œownecaw. ew nra azgatohmi masin o?v piti patmi. qani or nra keanq˚ erkric veracowaÆ ¯¿: Nerqinin harcrec ffiilip– posin. ¡Xndrowm em qez, margar¯n o?wm masin ¯ asowm ays. i?r masin, ¸¯? m¯k owriæi¿: ffiilippos˚ bacec ir bera– n˚ ew ayd grqic skselov‘ Yisowsin awetaranec nran: Erb irenc ˘anaparhn ¯in gnowm, hasan mi jri mØt: Ew nerqi– nin asac. ¡Aha— jowr, i?nœn ¯ in´ argelowm mkrtowel¿: Ew na asac nran. ¡E¸¯ qo amboˇj srtov hawatowm es, ka– reli ¯¿: Na patasxan towec ow asac. ¡Hawatowm em, or Yisows Qristos AstÆow Ordin ¯¿: Ew nerqinin hramayec kaøq˚ kangnecnel. erkowsov jowrn ijan. e—w ffiilippos˚, e—w nerqinin: Ew ffiilippos˚ mkrtec nran: Erb jric dowrs e– lan, Sowrb Hogin ijaw nerqinow vray. ew Tiroj hreætak˚ yaŒætakec taraw ffiilipposin, ow nerqinin aylews nran œtesaw: Ew ir ˘anaparhn ¯r gnowm owraxow¸eamb. isk

1981

GorÆq

9. 1–17

ffiilippos˚ iren gtaw Azotosowm: Ew, ærjelov, awetara– nowm ¯r bolor qaˇaqnerin, minœew or ekaw Kesaria: SØˇos˚ deø Tiroj aæakertnerin spaønalow ew nranc 9 spanelow krqov lcowaÆ‘ qahanayapeti mØt ekaw ew nra– 2 nic namakner xndrec, Damaskosowm ßoˇovarannerin owˇ– ˇowaÆ, orp¯szi, e¸¯ gtni ayd ˘anaparhin hetewoˇ orew¯ m¯kin, tˇamard ¸¯ kin, kapowaÆ Erowsaˇ¯m beri: Ew na 3 gnalis, erb mØtecaw Damaskosin, yankarÆaki nra æowrj˚ erknqic mi loys Œaylatakec: Ew erb getin ˚nkaw, lsec mi 4 ´ayn, or iren asowm ¯r. ¡Sawo!wˇ, Sawo!wˇ, inœo?w es hala– Æowm in´¿: Ew na asac. ¡O?v es dow, T¯—r¿: Ew ´aynn asac. 5 ¡Es Yisowsn em, orin dow halaÆowm es: Otqi— kangnir ew 6 ayd qaˇaq˚ mti—r, ow qez k’asowi, ¸¯ dow i—nœ p¯tq ¯ a– nes¿: Isk nran owˇekcoˇ mardik anææownj kangnaÆ ¯in. miayn nra ´aynn ¯in lsowm, bayc oœinœ œ¯in tesnowm: SØˇo– 7 s˚ getnic ver kacaw, sakayn bac aœqerov isk oœ oqi œ¯r tesnowm: Nra ´eøqic bønaÆ mtcrin Damaskos: Ew ereq Ør 8 aynteˇ ¯r, bayc œ¯r tesnowm. o—œ keraw, o—œ ¯l xmec: Damas– 9 kosowm Anania anownov mi aæakert kar. nran tesilqi m¯j T¯rn asac‘ Anania—: Sa asac‘ aysteˇ em, T¯—r: Ew 10 T¯r˚ nran asac. ¡Otqi— kangnir ow gna— ayn Œoˇocov, or Owˇiˇ ¯ koœwowm, ew Yowdayi tan˚ k˚ Œntøes SØˇos anownov Tarsonacown, or deø aˇØ¸qi m¯j ¯¿: Ew na tesilqi m¯j 11 tesaw Anania anownov mi mardow, or mtaw ew ´eøq˚ drec ir vray, orp¯szi tesni: Ananian patasxanec. ¡T¯—r, 12 æateric lseci ayd mardow masin, ¸¯ orqan œariqner ¯ arel Erowsaˇ¯mowm qo srberin. ew aysteˇ ¯l qahanayapetne– 13 ric iæxanow¸iwn owni kapanqi tak pahelow bolor nranc, or qo anownn en kanœowm¿: T¯r˚ nran asac. ¡Gna— dow, 14 orovhetew na in´ hamar ˚ntreal anظ ¯‘ im anown˚ ta– nelow he¸anosneri, ¸agaworneri ew isray¯lacineri aøaj. qani or es inqs em nran coyc talow, ¸¯ na inœqan p¯tq ¯ 15 œarœarowi im anowan hamar¿: Ananian gnac ew mtaw ayn 16 town˚. ow ´eøq˚ dnelov nra vray‘ asac. ¡Sawo—wˇ eˇbayr, ve—r nayir. T¯—rn in´ owˇarkec‘ Yisows˚, or˚ qez erewac ayn ˘anaparhi vray, orov galis ¯ir, orp¯szi tesnes ow lcowes Sowrb Hogov¿: Ew iskoyn nra aœqeric ¸eŒeri p¯s baner 17

9. 18–34 18

19 20

21

22 23

24

25

26

27

28 29

30

31

32

33

34

GorÆq

1982

caÆ ˚nkan. apa tesaw, otqi elaw ow mkrtowec: Ew snownd ˚ndownelov‘ zØracaw ow Damaskosowm mi qani Ør aæakert– neri het ¯r: Ew anmijap¯s ßoˇovarannerowm Yisowsi—n qarozec‘ aselov, ¸¯ na— ¯ AstÆow Ordin: Bolor nranq, or lsowm ¯in, zarmanowm ¯in ow asowm. ¡Sa œ¯?r, or Erowsaˇ¯– mowm halaÆowm ¯r nranc, ovqer kanœowm ¯in Qristosi anow– n˚, ew aysteˇ ¯l noyn bani hamar ¯r ekel, orp¯szi nranc kapanqi tak pahaÆ tani qahanayapetnerin¿: Bayc SØˇos˚ aøawel ews ¯r zØranowm ew neˇn ¯r dnowm ayn hrea– nerin, oronq Damaskosowm ¯in bnakwowm, ew apacowcowm ¯r, ¸¯ sa— ¯ Qristos˚: Bazowm Ører ancnelowc yetoy hreaner˚ xorhowrd arecin nran spanelow: Nranc nengow¸iwn˚ SØ– ˇosin yaytni dar´aw, qani or giæer-cerek qaˇaqi døner˚ pahowm ¯in, orp¯szi nran spanen: Isk aæakertner˚ gi– æerov vercrin nran ew, parspic caÆ kaxelov, vandaki m¯j draÆ ijecrin: Erb SØˇos˚ Erowsaˇ¯m ekaw, Œor´owm ¯r aæakertnerin yarel, bayc am¯nq˚ vaxenowm ¯in nra– nic. œ¯in hawatowm, ¸¯ iskap¯s aæakert ¯r dar´el: Bayc Baønabas˚ nran vercrec ew berec aøaqealneri mØt ow nranc patmec, ¸¯ inœp¯s ˘anaparhin na tesel ¯r Tiro– j˚, xØsel ¯r nra het ew ¸¯ Damaskosowm ¯l Yisowsi anow– nov hamar´ak qarozel: Ew SØˇos˚ aæakertneri het ¯r ew Erowsaˇ¯mowm ærjowm ¯r nranc het ow hamar´ak qaro– zowm Tiroj anownov: XØsowm ow vi˘owm ¯r yownaxØs hreane– ri het, oronq hetamtowm ¯in nran spanel: Eˇbayrner˚, ays bann imanalov, nran Kesaria ijecrin ew owˇarkecin Tarson: Sakayn ekeˇecin amboˇj Hr¯astanowm, Sama– riayowm ow Galiliayowm xaˇaˇow¸ean m¯j ¯r ew, amranalov ow ˚n¸analov Tiroj erkiwˇov, Sowrb Hogow mxi¸arow¸eamb a˘owm ¯r: Ew patahec, or Petros˚, bolori m¯j ærjelis, ijaw naew ayn srberi mØt, oronq bnakwowm ¯in Liwddayowm: Ew aynteˇ gtaw mi mardow, ori anown˚ Enea ¯r, ew or˚ ow¸ tarowc i ver andamaloyÆ linelov‘ mah˘i m¯j paøkaÆ ¯r: Petros˚ nran asac. ¡Enea—, T¯r Yisows Qristos˚ qez bßækowm ¯, ve—r kac ew yardari—r qo ankoˇin˚¿: Ew na iskoyn ver kacaw: Ew bolor nranq, or Liwddayowm ew Saronayowm ¯in aprowm, tesan nran ew irenq ¯l d¯pi T¯r˚ dar´an:

1983

GorÆq

9. 35–10. 10

Ew Yopp¯owm aæakert eˇaÆ mi kin kar‘ Tabi¸a anow– nov, or ¸argmanabar koœwowm ¯ AyÆemnik. sra keanq˚ li ¯r bari gorÆerov ew oˇormow¸iwnnerov, or na katarowm ¯r: Patahec, or ayn Ørerin na hiwandacaw ow meøaw. nran loˇacrin ew drecin vernatown˚: Ew Liwddan Yopp¯in mØ– tik ¯r. erb aæakertner˚ lsecin, ¸¯ Petros˚ aynteˇ ¯, erkow mard owˇarkecin nra mØt‘ aˇaœelow, or anyapaˇ i– renc mØt gay: Ew Petros˚ ver kacaw ow ekaw nranc het: Erb hasaw, nran vernatown bar´racrin: Ow bolor ayrine– r˚ ærjapatecin nran. lalis ¯in ew coyc talis, ¸¯ orqan hagowstner ew zgestner ¯r karel towel AyÆemnik˚ irenc hamar: Petros˚ bolorin dowrs hanelov‘ Ænradrec, aˇØ¸q arec ew, daønalov marmnin, asac. ¡Tabi¸a—, yanown T¯r Yisows Qristosi ve—r kac kangnir¿: Ew na bacec ir aœ– qer˚ ow Petrosin tesnelov‘ owˇiˇ nstec: Petros˚ ´eøq˚ meknec nran ow ver kacrec: Kanœec srberin ow ayrine– rin. ew nranc aøaj kendani kangnecrec nran: Ew amboˇj Yopp¯owm ays yaytni dar´aw, ew æater˚ hawatacin Ti– roj˚: Petros˚ æat Ører mnac Yopp¯owm‘ kaæegorÆ omn Simoni mØt:

35

36 37

38

39

40

41

42

Kesariayowm Koønelios anownov mi mard kar, mi hariw– 10 rapet ¡Italakan¿ koœowoˇ gndic. na ir amboˇj ˚nta– 2 niqov barepaæt ew astowaÆavax linelov‘ æat oˇormow– ¸iwnner ¯r anowm ßoˇovrdi m¯j ew miæt AstÆown aˇØ¸owm ¯r: K¯sØric yetoy ßam˚ ereqi mØt tesilqi m¯j na yayt– 3 nap¯s tesaw AstÆow hreætakin, or mtaw ir mØt ow iren asac‘ Koønelio—s: Ew na, erb nran nayec, zarhowrec ow a– 4 sac‘ i?nœ ¯, T¯—r: Ew hreætak˚ nran asac. ¡Qo aˇØ¸qnern ow qo oˇormow¸iwnner˚, yiæatakowelov, AstÆow aøaj elan: Ew ard, mardik owˇarki—r Yopp¯ ew kanœi—r omn Simoni, or 5 Petros ¯ koœwowm. na mnowm ¯ kaæegorÆ Simoni mØt, ori 6 town˚ Æovin mØt ¯¿: Erb ir het xØsoˇ hreætak˚ gnac, 7 kanœec Æaøaneric erkowsin ew ir spasaworneric bare– paæt mi zinowori ow nranc am¯n ban patmelov‘ Yopp¯ 8 owˇarkec: Yajord Ør˚, minœ nranq ˘anaparhin ¯in ew mØ– 9 tecel ¯in qaˇaqin, Petros˚ k¯sØrin taniq bar´racaw aˇØ¸elow: Na qaˇc zgac ew owtel ¯r owzowm: Ew minœ ˘aæ 10

10. 11–29 11

12

13 14

15 16 17

18 19

20

21

22

23

24

25

26 27

28

29

GorÆq

1984

¯in patrastowm, yaŒætakow¸ean m¯j ˚nkaw. ew tesnowm ¯r erkinq˚ bacowaÆ ew œors Æayreric kaxowaÆ mi inœ-or a– nظ, inœp¯s mi meÆ sŒøoc, or ijaw nstec erkri vray: Nra m¯j kayin erkri bolor œorqotaniner˚, gazanner˚, soˇown– ner˚ ew erknqi ¸øœownner˚: Ew nran hasaw mi ´ayn. ¡Ve—r kac, Petro—s, mor¸i—r ew ke—r¿: Ew Petrosn asac. ¡Qa—w li– ci, T¯—r, orovhetew erbeq piˇÆ ew anmaqowr ban œem kerel¿: Λayn˚ nran krkin angam hasaw. ¡Inœ or AstowaÆ maqowr ¯ dar´rel, dow piˇÆ mi— hamarir¿: Ays patahec ereq an– gam, ew sŒøoc˚ erkinq veracaw: Ew minœ Petros˚ mtqowm zarmacaÆ ¯r, ¸¯ tesaÆ tesilqn i—nœ ¯, aha Koøneliosi koˇmic owˇarkowaÆ mardik harcrin Simoni tan masin, kangnecin døan˚, ´ayn towecin ow harcrin. ¡Simon˚, or Petros ¯ koœwowm, ayste?ˇ ¯ ظewanel¿: Ew minœ Petros˚ deø mtorowm ¯r tesilqi masin, Hogin nran asac. ¡Aha– wasik inœ-or mardik qez Œntøowm en. owsti dow ve—r kac, iji—r ew aøanc erkmtelow gna— nranc het, orovhetew nranc es em owˇarkel¿: Ew erb Petros˚ nranc mØt ijaw, asac. ¡Owm Œntøowm ¯q, aha es em. i?nœ bani hamar ¯q ekel¿: Ew nranq asacin. ¡Koønelios hariwrapet˚‘ mi ardar ew astowaÆavax mard, or amboˇj hreay azgi koˇmic vka– yowaÆ ¯, sowrb hreætakic hraman stacaw qez kanœelow ir town˚ ew qeznic lselow, inœ or aselow es¿: Na ners kanœec nranc ew ir mØt ظewan towec: Yajord Ør˚ Petros˚ ver kacaw gnac nranc het. Yopp¯owm gtnowoˇ eˇbayrneric omanq ews nra het gnacin: Heteweal Ør˚ mtan Kesa– ria: Ew Koønelios˚ nranc spasowm ¯r‘ kanœaÆ linelov ir azgakannerin ew mterim barekamnerin: Ew erb Petro– s˚ ners mtaw, Koønelios˚ nran ˚ndaøaj elaw ow nra ot– qern ˚nknelov erkrpagowm ¯r: Petros˚ kangnecrec nran ow asac. ¡Otqi— elir, es inqs ¯l mard em¿: Ew nra het xØselov‘ ners mtaw ow aynteˇ æaterin hawaqowaÆ gtaw: Nranc asac. ¡Dowq inqnerd git¯q, ¸¯ inœp¯s kareli œ¯ hreay mardow hamar Øtarazgow het æŒowel kam nran mØ– tenal. bayc AstowaÆ in´ coyc towec, or mardkancic oœ m¯kin œp¯tq ¯ piˇÆ kam anmaqowr hamarem. dra hamar ¯l aøanc aøarkow¸ean ekay, erb kanœoweci: Bayc ayßm harc–

1985

GorÆq

10. 30–46

nowm em ´ez‘ i?nœ bani hamar in´ kanœeciq¿: Ew Koøneliosn asac. ¡Sranic œors Ør aøaj, ays ßamin, minœ ßam˚ ereqi aˇØ¸qn ¯i anowm im tan˚, aha spitak zgestnerov mi mard ekaw kangnec im aøaj ow asac. ¡Koønelio—s, qo a– ˇØ¸qner˚ lseli eˇan, ew qo oˇormow¸iwnner˚ yiæowecin Ast– Æow aøaj: Ard, mard owˇarki—r Yopp¯ ew kanœi—r Simonin, or Petros ¯ koœwowm. na ظewanel ¯ kaæegorÆ omn Simo– ni tan˚, Æovi mØt: Na k˚ gay ew k˚ xØsi qez het¿: Ew es iskoyn mard owˇarkeci qez mØt. dow law arecir, or e– kar: Ayßm menq bolors kangnaÆ enq AstÆow aøaj‘ lselow ayn am¯n˚, inœ qez hramayowaÆ ¯ Tirojic¿: Petros˚ be– ran˚ bacec ew asac. ¡Πæmartow¸eamb verahasow em eˇel, ¸¯ AstÆow koˇmic aœaøow¸iwn œkay, ayl‘ bolor azgeri m¯j ov erknœowm ¯ nranic ew ardarow¸iwn ¯ gorÆowm, ˚ndowneli ¯ nran: Ays xØsq˚ na owˇarkec isray¯lacinerin‘ awetelov xaˇaˇow¸iwn Yisows Qristosi mijocov. sa ¯ bolori T¯r˚: Dowq inqnerd git¯q ayd xØsq˚, or˚ taraÆowec Galiliayic sksaÆ amboˇj Hr¯astanowm ayn mkrtow¸iwnic yetoy, or˚ qarozec Yovhann¯s˚. git¯q Yisowsin, or Nazar¯¸ic ¯r, orin AstowaÆ ØÆec Sowrb Hogov ew zØrow¸eamb, ew or˚ ærjec bariq anelov ew satanayic bolor bønowaÆnerin bßækelov, orovhetew AstowaÆ nra het ¯r: Ew menq vkayowm enq ayn bolor˚, or Hr¯astanowm ew Erowsaˇ¯mowm arec na, ew orin spanecin‘ xaœaŒaytic kaxelov: Errord Ør˚ AstowaÆ nran yarow¸iwn towec ew ¸oyl towec, or na ereway‘ oœ ¸¯ amboˇj ßoˇovrdin, ayl mez‘ vkaneris, or aøajowc AstÆowc ˚ntrowaÆ ¯inq ew or keranq ow xmecinq nra het meøelne– ric nra yarow¸iwn aønelowc yetoy: Ew na patowirec mez qarozel ßoˇovrdin ew vkayow¸iwn tal, ¸¯ i—nqn ¯ AstÆowc sahmanowaÆ datawor˚, or datelow ¯ kendaninerin ew me– øaÆnerin: Bolor margar¯ner˚ nra masin vkayowm en, or bolor nran hawatacoˇner˚ nra anownov meˇqeri ¸oˇow– ¸iwn k˚ stanan¿: Ew minœ Petros˚ deø ays banern ¯r a– sowm, Sowrb Hogin ijaw bolor nranc vray, ovqer ays xØsq˚ lsowm ¯in: flagowmov hreay hawatacealner˚, oronq Pet– rosi het ¯in ekel, zarmacan, or he¸anosneri vray ews Sowrb Hogow ænorhner˚ hosowm en. orovhetew lsowm ¯in, or

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40 41

42

43

44

45

46

10. 47–11. 17 47

48

11 2

3 4, 5

6

7

8 9

10 11

12

13

14

15 16

17

GorÆq

1986

nranq lezowner ¯in xØsowm ew Œaøabanowm AstÆown: Ayn ßamanak Petros˚ patasxanec. ¡O?v karoˇ ¯ argelel, or jrov mkrtowen sranq, oronq ews Sowrb Hogin ˚ndowne– cin, inœp¯s ew menq¿: Ew hramayec nranc mkrtowel yanown Yisows Qristosi: Ayn ßamanak nran aˇaœecin, or mi qa– ni Ør aynteˇ mnay: Aøaqealner˚ ew Hr¯astani koˇmerowm gtnowoˇ eˇbayr– ner˚ lsecin, or he¸anosneri m¯j ¯l en ˚ndownel AstÆow xØsq˚: Bayc erb Petros˚ Erowsaˇ¯m elaw, hr¯ow¸iwnic dar´aÆ hawatacealner˚ meˇadrowm ¯in nran ew asowm. ¡ff¸lŒatowaÆ mardkanc mØt mtaw ew nranc het keraw¿: Ew Petrosn sksec her¸ov patmel nranc ow asac. ¡Es Yopp¯ qaˇaqowm aˇØ¸owm ¯i ew yaŒætakow¸ean m¯j mi te– silq tesay. ijnowm ¯r mi anظ, meÆ sŒøoci nman, œors Æay– reric erknqic kaxowaÆ, or hasaw minœew in´ mØt: Minœ aknapiæ nayowm ¯i dran, tesay erkri œorqotaniner˚, gazanner˚, soˇownner˚ ew erknqi ¸øœownner˚: Ew lseci mi ´ayn, or in´ asowm ¯r. ¡Ve—r kac, Petro—s, mor¸i—r ew ke—r¿: Bayc es asaci. ¡Qa—w lici, T¯—r, orovhetew erbeq im be– ran˚ piˇÆ ew anmaqowr ban œi mtel¿: Erkrord angam erknqic ´aynn in´ patasxanec. ¡Inœ or AstowaÆ ma– qowr ¯ dar´rel, dow ayn piˇÆ mi— hamarir¿: Ays patahec ereq angam, ew verstin am¯n inœ erkinq veracaw: Ew aha ayn pahin ereq mard, or Kesariayic in´ mØt ¯in owˇar– kowaÆ, ekan ew kangnecin ayn tan aøaj, owr es gtnwowm ¯i: Ew Hogin in´ asac, or gnam nranc het aøanc erk– mtelow: In´ het ekan naew ays vec eˇbayrner˚, ew menq mtanq ayn mardow town˚: Ew na mez patmec, ¸¯ inœ– p¯s ir tan˚ tesel ¯ hreætakin, or iren asel ¯. ¡Yop– p¯ mard owˇarki—r ew Petros koœowaÆ Simonin kanœi—r, or qez piti asi xØsqer, oroncov piti Œrkowes dow, naew‘ qo amboˇj town˚¿: Ew erb skseci xØsel, Sowrb Hogin ijaw nranc vray, inœp¯s or ijel ¯r mer vray skzbowm: Yiæe– ci Tiroj xØsq˚, or asowm ¯r. ¡Yovhann¯s˚ mkrtec jrov, bayc dowq k˚ mkrtow¯q Sowrb Hogov¿: Ard, e¸¯ AstowaÆ miewnoyn pargew˚ nranc ews towel ¯, inœp¯s ew mez, erb T¯r Yisows Qristosin hawatacinq, es inœp¯?s karoˇ ¯i Ast–

1987

GorÆq

11. 18–12. 5

Æown argelq linel¿: Ays ban˚ lselov‘ løecin ew Œaøaworowm ¯in AstÆown ow asowm. ¡Owremn AstowaÆ he¸anosnerin ews d¯pi keanq tanoˇ apaæxarow¸iwn towec¿: SteŒanosi d¯m katarowaÆ halaÆanqi pat˘aøov crowaÆner˚ hasan minœew ffiiwnik¯, minœew Kipros ow Antioq. nranq oœ oqi œ¯– in qarozowm xØsq˚, ayl‘ miayn hreanerin: Ew nranc mijic oroæ mardik‘ kipraciner ew kiwrenaciner, Antioq mtne– lov, yoynerin ¯in dimowm‘ awetaranelov T¯r Yisowsin: Ew Tiroj zØrow¸iwn˚ nranc het ¯r: Hawatacealneri mi baz– mow¸iwn d¯pi T¯r˚ dar´aw: Nranc masin ays lowr˚ hasaw Erowsaˇ¯mi ekeˇecown: Ew Baønabasin owˇarkecin minœew Antioq: Erb sa ekaw ew tesaw AstÆow ænorhner˚, owra– xacaw ew yordorowm ¯r bolorin, orp¯szi nranq yØßar srtov yaraÆ mnan Tiroj˚. ˚st orowm na bari, Sowrb Hogov ew hawatov lcowaÆ mard ¯r. ew Tiroj˚ yaraÆneri vray bazowm ßoˇovowrd awelacaw: Apa Baønabas˚ elaw gnac Tarson‘ SØˇosin Œntøelow ew, nran gtnelov, berec Antioq: Ow nranq erkowsov mi amboˇj tari hawaqwowm ¯in ekeˇecow m¯j ew owsowcanowm ¯in æat æaterin: Ew aøajin angam Antioqowm ¯r, or aæakertaÆnerin ¡qristoneaner¿ anow– anecin: Ayn Ørerin Erowsaˇ¯mic margar¯ner ijan An– tioq: Nrancic m¯k˚, ori anown˚ Agabos ¯r, ver kenalov, Hogow mijocov kanxanæec, or amboˇj aæxarhowm meÆ sov ¯ linelow, or˚ ew eˇaw KˇØd¯os kayser Ørov: Ew Antioqi aæakertner˚ oroæecin, or aæakertneri koˇmic, aynqan, orqan nrancic iwraqanœiwr˚ karoˇ ¯r, npast owˇarken Hr¯astanowm bnakowoˇ eˇbayrneri hamar, inœ or arda– rew arecin‘ Baønabasi ew SØˇosi ´eøqov owˇarkelov eke– ˇecow er¯cnerin:

18

19

20

21

22

23

24

25 26

27 28

29

30

Ayd ßamanaknerowm Herovd¯s ¸agawor˚ ´eønarkec e– 12 keˇecowc omanc œarœarelow gorÆin ew Yovhann¯si eˇbØ– 2 r˚‘ Yakobosin, srov spanec: Erb tesaw, or ayd ha˘eli 3 ¯ hreanerin, aweli aøaj gnac ew Petrosin ¯l bønec: Ba– ˇarjakerac Ørern ¯in. erb nran bønec, bant drec ew 4 iwraqanœiwr˚ œors zinoworic baˇkacaÆ œors xmbi yan´– nec, or nran pahen. ew owzowm ¯r zatkic yetoy nran dowrs hanel‘ datelow ßoˇovrdi aøjew: Petros˚ bantowm mnowm 5

12. 6–19

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 17

18 19

GorÆq

1988

¯r hskoˇow¸ean nerqoy. isk ekeˇecowm nra hamar anda– dar aˇØ¸qner ¯in arwowm aø AstowaÆ: Ew erb Herov– d¯sn owzec nran dowrs berel, ayn giæer Petros˚, krkna– ki æˇ¸anerov kapowaÆ, erkow zinoworneri mijew qnaÆ ¯r. isk pahapanner˚ døan aøaj bant˚ pahpanowm ¯in: Ew aha Tiroj hreætak˚ ekaw, kangnec mØt˚, ow mi loys Æa– gec ayd teˇi vray: Apa bo¸ec Petrosi koˇer˚, nran ver kacrec‘ aselov. ¡Iskoyn ve—r kac¿: Ew æˇ¸anern ˚n– kan nra ´eøqic: Ew hreætak˚ nran asac. ¡GØtid ka– pi—r ew hoˇa¸aŒner˚ otqerd gci—r¿: Ew na aynp¯s arec: Apa nran asac. ¡Zgestnerd vrad gci—r ew ari— im ye– tewic¿: Ew na elnelov gnowm ¯r nra yetewic ow œ¯r ima– nowm, ¸¯ hreætaki mijocov patahaÆ˚ irakan ¯, orovhe– tew karÆowm ¯r, ¸¯ tesilq ¯ tesnowm: Ew erb nranq an– can aøajin pahakanocic ew apa erkrordic, ekan min– œew erka¸eay dowø˚, or˚ hanowm ¯r qaˇaq: Dowø˚ iren-iren bacowec nranc aøjew. ew, mi Œoˇoc mtnelov, ancan nra mijov. apa hreætak˚ iskoyn nranic heøacaw: Erb Pet– ros˚ owæqi ekaw, asac. ¡Ayßm ˘æmartap¯s gitem, or T¯rn owˇarkec ir hreætakin ew in´ Œrkec Herovd¯si ´eøqic ew hreay ßoˇvrdi am¯n aknkalow¸iwnic¿: Ew owæqi ekaÆ line– lov‘ ekaw Mariami‘ Markos koœowaÆ Yovhann¯si mØr town˚. aynteˇ hawaqowel ¯in æatern ow aˇØ¸q ¯in anowm: Tan dowø˚ baxelis‘ fiod¯ anownov mi aˇaxin mØtecaw ew a– kanj ¯r dnowm: Ew ˘anaœelov Petrosi ´ayn˚‘ owraxow¸iw– nic dowø˚ œbacec, ayl ners vazelov patmec, ¸¯ Petros˚ døan˚ kangnaÆ ¯: Nranq asacin nran‘ gßowel es: Isk aˇaxin˚ aøawel ews pndowm ¯r, ¸¯ aydp¯s ¯: Apa nranq asacin‘ nra hreætakn ¯: Isk Petros˚ æarownakowm ¯r ¸akel dowø˚: Erb bacecin, tesan nran ow zarmacan: Ew na ´eøqov nranc næan ¯r anowm, or løen. ew patmec, ¸¯ inœp¯s T¯r˚ iren hanec bantic: Apa asac. ¡Ays baner˚ patmec¯—q Yakobosin ew eˇbayrnerin¿: Ew inq˚ elaw gnac ayl teˇ: Ew erb aøawØt eˇaw, zinoworneri m¯j meÆ xøovow– ¸iwn ˚nkaw, ¸¯ ardeØq Petrosn i—nœ eˇaw: Isk Herovd¯s˚, erb nran Œntøec ow œgtaw, pahaknerin harcaqnnelowc ye– toy hramayec spanel nranc: Apa Petros˚ Hr¯astanic

1989

GorÆq

12. 20–13. 10

Kesaria ijaw ow aynteˇ ¯r mnowm: Ew Herovd¯s˚ casow– mov ¯r lcowaÆ tiwroscineri ew sidonacineri d¯m: Nranq miabanowaÆ‘ ekan nra mØt ew hamozelov Bˇastosin‘ ¸a– gawori senekapetin, xaˇaˇow¸iwn xndrecin, qani or i– renc erkir˚ nra erkric ¯r kerakrwowm: Ew oroæowaÆ Ø– r˚ Herovd¯s˚ ¸agaworakan zgest ¯r hagel ew atean ¯r nstel ow hraparakaw xØsowm ¯r nranc het: Isk ambox˚ aˇaˇakowm ¯r. ¡AstowaÆ ¯, or xØsowm ¯ ew oœ ¸¯ mard¿: Ew anmijap¯s hreætak˚ harowaÆec nran, orovhetew AstÆown Œaøq œtowec. ew orderi ker daønalov‘ meøaw: Isk Ast– Æow xØsq˚ a˘owm ow bazmanowm ¯r: Baønabasn ow SØˇos˚, erb irenc paætØn˚ katarecin, Erowsaˇ¯mic veradar– ´an: Irenc het vercrel ¯in naew Yovhann¯sin, or Markos ¯r koœwowm:

20

21

22 23

24 25

Antioqowm gtnowoˇ ekeˇecowm kayin mi qani marga– 13 r¯ner ew owsowciœner‘ Baønabas˚ ew Ωmawon˚, or koœwowm ¯r Niwger, Ξowkios Kiwrenacin, Manayen˚, or Herovd¯s œorrordapeti dayekordin ¯r, ew SØˇos˚: Minœ nranq Ti– 2 roj paætamownqi m¯j ¯in ew Æom ¯in pahowm, Sowrb Hogin asac nranc. ¡Baønabasin ew SØˇosin aøan´nacr¯—q in´ hamar, or anen ayn gorÆ˚, orin es dranc koœel em¿: Ayn 3 ßamanak Æom pahelov ew aˇØ¸elov‘ ´eøq drecin nranc vray ew owˇarkecin: Owsti nranq, Sowrb Hogowc owˇar– 4 kowaÆ, ijan Selewkia ow aynteˇic nawarkecin d¯pi Kip– ros: Ew Salamina hasnelov‘ hreaneri ßoˇovarannerowm 5 AstÆow xØsqn ¯in qarozowm: Orp¯s Øgnakan own¯in naew Yovhann¯sin: Ωrjelov amboˇj kˇzin minœew PaŒos‘ ayn– 6 teˇ gtan mi omn mogi, or mi hreay sowt margar¯ ¯r, ew ori anown˚ Bareyesow ¯r. sa bdeæxi Œoxanord Serg¯os PØ– 7 ˇosi het ¯r aprowm, or˚ mi imastown mard ¯r: Serg¯os˚ aˇaœelov Baønabasin ew SØˇosin, owzowm ¯r lsel AstÆow xØsq˚: Bayc nranc d¯m dowrs ekaw Eˇimas mog˚ (orovhe– 8 tew nra anown˚ aysp¯s ¯ ¸argmanwowm) ew owzowm ¯r bdeæ– xi Œoxanordin hawatic æeˇel: Isk SØˇos˚, or˚ ew PØ– 9 ˇosn ¯, Sowrb Hogov lcowaÆ, nayec nran ow asac. ¡O—v 10 dow, or li es am¯n nengow¸eamb ow xoramankow¸eamb, or– di— satanayi, ¸ænami— am¯n ardarow¸ean: Tiroj owˇiˇ

13. 11–26 11

12

13

14 15

16

17

18 19

20

21

22

23 24

25

26

GorÆq

1990

˘anaparhner˚ æeˇelowc œe?s dadari: Ew ard, aha Ti– roj ´eøq˚ qez vray ¯. ew koyr k˚ lines, or miaøßama– nak arew œtesnes¿: Ew anmijap¯s nra vray m¯g ow xa– war ijaw. ew xarxaŒelov‘ aøajnordoˇner ¯r Œntøowm: Ayn ßamanak bdeæxi Œoxanord˚, patahaÆner˚ tesne– lov, hawatac‘ zarmanalov Tiroj vardapetow¸ean vray: PaŒosic xarisx vercnelov‘ PØˇos˚ ew ir het eˇoˇne– r˚ ekan PamŒiwliayi Perg¯ qaˇaq˚: Yovhann¯s˚, nran– cic baßanowelov, Erowsaˇ¯m veradar´aw, isk nranq, aøaj gnalov, Perg¯ic ekan Pisidean Antioq qaˇaq˚. ew æa– ba¸ Ør˚, ßoˇovaran mtnelov, nstecin: Ew fflr¯nqi ow mar– gar¯neri ˚n¸ercowmic yetoy, ßoˇovarani peter˚ nranc mØt m¯kin owˇarkecin ow asacin. ¡Eˇbayrne—r, e¸¯ own¯q mxi¸aranqi xØsqer ßoˇovrdin, xØsec¯—q¿: PØˇos˚ ot– qi kangnec, ´eøq˚ æarßec ow asac. ¡O—v isray¯laciner, ew do—wq, or AstÆowc erknœowm ¯q, lsec¯—q. Isray¯li ays ßo– ˇovrdi AstowaÆ˚ ˚ntrec mer hayrerin ew Egiptacineri erkrowm, pandxtow¸ean ßamanak, ßoˇovrdin bar´racrec ew hzØr bazowkov nranc aynteˇic hanec: Ew æowrj qaøa– sown tari ßamanakov anapatowm nranc kerakrec: Ew Qananow erkrowm eظ˚ azger xortakelov‘ nranc hoˇ˚ or– p¯s ßaøangow¸iwn towec nranc: Ew dranic yetoy æowrj œors hariwr yisown tari nranc towec dataworner‘ min– œew Samow¯l margar¯n: Ew aynowhetew ¸agawor xndrecin. ow AstowaÆ ¸agawor towec nranc Beniamini ceˇic Ki– si ordown‘ Sawowˇin, qaøasown tari: Ew erb nran Œoxec, nranc hamar m¯jteˇ berec Daw¸in orp¯s ¸agawor, ori masin ew vkayelov‘ asac. ¡Gtay Yess¯i ordi Daw¸in‘ im srtov mi mardow, or˚ piti katari im amboˇj kamq˚¿: AstowaÆ, ˚st ir xostman, sra serndic yarowcec Isra– y¯li hamar mi Œrkœi‘ Yisowsin: Nra galstic aøaj, nra aøjewic gnacoˇ˚‘ Yovhann¯s˚, Isray¯li amboˇj ßoˇovrdin qarozel ¯r apaæxarel ew mkrtowel: Ew erb Yovhann¯s˚ ir gorÆown¯ow¸ean ˚n¸acqn awartec, asac. ¡Im masin i?nœ ¯q karÆowm, o?v em. es Qristos˚ œem, ayl aha im yetewic galis ¯ na, ori otqeri kØæiknern ar´akelow arßani œem¿: Eˇbayrne—r, Abrahami tohmi ordine—r ew ´er m¯j nranq, or

1991

GorÆq

13. 27–44

AstÆowc erknœowm en, ´e—z owˇarkowec Œrkow¸ean ays xØsq˚. bayc Erowsaˇ¯mowm bnakowoˇner˚ ew nranc iæxanaworner˚ œ˘anaœecin Yisowsin ew nran datapartelov‘ katarecin margar¯neri xØsq˚, or am¯n æaba¸ ˚n¸ercowm ¯in: Ew ma– howan arßani oœ mi yancanq œgtnelov‘ Piˇatosin xndre– cin spanel nran: Ew erb katarecin ayn am¯n˚, inœ nra masin growaÆ ¯r, xaœaŒaytic ijecnelov nran‘ gerezman drecin: Bayc AstowaÆ meøelneric yarow¸iwn towec nran, or bazowm Ører erewac nranc, oronq nra het Galiliayic Erowsaˇ¯m ¯in bar´racel ew oronq ayßm isk ßoˇovrdi a– øaj nra vkanern en: Ew menq ´ez awetaranowm enq ayn xostowm˚, or arowaÆ ¯r mer hayrerin, ew AstowaÆ noyn˚ katarec mez‘ nranc ordineri hamar‘ yarow¸iwn talov Yi– sowsin, inœp¯s growaÆ ¯ erkrord saˇmosowm. ¡Dow im Ordin es, ew es aysØr Æneci qez¿: Ew or nran yarow¸iwn tow– ec meøelneric ow aylews apakanow¸ean œi daønalow, ayd masin aysp¯s ¯ asowm. ¡Λez piti tamDaw¸in xosta– cowaÆ vstaheli srbow¸iwnner˚¿: Owsti ew mi owriæ teˇ ¯l asowm ¯. ¡Qo Srbin apakanow¸iwn tesnel œes tay¿: Sa– kayn Dawi¸˚ ir serndi ßamanak Æaøayec ew AstÆow kam– qov vax˘anowec ow awelacaw ir hayreri vray, ew nra mar– min˚ apakanow¸iwn tesaw: Bayc Yisows, orin AstowaÆ yarow¸iwn towec, apakanow¸iwn œtesaw: Eˇbayrne—r, ¸oˇ ´ez yaytni lini, or nranov ¯ ´ez hamar meˇqeri ¸oˇow¸iwn awetaranwowm. ew ayn amenic, oroncic œkaroˇacaq Mov– s¯si Ør¯nqov ardaranal, nranov k’ardaranay, ov hawa– towm ¯: Zgo—yæ kac¯q, gowc¯ ´er glxin gay ayn, inœ asowaÆ ¯ margar¯neri growaÆqnerowm. ¡Tes¯—q, arhamarhoˇne—r, ew zarmac¯—q ow œqowec¯—q. orovhetew es ´er Ørerowm mi gorÆ em katarelow, aynpisi mi gorÆ, orin œpiti hawataq, e– ¸¯ m¯k˚ ´ez patmi ayn¿: Ew erb Baønabasn ow PØˇos˚ aynteˇic elan, aˇaœowm ¯in, or miws æaba¸ ¯l noyn ba– nern asen irenc: Ew erb ßoˇovowrd˚ crowec, hreaneric ew hr¯ow¸an dar´aÆ astowaÆapaætneric æater˚ gnowm ¯in PØˇosi ew Baønabasi yetewic, oronq xØsowm ¯in nranc het ow hamozowm nranc, or æarownaken mnal AstÆow ænorhi m¯j: Ew erb yajord æaba¸ Ør˚ ekaw, gre¸¯ amboˇj qaˇaq˚

27

28

29

30 31

32 33

34

35 36

37 38

39

40 41

42

43

44

13. 45–14. 10 45

46

47

48

49 50

51 52

14

2 3

4

5

6

7 8

9

10

GorÆq

1992

hawaqowec AstÆow xØsq˚ lselow: Erb hreaner˚ ayd baz– mow¸iwn˚ tesan, naxan´ov lcowecin ew, PØˇosi asaÆnerin ˚nddimaxØselov, hayhoyowm ¯in: Isk PØˇosn ow Baønaba– s˚ hamar´ak kerpov asowm ¯in. ¡Nax ´ez p¯tq ¯ AstÆow xØsq˚ xØs¯inq. bayc qani or dowq ayn merßowm ¯q ew ´ez ar– ßani œ¯q hamarowm yawitenakan keanqi, aha menq daø– nowm enq d¯pi he¸anosner˚. orovhetew T¯r˚ mez aysp¯s patowirec. ¡Qez dreci orp¯s he¸anosneri loys, orp¯szi dow Œrkow¸ean mijoc lines minœew erkri Æager˚¿: Ays ba– n˚ lselov‘ he¸anosner˚ owraxacan ew Œaøaworowm ¯in Ti– roj xØsq˚. ew ovqer sahmanowaÆ ¯in yawitenakan keanqi hamar, hawatacin: Ew AstÆow xØsq˚ amboˇj gawaøowm taraÆwowm ¯r: Bayc hreaner˚ astowaÆapaæt ew erewe– li kananc ow qaˇaqi glxawornerin grgøecin ew, PØˇosi ow Baønabasi d¯m halaÆanq yarowcelov, irenc sahmanne– ric nranc dowrs hanecin: Isk nranq, irenc otqeri Œoæin nranc vray ¸aŒ talov, ekan Ikonion: Ew aæakertner˚ lcowecin owraxow¸eamb ew Sowrb Hogov: Ikonionowm PØˇosn ow Baønabas˚ miasin ¯in mtnowm hreaneri ßoˇovaran˚ ew noyn ´ewov xØsowm, aynp¯s or ¸¯— hreaneri ew ¸¯— he¸anosneri mi meÆ bazmow¸iwn ha– watac: Bayc œhawatacoˇ hreaner˚ he¸anosneri mtqe– r˚ ews œaracrin eˇbayrneri d¯m: Nranq erkar ßama– nak ærjowm ¯in ew hamar´ak xØsowm. ew T¯r˚ vkayowm ¯r ir ænorhi xØsqi masin‘ ¸oyl talov, or nranc ´eøqov næanner ew zarmanali gorÆer linen: Ew qaˇaqi bazmow¸ean m¯j paøaktowm aøaj ekaw. omanq hreaneri koˇmn ¯in, ew o– manq‘ aøaqealneri: Erb he¸anosnern ow hreaner˚ irenc iæxanawornerov miasin nranc anargelow ew qarkoÆelow dimecin, nranc lowr trowec, ew Œaxan likayonacineri Liwstra ew Derb¯ qaˇaqnern ow ærjakay gawaø˚ ew aynteˇ ¯in awetaranowm: Ew Liwstrayowm mi mard kar‘ nstaÆ, otqic tkar, i Æn¯ kaˇ, or˚ erbeq œ¯r qaylel: Sa lsec PØˇosi xØsqer˚, or˚, nran nayelov ew tesnelov, ¸¯ Œrkow– ¸ean hawat owni, bar´ra´ayn asac. ¡Mer Tiroj‘ Yi– sows Qristosi anownov qez em asowm. kangni—r qo otqeri vray owˇiˇ¿: Ew na ver catkec ow vazvzowm ¯r: Ew ßo–

1993

GorÆq

14. 11–23

ˇovrdi bazmow¸iwn˚, tesnelov ayn, inœ PØˇosn arec, ir ´ayn˚ bar´racrec ew likayoner¯n asac. ¡AstowaÆner, mardkanc kerparanqov, ijan mez mØt¿: Ew Baønaba– sin Dios ¯in koœowm, isk PØˇosin‘ Herm¯s, qani or na ¯r xØsqn aøajnordoˇ˚: Isk qaˇaqi mowtqin kangnaÆ Diosi qowrm˚, cowler ew psakner hascnelov døan mØt, kamenowm ¯r zoh matowcel bazmow¸ean het miasin: Isk Baønabas ew PØˇos aøaqealner˚, erb ayd lsecin, irenc zgestner˚ pataøotelov‘ amboxi mijic dowrs vazecin. aˇaˇakowm ¯in ew asowm. ¡O—v mardik, ayd i?nœ ¯q anowm dowq. menq ¯l bnow¸eamb ´ez nman mardik enq, or ´ez awetaranowm enq, orp¯szi aydpisi ownaynow¸iwnneric daønaq d¯pi kendani AstowaÆ˚, orn steˇÆec erkinq˚ ew erkir˚ ew Æov˚ ew am¯n inœ, or nranc m¯j kay: Na anceal ßamanaknerowm bolor he¸anos azgerin ¸oyl towec, or gnan irenc ˘anaparhne– rov: Ew sakayn na iren aøanc vkayow¸ean œ¸oˇec, ayl ir barerarow¸eamb erknqic ´ez an´rewner towec ow ptˇaber eˇanakner‘ liacnelov ´ez kerakowrnerov, isk ´er srter˚‘ owraxow¸eamb¿: Ew ays aselov‘ haziw handartecrin ßo– ˇovrdi bazmow¸iwn˚, or irenc zoh œmatowcen, ayl iwraqan– œiwr˚ gnay ir teˇ˚: Ew minœ nranq ærjowm ew owsowcanowm ¯in, Antioqic ew Ikonionic ekan hasan hreaner, oronq PØ– ˇosi ew Baønabasi het hamar´akow¸eamb vi˘elov‘ xa– becin ßoˇovrdin, or heøow mnan nrancic: Ew asowm ¯in. ¡Oœ mi ˘æmarit ban œen asowm, ayl am¯n inœ stowm en¿: Ew PØˇosin qarkoÆelov‘ qaræ towin qaˇaqic dowrs ow nran meøaÆ ¯in hamarowm: Ew erb aæakertner˚ nran ærja– patecin, ver kacaw ew qaˇaq mtaw ow yajord Ørn isk Baønabasi het miasin elaw gnac Derb¯: Ayd qaˇaqowm awetaranelowc ew æaterin aæakert dar´nelowc yetoy, ve– radar´an Liwstra, Ikonion ew Antioq‘ aæakertaÆneri srter˚ amracnelov ew yordorelov, orp¯szi hastat mnan hawati m¯j: Ew asowm ¯in. ¡Bazowm neˇow¸iwnner krelov ¯, or menq p¯tq ¯ mtnenq AstÆow arqayow¸iwn˚¿: Nranc hamar iwraqanœiwr ekeˇecow vray er¯cner ´eønadrecin, pahecoˇow¸eamb hander´ aˇØ¸q arecin ew nranc yan´ne– cin Tiroj˚, orin hawatacel ¯in: Pisidiayi m¯j ærjelov‘

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

14. 24–15. 13 24 25

26

27

15 2

3

4

5

6 7

8

9 10

11

12

13

GorÆq

1994

ekan PamŒiwlia: Ew Perg¯owm ews Tiroj xØsq˚ qarozelowc yetoy ijan Attalia: Aynteˇic ¯l nawarkelov‘ gnacin Antioq, orteˇic ¯l yan´nowaÆ ¯in AstÆow ænorhnerin ayn gorÆi hamar, or katarecin: Ew erb ekan ow hawaqecin ekeˇecin, patmecin, ¸¯ AstowaÆ nranc het inœqan ba– ner arec ew ¸¯ inœp¯s he¸anosneri aøaj hawati dowø˚ bacec: Ew erkar ßamanak ærjowm ¯in aæakertneri het: Hr¯astanic ijel ¯in omanq Antioq ew eˇbayrnerin ow– sowcanowm ¯in. ¡Movs¯si Ør¯nqi hama´ayn, e¸¯ œ¸lŒatow¯q, œ¯q karoˇ Œrkowel¿: Ew erb PØˇosi ew Baønabasi ow nranc mijew æat hakaøakow¸iwn ew v¯˘ aøajacaw, v˘øecin, or PØˇosn ow Baønabas˚ ew nrancic omanq ayd xndri ha– mar Erowsaˇ¯m bar´ranan, aøaqealneri ew er¯cneri mØt: Ekeˇecow koˇmic ˘anaparh drowelowc yetoy, nranq ærjelov ancan ffiiwnik¯i ew Samariayi mijov ew patmecin he¸a– nosneri dar´i masin‘ meÆ owraxow¸iwn pat˘aøelov bo– lor eˇbayrnerin: Ew erb Erowsaˇ¯m hasan, ekeˇecow a– øaqealneri ow er¯cneri koˇmic ˚ndownowecin. patmecin, ¸¯ AstowaÆ inœ baner arec irenc mijocov: ffiariseci– neri her´owaÆic mi qani hawatacealner ver kacan ow asacin. ¡Dranc p¯tq ¯ ¸lŒatel ew patowirel, or pa– hen Movs¯si Ør¯nq˚¿: Ew aøaqealnern ow er¯cner˚ ha– waqowecin ays ban˚ qnnow¸ean aønelow hamar: Ew æat v¯˘ linelowc yetoy, Petros˚ otqi kangnec ow nranc a– sac. ¡Eˇbayrne—r, dowq inqnerd git¯q, or ´er m¯j aøajin Øreric AstowaÆ in´ ˚ntrec, or he¸anosner˚ im beranov Awetarani xØsq˚ lsen ew hawatan: Ew srtag¯tn As– towaÆ nranc vkayec‘ Sowrb Hogin talov nranc aynp¯s, inœp¯s towec mez: Ew nranc ow mer mijew oœ mi xtrow– ¸iwn œdrec‘ hawatov maqrelov nranc srter˚: Ard, inœo?w ¯q Œor´owm AstÆown‘ aæakertneri vzin dnelov mi lowÆ, o– r˚ o—œ mer hayrer˚ ew o—œ ¯l menq karoˇacanq tanel: Ayl T¯r Yisows Qristosi ænorhov hawatowm enq, or k˚ Œrkow– enq, inœp¯s ew nranq¿: Amboˇj ßoˇov˚ løec. apa lsowm ¯in Baønabasi ow PØˇosi patmel˚, ¸¯ AstowaÆ nranc ´eøqov inœqan næanner ew zarmanali gorÆer katarec he¸anos– neri m¯j: Erb nranq løecin, Yakobos˚, xØsq aønelov, a–

1995

GorÆq

15. 14–30

sac. ¡Eˇbayrne—r, lsec¯—q in´. Ωmawon˚ patmec, ¸¯ inœp¯s AstowaÆ aøajowc hogaÆow¸iwn coyc towec‘ he¸anosneric ir anownov mi ßoˇovowrd ownenalow hamar: Ew ayd banowm margar¯neri xØsqer˚ ham˚nknowm en irar, inœp¯s or grow– aÆ ¯. ¡Sranic yetoy k˚ veradaønamew k˚ æinem Daw¸i Œowl ekaÆ town˚ew nra awerakner˚ verstin k˚ æinemow k˚ verakangnem ayn, orp¯szi Tiroj˚ Œntøen mnacaÆ mar– dik, inœp¯s ew bolor he¸anosner˚, oronc vray drowaÆ ¯ im anown˚¿, - asowm ¯ T¯r˚, na, or anowm ¯ ays bolor˚: I yawi– tenic yaytni en Tiroj˚ ir bolor gorÆer˚: Dra hamar es ¯l in´ irawownq em verapahowm œneˇel nranc, ovqer he¸a– nosneric daønowm en AstÆown, ayl grel nranc, or xoræen kowøqerin zohowaÆ kerakowrneric ew poønkow¸iwnic, xeˇ– damah arowaÆ kendanineric ew ariwnic. qani or Mov– s¯s˚, aøajin serowndneric sksaÆ, iwraqanœiwr qaˇaqowm ir qaroziœnern owni, ew na am¯n æaba¸ Ør ßoˇovaranowm ˚n¸ercwowm ¯¿: Ayn ßamanak aøaqealnerin ew er¯cnerin, amboˇj ekeˇecow het miasin, ha˘eli ¸owac, or irenc mi– jic ˚ntrowaÆ mardik owˇarken Antioq‘ PØˇosi ew Baø– nabasi het. Yowdayin‘ Barsaba koœowaÆin ew Ωiˇayin, oronq glxawornern ¯in: Ew eˇbayrnerin nranc mijocov grecin heteweal˚. ¡Aøaqealner˚, er¯cner˚ ew eˇbayrner˚ Antioqowm, Siriayowm ew Kilikiayowm he¸anosneric eˇoˇ eˇbayrnerid oˇjoyn en yˇowm: Qani or lseciq, ¸¯ omanq, ibrew ¸¯ meznic, oronc menq hraman œenq towel, xøovecrel en ´ez xØsqerov ew xaxtel en ´er mtqer˚‘ aselov, ¸¯ p¯tq ¯ ¸lŒatowel ew Ør¯nq˚ pahel, owsti, ha˘eli ¸owac mez‘ mi– ateˇ hawaqowaÆneris, owˇarkel ´ez mØt ˚ntrowaÆ mard– kanc‘ mer sirelinerin, Baønabasi ow PØˇosi het, mar– dik, oronq irenc an´˚ nowirecin mer T¯r Yisows Qristosi anowan hamar: Ard, owˇarkecinq Yowdayin ew Ωiˇayin, or nranq ¯l xØsqov noyn˚ patmen. orovhetew ha˘eli ¸owac Sowrb Hogown ew mez‘ aweli oœ mi beø œdnel ´er vray, ba– ci ays kareworneric. ayn ¯‘ heøow mnal kowøqerin zohowaÆ kerakowrneric ew ariwnic, xeˇdamah arowaÆ kendanine– ric ow poønkow¸iwnic. ´ez drancic heøow pahelov‘ law k’a– n¯q: O—ˇj eˇ¯q¿: Ew nranq meknelov‘ ˘anaparh drowecin

14

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24

25

26

27 28

29

30

15. 31–16. 9

31 32

33

34, 35

36

37 38

39

40

41

16 2 3

4

5

6

7

8, 9

GorÆq

1996

ew Antioq ijan ow ßoˇovrdin hawaqelov‘ namak˚ towecin: Ew nranq ˚n¸ercelov‘ ayd mxi¸arow¸ean hamar owraxa– can: Yowdan ew Ωiˇan, qani or nranq ¯l margar¯ner ¯in, bazowm xØsqerov yordorecin eˇbayrnerin ew amrapndecin nranc: Ew miaøßamanak aynteˇ mnalov‘ eˇbayrneri koˇ– mic xaˇaˇow¸eamb yet owˇarkowecin aøaqealneri mØt: Sakayn Ωiˇayin ha˘eli ¸owac aynteˇ mnal: Isk PØˇosn ow Baønabas˚ ærjowm ¯in Antioqowm ew æat owriæneri het owsowcanowm ow awetaranowm ¯in AstÆow xØsq˚: Isk mi qani Ør yetoy PØˇos˚ Baønabasin asac. ¡Veradaønanq ew ærjenq eˇbayrneri m¯j bolor ayn qaˇaqnerowm, orteˇ qarozecinq Tiroj xØsq˚‘ tesnelow, ¸¯ inœ vi˘akowm en¿: Baønabasn owzowm ¯r Markos koœowaÆ Yovhann¯sin ¯l he– t˚ tanel, bayc PØˇos˚ œ¯r owzowm, or PamŒiwliayowm iren– cic heøacaÆ ew gorÆi hamar irenc het œekaÆ m¯kin irenc het tanen: Ew nranc m¯j gßtow¸iwn aøajacaw, aynqan, or iraric baßanowecin. Baønabas˚ Markosin vercnelov‘ nawarkec d¯pi Kipros: Isk PØˇos˚ Ωiˇayin ˚ntrelov‘ ˘anaparh ˚nkaw‘ eˇbayrneri koˇmic yan´nowelov AstÆow ænorhin. ew ærjowm ¯r Asoriqi ew Kilikiayi koˇmerowm ow amrapndowm ¯r ekeˇeciner˚: PØˇos˚ ekaw hasaw Derb¯ ew Liwstra: Ew aynteˇ Timo– ¸¯os anownov mi aæakert kar, hawataceal hreay knoj ew he¸anos hØr ordi, or˚ vkayowaÆ ¯r liwstraci ew ikoniaci eˇbayrneri koˇmic: PØˇosn owzec nran ir het tanel ow vercrec ¸lŒatec nran‘ ayd teˇerowm gtnowoˇ hreaneri pat˘aøov, qani or bolor˚ git¯in, ¸¯ nra hayr˚ he¸anos ¯r: Erb ancnowm ¯in qaˇaqnerov, nranc yan´nararowm ¯in pahel Erowsaˇ¯mowm gtnowoˇ aøaqealneri ew er¯cne– ri koˇmic patowirowaÆ hramanner˚: Aysp¯s, ekeˇeci– ner˚ amrapndwowm ¯in hawati m¯j ow Ør¯cØr nranc ¸iwn awelanowm ¯r: Ωrjecin ffiøiwgiayowm ew Gaˇatiayi koˇme– rowm‘ Sowrb Hogowc argelowelov, or Asiayi nahangowm xØsq˚ œqarozen: Bayc erb Miwsiayi mØterq˚ ekan, Œor´owm ¯in Biw¸ania gnal, sakayn Yisowsi Hogin nranc ¸oyl œtowec: Owsti, Miwsiayi mijov ancnelov, Trovada ijan: Giæer˚ PØˇosin mi tesilq erewac. mi makedonaci mard kangnel

1997

GorÆq

16. 10–25

aˇaœowm ¯r nran ow asowm. ¡Makedonia anci—r ew Øgni—r mez¿: Ew erb na ayd tesilq˚ tesaw, iskoyn owzecinq a– øaj gnal d¯pi Makedonia‘ hetewow¸iwn anelov, or T¯r˚ mez hrawirec, or nranc awetaranenq: Trovadayic dowrs galov‘ owˇiˇ gnacinq d¯pi Samo¸rak¯ ew yajord Ør˚‘ Nor qaˇaq. aynteˇic ¯l‘ ffiilipp¯, or Makedoniayi aøajin gawaøi m¯k qaˇaqn ¯r‘ Koˇovnia: Aynteˇ, qaˇaqowm mi qani Ør mnacinq: Ωaba¸ Ør˚ qaˇaqic dowrs elanq d¯– pi getaŒ, owr hreaner˚ sovor ¯in aˇØ¸q anel: Ew nstaÆ xØsowm ¯inq hawaqowaÆ kananc het: Ew Lidia anownov astowaÆavax mi kin, or Φiwatir qaˇaqic ¯r ew Æirani zgestner va˘aøoˇ, lsowm ¯r. ew nra sirt˚ T¯rn inqn ¯r bacel‘ ansalow PØˇosi xØsqerin: Ew erb or mkrtowecin inq˚ ew ir town˚, na aˇaœec ew asac. ¡E¸¯ in´ Tiroj ha– watacoˇ ¯q hamarowm, im town˚ mt¯—q ew ظewanec¯—q¿: Ew stipelov‘ mez taraw: Ew minœ menq aˇØ¸elow ¯inq gnowm, mez handipec mi aˇaxin, orin mi harcowk‘ œar ogi ¯r bønel. sa gowæakow¸iwnnerov ir t¯rerin meÆ Øgowt ¯r ta– lis: Na PØˇosi ew mer yetewic ˚nkaÆ‘ aˇaˇakowm ¯r ow a– sowm. ¡Ays mardik Bar´realn AstÆow Æaøanern en, or ´ez patmowm en Œrkow¸ean ˘anaparhner˚¿: Ew æat Ører ¯r anowm ayd ban˚: PØˇos˚, zayranalov, dar´aw ew œar ogown asac. ¡Yisows Qristosi anownov hramayowm em qez, or dra mijic dowrs elnes¿: Ew noyn ßamin œar ogin elaw: Erb nra t¯rer˚ tesan, or irenc æahi aˇbiwr˚ ktrowec, PØˇosin ew Ωiˇayin bønelov‘ qaæecin d¯pi hraparak˚, iæxanawor– neri aøaj ow nranc berelov zØraglowxneri mØt‘ asacin. ¡Ays mardik mer qaˇaqner˚ xøovecnowm en. irenq hrea– ner en ew mez qarozowm en Ør¯nqner, or Ørinawor œ¯ mez hamar o—œ ˚ndownel ew o—œ ¯l gorÆadrel, qani or høom¯aci– ner enq¿: Ew ambox˚ ¸aŒowec nranc vray. zØraglowx– ner˚ patøecin nranc zgestner˚ ew hramayecin nranc ganaharel: Ew nranc æat v¯rqer hascnelowc yetoy ban– tarkecin ow bantapetin patowirecin, or nranc zgow– æow¸eamb pahi: Sa ayspisi hraman stanalov‘ nranc nersi bant˚ netec ow nranc otqer˚ ko˘ˇi m¯j amrac– rec: Ew giæeroway k¯sin PØˇosn ow Ωiˇan aˇØ¸owm ¯in ow

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

16. 26–17. 3

26

27

28 29

30 31

32 33

34

35

36

37

38

39

40

17 2

3

GorÆq

1998

Ørhnowm AstÆown: Kalanaworner˚ nranc akanj ¯in dnowm: Ew yankarÆaki meÆ cncowm eˇaw, aynp¯s or banti himqe– r˚ æarßowecin, ew iskoyn bolor døner˚ bacowecin, ow bolo– ri kapanqner˚ qandowecin: Erb bantapet˚ ar¸nacaw ew banti døner˚ bacowaÆ tesaw, sowr˚ qaæec ew owzowm ¯r inqn iren spanel‘ karÆelov, or bantarkealner˚ Œaxel en: Bayc PØˇos˚ bar´r ´aynov kanœec ow asac. ¡Dow qez vnas mi— hascrow, qani or bolors aysteˇ enq¿: Na loys xndrec ow ners xowßec. ew zarhowraÆ ˚nkaw PØˇosi ew Ωi– ˇayi aøaj. ew nranc dowrs berelov‘ asac. ¡Tia—rq im, es i?nœ p¯tq ¯ anem, or Œrkowem¿: Ew nranq asacin. ¡Hawa– ta— T¯r Yisows Qristosin ew k˚ Œrkowes dow ew qo amboˇj town˚¿: Ew nran ow bolor nranc, or nra tann ¯in, qaroze– cin Tiroj xØsq˚: Ew giæeroway noyn ßamin taraw nranc, v¯rqeric lowac, ew inqn ow iwrayinner˚ bolorn ¯l anmija– p¯s mkrtowecin: Ew nranc berelov ir town˚‘ nranc aøaj seˇan drec. ew ir amboˇj tnov owraxacaw AstÆown hawa– tacaÆ linelow hamar: Erb aøawØt eˇaw, zØraglowxner˚ patowirak owˇarkecin ow asacin. ¡Ar´aki—r ayd mard– kanc¿: Ew bantapet˚ PØˇosin teˇekacrec ays xØsqe– r˚. ¡ZØraglowxner˚ mard en owˇarkel, or azat ar´akow¯q: Owsti, do—wrs ek¯q ew gnac¯—q xaˇaˇow¸eamb¿: Isk PØˇos˚ nranc asac. ¡Hraparakaw ganaharecin mez‘ høom¯aci anmeˇ mardkancs, ew bant drecin ow hima ¸aqown-¸aqo?wn en mez dowrs hanowm. o—œ, aydp¯s œi lini. ayl h¯nc irenq ¸oˇ gan ew dowrs hanen mez¿: Ew patowirakner˚ ays xØsqer˚ teˇekacrin zØraglowxnerin, oronq, erb lsecin, ¸¯ høom¯– aciner en, zarhowrecin ew ekan aˇaœecin nranc: Ew erb nranc dowrs hanecin, xndrecin nranc, or irenc qaˇaqic gnan: Ew nranq, bantic dowrs galov, mtan Lidiayi mØt ew, eˇbayrnerin tesnelov, mxi¸arecin nranc ow meknecin: Ew AmŒipolis ow Apoˇonia qaˇaqneri mijov ancnelov‘ ekan Φesaˇonik¯, owr hreaneri ßoˇovaran kar: Ew ˚st ir sovorow¸ean, PØˇos˚ mtaw nranc mØt ew ereq æaba¸ Ører nranc het xØsec Grqeric: Bac ¯r anowm Grqer˚ ew nranc apacowcowm, ¸¯ Qristos p¯tq ¯ œarœarow¯r ew me– øelneric yarow¸iwn aøn¯r. ew asowm ¯r. ¡Na— ¯ Qristos˚‘

1999

GorÆq

17. 4–18

Yisows˚, orin es qarozowm em ´ez¿: Ew nrancic omanq ha– mozowecin ow yarecin PØˇosin ew Ωiˇayin: Baci drancic, kayin naew astowaÆapaæt he¸anosner ew ¸owov oœ sa– kaw ereweli kanayq: Isk hreaner˚ naxan´ecin ew verc– nelov gøehik, anØr¯n mi qani mardkanc‘ ambox kazmecin ew qaˇaq˚ yowzecin. ew Yasoni tan aøaj kowtakowelov‘ owzowm ¯in PØˇosin ew Ωiˇayin hraparak tanel: Ew erb nranc œgtan, Yasonin ew eˇbayrneric omanc qaræ towin qaˇaqapetneri mØt‘ boˇoq bar´racnelov, ¸¯‘ ¡Sranq, or aæxarh˚ yowzecin, aysteˇ ¯l en hasel, ew Yason˚ nranc ˚ndownel ¯. ew sranq bolor˚ kayser hramannerin haka– øak en gorÆowm. mi omn Yisowsi masin asowm en, ¸¯ ¸a– gawor ¯¿: Ew grgøecin ßoˇovrdin ow qaˇaqapetnerin, or ays baner˚ lsowm ¯in: Bayc eraæxiq stanalov Yasonic ew owriæneric‘ ar´akecin nranc: Bayc eˇbayrner˚ giæe– rov ætap ˘anaparh drecin d¯pi Beria PØˇosin ew Ωi– ˇayin, oronq, erb aysteˇ hasan, gnacin hreaneri ßo– ˇovaran˚, qani or sranq aweli azniw mardik ¯in, qan ¸¯ Φesaˇonik¯owm eˇaÆner˚: Sranq amenayn yØßarow– ¸eamb ˚ndownecin xØsq˚. amboˇj ßamanak qnnowm ¯in growaÆqner˚‘ imanalow, ¸¯ ayd baner˚ aydp¯?s en: Nran– cic æater˚ hawatacin, inœp¯s naew ¸owov oœ sakaw yoyn ereweli kanayq ew tˇamardik: Bayc Φesaˇonik¯i hrea– ner˚ erb imacan, ¸¯ Beriayowm ¯l PØˇosi koˇmic qaro– zowec AstÆow xØsq˚, aynteˇ ¯l ekan‘ ßoˇovrdi bazmow¸iw– n˚ yowzelow ow grgøelow: Ayn ßamanak eˇbayrner˚ PØˇo– sin iskoyn owˇarkecin, or gnay minœew Æovezr, isk Ωiˇan ew Timo¸¯os˚ mnacin aynteˇ: Ew ovqer PØˇosin tanowm ¯in, nran hascrin minœew A¸¯nq ew, Ωiˇayin ow Timo¸¯o– sin owˇˇowaÆ patow¯r stanalov, or ætap nra mØt gan, irenq veradar´an: Ew minœ PØˇos˚ A¸¯nqowm nranc ¯r spasowm, nra hogin ir m¯j zayranowm ¯r, erb tesnowm ¯r qaˇaq˚ køapaætow¸ean m¯j: Ew ßoˇovaranowm dimowm ¯r hreanerin ow yoyn astowaÆapaæt mardkanc, isk hrapa– raknerowm ¯l am¯n Ør‘ owm or handipowm ¯r: Σpikowrean ew stoyikean ŒilisoŒaneric omanq, ´eø aønelov, vi˘owm ¯in nra het. omanq ¯l asowm ¯in. ¡Ays æaˇakratn i?nœ ¯

4

5

6

7

8 9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

17. 19–34

19

20

21

22

23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

33 34

GorÆq

2000

owzowm asel¿: Isk owriænern ¯l, ¸¯‘ ¡Erewowm ¯, or inœ-or Ø– tar astowaÆow¸iwnneri qaroziœ ¯¿, qani or na Yisowsin ow yarow¸iwnn ¯r awetaranowm: Ew nran bønecin taran Arispagosi aøjew ow asacin. ¡Karo?ˇ enq imanal, ¸¯ i?nœ ¯ ayd nor vardapetow¸iwn˚, or˚ dow qarozowm es: ffltaroti baner es matowcowm mer akanjnerin. owzowm enq imanal, ¸¯ dranq i—nœ baner k˚ linen¿ (orovhetew a¸enaciq bolo– r˚, inœp¯s naew Øtar ekoworner˚ ayl banov œ¯in zbaˇwowm, qan miayn aselov kam lselov mi aweli nor xØsq): PØˇos˚ kangnec Arispagosi m¯jteˇowm ew asac. ¡A¸enacine—r, tesnowm em, or dowq ˚st amenayni jermeøand hawatas¯r ¯q, qani or ærjelov ew tesnelov ´er paætaÆner˚‘ gtay naew mi bagin, ori vray growaÆ ¯r‘ ¡AnÆanظ AstÆown¿. owm dowq aøanc ˘anaœelow ¯q paætowm, es noynn em qa– rozowm ´ez: AstowaÆ, or steˇÆec ays aæxarh˚ ew ayn am¯n˚, or nra m¯j kay, na— ¯ T¯r˚ erknqi ew erkri. na ´eøakert ta˘arnerowm œi bnakwowm, oœ ¯l mardkanc ´eø– qerov ¯ paætwowm, orp¯s ¸¯ mi bani karØt lin¯r: Na— ¯ talis am¯n bani keanq ew æownœ ew am¯n inœ: M¯k a– riwnic steˇÆec mardkanc bolor azger˚, or bnakowen am– boˇj erkri vray, hastatec naxakargeal ßamanakner˚ ew drec nranc bnakow¸ean sahmanner˚, or Œntøen Ast– Æown ow xarxaŒelov ¸erews gtnen nran. ¸¯ew na meznic iwraqanœiwrics heøow œ¯, qani or nranov aprowm enq ew æarßwowm enq ew kanq, inœp¯s ´er banasteˇÆneric omanq asacin, ¸¯‘ menq nra zarmic enq: Ew ard, orovhetew Ast– Æow zarmn enq, œp¯tq ¯ xorhenq, ¸¯ astowaÆayin˚ nman ¯ oskown kam arÆa¸in kam qarin, oronq ˘artarow¸eamb ew mardow xelqov en qandakowaÆ: Bayc AstowaÆ, angitow– ¸ean ßamanaknern antes aønelov, ayßm ayn ¯ patowi– rowm mardkanc, or am¯n oq apaæxari. qani or sahmanel ¯ mi Ør, erb aæxarh˚ ardarow¸eamb piti dati ayn mar– dow ´eøqov, ori mijocov oroæec hawastiq tal amenqin‘ nran meøelneric yarow¸iwn talov¿: Erb lsecin meøelneri yarow¸ean masin, omanq Æaˇri ¯in en¸arkowm. omanq ¯l a– sowm ¯in. ¡Mi owriæ angam k˚ lsenq qeznic ayd masin¿: Ew apa PØˇos˚ nranc mijic elaw gnac: Isk mi qani mardik,

2001

GorÆq

18. 1–17

yarelov nran, hawatacin. nranc ¸wowm ¯r naew Dionesios Arispagacin ew Damaris anownov mi kin ew sranc het owriæner: Sranic yetoy PØˇos˚ A¸¯nqic meknelov‘ ekaw Korn– 18 ¸os. ew aynteˇ gtaw Akiwˇas anownov mi hreayi, Æa– 2 gowmov pontaci, or˚ ir knoj‘ Priskiˇayi het nor ¯r e– kel Italiayic, hama´ayn KˇØd¯os kayser hramani, orov bolor hreaner˚ Høomic p¯tq ¯ heøanayin: Ew gnac mi– acaw nranc: Ew orovhetew arhestakic ¯r, nranc mØt 3 mnac ew aæxatowm ¯r, qani or arhestov vranagorÆner ¯in: Na am¯n æaba¸ Ør qarozowm ¯r ßoˇovaranowm ew ha– 4 mozowm hreanerin ow he¸anosnerin: Erb Ωiˇan ew Timo¸¯– 5 os˚ Makedoniayic ijan ekan, PØˇos˚ Hogow koˇmic mˇwowm ¯r vkayow¸eamb Œastelow hreanerin, ¸¯ Yisowsn ¯ Qris– tos˚: Ew erb nranq ˚nddimacan ew hayhoyecin, zgestne– 6 r˚ ¸aŒ towec ow asac. ¡Λer ariwn˚ ´er glowx˚. es an– part em. sranic yetoy he¸anosnerin em gnowm¿: Ew ayn– 7 teˇic gnalov‘ mtaw m¯ki town˚, ori anown˚ Titos Yowstos ¯r, mi astowaÆapaæt mard, ori town˚ ßoˇovaranin kic ¯r: Krispos ßoˇovrdapet˚ hawatac Tiroj˚ ir amboˇj 8 tnov: Naew korn¸acineric æater˚ nran lselov‘ hawata– cin ew mkrtowecin: Ew T¯r˚ giæer˚ mi tesilqi m¯j PØˇo– 9 sin asac. ¡Mi— vaxecir, ayl xØsi—r ew mi— løir, qani or 10 es qez het em. ew oœ m¯k˚ qo d¯m œpiti elni qez œarœa– relow hamar, qani or ays qaˇaqowm es bazowm ßoˇovowrd ownem¿: Ew na aynteˇ mnac m¯k tari ew vec amis‘ owsowca– 11 nelov nranc AstÆow xØsq˚: Aqayecineri bdeæxi Œoxa– 12 nord Gaˇioni ßamanak hreaner˚, miabanowelov, PØˇosi d¯m elan ew nran atean berecin: Nranq asowm ¯in. ¡Sa 13 tarhamozowm ¯ mardkanc, or Ør¯nqin hakaøak eˇanakov AstÆown paæten¿: Ew erb PØˇos˚ patrastwowm ¯r ba– 14 nalow ir beran˚, Gaˇion˚ hreanerin asac. ¡O—v hreaner, e¸¯ orew¯ anirawow¸iwn kam mi œaraneng xardaxow¸iwn eˇaÆ lin¯r, pateh ¯r, or es ´ez ansayi. bayc e¸¯ xndir– 15 ner kan xØsqi kam anownneri ew kam ´er Ør¯nqneri masin, dowq inqne—rd qnnec¯q, qani or aydpisi baneri datawor linel œem owzowm¿: Ew nranc ateanic dowrs arec: Ew bolor 16, 17

18. 18–19. 6

18

19 20

21 22

23

24

25

26

27

28

19 2

3 4

5 6

GorÆq

2002

yoyner˚ ßoˇovrdapet Sos¸en¯sin bønelov‘ ateani aøaj ÆeÆowm ¯in, ew Gaˇion˚ ayd masin bnaw hog œ¯r anowm: Isk PØˇos˚ deø æat Ører mnalov‘ eˇbayrneric hraßeæt aøaw ew nawarkec d¯pi Asoriq: Nra het ¯in naew Priskiˇan ew Akiwˇas˚: Na Kenqrayowm glowx˚ xowzel ¯r, qani or owxt ¯r arel: Ew EŒesos hasnelov‘ nranc aynteˇ ¸oˇec ew in– q˚ ßoˇovaran mtnelov‘ xØsqn owˇˇec hreanerin: Ew nran aˇaœecin, or erkar ßamanak aynteˇ mnay. bayc na yan´n œaøaw, ayl hraßeæt towec nranc ow asac. ¡AstÆow kam– qov noric k˚ gam ´ez mØt¿: Ew EŒesosic meknec ow ijaw Kesaria. dranic yetoy elaw ver, Erowsaˇ¯m ew oˇjoyn tow– ec ekeˇecown. apa ijaw Antioq: Miaøßamanak aynteˇ mnalowc yetoy elaw her¸ov ærjelow gaˇatacineri erkir˚ ew ffiøiwgian‘ amrapndelov bolor aæakertaÆnerin: Apoˇos anownov mi hreay, Æagowmov aleqsandriaci, ekaw hasaw EŒesos. sa mi ˘artaraxØs mard ¯r ew hmowt‘ Grqerin: Teˇeak ¯r na Tiroj ˘anaparhin ew hogov eøowm ¯r. xØsowm ew ˘æmartow¸eamb owsowcanowm ¯r Yisowsi masin: Git¯r miayn Yovhann¯si mkrtow¸iwn˚: Sa sksec ßoˇovaranowm hamar´akØr¯n xØsel: Nran lselov‘ Akiwˇas˚ ew Priski– ˇan nran irenc mØt aøan ew ˘æmartagoyns bacatrecin nran AstÆow ˘anaparh˚: Erb na kamecaw Aqayia gnal, eˇbayrner˚ qajalerecin nran ew grecin aæakertnerin, or nran ˚ndownen: Erb na aynteˇ hasaw, AstÆow ænorhiw æat Øgtakar eˇaw hawatacealnerin, qani or hreane– rin bowøn kerpov yandimanowm ¯r‘ Grqeri mijocov hrapa– rakaw apacowcelov, ¸¯ Yiso—wsn ¯ Qristos˚: Ew minœ Apoˇos˚ deø Korn¸osowm ¯r, PØˇos˚ ærjec ve– rin koˇmer˚ ew ijaw EŒesos ow aynteˇ mi qani aæakert– ner gtnelov‘ nranc asac. ¡Erb hawataciq, Sowrb Ho– gin ˚ndowneci?q¿: Nranq asacin. ¡Menq œenq ¯l lsel, or Sowrb Hogi kay¿: Ew na asac. ¡Owremn inœo?v mkrtoweciq¿: Nranq asacin. ¡Yovhann¯si mkrtow¸eamb¿: Ew PØˇosn asac. ¡Yovhann¯s˚ apaæxarel ew mkrtowel qarozec am– boˇj ßoˇovrdin ew asowm ¯r, ¸¯, ov galow ¯ irenic yetoy, nra—n ¸oˇ hawatan. ayn ¯‘ Yisows Qristosin¿: Ew erb ays lsecin, mkrtowecin T¯r Yisowsi anownov: Ew erb PØ–

2003

GorÆq

19. 7–23

ˇos˚ nranc vray ´eøq drec, Sowrb Hogin ijaw nranc vray. lezowner ¯in xØsowm ew margar¯anowm: Nranq æowrj tas– nerkow hogi ¯in: Ew PØˇos˚ ßoˇovaran mtnelov‘ ereq a– mis hamar´ak xØsowm ¯r, qarozowm ew AstÆow arqayow¸ean masin hamozowm nranc: Erb omanq xstasirt ¯in mnowm ew ˚nddimanowm‘ bazmow¸ean aøaj varkabekelov Tiroj ˘a– naparh˚, nrancic baßanowec, aæakertnerin zatec ew xØsowm ¯r am¯n Ør Tiwran anownov m¯ki dpranocowm: Ays tewec erkow tari, aynp¯s or asiaci, hreay ew he¸anos bolor bnakiœner˚ lsecin Tiroj xØsq˚: AstowaÆ oœ sa– kaw zØrawor gorÆer ¯r anowm PØˇosi mijocov. minœew isk nra qrtinq˚ œoracraÆ ¸aækinakner kam varæamakner ¯in tanowm hiwandneri mØt, ew axter˚ heøanowm ¯in nran– cic. ew œar oginer˚ dowrs ¯in galis: Ωrjik hreaneric o– manq, or erdowecnoˇner ¯in, yandgnecin T¯r Yisowsi anown˚ kanœel œar oginer ownecoˇneri vray‘ aselov. ¡Erdowecnowm em ´ez Yisowsov, orin qarozowm ¯ PØˇos˚¿: Ays anoˇne– r˚ omn Skewos hreay qahanayapeti eظ˚ ordinern ¯in: ffar ogin patasxanec ow nranc asac. ¡Yisowsin gitem ew PØˇosin ˘anaœowm em. bayc dowq o?v ¯q¿: Ew ayn mar– d˚, ori m¯j œar ogi kar, vazec nranc vray ew erkowsin ¯l bønelov‘ getin zarkec nranc. aynp¯s or nranq merk ew virawor Œaxan ayd tnic: Ew ays ban˚ yaytni dar´aw EŒesosowm bnakowoˇ bolor hreanerin ew he¸anosnerin: Ew nranc bolori m¯j ah ˚nkaw. ew T¯r Yisowsi anown˚ Œaøa– worwowm ¯r: Ew hawatacealneric æater˚ galis xostova– nowm ¯in ow patmowm irenc ararqner˚: Ew kaxardow¸eamb zbaˇowoˇneric æater˚ berowm ¯in irenc grqer˚ ew bolori aøaj ayrowm. nranc gin˚ haæowecin ew gtan, or yisown ha– zar arÆa¸ dahekan ¯r: Ew aysp¯s AstÆow xØsq˚ a˘owm ¯r ow zØranowm: Ew erb ays baner˚ katarowecin, PØˇo– s˚ mtadrowec ærjel Makedoniayowm ew Aqayiayowm ow apa gal Erowsaˇ¯m: Asowm ¯r. ¡Im aynteˇ gnalowc yetoy p¯tq ¯, or es Høomn ¯l tesnem¿: Ir paætØneaneric erkowsin‘ Timo¸¯osin ew Erastosin owˇarkec Makedonia, isk in– q˚ oroæ ßamanak mnac Asiayi nahangowm: Ayd ßamanak Tiroj ˘anaparhi masin bawakan meÆ xøovow¸iwn aøaj e–

7 8

9

10

11 12

13

14

15 16

17

18 19

20 21

22

23

19. 24–38 24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

GorÆq

2004

kaw: Demetrios anownov mi arÆa¸agorÆ Artemis dicow– how meheani arÆa¸¯ manraqandaknern ¯r patrastowm ew varpetnerin oœ qiœ æah ¯r berowm: Ψoˇovelov nranc ew noyn arowesti masnag¯tnerin‘ asac. ¡O—v mardik, dowq inqnerd git¯q, or mer æah˚ ays gorÆic ¯, ew tesnowm ¯q ow lsowm, or oœ miayn eŒesacineric, aylew gre¸¯ amboˇj A– siayi nahangic ays PØˇos˚ bazowm ßoˇovowrd hamozelov, dar´i ¯ berel‘ aselov, ¸¯ dranq, or ´eøqov en æinowaÆ, astowaÆner œen: Ew sra vtangn ¯ oœ miayn ayn, or mer koˇm˚ piti arhamarhowi, ayl naew ayn, or Artemis meÆ dicowhow mehean˚ oœinœ piti hamarowi, ayn asti˘an, or piti qandowi naew meÆow¸iwn˚ nra, orin amboˇj Asian ew aæxarhn ¯ paætowm¿: Erb ays lsecin, lcowecin bar– kow¸eamb. aˇaˇakowm ¯in ow asowm. ¡MeÆ ¯ eŒesacineri Artemis˚¿: Qaˇaq˚ lcowec xøovow¸eamb. bolor˚ miasin dimecin d¯pi ¸atron, qaræ talov Gayios ew Aristarqos Makedonacinerin‘ PØˇosi owˇekicnerin: Bayc erb PØ– ˇosn owzec mtnel amboxi m¯j, aæakertner˚ nran œ¸oˇecin: Asiaci peteric omanq ¯l, or nra barekamnern ¯in, nra mØt mard owˇarkecin ew aˇaœecin, or ¸atronowm œereway: Isk owriæner ¯l ayl ban ¯in aˇaˇakowm, qani or nranc ßo– ˇov˚ xaønaæŒo¸ow¸ean m¯j ¯r. ew nrancic æater˚ œ¯in imanowm, ¸¯ inœi hamar en hawaqowel: Apa amboxic o– manq bazmow¸ean mijic dowrs qaæecin Aleqsandrosin. ew erb hreaner˚ nran aøaj berecin, Aleqsandros˚ æarßec ´eøq˚ ew owzowm ¯r patasxanel amboxin: Erb imacan, or mard˚ hreay ¯, bolor˚ mia´ayn mØt erkow ßam aˇaˇakowm ¯in. ¡MeÆ ¯ Artemis˚ eŒesacineri¿: Qaˇaqi glxawor qartowˇar˚ løecrec amboxin ow asac. ¡O—v eŒesaciner, isk o?v ¯ mardkancic na, or œgit¯ meÆ Artemis dicowhow ew Diopet¯osi‘ eŒesacineri mehenazard ays qaˇaq˚: Ew orovhetew ayd anæowæt aydp¯s ¯, dowq p¯tq ¯ handartow¯q ew yandgnow¸eamb oœinœ œan¯q: Dowq aysteˇ bereciq ayd mardkanc, oronq o—œ mehean koˇoptoˇner en ew o—œ ¯l‘ mer dicowhown hayhoyoˇner: Isk e¸¯ Demetrios˚ ew nra het eˇoˇ varpetner˚ m¯ki d¯m orew¯ ban ownen, atean ¸oˇ gnan. dataworner kan, ¸oˇ nranc aøaj ambastanow¸iwn

2005

GorÆq

19. 39–20. 15

anen: Bayc e¸¯ mi ayl bani masin xndir kay, ¸oˇ Øri– nawor ßoˇovowm da v˘øowi. orovhetew mez hamar ¯l vtang kay, or meˇadrowenq aysØroway ays køowi pat˘aøov, or teˇi ownecaw aøanc orew¯ yancanqi aøkayow¸ean, ew dra hamar œpiti karoˇananq patasxan tal ays hawaqoy– ¸i hamar¿: Ew ays aselov‘ ßoˇovn ar´akec:

39 40

Erb ambox˚ handartowec, PØˇos˚ kanœec aæakertne– 20 rin ow nranc yordorelov‘ hraßeæti oˇjoyn towec ew elaw gnac Makedonia: Ayd koˇmerowm ærjelowc ew nranc bazowm 2 xØsqerov yordorelowc yetoy ekaw Yownastan: MØt ereq 3 amis aynteˇ anckacnelowc yetoy, minœ kamenowm ¯r Asoriq bar´ranal, hreaneri koˇmic nra d¯m daw niw¸owec. ows– ti xorhec Makedoniayov veradaønal: Ew minœew Asia 4 nra het ¯in gnowm Piwøosi ordi Sosipatros Beriacin, ¸esaˇonikecineric‘ Aristarqos˚ ew Sekowndos˚, Gayi– os Derbacin ow Timo¸¯os˚ ew asiaciner Tiwqikosn ow TroŒimos˚: Sranq aøaj ¯in gnacel ew Trovadayowm mez 5 ¯in spasowm: Isk menq Baˇarjakerac tØni Øreric yetoy 6 nawarkecinq ffiilipp¯ic ow hing Øric hasanq Trovada, nranc mØt. aynteˇ kang aøanq eظ˚ Ør: Ew æaba¸ Ø– 7 r˚, minœ hawaqowel ¯inq hac˚ ktrelow, PØˇos˚, or yajord Ør˚ meknelow ¯r, xØsowm ¯r nranc het. ew na xØsq˚ erka– rec minœew k¯sgiæer: Ew ayn vernatan˚, owr hawaqowaÆ 8 ¯inq, bazowm lapterner kayin: Isk Ewtiqos anownov mi 9 eritasard nstel ¯r patowhanin ow xor qni m¯j ¯r ˚nkel: Erb PØˇos˚ xØsel˚ erkara´gec, na, xor qnic ¸owlacaÆ, errord yarkic caÆ ˚nkaw. ow vercrin nran meøaÆ: PØˇo– 10 s˚, caÆ ijnelov, ˚nkaw nra vray, nran ir girk˚ vercrec ow asac. ¡Mi— xøovow¯q, qani or sra hogin vran ¯¿: Yetoy 11 ver elaw, hac˚ ktrec ow keraw. ew minœew aøawØt æat ba– ner ews xØsec ow apa elaw gnac: Isk patanown kendani 12 ners berecin ew æat mxi¸arowecin: Ew menq naw mtne– 13 lov‘ owˇˇowecinq d¯pi Ason. yoys own¯inq aynteˇic PØˇosin noric vercnel, orovhetew aydp¯s ¯r patowirel, ˚st orowm inq˚ camaqov ¯r gnalow: Ew erb na mez handipec Asonowm, 14 nran aønelov ekanq Mitilin¯: Ew aynteˇic nawarkelov‘ 15 yajord Ør˚ gnacinq Qiosi dimac˚, isk miws Ør˚ hasanq

20. 16–32 16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

26 27

28

29

30

31

32

GorÆq

2006

Samos ew heteweal Ør˚ ekanq Mileton, orovhetew PØˇo– s˚ mtadir ¯r nawarkel EŒesosi mØtov, orp¯szi Asiayowm ßamanak œkorcni, qani or ætapowm ¯r Pentekost¯i Ør˚ Erowsaˇ¯m hasnel, e¸¯ ayd nran yajoˇow¯r: Ew Miletonic EŒesos mard owˇarkelov‘ kanœec ekeˇecow er¯cnerin. ew erb nranq ekan nra mØt, nranc asac. ¡Dowq inqnerd git¯q, ¸¯ aøajin Ørowanic i ver, erb Asia ekay, am– boˇj ßamanak ´ez het miasin inœp¯s apreci‘ Æaøayelov Tiroj˚ amenayn xonarhow¸eamb ew bazowm artasowqov ow Œor´ow¸iwnnerov, or hreaneri nengow¸iwnneri pat˘aøov in´ patahecin: Inœp¯!s bnaw œvaraneci ´ez patmelow Øgtakar baneric ew owsowcanelow ´ez hraparakaw ew ta– n˚. vkayow¸iwn towi hreanerin ew he¸anosnerin AstÆow aøaj apaæxarelow ew mer T¯r Yisows Qristosi hand¯p hawati masin: Ard, aha es, Sowrb Hogow mˇowmov, Erow– saˇ¯m em gnowm. isk ¸¯ aynteˇ in´ i—nœ ¯ patahelow, ayd œgitem. miayn ¸¯ Sowrb Hogin am¯n qaˇaqi m¯j in´ vka– yowm ¯ ow asowm. ¡Kapanqner ow neˇow¸iwnner en spasowm qez¿: Bayc es inqs im an´˚ oœ mi banov aynqan yargi œem hamarowm, orqan ayn, or owraxow¸eamb katarem im ˚n¸acq˚ ew ayn paætØn˚, or T¯r Yisowsic stacay‘ Ast– Æow ænorh˚ awetaranelow: Ew ard, aha es gitem, or dowq am¯nqd, oronc m¯j es ærjeci‘ qarozelow AstÆow arqayow– ¸iwn˚, im eresn aylews œ¯q tesnelow. dra hamar aysØr ´er aøaj vkayowm em, or es maqowr em bolorid ariwnic, orovhe– tew œqaæoweci ´ez yaytnelow AstÆow kamq˚ amboˇjow¸eamb: Zgo—yæ eˇ¯q inqnerd ´er ew amboˇj hØti hamar, ori vray Sowrb Hogin tesowœner kargec ´ez‘ hovowelow hamar Tiroj ßoˇovrdin, orin na Œrkec ir ariwnov: Sakayn es gitem, or im meknelowc yetoy ´er m¯j k˚ gan yaŒætakiœ gayler, oronq œen xnayi hØtin: Λer mijic ¯l dowrs k˚ gan mar– dik, or ¸iwr baner k˚ xØsen‘ aæakertnerin irenc yetewic qaræ talow hamar: Dra hamar ¯l ar¸o—wn kac¯q ew yiæec¯—q, or amboˇj ereq tari, giæer-cerek, aøanc dadari iwra– qanœiwrid m¯k-m¯k‘ artasowqnerov xrateci: Ew ard, ´ez yan´nowm em AstÆown ew nra ænorhi xØsqin, nran, or karoˇ ¯ bar´racnel ew ´ez ßaøangow¸iwn tal‘ bolor srberi het:

2007

GorÆq

20. 33–21. 12

Λeznic oœ oqi arÆa¸˚ kam oskin kam zgest˚ œcankacay. dowq inqnerd git¯q, or im ew in´ het eˇoˇneri kariqner˚ hogacin ays ´eøqer˚: Es im Ørinakov am¯n inœ ´ez coyc toweci, orovhetew aydp¯s p¯tq ¯ aæxatel ew darmanel hiwandnerin ow yiæel T¯r Yisowsi xØsq˚, or inqn isk asac. ¡Eraneli! ¯ manawand tal˚, qan aønel˚¿: Ays banern a– selowc yetoy bolori het m¯kteˇ Ænki galov‘ sksec aˇØ¸el: Bolorn ¯l æat lac eˇan ew PØˇosi vzovn ˚nknelov‘ hambow– rowm ¯in nran: Mormoqwowm ¯in manawand nra ayn xØsqi vray, ¸¯ aylews ir eres˚ œen tesnelow: Ew nran owˇekcecin minœew naw˚:

33 34 35

36

37 38

Ew erb menq nrancic baßanowecinq ow naw elanq, ow– 21 ˇiˇ dimac˚ gnalov‘ ekanq Kov. yajord Ør˚‘ fiodon, ayn– teˇic ¯l‘ Patara: Aynteˇ gtnelov mi naw, or ffiiwni– 2 k¯ ¯r gnowm, bar´racanq ow gnacinq: Erb Kipros˚ e– 3 rewac, ayn ¸oˇecinq ´ax koˇm˚, nawarkecinq d¯pi A– soriq ew ijanq Tiwros, qani or nawn aynteˇ ir beønern ¯r ¸aŒelow: Ew gtnelov aæakertnerin‘ eظ˚ Ør ayn– 4 teˇ mnacinq. nranq Sowrb Hogow mijocov PØˇosin asowm ¯in, or Erowsaˇ¯m œbar´ranay: Ew erb menq ayd Ører˚ 5 anckacrinq, elanq gnacinq. nranq bolor˚, kananc ew or– dineri het miasin, minœew qaˇaqic dowrs mez ˘anaparh drecin. ew Æovezrin, Ænki galov, aˇØ¸ecinq: Apa mi– 6 meanc hraßeæt talov‘ menq naw elanq, isk nranq vera– dar´an irenc teˇer˚: Ew mer nawarkow¸iwn˚ æarowna– 7 kelov Tiwrosic‘ hasanq Ptoˇemayida ow eˇbayrnerin oˇ– joyn talowc yetoy m¯k Ør nranc mØt mnacinq: Yajord Ør˚ 8 aynteˇic dowrs galov‘ ekanq Kesaria ew, mtnelov town˚ ffiilippos awetaranœi, or eظ˚ sarkawagneric m¯kn ¯r, ظewanecinq nra mØt: Na own¯r œors koys aˇjikner, o– 9 ronq margar¯owhiner ¯in: Ew erb æat Ører menq aynteˇ 10 mnacinq, Hr¯astanic Agabos anownov mi margar¯ ijaw: Ew mez mØt galov‘ vercrec PØˇosi gØtin, kapec inqn ir 11 otqern ow ´eøqer˚ ew asac. ¡Aysp¯s ¯ asowm Sowrb Hogin. ayn mardown, ori gØtin ¯ ays, hreaner˚ nran aysp¯—s pi– ti kapen Erowsaˇ¯mowm ew yan´nen he¸anosneri ´eøq˚¿: Erb ays lsecinq, menq ew aynteˇ gtnowoˇner˚ aˇaœecinq, 12

21. 13–27 13

14 15 16

17 18 19

20

21

22 23 24

25

26

27

GorÆq

2008

or na Erowsaˇ¯m œbar´ranay: Ayn ßamanak PØˇos˚ pa– tasxanec ow asac. ¡I?nœ ¯q anowm, inœo?w ¯q lac linowm ew im sirtn ¯l ˘mlowm, es T¯r Yisows Qristosi anowan hamar Erowsaˇ¯mowm oœ miayn kapowelow, aylew meønelow patrast em¿: Ew erb na œansac, løecinq. asacinq‘ Tiroj kamq˚ ¸oˇ lini: Ayd Øreric yetoy patrastowecinq ew Erowsa– ˇ¯m bar´racanq: Mez het ekan naew kesaraci mi qani aæakertner, oronq mez tanowm ¯in kipraci omn Mnasoni mØt, or˚ naxap¯s aæakert ¯r, ew ori tan˚ ظewanelow ¯– inq: Ew erb menq Erowsaˇ¯m mtanq, eˇbayrner˚ mez xndow– ¸eamb ˚ndownecin: Yajord Ør˚ PØˇos˚ mez het Yakobosi mØt mtaw. ekan ew bolor er¯cner˚: Oˇjownelov nranc‘ na mi aø mi patmec ayn baner˚, or AstowaÆ nra Æaøayow– ¸ean mijocov arec he¸anosneri m¯j: Ew nranq, lselov, Œaøaworowm ¯in AstÆown ow nran asowm. ¡Tesno?wm es, eˇ– ba—yr, hazarawor hawataceal hreaner kan, ew bolorn ¯l naxan´axndir en Ør¯nqin: Bayc qo masin irazek eˇan, ¸¯ he¸anosneri m¯j gtnowoˇ bolor hreanerin owsowcanowm es hraßarowel Movs¯si Ør¯nqic. asowm es, or nranq irenc ordinerin œ¸lŒaten ew krØni awandow¸iwnneri hama´ayn œgnan: Ard, i?nœ p¯tq ¯ lini. hastatap¯s k˚ lsen, or ekel es: Owremn, ara— ayn, inœ qez asowm enq. mez mØt kan œors owxtadir mardik. nranc qez het a—ø ew nranc het miasin maqrowi—r. ew nranc Æaxs˚ qez vray verc– row, or irenc glowxner˚ aÆilen: Aysp¯s am¯nq˚ imanan, or qez veraberoˇ ayn baner˚, oronc masin irazek en eˇel, oœinœ en, ew, ˚ndhakaøak˚, dow ¯l hama´ayn es Ør¯nq˚ pa– helow: Galov hawataceal he¸anosnerin‘ menq owˇarkel enq mer oroæowm˚, or aydpisi baner œpahen nranq, ayl mi– ayn zgowæanan kowøqerin matowcowaÆ zoheric ow ariwnic ew xeˇdamah arowaÆ kendanowc ew poønkow¸iwnic¿: Ayn ßamanak PØˇos˚ ir het vercrec ayd mardkanc ew yajord Ør˚, nranc het maqrowelowc yetoy, ta˘ar mtaw‘ yaytnelow maqrman Øreri awarti masin. oric yetoy, nrancic iwra– qanœiwri hamar zoh matowcowec: Sakayn erb eظnØr¯q˚ katarelow mØt ¯in, asiaci hreaner˚ nran ta˘ari m¯j tesnelov‘ nra æowrj˚ hawaqecin amboˇj ambox˚, ew ´eøq–

2009

GorÆq

21. 28–22. 3

ner˚ nra vray dnelov‘ aˇaˇakowm ¯in. ¡O—v isray¯laciner, Øgnec¯—q, ays mardn ¯, or, hakaøak ßoˇovrdi ew Ør¯nqi ow ays srbavayri, amenowr amenqin owsowcanowm ¯. minœew isk he¸anosnerin ta˘ar mtcrec ew ays sowrb teˇ˚ pˇÆec¿: Υst orowm aøajowc nra het qaˇaqowm tesel ¯in TroŒi– mos EŒesacown ew karÆowm ¯in, ¸¯ PØˇos˚ nran ta˘ar mtcrec: Amboˇj qaˇaq˚ æarßowec, ew ßoˇovowrd˚ xønowec. bønelov PØˇosin‘ qaræ towecin ta˘aric dowrs. ew iskoyn døner˚ Œakowecin: Nran owzowm ¯in spanel: Gndi haza– rapetin lowr hasaw, ¸¯ amboˇj Erowsaˇ¯m˚ yowzman m¯j ¯: Sa iskoyn zinoworner ew hariwrapetner aønelov ir het‘ æarßowec nranc vray: Ew nranq, tesnelov hazarapetin ow zinowornerin, dadarecin PØˇosin ÆeÆelowc: Ayn ßa– manak hazarapet˚, mØtenalov, bønec nran ew hramayec nran kapel krknaki æˇ¸anerov. ew harcnowm ¯r, ¸¯‘ ov ¯ ew inœ ¯ arel: Amboxi m¯j aylewayl mardik nra masin ayl baner ¯in aˇaˇakowm: Erb na amboxi aˇmki pat˘aøov stowgow¸iwn˚ œkaroˇacaw imanal, hramayec nran zØranoc tanel: Erb asti˘annerin hasaw, aynp¯s eˇaw, or ambo– xi bønow¸ean pat˘aøov zinoworner˚ nran bar´racnen ew tanen, qani or ßoˇovrdi bazmow¸iwn˚ yetewic ¯r gnowm‘ aˇaˇakelov‘ ma—h dran: Ew minœ PØˇos˚ zØranoc ¯r mtne– low, hazarapetin asac. ¡Kareli? ¯ in´ xØsel qez het¿: Ew na asac. ¡Yownar¯n gite?s. œlini ¸¯ dow es ayn egip– tacin, or sranic Ører aøaj apstambecir ew anapat hanecir œors hazar sowserawor mardkanc¿: PØˇosn a– sac. ¡Es hreay mard em, kilikecineri Tarson qaˇaqic, oœ annæan qaˇaqi qaˇaqaci. aˇaœowm em qez, in´ hra– ma—n towr, or im xØsqn owˇˇem ayd ßoˇovrdin¿: Ew erb na hraman towec, PØˇos˚, asti˘anneri vray kangnaÆ, ´eø– q˚ æarßec d¯pi ßoˇovowrd˚: Erb katareal løow¸iwn tirec, sksec xØsel ebrayer¯n lezowov ew asac.

28

29

30

31

32

33

34

35

36 37

38

39

40

¡Eˇbayrne—r ew hayre—r, ayßm lsec¯—q in´, or tam im 22 paætpanoˇakan˚¿: Erb lsecin, or ebrayer¯n lezowov 2 dimec irenc, aøawel ews handartowecin ew løecin: Ew 3 na asac. ¡Es hreay mard em‘ ÆnowaÆ Kilikiayi Tar– son qaˇaqowm, ew dastiarakowel em aysteˇ, ays qaˇa–

22. 4–20

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13 14

15

16 17

18

19

20

GorÆq

2010

qowm, Gamaˇi¯li otqeri mØt, kr¸owaÆ ˚st hayreni Ør¯nqi ˘æmartow¸ean: Naxan´ayoyz ¯i AstÆow hand¯p, inœp¯s dowq bolord‘ aysØr: Es ays ˘anaparh˚ halaÆeci minœew i mah‘ kapelov ew banteri matnelov tˇamardkanc ew ka– nanc, inœp¯s in´ vkay en qahanayapet˚ ew amboˇj Æe– rakoyt˚, oroncic eˇbayrnerin owˇˇowaÆ namakner ¯l aø– nelov‘ Damaskos ¯i gnowm eˇbayrneri mØt‘ aynteˇic ews kapealner berelow hamar Erowsaˇ¯m, or patßowen: Ew minœ gnowm ¯i ew mØtecay Damaskosin, k¯sØroway ßamanak yankarÆ erknqic sastik loys Œaylatakec im æowrj˚. ew es getin ˚nkay. lseci mi ´ayn, orn in´ asowm ¯r. ¡Sawo—wˇ, Sawo—wˇ, inœo?w es in´ halaÆowm¿: Ew es patasxaneci. ¡O?v es, T¯—r¿: Ew in´ asac. ¡Es Nazovreci Yisowsn em, orin dow halaÆowm es¿: In´ het eˇoˇner˚ ews loys˚ tesnowm ¯in, bayc œ¯in lsowm ayn ´ayn˚, or in´ het xØsowm ¯r: Ew es a– saci. ¡I?nœ p¯tq ¯ anem, T¯—r¿: Ew T¯rn in´ asac. ¡Ve—r kac ew gna— Damaskos, ew aynteˇ qez k˚ patmowi ayn bolori masin, or hramayowaÆ ¯ qez anel¿: Ew qani or ayd loy– si Œaylic œ¯i tesnowm, in´ het eˇoˇner˚, ´eøqics bønelov, aøajnordecin in´, ew Damaskos mtay: Ew Anania anow– nov mi mard‘ erkiwˇaÆ ˚st Ør¯nqi ew vkayowaÆ Damasko– sowm bnakowoˇ bolor hreaneri koˇmic, ekaw kangnec in´ mØt ow asac. ¡Sawo—wˇ eˇbayr, vere—w nayir¿: Ew es iskoyn d¯pi ver nra—n nayeci: Ew in´ asac. ¡Mer hayreri Astow– aÆ˚ aøajowc ˚ntrec qez, or ˘anaœes nra kamq˚ ew tesnes Ardarin ow lses nra beranic ´ayn˚, orp¯szi bolor mard– kanc mØt nra vkan lines ayn baneri hamar, or tesar ew lsecir: Ard, inœo?w es yapaˇowm, ve—r kac, mkrtowi—r ew lowa— qo meˇqer˚‘ nra anown˚ kanœelov¿: Ew erb es veradar´ay Erowsaˇ¯m ew ta˘arowm aˇØ¸owm ¯i, mtayaŒætakow¸ean m¯j ˚nkay. tesay nran, orn in´ asowm ¯r. ¡Ωtapi—r, is– koyn Erowsaˇ¯mic do—wrs el, qani or im masin qo vkayow¸iwn˚ œen ˚ndownelow¿: Ew es asaci. ¡T¯—r, irenq isk giten, ¸¯ es ¯i, or bantarkel ew bolor ßoˇovarannerowm ganakoÆel ¯i talis qez hawatacoˇnerin: Ew erb ¸aŒwowm ¯r qo vkayi‘ SteŒanosi ariwn˚, es inqs ¯i, or nra mØt ¯i kangnel ew hama´ayn ¯i linowm nra spanman˚. ew nran spanoˇneri

2011

GorÆq

22. 21–23. 6

zgestnern ¯i pahowm¿: Ew na in´ asac. ¡Gna—, orovhe– tew es qez p¯tq ¯ owˇarkem heøawor he¸anosneri mØt¿: Minœew ays xØsq˚ nran ownkndrowm ¯in. apa bar´racrin irenc ´ayner˚ ew asacin. ¡Erkric veracro—w aydpisi m¯– kin, orovhetew aydpisin œp¯tq ¯ apri¿: Ew minœ nranq aˇaˇakowm ¯in, zgestner˚ hanowm gcowm ¯in ew Œoæin Ø– di m¯j canowm, hazarapet˚ hramayec, or nran zØranoc mtcnen. ew asac. ¡fleÆelov harcaqnnec¯—q nran, orp¯szi imanam, ¸¯ inœ yancanqi hamar ¯in nra d¯m aydp¯s aˇa– ˇakowm¿: Erb nran ¸okerov pind kapecin, PØˇosn asac hariwrapetin, or verakacown ¯r. ¡Høom¯aci ew œdatowaÆ mardown Ørinawo?r ¯, or dowq ÆeƯq¿: Erb hariwrapet˚ ays lsec, mØtecaw hazarapetin, zekowcec ew asac. ¡I?nœ es owzowm anel, qani or ays mard˚ høom¯akan qaˇaqaci ¯¿: Hazarapet˚ mØtecaw ew nran asac. ¡Asa— in´, dow høom¯aci? es¿: Ew na asac‘ ayo—: Hazarapet˚ i pa– tasxan asac. ¡Es i gin meÆ gowmari em stacel ayd qaˇaqaciow¸iwn˚¿: Isk PØˇosn asac. ¡Es Ænndov isk qa– ˇaqaci em¿: Ew iskoyn nranic heøacan nranq, or nran piti ÆeƯin: Inq˚ hazarapetn ¯l vaxecaw, erb ima– caw, ¸¯ høom¯aci ¯, manawand or nran kapanqi tak ¯l ¯r aøel: Yajord aøawØt hazarapet˚ owzelov ˘æmaritn imanal, ¸¯ hreaneri ambastanow¸iwnn inœ ¯, kaperic ar– ´akec PØˇosin ew hramayec kanœel qahanayapetnerin ow amboˇj atean˚ ew, PØˇosin ijecnelov, kangnecrec nranc m¯j:

21

22

23

24

25

26 27

28 29

30

31

PØˇos˚ hayeacqn owˇˇelov ateanin‘ asac. ¡Eˇbayr– 23 ne—r, es amenayn owˇˇamtow¸eamb em keanq varel AstÆow aøaj minœew aysØr¿: Anania qahanayapet˚ hramayec 2 spasawornerin, or xŒen nra beranin: Ayn ßamanak PØ– 3 ˇos˚ nran asac. ¡AstowaÆ ¯ qez xŒelow, spitakecra—Æ pat. ew dow nstowm es, or Ør¯nqi hama´ayn in´ dates, minœdeø hramayowm es, or Ør¯nqic dowrs in´ harowaÆen¿: Ωowrj˚ kangnoˇnern asacin. ¡AstÆow qahanayapeti?n 4 es hayhoyowm¿: Ew PØˇosn asac. ¡ffgit¯i, eˇbayrne—r, or 5 qahanayapet ¯, qani or growaÆ ¯‘ qo ßoˇovrdi iæxa– nin œpiti hayhoyes¿: Erb PØˇosn imacaw, or ateani 6

23. 7–20

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

GorÆq

2012

mi koˇmowm sadowkecinern en, isk miwsowm‘ Œarisecine– r˚, aˇaˇakec. ¡Eˇbayrne—r, es Œariseci em ow ordi Œa– risecow. ayßm es datwowm em naew meøelneri yarow¸ean yoysi hamar¿: Ew erb ays asac, Œarisecineri ew sa– dowkecineri mijew ˘eˇqowaÆq aøaj ekaw, ew bazmow¸iwn˚ paøaktowec, orovhetew sadowkecinern asowm ¯in‘ yarow– ¸iwn œkay. o—œ ¯l hreætak ew o—œ Hogi. isk Œariseciner˚ ˚ndownowm ¯in erkowsn ¯l: Ew meÆ aˇmowk eˇaw. Œarise– cineri koˇmic Ør¯nowsoycneric omanq otqi elan ew haka– øakowm ¯in‘ aselov. ¡Ays mardow m¯j oœ mi œarow¸iwn œenq gtnowm, ayl ¸erews nra het Hogi kam mi hreætak xØsaÆ lini¿: Ew erb xøovow¸iwn˚ sastkacaw, hazarapet˚, va– xenalov, or gowc¯ nranq PØˇosin pataø-pataø k’anen, zinowornerin hramayec ijnel ew nranc mijic nran vercnel ow tanel zØranoc: Yajord Øroway giæer˚ T¯r˚ kangnec nra mØt ow asac. ¡Qajalerowi—r, PØˇo—s, orovhetew, inœ– p¯s in´ hamar vkayecir Erowsaˇ¯mowm, noyn ´ewov p¯tq ¯, or dow Høomowm ews vkayes¿: Ew erb aøawØt eˇaw, oroæ ¸owov hreaner ßoˇov anelov‘ nzovecin irenq irenc, or, minœew PØˇosin œspanen, o—œ owten ew o—œ ¯l xmen: Ew qaøasownic aweli ¯in nranq, oronq irar het ays erdowmn ¯in arel: Sranq mØtecan qahanayapetnerin ew er¯cnerin ow a– sacin. ¡Nzovelov nzovecinq mez, or ban œ˘aæakenq, min– œew PØˇosin œspanenq. bayc dowq hazarapetin, ateani het miasin, ima—c tow¯q, or na ´ez mØt ijecni nran, or– p¯s ¸¯ nra masin owzowm ¯q aweli ˘ægrit baner imanal. isk menq, naxqan nra mØtenal˚, patrast enq nran spane– low¿: Ew PØˇosi qroj ordin, lselov ays dawadrow¸iwn˚, ekaw zØranoc ow PØˇosin patmec: Ew PØˇos˚, ir mØt kanœe– lov hariwrapetneric m¯kin, asac. ¡Ays patanown haza– rapeti mØt ta—r, orovhetew nran haˇordelow ban owni¿: Ew na nran aøaw ew taraw hazarapeti mØt ow asac. ¡KalanaworowaÆ PØˇosn in´ kanœec ew xndrec ays pata– nown qez mØt berel. qez aselow ban owni¿: Hazarapet˚ nra ´eøqic bønelov‘ mi koˇm gnac ew harcrec. ¡In´ ha– ˇordelow i?nœ ownes¿: Na asac. ¡Hreaner˚ miabanowecin xndrelow qez, or vaˇ˚ PØˇosin atean ijecnes, ibr ¸¯

2013

GorÆq

23. 21–24. 2

owzowm en nra verabereal aweli ˘ægrit harcaqnnow¸iwn anel: Ard, dow nranc œlses, qani or nrancic aweli qan qaøasown mard daran en mtel ew nzovel en irenq irenc, or o—œ owten ew o—œ ¯l xmen, minœew or nran œspanen: Ayßm patrast en ew qo hramanin en spasowm¿: Apa haza– rapet˚ ar´akec patanown‘ nran patowirelov. ¡Oœ oqi mi— asa, ¸¯ ays banern in´ teˇekacrir¿: Ew hariwra– petneric erkowsin kanœec ow asac. ¡Patrastec¯—q erkow hariwr zinoworner, giæeroway ßam˚ ereqic, orp¯szi gnan minœew Kesaria. naew‘ eظanasown heÆealner ew erkow ha– riwr nizakaworner, inœp¯s ew patrasti grastner, or PØˇosin ijecnen ew apahov hascnen Feliqs kowsakali mØt¿: Ew grec mi namak, ori bovandakow¸iwn˚ hetewealn ¯. ¡KlØdios Liwsias‘ gerazanc Feliqs kowsakalin oˇjo!yn. ays mardown hreaner˚ bønel ¯in, ew nranc koˇmic spanow– elow mØt ¯r na. imanalov, or høom¯aci ¯, es zinowornerov vray hasay ew nran azateci: Kamenalov gitenal ayn yancanq˚, ori hamar nran ambastanowm ¯in, nran ijec– ri nranc atean˚: Gtay, or na irenc Ør¯nqin veraberoˇ mi xndri hamar ¯r ambastanowaÆ ow mahowan kam ka– lanqi arßani orew¯ yancanq œown¯r: Erb ays mardow han– d¯p nranc koˇmic niw¸owaÆ dawn in´ teˇekacowec, nran owˇarkeci qez mØt ew hramayeci, or ambastanoˇnern ¯l xØsen nra masin qo aøaj. o—ˇj eˇir¿: Ew hetewak zi– noworner˚, hramani hama´ayn, PØˇosin aønelov‘ giæerov taran Antipatris: Ew yajord Ør˚, ¸oˇnelov heÆeal– nerin, or nra het gnan, zØranoc veradar´an: Nranq mtan Kesaria ew namak˚ kowsakalin talov‘ PØˇosin ¯l kangnecrin nra aøaj: Na erb kardac, harcrec, ¸¯ o—r nahangic ¯. ew stowgelov, or Kilikiayic ¯, asac. ¡Qez k˚ lsem, erb qez ambastanoˇnern ¯l gan¿: Ew hramayec pahel nran Herovd¯si aparanqowm:

21

22

23

24

25 26 27

28

29

30

31

32 33

34 35

Ew hing Ør yetoy Anania qahanayapet˚ mi qani Æe– 24 reri ew Tertiwˇos anownov mi ˘artasan mardow het ijaw ekaw: Sranq PØˇosi masin kowsakalin nerkayacrin irenc ambastanow¸iwn˚: Ew erb nran kanœecin, Tertiwˇosn 2 sksec ambastanel ow asel. ¡Ays azg˚ bazowm xaˇaˇow¸iwn

24. 3–21

3 4

5

6 7 8

9 10

11

12

13 14

15 16

17

18 19

20

21

GorÆq

2014

¯ gtel qo ænorhiw ew gorÆeri kargaworow¸iwn‘ qo xnamqi pat˘aøov: Am¯n bani hamar ew amenowreq qeznic ænor– hakal enq, o—v gerazancd Feliqs, ew meÆapes goh: Bayc orp¯szi awelord yognow¸iwn œpat˘aøem qez, aˇaœowm em, or qo neroˇamtow¸eamb mez kar˘ikar˘oy lses: Menq gtanq, or ays mard˚ amboˇj aæxarhowm gtnowoˇ bolor hreane– ri apakanoˇn ow xøovecnoˇn ¯ ew nazovrecineri her´ow– aÆi aøajnord˚: Sa ta˘arn isk Œor´ec pˇÆel. nran bønecinq ew ˚st mer Ør¯nqi owzecinq datel: Ekaw Liwsias hazarapet˚ ow meÆ bønow¸eamb mer ´eøqic yaŒætakec ew hramayec, or nran ambastanoˇnern ¯l qez mØt gan: Nran dow inqd krkin datelov k˚ karoˇanas verahasow linel ayn amenin, inœi hamar menq nran ambastanowm enq¿: Hrea– nern ¯l hama´ayn gtnowecin ow asacin‘ aydp¯s ¯: Erb kow– sakal˚ nran glxov arec, or xØsi, PØˇos˚ patasxanec. ¡Gitem, or æat tarineric i ver dow ays azgi kowsakaln es, owsti im xndri masin yØßarow¸eamb patasxan em talis. inœp¯s or karoˇ es gitenal, tasnerkow Øric awe– li œ¯, inœ es Erowsaˇ¯m em bar´racel erkrpagow¸iwn anelow hamar: In´ o—œ ta˘arowm en orew¯ m¯ki het gtel xØselis ew kam æowrjs bazmow¸iwn hawaqelis, o—œ ßoˇovarannerowm ew o—œ ¯l qaˇaqowm. o—œ ¯l karoˇ en qez ayßm apacowcel ayn, inœi hamar in´ ambastanowm en: Bayc ays xostova– nowm em qez, ¸¯ hama´ayn ayn ˘anaparhi, or˚ asowm en‘ her´owaÆ ¯, aynp¯!s em paætowm im hayreni AstÆown‘ ha– watalov ayn amenin, or growaÆ ¯ fflr¯nqowm ew margar¯neri m¯j: Yoys ownem aø AstowaÆ, or, inœp¯s dranq ¯l en aknka– lowm, yarow¸iwn ¯ linelow ardarneri ew meˇaworneri: Dra hamar inqs ¯l ˘ig em anowm, or AstÆow ew mardkanc a– øaj miæt maqowr xˇ˘mtanq ownenam: Bazowm tarineric yetoy ekay Øgnow¸iwn anelow im azgin ew zoher matowce– ci, oroncov srbowaÆ ¯i, erb in´ gtan ta˘arowm, orteˇ o—œ bazmow¸ean het ¯i ew o—œ ¯l xøovarar amboxi: Ayd a– siaci hreaneric omanq ire—nq p¯tq ¯ gayin qo aøaj ew ambastan¯in in´, e¸¯ im d¯m mi ban ownenayin. ew kam h¯nc sranq ¸oˇ asen, ¸¯ i—nœ anirawow¸iwn en gtel im m¯j, minœ ateani aøaj ¯i kangnaÆ, baci miayn gowc¯ im ayn

2015

GorÆq

24. 22–25. 9

xØsqic, or asaci bar´ra´ayn, erb nranc m¯j kangnel ¯i. ¡Meøelneri yarow¸ean hamar ¯, or es aysØr ´eznic da– twowm em¿: Feliqs˚ nranc gorÆ˚ yeta´gec, qani or aweli stoyg git¯r ayd ˘anaparhi masin, ew asac. ¡Minœew Liw– sias hazarapet˚ aysteˇ ijni, ´er gorÆ˚ k˚ yeta´gem¿: Ew hariwrapetin hramayec nran pahel, bayc oroæ œaŒov azat. ew nra iwrayinneric oœ oqi œargelel, or nran Æaøa– yen: Mi qani Ør yetoy Feliqs˚ ekaw ir knoj‘ Drowsiˇayi het, or˚ hreay ¯r. kanœec PØˇosin ew nranic lsec i Yisows Qristos eˇaÆ hawati masin: Ew minœ PØˇos˚ xØsowm ¯r ardarow¸ean, ßowßkalow¸ean ew galiq datastani masin, Feliqs˚, zarhowraÆ, asac. ¡Dow aøayßm gna—. erb ßama– nak ownenam, qez k˚ kanœem¿: Miaßamanak aknkalowm ¯r, or PØˇosic iren dram k˚ trowi. dra hamar ya˘ax kan– œelov nran‘ xØsowm ¯r nra het: Erkow tarin lranalowc yetoy Feliqsi Œoxar¯n ffiestos Porkios˚ ekaw: Feliqs˚, kamenalov hreanerin ænorh anel, PØˇosin kalanqi tak ¸oˇec:

22

23

24

25

26

27

Erb ffiestos˚ iæxanow¸ean glowx ancaw, ereq Ør yetoy 25 Kesariayic Erowsaˇ¯m bar´racaw: Qahanayapetnern 2 ow hreaneri glxaworner˚ nran zekoyc towin PØˇosi ma– sin ew, nranic ænorh xndrelov, aˇaœowm ¯in, or nran E– 3 rowsaˇ¯m kanœi, minœ irenq Æowˇak ¯in patrastel‘ ˘ana– parhin nran spanelow hamar: Isk ffiestos˚ patasxa– 4 nec, ¸¯ na Kesariayowm k˚ pahowi, ew ¸¯ inqn ¯l æowtov aynteˇ ¯ gnalow. apa asac. ¡Λeznic ovqer k˚ karo– 5 ˇanan, in´ het ¸oˇ ijnen, ew e¸¯ ayd mardow vray orew¯ yancanq kay, nran ¸oˇ ambastanen¿: Ew oœ aweli qan 6 ow¸ kam tas˚ Ør aydteˇ mnalowc yetoy ekaw ijaw Kesari– a. ew yajord Ør˚, atean nstelov, hramayec, or PØˇosin beren: Erb na ekaw, nra æowrj˚ bolorowecin Erowsaˇ¯mic 7 ijaÆ hreaner˚. ew nra vray bardowm ¯in bazowm ew Æanr yancanqner, or œ¯in karoˇanowm apacowcel, qani or PØ– 8 ˇos˚ patasxanowm ¯r. ¡Oœnœov yancawor œem o—œ hreane– ri Ør¯nqi, o—œ ta˘ari, o—œ ¯l kayser d¯m¿: Bayc ffiestos˚, 9 kamenalov hreanerin ænorh anel, PØˇosin asac. ¡Owzo?wm es Erowsaˇ¯m bar´ranal ew ayd xndirneri hamar aydteˇ

25. 10–24 10

11

12 13

14 15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

GorÆq

2016

datowel im aøaj¿: PØˇosn asac. ¡KangnaÆ em kayser ateani aøaj, owr ew p¯tq ¯ datowem: Hreanerin oœ mi anirawow¸iwn œem arel, inœp¯s inqd ¯l qaj gites. owremn e¸¯ yancawor em ew mahowan arßani gorÆ em arel, meøne– lowc œem vaxenay: Isk e¸¯ oœinœ œkay ayn meˇadranqneri m¯j, oroncov sranq in´ ambastanowm en, oœ oq œi karoˇ in´ orp¯s ænorh yan´nel dranc: Kaysri—n em boˇoqowm¿: Ayn ßamanak ffiestos˚ ir xorhrdakanneri het xØselowc yetoy patasxanec. ¡Kaysrin boˇoqecir, kayser mØt pi– ti gnas¿: Mi qani Ør ancnelowc yetoy Agrippas arqan ew Berenik¯n Kesaria ekan‘ ffiestosin oˇjownelow: Ew erb aynteˇ æat Ører ¯in anckacrel, ffiestos˚ arqayin te– ˇekacrec PØˇosi masin ow asac. ¡Aysteˇ Feliqsi koˇ– mic kalanqi tak aønowaÆ mi mard kay mnacaÆ, ori ma– sin, erb Erowsaˇ¯m gnaci, qahanayapetner˚ ew hreane– ri glxawornern in´ teˇekacrin: In´nic xndrowm ¯in, or nran mahowan v˘iø tam: Nranc patasxaneci. ¡Høo– m¯acineri sovorow¸iwn˚ œ¯ orew¯ m¯kin orp¯s ænorh yan´nel owriæ m¯ki, minœew or ambastaneal˚ ir dimac˚ œownenay meˇadroˇnerin ew ambastanow¸ean d¯m patasxan ta– low patehow¸iwn˚ œstanay¿: Ew erb aysteˇ ekan, oœnœov œowæacri, ayl yajord Ørn isk atean nstelov‘ hramayeci, or mardown beren: Nra d¯m nerkayacoˇ ambastanoˇner˚ m¯jteˇ œ¯in berowm œaragorÆow¸ean oœ mi yancanq, oronc masin es kaskaÆ own¯i. ayl inœ-inœ xndirner own¯in nra het irenc paætamownqin veraberoˇ, inœp¯s naew mi omn meøaÆ Yisowsi verabereal, ori masin PØˇosn asowm ¯r, ¸¯ kendani ¯: Erb ayspisi xndirneri qnnow¸ean hamar tarakowsanqi m¯j ˚nkay, nran asaci, ¸¯ k˚ kamena?r E– rowsaˇ¯m gnal ew ayd xndirneri hamar aynteˇ datowel: Bayc erb PØˇos˚ boˇoqec, or inq˚ p¯tq ¯ pahowi Norin Gerazancow¸ean v˘øin nerkayanalow hamar, hramayeci pahel nran, minœew or kayser mØt owˇarkem¿: Agrippa– s˚ ffiestosin asac. ¡Es ¯l k˚ kamenayi ayd mardown lsel¿: ffiestosn asac. ¡Vaˇ˚ k˚ lses¿: Ew yajord Ør˚, erb Ag– rippas˚ ew Berenik¯n Œaøawor hand¯sov ekan ew haza– rapetneri ow qaˇaqi patowawor mardkanc het atean

2017

GorÆq

25. 25–26. 11

mtan, ffiestos˚ hramayec, or PØˇosin beren: ffiestosn a– sac. ¡Agrippa—s arqay ew bolor mardikd, or mez het ¯q, sran tesnowm ¯q. hreaneri amboˇj ßoˇovowrd˚ ¸¯— Erowsa– ˇ¯mowm ew ¸¯— aysteˇ sra masin ambastanow¸iwn ¯in anowm in´ mØt ew aˇaˇakowm, ¸¯‘ œp¯tq ¯ kendani mnay: Bayc es verahasow eˇay, ¸¯ da mahowan arßani oœinœ œi arel. inqn ¯l boˇoqaÆ linelov mardkancic Gerazancin‘ xorheci, or owˇarkem nran: Dra masin im tiroj˚‘ kaysrin stoyg ban œownem grelow. ayd pat˘aøov nran ´er aøaj bereci ew, manawand, qo— aøaj, Agrippa—s arqay, orp¯szi verstin qnnow¸iwn katarelov‘ karoˇanam mi ban grel, qani or in´ anpateh ban ¯ ¸wowm owˇarkel mi bantarkeali ew nra masin orew¯ yancanq œnæel¿:

25

26

27

28

Ew Agrippas˚ PØˇosin asac. ¡Qez ¸oylatrowaÆ ¯, or 26 qo masin xØses¿: Ayn ßamanak PØˇos˚, ´eøq˚ erkare– lov, patasxanec. ¡Hreaneri‘ im masin araÆ bolor am– 2 bastanow¸iwnneri hamar, Agrippa—s arqay, in´ eraneli em hamarowm, qani or aysØr qo aøaj em patasxan ta– low, manawand nra hamar, or gitak ¯l es hreaneri bolor 3 krØnakan sovorow¸iwnnerin ew xndirnerin. ayd pat˘a– øov aˇaœowm em, or hamberow¸eamb in´ lses: Bolor hre– 4 aner˚ teˇeak en im keanqin im mankow¸iwnic i ver, or˚ h¯nc skzbic ancel ¯ Erowsaˇ¯mowm im azgi m¯j: Nranq 5 vaˇowc giten, e¸¯ kamenan vkayel, or es orp¯s Œariseci aprel em mer krØnakan xstagoyn Ør¯nqneri hama´ayn: Ew ayßm datwowm em, kangnaÆ ateani aøaj, AstÆowc mer 6 hayrerin trowaÆ xostowmi yoysi hamar: Jermeøandow¸e– 7 amb giæer ow cerek paætamownq katarelov‘ mer tasnerkow ceˇer˚ yowsacel en dran hasnel: Ayd yoysi— hamar, o—v ar– qay, es ¯l ambastanwowm em hreaneri koˇmic: Λez inœo?w 8 ¯ anhawatali ¸wowm, or AstowaÆ meøelnerin yarow¸iwn k˚ tay: Es inqs ¯l patæa˘ ¯i hamarowm æat ban Nazov– 9 reci Yisowsi anowan˚ hakaøak gorÆel, inœ or areci isk 10 Erowsaˇ¯mowm. qahanayapetneric iæxanow¸iwn stana– lov‘ srberic æaterin es bantarkowm ¯i ew nrancic spa– nowelow en¸akay eˇoˇneri hamar hawanow¸iwn ¯i talis: Ew bolor ßoˇovarannerowm æat angam nranc patßelov‘ 11

26. 12–26

12

13

14

15 16

17

18

19 20

21 22

23

24

25

26

GorÆq

2018

bønadatowm ¯i, or hayhoyen: Aøawel ews molegnelov nranc d¯m‘ halaÆowm ¯i nranc minœew Øtar qaˇaqner¿: ¡Υst aysm, erb qahanayapetneri iæxanow¸eamb ew hramanov Damaskos ¯i gnowm, k¯sØrin, ˘anaparhin, o—v arqay, te– say, or erknqic aregaki lowsaworow¸iwnic aøawel owßeˇ mi loys Œaylatakec im æowrj˚ ew nranc æowrj˚, or in´ het ¯in gnowm: Ew erb menq bolors getin ˚nkanq, lseci mi ´ayn, or in´ asowm ¯r ebrayer¯n lezowov. ¡Sawo—wˇ, Sawo—wˇ, inœo?w es in´ halaÆowm. qez hamar xist dßowar ¯ x¸ani d¯m aqacel¿: Ew es asaci. ¡O?v es, T¯—r¿: T¯rn asac. ¡Es Yisowsn em, orin dow halaÆowm es. ve—r kac ow kangni—r ot– qerid vray. es qez erewaci nra hamar, or qez næanakem paætØneay ew vkay ayn bolori hamar, oronc m¯j in´ te– sar ew ayn baneri hamar, oroncov piti erewam qez. es qez k˚ Œrkem ßoˇovrdicd ew he¸anosneric, oronc m¯j qez k’owˇarkem, orp¯szi banas nranc aœqer˚, nranc dar´nes xawaric d¯pi loys ew satanayi iæxanow¸iwnic‘ d¯pi As– towaÆ, orp¯szi nranq meˇqeri ¸oˇow¸iwn stanan ew srbe– ri het ßaøangow¸ean baßin‘ im hand¯p ownecaÆ hawa– tov¿: Owsti, o—v Agrippas arqay, es erknayin tesilqin anhnazand œgtnoweci, ayl nax bolor nranc, or Damasko– sowm ¯in ow Erowsaˇ¯mowm ew Hr¯astani bolor gawaønerowm, apa naew he¸anosnerin qarozeci, or zˇjan ew daønan kendani AstÆown ow apaæxarow¸ean arßani gorÆer a– nen: Dra hamar hreaner˚, ta˘arowm in´ bønelov, Œor´e– cin spanel: Sakayn AstÆowc Øgnow¸iwn hasaw, ew es minœew aysØr oˇj mnaci‘ vkayelov Œoqrin ew meÆin, oœinœ œaselov ayn baneric dowrs, inœ margar¯nern ow Movs¯sn en xØsel lineliq d¯pqeri masin. ¸¯‘ Qristos œarœarowelow ¯. ¸¯‘ meøelneric aøajin yarow¸iwn aønoˇ˚ loys ¯ awetaranelow ßoˇovrdin ew he¸anosnerin¿: Erb na ays patasxan˚ towec, ffiestos˚ bar´r ´aynov asac. ¡Cnorwowm es, PØˇo—s, qo meÆ hmtow¸iwn˚ qez xelacnorow¸ean ¯ tanowm¿: Isk PØˇosn asac. ¡ffem cnorwowm, o—v Gerazancd ffiestos, ayl zgastow¸ean ew ˘æmartow¸ean xØsqer em artasanowm. arqan ays banerin gitak isk ¯, dra hamar hamar´ak em xØsowm, qani or yan´n œem aønowm ays boloric orew¯ ban

2019

GorÆq

26. 27–27. 10

qeznic ÆaÆkel, orovhetew mi orew¯ xowl ankiwnowm œ¯, or ays ban˚ gorÆowaÆ ¯: Agrippa—s arqay, margar¯nerin hawa– to?wm es. gitem, or hawatowm es¿: Ew Agrippas˚ PØˇosin asac. ¡Qiœ ¯ mnowm‘ in´ ¯l hamozes, or qristoneay daø– nam¿: Ew PØˇosn asac. ¡K˚ xndr¯i AstÆown, or, vaˇ ¸¯ owæ, oœ miayn dow, ayl bolor nranq, or aysØr in´ lsowm en, linen aynpisin, inœpisin es inqs em, baci ays kapanq– neric¿: Arqan otqi elaw, inœp¯s ew kowsakal˚, Berenik¯n ew bolor nranq, or nranc het nstel ¯in: Ew minœ gnowm ¯in, irar het xØsowm ¯in ow asowm. ¡Mahowan kam kapanqneri arßani oœinœ œi anowm ays mard˚¿: Isk Agrippas˚ ffies– tosin asac. ¡Kareli ¯r azat ar´akel ays mardown, e¸¯ kaysrin boˇoqaÆ œlin¯r¿:

27 28

29

30 31

32

Erb mez hramayowec nawarkel d¯pi Italia, PØˇosin ew 27 mi qani ayl kalanaworneri yan´necin Sebastean gndic mi hariwrapeti, ori anown˚ Yowlios ¯r. ew bar´rana– 2 lov adramintakan mi naw, or Asiayi koˇmern ¯r gna– low, ˘anaparh ˚nkanq: Mez het ¯r naew Makedoniayic ¸esaˇonikeci Aristarqos˚: Yajord Ør˚ ijanq Sidon: 3 Ew Yowlios˚, PØˇosi hand¯p mardasirow¸iwn cowcaberelov, nran hraman towec gnal barekamneri mØt xnamq sta– nalow: Aynteˇic dowrs galov, qani or qamin hakaøak 4 koˇmic ¯r, nawarkecinq Kiprosi mØtov aweli caÆ: A– 5 pa Kilikiayi ew PamŒiwliayi m¯jteˇowm, bac Æovi mi– jov nawarkelowc yetoy ijanq Likiayi Miwøa qaˇaq˚: Ew 6 aynteˇ hariwrapet˚ gtnelov aleqsandrean mi naw, or Italia ¯r gnowm, mez aynteˇ mtcrec: Ew bazowm Ører 7 dandaˇ nawarkelowc yetoy dßowarow¸eamb hasanq minœew Knidiayi mØterq˚. ew erb qamin ¸oyl œtowec mez, nawar– kecinq Kret¯i ezerqov nerqew, minœew Saˇmoniayi mØter– q˚: Nra ezerqov dßowarow¸eamb ancnelowc yetoy, hasanq 8 mi teˇ, or koœwowm ¯r Geˇecik nawahangist, ew orin kic ¯r Ξas¯a qaˇaq˚: Ew qani or æat ßamanak ¯r an– 9 cel, ew nawarkeln ¯l vtangawor k˚ lin¯r, minœew isk Æo– mapahow¸ean Ørern ¯l ard¯n ancel ¯in, PØˇos˚ nranc xrat towec ew asac. ¡Mardi—k, tesnowm em, or ays 10 nawarkow¸iwn˚ œariqov ew bazowm vnasov ¯ linelow oœ mi–

27. 11–28 11

12

13

14

15 16

17

18

19 20

21

22

23

24

25

26 27

28

GorÆq

2020

ayn beøneri ew nawi hamar, aylew mer an´eri¿: Bayc hariwrapet˚ nawapetin ew nawatirojn aweli ¯r lsowm, qan PØˇosi xØsqer˚: Erb nawahangist˚ ´meøelow ha– mar anyarmar ¸owac, æater˚ xorhecin aynteˇic heøa– nal, orp¯szi mi gowc¯ karoˇanan hasnel ffiiwnik¯ qaˇaq˚ ew ´meøel Kret¯i ayd nawahangstowm, or˚ nayowm ¯r d¯pi harawakoˇm˚ ew camaqamas˚: Ew erb harawi meˇm qamin Œœec, karÆecin, ¸¯ k˚ hasnen aynteˇ, owr dimowm ¯in: Ew nawarkelov‘ Kret¯i ezerqi mØtov ancan: Oœ æat ßamer yetoy nawi æowrj˚ bar´racaw mi kataˇi qami, or koœwowm ¯ Ewraciklon: Erb naw˚ qæowec ew qamow d¯m œkaroˇacaw payqarel, teˇi towecinq ew gnowm-galis ¯inq: Ew dimelov d¯pi mi kˇzi, or˚ KlØda ¯r koœwowm, dßowarow¸eamb ka– roˇacanq bønel makoyk˚, or˚ nawi vray qaæecinq. apa Øgnow¸ean mijocner ØgtagorÆelov‘ naw˚ nerqewic kape– cin. vaxenalov, or gowc¯ yor´anowti m¯j ˚nknen, aøagas– t˚ ijecrin. ew aynp¯s gnowm-galis ¯in: Ew qani or menq amenasastik tagnapi m¯j ¯inq, yajord aøawØt beøner˚ Æov˚ ¸aŒecin: Isk errord Ør˚ irenq irenc ´eøqerov na– wi gorÆiqner˚ Æov˚ netecin: Erb bazowm Ører o—œ arew ew o—œ ¯l astˇer ¯in erewowm, ow Œo¸orikn ¯l noyn sastkow¸e– amb æarownakwowm ¯r, mer Œrkow¸ean am¯n yoys veracel ¯r: Ew orovhetew æat Ører qaˇcaÆ ¯in, PØˇos˚, kangnelov nranc m¯j, asac. ¡O—v mardik, dowq in´ p¯tq ¯ ansayiq ow Kret¯ic œeln¯iq ew ays œariqn ow vnas˚ œqaæ¯iq: Ard, ´ez xratowm em, or qajalerow¯q, orovhetew, baci nawic, ´eznic ew oœ m¯ki keanqin vnas œpiti hasni. orovhe– tew ays giæer AstÆow hreætak˚, orin patkanowm em es ow Æaøayowm, erewac in´ ow asac. ¡Mi— vaxecir, PØˇo—s, dow kayser aøaj ¯l p¯tq ¯ nerkayanas. ew aha bolor nranc, or ayd nawi m¯j qez het en, AstowaÆ qez ¯ ænorhel¿: Dra hamar ¯l qajalerowec¯—q, mardi—k, orovhetew hawat ownem AstÆow vray, ¸¯ k˚ lini aynp¯s, inœp¯s or in´ asowec: Mi– ayn ¸¯‘ menq p¯tq ¯ mi kˇzi ˚nknenq¿: Erb tasnœorse– rord giæer˚ eˇaw, ew menq Adriakani andowndneri vray deø ØrØrwowm ¯inq, giæeroway k¯sin nawavarner˚ karÆe– cin, ¸¯ camaq en hasel: Jri xorow¸iwn˚ œaŒoˇ gownd˚

2021

GorÆq

27. 29–28. 1

caÆ gcelov‘ eresowneظ˚ metr xorow¸iwn gtan. oroæ ta– raÆow¸iwn ktrelowc yetoy noric gcecin ew qsanow¸ metr gtan: Vaxenalov, ¸¯ mi gowc¯ xow¸erov teˇ k’˚nknen, yetewi koˇmic œors xarisxner caÆ gcecin. an´kow¸eamb tenœowm ¯in, or ayg˚ bacowi: Bayc nawavarner˚ owzowm ¯in nawic Œaxœel. owsti makoyk˚ Æov ijecrin ayn pat˘a– øabanow¸eamb, or ibr ¸¯ aøjewi koˇmic ¯l en xarisxner gcelow: PØˇos˚ hariwrapetin ew zinowornerin asac. ¡E– ¸¯ dranq nawi m¯j œmnan, dowq azatowel œ¯q karoˇ¿: Ayn ßamanak zinoworner˚ makoyki paranner˚ ktrecin ow d¯n gcecin: Ew erb ayg˚ bacowelow mØt ¯r, PØˇos˚ bolorin xndrec, or kerakowr owten‘ aselov. ¡Ays tasnœorserord Ørn ¯, or dowq qaˇcaÆ‘ spasowmov ¯q anckacnowm ew deø oœinœ œ¯q kerel: Dra hamar aˇaœowm em ´ez, or kerakowr owt¯q, qani or da h¯nc ´er Œrkow¸ean hamar ¯. orovhetew ´eznic oœ oqi glxic maz isk œi korœelow¿: Ew erb ays asac, hac vercrec, bolori aøaj AstÆown gohow¸iwn towec, ktrec ew sksec owtel: Am¯nq˚ qajalerowecin. ew irenq ¯l kera– kowr keran: Nawi m¯j bolors erkow hariwr eظanasownvec hogi ¯inq: Erb kerakrov yagecan, coren˚ Æov˚ ¸aŒelov‘ naw˚ ¸e¸ewacrin: Ew erb ayg˚ bacowec, erkir˚ œ¯in ˘ana– œowm, bayc næmarowm ¯in mi Æovaxoræ, or ÆovaŒ karoˇ ¯r linel. ew xorhowm ¯in, ¸¯ hnar lin¯r naw˚ aynteˇ hascnel ew Œrkel: Owsti xarisxner˚ yatakic ktrelov‘ Æovi m¯j bac ¸oˇecin, ˇekeri kaper˚ ¸owlacrin, aøagast˚ ba– cecin ow qamown towecin‘ d¯pi Æovi aŒi koˇm˚: Υnknelov erkow Æoveri mijew gtnowoˇ mi ÆanÆaˇowt‘ naw˚ Æøecin. ew nawi aøajakoˇm˚ yatakin xrowelov, anæarß mnac, isk ye– tewi koˇm˚ aliqneri sastkow¸iwnic jardowŒæowr ¯r linowm: Ayn ßamanak zinoworner˚ xorhowrd arecin, or kalana– wornerin spanen, orp¯szi oœ oq œloˇay ow Œaxœi: Sakayn hariwrapet˚ nranc xorhrdin argelq eˇaw, orovhetew ow– zowm ¯r PØˇosin azatel. owsti hramayec, or, ovqer karoˇ en loˇal, nax nranq jowr˚ netowen, isk miwsner˚‘ omanq taxtakneri vray, omanq ¯l nawi ayl bekorneri vray ca– maq elnen: Ew aysp¯s am¯nq˚, Œrkowelov, camaq elan:

29

30

31 32

33

34

35

36 37 38 39

40

41

42 43

44

Erb ard¯n ŒrkowaÆ ¯inq, ayn ßamanak imacanq, ¸¯ ayn 28

28. 2–17

2

3

4

5 6

7

8

9

10 11

12 13

14 15

16 17

GorÆq

2022

kˇzow anown˚ Melitin¯ ¯r: Ew barbaros bnakiœner˚ mer hand¯p œaŒic aweli mardasirow¸iwn coyc towin. xaroyk vaøecin ew mez boloris ˚ndownecin‘ teˇacoˇ an´rewi ew crti pat˘aøov: Ew erb PØˇos˚ bawakanin æat œor ˘iw– ˇer hawaqec ew xaroyki vray drec, mi iß kraki taqow¸e– an pat˘aøov dowrs galov‘ kaxowec nra ´eøqic: Ew erb barbarosner˚ gazanin nra ´eøqic kaxowaÆ tesan, mi– meanc asacin. ¡Owremn mardaspan ¯ ays mard˚, or˚ ¸¯– p¯t Æovic Œrkowec, bayc Ardarow¸iwn˚ nran ¸oyl œtowec, or apri¿: Apa PØˇos˚ gazanin kraki m¯j ¸aŒ tow– ec, ew iren oœ mi vat ban œpatahec. isk nranq spa– sowm ¯in, or na k’owøœi kam k’˚nkni ow yankarÆaki k˚ meø– ni: Ωat spaselowc yetoy, erb tesan, or nran orew¯ vnas œhasaw, noric xØsq˚ dar´rin ew asowm ¯in. ¡Sa mi as– towaÆ ¯¿: Ayd teˇi ærjakayqowm gtnwowm ¯in agarakner˚ Poplios anownov mi mardow, or kˇzow glxaworn ¯r. sa e– req Ørov mez ir mØt ˚ndownec ew sirov hiwr˚nkalec: Ew patahec, or Popliosi hayr˚, jermov ew ŒorlowÆow¸eamb hiwandacaÆ, ankoˇin ˚nkni: PØˇos˚ nra mØt mtaw ew a– ˇØ¸elov ´eøq˚ nra vray drec ow nran bßækec: Ew erb ays patahec, owriæ hiwandner ¯l, or kˇzowm kayin, galis ¯in ow bßækwowm: Sranq meÆ patiwnerov patowecin mez, ew erb gnowm ¯inq, inœ or p¯tq ¯r, towecin: Ew ereq amis yetoy bar´racanq dioskowreanneri næan˚ kroˇ aleqsandrean mi naw, or˚ ´meøel ¯r kˇzowm: Ew Sirakowsa ijnelov‘ e– req Ør mnacinq: Aynteˇic gnalov‘ hasanq fiegion. ew erb mi Ør yetoy harawi qamin Œœec, erkow Ørowm ekanq Patioˇos, owr ew gtanq eˇbayrneri, oronq aˇaœecin, or eظ˚ Ør mnanq irenc mØt: Ew apa elanq Høom: Ew aynte– ˇic, mer masin lsaÆ linelov, eˇbayrner˚ mez ˚ndaøaj ekan minœew ApŒiosi hraparak˚ ew Ereq krpakner˚: PØˇos˚ nranc tesnelov‘ gohow¸iwn towec AstÆown ow qajalerowec: Ew erb Høom mtanq, hraman trowec PØˇosin, or aøan´in bnakowi ir pahapan zinowori het miasin: Ew ereq Ør yetoy na hrawirec hreaneri glxawornerin. ew erb sranq ekan, nranc asac. ¡Eˇbayrne—r, es ßoˇovrdin kam hayreni sovorow¸ean˚ hakaøak oœinœ gorÆaÆ œlinelov hander´‘ or–

2023

GorÆq

28. 18–31

p¯s Erowsaˇ¯mic mi kalanawor, matnoweci høom¯acineri ´eøq˚, oronq, erb in´ datecin, owzecin azat ar´akel, orovhetew im m¯j mahowan arßani oœ mi yancanq œgtan: Bayc erb hreaner˚ hakaøak xØsecin, hark eˇaw kaysrin boˇoqel. bayc oœ nra hamar, or im azgi d¯m œaraxØselow ban own¯i: Ays pat˘aøov ¯, or xndreci ´ez‘ tesnelow ew xØselow hamar, qani or Isray¯li yoysi hamar ¯, or ays æˇ¸aneri m¯j em gtnwowm¿: Ew nranq asacin nran. ¡Menq qo masin Hr¯astanic oœ mi namak œenq stacel. mer eˇ– bayrneric ¯l oœ oq œi ekel ow vat ban œi patmel kam xØsel qo masin: Bayc xndrowm enq qeznic lsel, ¸¯ i—nœ es xor– howm, qani or ayd her´owaÆi masin mez ard¯n yaytni ¯, or amenowreq nra d¯m hakaøakow¸iwn kay¿: Oroæaki Ø– roway hamar PØˇosi het ßamadrowelowc yetoy, nra mØt‘ nra bnakaran˚ ekan bazowm mardik, oronc na aøawØtic minœew erekoy bacatrowm ¯r AstÆow arqayow¸iwn˚ ew nranc hamozowm ¯r Yisowsi masin‘ vkayow¸iwn berelov Movs¯si Ø– r¯nqic ew margar¯neric: Omanq hamozwowm ¯in nra xØs– qerin. owriæner ¯l œ¯in hawatowm: Ew irar m¯j anhama´ayn linelov‘ ¸oˇnowm gnowm ¯in, erb PØˇosn asac ays mi xØsqn ¯l. ¡Sowrb Hogin Esayi margar¯i beranov law xØsec mer hayrerin‘ aselov. ¡Gna— ßoˇovrdi mØt ow asa—‘ lselov pi– ti ls¯q ow œpiti imanaq, ew tesnelov piti tesn¯q ow œpi– ti tesn¯q. orovhetew ayd ßoˇovrdi sirt˚ karÆracel ¯, ew irenc akanjnerov Æanr en lsowmow irenc aœqer˚ Œakel en, orp¯szi erbeq aœqerov œtesnenow akanjnerov œlsenew hogov œimanan ew dar´i œgan, ow es ¯l dranc œbßækem¿: Ew ard, ¸oˇ ´ez yaytni lini, or AstÆow ays Œrkow¸iwn˚ owˇar– kowec he¸anosnerin, ew nranq k˚ lsen¿: Ew erb ays asac, nra mØtic dowrs gnacin hreaner˚, oronq irenq irenc m¯j ¯l æat v¯˘er own¯in: Ew amboˇj erkow tari PØˇosn aprec ir Æaxsov: Ew ˚ndownowm ¯r bolor nranc, or galis ¯in ir mØt: Qarozowm ¯r AstÆow arqayow¸iwn˚ ew amenayn ha– mar´akow¸eamb anargel owsowcanowm ¯r T¯r Yisows Qris– tosi masin:

18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

28

29 30 31

Høom¯aciner G

1 2

3 4

5

6 7

8

9 10

11

12 13

14 15

16

17

18

PØˇos˚‘ Yisows Qristosi Æaøan, koœowmov aøaqeal, ˚ntrowaÆ qarozelow AstÆow Awetaran˚, or na aøajowc xostacel ¯r ir margar¯neri mijocov sowrb growaÆqnerowm ir Ordow masin, or˚ marmnov serowm ¯r Daw¸i serndic ew or˚, zØrow¸eamb, AstÆow Ordi ¯r sahmanowaÆ ˚st Sowrb Hogow‘ meøelneric ir yarow¸eamb, - mer T¯r Yisows Qristo– s˚, ori mijocov stacanq aøaqeal linelow ænorh‘ ir anow– an hamar hawati hnazandow¸ean berelow bolor he¸anos– nerin, oronc ¸wowm ¯q ew dowq‘ kanœowaÆnerd Yisows Qris– tosin. amenqid, or Høomowm ¯q, AstÆow sirelinerid, kan– œowaÆ srberid, ´ez æno!rh ew xaˇaˇow¸i!wn mer Hayr AstÆowc ew T¯r Yisows Qristosic: Nax‘ ´er bolori hamar gohow– ¸iwn em matowcowm im AstÆown, Yisows Qristosi mijocov, nra hamar or ´er hawat˚ patmwowm ¯ amboˇj aæxarhov m¯k: Vkay ¯ in´ AstowaÆ, orin paætowm em es im hogov nra Ordow Awetarani qarozow¸eamb, ¸¯ inœp¯s em anda– dar yiæowm ´ez‘ amenayn ßam im bolor aˇØ¸qnerowm aˇa– œelov, or ¸erews erbew¯ in´ yajoˇowi, AstÆow kamqov, gal ´ez mØt. orovhetew xist karØtel em ´ez tesnel, or– p¯szi ´ez Œoxancem oroæ hogewor ænorhner‘ amrapndelow ´ez, aysinqn‘ mxi¸arakic linelow ´ez hasarakac hawa– ti hamar, or imn ¯, inœp¯s ew ´er˚: ffem kamenowm, eˇ– bayrne—r, or dowq anteˇeak lin¯q, ¸¯ æa!t angam kame– cay gal ´ez mØt, orp¯szi ´er m¯j ¯l orew¯ ptowˇ gtnem, inœp¯s ayl he¸anosneri m¯j, bayc ayd argelowec in´ min– œew ayßm: Es partakan em e—w yoynerin ow barbarosnerin, e—w imastownnerin ow ang¯tnerin. aydp¯s ¯l, orœaŒ im owßer˚ neren, es patrast em yØßarow¸eamb awetara– nelow naew ´ez, or Høomowm ¯q: Orovhetew amظ œem ha– marowm awetaranel˚, qani or ayn AstÆow zØrow¸iwnn ¯‘ i Œrkow¸iwn bolor hawatacealneri. nax‘ hreayi, apa ew‘ he¸anosi. orovhetew AstÆow ardarow¸iwn˚, or hawatic ¯, hawati— hamar ¯ yaytnwowm, inœp¯s or growaÆ ¯, ¸¯‘ ar– dar˚ hawatov ¯ aprelow: Ardarew AstÆow barkow¸iwn˚

2025

Høom¯aciner

1. 19–32

erknqic yaytnowelow ¯ mardkanc amboˇj anhawatow¸ean ew anirawow¸ean vray, qani or nranq ˘æmartow¸iwn˚ an– irawow¸eamb en bønaÆ pahowm: Inœ or kareli ¯ imanal AstÆow masin, yaytnowaÆ ¯ nranc, qanzi AstowaÆ inq˚ yaytnec ayn nranc. ardarew i skzban¯ aæxarhi AstÆow anerewoy¸ yatkow¸iwnner˚, ayn ¯‘ Nra mætnjenaworow¸iwn˚ ew zØrow¸iwn˚ ew astowaÆow¸iwn˚, imanali kerpov tesane– li en Nra steˇÆaÆneri m¯j. aynp¯s or, amenewin ardara– nal œen karoˇ. orovhetew ˘anaœecin AstÆown, bayc ibrew AstowaÆ œŒaøaworecin kam gohow¸iwn œmatowcecin nran, ayl irenc mtaÆowmneri m¯j nanracan, ew nranc srte– r˚ anmtow¸eamb xawarecin: Irenq irenc imastownne– ri teˇ ¯in dnowm ew yimaracan: Ew aneˇÆn AstÆow Œaø– q˚ Œoxecin‘ ayn nmanecnelov mardow eˇÆeli patkeri ew ¸øœownneri ew œorqotanineri ew soˇownneri: Dra hamar, ˚st irenc srteri cankow¸ean, AstowaÆ nranc matnec pˇÆow¸ean, or anargen irenc marminner˚ irenq irenc m¯j. nranq Œoxanakecin AstÆow ˘æmartow¸iwn˚ stov, hnazandowecin ow paætecin araraÆnerin ew oœ Arar– œin, or Ørhneal ¯ yawiteans: Am¯n: Aha ¸¯ inœow Astow– aÆ nranc matnec anarg krqeri. orovhetew nranc ¯ger˚ bnakan kariqner˚ Œoxanakecin anbnakan kariqnerov: Noynp¯s ew arowner˚, ¸oˇnelov ¯gi hand¯p bnakan kariq– ner˚, irenc cankow¸iwnnerov borboqowecin mimeanc han– d¯p. arowner˚ arowneri het xaytaøakow¸iwn ¯in gorÆowm ew Œoxar¯n˚ irenq irenc an´eri m¯j ˚ndownowm ¯in irenc molorow¸ean hatowcowm˚: Ew qani or œkamecan ˘anaœel AstÆown, AstowaÆ nranc matnec anarg mtqeri, or an– vayel baner anen‘ lcowaÆ linelov amenayn anirawow¸eamb, poønkow¸eamb, anzgamow¸eamb, agahow¸eamb, œarow¸e– amb, katareal naxan´ov, spanow¸eamb, køowazancow– ¸eamb, nengow¸eamb, œarasrtow¸eamb. bansarkow, œa– raxØs, astowaÆateac, naxatoˇ, hpart, ambartawan, poøotaxØs, œarahnar, Ænoˇateac, anmit, owxtadrowß, anagoroyn, angow¸, anoˇorm. nranq git¯in AstÆow ar– dar datastan˚, ¸¯ ayspisi baner gorÆoˇner˚ mahowan en arßani. ew oœ miayn nranq, or anowm en ayd baner˚, ayl

19

20

21

22 23

24

25

26

27

28

29

30

31 32

2. 1–17

Høom¯aciner

2026

naew nranq, or gorÆoˇnerin hawanow¸iwn en talis: 2

2

3

4

5

6 7

8

9

10 11 12

13

14

15

16

17

Owsti, o—v mard, dow, or datowm es, œes ardaranalow. ayn bani hamar, or ˚nkerojd es datowm, dranov isk inqd qez es datapartowm. qani or dow noynn es anowm, in– œi hamar or datowm es nran: Qanzi gitenq, or AstÆow datastan˚ ˘æmartow¸eamb ¯ gorÆadrwowm nranc nkat– mamb, ovqer ayspisi baner en gorÆowm: Isk ard, o—v mard, dow, or datowm es nranc, ovqer aydpisi baner en gorÆowm, ew dow ¯l noynn es gorÆowm, karÆo?wm es, ¸¯ azatowelow es AstÆow datastanic: E¸¯ arhamarhowm es nra barow– ¸ean aøatow¸iwn˚ ew neroˇamtow¸iwnn ow hamberow¸iwn˚, œgite?s, or AstÆow barow¸iwn˚ qez apaæxarow¸ean ¯ ta– nowm: Ew qo xstasrtow¸eamb ow anziˇj srtov qo an– ´i d¯m barkow¸iwn es dizowm barkow¸ean Øroway ew AstÆow ardar datastani yaytnow¸ean Øroway hamar. AstÆow, or hatowcowm ¯ iwraqanœiwrin ˚st ir gorÆeri. yawite– nakan keanq‘ nranc, or bari gorÆeri m¯j, irenc yara– tew hamberow¸eamb, Œntøowm en Œaøq, patiw ew anmahow– ¸iwn, isk nranc, or hakaøakoˇner en ew ˘æmartow¸ean d¯m apstamboˇner ow anirawow¸ean yetewic gnacoˇner‘ barkow¸iwn ew zayroy¸, neˇow¸iwn ew an´kow¸iwn‘ am¯n mar– dow, or œariq ¯ gorÆowm, nax‘ hreayi ew apa‘ he¸anosi, isk Œaøq, patiw ew xaˇaˇow¸iwn‘ iwraqanœiwrin, or ba– rin ¯ gorÆowm, nax‘ hreayi ew apa‘ he¸anosi. orovhetew AstÆow aøaj aœaøow¸iwn œkay: Bolor nranq, or meˇanœe– cin aøanc Ør¯nq ownenalow, aøanc Ør¯nqi ¯l k˚ korœen. isk nranq, or Ør¯nq ownenalov meˇanœecin, Ør¯nqov ¯l k˚ da– towen (orovhetew Ør¯nq˚ lsoˇner˚ œen, or ardar en Ast– Æow aøaj, ayl Ør¯nq˚ kataroˇne—r˚ piti ardaracowen: Ew owremn he¸anosner˚, or Ør¯nq œownen, bnakanØr¯—n en Ør¯nqi gorÆer˚ katarowm. nranq, Ør¯nq œownenalov, i– renq irenc hamar isk Ør¯nq en: Nranq coyc en talis, ¸¯ AstÆow Ør¯nqi pahanjner˚ growaÆ en irenc srterowm‘ irenc xˇ˘i vkayow¸eamb ew irenc xorhowrdneri m¯j mime– anc meˇadrelov kam ardaracnelov), - ayn Ør˚, erb As– towaÆ piti dati mardkanc gaˇtni gorÆer˚, ˚st im a– wetarani, Yisows Qristosi mijocov: Aha ew dow, or hre–

2027

Høom¯aciner

2. 18–3. 8

ay es koœwowm ew yenowel es Ør¯nqin ow parÆenowm es As– towÆov, dow, or gites nra kamq˚ ew ˚ntrowm es barin ow kr¸owaÆ es ˚st Ør¯nqi, dow, or vstah es qo an´i vray‘ aøajnord linelow koyrerin, loys‘ xawari m¯j eˇoˇ– nerin, xratoˇ‘ anmitnerin, owsowciœ‘ manowknerin, qani or vstah es, ¸¯ ownes Ør¯nqi m¯j gitow¸ean ew ˘æmartow– ¸ean katareal patkeracowm˚. .. Isk ard, dow, or ow– sowcanowm es ˚nkerojd, inqd qez œes owsowcanowm. qarozowm es‘ œgoˇanal, goˇanowm es. asowm es‘ œænanal, ænanowm es. garæowm es meheanneric, ta˘arnern es koˇoptowm. Ø– r¯nqov parÆenowm es‘ Ør¯nq˚ xaxtelov AstÆown es an– argowm. orovhetew AstÆow anown˚ ´er pat˘aøov he¸a– nosneri m¯j hayhoywowm ¯, inœp¯s or growaÆ ¯l ¯: ΦlŒatow– ¸iwnn Øgowt k’ownenay, e¸¯ Ør¯nq˚ pahes, isk e¸¯ Ør¯nq˚ xaxtoˇ es, qo ¸lŒatow¸iwn˚ an¸lŒatow¸iwn k˚ lini. ow– remn e¸¯ an¸lŒat mard˚ Ør¯nqi irawownqner˚ pahi, nra an¸lŒatow¸iwn˚ ardeØq ¸lŒatow¸iwn œi? hamarowi: Ew i bn¯ an¸lŒat mard˚, Ør¯nq˚ katarelov, piti dati qe—z, or, grawor Ør¯nqn ownenalov ew ¸lŒatowaÆ linelov han– der´, meˇanœel es Ør¯nqi d¯m. orovhetew bown hrean na œ¯, or artaqowst ¯ erewowm, ew oœ ¯l bown ¸lŒatow¸iwn˚‘ artaqowst eˇaÆ˚‘ marmnakan˚: Ayl hrean na ¯, or ner– qowst ¯, ew ¸lŒatow¸iwn˚ srti ¸lŒatow¸iwnn ¯‘ ˚st hogow ew oœ ¸¯ ˚st gri, ew ori govq˚ mardkancic œ¯, ayl‘ AstÆowc:

18 19

20

21

22 23

24 25

26

27

28

29

Ard, o?rn ¯ hreayi aøawelow¸iwn˚, kam ¸lŒatow¸iwnic 3 i?nœ Øgowt. æat ban‘ am¯n tesak¯tnerov: Nax‘ ayn, or 2 AstÆow patgamner˚ nranc vstahowecin: Isk ard, e¸¯ 3 omanq hawatarim œgtnowecin, mi¸¯ nranc anhawatow¸iw– n˚ AstÆow hawatarmow¸iwn˚ xaŒane?c: Qa—w lici: Ard, 4 ¸oˇ AstowaÆ ˘æmarit lini, isk am¯n mard‘ sowt, inœp¯s or growaÆ ¯l ¯, ¸¯‘ Bayc e¸¯ mer anirawow¸iwn˚ caytown ¯ 5 dar´nowm AstÆow ardarow¸iwn˚, i?nœ asenq. anira?w ¯ As– towaÆ, or barkow¸iwn ¯ ¸aŒowm: Orp¯s mard em xØsowm: 6 Qa—w lici, apa ¸¯ oœ AstowaÆ inœp¯?s k˚ dati aæxarh˚. ardarew, e¸¯ im stov AstÆow ˘æmartow¸iwn˚ awelanowm ¯ 7 i Œaøs nra, ¯l inœi? hamar em es datwowm ibrew meˇawor: Owremn, aha ¸¯ inœp¯s en naxatowm mez, ew inœp¯s omanq 8

3. 9–4. 5

9

10 11

12

13

14

15

16 17

18

19 20

21 22

23

4 2

3, 4 5

Høom¯aciner

2028

mer masin asowm en ibr ¸¯ asaÆ linenq‘ œari—q gorÆenq, orp¯szi barin gay. nranq arßani en irenc datapar– tow¸ean: Ew ard, inœo?v enq aøawel. ardarew ew oœ mi ba– nov. orovhetew aweli verew ¯l hastatecinq hreaneri ew he¸anosneri‘ amenqi ¯l meˇqi tak linel˚: Inœp¯s growaÆ ¯l ¯. Bayc gitenq, or, inœ Ør¯nqn asowm ¯, asowm ¯ nranc, or Ør¯nqi tak en, orp¯szi am¯n beran Œakowi, ew amboˇj aæxarh˚ AstÆow datapartow¸ean tak drowi, qani or oœ mi mardkayin ¯ak Ør¯nqi gorÆerov œpiti ardaracowi nra aøaj, qanzi Ør¯nqi mijocov ¯ meˇqi ˘anaœowm˚: Bayc hima aøanc Ør¯nqi ¯l AstÆow ardarow¸iwn˚ yaytnowaÆ ¯‘ Ør¯nqi ew margar¯neri vkayow¸eamb. orovhetew AstÆow ardarow¸iwn˚ i Yisows Qristos eˇaÆ hawati mijocov ¯ bolor hawatacoˇneri hamar. œkay oœ mi xtrow¸iwn. orov– hetew bolorn ¯l meˇq gorÆecin ew zrkowecin AstÆow Œaø– qic, bayc nra ænorhiw ´ri ardaracan Qristos Yisowsi mijocov eˇaÆ Œrkow¸eamb: Orovhetew AstowaÆ, nra are– amb, hawati mijocov, orp¯s qawow¸iwn ¯r naxasahmanel‘ yapacoyc ir ardarow¸ean, i ¸oˇow¸iwn aweli aøaj, Ast– Æow hamberow¸ean ßamanak gorÆowaÆ meˇqeri, yapacoyc ir ardarow¸ean nerka—y ßamanakowm, yapacoyc ayn bani, or inqn ardar ¯ ew k’ardaracni nran, ov Yisowsin ¯ ha– watowm: Isk ard, o?wr ¯ mnowm parÆenal˚. i œiq dar´aw. i?nœ Ør¯nqov. gorÆeri? Ør¯nqov. o—œ, ayl hawati Ør¯nqov. orov– hetew menq ˚ndownowm enq, or mard˚ hawatov ¯ ardara– nowm aøanc Ør¯nqi gorÆeri: AstowaÆ miayn hreaneri?nn ¯ ew he¸anosnerin˚‘ o?œ. ayo—, he¸anosnerinn ¯l ¯. qani or m¯—k AstowaÆ kay, or ardaracnowm ¯ hawati mijocov e– ˇaÆ ¸lŒatow¸iwn˚, owremn ew‘ an¸lŒatow¸iwnn ¯l‘ noyn ha– watov: Ard, ays hawatov mi¸¯ i œi?q enq dar´nowm Ør¯nq˚. qa—w lici. ˚ndhakaøakn, Ør¯nqn enq hastatowm: Isk ard, i?nœ karoˇ enq asel Abrahami‘ ˚st marmni mer naxahØr masin. orovhetew, e¸¯ Abraham˚ gorÆerov ¯r ardaracowaÆ, parÆenalow pat˘aø own¯r, bayc oœ AstÆow aøaj: Isk i?nœ ¯ asowm GrowaÆq˚. Bayc ov gorÆ ¯ anowm, nra var´˚ orp¯s ænorh œi ditwowm, ayl‘ orp¯s partq. isk na, ov gorÆ œi anowm, bayc hawatowm ¯ nran, ov ardarac–

2029

Høom¯aciner

4. 6–19

nowm ¯ meˇaworin, aydpisi m¯ki hawat˚ hamarwowm ¯ orp¯s ardarow¸iwn: Aysp¯s ¯l Dawi¸˚ erani ¯ talis ayn mar– down, orin AstowaÆ ardar ¯ hamarowm aøanc nayelow nra gorÆerin. Ard, ays eranow¸iwn˚ ¸lŒatowaÆneri?nn ¯, ¸¯? naew‘ œ¸lŒatowaÆnerin˚. qanzi asowm enq, ¸¯‘ Abrahami hawat˚ orp¯s ardarow¸iwn hamarowec: Ard, inœp¯?s ha– marowec. minœew ¸lŒatow¸i?wn˚, ¸¯? ¸lŒatow¸iwnic yetoy: Oœ ¸¯ ¸lŒatow¸ean ßamanak, ayl‘ an¸lŒatow¸ean: Ew na stacaw ¸lŒatow¸iwn˚ ibrew næan, ibrew kniq ayn ha– wati ardarow¸ean, or own¯r an¸lŒatow¸ean ßamanak, orp¯szi na hayr lini bolor hawatacealnerin, or deøews an¸lŒat en‘ ayd irenc ews orp¯s ardarow¸iwn hamarow– elow hamar, ew lini naew hayr ¸lŒatowaÆneri oœ miayn nra hamar, or nranq ¸lŒatowaÆ en, ayl naew nra hamar, or gnowm en mer hayr Abrahami‘ œ¸lŒatowaÆ ßamanakoway hawati hetqerov: Ardarew, Abrahamin ew nra serndin aæxarh˚ ßaøangelow xostowm˚ eˇaw oœ ¸¯ Ør¯nqi, ayl‘ ha– wati ardarow¸ean mijocov. qani or, e¸¯ ßaøangner˚ nranq en, or Ør¯nqi owßov en ßaøang, apa ˚ndownayn ¯ ha– wat˚ ew datark‘ xostowm˚. orovhetew Ør¯nq˚ barkow¸iwn ¯ aøaj berowm. owr œkay Ør¯nq, œkay ew Ørinazancow¸iwn: Aha ¸¯ inœow hawatic ¯ xostowm˚, orp¯szi da ˚st ænorhi lini ew orp¯szi xostowm˚ i zØrow lini Abrahami amboˇj serndi hamar, oœ miayn ayn serndi hamar, or Ør¯nqi ow– ßov ¯ ßaøang, aylew bolor nranc hamar, oronq ownen ha– wat˚ Abrahami, or˚ mer bolori hayrn ¯. inœp¯s or grow– aÆ ¯l ¯. ¡Qez kargeci hayr bazowm azgeri¿: Na hayr ¯ AstÆow aøaj, orin hawatac, ¸¯ kendanacnowm ¯ meøel– nerin ew œeˇaÆ baner˚ goyow¸ean ¯ koœowm: Abraham˚, or anyowsow¸ean m¯j ¯r, yoysov hawatac, or inq˚ k˚ lini ba– zowm azgeri hayr, inœp¯s or asowel ¯r, ¸¯‘ aysp¯—s piti lini qo serownd˚: Ew na œerkmtec ir hawati m¯j, ¸¯p¯t nayec ir marmnin ard¯n ibrew meøaÆ marmni, - qani or hariwr tarekani mØt ¯r, - ew Saøayi meøaÆ argandin: Bayc AstÆow xostman vray œerkmtec anhawatow¸eamb, ayl zØracaw hawatov, Œaøq towec AstÆown ew hasta– tap¯s hamozowec ir mtqowm, ¸¯ na, or xostacaw, kata–

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18 19

4. 20–5. 15 20 21 22

23

5 2

3

4 5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Høom¯aciner

2030

relow karo—ˇ ¯: Dra hamar ayd nran orp¯s ardarow¸iwn hamarowec: Ard, miayn Abrahami hamar œ¯, or growaÆ ¯, ¸¯ ays ban˚ nra hamar ardarow¸iwn hamarowec. ayl ha– marowelow ¯ ew me—z hamar, or hawatowm enq Nran, or meøel– neric yarow¸iwn towec Yisowsin‘ mer Tiroj˚, or mahowan matnowec mer yancanqneri hamar ew yarow¸iwn aøaw, or mez ardaracni: Owremn, hawatov ardaracowaÆ, xaˇaˇow¸iwn ownenanq AstÆow het mer T¯r Yisows Qristosov, ori mijocov ¯l ka– roˇacanq, hawatov, mer´enal ayn ænorhin, ori m¯j ew kanq ow parÆenowm enq AstÆow Œaøqi yoysov: Ew oœ miayn aysqa– n˚. aylew parÆenowm enq mer neˇow¸iwnneri m¯j ews, qanzi gitenq, or neˇow¸iwnner˚ hamberow¸iwn en berowm, hambe– row¸iwn˚‘ Œor´aøow¸iwn, Œor´aøow¸iwn˚‘ yoys: Yoys˚ erbeq œi amaœecnowm, orovhetew AstÆow s¯r˚ sŒøowaÆ ¯ mer srte– rowm Sowrb Hogow mijocov, or trowec mez. ardarew, minœdeø tkar ¯inq, Qristos, ˘iæt ßamanakin, mez‘ meˇaworneris hamar meøaw. orovhetew ardar mardow hamar haziw ¸¯ m¯k˚ meøni, bayc bari mardow hamar ¸erews m¯k˚ hamar– ´akowi meønel: AstowaÆ ir s¯r˚ mer hand¯p yaytnec nra– nov, or, minœdeø meˇawor ¯inq, Qristos mez hamar me– øaw: Ayßm, or menq ardaracowaÆ enq nra areamb, or– œa!Œ ews aøawel nranov ŒrkowaÆ piti linenq ayd barkow– ¸iwnic. orovhetew, e¸¯, minœ ¸ænami ¯inq, haætowecinq AstÆow het nra Ordow mahowamb, orœa!Œ ews aøawel, erb ard¯n haætowaÆ enq, ŒrkowaÆ piti linenq nra keanqov: Ew oœ miayn aysqan˚. ayl naew parÆenowm ¯l enq AstowÆov mer T¯r Yisows Qristosi mijocov, orov ew haætow¸iwnn isk ˚ndownecinq: Inœp¯s or m¯k mardov meˇq˚ aæxarh mtaw, ew meˇqov ¯l‘ mah˚, aynp¯s ¯l bolor mardkanc m¯j taraÆowec mah˚, orovhetew bolorn ¯l meˇanœecin. qanzi minœew Ør¯n– q˚ meˇq˚ aæxarhowm kar. bayc meˇq˚ meˇq œi hamarwowm, owr œkay Ør¯nq. sakayn mah˚ ¸agaworec Adamic minœew Movs¯s noynisk nranc vray, oronq Adami yancanqi nman yancanq œgorÆecin, Adami, or˚ Ørinakn ¯ nra, or galow ¯r: Bayc ænorhn aynp¯s œ¯, inœp¯s yancanq˚. orovhetew, e¸¯ m¯ki yancanqov æater meøan, orœa!Œ ews aøawel AstÆow ænor–

2031

Høom¯aciner

5. 16–6. 11

hner˚ ew pargewner˚ m¯—k mardow‘ Yisows Qristosi ænorhov awelacan æateri m¯j: Ew ays pargewner˚ aynp¯s œen, inœ– p¯s or ¯ m¯k mardow meˇqi hetewanq˚. orovhetew m¯ki meˇqi datastan˚ datapartow¸iwn berec, isk ænorh˚ gorÆow– aÆ æat meˇqeri ardarow¸iwn berec. ardarew, e¸¯ m¯k mardow yancanqov mah˚ ¸agaworec miayn ayd m¯kov, or– œa!Œ ews aøawel nranq, or ænorhi aøatow¸iwn ew ardarow– ¸ean pargewner en stanowm, keanqi m¯j piti ¸agaworen miak Yisows Qristosi mijocov: Apa owremn, inœp¯s m¯k mardow yancanqov bolor mardik datapartow¸ean mat– nowecin, noynp¯s ew m¯ki ardarow¸eamb bolor mardik piti hasnen keanqi ardarow¸ean ænorhin. orovhetew, inœp¯s m¯k mardow anhnazandow¸eamb æat meˇaworner eˇan, noy– np¯s ew m¯ki hnazandow¸eamb æat ardarner piti linen: Bayc Ør¯nq˚ m¯jteˇ ˚nkaw, orp¯szi yancanqner˚ bazma– nan. orovhetew, owr or meˇq˚ æatacaw, ænorhn aøawel ews æatacaw: Inœp¯s or meˇq˚ ¸agaworec mahowan m¯j, noy– np¯s ew ænorh˚ piti ¸agawori ardarow¸eamb minœew ya– witenakan keanq mer T¯r Yisows Qristosi mijocov:

16

17

18

19

20

21

Isk ard, i?nœ asenq. mna?nq meˇqi m¯j, orp¯szi ænorh˚ 6 bazmanay: Qa—w lici: Menq, or meøanq meˇqi nkatmamb, 2 inœp¯?s takawin aprenq nra m¯j: Kam œgit¯?q, ¸¯ menq 3 bolors, or mkrtowecinq Yisows Qristosov, nra maho—v ¯, or mkrtowecinq: Mkrtow¸eamb ¸aˇowecinq nra het ma– 4 howan m¯j, orp¯szi, inœp¯s or Qristos meøelneric yarow– ¸iwn aøaw HØr Œaøqov, noynp¯s ew menq qaylenq nor kean– qov. orovhetew, e¸¯ nra mahowan nmanow¸eamb tnkakic 5 eˇanq nran, piti linenq naew nra yarow¸ean nmanow¸e– amb: Ays imac¯—q, or mer miji hin mard˚ xaœowec nra het, 6 orp¯szi qayqayowi meˇqi marmin˚, ew aylews menq œÆaøayenq meˇqin. orovhetew, ov meønowm ¯, azat ¯ meˇqic: Isk 7, 8 e¸¯ meøanq Qristosi het, hawatowm enq, ¸¯ nra het ¯l k’aprenq: Gitenq, ¸¯ Qristos meøelneric yarow¸iwn 9 aøaÆ linelov‘ aysowhetew œi meøni, ew mah˚ nran aylews œi tiri. orovhetew na, or meøaw, meˇqi hamar meøaw 10 m¯k˚ndmiæt, ew na, or kendani ¯, kendani ¯ AstÆow ha– mar: Noynp¯s ew dowq ´ez meøaÆ hamarec¯—q meˇqi ha– 11

6. 12–7. 3

12 13

14 15 16

17

18 19

20 21

22

23

7 2

3

Høom¯aciner

2032

mar, bayc kendani‘ AstÆow hamar, mer T¯r Qristos Yi– sowsov: Aysowhetew meˇq˚ ¸oˇ œ¸agawori ´er mahkanacow marminnerin‘ hnazandecnelow ´ez ir cankow¸iwnnerin: Ew ´er marmni andamner˚, orp¯s anirawow¸ean gorÆiq, i Æa– øayow¸iwn meˇqi mi— patrast¯q, ayl yan´nec¯—q ´ez‘ i Æa– øayow¸iwn AstÆow, orp¯s meøelneric kendani dar´aÆner, isk ´er marmni andamner˚‘ ardarow¸ean gorÆiqner‘ i Æa– øayow¸iwn AstÆow, orp¯szi meˇq˚ ´ez œtiri. qanzi Ør¯nqi tak œ¯q, ayl‘ ænorhi: Isk ard, i?nœ: Me?ˇq gorÆenq, orovhe– tew Ør¯nqi tak œenq, ayl‘ ænorhi: Qa—w lici: ffgit¯?q, ¸¯ owm hamar, or dowq ´ez Æaøayow¸ean m¯j ¯q dnowm hnazandow– ¸ean hamar, Æaøay ¯q, owm or hnazandwowm ¯q. e¸¯‘ meˇqin‘ mahowan ¯ tanowm, isk e¸¯‘ AstÆow hnazandow¸ean˚‘ ar– darow¸ean: Bayc gohow¸iwn AstÆow. meˇqi Æaøaner ¯iq, bayc i srt¯ hnazandoweciq aynpisi vardapetow¸ean, or ´ez awandowec: Ard, meˇqic azatagrowaÆnerd Æaøaye– c¯—q ardarow¸ean: MardkaynØr¯n em asowm‘ ´er mardkayin tkarow¸ean pat˘aøov. ew inœp¯s or ´er marmni andam– ner˚ toweciq anØrinow¸ean˚, orp¯s Æaøaner pˇÆow¸ean ew anØrinow¸ean, noynp¯s ew ayßm ´er marmni andamne– r˚ tow¯—q srbow¸ean hamar‘ orp¯s Æaøaner ardarow¸ean. orovhetew, minœ meˇqi Æaøanern ¯iq, azat ¯iq ardarow– ¸ean hand¯p: Isk ard, i?nœ ptowˇ own¯iq an ßamanak, ori hamar ayßm amaœowm ¯q. orovhetew dranc vax˘an˚ mah ¯: Bayc ayßm, azatowaÆ meˇqic ew Æaøay dar´aÆ AstÆown‘ ´er ptowˇn ¯q talis srbow¸eamb, ew nra vax– ˘an˚ keanq ¯ yawitenakan. qani or meˇqi var´˚ mahn ¯, isk AstÆow ænorh˚‘ yawitenakan keanq‘ mer T¯r Qristos Yisowsi mijocov: Kam ¸¯ œgit¯?q, eˇbayrne—r, - orovhetew Ør¯nqin gitak mardkanc em asowm, - or Ør¯nq˚ tirowm ¯ mardown aynqan ßamanak, qani na kendani ¯. inœp¯s or amowsnacaÆ ki– n˚ Ør¯nqov kapowaÆ ¯ ir mardown, qani deø sa kendani ¯. isk e¸¯ mard˚ meøni, ir mardown kapoˇ Ør¯nqic ar´akow– aÆ ¯: Apa owremn, minœ mard˚ kendani ¯, æown k˚ koœowi, e¸¯ owriæ mardow kin lini. isk e¸¯ mard˚ meøni, azat ¯ ayd Ør¯nqic ew æown œi hamarowi, e¸¯ owriæ mardow kin li–

2033

Høom¯aciner

7. 4–22

ni: Aysp¯s ¯l dowq, eˇbayrne—r, Ør¯nqi hand¯p meøaÆ ¯q Qristosi marmnov, orp¯szi lin¯q owriæin˚, nran˚, or me– øelneric yarow¸iwn ¯ aøel, orp¯szi ptˇaber linenq AstÆow hamar. qanzi, minœ marmnakan cankow¸iwnneri hamemat ¯inq aprowm, meˇqi krqer˚, or Ør¯nqic mˇowm ¯in stanowm, zØranowm ¯in mer marmni andamneri m¯j‘ mez aøajnorde– low hamar mahowan: Bayc ayßm beøna¸aŒowecinq Ør¯nqic, qanzi meøa—nq ayn bani nkatmamb, orov bønowaÆ ¯inq, or– p¯szi Æaøayenq Hogow norogow¸eamb ew o—œ growaÆqi hnow– ¸eamb: Isk ard, i?nœ asenq. Ør¯nq˚ me?ˇq ¯: Qa—w lici. bayc meˇq˚ œ¯i ˘anaœi ayl kerp, qan Ør¯nqov. ew cankow¸iwn˚ œ¯i ˘anaœi, e¸¯ Ør¯nq˚ asaÆ œlin¯r‘ mi— cankacir: Meˇq˚ patowiranov aøi¸ gtaw ew im m¯j aøaj berec amenayn cankow¸iwn, orovhetew aøanc Ør¯nqi meˇq˚ meøaÆ ¯: Kar ßamanak, or es ¯l aøanc Ør¯nqi kendani ¯i, bayc, erb patowirann in´ hasaw, meˇq˚ kendanacaw, ew es meøay. ew noyn ayn patowiran˚, or keanqi hamar ¯r, im mahow– an pat˘aø eˇaw. orovhetew meˇq˚ patowiranov aøi¸ gtaw, xabec in´, dranov ¯l spanec: Aysp¯s owremn, Ør¯n– q˚ sowrb ¯, patowirann ¯l‘ sowrb ew ardar ow bari: Isk ard, bari?n mah eˇaw in´ hamar. qa—w lici. ayl meˇq˚, Øg– tagorÆelov inœ or bari ¯, in´ mah pat˘aøec, orp¯szi patowirani mijocov meˇq˚ yaytnowi orp¯s meˇq ir iska– kan sastkow¸eamb: Gitenq, or Ør¯nq˚ hogewor ¯. isk es marmnawor em‘ meˇqin va˘aøowaÆ. qani or œem imanowm, inœ or gorÆowm em. oœ ¸¯ ayn em anowm, inœ or owzowm em, ayl gorÆowm em ayn, inœ or atowm em. apa e¸¯ anowm em ayn, inœ or œem kamenowm, dranov isk vkayowm em, ¸¯ Ør¯nq˚ bari ¯: Isk ard, e—s œ¯, or gorÆowm em ayn, ayl‘ im m¯j bnakowoˇ meˇq˚: Gitem, or oœ mi bari ban œi bnakwowm im m¯j, ay– sinqn‘ im marmni m¯j, orovhetew kamenal˚ kar im m¯j, isk barin gorÆel˚‘ oœ. orovhetew oœ ¸¯ anowm em barin, or ka– menowm em, ayl gorÆowm em œar˚, or˚ œem kamenowm: Isk e¸¯ anowm em ayn, inœ or œem kamenowm, aylews e—s œ¯, or anowm em ayn, ayl‘ im m¯j bnakowoˇ meˇq˚: Ew ard, gtnowm em ayn bani Ør¯nq˚, or, erb es owzowm em barin gorÆel, im d¯m œarn ¯ elnowm. ha˘eli ¯ in´ AstÆow Ør¯nq˚‘ nerqin mardow te–

4

5

6

7

8

9

10

11 12 13

14 15

16

17 18

19 20

21

22

7. 23–8. 15 23

24 25

8 2

3

4 5

6 7

8 9

10 11

12 13

14

15

Høom¯aciner

2034

sak¯tic, bayc im marmni andamneri m¯j tesnowm em ayl Ør¯nq, or payqarowm ¯ im mtqi Ør¯nqin hakaøak ew in´ ge– ri ¯ dar´rel meˇqi Ør¯nqin, or kay im marmni andamneri m¯j: I!nœ xˇ˘ali mard em es: O?v k˚ Œrki in´ ays marmnic, or in´ mahowan ¯ tanowm: Bayc gohow¸iwn AstÆow‘ mer T¯r Yisows Qristosi mijocov: Apa owremn es inqs im mtqov Æaøayowm em AstÆow Ør¯nqin, isk marmnov‘ meˇqi Ør¯nqin: E¸¯ aydp¯s ¯, aylews oœ mi datapartow¸iwn œkay nranc hamar, oronq Qristos Yisowsi m¯j en. orovhetew Qris– tos Yisowsov keanq towoˇ hogow Ør¯nq˚ in´ Œrkec meˇqi ew mahowan Ør¯nqic. qanzi, inœ or anhnar ¯r Ør¯nqi hamar, or tkaranowm ¯r marmni pat˘aøov, AstowaÆ hnarawor dar´rec. aøaqec ir Ordown meˇanœakan marmni nmanow– ¸eamb ew meˇqi hamar ow marmni m¯j datapartec meˇq˚, orp¯szi Ør¯nqi ardarow¸iwn˚ katarowi mer m¯j, mer, or oœ ¸¯ ˚st marmni enq ˚n¸anowm, ayl‘ ˚st hogow. ardarew nranq, or ˚st marmni en, marmninn en xorhowm, isk nranq, or ˚st hogow en, hogown˚. qani or marmnawor xorhowrd˚ mah ¯, isk hogewor xorhowrd˚ keanq ew xaˇaˇow¸iwn. qan– zi marmnawor xorhowrd˚ ¸ænamow¸iwn ¯ aø AstowaÆ, orov– hetew œi hnazandwowm AstÆow Ør¯nqin. ew na oœ isk karoˇ ¯: Nranq, or marmni iæxanow¸ean tak en, œen karoˇ ha– ˘eli linel AstÆown: Bayc dowq marmni iæxanow¸ean tak œ¯q, ayl‘ hogow, e¸¯ AstÆow Hogin bnakowaÆ ¯ ´er m¯j: Apa e¸¯ m¯k˚ Qristosi Hogin œowni, na nran œi patkanowm: Isk e¸¯ Qristos ´er m¯j ¯, apa marmin˚ meøaÆ ¯ meˇ– qi hamar, ew hogin kendani ¯ ardarow¸ean hamar: E¸¯ ´er m¯j bnakwowm ¯ Nra Hogin, ov yarow¸iwn towec Yisow– sin meøelneric, apa ew, ov yarow¸iwn towec Qristosin me– øelneric, k˚ kendanacni ´er mahkanacow marminner˚ ´er m¯j bnakowoˇ ir Hogov: Aysp¯s, owremn, eˇbayrne—r, marm– nin œ¯, or partakan enq‘ ˚st marmni aprelov. orov– hetew, e¸¯ ˚st marmni apr¯q, k˚ meøn¯q. isk e¸¯ Hogov marmni gorÆer˚ span¯q, k’apr¯q. orovhetew nranq, or aøajnordwowm en AstÆow Hogov, nra—nq en AstÆow ordiner. qani or œstacaq Æaøayow¸ean hogin verstin erkiwˇi m¯j ˚nknelow hamar, ayl stacaq ordegrow¸ean hogin, orov a–

2035

Høom¯aciner

8. 16–32

ˇaˇakowm enq‘ Abba Hayr: Noyn inq˚ Hogin vkayowm ¯ mer hogown, ¸¯ AstÆow ordiner enq. ew e¸¯ ordiner enq, a– pa ew‘ ßaøangner. ßaøangner AstÆow ew ßaøangakicner Qristosi. e¸¯ ir œarœaranqnerin kcord enq, haˇordakic enq linelow ew Œaøqin: In´ aynp¯s ¯ ¸wowm, ¸¯ ays ßamana– ki œarœaranqner˚ arßani œen baˇdatowelow galiq Œaøqi het, or yaytnowelow ¯ mez. orovhetew steˇÆowaÆner˚ meÆ aknkalow¸eamb spasowm en AstÆow ordineri yaytnow¸ea– n˚, qani or steˇÆowaÆner˚ ownaynow¸ean˚ hnazandowe– cin (oœ irenc kamqov, ayl nra hamar, or AstowaÆ hna– zandecrec nranc) ayn yoysov, or steˇÆowaÆnern irenq ¯l azatowen apakanow¸ean Æaøayow¸iwnic‘ AstÆow ordine– ri Œaøqi azatow¸ean hasnelow hamar. qanzi gitenq, or bolor steˇÆowaÆner˚ heÆeÆowm en ew erkownqi cawi m¯j en minœew ayßm. ew oœ miayn aysœaŒ. ayl ew menq isk, or Ho– gow aøajin ptowˇn ownenq, menq ews mer m¯j heÆeÆowm enq‘ spaselov ordegrow¸ean˚‘ mer marmni Œrkow¸ean˚. orov– hetew yoysov Œrkowecinq. isk tesaneli yoys˚ yoys œ¯, qa– ni or mi ban, or m¯k˚ tesnowm ¯, ¯l inœo?w yowsay. isk e¸¯ yoys ownenq mi bani, or˚ œenq tesnowm, owremn‘ hamberow– ¸eamb spasowm enq dran: Noynp¯s ew Hogin Øgnow¸ean ¯ hasnowm mer tkarow¸iwnnerin. orovhetew menq aˇØ¸owm enq ew œgitenq, ¸¯ inœp¯s arßan ¯ aˇØ¸el. bayc Hogin inq˚ barexØs ¯ linowm mez anmøownœ haøaœanqov: Isk na, ov qnnowm ¯ srter˚, git¯, ¸¯ inœ xorhowrd owni Ho– gin, qani or ˚st AstÆow kamqi ¯ barexØsowm srberi ha– mar: Bayc gitenq, ¸¯ am¯n inœ gorÆakic ¯ linowm nranc bariqi hamar, ovqer sirowm en AstÆown, oronq ew kan– œowecin nra naxasahmanowmov. orovhetew nranc, or a– øajowc git¯r, naxasahmanec kerparanakic linelow ir Ordow patkerin, orp¯szi na lini andranik˚ bazowm eˇ– bayrneri m¯j. ew oronc or naxasahmanel ¯r, nranc ¯l kanœec. ew oronc or kanœec, nranc ¯l ardaracrec. ew oronc or ardaracrec, nranc ¯l Œaøaworec: Isk ard, i?nœ asenq ays masin: E¸¯ AstowaÆ mer koˇmn ¯, o?v k˚ lini mez haka– øak: Na, or ir Ordown isk œxnayec, ayl mer bolori hamar mahowan matnec nran, ¯l inœp¯?s mez œi ænorhelow amenayn

16 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

8. 33–9. 14 33 34

35

36 37 38

39

9 2 3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

13 14

Høom¯aciner

2036

inœ nra het m¯kteˇ: O?v ¯, or meˇadrelow ¯ AstÆow ˚nt– realnerin. AstowaÆ ¯, or ardaracnowm ¯: Isk ard, o?v ¯, or datapartelow ¯: Qristos Yisows ¯, or meøaw, mana– wand or yarow¸iwn ¯l aøaw. ew AstÆow ajowm ¯ ew barexØs ¯ mez hamar: Ard, o?v piti baßani mez Qristosi sirowc. taøapa?nq˚, ¸¯? an´kow¸iwn˚, ¸¯? halaÆanq˚, ¸¯? sov˚, ¸¯? merkow¸iwn˚, ¸¯? vtangner˚, ¸¯? sowr˚, inœp¯s growaÆ ¯l ¯. Bayc ays boloric ¯—l aweli yaˇ¸akan enq dowrs galis nra mijocov, ov sirec mez. orovhetew vstah em, ¸¯ o—œ ma– h˚, o—œ keanq˚, o—œ hreætakner˚, o—œ iæxanow¸iwnner˚, o—œ ayl baner, or ayßm kan, o—œ galiqner˚ ew o—œ zØrow¸iwnner˚, o—œ bar´row¸iwn, o—œ xorow¸iwn ew o—œ mi owriæ araraÆ œi karoˇ baßanel mez AstÆow ayd sirowc, or kay mer T¯r Qristos Yisowsov: Πæmaritn em asowm Qristosov ew œem stowm, - xˇ˘m˚tanqs ¯ in´ vkayowm Sowrb Hogov, or meÆ trtmow¸iwn ¯ in´ ew anhatnowm caw‘ im srtin, - orovhetew es inqs erdowmov ŒaŒagowm ¯i nzovowel Qristosic im azgakic eˇbayrne– ri hamar, or isray¯lacinern en. nrancn ¯ ordegrow¸iwn˚, Œaøq˚, owxter˚, Ør¯nsdrow¸iwn˚, paætamownq˚ ew xostow– m˚. nrancn en nahapetner˚, nrancic ¯ naew Qristos‘ ˚st marmni. ew na— ¯ bolori vray yawiteans Ørhneal As– towaÆ: Am¯n: Kareli œ¯, or AstÆow xØsq˚ getnin mnay. orovhetew oœ bolor nranq, or Isray¯li ceˇic en, isray¯la– ciner en: Oœ ¯l bolor˚, or Abrahami serndic en, ordiner en. ayl‘ ¡Isahaki anowno—v qo serownd˚ piti koœowi¿, ay– sinqn ¸¯‘ marmni ordine—r˚ œen, or AstÆow ordiner en, ayl xostman ordinern en hamarwowm orp¯s serownd. qanzi ays ¯ xostowm˚, or asowm ¯, ¸¯‘ ¡Ays ßamanakowm piti gam, ew Saøan ordi piti ownenay¿: Ew oœ miayn aysœaŒ. ayl na– ew fiebekan, or yˇacaw mer hayr Isahakic noyn ankoˇnowm. orovhetew, qani deø tˇaner˚ œ¯in Ænowel, ew qani deø ba– ri kam œar ban œ¯r gorÆowel (orp¯szi AstÆow Æragir˚ ˚st ˚ntrow¸ean hastatowi oœ ¸¯ gorÆeric, ayl‘ nranic, ov koœec), - nran asowec, ¸¯ awag˚ krtserin piti Æaøayi. inœp¯s growaÆ ¯l ¯, ¸¯‘ ¡Yakobin sireci ew Esawin ateci¿: Isk ard, i?nœ asenq. mi¸¯ ka?y anardarow¸iwn AstÆowc:

2037

Høom¯aciner

9. 15–10. 5

Qa—w lici. orovhetew asowm ¯ Movs¯sin. ¡Piti oˇormem, owm oˇormelow em. ew piti g¸am, owm g¸alow em¿: Owremn da kaxowm œowni nranic, ov kamenowm ¯ ew oœ ¯l nranic, ov janowm ¯, ayl‘ AstÆowc, or oˇormowm ¯. qanzi growaÆqn asowm ¯ ffiarawonin, ¸¯‘ ¡Nra hamar qez grgøeci, orp¯s– zi coyc tam im zØrow¸iwn˚ qeznov, ew im anown˚ høœakowi amboˇj erkrov m¯k¿: Apa owremn, oˇormowm ¯‘ owm owzowm ¯, ew karÆracnowm ¯ sirt˚ nra‘ owm owzowm ¯: Isk ard, k’a– ses, ¸¯‘ ¯l inœo?w ¯ meˇadrowm, qani or nra kamqin oœ oq œi hakaøakowm: Ard, dow o?v es, o—v mard, or hakaøakowm es AstÆown. mi¸¯ steˇÆowaÆ˚ k’asi? ir steˇÆoˇin, ¸¯‘ inœo?w aydp¯s steˇÆecir in´. browt˚ iæxanow¸iwn œowni? ka– wi vray noyn zangowaÆic anظ æinelow, m¯k˚‘ patowakan, isk miws˚‘ hasarak: E¸¯ AstowaÆ owzenar barkow¸iwn˚ coyc tal ew yaytni dar´nel ir zØrow¸iwn˚, na, or hambe– rec meÆ hamberatarow¸eamb korstean hamar patras– towaÆ barkow¸ean aøarkay anظneri hand¯p, orp¯szi yaytni dar´ni ir Œaøqi harstow¸iwn˚ oˇormow¸ean ar– ßanacaÆ anظneri vray, oronc patrastec Œaøqi ha– mar, ew oronc‘ mez, kanœec oœ miayn hreaneri mijic, ayl naew‘ he¸anosneri. .. Inœp¯s ew asowm ¯ ffls¯i grqowm. E– sayin aˇaˇakowm ¯ Isray¯li masin, ¸¯‘ Ew inœp¯s asowm ¯ Esayin. Isk ard, i?nœ asenq. ayn, or he¸anosner˚, oronq ardarow¸ean yetewic œ¯in gnowm, hasan ardarow¸ean. ayn ardarow¸ean, or hawatic ¯. isk Isray¯l˚ gnowm ¯ Ør¯n– qi ardarow¸ean yetewic, bayc ayd Ør¯nqi ardarow¸ean˚ œhasaw: Inœo?w. orovhetew oœ ¸¯ hawatin hetamowt ¯r, ayl‘ Ør¯nqi gorÆerin. qani or nranq gay¸akˇow¸ean v¯min baxowelov‘ say¸aqecin: Inœp¯s growaÆ ¯l ¯.

15 16

17

18 19

20

21

22

23

24 25, 26 27 28

29

30

31

Eˇbayrne—r, im srti ŒaŒag˚ ew aˇØ¸q˚ aø AstowaÆ‘ 10 nranc Œrkow¸ean hamar en. qanzi vkayowm em nranc ha– 2 mar, ¸¯ naxan´axndrow¸iwn ownen AstÆow hand¯p, bayc‘ angitow¸eamb. orovhetew nranq œgitakcelov AstÆow 3 ardarow¸iwn˚ ew irenc ardarow¸iwn˚ hastatel owzelov‘ AstÆow ardarow¸ean˚ œhnazandowecin: Ararew, Qris– 4 tosn ¯ Ør¯nqi vax˘an˚ bolor hawatacealneri ardarac– man hamar: Movs¯s˚ growm ¯ ayn ardarow¸ean masin, or 5

10. 6–11. 5 6

7 8

9

10 11

12

13 14

15 16

17 18

19

20, 21

11 2

3

4

5

Høom¯aciner

2038

Ør¯nqic ¯. e¸¯ mard˚ katari ayn, nranov k’apri: Isk hawatic eˇoˇ ardarow¸ean masin aysp¯s ¯ asowm. ¡Qo srtowm mi— asa‘ o?v ¯ elnelow erkinq¿: Aysinqn‘ Qristosin ijecnelow hamar: Kam‘ ¡O?v ¯ ijnelow andownd¿: Aysinqn‘ Qristosin ver hanelow hamar meøelneric: Isk i?nœ ¯ a– sowm Girq˚. ¡MØt ¯ xØsq˚ qez, qo beranowm ew qo srtowm¿: Aysinqn‘ hawati xØsq˚, or˚ qarozowm enq. orovhetew, e– ¸¯ qo beranov Yisowsin T¯r xostovanes ew qo srtowm ha– watas, ¸¯ AstowaÆ nran yarow¸iwn towec meøelneric, k˚ Œrkowes. qani or ardaranalow hamar srtov ¯q hawa– towm ew Œrkow¸ean hamar xostovanowm beranov. qan– zi Girqn asowm ¯. ¡Amenayn oq, or hawatay nran, œi a– maœelow¿. orovhetew œkay xtrow¸iwn hreayi ew he¸anosi, qanzi no—yn T¯r˚ bolorinn ¯, hasnoˇ bolorin, oronq kan– œowm en nran. orovhetew amenayn oq, or Tiroj anown˚ kanœi, k˚ Œrkowi: Isk inœp¯?s kanœen nran, owm œhawata– cin. kam‘ inœp¯?s hawatan, owm masin œlsecin. kam‘ inœp¯?s lsen aøanc m¯ki qarozelown. kam‘ inœp¯?s qarozen, e¸¯ œaøaqowecin: Inœp¯s growaÆ ¯l ¯. Bayc oœ bolor˚ hnazand eˇan awetaranin: Esayin aˇaˇakowm ¯. ¡T¯—r, o?v hawa– tac mer qarozow¸ean˚¿: Apa owremn hawat˚ lsowaÆic ¯, ew lsowaÆ˚‘ Qristosi xØsqic: Bayc asowm em. ¡Mi¸¯ œlseci?n, manawand or nranc ´ayn˚ amboˇj erkir˚ bønec, ew nranc xØsq˚ hasaw aæxarhi Æagerin¿: Dar´eal a– sowm em. ¡Mi¸¯ Isray¯l˚ œhaskaca?w¿: Nax‘ Movs¯sn asowm ¯. Isk Esayin hamar´akwowm ¯l ¯ ew asowm. Isk Isray¯li masin asowm ¯. Isk ard, harcnowm em‘ mi¸¯ merße?c AstowaÆ ir ßo– ˇovrdin: Qa—w lici. qanzi es ¯l isray¯laci em‘ Abraha– mi serndic, Beniamini ceˇic: AstowaÆ œmerßec ir ßo– ˇovrdin, orin naxap¯s ˘anaœel ¯r: Kam‘ œgit¯?q inœ ¯ asowm Girq˚ Eˇiayi masin. ¸¯ inœp¯s ¯ na gangatwowm AstÆown Isray¯li d¯m. ¡T¯—r, kotorecin qo margar¯ne– rin ew korÆanecin qo seˇanner˚. e—s mnaci miayn, ew im keanqn en owzowm¿: Isk i?nœ ¯ asowm nran patasxan˚. ¡Φoˇeci in´, - asowm ¯, - eظ˚ hazar mard, oronq Baha– ˇin œÆnradrecin¿: Noynp¯s ew nerkay ßamanakowm mna–

2039

Høom¯aciner

11. 6–23

cordner kan ˚st ˚ntrow¸ean ænorhi: Isk e¸¯ ænorhic ¯, aylews gorÆeric œ¯. apa ¸¯ oœ ænorhn aylews ænorh œi li– ni: Isk ard, inœ or Isray¯l˚ Œntøowm ¯r, dran œhasaw. bayc ˚ntrowaÆner˚ hasan, isk mnacaÆner˚ kowracan, inœp¯s growaÆ ¯‘ AstowaÆ nranc yimarow¸ean hogi tow– ec, aœqer, oroncov œpiti tesnen, ew akanjner, oroncov œpiti lsen, - minœew nerkay ßamanakner˚: Ew Dawi¸n a– sowm ¯. Isk ard, asowm em. ¡Mi¸¯ nra? hamar yancanq gorÆecin, or korÆanowen¿: Qa—w lici. ayl nranc yancan– qov ¯, or ekaw Œrkow¸iwn he¸anosnerin, orp¯szi naxan´ gci nranc m¯j: Isk e¸¯ nranc yancanq˚ aæxarhi hamar hogekan harstow¸iwn ¯, ew nranc nowastow¸iwn˚‘ hogekan harstow¸iwn he¸anosneri hamar, orœa!Œ ews aøawel k˚ li– ni nranc bolori Œrkow¸iwn˚: Bayc asowm em ´ez‘ he¸a– nosnerid. orqan ßamanak or he¸anosneri aøaqeal em, Œaøaworowm em im paætØn˚, orp¯szi ¸erews naxan´ gcem nranc m¯j, oronq im marmnic en, ew Œrkem nrancic omanc. orovhetew, e¸¯ nranc merßowel˚ haætow¸iwn ¯ aæxarhin, apa i?nœ ¯ linelow ˚ndownowel˚, e¸¯ oœ‘ kendanow¸iwn meøel– neric: Isk e¸¯ eraxayriq˚ sowrb ¯, sowrb ¯ ew zangowa– Æ˚. ew e¸¯ armat˚ sowrb ¯, sowrb en naew ˘iwˇer˚: E¸¯ ˘iwˇeric mi qanis˚ ktrowecin, ew dow, or mi vayri ´i¸e– ni ¯ir, patowastowecir nranc vray ew haˇordakic eˇar armatin ew ´i¸enow parartow¸ean˚, mi parÆeci—r ayd ˘iwˇeri d¯m: Isk e¸¯ parÆenas, imaci—r, or oœ ¸¯ dow es armat˚ ver bønowm. ayl armat˚‘ qez: Isk ard, k’ases. ¡Πiwˇer˚ kotorowecin, or es patowastowem¿: Ωa—t bari: Irenc anhawatow¸ean pat˘aøov kotorowecin, isk dow hawatov hastat mnacir: Mi— hpartacir, ayl vaxecir, orovhetew, e¸¯ AstowaÆ bown ˘iwˇerin œxnayec, gowc¯ erbeq qez ¯l œxnayi: Ard, te—s AstÆow barow¸iwn˚ ew xstow¸iwn˚. xstow¸iwn‘ korÆanowaÆneri hand¯p ew AstÆow barow¸iwn‘ qo hand¯p, e¸¯ mnas noyn barow¸ean m¯j. apa ¸¯ oœ dow ¯l k˚ ktrowes, k˚ netowes: Isk nranq, or noyn anhawatow– ¸ean m¯j œen mnay, k˚ patowastowen. orovhetew AstowaÆ karo—ˇ ¯ verstin patowastel nranc. qani or, e¸¯ dow i bn¯ vayri ´i¸enowc ktrowecir ew, qo bnow¸ean˚ haka–

6

7 8

9 10

11

12

13

14

15 16

17 18 19

20 21

22

23

11. 24–12. 8

24

25 26

27, 28

29

30 31

32

12 2

3

4

5 6

7 8

Høom¯aciner

2040

øak, bari ´i¸enow vray patowastowecir, orœa!Œ ews aøa– wel nranq, or bown isk ˘iwˇern en, k˚ patowastowen irenc ´i¸enow vray: Eˇbayrne—r, œem owzowm, or ang¯t lin¯q ays xorhrdin, - orp¯szi dowq ´ez imastowni teˇ œdn¯q, - ¸¯ kowrow¸iwn ekaw Isray¯li m¯k masi vray ew k˚ tewi, minœew miws ßoˇovowrdneri amboˇjow¸iwn˚ Œrkowi, ew apa amboˇj Isray¯l˚ k˚ Œrkowi, inœp¯s growaÆ ¯l ¯. Awetaranis ha– ma´ayn nranq ¸ænaminer en ´er Øgti hamar, bayc ˚nt– row¸ean tesak¯tic, sireliner‘ irenc hayreri pat˘aøov, qanzi AstÆow pargew˚ ew koœ˚ andaønali en. ardarew, inœp¯s dowq ¯l mi ßamanak anhnazand ¯iq AstÆown ew hima oˇormow¸iwn gtaq nranc anhnazandow¸eamb, noynp¯s ew nranq ayßm anhnazand eˇan ´er ayd oˇormow¸ean pat– ˘aøov, orp¯szi irenq ¯l irenc her¸in oˇormow¸iwn gtnen. qani or AstowaÆ bolorin ¯l argelaŒakec anhawatow¸e– an m¯j, orp¯szi bolorin ¯l oˇormi: ffl!, xorow¸iwn AstÆow harstow¸ean, imastow¸ean ew gitow¸ean: Inœqa!n an– qnneli en nra datastanner˚, ew anznneli‘ nra ˘ana– parhner˚: Qani or nranic, nranov ew nra hamar ¯ am¯n ban: Nran Œa!øq yawiteans: Am¯n: Aˇaœowm em ´ez, eˇbayrne—r, oˇormow¸eamb AstÆow, or patrast¯q ´er marminner˚ orp¯s zoh kendani, sowrb, astowaÆaha˘oy. a—yd ¯ ´er banakan paætamownq˚: Ew ays aæxarhi kerparanqov mi— kerparanow¯q, ayl norogowec¯—q ´er mtqi norogow¸eamb, orp¯szi dowq qnn¯q law˚, ew ¸¯ i—nœ ¯ AstÆow kamq˚‘ barin ew ha˘elin ew katareal˚: Ast– Æow in´ towaÆ ænorhov ays em asowm ´eznic iwraqanœiwrin. dowq ´ez aweli mi— gnahat¯q, qan inœ or ¯ ´er arßaniq˚. ayl iwraqanœiwrd ´er masin xorhec¯—q zgastow¸eamb, ayn hawati œaŒov, or AstowaÆ baßanec: Inœp¯s mi marmni m¯j bazowm andamner ownenq, ew bolor andamner˚ noyn gor– Æ˚ œen anowm, aydp¯s ew menq, ¸owov æat, mi marmin enq Qristosov, bayc iwraqanœiwrs mimeanc andam enq: Bayc menq ownenq tesak-tesak pargewner, ˚st ayn ænorhneri, or trowaÆ en mez. e¸¯ margar¯ow¸ean ænorh ¯‘ ˚st hawati œaŒi. e¸¯ Æaøayow¸ean‘ ¸oˇ Æaøayi. e¸¯ m¯kn owsowcanowm ¯, ¸oˇ owsowcani. e¸¯ yordorowm ¯‘ ¸oˇ yordori. ov aøa–

2041

Høom¯aciner

12. 9–13. 6

ta´eøn ¯‘ ¸oˇ ani zowar¸ow¸eamb. ov verakacow ¯‘ Œow– ¸ajanow¸eamb. ov oˇormowm ¯‘ xndow¸eamb: S¯r‘ aøanc keˇÆiqi. atelov œar˚‘ ˚n¸anal barow yetewic. eˇbay– rasirow¸ean m¯j‘ mimeanc hand¯p linel g¸asirt. patiw talow m¯j‘ mimeanc gerazancel. janasirow¸ean m¯j œli– nel ¸owlasirt. hogo—v eøac¯q. Tiro—j˚ Æaøayec¯q. yoyso—v owraxac¯—q. neˇow¸ean hamberec¯—q, ya˘axaki aˇØ¸e– c¯—q. haˇordaki—c eˇ¯q srberi kariqnerin. hetamo—wt eˇ¯q hiwrasirow¸ean: fflrhnec¯—q ´ez halaÆoˇnerin. Ørhnec¯—q ew mi— aniƯq. owraxacoˇneri het owraxanal. lacoˇneri het lal. hamera—æx eˇ¯q mimeanc het. mi— meÆamtac¯q, ayl xona—rh eˇ¯q xonarhneri hand¯p. dowq ´ez imastowni teˇ mi— dr¯q. m¯ki œari Œoxar¯n œar mi— hatowc¯q. xor– hec¯—q barin‘ bolor mardkanc aøaj. inœ œaŒov hnara– wor ¯ ´ez hamar, bolor mardkanc het xaˇaˇow¸iwn pahe– c¯—q. inqnerd vr¯ßxndir mi— eˇ¯q, sireline—r, ayl ¸o—yl tow¯q, or AstÆow barkow¸iwn˚ katari ayn. orovhetew growaÆ ¯. ¡Imn ¯ vr¯ßxndrow¸iwn˚, ew es k˚ hatowcem¿, - asowm ¯ T¯– r˚. aylew‘ ¡E¸¯ qaˇcaÆ ¯ qo ¸ænamin, ha—c towr nran, ew e¸¯‘ Æaraw, jo—wr towr nran. ays anelov‘ kraki kayÆer k˚ kowtakes nra glxin¿: Φoyl mi— towr, or œar˚ yaˇ¸i qez, ayl bario—v yaˇ¸ir œarin:

9 10

11 12

13 14 15 16

17 18

19

20

21

Am¯n mard, or iæxanow¸ean tak ¯, ¸oˇ hpataki nran. 13 qanzi œkay iæxanow¸iwn, or AstÆowc œlini. ew eˇaÆ iæxa– now¸iwnner˚ AstÆowc en kargowaÆ: Hetewabar, ov ha– 2 kaøakowm ¯ iæxanow¸ean˚, AstÆow hramanin ¯ hakaøa– kowm. ew nranq, or hakaøakowm en, irenc datastann en ˚ndownowm. qani or iæxanaworner˚ vax œen azdowm ba– 3 ri gorÆeri hamar, ayl‘ œar gorÆeri: Owzo?wm es œvaxe– nal iæxanow¸iwnic. bari—n gorÆir ew nranic govasanq k˚ stanas, orovhetew na AstÆow paætØneay ¯ qez‘ bari 4 gorÆeri hamar. isk e¸¯ œar gorÆes, vaxeci—r. qani or sowr˚ m¯jqin i zowr œ¯ kapowaÆ. AstÆow spasawor ¯ na, vr¯ßxndir‘ barkow¸ean hamar, nra d¯m, or œarn ¯ gor– Æowm. dra hamar p¯tq ¯ hnazandowel oœ miayn barkow¸e– 5 an hamar, ayl naew xˇ˘mtanqi pat˘aøov. aha ¸¯ inœow 6 harker ¯q v˘arowm. orovhetew nranq AstÆow spasaworner

13. 7–14. 9 7

8 9

10, 11

12

13

14

14 2 3

4

5

6

7 8

9

Høom¯aciner

2042

en‘ ayd banin kanxap¯s næanakowaÆ: Ard, hatowcec¯—q iwraqanœiwrin irenc partqer˚. orin hark‘ hark˚, orin maqs‘ maqs˚, orin erkiwˇ‘ erkiwˇ˚, orin patiw‘ patiw˚: Ew oœ oqi partapan mi— mnac¯q, baci mimeanc sirelowc, qani or, ov sirowm ¯ ˚nkeroj˚, katarowm ¯ Ør¯nq˚: Mi— ænacir˚, mi— spanir˚, mi— goˇacir˚, sowt mi— vkayir˚, mi— cankacir˚ ew owriæ inœ patowiran ¯l or kay, ays xØsqi m¯j ¯ bovandakwowm, ¸¯‘ siri—r qo ˚nkeroj˚ inœp¯s qo an´˚. s¯rn ir ˚nkeroj˚ œar ban œi ani. s¯rn ¯ Ør¯nqi lrowm˚: Ays ¯l imac¯—q nerkay ßamanakis masin, orovhetew hima ˘iæt ßamn ¯, or menq qnic zar¸nenq. qani or Œrkow¸iwnn ayßm mez aweli mØt ¯, qan erbor menq hawatacinq: Giæern an– caw, ew cerek˚ mØtecaw. owremn d¯—n gcenq xawari gorÆer˚ ew hagnenq loysi zrah˚. æarßowenq aøaqinow¸eamb, inœ– p¯s cerekov, o—œ anaøakow¸iwnnerov ew harbecoˇow¸eamb, o—œ poønkow¸eamb ew pˇÆow¸eamb, o—œ naxan´ov ew køowa– zancow¸eamb. zgestaworowec¯—q T¯r Yisows Qristosov ew marmnin xnamq mi— tar¯q cankow¸iwnner˚ gohacnelow ha– mar: Hawati m¯j tkaracaÆin ˚ndownec¯—q‘ o—œ erkmit tara– kowsanqov: M¯k˚ hawatowm ¯, ¸¯ kareli ¯ owtel am¯n ban. isk ov tkar ¯ hawati m¯j, banjareˇ¯n ¯ owtowm. ov owtowm ¯, ¸oˇ œarhamarhi nran, or œi owtowm. isk ov œi owtowm, ¸oˇ œdati nran, ov owtowm ¯, qanzi AstowaÆ nran ˚ndownec: Dow o?v es, or datowm es owriæi Æaøayin. kangnaÆ lini, ¸¯ ˚nkaÆ‘ ir tiroj hamar ¯. bayc na k˚ kangni, orovhetew karo—ˇ ¯ T¯r˚ nran kangown pahel: M¯k˚ bar´r ¯ dasowm Ør˚‘ Øric, isk miws˚‘ bolor Ører˚‘ hawasar. iwraqanœiwr oq ¸oˇ æarßowi, inœp¯s inqn ¯ datowm: Ov Øroway vray ¯ owæ dnowm, Tiroj hamar ¯ ayd anowm. ew ov Øroway vray owæ œi dnowm, Tiroj hamar ¯, or owæ œi dnowm. ew ov owtowm ¯, Ti– roj hamar ¯ owtowm ew gohow¸iwn ¯ yaytnowm AstÆown. ew ov œi owtowm, Tiroj hamar œi owtowm ew gohow¸iwn ¯ yaytnowm AstÆown: Ardarew, meznic oœ oq ir hamar œi aprowm ew ir hamar œi meønowm. e¸¯ aprowm enq, Tiroj hamar enq ap– rowm. ew e¸¯ meønowm enq, Tiroj hamar enq meønowm: Ew ard, aprenq ¸¯ meønenq, Tirojn enq. qanzi ays bani hamar

2043

Høom¯aciner

14. 10–15. 2

isk Qristos meøaw ow kendanacaw, orp¯szi meøelnerin ew kendaninerin hawasarap¯s tiri: Dow inœo?w es datowm qo eˇbØr˚, kam inœp¯?s es arhamarhowm qo eˇbØr˚, qani or bolors ¯l kangnelow enq Qristosi ateani aøaj, orovhe– tew growaÆ ¯. Apa owremn‘ meznic iwraqanœiwr oq AstÆown haæiw ¯ talow ir hamar: Owsti, mimeanc œdatenq. aweli æat ays ban˚ dr¯q ´er mtqowm‘ eˇbØr aøaj gay¸akˇow¸e– an qar œdnel: Ays gitem ew vstah em Qristos Yisowsov, or inqn irenic œkay piˇÆ ban, ayl, ov karÆowm ¯, ¸¯ mi ban piˇÆ ¯, ayd ir hamar ¯ piˇÆ. orovhetew, e¸¯ owteliqi hamar qo eˇbayr˚ trtmowm ¯, aylews sirov œes varwowm: Qo owteliqov korstean mi— matnir nran, ori hamar meøaw Qristos: Λer barin ¸oˇ aøi¸ œÆaøayi œaraxØsow¸ean, orovhetew AstÆow arqayow¸iwn˚ owteliq ew ˚mpeliq œ¯, ayl‘ ardarow¸iwn ew xaˇaˇow¸iwn ew xndow¸iwn Sowrb Hogov. o– rovhetew, ov ays ´ewov Æaøayowm ¯ Qristosin, ha˘eli ¯ AstÆown ew goveli‘ mardkanc aøaj: Apa owremn‘ heta– mowt linenq xaˇaˇow¸ean ew æinow¸ean‘ mimeanc hand¯p: Owteliqi hamar AstÆow gorÆ˚ mi— qandir. amenayn inœ maqowr ¯, bayc vat ¯ ayn mardow hamar, or owtowm ¯ kas– kaÆamtow¸eamb: Law ¯ œowtel mis ew œxmel gini, oœ ¯l anel mi ban, orov qo eˇbayr˚ gay¸akˇwowm ¯ kam say¸aqowm kam tkaranowm: Dow, ardarew, hawat ownes. pahi—r ayn qez hamar AstÆow aøaj: Erani! nran, ov œi datapartowm ir an´˚ nranov, or Œor´owm ¯ ˚nkeroj˚. bayc ov kaskaÆowm ¯, ¸¯p¯t ew owtowm ¯, datapartowaÆ ¯, qani or ayd ˚st ha– wati œ¯, orovhetew amenayn inœ, or hawatic œ¯, meˇq ¯: Ayl nran, or karo—ˇ ¯ ´ez hastatown pahel ˚st im ays aweta– rani ew ˚st qarozow¸ean Yisows Qristosi, ˚st ayn yayt– now¸ean xorhrdi, or yawitenic ÆaÆkowaÆ ¯r, isk ayßm yaytnowaÆ ¯ margar¯akan growaÆqneri mijocov mætnje– nawor AstÆow hramani hama´ayn ew ÆanowcowaÆ ¯ bolor he¸anosnerin, hawati hnazandow¸ean hamar, miak i– mastown AstÆown, Yisows Qristosi mijocov, nran Œaøq yawiteans: Am¯n:

10

11 12 13

14

15

16 17 18

19

20

21

22

23

24

25

26

Menq, or owßeˇ enq hawati m¯j, partawor enq ¸oyleri 15 tkarow¸iwn˚ tanel ew miayn me—z hamar ha˘eli œlinel. ayl 2

15. 3–22

3

4

5

6 7

8

9

10, 11, 12 13

14

15

16

17 18

19

20

21 22

Høom¯aciner

2044

meznic iwraqanœiwr oq ¸oˇ ˚nkeroj˚ ha˘eli lini i æinow– ¸iwn bari gorÆeri. qanzi Qristos ¯l oœ ¸¯ miayn i– ren ha˘eli eˇaw, ayl, inœp¯s ew growaÆ ¯. ¡Qez naxa– toˇneri naxatinqnern im vray ˚nkan¿: Owremn, inœ or growec, growec, or menq sovorenq, orp¯szi hamberow¸eamb ew grqeri pargewaÆ mxi¸arow¸eamb yoys˚ ˚ndownenq: Ew ¸oˇ hamberow¸ean ew amenayn mxi¸arow¸ean AstowaÆ˚ ´ez ænorh tay, or dowq hamaxoh lin¯q mimeanc ˚st Yi– sows Qristosi, orp¯szi miasirt ew miaberan Œaøawor¯q AstÆown‘ mer T¯r Yisows Qristosi HØr˚: Owsti, ˚ndowne– c¯—q mimeanc, inœp¯s or Qristos ˚ndownec ´ez i Œaøs Ast– Æow: Asem naew, ¸¯ Qristosi‘ ¸lŒatowaÆnerin spasawor linel˚ AstÆow ˘æmartow¸ean hamar ¯r‘ hastatown dar´– nelow hamar hayrerin trowaÆ xostowm˚: Naew he¸anos– ner˚ Œaøaworowm en AstÆown nra oˇormow¸ean hamar. inœ– p¯s growaÆ ¯l ¯. Ew dar´eal asowm ¯, ¸¯‘ Ew dar´eal ¸¯‘ Ew dar´eal Esayin asowm ¯. Φoˇ yoysi AstowaÆ˚ liacni ´ez amenayn owraxow¸eamb ew xaˇaˇow¸eamb, orp¯szi Sowrb Hogow zØrow¸eamb dowq yoysov aøatanaq: Eˇbayrne—r im, es inqs ¯l hastat hamozowaÆ em ´er masin, or dowq ¯l li ¯q barow¸eamb, li ¯q katareal gitow¸eamb, karoˇ ¯q ew mi– meanc xratel. bayc aweli hamar´ak greci ´ez, eˇbayr– ne—r, Œoqriæat¯, ibrew yiæecowm ´ez, ayn ænorhi hamar, or trowaÆ ¯ in´ AstÆowc: Es he¸anosneri m¯j Yisows Qris– tosi spasaworn em‘ cankali dar´nelow AstÆow Awetara– n˚, orp¯szi he¸anosner˚ ˚ndowneli ˚nÆay linen AstÆown‘ nowiragorÆowaÆ Sowrb Hogov: Owremn, parÆenalow ban ow– nem Yisows Qristosov aø AstowaÆ. qanzi œem hamar´ak– wowm xØsel mi ban, or˚ araÆ œlini Qristos im mijocov he– ¸anosneri hnazandow¸ean hamar‘ xØsqerov ew gorÆerov, næanneri ew zarmanali gorÆeri zØrow¸eamb, Sowrb Hogow zØrow¸eamb. aynp¯s or Erowsaˇ¯mic sksaÆ ew ærjelov minœew liwrikacineri koˇmer˚‘ es lriw taraÆeci Qristosi Awe– taran˚. aysp¯s‘ janaci awetaranel aynteˇ, owr Qris– tosi anown˚ œ¯r trowaÆ, orp¯szi œlini ¸¯ kaøowcem owriæi draÆ himqi vray, ayl‘ inœp¯s or growaÆ ¯. Aha ¸¯ inœow æat angam argelowec in´ gal ´ez mØt: Bayc ayßm in´ hamar

2045

Høom¯aciner

15. 23–16. 9

aylews teˇ œkay qarozelow ays koˇmerowm. ew bazowm tari– neric i ver xist ŒaŒag ownem ´ez mØt galow. erb ancnem Ispania, yoys ownem, ancnelis, ´ez tesnel ow ´er koˇmic ˘anaparh drowel aynteˇ, e¸¯, naxqan ayd, Œoqriæat¯ ´ezanov kætanam: Bayc ayßm gnowm em Erowsaˇ¯m‘ Æaøa– yelow srberin, qanzi ha˘eli ¸owac makedonacinerin ew aqayecinerin hanganakow¸eamb Øgnel ayn aˇqat srbe– rin, or gtnwowm en Erowsaˇ¯mowm: Ha˘eli ¸owac, qanzi partakan isk en nranc. orovhetew, e¸¯ he¸anosner˚ nranc hogewor bariqnerin haˇordakic eˇan, partawor en naew marmnawor kariqnerin masnakic linel: Ard, ays ban˚ katarelov ew hawaqowaÆ ardiwnq˚ yan´nelov nranc, ´er mØtov k’ancnem Ispania: Ays gitem, or, erb ´ez mØt gam, Qristosi Awetarani Ørhnow¸ean liow¸eamb k˚ gam: Eˇbayrne—r, aˇaœowm em ´ez mer T¯r Yisows Qristo– sov ew Hogow sirov‘ martakic linel in´, in´ hamar Ast– Æown owˇˇowaÆ aˇØ¸qneri m¯j, orp¯szi azatowem hawati d¯m apstambneric, or Hr¯astanowm en, ew orp¯szi Erow– saˇ¯mi im Æaøayow¸iwn˚ ˚ndowneli lini srberin. aysp¯s, owraxow¸eamb galov ´ez mØt AstÆow kamqov, hangsta– nam ´ez het: Ew ¸oˇ xaˇaˇow¸ean AstowaÆ˚ lini ´ez bolorid het: Am¯n:

23

24 25

26

27

28

29

30

31

32

Yan´nararowm em ´ez ffiib¯in‘ mer qroj˚, or˚ spasa– 16 worn ¯ Kenqrayi ekeˇecow, orp¯szi Tiroj anownov ˚ndown¯q 2 nran, inœp¯s vayel ¯ srberin, ew hog tan¯q nran, inœ ka– riqneri hamar ¯l dimi ´ez. qanzi inq˚ ews hogatar eˇaw æaterin ew in´ ¯l: Oˇjownec¯—q Prisk¯in ew Akiwˇasin‘ im 3 gorÆakicnerin i Qristos Yisows, oronq im an´i hamar 4 vtangecin irenc glowx˚, ew oroncic miayn e—s œ¯, or ænor– hakal em, aylew‘ he¸anosneri bolor ekeˇeciner˚: Oˇjow– 5 nec¯—q ew nranc aøtnin ekeˇecin: Oˇjownec¯—q Epentosin‘ im sireliin, or asiacineri ptowˇn ¯ i Qristos: Oˇjow– 6 nec¯—q Mariin, or bazowm yognow¸iwnner krec ´ez hamar: Oˇjownec¯—q Andronikosin ew Yowniayin‘ im azgakannerin 7 ew bantakicnerin, oronq ereweliner en aøaqealneri m¯j ew oronq in´nic aøaj isk dar´an i Qristos: Oˇjowne– 8 c¯—q Ampˇiayin‘ im sireliin i T¯r: Oˇjownec¯—q Owrbanosin‘ 9

16. 10–26 10 11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21

22 23

24

25

26

Høom¯aciner

2046

im gorÆakcin i T¯r ew‘ Staq¯sin‘ im sireliin: Oˇjowne– c¯—q Apeˇ¯sin, or ˚ntrealn ¯ i T¯r: Oˇjownec¯—q nranc, or Aristabowˇosi ˚ntaniqic en: Oˇjownec¯—q Herodionin‘ im azgakanin: Oˇjownec¯—q nranc, or Nark¯si ˚ntaniqic en i T¯r: Oˇjownec¯—q TriŒosin ew TriŒonin‘ Tiroj gorÆi ha– mar vastak ownecoˇnerin: Oˇjownec¯—q sireli Persid¯in, or Tiroj hamar bazowm yognow¸iwnner krec: Oˇjownec¯—q fiowŒosin‘ ˚ntrealin i T¯r, ew nra mØr˚, or im mayrn ¯l ¯: Oˇjownec¯—q Asiwnkritosin, ffiˇegontin, Ermasin, Patrobayin, Erm¯sin ew ayn eˇbayrnerin, or nranc het en: Oˇjownec¯—q ffiiˇoˇogosin ew Yowˇiayin, Ner¯osin ow nra qroj˚ ew Oˇimpiayin ow ayn bolor srberin, or nranc het en: Oˇjownec¯—q mimeanc sowrb hamboyrov: Qristosi bolor ekeˇeciner˚ oˇjownowm en ´ez: Aˇaœowm em ´ez, eˇbayrne—r, o—wæ dr¯q aynpisinerin, or her´owaÆner ew gay¸akˇow¸iwn– ner en aøaj berowm ayn vardapetow¸iwnic dowrs, or˚ dowq sovorel ¯q. ew xoræec¯—q nrancic, orovhetew aynpisiner˚ mer Tiroj˚‘ Qristosin œen Æaøayowm, ayl‘ irenc orovaynin. ew qaˇcraxØsow¸eamb ow keˇÆ govasanqnerov hrapowrowm en anmeˇneri srter˚: Λer ayd hnazandow¸iwn˚ Æanظ ¯ bolorin. ew ard, owrax em ´ez hamar. bayc owzowm em, or dowq imastown lin¯q bari gorÆeri hamar ew heøow mnaq œa– ric: Ew xaˇaˇow¸ean AstowaÆ˚ æowtov piti xortaki Satanayin ´er otqeri tak: Mer T¯r Yisows Qristosi ænorh˚ ´ez het: Oˇjownowm ¯ ´ez Timo¸¯os˚‘ im eˇbay– r˚ ew gorÆakic˚. oˇjownowm en naew Ξowkios˚, Yason˚ ew Sosipatros˚‘ im azgakanner˚: Oˇjownowm em ´ez i T¯r ew es‘ Tertioss, or ays ¸owˇ¸˚ greci: Oˇjownowm ¯ ´ez Gayios˚‘ im ew amboˇj ekeˇecow hiwr˚nkal˚: Oˇjownowm ¯ ´ez Erastos˚‘ qaˇaqis glxawor˚, ew Kowartos eˇbayr˚: Ayl nran, or karo—ˇ ¯ ´ez hastatown pahel ˚st im ays awetarani ew ˚st qarozow¸ean Yisows Qristosi, ˚st ayn yaytnow¸ean xorhrdi, or yawitenic ÆaÆkowaÆ ¯r, isk ayßm yaytnowaÆ ¯ margar¯akan grqeri mijocov mætnje– nawor AstÆow hramani hama´ayn ew ÆanowcowaÆ ¯ bolor he¸anosnerin, hawati hnazandow¸ean hamar, miak i– mastown AstÆown, Yisows Qristosi mijocov, nran Œaøq

2047

Høom¯aciner

16. 27–27

yawiteans: Am¯n: Mer T¯r Yisows Qristosi ænorh˚ ´ez bolorid het:

27

1 Korn¸aciner G

1 2

3 4

5

6 7 8

9

10

11

12

13

14

15 16 17

18

PØˇos˚‘ AstÆow kamqov Yisows Qristosi aøaqeal˚ li– nelow koœowaÆ˚, ew Sos¸en¯s eˇbayr˚, AstÆow ayd ekeˇe– cown, or Korn¸osowm ¯, Qristos Yisowsin nowirowaÆnerid, sowrb linelow koœowaÆnerid, bolori het miasin, oronq a– m¯n teˇ paætowm en anown˚ mer T¯r Yisows Qristosi, or nranc ew mer T¯rn ¯, æno!rh ´ez ew xaˇaˇow¸iwn mer Hayr AstÆowc ew T¯r Yisows Qristosic: Am¯n ßam gohow¸iwn em yaytnowm im AstÆown ´ez hamar ew AstÆow ænorhneri hamar, or trowaÆ en ´ez Qristos Yisowsov. orovhetew am¯n bani m¯j dowq nranov harstacaq‘ am¯n xØsqov ew amenayn gitow¸eamb, inœp¯s or AstÆow vkayow¸iwnn isk hastatowec ´er m¯j: Dowq pakas œlin¯q ew oœ mi ænorhic‘ spaselov mer T¯r Yisows Qristosi yaytnow¸ean˚: Na, or hastat k˚ pahi ´ez minœew vax˘an˚, anarat‘ minœew mer T¯r Yisows Qristosi galow Ør˚: Hawatarim ¯ Astow– aÆ, oric kanœoweciq haˇordakic linelow nra Ordown‘ mer T¯r Yisows Qristosin: Aˇaœowm em ´ez, eˇbayrne—r, mer T¯r Yisows Qristosi anownov, or bolord ¯l noyn xØsq˚ ow– nenaq. ew ´er m¯j baßanowmner œlinen. qanzi hastat ¯iq noyn mtqi ew noyn mtaÆman m¯j: Eˇbayrne—r, ´er masin Qˇow¯i tnecineric in´ teˇekacowec, ¸¯ hakaøakow¸iwn– ner kan ´er m¯j: Ew ard, asowm em. ´eznic iwraqanœiwrn asowm ¯‘ es PØˇosean em, ew miws˚, ¸¯‘ es Apoˇosean, ew miws˚, ¸¯‘ es‘ KeŒasean, ew miws˚ ¸¯‘ es‘ Qristosean. isk ard, mi¸¯ baßanowa?Æ ¯ Qristos. mi¸¯ PØˇo?s˚ xaœowec ´ez hamar. kam‘ PØˇosi? anownov mkrtoweciq: Gohow¸iwn em yaytnowm im AstÆown, or ´eznic oœ oqi œmkrteci, ayl miayn‘ Krisposin ew Gayiosin, orp¯szi oœ oq œasi, ¸¯ im anownov ¯q mkrtowel: SteŒanosi ˚ntaniqn ¯l mkrteci: ffgitem amenewin owriæ m¯kin, or mkrtaÆ linem: Qanzi Qristos in´ œowˇarkec mkrtelow, ayl‘ awetaranelow, oœ ¸¯ xØsqeri ˘artarow¸eamb, orp¯szi Qristosi xaœ˚ ˚ndownayn œli– ni. orovhetew korstean matnowaÆneri hamar xaœi qa– rozow¸iwn˚ yimarow¸iwn ¯, isk mez‘ ŒrkowaÆneris hamar‘

2049

1 Korn¸aciner

1. 19–2. 6

AstÆow zØrow¸iwn. qani or growaÆ ¯. ¡Piti korÆanem i– mastownneri imastow¸iwn˚ ew han˘areˇneri mtaÆowmner˚ piti arhamarhem¿: O?wr ¯ imastown˚, o?wr‘ bang¯t˚, o?wr‘ ays aæxarhi qnnoˇ˚: ff¯? or AstowaÆ yimaracrec ays aæ– xarhi imastow¸iwn˚. qanzi aæxarhn ir imastow¸eamb œ˘anaœec AstÆown nra imastow¸eamb: AstowaÆ ¯l ha˘ec Œrkel hawatacealnerin ayd qarozow¸ean yimarow¸eamb: Isk orovhetew hreaner˚ næan en haycowm, ew he¸anosne– r˚ imastow¸iwn en Œntøowm, menq qarozowm enq xaœow– aÆ Qristosin‘ i gay¸akˇow¸iwn hreaneri ew i yimarow– ¸iwn he¸anosneri. bayc nranc hamar, or kanœowaÆ en, hreaner ¸¯ he¸anosner, Qristos˚ AstÆow zØrow¸iwnn ow AstÆow imastow¸iwnn ¯. orovhetew AstÆow yimarn awe– li imastown ¯, qan mardkayin imastow¸iwn˚, ew AstÆow tkarn aweli zØreˇ ¯, qan mardkayin zØrow¸iwn˚: Iraw or, eˇbayrne—r, ´er isk koœowmin nayec¯—q. ˚st marmni‘ oœ æat i– mastownner, oœ æat hzØrner ew oœ æat aznowakanner kan– œowecin. bayc AstowaÆ ˚ntrec ays aæxarhi yimarnerin, orp¯szi amaœecni imastownnerin. ew AstowaÆ ˚ntrec ays aæxarhi tkarnerin, orp¯szi amaœecni hzØrnerin. ew AstowaÆ aæxarhi oœ-tohmiknerin, arhamarhowaÆne– rin ew oœinœnerin ˚ntrec, orp¯szi irenq irenc mi ban karÆoˇnerin oœnœi veraÆi. orp¯szi oœ mi mardkayin ¯– ak œparÆenay AstÆow aøaj. orovhetew nrano—v dowq kaq Qristos Yisowsi m¯j, or˚ eˇaw mez hamar AstÆowc ekaÆ i– mastow¸iwn, ardarow¸iwn, srbow¸iwn ew Œrkow¸iwn, orp¯s– zi, inœp¯s growaÆ ¯l ¯. ¡Na, ov parÆenowm ¯, ¸oˇ parÆenay Tirojov¿:

19

20

21

22 23

24

25

26

27

28

29 30

31

Ew es, eˇbayrne—r, ¸¯p¯t ew ekay ´ez mØt, bayc oœ 2 ¸¯ yaytnelow ´ez AstÆow vkayow¸iwn˚ imastow¸ean xØsqi gerazancow¸eamb. orovhetew im mtqowm œem drel imanal 2 ´er m¯j ayl ban, e¸¯ oœ‘ miayn Yisows Qristosin ew noyn inq˚ xaœowaÆin: Ew es tkarow¸eamb, erkiwˇov ew sastik 3 doˇov eˇay ´ez het. ew im xØsq˚ ew qarozow¸iwn˚ imas– 4 tow¸ean ˘artar xØsqerov œ¯in, ayl Sowrb Hogow hamoziœ zØrow¸eamb, orp¯szi ´er hawat˚ œlini mardkanc imas– 5 tow¸eamb, ayl‘ AstÆow zØrow¸eamb: Imastow¸iwn˚ qaro– 6

2. 7–3. 7

7

8

9 10

11

12

13

14

15 16

3 2

3 4

5 6

7

1 Korn¸aciner

2050

zowm enq hogep¯s katarealnerin, imastow¸iwn, or ays aæxarhin˚ œ¯, oœ ¯l ays aæxarhi‘ korÆanman sahmanow– aÆ iæxanneri imastow¸iwn˚, ayl qarozowm enq AstÆow xorhrdawor, ¸aqown imastow¸iwn˚, or˚ ÆaÆkowaÆ ¯ mard– kancic ew orn AstowaÆ sahmanel ¯r mer Œaøqi hamar naxqan yawiteanner˚. ew ays aæxarhi iæxanneric oœ m¯k˚ œ˘anaœec ayn. orovhetew, e¸¯ ˘anaœowaÆ lin¯r, ar– darew Œaøqi Tiroj˚ œ¯in xaœi. ayl, inœp¯s growaÆ ¯l ¯. Bayc AstowaÆ mez yaytnec ayn ir Hogov. orovhetew Ho– gin qnnowm ¯ am¯n inœ, noynisk‘ AstÆow xorownk Æragrer˚. qanzi mardkancic o?v ¯, or ban git¯ mardow masin, e¸¯ oœ‘ mardow hogin, or nra m¯j ¯: Noynp¯s ew oœ oq œgit¯ AstÆow xorhowrdner˚, e¸¯ oœ‘ AstÆow Hogin: Owremn menq oœ ¸¯ ays aæxarhi hogin aøanq, ayl‘ ayn Hogin, or AstÆowc ¯, or– p¯szi ˘anaœenq ayn, or AstÆowc ænorhowec mez: Ew inœ or yaytnowm enq, oœ ¸¯ ˘artar xØsqeri mardkayin owsowcowmov ¯, ayl‘ Hogow vardapetow¸eamb. hogewor baner˚ hogewor xØsqerov enq bacatrowm. qanzi oœ hogewor mard˚ Ast– Æow Hogowc ekaÆ ˘æmartow¸iwnner˚ œi ˚ndownowm, orovhetew ayd yimarow¸iwn ¯ nra hamar. ew œi karoˇ haskanal, qan– zi hogewor kerpov en qnnwowm dranq: Isk hogewor mard˚ qnnowm ¯ am¯n inœ. ew inq˚ oœ oqic œi qnnwowm: Isk ard, o?v imacaw Tiroj mtaÆowm˚, or xorhowrd tay nran. bayc menq ownenq Qristosi mtaÆowm˚: Ew es, eˇbayrne—r, œkaroˇacay xØsel ´ez het‘ ibrew hogeworneri het, ayl xØseci ibrew marmnaworneri het: Ibrew manowkner i Qristos ka¸ toweci ´ez ew oœ‘ kerakowr, qani or deø karoˇ ¯l œ¯iq. ew hima ¯l karoˇ œ¯q, qanzi deø marmnawor ¯q: Hima ¯l ´er m¯j kan køiw ew naxan´. œ¯? or marmnawor ¯q ew mardkaynØr¯n ¯q ˚n¸anowm: Erb ´eznic m¯kn asowm ¯‘ es PØˇosean em, ew miws˚, ¸¯‘ es‘ Apoˇosean, marmnawor mardik œ¯?q: Isk ard, o?v ¯ PØˇos˚, kam‘ o?v ¯ A– poˇos˚. paætØneaner, oroncov hawataciq. ew iwraqan– œiwrn ayn ¯, inœ or T¯r˚ towec nran: Es tnkeci, Apoˇos˚ jowr towec, bayc Astowa—Æ a˘ecrec: Aynp¯s or‘ mi ban œ¯ na, ov tnkec, oœ ¯l mi ban ¯ na, ov jowr towec, ayl‘ na, ov a˘ecrec‘ AstowaÆ: Ov or tnkec, ew ov or jowr towec, mi en,

2051

1 Korn¸aciner

3. 8–4. 5

bayc iwraqanœiwr oq ir var´˚ k˚ stanay ˚st ir vastaki. orovhetew AstÆown gorÆakic enq. AstÆow aygin ¯q, AstÆow kaøoycn ¯q: Orp¯s imastown ˘artarapet, himq˚ dreci ˚st AstÆow ayn ænorhi, or trowaÆ ¯ in´. bayc owriæn ¯, or kaøowcowm ¯. sakayn iwraqanœiwr oq ¸oˇ zgoyæ lini, ¸¯ inœ– p¯s ¯ kaøowcowm. orovhetew oœ oq œi karoˇ dnel owriæ himq, qan drowaÆ ayn himq˚, or Yisows Qristosn ¯: E¸¯ m¯k˚ ays himqi vray kaøowci oskov, arÆa¸ov, ¸ankar߯q qarerov, Œaytov, xotov, eˇ¯gov, iwraqanœiwri gorÆ˚ yaytni k˚ li– ni. orovhetew datastani Ør˚ ayd piti ereway, qani or krako—v yaytni piti lini. ew iwraqanœiwri gorÆ˚, inœp¯s or ¯, kra—k˚ piti Œor´i. e¸¯ m¯ki kaøowcaÆ gorÆ˚ mnay, na var´ piti stanay. ew e¸¯ m¯ki gorÆ˚ ayrowi, na piti towßi, ¸¯ew inq˚ piti Œrkowi, bayc nman m¯kin, or karÆes kraki mijov ancaÆ lin¯r: ffgit¯?q, or AstÆow ta˘ar ¯q dowq, ew AstÆow Hogin ¯ bnakwowm ´er m¯j: E¸¯ m¯kn Ast– Æow ta˘arn apakani, AstowaÆ ¯l nran piti apakani. orovhetew sowrb ¯ AstÆow ta˘ar˚, or˚ dowq ¯q: Φoˇ oœ oq inqn iren œxabi: E¸¯ ´eznic m¯k˚ karÆowm ¯, ¸¯ inq˚ imas– town ¯ ays aæxarhowm, yimar ¸oˇ lini, orp¯szi imastown daønay. orovhetew ays aæxarhi imastow¸iwn˚ yimarow– ¸iwn ¯ AstÆow aøaj. qanzi growaÆ ¯, ¸¯‘ inqn ¯, or bønowm ¯ imastownnerin irenc xoragitow¸ean m¯j: Ew dar´eal, ¸¯‘ T¯r˚ git¯ imastownneri mtaÆowmner˚, or ˚ndownayn en: Owremn mardkancic oœ oq œparÆenay, orovhetew ´ern ¯ a– m¯n inœ‘ ¸¯— PØˇos˚, ¸¯— Apoˇos˚, ¸¯— KeŒas˚, ¸¯— aæxarh, ¸¯— keanq, ¸¯— mah, ¸¯— ayn baner˚, or kan, ¸¯— lineliqner˚. am¯n inœ ´ern ¯. dowq Qristosinn ¯q, isk Qristos‘ Ast– Æown˚:

8 9

10 11

12 13 14

15 16

17

18

19

20 21

22

Aysp¯s, mardik ¸oˇ hamaren mez ibrew spasawor– 4 ner Qristosi ew tntesner AstÆow xorhowrdneri: Ard, 2 tntesneri m¯j Œntøwowm ¯ na, ¸¯ o—v hawatarim k˚ gtnowi: Bayc in´ hamar ar߯q œowni datowaÆ linel ´eznic kam 3 noynisk‘ mardkancic. ew es inqs in´ ¯l œem datowm, orov– 4 hetew inqs im masin ban œgitem. bayc sranov œem ar– daranowm, orovhetew na, or datowm ¯ in´, T¯rn ¯: Owremn 5 ßamanakic aøaj mi— dat¯q, minœew gay T¯r˚, or i loys ¯ ha–

4. 6–5. 1

6

7

8

9

10

11 12

13

14

15

16 17

18 19

20 21

5

1 Korn¸aciner

2052

nelow xawari gaˇtniqner˚ ew yaytni ¯ dar´nelow srteri xorhowrdner˚. ew apa iwraqanœiwr˚ govasanq piti sta– nay AstÆowc: Eˇbayrne—r, ´ez hamar ays ban˚ Ørinak be– reci im an´ov ew Apoˇosi an´ov, orp¯szi meznic sovor¯q aweli ban œimanal, qan inœ or kay growaÆqnerowm, orp¯szi oœ mi mard, aweli qan ˚nker˚, œgoøozanay ˚nkeroj vray: Isk ard, o?v ¯, or piti qnni qez: I?nœ ban ownes, or sta– caÆ œlines. ew e¸¯ stacel es, inœo?w es parÆenowm œstacoˇi p¯s: Ard¯n isk yagecaÆ ¯q ew ard¯n harowst dar´aÆ. ¸agawor dar´aq aøanc mez. ew erani ¸¯ ¸agawor¯iq, or– p¯szi menq ¯l ¸agawor¯inq ´ez het: In´ aynp¯s ¯ ¸wowm, ¸¯ mez‘ aøaqealneris, AstowaÆ verjinner dar´rec, orp¯s mahapartneri. orovhetew tesaran dar´anq aæxarhin ew hreætaknerin ow mardkanc: Menq‘ yimarner Qristosi pat˘aøov, ew dowq‘ imastownner Qristosov. menq‘ ¸oyler, ew dowq‘ hzØrner. dowq‘ ŒaøaworowaÆner, ew menq‘ anargner: Minœew aysØr e—w qaˇcaÆ mnacinq, e—w Æarawecinq, e—w mna– cinq merk, e—w bøncqaharowecinq, e—w mnacinq ankayan. ew œaraœar aæxatecinq mer ´eøqerov. naxatowm ¯in mez‘ Ørhnowm ¯inq, halaÆowm ¯in‘ dimanowm ¯inq, hayhoyowm ¯– in‘ aˇØ¸owm ¯inq. aøak-næawak eˇanq amboˇj aæxarhin, jnjoc‘ bolori hamar minœew ayßm: Oœ ¸¯ ´ez amظov ¸oˇ– nelow hamar em growm ays, ayl xratowm em ´ez ibrew sireli ordiner: Φ¯p¯t ew biwr dastiarakner own¯q Qristo– sov, bayc oœ‘ bazowm hayrer. orovhetew Qristos Yisowsi Awetaranov e—s Æneci ´ez: Ard, aˇaœowm em ´ez, nmanowe– c¯—q in´: Dra hamar ´ez mØt owˇarkeci Timo¸¯osin, or im sireli ordin ¯ ew hawatarim‘ i T¯r, orp¯szi yiæecni ´ez im ˘anaparhner˚ i Qristos Yisows, inœp¯s or amenowreq ow– sowcanowm em bolor ekeˇecinerowm: Omanq hpartacel en, orp¯s ¸¯ es ´ez mØt œem galow. bayc galow em æowtov, e¸¯ T¯r˚ kamenay. ew teˇeak k˚ linem oœ ¸¯ hpartacoˇneri xØsqerin, ayl‘ nranc zØrow¸ean˚. orovhetew AstÆow ¸a– gaworow¸iwn˚ oœ ¸¯ xØsqerov ¯, ayl‘ zØrow¸eamb: Ard, inœ– p¯?s ¯q owzowm. gawazano?v gam ´ez mØt, ¸¯? siroy hezow¸e– an, ardarow¸ean ew xonarhow¸ean Hogov: Nerkayowms lsowm enq, ¸¯ poønkow¸iwn kay ´er m¯j, ew ayn–

2053

1 Korn¸aciner

5. 2–6. 7

pisi poønkow¸iwn, or he¸anosneri m¯j isk œkay, orp¯s ¸¯ m¯kn apri ir hØr knoj het: Ew dowq hpartanowm ¯q. a– welin. œ¯q ¯l sgowm, orp¯szi veranar ´er mijic na, ov ayd ararq˚ katarec. es, ¸¯p¯tew marmnov heøow em, bayc hogov‘ mØt. isk es, orp¯s ¸¯ mØt lin¯i, dateci nran, or aydpisi ban gorÆec, - yanown mer T¯r Yisows Qristosi, erb dowq ew im hogin miasin k˚ hawaqow¯q mer T¯r Yisows Qristosi zØrow¸eamb hander´, - matnec¯—q aydpisi m¯– kin Satanayin‘ nra marmni korstean hamar, orp¯szi nra hogin apri mer T¯r Yisows Qristosi Ørowm: Law œen ´er ayd parÆanqner˚. œgit¯?q, ¸¯ mi Œoqr ¸¸xmor amboˇj zangowaÆ˚ xmorowm ¯: Maqrec¯—q, d¯—n netec¯q hin xmo– r˚, orp¯szi nor zangowaÆ lin¯q, aøanc ¸¸xmori. qan– zi Qristos‘ mer zatik˚, mor¸owec: Owremn, tØn kata– renq oœ ¸¯ hin xmorov ew œarow¸ean ow anzgamow¸ean xmo– rov, ayl‘ stowgow¸ean ew ˘æmartow¸ean an¸¸xmor hacov: Greci ´ez ayd ¸ˇ¸i m¯j, or œxaønakow¯q poønikneri het. ew oœ miayn ays aæxarhi poønikneri kam agahneri kam yaŒætakoˇneri kam køapaætneri het. apa ¸¯ oœ par– tawor piti lin¯iq aæxarhic isk dowrs gal: Bayc ard, ´ez greci, or œxaønakow¯q. e¸¯ eˇbayr koœowaÆ m¯k˚ poønik lini, kam køapaæt, kam agah, kam bambasoˇ, kam harbe– coˇ, kam yaŒætakoˇ, aydpisi m¯ki het hac ¯l œowt¯q: Im i?nœ gorÆn ¯ datel naew drsinnerin. œ¯? or nersinnerin dowq ¯q datowm: Isk drsinnerin AstowaÆ ¯ datelow: Veracr¯—q œar˚ ´er mijic:

2

3

4

5

6

7

8

9 10

11

12

13

Λeznic m¯k˚, e¸¯ xndir ownenay ir ˚nkeroj het, k˚ 6 hamar´akowi? datowel anirawneri aøaj, ¸¯? srberi a– øaj. œgit¯?q, ¸¯ srbern en datowm aæxarh˚: Ew e¸¯ ´eznov 2 ¯ datwowm aæxarh˚, apa arßani œ¯?q œnœin baner date– low: ffgit¯?q, ¸¯ menq hreætaknerin ¯l enq datelow, owr 3 mnac ¸¯‘ erkrawornerin: Isk dowq, erb ays harceri ma– 4 sin v¯˘er own¯q, orp¯s ekeˇecow dataworner nstecnowm ¯q mardkanc, oronq anar߯q en: Yamظ ´ez em asowm: Λer 5 m¯j œka?y aynœaŒ imastown m¯k˚, or karoˇanay ardar dat anel ir ew eˇbØr mijew: Bayc eˇbayr˚ eˇbØr d¯m ¯ datwowm, 6 ayn ¯l‘ anhawatneri aøjew: Ew ard, bolorovin vat¸ar 7

6. 8–7. 5

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

7 2

3 4

5

1 Korn¸aciner

2054

ban ¯ ´ez hamar, or datastanner ¯l kan ´er m¯j: Inœo?w inqnerd zrkanq œ¯q krowm ew aøawel ews inqnerd neˇow¸iwn œ¯q qaæowm. ayl dowq ¯q zrkowm ew neˇowm. ayn ¯l‘ noynisk eˇ– bayrnerin: ffgit¯?q, ¸¯ anirawnern AstÆow arqayow¸iwn˚ œen ßaøangowm. mi— xabow¯q. o—œ poønikner, o—œ køapaætner, o—œ ænacoˇner, o—œ igacoˇner, o—œ arowamolner, o—œ goˇer, o—œ agahner, o—œ harbecoˇner, o—œ bambasoˇner, o—œ ¯l yaŒæta– koˇner AstÆow arqayow¸iwn˚ œpiti ßaøangen: Ew dowq, gon¯ omanq, aydpisiq ¯iq. bayc lowacoweciq, maqroweciq, ardaracoweciq mer T¯r Yisows Qristosi anownov ew mer AstÆow Hogov: Am¯n inœ in´ artØnowaÆ ¯, bayc oœ am¯n ban‘ Øgtakar: Am¯n inœ in´ artØnowaÆ ¯, bayc p¯tq œ¯, or orew¯ bani iæxanow¸ean tak linem: Owteliq˚ orovay– ni ew orovayn˚ owteliqi hamar ¯: Bayc AstowaÆ e—w ays, e—w ayn piti korÆani. sakayn marmin˚ oœ ¸¯ poønkow¸e– an, ayl Tiroj hamar ¯, ew T¯r˚‘ marmni hamar: Bayc As– towaÆ, or Tiroj˚ yarow¸iwn towec, ´ez ¯l yarow¸iwn piti tay ir zØrow¸eamb: ffgit¯?q, ¸¯ ´er marminner˚ Qris– tosi andamnern en: Ard, Qristosi andamnern aønelov‘ poøniki? andamner enq dar´nelow: Qa—w lici: ffgit¯?q, ¸¯, ov mer´enowm ¯ poønikin, nra het m¯k marmin ¯ daønowm: ¡K˚ linen, - asowm ¯ Girq˚, - erkows˚ m¯k marmin¿: Ew ov mer´enowm ¯ Tiroj˚, m¯—k hogi ¯ daønowm nra het: ffiax¯—q poønkow¸iwnic: Inœ meˇq ¯l or gorÆi mard, ayd ir marmnic dowrs ¯. isk ov poønkanowm ¯, ir marmni d¯m ¯ meˇq gor– Æowm: ffgit¯?q, ¸¯ ´er marminner˚ ta˘ar en Sowrb Hogow, or ´er m¯j ¯, ew orn stacel ¯q AstÆowc. ew dowq ´er t¯r˚ œ¯q, qanzi me—Æ gnov gnoweciq: ffiaøaworec¯—q AstÆown ´er marminneri m¯j: Ayßm, ayn baneri masin, or in´ grel ¯iq: Law ¯ tˇamar– dow hamar kin araraÆin œmer´enal: Bayc, œpoønkanalow hamar, iwraqanœiwr mard ¸oˇ ir kin˚ ownenay, ew am¯n kin‘ ir mard˚: Φoˇ mard˚ knoj hand¯p ir partq˚ ka– tari, noyn ´ewov ew kin˚‘ ir mardow hand¯p. orovhetew kinn ir marmni t¯r˚ œ¯, ayl‘ mard˚: Noynp¯s ew‘ mard˚ ir marmni t¯r˚ œ¯, ayl‘ kin˚: Mi— zrk¯q mimeanc, ayl miayn ayn d¯pqowm, e¸¯ miaøßamanak hama´ayn ¯q, or aˇØ¸qi

2055

1 Korn¸aciner

7. 6–23

nowirow¯q. ew verstin mimea—nc dar´¯q, orp¯szi Satanan ´ez œŒor´i ´er anßowßkalow¸ean pat˘aøov: Ays asowm em ¸oyl talov ew oœ ¸¯ hraman talov. orovhetew owzowm em, or am¯n mard lini aynp¯s, inœp¯s es em. bayc iwraqanœiwr oq ir ænorhn owni AstÆowc, m¯kn‘ aysp¯s, isk miwsn‘ aynp¯s: Sakayn amowrinerin ew ayrinerin asowm em. law ¯ nranc hamar, e¸¯ mnan aynp¯s, inœp¯s es em: Isk e¸¯ ßowßkalow– ¸iwn œownen, ¸oˇ amowsnanan. orovhetew law ¯ amowsnanal, qan krqov ayrowel: Isk amowsnacealnerin oœ ¸¯ es, ayl T¯rn ¯ patowirowm. ¸oˇ kin˚ amowsnowc œbaßanowi: Isk e¸¯ baßanowi, ¸oˇ aøanc amowsnow mnay kam verstin ir mardow het haætowi. ew mard˚ ir knoj˚ ¸oˇ œ¸oˇni: Bayc miwsnerin es em patowirowm, oœ ¸¯ T¯r˚. e¸¯ mi eˇbayr an– hawat kin ownenay, ew nran ha˘eli lini aprel nra het, nran ¸oˇ œ¸oˇni: Ew mi kin, e¸¯ anhawat mard ownenay, ew na owzenay aprel nra het, ir mardown ¸oˇ œ¸oˇni. o– rovhetew anhawat mard˚ ir knojo—v sowrb ¯. sowrb ¯ ew anhawat kin˚ ir mardo—v. apa ¸¯ oœ‘ ´er ordiner˚ piˇÆ k˚ linen. minœdeø hima sowrb en: Isk e¸¯ anhawat˚ owzowm ¯ baßanowel ir koˇakcic, ¸oˇ baßanowi. qani or ayspi– si d¯pqowm hawataceal eˇbØr kam qroj vray harkadranq œkay. qanzi AstowaÆ mez xaˇaˇow¸ean koœec: I?nœ gi– tes, do—w, ki—n, ¸¯ qo mardown Œrkelow es. kam i?nœ gites, do—w, ma—rd, ¸¯ qo knoj˚ Œrkelow es. miayn ¸¯‘ am¯n m¯kin T¯r˚ inœ ´ewov or baßin towec, ew iwraqanœiwrin Astow– aÆ inœp¯s or kanœec, ¸oˇ na aynp¯s ¯l ˚n¸anay: Ew bolor ekeˇecinerowm aysp¯s em patowirowm: E¸¯ ¸lŒatowaÆ m¯– k˚ hawati kanœowec, ¸oˇ œŒor´owi ÆaÆkel ¸˚lŒatow¸ean næanner˚: E¸¯ an¸˚lŒatow¸ean vi˘aki m¯j gtnowoˇ m¯k˚ kanœowec, ¸oˇ œ¸lŒatowi. orovhetew ¸lŒatowaÆow¸iwn˚ oœinœ ¯. an¸lŒatowaÆow¸iwnn ¯l oœinœ ¯, ayl miayn karewor ¯ AstÆow patowiranneri pahpanowm˚: Bayc iwraqanœiwr oq, inœ koœman m¯j or ¯r, erb kanœowec, ¸oˇ nranowm ¯l mnay: flaøa?y ¯ir, erb koœowecir. dow hog mi— ara, ayl, e¸¯ karoˇa– nas isk azat linel, qez aydp¯s law k˚ lini. orovhetew, ov Tirojov Æaøay ¯ kanœowaÆ, Tiroj koˇmic azatowaÆ ¯. noy– np¯s ew‘ ov azat ¯ koœowaÆ, Qristosi Æaøan ¯: Me—Æ gnov

6 7

8 9

10 11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21 22

23

7. 24–39 24

25

26

27 28

29

30

31

32 33

34

35

36

37

38

39

1 Korn¸aciner

2056

gnoweciq: Mardkanc Æaøaner mi— eˇ¯q: Eˇbayrne—r, iwra– qanœiwr˚, inœ koœman m¯j or koœowec, ¸oˇ noyni m¯j ¯l mnay AstÆow aøaj: Isk koyseri masin Tirojic hraman œownem. bayc xrat em talis, orp¯s Tirojic oˇormow¸iwn gtaÆ m¯ki, or vstaheli ¯: KarÆowm em, ¸¯ aysp¯s law ¯. ayn neˇow¸ean pat˘aøov, or nerkayowms kay. mardow hamar law ¯, or aysp¯s lini: Kapowa?Æ es knoj het. mi— Œor´owir ar´akowel: ffe?s kapowaÆ. kin mi— Œntøir. sakayn e¸¯ a– mowsnanas, meˇq gorÆaÆ œes lini. ew e¸¯ koysn amowsnanay, meˇq gorÆaÆ œi lini: Bayc aydpisiner˚ marmni neˇow¸iwn en ownenalow. isk es piti xnay¯i ´ez: Bayc ays em a– sowm, eˇbayrne—r, ¸¯ aysowhetew ßamanak˚ kar˘ ¯: Nranq, or kin ownen, aynp¯s apren, orp¯s ¸¯‘ ownecaÆ œlin¯in. ew nranq, or lac en linowm, orp¯s ¸¯‘ lacaÆ œlin¯in. ew nranq or owraxanowm en, orp¯s ¸¯‘ owraxacaÆ œlin¯in. ew nranq, or ban en gnowm, orp¯s ¸¯‘ ownecaÆ œlin¯in. ew nranq, or aæxarhik keanq en varowm, orp¯s ¸¯‘ vayelaÆ œlin¯in. o– rovhetew ays aæxarh˚, aynp¯s, inœp¯s or ¯, ancnelow vray ¯: Ayl owzowm em, or dowq aøanc hogsi lin¯q. orovhetew, ov kin œowni, hogowm ¯, ¸¯ inœp¯s ha˘eli lini Tiroj˚: Isk ov kin owni, aæxarhi masin ¯ hogowm, ¸¯ inœp¯s ha˘eli lini ir knoj˚: Ew aysp¯s tarberwowm en iraric amowsna– caÆ kin˚ ew koys˚. qani or koys˚ hogowm ¯ Tiroj gorÆeri masin, orp¯szi sowrb lini marmnov ew hogov: Isk amowsna– caÆ kin˚ hogowm ¯ aæxarhi masin, ¸¯ inœp¯s ha˘eli lini ir mardown: Ew ays ´er Øgti hamar em asowm. oœ ¸¯ ´ez ˘næelow hamar, ayl parkeætow¸ean ew Tiroj˚ boloranow¯r Æaøayelow hamar: Isk e¸¯ m¯k˚ amظ zgay ir koys næana– Æi hamar, ew e¸¯ ir krqi œaŒn ancel ¯, - ew da bnakan ¯, ¸oˇ ani, inœ cankanowm ¯. meˇq œi gorÆi‘ ¸oˇ amowsnanay: Isk ov hamozowaÆ ¯ ir srtowm ew karoˇ ¯ iæxel ir kamqin ow nerqnap¯s oroæel ¯ koys ¸oˇnel ir næanaÆin, law ¯ anowm, vtang œkay nran ayd banowm: Isk ov or amowsnanowm ¯ ir koys næanaÆi het, law ¯ anowm. isk ov or œi amowsnanowm, aøawel ews law ¯ anowm: Kin˚ kapowaÆ ¯ ir mardown min– œew aynqan ßamanak, or ir mard˚ kendani ¯: Isk erb nra mard˚ meøni, azat ¯ amowsnanalow‘ owm het owzenay, bayc

2057

1 Korn¸aciner

7. 40–9. 3

miayn Tirojov: Sakayn aøawel eraneli ¯, e¸¯ mnay ayn– 40 p¯s, ˚st im xrati: Es aynp¯s em karÆowm, ¸¯ im m¯j ¯l AstÆow Hogi kay: Isk ayßm, kowøqerin arowaÆ zoheri masin: Omanq a– 8 sowm en‘ ayd masin menq anhraßeæt˚ gitenq. gitow¸iwn˚ hpartacnowm ¯, bayc s¯r˚‘ hastatowm: E¸¯ m¯k˚ karÆowm 2 ¯, ¸¯ ban git¯, deø œgit¯ isk inœp¯s p¯tq ¯ gitenal: Bayc 3 ov sirowm ¯ AstÆown, na ˘anaœowaÆ ¯ nranic: Isk inœ ve– 4 raberowm ¯ kowøqerin zoh arowaÆner˚ owtelown, gitenq, or ays aæxarhowm kowøqer˚ oœinœ en. orovhetew œkay owriæ As– towaÆ, baci miak AstÆowc, ¸¯p¯tew aysp¯s koœowaÆ as– 5 towaÆner kan ¸¯— erknqowm ew ¸¯— erkri vray. ardarew, kan bazowm astowaÆner ew bazowm t¯rer: Bayc mez hamar mi– 6 ayn m¯—k AstowaÆ kay, Hayr, or steˇÆel ¯ am¯n ban, ew menq aprowm enq nranov. ew‘ miayn m¯—k T¯r Yisows Qristos, ori mijocov steˇÆowec am¯n inœ, ew menq aprowm enq nranov: Bayc bolori m¯j ays gitow¸iwn˚ œkay: Omanq, minœew ayßm 7 varßowaÆ linelov, kowøqerin zoh arowaÆ˚ ibrew zohabe– rowaÆ en owtowm, ew orovhetew nranc xˇ˘mtanq˚ tkar ¯, pˇÆwowm en: Ew owteliq˚ œ¯, or mez AstÆow aøaj ¯ kang– 8 necnelow: E¸¯ œowtenq, oœnœov œenq pakasi, ew e¸¯ owtenq, oœnœov œenq awelanay: Bayc zgo—yæ eˇ¯q, gowc¯ ´er ayd aza– 9 tow¸iwn˚ gay¸akˇow¸iwn lini tkarneri hamar: E¸¯ m¯k˚ 10 tesni qez‘ ayd gitow¸iwn˚ ownecoˇid, seˇan nstaÆ mehe– anowm, ardarew, na, ori xˇ˘mtanq˚ tkarow¸eamb ¯ pa– taÆ, verstin œi? qajalerowi kowøqerin zohaberowaÆn ow– telow: Ew tkar eˇbayr˚, ori hamar Qristos meøaw, kors– 11 tean k˚ matnowi qo gitow¸ean pat˘aøov: Ew aysp¯s, 12 yancanq gorÆelov eˇbayrneri d¯m ew viraworelov tkarneri xˇ˘mtanq˚, dowq Qristosi hand¯p meˇanœowm ¯q: Owsti, 13 e¸¯ owteliq˚ piti gay¸akˇecni im eˇbØr˚, yawitean mis œem owti, orp¯szi im eˇbØr˚ œgay¸akˇecnem: ff¯? or azat em, œ¯? or aøaqeal em, œ¯? or im aœqerov 9 tesay T¯r Yisows Qristosin, œ¯? or dowq ¯q im gorÆ˚ i T¯r: Φ¯p¯tew owriæneri hamar aøaqeal œem, bayc yamenayn 2 d¯ps ´ez hamar aøaqeal em. orovhetew im aøaqelow¸ean kniqn isk ¯q dowq i T¯r: Owr or in´ harcaqnnen, im pa– 3

9. 4–21 4 5

6 7

8 9

10

11 12

13

14

15

16

17

18

19 20 21

1 Korn¸aciner

2058

tasxan˚ ays ¯. mi¸¯ iæxanow¸iwn œowne?nq owtelow ew xme– low: Mi¸¯ iæxanow¸iwn œowne?nq mez het man aÆelow mer hawataceal kananc, inœp¯s or miws aøaqealner˚, Tiroj eˇbayrner˚ ew KeŒas˚ anowm en: Miayn es ew Baønaba?s˚ partawor enq mer aprowsti hamar aæxatelow: O?v er– bew¯ zinoworow¸iwn k’ani ir Æaxsov: O?v aygi k˚ tnki ew nra ptˇic œi owti: O?v hØt k’araÆacni ew hØti ka¸ic œi xmi: Mi¸¯ mardkaynØr¯?n em asowm ays ban˚. kam ¸¯‘ Ør¯nqn ¯l ays noyn˚ œi? asowm: Movs¯si isk Ør¯nqowm grow– aÆ ¯. ¡Kalowm aæxatoˇ ezan downœ˚ œkapes¿: Mi¸¯ miayn ezneri? hamar ¯r hog anowm AstowaÆ: ff¯? or mez hamar ¯ asowm. qani or mez hamar growec ayd. ov varowcanq ¯ a– nowm, p¯tq ¯ yoysov varowcanq ani, ew ov kalsowm ¯‘ vayelelow yoysov: E¸¯ menq ´er m¯j hogewor baner sermanecinq, meÆ ba?n ¯, e¸¯ ´eznic marmnawor baner hn´enq: E¸¯ owriæ– ner ´er vray ownecaÆ iæxanow¸eamb vayelowm en ayd ba– ner˚, orœa!Œ ews aøawel‘ menq: Bayc ays iæxanow¸iwn˚ i gorÆ œdrinq, ayl am¯n inœi hamberowm enq, orp¯szi Aweta– ranin orew¯ argelq œlini: ffgit¯?q, ¸¯ nranq, or ta˘arowm paætØnavarowm en, ta˘aric ¯l owtowm en: Ew nranq, or se– ˇani spasawornern en, seˇanic ¯l vayelowm en: Noynp¯s ew T¯r˚ Awetaran˚ qarozoˇnerin hramayec, or Awetaranic ¯l apren: Bayc es srancic ew oœ mi ban i gorÆ œdri. oœ ¯l greci ays baner˚, or im hand¯p ¯l aydp¯s lini: Law ¯, or es aweli æowt meønem, qan m¯kn im parÆanq˚ ˚ndownayn hamari. orovhetew, e¸¯ awetaranowm em, ayd in´ ha– mar parÆanq œ¯, qanzi partaworow¸iwn ¯ drowaÆ im vray: Bayc va—y ¯ in´, e¸¯ œawetaranem: E¸¯ kamovin em anowm ayd, var´ kay in´ hamar, isk e¸¯‘ akamay, Æanr par– takanow¸iwn ¯ in´ yan´nowaÆ: Ew ard, i?nœ ¯ im var´˚. ayn‘ or awetaranelis Awetaran˚ ´ri tam, orp¯szi a– wetaranelow m¯j ownecaÆ im iæxanow¸iwn˚ œaraæahaÆ œli– nem. ¸¯p¯tew azat ¯i boloric, bayc im an´˚ dri bolori Æaøayow¸ean hamar, orp¯szi æahem æaterin: Hreaneri het eˇay inœp¯s hreay, orp¯szi æahem hreanerin: Eˇay Ør¯nqi tak, inœp¯s Ør¯nqi tak eˇaÆner˚. oœ ¸¯ nra ha– mar, or Ør¯nqi tak ¯i, ayl orp¯szi æahem naew nranc, or

2059

1 Korn¸aciner

9. 22–10. 13

Ør¯nqi tak en: fflr¯nqi tak œeˇoˇneri het eˇay inœp¯s Ør¯nqi tak œeˇoˇ mard, oœ ¸¯ nra hamar, or AstÆow Ør¯n– qin en¸akay œ¯i, ayl‘ Qristosi— Ør¯nqi tak ¯i, orp¯szi æahem Ør¯nqi tak œeˇoˇnerin: Eˇay tkarneri het inœ– p¯s tkar, orp¯szi æahem tkarnerin: Bolori het am¯n inœ eˇay, orp¯szi ¸erews Œrkem omanc: Ays bolorn anowm em Awetarani hamar, orp¯szi masnakic linem nran: ffgi– t¯?q, ¸¯ nrancic, or aspar¯zowm vazowm en, - ¸¯ew bolorn en vazowm, - miayn m¯kn ¯ aønowm yaˇ¸ow¸ean mrcanak˚: Aynp¯—s vazec¯q, or hasn¯q dran: Ov mrcowm ¯, am¯n inœowm ßowßkal ¯ linowm. nranq‘ orp¯szi kornœeli psakn aønen, isk menq‘ ankornœelin: Ard, es ˘iæt aysp¯—s em vazowm, oœ ¸¯ annpatak. aynp¯s œem køŒaharowm, ibrew ¸¯ qami ÆeƯi, ayl ˘næelov amracnowm em im marmin˚ ew hnazandec– nowm ayn, orp¯szi gowc¯ es inqs xoteli œlinem ayn banowm, or qarozeci owriænerin:

22

23 24

25

26

27

Eˇbayrne—r, œem owzowm, or angitanaq, or mer hayre– 10 r˚ bolorn ¯l ampi aøajnordow¸ean tak ¯in ew bolorn ¯l Æovov ancan. ew bolor˚, hetewelov Movs¯sin, mkrtowecin 2 amp ow Æovi m¯j. ew bolorn ¯l noyn hogewor owteliq˚ ke– 3 ran, ew bolorn ¯l noyn hogewor ˚mpeliq˚ xmecin, orovhe– 4 tew xmowm ¯in hogewor ayn v¯mic, or gnowm ¯r nranc het ew ayn v¯m˚ inq˚‘ Qristosn ¯r: Bayc nrancic æater˚ œ¯, 5 or ha˘eli eˇan AstÆown, qanzi anapatowm ˚nkan me– øan: Ew ayn orp¯s Ørinak eˇaw mez hamar, orp¯szi œar 6 baneri cankacoˇ œlinenq, inœp¯s or cankacan nranq: Ew 7 œlinenq køapaætner, inœp¯s nrancic omanq. inœp¯s grow– aÆ ¯. ¡Nstec ßoˇovowrd˚ owtelow ew xmelow, ew nranq ver kacan zowar˘analow¿: Ew œpoønkananq, inœp¯s nrancic 8 omanq poønkacan, ew mi Ørowm ˚nkan qsanœors hazar˚: Ew 9 œŒor´enq Tiroj˚, inœp¯s Œor´ecin nrancic omanq ew koto– rowecin Ø´eric: Ew œtrtnjanq, inœp¯s trtnjacin nran– 10 cic omanq ew korstean matnowecin mahowan hreætakic: Ew ays bolor˚ ibrew Ørinak patahec nranc het, bayc or– 11 p¯s xrat growec mez hamar, mez, oronc hamar hasel ¯ yawiteanneri vax˘an˚: Aysp¯s owremn‘ ov karÆowm ¯, ¸¯ 12 kangnaÆ ¯ hastat, ¸oˇ zgoyæ lini, gowc¯ ¸¯ ˚nkni: Λer 13

10. 14–33

14, 15

16

17

18 19

20

21 22 23

24 25

26 27

28

29

30

31 32 33

1 Korn¸aciner

2060

vray oœ mi Œor´ow¸iwn œi ekel, baci mardkancic ekaÆic: Bayc hawatarim ¯ AstowaÆ, or ´ez aweli Œor´ow¸ean m¯j œi gcelow, qan karoˇ ¯q tanel. ayl‘ Œor´ow¸ean het Œrkow– ¸ean elq ¯l ¯ coyc talow, orp¯szi karoˇanaq hamberel: Owsti, im sireline—r, Œax¯—q køapaætow¸iwnic: Asowm em ´ez ibrew gitakic mardkanc. inqne—rd datec¯q, inœ asowm em: fflrhnow¸ean baßak˚, orn Ørhnowm enq, ardarew haˇor– dow¸iwn œ¯? Qristosi arean. hac˚, or˚ ktrowm enq, arda– rew haˇordow¸iwn œ¯? Qristosi marmni. orovhetew mi hac, mi marmin enq bolors, qani or bolors ¯l ayd miak hacic enq vayelowm: Nkati aø¯q marmnawor Isray¯l˚. œ¯? or nranq, or owtowm en zohic, masnakic en seˇanin: Isk ard, a– ha inœ em asowm. kowøqerin zohaberowaÆ˚ mi ba?n ¯. ew kam‘ kowøqn inqnin mi ba?n ¯: O—œ, inœ or he¸anosner˚ zohowm en, dewerin en zohowm ew oœ‘ AstÆown: ffem owzowm, or dowq dewerin haˇordakic lin¯q. qanzi œ¯q karoˇ xmel e—w Tiroj baßak˚, e—w deweri baßak˚: Ew œ¯q karoˇ vayelel e—w Tiroj seˇanic, e—w deweri seˇanic: Kam ¸¯‘ owzowm enq Tiroj naxa?n´˚ grgøel. mi?¸¯ aweli zØreˇ enq, qan na: Am¯n inœ in´ ¸oy– latreli ¯, bayc am¯n ban œ¯, or Øgtakar ¯. am¯n inœ in´ ¸oylatreli ¯, bayc am¯n inœ œ¯, or hawat˚ hastatowm ¯: Oœ oq miayn ir Øgowt˚ ¸oˇ œŒntøi, ayl‘ naew ˚nkerojin˚: Ke– r¯—q am¯n inœ, or va˘aøwowm ¯ spandanocowm, ew xˇ˘mtan– qi pat˘aøov xtrow¸iwn mi— dr¯q. orovhetew‘ ¡Tirojn ¯ erkirn ir amboˇjow¸eamb¿: E¸¯ anhawatneric m¯k˚ ´ez hrawiri, ew dowq owzenaq gnal, ayn am¯n˚, or ´er aøaj k˚ drowi, ker¯—q ew xˇ˘mtanqi pat˘aøov xtrow¸iwn mi— dr¯q: Isk e¸¯ m¯k˚ ´ez asi, ¸¯‘ ¡Ayd zoh ¯ arowaÆ¿, mi— ker¯q ayn mardow pat˘aøov, ov imac towec ´ez, ew nra xˇ˘mtanqi pat˘aøov. xØsqs oœ ¸¯ ´er xˇ˘mtanqi masin ¯, ayl‘ ˚n– keroj: Bayc inœo?w im azatow¸iwn˚ piti kaækandowi owriæi xˇ˘mtanqi pat˘aøov: E¸¯ es gohow¸iwn yaytnelov vaye– lowm em, inœo?w hayhoyowem nra hamar, or gohow¸iwn em yayt– nowm: Ard, owt¯q ¸¯ xm¯q, kam inœ ¯l an¯q, am¯n inœ ar¯—q AstÆow Œaøqi hamar. gay¸akˇow¸ean pat˘aø mi— eˇ¯q hreanerin ew he¸anosnerin ew AstÆow ekeˇecown. inœp¯s or e—s bolorin am¯n inœowm ha˘eli em linowm ow œem Œntøowm

2061

1 Korn¸aciner

11. 1–22

im Øgowt˚, ayl‘ æaterin˚, orp¯szi Œrkowen: Nmanowec¯—q in´, inœp¯s or es‘ Qristosin: Govowm em 11, 2 ´ez, or yiæowm ¯q in´ am¯n inœowm ew pahowm ¯q awandaÆ baner˚, inœp¯s or awandeci ´ez: Owzowm em, or dowq i– 3 manaq, ¸¯ am¯n mardow glowx˚ Qristosn ¯, knoj glowx˚‘ mard˚ ew Qristosi glowx˚‘ AstowaÆ: Am¯n tˇamard, erb 4 aˇØ¸qi kangni kam margar¯anay ew glowx˚ ÆaÆkaÆ pahi, anpatwowm ¯ ir glowx˚: Ew am¯n kin, erb aˇØ¸qi kangni 5 kam margar¯anay glxabac, anpatwowm ¯ ir glowx˚. o– rovhetew aynp¯s ¯ hamarwowm, ¸¯ ibr glowxn aÆilowaÆ lini. qanzi, e¸¯ kin˚ qØˇov œi ÆaÆkwowm, ¸oˇ ktri ir mazer˚: 6 Isk e¸¯ amظ ¯ knoj hamar maz˚ ktrel kam aÆilel, ¸oˇ qØˇov ÆaÆkowi: P¯tq œ¯, or tˇamard˚ ir glowx˚ ÆaÆki, 7 orovhetew na patkern ow Œaøqn ¯ AstÆow. isk kin˚ i—r mardow Œaøqn ¯. orovhetew oœ ¸¯ mardn ¯ knojic, ayl kin˚‘ 8 mardowc. qanzi mard˚ œsteˇÆowec knoj hamar, ayl ki– 9 n˚‘ mardow hamar: Dra hamar kin˚ partawor ¯ qØˇ dnel 10 glxin, hreætakneri pat˘aøov: Bayc kinn aøanc mar– 11 dow ew mardn aøanc knoj œkan i T¯r. orovhetew, inœp¯s or 12 kin˚ mardowc ¯, aynp¯s ew mard˚‘ knoj mijocov, ew am¯n inœ‘ AstÆowc: Ew dowq inqne—rd datec¯q. vaye?l ¯ kin araraÆin 13 glxabac aˇØ¸qi kangnel AstÆow aøaj: Ew bnow¸iwnn isk 14 œi? owsowcanowm ´ez, or, e¸¯ mard˚ erkar mazerov ¯, ayd anarganq ¯ iren. bayc kin˚, e¸¯ erkar mazerov ¯, ayd 15 patiw ¯ iren. orovhetew mazer˚ qØˇi Œoxar¯n en trowaÆ nran: Isk e¸¯ m¯kn owzowm ¯ aøarkel, menq œownenq aydpi– 16 si sovorow¸iwn, oœ ¯l‘ AstÆow ekeˇeciner˚: Bayc ays ban˚ 17 patowirowm em, oœ orp¯szi ´ez govem. orovhetew oœ ¸¯ d¯– pi law˚, ayl d¯pi vat¸arn en gnowm ´er hawaqoy¸ner˚: Nax‘ erb i mi vayr ¯q ßoˇovwowm ekeˇecowm, lsowm em, ¸¯ 18 baßanowmner kan ´er m¯j. ew masamb hawataci: Bayc 19 p¯tq ¯, or her´owaÆner ¯l linen ´er m¯j, orp¯szi ´er mi– jic nranq, or ˚ntir mardik en, erewan: Ew ard, erb dowq 20 miasin hawaqwowm ¯q, Tiroj town˚ ´ez hamar hac owte– low teˇ œ¯. orovhetew iwraqanœiwr oq aøaj ¯ ˚nknowm ir 21 ˚n¸riqn owtelow. m¯k˚‘ qaˇcaÆ ¯, isk miws˚‘ ard¯n harbaÆ: Mi¸¯ tner œown¯?q owtelow ew xmelow hamar: Kam‘ AstÆow 22

11. 23–12. 8

23

24

25

26

27

28 29

30

31 32

33 34

12 2 3

4 5 6

7 8

1 Korn¸aciner

2062

ekeˇeci?n ¯q arhamarhowm ew amaœecnowm œqawornerin: I?nœ asem, gove?m ´ez dra hamar: ffem govowm. orovhetew es ˚ndowneci Tirojic, inœ or awandeci ´ez. ayn‘ or T¯r Yi– sows, ayn giæer˚, erb matnowec, hac vercrec, gohow¸iwn matowcec, ktrec ew asac. ¡Ays ¯ im marmin˚, or ´ez ha– mar ¯. ar¯—q ays im yiæataki hamar¿: Noyn ´ewov ¯l ˚n¸– riqic yetoy vercrec baßak˚ ew asac. ¡Ays baßak˚ nor owxt ¯ im ariwnov. ar¯—q ays im yiæataki hamar, qani angam ¯l or xm¯q¿: Qani angam or ays hacn owt¯q ew ays baßak˚ xm¯q, patmec¯—q Tiroj mah˚, minœew or na gay: Aha ¸¯ inœow, ov or owti ays hac˚ kam xmi Tiroj ays ba– ßakn anarßanØr¯n, partakan piti lini Tiroj marmnin ew arean˚: Φoˇ mard nax inqn ire—n Œor´i ew apa owti ayd hacic ow xmi ayd baßakic. orovhetew, ov owtowm ¯ ew xmowm anarßanØr¯n, ir isk datapartow¸iwnn ¯ owtowm ew xmowm, qani or œi zatoroæowm Tiroj marmin˚: Dra ha– mar isk ´er m¯j bazowm hiwandner ew cawagarner kan, ew æatern ¯l meøaÆ en. orovhetew, e¸¯ me—nq mez qnn¯inq, a– pa œ¯inq datapartowi: Isk e¸¯ datwowm enq, Tirojic xratwowm enq, orp¯szi aæxarhi het œdatapartowenq: Eˇbayrne—r, owremn, erb i mi hawaqow¯q owtelow, spasec¯—q mimeanc: Isk e¸¯ m¯k˚ qaˇcaÆ lini, ir tan˚ ¸oˇ owti, orp¯szi datapartow¸ea—n hamar hawaqowaÆ œlin¯q: Isk mnacaÆ patow¯rner˚, erb or gam, ayn ßamanak k˚ ha– ˇordem: Galov hogewor ænorhnerin, eˇbayrne—r, œem owzowm, or œgitenaq: Git¯q, or, minœ he¸anosner ¯iq, inœp¯!s ¯iq gnowm-galis anxØs kowøqeri mØt: Owsti yaytnowm em ´ez, or oœ oq, ov AstÆow Hogov ¯ xØsowm, œi asi, ¸¯‘ ¡Nzove– al ¯ Yisows¿. ew oœ oq œi karoˇ asel‘ ¡Yisows T¯r ¯¿, e¸¯ oœ‘ Sowrb Hogov: Φ¯ew kan ænorhneri zanazanow¸iwnner, bayc pargewoˇ Hogin noynn ¯: Φ¯ew kan zanazan paætØnner, bayc bolorn ¯l Tirojn en Æaøayowm: Φ¯ew kan gorÆelow zanazan karoˇow¸iwnner, bayc noynn ¯ AstowaÆ, or gor– Æowm ¯ am¯n ban amenqi m¯j: Bayc iwraqanœiwrin trow– aÆ ¯ Hogow yaytnow¸iwn‘ iwraqanœiwri Øgowti hamar: M¯– kin Hogowc trowaÆ ¯ imastow¸ean xØsq, miwsin‘ gitow¸e–

2063

1 Korn¸aciner

12. 9–28

an xØsq‘ noyn Hogowc, miwsin‘ hawat‘ noyn Hogov, miwsin‘ bßækowmneri ænorh‘ noyn Hogov, miwsin‘ zØrawor gorÆeri karoˇow¸iwnner, miwsin‘ margar¯ow¸iwn, miwsin‘ hoginer˚ zanazanelow ænorh, miwsin‘ tesak-tesak lezownerov xØ– selow ænorh, miwsin‘ lezowneri ¸argmanow¸ean ænorh: Bayc ays am¯n˚ miewnoyn Hogin ¯ aøajacnowm ew baßanowm iwra– qanœiwrin‘ inœp¯s or kamenowm ¯: Inœp¯s m¯k ¯ marmin˚ ew owni bazowm andamner, ew marmni ayd bazowm andamner˚ bolor˚ m¯k marmin en, aynp¯s ¯l‘ Qristos. qanzi m¯—k Ho– gov m¯—k marmin linelow hamar mkrtowecinq menq am¯nqs‘ ¸¯— hreaner, ¸¯— he¸anosner, ¸¯— Æaøaner, ¸¯— azatner. ew bolors ¯l ayd m¯—k Hogin xmecinq: Aysp¯s, marmin˚ m¯k andam œ¯, ayl‘ bazowm: E¸¯ otqn asi‘ qani or ´eøq œem, ayd marmnic œe—m, dranov œi dadarowm noyn marmnic line– lowc: Ew e¸¯ akanjn asi‘ qani or aœq œem, ayd marmnic œe—m, dranov œi dadarowm noyn marmnic linelowc. e¸¯ am– boˇj marmin˚ aœq lin¯r, o?wr k˚ mnar akanj˚. ew e¸¯ am– boˇj marmin˚ akanj lin¯r, o?wr k˚ mnar hototeliq˚: Bayc ard, AstowaÆ drec andamner˚, nrancic am¯n m¯k˚‘ marm– ni m¯j, inœp¯s or kamecaw: Isk e¸¯ amboˇj˚ m¯k andam lin¯r, o?wr k˚ mnar marmin˚: Bayc ard, bazowm andamner kan, sakayn‘ m¯k marmin: Aœq˚ œi karoˇ asel ´eøqin, ¸¯‘ in´ p¯tq œes. ew kam noyn ´ewov glowx˚‘ otqerin, ¸¯‘ in´ p¯tq œ¯q: Ews aøawel, marmni ayn andamner˚, or ¸wowm ¯, ¸¯ aweli tkar en, kareworne—rn en. ew nranq, or ¸wowm ¯, ¸¯ marmni hamar aweli anarg en, aøawelago—yn patiw enq anowm nranc. ew mer amظoyqner˚ aøawel ews anhraßeæt ¯ parkeætow¸eamb ÆaÆkel: Bayc mer parkeæt andamner˚ ayd œen pahanjowm: Orovhetew AstowaÆ kazmec marmi– n˚ ew nowaz patowaworin aøawel patiw towec, orp¯szi marmni m¯j baßanowmner œlinen, ayl orp¯szi ayd andamne– r˚ noyn hog˚ tanen mimeanc nkatmamb: Ew e¸¯ mi orew¯ andam caw ¯ zgowm, nra het caw en zgowm bolor andamne– r˚. ew e¸¯ mi andam˚ Œaøaworwowm ¯, nra het owraxanowm en bolor andamner˚: Ard, dowq marminn ¯q Qristosi ew andamner‘ nra andamneric: Ew owm or AstowaÆ kargec ekeˇecow m¯j, sranq en. nax‘ aøaqealner, erkrord‘ mar–

9 10

11

12

13

14 15

16 17

18

19 20 21

22 23

24

25

26

27 28

12. 29–14. 1

1 Korn¸aciner

2064

gar¯ner, errord‘ owsowcanoˇner, apa‘ zØrawor gorÆer ka– tarelow ænorhner, apa‘ bßækelow ænorhner, Øgnelow, kaøa– varelow ænorhner, tesak-tesak lezowner xØselow ænorhner, 29 lezowneri ¸argmanow¸ean ænorhner: Mi¸¯ bolo?rn ¯l aøa– qealner en. mi¸¯ bolo?rn ¯l margar¯ner en. mi¸¯ bolo?rn ¯l owsowcanoˇner en. mi¸¯ bolo?rn ¯l zØrow¸iwnner gorÆoˇner 30 en. mi¸¯ bolo?rn ¯l bßækelow ænorh ownen. mi¸¯ bolo?rn ¯l le– 31 zowner en xØsowm. mi¸¯ bolo?rn ¯l ¸argmanowm en: Bayc dowq naxan´axndir eˇ¯q lawagoyn ænorhnerin: Ew es aøawel law ˘anaparh coyc ktam ´ez: 13 E¸¯ xØsem mardkanc lezowner˚ ew hreætaknerin˚, bayc s¯r œownenam, k˚ nmanowem mi pˇn´i, or hnœowm ¯, kam‘ 2 ÆnÆˇaneri, or ˇØˇanjowm en: Ew e¸¯ margar¯ow¸iwn a– nelow ænorh ownenam ew haskanam bolor xorhowrdnern ow amboˇj gitow¸iwn˚, ew e¸¯ ownenam amboˇj hawat˚‘ min– œew isk leøner˚ teˇaŒoxelow œaŒ, bayc s¯r œownenam, oœinœ 3 em: Ew e¸¯ im amboˇj ownecowaÆq˚ tam aˇqatnerin ew im ays marmin˚ matnem ayrowelow, bayc s¯r œownenam, oœ mi Ø– 4 gowt œem ownenay: S¯r˚ hamberoˇ ¯, qaˇcrabaroy ¯. s¯r˚ œi 5 naxan´owm, œi ambartawananowm, œi goøozanowm, anva– yel varmownq œi ownenowm, iren˚ œi Œntøowm, barkow¸eamb œi 6 grgøwowm, œar ban œi xorhowm, anirawow¸ean vray œi owra– 7 xanowm, ayl owraxanowm ¯ ˘æmartow¸ean vray. am¯n bani dimanowm ¯, am¯n bani hawatowm ¯, mætap¯s yoys ¯ taÆowm, 8 am¯n bani hamberowm: S¯r˚ erbeq œi anhetanowm. ¸¯ mar– gar¯ow¸iwnner en, piti œqanan. ¸¯ lezowner‘ piti løen. 9 ¸¯ gitow¸iwn‘ piti ancni. qanzi æatic qiœ˚ gitenq ew 10 æatic qiœn enq margar¯anowm: Isk erb gay katareal˚, 11 æatic qiœ˚ k’anhetanay: Minœ erexay ¯i, xØsowm ¯i inœ– p¯s erexay, xorhowm ¯i inœp¯s erexay, datowm ¯i inœp¯s erexay. isk erb tˇamard dar´ay, erexayakan baner˚ 12 mi koˇm ¸oˇeci: Ayßm tesnowm enq aˇØt, inœp¯s patker˚ hayelow m¯j. isk ayn ßamanak piti lini d¯maød¯m: Ayßm æatic qiœ˚ gitem, isk ayn ßamanak k˚ gitenam‘ inœp¯s 13 or Na ˘anaœec in´: Bayc ard, mnowm en hawat, yoys, s¯r. sranq‘ ereq˚. ew srancic meÆagoyn˚ s¯rn ¯: 14 Siroy hetamo—wt eˇ¯q ew aøawel ews naxan´axndi—r e–

2065

1 Korn¸aciner

14. 2–18

ˇ¯q hogewor ænorhnerin, manawand margar¯ow¸iwn anelow. orovhetew, ov or lezowner ¯ xØsowm, mardkanc het œi xØ– sowm, ayl‘ AstÆow het. qanzi œkay m¯k˚, or haskanay iren, bayc na Hogov artayaytowm ¯ xorhowrdner: Isk na, ov margar¯anowm ¯, mardkanc het ¯ xØsowm i æinow¸iwn, i mxi¸arow¸iwn ew i sŒoŒanq: Ov lezowner ¯ xØsowm, inqn iren ¯ hastatowm, isk ov margar¯anowm ¯, amracnowm ¯ ekeˇeci—n: Kamenowm em, or dowq am¯nqd ¯l lezowner xØs¯q. awelin‘ or margar¯anaq. orovhetew na, ov margar¯anowm ¯, aweli law ¯, qan na, ov lezowner ¯ xØsowm. miayn ¸¯ na ¸oˇ bacatri, orp¯szi ekeˇecin amranay: Isk ayßm, eˇ– bayrne—r, ¸¯ gam ´ez mØt lezowner xØselov, inœo?v Øgtakar k˚ linem ´ez, e¸¯ œxØsem ka—m yaytnow¸eamb, ka—m gitow¸e– amb, ka—m margar¯ow¸eamb, ka—m vardapetow¸eamb: Ayn– p¯s, inœp¯s or anæownœ gorÆiqner˚ ´ayn aÆen, lini Œoˇ ¸¯ qnar. orovhetew, e¸¯ tarber ´ayner œar´aken, inœp¯?s pi– ti imacowi, ¸¯ Œoˇn ¯ zarkowm, kam qnarn ¯ hnœowm. qanzi e¸¯ æeŒor˚ anoroæ ´ayn ar´aki, o?v k˚ patrastowi pa– terazmi: Noynp¯s ew dowq. e¸¯ lezownerov ystak œdar´n¯q xØsq˚, inœp¯?s k˚ haskacowi xØsowaÆ˚. orovhetew dranov dowq nman k˚ lin¯q mi mardow, or Ødi m¯j ¯ xØsowm: Ayn– œaŒ lezowneri tesakner kan aæxarhowm, bayc œkay oœinœ annæanak: Isk ard, e¸¯ œgitenam lezowi næanakow¸iwn˚, Øtar k˚ linem nra hamar, ov k˚ xØsi in´ het. ew na, ov k˚ xØsi in´ het, Øtar k˚ lini in´ hamar: Aysp¯s ¯l‘ dowq, qani or naxan´axndir ¯q hogewor ænorhneri, ja– nac¯—q aøawel ews harstanal noyn ænorhnerov i æinow¸iwn ekeˇecow: Owsti, na, ov lezowner ¯ xØsowm, ¸oˇ aˇØ¸i, or karoˇanay ¯l meknel: E¸¯ aˇØ¸owm em Øtar lezowov, im hogin ¯ aˇØ¸owm, bayc im mitq˚ anptowˇ ¯: Isk ard, i?nœ. piti aˇØ¸em hogov, piti aˇØ¸em naew mtqov: Saˇmos piti asem hogov, saˇmos piti asem ew mtqov: Apa ¸¯ oœ, e¸¯ hogov Ørhnabanes, na, ov ang¯t mardow vi˘akowm ¯, qo gohabanow¸ean ßamanak inœp¯?s asi. ¡Am¯n¿. qan– zi, inœ or dow asowm es, na œi haskanowm. ¸¯ew dow law es gohow¸iwn matowcowm, bayc ˚nkerd hogep¯s œi hastatwowm: Gohow¸iwn AstÆow. ´er boloric aweli æat lezowner em xØ–

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14 15

16

17

18

14. 19–37 19

20

21, 22

23

24

25

26

27

28

29 30

31 32 33

34

35

36 37

1 Korn¸aciner

2066

sowm. bayc, orp¯szi owriænerin ¯l sovorecnem, ekeˇecow m¯j kamenowm em hing xØsq xØsel xelqov, qan bazowm xØsqer‘ lezowov: Eˇbayrne—r, mtqov erexay mi— eˇ¯q, ayl eˇ¯—q e– rexay œarow¸iwn gorÆelow m¯j, bayc mtqov eˇ¯—q œaŒahas. qanzi Ør¯nqi m¯j ¯l growaÆ ¯. Apa owremn, lezowner˚ næan en. bayc oœ hawatacealneri, ayl‘ anhawatneri hamar. isk margar¯ow¸iwn˚ oœ ¸¯ anhawatneri hamar ¯, ayl‘ ha– watacealneri: Isk e¸¯ amboˇj ekeˇecin i mi vayr hawa– qowi, ew bolorn ¯l lezowner xØsen, ew aynteˇ mtnen ang¯tner ow anhawatner, œe?n asi, ¸¯‘ dowq gßowel ¯q: Isk e¸¯ bo– lorn ¯l margar¯anan, ew aynteˇ mi anhawat kam ang¯t mtni, k˚ yandimanowi boloric ew boloric k˚ harcapndowi, ow nra srti gaˇtniqner˚ yaytni k˚ linen. ew apa ere– si vray ˚nkaÆ‘ k’erkrpagi AstÆown ow k˚ xostovani, ¸¯‘ ardarew ´er m¯j ¯ AstowaÆ: Ew ard, i?nœ anel, eˇbayrne—r: Erb i mi vayr hawaqow¯q, ´eznic iwraqanœiwr˚‘ ænorh owne– nay saˇmos ergelow ¸¯ owsowcanelow, AstÆow yaytnow¸iwn˚ berelow ¸¯ lezownerov xØselow, kam xØsowaÆ˚ ¸argmanelow, ¸oˇ ayd bolor˚ lini i æinow¸iwn ekeˇecow: Φ¯ lezowner en xØsowm, - erkow kam amenaæat˚ ereq hogi, - ¸oˇ m¯k-m¯k xØsen, ew ¸oˇ m¯kn ¯l ¸argmani: Isk e¸¯ œlini m¯k˚, or ¸argmani, ¸oˇ lowø mnan ekeˇecowm. irenc mtqowm ew Ast– Æow het ¸oˇ xØsen: Bayc ¸oˇ erkow kam ereq margar¯ner xØsen m¯k-m¯k, isk miwsner˚ ¸oˇ qnnen: Isk e¸¯ nstaÆ– neric m¯k˚ mi yaytnow¸iwn owni anelow, aøajin˚ ¸oˇ løi. qanzi karoˇ ¯q bolord ¯l m¯k aø m¯k margar¯anal, orp¯szi bolorn ¯l sovoren ew bolorn ¯l mxi¸arowen. qani or mar– gar¯ow¸ean hogin en¸arkwowm ¯ margar¯acoˇin. orovhe– tew AstowaÆ xøovow¸ean AstowaÆ˚ œ¯, ayl‘ xaˇaˇow¸ean: Inœp¯s or ¯ AstÆow bolor ekeˇecinerowm, kanayq ¸oˇ lowø mnan ekeˇecow m¯j, orovhetew ¸oylatrowaÆ œ¯ nranc xØsel, ayl‘ hnazand linel, inœp¯s Ør¯nqn ¯l asowm ¯: Isk e¸¯ owze– nan mi ban sovorel, tan˚ ¸oˇ irenc mardkanc harcnen. qanzi kin araraÆi hamar anpateh ¯ xØsel ekeˇecowm: Mi¸¯ ´ezni?c elaw AstÆow xØsq˚ ew kam ¸¯ miayn ´e?z ha– saw: Isk e¸¯ m¯k˚ inqn iren karÆowm ¯ margar¯ kam t¯r‘ hogewor ænorhi, ¸oˇ imanay, ¸¯ inœ or greci ´ez, Tiroj pa–

2067

1 Korn¸aciner

14. 38–15. 21

towirannern en: Isk e¸¯ m¯kn angitanay dranq, na ¸oˇ antesowi ekeˇecowc: Owremn, eˇbayrne—r, naxan´axndi—r eˇ¯q margar¯analow ew lezowner xØsel˚ mi— argel¯q. ew ´er am¯n inœ˚ parkeætow¸eamb ew ˚st kargi ¸oˇ lini:

38 39 40

Eˇbayrne—r, yiæecnem ´ez im Awetaran˚, or˚ qarozeci 15 ´ez, or˚ ew ˚ndowneciq, ew ori m¯j hastat ¯q mnowm. nra– 2 nov k˚ Œrkow¯q ¯l, e¸¯ amowr pah¯q ayn xØsqer˚, or qaro– zeci ´ez. aylap¯s i zowr hawatacaÆ k˚ lin¯q. orovhetew 3 es ´ez awandeci nax ayn, inœ˚ es inqs ˚ndowneci. ¸¯‘ Qris– tos meøaw mer meˇqeri hamar‘ ˚st Grqeri ew ¸¯‘ ¸aˇowec 4 ew ¸¯‘ yarow¸iwn aøaw errord Ør˚‘ ˚st Grqeri ew erewac 5 KeŒasin ew apa‘ Tasnerkowsin. apa erewac mianga– 6 mic aweli qan hing hariwr eˇbayrneri, oroncic æater˚ kan minœew ayßm. omanq ¯l‘ nnjeceal eˇan: Ew apa ere– 7 wac Yakobosin, apa‘ bolor aøaqealnerin: Amenic yetoy 8 erewac ew in´‘ anargis, orovhetew es isk em aøaqealne– 9 ri trowp˚. es or aøaqeal koœowelow arßani isk œem, qani or halaÆeci AstÆow ekeˇecin: Bayc AstÆow ænorhov em, 10 inœ or em, ew im m¯j eˇaÆ nra ænorhner˚ izowr œancan, ayl nrancic boloric aweli aæxateci. bayc oœ ¸¯ es, ayl Ast– Æow ænorh˚, or in´ het ¯r: Ard, ¸¯— es ew ¸¯— nranq aysp¯s 11 qarozecinq, ew dowq aysp¯s hawataciq: Isk e¸¯ qaro– 12 zwowm ¯, ¸¯ Qristos meøelneric yarow¸iwn ¯ aøel, ´eznic omanq inœp¯?s en asowm, ¸¯ meøelneri yarow¸iwn œkay: E– 13 ¸¯ meøelneri yarow¸iwn œkay, apa ew Qristos yarow¸iwn œi aøel: Ew e¸¯ Qristos yarow¸iwn œi aøel, i zowr ¯ mer qaro– 14 zow¸iwn˚, i zowr ¯ ew ´er hawat˚: Ew AstÆow sowt vkaner˚ 15 eˇaÆ k˚ linenq, qani or AstÆow masin vkayecinq, ¸¯ ya– row¸iwn towec Qristosin. ardarew, e¸¯ yarow¸iwn œaøn¯in meøelner˚, nran yarow¸iwn œ¯r tay: Isk e¸¯ meøelner˚ ya– 16 row¸iwn œen aønowm, apa Qristos ¯l yarow¸iwn œi aøel: Ew 17 e¸¯ Qristos yarow¸iwn œi aøel, i zowr ¯ ´er hawat˚. ew takawin noyn meˇqeri m¯j ¯q: Isk ard, nranq, or nnjecin 18 i Qristos, kora?n ardeØq: E¸¯ miayn ays keanqi hamar 19 enq yoys drel i Qristos, oˇormeli enq, qan bolor mardik: Bayc ard, meøelneric yarow¸iwn ¯ aøel Qristos‘ nnjeceal– 20 neri aøajin ptowˇ˚. qanzi mi mardov mah eˇaw ew mi 21

15. 22–40 22

23 24

25 26

27

28

29

30 31

32

33 34

35 36 37

38 39

40

1 Korn¸aciner

2068

mardov‘ meøelneri yarow¸iwn: Inœp¯s Adamov bolor˚ meø– nowm en, noynp¯s ew Qristosov am¯nq˚ piti kendananan‘ iwraqanœiwrn ir her¸in. nax‘ Qristos, ew apa‘ qristo– sakanner˚‘ nra galstean˚. ew apa galow ¯ vax˘an˚, erb or na tay ¸agaworow¸iwn˚ AstÆow ew HØr ´eøq˚, erb or korÆanaÆ lini bolor iæxanow¸iwnner˚ ew am¯n petow– ¸iwn ew zØrow¸iwn. orovhetew na p¯tq ¯ ¸agawori, minœew or bolor ¸ænaminerin dni ir otqeri tak: Verjin ¸æna– min, or piti korÆanowi, mahn ¯. ew AstowaÆ ¡am¯n inœ hnazandecrec‘ dnelov nra otqeri tak¿: Bayc erb asowm ¯, ¸¯‘ am¯n inœ nran hnazandowel ¯, yaytni ¯, ¸¯ baci nra– nic, ov am¯n inœ hnazandecrec nran: Isk erb am¯n inœ nran hnazand lini, ayn ßamanak ew inq˚‘ Ordin k˚ hna– zandowi nran, ov am¯n inœ hnazandecrec nran, orp¯szi AstowaÆ am¯n inœ lini amenqi m¯j: Apa ¸¯ oœ, i?nœ piti anen nranq, or mkrtowecin meøelneri hamar, e¸¯, arda– rew, meøelner˚ yarow¸iwn œen aønowm. inœo?w owremn mkrtwowm en nranc hamar: Inœo?w menq ¯l neˇow¸iwn enq krowm am¯n ßam: Eˇbayrne—r, erdwowm em ayn parÆanqov, or ownem ´er hand¯p mer T¯r Yisows Qristosov, or es meønowm em a– m¯n Ør: E¸¯ mardka—nc hamar EŒesosowm gazanamarti bønowaÆ lin¯i, in´ i?nœ Øgowt k˚ lin¯r, e¸¯ meøelner˚ ya– row¸iwn œen aønowm, ¡owtenq, xmenq, qanzi vaˇ˚ meøne– low enq¿: Mi— xabow¯—q. vat xØsqer˚ apakanowm en law barqer˚: S¸aŒowec¯—q ardar mardkanc nman ew meˇq mi— gorƯq. orovhetew omanq œownen AstÆow ˘anaœowm˚: Yamظ ´ez em asowm ays: Bayc m¯k˚ k’asi‘ inœp¯?s en yarow¸iwn aønowm meøelner˚. kam‘ i?nœ marmnov piti gan: Anmi—t, inœ or dow sermanowm es, œi kendananay, e¸¯ œmeøni: Ew inœ or sermanowm es, sermanowaÆ˚ ayn noyn marmin˚ œ¯, or Ænowelow ¯, ayl‘ mi merk hatik, lini coreni ¸¯ ayl serme– ri: Ew AstowaÆ nran marmin ¯ talis, inœp¯s or kamenowm ¯. ew sermeric iwraqanœiwrin‘ ir marmin˚: Am¯n marmin noyn marmin˚ œ¯. ayl ¯ marmin˚ mardkanc ew ayl ¯ marmi– n˚ anasownneri, ayl ¯ marmin˚ ¸øœownneri ew ayl ¯ marmin˚ ´kneri: Kan naew erknawor marminner ew erkrawor mar– minner. bayc ayl ¯ Œaøq˚ erknaworneri ew ayl ¯ Œaøq˚

2069

1 Korn¸aciner

15. 41–16. 2

erkraworneri, ayl ¯ Œaøq˚ aregaki, ayl ¯ Œaøq˚ lowsni ew ayl ¯ Œaøq˚ astˇeri. ew mi astˇ Œaøqov aøawel ¯, qan mi owriæ astˇ: Aysp¯s ¯ naew meøelneri yarow¸iwn˚. sermanwowm ¯ apakanow¸eamb ew yarow¸iwn ¯ aønowm aøanc apakanow¸ean. sermanwowm ¯ anargow¸eamb ew yarow¸iwn ¯ aønowm Œaøqov. sermanwowm ¯ tkarow¸eamb ew yarow¸iwn ¯ aønowm zØrow¸eamb. sermanwowm ¯ ænœawor marmin ew ya– row¸iwn ¯ aønowm hogewor marmin. e¸¯ kay ænœawor marmin, kay ew‘ hogewor: Aysp¯s ¯l growaÆ ¯. ¡Aøajin mard˚‘ A– dam˚, eˇaw kendani æownœ. verjin Adam˚‘ kendanarar ho– gi¿: Bayc oœ nax hogewor˚, ayl‘ ænœawor˚ ew apa‘ hogewor˚: Aøajin mard˚‘ erkric, hoˇeˇ¯n, isk erkrord mard˚‘ T¯– r˚‘ erknqic: Inœp¯s hoˇeˇ¯nn ¯, noynp¯s ew hoˇeˇ¯nnern en, ew inœp¯s erknawor˚, noynp¯s ew‘ erknaworner˚: Ew inœ– p¯s or krecinq hoˇeˇ¯ni patker˚, noynp¯s ew piti krenq erknawori patker˚: Bayc ays em asowm, eˇbayrne—r, or marmin ew ariwn AstÆow ¸agaworow¸iwn˚ ßaøangel œen ka– roˇ. oœ ¯l apakanow¸iwn˚ anapakanow¸iwn ¯ ßaøangowm: Ard, mi xorhowrd em yaytnowm ´ez. bolors ¯l piti nnjenq, bayc oœ ¸¯ iskap¯s bolors. piti norogowenq yankarÆa– ki, mi akn¸ar¸owm, verjin Œoˇi ßamanak, qanzi Œoˇ˚ piti hnœi, ew meøelner˚ yarow¸iwn piti aønen aøanc a– pakanow¸ean, ew menq piti norogowenq. orovhetew p¯tq ¯, or ays apakanacow marmin˚ anapakanow¸iwn kri, ew ays mahkanacow goyow¸iwn˚ hagni anmahow¸iwn: Ew erb ays mahkanacow goyow¸iwn˚ hagni anmahow¸iwn, ew ays a– pakanacow marmin˚‘ anapakanow¸iwn, ayn ßamanak k˚ katarowi ayn xØsq˚, or growec. Mahi xay¸oc˚ meˇqn ¯, ew meˇqi zØrow¸iwn˚‘ Ør¯nq˚: Bayc, gohow¸iwn AstÆow, or tow– ec mez yaˇ¸ow¸iwn˚ mer Tiroj‘ Yisows Qristosi mijocov: Owremn, eˇbayrne—r im sireli, hastato—wn mnac¯—q, anæa—rß eˇ¯q, am¯n ßam aweli—n eˇ¯q Tiroj gorÆi m¯j. imac¯—q, or ´er vastak˚ i zowr œ¯ Tiroj aøaj:

41

42

43

44

45

46 47 48 49

50

51 52

53

54

55 56

57

Isk inœ veraberowm ¯ srberin trowoˇ npastin, dowq 16 ews aynp¯s ar¯q, inœp¯s patowireci Gaˇatiayi ekeˇe– cinerin: Ωaba¸oway iwraqanœiwr aøajin Ør˚, ´ezanic 2 iwraqanœiwr oq ir hamar ¸oˇ hawaqi, inœqan or yajo–

16. 3–24 3

4 5 6

7

8 9

10

11

12

13 14 15

16 17

18 19

20 21 22 23 24

1 Korn¸aciner

2070

ˇowi iren, orp¯szi, erb gam, ayn ßamanak npastneri hanganakow¸iwn œlini: Ayl, erb gam, owm or ard¯n yarmar ¯q hamarel, grow¸iwnnerov dranc k’owˇarkem‘ ´er ˚nÆaner˚ tanelow Erowsaˇ¯m: Isk e¸¯ p¯tq lini, or es ¯l gnam, ¸oˇ in´ het gan: Λez mØt k˚ gam, erb ancnem Makedoniayov (qanzi Makedoniayov piti ancnem miayn). ew e¸¯ yarmar lini, ´ez mØt k˚ mnam kam k˚ ´meøem, or dowq ˘anaparh dn¯q in´, owr ¯l gnalow linem. orovhetew œem owzowm ´ez hi– ma harewanci tesnel. yoys ownem mi oroæ ßamanak mnal ´ez mØt, e¸¯ T¯r˚ kamenay: Bayc ayßm k˚ mnam EŒesosowm minœew Pentekost¯i Ør˚. qani or in´ hamar aæxata– nqi meÆ ew karewor dowø ¯ bacowaÆ, isk hakaøakordner˚ æat en: Ard, e¸¯ Timo¸¯os˚ gay, tes¯q, or anerkiwˇ li– ni ´er m¯j, orovhetew Tiroj gorÆn ¯ anowm, inœp¯s inqs ¯l: Oœ oq nran ¸oˇ œarhamarhi. ew nran ˘anapa—rh dr¯q xaˇaˇow¸eamb, or gay in´ mØt, qanzi spasowm em nran eˇbayrnerov hander´: Inœ veraberowm ¯ eˇbayr Apoˇosin, æat xndreci nran, or gay ´ez mØt eˇbayrnerov hander´. bayc, ardarew, cankow¸iwn œowni, or ayßm gay, ayl k˚ gay, erb yarmar ßamanak gtni: Ar¸o—wn kac¯q, hastato—wn mnac¯q hawati m¯j, qa—j eˇ¯q, zØrac¯—q: Λer am¯n inœ˚ si– rov ¸oˇ lini: Aˇaœowm em ´ez, eˇbayrne—r, git¯q SteŒa– nosi ew ffiortownatosi ˚ntaniq˚, oronq Aqayia nahangi aøajin ptowˇnern en ew irenc nowirecin srberi Æaøayow– ¸ean˚: Dowq ¯l hnaza—nd eˇ¯q aydpisinerin ew am¯n m¯– kin, or gorÆakic ew Æaøayakic ¯ nranc: Owraxacay, or SteŒanos˚, ffiortownatos˚ ew Aqayikos˚ ekan, orovhetew ´er pakasow¸iwn˚ nranq lcrin. qanzi hangstacrin im hogin ew ´er˚: Ard, gnahatec¯—q aydpisinerin: Λez oˇ– jownowm en Asiayi ekeˇeciner˚: MeÆap¯s oˇjownowm en ´ez i T¯r Akiwˇas˚ ew Priskiˇan irenc tan m¯j eˇoˇ ekeˇeciov hander´: Λez oˇjownowm en bolor eˇbayrner˚: Oˇjo—yn tow¯q mimeanc sowrb hamboyrov: Ays oˇjoyni gir˚ im ´eøqinn ¯‘ PØˇosin˚: E¸¯ m¯k˚ œi sirowm T¯r Yisowsin, nzoveal ¸oˇ lini. Maran a¸a: Mer Tiroj‘ Yisows Qristosi ænorh˚ ´ez het lini: Ew im s¯r˚ ´ez amenqid het i Qristos Yi– sows: Am¯n:

2 Korn¸aciner G

PØˇos˚‘ Yisows Qristosi aøaqeal˚ AstÆow kamqov, 1 ew Timo¸¯os eˇbayr˚, Korn¸osowm gtnowoˇ AstÆow ekeˇe– cown, Aqayiayi bolor koˇmerowm eˇoˇ bolor srberov han– der´. æno!rh ˚nd ´ez ew xaˇaˇow¸i!wn mer Hayr AstÆowc 2 ew T¯r Yisows Qristosic: fflrhneal ¯ AstowaÆ ew Hayr˚ 3 mer T¯r Yisows Qristosi, Hayr˚ g¸ow¸iwnneri ew AstowaÆ amenayn mxi¸arow¸ean, or mxi¸arowm ¯ mez mer bolor ne– 4 ˇow¸iwnneri m¯j, orp¯szi menq ¯l karoˇ linenq mxi¸arelow nranc, oronq am¯n tesak neˇow¸iwnneri m¯j en, ayn mxi– ¸arow¸eamb, orov menq enq mxi¸arwowm AstÆowc. orovhe– 5 tew inœqan or æat baßnekic linenq Qristosi œarœaranq– nerin, noynqan ew Qristosi mijocov mer mxi¸arow¸iwnn ¯l aøawel k˚ lini. qanzi, e¸¯ neˇow¸iwn enq krowm, ayd‘ ´er 6 mxi¸arow¸ean ew Œrkow¸ean hamar ¯: Ew e¸¯ mxi¸arwowm enq, ayd‘ ´er ayn mxi¸arow¸ean hamar ¯, or hamberow¸e– amb krel ¯ talis ayn œarœaranqner˚, oroncov ew menq enq œarœarwowm: Ew ´er hand¯p mer yoys˚ hastatown ¯, qanzi 7 gitenq, or masnakic ¯q inœp¯s œarœaranqnerin, aynp¯s ¯l mxi¸arow¸ean˚. orovhetew, eˇbayrne—r, owzowm em, or dowq 8 gitenaq Asiayowm mez patahaÆ ayn neˇow¸ean masin, or˚ mer karoˇow¸iwnic aweli Æanr taranq, minœew isk ke– anqic mer yoys˚ ktrelow asti˘an. ew menq mer an´i vray 9 isk krecinq mahowan v˘iø˚, orp¯szi menq œapawinenq mez, ayl‘ AstÆown, or yarow¸iwn ¯ talis meøelnerin, or aydpi– 10 si mahowanic Œrkec mez ew k˚ Œrki. qanzi yoys ownenq, 11 ¸¯ deø piti Œrki‘ mez hamar ´er araÆ aˇØ¸qneri Øgnow– ¸eamb, orp¯szi æater ayd aˇØ¸qneri mijocov aøatØr¯n mez trowaÆ ænorhner˚ tesnelov‘ gohow¸iwn tan AstÆown mez hamar: Qanzi mer parÆanqn ays ¯. mer xˇ˘mtanqi 12 vkayow¸iwn˚. ayn‘ or srbow¸eamb ow AstÆow ˘æmartow¸eamb ew oœ marmnawor imastow¸eamb, ayl AstÆow ænorhov enq ˚n– ¸acel aæxarhowm, isk aøawel ews‘ ´er hand¯p. orovhetew 13 ´ez ayl ban œenq growm, qan ayn, inœ kardowm ew haska– nowm ¯q. ew yoys ownem, ¸¯ minœew verj˚ k˚ haskanaq, inœ– 14

1. 15–2. 8

15 16

17

18 19

20

21 22 23

2 2

3

4

5

6 7

8

2 Korn¸aciner

2072

p¯s or Œoqriæat¯ haskacaq naew mez, or ´er parÆanqn enq, inœp¯s ew dowq‘ mer˚‘ minœew mer T¯r Yisows Qristo– si Ør˚: Ew ays vstahow¸eamb ¯i kamenowm nax gal ´ez mØt, orp¯szi dowq krkin ænorh ˚ndown¯q, ew ´eznic gnal Makedonia ow veradaønalov Makedoniayic‘ gal ´ez mØt ew ´er koˇmic ˘anaparh drowel d¯pi Hr¯astan: Isk e– ¸¯ ays ban˚ mtaÆeci, mi¸¯ ŒoŒoxamtow¸ea?mb varoweci. ew kam‘ inœ or mtaÆowm em, mardkayi?n æarßaøi¸nerov em mtaÆowm, aynp¯s or im koˇmic ¸oˇ ayon lini ayo, ew oœ˚‘ oœ: Vkay ¯ AstowaÆ, or ´ez hasaÆ mer xØsq˚ ayo ew oœ œ¯ miaßamanak. qanzi AstÆow Ordin‘ Yisows Qristos, or qarozowec ´er m¯j mer mijocov‘ im, Siˇowanosi ew Timo– ¸¯osi, œeˇaw ¸¯— ayo ew ¸¯— oœ, ayl Na ¡ayo—n¿ eˇaw AstÆow. orovhetew AstÆow aynœa!Œ xostowmner˚ ayo—n eˇan Nra m¯j. dra hamar ¯l Nranov ¯, or asowm enq AMΣN‘ AstÆow Œaøqi hamar: Ew na, or hastatec mez i Qristos ´ez het miasin ew ØÆec mez, AstowaÆ ¯, or mez knqec ¯l ew Hogow aøhawatœean drec mer srteri m¯j: Ew es AstÆown em vkay kanœowm im an´i hamar, or ´ez xnayelow hamar ¯, or aylews œekay Korn¸os. ew ´er hawati vray œenq iæxowm, ayl gorÆakic enq ´er ayd ænorhnerin, qani or hawatov hastatown ¯q: Bayc ays ban˚ oroæeci, or owriæ angam trtmow¸eamb ´ez mØt œgam. orovhetew, e¸¯ e—s trtmecnem ´ez, ¯l o?v ¯, or k’owraxacni in´, e¸¯ oœ nranq, oronc trtmow¸iwn pat˘aøeci es: Ew ayn, inœ greci, greci nra hamar, or, erb gam, trtmow¸iwn œkrem aynteˇic, orteˇ p¯tq ¯, or es owraxanayi. vstah em ´er bolori vray, or im owraxow– ¸iwn˚ ´er bolorinn ¯. orovhetew bazowm væteri ew srti neˇow¸ean pat˘aøov ´ez greci aøat artasowqnerov, oœ orp¯szi trtm¯q, ayl imanaq im s¯r˚, orn ownem aøa– wel œaŒov ´er hand¯p: Isk e¸¯ m¯k˚ trtmecrec, oœ ¸¯ miayn in´ trtmecrec, ayl, orp¯szi œœaŒazancem, oroæ œa– Œov naew‘ ´ez bolorid: Aynpisi m¯ki hamar bawakan ¯ ayn patiß˚, or˚ trowec æateric. aynp¯s or, dran ha– kaøak, dowq p¯tq ¯ ner¯q nran ew mxi¸ar¯q, orp¯szi œa– Œazanc trtmow¸iwnic œxortakowi na: Owsti, aˇaœowm em

2073

2 Korn¸aciner

2. 9–3. 8

´ez nra hand¯p verstin s¯—r coyc tal: H¯nc dra hamar ¯l greci, orp¯szi ´ez Œor´em, ¸¯ am¯n inœowm hnaza?nd ¯q, orovhetew, e¸¯ m¯kin ner¯q, es ¯l k˚ nerem, qani or, e¸¯ nerem, inœ or nerem, ´ez hamar ¯‘ i d¯ms Qristosi, or– p¯szi œlini, ¸¯ Satanan aøawelow¸iwn ownenay mer vray, qanzi anteˇeak œenq nra mtadrow¸iwnnerin: Erb es ha– say Trovada Qristosi Awetarani qarozow¸ean hamar, gtay, or in´ hamar dowø˚ bac ¯r i T¯r, bayc im hogowm hangist œownecay. ew orovhetew es aynteˇ œgtay im eˇ– bØr˚‘ Titosin, owsti, hraßeæt talov nranc, gnaci Ma– kedonia: Ard, gohow¸iwn AstÆow, or Qristos Yisowsov mez miæt yaˇ¸ow¸ean ¯ tanowm ew ir gitow¸ean bowrmownq˚ meznov sŒøowm ¯ am¯n teˇ, qani or Qristosi bowrmownqn enq AstÆow aøaj‘ e—w ŒrkowaÆneri m¯j, e—w korstean mat– nowaÆneri m¯j. omanc‘ mahowan hot, or tanowm ¯ d¯pi mah ew omanc‘ kendanow¸ean boyr, or tanowm ¯ d¯pi keanq: Ew o?v ¯ karoˇ ays bann anel. qanzi nman œenq owriæneri, or AstÆow xØsqi va˘aøqov en zbaˇwowm, ayl, ibrew ankeˇÆ mardik, ibrew AstÆow koˇmic owˇarkowaÆner, xØsowm enq Qristosov AstÆow aøaj:

9

10 11

12

13

14

15

16

17

Aysp¯s, verstin sksenq menq mez yan´nararel. ¸¯p¯tew 3 mez, inœp¯s omanc, p¯tq œen yan´nararakan ¸ˇ¸er‘ ner– kayacnelow ´ez ew kam‘ pahanjelow ´eznic. ayl mer ¸ˇ¸er˚ 2 dowq ¯q‘ growaÆ mer srterowm, ˘anaœowaÆ ew kardacowaÆ bolor mardkancic: Yaytni ¯q orp¯s Qristosi ¸ˇ¸er‘ 3 meznic hogacowaÆ ew growaÆ oœ ¸¯ ¸anaqov, ayl kendani AstÆow Hogov, oœ ¸¯ qareˇ¯n taxtakneri vray, ayl srti marmneˇ¯n taxtakneri vray: Ayspisi mi vstahow¸iwn 4 ownenq aø AstowaÆ‘ Qristosi mijocov. menq an´amb mez– 5 nic orew¯ ban xorhelow karoˇ œenq, ayl AstÆowc ¯ mer karo– ˇow¸iwn˚, or˚ ew karoˇ dar´rec mez nor Owxti paætØne– 6 aner linelow‘ oœ ¸¯ grov, ayl hogov, qani or Ør¯nq˚, or gir ¯, spanowm ¯, isk hogin‘ kendanacnowm: Ard, e¸¯ qare– 7 ˇ¯n taxtakneri vray grov droæmowaÆ mahowan Æaøayoˇ Ør¯nq˚ trowec aynpisi Œaøqov, or isray¯laciner˚ œka– roˇacan nayel Movs¯si eresin‘ nra eresic ˘aøagay¸oˇ Œaøqi pat˘aøov, or vaˇancowk ¯r, orœa!Œ ews aøawel 8

3. 9–4. 8 9

10 11

12

13 14

15

16 17 18

4 2

3 4

5

6

7

8

2 Korn¸aciner

2074

hogow Æaøayow¸iwn˚ Œaøqov k˚ lini. ardarew, e¸¯ Ør¯nq˚, or datapartelow paætØnn own¯r, Œaøawor ¯r, orœa!Œ ews aøawel Œaøawor k˚ lini hogin, or ardaracnelow paætØn owni. qani or ayn, or Œaøawor ¯r, anŒaøownak dar´aw nra— aøaj, ori Œaøq˚ gerazanc ¯r. orovhetew, e¸¯, inœ or vaˇancowk ¯r, trowec Œaøqov, orœa!Œ ews aøawel Œaøawor k˚ lini ayn, or galow ¯r: Ew ard, qani or ayspisi yoys ow– nenq, meÆ hamar´akow¸iwn enq ownenowm mer varmownqi m¯j. ew oœ Movs¯si nman, or qoˇ ¯r gcowm ir eresin, orp¯szi is– ray¯laciner˚ œtesnen ayn Œaøq˚, or vaˇancowk ¯r: Bayc nranc mitq˚ kowracaw. qani or minœew aysØr noyn qoˇ˚ ´gowaÆ mnowm ¯ Hin Ktakarani ˚n¸ercowaÆneri vray ew œi veranowm, orovhetew Qristosi mijocov ¯ veracowelow: Ew minœew aysØr, erb Movs¯s en kardowm, noyn varagoyr˚ mnowm ¯ nranc srteri vray: Isk erb daønan Tiroj˚, apa va– ragoyr˚ k˚ veracowi, orovhetew T¯rn inq˚ Hogin ¯. owr or Tiroj Hogin ¯, aynteˇ azatow¸iwn ¯: Ew menq bolors bac eresov tesnelov Tiroj Œaøq˚ inœp¯s hayelow m¯j, noyn patkerov enq norogwowm Œaøqic Œaøq, orp¯s ¸¯ Tiroj Hogov: Qani or ownenq ays paætØn˚ AstÆow oˇormow¸eamb, œenq tkaranowm. ayl hraßarowecinq amظali xorhowrd– neric, orp¯szi xoramankow¸eamb œ˚n¸ananq ew AstÆow xØsq˚ œnengaŒoxenq, ayl ˘æmartow¸iwn˚ yaytnelov‘ menq mez yan´nowm enq bolor mardkanc xˇ˘mtanqin‘ AstÆow aøaj: Ew e¸¯ mer Awetaran˚ ÆaÆkowaÆ isk ¯, ÆaÆkow– aÆ ¯ korstea—n matnowaÆneri hamar, oronc‘ ayd anha– watneri mtqer˚ ays aæxarhi astowaÆ˚ kowracrec, or– p¯szi nranc m¯j œÆagi Qristosi Awetarani Œaøqi loy– s˚, Qristosi, or patkern ¯ anerewoy¸ AstÆow: Oœ ¸¯ menq mez enq qarozowm, ayl‘ Yisows Qristosin‘ Tiroj˚, isk mez‘ orp¯s Æaøaner ´ez‘ Qristosi hamar. orovhetew AstowaÆ ¯, or asac. ¡Xawaric ¸oˇ loys Æagi¿. ew na Æagecrec mer srterowm AstÆow Œaøqi gitow¸ean loys˚, o– r˚ ˘aøagay¸owm ¯ Yisows Qristosi d¯mqic: Aysowhetew ays gan´ern ownenq kaw¯ amanneri m¯j, orp¯szi zØrow– ¸ean gerazancow¸iwn˚ AstÆowc lini ew oœ meznic: Am¯n

2075

2 Korn¸aciner

4. 9–5. 9

koˇmic ˘næowaÆ, bayc oœ ˚nk˘owaÆ, karØteal, bayc oœ yow– sahat, halaÆowaÆ, bayc oœ lqowaÆ, œarœarowaÆ, bayc oœ meøaÆ: Am¯n ßam mer marminneri m¯j krowm enq Yisowsi mah˚, orp¯szi Yisowsi keanqn ¯l yaytnowi mer marminne– ri m¯j. qanzi, qani deø kendani enq, miæt mahowan enq matnwowm Yisowsi hamar, orp¯szi Yisowsi keanqn ¯l yayt– nowi mer mahkanacow marminneri m¯j: Aynp¯s or, mah˚ zØranowm ¯ mer m¯j, isk keanq˚‘ ´er m¯j: Ard, hawati noyn hogin ownenq, inœp¯s growaÆ ¯l ¯. ¡Hawataci, dra hamar ¯l xØseci¿: Ew menq hawatowm enq, dra hamar ¯l xØsowm enq: Ays gitenq, ¸¯ na, ov yarow¸iwn towec Yisowsin, mez ¯l yarow¸iwn k˚ tay Yisowsi het ew ´ez het miasin k˚ kang– necni ir aøaj. qanzi am¯n inœ ´ez hamar ¯, orp¯szi æateri gohow¸eamb aøatacaÆ ænorh˚ awelanay i Œaøs AstÆow: Dra hamar ¯l œenq tkaranowm. ayl, ¸¯p¯tew mer ays artaqin mard˚ qayqaywowm ¯, bayc mer nerqin mar– d˚ norogwowm ¯ Ør˚stØr¯. orovhetew mer ¸e¸ew neˇow¸ean aøßamanakeay ya˘axanq˚ mer m¯j aøaj ¯ berowm yawi– tenakan Œaøq, or gerazancowm ¯ am¯n inœ. qanzi œenq nayowm tesaneli banerin, ayl‘ antesanelinerin, orovhe– tew tesaneliner˚ ßamanakawor en, isk antesaneliner˚‘ yawitenakan:

9 10

11

12 13

14

15

16

17

18

Qanzi gitenq, or, e¸¯ mer ays hoˇeˇ¯n town˚, or mer 5 marminn ¯, awerowi, AstÆowc æinowaÆ an´eøakert yawi– tenakan town ownenq erknqowm: Ew ays marmni m¯j ha– 2 øaœowm enq, orovhetew ŒaŒagowm enq erknqi bnakow¸iwn˚ hagnel: Miayn ¸¯, erb ayn hagnenq, merk œlinenq. qani 3, 4 or, minœ ays hoˇeˇ¯n tan m¯j enq, haøaœowm enq Æanr be– øan tak, orovhetew œenq owzowm merkanal ays marmnic, ayl‘ erknayin˚ hagnel sra vray, orp¯szi, inœ or mahkanacow ¯, klanowi keanqic: Ew AstowaÆ ¯, or mez patrastowm ¯ 5 ays ŒoŒoxow¸ean˚, na, or towec mez Hogow aøhawatœean: Ard, am¯n ßam qajow¸iwn ownenq ew gitenq, or inœqan er– 6 kar mnanq ays marmni m¯j, Øtaranowm enq Tirojic (o– 7 rovhetew hawatov enq ˚n¸anowm ew oœ ¸¯ erewoy¸neri vray himnowaÆ): Ew vstahow¸iwn ownenq ow aøawel ews ha˘eli ¯ 8 mez dowrs gal ays marmnic ew mtnel AstÆow mØt: Owsti 9

5. 10–6. 5

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

6 2 3 4 5

2 Korn¸aciner

2076

hog enq tanowm, or, mnanq ¸¯ dowrs ganq, ha˘eli linenq miayn nran. qanzi menq bolors Qristosi ateani aøaj piti nerkayananq, orp¯szi iwraqanœiwrn stanay, inœ or arel ¯ aweli aøaj ir marmnov‘ ¸¯— bari ew ¸¯— œar: Isk ard, gitenalov Tiroj erkiwˇi œaŒ˚‘ janowm enq hamozel mardkanc. sakayn yaytni enq AstÆow aøaj. ew es yoys ow– nem, or ´er xˇ˘mtanqi aøaj ¯l yaytni k˚ linenq: Oœ ¸¯ menq mez krkin enq yan´nararowm ´ez, ayl aøi¸ enq talis ´ez‘ meznov parÆenalow hamar, orp¯szi patasxan owne– naq nranc d¯m, oronq aœqin erewacaÆov en parÆenowm ew oœ ¸¯ srtowm eˇaÆov. orovhetew, e¸¯ menq cnorowel enq ¯l, AstÆow hamar ¯ ayn. ew e¸¯ zgast enq, ´ez hamar ¯ ayn. orovhetew Qristosi s¯rn stipowm ¯ mez qnnelow ays ba– n˚, or, e¸¯ m¯k˚ bolori Œoxar¯n meøaw, apa owremn bolor˚ meøaÆ ¯in. ew na meøaw bolori hamar, orp¯szi nranq, or kendani en, miayn irenc hamar kendani œlinen, aylew nra hamar, ov meøaw ew yarow¸iwn aøaw irenc hamar: Aysow– hetew menq oœ oqi œenq ˘anaœowm ˚st marmni. orovhetew, ¸¯p¯tew ˚st marmni ˘anaœowm ¯inq Qristosin, bayc ayßm aylews noyn ´ewov œenq ˘anaœowm: Isk e¸¯ m¯k˚ Qristosi m¯j ¯, na nor araraÆ ¯. orovhetew hinn ancaw, ew hima a– m¯n inœ nor eˇaw: Ew am¯n inœ AstÆowc ¯, or haætecrec mez ir het, Qristosi mijocov, ew mez towec haætow¸ean paæ– tØn˚: Qanzi AstowaÆ ¯r, or Qristosov aæxarh˚ haæ– tecrec ir het ew haæowi œaøaw nranc meˇqer˚ ow towec mez haætow¸ean xØsq˚: Ard, patgamaworner enq Qristosi, orp¯s ¸¯ inqn AstowaÆ meznov koœ owˇˇ¯r ´ez. aˇaœowm enq yanown Qristosi, or haætow¯q AstÆow het. orovhetew nran, ov meˇq˚ œ¯r ˘anaœel, AstowaÆ mez hamar meˇawor arec, orp¯szi menq nrano—v AstÆow ardarner˚ linenq: Owsti, AstÆown gorÆakic linelov‘ aˇaœowm enq, or dowq AstÆow ænorhn i zowr ˚ndownaÆ œlin¯q. orovhetew asowm ¯. Aha hima ¯ ˚ndowneli ßamanak˚, aha hima ¯ Œrkow– ¸ean Ør˚: Ew oœ mi aøi¸ov pat˘aø mi— eˇ¯q, or mer paætØn˚ œarataworowi. ayl, bolor d¯pqerowm, dowq ´ez nerkayacr¯—q ibrew AstÆow paætØneaner‘ coyc talov meÆ hamberow¸iwn neˇow¸iwnneri m¯j, væteri m¯j, œarœaranq–

2077

2 Korn¸aciner

6. 6–7. 5

neri m¯j, harowaÆneri tak, banterowm, xøovow¸iwnneri m¯j, tqnow¸iwnneri m¯j, hskowmneri m¯j, Æomapahow¸ean m¯j, srbow¸eamb, gitow¸eamb, hamberow¸eamb, qaˇcrow– ¸eamb, Sowrb Hogov, ankeˇÆ sirov, ˘æmartow¸ean xØs– qov, AstÆow zØrow¸eamb, ardarow¸ean z¯nqov‘ yar´akow– elow ew paætpanowelow hamar, Œaøqov ew anargow¸eamb, govow¸eamb ew parsawanqov, ibrew ¸¯ molorecnoˇner, bayc ˘æmartow¸iwnic œæeˇowaÆner, ibrew ¸¯ anÆanظner, bayc boloric ˘anaœowaÆner, ibrew ¸¯ mahamer´ner, bayc ew a– hawasik kendani enq, ibrew ¸¯ patßowaÆner, bayc oœ mahapartner, ibrew ¸¯ trtmaÆner, bayc ew æarownak owrax enq, ibrew ¸¯ tnankner, bayc ew æaterin enq harstacnowm, ibrew ¸¯ oœinœ œownenq, bayc‘ ownenq am¯n inœ: Korn¸acine—r, mer beranner˚ bac en patgamelow hamar ´ez, ew mer srter˚‘ layn: Menq œ¯, or neˇowm enq ´ez, ayl dowq ´er srterowm ¯q neˇwowm: Ard, dowq ¯l noyn hatowcowmn anelov, - ordineri teˇ em dnowm ´ez, - laynØr¯n ba—c ar¯q ´er srter˚: Anhawatnerin lÆakic mi— eˇ¯q, orovhetew i?nœ kap owni ardarow¸iwn˚ anØr¯now¸ean het. ew kam i?nœ yaraberow¸iwn loysi ew xawari mijew. ew kam i?nœ miaba– now¸iwn Qristosi ew Beliari mijew. kam i?nœ aønœow¸iwn owni hawataceal˚ anhawati het. kam i?nœ nmanow¸iwn owni AstÆow ta˘ar˚ meheanneri het: Ardarew, kendani AstÆow ta˘ar ¯q dowq, inœp¯s asac AstowaÆ. asowm ¯ Amenakal T¯r˚:

6

7 8

9

10

11

12 13 14

15

16

17

18

Sireline—r, ew orovhetew ays xostowmn ownenq, maqrenq 7 menq mez marmni ew hogow am¯n pˇÆow¸iwnic, katareal dar´nenq srbow¸iwn˚ AstÆow erkiwˇov: Handowrßec¯—q mez, 2 orovhetew oœ oqi œvnasecinq, oœ oqi œapakanecinq ew oœ oqi œzrkecinq: Λez datapartelow hamar œem asowm, qa– 3 ni or aøaj ¯l asaci, ¸¯ mer srterowm ¯q‘ lini ´ez het meønelow ¸¯ aprelow hamar: MeÆ vstahow¸iwn ownem ´er 4 hand¯p. meÆap¯s hpart em ´eznov. li em mxi¸arow¸e– amb. mer bolor neˇow¸iwnneri m¯j lcowaÆ em owraxow¸e– amb. orovhetew, erb menq Makedonia hasanq, oœ mi banov 5 hangist œownecanq, ayl am¯n koˇmic neˇow¸iwn krecinq, qani or drsic payqarner ¯in, isk nersic‘ arhawirqner:

7. 6–8. 3 6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

8 2

3

2 Korn¸aciner

2078

Bayc AstowaÆ, or mxi¸arowm ¯ xonarhnerin, mxi¸arec mez Titosi galov. oœ miayn nra galov, aylew ayn mxi– ¸arow¸eamb, orov mxi¸arowel ¯r na ´ez mØt‘ patmelov mez ´er tenœanq˚, ´er lacowkoÆ˚, ´er naxan´axndrow– ¸iwn˚ im hand¯p, aynp¯s or es ¯—l aweli owrax eˇay: Ew e¸¯ ´ez txrecri ¯l ayd ¸ˇ¸ov, œem zˇjowm dra hamar, ¸¯– p¯tew zˇjacel ¯i. orovhetew tesnowm em, or ayd ¸owˇ¸˚ aøßamanak txrecrel ¯ ´ez: Ard, owrax em. oœ orov– hetew trtmeciq, ayl orovhetew apaæxarow¸ean hamar trtmeciq, qani or ˚st AstÆow owzaÆi trtmeciq, aynp¯s or meznic oœ mi banov vnas œkreciq. orovhetew trtmow– ¸iwn˚, ˚st AstÆow owzaÆi, apaæxarow¸iwn ¯ aøaj berowm Œrkow¸ean hamar, or˚ zˇjowm œi pat˘aøowm. isk aæxarhi trtmow¸iwn˚ mah ¯ aøaj berowm: Ard, qani or ˚st AstÆow owzaÆi trtmeciq, ayd ban˚ i!nœ Œow¸kotow¸iwn ar¸nac– rec mer m¯j, kam i!nœ ardaracowm kam sast kam erkiwˇ kam tenœanq kam naxan´axndrow¸iwn kam vr¯ßxndrow– ¸iwn. ardarew am¯n inœowm dowq ´ez coyc towiq, ¸¯ maqowr ¯q ayd harcowm: Apa owremn, e¸¯ es ´ez greci ¯l, œgreci zrkanq pat˘aøoˇi ew oœ ¯l zrkanq kroˇi hamar, ayl or– p¯szi yaytni lini AstÆow aøaj mer nkatmamb ´er ownecaÆ hogaÆow¸iwn˚: Aha ¸¯ inœow mxi¸arowaÆ enq: Mer mxi– ¸arow¸ean vray aøawel ews owraxacanq Titosi owraxow– ¸ean hamar, qanzi nra hogin ´eznic‘ boloricd hangist ¯r gtel: Ew e¸¯ ´ezanov mi Œoqr parÆecay nra aøaj, œamaœeci. ayl, inœp¯s am¯n inœ ˘æmartow¸eamb xØsecinq ´ez het, noynp¯s ew Titosi aøaj mer parÆanq˚ ˘æmarit eˇaw: Ew nra gorovanq˚ aøawel meÆ ¯ ´er hand¯p, erb yiæecnowm ¯r mez bolori hnazandow¸iwn˚, ¸¯ inœp¯s erkiw– ˇov ew doˇov ¯q ˚ndownel nran: Ew ard, owrax em, or am¯n inœowm vstahow¸iwn ownem ´er vray: Eˇbayrne—r, ´ez coyc em talis AstÆow ayn ænorh˚, or trowaÆ ¯ Makedoniayi ekeˇecinerin. orovhetew, haka– øak irenc kraÆ neˇow¸eann ow meÆ Œor´ow¸ean˚, nranc owraxow¸iwnn ansahman eˇaw, ew irenc Æanr aˇqatow¸e– an m¯j nranq meÆ aøata´eønow¸iwn cowcaberecin. qanzi irenc karoˇow¸ean hamemat ew noynisk irenc karoˇow¸iw–

2079

2 Korn¸aciner

8. 4–21

nic ¯l aweli yØßar kamqov irenc towaÆi masin em vkayowm. bazowm aˇaœanqnerov aˇaœowm ¯in, or mez tan ayn ˚n– Æaner˚ ew paætØni masnakcow¸iwn˚, or srberi hamar ¯: Ew oœ miayn aynœaŒ, orœaŒ aknkalowm ¯inq, ayl irenq i– renc ews nowirecin‘ nax Tiroj˚ ew apa mez‘ AstÆow kam– qov: Aˇaœecinq Titosin, or, inœp¯s sksel ¯r aweli aøaj, noyn ´ewov ew awartin hascni ´er m¯j ayd ænorh˚ ews: Ew inœp¯s am¯n inœowm harowst ¯q hawatov, xØsqov, gitow– ¸eamb, amenayn Œow¸ajanow¸eamb ew ayn sirov, or kay ´er m¯j mer hand¯p, nayec¯q, or ayd ænorhi m¯j ¯l harowst lin¯q: Hraman talov œ¯, or asowm em, ayl owriæneri Œow– ¸ajanow¸iwn˚ tesnelov‘ ´er siroy ankeˇÆow¸iwnn em Œor– ´owm, qanzi git¯q ænorhner˚ mer T¯r Yisows Qristosi, or ´ez hamar aˇqatacaw, na, or harowst ¯r, orp¯szi dowq nra aˇqatow¸eamb harstanaq: Ew ays bani vray mi xrat em talis, qani or da ´er Øgti hamar ¯. dowq, or aøajin˚ skseciq oœ miayn anel ayd gorÆ˚, aylew ayn kamenal deøews anceal tarowanic: Bayc ard, awarti—n hascr¯q ayn, orovhetew inœpisi yØßar kamqov or skse– ciq, katarec¯—q ayn ´er ownecowaÆqi œaŒov. qanzi, e¸¯ aøajowc yØßarow¸iwn˚ kay, trowaÆ˚ ˚ndowneli ¯ ˚st tow– oˇi ownecaÆi ew oœ ¸¯ ˚st œownecaÆi. oœ ¸¯ owriænerin hangstow¸iwn em kamenowm, isk ´ez‘ neˇow¸iwn, ayl ¸oˇ lini hawasarow¸eamb. nerkay d¯pqowm ´er aøatow¸iwn˚ ¸oˇ lcni nranc pakasow¸iwn˚, or nranc aøatow¸iwnn ¯l lcni ´er pakasow¸iwn˚, orp¯szi hawasarow¸iwn lini. inœp¯s growaÆ ¯l ¯, ¸¯‘ Bayc, gohow¸iwn AstÆown, or ´ez hamar mer ownecaÆ Œow¸ajanow¸iwn˚ drec naew Titosi srtowm, or im aˇaœanqnern ˚ndownec ew aøawel qan yØßarow¸eamb ætapec gal ´ez mØt: Ew nra het owˇarkecinq ays eˇbØr˚, ori hambaw˚ Awetarani qarozow¸ean m¯j bolor ekeˇeci– nerin Æanظ ¯: Ew oœ miayn aysœaŒ. aylew, næanakowelov ekeˇecineri koˇmic, ˘anaparhordow¸ean ˚nker dar´aw mez‘ masnakcelow ayn npastnerin, or matowcwowm en mer koˇmic Tiroj Œaøqi hamar ew mer yØßar kamqov: Bayc ays banowm zgowæanowm ¯l ¯inq, or œlini, ¸¯ m¯k˚ aratawori ayn Æaøayow¸iwn˚, or matowcwowm ¯ mer koˇmic. qanzi ba–

4

5

6 7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17 18

19

20

21

8. 22–9. 11

22

23

24

9 2

3

4

5

6

7

8

9, 10

11

2 Korn¸aciner

2080

rin enq mtaÆowm gorÆel oœ miayn Tiroj aøaj, aylew mard– kanc aøaj: Ew owˇarkecinq nranc het mer eˇbØr˚, orin Œor´ecinq æat baneri m¯j‘ æat angam Œow¸ajan gtne– lov nran. ew ayßm na ¯—l aweli Œow¸ajan ¯ ´er hand¯p ir ownecaÆ meÆ vstahow¸eamb: Isk e¸¯ xØsq lini Titosi masin, na im hawasarn ¯ ew im gorÆakic˚ ´er m¯j: Galov mer eˇbayrnerin, nranq ekeˇecineri koˇmic owˇarkowaÆ– ner en ew Qristosi Œaøq˚: Ew ard, bolor ekeˇecineri aøaj nranc nkatmamb co—yc tow¯q ´er siroy ew ´er hand¯p mer parÆanqi apacoyc˚: Srberin i npast eˇaÆ Øgnow¸ean masin awelord ¯, or ´ez grem, orovhetew gitem ´er yØßarakamow¸iwn˚, orov ´er masin parÆecel em makedonacineri mØt, ¸¯‘ ¡Aqayeciner˚ anceal tarowanic patrast en ayd Øgnow– ¸ean˚¿: Ew ´er naxan´axndrow¸iwn˚ æaterin x¸anec: Eˇbayrnerin ¯l owˇarkecinq, orp¯szi ays harcowm ´er han– d¯p mer ownecaÆ parÆanq˚ i zowr œlini, ayl, inœp¯s a– sowm ¯l ¯i, or aøawel patrast gtnow¯q: fflini ¸¯, erb makedonaciner˚ mez het gan ew ´ez anpatrast gtnen, me—nq amظov mnanq ayd parÆanqi hamar, œaselow hamar‘ dowq: Ard, karewor hamareci xndrel eˇbayrnerin, or a– weli aøaj gan ´ez mØt ew aøajowc patrasten naxap¯s ´er xostacaÆ now¯r˚, orp¯szi patrast lini ayn ibrew srtabowx now¯r ew oœ ¸¯ ßlatow¸eamb eˇaÆ ˚nÆay. qan– zi, ov or mi ban sermanowm ¯ xnayelov, xnayoˇow¸eamb ¯l k˚ hn´i. ew ov aøata´eønØr¯n ¯ sermanowm, aøatow¸eamb ¯l k˚ hn´i: Iwraqanœiwr˚ ¸oˇ tay, inœp¯s yØßar ¯ srtov ew oœ ¸¯ harkadrabar ew trtmow¸eamb. orovhetew As– towaÆ sirowm ¯ zowar¸aøat towrq˚: Ew AstowaÆ karoˇ ¯ am¯n ænorh æatacnel ´er m¯j, orp¯szi am¯n inœowm ame– nayn ßam amenayn bawakanow¸iwn stanalov‘ aøatanaq bolor bari gorÆerowm, inœp¯s growaÆ ¯l ¯. Ew AstowaÆ, or serm ¯ pargewowm sermnacannerin ew owtelow hac, pi– ti pargewi ew piti bazmacni naew ´er sermnacown ew piti a˘ecni ´er ardarow¸ean ptowˇner˚: Am¯n inœowm dowq piti harstanaq amenayn aøatow¸eamb, or mer mi– jocov ænorhakalow¸ean zgacowm ¯ aøaj berelow AstÆow

2081

2 Korn¸aciner

9. 12–10. 12

hand¯p. orovhetew ays paætØnis Æaøayow¸iwn˚ oœ miayn srberi kariqner˚ lracnelow hamar ¯, aylew æateri mijo– cov AstÆow hand¯p ænorhakalow¸iwn˚ awelacnelow hamar: Ays Æaøayow¸ean Œor´ov æater˚ piti Œaøaworen Ast– Æown‘ Qristosi Awetaran˚ xostovanelow hnazandow¸ean ew ayn aøata´eønow¸ean hamar, orov haˇordakic ¯q a– nowm nranc ew amenqin: Ew nranc aˇØ¸qner˚ ´ez hamar en. qanzi an´kagin sirowm en ´ez AstÆow ayn aøat ænorh– neri hamar, or kan ´er m¯j: Ew gohow¸iwn AstÆown‘ nra anpatowm ænorhneri hamar:

12

13

14

15

Ew aˇaœowm em ´ez Qristosi hezow¸eamb ew qaˇcrow– 10 ¸eamb, es inqs‘ PØˇos˚, or ibrew ¸¯ xonarh m¯kn em, erb ´er m¯j em, bayc erb heøow em ´ezanic, hamar´ak em ´er hand¯p: Aˇaœowm em, or mØt gtnowelis ¯l œlini, ¸¯ hamar– 2 ´ak linem ayd noyn vstahow¸eamb kam yandowgn gtnowem omanc nkatmamb, or mer masin karÆowm en, ¸¯ mardkayin æarßaøi¸neric enq mˇwowm. orovhetew, ¸¯p¯tew marmni 3 m¯j enq aprowm, bayc mardkayin nkatowmneric mˇowaÆ œ¯, or payqarowm enq (qani or payqarelow mer z¯nq˚ marmna– 4 wor œ¯ ayl‘ AstÆow koˇmic trowaÆ zØrawor z¯nq ¯‘ qandelow hamar amrow¸iwnner˚). qandowm enq gaˇtni mtaÆowmne– 5 r˚, AstÆow gitow¸ean d¯m goøozacaÆ am¯n Æaøacowm ew gerelov bolor mtqer˚‘ hnazandecnowm enq Qristosin ew 6 patrast enq vr¯ßxndir linelow am¯n anhnazandow¸ean hamar, orp¯szi ´er hnazandow¸iwnn ¯l katareal lini: Iwraqanœiwrin ditec¯—q ˚st artaqin tesqi. e¸¯ m¯kn ir 7 m¯j vstah ¯, ¸¯ inq˚ Qristosinn ¯, ays bann ¯l ¸oˇ xorhi ir mtqowm, ¸¯, inœp¯s inq˚ Qristosinn ¯, noynp¯s ew‘ menq. orovhetew, e¸¯ noynisk aweli parÆenam mer ayn iæxanow– 8 ¸ean hamar, or˚ towec mez T¯r˚ ´er æinow¸ean ew oœ ¸¯ ´ez korÆanelow hamar, oœnœov œem amaœelow, orp¯szi ´er 9 m¯j ¸ˇ¸erov ah gcoˇ m¯k˚ œ¸owam: Asowm en‘ ays ¸ˇ¸er˚ 10 Æanr en ow xist, isk nra marmni tesq˚ tkar ¯, ew xØs– q˚‘ arhamarheli: Ayd asoˇ˚ ¸oˇ imanay, ¸¯, inœpisin or 11 enq heøowic ayd ¸ˇ¸eri xØsqerov, noynpisin k˚ linenq na– ew mØtikic‘ gorÆerov. ardarew, œenq hamar´akwowm menq 12 mez hamematel ew hawasarecnel omanc, oronq govabanowm

10. 13–11. 12

13

14

15

16 17 18

11 2

3

4

5 6

7

8 9

10 11 12

2 Korn¸aciner

2082

en irenq irenc, bayc œen haskanowm, or irencov en œaŒowm irenq irenc ew irencov en hamematowm irenc: Isk menq parÆenowm enq oœ ¸¯ œaŒic dowrs, ayl‘ ˚st œaŒi ayn ka– noni, or˚ AstowaÆ mez baßanec, orp¯szi hasnenq minœew ´ez: Ew menq aøaj œenq gcowm mez, orp¯s ¸¯ ´ez mØt ha– saÆ œlin¯inq, qanzi Qristosi Awetaranov menq aøajin˚ hasanq ´ez mØt: Ew sahmanowaÆ œaŒic dowrs œenq par– Æenowm owriæi aæxatanqov, ayl yoys ownenq, or ´er hawati a˘owmov, ˚st mer gorÆi œaŒi, aøawel k˚ meÆananq ´eznov‘ ´eznic ayn koˇm ¯l awetaranelow hamar‘ aøanc parÆena– low owriæi kataraÆ gorÆerov. bayc ov parÆenowm ¯, ¸oˇ Tirojo—v parÆenay. qani or oœ ¸¯ na ¯ ˚ntreal˚, ov inqn iren ¯ govabanowm, ayl‘ na, owm T¯rn ¯ govowm: Law k˚ lin¯r, e¸¯ mi Œoqr handowr߯iq im anmtow¸iwn˚. ew anæowæt k˚ handowr߯q. ´ez hamar naxan´axndir em AstÆow naxan´axndrow¸eamb. orovhetew ´ez næaneci mi mardow‘ orp¯s mi anbiÆ koys Qristosin nerkayacnelow ha– mar: Bayc erkiwˇ em krowm, ¸¯ mi gowc¯, inœp¯s Ø´n ir xo– ramankow¸eamb xabec Ewayin, ´er mitq˚ apakanowi ow æeˇowi Qristosi hand¯p ´er ownecaÆ parzamtow¸iwnic. orovhetew, e¸¯ orew¯ m¯k˚ gay ow qarozi mi owriæ Qristos, orin menq œqarozecinq, kam aøn¯q owriæ hogi, or˚ œaøaq meznic, kam owriæ awetaran, or˚ œ˚ndowneciq meznic, æat law piti ansayiq nran: Bayc es aynp¯s em karÆowm, ¸¯ oœ mi banov pakas œem ger˚ntir aøaqealneric: Φ¯p¯tew anvarß em xØsqi m¯j, bayc oœ‘ gitow¸eamb. sakayn am¯n inœowm mer gitow¸iwn˚ amboˇjovin coyc towinq ´ez: Ew mi me?ˇq gorÆeci, or inqs in´ xonarhecri, ayn ¯l nra hamar, or dowq bar´ranaq, qani or AstÆow Awetaran˚ ´ri awe– taraneci ´ez: Owriæ ekeˇeciner koˇopteci‘ ¸oæak aø– nelov, orp¯szi ´e—z Æaøayem: Ew erb ekay ´ez mØt, ¸¯p¯tew kariqi m¯j ¯i, ´eznic oœ oqi beø œeˇay. qani or im kariqne– r˚ hogacin Makedoniayic ekaÆ eˇbayrner˚: Ew am¯n kerp, aøanc ´ez beø linelow, inqs in´ paheci ew piti pahem, orovhetew im m¯j kay Qristosi ˘æmartow¸iwn˚: Ays par– Æanq˚ œi veranay in´nic Aqayiayi koˇmerowm ¯l: Inœo?w: Nra hamar, or œe?m sirowm ´ez: AstowaÆ git¯ ayd: Inœ or

2083

2 Korn¸aciner

11. 13–27

anowm em es, inœ or anelow em, nra hamar ¯, or veracnem pat˘aøabanow¸iwnner˚ nranc, or pat˘aø en Œntøowm, orp¯szi parÆenan, ¸¯ irenq ¯l ibr mez nman aæxatowm en. orovhetew aydpisiner˚‘ sowt aøaqealner, nengawor mæak– ner, kerparanaworwowm en Qristosi aøaqealneri kerpa– ranqov. ew da zarmanali ban œ¯. qanzi inq˚‘ Satanan ¯l ¯ kerparanaworwowm orp¯s lowsoy hreætak: Ew tarØri– nak œ¯, or nra paætØneanern ¯l kerparanaworowen orp¯s ardarow¸ean paætØneaner, oronc vax˘an˚ k˚ lini ˚st irenc gorÆeri: Dar´eal asowm em. oœ oq in´ yimar ¸oˇ œhamari, - kam gon¯ ibrew yimar ˚ndownec¯q in´, - orp¯s– zi es ¯l mi Œoqr parÆenam: Ew inœ or xØsowm em, oœ ¸¯ ˚st Tiroj owzaÆi em xØsowm, ayl‘ orp¯s mi yimar, or par– Æenalow vi˘aki m¯j ¯ gtnwowm: Ew orovhetew æatern en parÆenowm mardkayin nkatowmneric aøajnordowaÆ, es ¯l em parÆenalow: Dowq‘ imastownnerd, anmitnerin sirov ¯q handowrßowm, qani or handowrßowm ¯q, e¸¯ m¯k˚ xabowm ¯ ´ez, e¸¯ m¯k˚ Æaøayi teˇ ¯ dnowm ´ez, e¸¯ m¯kn owtowm ¯ ´er ownecowaÆq˚, e¸¯ m¯k˚ vercnowm ¯, inœ or ´ern ¯, e– ¸¯ m¯k˚ yoxortowm ¯, e¸¯ m¯k˚ harowaÆowm ¯ ´er eresin: Amaœelov em asowm, orp¯s ¸¯ menq tkaracaÆ lin¯inq erbe– w¯. ov inœ bani m¯j hamar´akowi parÆenal (yimarow¸eamb em asowm), es ¯l em hamar´akowelow: Ebrayecine?r en‘ es ¯l. isray¯lacine?r en‘ es ¯l. Abrahami? serownd en‘ es ¯l. Qristosi? paætØneaner en (aøawel yandgnow¸eamb k’as¯i, ¸¯)‘ es aøawe—l ews: E¸¯ vastakov‘ aøawel. e¸¯ ganakoÆow¸eamb‘ aøawe—l ews. e¸¯ bantarkow¸eamb‘ aweli— qan nranq. e¸¯ mahowan vtangov‘ bazowm angam: Hre– aneric, hing angam, qaøasownic m¯kov pakas ÆeÆ keray. ereq angam ´aˇkoweci. m¯k angam qarkoÆoweci. ereq an– gam nawabekow¸ean en¸arkoweci. m¯k cerek ew m¯k giæer Æovi andowndnerowm taøapeci: Πanaparhordow¸iwnneri ˚n¸acqowm bazo!wm angam vtangner‘ geteric. vtangner‘ awazakneric. vtangner‘ azgakicneric. vtangner‘ he– ¸anosneric. vtangner‘ qaˇaqowm. vtangner‘ anapa– towm. vtangner‘ Æovowm. vtangner‘ sowt eˇbayrneric: Bazowm angam eˇay aæxatanqneri ew yognow¸iwnneri m¯j‘

13

14 15

16

17

18

19 20

21

22 23

24

25

26

27

11. 28–12. 10

28

29 30

31 32

33

12 2

3 4

5

6

7

8

9

10

2 Korn¸aciner

2084

ya˘ax anqown mnalov, qaˇci ew Æarawi m¯j, aøanc mi pa– taø haci, aylew‘ crti m¯j ow merkow¸ean: M¯k koˇm ¸o– ˇaÆ ayl neˇow¸iwnner ew deø ayn, or æarownak amboxn im vray ¯r kowtakwowm. kayin ew bolor ekeˇecineri hogse– r˚: Ka?y tkar m¯k˚, ori het es ¯l tkaracaÆ œlinem. ka?y gay¸akˇowaÆ m¯k˚, ori hamar im sirt˚ ayrowaÆ œlini: E– ¸¯ parÆenal ¯ p¯tq, im tkarow¸ean˚ veraberoˇ banerov piti parÆenam: AstowaÆ ew mer T¯r Yisowsi hayr˚, or Ørhneal ¯ yawiteans, git¯, or œem stowm: Damaskosowm Aretas arqayi kaøavariœ˚ hskoˇow¸ean tak ¯r pahowm Damaskos qaˇaq˚‘ in´ bønelow hamar. bayc patowhanic zambiwˇov in´ kaxecin parspic nerqew, ew es Œaxay nra ´eøqic: Ard, es p¯—tq ¯ parÆenam, ¸¯ew oœ mi Øgowt œowni par– Æenal˚: Sakayn piti patmem ´ez Tiroj tesilqneri ew yaytnow¸iwnneri masin: Gitem mi mardow i Qristos, or tasnœors tari aøaj (¸¯ marmnov ¯r‘ œgitem, ew ¸¯ a– øanc marmni‘ œgitem, Astowa—Æ git¯) yaŒætakowec min– œew errord erkinq: Ew gitem aydpisi mardow (¸¯ marm– nov ¯r kam aøanc marmni‘ œgitem, Astowa—Æ git¯), or yaŒætakowec minœew draxt ew lsec anpatowm xØsqer, or mards artØnowaÆ œ¯ xØsel: Aydpisi m¯kov piti par– Æenam. bayc es in´no—v œpiti parÆenam, ayl miayn‘ im tkarow¸iwnnerov. orovhetew, e¸¯ owzenam ¯l parÆenal, yimari m¯k˚ œem lini. qanzi ˘æmaritn em asowm. bayc hra– ßarwowm em aselowc. gowc¯ m¯k˚ aweli hamarowm ownenay im masin, qan inœ or tesnowm ¯ im m¯j kam lsowm ¯ in´nic: Ew orp¯szi ayd yaytnow¸iwnneri aøatow¸eamb œhpartanam, in´ trowec marmni xay¸, Satanayi mi patgamawor, or bøncqahari in´, orp¯szi œgoøozamtanam: Ew dra ha– mar ereq angam aˇaœeci Tiroj˚, or nran in´nic heøac– ni: Bayc asac in´. ¡Im ænorh˚ qez baw ¯, orovhetew im zØrow¸iwn˚ tkarow¸ean m¯j ¯ amboˇjakan daønowm¿: Ew ard, law ¯l ¯, or es parÆenam im tkarow¸iwnnerov, orp¯szi im m¯j bnakowi Qristosi zØrow¸iwn˚: Dra ha– mar gohownakow¸eamb hamakerpwowm em tkarow¸iwnnerin, naxatinqnerin, væterin, halaÆanqnerin ew neˇow¸iwnne–

2085

2 Korn¸aciner

12. 11–13. 2

rin‘ Qristosi hamar. orovhetew, erb tkar em, ayn ßa– manak em zØrawor: Yimar eˇay parÆenalov, qanzi do—wq stipeciq. orovhetew p¯tq ¯r, or es ´eznic vkayow¸iwn stanayi, ¸¯ oœnœov pakas œgtnoweci, qan ger˚ntir aøa– qealner˚, ¸¯p¯tew es oœinœ em: Sakayn ´ezanowm aøaqea– li næanner gorÆowecin amenayn hamberow¸eamb‘ næannerov, sqanœeliqnerov ew zØrow¸iwnnerov: Ew ard, inœo?v pakas mnaciq ayl ekeˇecineric, e¸¯ oœ nranov, or es ´ez beø œeˇay: Nerec¯—q in´ ayd yancanq˚: Aha—wasik ays errord angam patrastwowm em gal ´ez mØt ew ´ez beø œem lini. orovhetew ´er ownecaÆ˚ œ¯ or Œntøowm em, ayl‘ ´ez. qani or ordine—r˚ partawor œen hayreri hamar gan´ dizel, ayl‘ hayre—r˚ ordineri hamar: Bayc es inqnayØßar kerpov k˚ Æaxsem ew k˚ Æaxsowem ´ez hamar, ¸ekowz ew, hakaøak ´ez æat sirelows, ´eznic qiœ sirowem: Asenq ¸¯‘ es beø œeˇay ´ez. orovhetew xorag¯t ¯i, xoramankow¸eamb bøneci ´ez: Mi¸¯ ´eznic Øgo?wt qaˇeci nrancov, oronc aøaqeci ´ez mØt: Xndreci Titosin ew nra het ayn eˇbØrn ¯l owˇar– keci: Mi¸¯ Titos˚ ´er ownecaÆin a?œq tnkec: Noyn ogov œ˚n¸aca?nq, noyn æawiˇnerov œqayleci?nq: Dar´eal‘ kar– Æowm ¯q, ¸¯ ´er aøjew menq me?z enq paætpanowm: AstÆow a– øaj Qristosov enq xØsowm, or am¯n inœ ´er æinow¸ean ha– mar ¯, sireline—r: Sakayn vaxenowm em, or, erb gam, gowc¯ ´ez œgtnem aynp¯s, inœp¯s es kamenowm em, ew es ¯l ´ez ha– mar linem aynp¯s, inœp¯s dowq œ¯iq kamenay: Gowc¯ dar´eal linen v¯˘er, naxan´, barkow¸iwnner, grgøow¸iwnner, œara– xØsow¸iwnner, bambasanqner, goøozow¸iwnner, ambarta– wanow¸iwnner, xøovow¸iwnner: Erb gam, gowc¯ dar´eal im AstowaÆn in´ nkown dar´ni ´er aøaj, ew sowg anem naxa– p¯s meˇanœaÆ æateri hamar, oronq œen apaæxarel irenc gorÆaÆ pˇÆow¸ean, poønkow¸ean ew vawaæotow¸ean ha– mar:

11

12

13

14

15

16

17 18

19

20

21

Ays errord angamn ¯, or galow em ´ez mØt, orp¯szi erkow 13 kam ereq vkaneri beranov hastatowi am¯n ban: Aøaj 2 asel em ew dar´eal kanxaw asowm em, orp¯s ¸¯ erkrord angam nerkay linem ´er m¯j, ¸¯ew ayßm heøowic growm em naxap¯s yancanq gorÆaÆnerin ew bolor miwsnerin. e¸¯

13. 3–13 3

4

5

6 7

8

9

10

11

12 13

2 Korn¸aciner

2086

dar´eal gam, œem xnayelow ´ez, or apacoyc ¯q Œntøowm, ¸¯ in´nov Qristos ¯ or ´ez het xØsowm ¯, Qristos, or hzØr ¯ ´er m¯j ew oœ ¸¯ tkar: Φ¯p¯tew na xaœowec mer tkarow¸ean pat˘aøov, bayc kendani ¯ AstÆow zØrow– ¸eamb: Ew menq ¯l ¸¯ew tkaranowm enq nra hamar, bayc kendani k˚ linenq nra het AstÆow zØrow¸eamb: Qnne– c¯—q dowq ´ez‘ tesnelow, ¸¯ noyn hawati m¯?j ¯q. Œor´ec¯—q dowq ´ez. œgit¯?q, ¸¯ Qristos Yisows ´er m¯j ¯, aylap¯s k˚ lin¯iq anpitan: Bayc yoys ownem, ¸¯ k’imanaq, or menq anpitan œenq: Ew aˇaœowm enq AstÆown, or œar˚ ´ez ban œani. o—œ orp¯szi menq ˚ntir erewanq, ayl orp¯szi dowq barin gorƯq, hog œ¯, ¸¯ menq anpitan ¸owanq. qani or œenq karoˇ hakaøakel ˘æmartow¸ean˚, ayl paætpan enq ˘æmartow¸ean: Owrax enq, erb menq tkar enq, ew dowq zØ– rawor ¯q: Noyn bani hamar ¯l aˇØ¸owm enq, or dowq hasta– town lin¯q: Owsti heøowic growm em ays ban˚, or, erb gam, xstow¸eamb œvarowem Tiroj in´ towaÆ iæxanow¸eamb, or æinelow hamar ¯ ew oœ‘ qandelow: Ew verjap¯s, eˇbayrne—r, o—ˇj eˇ¯q, hastato—wn mnac¯q, mxi¸arowec¯—q, miaba—n eˇ¯q, xaˇaˇow¸i—wn ar¯q. ew xaˇaˇow¸ean ow siroy AstowaÆ˚ ¸oˇ lini ´ez het: Oˇjo—yn tow¯q mimeanc sowrb hamboyrov. bolor srber˚ oˇjownowm en ´ez: Mer T¯r Yisows Qristosi ænorh˚, AstÆow s¯r˚ ew Sowrb Hogow haˇordow¸iwn˚ ´ez het linen: Am¯n:

Gaˇataciner G

PØˇos˚‘ aøaqeal, o—œ mardkanc koˇmic ew o—œ ¯l mardow 1 mijocov, ayl Yisows Qristosi mijocov ew Hayr AstÆow, or yarow¸iwn towec nran meøelneric, - ew bolor eˇbayrner˚, 2 or in´ het en, Gaˇatiayi ekeˇecineri—d. æno!rh ˚nd ´ez ew 3 xaˇaˇow¸i!wn Hayr AstÆowc ew mer T¯r Yisows Qristosic, or ir an´˚ towec mer meˇqeri hamar, orp¯szi mez Œrki 4 nerkay ays œar aæxarhic ˚st AstÆow ew mer HØr kamqi, nran Œa!øq yawiteans yawitenic: Am¯n: Zarmanowm em, 5, 6 or aydp¯s æowt lqowm ¯q nran, ov Qristosi ænorhov kan– œec ´ez ew daønowm ¯q d¯pi owriæ awetaran. bayc owriæ 7 awetaran œkay. kan omanq, or xøovow¸iwn en sermanowm ´er m¯j ew owzowm en æowø tal Qristosi Awetaran˚: E¸¯ 8 noynisk menq kam erknqic mi hreætak awetarani ´ez a– welin, qan ayn, or menq awetaranecinq ´ez, nzovea—l lini: Inœp¯s aweli aøaj ¯l asacinq, hima ¯l dar´eal asowm em. 9 ¡E¸¯ m¯kn awetarani ´ez awelin, qan inœ or dowq ˚ndowne– ciq, nzovea—l lini¿: Ard, mardka?nc em ´gtowm ha˘oyacnel, 10 ¸¯? AstÆown. kam mardkanc ha˘eli line?l em owzowm: E– ¸¯ janayi mardkanc ha˘eli linel, apa Qristosin Æaøay œ¯i lini: Yaytnowm em ´ez, eˇbayrne—r, ¸¯ ayn Awetaran˚, 11 or es ´ez awetaraneci, mardkayin Awetaran œ¯. qanzi 12 es mardowc œaøay ayn, oœ ¯l orew¯ m¯kic sovoreci, ayl‘ Yi– sows Qristosi mi yaytnow¸iwnic. ardarew, dowq lsaÆ k˚ 13 lin¯q hr¯ow¸ean m¯j eˇaÆs ßamanak erbemni im ˚n¸acqi masin, ¸¯ inœqa!n ¯i halaÆowm AstÆow ekeˇecin ew qan– dowm ¯i ayn. ew hr¯ow¸ean m¯j aweli— aøaj ¯i gnacel, qan 14 im æat hasakakicner˚, oronq im serndic ¯in. æat aweli naxan´axndir ¯i im hayreni awandow¸iwnnerin: Bayc, 15 erb kamecaw AstowaÆ (na ˚ntrel ¯r in´ im mØr orovay– nic ew koœec ir ænorhneri mijocov) yaytnel in´anov ir 16 Ordown, orp¯szi awetaranem nran he¸anosneri m¯j, ayn ßamanak, iskoyn, oœ m¯ki xorhrdin œdimeci, oœ ¯l Erowsa– 17 ˇ¯m bar´racay nranc mØt, or in´nic aøaj aøaqealner ¯in, ayl gnaci Arabia ew veradar´ay Damaskos: Apa, 18

1. 19–2. 11

19 20 21 22

23

24

2 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Gaˇataciner

2088

ereq tari yetoy, elay Erowsaˇ¯m‘ tesnelow Petrosin ew tasnhing Ør nra mØt mnaci: Aøaqealneric oœ oqi œte– say, baci Yakobosic‘ Tiroj eˇbØric: Ew inœ or growm em ´ez, - aha—wasik AstÆow aøaj em asowm, - œem stowm: Apa ekay Asoriq ew Kilikiayi koˇmer˚. ew es an´nap¯s anÆa– nظ ¯i ekeˇecineri hawatacealnerin, oronq, ¸lŒatowaÆ linelov, dar´el ¯in i Qristos. bayc lsaÆ ¯in, ¸¯‘ ¡Na, or mez ayn ßamanak halaÆowm ¯r, ayßm qarozowm ¯ ayn hawa– t˚, or˚ mi ßamanak qandowm ¯r¿: Ew in´nov Œaøaworowm ¯in AstÆown: Aynowhetew, tasnœors tari yetoy, noric elay Erowsa– ˇ¯m Baønabasi het‘ in´ het vercnelov naew Titosin: Ew aynteˇ elay in´ patahaÆ mi yaytnow¸ean hetewanqov. ew nranc nerkayacri ayn Awetaran˚, or˚ qarozowm ¯i he– ¸anosneri m¯j masnaworap¯s nranc, oronq ereweliner ¯in hamarwowm, ayn mtaÆowmov, or mi gowc¯ im ˚n¸acq˚ i zowr ¯ eˇel ew kam i zowr ¯: Ew Titosn isk, or in´ het ¯r, ¸¯ew he– ¸anos, œpartaworowec ¸lŒatowel‘ hakaøak ners sprdaÆ sowt eˇbayrnerin. nranq sprdel mtel ¯in‘ lrteselow mer ayn azatow¸iwn˚, or ownenq Qristos Yisowsov, orp¯szi mez Æaøay dar´nen. noynisk, ßamanakaworap¯s, œansa– cinq hnazandowel nranc, orp¯szi Awetarani ˘æmartow– ¸iwn˚ hastat mnay ´er m¯j: Inœ veraberowm ¯ ereweline– rin (¸¯ nranq erbewic¯ mi ban eˇel en, im hog˚ œ¯, qanzi AstowaÆ mardkanc aœaøow¸iwn œi anowm), ayd ereweliner˚ nman orew¯ ban œimacrin in´: Ayl, dran hakaøak, erb tesan, ¸¯ he¸anosneri awetarann i—n´ ¯ vstahowaÆ, inœ– p¯s Petrosin‘ hreaneri awetaran˚ (orovhetew na, or Petrosin yajoˇecrec aøaqelow¸iwn hreaneri m¯j, in´ ¯l yajoˇecrec aøaqelow¸iwn he¸anosneri m¯j), erb Yakobo– s˚, KeŒas˚ ew Yovhann¯s˚, oronq siwner ¯in hamarwowm, imacan ayn ænorhneri masin, or trowaÆ ¯in in´, hawa– now¸ean ´eøq meknecin in´ ew Baønabasin, orp¯szi menq gnanq he¸anosneri m¯j, isk irenq‘ hreaneri m¯j. mi– ayn ¸¯ nranq xndrecin, or yiæenq aˇqatnerin. ew es hog taray ayd noyn bann anelow: Ew erb KeŒasn Antioq e– kaw, ˚nddimacay nran, orovhetew meˇadreli ˚n¸acqi m¯j

2089

Gaˇataciner

2. 12–3. 7

¯r. qanzi, minœ Yakobosi ærjanakic omanq deø œ¯in e– kel, na he¸anosneri het ¯r owtowm anxtir, isk erb ekan, baßanowec ew mi koˇm qaæowec‘ vaxenalov ¸lŒatow¸ean koˇmnakicneric: Ew owriæ hreaner ¯l keˇÆaworow¸iwn a– recin nra het. minœew isk Baønabas˚ nerqaæowec nranc keˇÆaworow¸ean m¯j: Isk erb tesay, or owˇiˇ œen ˚n¸anowm Awetarani ˘æmartow¸eamb, bolori aøaj KeŒasin asa– ci. ¡E¸¯ dow, or hreay es, he¸anosi nman es aprowm ew oœ hreayi nman, inœo?w es stipowm he¸anosnerin, or hrea– yi nman linen¿: Isk menq, or iskakan hreaner enq ew oœ ¸¯ ayd he¸anos meˇaworneric, gitenq, or mard œi arda– ranay Ør¯nqi gorÆerov, ayl miayn‘ Yisows Qristosi ha– watov. ew menq hawatacinq Qristos Yisowsin, orp¯szi ardarananq Qristosi hawatov ew o—œ ¸¯ Ør¯nqi gorÆe– rov. qani or oœ mi mardkayin ¯ak œi ardaracowelow Ør¯nqi gorÆerov: Isk e¸¯ Qristosov ardaranal owzelov‘ meˇa– wor gtnowecinq, apa owremn Qristos meˇqi?n Æaøayec. qa—w lici. orovhetew, e¸¯ inœ or es qandeci, noyn˚ verstin æi– nem, apa inqs apacowcaÆ k˚ linem, or meˇawor em. qani or es Ør¯nqi tak meøay Ør¯nqi hamar, orp¯szi aprem AstÆow hamar: Qristosi het xaœ˚ elay. kendani em ay– sowhetew. bayc oœ ¸¯ es, ayl im m¯j aprowm ¯ Qristos: Isk hima or kendani em marmnov, AstÆow Ordow hawato—v em aprowm, or sirec in´ ew iren mahowan matnec in´ hamar: Ew es AstÆow ænorh˚ œem anargowm, qani or, e¸¯ ardarow– ¸iwn˚ Ør¯nqic ¯, apa Qristos i zowr meøaw:

12

13

14

15 16

17

18 19

20

21

O—v anmit gaˇataciner, o?v hrapowrec ´ez, oronc aœ– 3 qeri aøaj Yisows Qristos nkaragrowec xaœ˚ elaÆ: A—ys 2 bann em miayn owzowm imanal ´eznic. Ør¯nqi gorÆero?v Hogin ˚ndowneciq, ¸¯? hawati qarozow¸eamb: AydœaŒ 3 anmi?t ¯q. skseciq hogov, isk hima marmno?v ¯q verjac– nowm: Ew aydqan Œor´ow¸iwnner i zo?wr ancan ´er glxov, - 4 e¸¯ anæowæt i zowr ¯in: Isk ard, na, or Hogin baæxec ´ez 5 ew zØrow¸iwnner gorÆec ´er m¯j, Ør¯nqi gorÆero?v ¯r, ¸¯? ha– wati qarozow¸eamb: Aysp¯s‘ ¡Abraham˚ hawatac Ast– 6 Æown, ew ayd nran hamarowec orp¯s ardarow¸iwn¿: Git¯?q 7 ardeØq, or Abrahami ordiner˚ nranq en, oronq ayd ha–

3. 8–23 8

9 10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

Gaˇataciner

2090

watic en: Sowrb Girq˚ kanxatesowm ¯r, ¸¯ AstowaÆ he– ¸anosnerin hawa—tov ¯ ardaracnelow. naxap¯s xosta– caw Abrahamin, ¸¯‘ ¡Bolor azger˚ qeznov en Ørhnowelow¿: Aysp¯s owremn, nranq, or hawatic en, Ørhnwowm en hawa– taceal Abrahami het: Nranq, or Ør¯nqi gorÆadroˇnern en, an¯Æqi tak en, qanzi growaÆ ¯, ¸¯‘ ¡AniÆeal ¯ am¯n mard, or Ør¯nqi grqowm eˇaÆ bolor growaÆner˚ œi pahowm ew œi gorÆadrowm¿: Or Ør¯nqov oœ oq œi ardaranay Ast– Æow aøaj, ayd qaj yaytni ¯, orovhetew‘ ¡Ardar˚, - asowm ¯, - hawatov ¯ aprelow¿: Isk Ør¯nq˚ hawatic œ¯. bayc ov katari ayn, nranov k’apri: Qristos mez verstin gnec Ør¯nqi an¯Æqic‘ an¯Æq daønalov mez hamar (orov– hetew growaÆ ¯, ¸¯‘ ¡AniÆeal ¯ ayn mard˚, or˚ kaxowaÆ ¯ Œaytic¿ ), orp¯szi Abrahami Ørhnow¸iwn˚ Qristos Yi– sowsov gay he¸anosneri vray, ew orp¯szi Sowrb Hogow xos– towm˚ menq ˚ndownenq hawatov: Eˇbayrne—r, mardkaynØr¯n em asowm. noynisk mardkanc hastataÆ ktak˚ oœ oq œi ka– roˇ xaŒanel ew oœ ¯l nra vray mi ayl ban awelacnel: Ard, xostowm˚ Abrahami—n arowec ew nra æaøawiˇin. œi asowm‘ æaøawiˇnerin, œaknarkelow hamar æaterin, ayl aknarkowm ¯ m¯kin‘ ¡Ew qo zawakin¿, or Qristosn ¯: Aha— ¸¯ inœ em asowm. ayn ktak˚, or naxap¯s hastatowel ¯r AstÆow koˇmic Qristosov, dranic œors hariwr eresown tari yetoy drowaÆ Ør¯nq˚ œi karoˇ xaxtel, orp¯szi œxaŒanowi xos– towm˚: E¸¯ ßaøangow¸iwn˚ Ør¯nqic ¯, apa aylews xostow– mic œ¯. bayc AstowaÆ Abrahamin xostowmo—v ænorhec ayn: Isk ard, inœi? hamar ¯ Ør¯nq˚. Ør¯nq˚ trowec yancanqne– ri pat˘aøov, minœew or gar ayn zawak˚, orin eˇaÆ xos– towm˚ hreætakneri koˇmic trowec mijnordi mijocov: Isk mijnord˚ en¸adrowm ¯ erkow koˇm, minœdeø AstowaÆ m¯—k ¯: Ew ard, Ør¯nq˚ AstÆow xostowmnerin hakaøa?k ¯. qa—w lici. orovhetew, e¸¯ Ør¯nq˚, or trowaÆ ¯, karo—ˇ lin¯r keanq tal, apa hastatap¯s ardarow¸iwn˚ Ør¯nqic k˚ lin¯r: Bayc Sowrb Girq˚ am¯n inœ drec meˇqi tak, orp¯szi xostowm˚ Yisows Qristosi hawatov trowi hawatacoˇnerin: Qa– ni deø hawat˚ œ¯r ekel, Ør¯nqi tak ŒakowaÆ ¯inq mnowm‘ spaselov galiq ayn hawatin, or yaytnowelow ¯r mer m¯j:

2091

Gaˇataciner

3. 24–4. 17

Aysp¯s‘ Ør¯nq˚ dastiarak eˇaw‘ mez Qristos Yisowsin berelow, orp¯szi hawatov ardarananq: Isk erb hawa– t˚ ekaw, ¯l dastiaraki ´eøqi tak œenq. qanzi bolord ¯l AstÆow ordiner ¯q hawatov i Yisows Qristos: Dowq bolord, or i Qristos mkrtoweciq, Qristosov zgestawo– roweciq. owremn xtrow¸iwn œkay o—œ hreayi ew o—œ he¸ano– si, o—œ Æaøayi ew o—œ azati, o—œ arowi ew o—œ ¯gi. orovhetew dowq am¯nqd m¯k ¯q i Qristos Yisows: Isk e¸¯ dowq Qris– tosinn ¯q, owremn Abrahami serownd ¯q, ßaøangner‘ ˚st xostman:

24 25 26 27

28

29

Ays bann em asowm. orqan ßamanak or ßaøang˚ erexay 4 ¯, awelin œ¯, qan Æaøan, ¸¯p¯tew am¯n inœi t¯r ¯: Bayc na 2 xnamakalneri ew verakacowneri ´eøqi tak ¯ minœew hØr sahmanaÆ ßamanak˚: Noynp¯s ew menq. minœ erexay ¯inq, 3 bnow¸ean tarerayin owßerin ¯inq Æaøayowm: Isk erb ßa– 4 manak˚ ir lrowmin hasaw, AstowaÆ owˇarkec ir Ordown, or˚ Ænowec knojic ew mtaw Ør¯nqi tak‘ Œrkelow hamar 5 nranc, or Ør¯nqi tak ¯in, orp¯szi menq ordegrow¸iwn ˚n– downenq: Ew orovhetew dowq ordiner ¯q, AstowaÆ mer srte– 6 ri m¯j owˇarkec ir Ordow Hogin, or aˇaˇakowm ¯‘ Abba, Hayr: Owsti, Æaøay œes, ayl‘ ordi, ew e¸¯ ordi es, apa 7 ew‘ ßaøang AstÆow: Ayn ßamanak, minœ AstÆown œ¯iq ˘a– 8 naœowm, Æaøayowm ¯iq nranc, oronq i bn¯ astowaÆner œ¯– in. isk ayßm or ˘anaœeciq AstÆown, manawand or As– 9 towaÆ ¯l ˘anaœec ´ez, inœp¯?s ¯q veradaønowm noric d¯pi tkar ow xeˇ˘ tarerayin owßer˚, oronc, noric, owzowm ¯q ´ez geri dar´nel: Pahowm ¯q yatowk Ører, amisner, e– 10 ˇanakner ew tariner: Vaxenowm em, or mi gowc¯ i zowr 11 em aæxatel ´ez hamar: Eˇ¯—q‘ inœp¯s es, qanzi es ¯l ´ez 12 nman eˇay, eˇbayrne—r, aˇaœowm em ´ez. dowq in´ oœ mi vnas œ¯q towel: Dowq git¯q, or tkar marmnov awetaraneci 13 ´ez aøajin angam, ew œanargeciq ow œarhamarheciq ayn 14 Œor´ow¸iwnner˚, or krowm ¯i im marmni vray. ayl ibrew Ast– Æow hreætak ˚ndowneciq in´, ibrew Qristos Yisows: Isk 15 ard, o?wr ¯ ´er eranow¸iwn˚: Vkayowm em ´ez. e¸¯ hnar lin¯r, ´er aœqer˚ k˚ han¯iq ow k˚ tayiq in´: Hima inœo?w ¸ænami 16 dar´ay ´ez, or ˘iæt˚ xØseci: Nranq bari ditaworow– 17

4. 18–5. 10

18 19

20

21 22

23 24

25

26 27, 28 29

30

31

5 2 3

4 5 6

7 8 9, 10

Gaˇataciner

2092

¸eamb œ¯, or hetaqrqrwowm en ´ezanov, ayl owzowm en ar– gelq linel ´ez, orp¯szi naxan´axndir lin¯q ire—nc hamar: Bayc law ¯ mi—æt naxan´axndir linel bari banerin ew oœ ¸¯ miayn ayn ßamanak, erb ´er m¯j em, ordeakne—rs, dowq, oronc hamar verstin erkownqi m¯j em, minœew or Qristos kerparanowi ´er m¯j: K’owzenayi ayßm linel ´ez mØt ew Œoxel im xØselow ´ew˚, orovhetew tarakoysi m¯j em ´ez hamar: Asac¯—q in´, dowq, or owzowm ¯q linel Ør¯nqi tak, Ør¯nq˚ œ¯?q kardacel. orovhetew growaÆ ¯, ¸¯‘ ¡Abraham˚ erkow ordi own¯r, m¯k˚‘ ÆnowaÆ aˇaxnic ew m¯k˚‘ azat kno– jic¿: Bayc na, or aˇaxnic ¯r, marmnakan Ænownd ¯r, isk na, or azat knojic ¯r, Ænowel ¯r xostman hama´ayn: Sa aylabanow¸iwn ¯, orovhetew sranq erkow ktakarannern en. m¯k˚‘ Sina leøic‘ ÆnowaÆ Æaøayow¸ean hamar. da Hagarn ¯. qanzi Hagar˚ Sina leøn ¯ Arabiayowm ew ha– mapatasxanowm ¯ nerkay Erowsaˇ¯min, or ir ordinerov hander´ Æaøay ¯: Isk Verin Erowsaˇ¯m˚, or˚ mer bolori mayrn ¯, azat ¯. orovhetew growaÆ ¯. Ard, menq, eˇbayr– ne—r, xostman ordiner enq, Isahaki nman: Ew inœp¯s ayn ßamanak na, or marmnakan Ænownd ¯r, halaÆowm ¯r nran, or ˚st hogow ¯r Ænowel, aydp¯s ¯ ew ayßm: Ew i?nœ ¯ asowm Girq˚. ¡Heøo—w vanir ayd aˇaxnown ew dra ordown, orp¯s– zi ayd aˇaxni ordin azati ordown ßaøangakic œlini¿: Dra hamar, eˇbayrne—r, aˇaxni ordiner œenq, ayl‘ azati, ayn azatow¸eamb, orov Qristos mez azat dar´rec: Owremn, pi—nd kac¯q ew verstin Æaøayow¸ean lÆi tak mi— mt¯q: Aha—wasik es‘ PØˇos˚, ´ez asowm em, or, e– ¸¯ ¸lŒatow¯q, Qristos ´ez oœnœov œi Øgni: Vkayowm em ¸lŒatowoˇ am¯n mardow, or partawor ¯ amboˇj Ør¯nq˚ katarel: Dowq, or Ør¯nqov ¯q ardaranowm, Qristosic ktrowaÆ ¯q, ænorhic ˚nkaÆ. orovhetew menq Hogow mijocov hawatic enq spasowm ardarow¸ean yoys˚. qani or na, ov miacaÆ ¯ Qristos Yisowsin, o—œ ¸lŒatowaÆ linel˚ ar߯q owni ew o—œ an¸lŒat linel˚, ayl‘ hawat˚, or sirov ¯ gorÆowm: Law ¯r ´er ˚n¸acq˚, o?v ´ez kasecrec, or œhnazandow¯q ˘æmartow¸ean˚: Ays ¸eladranq˚ nranic œ¯, ov ´ez kan– œowm ¯: Mi Œoqr ¸¸xmor xmorowm ¯ amboˇj zangowaÆ˚: Isk

2093

Gaˇataciner

5. 11–6. 3

es vstah em ´er vray Tirojov, ¸¯ owriæ kerp œ¯q xorhowm. ew ov ´er mitq˚ xøovowm ¯, datastan k˚ kri‘ o—v ¯l lini: Isk es, eˇbayrne—r, e¸¯ ¸lŒatow¸iwn ¯i qarozowm, inœo?w em deø halaÆwowm: Apa owremn xaœi gay¸akˇow¸iwn˚ xaŒanowaÆ ¯: Erani! ¸¯ armataxil lin¯in nranq, or ´er mitq˚ xøo– vowm en: Eˇbayrne—r, dowq koœowaÆ ¯q azatow¸ean. miayn ¸¯ ´er azatow¸iwn˚ sosk marmni cankow¸iwnneri hamar œlini, ayl siro—v Æaøayec¯q mimeanc. orovhetew amboˇj Ør¯nq˚ ays m¯k xØsqi m¯j ¯ amŒoŒwowm. ¡Piti sires qo ˚nkeroj˚, inœp¯s‘ inqd qez¿: Isk e¸¯ mimeanc xaÆot¯q ew yØæot¯q, zgo—yæ eˇ¯q, gowc¯ ¸¯ mimeanc oœnœacn¯q: Bayc asowm em ´ez. Hogo—v ˚n¸ac¯q ew marmni cankow¸iwn˚ mi— katar¯q, qani or marmin˚ Hogow hakaøakn ¯ canka– nowm, isk Hogin‘ marmni hakaøak˚: Ew qani or sranq mi– meanc hakaøak en, mi— ar¯q ayn, inœ owzowm ¯q: Isk e– ¸¯ Hogov ¯q aøajnordwowm, apa Ør¯nqi tak œ¯q. orovhe– tew marmni gorÆer˚ yaytni en. aysinqn‘ ænow¸iwn, poøn– kow¸iwn, pˇÆow¸iwn, vawaæotow¸iwn, køapaætow¸iwn, ka– xardow¸iwn, ¸ænamow¸iwn, køiw, naxan´, barkow¸iwn, ha– kaøakow¸iwnner, erkpaøakow¸iwnner, baßanowmner, œar naxan´, spanow¸iwnner, harbecoˇow¸iwnner, anaøakow– ¸iwnner ew sranc nman owriæ baner: Ayßm asowm em ´ez, inœp¯s or aøajowc ¯l asowm ¯i, ¸¯ nranq, or ayspisi ba– ner en gorÆowm, AstÆow arqayow¸iwn˚ œen ßaøangelow: Isk Hogow ptowˇn ays ¯‘ s¯r, xndow¸iwn, xaˇaˇow¸iwn, ham– berow¸iwn, qaˇcrow¸iwn, barow¸iwn, hawatarmow¸iwn, he– zow¸iwn, ßowßkalow¸iwn. ayspisi banerin Ør¯nq œkay: Isk nranq, or qristoseanner en, xaœn en hanowm irenc mar– minner˚‘ krqerov ew cankow¸iwnnerov hander´: E¸¯ ap– rowm enq Hogov, ˚st Hogow ¯l ˚n¸ananq: Ew snaparÆ œlinenq‘ mimeanc grgøelov ew mimeanc naxan´elov:

11

12 13

14

15 16

17

18 19

20

21

22

23 24

25 26

Eˇbayrne—r, e¸¯ ´eznic m¯k˚ inœ-or yancanqi m¯j bønowi 6 yankarÆ, dowq, or hogewor ¯q, verahastat¯—q nran hezow– ¸ean ogov. zgo—yæ eˇ¯q inqnerd ´er nkatmamb, orp¯szi dowq ¯l Œor´ow¸ean œen¸arkow¯q: Mimeanc beø˚ krec¯—q ew 2 aydpisov katarec¯—q Qristosi Ør¯nq˚: E¸¯ m¯k˚ kar– 3 Æowm ¯, ¸¯ inq˚ mi ban ¯, ew sakayn œ¯, inqn iren ¯ xabowm:

6. 4–18 4

5, 6 7 8

9

10

11 12

13

14

15

16

17 18

Gaˇataciner

2094

Φoˇ iwraqanœiwr oq kæøadati ir gorÆ˚ ew apa‘ inqn ir vra—y miayn parÆenay ew oœ ¸¯ ˚nkeroj het hamematowelov. orovhetew iwraqanœiwr oq ir beøn ¯ krelow: Aæakert˚ ¸oˇ masnakic ani owsowcœin bolor bari banerowm: ffxabow¯q. AstowaÆ œi Æaˇrwowm, orovhetew, inœ or mards sermanowm ¯, noyn˚ ew k˚ hn´i. ov sermanowm ¯ ir marmni hamar, ayd marmnic ¯l k˚ hn´i apakanow¸iwn. isk ov Hogow hamar ¯ sermanowm, ayd Hogowc ¯l k˚ hn´i yawitenakan keanq: Isk barin gorÆelowc œ´an´ranaq, orovhetew yarmar ßamana– kin piti hn´enq, e¸¯ œ¸owlananq: Aha ¸¯ inœow, qani deø ßamanak kay, barin gorÆenq bolori hand¯p, manawand hawati m¯j mer harazatneri hand¯p: Tes¯q, ¸¯ inœpisi— grerov greci ´ez im ays ´eøqov. orovhetew nranq, or cankanowm en ˚st marmni law mard erewal, nra—nq en sti– powm ´ez, or ¸lŒatow¯q: Miayn ¸¯ Qristosi xaœi yetewic œgnan. qanzi nranq, or ¸lŒatowaÆ en, Ør¯nq˚ œen pahowm, bayc owzowm en, or dowq ¸lŒatow¯q, orp¯szi ´er marmno—v parÆenan: Sakayn qa—w lici, or es parÆenam ayl banov, qan miayn mer T¯r Yisows Qristosi xaœov, orov aæxarh˚ xaœowaÆ ¯ in´ hamar, es ¯l‘ aæxarhi hamar. orovhe– tew Yisows Qristosov o—œ ¸lŒatow¸iwnn ¯ mi ban ew o—œ ¯l‘ an¸lŒatow¸iwn˚, ayl‘ nor araraÆ linel˚: Ew ¸oˇ xaˇa– ˇow¸iwn ow oˇormow¸iwn lini bolor nranc vray, or aprowm en ays kanoni hama´ayn, inœp¯s naew AstÆow Isray¯li vray: Aysowhetew ¸oˇ oœ oq in´ neˇow¸iwn œtay, orovhetew es im marmni m¯j em krowm Qristosi œarœaranqner˚: Eˇbayr– ne—r, mer T¯r Yisows Qristosi ænorh˚ ¸oˇ ´er hogow het lini: Am¯n:

EŒesaciner G

PØˇos˚‘ Yisows Qristosi aøaqeal˚ AstÆow kamqov, 1 EŒesosowm eˇaÆ srberin ew hawatacealnerin i Qris– tos. æno!rh ´ez ew xaˇaˇow¸i!wn mer Hayr AstÆowc ew 2 T¯r Yisows Qristosic: fflrhneal ¯ AstowaÆ ew mer T¯r 3 Yisows Qristosi Hayr˚, or Ørhnec mez i Qristos ame– nayn hogewor Ørhnow¸eamb, erknayin aæxarhowm. na ˚nt– 4 rec mez Qristosi mijocov naxqan aæxarhi ararowm˚, orp¯szi menq sowrb ew anarat linenq nra aøaj sirov: Naxasahmanec mez ordegrow¸ean Yisows Qristosi mi– 5 jocov, ˚st ir kamqi ha˘ow¸ean: Govenq nran ayn Œaøqi 6 hamar, orov erjankacrec mez ir Sireliov: Nrano—v ¯, or 7 ownenq Œrkow¸iwn, nra arean mijocov‘ meˇqeri ¸oˇow¸iwn, ˚st ir ænorhi meÆow¸ean œaŒi, or ew aøatacaw mer m¯j 8 amenayn imastow¸eamb ew gitow¸eamb: Πanaœecrec mez, 9 inœp¯s ha˘eli ¯r iren, ir kamqi xorhowrdner˚. na dranq naxap¯s sahmanaÆ ¯r Nranov, orp¯szi, ßamanakne– 10 ri lrowmin, inœ or erknqowm ¯ ew inœ or erkri vray, am¯n inœ Qristosov bovandakowi: Nranov ¯, or ßaøangecinq 11 mez vi˘akowaÆ baßin˚, ˚st aøajadrow¸ean AstÆow, or am¯n inœ yajoˇecnowm ¯ ir kamqi xorhowrdneri hama´ayn. menq‘ naxap¯s Qristosin yowsacoˇners, naxasahmanow– 12 aÆ eˇanq govelow nra Œaøq˚: Nranov ¯, or dowq ¯l lse– 13 ciq ˘æmartow¸ean xØsq˚‘ ´er Œrkow¸ean Awetaran˚, o– rin hawatalov knqoweciq xostacowaÆ Sowrb Hogov, or 14 mer ßaøangow¸ean aøhawatœean ¯ minœew ayn Ør˚, erb ka– tarelap¯s k˚ tirananq Œrkow¸ean˚‘ i govow¸iwn nra Œaøqi: Owsti es ¯l, erb lseci ´er hawati masin, or own¯q 15 i T¯r Yisows, ew siroy masin, or own¯q bolor srberi hand¯p, œem dadarowm gohow¸iwn yaytnel ´ez hamar‘ yiæelov ´ez im 16 aˇØ¸qnerowm, orp¯szi mer T¯r Yisows Qristosi Astow– 17 aÆ˚‘ Hayr˚ Œaøqi, ´ez tay imastow¸ean ew yaytnow¸ean hogi iren ˘anaœelow hamar: Na lowsawor piti dar´ni 18 ´er srti aœqer˚, orp¯szi menq haskananq, ¸¯ i—nœ ¯ nra koœman yoys˚, i—nœ ¯ nra ßaøangow¸ean Œaøqi meÆow¸iwn˚

1. 19–2. 13 19 20

21

22 23

2 2

3

4 5

6 7

8

9 10

11

12

13

EŒesaciner

2096

srberi m¯j ew i—nœ ¯ nra zØrow¸ean gerazanc meÆow¸iw– n˚: Na ir amenakaroˇ zØrow¸iwn˚ coyc towec Qristo– sov, erb nran yarow¸iwn towec meøelneric ew nstecrec ir aj koˇmowm, erknqi m¯j‘ am¯n iæxanow¸ean, petow¸ean, zØrow¸ean ow t¯row¸ean vray, aylew am¯n anowan vray, or trwowm ¯ oœ miayn ays aæxarhowm, ayl naew hander´ealowm: Na am¯n inœ hnazandecrec Yisowsi otqeri tak ew nran hastatec, ibrew glowx ekeˇecow, bolor baneri vray, eke– ˇeci, or nra marminn ¯, lrowm˚ nra, ov am¯n inœ lcnowm ¯ am¯n bani m¯j: Ew dowq meøaÆ ¯iq ´er meˇqeri ow yancanqneri m¯j, oroncowm mi ßamanak ˚n¸anowm ¯iq ˚st ays aæxarhi so– vorow¸ean‘ hnazandowelov Ødowm tiroˇ iæxani ayn ogown, or ayßm nergorÆowm ¯ apstamboˇ mardkanc m¯j: Nranc ¸wowm ew menq bolors mi ßamanak aprowm ¯inq mer marmni krqerov ew katarowm marmni ow mtqi cankow¸iwnner˚. ew iskap¯s AstÆow barkow¸ean arßani mardik ¯inq owriæ– neri nman: Bayc AstowaÆ, or aøat ¯ oˇormow¸eamb, ir meÆ sirov, orov sirec mez, minœ meøaÆ ¯inq mer meˇqe– ri m¯j, mez kendanacrec Qristosov (orovhetew ænorhov Œrkowecinq): Nra het yarow¸iwn towec mez ew nra het nstecrec erknqowm Qristos Yisowsov, orp¯szi galiq bo– lor darerowm coyc tay ir ænorhi anœaŒeli meÆow¸iwn˚ mer nkatmamb‘ qaˇcrow¸eamb i Qristos Yisows. orovhetew AstÆow ænorhov ŒrkowaÆner ¯q hawati mijocov. ew ays ´eznic œ¯, ayl pargewn ¯ AstÆow, oœ ¯l ´er gorÆeric ¯, or– p¯szi oœ oq œparÆenay. orovhetew nra araraÆnern enq‘ Qristos Yisowsov steˇÆowaÆner bari gorÆeri hamar, o– ronc hamar ¯l AstowaÆ aøajowc patrastec mez, orp¯s– zi dranq katarenq: Owsti ew‘ dowq yiæec¯—q, or mi ßama– nak he¸anosner ¯iq marmnov, aysinqn‘ an¸lŒat ¯iq (ayd– p¯s ¯iq koœwowm marmni vray ´eøqov katarowaÆ ¸lŒatow– ¸iwn œownenalow pat˘aøov), qani or ayn ßamanak aøanc Qristosi ¯iq ew heøacaÆ Isray¯li qaˇaqaciow¸iwnic, Ø– taracaÆ xostman owxteric ew oœ mi yoys œown¯iq ow aøanc AstÆow ¯iq aæxarhowm: Isk ayßm, Yisows Qristosi mijo– cov, dowq, or mi ßamanak heøacaÆ ¯iq, mer´aworner eˇaq

2097

EŒesaciner

2. 14–3. 11

Qristosi areamb, orovhetew na ¯ mer xaˇaˇow¸iwn˚, na, or erkows˚ m¯k dar´rec. qandec ir marmni m¯j mijnorm˚‘ ¸ænamow¸iwn˚, ew hramannerov trowaÆ patowiranneri Ø– r¯nq˚ jnjec, orp¯szi irenov erkowsin dar´ni mi nor mard ew xaˇaˇow¸iwn hastati ow ir xaœov haætecni erkow– sin m¯k marmni m¯j AstÆow het. qanzi ¸ænamow¸iwnn spa– nec ir xaœov: Ew ekaw xaˇaˇow¸iwn awetaranec ´ez‘ he– øow eˇoˇnerid, ew xaˇaˇow¸iwn‘ mØt eˇoˇnerid. orovhetew nranov ¯, or erkowss ¯l artØnow¸iwn ownenq mer´enalow HØr˚ m¯—k Hogov: Apa owremn, Øtar ew pandowxt œ¯q, ayl‘ ha– maqaˇaqaci srberin ew ˚ntani‘ AstÆown, kaøowcowaÆ a– øaqealneri ew margar¯neri himqi vray, ori ankiwnaqar˚ Qristos Yisowsn ¯: Nra vray nerdaænakow¸eamb hasta– towaÆ amboˇj kaøoyc˚ Tirojov vera˘owm ¯ mi sowrb ta˘a– ri, ori m¯j dowq ¯l nra het kaøowcwowm ¯q orp¯s bnakaran AstÆow‘ Sowrb Hogow mijocov:

14

15

16

17 18

19 20

21

22

Aha ¸¯ inœow es‘ PØˇos˚, ´ez‘ he¸anosnerid hamar Yi– 3 sows Qristosi bantarkealn em: Φerews dowq lsaÆ lin¯q 2 AstÆow ænorhi tntesow¸ean masin, or trowec in´ ´ez ha– mar. orovhetew yaytnow¸ea—mb coyc trowec in´ xorhowr– 3 d˚, inœp¯s aweli verew greci ´ez hamaøØtaki, orp¯szi 4 karoˇ lin¯q ˚n¸ercel ew tesnel im imacow¸iwn˚ Qristosi xorhrdi m¯j, xorhowrd, or ayl serowndneri mardkanc or– 5 dinerin coyc œtrowec, inœp¯s ayßm ayn yaytnowec ir sowrb aøaqealnerin ew margar¯nerin Sowrb Hogow mijocov, or– 6 p¯szi he¸anosner˚ Qristos Yisowsi mijocov ßaøanga– kic, noyn marmni andam ew nra xostman˚ haˇordakic li– nen Awetaranov: Ew ayd Awetaranin es spasawor eˇay 7 ˚st AstÆow ænorhi ayn pargewneri, or trowecin in´ nra zØrow¸ean nergorÆow¸eamb (es, or yetinn em bolor srbe– 8 ri, in´ trowec ays ænorh˚)‘ awetaranelow he¸anosnerin Qristosi anqnin meÆow¸iwn˚ ew bolorin lowsaworelow, or– 9 p¯szi gitenan, ¸¯ i—nœ ¯ ayn xorhrdi tntesow¸iwn˚, or ÆaÆkowaÆ ¯r i yawitenic AstÆow mØt, or steˇÆec am¯n inœ, orp¯szi ekeˇecow mijocov yaytni lini ayßm erkna– 10 yin iæxanow¸iwnnerin ew petow¸iwnnerin AstÆow bazma– patik imastow¸iwn˚, nra yawitenakan naxasahma– 11

3. 12–4. 13

12

13

14 15 16

17

18

19

20

21

4 2 3 4

5, 6

7 8 9 10 11

12

13

EŒesaciner

2098

now¸ean hama´ayn, or na iragorÆec T¯r Yisows Qristosi mijocov: Menq ¯l hamar´akow¸iwn ew artØnow¸iwn ownenq mer´enalow AstÆown ayn vstahow¸eamb, or ownenq Yisows Qristosin hawatalov: Owsti aˇaœowm em, or œ˚nk˘ow¯q ´ez hamar mer kraÆ neˇow¸iwnneri pat˘aøov, neˇow¸iwn– ner, or mer Œaøqn en: Aha ¸¯ inœow Ænki em galis mer T¯r Yisows Qristosi HØr aøaj, oric ir anownn ¯ sta– nowm am¯n azgatohm erknqowm ew erkri vray, orp¯szi dowq, ˚st ir Œaøqi meÆow¸ean, ir Hogow mijocov zØrow– ¸eamb amranaq nerqnap¯s. aynp¯s or, ´er hawati mi– jocov, Qristos bnakowi ´er srterowm, ew dowq siroy m¯j armataworowaÆ ow hastatowaÆ lin¯q. ew karoˇanaq haskanal bolor srberi het, ¸¯ i—nœ ¯ laynow¸iwn˚, erka– row¸iwn˚, bar´row¸iwn˚ ew xorow¸iwn˚, aysinqn‘ ˘anaœ¯q Qristosi s¯r˚, or gerazanc ¯, qan am¯n gitow¸iwn, or– p¯szi lcow¯q AstÆow lriw amboˇjow¸eamb: Owremn, nran, or karo—ˇ ¯ awelin anel, aøawel aøatow¸eamb, qan ayn am¯– n˚, inœ menq xndrowm enq ew mtaÆowm, ˚st ayn zØrow¸ean, or gorÆowm ¯ mer m¯j, - nran Œa!øq ekeˇecowm Qristos Yi– sowsov, bolor ßamanaknerowm, yawiteans yawitenic: Am¯n: Ard, aˇaœowm em ´ez, es‘ Tiroj hamar bantarkowaÆs, or ˚n¸anaq aynp¯s, inœp¯s vayel ¯ ayn koœman˚, orin ko– œoweciq. katareal xonarhow¸eamb, hezow¸eamb ew ham– berow¸eamb handowrßec¯—q mimeanc sirov, janac¯—q pa– hel hogow miow¸iwn˚ xaˇaˇow¸ean kapov. m¯—k marmin ew m¯—k hogi, inœp¯s or m¯—k ¯ ´er yoys˚, orin AstowaÆ koœec mez: M¯—k T¯r kay, m¯—k hawat, m¯—k mkrtow¸iwn, m¯—k As– towaÆ, Ha—yr bolori, or ¯ bolori vray, bolori het ew mer bolori m¯j: Bayc meznic iwraqanœiwrin trowaÆ ¯ ænorh ˚st Qristosi pargewaÆ œaŒi. dra hamar ¯l asowm ¯. ¡Elaw¿-n i?nœ ¯, e¸¯ oœ ayn, or ijaw nax erkri storin koˇ– m˚: Na, or ijaw, noyn inqn ¯, or bar´racaw erkinqneric aweli ver, orp¯szi lcni amboˇj tiezerq˚: Na ænorh tow– ec omanc linelow aøaqealner, omanc‘ margar¯ner, omanc‘ awetaraniœner, omanc‘ hoviwner ew owsowciœner‘ hasta– telow hamar srberin irenc paætØni katarman m¯j, i æi– now¸iwn Qristosi marmni, minœew or menq bolors hasnenq

2099

EŒesaciner

4. 14–32

hawati katareal miow¸eann ow AstÆow Ordow ˘anaœman˚, katareal mardow asti˘anin‘ ownenalov ˘iæt Qristosi hasaki œaŒ˚: Aynp¯s or, aysowhetew œlinenq erexaner, o– ronq tarowberwowm ow qæwowm en vardapetow¸ean bolor hoˇ– meric, mardkanc xabebayow¸eamb, oronq xoramankow¸e– amb, xabelov molorecnowm en. ayl ˘æmartow¸eamb aprelov siroy m¯j, am¯n ban a˘ecnenq nra— m¯j, or glowxn ¯‘ Qris– tos: Nranic ¯ kaxowaÆ amboˇj marmin˚, irar amrØr¯n miacaÆ zanazan yØderov, aynp¯s or, erb marmni iwra– qanœiwr mas˚ gorÆowm ¯ inœp¯s or p¯tq ¯, amboˇj marmin˚ a˘owm ¯ ew kaøowcwowm siroy m¯j: Ard, ays bann em asowm ew vkayowm Tirojov. dowq aylews œ˚n¸anaq aynp¯s, inœp¯s or ayl he¸anosnern en ˚n¸anowm irenc mtqi ownaynow¸e– amb. nranc mtqer˚ m¸agnowaÆ en, ew irenq ØtaracaÆ en AstÆow keanqic‘ irenc m¯j eˇaÆ tgitow¸ean pat˘aøov, orn irenc srti kowrow¸ean hetewanqn ¯: Nranq irenc yoys˚ ktrecin ew agahow¸eamb an´natowr eˇan anaøa– kow¸ean ew am¯n tesak piˇÆ gorÆeri: Bayc dowq aysp¯s œsovoreciq Qristosin. ¸¯p¯tew lsel ¯q nra masin ew so– vorel nranic, ¸¯ Yisowsi m¯j ¯ ˘æmartow¸iwn˚. heøo—w va– nec¯q ´eznic hin mardown ir naxkin kencaˇov, ayn, or a– pakanowaÆ ¯ xabepatir cankow¸iwnnerov. norogowec¯—q ´er mtqov ew hogov ow hag¯—q nor mard˚, or steˇÆowaÆ ¯ ˚st AstÆow‘ ardarow¸eamb ew ˘æmarit srbow¸eamb: Ows– ti d¯—n gcec¯q staxØsow¸iwn˚. iwraqanœiwr˚ ¸oˇ ir ˚n– kerojn asi ˘æmartow¸iwn˚, orovhetew mimeanc andamner enq: Φ¯ barkanaq ¯l, meˇq mi— gorƯq. aregak˚ ´er bar– kow¸ean vray ¸oˇ mayr œmtni. ew Satanayin teˇi mi— tow¯q: Ov goˇanowm ¯r, aylews ¸oˇ œgoˇanay, ayl mana– wand ¸oˇ aæxati ir ´eøqerov bariq artadrel, orp¯szi karo—ˇ lini talow nran, ov kariqi m¯j ¯: Oœ mi tgeˇ xØsq ´er beranic ¸oˇ œelni, ayl miayn bari xØsq˚, or æiniœ ¯ ew Øgtakar, orp¯szi ænorhov lcowi na, ov ayn lsowm ¯: Ew mi— trtmecr¯q AstÆow Sowrb Hogin, orov knqoweciq Œrkow¸e– an Øroway hamar: Am¯n daønow¸iwn, barkow¸iwn, zayroy¸, aˇaˇak ew hayhoyow¸iwn ¸oˇ veranay ´eznic‘ irenc œarow– ¸eamb hander´: Mimeanc het eˇ¯—q qaˇcr, g¸aÆ‘ nerelov

14

15

16

17

18

19

20 21 22

23 24 25

26 27 28

29

30

31

32

5. 1–24

EŒesaciner

2100

mimeanc, inœp¯s or AstowaÆ nerec mez Qristosov: 5, 2

3

4

5

6

7, 8

9 10 11 12

13 14 15

16, 17

18 19

20

21 22 23

24

Nmanowec¯—q AstÆown, orp¯s sireli zawakner, ew ˚n¸a– c¯—q sirov, inœp¯s or Qristos sirec mez ew ir an´˚ matnec mez hamar orp¯s anowæahot patarag ew zoh AstÆown: Heøo—w ´eznic poønkow¸iwn ew am¯n tesak pˇÆow¸iwn kam agahow¸iwn. dranc anownn isk ¸oˇ œyiæowi ´er m¯j, inœp¯s or vayel ¯ srberin. ew heøo—w ´eznic zazraxØsow¸iwn kam yimar xØsq kam xeˇkatakow¸iwn, or vayel œen. ayl, mana– wand, gohow¸iwn ¸oˇ matowcowi AstÆown: Ays bann imac¯—q, ¸¯ am¯n poønik kam piˇÆ kam agah mard, or køapaæt ¯, AstÆow ew Qristosi ¸agaworow¸ean m¯j ßaøangow¸iwn œowni: Snoti xØsqerov ¸oˇ oœ oq ´ez œxabi, orovhetew dra hamar ¯, or galis ¯ AstÆow barkow¸iwn˚ anhnazand mardkanc vray: Owremn‘ nranc masnakic mi— eˇ¯q, orov– hetew, ¸¯p¯tew mi ßamanak xawar ¯iq, hima loys ¯q i T¯r. ˚n¸ac¯—q inœp¯s lowsoy ordiner. qanzi lowsoy ptowˇnern en barow¸iwn˚, ardarow¸iwn˚ ew ˘æmartow¸iwn˚: Stowgec¯—q, ¸¯ o—rn ¯ ha˘eli Tiroj˚. ew xawari anptowˇ gorÆerin masnakic mi— eˇ¯q, ayl manawand merkacr¯—q dranq, orov– hetew, inœ or nranq gorÆowm en ÆaÆowk, ayd masin xØseln isk amظ ¯. ayl am¯n inœ bacayaytowelov‘ loysov yaytni ¯ linowm, qanzi am¯n inœ, or yaytni ¯, loys ¯: Dra ha– mar ¯l asowm ¯. Tes¯q, ¸¯ inœpisi zgowæow¸eamb p¯tq ¯ ˚n¸anaq. oœ ¸¯ inœp¯s anmitner, ayl‘ inœp¯s imastown– ner. ßamanakn ØgtagorÆec¯—q, qanzi Ører˚ œar en. dra hamar anmit mi— eˇ¯q, ayl imac¯—q, ¸¯ i—nœ ¯ Tiroj kamq˚: Ew mi— harb¯q ginov. dra m¯j zexow¸iwn kay. ayl manawand lcowec¯q Hogo—v, orp¯szi xØs¯q mimeanc het saˇmosnerov, Ørhnergow¸iwnnerov ew hogewor ergerov, orp¯szi erg¯q ew ´er srterowm saˇmos as¯q Tiroj˚: Gohow¸i—wn yaytnec¯q am¯n ßam am¯n inœi hamar HØr˚ ew AstÆown‘ mer T¯r Yi– sows Qristosi anownov: Hnazandowec¯—q mimeanc Qris– tosi erkiwˇov: Kanayq irenc mardkanc ¸oˇ hnazand li– nen, inœp¯s k˚ hnazandowen Tiroj˚, orovhetew mardn ¯ glowx˚ knoj, inœp¯s or Qristos glowxn ¯ ekeˇecow. ew inqn ¯ ffirkiœ˚ ayd marmni: Ew inœp¯s ekeˇecin hnazandwowm ¯ Qristosin, noynp¯s ew kanayq ¸oˇ hnazandowen irenc

2101

EŒesaciner

5. 25–6. 12

mardkanc am¯n inœowm: Mardi—k, sirec¯—q ´er kananc, inœ– p¯s or Qristos sirec ekeˇecin ew ir an´˚ matnec nra hamar, or srbacni awazani maqrow¸eamb‘ xØsqov, or– p¯szi na ir aøaj Œaøawor kerpov kangnecni ekeˇecin, or oœ mi arat kam aˇteˇow¸iwn kam nman baneric oœinœ œownenay, ayl lini sowrb ew anarat: Noyn ´ewov mardik partawor en sirel irenc kananc ibrew irenc marminner˚. ov sirowm ¯ ir knoj˚, inqn iren ¯ sirowm. orovhetew oœ oq erbeq ir an´˚ œi atowm, ayl snowm ew xnamowm ¯ ayn, inœp¯s or Qristos‘ ekeˇecin. qanzi andamnern enq nra marm– ni‘ nra marmnic ew nra oskorneric: ¡Dra hamar mard˚ piti ¸oˇni ir hØrn ow mØr˚ ew piti gnay ir knoj yetewic. ew erkows˚ piti linen m¯k marmin¿: Ays xorhowrd˚ meÆ ¯. bayc es asowm em Qristosi ew ekeˇecow verabereal: Dowq ¯l noynp¯s am¯n m¯kd no—yn˚ ar¯q, orp¯szi iwraqanœiwr oq ir knojn aynp¯s siri, inœp¯s ir an´˚, ew kin˚ erknœi ir mardowc:

25

26, 27

28

29

30 31

32 33

Ordine—r, hnaza—nd eˇ¯q ´er Ænoˇnerin i T¯r, orovhe– 6 tew da ¯ ˘iæt˚: Patowi—r qo hØrn ow mØr˚, - or aøa– 2 jin patowirann ¯‘ trowaÆ xostowmov, - orp¯szi law li– 3 ni qez hamar, ew erkar keanq ownenas erkri vray: Hay– 4 re—r, mi— zayracr¯q ´er ordinerin, ayl meÆacr¯—q nranc Ti– roj xratov ew owsowmov: flaøane—r, hnaza—nd eˇ¯q ´er 5 marmnawor t¯rerin ahov ew doˇov ew ankeˇÆ srtov, inœp¯s hnazand ¯q Qristosin. o—œ ¸¯ hskoˇow¸ean tak Æaøaye– 6 lov, orp¯s mardaha˘oy an´er, ayl‘ orp¯s Qristosi Æa– øaner‘ katarelow hamar AstÆow kamq˚: YØßarow¸ea—mb 7 Æaøayec¯q, inœp¯s piti Æaøay¯iq Tiroj˚ ew oœ ¸¯‘ mard– kanc: Imac¯—q, or iwraqanœiwr oq‘ ¸¯— Æaøay ew ¸¯— a– 8 zat, inœ bari ban or ani, noynn ¯l k˚ stanay Tirojic: Ew dowq, t¯re—r, no—ynn ar¯q nranc hand¯p‘ mi koˇm ¸oˇ– 9 nelov spaønaliqner˚. imac¯—q, or e—w nranq, e—w dowq T¯r own¯q erknqowm, ew nra aøaj aœaøow¸iwn œkay: Ew ver– 10 jap¯s, zØrac¯—q Tirojov ew nra zØrow¸ean karoˇow¸e– amb. ew AstÆow spaøazinow¸iwn˚ hag¯—q, orp¯szi ka– 11 roˇanaq ˚nddimanal Satanayi hnaranqnerin. orov– 12 hetew mer paterazm˚ marmni ew arean het œ¯, ayl‘ iæ–

6. 13–24

13 14

15 16

17 18

19

20

21

22 23

24

EŒesaciner

2102

xanow¸iwnneri het, petow¸iwnneri het, ays xawar aæ– xarhi tirakalneri het ew erknqi tak eˇoˇ œar ogineri het: Owsti aø¯—q AstÆow spaøazinow¸iwn˚, orp¯szi ka– roˇanaq œar Ørowm d¯m kangnel œarin. ew erb am¯n inœ katar¯q, hastato—wn kac¯q‘ teˇowm pind kangnaÆ, ´er m¯jqer˚ gØtepndaÆ ˘æmartow¸eamb, ew hagaÆ ardarow– ¸ean zrah˚‘ ´er otqer˚ amracr¯—q xaˇaˇow¸ean Awe– tarani patrastow¸eamb: Ew ays bolori vray, aø¯—q ha– wati vahan˚, orov piti karoˇanaq hangcnel œari bolor mxacoˇ neter˚: Ew aø¯—q Œrkow¸ean saˇawartn ow Hogow sowser˚, or ¯ AstÆow xØsq˚: Amenayn aˇØ¸qnerov ew a– ˇaœanqnerov am¯n ßam aˇØ¸ec¯—q Hogov. ew ayd bani m¯j hskec¯—q anxonj yaratewow¸eamb ew aˇaœanqnerov bolor srberi hamar, naew in´ hamar, orp¯szi in´ xØsq trowi im beran˚ banalow hamar´akow¸eamb‘ coyc talow hamar Awetarani xorhowrd˚, ori patgamaworn em es ays ka– panqnerov, orp¯szi im ays vi˘akowm hamar´akowem xØsel, inœp¯s or partawor em xØsel: Bayc orp¯szi dowq ¯l gite– naq im masin, ¸¯ inœ em anowm, Tiwqikos sireli eˇbayr˚ ew Tiroj hawatarim paætØnean ´ez am¯n inœ k˚ teˇekacni ayd masin. nran owˇarkeci ´ez mØt, orp¯szi dowq teˇeak lin¯q mer masin, ew na mxi¸ari ´er srter˚: Xaˇaˇow– ¸i!wn eˇbayrnerin ew s¯!r hawatov hander´‘ Hayr AstÆowc ew T¯r Yisows Qristosic: Ωno!rh bolor nranc, oronq sirowm en mer T¯r Yisows Qristosin aneˇÆow¸eamb:

ffiilipeciner G

PØˇos˚ ew Timo¸¯os˚‘ Æaøaner˚ Yisows Qristosi, bo– 1 lor srberin i Qristos Yisows, or ffiilip¯i koˇmerowm en‘ episkoposnerov ew sarkawagnerov hander´: Ωno!rh ´ez 2 ew xaˇaˇow¸i!wn mer Hayr AstÆowc ew T¯r Yisows Qristo– sic: Gohow¸iwn em yaytnowm im AstÆown am¯n angam, erb 3 ´ez yiæowm em im bolor aˇaœanqnerowm. ´ez bolorid hamar 4 aˇØ¸owm em xndow¸eamb‘ aøajin Ørowanic minœew ayßm A– 5 wetaranin ´er ownecaÆ masnakcow¸ean hamar: Vstah 6 em ayn banowm, ¸¯ ov or ´er m¯j sksec bari gorÆer˚, a– wartin k˚ hascni minœew Yisows Qristosi Ør˚: Inœp¯s 7 or ˘æmarit ¯ ¸wowm in´ aydp¯s xorhel ´er bolori masin, qani or es ´ez ownem im srtowm, dowq, or im kapanqneri ew Awetarani paætpanow¸ean ow hastatman m¯j bolord in´ eˇaÆ ænorhin baßnekic eˇaq: Vkay ¯ in´ AstowaÆ, ¸¯ 8 inœp¯!s em karØtel ´ez bolorid Qristos Yisowsi gorovov: Ew aha ays aˇØ¸qn em anowm. ¸oˇ ´er s¯r˚ aweli ew a– 9 weli aøatanay gitow¸ean ew amenayn imastow¸ean m¯j, orp¯szi dowq lawn ˚ntr¯q, hastatown mnaq ew aøanc gay– 10 ¸akˇow¸ean lin¯q Qristosi Øroway hamar‘ lcowaÆ arda– 11 row¸ean ptowˇnerov, Yisows Qristosi mijocov, i Œaøs ew i govow¸iwn AstÆow: Owzowm em, or gitenaq, eˇbayrne—r, ¸¯ 12 inœ or in´ patahec, aweli æowt Awetarani aøaj˚n¸acin Æaøayec. noynisk im kapanqner˚, or Qristosi hamar en, 13 yaytni eˇan palati amboˇj an´nakazmin ew miws bolor teˇerowm, inœp¯s naew Tiroj˚ miacaÆ æat eˇbayrnerin, 14 oronq, qajalerowaÆ im kapanqnerov, aøawel ews hamar– ´ak gtnowecin‘ aøanc erkiwˇi qarozelow AstÆow xØsq˚: Omanq‘ naxan´ic ew hakaøakow¸iwnic drdowaÆ, isk omanq 15 bari mtadrow¸eamb ¯, or Qristos en qarozowm. omanq 16 ¯l‘ sirowc mˇowaÆ, qanzi giten, or kangnaÆ em Awetara– ni paætpanow¸ean hamar. isk omanq Qristosi masin 17 patmowm en hakaøakow¸ean hamar ew oœ ¸¯ maqowr srtov, karÆelov, ¸¯ neˇow¸iwnner en awelacnowm im kapanqneri vray: Bayc inœ Œoy¸. inœ ´ewov ¯l lini, ¸¯— mitowmnawor ew 18

1. 19–2. 7

19

20

21 22 23

24 25

26 27

28 29

30

2 2

3

4 5 6 7

ffiilipeciner

2104

¸¯— ˘æmartow¸eamb, Qristosn ¯ qarozwowm. ew sra hamar owrax em es, aylew piti æarownakem owraxanal. orov– hetew gitem, or da Æaøayelow ¯ im Œrkow¸ean˚‘ ´er aˇa– œanqnerov ew Yisows Qristosi Hogow Øgnow¸eamb, ˚st im aknkalow¸ean ew yoysi, orp¯szi oœnœov amظov œmnam, ayl linem katarelap¯s hamar´ak, ew inœp¯s miæt, naew ayßm, meÆarowi Qristos im marmni m¯j ¸¯— im aprelov ew ¸¯— meø– nelov. qani or in´ hamar keanq˚ Qristosn ¯, isk meønel˚‘ æah: Apa e¸¯ ays marmni keanq˚ ardiwnawor gorÆi ha– mar ¯, es œgitem, ¸¯ o—rn ˚ntrem: ΠnæowaÆ em erkowsic ¯l. marmnic dowrs gal˚ ew Qristosi het linel˚ aweli law em hamarowm. isk mnal ays marmni m¯j‘ aøawel karewor ¯ ´ez hamar: Ew hamozowaÆ em ow gitem, or k˚ mnam ew k’aprem ´ez bolorid het, or dowq zarganaq ew owrax lin¯q hawati m¯j, orp¯szi in´nov ´er parÆanq˚ aøawel lini Qristos Yisowsov, erb es verstin gam ´ez mØt: Miayn ¸¯ Aweta– ranin arßani ´ewov ˚n¸ac¯—q, orp¯szi ´ez tesnelow gam ¸¯ heøow linem, lsem ´er masin, or hastatown ¯q mnacel m¯—k hogov ew orp¯s m¯—k æownœ payqarowm ¯q Awetarani ha– wati hamar. ew oœnœov mi— vaxec¯q hakaøakordneric. da apacoyc ¯ nranc korstean ew ´er Œrkow¸ean: Ew da Ast– Æowc ¯, or ænorhowec ´ez Qristosi hamar, orp¯szi oœ miayn hawataq nran, aylew nra hamar œarœarow¯q‘ mˇelov noyn paterazm˚, orn im m¯j tesaq ew ayn lsowm ¯q in´nic: Ard, e¸¯ kay mxi¸arow¸iwn Qristosov, e¸¯ kay siroy sŒoŒanq, e¸¯ kay Hogow haˇordow¸iwn, e¸¯ kay g¸ow¸iwn ew oˇormow¸iwn, owremn‘ katarea—l dar´r¯q im owraxow– ¸iwn˚. no—yn ban˚ xorhec¯q, no—yn s¯rn ownec¯q ´er m¯j, eˇ¯—q miaæownœ, miaxorhowrd: Mi— ar¯q orew¯ ban hakaøakow¸e– an ogov, oœ ¯l orew¯ ban‘ snaparÆow¸eamb, ayl xonarhow– ¸eamb m¯kd miwsin aweli la—w hamarec¯q, qan inqnerd ´ez: Miayn ´er æah˚ mi— Œntø¯q, ayl iwraqanœiwr oq‘ ˚nkeroj æahn ¯l: Λezanic iwraqanœiwr˚ ¸oˇ xorhi ayn, inœ or kay Qristos Yisowsi m¯j, or˚ AstÆow kerparanqov ¯r, bayc AstÆown hawasar linel˚ yaŒætakow¸iwn œhamarec, ayl ir an´˚ ownaynacrec‘ Æaøayi kerparanq aønelov, mardkanc nman linelov ew mardow kerparanqov xonarhecrec inqn

2105

ffiilipeciner

2. 8–28

iren‘ hnazand linelov minœew mah ew ayn ¯l mahowan‘ xaœi vray: Dra hamar ¯l AstowaÆ nran aøawel bar´racrec ew nran ænorhec mi anown, or ver ¯, qan am¯n anown, orp¯s– zi Yisows Qristosi anownov xonarhowi am¯n Æownk‘ lini ¸¯— erknaworneri, ¸¯— erkraworneri ew ¸¯— sandarameta– kanneri. ew am¯n lezow xostovani, ¸¯ Yisows Qristos T¯—r ¯‘ i Œaøs Hayr AstÆow: Owremn, im sireline—r, inœ– p¯s miæt hnazandowel ¯q, erb ekel em ´ez mØt, aynp¯s ¯l hnaza—nd eˇ¯q aøawel ews ayßm, erb heøow em ´ezanic. a– hov ew doˇov dowq ´er Œrkow¸ean hamar aæxatec¯—q. o– rovhetew AstowaÆ ¯, or yajoˇecnowm ¯ ´er m¯j kamenal˚ ew katarel˚ ir ha˘ow¸ean hamar: Am¯n inœ ar¯—q aøanc trtnjalow ew aøarkelow, orp¯szi lin¯q anbiÆ ew anarat, AstÆow ordiner, anmeˇner‘ kamakor ew xotorowaÆ azgi m¯j, owr piti Œayl¯q inœp¯s lowsatownern aæxarhowm‘ ´er m¯j pahelov keanqi xØsq˚, or piti lini im parÆanq˚ Qristosi Øroway hamar, orp¯szi ˚ndownayn ˚n¸acaÆ ew ˚ndownayn aæxataÆ œlinem: Φ¯kowz ew ´er hawatin ibrew patarag ew zoh ˚nÆayowem, owrax em ew masnakic ´er bo– lori hr˘owanqin: Noynp¯s ew dowq hr˘owec¯—q ew masnaki—c eˇ¯q im owraxow¸ean˚: Bayc yoys ownem i T¯r Yisows‘ Timo– ¸¯osin æowtaŒoy¸ owˇarkelow ´ez mØt, orp¯szi im sirtn ¯l hangist lini, erb ´er masin ban imanam. orovhetew oœ oq œownem nra nman srtakic, or harazati p¯s ho– gay ´er masin, qanzi bolorn ¯l ire—nc æahn en Œntøowm ew o—œ Yisows Qristosin˚: Bayc nra Œor´owaÆ linel˚ dowq ¯l git¯q, orovhetew in´ het Awetaranin Æaøayec aynp¯s, inœp¯s ordin‘ hØr˚: Ard, mtadir em owˇarkel sran, erb or im vi˘ak˚ parz lini: Ew yoys ownem i T¯r, or inqs ¯l k˚ gam æowtov: Bayc anhraßeæt hamareci ´ez mØt owˇar– kel EpaŒroditos eˇbØr˚‘ im gorÆakcin ew martakcin, or dowq owˇarkel ¯iq im kariqner˚ hogalow hamar, qani or inqn ¯l æat karØtel ¯ ´ez ew cankanowm ¯ ´ez bolorid tes– nel. na mtahogowaÆ ¯r, or dowq lsel ¯iq, ¸¯ inq˚ hiwandacel ¯: Ew ardarew hiwandacaw mer´imah. bayc AstowaÆ oˇor– mec nran. oœ miayn nran, aylew‘ in´, orp¯szi trtmow¸ean vray trtmow¸iwn œkrem: Ard, ætap owˇarkeci nran, or–

8 9 10

11 12

13

14 15

16

17

18 19

20

21 22

23 24 25

26

27

28

2. 29–3. 15

29 30

3 2 3

4

5

6

7 8

9

10

11 12

13

14 15

ffiilipeciner

2106

p¯szi, nran tesnelov, krkin owrax lin¯q, ew es œtrtmem: Υndownec¯—q nran i T¯r amenayn owraxow¸eamb ew aydpi– sinerin patowakan an´er hamarec¯—q, qani or na Tiroj gorÆi hamar minœew mahowan dowø˚ hasaw‘ ir keanqn isk vtangelov, orp¯szi in´ Æaøayelow harcowm ´er pakas˚ lracni: Owremn, im eˇbayrne—r, owra—x eˇ¯q i T¯r. noyn baner˚ ´ez greln in´ hamar ´an´rali œ¯, isk ´ez hamar meÆ apa– hovow¸iwn ¯: Zgowæac¯—q æneric, zgowæac¯—q œar mæakneric, zgowæac¯—q ¸lŒatow¸ean koˇmnakicneric. qanzi iska– kan ¸lŒatow¸iwn˚ menq enq, or AstÆown Æaøayowm enq Ho– gov ew parÆenowm enq Qristos Yisowsov, isk marmnov œenq parÆenowm, ¸¯ew inqs ¯l marmni vray noyn vstahow¸iwnn ownem: E¸¯ m¯k˚ karÆowm ¯, or inqn ayl kerp vsta– how¸iwn owni marmni vray, es‘ aøawe—l ews. ¸lŒatowel em ow¸erord Ør˚, Isray¯li ceˇic em, Beniamini serndic, ebrayeci‘ ebrayeci Ænoˇneric, ˚st Ør¯nqi‘ Œariseci, ˚st naxan´axndrow¸ean‘ halaÆowm ¯i ekeˇecin, ˚st Ør¯nqi ardarow¸ean‘ anbasir: Bayc inœ or in´ hamar æah ¯r, ayn vnas hamareci Qristosi hamar: Ew am¯n ban, ar– darew, vnas em hamarowm mer T¯r Yisows Qristosi gera– zanc gitow¸ean hamar: Nra hamar am¯n inœic zrkoweci, - ew ayd bolor˚ aˇb em hamarowm, - orp¯szi æahem Qristo– sin ew gtnowem nra m¯j. o—œ ¸¯ nra hamar, or ownenam im ardarow¸iwn˚, or Ør¯nqic ¯, ayl Qristosi hawatic eˇaÆ ardarow¸iwn˚, or AstÆowc ekoˇ ardarow¸iwnn ¯‘ hawatov, orp¯szi ˘anaœem nran ew nra yarow¸ean zØrow¸iwn˚ ow masnakic linem nra œarœaranqnerin, kerparanakic‘ nra mahowan, orp¯szi hasnem meøelneric yarow¸iwn aønelown: Oœ ¸¯ ard¯n hasel em npatakin kam ard¯n katareal em, ayl hetamowt em, or hasnem dran, ori hamar ¯l bønowaÆ em Qristos Yisowsic: Eˇbayrne—r, es inqs in´ npatakin hasaÆ œem hamarowm. bayc xndirn ayn ¯, or yetewowm mna– caÆner˚ moøacaÆ‘ ´gtowm em d¯pi im aøjewowm eˇaÆner˚. owæadir vazowm em astowaÆayin koœmans npatakak¯tin‘ Qristos Yisowsov: Owremn, dowq bolord, or katareal ¯q, ays ban˚ xorhec¯—q. e¸¯ owriæ ban xorh¯q, AstowaÆ ´ez a—yd

2107

ffiilipeciner

3. 16–4. 12

¯l k˚ yaytni: Miayn ¸¯ inœi or hasanq, no—yn˚ xorhenq ew no—yn kanoni hama´ayn ˚n¸ananq: Eˇbayrne—r, nmanowec¯—q in´ ew la—w nayec¯q aynpisinerin, or noyn ´ewov en ˚n¸a– nowm, inœp¯s menq, or Ørinak enq ´ez hamar. orovhetew æater˚, - oronc masin æat angam asel em ´ez ew ayßm ¯l lalov em asowm, - ˚n¸anowm en orp¯s ¸ænaminer Qristosi xaœi. nranc vax˘an˚ korowst ¯. nranc astowaÆ˚ irenc orovaynn ¯, ew Œaøq˚‘ irenc amظ˚: Nranq miayn erkrawor banern en xorhowm: Isk mer qaˇaqaciow¸iwn˚ erknqowm ¯, orteˇic ew aknkalowm enq ffirkœin‘ Tiroj˚‘ Yisows Qris– tosin, or norogelow ¯ mer xonarh marmin˚, orp¯szi ayn kerparanakic lini ir Œaøawor marmnin, ayn zØrow¸eamb, or karoˇ ¯ hnazandecnel am¯n ban ir iæxanow¸ean˚:

16 17

18

19

20

21

Owremn, im sireli— ew cankali— eˇbayrner, or im owraxow– 4 ¸iwnn ow psakn ¯q, aysp¯s hastato—wn mnac¯q i T¯r, si– reline—r: Xndrowm em Ewodiayin ew xndrowm em Siwntiqin, 2 or noyn xorhowrdn ownenan i T¯r: Ayo—, qez ¯l em aˇa– 3 œowm, im harazat lÆakic, do—w ¯l Øgnir nranc, oronq awe– tarani hamar payqarecin in´ het Kˇem¯si ew im miws gorÆakicneri het miasin. nranc anownner˚ keanqi grqi m¯j en: Miæt owra—x eˇ¯q Tirojov, dar´eal em asowm‘ ow– 4 ra—x eˇ¯q: Φoˇ ´er hezow¸iwn˚ yaytni lini bolor mard– 5 kanc: T¯r˚ mØt ¯: Hog mi— ar¯q, ayl aˇØ¸qnerov ew a– 6 ˇaœanqnerov ´er xndranqner˚ gohabanow¸eamb yaytni ¸oˇ linen AstÆown: Ew AstÆow xaˇaˇow¸iwn˚, or ver ¯, 7 qan amenayn mitq, piti pahi ´er srter˚ ew mtaÆowm– ner˚ Qristos Yisowsov: Ew verjap¯s, eˇbayrne—r, inœ or 8 ˘æmartow¸eamb ¯, inœ or‘ parkeætow¸eamb, inœ or‘ arda– row¸eamb, inœ or‘ srbow¸eamb, inœ or‘ sirov, inœ or‘ ba– ri hambawov, inœ or‘ aøaqinow¸eamb, inœ or‘ govow¸eamb, - a—yn xorhec¯q: Inœ or owsaneciq, ˚ndowneciq, lseciq ew 9 tesaq im m¯j, a—yn ar¯q: Ew xaˇaˇow¸ean AstowaÆ˚ ¸oˇ lini ´ez het: Es œaŒazanc owrax eˇay Tirojov, or dowq 10 ¯l ¯q mtaÆel hog tanel im masin, inœp¯s ard¯n hogowm ¯iq in´ hamar, bayc aøi¸ œ¯iq ownenowm: Kariqi m¯j line– 11 low hamar œ¯, or asowm em ays ban˚, qani or es sovor em goh linel im vi˘akic: Gitem zrkanqov aprel, gitem a– 12

4. 13–24

13 14 15

16 17

18

19 20 21 22 23 24

ffiilipeciner

2108

øatow¸ean m¯j linel: Am¯n inœowm, bolor paymanneri tak, sovorel em ¸¯— kowæt linel, ¸¯— qaˇcaÆ mnal, ¸¯— aøatow¸ean m¯j linel, ¸¯— zrkanq krel: Am¯n inœi karoˇ em nra— ænor– hiw, ov in´ zØracrec: Bayc dowq law areciq, or Øgneciq in´ neˇow¸eans m¯j: Dowq ¯l git¯q, Œilipecine—r, or Awe– tarani qarozow¸ean skzbowm, erb es elay Makedoniayic, o—œ mi ekeˇeci talow ew aønelow harcowm œØgnec in´, baci ´eznic, or m¯k-erkow angam im kariqneri hamar Øgnow– ¸iwn owˇarkeciq Φesaˇonik¯: Oœ ¸¯ now¯rner em Œntøowm, ayl Œntøowm em ayn ptowˇ˚, or awelanalow ¯ ´er haæowin: Isk es am¯n inœ aøel em ew aøatow¸ean m¯j em. liacaÆ em EpaŒroditosi mijocov ´eznic stacaÆs now¯rov, or anowæahotow¸iwn ¯, ˚ndowneli patarag‘ AstÆown ha˘eli: Ew im AstowaÆ˚ k˚ lcni ´er kariqner˚ ir harstow¸ean œaŒov, Œaøqov, Qristos Yisowsi mijocov: Ard, AstÆown ew mer HØr˚ Œaøq yawiteans yawitenic: Am¯n: Oˇjowne– c¯—q bolor srberin i Qristos Yisows: Oˇjownowm en ´ez ayn eˇbayrner˚, or in´ het en: Oˇjownowm en ´ez bolor srber˚, manawand nranq, or Kaysri tnic en: T¯r Yisows Qris– tosi ænorh˚ ´er hogow het lini: Am¯n:

Koˇosaciner G

PØˇos˚‘ aøaqeal˚ Yisows Qristosi‘ AstÆow kamqov, ew 1 Timo¸¯os eˇbayr˚‘ Koˇosiayowm eˇoˇ srberin ew hawata– 2 ceal eˇbayrnerin i Qristos: Ωno!rh ´ez ew xaˇaˇow¸i!wn 3 mer Hayr AstÆowc ew T¯r Yisows Qristosic: Gohow¸iwn enq 4 yaytnowm AstÆown ew mer T¯r Yisows Qristosi HØr˚‘ miæt ´ez hamar aˇØ¸q anelov, lselov ´er hawati masin i T¯r 5 Qristos Yisows ew siroy masin, or own¯q bolor srberi han– d¯p, ayn yoysi hamar, or pahowaÆ ¯ ´ez erknqowm: Ayd yoysi 6 masin naxap¯s lsel ¯q Awetarani ˘æmartow¸ean xØsqov, or hasaw minœew ´ez. ew ¸¯ inœp¯s ayn a˘owm ow ptˇaberowm 7 ¯ amboˇj aæxarhowm, inœp¯s ew ´er m¯j, ayn Øric, erb lseciq ow ˘æmartow¸eamb ˘anaœeciq AstÆow ænorh˚ ew inœp¯s ow– 8 saneciq mer sireli Æaøayakic EpaŒrasic, or˚ Yisowsi hawatarim Æaøan ¯ ´ez hamar ew or˚ patmec mez ayn 9 s¯r˚‘ or Hogin towec ´ez: Dra hamar menq ¯l‘ ayn Ørowa– 10 nic, erb lsecinq ayd, œenq dadarowm ´ez hamar aˇØ¸elowc ew AstÆown aˇaœanqner matowcelowc, orp¯szi lcow¯q nra kamqi gitow¸eamb‘ ownenalov katareal imastow¸iwn ew hogewor imacow¸iwn‘ aprelow hamar Tirojn arßani ew a– 11 m¯n inœowm nran ha˘eli ´ewov, bolor bari gorÆerowm ptˇa– ber linelow ew AstÆow gitow¸eamb a˘elow hamar‘ zØra– 12 caÆ nra amboˇj owßov, nra Œaøqi zØrow¸eamb, kata– real hamberow¸eamb ew yaratewow¸eamb: Gohow¸iwn HØ– 13 r˚, or mez arßanacrec masnakic linelow lowsabnak srbe– ri vi˘akin. na Œrkec mez xawari iæxanow¸iwnic ew mez 14 Œoxadrec arqayow¸iwnn ir sireli Ordow, orov Œrkow¸iwn 15 ownenq nra areamb ew meˇqeri ¸oˇow¸iwn‘ nra marmnov: Na patkern ¯ anerewoy¸ AstÆow, andranik˚ bolor ara– 16 raÆneri. orovhetew nranov steˇÆowec ayn am¯n˚, inœ or 17 erknqowm ¯ ew inœ or‘ erkri vray, inœ or erewowm ¯ ew inœ or œi erewowm. ¸¯— gaher, ¸¯— t¯row¸iwnner, ¸¯— petow¸iwn– ner, ¸¯— iæxanow¸iwnner, - am¯n inœ nrano—v ew nra— ha– mar steˇÆowec. ew na kar aøaj, qan am¯n inœ. ew am¯n 18 inœ nrano—v ¯ kangnaÆ hastat: Ew na— ¯ glowx˚ marmni, 19

1. 20–2. 5

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

2 2

3 4 5

Koˇosaciner

2110

or ekeˇecin ¯. na—, or skizb ¯, andranik˚‘ meøelneri mi– jic, orp¯szi inq˚ lini am¯n inœowm naxapatiw˚. orov– hetew AstowaÆow¸ean lriw amboˇjow¸iwn˚ nra— m¯j ha˘ec bnakowel ew nrano—v haætecnel am¯n inœ ir het‘ xaˇaˇow– ¸iwn anelov xaœi vray ¸aŒaÆ ir areamb e—w erkri vray, e—w erknqowm eˇaÆneri hamar: Ew ´ez, or mi ßamanak Øta– racaÆ ew ¸ænamacaÆ ¯iq Nran ´er mtaÆowmnerov ew œar gorÆerov, ayßm, aha—wasik, haætecrec ´ez ir isk marm– nov ew ir mahowamb, orp¯szi nerkayacni ´ez AstÆow aøaj sowrb, anbiÆ ew anarat, e¸¯ amowr ow ansasan mnaq ha– wati m¯j ew anxaxt‘ yoysi m¯j ayn Awetarani, or lseciq ew or qarozowec erknqi tak gtnowoˇ bolor araraÆnerin, ew orin es‘ PØˇos˚, spasawor eˇay: Ew ayßm owrax em ´ez hamar kraÆ im œarœaranqneri hamar ew lracnowm em im marmni m¯j Qristosi neˇow¸iwnneri pakas˚ ir marm– ni hamar, or ¯ ekeˇecin. dran es‘ PØˇos˚, spasawor eˇay ˚st AstÆow tntesow¸ean, or trowec in´‘ ´er m¯j ka– tarelap¯s qarozelow AstÆow xØsq˚, ayn xorhowrd˚, or ÆaÆkowaÆ ¯r dareric ew serowndneric, ew or ayßm yaytnow– ec ir srberin. AstowaÆ owzec coyc tal nranc, ¸¯ Œaøqi inœ ˘oxow¸iwn kay ays xorhrdi m¯j he¸anosneri hamar. ew ayd xorhowrd˚ ays ¯. Qristos‘ Œaøqi yoys˚, ´er m¯j: Ayd Qristosn enq qarozowm menq, yordorowm enq am¯n mardow ew owsowcanowm am¯n mardow amenayn hogewor imastow¸eamb, orp¯szi am¯n mardow katareal dar´nenq i Qristos Yi– sows, ori hamar ew aæxatowm ow payqarowm em ˚st nra ayn owßi, or gorÆowm ¯ im m¯j zØrow¸eamb: Owzowm em, or dowq gitenaq, ¸¯ inœpisi neˇow¸iwn em krowm ´ez hamar ew lawodikecineri hamar ew bolor nranc hamar, oronq im eres˚ œen tesel an´nap¯s, orp¯s– zi mxi¸arowen nranc srter˚, m¯kteˇowen sirov ew has– nen katareal imastow¸ean ˘oxow¸ean˚‘ ˘anaœelow ha– mar AstÆow xorhowrd˚, or yaytnowaÆ ¯ i Qristos Yi– sows, ori m¯j pahowaÆ en gitow¸ean ew imastow¸ean bolor gan´er˚: Ew ays bann asowm em, orp¯szi oœ oq ´ez œmolorecni patir xØsqerov. orovhetew, ¸¯p¯tew heøow em marmnov, bayc hogov ´ez het em. owraxa–

2111

Koˇosaciner

2. 6–22

nowm em, erb tesnowm em ´er bari varq˚ ew ´er hawa– ti amrow¸iwn˚ i Qristos Yisows: Ard, inœp¯s or ˚n– downeciq Qristos Yisowsin‘ Tiroj˚, aynp¯s ¯l ˚n¸ac¯—q nranov‘ armataworowaÆ ew kaøowcowaÆ nra vray, has– tat mnalov hawati m¯j, inœp¯s or owsaneciq, orp¯s– zi a˘¯q nra m¯j gohow¸eamb: Zgo—yæ eˇ¯q, œlini ¸¯ m¯k˚ ´ez grawi ˘artaramtow¸eamb ew snoti xabebayow¸eamb. dranq mardkayin awandow¸ean ew bnow¸ean tarerayin owßeri vray en himnowaÆ ew oœ Yisows Qristosi ˘æma– rit vardapetow¸ean vray. qani or nra m¯j ¯ bnakwowm AstowaÆow¸ean amboˇj liow¸iwn˚ marmnap¯s: Dowq ¯l ¯q lcowaÆ nranov, or glowxn ¯ am¯n iæxanow¸ean ew petow– ¸ean. nranov dowq an´eøagorÆ ¸lŒatow¸eamb ¸lŒatow– eciq hawatov‘ merkanalov meˇanœakan marmnic Qristo– si ¸lŒatow¸eamb. ¸aˇowelov nra het mkrtow¸ean m¯j‘ dranov isk nra het yarow¸iwn aøaq AstÆow zØrow¸ean˚ hawatalov, or˚ nran yarow¸iwn towec meøelneric: Ew ´ez, or mi ßamanak meøel ¯iq meˇqeri ew ´er marmni an¸lŒa– tow¸ean m¯j, kendanacrec ir het: Na nerec mez mer bo– lor yancanqner˚ ew oœnœacrec hramannerov hastatowaÆ ayn partamowrhak˚, or mer d¯m ¯r, veracrec ayn m¯jteˇic ew mexec xaœaŒaytin: Iæxanow¸iwnnerin ew petow¸iwn– nerin zina¸aŒ arec, hraparakaw xaytaøakec‘ nranc partow¸ean matnelov Qristosi mijocov‘ nra yarow¸e– amb: Owremn, ¸oˇ oœ oq ´ez œdataparti owtelow kam xme– low, tØnakan Øreri, noralowsni kam æaba¸i harcowm, o– ronq galiq baneri stowernern en. bown marmin˚ Qristosn ¯: Φoˇ ´ez œxabi oœ oq, orin ha˘eli ¯, xonarh ´ewanalov, hreætaknerin paætamownq matowcelov, deø œtesaÆ ba– nerin mijamowx linelov, anteˇi hpartanal marmnakan mtaÆowmnerov: Aydpisin œi karoˇ kapowaÆ linel glxin‘ Qristosin, oric amboˇj marmin˚, yØderov ew yØdakaperov haˇordakcowaÆ ew miakcowaÆ, ir a˘owmn ¯ stanowm ayn a˘owmov, or AstÆowc ¯: E¸¯ meøaq Qristosi het ew ays aæxarhi tarerqi iæxanow¸iwnic dowrs ekaq, ¯l inœo?w aæ– xarhowm aproˇ ¯akneri nman hetewowm ¯q kanonnerin‘ a– selov. ¡Mi— mØtecir, mi— ˘aæakir, mi— dipœir¿, qani or

6

7

8

9 10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

21, 22

2. 23–3. 17

23

3 2 3 4

5

6

7 8

9 10

11

12

13

14 15

16

17

Koˇosaciner

2112

ayd bolor˚, gorÆaÆowelov, apakanwowm en‘ ˚st mardkanc patowiranneri ew vardapetow¸ean: Nranq karoˇ en imastown ´ewanal irenc inqnakam krØnov, xonarhow¸e– amb ew irenc marmni xstakecow¸eamb. bayc ayd bolor˚ marmnakan cankow¸iwnner˚ zspelow hamar oœ m¯k ar߯q œen nerkayacnowm: E¸¯ yarow¸iwn aøaq Qristosi het, apa Œntøec¯—q ve– rin baner˚, aynteˇ, owr Qristos nstaÆ ¯ AstÆow aj koˇ– m˚: Veri—n baneri masin xorhec¯q ew o—œ ¸¯ ayn, or aysteˇ‘ erkri vray ¯, qanzi meøaÆ ¯q, ew ´er keanq˚ pahowaÆ ¯ Qristosi het‘ AstÆow mØt: Isk erb Qristos‘ ´er kean– q˚, yaytnowi, ayn ßamanak dowq ¯l nra het k˚ yaytnow¯q Œaøqov: Spanec¯—q owremn ´er erkrawor cankow¸iwnne– r˚. d¯—n gcec¯q poønkow¸iwn, pˇÆow¸iwn, yoøi krqer, œar cankow¸iwn ew agahow¸iwn, or køapaætow¸iwn ¯: Dra ha– mar ¯, or anhnazand ordineri vray galis ¯ AstÆow bar– kow¸iwn˚: Dowq ¯l ¯iq mi ßamanak ˚n¸anowm ayd meˇqe– rov, erb aprowm ¯iq dranc m¯j: Ayßm dowq ews ¸Ø¸aŒec¯—q ayd bolor˚‘ barkow¸iwn, zayroy¸, œarow¸iwn, hayhoyow¸iwn ew xeˇkatakow¸iwn‘ ´er beranneric: Mi— st¯q mimeanc. ha– nec¯—q ´er vrayic hin mardown ir gorÆerov ew hag¯—q no– r˚, ayn, or norogowaÆ ¯ gitow¸eamb, ˚st ir Ararœi pat– keri. aylews œkay hreay, oœ ¯l he¸anos, ¸lŒatow¸iwn ew an¸lŒatow¸iwn, barbaros, skiw¸aci, Æaøay, azat, ayl‘ Qristos, or am¯n inœ ¯ am¯n bani m¯j: Orp¯s AstÆow ˚ntrealner, srber ew sireliner, hag¯—q, owremn, gow¸, oˇor– mow¸iwn, qaˇcrow¸iwn, xonarhow¸iwn, hezow¸iwn, hambera– tarow¸iwn‘ handowrßelov mimeanc, nerelov mimeanc, e¸¯ m¯k˚ miwsi d¯m gangat owni. inœp¯s AstowaÆ Qristosov nerec ´ez, noyn ´ewov ar¯—q ew dowq: Ew ays bolori vray ha– g¯—q s¯r˚, or kapn ¯ katarelow¸ean: Ew ´er srterowm ¸oˇ hastatowi Qristosi xaˇaˇow¸iwn˚, orin ew koœoweciq m¯k marmnov. ew gohow¸i—wn matowcec¯q: Φoˇ Qristosi xØsq˚ bnakowi ´er m¯j aøatap¯s, or katareal imastow¸eamb owsowcan¯q ew xrat¯q mimeanc‘ saˇmosnerov, Ørhnergow– ¸iwnnerov, hogewor ergerov ew eraxtagitow¸eamb Ørh– nelov ´er srterowm AstÆown: Ew inœ or an¯q xØsqov ew

2113

Koˇosaciner

3. 18–4. 11

gorÆov, bolorn ar¯—q T¯r Yisowsi anownov. gohow¸i—wn ma– towcec¯q nranov AstÆown ew HØr˚: Kana—yq, hnaza—nd e– ˇ¯q ´er mardkanc, inœp¯s or vayel ¯ i T¯r: Mardi—k, si– rec¯—q ´er kananc ew mi— daønacr¯q nranc: Ordine—r, a– m¯n inœowm hnaza—nd eˇ¯q ´er Ænoˇnerin, orovhetew ha˘e– lin ayd ¯ Tiroj aøaj: Hayre—r, mi— zayracr¯q ´er ordi– nerin, or œyowsalqowen: flaøane—r, am¯n inœowm hnaza—nd eˇ¯q ´er marmnawor t¯rerin, oœ ¸¯ mardaha˘oy kerpov, cowcadrakan Æaøayow¸eamb, ayl srti ankeˇÆow¸eamb‘ er– kiwˇ krelov Tirojic: Inœ or an¯q, ar¯q srta—nc, orp¯s ¸¯ Tiroj hamar ¯q anowm ew oœ ¸¯‘ mardkanc hamar: Imac¯—q, or Tirojic piti stanaq ´er ßaøangow¸ean hatowcowm˚, qanzi T¯r Qristosin ¯q Æaøayowm: Isk aniraw˚ piti patßowi ˚st ir anirawow¸ean, qani or AstÆow aøaj a– œaøow¸iwn œkay:

18 19 20

21 22

23 24

25

T¯re—r, Æaøaneri het varowec¯—q owˇˇamtow¸eamb ew ar– 4 darow¸eamb. imac¯—q, or dowq ¯l T¯r own¯q erknqowm: Ya˘a—x 2 aˇØ¸ec¯q‘ aˇØ¸qi m¯j ar¸own mnalov gohow¸eamb: Mia– 3 ßamanak aˇØ¸ec¯q ew me—z hamar, orp¯szi AstowaÆ ba– ci mer aøaj xØsqi dowø˚‘ yaytnelow xorhowrd˚ Qristo– si, ori hamar ¯l kapanqneri m¯j em, orp¯szi yaytni 4 dar´nem nran‘ xØselov aynp¯s, inœp¯s or p¯tq ¯ xØsem: Imastow¸ea—mb varowec¯q drsecineri het‘ ØgtagorÆelov 5 ßamanak˚: Ew ´er xØsq˚ ¸oˇ lini miæt li Tiroj ænor– 6 hov, orp¯s ¸¯ aˇov hamemowaÆ lini, orp¯szi dowq ima– naq, ¸¯ inœp¯—s p¯tq ¯ patasxan taq iwraqanœiwrin: Isk inœ veraberowm ¯ in´, ayd bolori masin ´ez k˚ pat– 7 mi Tiwqikos˚‘ sireli eˇbayr˚ ew hawatarim paætØnean ew im Æaøayakic˚ i T¯r. nran ´ez mØt owˇarkeci ayd 8 bani hamar, orp¯szi imanaq mer masin, ew na mxi¸ari ´er srter˚. nran owˇarkeci hawatarim ew sireli eˇ– 9 bØr‘ fflnesimosi het miasin, or ´eznic ¯: Nranq ´ez k˚ patmen am¯n ban, or katarwowm ¯ aysteˇ: Λez oˇjow– 10 nowm ¯ Aristarqos˚‘ im bantakic˚, inœp¯s naew Baøna– basi eˇbØrordi Markos˚ (ori masin hrahang own¯q, or, e¸¯ ´ez mØt gay, ˚ndown¯q nran). oˇjownowm ¯ naew Yisows˚‘ 11 Yowstos koœowaÆ˚. sranq ¸lŒatowaÆneric en. sra—nq mi–

4. 12–18

12

13

14

15 16

17

18

Koˇosaciner

2114

ayn gorÆakic eˇan in´ AstÆow arqayow¸ean hamar ew noynisk mxi¸arow¸iwn eˇan in´ hamar: Oˇjownowm ¯ ´ez EpaŒras˚‘ ´eznic m¯k˚. Qristos Yisowsi ays Æaøan miæt tqnajan aˇØ¸owm ¯ ´ez hamar, orp¯szi mnaq katareal ew gorÆadr¯q AstÆow kamq˚ am¯n bani m¯j: Vkayowm em nra masin, or æat hogaÆow¸iwn owni ´er ew lawodikecineri hamar ew bolor nranc hamar, or Eraposlowm en: Oˇjow– nowm ¯ ´ez Ξowkas˚‘ bßiæk˚ ew sirelin, inœp¯s naew Demas˚: Oˇjownec¯—q ayn eˇbayrnerin, or gtnwowm en Lawodikiayowm. ew NimŒayin ow nra tnakan ekeˇecown: Ew erb ays ¸owˇ¸n ˚n¸ercowi ´ez mØt, aynp¯s ar¯q, or lawodikecineri eke– ˇecowm ¯l ˚n¸ercowi. ew lawodikecinerin owˇarkowaÆ ¸owˇ¸n ¯l do—wq ˚n¸ercec¯q: Ew asac¯—q Arqipposin. ¡Zgo—yæ eˇir ayn spasaworow¸ean hamar, or ˚ndownecir Tirojov, or– p¯szi ayn katares¿: Ays oˇjoyn˚ im‘ PØˇosis ´eøqov ¯: Im kapanqner˚ pahec¯—q ´er mtqowm: Ωno!rh‘ ´ez het:

1 Φesaˇonikeciner G

PØˇos˚, Siˇowanos˚ ew Timo¸¯os˚‘ ¸esaˇonikecinerid 1 ekeˇecown‘ mer Hayr AstowÆov ew T¯r Yisows Qristosov: Ωno!rh ´ez ew xaˇaˇow¸i!wn: Miæt gohow¸iwn enq yaytnowm 2 AstÆown ´ez hamar‘ bolorid yiæatakelov mer aˇØ¸qne– rowm, andadar yiæelov ´er hawati gorÆ˚, siroy vasta– 3 k˚ ew yoysi hamberow¸iwn˚ mer T¯r Yisows Qristosi, Ast– Æow ew mer HØr aøaj: Sireli— eˇbayrner, gitc¯—q, or ˚nt– 4 rowel ¯q AstÆow koˇmic. mer Awetaran˚ miayn xØsqerov 5 œqarozowec ´ez, ayl naew zØrow¸eamb, Sowrb Hogov ew ka– tareal vstahow¸eamb. git¯q naew, ¸¯ inœpisi ˚n¸acq ownecanq ´er m¯j ´ez hamar: Ew dowq, nmanowelov mez ew 6 Tiroj˚, ˚ndowneciq XØsq˚ bazowm neˇow¸ean m¯j Sowrb Ho– gow owraxow¸eamb‘ Ørinak handisanalov bolor hawata– 7 cealnerin, oronq Makedoniayowm ew Aqayiayowm en. ´eznic 8 hnœec AstÆow xØsq˚ oœ miayn Makedoniayowm ew Aqayiayowm, aylew aø AstowaÆ ´er ownecaÆ hawat˚ sŒøowec am¯n teˇ, aynp¯s or mez p¯tq œ¯ mi orew¯ ban xØsel ayd masin, qani 9 or mardik irenq isk patmowm en mer masin. ¸¯ inœp¯s e– ˇaw mer mowtq˚ ´er m¯j, ew ¸¯ inœp¯s kowøqeric dar´aq aø AstowaÆ‘ Æaøayelow hamar kendani ew ˘æmarit AstÆown ew spaselow erknqic nra Ordow galstean, orin yarow¸iwn 10 towec na meøelneric, Yisowsin, or piti Œrki mez verahas barkow¸iwnic: Eˇbayrne—r, dowq inqnerd git¯q, or izowr œeˇaw mer mowt– 2 q˚ ´er m¯j, ayl, naxap¯s œarœarowelov ew anargowelov 2 ffiilip¯owm, - inœp¯s or dowq ¯l git¯q, - mer AstowÆov hamar´akowecinq patmel ´ez AstÆow Awetaran˚ meÆ ˚nddimow¸ean handipelov. orovhetew mer yordor˚ o—œ 3 molorow¸iwnic ¯, o—œ pˇÆow¸iwnic ew o—œ ¯l nengamtow¸iwnic: Ayl, inœp¯s ˚ntrowecinq AstÆowc‘ hawatarim linelow A– 4 wetaranin, aynp¯s ¯l xØsowm enq‘ ha˘eli linelow hamar oœ ¸¯ mardkanc, ayl‘ AstÆown, or qnnowm ¯ mer srter˚. æoˇoqor¸ow¸ean xØsqer erbeq œgorÆaÆecinq ´ez mØt, inœ– 5 p¯s or dowq ¯l git¯q. ew oœ ¯l eˇanq ´er m¯j agahow¸iwnic

2. 6–20 6 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

1 Φesaˇonikeciner

2116

mˇowaÆ, inœp¯s or AstowaÆ ¯l vkay ¯. ew Œaøq œŒntøecinq mardkancic, o—œ ´eznic ew o—œ ¯l owriæneric: Karo—ˇ ¯inq, or– p¯s Qristosi aøaqealner, Æanrow¸iwn daønal ´ez, bayc hamest eˇanq ´er m¯j, inœp¯s mi dayeak, or manowkner ¯ xnamowm: Noyn ´ewov menq ¯l g¸acinq ´ez. yØßar ¯inq ´ez tal oœ miayn AstÆow Awetaran˚, aylew mer an´˚, qani or mer sirelinern ¯iq eˇel: Eˇbayrne—r, yiæec¯—q mer vasta– k˚ ew janq˚, erb giæer-cerek aæxatowm ¯inq ´eznic orew¯ m¯ki vray Æanrow¸iwn œlinelow hamar. ew ´ez qarozowm ¯inq AstÆow Awetaran˚: Vkay ¯q dowq inqnerd, vkay ¯ naew As– towaÆ, ¸¯ inœp¯s srbow¸eamb, ardarow¸eamb ew anbasir kerpov varowecinq ´ez‘ hawatacealnerid het. inœp¯s git¯q ¯l, ´eznic iwraqanœiwrin, inœp¯s hayr˚‘ ordinerin, mxi¸arowm ¯inq ew sŒoŒowm ow vkayow¸iwn ¯inq talis, or dowq ˚n¸anaq AstÆown arßani kerpov, or˚ kanœec ´ez ir arqayow¸ean˚ ew Œaøqin: Aha ¸¯ inœow menq æarow– nak gohow¸iwn enq talis AstÆown nra hamar, or, mez– nic AstÆow xØsqi lowrn aønelov, ayn ˚ndowneciq oœ orp¯s mardkanc xØsq, ayl‘ ˘æmartap¯s, orp¯s AstÆow xØsq, or nergorÆowm ¯ naew ´er‘ hawatacealnerid m¯j. orovhetew dowq, eˇbayrne—r, nmanoweciq AstÆow ayn ekeˇecinerin, or Hr¯astanowm en i Qristos Yisows, qani or dowq ¯l ´er az– gakicneri koˇmic noyn œarœaranqnerov œarœaroweciq, inœ– p¯s or nranq‘ hreaneric, oronq ew spanecin T¯r Yisowsin ew margar¯nerin ow halaÆecin mez ew AstÆow aœqic elan ow bolor mardkanc hakaøakord eˇan: Argelowm ¯in mez qarozel he¸anosnerin‘ nranc Œrkow¸ean hamar, orp¯s– zi am¯n ßam lcnen irenc meˇqi œaŒ˚. sakayn nranc vray barkow¸iwn˚ hasel ¯ ispaø: Isk menq, eˇbayrne—r, ¸¯p¯– tew miaøßamanak d¯mqov zrkowaÆ mnacinq ´eznic, bayc‘ o—œ srtov. aøawel ews ætapecinq tesnel ´er eresner˚ meÆ cankow¸eamb: Dra hamar, es‘ PØˇos˚, m¯k angam ew noy– nisk erkow angam kamecay gal ´ez mØt, bayc Satanan argelq eˇaw mez. qanzi o?v ¯ mer yoys˚ kam owraxow¸iwn˚ kam mer parÆanqi psak˚, e¸¯ oœ‘ do—wq i T¯r, Yisows Qris– tosi aøaj, nra galstean ßamanak. orovhetew do—wq ¯q mer Œaøq˚ ew owraxow¸iwn˚:

2117

1 Φesaˇonikeciner

3. 1–4. 5

I verjoy, œhamberecinq aylews, orovhetew barwoq ¸owac 3 mez miaynak mnal A¸¯nqowm. bayc owˇarkecinq Timo¸¯– 2 osin‘ mer eˇbØrn ow AstÆow ew Qristosi HØr Awetarani mer gorÆakcin‘ amrapndelow ´ez ew mxi¸arelow ´er ha– wati hamar, orp¯szi œsasanow¯q ays neˇow¸iwnneri m¯j. 3 dowq inqnerd isk git¯q, or ays bani hamar enq sahmanow– aÆ, qani or, minœ ´ez mØt ¯inq, aøajowc asowm ¯inq ´ez, 4 ¸¯ neˇow¸iwnner en hasnelow mer vray. inœp¯s or eˇaw isk. ew dowq git¯q ayd: Dra hamar ¯l es aylews œkaroˇanalov 5 hamberel, mard owˇarkeci‘ imanalow ´er hawati masin, ayn mtavaxow¸eamb, or Œor´iœ˚ ´ez ¯l Œor´aÆ lini, ew izowr lini mer taraÆ aæxatanq˚: Bayc hima, erb Ti– 6 mo¸¯os˚ ´er mØtic mez mØt ekaw ew ´er hawati ow siroy awetis˚ towec mez, or miæt mer bari yiæatakn ¯q pahowm ´er mtqowm ew or cankanowm ¯q mez tesnel, inœp¯s ew menq‘ ´ez, dra hamar, eˇbayrne—r, mxi¸arowecinq ´eznov, ´er 7 ownecaÆ hawatov mer bolor væteri ew neˇow¸iwnneri m¯j. ew ayßm kendani k˚ linenq, e¸¯ dowq hastat mnaq Tirojov: 8 I?nœ gohow¸iwn karoˇ enq matowcel AstÆown ´ez hamar ayn 9 amboˇj owraxow¸ean pat˘aøov, orov owraxanowm enq ´ez hamar AstÆow aøaj. giæer-cerek ¸axan´agin aˇØ¸owm 10 enq, or tesnenq ´er eres˚ ew lracnenq ´er hawati pa– kas˚: Ew inqn AstowaÆ ow mer Hayr˚ ew mer T¯r˚ Yisows 11 Qristos ¸oˇ owˇˇi mer ˘anaparhner˚ d¯pi ´ez. ew inq˚ 12 T¯r˚ ¸oˇ a˘ecni ew aøatacni ´er s¯r˚, or own¯q mime– anc hand¯p ew bolori hand¯p, inœp¯s ew menq‘ ´er hand¯p: Φoˇ na amracni ´er srter˚, anarat srbow¸eamb, Ast– 13 Æow ew mer HØr aøaj, mer T¯r Yisows Qristosi galstean ßamanak‘ ir bolor srberov hander´: Owremn, eˇbayrne—r, aˇaœowm enq ´ez ew yordorowm Qris– 4 tos Yisowsov, or inœp¯s sovoreciq meznic, aynp¯s ˚n¸a– naq ew ha˘eli lin¯q AstÆown. ew aydp¯s ¯l ˚n¸anowm ¯q, orp¯szi aweli ow aweli aøaj gnaq noyn bani m¯j: Ew gi– 2 t¯q, ¸¯ inœpisi patow¯rner towecinq ´ez T¯r Yisowsov. orovhetew AstÆow kamq˚ a—ys ¯. or dowq sowrb lin¯q, heøow 3 mnaq poønkow¸iwnic. ´eznic iwraqanœiwr oq gitenay ir 4 marmin˚ pahel srbow¸eamb ow patowov ew oœ ¸¯ cankow¸e– 5

4. 6–5. 5

6

7 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

5 2

3

4 5

1 Φesaˇonikeciner

2118

an krqov, inœp¯s ayl he¸anosner, or œen ˘anaœowm AstÆown: Φoˇ oœ oq ayd banowm œaŒ˚ œanckacni ew œdipœi ir eˇbØr patowin, qanzi ayd bolor baneri hamar T¯r˚ vr¯ßxndir ¯, inœp¯s or aøajowc asacinq ´ez ew vkayecinq. ardarew, AstowaÆ œkoœec mez pˇÆow¸ean, ayl‘ srbow¸ean: Aha ¸¯ inœow, ov anargowm ¯ ays ban˚, mardo—wn œi anargowm, ayl‘ AstÆown, or˚ ew Sowrb Hogin towec ´ez: Isk eˇbayrasi– row¸ean masin p¯tq œ¯ ´ez ban grel, qani or dowq inq– nerd isk AstÆowc ¯q sovorel mimeanc sirel. orovhetew ayd noynn anowm ¯q bolor eˇbayrneri hand¯p, or gtnwowm en Makedoniayi bolor koˇmerowm: Eˇbayrne—r, xndrowm em ´ez, or aøawel ews a˘¯q ew aøaj gnaq, apr¯q xaˇaˇ ew iwraqanœiwrd ´er gorÆov zbaˇow¯q ow aæxat¯q ´er ´eø– qerov, inœp¯s or patowirel enq ´ez, orp¯szi parkeætow– ¸eamb varow¯q drsecineri het ew oœ mi bani karØt œli– n¯q: Eˇbayrne—r, œem owzowm, or ang¯t lin¯q nnjecealneri masin, orp¯szi œtxr¯q, inœp¯s owriæner˚, oronq yoys œow– nen: E¸¯ hawatowm enq, ¸¯ Yisows meøaw ew yarow¸iwn a– øaw, aydp¯s ¯l AstowaÆ Yisowsi mijocov nnjecealnerin et keanqi piti beri nra het: Menq ays bann asowm enq Tiroj xØsqov. e¸¯ menq oˇj mnanq minœew Tiroj galows– t˚, œpiti kanxenq nnjecealnerin, orovhetew T¯rn inq˚, azdararow¸ean næanov, hreætakapeti ´aynov ew Ast– Æow æeŒorov piti ijni erknqic, ew Qristosov meøaÆner˚ aøajin˚ yarow¸iwn piti aønen. apa ew menq, or kendani mnacaÆ piti linenq, nranc het miasin piti yaŒætakow– enq-tarowenq amperi vrayic Tiroj aøaj Ødowm ew aydp¯s mætap¯s Tiroj het piti linenq: Owremn, mxi¸arec¯—q mimeanc ays xØsqerov: Eˇbayrne—r, bayc ßameri ew ßamanakneri masin ka– riq œkay ´ez grelow, orovhetew dowq inqnerd isk stoyg git¯q, ¸¯ Tiroj Ør˚ aynp¯s ¯ hasnowm, inœp¯s goˇ˚‘ gi– æerov: Erb asen, ¸¯‘ xaˇaˇow¸iwn ew apahovow¸iwn ¯, ayn ßamanak yankarÆaki k˚ hasni nranc korÆanowm˚, inœp¯s linowm ¯ yˇi knoj erkownq˚. ew nranq œen Œrkowe– low: Isk dowq, eˇbayrne—r, xawari m¯j œ¯q, or ayn Ør˚ ´er vray hasni‘ inœp¯s goˇ˚. orovhetew dowq bolord lowsoy or–

2119

1 Φesaˇonikeciner

5. 6–28

diner ¯q ew cerekoway ordiner: Giæerin˚ œenq, xawarin˚ œenq: Owremn œqnenq mnanq, inœp¯s‘ owriæner˚, ayl ar¸own ew zgast linenq. orovhetew, ovqer nnjowm en, giæern en nnjowm, ew ovqer harbowm en, giæern en harbowm. isk menq, or cerekoway ordiner enq, ar¸o—wn linenq ew siroy ow ha– wati zrahner˚ hagnenq ew Œrkow¸ean yoysi saˇawart˚ dnenq. orovhetew AstowaÆ mez œnaxasahmanec barkow– ¸ean hamar, ayl‘ Œrkow¸iwn˚ ßaøangelow hamar‘ mer T¯r Yisows Qristosi mijocov. na meøaw mez hamar, orp¯s– zi ar¸own linenq ¸¯ nnjenq, nra het miasi—n aprenq: Owsti mxi¸arec¯—q ew amrapndec¯—q mimeanc, inœp¯s or ard¯n anowm ¯q: Eˇbayrne—r, aˇaœowm enq ´ez, or ˘a– naœ¯q ew gnahat¯q ´er vastakawornerin, Tiroj koˇmic ´er vray næanakowaÆ verakacownerin, inœp¯s naew ´ez xratoˇnerin. ew aøawelagoyn siroy arßani hamarec¯—q nranc‘ irenc aæxatanqi hamar: Xaˇaˇow¸i—wn ownec¯q mimeanc mijew: Eˇbayrne—r, aˇaœowm em ´ez. xratec¯—q stahaknerin, qajalerec¯—q erkœotnerin, Øgnaka—n eˇ¯q tkarnerin, hamberata—r eˇ¯q bolori hand¯p: Zgo—yæ eˇ¯q, œlini ¸¯ m¯k˚ œarin œarov hatowci. miæt mimeanc hand¯p ew bolori hand¯p barin gorÆelow hetamo—wt eˇ¯q: Owra—x eˇ¯q miæt, andadar aˇØ¸ec¯—q, am¯n inœowm gohow¸i—wn matowcec¯q, orovhetew a—yd ¯ AstÆow kamq˚ ´ez hamar i Qristos Yisows: Mi— hangcr¯q Hogin, mi— arhamarh¯q margar¯ow¸iwnner˚, Œor´ec¯—q am¯n inœ, barin amo—wr pa– hec¯q, heøo—w mnac¯q bolor œar baneric: Ew xaˇaˇow¸ean AstowaÆn inq˚ ¸oˇ srbacni ´ez amboˇjap¯s, ew ´er am– boˇj hogin, æownœ˚ ew marmin˚ ¸oˇ anarat pahowi minœew mer T¯r Yisows Qristosi galowst˚: Hawatarim ¯ na, or koœec ´ez. na ¯ dar´eal, or noyn˚ piti ani: Eˇbayrne—r, aˇØ¸ec¯—q naew mez hamar: Oˇjownec¯—q bolor eˇbayrne– rin sowrb hamboyrov: Erdowel em talis ´ez Tirojov, or ˚n¸erc¯q ays ¸owˇ¸˚ bolor sowrb eˇbayrnerin: Mer T¯r Yisows Qristosi ænorh˚ ´ez het:

6 7 8

9

10

11 12

13

14

15

16 17, 18

19, 20 21 22, 23

24 25 26 27 28

2 Φesaˇonikeciner G

PØˇos˚, Siˇowanos˚ ew Timo¸¯os˚‘ ¸esaˇonikecinerid ekeˇecown‘ mer Hayr AstowÆov ew T¯r Yisows Qristosov: 2 Ωno!rh ´ez ew xaˇaˇow¸i!wn mer Hayr AstÆowc ew T¯r Yi– 3 sows Qristosic: Eˇbayrne—r, partawor enq miæt gohow– ¸iwn matowcel AstÆown ´ez hamar, inœp¯s or arßani isk ¯, qani or aweli ow aweli ¯ a˘owm ´er hawat˚, ew æata– 4 nowm ¯ ´eznic iwraqanœiwri s¯r˚ mimeanc hand¯p, aynp¯s or menq ´eznov parÆenowm enq AstÆow ekeˇecinerowm ´er hamberow¸ean ew hawati hamar‘ ´er ayn bolor halaÆanq– 5 neri ew neˇow¸iwnneri m¯j, oronc dowq hamberowm ¯q: Dranq apacoyc en AstÆow ardar datastani, orp¯szi dowq ar– ßani lin¯q AstÆow arqayow¸ean˚, ori hamar ¯l neˇow¸iwn 6 ¯q krowm: Ew ardar ¯ AstÆow aøaj, or ´ez neˇoˇnerin 7 neˇow¸iwn hatowcowi, isk ´ez‘ neˇow¸iwn kraÆnerid‘ han– gist mez het, erb T¯r Yisows yaytnowi erknqic‘ ir hreæ– 8 takneri zØrqov‘ kraki bocov vr¯ß lowÆelow hamar nran– cic, oronq œen ˘anaœowm AstÆown ew œen hnazandwowm mer 9 T¯r Yisows Qristosi Awetaranin. nranc patiß˚ piti lini yawitenakan korÆanowm˚‘ heøow Tiroj nerkayow¸iwnic 10 ew nra Œaøawor zØrow¸iwnic, erb na gay ayn Ør˚‘ Œaøa– worowelow ir srberi m¯j, hiacmownqi arßani daønalow bolor hawatacealneri m¯j (qani or mer vkayow¸ean˚ hawata– 11 ciq): Aha ¸¯ inœow miæt aˇØ¸owm enq ´ez hamar, orp¯s– zi AstowaÆ ´ez arßani dar´ni ´er koœman˚, minœew lrac– ni ´er bolor ŒaŒagner˚ ew hawati gorÆer˚‘ zØrow¸eamb, 12 orp¯szi Œaøaworowi mer T¯r Yisows Qristosi anown˚ ´er m¯j, ew dowq Œaøaworow¯q nra m¯j‘ mer AstÆow ew T¯r Yisows Qristosi ænorhi hama´ayn: 2 Eˇbayrne—r, aˇaœowm em ´ez, or mer T¯r Yisows Qristosi 2 galstean ew nra mØt mer hawaqowelow hamar dowq iskoyn œxøovow¯q ´er mtqowm ew œzarhowr¯q o—œ hogov, o—œ xØsqov, o—œ ¯l ¸ˇ¸erov‘ ibr ¸¯ mer koˇmic growaÆ, orp¯s ¸¯ ard¯n ekaÆ 3 hasaÆ lini Tiroj Ør˚: Φoˇ oœ oq ´ez œxabi ew oœ mi ´e– wov. orovhetew ayn Ør˚ œi galow, e¸¯ nax apstambow¸iwn˚ 1

2121

2 Φesaˇonikeciner

2. 4–3. 3

œgay, ew œyaytnowi anØr¯now¸ean mard˚‘ korstean ordin‘ Hakaøakord˚, or goøozanowm ¯ ayn ameni vray, or koœwowm ¯ astowaÆ kam paætamownqi aøarkay, minœew ayn asti– ˘an, or na nsti AstÆow ta˘arowm ew inqn iren coyc tay, ¸¯ astowaÆ ¯: ff¯?q yiæowm, or, minœ ´ez het ¯i deø, asowm ¯i ayd ban˚: Ew ayßm dowq inqnerd git¯q, ¸¯ inœn ¯ nran yet pahowm, or ayd Hakaøakord˚ inqn iren yaytni ani minœew ßamanak˚ gay. orovhetew anØr¯now¸ean ayd xorhrdawor owß˚ ard¯n gorÆi vray ¯. bayc ayd piti œyaytnowi min– œew ayn ßamanak, erb m¯jteˇic k˚ veracowi na, or ayßm nran yet ¯ pahowm: Ew apa piti yaytnowi AnØr¯n˚, o– rin T¯r Yisows piti korÆani ir berani ænœov ew piti oœnœacni ir yaytnow¸eamb ir galstean ßamanak: Nra‘ AnØr¯ni galowst˚ Satanayi nergorÆow¸eamb ¯, amenayn zØrow¸eamb, næannerov, xabebayakan zØrawor gorÆerov ew anirawow¸ean bolor patranqnerov korstean matnow– aÆneri vray. ew ayd am¯n˚ ayn bani Œoxar¯n, or œ˚ndow– necin ˘æmartow¸ean s¯r˚, orp¯szi Œrkowen: Dra hamar ¯l AstowaÆ nranc piti owˇarki zØrawor mi molorow¸iwn, or nranq hawatan stin ew datapartowen bolor nranq, or œhawatacin ˘æmartow¸ean˚ ew ha˘oyq gtan anØr¯now– ¸ean m¯j: Isk menq, Tirojic sirowaÆ eˇbayrne—r, par– tawor enq miæt gohow¸iwn matowcel AstÆown ´ez hamar, orovhetew AstowaÆ skzbic ˚ntrec mez, or Œrkowenq Hogow srbacowmov ew ˘æmartow¸ean hawatov, orin ew kanœec ´ez mer awetaranowmov Œrkowelow ew mer T¯r Yisows Qristosi Œaøqin tiranalow hamar: Owremn, eˇbayrne—r, hasta—t mnac¯q ew pi—nd pahec¯q ayn awandow¸iwnner˚, or sovore– ciq ¸¯— xØsqov ew ¸¯— mer ¸ˇ¸ov. ew inq˚‘ mer T¯r Yisows Qristos ew mer Hayr˚‘ AstowaÆ, or sirec mez ew mez towec yawitenakan mxi¸arow¸iwn ew bari yoys, ibrew ænorh, ¸oˇ mxi¸ari ew hastat pahi ´er srter˚ am¯n bari xØsqi ew gorÆi m¯j:

4

5 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Verjap¯s, eˇbayrne—r, aˇØ¸ec¯—q mez hamar, orp¯szi 3 Tiroj xØsq˚ aøaj gnay ew Œaøaworowi am¯n teˇ, inœp¯s or ´ez mØt ¯, orp¯szi Œrkowenq anØr¯nneric ew anzgam 2 mardkancic, qani or bolor˚ œ¯, or hawat ownen: Bayc ha– 3

3. 4–18

4 5 6

7

8

9

10

11

12

13 14

15 16

17 18

2 Φesaˇonikeciner

2122

watarim ¯ T¯r˚. na k˚ zØracni ´ez ow k˚ pahi œaric: Vstah enq Tirojov ´er vray, ¸¯, inœ or patowirecinq ´ez, e—w anowm ¯q, e—w k’an¯q: Ew T¯r˚ ¸oˇ owˇˇi ´er srter˚ d¯pi AstÆow s¯r˚ ew d¯pi Qristosi hamberow¸iwn˚: Eˇbayrne—r, patowirowm em ´ez mer T¯r Yisows Qristosi anownov, or dowq heøow mnaq am¯n mi eˇbØric, or Æoyl keanqov ¯ aprowm ew oœ ˚st ayn Ørinaki, orn ˚ndowneciq meznic. orovhetew inqnerd git¯q, ¸¯ orœa!Œ dowq p¯tq ¯ nmanow¯q mez, qani or ´ez mØt erbeq œÆowlacanq ew oœ oqi hac˚ ´ri œkeranq, ayl janqov ew vastakov zØr ow giæer aæxatowm ¯inq‘ ´ez– nic oœ m¯ki vray Æanrow¸iwn œlinelow hamar. oœ ¸¯ nra ha– mar, or iæxanow¸iwn œown¯inq, ayl orp¯szi menq mez Ørinak dar´nenq ´ez, or mez nmanow¯q. qani deø ´ez mØt ¯inq, ays bann ¯inq patowirowm ´ez. ¸¯‘ ov œi owzowm aæxatel, ¸oˇ hac ¯l œowti: Ard, ´eznic omanc masin lsowm enq, ¸¯ Æoyl keanqov en aprowm, orew¯ gorÆ œen anowm, ayl Æoyl-Æoyl ærjowm en‘ datark banerov hetaqrqrowelov: Aydpisine– rin patowirowm enq ew yordorowm T¯r Yisows Qristosov, or aæxaten handartow¸eamb ew ire—nc hacn owten: Isk dowq, eˇbayrne—r, mi— yogn¯q bariq anelowc: Isk e¸¯ orew¯ m¯k˚ œhnazandowi ays ¸ˇ¸i m¯j mer asaÆ xØsqin, nkati— ownec¯q nran ew mi— yaraberow¯q nra het, orp¯szi amظov mnay: Bayc nran orp¯s ¸ænami mi— hamar¯q, ayl xratec¯—q orp¯s eˇbayr: Ew xaˇaˇow¸ean T¯rn inq˚ ¸oˇ miæt xa– ˇaˇow¸iwn tay ´ez am¯n inœowm: T¯r˚ ´ez bolorid het lini: Ays oˇjoyn˚ im‘ PØˇosis ´eøqov ¯, or, orp¯s næan, kay im bolor ¸ˇ¸erowm. aysp¯s em growm es: Mer T¯r Yisows Qris– tosi ænorh˚ ´ez bolorid het lini:

1 Timo¸¯os G

PØˇos˚‘ aøaqeal˚ Yisows Qristosi, ˚st hramani mer 1 ffirkiœ AstÆow ew Yisows Qristosi, or mer yoysn ¯. Ti– 2 mo¸¯osin‘ hawati m¯j sireli ordown æno!rh, oˇormow¸i!wn, xaˇaˇow¸i!wn Hayr AstÆowc ew mer T¯r Yisows Qristosic: Inœp¯s xndreci qez, erb gnowm ¯i Makedonia, mna— EŒe– 3 sosowm, orp¯szi patow¯r tas, or omanq Øtar owsmownq œowsowcanen ew œkapowen aøaspelnerin ow anverjanali 4 tohmabanow¸iwnnerin, oronq manawand pat˘aø k˚ li– nen v¯˘eri, bayc œen Æaøayowm AstÆow Æragrerin, oronq hawati vray en himnowaÆ. qanzi patowirani glxa– 5 wor˚ s¯rn ¯‘ bxaÆ sowrb srtic, bari xˇ˘mtanqic ew ankeˇÆ hawatic, oroncic vripecin omanq‘ xotorowe– 6 lov xØsqeri ownaynow¸ean m¯j: Owzowm en Ør¯nqi var– 7 dapetner linel. irenq isk œen imanowm‘ inœ en xØsowm, oœ ¯l haskanowm ayn baner˚, oronc vray pndowm en: Gi– 8 tenq, or Ør¯nq˚ law ¯, e¸¯ m¯kn ayn gorÆadri Ørina– wor kerpov: Bayc ays ban˚ ¸oˇ imanay, or ardarne– 9 ri hamar œ¯ Ør¯nq˚, ayl‘ anØr¯nneri ew anhnazandneri, ambariætneri ew meˇaworneri, anmaqowrneri ew piˇÆe– ri, hayr ow mayr anargoˇneri, mardaspanneri, poø– 10 nikneri, arowamolneri, mardagoˇeri, staxØsneri, sowt erdowoˇneri, aylew am¯n bani hamar, or˚ hakaøak ¯ oˇ– jamit vardapetow¸ean, vardapetow¸iwn, or hamapa– 11 tasxanowm ¯ eraneli AstÆow Œaøawor Awetaranin, orin ew hawatarim eˇay es: Ωnorhakalow¸iwn nran, or zØrac– 12 rec in´ mer T¯r Qristos Yisowsi mijocov, or˚ vstahe– li hamarec in´ ays spasaworow¸ean˚ kargelow, in´, or 13 naxap¯s hayhoyiœ ¯i, halaÆiœ ew anargoˇ. bayc es oˇor– mow¸iwn gtay, orovhetew ayd bann anowm ¯i angitow¸ean ew anhnazandow¸ean m¯j gtnowelov. ew mer Tiroj ænorh˚ 14 æatacaw in´ hamar ayn hawatov ew sirov, or ¯ i Qris– tos Yisows: Vstaheli ew amenayn ˚ndownelow¸ean arßa– 15 ni ¯ ays xØsq˚, ¸¯‘ Qristos Yisows aæxarh ekaw‘ Œrkelow meˇawornerin, oronc glowx˚ es em: Ew oˇormow¸iwn gtay 16

1. 17–2. 14

17

18

19

20

2 2

3 4 5

6 7

8

9

10

11 12

13 14

1 Timo¸¯os

2124

nra hamar, or Yisows Qristos nax im m¯j coyc towec ir amboˇj hamberow¸iwn˚, orp¯s Ørinak nranc, or pi– ti hawatan iren yawitenakan keanqi hamar. naew ya– witenow¸ean Φagaworin, or aneˇÆ ew anerewoy¸ ¯, mia—k AstÆown Œa!øq ew pati!w yawiteans yawitenic: Am¯n: Or– dea—k im Timo¸¯os, awandowm em qez ays patowiran˚, qo masin naxap¯s eˇaÆ margar¯ow¸iwnneri hama´ayn, or– p¯szi nrancov dow mˇes bari paterazm˚, pahes hawa– t˚ bari xˇ˘mtanqov, or˚ omanq heøow vanelov irencic‘ nawabekow¸ean en¸arkowecin hawati m¯j. dranc ¸wowm en Himenos˚ ew Aˇeqsandros˚, oronc matneci Satana– yin, orp¯szi xratowen œhayhoyel: Ard, amenic aøaj aˇaœowm em aˇØ¸q anel, xndrel, paˇatel, gohow¸iwn matowcel bolor mardkanc hamar, manawand ¸agaworneri ew bolor iæxanaworneri hamar, orp¯szi xaˇaˇow¸eamb ew handartow¸eamb varenq mer keanq˚, katareal astowaÆapaætow¸eamb ew srbow¸e– amb. a—yd ¯ barin ew ˚ndownelin mer ffirkœi‘ AstÆow a– øaj: Na kamenowm ¯, or bolor mardik Œrkowen ew hasnen ˘æmartow¸ean gitow¸ean˚. qanzi m¯—k AstowaÆ kay ew m¯—k mijnord‘ AstÆow ew mardkanc mijew. Yisows Qristos‘ mard˚, or towec inqn iren orp¯s Œrkanq bolori hamar‘ i vkayow¸iwn ir ßamanakneri. dra hamar es kargowe– ci orp¯s qaroziœ ew aøaqeal (˘æmarit em asowm Qris– tosov ew œem stowm), eˇay vardapet he¸anosneri‘ ha– watov ew ˘æmartow¸eamb: Owzowm em, or tˇamardik a– ˇØ¸en am¯n teˇ, sowrb ´eøqer bar´racnen d¯pi ver, a– øanc barkow¸ean ew erkmtow¸ean: Noynp¯s ew kanayq, hamest zardaranqov, aknaÆow¸eamb ew parkeætow¸eamb ¸oˇ zardarowen. oœ ¸¯ margartov ˚ndelowzowaÆ oskeay hiwsqerov kam p˘nazard zgestnerov, ayl‘ bari gorÆe– rov, inœp¯s vayel ¯ astowaÆapaætow¸iwn˚ yan´n aøaÆ kananc: Kin araraÆ˚ ¸oˇ owsani løow¸eamb, katareal hnazandow¸eamb: Ew es ¸oyl œem talis, or kin araraÆ˚ owsowcani kam ¯l xØsqov iæxi tˇamardow vray, ayl ¸oˇ lowø mnay. orovhetew nax Adam˚ steˇÆowec ew apa‘ Ewan: Ew Ada—m˚ œxabowec, ayl ki—n˚ xabowec ew yancanq gorÆec:

2125

1 Timo¸¯os

2. 15–4. 2

Bayc na piti apri ordeÆnow¸ean hamar, e¸¯ parkeæ– 15 tow¸eamb mnay hawati, siroy ew srbow¸ean m¯j: Hawasti ¯ ays xØsq˚, ¸¯‘ ov episkoposow¸ean ¯ ´gtowm, 3 ´gtowm ¯ bari gorÆi: Episkopos˚ p¯tq ¯ anarat 2 lini, m¯—k knoj mard, hez, xohem, parkeæt, hiwras¯r, owsowcanelow ˚ndownak, oœ naxatoˇ, oœ bønacoˇ, ayl‘ 3 handartabaroy, oœ køowazan, oœ Œoˇas¯r, ayl‘ aynpi– sin, or ir isk tan˚ law verakacow lini, ownenay ordi– 4 ner, oronq hnazandow¸ean m¯j linen katareal parkeæ– tow¸eamb (isk e¸¯ m¯kn ir town˚ kaøavarel œimanay, 5 hapa inœp¯?s AstÆow ekeˇecown xnamakal k˚ lini), oœ 6 noradar´, orp¯szi, goøozanalov, Satanayin vi˘akowaÆ datapartow¸ean m¯j œ˚nkni. ayl na p¯tq ¯ ownenay bari 7 vkayow¸iwn nae—w drsecineric, orp¯szi œlini ¸¯ ˚nkni na– xatinqi tak ew Satanayi orogay¸neri m¯j: Nmanap¯s 8 ew sarkawagner˚ ¸oˇ linen parkeæt, oœ erkdimi xØsoˇ, oœ gines¯r, oœ æahamol, ayl ¸oˇ pahen hawati xorhowrd˚ 9 maqowr xˇ˘ov: Nax irenq ¸oˇ Œor´i en¸arkowen ew e¸¯ 10 anmeˇadreli gtnowen, apa paætØn kataren: Noynp¯s 11 ew nranc kanayq ¸oˇ linen parkeæt, oœ œaraxØs, hez, ha– watarim am¯n inœowm: Sarkawagner˚ ¸oˇ m¯—k knoj mard 12 linen, irenc ordinerin ew irenc tner˚ law kaøavaren, o– 13 rovhetew ayn sarkawagner˚, or law en Æaøayowm, irenc hamar æahowm en bari asti˘an ew meÆ hamar´akow¸iwn k’ownenan i Qristos Yisows irenc ownecaÆ hawati m¯j: Qez growm em ays ban˚, orovhetew yoys ownem, or æowtov k˚ 14 gam: Isk e¸¯ owæanam, dow k’imanas, ¸¯ inœp¯s p¯tq ¯ 15 varowes AstÆow tan m¯j, or kendani AstÆow ekeˇecin ¯‘ siwn ew hastatow¸iwn ˘æmartow¸ean: Ew yaytnap¯s meÆ 16 ¯ astowaÆapaætow¸ean xorhowrd˚, or yaytnowec marm– nov, ardaracaw Hogov, erewac hreætaknerin, qarozowec he¸anosneri m¯j, hawatali eˇaw aæxarhowm ew erkinq ve– racaw Œaøqov: Ew Sowrb Hogin yaytnap¯s asowm ¯, ¸¯ verjin ßa– 4 manaknerowm omanq piti heøanan hawatic ew irenc owæadrow¸iwn˚ piti dar´nen molorecnoˇ ogineri vray ew deweri vardapetow¸iwnneri vray‘ tarowaÆ staxØsne– 2

4. 3–5. 4 3

4

5 6

7

8

9 10

11, 12

13

14

15

16

5 2 3 4

1 Timo¸¯os

2126

ri keˇÆaworow¸eamb, oronc xˇ˘mtanq˚ xaranowaÆ ¯, o– ronq argelowm en amowsnanal ew heøow en pahowm ayn ke– rakowrneric, or AstowaÆ steˇÆec, orp¯szi hawatace– alner˚ ew ˘æmartow¸ean verahasow eˇoˇner˚ gohow¸eamb vayelen. orovhetew AstÆow bolor steˇÆaÆner˚ law en, ew xotan ban œkay, manawand erb dranq gohow¸eamb en ˚ndownwowm. qani or AstÆow xØsqov ew aˇØ¸qov am¯n ban maqrwowm ¯: Ays xrat˚ talov eˇbayrnerin‘ Qristos Yi– sowsi mi bari paætØneay k˚ lines‘ snowaÆ hawati xØs– qerov ew ayn bari vardapetow¸eamb, orin hetamowt isk eˇar. bayc piˇÆ xØsqeric ew paøawakan aøaspelneric hraßarowi—r. ew dow qez marzi—r astowaÆapaætow¸eamb, orovhetew marmni marzowm˚ qiœ bani ¯ Øgtakar, minœ astowaÆapaætow¸iwn˚ Øgtakar ¯ am¯n inœi. ew na ow– ni keanqi awetis˚, a—ys keanqi ew hander´eali: Πiæt ¯ ays xØsq˚ ew arßani ¯ amenayn ˚ndownelow¸ean, orov– hetew ays bani hamar isk tqnowm enq ew naxatinqner krowm. qani or mer yoys˚ drel enq kendani AstÆow vray, or ffirkiœn ¯ bolor mardkanc, manawand‘ hawatacealneri: Patowiri—r ayd ew owsowcani—r. ¸oˇ oœ oq qo eritasar– dow¸iwn˚ œarhamarhi, ayl Ørina—k eˇir hawatacealnerin xØsqov, varmownqov, sirov, hawatov, maqrow¸eamb: Min– œew im gal˚, hetamti—r AstÆow xØsq˚ ˚n¸ercel, yordorel ew owsowcanel hawatacealnerin: Zanc mi— aø ayn ænor– h˚, or qo m¯j ¯, or trowec qez margar¯ow¸eamb, er¯cne– ri ´eønadrowmov: Ayd bani vray mtaÆi—r ew yaratewi—r dranowm, orp¯szi qo aøajadimow¸iwn˚ yaytni lini bolo– rin: Zgo—yæ eˇir qo nkatmamb ew qo owsowcman nkatmamb. ew yaratewi—r dranowm: E¸¯ ayd bann anes, k˚ Œrkes e—w qez, e—w nranc, or lsowm en qez: flerin xstow¸eamb mi— yandimani—r, ayl yordori—r or– p¯s qo hayr˚. eritasardnerin yordori—r orp¯s eˇbayr– ner, paøawnerin‘ orp¯s mayrer, deøati kananc‘ orp¯s qoyrer, katareal maqrow¸eamb: Yargi—r ayn ayrinerin, or iskap¯s ayriner en: Isk e¸¯ mi ayri ordiner ew ¸oø– ner owni, nax nranq ¸oˇ sovoren irenc tan hand¯p bari verabermownq coyc tal ew irenc Ænoˇneri araÆi Œoxa–

2127

1 Timo¸¯os

5. 5–23

r¯n nranc hatowcel, orovhetew a—yn ¯ barin ew ˚ndownelin AstÆow aøaj: Isk ov iskap¯s ayri ¯ ew menak ¯ ap– rowm ow ir yoys˚ drel ¯ AstÆow vray, ¸oˇ yaratewoˇ lini aˇØ¸qi ew aˇaœanqneri m¯j zØr ow giæer: Isk meˇkas¯r ayrin kendanwoyn meøaÆ ¯: Ays ban˚ patowiri—r, or an– arat linen: Isk e¸¯ m¯k˚ iwrayinnerin ew manawand ˚n– taniqin xnamq œi tanowm, hawatn owracel ¯ ew aweli œar ¯, qan anhawat˚: Ayrineri ¸wowm k˚ hamarowi ayn ayrin, or va¸sown tarekanic pakas œ¯, m¯—k mardow kin ¯ eˇel ow bari gorÆerov ¯ vkayowel, or erexaner ¯ meÆacrel, or hiw– rer ¯ ˚ndownel, or srberi otqern ¯ lowacel, or neˇow¸ean m¯j gtnowoˇnerin ¯ hasel, or am¯n bari gorÆi hetamowt ¯ eˇel: Bayc eritasard ayri kananc haæowi mi— aø, orovhetew heætasirow¸ean an´natowr linelov‘ Qristosi d¯m en el– nowm ew amowsnanal en owzowm. isk datastan en ˚ndownowm nra hamar, or aøajin hawatn arhamarhecin: Miaßa– manak ew angorÆow¸ean en varßwowm‘ ærjelov tnic town. ew oœ miayn datarkaportner en, aylew æataxØs ew awelord hetaqrqras¯r. ew xØsowm en baner, or p¯tq œ¯ xØsel: Ow– zowm em, or ayd eritasard kanayq amowsnanan, ordiner Ænen, tnarar linen ew hakaøakordin aøi¸ œtan naxa– tinqi, qani or ard¯n isk nrancic omanq æeˇowel en‘ Sa– tanayi yetewic gnalov: E¸¯ hawataceal m¯k˚ ayriner owni, ¸oˇ nranc Øgni, or ekeˇecin beøi tak œ˚nkni ew na karoˇanay Øgnel iskap¯—s ayrinerin: Ayn er¯cner˚, oronq law verakacow en, krknaki patowi arßani ¸oˇ linen. ma– nawand nranq, or tqnowm en xØsqov ew owsowcanelov. qan– zi Sowrb Girqn asowm ¯. ¡Kal anoˇ ezan downœ˚ mi— kapir¿ ew‘ ¡Mæakn arßani ¯ ir var´in¿: Er¯ci masin ambasta– now¸iwn mi— ˚ndownir, baci ayn d¯pqic, erb da erkow kam ereq vkanerov lini: Isk meˇanœoˇnerin yandimani—r bolo– ri aøaj, orp¯szi miwsnern ¯l vaxenan: Partaworecnowm em qez AstÆow ew Yisows Qristosi ow ˚ntreal hreætak– neri aøaj, or ays bolor˚ pahes aøanc naxapaæarowmi‘ aœaøow¸eamb oœinœ œanelov: Λeøqerd ætapov orew¯ m¯ki vray mi— dir ew owriæneri meˇqerin masnakic mi— eˇir, qez maqo—wr pahir: Aysowhetew mimiayn jowr mi— xmir, ayl mi

5

6 7 8

9 10

11

12 13

14

15 16

17

18

19

20 21

22

23

5. 24–6. 13

24

25

6

2

3 4

5

6

7 8

9 10

11

12

13

1 Timo¸¯os

2128

qiœ gini ¯l xaønir‘ qo stamoqsi ew ya˘axaki tkarow– ¸iwnneri pat˘aøov: Kan mardik, oronc meˇqer˚ yayt– ni en naxqan orew¯ datastani en¸arkowel˚. mardik ¯l kan, oronc meˇqer˚ yetoy en yaytni daønowm: Noyn ´ewov ew yaytni en bari gorÆer˚. ew ayn gorÆer˚, or yaytni œen, ¸aqnowaÆ mnal œen karoˇ: Bolor nranq, ovqer Æaøayow¸ean lÆi tak en, nrancic iwraqanœiwr˚ ¸oˇ ir t¯rerin patowi arßani hamari, orp¯szi AstÆow anownn ow vardapetow¸iwn˚ œanargowi: Isk nranq, or hawataceal t¯rer ownen, ¸oˇ œarhamarhen, or nranq eˇbayrner en, ayl aweli law Æaøayen, qani or hawatacealner en ew sireli eˇbayrner, oronq yan´n en aøel barerarow¸iwn˚: Ays bann owsowcani—r ew yordori—r: Isk e¸¯ m¯kn ayl ban owsowcani ew œansay mer T¯r Yisows Qristosi oˇjamit xØsqerin ew ayn vardapetow¸ean˚, or astowaÆapaætow¸ean hamapatasxan ¯, aydpisin goøozamit ¯ ew oœinœ œgit¯, ayl bønowaÆ ¯ hakaøakow¸ean xØsqer ew xndirner aøajacnelow hiwandow¸eamb, oroncic aøaj en galis naxan´, køiw, hayhoyow¸iwnner, œar kas– kaÆner, xardaxow¸iwnner mtqov apakanowaÆ ew ˘æmar– tow¸iwnic heøacaÆ mardkanc mijew, oronq æahi aˇbiwr en hamarowm astowaÆapaætow¸iwn˚: Bayc dow aydpisineric heøo—w pahir qez: IrØq, astowaÆapaætow¸iwn˚ æahi meÆ aˇbiwr ¯ nranc hamar, ovqer goh en irenc vi˘akic. o– rovhetew oœinœ œberecinq aæxarh, oœ ¯l piti karoˇananq tanel: Ayl ownenq kerakowr ew hander´ner ow drancov ¯l bawakananq: Isk ovqer harstanal en owzowm, ˚nknowm en Œor´ow¸ean, orogay¸i ew bazowm anmit ow vnasakar cankow¸iwnneri m¯j, oronq ˚nkˇmowm-tanowm en mardkanc d¯pi korÆanowm ew d¯pi korowst, orovhetew bolor œariq– neri armat˚ Œoˇasirow¸iwnn ¯, orin omanq ´gtelov‘ mo– lorowecin hawatic ew irenq irenc gcecin bazowm caweri m¯j: Isk dow, o—v mard AstÆow, Œaxi—r ayd baneric ew gna— ardarow¸ean, astowaÆapaætow¸ean, hawati, si– roy, hamberow¸ean ew hezow¸ean yetewic: Hawati bari ma—rt˚ mˇir ew pi—nd kaøœir yawitenakan keanqic, orin kanœowecir ew bari dawanow¸iwn˚ dawanecir bazowm vka–

2129

1 Timo¸¯os

6. 14–22

neri aøaj: Patowirowm em qez AstÆow nerkayow¸eamb, or˚ keanq ¯ talis am¯n inœi, ew Yisows Qristosi aøaj, or˚ Pontaci Piˇatosi aøaj vkayec bari dawanow¸iwn˚, or dow pahes patowiran˚ anbiÆ, anarat, minœew yayt– now¸iwn˚ Yisows Qristosi, orin ir ßamanakowm yaytni piti ani Eranelin ew miak HzØr˚, ¸agaworneri Φaga– wor˚ ew t¯reri T¯r˚, na, or miayn i—nqn owni anmahow¸iwn˚ ew bnakwowm ¯ anmatœeli loysi m¯j, or mardkancic oœ oq œi tesel ew oœ ¯l karoˇ ¯ tesnel. nran patiw ew zØrow¸iwn ya– witeans: Am¯n: Ays aæxarhi harowstnerin patowiri—r, or œhpartanan ew œapawinen snoti harstow¸ean˚, ayl‘ AstÆown, or mez aøatap¯s am¯n inœ talis ¯ vayelelow ha– mar. patowiri—r bariq gorÆel, bari gorÆerov harsta– nal, linel aøata´eøn, bares¯r, irenc ownecaÆic owriæin ¯l baßin hanel‘ irenc hamar bari himq dnelov hander´e– alowm, orp¯szi ´eøq beren ˘æmarit keanq˚: O—v Timo¸¯os, pahi—r awand˚‘ heøow mnalov piˇÆ ew norahnar xØsqeric, hakaøakow¸iwnic ew xabepatir gitow¸iwnic, or˚ omanq yan´n aønelov‘ æeˇowecin hawatic: Ωno!rh qez het:

14

15 16

17

18

19

20 21

22

2 Timo¸¯os G

1 2

3

4

5

6

7 8

9

10

11 12

13

14 15

16

PØˇos˚‘ Yisows Qristosi aøaqeal˚ AstÆow kamqov, ˚st keanqi xostman, or Qristos Yisowsi m¯j ¯, sire– li ordi Timo¸¯osin. æno!rh, oˇormow¸i!wn, ew xaˇaˇow¸i!wn Hayr AstÆowc ew mer T¯r Qristos Yisowsic: Gohow¸iwn em matowcowm AstÆown, orin Æaøayowm em maqowr xˇ˘ov inœ– p¯s im naxniner˚, erb im aˇØ¸qnerowm giæer-cerek anda– dar qez em yiæowm: Yiæelov qo artasowqner˚‘ bowøn can– kow¸iwn ownem qez tesnelow, orp¯szi lcowem owraxow¸eamb: Mtaberowm em ayn ankeˇÆ hawat˚, or qo m¯j ¯, or˚ na– xap¯s kar qo tati‘ Lawodiayi ew qo mØr‘ Ewnik¯i m¯j. vstah em, or qo m¯j ¯l kay: Owsti yiæecnowm em qez, or verarÆarÆes AstÆow ænorh˚, or towi qez‘ im ´eøqer˚ dne– lov qez vray, orovhetew AstowaÆ mez erkœotow¸ean ogi œtowec, ayl‘ zØrow¸ean, siroy ew zgastow¸ean: Owsti amظ mi— hamarir vkayel mer Tiroj˚, oœ ¯l in´‘ nra kapealin. ayl masnaki—c eˇir Awetarani hamar eˇaÆ œarœaranq– nerin, zØrow¸eamb AstÆow, or Œrkec mez ew koœec sowrb koœowmov‘ oœ ˚st mer gorÆeri, ayl ˚st ir naxasahmanow¸e– an ew ænorhi, or trowec mez yawitenakan ßamanakneric aøaj i Qristos Yisows, bayc yaytnowec ayßm mer ffirkœi‘ Yisows Qristosi erewalov. na, or korÆanec mah˚ ew lowsa– wor dar´rec keanqn ow anmahow¸iwn˚ Awetarani mijocov, Awetaran, orin qaroziœ kargoweci es ew aøaqeal ow var– dapet he¸anosneri: Aha ¸¯ inœow ays œarœaranqnern em krowm, bayc amظ œem hamarowm, qanzi gitem, ¸¯ o—wm em hawatacel ew vstah em, or na karo—ˇ ¯ im awand˚ pahel minœew ayn Ør˚: Orp¯s Ørinak ownecir ayn oˇjamit xØs– qer˚, oronq in´nic lsecir‘ ayn hawatov ew sirov, or ownen Qristos Yisowsin mianalov hawatacoˇner˚: Pahi—r ba– ri awand˚ mer m¯j bnakowoˇ Sowrb Hogow mijocov: Ays ban˚ imaci—r, or meznic heøacan bolor nranq, or Asiayic ¯in, oronc ¸wowm en ffiigeˇos˚ ew Hermogen¯s˚: Φoˇ AstowaÆ oˇormaÆ lini fflnesiŒorosi ˚ntaniqin, orovhetew na in´ æat angam hangstacrec ew im kapanqner˚ amظ œhama–

2131

2 Timo¸¯os

1. 17–2. 18

rec. ayl, erb Høom ekaw, eøandagin Œntøec in´ ow gtaw (tay T¯r˚, or na oˇormow¸iwn gtni Tirojic ayn Ør˚). ew ¸¯ inœqa!n in´ Æaøayow¸iwn matowcec EŒesosowm, ayd dow inqd qaj gites:

17 18

Ew dow, ordea—k im, zØraci—r Qristos Yisowsi ænorhov: 2 Ew inœ or lsecir in´nic bazowm vkanerov, awandi—r ayn ha– 2 watarim mardkanc, or karoˇ linen owriænerin ¯l owsowca– nel: Vætaki—c eˇir Qristos Yisowsi taøapanqnerin or– 3 p¯s nra bari zinowor˚: Oœ oq, zinowor daønalov, œi zba– 4 ˇowi aæxarhik keanqi gorÆerov, orp¯szi zØravarin ha– ˘eli lini: Ew e¸¯ m¯k˚ mrcamartik ¯, psak œi stanay, e¸¯ 5 ˚st Ør¯nqi œmartnœi: Ew œaraœar aæxatoˇ hoˇago—rÆ˚ 6 nax p¯tq ¯ vayeli ptˇic: Imaci—r‘ inœ asowm em: Φoˇ 7 T¯r˚ qez imastow¸iwn tay am¯n inœowm: Yiæi—r meøelne– 8 ric yarow¸iwn aøaÆ Qristos Yisowsin‘ Daw¸i ceˇic, im qarozaÆ Awetarani hama´ayn, ori hamar œarœarwowm em 9 ew æˇ¸ayowaÆ isk em, inœp¯s œaragorÆ˚. bayc AstÆow xØs– q˚ æˇ¸ayowaÆ œ¯: Dra hamar am¯n inœi hamberowm em ˚n– 10 trealneri sirown, orp¯szi nranq ¯l hasnen Œrkow¸ean ew erknayin Œaøqin, or Qristos Yisowsi mijocov ¯: Πiæt ¯ 11 ays xØsq˚, ¸¯‘ Ays baner˚ yiæecro—w nranc‘ vkayow¸iwn ta– 12 lov AstÆow aøaj, or banakøiwner œmˇen, oronq oœ mi bani Øgtakar œen, ayl korÆanowm en lsoˇnerin: Jana— AstÆow 13 aøaj nerkayacnel qez Œor´owaÆ, orp¯s mi mæak, or a– mظov œi mnowm, ˘æmartow¸ean xØsq˚ owˇiˇ nerkayacnoˇ: Bayc piˇÆ baneric ew snoti xØsqeric heøo—w mna, qani or 14 dranc an´natowr eˇoˇner˚ aweli ow aweli aøaj en gnowm ambarætow¸iwnneri m¯j, ew nranc xØsqer˚ qaˇckeˇi nman 15 ˘arak en gtnowm: Nranc ¸wowm en Himenos˚ ew ffiiˇetos˚, oronq æeˇowecin ˘æmartow¸iwnic ew asowm en, ¸¯ meøelneri 16 yarow¸iwn˚ ard¯n isk eˇel ¯. nranq korÆanowm en omanc hawat˚: Bayc AstÆow hastatown himq˚ kangown ¯ mnowm 17 ew owni ays kniq˚, ¸¯‘ ¡T¯r˚ ˘anaœec nranc, or irn en¿. na– ew‘ ¡Anirawow¸iwnic heøow lini amenayn oq, ov krowm ¯ Tiroj anown˚¿: Mi meÆ tan m¯j oœ miayn oskeay ew arÆa¸eay a– 18 nظner en linowm, ayl naew‘ Œayteay ew xec¯: Kan aynpisiq, oronq patowawor gorÆaÆow¸ean hamar en, kan ¯l, or oœ

2. 19–3. 11 19

20

21 22

23

24

3 2

3 4 5

6

7 8

9

10

11

2 Timo¸¯os

2132

patowawor gorÆaÆow¸ean hamar en: E¸¯ m¯kn inqn iren maqri aydpisi baneric, k˚ lini patowawor anظ‘ srba– gorÆowaÆ ew pitani ir Tiroj˚, patrastowaÆ am¯n ba– ri gorÆi hamar: Eritasardakan cankow¸iwnneric Œa– xi—r ew gna— ardarow¸ean, hawati, siroy, xaˇaˇow¸ean ew srbow¸ean yetewic nranc het, oronq maqowr srtov a– ˇØ¸owm en Tiroj anownov: Bayc yimar ew anmit v¯˘eric xowsaŒi—r. imaci—r, or drancic køiwner en Ænwowm: Ays– p¯s owremn‘ Tiroj Æaøan p¯tq œ¯ or køiw ani, ayl bolori hand¯p lini hezahamboyr, owsowcanoˇ, anoxakal‘ han– dartow¸eamb xratelow hamar hakaøakoˇnerin, or ¸er– ews AstowaÆ nranc apaæxarow¸iwn tay, orp¯szi ˘ana– œen ˘æmartow¸iwn˚ ew zgastanalov‘ azatowen Satanayi orogay¸neric, oronc m¯j bønowaÆ en nra kamq˚ katarelow pat˘aøov: Ays bann imacir, or verjin Ørerin œar ßamanakner piti gan, erb mardik piti linen an´nas¯r, Œoˇas¯r, hpart, ambartawan, hayhoyoˇ, Ænoˇnerin anhnazand, anænorhakal, anmaqowr, anhaæt, angow¸, bansarkow, anßowßkal, daßanabaroy, anbares¯r, matniœ, yandowgn, meÆamit, aweli æat heætas¯r, qan astowaÆas¯r, mar– dik, or ownen astowaÆapaætow¸ean kerparanq, sakayn owracel en nra zØrow¸iwn˚: Naew xoræi—r nrancic, qanzi nranc m¯j kan aynpisiq, or mtnowm en tnic town ew ge– rowm en meˇqerov Æanrabeøn kananc, oronq tarowaÆ en p¯sp¯s cankow¸iwnnerov. kanayq, or miæt owsanowm en, bayc erbeq œen karoˇ hasnel ˘æmarit gitow¸ean˚: Ew inœp¯s Yan¯sn ow Yamr¯s˚ hakaøakowecin Movs¯sin, ayn– p¯s ¯l sranq hakaøakwowm en ˘æmartow¸ean˚. apaka– nowaÆ mtqov mardik, anp¯tq‘ hawati m¯j: Bayc nranq aweli aøaj gnal erbeq œen karoˇ, qani or irenc yimarow– ¸iwn˚ yaytni k˚ lini bolorin, inœp¯s or eˇaw ayd erkowsin˚: Isk dow hetewecir im vardapetow¸ean˚, im varmownqin, kamecoˇow¸ean˚, hawatin, hamberatarow¸ean˚, sirown, hamberow¸ean˚ ew ayn halaÆanqnerin ow œarœaranqne– rin, oronq patahecin in´ Antioqowm, Ikonionowm ew Liwstrayowm. gites, ¸¯ inœpisi! halaÆanqneri en¸arkow–

2133

2 Timo¸¯os

3. 12–4. 13

eci, bayc T¯rn in´ Œrkec ayd boloric: Ew bolor nranq, or owzowm en astowaÆapaætow¸eamb aprel Qristos Yisow– sov, halaÆanqneri m¯j piti linen: Isk œar ew xabebay mardik œaric ayn koˇm ¯l piti gnan. irenq molorowaÆ‘ piti molorecnen owriænerin: Bayc dow hasta—t mna ayn bani m¯j, or sovorecir ew orin hawatarim eˇar. gites, ¸¯ owmic es sovorel, orovhetew mankowc gites Sowrb Grqer˚, oronq karo—ˇ en imastown dar´nel qez Œrkow¸ean hamar ayn hawati mijocov, or Qristos Yisowsi m¯j ¯: AstÆow ænœov growaÆ am¯n girq Øgtakar ¯ owsowcman, yandimanow– ¸ean, owˇˇelow ew ardarow¸ean m¯j xratelow hamar, or– p¯szi katareal lini AstÆow mard˚ ew patrast‘ bolor bari gorÆeri hamar:

12

13

14

15

16

17

Ays bann em vkayel talis AstÆow ew Yisows Qristosi 4 aøaj, or datelow ¯ kendaninerin ew meøaÆnerin‘ ir yayt– now¸ean Ør˚, erb gay ir arqayow¸eamb: Ew dow qarozi—r 2 AstÆow xØsq˚, æarowna—k yaytararir ayn, ßamanakin li– ni ¸¯ taraßam, yandimani—r, sasti—r, yordori—r‘ kata– real hamberatarow¸eamb owsowcanelov. qanzi piti gay 3 ßamanak, erb œpiti ansan oˇjamit vardapetow¸ean˚, ayl, iwraqanœiwrn ˚st ir cankow¸iwnneri, owsowcanoˇner piti hawaqi ir æowrj˚‘ ir akanjnerin ha˘eli baner lse– low marmajov. ew nranq akanjner˚ piti dar´nen ˘æmar– 4 tow¸iwnic ow piti molorowen gnan aøaspelneri yetewic: Isk dow ar¸o—wn eˇir am¯n inœowm, neˇow¸iwnneri m¯j ham– 5 beri—r, awetaranœi gorÆe—r ara, liowli katari—r qo paæ– tØn˚: Isk es zohaberowelow em, ew im meknowmi ßamana– 6 k˚ hasel ¯: Paterazmeci bari paterazm˚, awarteci 7 ˚n¸acqs, paheci hawat˚: Ew hima in´ ¯ spasowm ar– 8 darow¸ean psak˚, or˚, orp¯s hatowcowm, in´ piti tay T¯r˚‘ ardar Datawor˚, ayn Ør˚. ew oœ miayn in´, ayl na– ew bolor nranc, or sirecin nra yaytnowel˚: Jana— iskoyn 9 gal in´ mØt, orovhetew Demasn in´ lqec ew aæxa—rh˚ si– 10 rec. na gnac Φesaˇonik¯, Kresk¯s˚‘ Galilia, Titos˚‘ Daˇmatia: Ξowkasn ¯ miayn in´ het: Markosin verc– 11 nelov‘ qez het be—r, orovhetew na in´ p¯tq ¯ Æaøayow¸ean hamar: Tiwqikosin owˇarkeci EŒesos: Trovadayowm ¸o– 12, 13

4. 14–23

14

15 16

17

18

19 20, 21 22

23

2 Timo¸¯os

2134

ˇeci verarkown, Karposi mØt. erb gas, hetd be—r ayn. be—r naew grqer˚, manawand‘ magaˇa¸ner˚: Aˇeqsandros˚ bazowm œarœaranqner pat˘aøec in´: Φoˇ T¯r˚ nran ha– towci ˚st ir gorÆeri: Nranic do—w ¯l zgowæacir, orovhetew mer xØsqerin æat hakaøakowec: Aøajin ateani ßama– nak oœ oq in´ ¸ikownq œkangnec. bolor˚ lqecin in´: Ayd ¸oˇ nranc yancanq œhamarowi: Bayc T¯rn Øgnec in´ ew zØrac– rec in´, orp¯szi in´nov hastatowi qarozow¸iwn˚, ew bolor he¸anosner˚ lsen ayn: AøiwÆi beranic Œrkoweci es: T¯rn in´ k’azati bolor œar gorÆeric ew k˚ hascni ir erknayin arqayow¸ean˚. nran Œaøq yawiteans yawitenic: Am¯n: Oˇjowni—r Priskayin ew Akiwˇasin. naew‘ fflnesiŒorosi ˚nta- niqin: Erastos˚ mnac Korn¸osowm: TroŒimosin hiwand vi˘akowm ¸oˇeci Melitosowm: Aæxati—r gal nax– qan ´meø˚: Qez oˇjownowm en Ebowˇos˚, Powd¯s˚, Ξinos˚, Klodian ow bolor eˇbayrner˚: T¯r Yisows Qristos lini qo hogow het: AstÆow ænorh˚ qez het:

Titos G

PØˇos˚‘ Æaøay AstÆow ew aøaqeal Yisows Qristosi, or 1 koœowaÆ ¯ berelow AstÆow ˚ntrealnerin hawati ew ˘æmar– tow¸ean gitow¸ean˚, or astowaÆapaætow¸eamb ¯ ew ya– 2 witenakan keanqi yoysov, or˚ xostacaw ansowtn Astow– aÆ yawitenakan ßamanakneric aøaj, bayc yaytnec ir 3 xØsq˚ ir ßamanakin‘ qarozow¸eamb, orin es hawatarim eˇay ˚st mer ffirkiœ AstÆow hramani. Titosin‘ hasa– 4 rakac hawati m¯j im sireli ordown, æno!rh ew xaˇaˇow¸i!wn Hayr AstÆowc ew mer ffirkiœ Qristos Yisowsic: Dra hamar 5 isk qez ¸oˇeci Kret¯owm, orp¯szi, inœ pakas ban or kay, owˇˇes ew iwraqanœiwr qaˇaqowm er¯cner karges, inœp¯s or es patowireci qez: Karges mi aynpisi mardow, or lini 6 anbasir, m¯—k knoj mard, ownenay hawataceal ordiner, o– ronq anaøakow¸ean m¯j ambastanowaÆ kam anhnazand œlinen, qani or p¯tq ¯, or episkoposn anbasir lini, or– 7 p¯s AstÆow tntes. oœ yandowgn, oœ barkacoˇ, oœ anargoˇ, oœ køowarar, oœ æahas¯r, ayl‘ hiwras¯r, bares¯r, xohem, 8 ardar, sowrb, ßowßkal, amowr kapowaÆ vardapetow¸e– 9 an hawati xØsqin, orp¯szi karoˇanay yordorel oˇjamit vardapetow¸eamb ew kætambel hakaøakordnerin. qan– 10 zi anhnazandner æat kan, datarkaxØsner, molorecnoˇ– ner, manawand e¸¯ hr¯ow¸iwnic dar´aÆneric en. nranc 11 beran˚ p¯tq ¯ Œakel. nranq korÆanowm en bolor ˚nta– niqner˚ ew æahamolow¸ean hamar owsowcanowm en aynpisi baner, or p¯tq œ¯ owsowcanel: Nrancic m¯k˚, irenc isk 12 margar¯n, asac. ¡Kretaciner˚ mætap¯s staxØsner en, œar gazanner, datarkaportner¿: Ew stoyg ¯ ays vka– 13 yow¸iwn˚. owsti nranc xstagoyns kætambi—r, orp¯szi a– øoˇj linen hawati m¯j ew œnayen hr¯akan aøaspelnerin 14 ew ˘æmartow¸iwnic æeˇowaÆ mardkanc hrahangnerin: A– 15 m¯n inœ maqowr ¯ xˇ˘mtanqov maqowr eˇoˇneri hamar, bayc piˇÆeri ew anhawatneri hamar oœ mi ban maqowr œ¯: Ew nranc mitqn ow xˇ˘mtanq˚ pˇÆowaÆ en: Xostovanowm en, 16 or giten AstÆown, bayc irenc gorÆerov owranowm en nran.

2. 1–3. 3

Titos

2136

piˇÆ en, anhnazand ew am¯n bari gorÆi hamar‘ anp¯tq: 2 Bayc dow sovorecro—w ayn, inœ or vayel ¯ oˇjamit var– 2 dapetow¸ean˚. or Æerer˚ linen zgast, parkeæt, xo– hem, oˇjamit‘ hawati, siroy, hamberow¸ean, ßowßkalow– 3 ¸ean m¯j: Paøaw kanayq noynp¯s linen zgast ew srbe– rin vayel varmownq ownenan. oœ bansarkow, oœ ginemol, 4 ayl‘ barexrat, or xraten deøati kananc‘ sirelow i– 5 renc mardkanc, linelow ordes¯r, xohem, maqrakencaˇ, tnarar, baregorÆ, hnazand irenc mardkanc, orp¯szi 6 AstÆow xØsq˚ ew vardapetow¸iwn˚ œanargowi: Erita– 7 sardnerin noynp¯s yordori—r linel xohem, qo an´˚ bolo– rin Ørinak dar´ro—w bari gorÆeri hamar, owsowcman m¯j 8 pahi—r aneˇÆow¸iwn, srbow¸iwn, parkeætow¸iwn, oˇjamit xØsq‘ parsawanqi teˇi œtowoˇ, orp¯szi, ov or hakaøa– kowi, amظov mnay ew mer masin aselow orew¯ œar ban œow– 9 nenay: Yordori—r Æaøanerin, or hnazand linen irenc t¯– rerin ew am¯n inœowm linen ha˘eli nranc. oœ hakaøakowoˇ, 10 oœ æor¸oˇ, ayl coyc tan katareal hawatarmow¸iwn‘ ba– row¸eamb, orp¯szi mer ffirkœi‘ AstÆow vardapetow¸iwn˚ 11 am¯n inœowm zardaren: Qanzi AstowaÆ ir ænorh˚ yayt– 12 nec orp¯s Œrkow¸ean mijoc bolor mardkanc, ænorh, or xratowm ¯ mez, or merßenq ambarætow¸iwn˚ ew aæxar– hik cankow¸iwnner˚, ays aæxarhowm aprenq zgastow¸e– 13 amb, astowaÆapaætow¸eamb ew aknd¯t spasenq erane– li yoysin ew Œaøqi yaytnow¸ean˚ meÆn AstÆow ew mer ffirkœi‘ 14 Yisows Qristosi, or ir an´˚ towec mez hamar, orp¯szi mez Œrki am¯n anØr¯now¸iwnic ew maqri orp¯s iren seŒa– 15 kan ßorovowrd‘ naxan´axndir bari gorÆeri: Ays baner˚ xØsi—r, yordori—r ew yandimani—r amenayn xstow¸eamb, or– p¯szi œlini m¯k˚, or qez arhamarhi: 3 Yiæecro—w nranc, or iæxanow¸iwnnerin ew petow¸iwnne– rin hnazandowen ew hpatakowen, bolor bari gorÆeri ha– 2 mar patrast linen. oœ oqi œœaraxØsen, œlinen køowarar, ayl‘ hezahamboyr, bolor mardkanc hand¯p qaˇcrow¸eamb 3 veraberowen. orovhetew mi ßamanak menq ¯l ¯inq anmit, anhnazand, molorowaÆ, Æaøayowm ¯inq cankow¸iwnneri ew p¯sp¯s anaøakow¸iwnneri. œarow¸eamb ew naxan´ov ¯inq

2137

Titos

3. 4–15

aprowm, ateli ¯inq ew atowm ¯inq mimeanc: Isk erb mer ffirkiœ AstÆow qaˇcrow¸iwn˚ ew mardasirow¸iwn˚ yaytnowec, - oœ ayn ardarow¸ean gorÆeri hamar, or menq arecinq, ayl ir oˇormow¸ean hama´ayn, - Œrkec mez verstin Ænnde– an awazani mijocov ew norogow¸eamb Sowrb Hogow, or As– towaÆ ¸aŒec mer vray aøatow¸eamb mer ffirkœi‘ Yisows Qristosi mijocov, orp¯szi, nra ænorhov ardaracowaÆ, ßaøangner linenq yawitenakan keanqi yoysov: Πiæt ¯ ays xØsq˚, ew owzowm em, or dow hasta—t mnas sranowm, orp¯szi AstÆown hawatacoˇner˚ janq ¸aŒen bari gorÆer kata– relow, qani or a—yd ¯ bari ew Øgtakar‘ mardkanc hamar: Bayc heøo—w vanir yimar v¯˘er˚, tohmabanow¸iwnner˚, ha– ka˘aøow¸iwnnern ow Ør¯nqi æowrj eˇoˇ køiwner˚, orovhetew dranq anØgowt en ew snoti: Heøaci—r her´owaÆoˇ mardowc‘ m¯k kam erkow angam nran xratelowc yetoy. imaci—r, or æeˇowaÆ ¯ aydpisin ew meˇanœowm ¯‘ inqn isk data– partelov iren: Erb qez mØt owˇarkem Artemasin kam Tiwqikosin, ætapi—r gal in´ mØt Nikopolis, qani or mta– dir em aynteˇ ´meøel: fflr¯nsg¯t Zenonin ew Apoˇosin æowtov ˘anaparhi—r, aynp¯s or nranq oœ mi bani paka– s˚ œzgan: Ew meronq ¯l ¸oˇ sovoren hetamowt linel bari gorÆeri, karewor p¯tqeri m¯j, orp¯szi anptowˇ œlinen: Oˇjownowm en qez bolor nranq, or in´ het en: Oˇjowni—r ha– wati m¯j mez siroˇnerin: Ωno!rh‘ ´ez bolorid:

4

5

6

7 8

9

10 11

12

13

14

15

ffiilimon G

1 2 3

4 5

6

7

8 9

10

11 12 13

14

15 16

17

18 19

20

21

PØˇos˚‘ bantarkeal˚ Yisows Qristosi, ew Timo¸¯os eˇbayr˚, sireli ffiilimonin‘ mer gorÆakcin, ew ApŒia qro– j˚, mer zinakic Arqipposin ew tnakan ekeˇecowd: Ωno!rh ´ez ew xaˇaˇow¸i!wn mer Hayr AstÆowc ew t¯r Yisows Qris– tosic: Gohow¸iwn em matowcowm im AstÆown‘ im aˇØ¸qne– rowm miæt yiæatakelov qez, erb lsowm em qo hawati ew siroy masin, or ownes T¯r Yisowsi ew bolor srberi hand¯p, orp¯szi qo haˇordakcow¸iwn˚ hawatin argasawor lini ˘anaœelow ayn amboˇj barin, or kay ´er m¯j Qristos Yi– sowsov: MeÆ owraxow¸iwn ew mxi¸arow¸iwn ownecay‘ lselov qo siroy masin, qani or srberi srter˚ qeznov hangsta– nowm en, eˇba—yr: ffnayaÆ meÆ hamar´akow¸iwn ownem Qris– tosov hramayelow qez anel, inœ or p¯tq ¯, sakayn s¯r˚ stipowm ¯ in´, or aˇaœem es‘ ÆeracaÆ PØˇos˚ ew ayßm naew bantarkeal˚ Yisows Qristosi: Aˇaœowm em qez im ordow‘ fflnesimosi hamar, ori hogewor hayr˚ eˇay es im kapanq– neri m¯j. na mi ßamanak pitani œ¯r qez, bayc ayßm pi– tani ¯ ¸¯— qez ew ¸¯— in´: Nran yet owˇarkeci qez mØt. ew dow ˚ndowni—r nran orp¯s im srti hator˚. nran owzowm ¯i in´ mØt pahel, orp¯szi qo Œoxar¯n Æaøayi in´ Awetara– ni hamar im kraÆ kapanqneri m¯j: Bayc aøanc qo kamqi oœinœ œowzeci anel, orp¯szi qo bari gorÆ˚ harkadranqov œlini, ayl‘ yØßarakam: Ew ¸erews na heøacaw miaøßama– nak nra hamar, or ˚ndmi—æt ownenas nran aylews oœ ibrew Æaøay, ayl aweli ver, qan Æaøan, orp¯s mi sireli eˇbayr. e¸¯ na in´ hamar sireli ¯, orœa!Œ ews aøawel k˚ lini qez hamar‘ ¸¯— ibrew strowk ew ¸¯— ibrew eˇbayr Tirojov: E¸¯ in´ ˚nkerakic es hamarowm qez, ˚ndowni—r nran, inœp¯s in´ k’˚ndown¯ir: Ew e¸¯ mi anirawow¸iwn ¯ arel qo d¯m kam mi ban ¯ partq qez, ayn im vra—y haæowir: Es‘ PØˇos˚, im ´eøqo—v greci, es k˚ hatowce—m, orp¯szi œasem qez, ¸¯ dow ¯l qo a—n´n es in´ partakan: Ayo—, eˇba—yr, qo Œoxar¯n e—s owraxanam Tirojov: Mxi¸ari—r im sirt˚ Qristosov: Qo hnazandow¸ean˚ vstahelov ¯, or greci qez, qanzi gi–

2139

ffiilimon

1. 22–25

tem, or k’anes awelin, qan inœ asowm em: Miaßamanak in´ hamar ¯l mnalow mi teˇ patrasti—r, qani or yoys ow– nem, or ´er aˇØ¸qnerov k˚ ænorhowem ´ez: Λez oˇjownowm ¯ EpaŒras˚‘ im gerow¸ean ˚nker˚ i Qristos Yisows, inœ– p¯s naew Markos˚, Aristarqos˚, Demas˚ ew Ξowkas˚‘ im gorÆakicner˚: Mer T¯r Yisows Qristosi ænorh˚ ´er hogow het:

22

23 24

25

Ebrayeciner G

AstowaÆ bazmapisi ´ewerov ew aylazan Ørinaknerov naxap¯s xØsec mer hayreri het margar¯neri mijocov. 2 ays verjin Ørerin mez het xØsec ir Ordow mijocov, orin ßaøang næanakec am¯n inœi, ew ori mijocov steˇÆec ti– 3 ezerq˚: Na, or loysn ¯ nra Œaøqi ew bown patker˚ nra ¯ow¸ean, or ir xØsqi zØrow¸eamb hastat ¯ pahowm tie– zerq˚: Na mer meˇqeri maqrowm˚ katarelowc yetoy, nstec 4 AstÆow meÆow¸ean aj koˇmowm‘ bar´ownqnerowm: Na ayn– œaŒ gerazanc eˇaw hreætakneric, or nrancic æat aweli 5 anown ßaøangec: Ardarew, hreætakneric ori?n erbew¯ a– 6, 7 sac. Ew dar´eal. Ew dar´eal, erb andrankin aæxarh ¯ 8, 9 mtcnowm, asowm ¯. Isk hreætakneri masin ¯l asowm ¯. Isk 10, 11 Ordow masin asowm ¯. Naew‘ Hreætakneric ori?n erbe– 12 w¯ asac. ff¯? or bolorn ¯l spasarkoˇ hoginer en, oronq owˇarkwowm en i spasaworow¸iwn nranc, or ßaøangelow en Œrkow¸iwn˚: 2 Aha ¸¯ inœow menq p¯tq ¯ aweli ews owæadir linenq a– sowaÆ xØsqerin, orp¯szi erbeq drancic œtarowenq d¯– 2 pi korowst, orovhetew, e¸¯ ayn xØsq˚, or hreætakne– ri mijocov asowec, hastatown mnac, ew am¯n yancanq ow 3 anhnazandow¸iwn ardar patiß stacan, menq inœp¯?s piti azatowenq, e¸¯ anhog gtnowenq aynpisi Œrkow¸ean hand¯p, or nax høœakowec Tiroj koˇmic ew apa hasta– 4 towec mez hamar nranc mijocov, or lsel ¯in ayn. AstowaÆ ¯l ayn vkayec næannerov, zØrawor gorÆerov, am¯n tesak zØrow¸iwnnerov ew Sowrb Hogow ænorhnerov, oronq trowecin 5 ir kamqi hama´ayn: Qanzi hreætaknerin œ¯, or hnazan– 6 decrec galiq aæxarh˚, ori masin menq xØsowm enq: M¯k˚ 7 vkayowm ¯ mi teˇ ew asowm ¯. Ard, am¯n inœ hnazandecnelov‘ nran œhnazandoˇ oœinœ œ¸oˇec. sakayn ayßm deø am¯n inœ 8 nran hnazandowaÆ œenq tesnowm: Bayc tesnowm enq Œaø– qov ew patowov psakowaÆ Yisowsin, or mi Œoqr hreætak– neric aweli caÆr ¯r dasowel mahowan œarœaranqner˚ yan´n aønelow pat˘aøov, orp¯szi AstÆow ænorhov bolori hamar 1

2141

Ebrayeciner

2. 9–3. 9

mah˚ ˘aæaki. orovhetew vayel ¯r, or AstowaÆ (nra ha– mar ew nranov ¯ am¯n ban) katareal dar´ni Yisowsin œarœaranqneri mijocov, orp¯szi bazowm ordiner masnak– cen nra Œaøqin, qani or Yisows ¯ nranc d¯pi Œrkow¸iwn aøajnordoˇ˚: Qanzi na, or srbacnowm ¯, ew nranq, or srbacwowm en, bolorn ¯l m¯ki—c en. aha ¸¯ inœow amظ œi ha– marowm eˇbayrner anowanel nranc ew asel. Ew dar´eal. Ew dar´eal. Ard, orovhetew zawakner˚ haˇordakic eˇan arean ew marmnin, inqn ¯l mardkayin bnow¸eamb masna– kic eˇaw nranc, orp¯szi ir mahov korÆani nran, or ma– howan iæxanow¸iwn own¯r, aysinqn‘ Satanayin, ew aza– ti nranc, or, mahowan erkiwˇov, miæt gerow¸ean vi˘akowm ¯in: Aha ¸¯ inœow na Øgnelow hamar erbeq hreætaknerin ´eøq œerkarec, ayl‘ Abrahami serndin: Owsti, p¯tq ¯r, or na am¯n inœov eˇbayrnerin nmanow¯r, orp¯szi oˇormaÆ lin¯r ew hawatarim qahanayapet AstÆow aøaj ir Æaøa– yow¸ean m¯j‘ qawelow hamar ßoˇovrdi meˇqer˚. orovhetew, inœp¯s or inqn isk œarœarowec‘ Œor´ow¸ean matnowelov, aynp¯s ¯l karo—ˇ ¯ Øgnel Œor´ow¸ean en¸arkowaÆnerin:

9

10

11 12, 13

14

15 16

17

Owsti, so—wrb eˇbayrner, or masnakic ¯q erknawor koœ– 3 man˚, nayec¯—q Yisows Qristosin, orin AstowaÆ owˇarkec‘ linelow Qahanayapetn ayn hawati, or xostovanowm enq menq. na hawatarim ¯r ir Ararœin, or nran kargec ays 2 paætØnin, inœp¯s or Movs¯sn ¯l hawatarim eˇaw nra am– boˇj tan m¯j. orovhetew na aøawel Œaøqi arßani eˇaw, 3 qan Movs¯s˚, inœp¯s or town˚ kaøowcoˇn aweli patiw owni, qan town˚. ardarew, am¯n town, or kaøowcwowm ¯, orew¯ m¯– 4 ki koˇmic ¯ kaøowcwowm, isk ov am¯n ban ararec, AstowaÆ ¯: Movs¯s˚ hawatarim eˇaw nra amboˇj tan m¯j orp¯s 5 Æaøay‘ vkayelow hamar asoweliq xØsqer˚. isk Qristos 6 ibrew ordi‘ nra tan vray: Nra town˚ menq isk enq, miayn ¸¯ vstahow¸iwn˚ ew yoysi parÆanq˚ minœew verj hastat pahenq: Dra hamar ¯l Sowrb Hogin aysp¯s ¯ asowm. Eˇ– 7, 8 bayrne—r, tes¯—q, ´ezanic orew¯ m¯ki m¯j ¸oˇ erbeq œlini œar ow anhawat sirt ew ap˚stambi kendani AstÆow d¯m: Bayc yordorec¯—q mimeanc am¯n Ør, qani ayd AysØr˚ deø 9 aøjewowm ¯, orp¯szi ´eznic oœ oq œkarÆranay meˇqi xa–

3. 10–4. 15 10

11, 12

13

14 15

4 2

3

4 5 6 7

8

9

10 11

12 13

14

15

Ebrayeciner

2142

b¯ow¸eamb. aha masnakic eˇanq Qristosin, miayn ¸¯ hastat pahenq ayn vstahow¸iwn˚, or ownecel enq skz– bic, qani or asowaÆ ¯. Qanzi ovqe?r ¯in, or lsecin ew daønacrin nran. œ¯? or bolor nranq, ovqer dowrs ¯in ekel Egiptosic Movs¯si mijocov: Owmi?c zzowanq zgac qaøa– sown tari. œ¯? or yancanq gorÆaÆneric, oronc oskornern ˚nkan aynteˇ, anapatowm: O?wm erdowec, or œpiti mtnen ir hangsti m¯j, e¸¯ oœ‘ anhnazandnerin: Ew tesnowm enq, or nranq œkaroˇacan mtnel irenc anhawatow¸ean pat– ˘aøov: Zgo—yæ linenq owremn, or nra hangsti m¯j mtnelow xos– towmic, or trowaÆ ¯ mez, ´eznic orew¯ m¯k˚ œzrkowi. qanzi awetowaÆ ¯, inœp¯s ew nranc: Bayc xØsq˚ lsel˚ œØgnec ana– patowm eˇoˇnerin, oronq hawatov œlsecin ayn: Isk menq, or hawatacinq, mtnelow enq ayd hangsti m¯j, inœp¯s or na asac. ¸¯ew nra gorÆer˚ aæxarhi skzbic katarow– aÆ ¯in: Qanzi mi teˇ eظnerord Øroway masin aysp¯s ¯ asowaÆ. Ew aysteˇ dar´eal asowm ¯, ¸¯‘ œpiti mtnen im hangsti m¯j: Ew ard, qani or omanc argelowel ¯r mtnel nra m¯j, ew nranq ¯l, oronc naxap¯s awetowel ¯r, œmtan anhnazandow¸ean pat˘aøov, dar´eal na mi owriæ Ør ¯ sahmanowm, AysØr˚. erkar ßamanak yetoy asowm ¯, inœ or Daw¸i beranov asowel ¯ aweli aøaj. Orovhetew, e¸¯ Ye– sown dranc hangist towaÆ lin¯r, apa dranic yetoy As– towaÆ owriæ Øroway masin œ¯r xØsi: Ard, owremn, AstÆow ßoˇovrdi hamar deø mnowm ¯ mi owriæ hangsti Ør. orov– hetew, ov mtnowm ¯ nra hangsti m¯j, na hangstanowm ¯ ir gorÆeric, inœp¯s AstowaÆ ¯l hangstacaw ir gorÆeric: Jananq, owremn, mtnel ayd hangsti m¯j, orp¯szi orew¯ m¯– k˚ noynØrinak anhnazandow¸ean m¯j œ˚nkni: Kendani ¯ AstÆow xØsq˚, azdow ew aweli hatow, qan am¯n mi erk– sayri sowr. ew ktrowm ancnowm ¯ minœew ogow ew hogow, yØ– deri ew oˇnaÆowÆi baßanman sahman˚. na qnnowm ¯ srti mtaÆowmnern ow xorhowrdner˚: Ew nra aøaj œkay ante– saneli araraÆ, ayl am¯n inœ parz ow ystak ¯ nra aœ– qeri aøaj. nra masin en mer ays xØsqer˚: Owremn, ow– nenq erkinqnerov ancaÆ mi meÆ Qahanayapet‘ Yisowsin‘

2143

Ebrayeciner

4. 16–6. 1

AstÆow Ordown, owsti amowr pahenq mer dawanaÆ hawat˚. qanzi oœ ¸¯ ownenq mi qahanayapet, or karoˇ œlini œar– 16 œarakic linel mer tkarow¸ean˚, ayl‘ mi Qahanayapet, or mez nman Œor´owaÆ ¯ am¯n inœowm, bayc aøanc meˇqi ¯: Owremn, hamar´akow¸eamb mØtenanq nra ænorhi a¸oøin, 17 orp¯szi oˇormow¸iwn stananq ew ænorh gtnenq ayn ßama– nak, erb Øgnow¸ean kariq ownenq: Am¯n mi qahanayapet, mardkanc mijic ˚ntrowelov, 5 paætØn owni mardkanc koˇmic AstÆow het yaraberow¸e– an m¯j linelow, orp¯szi ˚nÆaner ew zoher matowci meˇqeri hamar: Na oroæ œaŒov miayn karoˇ ¯ œarœarakic linel 2 tg¯tnerin ew molorowaÆnerin, qani or inqn ¯l tkarow¸e– amb pataÆ mard ¯. dra hamar p¯tq ¯, or na, inœp¯s 3 ßoˇovrdi, aynp¯s ¯l ir hamar ˚nÆaner matowci meˇqeri hamar: Ew orew¯ m¯k˚ oœ ¸¯ inqn irenic ¯ aønowm ays pa– 4 tiw˚, ayl aønowm ¯ na, ov AstÆowc ¯ kanœowaÆ, inœp¯s or‘ Aharon˚: Noynp¯s ew Qristos oœ ¸¯ inqn iren meÆarec 5 qahanayapet daønalow hamar, ayl na, ov nran asac. Inœp¯s or mi owriæ teˇ ¯l asowm ¯. Na ¯r, or marmni m¯j 6, 7 eˇaÆ ir Ørerowm aˇØ¸qner ew paˇatanqner ¯r matowcowm owßgin goœowmov ew artasowqnerov nran, ov karoˇ ¯r Œrkel iren mahowanic: Ew na lseli eˇaw ir barepaætow¸ean ha– mar: Φ¯p¯tew Ordi ¯r, bayc ir œarœaranqneri mijocov 8 hnazandow¸iwn sovorec. ew katareal daønalov‘ bolor i– 9 ren hnazandowoˇnerin yawitenakan Œrkow¸ean pat˘aø dar´aw ew AstÆowc anowanowec yawiteanneri Qahana– 10 yapet, ˚st Melqisedeki kargi: Ays masin menq æat 11 xØsq ownenq aselow, bayc dranq dßowar ¯ bacatrel, qanzi ¸owlamit eˇaq haskanalow m¯j: Hakaøak ayn bani, or 12 dowq ßamanaki ˚n¸acqowm owsowciœner p¯tq ¯ lin¯iq, bayc aha harkawor ¯, or dowq sovor¯q, ¸¯ i—nœ en AstÆow pat– gami naxatarrer˚. ew dowq ka¸i kariq own¯q ew oœ ¸¯ pind kerakri. qani or, ov ka¸naker ¯, angitak ¯ ar– 13 darow¸ean xØsqin, qanzi erexay ¯. isk pind kerakowr˚ 14 hasown mardkanc hamar ¯, oronc zgayaranner˚, qani or nranq œaŒahas en, varß en law˚ ew vat˚ oroæelow m¯j: Owsti, Qristosi masin eˇaÆ naxagiteliqner˚ ¸oˇ– 6

6. 2–19

2

3 4

5 6

7

8

9

10

11

12

13 14 15 16

17

18

19

Ebrayeciner

2144

nelov‘ ganq œaŒahasnerin sahmanowaÆ owsowcman‘ aøanc verstin himq dnelow meøaÆ gorÆeric apaæxarelow, d¯– pi AstowaÆ hawati, mkrtow¸iwnneri vardapetow¸ean, ´eønadrow¸ean, meøelneri yarow¸ean ew yawitenakan da– tastani vray: Ew ard, ays ban˚ piti anenq, e¸¯ Astow– aÆ ¸oyl tay. orovhetew m¯k angam mkrtowaÆneri hamar, - or ˘aæakecin erknawor pargewneric, haˇordakic eˇan Sowrb Hogown, AstÆow geˇecik xØsqi vayelqn ownecan ew galiq aæxarhi zØrow¸iwnner˚ ˘anaœecin, - e¸¯ say¸a– qen, anhnar ¯ erkrord angam apaæxarow¸eamb norogowel, orovhetew nranq verstin xaœn en hanowm AstÆow Ordown ew dar´eal xaˇq ow xaytaøak dar´nowm. qanzi ayn hoˇ˚, or xmowm ¯ æat angam ir vray ¸aŒowaÆ an´rew˚ ew Øgta– kar ardiwnqner ¯ talis nranc, oronc hamar mæakwowm ¯, AstÆowc Ørhnow¸iwn ¯ stanowm: Isk e¸¯ Œowæ ew tatask ¯ talis, na anp¯tq ¯ ew arßani ¯ an¯Æqi. ew nra vax˘a– n˚ ayroweln ¯: Sireline—r, ¸¯p¯tew aysp¯s em xØsowm, bayc vstah em ´er vray, or lawagoyn owˇow vray ¯q, manawand or ayn aøajnordowm ¯ Œrkow¸ean˚: Anardar œ¯ AstowaÆ, or moøanay ´er gorÆer˚ ew s¯r˚, or coyc toweciq ir anownov, qani or Æaøayowm ¯iq srberin ew Æaøayowm ¯q minœew ayßm: Ew menq cankanowm enq, or ´eznic iwraqanœiwr˚ noyn Œow– ¸ajanow¸iwn˚ cowcaberi, orp¯szi hastat mnay ´er yoys˚ minœew verj: ffenq owzowm, or dowq Æowlanaq, ayl nmanow¯q nranc, or hawatov ew hamberow¸eamb ßaøangecin xos– towmner˚: Erb AstowaÆ Abrahamin ir xostowm˚ towec, qani or œkar aweli meÆ m¯k˚, or nranov erdow¯r, - na inqn ir vray erdowec ew asac. Ew aysp¯s, hamberatar line– lov, Abraham˚ hasaw xostman˚: Ardarew, mardik erd– wowm en nranov, ov meÆ ¯ irencic. ew nranc m¯j eˇaÆ am¯n hakaøakow¸ean verjnakan v˘iø˚ erdowmn ¯: Aha ¸¯ in– œow AstowaÆ, kamenalov aøawel ews coyc tal ir npataki anŒoŒox linel˚ xostman ßaøangordnerin, ØgtagorÆec erdowm˚, orp¯szi erkow anŒoŒoxeli banerov, oronq coyc en talis, ¸¯ anhnar ¯, or AstowaÆ sowt xØsaÆ lini, menq hastatown mxi¸arow¸iwn ownenanq. menq, or apastan gtanq‘ kaøœelow hander´eal yoysic, or˚ hastatown ew an–

2145

Ebrayeciner

6. 20–7. 15

æarß xarisx ¯ mez hamar. yoys, or ¸aŒancowm ¯ varagoy– ric ayn koˇm, owr mer naxakarapet˚‘ Yisows, mtaw mez hamar‘ linelov yawitenakan Qahanayapet, ˚st Melqi– sedeki kargi:

20

Qanzi ays Melqisedek˚ ¸agawor ¯r Saˇemi, bar´real 7 AstÆow qahanay, or Abrahamin ˚ndaøaj elaw, erb na ve– radaønowm ¯r ¸agaworneri kotoraÆic, ew Ørhnec nran. ew 2 Abraham˚ am¯n inœic tasanordner towec nran. ¡Melqi– sedek¿ nax ¸argmanwowm ¯‘ ardarow¸ean ¸agawor, apa‘ ¸agawor Saˇemi, aysinqn‘ ¸agawor xaˇaˇow¸ean: Na 3 anhayr, anmayr ¯r, aøanc azgatohmi. o—œ Øreri skizb ow– n¯r ew o—œ keanqi vax˘an. nmanowelov AstÆow Ordown‘ na kay ow mnowm ¯ mætnjenap¯s qahanay: Ard, tes¯—q, ¸¯ inœ– 4 pisi m¯kn ¯r sa, orin Abraham nahapetn ¯l tasanord– ner towec awaric: Ew Ξewii zawakneric nranq, or qaha– 5 nayow¸iwn en stanowm, irawownq ownen, ˚st Ør¯nqi, tasa– nord vercnelow ßoˇovrdic, aysinqn‘ irenc eˇbayrneric, ¸¯– kowz ew verjinners Abrahami zawakner linen: Isk nranc 6 azgatohmic œhamarowaÆ˚ tasanord vercrec Abraha– mic ew Ørhnec nran, ov ˚ndownel ¯r xostowm˚: Ard, am¯n 7 haka˘aøow¸iwnic ver ¯ ayn, or Ørhnoˇn aweli bar´r ¯, qan Ørhnowoˇ˚: Ew aysteˇ mahkanacow mardik en tasanord– 8 ner aønowm, bayc aynteˇ‘ na, ov vkayowm ¯, ¸¯ kendani ¯: Ew 9 inœp¯s xØsqi karg ¯ asel, Ξewin isk, or tasanordner ¯r aønowm, Abrahami mijocov tasanord talow en¸arkowec, orovhetew na deø ir hØr koˇowm ¯r, erb Melqisedek˚ nran 10 ˚ndaøaj elaw: Isk ard, e¸¯ katarelow¸iwn˚ ˇewtacine– 11 ri qahanayow¸ean mijocov ¯r linowm (qani or ßoˇovowr– d˚ nranov ¯r Ør¯nq stacel), i?nœ kariq kar aylews, or mi ayl qahanay erewan gar, ˚st Melqisedeki kargi, œaselow hamar‘ ˚st Aharoni kargi, orovhetew qahanayow¸iwn 12 ŒoŒoxowelov‘ p¯tq ¯r, or Ør¯nqi ŒoŒoxow¸iwn ¯l lin¯r: Ew 13 na, owm masin aysp¯s ¯ aswowm, patkanowm ¯r ayl ceˇi, oric oœ oq erbeq seˇani Æaøayow¸ean masnakic œeˇaw: Ard, 14 yaytni isk ¯, ¸¯ mer T¯r˚ serowm ¯ Yowdayi ceˇic. ayd ceˇic eˇaÆ qahananeri masin Movs¯s˚ oœinœ œi asel: Ew aøa– 15 wel ews yaytni ¯, ¸¯ Melqisedeki nmanow¸eamb erewalow ¯ mi

7. 16–8. 6 16 17 18 19

20

21 22 23

24 25

26

27

28

8 2 3

4

5

6

Ebrayeciner

2146

ayl qahanay, or˚ ˚st marmnawor patowirani œ¯, or eˇaw qahanay, ayl‘ ˚st anvax˘an keanqi zØrow¸ean: Arda– rew vkayowec, ¸¯‘ Aøajin patowiran˚ arhamarhowec ir tkarow¸ean ew anØgtakarow¸ean pat˘aøov, - qanzi Ør¯nq˚ katareal oœinœ œarec, - ew nra teˇ mtaw lawagoyn mi yoys, orov mØtenowm enq AstÆown: Ayn œaŒov, or Yisows erdowmov qahanay eˇaw (orovhetew kan omanq, or aøanc erdowmi en qahananer kargowel, bayc sa‘ erdowmov, nra— ´eøqov, ov asac nran. ayd noyn œaŒov Yisows eraæxa– wor eˇaw lawagoyn mi owxti: Ew aysp¯s, æat qahananer eˇan, orovhetew mah˚ argelq ¯r linowm, or nranq tewap¯s qahanay mnan: Isk sa, yawitenakan linelow pat˘aøov, owni ananc qahanayow¸iwn: Owsti ew karo—ˇ ¯ ir mijo– cov AstÆown mØtecoˇnerin m¯k˚ndmiæt Œrkel. qani or na miæt kendani ¯‘ barexØs linelow nranc hamar: Ardarew, mez p¯tq ¯r ˘iæt ayspisi mi qahanayapet‘ sowrb, anmeˇ, anarat, zatowaÆ meˇaworneric ew bar´racaÆ aweli ver, qan erkinqner˚, or˚, inœp¯s ayl qahanayapetner, p¯tq œowni nax ir meˇqeri hamar zoher matowcelow ew apa‘ ßo– ˇovrdi meˇqeri hamar. isk Qristos m¯k angam aø miæt katarec ayd ban˚, qani or inq˚ ire—n patarag matow– cec: fflr¯nq˚ qahanayapetner ¯ kargowm tkarow¸iwnne– rov pataÆ mardkanc, isk erdman xØsq˚, or Ør¯nqic yetoy ¯ galis, kargowm ¯ Ordown, or yawitean katareal ¯: Ew im asaÆ xØsqeri glxaworn ays ¯. aynpisi qahana– yapet ownenq, or nstec erkinqnerowm MeÆow¸ean a¸oøi aj koˇmowm orp¯s paætØneay srbarani ew ˘æmarit xo– rani, or T¯—r˚ kangnecrec ew oœ ¸¯ mard˚: Am¯n mi qa– hanayapet zoher ew pataragner matowcelow hamar ¯ sahmanowaÆ, owsti p¯tq ¯, or na ¯l mi ban ownenay, or matowci, qanzi, e¸¯ na erkri vray lin¯r, ¸erews qaha– nay œlin¯r isk, qani or kan qahananer, or patarag en matowcowm ˚st Ør¯nqi. nranc spasaworow¸iwn˚ erknawor baneri nmanow¸iwnn ow stowern ¯ miayn, inœp¯s or Movs¯– sin ¯l hramayowec, erb na piti kangnecn¯r vkayow¸ean xoran˚. ¡Te—s, - asowm ¯, - am¯n inœ k’anes ˚st ayn Øri– naki, or coyc trowec qez leran vray¿: Bayc ard, Yisows

2147

Ebrayeciner

8. 7–9. 13

aweli bar´r spasaworow¸ean ¯l hasaw, qani or mijnord ¯ aøawel law owxti, owxt, or lawagoyn xostowmneri vray himnowec. e¸¯ aøajin˚ an¸eri lin¯r, apa erkrordi ha– mar teˇ œ¯r Œntøowi: Ew aha meˇadrowm ¯ nranc ew asowm. Ard, nor owxti masin xØselov‘ na hin dar´rec aøajin˚. ew inœ hnanowm ¯ ow Æeranowm, mØt ¯ anhetanalow:

7 8 9

Aøajin owxtn ¯l own¯r paætamownqi kanonner ew erk– 9 rayin srbaran. qanzi aøajin xoran˚ patrastowec 2 aysp¯s. nra m¯j kayin aætanak˚, seˇan˚ ew aøajawo– row¸ean hac˚. ays mas˚ koœwowm ¯ Srbow¸iwn: Ew erkrord 3 varagoyri yetewowm ¯r ayn xoran˚, or koœwowm ¯r Srbow– ¸iwnneri Srbow¸iwn, orteˇ drwowm ¯r osk¯ bowrvaø˚ ew ner– 4 sic ow drsic oskov pataÆ ktakaranneri arkˇ˚, ori m¯j kar osk¯ saŒor˚‘ li mananayov, ew Aharoni gawazan˚, or Æaˇkec, ew owxti taxtakner˚. ew nra vray kang– 5 naÆ ¯in Œaøqi qerovb¯ner˚, or hovani ¯in anowm qawow– ¸ean seˇani vray. dranc masin ayßm m¯k aø m¯k xØselow kariq œkay: Ew ays am¯n˚ aysp¯s ¯r dasaworowaÆ. qa– 6 hananer˚ miæt aøajin xorann ¯in mtnowm‘ paætamownq katarelow. isk erkrord xoran˚ tarin m¯k angam miayn 7 qahanayapetn ¯r mtnowm, ew ayd anowm ¯r oœ aøanc zohi arean, or matowcowm ¯r ir ew ßoˇovrdi meˇqeri hamar: 8 Sranov Sowrb Hogin coyc ¯r talis, or srbarani ˘ana– parh˚ yaytnowaÆ œ¯, qani deø hastatown ¯ mnowm aøajin xoran˚. da xorhrdanæan ¯ nerkay ßamanaki hamar, 9 erb ˚nÆaywowm ¯in pataragner ew zoher, oronq œ¯in karoˇ katareal dar´nel zohaberoˇneri xˇ˘mtanq˚, ayl dranq kapowaÆ ¯in miayn kerakowrneri, ˚mpelineri ew p¯sp¯s 10 lowacowmneri het, oronq marmnakan Æisakatarowmner ¯– in‘ i zØrow minœew bareŒoxman ßamanakner˚: Isk Qris– 11 tos, or ekaw orp¯s galiq bariqneri Qahanayapet, anc– nelov meÆ, katareal ew an´eøakert xoranov, aysinqn‘ o—œ ays aæxarhi araraÆneri koˇmic æinowaÆ, o—œ ¯l noxazne– 12 ri ew zowarakneri ariwnov, mi angam ˚ndmiæt ir isk are– amb mtaw srbaran‘ yawitenakan Œrkow¸iwn apahovelov. orovhetew, e¸¯ cowleri ew noxazneri ariwn˚ ew erinjne– 13 ri æaˇ trowaÆ moxir˚ maqrowm en pˇÆowaÆnerin marmni

9. 14–10. 1 14

15

16 17

18 19

20

21 22

23

24

25

26

27 28

10

Ebrayeciner

2148

maqrow¸ean hamar, orœa!Œ ews aøawel ariwn˚ Qristosi, - or yawitenakan Hogow mijocov inqn iren orp¯s anarat patarag matowcec AstÆown, - k˚ maqri ´er xˇ˘mtanq˚ meøaÆ gorÆeric, orp¯szi Æaøay¯q kendani AstÆown: A– ha ¸¯ inœow na nor owxti mijnord ¯, qani or ir mah˚ a– øajin owxti ßamanak gorÆowaÆ yancanqneri qawow¸ean hamar eˇaw, orp¯szi kanœowaÆner˚ yawitenakan ßaøan– gow¸ean xostowmn stanan. orovhetew, owr or ktak kay, ktakarari mah˚ p¯tq ¯ hastatowi, qani or ktak˚ yet mahow ¯ owßi m¯j. apa ¸¯ oœ inœp¯?s owßi m¯j k˚ lini ayn, qani deø ktakarar˚ kendani ¯: Owsti ew aøajin owxt˚ aøanc arean œ¯r nowiragorÆowi. erb bolor patowiranne– r˚ Movs¯si koˇmic Æanowcowecin ßoˇovrdin, na, vercnelov cowleri ew noxazneri ariwn˚ jri ew karmir brdi ow zopayi het, canec h¯nc Ør¯nqi grqi ew amboˇj ßoˇovrdi vray ew asac. ¡Sa ¯ ariwn˚ ktaki, orn AstowaÆ ´ez patowi– rec¿: Apa ariwn˚ noynp¯s canec xorani ew paætamown– qi amboˇj spasqi vray: Ew gre¸¯ am¯n inœ ariwnov ¯r maqrwowm ˚st Ør¯nqi, ew aøanc ariwn ¸aŒelow ¸oˇow¸iwn œ¯r linowm: E¸¯ p¯tq ¯r, or erknawor baneri Ørinakner˚ ays– pisi Ưserov maqrow¯in, apa bown isk erknaworner˚ p¯tq ¯ maqrow¯in drancic ¯l aweli law zoherov. qanzi Qris– tos oœ ¸¯ ˘æmartow¸ean Ørinak eˇoˇ ´eøakert srbara– n˚ mtaw, ayl‘ bown isk erkinq˚, orp¯szi mez hamar ner– kayanay AstÆow aøaj: Oœ ¸¯ nra hamar, or æat angam inqn ire—n patarag matowci, inœp¯s qahanayapet˚, or Srbow¸iwnneri Srbow¸iwnn ¯r mtnowm am¯n tari ir˚ œeˇaÆ ariwnov. aylap¯s na bazowm angam p¯tq ¯ œarœarow¯r aæ– xarhi skzbic i ver: Bayc ayßm, dareri vax˘anin, na m¯k angam ˚ndmiæt yaytnowec‘ ir an´i pataragowmov meˇq˚ jnjelow hamar: Ew inœp¯s or mardkanc sahmanowaÆ ¯ m¯—k angam meønel ew aynowhetew‘ datastan, noynp¯s ew Qris– tos m¯—k angam orp¯s patarag matowcowec‘ æateri meˇ– qer˚ veracnelow hamar. isk erkrord angam, aøanc meˇqi, piti yaytnowi nranc, oronq spasowm en iren‘ hawatov Œrkowelow hamar: Ardarew, galiq bariqneri stowern ¯r Ør¯nq˚ ew oœ ¸¯

2149

Ebrayeciner

10. 2–25

iroˇow¸iwnneri bown kerparanq˚. ayn noyn pataragner˚, or matowcowm ¯in tar¯ctari, œ¯in karoˇ katareal dar´– nel matowcoˇnerin, apa ¸¯ oœ‘ nranq k˚ dadar¯in ma– towcelowc, qani or paætamownq matowcoˇner˚ mi angam ˚ndmiæt maqrowaÆ linelov‘ aynowhetew meˇqi hamar oœ mi xˇ˘aharow¸iwn œ¯in ownenay: Sakayn nranq tar¯cta– ri ayd pataragnerov verstin meˇqi yiæoˇow¸ean tak ¯in mnowm, qani or noxazneri ew cowleri ariwn˚ œ¯r ka– roˇ veracnel meˇqer˚: Dra hamar ¯l Qristos, erb aæ– xarh mtaw, asac. Aweli verew asowm ¯, ¸¯‘ Apa asowm ¯. Herqowm ¯ aøajin˚, or hastati erkrord˚: Ayd kam– qov ¯l menq srbowecinq Yisows Qristosi marmni m¯k˚nd– miæt pataragowmov: Ew am¯n mi qahanayapet am¯n Ør kangnowm ¯ paætamownq matowcelow hamar ew æat angam ¯ matowcowm noyn zoher˚, oronq erbeq œen karoˇ meˇqer˚ veracnel: Isk Yisows miayn m¯—k patarag matowcec meˇ– qeri hamar ew mætnjenap¯s nstec AstÆow aj koˇmowm. ew aynowhetew spasowm ¯, minœew or ir ¸ænaminer˚ drowen ir otqeri nerqoy. qanzi miayn m¯—k pataragov katareal dar´rec maqrowaÆnerin mætnjenap¯s: Ard, Sowrb Hogin ¯l vkayowm ¯ mez aweli verew asowaÆic yetoy, ¸¯‘ Apa a– sowm ¯, ¸¯‘ Isk owr or ¸oˇow¸iwn kay, aylews meˇqi hamar patarag p¯tq œ¯: Eˇbayrne—r, owremn hamar´akow¸iwn ownenq Yisowsi areamb mtnelow srbaranic ners ayn nor ew kendani ˘anaparhov, or na bacec mez hamar vara– goyri mijov, or ¯ ir marmin˚. ew meÆ qahanay ownena– lov AstÆow tan vray‘ mØtenanq ˘æmarit srtov, hawati liow¸eamb‘ srtners maqraÆ œar xˇ˘mtanqic ew mer mar– min˚ lowacaÆ maqowr jrov: Amowr pahenq anxaxt yoysi dawanow¸iwn˚, qani or hawatarim ¯ na, ov xostacaw. ew hog tanenq mimeanc‘ siroy ew bari gorÆeri yordorelov ew zanc œaønenq m¯kteˇ hawaqowel˚, inœp¯s or sovor en a– nel omanq, ayl xraxowsenq mimeanc, ew ayd aynqan aweli, orqan tesnowm ¯q Tiroj Øroway mØtenal˚: Qanzi e¸¯ ka– mawor kerpov enq meˇanœowm ˘æmartow¸iwnn imanalowc ew ˚ndownelowc yetoy, owremn meˇqeri qawow¸ean hamar aylews owriæ zoh œi mnowm. ayl mnowm ¯ datastani aheˇ spasowm˚

2

3

4 5 6, 7 8, 9

10

11 12

13 14 15 16 17 18

19 20

21 22 23

24

25

10. 26–11. 6

26 27

28

29 30

31

32

33

34 35 36

11 2 3

4

5

6

Ebrayeciner

2150

ew kraki kataˇow¸iwn˚, or laŒelow ¯ AstÆow hakaøakord– nerin: Movs¯si Ør¯nq˚ arhamarhaÆ m¯kin anoˇormabar spanowm ¯in erkow kam ereq mardow vkayow¸eamb: Isk or– œa!Œ aweli xist patßi arßani piti hamar¯q nran, ov otnaharel ¯ AstÆow Ordown ew anmaqowr hamarel nor owx– ti ariwn˚, orov maqrowel ¯ inq˚ ew anargel ænorhi Ho– gin: Ardarew, ˘anaœowm enq nran, ov asac. ¡Imn en vr¯ß– xndrow¸iwnner˚, ew es piti hatowcem¿, - asowm ¯ T¯r˚: Ew dar´eal. ¡T¯r˚ piti dati ir ßoˇovrdin¿: Ahawor ¯ ˚nk– nel kendani AstÆow ´eøq˚: Ard, yiæec¯—q aøajin Ører˚, erb deø haziw lowsaworowaÆ, bazowm tqnow¸iwnneri ew œarœa– ranqneri hambereciq‘ mer¸ naxatinqneri ew neˇow¸iwn– neri m¯j xaytaøakowelov, mer¸ aydpisi baner kroˇneri vi˘akin masnakic linelov. qanzi e—w bantarkowaÆnerin karekic eˇaq, e—w ´er ownecowaÆqi yaŒætakowm˚ owraxow– ¸eamb ˚ndowneciq, qani or git¯iq, ¸¯ ´ez hamar lawagoyn harstow¸iwn own¯q erknqowm, owr ayn miæt mnowm ¯: Ard, mi— korcr¯q ´er vstahow¸iwn˚, ori m¯j meÆ var´atrow¸ean hatowcowm kay: Λez hamberow¸iwn ¯ p¯tq, orp¯szi, Ast– Æow kamq˚ katarelov, hasn¯q nra xostman˚, qani or‘ Bayc menq, erkmtelov, oœ ¸¯ korstean enq matnwowm, ayl hawatov hasnowm enq hogineri Œrkow¸ean: I?nœ ¯ hawat˚, e¸¯ oœ‘ yowsacowaÆ baneri hastatowm˚ ew apacoycn ayn baneri, oronq œen erewowm. qanzi naxniq hawato—v vkayow¸iwn ˚ndownecin: Hawato—v enq imanowm, or aæxarhnern steˇÆowel en AstÆow xØsqov‘ antesane– li baneric tesaneliner daønalov: Hawato—v ¯r, or Ab¯– l˚ AstÆown aweli law zoh matowcec, qan Kay¯n˚, orov ¯l vkayow¸iwn stacaw, or ardar ¯. qani or nra matowcaÆ zoheri— hamar trowec nran vkayow¸iwn AstÆowc: Na, ¸¯– p¯tew hawatov meøaw, sakayn xØsowm ¯ deø: Hawato—v Enoq˚ Œoxadrowec erkinq, orp¯szi mah œ˘aæaki. ew na oœ mi teˇ œgtnowec, qani or AstowaÆ nran tarel ¯r: Ew naxqan ir tarowel˚, nran vkayow¸iwn ¯r trowel, or inq˚ ha˘eli ¯r AstÆown: Bayc aøanc hawati anhnar ¯ ha– ˘eli linel AstÆown, qani or na, ov mØtenowm ¯ AstÆown, p¯tq ¯ hawatay, or AstowaÆ kay ew var´ahatoyc ¯ linowm

2151

Ebrayeciner

11. 7–21

nranc, ovqer Œntøowm en iren: Hawato—v ¯, or Noy˚, pat– gam stanalov deøews antesaneli baneri masin, vaxic bønowaÆ‘ ir ˚ntaniqi Œrkow¸ean hamar tapan˚ pat– rastec, orov ew datapartec aæxarh˚ ew ßaøangord e– ˇaw ayn ardarow¸ean, or hawatic ¯: Hawato—v ¯, or Ab– raham˚, erb kanœowec, hnazandowec ew gnac ayn teˇ˚, orn stanalow ¯r orp¯s ßaøangow¸iwn. elaw gnac. ew œgit¯r‘ owr ¯r gnowm: Hawato—v na pandowxt dar´aw aweteac erkrowm, inœp¯s Øtarow¸ean m¯j, vranneri tak bnakowec Isahaki ew Yakobi het miasin, oronq ßaøangakic ¯in noyn xostman. qanzi spasowm ¯r himqerov hastatow– aÆ qaˇaqin, ori ˘artarapet˚ ew arariœ˚ AstowaÆ ¯: Hawato—v inq˚ Saøan ¯l, or amowl ¯r, ordeÆnow¸ean sermn stanalow zØrow¸iwn˚ ownecaw ew Ænec aøajacaÆ tariqowm, qani or hawatarim hamarec nran, ov xostacaw ayd ba– n˚: Owsti m¯kic, ayn ¯l tariqn aøaÆ mi mardowc, Ænowecin serowndner aynqan æat, orqan erknqi astˇer˚ ew an¸iw anhamar awaz˚ Æovi aŒin: Hawati— m¯j meøan sranq bo– lor˚ ew‘ deøews xostowmner˚ œstacaÆ. bayc heøowic tesan ayd xostowmner˚ ew cnÆacin ow xostovanecin, ¸¯ irenq Ø– tar ew pandowxt en erkri vray: Bolor nranq, or ayspisi baner en xØsowm, yaytni en anowm, ¸¯ mi hayreni erkir en Œntøowm. qanzi e¸¯ yiæ¯in ayn erkir˚, orteˇic irenq e– lan, ßamanak own¯in noric daønalow aynteˇ: Yirawi, mi aweli law teˇ en tenœowm, aysinqn‘ erknawor mi vayr: A– ha ¸¯ inœow AstowaÆ amظ œi hamarowm nranc AstowaÆ˚ koœowel, qani or qaˇaq patrastec nranc hamar: Hawa– to—v ¯, or Abraham˚, ir Œor´ow¸ean m¯j, Isahakin orp¯s zoh matowcec. ew na, ov xostowmn ¯r ˚ndownel, ir miamØrik ordown ¯r orp¯s zoh matowcowm: Abrahamin asowaÆ ¯r, ¸¯‘ ¡Isahako—v qez serownd piti trowi¿: Abraham˚ ir mtqowm mtaÆec, ¸¯ AstowaÆ karo—ˇ ¯ meøelneric ¯l yarow– ¸iwn tal Isahakin: Owsti ew, orp¯s naxØrinak ayd bani, na yet stacaw ir ordown: Hawato—v Isahak˚ Ørhnec Ya– kobin ew Esawin‘ galiq baneri yoysov: Hawato—v Ørhnec Yakob˚ ir meønelow ßamanak Yovs¯Œi ordineric am¯n m¯– kin ew erkrpagec AstÆown‘ ir gawazani Æayrin yenowaÆ:

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18 19

20 21

11. 22–38 22 23

24 25

26

27

28 29

30 31

32

33

34

35

36 37

38

Ebrayeciner

2152

Hawato—v yiæec Yovs¯Œ˚ ir keanqi vax˘anin isray¯aci– neri elq˚ ew ir oskorneri verabereal patow¯r towec: Ha– wato—v ¯, or, erb Movs¯sin Ænecin, nra Ænoˇner˚ ereq amis ¸aqcrin nran, qanzi tesan kaytaø mankan˚ ew œvaxe– can ¸agawori hramanic: Hawato—v ¯, or Movs¯s˚, erb meÆacaw, merßec ffiarawoni dster ordi koœowel. nax˚nt– rec œarœarowel AstÆow ßoˇovrdi het, qan miaøßamanak meˇapart ha˘oyqner vayelel. karewor hamarec Qristo– si kraÆ naxatinqner˚, qan Egiptosi gan´eri aøatow– ¸iwn˚. orovhetew, aœqer˚ yaøaÆ, var´atrow¸ean ¯r spa– sowm: Hawato—v ¸oˇec Egiptos˚ ew œ¯r vaxenowm ¸aga– wori casowmic, qanzi hamberec, orp¯s ¸¯ antesanelin ¯r tesnowm: Hawato—v katarec zatik˚ ew arean æaˇ tal˚, orp¯szi andraniknerin spanoˇ˚ œmØtenay nranc: Ha– wato—v ancan nranq Karmir Æovov, orp¯s ¸¯ camaq er– kir lin¯r, minœ egiptaciner˚, noyn˚ Œor´elov, xeˇdowecin: Hawato—v ˚nkan Eriqovi parispner˚, erb nranq eظ˚ Ør ærjecin nranc æowrj˚: Hawato—v ¯, or anhawatneri het korstean œmatnowec poønik fiaxab˚, or xaˇaˇow¸eamb ˚ndownel ¯r lrtesnerin: Ew ard, deø i?nœ asem, qani or ßamanak˚ bawakan œ¯r lini patmelow Ged¯oni, Baraki, Samsoni, YeŒ¸ay¯i, Daw¸i ew Samow¯li ow miws margar¯– neri masin, oronq hawato—v partow¸ean matnecin ¸a– gaworow¸iwnner, gorÆecin ardarow¸iwn, hasan xostma– n˚, Œakecin aøiwÆneri beranner, hangcrin kraki zØ– row¸iwn˚, Œrkowecin sri beranic, zØracan tkarow¸iwnic yetoy, ktri˘ner eˇan paterazmi m¯j, yaˇ¸ecin Øtar ba– nakneri. kanayq yarow¸ean mijocov verstacan irenc meøelnerin, owriæner œarœaranqi en¸arkowecin‘ merßelov azatow¸iwn ´eøq berel, orp¯szi hasnen lawagoyn yarow– ¸ean. ew owriæner en¸arkowecin tanjanqneri ew gana– harow¸iwnneri, kapanqneri ew banteri. qarkoÆowecin, sˇocowecin, Œor´ow¸ean en¸arkowecin, srov spanowelov meøan, ¸aŒaøecin oœxarneri ew ayÆeri mor¸inerov ÆaÆ– kowaÆ. aprecin kariqi m¯j, neˇow¸ean m¯j, œarœaranqne– ri m¯j (mardik, oronc ays aæxarh˚ arßani œ¯), molorowaÆ‘ anapatowm, leønerowm, qarayrnerowm ew erkri xoræerowm:

2153

Ebrayeciner

11. 39–12. 16

Ew sranq am¯nq˚ hawati m¯j vkayowaÆ linelov hander´, œ˚ndownecin xostowm˚: AstowaÆ mez hamar aweli lawn ¯r naxatesel, orp¯szi aøanc mez dranq œkatarowen:

39 40

Owremn menq ¯l, or mer æowrj˚ vkaneri aysœaŒ bazmow¸iwn 12 ownenq, d¯—n gcenq am¯n hpartow¸iwn ew Æanr meˇq, ham– beratarow¸eamb ˚n¸ananq d¯pi mrcaspar¯z, or bacow– aÆ ¯ mer aøaj. nayenq Yisowsin‘ hawati zØraglxin, ayn 2 katarelagorÆoˇin, orn ir aøaj drowaÆ owraxow¸ean ha– mar yan´n aøaw xaœ˚, arhamarhec amظ˚ ew nstec Ast– Æow a¸oøi aj koˇmowm: Apa owremn‘ mtaberec¯—q Yisow– 3 sin, or aysp¯s hamberec ir hand¯p meˇaworneri ownecaÆ hakaøakow¸ean˚, orp¯szi œlini ¸¯ yogn¯q ew yowsalqow¯q, dowq, or køowi m¯j deø ariwn ¸aŒelow œaŒ œhakaøakoweciq 4 meˇqin ew moøacaq ayn yordor˚, or owˇˇowaÆ ¯ ´ez ib– 5 rew ordineri. Φ¯ xratin hamberoˇ ¯q, AstowaÆ ´ez 6 k˚ mØtenay ibrew ordineri: O?rn ¯ ayn ordin, orin hay– r˚ œi xratowm. orovhetew, e¸¯ mnaq aøanc xrati, o– 7 rin bolorn en baßnekic, apa xor¸ ¯q ew oœ ¸¯ harazat ordi. yirawi, e¸¯ patkaøowm enq mer marmnawor hay– 8 reric, oronq mez xratowm en, orœa!Œ ews aøawel p¯tq ¯ hnazandowenq hogineri HØr˚, or aprenq. qani or sranq 9 mi Œoqr ßamanak ew ˚st irenc kamecoˇow¸ean en xra– towm, isk Na‘ mer Øgti hamar, orp¯szi haˇordakic li– nenq nra srbow¸ean˚: Am¯n xrat toweal pahin owra– 10 xow¸iwn œi ¸wowm, ayl‘ trtmow¸iwn, bayc yetoy ardarow¸ean xaˇaˇarar ptowˇn ¯ hatowcowm nranov dastiarakow– aÆnerin: Owsti amracr¯—q ¸owlacaÆ ´eøqer˚ ew k¸otaÆ 11 Ænkner˚. qaylec¯—q owˇiˇ arahetnerov, orp¯szi, ov kaˇ 12 ¯, œglorowi, ayl manawand‘ bßækowi: Bolori het janac¯—q 13 aprel xaˇaˇow¸eamb ew srbow¸eamb, aøanc ori oœ oq Ti– roj˚ œpiti tesni. zgo—yæ eˇ¯q, œlini, ¸¯ orew¯ m¯k˚ zrkowi 14 AstÆow ænorhic. daønow¸ean armat˚, a˘elov, ¸oˇ oœ oqi neˇow¸iwn œtay, ew nranov æater˚ œpˇÆowen. ew œlini, ¸¯ 15 orew¯ m¯k˚ lini poønik ew piˇÆ, inœp¯s Esaw˚, or˚ mi aman kerakri dimac andrankow¸iwn˚ va˘aøec: Git¯q, or, ¸¯– 16 ew na yetoy owzec ßaøangel Ørhnow¸iwnner˚, bayc merßowec, qani or apaæxarow¸ean hnaraworow¸iwn œgtaw, hakaøak

12. 17–13. 7 17

18

19

20 21

22

23 24

25

26

27

28

13, 2 3

4

5

6, 7

Ebrayeciner

2154

nran, or artasowqnerov Œntøec ayn: Dowq œ¯q mØtecel æØæaŒeli leran˚, or krakov ¯r ayrwowm ew pataÆ ¯r m¯gov, maøaxowˇov, xawarov ew m¸ow¸eamb, owr Œoˇn ¯r hnœowm ew patgamneri ´ayn˚, aynp¯s or, ovqer ayn lsecin, aˇaœe– cin, or xØsq˚ œkrknowi irenc hamar, qani or œ¯in dima– nowm ayn hramanin, ¸¯‘ ¸¯kowz ew gazan mØtenay leran˚, k˚ qarkoÆowi: Ew aynp¯s ahazdow ¯r tesilq˚, or Movs¯sn asowm ¯r. ¡SarsaŒowm em ew doˇowm¿: Bayc dowq mØtecel ¯q Sion leran˚ ew kendani AstÆow qaˇaqin, erknayin E– rowsaˇ¯min, hreætakneri biwrawor banaknerin, erknqowm growaÆ andranikneri handisawor ßoˇovin, bolori data– wor AstÆown, katarelow¸ean hasaÆ ardarneri hoginerin ew Yisowsin‘ nor owxti mijnordin, ew nra arean heˇowmin, or aweli xØsown ¯, qan ariwnn Ab¯li: Zgo—yæ eˇ¯q, œlini ¸¯ hraßarow¯q Nranic, ov xØsowm ¯. orovhetew, e¸¯ nranq erkri vray AstÆow patgamner˚ towoˇ Movs¯sin merßelov œazatowecin, orœa!Œ ews aøawel œpiti azatowenq menq, e– ¸¯ ¸ikownq dar´nenq erknqic xØsoˇin, ori ´ayn˚ erkir˚ æarßec ayn ßamanak, isk ayßm ays xostowmn ¯ anowm ew a– sowm. ¡Mi angam ¯l piti æarßem oœ miayn erkir˚, ayl naew‘ erkinq˚¿: Ew ¡mi angam ¯l¿-˚ coyc ¯ talis, or æarßowaÆ baner˚ piti ŒoŒoxowen, orp¯szi anæarß baner˚ mnan hastatown: Dra hamar, qani or anæarß ¸agaworow¸iwn enq ˚ndownowm, amowr pahenq ænorh˚ ew ayd ænorhov ¯l Æa– øayenq AstÆown‘ iren ha˘eli ´ewov‘ ahov ew doˇov, qanzi mer AstowaÆ˚ oœnœacnoˇ krak¯: Eˇbayrasirow¸iwn˚ ¸oˇ hastat mnay ´er m¯j: Mi— moøac¯q Øtarasirow¸iwn˚, orovhetew dra ænorhiw omanq hreætakner hiwr˚nkalecin aøanc imanalow: Yiæec¯—q ban– tarkealnerin, orp¯s ¸¯ dowq bantarkowaÆ lin¯q nranc het. yiæec¯—q naew œarœarowaÆnerin, qani or dowq ¯l marmnawor ¯q: Amowsnow¸iwnn ˚st amenayni yargeli ¯, ew amowsnakan ankoˇin˚‘ sowrb: Ew AstowaÆ piti da– ti ænacoˇnerin ew poøniknerin: ffioˇasirow¸iwn˚ ¸oˇ teˇ œownenay ´er m¯j, ew inœ or ´eøq ¯q berel, bawara—r hama– rec¯q, qanzi inqn isk asac. ¡Qez œpiti ¸oˇnem ew oœ ¯l piti lqem¿: Aynp¯s or, hamar´ak linenq ew asenq. Yiæe–

2155

Ebrayeciner

13. 8–24

c¯—q ´er aøajnordnerin, oronq ´ez AstÆow xØsqn asacin: Nayelov nranc keanqi ˚n¸acqi vax˘anin‘ hetewo—ˇ eˇ¯q nranc hawatin: Yisows Qristos noynn ¯ er¯k, aysØr ew yawitean: Tesak-tesak ew Øtaroti owsmownqneri m¯j mi— tarowberow¯q, qanzi law ¯ ænorho—v amracnel sirt˚ ew oœ ¸¯ kerakrov, orov oœ mi Øgowt œstacan nranq, or aydp¯s ˚n– ¸acan: Menq ownenq mi seˇan, oric ˘aæakelow irawownq œownen nranq, ovqer xoranin en Æaøayowm. qani or ayn anasownner˚, oronc ariwn˚ qahanayapeti ´eøqov srba– rann ¯r berwowm meˇqeri qawow¸ean hamar, ayd anasown– neri marminner˚ ayrwowm ¯in banakateˇiic dowrs: Dra hamar ¯l Yisows, orp¯szi ir areamb maqri ßoˇovrdin, œarœarowec dønic dowrs: Ard, ek¯—q banakateˇiic dowrs elnenq nran ˚ndaøaj‘ yan´n aønelov krel nra kraÆ naxa– tinqner˚. qanzi œownenq mi mnayown qaˇaq aysteˇ, erkri vray, ayl Œntøowm enq galiq qaˇaq˚: Ard, nra mijocov AstÆown miæt matowcenq Ørhnow¸ean patarag, aysinqn‘ nra anown˚ dawanoˇ mer ær¸neri ptowˇ˚: Mi— moøac¯q baregorÆow¸iwn˚ ew ´er ownecaÆ bariqnerin mimeanc mas– nakic dar´nel˚, qanzi aydpisi— pataragnern en ha˘e– li AstÆown: Lsec¯—q ´er aøajnordnerin ew hnazandowec¯—q nranc, orovhetew nranq hskowm en ´er hogineri hamar, qani or haæiw en talow ´er Œoxar¯n. ew nranq owraxow– ¸eamb ¸oˇ anen ayd ban˚ ew o—œ hogoc hanelov, qani or ayn ´er Øgti hamar œ¯: AˇØ¸ec¯—q mez hamar, orovhetew has– tat gitenq, or maqowr xˇ˘mtanq ownenq. owzowm enq am¯n inœowm bari ˚n¸acq coyc tal: Ew aøawel ews em aˇaœowm, or ayd bann an¯q, orp¯szi aweli æowt daønam ´ez mØt: Ew xaˇaˇow¸ean AstowaÆ˚, or meøelneri mijic yarow¸iwn aønel towec mer T¯r Yisowsin, or˚ yawitenakan owxti a– riwnov oœxarneri meÆ hoviwn ¯, ´ez hastat ¸oˇ pahi bari gorÆeri m¯j, orp¯szi katar¯q ir kamq˚. ew mer m¯j ¸oˇ katari iren ha˘eli eˇoˇ baner˚ Yisows Qristosi mijocov, orin Œa!øq yawiteans: Am¯n: Eˇbayrne—r, aˇaœowm em ´ez ansal yordori ays xØsqerin, manawand or hamaø– Øtaki greci ´ez: Ew imac¯—q, or mer eˇbayr˚‘ Timo¸¯os˚, bantic azatowel ¯: E¸¯ æowtov gay, nra het miasin piti

8 9

10 11

12

13

14 15

16

17

18

19

20, 21

22

23

24

13. 25–26 25

26

Ebrayeciner

2156

tesnem ´ez: Oˇjownec¯—q ´er bolor aøajnordnerin ew bolor srberin. ´ez oˇjownowm en nranq, or Italiayi koˇmeric en: Ωno!rh ´ez bolorid:

Yakobos G

Yakobos˚‘ AstÆow ew T¯r Yisows Qristosi Æaøan, sŒiwø– 1 qowm eˇoˇ tasnerkow ceˇerid‘ oˇjo!yn: Eˇbayrne—r, ame– 2 nayn owraxow¸ean arßani— hamarec¯q, erb tesak-tesak Œor´ow¸iwnneri m¯j ˚nkn¯q. imac¯—q, or ´er hawati Œor´˚ 3 hamberow¸iwn ¯ aøaj berowm, isk hamberow¸iwn˚ ¸oˇ drse– 4 worowi liow¸eamb, orp¯szi an¸eri ew katareal lin¯q, oœ mi banov pakas œlin¯q: Isk e¸¯ ´eznic m¯k˚ imastow¸eamb 5 ¸eri lini, ¸oˇ xndri AstÆown, - or bolorin ayn talis ¯ aøatap¯s ew œi yandimanowm, - ew nran k˚ trowi: Mi– 6 ayn ¸¯ na hawato—v ¸oˇ xndri ew ¸oˇ œerkmti, orovhetew, ov erkmit ¯, nman ¯ Æovi hoˇmakoÆ ew tarowberowoˇ aliq– nerin: Aydpisi mard˚ ¸oˇ œaknkali AstÆowc orew¯ ban 7 stanal, qani or erkmit mard˚ ir araÆ bolor qaylerowm 8 anhastat ¯: Aˇqat eˇbayr˚ ¸oˇ parÆenay, erb Astow– 9 aÆ bar´racnowm ¯ iren, isk harowst˚ ¸oˇ parÆenay, erb 10 AstowaÆ xonarhecnowm ¯ iren, qani or harstow¸iwn˚ pi– ti ancni inœp¯s xotaÆaˇik˚. orovhetew arew˚ Æagec‘ 11 xoræakov hander´ ew œoracrec xot˚, nra Æaˇikn ˚nkaw, ow nra vayelowœ tesq˚ koraw. noynp¯s ew harowst˚ piti ¸aøami‘ ir æaherov hander´: Eraneli ¯ ayn mard˚, or 12 hamberowm ¯ Œor´ow¸ean. orovhetew, e¸¯ Œor´ow¸ean m¯j hastat lini, k˚ stanay keanqi psak˚, or˚ T¯r˚ xos– tacaw iren siroˇnerin: Oœ oq, erb Œor´ow¸ean m¯j lini, 13 ¸oˇ œasi. ¡AstÆowc em Œor´wowm¿, qani or AstowaÆ œa– ric œi Œor´wowm ew inqn ¯l œi Œor´owm oœ oqi: Iwraqanœiwr 14 oq Œor´wowm ¯‘ hrapowrowelov ew xabowelov ir cankow¸iwn– neric: Aynowhetew cankow¸iwn˚, yˇanalov, meˇq ¯ Ænowm, 15 ew meˇq˚, hasownanalov, mah ¯ Ænowm: Im sireli— eˇbayr– 16 ner, mi— xabow¯q, qani or am¯n bari ænorh ew am¯n ka– 17 tareal pargew verewic ¯‘ ijaÆ loysi HØric, ori m¯j œkay ŒoŒoxowm kam ¯l ŒoŒoxman stower: Na ir kamqov Ænec 18 mez ˘æmartow¸ean xØsqov, orp¯szi menq linenq ir steˇ– ÆaÆneri ptowˇ˚: Im sireli— eˇbayrner, imac¯—q ays ba– 19 n˚. ¸oˇ am¯n mard arag lini lselow m¯j, Æanr‘ xØselow m¯j

1. 20–2. 10 20 21

22 23

24

25

26

27

2 2

3

4

5

6

7

8

9 10

Yakobos

2158

ew Æanr‘ barkanalow m¯j. orovhetew mardow barkow¸iwn˚ AstÆow ardarow¸iwn˚ œi katarowm: Aha ¸¯ inœow, d¯—n gce– lov amenayn aˇteˇow¸iwn ew œariqi awelcowk, hezow¸ea—mb ˚ndownec¯q ´er m¯j sermanowaÆ xØsq˚, or karoˇ ¯ Œrkel ´er hoginer˚: XØsq˚ kataroˇne—r eˇ¯q ew oœ ¸¯ miayn ayn lsoˇner hamarec¯q dowq ´ez. qani or, e¸¯ m¯k˚ miayn lsoˇ lini xØsq˚ ew oœ kataroˇ, na nman ¯ mi mardow, or ak– napiæ ditowm ¯ hayelow m¯j ir bnakan d¯mq˚: Nayelov‘ tesnowm ¯ inqn iren, ancnowm gnowm ¯ ew anmijap¯s moøa– nowm, ¸¯ inœpisin ¯r inq˚: Isk ov aœqer˚ yaøaÆ nayowm ¯ azatow¸ean katareal Ør¯nqin ew dra m¯j ¯l yaratewowm, na lsowm ¯, œi moøanowm, ayl ayn katarowm ¯. aydpisi m¯k˚ ir araÆi m¯j eranow¸iwn k˚ gtni: E¸¯ m¯kn owzowm ¯ ba– repaæt linel ew œi san´aharowm ir lezown, ayl zbaˇecnowm ¯ ir sirt˚, aydpisi m¯ki hamar zowr ¯ barepaætow¸iwn˚: Sowrb ew anarat barepaætow¸iwn˚ AstÆow ew HØr aøaj ays ¯. aycelel orberin ew ayrinerin irenc neˇow¸ean m¯j, anarat pahel ir an´˚ aæxarhic: Eˇbayrne—r im, aœaøow¸eamb mi— pah¯q mer T¯r Yisows Qristosi‘ Œaøqi Tiroj hawat˚: E¸¯ ´er ßoˇovateˇin mtni mi mard, or ownenay oski matani ew æqeˇ zgestner, ew aynteˇ mtni naew mi aˇqat‘ keˇtot zgestnerov, ew dowq nay¯q nran, ov æqeˇ zgestner owni ew as¯q‘ ¡Dow nsti—r ays– teˇ, patowoy teˇ˚¿, isk aˇqatin, ¸¯‘ ¡Otqi— kangnir dow aydteˇ¿, kam ¸¯‘ ¡Ek nsti—r im patowandani mØt¿, ayd d¯pqowm dowq ´er m¯j aœaøow¸iwn araÆ œ¯?q lini ew œar xor– howrdneri dataworner œ¯?q lini: Lsec¯—q in´, im sireli— eˇ– bayrner, œ¯? or AstowaÆ ˚ntrec ays aæxarhi aˇqatnerin, oronq harowst en hawatov ew ßaøangordner ayn arqayow– ¸ean, or˚ na xostacaw iren siroˇnerin: Isk dowq anar– gowm ¯q aˇqatnerin: Harowstner˚ œe?n, or harstaharowm en ´ez. h¯nc nranq ¯l ´ez dataran en qaræ talis: Nranq œe?n, or hayhoyowm en ayn bari anown˚, orov koœowaÆ ¯q dowq: Apa e¸¯ katar¯q arqayakan Ør¯nq˚ Sowrb Grqi hama– ´ayn, ¸¯‘ ¡Piti sires qo ˚nkeroj˚, inœp¯s inqd qez¿, law ¯q anowm: Isk e¸¯ aœaøow¸iwn ¯q anowm, meˇq ¯q gorÆowm‘ datapartowelov Ør¯nqic orp¯s Ørinazancner: Na, ov

2159

Yakobos

2. 11–3. 3

pahowm ¯ amboˇj Ør¯nq˚ ew miayn m¯k banov say¸aqowm, partapan k˚ lini amboˇj Ør¯nqin. orovhetew na, ov asac, ¸¯‘ ¡ffpiti spanes¿, naew asac, ¸¯‘ ¡Ew œpiti ænanas¿, qanzi, e¸¯ œspanes, bayc ænanas, yancawor k˚ lines Ør¯nqi aøaj: Aynp¯—s xØsec¯q ew aynp¯—s gorÆec¯q, orp¯s ¸¯ azatow¸ean Ør¯nqov ¯q datowelow, qani or a– noˇorm datastan ¯ linelow nra hand¯p, ov oˇormaÆ œi eˇel. qanzi oˇormaÆow¸iwn˚ bar´raglowx parÆenowm ¯ da– tastani dimac: Eˇbayrne—r im, Øgowtn i?nœ ¯, e¸¯ m¯kn asi, ¸¯ hawat owni, sakayn hawatn artayaytoˇ gorÆer œownenay: Mi¸¯ hawat˚ nran k˚ karoˇana?y Œrkel: E¸¯ mi eˇbayr kam qoyr merk linen kam Øroway owteliqi ka– rØt, ew ´eznic m¯k˚ nranc asi‘ ¡Gnac¯—q xaˇaˇow¸eamb, taqac¯—q ew yagec¯—q¿, ew dowq nranc œtaq marmnin an– hraßeæt baner˚, i?nœ Øgowt ¯: Noynp¯s ew hawat˚. e¸¯ na gorÆer œowni, aøan´inn meøaÆ ¯: Bayc ¸erews m¯kn a– si. ¡Dow hawat ownes, isk es‘ gorÆer. co—yc towr in´ qo hawat˚ aøanc gorÆeri, ew es qez coyc ktam im hawat˚ gorÆerov¿: Dow hawatowm es, or m¯k ¯ AstowaÆ. law es anowm: Dewern ¯l en hawatowm ew doˇowm: O—v Œowœ mard, ow– zo?wm es imanal. hawat˚ datark ban ¯ aøanc gorÆeri: Abraham˚‘ mer hayr˚, œ¯? or gorÆerov ardaracaw‘ seˇa– ni vray hanelov ir ordown‘ Isahakin, orp¯s zoh: Tesno?wm es, or hawat˚ gorÆakic eˇaw nra gorÆerin ew gorÆerov ¯l hawat˚ katareal dar´aw: Ew katarowec GrowaÆ˚, orn asowm ¯. ¡Abraham˚ hawatac AstÆown, ew ayd nran or– p¯s ardarow¸iwn hamarowec, ew na AstÆown barekam ko– œowec¿: Tesno?wm ¯q, or gorÆerov ¯ ardaranowm mard ew oœ ¸¯ miayn hawatov: Aydp¯s ¯l poønik fiaxab˚ gorÆerov œardaraca?w, erb ˚ndownec lrtesnerin ew ar´akec nranc ayl ˘anaparhov: Inœp¯s or meøaÆ ¯ marmin˚ aøanc ho– gow, aynp¯s ¯l meøaÆ ¯ hawat˚ aøanc gorÆeri:

11

12 13

14

15

16

17 18

19 20

21 22

23

24 25

26

Eˇbayrne—r im, æaterd owsowcanoˇner linelow œ´gt¯q: I– 3 mac¯—q, or meÆ datastan enq ˚ndownelow, qani or bolors 2 ¯l æat enq meˇanœowm: E¸¯ m¯k˚ xØsqov œi meˇanœowm, na katareal mard ¯‘ ˚ndownak san´aharelow ir amboˇj mar– min˚: Te—s, ¸¯ inœp¯s san´er enq dnowm ´ieri beran˚, or 3

3. 4–4. 2

4

5

6

7

8

9

10 11 12

13

14

15 16

17

18

4 2

Yakobos

2160

nranq mez hnazandowen. ew nranc amboˇj marmin˚ ka– øavarowm enq: Aha—wasik ew nawer˚. i!nœ hskay baner en, sastik hoˇmeric qæwowm en, bayc Œoqr mi ˇekov owˇˇwowm en o—r koˇm˚ or nawavari sirtn owzowm ¯: Aysp¯s ¯l lezown mi Œoqr andam ¯, bayc meÆameÆ baner ¯ barbaøowm: Aha ¸¯ mi Œoqr krak inœpisi! antaøner ¯ hrdehowm: Lezown ¯l krak ¯, mi aæxarh anirawow¸ean. mer andamneri m¯j ¯ hastatowaÆ lezown, or apakanowm ¯ amboˇj marmin˚ ew krakov vaøowm mer amboˇj keanq˚, borboqowaÆ geheni krakov: Gazanneri, ¸øœownneri ew soˇownneri am¯n te– sak ew inœ or kay Æovi m¯j, hnazandowaÆ ¯ ew hnazandwowm ¯ mardkayin bnow¸ean˚, bayc mardkanc lezown‘ ayd œar˚, anzspelin ew mahaber ¸oynov lcowaÆ˚, oœ oq œi karoˇ hna– zandecnel: Nranov Ørhnowm enq Tiroj˚ ew HØr˚ ew nranov aniÆowm enq mardkanc, or steˇÆowecin AstÆow nmanow¸e– amb: Noyn beranic dowrs en galis Ørhnow¸iwnner ew a– n¯Æqner: Eˇbayrne—r im, p¯tq œ¯, or ayd aydp¯s lini: Mi¸¯ mi aˇbiwr noyn akic qaˇcr ew daøn jowr k˚ bxecni?: Eˇ– bayrne—r im, mi¸¯ kareli? ¯, or ¸zenin ´i¸aptowˇ tay kam or¸atownk˚‘ ¸owz: Nmanap¯s aˇowt teˇic qaˇcr jowr œi kareli stanal: Λer m¯j o?v ¯ imastown ew xelaci. ¸oˇ na, bari ˚n¸acqov, coyc tay imastow¸eamb ew hezow¸e– amb kataraÆ ir gorÆer˚: Isk e¸¯ ´er srterowm daøn naxan´ ew hakaøakow¸iwn own¯q, mi— parÆec¯q, or sowt ¯q hanowm ˘æmartow¸iwn˚: Ays imastow¸iwn˚ i verowst œ¯ i– jaÆ, ayl‘ erkrawor ¯, marmnawor ew diwayin. orovhetew, owr hakaøakow¸iwn ew naxan´ kay, aynteˇ kay ankargow¸iwn ew am¯n œar ban: Isk verin imastow¸iwn˚ nax‘ sowrb ¯ ew apa‘ xaˇaˇarar, hez, bareacakam, li oˇormaÆow¸eamb ew bari gorÆerov, maqowr xˇ˘mtanqov, aøanc keˇÆaworow– ¸ean: Ardarow¸ean ptowˇ˚ xaˇaˇow¸eamb ¯ sermanwowm nranc hamar, ovqer xaˇaˇow¸iwn en anowm: Ayd orteˇi?c paterazmner ew orteˇi?c køiwner ´er m¯j. œ¯? or ´er ayn cankow¸iwnneric, oronq køiw en mˇowm ´er andamneri m¯j: Cankanowm ¯q, bayc œown¯q, owsti ew‘ spa– nowm ¯q, naxan´owm ew œ¯q karoˇanowm ´eøq berel ´er ow– zaÆ˚. payqarowm ¯q, køwowm ew ´eøq œ¯q berowm, orovhe–

2161

Yakobos

4. 3–5. 5

tew œ¯q xndrowm: Xndrowm ¯q ew œ¯q stanowm, orovhetew œaramtØr¯n ¯q xndrowm, orp¯szi ayn Æaøayecn¯q ´er can– kow¸iwnnerin: Ωnacoˇne—r, œgit¯?q, or s¯r˚ ays aæxarhi hand¯p‘ ¸ænamow¸iwn ¯ AstÆow d¯m, qani or, ov owzowm ¯ aæxarh˚ sirel, AstÆown iren ¸ænami k’ani: Kam ¸¯‘ aø oœinœ ¯q hamarowm, inœ or Girqn asowm ¯. Ew ayd nra hamar, or ¯—l aweli ænorh tay. dra hamar asowm ¯. Hnazandowec¯—q owremn AstÆown ew dimadrec¯—q Satanayin, ow na k˚ Œax– œi ´ezanic: MØtec¯—q AstÆown, ew na k˚ mer´enay ´ez: Meˇaworne—r, maqrec¯—q ´er ´eøqer˚. erkmitne—r, owˇˇec¯—q ´er srter˚. taøapec¯—q, sgac¯—q ew lac¯—q. ´er ÆiÆa– ˇ˚ sowgi ¸oˇ veraÆowi, ew ´er owraxow¸iwn˚‘ trtmow¸ean: Xona—rh eˇ¯q Tiroj aøaj, ew na ´ez k˚ bar´racni: Eˇ– bayrne—r, mimeanc mi— bambas¯—q. ov bambasowm ¯ ir eˇbØr˚ kam datowm ¯ ir eˇbØr˚, œaraxØsowm ¯ Ør¯nqi masin ew da– towm ¯ Ør¯nq˚. isk e¸¯ Ør¯nqn es datowm, Ør¯nq˚ pahoˇ œes, ayl‘ datawor: Kay m¯—k fflr¯nsdir ew Datawor, or karoˇ ¯ Œrkel ew korÆanel. dow o?v es, or datowm es qo mer´aworin: Ayßm nranc masin, or asowm en. ¡AysØr kam vaˇ˚ k˚ gnanq aysinœ qaˇaq˚, m¯k tari k˚ mnanq aynteˇ, k˚ va˘aøenq ew k˚ vastakenq¿: (Aysp¯s ¯q asowm dowq, or oœinœ œgit¯q vaˇoway masin. orovhetew i?nœ ¯ ´er keanq˚. yirawi mi mæowæ ¯ ayn, or mi pah erewowm ¯ ew apa anhetanowm): Minœdeø dowq aselow ¯q. ¡E¸¯ T¯r˚ kamenay, ew aprenq, k’anenq ays kam ayn ban˚¿: Bayc ard, parÆenowm ¯q ´er ambarta– wanow¸eamb: Ayspisi am¯n parÆanq œar ¯: Ov or git¯, ¸¯ inœ ¯ barin, ew œi anowm, nra hamar ayd meˇq ¯:

3

4

5 6 7

8

9

10, 11

12

13

14

15

16 17

Owremn ayßm, harowstne—r, lac¯—q ew oˇbac¯—q ayn ¸æowa– 5 øow¸iwnneri hamar, or galow en ´er glxin. orovhetew ´er 2 harstow¸iwn˚ ŒtaÆ ¯, ´er zgestner˚‘ ceci ker, ew ´er 3 arÆa¸n ow oskin‘ ßangotaÆ. ew nranc ßang˚ ´er d¯m orp¯s vkayow¸iwn piti lini ew piti owti ´er marmin˚‘ inœp¯s krak˚. verjin Øreri— hamar gan´er dizec¯q: Aha—wasik, 4 ´er daæter˚ mæakaÆ mæakneri var´˚ ´ez mØt paheciq. ´er koˇmic zrkowaÆn aˇaˇakowm ¯, ew hn´oworneri boˇoq˚ hasaw Amenakal Tiroj akanjin: Meˇk keanqov apreciq 5 erkri vray ew æowaytacaq ow ´er srter˚ parartacriq

5. 6–20 6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 20

Yakobos

2162

mor¸owelow Øroway hamar: Zrkeciq, spaneciq ardarin, or˚ ´ez œ¯r hakaøakowm: Eˇbayrne—r im, hambero—ˇ eˇ¯q minœew Tiroj galowst˚: Mæakn aha hamberow¸eamb spa– sowm ¯ erkri patowakan ptˇin, minœew or stanay aøa– jin ew verjin an´rew˚: Hamberec¯—q ew dowq, amracr¯—q ´er srter˚, qani or Tiroj galowst˚ mØtecel ¯: Mi— trtmecr¯—q mimeanc, eˇbayrne—r, orp¯szi œdatow¯q: Aha—wasik data– wor˚ døann ¯: Eˇbayrne—r, œarœaranqneri ew hamberow¸ean orp¯s Ørinak ownec¯q margar¯nerin, oronq xØsecin Tiroj anownov: Aha— erani enq talis hamberoˇnerin: Lsel ¯q Yobi hamberow¸ean masin ew tesel, inœ or T¯r˚ nran arec verjowm, qani or T¯r˚ bazmagow¸ ¯ ew oˇormaÆ: Am¯n ba– nic aøaj, eˇbayre—r im, mi— erdow¯q o—œ erknqov, o—œ erkrov, o—œ ¯l ayl erdowmov. ayl ´er ayon ¸oˇ lini‘ ayo, ew oœ˚‘ oœ, orp¯s– zi keˇÆaworow¸ean pat˘aøov œ˚nkn¯q: Λeznic m¯k˚ væti? m¯j ¯ ˚nkel, ¸oˇ aˇØ¸i. m¯k˚ berkranqi? m¯j ¯, saˇmos ¸oˇ asi. hiwa?nd ¯ ´eznic m¯k˚, ¸oˇ kanœi ekeˇecow er¯cnerin, ew nranq nra vray ¸oˇ aˇØ¸q anen, ¸oˇ iwˇov ØÆen nran Tiroj anownov: Ew hawatov eˇaÆ aˇØ¸q˚ k˚ Œrki hiwan– din, ow T¯r˚ nran otqi k˚ kangnecni: Ew e¸¯ meˇq gorÆaÆ lini, ayd nran piti nerowi: Λer meˇqer˚ mimeanc xosto– vanec¯—q ew mimeanc hamar aˇØ—¸q ar¯q, orp¯szi bßækow¯q. qanzi ardari aˇØ¸q˚ æat azdecik ¯ ew Øgnowm ¯: Eˇian mard ¯r mez nman‘ krqeri en¸akay. na aˇØ¸ec, ow erkri vray ereq tari ow vec amis an´rew œteˇac: Apa dar– ´eal aˇØ¸ec, ew erkinq˚ an´rew towec, ow erkir˚ bowscrec ir ptowˇ˚: Eˇbayrne—r im, e¸¯ ´eznic m¯k˚ æeˇowi ˘æmar– tow¸ean ˘anaparhic, isk m¯k owriæ˚ nran yet beri, ¸oˇ imanay, or, ov meˇaworin ir molorow¸ean ˘anaparhic yet ¯ berowm, k˚ Œrki nra hogin mahowanic ew k˚ ÆaÆki meˇqeri mi amboˇj bazmow¸iwn:

1 Petros G

Petros˚‘ aøaqeal˚ Yisows Qristosi, ´ez‘ pandowxt– 1 nerid, or Pontosi, Gaˇatiayi ow Kapadovkiayi, Asi– ayi ow Biw¸aniayi sŒiwøqowm ¯q, ˚ntrealnerid‘ ˚st Hayr 2 AstÆow kanxagitow¸ean, Hogow srbagorÆowmov‘ hnazan– dowelow hamar Yisows Qristosin ew srbagorÆowelow nra arean heˇowmov. ænorh˚ ew xaˇaˇow¸iwn˚ ¸oˇ æatanan ´er vray: fflrhnea!l ¯ AstowaÆ ew Hayr˚ mer T¯r Yisows 3 Qristosi, or ir aøat oˇormow¸eamb mez verstin Ænec kendani yoysi hamar‘ meøelneric Yisows Qristosi yarow– ¸eamb. Ænec aneˇÆ ew anarat ow an¸aøam ßaøangow– 4 ¸ean hamar, or pahowaÆ ¯ erknqowm ´ez hamar, ´ez, 5 or AstÆow zØrow¸eamb pahowaÆ ¯iq hawatov‘ Œrkow¸e– an hamar, or patrast ¯ yaytnowelow verjin ßamanak– nerowm: Owraxanowm ¯q dranov dowq, or ayßm d¯pqeri 6 berowmov, ayl ew ayl Œor´ow¸iwnnerov Œoqr-inœ trtmaÆ ¯q, orp¯szi ´er hawati Œor´˚, or aøawel ar߯qawor ¯, qan 7 korstean en¸akay oskin, or krakov ¯ Œor´owaÆ, daø– nay govqi, Œaøqi ow patowi aøarkay yaytnow¸ean ßa– manak Yisows Qristosi, orin œ¯q tesel, bayc sirowm ¯q ew 8 orin ayßm ¯l œ¯q tesnowm, bayc hawatowm ¯q nran ew owrax ¯q anpatmeli ow Œaøawor xndow¸eamb‘ ´eøq berelov ´er 9 hawati psakowm˚‘ hogineri Œrkow¸iwn˚: Ayd Œrkow¸ean 10 hamar ¯, or Œntøtowqner katarecin ew qnnecin marga– r¯ner˚, oronq margar¯anowm ¯in ayn ænorhi masin, or vi– ˘akowaÆ ¯r ´ez: Qnnowm ¯in, ¸¯ o—r ew inœpisi— ßamana– 11 ki masin ¯r Æanowcowm irenc m¯j eˇoˇ Qristosi Hogin, or nax vkayowm ¯r Qristosi œarœaranqneri masin ew dranic yetoy‘ nra Œaøqi masin: AstowaÆ nranc yaytnec naew, or 12 oœ ¸¯ irenc hamar, ayl mez hamar ¯in trowaÆ ayd pat– gamner˚, oronq ayßm patmowecin ´ez nranc mijocov ew awetaranowecin Sowrb Hogov, orn owˇarkowec erknqic. mi ban, or k˚ cankanayin hreætakner˚ gon¯ aˇØt kerpov tesnel: Owsti, gØtepndelov ´er mitq˚, zgast, kata– 13 real yoysov spasec¯—q Yisows Qristosi yaytnow¸ean ßa–

1. 14–2. 10 14

15 16 17

18

19 20

21

22

23

24, 25

2 2

3 4

5

6, 7

8, 9

10

1 Petros

2164

manak ´ez hasaneliq ænorhin: Ibrew hnazand ordiner, mi— kerparanow¯q naxkin, ´er angitow¸ean ßamanakow– ay cankow¸iwnnerov. ayl, nman ayn Srbin, or ´ez kanœec, dowq ¯l ´er amboˇj keanqov so—wrb eˇ¯q. qani or growaÆ ¯. Ew e¸¯ Hayr ¯q koœowm nran, or aøanc aœaøow¸ean da– towm ¯ iwraqanœiwrin ˚st gorÆeri, apa erkiwˇo—v aprec¯q ays aæxarhowm ´er pandxtow¸ean ßamanak: Imac¯—q, or apakanacow arÆa¸eˇ¯nov ew oskeˇ¯nov œ¯, or Œrkoweciq ´er hayrenawand ownayn ˚n¸acqic, ayl‘ ¸ankagin areamb Qristosi, or anbiÆ ew anarat ¯, inœp¯s mi gaø. na, or naxasahmanowaÆ ¯r naxqan aæxarhi steˇÆowm˚ ew e– rewac ßamanakneri vax˘anin ´ez hamar, ´ez, or nra mijocov hawataciq AstÆown, or˚ yarow¸iwn towec nran meøelneric ew Œaøaworec, orp¯szi ´er hawat˚ ew yoys˚ li– nen AstÆow vray: Ard, maqrec¯—q dowq ´ez‘ hnazandowelov ˘æmartow¸ean˚, aøanc keˇÆaworow¸iwn xaønelow eˇbay– rasirow¸ean m¯j‘ maqowr srtov jermØr¯n sirelov mimeanc: VeraÆnowec¯—q oœ ¸¯ apakanow¸ean en¸akay sermic, ayl‘ anapakanic‘ AstÆow kendani ew mætnjenakan xØsqov. qanzi‘ Aysinqn‘ ayn xØsq˚, or awetaranowec ´ez: Owremn, d¯—n gcelov am¯n œarow¸iwn, am¯n nengow¸iwn, keˇÆaworow¸iwnner, naxan´ ew am¯n œaraxØsow¸iwn, or– p¯s noraÆin erexaner, mi—æt ŒaŒagoˇ eˇ¯q banakan ew anxardax ka¸in, orp¯szi nra mijocov a˘¯q Œrkow¸e– an hamar, qani or ard¯n ˘aæakel ¯q, or qaˇcr ¯ T¯r˚: MØtec¯—q nran‘ kendani V¯min, or˚, ¸¯p¯t mardkancic anargowaÆ, bayc AstÆow aøaj ˚ntreal ew ¸ankagin ¯: Ew dowq, ibrew kendani v¯mer, kaøowcwowm ¯q orp¯s hoge– wor ta˘ar, orp¯s anarat qahanayow¸iwn, orp¯szi Yi– sows Qristosi mijocov matowc¯q hogewor pataragner, oronq ha˘eli linen AstÆown. qanzi Grqowm ¯l kay, ¸¯‘ Ow– remn, ´ez‘ hawatacealnerid hamar‘ ¸ankagin v¯m, isk anhawatnerin‘ Inœp¯s naew‘ orov gay¸akˇwowm en xØs– qin anhnazand eˇoˇner˚. ew nranq h¯nc ayd bani ha– mar ¯l sahmanowaÆ ¯in: Bayc dowq ˚ntir ceˇ ¯q, ¸agawo– row¸iwn, qahanayow¸iwn, sowrb azg, AstÆow seŒakan ßo– ˇovowrd, orp¯szi ´er aøaqinow¸iwnner˚ nowir¯q nran, ov

2165

1 Petros

2. 11–3. 1

xawaric ´ez kanœec ir sqanœeli loysin: Dowq, or mi ßa– manak ßoˇovowrd œ¯iq, bayc ayßm AstÆow ßoˇovowrdn ¯q. dowq, or oˇormow¸iwn œ¯iq gtel, ayßm oˇormow¸iwn gtaq: Sireline—r, aˇaœowm em ´ez, ibrew pandowxtneri ew Øta– rakanneri, or heøow mnaq marmnawor cankow¸iwnneric, o– ronq payqarowm en hogow d¯m, ew coyc taq ´er parkeæt varq˚ he¸anosneri m¯j, orp¯szi ayn banowm, or ´ez bam– basowm en ibrew œaragorÆneri, dra m¯j isk tesnelov ´er bari gorÆer˚‘ Œaøaworen AstÆown nra aycelow¸ean Ør˚: I s¯r Tiroj hnaza—nd eˇ¯q mardkayin am¯n iæxanow¸ean‘ ¸¯— ¸agaworin, orp¯s geragoyn heˇinakow¸iwn ownecoˇ m¯– ki, ¸¯— kaøavariœnerin, orp¯s nranic owˇarkowaÆneri, ayn bani hamar, or nranq œaragorÆnerin patßowm en, isk Ør¯nq˚ pahoˇnerin‘ govowm. orovhetew AstÆow kamq˚ ayn ¯, or baregorÆner˚ papan´ecnen anxelq mardkanc tgitow¸iwn˚: Aprec¯—q orp¯s azatner ew azatow¸iwn˚ ibrew œariqi patrowak mi— bøn¯q, ayl aprec¯—q orp¯s Ast– Æow Æaøaner: Yargec¯—q bolorin, sirec¯—q eˇbayrow¸iwn˚, vaxec¯—q AstÆowc, patowec¯—q ¸agawornerin: flaøane—r, am¯n inœowm erkiwˇov hnaza—nd eˇ¯q t¯rerin, oœ miayn ba– rinerin ew hezabaronerin, aylew daßannerin, qani or AstÆowc ¯ ayn ænorh˚, erb m¯k˚ yanirawi viæt ¯ krowm bari xˇ˘ov. qanzi i?nœ eraxtiq k’ownenaq, e¸¯, meˇanœelowc yetoy, tanjow¯q ew hamber¯q: Isk e¸¯ bariq gorƯq ew œar– œarow¯q ow hamber¯q, ayd ænorh ¯ AstÆow mØt. orovhetew ayd bani hamar isk koœoweciq, qani or Qristos ¯l ´ez ha– mar meøaw ew ´ez Ørinak ¸oˇec, or ir hetqerov gnaq. na, or meˇq œgorÆec, ew nra beranowm nengow¸iwn˚ teˇ œgtaw. na, or naxatowelov‘ Œoxar¯n˚ œnaxatec, œarœarowelov‘ œspaønac, ayl yan´nowec ardarow¸eamb datoˇin. na, or mer meˇqer˚ ir marmnov bar´racrec xaœaŒayti vray, or– p¯szi menq, zerÆ linelov meˇqeric, aprenq ardarow¸ean hamar. na, ori v¯rqerov bßækoweciq dowq: Moloreal oœ– xarneri p¯s ¯iq, isk ayßm dar´aq d¯pi ´er hogineri Ho– viw˚ ew Tesowœ˚:

11

12

13

14

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24 25

26

Aysp¯s ¯l dowq, kana—yq, hnaza—nd eˇ¯q ´er mardkanc, 3 orp¯szi, e¸¯ nrancic omanq œhnazandowen XØsqin, irenc

3. 2–18

2 3

4

5

6

7

8

9

10, 11 12

13

14

15

16

17 18

1 Petros

2166

kananc ˚n¸acqi ænorhiw ew aøanc xØsqi isk æahowaÆ linen‘ nkati ownenalov ´er parkeæt ˚n¸acq˚‘ li er– kiwˇaÆow¸eamb: Φoˇ ´er artaqi—n˚ zardarowaÆ œlini hiwsqerov, oskehowø varsakalnerov kam p˘nageˇ zgest– nerov, ayl srti nersi— mard˚‘ hez ew handart hogow aneˇÆow¸eamb, inœ or æat aweli ar߯q ¯ nerkayacnowm AstÆow aøaj. mi ßamanak aysp¯—s ¯in irenq irenc zar– darowm AstÆow vray yoys draÆ kanayq, oronq hnazandwowm ¯in irenc mardkanc. aydp¯s ¯r Saøan, or˚ hnazand ¯r Abrahamin ew nran ir t¯rn ¯r koœowm. ew dowq nra za– wakner˚ eˇaq. nranq baregorÆ ¯in ew œ¯in sarsaŒowm ew o—œ mi banic: Noynp¯s ew tˇamardik ¸oˇ imastow¸eamb ap– ren irenc kananc het, yargen nranc, ibrew diwrabek anØ– ¸i, ibrew keanqi ænorhi ßaøangakicneri, orp¯szi ´er a– ˇØ¸qnerin argelq eˇoˇ baner œlinen: Ew, amenaglxawor˚, eˇ¯—q hamaxorhowrd, karekic, eˇbayras¯r, aznowagow¸, xonarh. œari Œoxar¯n œar mi— hatowc¯—q, kam naxa– tinqi Œoxar¯n‘ naxatinq, ayl, ˚ndhakaøak˚, Ørhnec¯—q, orovhetew ayd banin isk koœoweciq, orp¯szi ßaøang¯q Ør– hnow¸iwn˚. ardarew‘ Ew o?v ¯, or piti œarœari ´ez, e¸¯ dowq naxan´axndir lin¯q barown: Isk e¸¯ ardarow¸ean hamar œarœarow¯q ¯l, erani! ¯ ´ez: Bayc nranc erkiwˇic mi— vaxec¯q ew mi— xøovow¯q, ayl Tiroj˚‘ noyn inq˚ Qristosin so—wrb pahec¯q ´er srterowm. patra—st eˇ¯q hezow¸eamb ew erkiwˇaÆow¸eamb patasxan talow am¯n mardow, or k˚ harcni ´er m¯j eˇaÆ yoysi pat˘aø˚: Maqowr xˇ˘mtanq ownec¯—q, orp¯szi ayn banov, or œaraxØsowm en ´er masin, amظahar linen nranq, or bambasowm en ´er bari ˚n¸ac– q˚ i Qristos. orovhetew aweli law ¯ baregorÆow¸iwn ane– lov œarœarowel, e¸¯ ayd ¯ AstÆow kamq˚, qan œariq gorÆel: Ardarew, mer bolori hamar, meˇqeri pat˘aøov, m¯k an– gam meøaw ew inq˚ Qristos‘ Ardar˚‘ anardarneri hamar, orp¯szi mez mØtecni AstÆown. na ¸¯p¯tew marmnov meøaw, bayc kendani ¯ Hogov, orov ew gnac qarozec bantowm e– ˇaÆ ayn hoginerin, oronq mi ßamanak apstambel ¯in, erb AstÆow hamberatarow¸iwn˚ erkara´gwowm ¯r nranc hamar minœew Noyi Ører˚, erb tapann ¯r æinwowm: Ayd Øre–

2167

1 Petros

3. 19–4. 13

rin qœer, aysinqn‘ ow¸ hogi Œrkowecin jric: Mkrtow¸iwnn ¯l, ˚st noyn Ørinaki, aprecnowm ¯ ´ez (oœ ¸¯ marmni keˇt˚ heøacnelow hamar, ayl orp¯s maqowr xˇ˘ov yan´naøow¸iwn aø AstowaÆ) Yisows Qristosi yarow¸ean mijocov: Gna– caÆ linelov erkinq‘ na AstÆow aj koˇmowm ¯: Ew nran hna– zandwowm en hreætakner˚, iæxanow¸iwnnern ow zØrow¸iwn– ner˚:

19

20

Qani or Qristos marmnov œarœarowec mez hamar, dowq 4 ews zinowec¯—q noyn mtqov. orovhetew, ov marmnov œarœar– wowm ¯, dadarowm ¯ meˇanœelowc, orp¯szi marmni m¯j mna– 2 caÆ ßamanak aylews oœ ¸¯ ˚st mardkayin cankow¸iwn– neri, ayl ˚st AstÆow kamqi apri. qanzi bawakan ¯ 3 mez keanqi ancaÆ ßamanak˚, erb ˚n¸acanq he¸anosne– ri kamqi hama´ayn‘ zexow¸iwnnerov, yoøi cankow¸iwnne– rov, ginemolow¸iwnnerov, anaøakow¸iwnnerov, harbecoˇow– ¸iwnnerov, anØr¯n køapaætow¸iwnnerov: Ew nranq tar– 4 Ørinak en gtnowm, or dowq œ¯q ˚n¸anowm noyn ankarg ze– xow¸eamb. ew hayhoyowm en ´ez: Nranq haæiw piti tan 5 nran, ov patrast ¯ datelow kendaninerin ew meøaÆne– rin. qani or sra hamar isk qarozowec Awetaran˚ nae—w 6 meøelnerin, orp¯szi mardkanc nman datowen marmnov ew kendani linen hogov AstÆow nman: Am¯n inœi vax˘an˚ mØ– 7 tecel ¯: Zgastac¯—q owremn ew ar¸o—wn eˇ¯q aˇØ¸qi hamar: Am¯n inœic aøaj mimeanc mijew amowr s¯—r ownec¯q, qani or 8 s¯r˚ ÆaÆkowm ¯ meˇqeri æatow¸iwn˚: Hiwras¯—r eˇ¯q mime– 9 anc hand¯p aøanc trtnjalow: Iwraqanœiwr oq inœpisi 10 ænorh or ˚ndownel ¯, owriæi hand¯p ¸oˇ noyn˚ matakarari orp¯s bari tntes AstÆow p¯sp¯s ænorhneri: E¸¯ m¯k˚ 11 xØsi, ¸oˇ ayd lini AstÆow patgamneri nman: E¸¯ m¯k˚ matakarari, ¸oˇ ayd lini ayn zØrow¸iwnic, orn Astow– aÆ ænorhowm ¯, orp¯szi am¯n inœowm AstowaÆ Œaøaworowi Yisows Qristosi mijocov, orin Œa!øq ew zØrow¸i!wn yawite– ans yawitenic: Am¯n: Sireline—r, tarØrinak mi— hamar¯q 12 ayn ayroˇ neˇow¸iwn˚, or ´ez Œor´elow hamar ¯, orp¯s ¸¯ mi tarØrinak ban patahaÆ lin¯r ´ez: Ayl, orp¯s Qris– 13 tosi œarœaranqnerin masnakicner, owra—x eˇ¯q, orp¯szi nra Œaøqi yaytnow¸ean ßamanak ¯l cnÆaq ew owraxanaq:

4. 14–5. 12 14

15

16

17

18 19

5 2

3 4 5

6 7

8

9

10

11 12

1 Petros

2168

Isk e¸¯ naxatow¯q ¯l Qristosi anowan hamar, eraneli! ¯q, qani or Œaøqi ew zØrow¸ean anown˚ ew AstÆow Hogin ¯ hangœowm ´er vray: Λeznic oœ oq ¸oˇ œtanjowi orp¯s mardaspan kam orp¯s goˇ kam orp¯s œaragorÆ kam or– p¯s owriæi gorÆin xaønowoˇ. isk e¸¯ tanjwowm ¯ orp¯s qristoneay, ¸oˇ œamaœi, ayl Œaøawori AstÆown ayd anow– amb, qani or ßamanakn ¯, or sksowi datastan˚ AstÆow tnic. orovhetew, e¸¯ ayn nax meznic sksowi, apa i?nœ vax˘an k˚ lini nranc, ovqer œhnazandowecin AstÆow A– wetaranin: Ew e¸¯ ardar˚ haziw ¯ Œrkowelow, apa amba– riæt˚ kam meˇawor˚ ¯l o?wr piti mnay: Hetewabar nranq, or œarœarwowm en ˚st AstÆow kamqi, baregorÆow¸iwn ane– lov ¸oˇ irenc hoginer˚ yan´nen hawatarim SteˇÆoˇin: Owremn‘ aˇaœowm em er¯cnerin, es ¯l noynp¯s linelov e– r¯c ow vkay Qristosi œarœaranqneri ew masnakic galiq Œaøqi yaytnow¸ean. araÆecr¯—q AstÆow ayd hØt˚, or ´ez ¯ yan´nowaÆ, verakacow linelov oœ ¸¯ hakaøak ´er kamqin, ayl‘ yØßarakam, ˚st AstÆow. oœ ¸¯ æahaxndrow¸eamb, ayl‘ yØßarow¸eamb. oœ ¸¯ tirelov nranc, or baßin en ˚nkaÆ ´ez, ayl Ørinak linelov hØtin, orp¯szi, erb Hovowapet˚ ereway, Œaøqi an¸aøam psakn ˚ndown¯q: Noynp¯s ew dowq, eritasardne—r, hnaza—nd eˇ¯q Æererin. bolord mi– meanc hand¯p xonarhow¸i—wn ownec¯q, qani or ¡AstowaÆ hakaøak ¯ ambartawannerin, isk xonarhnerin talis ¯ ænorh¿: Xonarhowec¯—q AstÆow hzØr ´eøqi tak, orp¯s– zi ßamanakin na ´ez bar´racni: Λer bolor hogser˚ nra vray gcec¯—q, orovhetew na ¯, or hogowm ¯ ´er ma– sin: Ar¸o—wn eˇ¯q, hskec¯—q, qani or ´er osox˚‘ Satanan, mønœowm ¯ aøiwÆi p¯s, ærjowm ew Œntøowm ¯, ¸¯ o—wm kowl tay: Dimadrec¯—q nran‘ hastatown linelov hawati m¯j. imac¯—q, or ´er eˇbayrnern ¯l aæxarhowm krowm en noyn œarœaranq– ner˚: Ew bolor ænorhneri AstowaÆ˚, - or ´ez koœec ir yawi– tenakan Œaøqin Qristos Yisowsi mijocov, orin mi Œoqr ßamanak œarœarakic piti lin¯q, - ¸oˇ verakangni, zØ– racni, hastatahimn dar´ni ´ez: Nran iæxanow¸i!wn ew Œa!øq yawiteans: Am¯n: Siˇowanosi mijocov, or hawata– rim eˇbayr ¯, inœp¯s es em karÆowm, mi Œoqr ban greci ´ez‘

2169

1 Petros

5. 13–14

yordorelow ew vkayelow hamar, or AstÆow ˘æmarit ænorhn a—ys ¯. dranowm hasta—t mnac¯q: Λez oˇjownowm ¯ Babe– lonowm gtnowoˇ ekeˇecin, or ˚ntrowaÆ ¯ ´ez nman, inœp¯s naew‘ im ordi Markos˚: Oˇjownec¯—q mimeanc sowrb ham– boyrov: Xaˇaˇow¸iwn ´ez bolorid, or Qristos Yisowsi m¯j ¯q: Am¯n:

13

14

2 Petros G

1 2

3

4

5

6

7 8

9

10

11

12

13

14 15

Simon Petros˚‘ Æaøan ew aøaqeal˚ Yisows Qristo– si‘ ´e—z, or mez het hasaq noyn patowakan hawatin‘ mer AstÆow ew ffirkœi‘ Yisows Qristosi ardarow¸eamb: Ωno!rh ´ez, ew ¸oˇ æatanay xaˇaˇow¸iwn˚ AstÆow ew mer T¯r Yisows Qristosi masin ´er ownecaÆ gitow¸eamb: Ar– darew, nra astowaÆayin zØrow¸iwn˚ mez ænorhec am¯n inœ, or veraberowm ¯ keanqin ew astowaÆapaætow¸ea– n˚‘ ˘anaœecnelov mez nran, ov kanœec mez ir Œaøqin ew aøaqinow¸ean˚: Drancov meÆameÆ ew ¸ankagin xos– towmner pargewowecin mez, orp¯szi haˇordakic lin¯q as– towaÆayin bnow¸ean˚ ew heøow mnaq ays aæxarhi cankow– ¸iwnneric ew apakanow¸iwnneric: Ew ays bani hamar isk am¯n janq gorÆadrelov‘ ´er hawatov aøaqinow¸iwn ´eøq ber¯q, aøaqinow¸eamb‘ gitow¸iwn, gitow¸eamb‘ ßowßka– low¸iwn, ßowßkalow¸eamb‘ hamberatarow¸iwn, hamberata– row¸eamb‘ astowaÆapaætow¸iwn, astowaÆapaætow¸e– amb‘ eˇbayrasirow¸iwn, eˇbayrasirow¸eamb ¯l‘ s¯r: Erb dowq ays ænorhnern ownenaq ew srancov harstanaq, sranq ´ez datark ew anptowˇ œen ¸oˇni mer T¯r Yisows Qristo– si masin ´er ownecaÆ gitow¸ean m¯j: Isk na, owm m¯j ays baner˚ œkan, koyr ¯ kam kar˘ates ew moøacow¸ean towaÆ ir naxkin yancanqneric maqrowaÆ linel˚: Owsti, eˇbayr– ne—r, aøawe—l janac¯q, orp¯szi bari gorÆerov ´er koœowm˚ ew ˚ntrow¸iwn˚ hastat pah¯q: Ays bann anelov‘ erbeq yancanqi m¯j œ¯q ˚nkni, qani or ayspisov laynØr¯n mowtq piti ænorhowi ´ez d¯pi mer Tiroj ew ffirkœi‘ Yisows Qris– tosi yawitenakan arqayow¸iwn˚: Aha ¸¯ inœow patrast em miæt yiæecnelow ´ez ays baner˚, aøawel ews‘ gitaknerin ew ayd ˘æmartow¸ean˚ verahasow eˇaÆnerin ow nranowm hastatowaÆnerin, qani or irawownq em hamarowm, - qani deø ays marmni m¯j em, - ar¸own pahel ´ez yiæecowmnerov: Gitem, or æowtov merkanalow em ays marmnic, inœp¯s mer T¯r Yisows Qristosn in´ yaytnec: Ew ætapowm em miæt ´ez yordorel, orp¯szi ays aæxarhic im meknelowc yetoy ¯l

2171

2 Petros

1. 16–2. 9

veryiæ¯q ays baner˚: Oœ ¸¯ hnarovi aøaspelneri yetewic gnalov ¯, or ´ez ˘anaœecrinq mer T¯r Yisowsi Qristosi zØrow¸iwn˚ ew galowst˚, ayl menq isk akanates eˇanq nra meÆow¸ean˚. qani or na Hayr AstÆowc stacaw Œaøq ew patiw, erb meÆavayelowœ Œaøqic ekaw ays ´ayn˚, ¸¯‘ ¡Da ¯ im sireli ordin, orn owni im amboˇj ha˘ow¸iwn˚¿: Ew erkn– qic ekoˇ ays ´ayn˚ lsecinq menq isk, or nra het ¯inq sowrb leran vray: Ownenq naew margar¯akan aweli hastatown xØsq˚, - orin e¸¯ ansaq, law k’an¯q, - ibrew ˘rag, or loys ¯ talis mow¸ teˇowm‘ minœew or lowsanay Ør˚, ew arowseak˚ Æagi ´er srterowm: Bayc nax ays bann imac¯—q, or Grqeri am¯n mi margar¯ow¸iwn ir yatowk meknow¸iwn˚ œowni, qani or margar¯ow¸iwn˚ oœ ¸¯ ˚st mardkanc kamqi trowec er– bew¯, ayl Sowrb Hogowc mˇowaÆ ¯, or xØsecin AstÆow sowrb mardik:

16

17

18

19

20 21

Eˇan naew sowt margar¯ner ßoˇovrdi m¯j, inœp¯s or 2 ayßm ¯l ´er m¯j karoˇ en linel sowt owsowciœner, oronq, sprdecnelov, korstaber her´owaÆner en nermowÆelow ew, owranalov Tiroj˚, or irenc gnec, irenc vray aragahas korowst en berelow: Ew æater piti gnan nranc ana– 2 øakow¸iwnneri yetewic. ew ayd pat˘aøov ˘æmartow¸e– an ˘anaparh˚ piti anargowi: Ew ˚nœaqaˇcow¸eamb, 3 mtacaÆin xØsqerov ´ez piti æahagorÆen. bayc nranc datapartow¸iwn˚ skzbic yaytni ¯, ew nranc korÆanow– m˚ œpiti owæanay: Qanzi AstowaÆ œxnayec meˇanœaÆ 4 hreætaknerin, ayl xawari kapanqnerov gcec tarta– ros˚, orp¯szi nranq pahowen datastani Øroway ha– mar: Na œxnayec naew hin aæxarhin, erb ambariætne– 5 ri aæxarhi vray jrheˇeˇ˚ berec‘ Œrkelov miayn ow¸ ho– gow, ayd ¸wowm naew Noyin‘ ardarow¸ean qarozœin: Noy– 6 np¯s na sodomacineri ew gomoracineri qaˇaqner˚ mox– ri veraÆelov datapartec‘ Ørinak Æaøayecnelov nranc apagayi ambariætneri hamar: Ew na Œrkec ardar 7 Ξovtin, or ´an´racel ¯r nranc anaøak, ankarg ˚n– ¸acqic (orovhetew ardar˚, bnakowelov nranc m¯j, aka– 8 nates ew akanjalowr ¯r linowm nranc anØr¯n ˚n¸acqin‘ am¯n Ør tanjelov ir ardar hogin): T¯r˚ git¯ as– 9

2. 10–21

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

2 Petros

2172

towaÆapaætnerin Œrkel Œor´ow¸iwnic, isk anirawnerin pahel datastani Øroway hamar‘ tanjanqneri matne– low nranc, manawand marmni piˇÆ cankow¸iwnneri yete– wic gnacoˇnerin, AstÆow iæxanow¸iwnn arhamarhoˇnerin, inqnahawannerin, yandowgnnerin, oronq œen vaxenowm erk– nayin Œaøawor ¯aknerin hayhoyelowc, ayn d¯pqowm, erb hreætakner˚, oronq zØrow¸eamb ew karoˇow¸eamb aweli meÆ en irencic, nranc d¯m hayhoyalic datapartow¸iwn œen berowm Tiroj aøaj: Bayc ays mardik, anban a– nasownneri nman (oronq i bn¯ orsi ew mor¸owelow hamar en), hayhoyowm en irenc œimacaÆ baneri d¯m. ew irenc a– pakanow¸ean m¯j ¯l piti korÆanowen tanjowelov‘ or– p¯s var´atrow¸iwn irenc anirawow¸ean. sranq Ør˚ ce– rekov irenc cankow¸ean˚ yagowrd tal˚ ha˘oyq en hama– rowm. keˇtotner ew arataworner, oronq ha˘oyq en sta– nowm irenc xabebayow¸iwnneri m¯j‘ ´ez xrax˘anakic li– nelov: Aœqer ownen poønkow¸eamb lecown aœqeri nman, an– pakas en meˇqeric, xabowm en tatanowoˇneri hogine– r˚, ownen agahow¸eamb bønowaÆ sirt. an¯Æqi! ordiner: Φoˇnelov owˇiˇ ˘anaparh˚‘ molorowecin, ˚n¸analov B¯o– ri ordi Baˇaami ˘anaparhov, or˚ anirawow¸ean var– ´˚ sirec: Ew ayd ayn Baˇaami, or ir anØr¯now¸ean ha– mar yandimanow¸iwn stacaw, erb anxØs ¯æ˚ mardkayin le– zowov xØselov‘ argelq eˇaw margar¯in, or œkatari ayd anØr¯now¸iwn˚: Sranq camaqaÆ aˇbiwrner en ew mrri– kic qæowaÆ maøaxowˇner. xawari aˇjamowˇjner˚ yawite– an nra—nc hamar en pahowaÆ. qanzi meÆaxØs ew sno– ti baner barbaøelov‘ anaøakow¸iwnnerov, marmni can– kow¸iwnnerov xabowm en nranc, oronq stowgap¯s Œaxel ¯in molorow¸ean m¯j ¸aŒaøoˇneric: Sranc azatow¸iwn en xostanowm, minœ irenq Æaøay en apakanow¸ean˚, qa– ni or mard inœic or yaˇ¸wowm ¯, nran ¯l Æaøay ¯. orov– hetew, e¸¯ mer T¯r ew ffirkiœ Yisows Qristosin ˘anaœelow mijocov aæxarhi pˇÆow¸iwnneric Œaxœelowc yetoy dar– ´eal noyn banerov bønowen mnan, nranc vax˘an˚ k˚ li– ni aweli vat, qan aøajin vi˘ak˚. qani or aweli law ¯r nranc hamar, e¸¯ bna—w ˘anaœaÆ œlin¯in ardarow¸ean

2173

2 Petros

2. 22–3. 14

˘anaparh˚, qan ayn, or ˘anaœecin ew yet kangnecin ayn sowrb patowiranic, or awandowec nranc: Nranc yarmar ¯ galis ayn imastown, ˘æmarit aøaÆ˚, ¸¯‘ ¡Ωown˚ verstin ¯ daønowm ir ŒsxaÆin¿ ew ¸¯‘ ¡LowacowaÆ xoz˚ verstin ¯ ¸awalwowm tiˇmi m¯j¿:

22

Sireline—r, growm em ´ez ays erkrord ¸owˇ¸˚, orov ´er 3 maqowr mtqern em ar¸nacnowm yiæecman hamar. yiæec¯—q 2 sowrb margar¯neri koˇmic naxap¯s asowaÆ patgamne– r˚, inœp¯s naew ´er aøaqealneri koˇmic asowaÆ Tiroj ew ffirkœi patowiranner˚: Bayc nax ays bann imac¯—q, 3 or verjin Ørerin piti gan arhamarhoˇner, Æaˇroˇner, oronq piti ˚n¸anan ˚st irenc cankow¸iwnneri. ew 4 piti asen. ¡O?wr ¯ nra galstean xostowm˚, qani or naxahayreri nnjelowc yetoy am¯n inœ ayn noyn ´ewov ¯ mnowm, inœp¯s ¯r ararœagorÆow¸ean skzbic¿: Ew ays ban˚ 5 owzoˇner˚ moøacow¸ean en towel ayn, or i skzban¯ eˇel ¯ erkinq˚, ew erkir˚‘ jreric, ew‘ jrer˚, or mnowm en hastat AstÆow xØsqov. dra hamar ¯l ayn ßamanakoway aæxarh˚ 6 apakanowelov korÆanowec jrheˇeˇov: Isk ayßm erkinq ew 7 erkir pahowaÆ en ayd noyn xØsqov, verapahowaÆ en kra– kin datastani Øroway ew ambariæt mardkanc korÆan– man Øroway hamar: Bayc ays ews ´eznic ÆaÆkowaÆ œlini, 8 sireline—r, or Tiroj hamar m¯k Ør˚‘ inœp¯s hazar tari ¯, ew hazar tarin‘ inœp¯s m¯k Ør: T¯r˚ œi owæacni ir xos– 9 towm˚, inœp¯s karÆowm en omanq, ¸¯ owæacaÆ ¯, ayl hambe– ratar ¯ ´er hand¯p. qanzi œi owzowm, or orew¯ m¯k˚ kors– tean matnowi, ayl owzowm ¯, or am¯nq˚ apaæxaren: Bayc 10 Tiroj Ør˚ piti gay inœp¯s mi goˇ, erb erkinq˚ piti anc– ni œqanay æaøaœiwnov, ew tarerq˚, hrov kizowaÆ, piti low– Æowi, ew erkirn ow inœ gorÆer, or kan nra vray, yaytni piti linen: Ew qani or ays am¯nn aysp¯s piti lowÆowi, owremn 11 inœpisi! mardik p¯tq ¯ lin¯q dowq. sowrb varmownqov ew astowaÆapaæt ˚n¸acqov‘ spaselov ew hasnel janalov 12 Tiroj Øroway galstean, erb hravaø erkinq˚ piti œqanay, ew tarerq˚ hrkizowelov piti halowi: Bayc menq, AstÆow 13 xostman hama´ayn, aœqners yaøaÆ spasowm enq nor er– knqi ew nor erkri, oroncowm ardarow¸iwnn ¯ bnakwowm: Ows– 14

3. 15–18

15

16

17

18

2 Petros

2174

ti, sireline—r, spaselov ays banerin, ja—nq ¸aŒec¯q, or Na gtni ´ez anbiÆ ew anarat, xaˇaˇow¸ean m¯j: Ew Ti– roj hamberatarow¸iwn˚ Œrkow¸i—wn hamarec¯q, inœp¯s or mer sireli eˇbayr PØˇosn ¯l grec ´ez, ˚st AstÆowc iren ænorhowaÆ imastow¸ean, ew inœp¯s or ir bolor ¸ˇ¸erowm ¯l xØsowm ¯ dranc masin. dranc m¯j kan inœ-inœ dßowarimac baner, or anowsnern ow tatanowoˇner˚ Æowø en meknowm. nranq aydp¯s en meknowm naew bolor GrowaÆqner˚‘ irenc an´eri korstean hamar: Dowq owremn, sireline—r, ibrew naxap¯s teˇeak dar´aÆ mardik, zgowæac¯—q, or anaøak molorow¸eamb tarowaÆ‘ œkorcn¯q ´er vstahow¸iwn˚: A˘e– c¯—q mer Tiroj ew ffirkœi‘ Yisows Qristosi ænorhov ew gitow– ¸eamb: Nran Œa!øq ¸¯— ayßm ew ¸¯— minœew yawitenow¸ean Ør˚: Am¯n:

1 Yovhann¯s G

XØsowm enq Nra masin, or skzbic ¯r, ori masin lse– 1 cinq, orin akanates isk eˇanq, orin nayecinq, ew orin mer ´eøqer˚ æØæaŒecin, aysinqn‘ Kenac Ban˚: Na noyn 2 inq˚ keanq ¯r, or yaytnowec, menq ayn tesanq, vkayowm enq ew patmowm enq ´ez ayn yawitenakan keanqi masin, or HØr mØt ¯r ew yaytnowec mez: Inœ or tesanq ew lsecinq, 3 patmowm enq ´ez, orp¯szi dowq ¯l haˇordakic lin¯q Nran mez het, inœp¯s or menq haˇordow¸iwn ownenq HØr het ew nra Ordow‘ Yisows Qristosi het: Ew ays ban˚ growm enq 4 ´ez, orp¯szi ´er owraxow¸iwn˚ katareal lini: Ew ays ¯ 5 ayn patgam˚, or˚ lsecinq nranic ew patmowm enq ´ez. AstowaÆ loys ¯, ew nra m¯j xawar œkay, bolorovi—n œkay: E– 6 ¸¯ asenq, ¸¯ haˇordow¸ean m¯j enq nra het, bayc qaylenq xawari m¯j, stowm enq ew ˘æmartow¸iwn˚ œenq katarowm: Isk e¸¯ loysi m¯j enq qaylowm, inœp¯s or inqn ¯ loysi m¯j, 7 haˇordow¸ean m¯j enq linowm mimeanc het, ew nra Ordow‘ Yisowsi ariwn˚ maqrowm ¯ mez am¯n meˇqic: E¸¯ asenq‘ 8 ¡Menq oœ mi meˇq œownenq¿, menq mez enq xabowm, ew ˘æmar– tow¸iwn œkay mer m¯j: Isk e¸¯ xostovanenq mer meˇqer˚, 9 hawatarim ¯ na ew ardar‘ mer meˇqer˚ mez nerelow ew maq– relow hamar mez am¯n anirawow¸iwnic: E¸¯ asenq‘ ¡ffenq 10 meˇanœel¿, sowt enq hanowm Nran, ew Nra xØsq˚ mer m¯j œ¯: Ordeakne—r im, ays ban˚ growm em ´ez, orp¯szi œmeˇanœ¯q. 2 isk e¸¯ m¯k˚ meˇanœi, AstÆow aøaj barexØs ownenq Yisows Qristosin‘ Ardarin ew Anaratin. ew na— ¯ qawow¸iwn˚ 2 mer meˇqeri, ew oœ miayn mer meˇqeri, aylew‘ amboˇj aæxar– hi: E¸¯ nra patowiranner˚ pahenq, dranov isk gitenq, 3 ¸¯ ˘anaœecinq nran: Ov asowm ¯, ¸¯‘ ˘anaœeci nran, bayc 4 nra patowiranner˚ œi pahowm, sowt ¯, ew nra m¯j ˘æmar– tow¸iwn œkay: Isk ov pahowm ¯ nra xØsq˚, AstÆow s¯r˚ 5 nra m¯j ˘æmartap¯s katareal ¯. ew sranov enq ˘anaœowm, or Nra m¯j enq: Ov asowm ¯, ¸¯ inq˚ Nra m¯j ¯ bnakwowm, 6 partawor ¯ aynp¯s ˚n¸anal, inœp¯s or Na ¯r ˚n¸anowm: Sireline—r, oœ ¸¯ mi nor patowiran em growm ´ez, ayl‘ hin 7

2. 8–24

8

9 10 11

12 13

14

15 16

17

18

19

20 21

22

23

24

1 Yovhann¯s

2176

patowiran˚, orn i skzban¯ own¯iq: Ew hin patowiran˚ ayn xØsqn ¯, or˚ lseciq: Aysowhander´ nor patowiran em growm ´ez, or ˘æmarit ¯ nra m¯j ew ´er m¯j. qani or a– ha xawarn ancnowm ¯, ew ˘æmarit loysn ard¯n isk erewowm ¯: Ov asowm ¯, ¸¯ inq˚ loysi m¯j ¯ ew atowm ¯ ir eˇbØr˚, sowt ¯ ew xawari m¯j ¯ takawin: Ov sirowm ¯ ir eˇbØr˚, bnakwowm ¯ loysi m¯j, ew nra m¯j gay¸akˇow¸iwn œkay: Isk ov atowm ¯ ir eˇbØr˚, xawari m¯j ¯, xawari m¯j ¯ ærjowm ew œgit¯, ¸¯ owr ¯ gnowm, orovhetew xawar˚ kowracrel ¯ nra aœqer˚: Ordeakne—r, growm em ´ez, orovhetew ´er meˇqer˚ nerowaÆ en ´ez nra anowan sirown: Hayre—r, growm em ´ez, orovhetew dowq ˘anaœeciq nran, ov i skzban¯ kay: Eri– tasardne—r, growm em ´ez, orovhetew dowq yaˇ¸eciq œarin: Patanine—r, greci ´ez, orovhetew dowq ˘anaœeciq HØr˚: Hayre—r, greci ´ez, orovhetew dowq ˘anaœeciq nran, ov i skzban¯ kay: Eritasardne—r, greci ´ez, orovhetew dowq owßeˇ ¯q, ew AstÆow xØsq˚ bnakwowm ¯ ´er m¯j. ew dowq yaˇ– ¸eciq œarin: Mi— sir¯q aæxarh˚, oœ ¯l‘ inœ or aæxarhi m¯j kay: E¸¯ m¯k˚ sirowm ¯ aæxarh˚, HØr s¯r˚ nra m¯j œ¯, qani or ayn am¯n˚, inœ aæxarhi m¯j kay, marmni cankow¸iwn ¯, aœqeri cankow¸iwn ew a—ys keanqi ambartawanow¸iwn, or HØric œ¯, ayl‘ ays aæxarhic: Φ¯— ays aæxarhn ¯ ancnowm, ¸¯— cankow¸iwn˚: Isk ov katarowm ¯ AstÆow kamq˚, mnowm ¯ yawitean: Ordeakne—r, verjin ßamanakn ¯: Ew inœp¯s lsel ¯q, Neø˚ galow ¯. bayc ard¯n isk ekel en bazowm neøer. dranic ¯l karoˇ enq imanal, or verjin ßamanakn ¯: Me—r mijic elan nranq, bayc meznic œ¯in, orovhetew, e¸¯ mez– nic lin¯in, apa mer m¯j ¯l k˚ mnayin: Bayc meznic elan, orp¯szi yaytni lin¯r, ¸¯ nranq am¯nq˚ meznic œen: Isk dowq ØÆowm own¯q Srbic ew am¯n ban git¯q: Greci ´ez oœ ¸¯ orovhetew ˘æmartow¸iwn˚ œgit¯q, ayl orovhetew git¯q ayn. git¯q naew ayn, or amenayn staxØsow¸iwn ˘æmartow– ¸iwnic œ¯: Isk o?v ¯ staxØs˚, e¸¯ oœ na, ov owranowm ¯, ¸¯ Yisows˚ Qristosn ¯: Na— ¯ Neø˚, ov owranowm ¯ HØr˚ ew Ordown: Am¯n mard, or owranowm ¯ Ordown, ir m¯j œowni naew HØr˚: Isk ov xostovanowm ¯ Ordown, na ir m¯j owni naew HØr˚: Inœ or dowq lseciq i skzban¯, ¸oˇ bnakowi ´er m¯j. o–

2177

1 Yovhann¯s

2. 25–3. 12

rovhetew, e¸¯ ´er m¯j bnakowi ayn, inœ or i skzban¯ lseciq, do—wq ews k˚ bnakow¯q Ordow ew HØr m¯j: Ew ays ¯ ayn xos– towm˚, or˚ na xostacaw mez, ayn ¯‘ yawitenakan keanq˚: Ays ban˚ greci ´ez, orp¯szi oœ oq ´ez œmolorecni: Isk ayn ØÆowm˚, or˚ dowq ˚ndowneciq nranic, ¸oˇ bnakowi ´er m¯j. ew kariq œkay, or m¯k˚ ´ez owsowcani: Ayl eˇ¯—q aynp¯s, inœ– p¯s or nra ØÆowmn owsowcanowm ¯ ´ez am¯n inœi masin, or ˘æmarit ¯ ew oœ sowt. ew inœp¯s na owsowcanec ´ez, mnac¯—q nra m¯j: Isk ayßm, ordeakne—r, mnac¯—q nra m¯j, orp¯szi, erb na yaytnowi, vstahow¸iwn ownenanq ew nra galste– an ßamanak nranic œamaœenq. qani or dowq git¯q, ¸¯ na ardar ¯, apa imac¯—q, or am¯n oq, or ardarow¸iwn ¯ anowm, nranic ¯ ÆnowaÆ:

25

26, 27

28

29

Tes¯—q inœpisi s¯r ænorhec mez Hayr˚, orp¯szi menq 3 koœowenq AstÆow ordiner. aæxarh˚ mez œi ˘anaœowm nra hamar, or nran ¯l œ˘anaœec: Sireline—r, ayßm AstÆow or– 2 diner enq. ew deø yaytni ¯l œ¯, ¸¯ inœ enq linelow: Gitenq, or, erb na yaytnowi, linelow enq nra nman, qani or nran tes– nelow enq aynp¯s, inœp¯s na kay: Ew am¯n oq, or ays yoysn 3 owni ir m¯j, maqrowm ¯ inqn iren, inœp¯s or na— ¯ maqowr: Am¯n oq, ov meˇq ¯ gorÆowm, naew anØr¯now¸iwn ¯ anowm. ew 4 meˇq˚ inqnin anØr¯now¸iwn ¯: Ew gitenq, or na ayn pat– 5 ˘aøov yaytnowec, orp¯szi veracni meˇqer˚. bayc nra m¯j meˇq œkay: Am¯n oq, ov bnakwowm ¯ nra m¯j, œi meˇanœowm. 6 ew am¯n oq, ov meˇanœowm ¯, o—œ tesel ¯ nran ew o—œ ¯l ˘a– naœel: Ordeakne—r, ¸oˇ oœ oq ´ez œxabi. ov ardarow¸iwn 7 ¯ anowm, ardar ¯, inœp¯s or na— ¯ ardar: Ew ov meˇq ¯ 8 gorÆowm, ayd‘ Satanayic ¯, qani or Satanan meˇanœoˇ ¯ i skzban¯: AstÆow Ordin h¯nc nra hamar yaytnowec, or qandi Satanayi gorÆer˚: Am¯n oq, ov AstÆowc ¯ ÆnowaÆ, 9 meˇq œi gorÆowm, orovhetew Nra serm˚ mnowm ¯ nra m¯j. œi ¯l karoˇ meˇanœel, orovhetew AstÆowc ¯ ÆnowaÆ: Srano—v 10 en tarberwowm mimeancic AstÆow ordiner˚ ew Satana– yi ordiner˚: Am¯n oq, ov ardarow¸iwn œi gorÆowm, AstÆowc œ¯. noynp¯s na‘ ov œi sirowm ir eˇbØr˚: Qanzi ays ¯ ayn 11 patowiran˚, or lseciq i skzban¯‘ or sire—nq mimeanc. oœ 12 inœp¯s Kay¯n˚, or œaric ¯r ew spanec ir eˇbØr˚: Ew inœo?w

3. 13–4. 5

13 14

15

16

17

18 19

20

21

22

23

24

4 2

3

4

5

1 Yovhann¯s

2178

spanec nran. orovhetew ir gorÆer˚ œar ¯in, isk eˇbØr gorÆer˚‘ bari: Ew mi— ¯l zarmac¯q, eˇbayrne—r, or aæxa– rh˚ atowm ¯ ´ez: Menq gitenq, or mahowanic d¯pi keanq ancanq, qanzi sirowm enq mer eˇbayrnerin: Isk ov œi si– rowm eˇbØr˚, mnowm ¯ mahowan m¯j: Am¯n oq, ov atowm ¯ eˇbØr˚, mardaspan ¯. ew gitenq, or am¯n mardaspan ir m¯j yawitenakan keanq œowni: S¯r˚ nrano—v ˘anaœecinq, or Yisows ir kea—nq˚ towec mez hamar. menq ¯l parta– wor enq mer eˇbayrneri hamar tal mer keanq˚: Ov ays aæxarhi bariqneric ownenay ew tesni ir eˇbØr˚ mi ba– ni karØt ow Œaki ir sirt˚ nra aøaj, AstÆow s¯r˚ inœ– p¯?s karoˇ ¯ bnakowel nra m¯j: Ordeakne—r, xØsqerov ew lezowo—v œsirenq, ayl‘ gorÆov ew ˘æmartow¸eamb: Ew h¯nc drano—v ˘anaœaÆ k˚ linenq, or ˘æmartow¸iwnic enq, ew Nra aøaj kangnelow vstahow¸iwn k’ownenan mer srter˚: E¸¯ mer srter˚ dataparten mez, menq gitenq, ¸¯ AstowaÆ aweli meÆ ¯, qan mer srter˚. ew na git¯ am¯n ban: Sireli– ne—r, e¸¯ mer srter˚ mez œdataparten, hamar´akow¸iwn k’ownenanq AstÆow aøaj. ew inœ ¯l or haycenq, k˚ sta– nanq nranic, orovhetew pahowm enq nra patowiranner˚ ew katarowm nran ha˘eli baner˚: Ew nra patowiran˚ ays ¯. or hawatanq ir Ordow‘ Yisows Qristosi anowan˚ ew sirenq mimeanc, inœp¯s or na— patowirec mez: Ew ov pahowm ¯ nra patowiranner˚, bnakwowm ¯ AstÆow m¯j, ew AstowaÆ‘ nra m¯j: Ew mer m¯j AstÆow bnakowel˚ imanowm enq Sowrb Hogow mijocov, or˚ na towec mez: Sireline—r, mi— hawatac¯q am¯n mi hogow, ayl Œor´ec¯—q hoginer˚, ¸¯ ardeØq AstÆo?wc en, orovhetew bazowm sowt margar¯ner en erewan ekel aæxarhowm: Ew menq srano—v enq ˘anaœowm AstÆow Hogin. am¯n mi hogi, or dawanowm ¯ Yisows Qristosin‘ marmnov ekaÆ, na AstÆowc ¯: Ew am¯n mi hogi, or œi dawanowm Yisows Qristosin‘ marmnov ekaÆ, na AstÆowc œ¯: Ew ayd hogin Neøinn ¯, ori masin lsel ¯q, ¸¯ galow ¯, ew ard¯n isk aæxarhowm ¯: Dowq AstÆowc ¯q, orde– akne—r, ew yaˇ¸eciq nranc, orovhetew Hogin, or ´er m¯j ¯, aweli meÆ ¯, qan na, or kay aæxarhi m¯j: Nranq aæxar– hic en. dra hamar ¯l aæxarhi baneri masin en xØsowm.

2179

1 Yovhann¯s

4. 6–5. 2

ew aæxarh˚ lsowm ¯ nranc: Menq AstÆowc enq. ov AstÆown ˘anaœowm ¯, lsowm ¯ mez, isk ov AstÆowc œ¯, œi lsowm mez: Sra– nic ¯, or ˘anaœowm enq ˘æmartow¸ean Hogin ew xab¯ow¸ean hogin: Sireline—r, sirenq mimeanc, qani or s¯rn AstÆowc ¯. ew am¯n oq, ov sirowm ¯, AstÆowc ¯ ÆnowaÆ ew ˘anaœowm ¯ AstÆown: Isk na, ov œi sirowm, œi ˘anaœowm AstÆown, qa– ni or AstowaÆ s¯r ¯: Ew srano—wm erewac AstÆow s¯r˚ mer hand¯p. ayn, or AstowaÆ ir miaÆin Ordown aæxarh ow– ˇarkec, orp¯szi nranov kendani linenq: Srano—wm ¯ s¯r˚. menq œ¯, or sirecinq AstÆown, ayl na— sirec mez ew owˇarkec ir Ordown mer meˇqeri qawow¸ean hamar: Sireline—r, e¸¯ AstowaÆ aysp¯s sirec mez, apa menq ews partawor enq sirel mimeanc: AstÆown oœ oq erbeq œi tesel: E¸¯ mime– anc sirenq, AstowaÆ bnakwowm ¯ mer m¯j. ew nra s¯r˚ mer m¯j katareal ¯: Srano—v gitenq, ¸¯ menq nra m¯j enq bnakowaÆ, ew na ¯l‘ mer m¯j. ayn, or na ir Hogowc towec mez: Ew menq tesanq ow vkayowm enq, or Hayrn owˇarkec ir Ordown‘ aæxarhi ffirkiœ linelow: Na, ov xostovani, ¸¯ Yisowsn ¯ AstÆow Ordin, AstowaÆ bnakwowm ¯ nra m¯j, ew na‘ AstÆow m¯j: Ew menq hawatacinq ow ˘anaœecinq Ast– Æow s¯r˚, or na owni mer hand¯p: AstowaÆ s¯r ¯. ew ov siroy m¯j ¯ aprowm, bnakwowm ¯ AstÆow m¯j, ew AstowaÆ bnakwowm ¯ nra m¯j: AstÆow hand¯p e¸¯ s¯r˚ katareal ¯ mer m¯j, owremn vstahow¸iwn k’ownenanq datastani Ør˚ nra di– mac kangnelow. orovhetew, inœp¯s or na ¯, aynp¯s ¯l menq enq ays aæxarhowm: Siroy m¯j erkiwˇ œkay. ew katareal s¯r˚ heøow ¯ vanowm erkiwˇ˚, orovhetew erkiwˇ˚ tanjan– qi en¸akay ¯. ew ov erknœowm ¯, katareal œ¯ siroy m¯j: Sirenq AstÆown, orovhetew aøajin˚ na— sirec mez: E¸¯ m¯kn asi, ¸¯ sirowm ¯ AstÆown, ew ati ir eˇbØr˚, sowt ¯ xØsowm. ov œi sirowm ir eˇbØr˚, orin tesnowm ¯, inœp¯?s ka– roˇ ¯ sirel AstÆown, orin œi tesel: Ew nranic ownenq ays patowiran˚‘ ov sirowm ¯ AstÆown, na p¯tq ¯ siri naew ir eˇbØr˚:

6

7

8 9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19, 20

21

Am¯n oq, ov hawatowm ¯, ¸¯ Yisowsn ¯ Qristos˚, AstÆowc 5 ¯ ÆnowaÆ. ew am¯n oq, ov sirowm ¯ Ænownd towoˇin, sirowm ¯ naew nranic ÆnowaÆin: Srano—v enq ˘anaœowm, ¸¯ sirowm 2

5. 3–20

3 4

5 6

7 8

9

10

11

12

13

14

15

16

17 18

19 20

1 Yovhann¯s

2180

enq AstÆow Ordown, erb sirenq AstÆown ew katarenq nra patowiranner˚. qanzi a—ys ¯ AstÆow hand¯p mer s¯r˚. or pahenq nra patowiranner˚: Ew nra patowiranne– r˚ Æanr œen, qani or am¯n oq, or AstÆowc ¯ ÆnowaÆ, yaˇ– ¸owm ¯ aæxarhin: Ew a—ys ¯ ayn yaˇ¸ow¸iwn˚, or yaˇ¸owm ¯ aæxarhin‘ mer hawat˚: Ew o?v ¯, or yaˇ¸owm ¯ aæxarhin, e¸¯ oœ na, ov hawatowm ¯, or Yisowsn ¯ AstÆow Ordin: Sa ¯, or ekaw jrov, Hogov ew areamb‘ Yisows Qristos˚. oœ miayn jrov, aylew areamb ew jrov: Ew Hogin ¯, or vkayowm ¯, orov– hetew h¯nc Hogin ¯ ˘æmartow¸iwn˚: Sranq ereq˚ miasin en vkayowm‘ Hogin, jowr˚ ew ariwn˚. ew ereq˚ vkayow¸ean m¯j m¯—k en: E¸¯ ˚ndownowm enq mardkanc vkayow¸iwn˚, AstÆow vkayow¸iwnn, inœ xØsq, aweli meÆ ¯: A—ys ¯ AstÆow vkayow– ¸iwn˚. ayn, or na vkayec ir Ordow hamar: Ov hawatowm ¯ AstÆow Ordown, na ir m¯—j isk owni ays vkayow¸iwn˚. ov œi hawatowm AstÆow Ordown, sowt ¯ hanowm AstÆown, qani or œi hawatowm a—yn vkayow¸ean˚, orn AstowaÆ vkayec ir Ordow hamar: Ew a—ys isk ¯ vkayow¸iwn˚. ayn, or AstowaÆ yawitenakan keanq towec mez. ew ayd‘ ayn keanqn ¯, or nra Ordow m¯j ¯: Ov ˚ndownowm ¯ Ordown, ˚ndownowm ¯ naew keanq˚. ew ov œi ˚ndownowm AstÆow Ordown, œi ˚ndownowm naew keanq˚: Ays baner˚ greci ´ez, orp¯szi gitenaq, ¸¯ ya– witenakan keanq own¯q, ew ¸¯‘ hawatowm ¯q AstÆow Ordow anowan˚: Ew a—ys ¯ ayn vstahow¸iwn˚, orn ownenq menq nra hand¯p. ayn, or i—nœ ¯l xndrenq ˚st nra kamqi, na mez k˚ lsi. ew qani or gitenq, ¸¯ na lsowm ¯ mer xndranqner˚, apa gitenq naew, or k˚ stananq ayn xndranqner˚, or haycecinq nranic: E¸¯ m¯k˚ tesni, or ir eˇbayr˚ gorÆel ¯ mi meˇq, or mahacow œ¯, ¸oˇ xndri, ew AstowaÆ mahacow meˇq œgorÆoˇin keanq k˚ ænorhi. meˇq kay, or mahacow ¯. dra— masin œem asowm, or xndres: Amenayn anirawow¸iwn meˇq ¯. bayc meˇq kay, or mahacow ¯: Gitenq, or, ov Ast– Æowc ¯ ÆnowaÆ, œi meˇanœowm, ew ov AstÆowc ¯ ÆnowaÆ, pahowm ¯ inqn iren, ew œar˚ nran œi mØtenowm: Gitenq, or Ast– Æowc enq, ew amboˇj aæxarh˚ œari m¯j ¯: Ew gitenq, or AstÆow Ordin ekaw ew mez towec xelq, orp¯szi ˘anaœenq nran, ov Πæmaritn ¯. ew menq Πæmarti‘ nra Ordow‘ Yisows

2181

1 Yovhann¯s

5. 21–21

Qristosi m¯j enq. orovhetew na— ¯ ˘æmarit AstowaÆ ew yawitenakan keanq: Ordeakne—r, heøo—w pahec¯q dowq ´ez køapaætow¸iwnic:

21

2 Yovhann¯s G

1 2

3

4

5

6

7

8 9

10

11 12

13

Er¯cics‘ ˚ntreal Tirowhown ew nra ordinerin, nran, o– rin es sirowm em ˘æmartow¸eamb. ew oœ ¸¯ miayn es, ayl naew bolor nranq, oronq gitak en ˘æmartow¸ean˚, orov– hetew ayn ˘æmartow¸iwn˚, or hastatowaÆ ¯ mer m¯j, ´ez het ¯l ¯. ew dowq yawitenap¯s mez het ¯q: Hayr AstÆowc ew T¯r Yisows Qristosic‘ HØr Ordowc, æno!rh, oˇormow¸i!wn, xaˇaˇow¸i!wn ´ez‘ ˘æmartow¸eamb ew sirov: ffaŒazanc owrax eˇay, or gtay qo ordineric omanc, oronq ˚n¸anowm en ˘æmartow¸eamb, ˚st ayn patowirani, orn stacanq HØric: Ew ayßm aˇaœowm em qez, o—v Tikin, or sirenq mi– meanc. oœ ¸¯ mi nor patowiran em growm qez, ayl ayn, inœ or i skzban¯ own¯inq: Ew a—ys ¯ s¯r˚. or ˚n¸ananq ˚st nra patowiranneri: Ew a—ys ¯ patowiran˚, or i skzban¯ lseciq, orp¯szi ˚st aynm ¯l ˚n¸anaq: Bazowm molorec– noˇner en erewan ekel aæxarhowm. ov or œi xostovanowm Yisows Qristosin‘ marmnov ekaÆ, na molorecnoˇ ¯ ew Neø: Zgo—yæ eˇ¯q inqnerd ´er hand¯p, orp¯szi œkorcn¯q inœ or vastakeciq, ayl stanaq bovandak var´˚: Am¯n oq, ov aøaj ¯ ancnowm ew œi mnowm Qristosi vardapetow¸ean m¯j, œi ˘anaœowm AstÆown: Ov mnowm ¯ vardapetow¸ean m¯j, na ˚ndownowm ¯ e—w Ordown, e—w HØr˚: E¸¯ m¯k˚ gay ´ez mØt ew ays vardapetow¸iwn˚ œownenay, nran town mi— ˚ndown¯q ew nran mi— oˇjown¯q: Ov aydpisi m¯kin asi‘ oˇjo!yn, masna– kic k˚ lini nra œar gorÆerin: Ωat ban own¯i ´ez grelow, bayc œowzeci grel ¸ˇ¸ov ew ¸anaqov, qani or yoys ownem an´amb gal ´ez mØt ew d¯maød¯m xØsel, orp¯szi mer ow– raxow¸iwn˚ katareal lini: Qez oˇjownowm en qo ˚ntreal qroj ordiner˚: Ωno!rh ˚nd ´ez:

3 Yovhann¯s G

Er¯cics‘ sireli Gayiosin, orin es sirowm em ˘æmartow– 1 ¸eamb: Sireli—s, aˇØ¸owm em qo bolor gorÆeri yajoˇow¸e– 2 an ew qo aøoˇjow¸ean hamar. aynp¯s, inœp¯s or qo hogin ¯l yajoˇow¸ean m¯j ¯: Ωat owraxacay, erb eˇbayrner˚ e– 3 kan ew vkayecin qo ˘æmartow¸ean masin, ayn, ¸¯ inœp¯—s es dow ˚n¸anowm ˘æmartow¸eamb: ffownem aweli meÆ owraxow– 4 ¸iwn, qan ayn, erb lsowm em, ¸¯ im ordiner˚ ˘æmartow¸eamb en ˚n¸anowm: Sireli—s, hawatarmow¸eamb es gorÆowm. inœ 5 or anowm es eˇbayrneri hamar, noyn˚ ara— naew Øtarne– ri hamar, oronq vkayecin qo siroy masin ekeˇecow aøaj: 6 Nranc AstÆown ha˘eli ˘anaparhi vray dnelov‘ bari gorÆ araÆ k˚ lines, qani or nranq Qristosi— anowan hamar 7 ˘anaparh elan ew oœ mi Øgnow¸iwn œstacan he¸anosne– ric: Owremn‘ menq partawor enq ˚ndownel aydpisinerin, 8 orp¯szi gorÆakic linenq ˘æmartow¸ean˚: Ekeˇecown grel 9 em. bayc DiotreŒ¯s˚, or iren miwsneric aøaj ¯ gcowm, œi ˚ndownowm mez: Dra hamar, e¸¯ gam, piti yiæecnem ayn 10 gorÆer˚, or na arel ¯: ffar xØsqerov, æataxØselov tan– jowm ¯ mez: Ew aysqanov œgohanalov‘ oœ miayn inq˚ œi ˚n– downowm eˇbayrnerin, aylew argelq ¯ handisanowm nranc, ovqer ˚ndownowm en. ew aydpisinerin ekeˇecowc dowrs ¯l ¯ hanowm: Sireli—s, mi— nmanowir œarin, ayl‘ barown. ov ba– 11 rin ¯ gorÆowm, AstÆowc ¯. ew ov œariq ¯ gorÆowm, na erbeq AstÆown œi tesel: Demetriosi masin vkayowm en bolor˚, 12 ekeˇecin ew inq˚‘ ˘æmartow¸iwn˚. vkayowm enq naew menq. ew dow gites, or mer vkayow¸iwn˚ ˘æmarit ¯: Ωat ban own¯i 13 qez grelow, bayc œem owzowm grel ¸ˇ¸ov ew ¸anaqov, qani 14 or yoys ownem æowtov tesnel qez ew d¯maød¯m xØsel: Xa– 15 ˇaˇow¸i!wn qez: Qez oˇjownowm en sireliner˚: Oˇjowni—r mer sirelinerin, iwraqanœiwrin‘ aøan´in-aøan´in:

Yowda G

1 2 3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Yowdan‘ Æaøan Yisows Qristosi ew eˇbayr˚ Yakobo– si, he¸anosnerid, or sirowaÆ ¯q Hayr AstÆowc, pahowaÆ ew ˚ntrowaÆ Yisows Qristosi hamar. ¸oˇ oˇormow¸iw– n˚, xaˇaˇow¸iwn˚ ew s¯r˚ aøat linen ´ez hamar: Si– reline—r, am¯n janq yan´n ¯i aønowm grelow ´ez mer ha– sarakac Œrkow¸ean masin. hark hamareci grel ´ez ew aˇaœel, or payqar¯q hawati hamar, ayn hawati, or mi angam ˚ndmiæt awandowec srberin. qani or ´er m¯j soˇoskel en omanq, or vaˇowc isk sahmanowaÆ ¯in soyn da– tapartow¸ean hamar, ambariæt mardik, or mer Ast– Æow ænorh˚ veraÆecin anaøakow¸ean ew owracan mer mi– ak Iæxanin ew Tiroj˚‘ Yisows Qristosin: K’owzenayi ´ez yiæecnel, - ¸¯ew dowq ayd bolor˚ git¯q, - or As– towaÆ nax ir ßoˇovrdin Œrkec Egiptosic. isk apa korstean matnec anhawatnerin: Ew ayn hreætaknerin, or œpahecin irenc iæxanow¸iwn˚, ayl lqecin irenc bna– kow¸ean teˇ˚, yawitenakan kapanqnerov xawari m¯j pahec datastani meÆ Øroway hamar, inœp¯s Sodomn ow Gomor˚ ew nranc æowrj˚ eˇoˇ qaˇaqner˚, oronq ayd noyn ´ewov poønkacan‘ anbnakan krqeri yetewic ˚nkne– lov ew yawitenakan kraki datastann ˚ndownelow Øri– nak dar´an bolorin: Noyn ´ewov ¯l, sranq ews, qni m¯j zaøancelov, marmin en pˇÆowm, AstÆow iæxanow¸iwnn ar– hamarhowm, erknayin Œaøawor ¯aknerin hayhoyowm, ayn d¯pqowm, erb Miqay¯l hreætakapet˚, bansarkow Sata– nayi het, Movs¯si marmni masin vi˘elis, œhamar´akowec hayhoyalic xØsqerov datapartel nran, ayl asac. ¡Φoˇ T¯r˚ qez sasti¿: Isk sranq hayhoyowm en ayn bani d¯m, or œgiten. ew inœ baner, or bnazdov giten, inœp¯s an– ban anasown˚, nrancov ¯l apakanwowm en: Va!y nranc, oronq Kay¯ni ˘anaparhov ˚n¸acan ew ˚st Baaˇami molorow¸ean‘ say¸aqecin var´i yetewic ˚nknelov ew ko– ran Korxi p¯s irenc ˚mbostow¸ean pat˘aøov: Nranq ateli bansarkowner en, oronq ˚n¸anowm en irenc cankow–

2185

Yowda

1. 13–25

¸iwnneri yetewic‘ irenc s¯rerov ew xardaxow¸eamb, mas– nakic en linowm siroy ˘aæin‘ anpatkaøØr¯n irenq irenc parartacnelow hamar. sranq hoˇmakoÆ anjowr amper en, ptˇakoroys Æaøer, anptowˇ, krknaki meøaÆ, arma– taxil eˇaÆ. Æovi kataˇi aliqner, or miæt ŒrŒrowm ¸a– Œowm en irenc seŒakan amظ˚. molor astˇer, oronc ha– mar ¯ pahowaÆ yawitenakan xawari vih˚: Nranc masin margar¯acel ¯ naew Enoq˚‘ eظnerord˚ Adamic sksaÆ, ew asel. ¡Aha—wasik ekaw T¯r˚ biwrawor sowrb hreætaknerov‘ datastan tesnelow bolori hand¯p ew yandimanelow bolor ambariætnerin irenc ayn gorÆeri hamar, or ambarætow– ¸eamb gorÆecin, ew ayn bolor xist xØsqeri hamar, or nra d¯m asacin meˇaworner˚ ew ambariætner˚¿: Sranq trtnjacoˇner en ew bansarkowner, oronq hetamowt en i– renc seŒakan cankow¸iwnnerin. nranc beranner˚ ambar– tawan xØsqer en barbaøowm, isk irenq erespaætow¸iwn en anowm æahi hamar: Bayc dowq, sireline—r, yiæec¯—q mer T¯r Yisows Qristosi aøaqealneri koˇmic naxap¯s a– sowaÆ xØsqer˚: Nranq ´ez asowm ¯in, ¸¯‘ ¡Verjin ßama– naknerowm piti linen Æaˇroˇ mardik, oronq piti tarow– en irenc ambariæt cankow¸iwnnerov¿: Sranq næawakeli, marmnas¯r mardik en, or œownen Hogin: Isk menq, sireli– ne—r, mer an´er˚ kaøowcenq hawati srbow¸eamb, aˇØ¸enq Sowrb Hogov, pahenq menq mez AstÆow sirov‘ spase– lov mer T¯r Yisows Qristosi oˇormow¸ean˚ yawitenakan keanqi hamar: Kætambec¯—q nranc, or datapartow– aÆ en. Œrkec¯—q nranc‘ xlelov krakic: Isk owriænerin oˇormec¯—q erkiwˇov‘ datapartelov noynisk ayn patmow– ˘an˚, or aˇtotowaÆ ¯ nranc marmnic: Ard, ov karo—ˇ ¯ pahel ´ez anarat ow anbiÆ ew kangnecnel ´ez ir Œaø– qi aøaj anxaøn cnÆow¸eamb, nran‘ mia—k AstÆown ew mer ffirkœin‘ Yisows Qristosin‘ mer Tiroj˚, Œa!øq, meÆow¸i!wn, zØrow¸i!wn ew iæxanow¸i!wn bolor ßamanakneric aøaj, e—w ayßm, e—w bolor ßamanaknerowm: Am¯n:

13

14

15

16

17

18

19 20

21

22 23

24

25

Yaytnow¸iwn G

1

2

3

4

5

6

7

8 9

10

11

12

13

Yaytnow¸iwn Yisows Qristosi, ori mijocov AstowaÆ coyc towec ir Æaøanerin, inœ or linelow ¯ æowtov. ew imacrec ayn‘ ir hreætaki mijocov owˇarkelov ir Æaøay Yovhann¯– sin, or˚ vkayec AstÆow xØsq˚ ew Yisows Qristosi vka– yow¸iwn˚. inœ or tesaw, inœ or kar ew inœ or linelow ¯r aynowhetew: Erani! nranc, or kardowm en ays marga– r¯ow¸ean xØsqer˚ ew erani! nran, ov lsowm ew pahowm ¯ ayn, inœ or growaÆ ¯ nra m¯j. orovhetew mØt ¯ ßamanak˚: Yovhann¯sic‘ Asiayowm gtnowoˇ eظ˚ ekeˇecinerin: Ωno!rh ´ez ew xaˇaˇow¸i!wn nranic, or Σ, or Σr, ew or˚ galow ¯. na– ew‘ Hogow eظ˚ zØrow¸iwnneric, Hogow, or nra a¸oøi aøaj ¯. ew Yisows Qristosic‘ hawatarim vkayic, or andra– nikn ¯ meøelneri mijic ew iæxan˚ erkri ¸agaworneri. na, or sirec mez ew ar´akec mer meˇqeri kapanqner˚ ir a– reamb ew mez ¸agaworner ow qahananer dar´rec AstÆow ew ir HØr hamar. nran Œa!øq ew zØrow¸i!wn yawiteans ya– witenic. Am¯n: Aha—wasik na, or galow ¯ amperi het, ew nran piti tesnen bolor aœqer˚, naew nranq, or xocecin nran. ew erkri bolor azger˚ piti oˇban nra vray: Ayo—, Am¯n: ¡Es em Al‘an ew es em fflmeˇan¿, - asowm ¯ T¯r As– towaÆ˚, - na, or Σ, or Σr ew or galow ¯. Amenakal˚: Es‘ Yovhann¯s˚‘ ´er eˇbayr˚ ew Yisows Qristosi mijocov ´er vi˘akakic˚ neˇow¸ean, ¸agaworow¸ean ew hamberow¸ean, eˇay ayn kˇzowm, or koœwowm ¯ Patmos‘ AstÆow xØsqi ew Yi– sows Qristosi vkayow¸ean hamar: Kiraki Ør˚ Hogin e– kaw in´ vray, ew im yetewic lseci Œoˇi ´ayni nman mi bar´r ´ayn, or asowm ¯r in´. ¡Es em Al‘an ew fflmeˇan, Aøajin˚ ew Verjin˚. inœ or tesnowm es, gri—r grqowm ew to—wr, or tanen eظ˚ ekeˇecinerin, or gtnwowm en EŒesosowm, Zmiwøniayowm, Pergamonowm, Φiwatirowm, Sardik¯owm, ffiiˇadeˇŒiayowm ew Lawodikiayowm¿: Dar´ay ayd ´ayni koˇm˚‘ tesnelow ha– mar, ¸¯ o—v ¯ in´ het xØsoˇ˚: Ew im daønalow ßamanak tesay eظ˚ osk¯ ˘ragakalner. ew eظ˚ ˘ragakalneri m¯jteˇowm‘ m¯kin, nman mardow Ordown‘ minœew otqer˚ has–

2187

Yaytnow¸iwn

1. 14–2. 9

noˇ erkar patmow˘an hagaÆ ew krÆqin osk¯ gØti kapaÆ. ew nra glowxn ow mazern ¯in inœp¯s spitak bowrd ew inœ– p¯s ´iwn. ew nra aœqer˚‘ inœp¯s kraki boc. ew nra otqer˚‘ nman hnoci m¯j Æxacoˇ hraæ¯k pˇn´i. ew nra ´ayn˚‘ inœp¯s aøatahos jreri ´ayn: Ew ir aj ´eøqowm own¯r eظ˚ ast– ˇer. nra beranic elnowm ¯r sraÆ erksayri sowr, ew nra ere– s˚ Œaylowm ¯r inœp¯s ˘aøagay¸oˇ aregak˚: Ew erb tesay nran, ˚nkay nra otqerin inœp¯s meøel. ew ir aj˚ drec im vray ow asac in´. ¡Mi— vaxecir, es em Skizb˚ ew Vax˘a– n˚, es em keanq˚, es em, or meøay. ew aha—wasik kendani em yawiteans yawitenic¿: Am¯n: ¡Ew ownem mahowan ow dßox– qi Œakanqner˚: Gri—r, inœ or dow tesnowm es, inœ or kay ew inœ or aysowhetew sahmanowaÆ ¯, or lini: Bacatrem xorhowrd˚ ayn eظ˚ astˇeri, or dow tesar im aj ´eøqin, inœp¯s ew eظ˚ osk¯ ˘ragakalner˚. eظ˚ astˇer˚ eظ˚ ekeˇecineri hreætaknern en, ew eظ˚ ˘ragakalner˚ eظ˚ ekeˇecinern en¿:

14 15

16

17

18

19 20

¡EŒesosi ekeˇecow hreætakin gri—r. ¡Aysp¯s ¯ asowm 2 na, or eظ˚ astˇer owni ir aj ´eøqowm ew ærjowm ¯ eظ˚ osk¯ aætanakneri mijew: Gitem qo gorÆer˚, qo aæxa– 2 tanqner˚, qo hamberow¸iwn˚ ew or œes karoˇ tanel œa– rerin. Œor´ecir nranc, or irenq irenc masin asowm en, ¸¯ aøaqealner en, bayc œen. ew gtar, or nranq sowt en xØsowm: Ew hamberecir ow vætacar im anowan hamar ew 3 tanjowecir: Bayc qo d¯m asowm em‘ ¸oˇecir qo aøajin 4 s¯r˚: Yiæi—r ayßm orteˇi—c or ˚nkar, apaæxari—r ew qo 5 naxkin gorÆern ara—, apa ¸¯ oœ es iskoyn k˚ gam ew k˚ æarßem qo aætanaknern irenc teˇeric, e¸¯ œapaæxares: Ard, ays gorÆern ara—, orp¯szi ates Nikoˇayosi gorÆe– 6 r˚, orin atowm em es: Ov akanj owni lselow, ¸oˇ lsi, inœ 7 or Hogin asowm ¯ ekeˇecinerin. ov yaˇ¸i, es nran ¸oyl ktam owtelow keanqi Æaøic, or gtnwowm ¯ AstÆow draxti m¯j¿: ¡Gri—r naew Zmiwøniayi ekeˇecow hreætakin. ¡Ays– 8 p¯s ¯ asowm Anskizb˚ ew Anvax˘an˚, or meøaw ew kenda– nacaw. tesay qo gorÆer˚, neˇow¸iwn˚ ew aˇqatow¸iwn˚ 9 (isk qo aˇqatow¸iwn˚ harstow¸iwn piti daønay), naew hayhoyow¸iwn˚ nranc, or irenq irenc masin asowm ¯in, ¸¯

2. 10–22

10

11

12 13

14

15

16 17

18

19

20

21

22

Yaytnow¸iwn

2188

hreaner en, bayc ayl ban œ¯in, qan Satanayi ßoˇovowrd: Mi— erknœir ayn bani hamar, or piti œarœarowes. aha bansarkown patrast ¯ ´eznic mi qanisin bant netelow, orp¯szi Œor´ow¯q ew tas˚ Ør neˇow¸iwn kr¯q. eˇi—r hawa– tarim minœew mah, ew es qez keanqi psak˚ piti tam: Ov akanj owni lselow, ¸oˇ lsi, inœ or Sowrb Hogin asowm ¯ ekeˇecinerin. ov yaˇ¸i, œpiti vnasowi erkrord mahic¿: ¡Gri—r naew Pergamoni ekeˇecow hreætakin. ¡Aysp¯s ¯ a– sowm na, ov sraÆ erksayri sowrn owni. tesay qo gorÆer˚ ew gitem, or bnakwowm es aynteˇ, owr Satanayi a¸oøn ¯. bayc pahowm es im anown˚. naew œowracar im hawat˚ ayn Ør˚, erb Antipas anownov im vkan hawatarim eˇaw in´. ew orovhetew vkay ¯r im hawatarim˚, spanowec ´er m¯j, aynteˇ, owr Satanan ¯ bnakwowm: Bayc qo d¯m mi Œoqr ban ownem aselow. ayn, or qez mØt kay vardapetow¸iw– n˚ Baˇaami, ayn mardow, or Baˇakin sovorecrec gay¸a– kˇow¸iwn dnel isray¯lacineri aøaj, orp¯szi nranq owten kowøqerin zohowaÆ mis ew poønkanan: Noynp¯s ew dow ow– nes nikoˇayoseanneri vardapetow¸iwn˚, or es atowm em: Ard, apaæxari—r, apa ¸¯ oœ iskoyn k˚ gam ew k˚ martnœem nranc d¯m im berani srov: Ov akanj owni lselow, ¸oˇ lsi, inœ or Hogin asowm ¯ ekeˇecinerin. ov yaˇ¸i, nran ¸oyl ktam, or owti ¸aqcowaÆ mananayic, ew ktam nran srbow– ¸ean girq˚ ow growaÆ mi nor anown, or oœ oq œgiti, baci nranic, ov ayn ˚ndownowm ¯¿: ¡Gri—r naew Φiwatiri eke– ˇecow hreætakin. ¡Aysp¯s ¯ asowm AstÆow Ordin, ori aœ– qer˚ nman en kraki boci, ew nra otqer˚‘ æikacaÆ pˇn´i. tesay qo gorÆer˚, s¯r˚, hawat˚ ew qo Æaøayow¸iwn˚ ham– berow¸eamb, qani or qo verjin gorÆern aweli æat en, qan aøajinner˚: Bayc æat ban ownem aselow qo d¯m. ayn, or dow handowrßecir Yezab¯lin‘ ayd knoj˚, or inqn iren mar– gar¯ ¯ anowanowm ew molorow¸iwn owsowcanowm im Æaøanerin, or poønkanan ew owten kowøqerin zohowaÆi mis: Ew nranc ßamanak towi apaæxarelow irenc poønkow¸ean hamar, bayc œapaæxarecin: Aha—wasik, es hno—cn em gcowm nran, isk nra gorÆakicnerin, oronc het na ænacaw‘ meÆameÆ neˇow¸iwnneri m¯j, e¸¯ œapaæxaren irenc gorÆeri hamar:

2189

Yaytnow¸iwn

2. 23–3. 10

Ew piti kotorem nranc ordinerin, ew bolor ekeˇeciner˚ piti imanan, or e—s em, or znnowm em erikamnern ow srte– r˚ ew hatowcelow em ´ez‘ iwraqanœiwrid ˚st ir gorÆeri: Bayc asowm em ´ez, dowq, or Φiwatirowm ¯q ew œ¯q pahowm ays vardapetow¸iwn˚, dowq, or œimacaq, - inœp¯s asowm en, - Satanayi ÆaÆowk mtqer˚. ´er vray owriæ Æanrow– ¸iwn œpiti dnem, ayl, inœ or own¯q, pahec¯—q, minœew or es gam: Ew ov yaˇ¸i ow im gorÆer˚ pahi minœew verj, nran iæxanow¸iwn piti tam azgeri vray. ew na nranc pi– ti hovowi erka¸¯ gawazanov ow nranc piti Œæri inœp¯s browti anظ: Noynp¯s ew e—s stacay iæxanow¸iwn˚ im HØ– ric: Ew nranc piti tam aøawØtean astˇ˚: Ov akanj owni, ¸oˇ lsi, inœ or Hogin asowm ¯ ekeˇecinerin¿:

23

24

25 26 27

28 29

¡Gri—r naew Sardik¯i ekeˇecow hreætakin. ¡Aysp¯s ¯ 3 asowm na, ov owni AstÆow eظ˚ Hoginer˚ ew eظ˚ astˇe– r˚. tesay qo gorÆer˚, dow, or kendani eˇoˇi anown ownes, bayc meøaÆ es: Ar¸o—wn eˇir ew zØraci—r aysowhetew, qa– 2 ni or mØt es meønelow. qanzi qo gorÆer˚ AstÆow aøaj katareal œgtay: Ard, yiæi—r, ¸¯ inœp¯—s lsecir xØsq˚. ew 3 pahi—r ayn ow apaæxari—r. isk e¸¯ œar¸nanas, k˚ gam inœp¯s goˇ, ew im galowst˚ qez mØt oœ oq œi imanay: Sa– 4 kayn Sardik¯owm mi qani hogi ownes, oronq œkeˇtotecin irenc zgestner˚ ew ærjowm en spitak zgestneri m¯j, o– ronc arßani eˇan: Ov yaˇ¸i, aysp¯s spitak k˚ hagni, 5 ew nra anown˚ œi jnjowi keanqi grqic. ew nra anown˚ piti xostovanem im HØr aøaj ew nra hreætakneri aøaj: Ov 6 akanj owni, ¸oˇ lsi, inœ or Hogin asowm ¯ ekeˇecinerin¿: ¡Gri—r naew ffiiˇadeˇŒiayi ekeˇecow hreætakin. ¡Aysp¯s 7 ¯ asowm Sowrb˚, Πæmarit˚, or owni Daw¸i banalin. bac ¯ anowm, ew œkay m¯k˚, or Œaki. ew Œakowm ¯, ow œkay m¯k˚, or bac ani. tesay qo gorÆer˚. aha qo aøaj dri bac dowø˚, 8 or˚ oœ oq œi karoˇ Œakel, qani or, ¸¯ew qiœ zØrow¸iwn ownes, bayc pahecir im xØsqer˚ ew œowracar im anown˚: Aha—– 9 wasik es yan´nowm em qez Satanayi ßoˇovic eˇoˇnerin. nranq irenc masin asowm en, ¸¯ hreaner en, bayc œen. ew stowm en. piti aynp¯s anem nranc, or gan ew erkrpagen qo otqeri aøaj ow imanan, or es sireci qez: Qani or 10

3. 11–4. 4

11 12

13 14

15

16 17

18

19

20

21

22

4

2 3 4

Yaytnow¸iwn

2190

pahecir im hamberow¸ean xØsq˚, es ¯l qe—z piti pahem qo Œor´ow¸ean ßamin, or piti gay amboˇj tiezerqi vray‘ Œor´ow¸ean en¸arkelow erkri eresin bolor aproˇnerin: Aha æowtov galis em. pahi—r inœ or ownes, orp¯szi oœ oq œaøni qo psak˚: Ov yaˇ¸i, nran im AstÆow ta˘arin siwn piti dar´nem. ew na aylews aynteˇic dowrs œi ga– low. ew nra vray piti grem im AstÆow anown˚ ew im AstÆow qaˇaqi anown˚, Nor Erowsaˇ¯mi, or ijnelow ¯ erknqic, im AstÆowc, ew nra anown˚ nor ¯: Ov akanj owni, ¸oˇ lsi, inœ or Hogin asowm ¯ ekeˇecinerin¿: ¡Gri—r naew Lawodik¯i ekeˇecow hreætakin. ¡Aysp¯s ¯ asowm Am¯n˚‘ hawatarim ew ˘æmarit vkan‘ AstÆow araraÆneri Skizb˚. gitem qo gorÆer˚, dow, or o—œ saøn es ew o—œ taq. erani dow saøn lin¯– ir ew kam taq. isk dow gaˇj es‘ o—œ taq, o—œ ¯l saøn. hima piti Œsxem qez im beranic, qani or asowm es. ¡Hpart em ew aøawel harstacay ow oœ mi bani karØt œem¿. bayc œgites, ¸¯ oˇormeli es dow, ¸æowaø ew aˇqat, merk ew koyr: Ard, mi xorhowrd tam qez. a—ø, gni—r in´nic kraki bovov ancaÆ oski, or harstanas. gni—r spitak zgestner, or hagnes, orp¯szi qo merkow¸ean anvayelœow¸iwn˚ œereway, ew qo aœqerin deˇ di—r, or tesnes: Owm sirowm em es, nran yandimanowm em ew xratowm: Naxan´axndi—r eˇir owremn ew apaæxari—r: Aha—wasik es døan aøaj em ew baxowm em. e¸¯ m¯k˚ akanj dni im ´aynin ew bac ani dowø˚, k˚ mtnem nra mØt ew k’˚n¸rem nra het, ew na‘ in´ het: Ov yaˇ¸i, nran ¸oyl ktam nstelow in´ het im a¸oøin, inœp¯s or es yaˇ¸eci ew nsteci im HØr a¸oøin: Ov akanj owni, ¸oˇ lsi, inœ or Hogin asowm ¯ ekeˇecinerin¿: Ew sranic yetoy tesay, or aha erknqi døner˚ bacow– aÆ ¯in. ew aøajin Œoˇi ´ayn˚, or lseci, xØsowm ¯r in´ het ow asowm. ¡Eli—r aysteˇ, ew qez coyc piti tam, inœ or apagayowm linelow ¯¿: Ew iskoyn Hogin bønec in´: Ew aha tesay mi a¸oø aynteˇ, erknqowm. ew a¸oøi vray nstel ¯r m¯k˚‘ yaspis ew sardion qareri tesqov. ew qahana– ner a¸oøi æowrj‘ zmrowxti tesqov. ew ayd a¸oøi æowrj‘ qsanœors a¸oøner, isk a¸oøneri vray nstel ¯in qsanœors er¯cner‘ spitak zgestner hagaÆ ew irenc glowxneri vray‘

2191

Yaytnow¸iwn

4. 5–5. 8

osk¯ psakner: Ew ayd a¸oøic elnowm ¯in Œaylatakowm– ner, ´ayner ew orotner. ew a¸oøi aøaj kayin borboqowaÆ kraki eظ˚ jaher, or AstÆow eظ˚ Hoginern en: Ew a– ¸oøi aøaj‘ apak¯ Æov, nman spitak biwreˇi, ew a¸oøi m¯jteˇowm ow a¸oøi æowrj˚‘ œors kendaniner‘ aøjewic ow ye– tewic aœqerov li: Ew aøajin kendanin nman ¯r aøiwÆi. ew erkrord kendanin‘ nman cli. ew errord kendanin own¯r mardow d¯mq, isk œorrord kendanin nman ¯r ¸øœoˇ arÆowi: Ew œors kendaniner˚, oroncic am¯n m¯k˚ æowrjanaki own¯r vec ¸ew ew nersic li ¯r aœqerov, zØr ow giæer œ¯in dadarowm aselowc. ¡So!wrb, So!wrb, So!wrb, So!wrb, So!wrb, So!wrb, So!wrb, So!wrb, So!wrb, Amenaka—l T¯r AstowaÆ, dow, or Σ-n es ew es ew or galow es¿: Ew erb kendaniner˚ Œaøq ew patiw ew gohow¸iwn ¯in matowcowm a¸oøi vray nstaÆin‘ yawiteans yawitenic kendani eˇoˇin, qsanœors er¯cnern ˚nknowm ¯in a¸oøi vray nstaÆi aøaj ew erkrpagowm yawiteans yawi– tenic kendani eˇoˇin ew irenc psakner˚ dnowm ¯in a¸oøi aøaj ow asowm. ¡Mer sowrb T¯—r AstowaÆ, arßani es ˚ndow– nelow Œaøq ew patiw ew zØrow¸iwn, orovhetew do—w steˇÆecir bolor˚, ew qo kamenalo—v steˇÆowecin ow goyow¸iwn ownen¿:

5

6

7

8

9

10

11

Tesay naew a¸oøi vray nstoˇi aj ´eøqowm mi girq‘ grow– 5 aÆ nersic ew drsic ow knqowaÆ eظ˚ kniqov: Ew tesay mi 2 zØrawor hreætak, or kanœowm ¯r bar´r ´aynov. ¡O?v ¯ ar– ßani bac anelow girq˚ ew qandelow nra kniqner˚¿: Ew oœ 3 oq kar, o—œ erknqowm, o—œ erkri vray, o—œ ¯l erkri tak, or karoˇanar banal girq˚, orovhetew œ¯in tesel ayn: Ew es 4 owßgin lac ¯i linowm, qani or œgtnowec m¯k˚, or arßani li– n¯r bac anelow girq˚ ew nayelow nra m¯j: Ew er¯cneric m¯kn 5 in´ asac. ¡Lac mi— eˇir. aha— yaˇ¸ec aøiwÆ˚, or Yowdayi ceˇic ¯, Daw¸i armatic, or bac ¯ anelow girq˚ ew qan– delow ¯ nra eظ˚ kniqner˚¿: Ew tesay, or a¸oøi ew œors 6 kendanineri ow er¯cneri mijew kar mi Gaø‘ mor¸owaÆ. na own¯r eظ˚ eˇjiwr ew eظ˚ aœq, or AstÆow eظ˚ Hoginern en‘ owˇarkowaÆ amboˇj erkrov m¯k: Ew na ekaw vercrec girq˚ 7 a¸oøi vray nstoˇi aj ´eøqic: Ew erb aøaw girq˚, œors 8 kendaninern ow qsanœors er¯cnern ˚nkan Gaøan aøaj. ew iwraqanœiwrn own¯r qnar ew xnkov li osk¯ bowrvaø, or srbe–

5. 9–6. 9 9

10 11

12

13

14

6 2

3

4

5

6

7

8

9

Yaytnow¸iwn

2192

ri aˇØ¸qnern en: Ew nor erger ¯in ergowm ow asowm. ¡Arßa– ni es aønelow ayd girq˚ ew bac anelow dra kniqner˚, qani or mor¸owecir ew gnecir mez AstÆow hamar, qo ariwnov, bo– lor ceˇeric ew lezowneric ow he¸anosneri bazmow¸iwnneric: Ew nranc ¸agaworner ow qahananer dar´rir mer AstÆown, orp¯szi ¸agaworen erkri vray¿: Tesay naew ow lseci ´ay– n˚ bazowm hreætakneri, oronq kangnaÆ ¯in a¸oøi ew œors kendanineri ow qahananeri æowrj˚. ew nranc ¸iw˚ biwr biwrawor ew hazar hazarawor ¯r: Nranq asowm ¯in bar´r ´aynov. ¡Arßani ¯ ayd mor¸owaÆ Gaø˚ ˚ndownelow meÆow– ¸iwn, imastow¸iwn, zØrow¸iwn, patiw, Œaøq ew Ørhnow¸iwn¿: Lseci naew, or erknqowm, erkri vray ew Æovowm eˇaÆ bolor araraÆner˚, inœp¯s naew dranc m¯j eˇaÆ am¯n inœ asowm ¯in. ¡Na, or nstaÆ ¯ a¸oøi vray, inœp¯s ew Gaø˚, ¸oˇ Ørhneal, bar´raceal ew Œaøaworeal lini yawiteans yawi– tenic¿: Ew œors kendaninern asowm ¯in‘ Am¯n: Ew er¯cnern ˚nknowm ¯in nra aøaj ow erkrpagowm: Tesay naew, or Gaø˚ bacec eظ˚ kniqneric m¯k˚. ew œors kendanineric m¯kic lseci mi ´ayn, nman oroti ´ayni, or asowm ¯r‘ galis em: Ew aha tesay mi spitak ´i. ew na, ov heÆel ¯r nra vray, aˇeˇ own¯r. ew nran psak trowec. ew ekaw yaˇ¸oˇ˚, or yaˇ¸i: Ew erb bacec erkrord kni– q˚, mi ´ayn lseci erkrord kendanowc, or asowm ¯r‘ galis em: Ew elaw owriæ, mi karmir ´i. ew ov heÆel ¯r nra vray, nran artØnowaÆ ¯r veracnel xaˇaˇow¸iwn˚ erkric, or– p¯szi mimeanc spanen: Ew nran trowec mi meÆ sowr: Ew erb bacec errord kniq˚, mi ´ayn lseci errord kendanowc, or asowm ¯r‘ galis em: Ew tesay aha mi sew ´i. ew ov nstel ¯r nra vray, ir ´eøqin kæeøq own¯r: Ew œors kendanineri mijic ´ayn lseci. ¡Mi kapi˘ coren‘ m¯k denari, ew ereq kapi˘ gari‘ m¯k denari. ew ´¯¸ ow ginown vnas œtas¿: Ew erb bacec œorrord kniq˚, œorrord kendanowc lseci mi ´ayn, or asowm ¯r‘ galis em: Ew tesay aha deˇnawown mi ´i. ew ov nstel ¯r nra vray, own¯r Mah˚. ew Dßoxq˚ gnowm ¯r nra yetewic: Ew nran iæxanow¸iwn trowec aæxarhi m¯k œor– rord masi vray kotoraÆ anelow srov, sovov, mahov ew erk– ri gazannerov: Ew erb bacec hingerord kniq˚, xorani

2193

Yaytnow¸iwn

6. 10–7. 7

tak tesay hoginern ayn bolor mardkanc, oronq spanowel ¯in AstÆow xØsqi ew ayn vkayow¸ean hamar, or pahowm ¯in: Nranq asowm ¯in bar´r ´aynov. ¡So—wrb ew ˘æmari—t T¯r, minœew e?rb piti œdates ew mer arean vr¯ß˚ œlowÆes erkri bnakiœneric¿: Ew nranc trowecin spitak zgest– ner. ew asowec nranc, or mi Œoqr ßamanak hangstanan, minœew or amboˇjanan irenc Æaøayakicnern ow irenc eˇ– bayrner˚, oronq æowtov mahowan piti en¸arkowen, inœp¯s irenq: Ew erb bacec vecerord kniq˚, tesay, or meÆ erk– raæarß eˇaw. ew aregak˚ sew dar´aw inœp¯s ayÆi mazic hiwsowaÆ karpet˚, ew lowsinn amboˇjovin dar´aw inœp¯s ariwn: Ew erknqi astˇer˚ ¸aŒowecin erkri vray inœp¯s terew˚ ¸zenow, or owßgin æarßwowm ¯ hoˇmic. ew erkinq˚ galarowec inœp¯s magaˇa¸eay girq. ew bolor leønern ow kˇziner˚ æarßowecin irenc teˇic: Ew erkri ¸agawornern ow iæxanner˚, hazarapetnern ow meÆameÆner˚, hzØrnern ow bolor Æaøaner˚ ow bolor azatner˚ ¸aqnowecin qarayr– nerowm ew ßayøeri Æerperowm: Ew leønerin asowm ¯in‘ ˚nk¯—q mer vray, ew blowrnerin, ¸¯‘ ÆaÆkec¯—q mez. orovhetew ekaw nra barkow¸ean meÆ Ør˚. ew o?v karoˇ ¯ kangnel nra aøaj:

10

11

12

13 14

15

16 17

Ew dranic yetoy tesay œors hreætakner, oronq kang– 7 nel ¯in erkri œors ankiwnnerin ew pahel ¯in erkri œors hoˇmer˚, orp¯szi hoˇm œŒœi o—œ erkri, o—œ Æovi ew o—œ ¯l Æa– øeri vray: Ew tesay mi owriæ hreætak, or elaw arewelqic 2 ew own¯r kendani AstÆow kniq˚. ew bar´r ´aynov aˇaˇa– kec ayn œors hreætaknerin, oronc iæxanow¸iwn ¯r trowaÆ vnaselow erkrin ew Æovin: Ew asowm ¯r. ¡Vnas mi— to– 3 w¯q erkrin. o—œ Æovin, o—œ Æaøerin. spasec¯—q, minœew or kniq dnem im AstÆow Æaøaneri vray¿: Ew lseci, or knqowaÆneri 4 ¸iw˚ hariwr qaøasownœors hazar ¯‘ isray¯lacineri bolor ceˇeric knqowaÆ. Yowdayi ceˇic‘ tasnerkow hazar knqow– 5 aÆ, fiowb¯ni ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ, Gadi ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ, Aseri ceˇic‘ tasnerkow ha– 6 zar knqowaÆ, NeŒ¸aˇimi ceˇic‘ tasnerkow hazar knqow– aÆ, Manas¯i ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ, Ωmawoni 7 ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ, Ξewii ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ, Isaqari ceˇic‘ tasnerkow hazar knqow–

7. 8–8. 7 8

9

10

11

12

13 14 15

16

17

18

8 2 3

4

5

6 7

Yaytnow¸iwn

2194

aÆ, Zabowˇoni ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ, Yovs¯– Œi ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ, Beniamini ceˇic‘ tasnerkow hazar knqowaÆ: Ew dranic yetoy tesay mi meÆ bazmow¸iwn, - orin ¸iw œkar, - bolor he¸anosneric ew bolor azgeric, bolor lezowneric ew bolor ßoˇovowrdneric, oronq kangnaÆ ¯in a¸oøi aøaj ew Gaøan aøaj‘ irenc vray spi– tak zgestner gcaÆ ew armawenow ˘iwˇer irenc ´eøqerin: Bar´r ´aynov aˇaˇakowm ¯in ew asowm. ¡ffirkow¸iwn˚ mer AstÆo—wnn ¯, or nstowm ¯ a¸oøi vray, inœp¯s ew‘ Gaøa—n˚¿: Ew bolor hreætakner˚ kangnaÆ ¯in a¸oøi ew er¯cneri ow œors kendanineri æowrj˚ ew eresi vray ˚nknowm ¯in a¸oøi aøaj ow erkrpagowm ¯in AstÆown‘ aselov. ¡Am¯n: fflrhnow– ¸i!wn, Œa!øq, imastow¸i!wn, gohow¸i!wn, pati!w, zØrow¸i!wn ew karoˇow¸i!wn mer T¯r AstÆown yawiteans yawitenic: Am¯n¿: Ew er¯cneric m¯kn in´ asac. ¡Sranq, or spitak zgest– ner en hagel, ovqe?r en ew kam orteˇi?c en galis¿: Es nran asaci. ¡T¯—r, gites dow¿: Ew na in´ asac. ¡Sranq nranq en, or galis en meÆ neˇow¸iwnneric ew irenc zgestner˚ lowacin ow spitakecrin Gaøan ariwnov: Ayd pat˘aøov en nranq kangnaÆ AstÆow a¸oøi aøaj ew zØr ow giæer paætowm en nran ir ta˘ari m¯j: Ew na, or nstowm ¯ a– ¸oøi vray, bnakwowm ¯ nranc m¯j: O—œ qaˇc en zgalow, o—œ ¯l Æarawelow en. ew nranc œi vnaselow o—œ aregak˚, o—œ ¯l tظ˚: Ew Gaø˚, or ir a¸oøi m¯jteˇowm ¯, piti hovowi nranc ow piti aøajnordi nranc d¯pi keanqi aˇbiwr˚ kendani jri, qanzi AstowaÆ nranc aœqeric srbec am¯n artasowq¿: Ew erb bacec eظnerord kniq˚, erknqowm løow¸iwn eˇaw mØt k¯s ßam: Ew tesay eظ˚ hreætakner, or kangnaÆ ¯in AstÆow aøaj. ew nranc eظ˚ Œoˇ trowec: Ew mi owriæ hreæ– tak ekaw ow kangnec xorani mØt. na own¯r osk¯ xnkaman. ew nran æat xownk trowec, orp¯szi aˇØ¸q matowci bolor srberin osk¯ xorani vray, a¸oøi aøaj: Ew hreætakneri ´eøqeric xnki Æowx˚, inœp¯s aˇØ¸q srberi, elaw AstÆow a– øaj: Ew hreætak˚ xnkaman˚ lcrec xorani krakic ow ayn gcec erkri vray. ew eˇaw orot ew ´ayner ew Œaylatakowm ew meÆ erkraæarß: Ew eظ˚ hreætakner˚, or own¯in eØ– ¸˚ Œoˇer˚, patrastowecin dranq hnœecnelow: Ew aøajin

2195

Yaytnow¸iwn

8. 8–9. 9

hreætak˚ hnœecrec Œoˇ˚. ew eˇaw karkowt ew howr‘ ariwnov xaønowaÆ. ew gcowec erkri vray. ew erkri m¯k errord mas˚ ayrec. ayrec ew Æaøeri m¯k errord mas˚. ayrec ew amboˇj dalar xot˚: ffioˇ hnœecrec naew erkrord hreætak˚. ew mi ban, inœp¯s mi meÆ hrdehowaÆ leø, ˚nkaw Æov˚, ew Æovi m¯k errord mas˚ ariwn dar´aw. ew Æovayin kendanineri m¯k errord mas˚ kotorowec, ew kendani inœ æownœ or kar, oœnœacaw: ffioˇ hnœecrec naew errord hreætak˚. ew erkn– qic ˚nkaw mi meÆ astˇ‘ hraborboq inœp¯s jah. ew ˚nkaw geteri ow aˇbiwrneri m¯k errord masi vray: Ew astˇi anownn ¯r Daønow¸iwn. ew jri daønow¸iwnic æater meøan: ffioˇ hnœecrec naew œorrord hreætak˚. ew zarkowec arega– ki m¯k errord mas˚, lowsni m¯k errord mas˚ ew astˇeri m¯k errord mas˚: Ew xawarec nranc m¯k errord mas˚, noynp¯s ew‘ giæeroway m¯k errord mas˚: Ew tesay ow lseci erknqi m¯j ¸øœoˇ hreætaki ´ayn˚, or asowm ¯r bar´r ´aynov. ¡Va!y, va!y, va!y erkri vray bnakowoˇnerin, erb k˚ hnœi naew miws ereq Œoˇeri ´ayn˚, or˚ piti hnœecnen hreætakner˚¿:

8

9

10

11

12

13

ffioˇ hnœecrec naew hingerord hreætak˚. ew tesay, or mi 9 astˇ ˚nkaw erknqic: Ew nran trowec andowndneri gbi ba– nalin: Gbic Æowx ¯r bar´ranowm, inœp¯s meÆ hnoci Æowx˚: 2 Xawarec aregak˚, inœp¯s naew‘ Ød˚: Gbic morex ¯r dowrs 3 galis erkri vray. ew nranc trowec zØrow¸iwn‘ nman kari˘i xay¸ocneri zØrow¸ean. ew nranc asowec, or œvnasen erk– 4 ri xotin, oœ ¯l Æaøerin, ayl miayn‘ erkrayin ayn mardkanc, oronq irenc ˘akati vray œownen AstÆow kniq˚: Ew nranc 5 hraman trowec, or œspanen nranc, ayl hing amis œarœa– ren. ew nranc œarœaranq˚ nman ¯r kari˘i xay¸ocneri, erb na xay¸owm ¯ mardown: Ew ayn Ørerin mardik mah˚ 6 piti Œntøen, bayc œpiti gtnen, piti owzenan meønel, bayc mah˚ piti Œaxœi nrancic: Ew morex˚ nman ¯r pa– 7 terazmi patrastowoˇ ´iown. ew nranc glowxneri vray karÆes osk¯ psak kar. nranc eresner˚ nman ¯in mar– dow eresneri, ew nranc mazer˚‘ knoj mazeri, ew nranc 8 atamner˚‘ aøiwÆi atamneri: Ew nranq own¯in zrahner, 9 oronq nman ¯in erka¸¯ zrahneri. ew nranc ¸eweri ´ayn˚ nman ¯r kaøq qaæoˇ bazowm ´ieri ´aynin, oronq aræawowm

9. 10–10. 4 10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

10

2 3

4

Yaytnow¸iwn

2196

en paterazmi: Nranq own¯in poœer‘ nman kari˘neri po– œeri, ew xay¸ocner‘ irenc poœerin. ew iæxanow¸iwn own¯in hing amis œarœarelow mardkanc: Ew irenc vray orp¯s ¸a– gawor own¯in dßoxqi hreætakin. ew nra anown˚ ebrayer¯n Aˇbadon ¯r, or hayer¯n lezowov koœwowm ¯‘ Korowst: Aha—– wasik ancaw m¯k vay˚, ew galow en deø erkow vayer: ffioˇ hnœecrec naew vecerord hreætak˚. ew ayn œors kendanine– ric, or AstÆow xorani aøaj ¯in, lseci mi ´ayn, or asowm ¯r vecerord hreætakin, or˚ Œoˇ own¯r. ¡EŒrat geti vray kapowaÆ œors hreætaknerin ar´aki—r¿: Ew ar´akowecin œors hreætakner˚, oronq patrast kangnaÆ ¯in ßamoway, Øroway, amsoway ew taroway hamar, orp¯szi spanen mard– kow¸ean m¯k errord mas˚: Ew nranc heÆeal zØrqeri qa– nak˚ biwr biwrawor ew hazar hazarawor ¯r. imacay nranc ¸iw˚: Ew tesilqowm tesay ´ier ow nranc vray‘ heÆealner, oronq own¯in hr¯ zrahner ew ÆÆmbov hrdehowaÆ yakin¸ner. ew ´ieri glowxner˚ nman ¯in aøiwÆneri glowxneri. ew nranc beranic elnowm ¯r krak, Æowx ew ÆÆowmb: Ew mardkow¸ean m¯k errord mas˚ kotorowec ays harowaÆneric‘ ayn krakic, Æxic ew ÆÆmbic, or elnowm ¯in nranc beranic. orovhetew ´ieri zØrow¸iwn˚ irenc berannerowm ¯ ew irenc poœeri vray. ew nranc poœer˚ nman ¯in Ø´i. ew own¯in glowxner, oroncov spanowm ¯in anirawnerin: Ew mardkow¸ean mnacaÆ mas˚, or œmeøaw ays harowaÆneric, œapaæxarec, oœ ¯l yet kang– nec ir ´eøqi gorÆeric‘ dewerin ew osk¯, arÆa¸¯, pˇn´¯, qar¯ ew Œayt¯ kowøqerin erkrpagelowc, kowøqer, oronq oœ tesnel karoˇ en, o—œ lsel ew o—œ ¯l qaylel: Ew nranq œapaæxa– recin irenc mardaspanow¸iwnic, kaxardow¸iwnic, poøn– kow¸iwnic ew goˇow¸iwnic: Tesay naew mi ayl zØrawor hreætak, or ijnowm ¯r erkn– qic‘ ampi m¯j Œa¸a¸owaÆ ew ir glxin‘ ÆiaÆan. ew nra eres˚ nman ¯r aregaki, isk nra otqer˚‘ hreˇ¯n siwneri: Ew na ir ´eøqowm own¯r mi bacowaÆ grqoyk. na ir aj otq˚ drec Æovi vray, isk ´ax˚‘ camaqi vray: Ew aˇaˇakec bar´r ´aynov, inœp¯s mønœowm ¯ aøiwÆ˚. ew erb aˇaˇakec, eظ˚ orotner˚ ¸ndacin irenc ´aynerov. ew erb eظ˚ o– rotner˚ ¸ndacin, owzowm ¯i grel. bayc erknqic lseci mi

2197

Yaytnow¸iwn

10. 5–11. 7

´ayn, or asowm ¯r. ¡flaÆki—r, inœ or xØsecin eظ˚ orotne– r˚ ew mi— grir¿: Ew ayn hreætak˚, orin tesel ¯i ew orn ir otq˚ drel ¯r Æovi vray, isk miws otq˚‘ camaqi vray, ir aj ´eøq˚ bar´racrec erkinq. na erdowec Nranov, or yawi– tean kendani ¯, or steˇÆec erkir˚ ew inœ or kay nra m¯j, ¸¯ aylews œkay ßamanak. ayl ayn Ør˚, erb eظnerord hreæ– tak˚ ir Œoˇ˚ hnœecni, piti katarowi AstÆow xorhowrd˚, or awetaranowec ir Æaøaneri‘ margar¯neri mijocov: Ew ayn ´ayn˚, or lsel ¯i erknqic, dar´eal xØsec in´ het ew asac. ¡Gna—, a—ø ayn grqoyk˚, or˚, bacowaÆ, ir ´eøqowm ow– ni hreætak˚ ew kangnaÆ ¯ Æovi ow camaqi vray¿: Ew es, gnalov hreætaki mØt, nranic xndreci grqoyk˚. ew na in´ asac. ¡A—ø sa ew ke—r, ew qo orovaynowm daøn piti daønay ayn, isk qo beranowm‘ qaˇcr inœp¯s meˇr¿: Ew hreætakic vercri bacowaÆ grqoyk˚ ow kowl towi. ew im beranowm meˇri p¯s ¯r ayn. isk erb keray, im orovayn˚ dar´aw daøn: Ew hreætakn in´ asac. ¡P¯tq ¯, or dow verstin margar¯a– nas ßoˇovowrdneri, ayl azgeri, lezowneri ew erkri ¸aga– worneri masin¿:

5

6

7

8

9

10

11

Aynowhetew in´ trowec œaŒelow mi eˇ¯g, or nman ¯r ga– 11 wazani. ew hreætak˚ kangnaÆ ¯r ow asowm ¯r in´. ¡Ve—r kac ew œaŒi—r AstÆow ta˘arn ow zohaseˇan˚ ew haæowi—r ayn erkrpagoˇnerin, or nra m¯j en: Isk ayn gawi¸˚, or 2 ta˘aric dowrs ¯, ¸o—ˇ ayn ew mi— œaŒir, qani or ayn trow– el ¯ he¸anosnerin: Nranq qaøasownerkow amis sowrb qa– ˇaq˚ otqi koxan piti dar´nen: Ew im erkow vkanerin 3 piti patowirem, or margar¯anan hazar erkow hariwr va¸sown Ører‘ qowr´ hagaÆ¿: Sranq erkow ´i¸eninern ow 4 erkow ˘ragnern en, or kan AstÆow aøaj‘ erkri vray: Ew 5 ovqer owzenan nranc vnasel, krak piti elni nranc be– ranic ew piti laŒi irenc ¸ænaminerin: Ew ovqer owzenan nranc vnasel, aysp¯—s piti korÆanowen: Erkow vkanern 6 iæxanow¸iwn ownen Œakelow erkinq˚, orp¯szi irenc mar– gar¯ow¸ean Ørerowm an´rew œteˇay. iæxanow¸iwn ownen ew jreri vray‘ dranq ariwn dar´nelow, inœp¯s naew harowaÆe– low erkrin bolor harowaÆnerov, qani angam or kamenan: Ew erb nranq awarten irenc vkayow¸ean bolor Ører˚, ayn 7

11. 8–19

8

9

10

11

12

13

14 15

16

17

18

19

Yaytnow¸iwn

2198

ßamanak andowndneric elnoˇ gazan˚ piti paterazmi nranc d¯m, piti yaˇ¸i ew piti spani nranc: Ew nranc diak˚ ˚nkaÆ piti mnay irenc meÆ qaˇaqi hraparakne– ri m¯j, or xorhrdanæakanØr¯n koœwowm ¯ Sodom ew Egiptos, owr ew xaœowec nranc T¯r˚: Ew nranc piti tesnen bolor ceˇern ow ßoˇovowrdner˚ ew bolor lezownern ow azger˚, orov– hetew nranc diak˚ ˚nkaÆ piti mnay ereq Ør. ew ¸oyl œpiti tan, or nranc oskorner˚ ¸aˇen gerezmannerowm: Ew erk– ri vray bnakowoˇner˚ piti owraxanan ow cnÆan nranc mahowan vray, noynisk ˚nÆaner ew now¯rner piti tanen mimeanc, orovhetew ays erkow margar¯ner˚ erkri bnakiœ– nerin piti œarœaren: Ereqowk¯s Ør yetoy kendanow¸ean hogin AstÆowc piti mtni nranc m¯j, ew nranq piti ver kenan kangnen irenc otqeri vray: Ew ah ow meÆ erkiwˇ ˚nkaw bolor nranc vray, ovqer tesan nranc: Ew lseci mi bar´r ´ayn, or asowm ¯r nranc. ¡Ve—r el¯q, ek¯—q aysteˇ¿: Ew nranq elan erkinq‘ amperov. ew irenc ¸ænaminer˚ tesan nranc: Ayd isk ßamin meÆ erkraæarß eˇaw, ew qaˇaqi m¯k tasnerord mas˚ getni tak ¸aˇowec. erkraæarßic meøaw eظ˚ hazar mard: Dranic yetoy bolori m¯j meÆ ah aøa– jacaw. ew Œaøq ¯in talis erknawor AstÆown: Aha—wasik ancaw erkrord vay˚, ew errord vay˚ galow ¯ æowtov: Ew erb eظnerord hreætak˚ Œoˇ hnœecrec, erknqowm lsowec mi ´ayn, orn asac. ¡Amboˇj tiezerqi ¸agaworow¸iwn˚ eˇaw mer Ti– roj˚ ew ir fflÆealin˚. ew na piti ¸agawori bolori vray ya– witeans yawitenic¿: Ew qsanœors er¯cner˚, or nstaÆ ¯in irenc gaherin, AstÆow aøaj, ˚nkan irenc eresneri vray, erkrpagecin T¯r AstÆown ow asacin. ¡Gohow¸iwn enq ma– towcowm qez, Amenaka—l T¯r AstowaÆ, dow, or Σ-n es ew es, ´eøqd aøar qo meÆ zØrow¸iwn˚ ew ¸agaworecir: He¸anos– ner˚ zayracan. bayc hasaw qo barkow¸iwn˚, ßamanak˚‘ datelow meøelnerin, talow var´˚ qo Æaøanerin‘ margar¯– nerin ew srberin, qo anownic vaxecoˇnerin, Œoqrerin ow meÆerin ew oœnœacnelow erkri korÆaniœnerin¿: Ew erknqowm bacowec AstÆow ta˘ar˚, ow erewac AstÆow tapanak˚ ir ta˘ari m¯j. ew eˇan Œaylatakowmner, ´ayner, orotner, erkraæarßner ew‘ owßeˇ karkowt:

2199

Yaytnow¸iwn

12. 1–16

Ew erknqowm meÆ næan erewac. mi kin‘ aregakn ir vray 12 aøaÆ, lowsinn ir otqeri tak ew ir glxi vray mi psak‘ tasnerkow astˇeric: Na yˇi ¯r ow ˘œowm ¯r erkownqi m¯j 2 ew bazowm cawerov mØt ¯r Ænelow: Ew erknqowm erewac mi 3 ayl næan. aha hrakarmir mi meÆ viæap, or own¯r eظ˚ glowx ew tas˚ eˇjiwr. nra glowxneri vray kar eظ˚ xoyr: Ew nra poœ˚ qaæowm tanowm ¯r erknqi astˇeri m¯k errord 4 mas˚. ow dranq gcec erkri vray: Viæap˚ kangnaÆ ¯r ayn knoj aøaj, or Ænelow vray ¯r, orp¯szi, erb kinn ir or– down Æni, kowl tay nran: Ew kin˚ Ænec mi arow zawak, or 5 iæxelow ¯r bolor azgeri vray erka¸¯ gawazanov: Ew nra ordin yaŒætakowec tarowec AstÆow ew nra gahi mØt: Ew 6 kin˚ Œaxaw d¯pi anapat, owr nran teˇ ¯r patrastow– el AstÆow koˇmic, orp¯szi aynteˇ kerakrowi hazar erkow hariwr va¸sown Ør: Ew erknqowm paterazm eˇaw: Miqay¯l˚ 7 ew ir hreætakner˚ køwowm ¯in viæapi d¯m. viæap˚ køwowm ¯r ir zØrqerov, bayc nranq œkaroˇacan dimadrel. ew erkn– 8 qowm nranc hamar teˇ œgtnowec: Ew ˚nkaw meÆ viæap˚‘ 9 aøajin Ø´˚, or koœwowm ¯ B¯eˇzebowˇ ew Satanay ew or mo– lorecrec amboˇj aæxarh˚. ew nra het ˚nkan naew nra hreætakner˚: Ew erknqic lseci mi bar´r ´ayn, or asowm 10 ¯r. ¡Ayßm ekaw mer AstÆow zØrow¸iwn˚, Œrkow¸iwnn ow arqa– yow¸iwn˚ ew nra fflÆeali iæxanow¸iwn˚, orovhetew ˚nkaw mer eˇbayrneri d¯m œaraxØsoˇ˚, na, ov AstÆow aøaj nranc masin œaraxØsowm ¯r giæer-cerek: Mer eˇbayrner˚ yaˇ– 11 ¸ecin nran Gaøan ariwnov ew nra vkayow¸ean xØsqov: Ew œhama´aynecin viæapi het noynisk i gin irenc mahow– an: Dra hamar ¸oˇ owrax lini erkinq˚ ew bolor nranq, or 12 bnakwowm en nra m¯j. va!y ´ez, erki—r ew Æo—v, orovhetew ´er m¯j ˚nkaw bansarkown meÆ casowmov, qani or na qiœ ßama– nak owni aprelow¿: Ew erb viæap˚ tesaw, ¸¯ inq˚ erkir 13 ˚nkaw, hetapndec ayn knoj˚, or arow zawak ¯r Ænel: Ew 14 knoj˚ trowec meÆ arÆowi erkow ¸ew, orp¯szi ¸øœi anapat, ir teˇ˚, aynteˇ, owr, heøow Ø´ic, kerakrwowm ¯r ereq ew k¯s tari: Apa Ø´˚ ir beranic heˇeˇi p¯s jowr ¸aŒec knoj 15 yetewic, orp¯szi nran ˚nkˇmi: Ew erkirn Øgnec knoj˚. ba– 16 cec ir beran˚ ew kowl towec ayn jowr˚, or˚ viæap˚ ¸aŒel

12. 17–13. 14 17

18

13 2

3

4

5

6 7

8

9 10

11

12

13

14

Yaytnow¸iwn

2200

¯r ir beranic: Ew viæap˚ zayracaw knoj d¯m ow gnac pa– terazmelow ˚ndd¯m nra miws zawakneri, oronq pahowm ¯in AstÆow patowiranner˚ ew vkayowm ¯in Yisowsin: Ew na kangnec Æovi awazi vray: Ew tesay, or Æovic mi gazan ¯r elnowm. na own¯r eØ– ¸˚ glowx ew tas˚ eˇjiwr. nra eˇjiwrneri vray kar tas˚ xoyr, isk nra glowxneri vray‘ hayhoyalic mi anown: Ew ayn gazan˚, orin tesay, nman ¯r yovazi, isk nra ot– qer˚ nman ¯in arji otqeri, ew nra beran˚‘ aøiwÆi be– rani: Ew viæap˚ nran towec ir zØrow¸iwn˚, ir gah˚ ew meÆ iæxanow¸iwn: Gazani glowxneric m¯k˚ mahacow vi– raworowaÆ ¯r. bayc nra mahacow v¯rq˚ aøoˇjanowm ¯r. ew amboˇj erkir˚ zarmacaw gazani vray, qani or viæap˚ towec nran ir ¸agaworow¸iwn˚: Ew erkrpagecin viæapin, or ir iæxanow¸iwn˚ towel ¯r gazanin. ew asacin. ¡O?v ¯ nman ays gazanin, kam o?v k˚ karoˇanay køowel dra d¯m¿: Ew nran trowec beran‘ xØselow meÆ-meÆ baner ew hayho– yow¸iwn: Ew qaøasownerkow amis nran iæxanow¸iwn trowec: Ew na ir beran˚ hayhoyanqov bacec AstÆow d¯m ew hayho– yec nra anown˚, nra xoran˚ ew erknayin bnakavayr˚: Ew nran iæxanow¸iwn trowec bolor azgeri ew lezowneri ow ßo– ˇovowrdneri vray, orp¯szi nran erkrpagen bolor nranq, or bnakwowm en erkri eresin, ew oronc anownner˚ aæxarhi skzbic growaÆ œen mor¸owaÆ Gaøan keanqi grqowm: Ov– qer akanj ownen lselow, ¸oˇ lsen, qanzi kan omanq, oronq piti ger arowen, kan omanq, oronq srov piti meønen, ew kan omanq, oronq inqnaspan piti linen: Ayste—ˇ ¯ aha srberi hamberow¸iwn˚ ew hawat˚: Ew tesay mi ow– riæ gazan, or elnowm ¯r erkric ew own¯r erkow eˇjiwrner‘ nman gaøan eˇjiwrneri, ew xØsowm ¯r‘ inœp¯s viæap˚: Ew na aøajin gazani amboˇj iæxanow¸iwnn ¯r i gorÆ dnowm nra aøaj ew stipowm ¯r, or erkirn ow nra bolor bnakiœne– r˚ erkrpagen aøajin gazanin, minœew or aøoˇjanay nra mahacow v¯rq˚: Ew bazowm næanner ¯r katarowm ow erkn– qic krak ¯r ijecnowm erkri vray mardkanc aœqeri aøaj. ew molorecnowm ¯r erkri vray bnakowoˇnerin ayn næannerov, or ¸oylatrowaÆ ¯in, or na katar¯r gazani aøaj: Erkri

2201

Yaytnow¸iwn

13. 15–14. 9

bnakiœner˚ nran asacin. ¡Kerti—r ar´ann ayn gaza– ni, or kendani mnac sri v¯rqeric¿: Ew nran iæxanow¸iwn trowec, orp¯szi æownœ tay gazani ar´anin, or ar´an˚ xØsi, ew erkri bolor bnakiœner˚ erkrpagen nran, isk ov œerkrpagi gazani ar´anin, nran spani. ew stipi bolo– rin‘ Œoqrerin ew meÆameÆnerin, harowstnerin ew aˇqat– nerin, azatnerin ow Æaøanerin, or droæm dnen nranc aj ´eøqi ew ˘akati vray: Ew oœ oq œkaroˇanay gnel ow va– ˘aøel, e¸¯ œownenay gri droæm˚ ew gazani anownn ow nra anowan ¸iw˚: Ayste—ˇ ¯ aha imastow¸iwn˚: Ov xelq owni, ¸oˇ haæowi gazani ¸iw˚, or mardow anowan ¸iw ¯. ew nra anowan ¸iw˚ ays ¯‘ vec hariwr va¸sownvec:

15

16

17

18

Ew es tesay. aha Gaø˚ kangnaÆ ¯r Sion leran vray. ew 14 nra het‘ hariwr qaøasownœors hazar hogi, oronq nra ew nra HØr anownn own¯in growaÆ irenc ˘akatneri vray: Ew 2 erknqic mi ´ayn lseci, or nman ¯r aøatahos jreri ew ow– ßeˇ oroti ´ayni. ew im lsaÆ ´ayn˚ nman ¯r irenc qnarner˚ hnœecnoˇ qnaraharneri nowagi ´aynin: Nranq nor erger 3 ¯in ergowm gahi aøaj, œors kendanineri aøaj ew er¯c– neri aøaj. ew oœ oq œi karoˇ sovorel nranc erger˚, ayl miayn‘ ayn hariwr qaøasownœors hazar˚, oronq ŒrkowaÆ en erkric: Sranq ayn mardik en, oronq œxaønakowecin 4 kananc het ew koyser en. sranq gnowm en Gaøan yete– wic, owr ¯l na gnay: Sranq ˚ntrowecin mardkanc mijic AstÆow ew Gaøan aøaj: Ew sranc beranowm sowt xØsq 5 œgtnowec, orovhetew anbiÆ en: Ew tesay erknqi m¯j ¸øœoˇ 6 mi owriæ hreætak, or yawitenakan awetis own¯r qaroze– low erkri vray bolor azgerin ew lezownerin: Ew na asowm 7 ¯r bar´r ´aynov. ¡Vaxec¯—q AstÆowc ew Œa—øq tow¯q nran, orovhetew ekel ¯ nra datastani ßam˚. ew erkrpagec¯—q erknqi ew erkri ew Æovi ow jreri aˇbiwrneri Ararœin¿: Ew 8 mi erkrord hreætak galis ¯ nra yetewic ew asowm. ¡Υnka!w, ˚nka!w meÆn Babelon˚ ginow harbecoˇow¸iwnic, casowmic ew ir poønkow¸iwnic, na, or harbecrec bolor azgerin¿: Ew 9 mi errord hreætak galis ¯r nranc yetewic ew bar´r ´ay– nov asowm. ¡Ov or erkrpagec gazanin ow nra ar´anin ew kam nra næani droæmn aøaw ir ˘akatin kam ir aj ´eøqi

14. 10–15. 3 10

11

12

13

14

15

16 17

18

19

20

15

2

3

Yaytnow¸iwn

2202

vray, aydpisin piti xmi AstÆow casman baßakic, or anxaøn lcowaÆ ¯ nra barkow¸ean baßaki m¯j, ew na piti tanjowi, hrov ew ÆÆmbov, AstÆow ow Gaøan aøaj: Ew nranc Æowx˚ piti bar´ranay yawiteans yawitenic. ew giæer ow cerek hangist œpiti ownenan nranq, ovqer erkrpagecin gazanin, erkrpagecin ar´anin ew aøan nra droæmn ow anown˚¿: Ew ayste—ˇ ¯ aha srberi hamberow¸iwn˚, oronq pahowm en AstÆow patowiranner˚ ew Yisowsi hand¯p i– renc hawat˚: Ew erknqic lseci mi ´ayn, or asowm ¯r in´. ¡Gri—r. erani! ayn meøelnerin, oronq ayßmowanic isk nnje– cin i T¯r: Hogin ays bann ¯ asowm‘ hangstacan irenc tqnow¸iwnic, ew miayn irenc gorÆeri ardiwnq˚ hetewec i– renc¿: Apa es tesay mi spitak amp. ew ampi vray nstel ¯r m¯k˚‘ nman mardow Ordown. na ir glxin own¯r osk¯ psak, ew ir ´eøqin‘ sraÆ gerandi: Ew mi owriæ hreætak elaw erknqic, aˇaˇakec bar´r ´aynov ew asac. ¡Do—w, or nstaÆ es ayd ampi vray, æarßi—r qo ayd gerandin ew hn´i—r, orovhetew ekaw hn´i ßamanak˚. ew erkri hown´n ¯l hasaÆ ¯¿: Ew na, ov nstel ¯r ampi vray, æarßec ir gerandin erkri vray ow hn´ec erkri bolor bnakiœnerin: Ew mi owriæ hreætak dowrs elaw erknqowm gtnowoˇ ta˘aric. ew sa ¯l own¯r sraÆ gerandi: Ew zohaseˇanic dowrs elaw mi owriæ hreætak, or iæxanow¸iwn own¯r kraki vray. na bar´r ´ay– nov aˇaˇakec ayn hreætakin, or sraÆ gerandi own¯r, ow asac. ¡Qaˇi—r oˇkoyzner˚ erkri aygowc, qani or xaˇoˇ˚ hasel ¯ aygowm¿: Ew hreætak˚ netec ir gerandin erkri vray, qaˇec nra xaˇoˇ˚ ew gcec AstÆow meÆ hn´ani m¯j: Ew hn´an˚ koxotowec qaˇaqic dowrs. ew hn´anic ariwn˚ hosowm ow bar´ranowm ¯r minœew ´iow san´er˚. ew nra erka– row¸iwn˚ ereq hariwr kilometr ¯r: Ew tesay erknqowm meÆ ew zarmanahraæ mi ayl næan. te– say eظ˚ hreætakner, oronq own¯in verjin eظ˚ patow– hasner˚, qani or AstÆow barkow¸iwn˚ drancov ¯r awart– wowm: Tesay naew apak¯ Æovi nman mi ban‘ xaønowaÆ kra– kov. ew nranq, or yaˇ¸ecin gazanin, nra ar´anin, nra anowan ¸owin ew nra droæmin, kangnaÆ ¯in apak¯ Æovi vray ew own¯in AstÆow qnarner˚. nranq AstÆow aøaj er–

2203

Yaytnow¸iwn

15. 4–16. 9

gowm ¯in Movs¯si erger˚ ew Gaøan erger˚‘ aselov. ¡T¯—r AstowaÆ Amenakal, meÆameÆ ew sqanœeli en qo gorÆer˚, ardar ow ˘æmarit en qo ˘anaparhner˚, do—w, Φagawo—rd bolor azgeri: Ew o?v ¯, or œi erknœelow ew œi Œaøaworelow qo sowrb anown˚, orovhetew dow es miayn sowrb ew arßani erkrpagow¸ean. bolor azger˚ piti gan ew piti erkrpa– gen qo aøaj, T¯—r, erbor qo ardarow¸iwn˚ yaytnowi¿: Ew apa tesay, or bacowec vkayow¸ean xorani ta˘ar˚, or erknqowm ¯r: Ew ta˘aric dowrs ¯in elnowm eظ˚ hreætak– ner, oronq own¯in eظ˚ patowhasner˚. nranq hagel ¯in maqowr ow Œaylown ktaw ew irenc krÆqi æowrj˚ kapel ¯in os– k¯ gØtiner: Ew œors kendanineri koˇmic eظ˚ hreætakne– rin trowecin eظ˚ skawaøakner‘ li casowmovn AstÆow, or kendani ¯ yawiteans yawitenic: Ew ta˘ar˚ lcowec Ast– Æow Œaøqi ew nra zØrow¸ean Æxov: Ew oœ oq œ¯r karoˇ mtnel ta˘ar˚, minœew awartowecin eظ˚ hreætakneri eظ˚ pa– towhasner˚:

4

5

6

7

8

Ew ta˘aric lseci mi bar´r ´ayn, or asowm ¯r eظ˚ hreæ– 16 taknerin. ¡Gnac¯—q, AstÆow casman eظ˚ skawaøakner˚ ¸aŒec¯—q erkri vray¿: Aøajin hreætak˚ gnac ew ir ska– 2 waøaki parownakow¸iwn˚ ¸aŒec erkri vray. ew œar pa– larner goyacan ayn mardkanc vray, or own¯in gazani droæm˚ ow erkrpagowm ¯in nra ar´anin: Erkrord hreæ– 3 takn ir skawaøak˚ ¸aŒec Æovi m¯j. ew jrer˚ Œoxowecin ow dar´an inœp¯s meøeli ariwn: Ew Æovi m¯j eˇaÆ am¯n kendani araraÆ satkec: Errord hreætakn ir skawa– 4 øak˚ ¸aŒec geteri ew jreri aˇbiwrneri m¯j. ew nranq ariwn dar´an: Ew lseci hreætakic, or asowm ¯r. ¡Ardar 5 ¯ na, or Σ-n ¯ ew ¯ ew sowrb ¯ ir gorÆerowm, qani or ays– p¯—s datastan arec. orovhetew srberi ariwn˚ ew mar– 6 gar¯neri ariwn˚ ¸aŒecin ambariætner˚, dra hamar ¯l ariwn xmel towec nranc, mi ban, orin arßani ¯in¿: A– 7 pa lseci ayd zohaseˇanic mi ´ayn, or asowm ¯r. ¡Ayo—, T¯—r AstowaÆ Amenakal, ardar ow ˘æmarit en qo datastan– ner˚¿: fforrord hreætakn ir skawaøakic ¸aŒec arewi 8 vray: Ew nran ¸oylatrowec mardkanc xoræakahar anel 9 krakov. ew mardik ayrowecin sastik tapic: Nranq hay–

16. 10–17. 3

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20 21

17

2

3

Yaytnow¸iwn

2204

hoyecin AstÆown, or iæxanow¸iwn owni ays patowhasneri vray, ew sakayn œapaæxarecin, œŒaøabanecin AstÆown: Hingerord hreætakn ir skawaøakic ¸aŒec gazani ga– hi vray. ew gazani ¸agaworow¸iwn˚ xawar dar´aw. mar– dik cawic irenc lezownern ¯in kÆotowm: Ew irenc caweri ow daøn axti pat˘aøov hayhoyecin erknqi AstÆown, ew sakayn œapaæxarecin irenc gorÆeric: Vecerord hreæ– takn ir skawaøakic ¸aŒec meÆ EŒrat geti vray. ew camaqecin nra jrer˚, orp¯szi ˘anaparh patrastowi Arewelqi ¸agaworin: Ew tesay, or viæapi beranic, ga– zani beranic ew sowt margar¯i beranic elnowm ¯in ereq anmaqowr oginer‘ nman gorteri. qanzi nranq diwakan oginer ¯in, oronq næanner ¯in gorÆowm, gnowm ¯in amboˇj aæxarhi ¸agaworneri mØt‘ nranc paterazmi hawaqe– low Amenakal Tiroj meÆ Øroway hamar (qanzi aysp¯s a– sac T¯r˚. ¡Aha— galis em inœp¯s goˇ. erani! nranc, or ar¸own en ew pahowm en irenc zgestner˚, orp¯szi merk man œgan, ew irenc amظoyqner˚ œerewan¿ ): Apa ogine– r˚ ¸agawornerin hawaqecin mi teˇ, or ebrayer¯n koœwowm ¯ Armagedon: Eظnerord hreætakn ir skawaøakic ¸a– Œec Ødi m¯j. ew erknqic ow gahic elaw mi bar´r ´ayn, or asowm ¯r. ¡Eˇa—w¿: Ew iskoyn eˇan Œaylatakowmner, ´ay– ner ew orotner. ew eˇaw mi meÆ erkraæarß, orpisin œi eˇel mardow steˇÆowelowc i ver: Ew meÆ qaˇaq˚ ereq masi ba– ßanowec. ew ˚nkan azgeri qaˇaqner˚. ew AstowaÆ yiæec meÆ Babelon˚ ew dran towec ir sastik barkow¸ean gi– now baßak˚: Ew bolor kˇziner˚ heøow Œaxan, ow m¯jteˇic veracan leøner˚: Mardkanc vray erknqic ¸aŒowec xo– æor karkowt‘ yisown kilogram kæøov: Ew mardik hayhoyecin AstÆown, - or erknqowm ¯, - karkowti patowhasi hamar, qani or patowhas˚ meÆ ¯r ew sastik: Ew ekaw m¯k˚ eظ˚ hreætakneric, oronq eظ˚ skawa– øakner own¯in, xØsec in´ het ew asac. ¡E—k aysteˇ, ew qez coyc piti tam datastan˚ ayn meÆ poønki, or nstowm ¯ æat jreri vray. nra het poønkow¸iwn arecin erkri ¸agaworner˚, ew nra poønkow¸ean ginowc harbecin erk– ri bnakiœner˚¿: Ew hreætak˚ aøaw taraw in´ anapat‘

2205

Yaytnow¸iwn

17. 4–16

Hogov. ew tesay mi kin, or nstel ¯r mi karmir gazani vray, ori marmin˚ ÆaÆkowaÆ ¯r hayhoyalic grow¸iwnnerov: Ew ayn gazan˚, orin tesay, own¯r eظ˚ glowx ew tas˚ eˇ– jiwr: Kin˚ hagel ¯r Æirani ow karmir hagowst ew zarda– rowaÆ ¯r oskov, margartov ew ¸ankagin qarerov. na ir ´eøqin bønel ¯r osk¯ baßak, or˚ li ¯r ir garæeli ew anma– qowr poønkow¸eamb: Ew nra ˘akatin kar growaÆ xorhr– dawor mi anown. ¡MeÆn Babelon, ma—yr erkri poønikneri ew garæelineri¿: Ew tesay ayd knoj˚‘ harbaÆ srberi ariw– nic ew bolor vkaneri ariwnic: Ew tesnelov nran‘ meÆap¯s zarmacay: Hreætakn in´ asac. ¡Inœo?w zarmacar, es qez k’asem imast˚ knoj ew ayd gazani, or˚ krowm ¯ nran ew orn owni eظ˚ glowx ew tas˚ eˇjiwr¿: ¡Ew ayd gazan˚, orin te– sar, or kar, bayc aylews œkay, patrast ¯ elnelow andndic‘ gnalow hamar d¯pi korowst: Ew bolor nranq, oronq bnak– wowm en erkri vray, ew oronc anownner˚ growaÆ œ¯in keanqi grqowm aæxarhi skzbic, zarmacan, or dow tesnowm ¯ir ga– zanin, or kar, aylews œkay, bayc verstin gal˚ mØt ¯: Ays– te—ˇ ¯ aha, or p¯tq ¯ imastow¸iwn ownecoˇ mitq ownenal: Eظ˚ glowxner˚ eظ˚ leønern en, oronc vray nstel ¯r kin˚: Nranq naew eظ˚ ¸agawornern en. ¸agaworner˚, oronq eظn ¯in, nrancic hing˚ ˚nkan, m¯k˚ aprec, m¯kn ¯l deø œi ekel. ew erb gay, mnalow kar˘ ßamanak k’ownenay: Ew ayn gazan˚, or kar, bayc aylews œkay, na ¯l ow¸erord ¸aga– worn ¯. bayc na ayn eظic m¯kn ¯ ew d¯pi korowst ¯ gnalow: Ew ayn tas˚ eˇjiwrner˚, or tesar, tas˚ ¸agaworner en, oronq deøews ¸agaworow¸iwn œen stacel, bayc k˚ stanan ew mi ßamov iæxan k˚ linen. nranq iæxanow¸iwn k˚ sta– nan gazani het: Sranq miakam en ew irenc zØrow¸iwnn ow iæxanow¸iwn˚ talis en gazanin: Ew sranq pateraz– melow en Gaøan d¯m, ew Gaø˚ nranc yaˇ¸elow ¯, qani or na T¯rn ¯ t¯reri ew Φagawor˚‘ ¸agaworneri. ew ovqer nra het en, kanœowaÆner en, ˚ntrealner ew hawatarimner¿: Naew hreætakn asac in´. ¡Ew ayn jrer˚, or tesar, ew owr nstaÆ ¯r poønik˚, ßoˇovowrdner en, bazmow¸iwnner, azger ew lezowner: Ew gazani tas˚ eˇjiwrner˚, or tesar, dranq piti tesnen poønkin, piti aten nran, piti owten nra

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

16

17. 17–18. 12 17

18

18 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Yaytnow¸iwn

2206

marmin˚ ew piti ayren nran krakov. qanzi AstowaÆ ays ban˚ drec nranc srtowm. or nranq linen miakam ew ¸a– gaworow¸iwn˚ tan gazanin, minœew or katarowi AstÆow xØsq˚: Ew ayn kin˚, orin tesar, meÆ qaˇaqn ¯, or ¸aga– worowm ¯ erkri ¸agaworneri vray¿: Aynowhetew tesay mi owriæ hreætak, or ijnowm ¯r erknqic ew own¯r meÆ iæxanow¸iwn. ew nra Œaøqic erkir˚ lowsawo– rowec: Na aˇaˇakec bar´r ´aynov ew asac. ¡Υnka!w meÆn Babelon˚, or eˇel ¯r bnakavayr deweri, argelanoc am¯n tesak piˇÆ ogineri ow amowr bant am¯n tesak anmaqowr ew ateli ogineri, qani or nra kataˇi poønkow¸ean gi– nowc harbecin bolor azger˚ ew erkri ¸agaworner˚, oronq poønkow¸iwn arecin nra het: Ew erkri va˘aøakanner˚ harstacan nra anœaŒ zexow¸iwnic¿: Apa erknqic lse– ci mi ´ayn, or asowm ¯r. ¡El¯—q dra mijic, ßoˇovo—wrd im, orp¯szi masnakic œlin¯q dra meˇqerin ew œ˚ndown¯q dra patowhasner˚, qani or dra meˇqer˚ dizowecin hasan minœew erkinq: AstowaÆ yiæec dra ambariæt ararqner˚: Ew na piti hatowci dran, inœp¯s or mez hatowcec: Ew da krknakin piti stanay ir gorÆeri Œoxar¯n: Ew dowq krknaki— xaønec¯q nra hamar ayn baßak˚, ori m¯j da xaønec ´ez hamar: OrœaŒ Œaøaworec inqn iren ew ap– rec zexow¸eamb, aydœaŒ dran so—wg hatowcec¯q, qani or ir srtowm asowm ¯r. ¡Miæt nstaÆ em orp¯s ¸agowhi ew erbeq ayri œem¿: Dra hamar miayn m¯k Ørowm dra vray piti hasnen patowhasner‘ mah, sowg ew sov. ew da piti ay– rowi krakov, qanzi hzØr ¯ T¯r AstowaÆ˚, or datapartec dran: Ew dra vray piti lan ow piti oˇban erkri ¸aga– worner˚, oronq poønkacan ew zowar˘acan dra het. nranq piti heÆeÆen, erb tesnen dra tanjanqneri ayrman Æow– x˚. dra tanjanqneri erkiwˇic heøow piti kangnen ew a– sen. ¡Va!y qez, meÆ qaˇaq Babelon, hzØ—r qaˇaq, m¯k ßamowm ekaw hasaw qo datastan˚¿: Ew erkri va˘aøakanner˚ piti oˇban ow sgan qo vray, qani or nranc apranqneri haker˚ oœ oq œi gnowm: Ew œen linelow qeznic stacowoˇ æaher˚ oskow, arÆa¸i, ¸ankar߯q qareri, margarti, be– hezi, Æiranow, oske¸el kerpasi ew ordan karmri. oœ oq œi

2207

Yaytnow¸iwn

18. 13–25

gnelow xnki am¯n Œayt, Œˇoskreay am¯n anظ, azniw Œay– tic, pˇn´ic, erka¸ic ew marmaric am¯n anظ, kinamon, am¯n tesak xownk ew anowæahot iwˇ, kndrowk, gini, ´¯¸, azniw aliwr ew coren, ew am¯n ownecowaÆq‘ arjaø ow oœxar, erivarner ow kaøqer, or vayel en mardkanc marminnerin ew hoginerin: Ew qo marmnin cankali am¯n ban gna!c qez– nic, naew‘ am¯n lowsaŒayl vayelœow¸iwn. parartow¸iwn˚, girow¸iwn˚ ew Œaøaworow¸iwn˚ gnac qeznic. ew aylews œes gtnelow dranq: Ew ays bolorov harstacaÆ bolor va˘a– øakanner˚ qo tanjanqneri erkiwˇic heøow piti kangnen qeznic ew lalov ow sowg anelov piti asen. ¡Va!y, va!y meÆ qaˇaq, or hagel ¯ir behez, Æirani ew ordan karmir ow krowm ¯ir osk¯ zardaranqner, ¸ankar߯q qarer ew mar– garitner, m¯k ßamowm qo aynœaŒ harstow¸iwn˚ vatnow– ec¿: Ew am¯n nawavar ow bolor nranq, or nawarkowm en tarber teˇer, am¯n nawasti ew bolor ´knorsner˚, or owø– kan en gcowm, heøow piti kangnen lalov, piti aˇaˇaken‘ tesnelov nra ayrman Æowx˚, ow asen. ¡O?r qaˇaqn ¯r nman ays meÆ qaˇaqin¿: Ew hoˇ piti canen irenc glowxnerin, gowßkani bar´r ´aynov, lalov ow sgalov piti asen. ¡Va!y, va!y meÆ qaˇaq, orov harstanowm ¯inq am¯nqs, nawer own¯– inq Æoverowm ænorhiw qo ˘oxow¸ean. inœp¯?s korÆanowecir m¯k ßamowm¿: Erki—nq, so—wrb aøaqealner ew margar¯ne—r, owraxac¯—q dra vray, qani or AstowaÆ dra hand¯p ´er datastan˚ tesaw: Apa mi hzØr hreætak aøaw mi qar, nman mi meÆ erkanaqari, ow gcec Æovi m¯j‘ aselov. ¡Ays– p¯s, ar´akowelov piti ˚nkni meÆ qaˇaq Babelon˚ ew ayl– ews goyow¸iwn œpiti ownenay: Ew qnaraharneri ow era– ßiætneri, srngaharneri ew Œoˇharneri ow ¸mbki ´ayn ayl– ews erbeq œpiti lsowi qo m¯j. ew ˘ragi loys aylews erbeq œpiti ereway qo m¯j. ew erkanqi ´ayn, Œesayi ´ayn ow har– si ´ayn aylews erbeq œpiti lsowi qo m¯j, oœ ¯l ´ayn˚ qo va– ˘aøakanneri, oronq erkri Œaøawornern ow meÆameÆnern ¯in ew oronq zowar˘anowm ¯in qo m¯j, qani or bolor az– ger˚ molorowecin qo ¸ownawor kaxardow¸eamb: Ew qo m¯j gtnowec amboˇj ariwn˚ margar¯neri, srberi, inœp¯s naew erkri vray spanowaÆ bolor mardkanc¿:

13

14

15

16

17 18

19

20

21

22

23

24

25

19. 1–15

19 2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 14

15

Yaytnow¸iwn

2208

Aynowhetew lseci‘ inœp¯s bazmow¸ean mi bar´r ´ayn erknqowm, or asowm ¯r. ¡Al¯lowia!, Œrkow¸i!wn ew Œa!øq ew pati!w ew zØrow¸i!wn mer AstÆown, orovhetew ˘æmarit ew ardar en nra datastanner˚, qani or na datec meÆ poønikin ir poønkow¸ean m¯j ew nranic lowÆec ir Æaøane– ri arean vr¯ß˚¿: Ew krkin angam Ørhnergecin ow asacin. ¡Al¯lowia!. ew nra Æowx˚ bar´ranowm ¯ yawiteans yawite– nic¿: Ew Ænki ekan qsanœors er¯cnern ow œors kendaniner˚ ew erkrpagecin Œaøqi gahi vray nstaÆ AstÆown‘ ase– lov. ¡Am¯n. Al¯lowia!¿: Ew gahic mi ´ayn elaw, or asowm ¯r. ¡fflrhnergec¯—q mer AstÆown, nra bolor Æaøane—rd, ew do—wq, or erknœowm ¯q nranic, Œoqre—r ew meÆe—r¿: Ew lseci mi ´ayn‘ inœp¯s ´ayn˚ mi meÆ bazmow¸ean, inœp¯s ´ayn˚ æat jreri ew inœp¯s ´ayn˚ owßeˇ oroti, or asowm ¯r dar´eal. ¡Al¯lowi– a!. qanzi ¸agaworec mer Amenakal AstowaÆ˚: Owraxa– nanq ew cnÆanq ow Œaøq tanq nran, qani or hasaw Ga– øan harsaniqi ßam˚, ew kin˚‘ nra hars˚, patrastowec. harsin trowec hagnelow spitak, maqowr ew lowsaŒayl be– hez¿: Ew ayd behez˚ xorhrdanæowm ¯ srberi ardarow¸iwn˚: Ew er¯cneric m¯kn in´ asac. ¡Gri—r ays ban˚. eraneli! en bolor nranq, or kanœowaÆ en Gaøan harsaniqi ˚n¸riqin¿: Ew es ˚nknelov nra otqeri aøaj‘ erkrpageci nran. ew na in´ asac. ¡Lsi—r, mi— ˚nkir im aøaj, qanzi es ¯l Æaøa– yakicn em qo ew qo eˇbayrneri, oronq vkayowm en Yisows Qristosin: T¯r AstÆo—wn miayn erkrpagir. qanzi Yisowsi hastatowmov ¯ ayd tesilq˚ ew ayd margar¯ow¸ean hogin, qani or Yisowsi masin vkayow¸iwn˚, or margar¯neri m¯j ¯r, Sowrb Hogov ¯¿: Apa tesay erkinq˚ bacowaÆ. ew aha mi spitak ´i. ov heÆel ¯r nra vray, koœwowm ¯ Hawatarim ew Πæmarit. na ardarow¸eamb ¯ datowm ow paterazmowm: Nra aœqer˚ nman ¯in kraki boci, ew nra glxi vray kayin bazowm psakner: Na own¯r growaÆ mi anown, or˚ oœ oq œgi– t¯, ayl miayn‘ inq˚: Ew ir vray gcel ¯r ariwnov nerkowaÆ mi zgest. nra anownn ¯r‘ Bann AstÆow: Ew erknqi zØravar– ner ow erknqi zØrqer ´ierov gnowm ¯in nra yetewic‘ hagaÆ maqowr ew spitak behezner: Ew nra beranic elnowm ¯r sraÆ sowr, orp¯szi nranov harowaÆi azgerin. ew na pi–

2209

Yaytnow¸iwn

19. 16–20. 6

ti iæxi nranc vray erka¸¯ makanov. na piti koxoti Amenakal AstÆow casman ginow hn´an˚: Ew ir patmow– ˘ani ow ir marmni maseri vray kar growaÆ mi grow¸iwn‘ Φagawor ¸agaworneri ew T¯r t¯reri: Tesay naew mi ow– riæ hreætak, or kangnaÆ ¯r aregaki vray. na aˇaˇakec bar´r ´aynov‘ erknqi m¯j ¸øœoˇ bolor ¸øœownnerin aselov. ¡Ek¯q hawaqowec¯—q AstÆow meÆ ˚n¸riqin. ew piti owt¯q ¸agaworneri marminner, hzØrneri marminner ew erivar– neri ow nranc vray nstaÆ amenayn heÆealneri marminner, marminner azatneri ew Æaøaneri, meÆi ew Œoqri¿: Apa tesay gazanin, erkri ¸agawornerin ew nranc zØrqerin‘ hawaqowaÆ, orp¯szi paterazm mˇen ˚ndd¯m nra, ov heÆel ¯r spitak ´iow vray, naew ˚ndd¯m nra zØrqi: Ew bønow– ec gazan˚ ow nra het eˇoˇ sowt margar¯n, or nra aøaj næanner ¯r gorÆowm. drancov molorecnowm ¯r nranc, oronc stipel ¯r aønel gazani droæm˚ ew erkrpagowner ¯r dar´– rel ir ar´anin: Ew nranc kendani gcecin ÆÆmbov ayrowoˇ krak¯ l˘i m¯j: MnacaÆner˚ meøan ´iow vray heÆnoˇi sric, or˚ elnowm ¯r nra beranic: Ew bolor ¸øœownner˚ yagecan nranc marminneric:

16

17

18

19

20

21

Ew tesay mi owriæ hreætak, or ijnowm ¯r erknqic ew 20 ir ´eøqin own¯r dßoxqi Œakanqnern ow meÆ æˇ¸aner: Ew 2 bønec viæapin‘ hin Ø´in, or ¯ bansarkown ew Satanan. ew hazar tarov kapec nran: Nran gcec dßoxqi andownd– 3 neri m¯j ew Œakec ow kniq drec nra vray, orp¯szi aylews erbeq œmolorecni azgerin, minœew or lranay hazar tarin: Ew aynowhetew p¯tq ¯, or na ar´akowi mi Œoqr ßamana– kov: Tesay naew gaher. nstecin dranc vray. ew nranc 4 iæxanow¸iwn trowec datelow ew ˚ntrelow ayn hoginerin, o– ronq Yisowsin ew AstÆow xØsqin irenc towaÆ vkayow¸e– an hamar œarœarowel ¯in. naew nranc hoginerin, oronq œerkrpagecin gazanin ew œstacan nra droæm˚ irenc ˘a– katneri, oœ ¯l irenc aj ´eøqi vray. ew nranq noric ke– anq stacan ow ¸agaworecin Qristosi het hazar tari: Ew sranic yetoy meøelneric oœ oq œkendanacaw, minœew k˚ 5 lranar hazar tarin: A—ys ¯ meøelneri aøajin yarow¸iwn˚: Erani! ayn srberin, oronq baßin ownen aøajin yarow¸ean 6

20. 7–21. 5

7

8

9

10

11

12

13

14, 15

21 2

3

4

5

Yaytnow¸iwn

2210

m¯j: Sranc vray erkrord mah˚ iæxanow¸iwn œowni. nranq piti linen qahananer AstÆow ew T¯r Yisows Qristosi ow nra het piti ¸agaworen hazar tari: Hazar tari yetoy hreætak˚ piti ar´aki Satanayin ew piti hani bantic. ew sa piti elni ow piti molorecni bolor az– gerin erkri œors koˇmerowm. Gog˚ ew Magog˚ ´eøq˚ piti aøni‘ drancov hawaqelow hamar bolor zØrqer˚, or pate– razmen. ew nranc ¸iw˚‘ inœp¯s Æovi awaz˚. nranq pi– ti dowrs gan erkri amboˇj laynqov ew piti ærjapaten srberi banaknern ow sireli qaˇaq˚: Ew erknqic, Ast– Æow mØtic krak piti ijni ow piti laŒi nranc ew nranc zØraglxin‘ Satanayin, or˚ molorecrec nranc. na nranc piti gci kraki ew ÆÆmbi Æovi m¯j, owr gtnwowm ¯in gazan˚ ew sowt margar¯n. ew nranq piti œarœarowen zØr ow giæer: Tesay naew mi meÆ, spitak gah ew nran, ov nstel ¯r dra vray. nra nerkayow¸iwnic erkinq ow erkir erkiwˇ krecin ow Œaxan. ew nranc hamar teˇ œgtnowec: Ew tesay me– øelner, meÆ ow Œoqr, oronq kangnel ¯in gahi aøaj. ew bac arowecin grqer. bacowec naew mi ayl girq‘ keanqi girq˚: Ew meøelner˚ datowecin ˚st growaÆqneri‘ irenc gorÆeri hama´ayn: flov˚ towec ir meøelnerin, mahn ow dßoxqn ¯l‘ irenc meøelnerin. ew iwraqanœiwr˚ datowec ˚st ir gorÆe– ri: Mah˚ ew dßoxq˚ netowecin krak¯ l˘i m¯j: Ew na, ori anown˚ keanqi grqowm growaÆ œgtnowec, gcowec krak¯ l˘i m¯j: Apa tesay nor erkinq ow nor erkir, qanzi aøajin er– kinqn ow erkir˚ ancel ¯in. ew aylews Æov œkar: Ew te– say sowrb qaˇaq˚‘ nor Erowsaˇ¯m˚, or ijnowm ¯r AstÆowc ew erknqic‘ zardarowaÆ ow patrastowaÆ, inœp¯s hars˚ ir Œesayi hamar: Ew erknqic lseci mi ´ayn, or asowm ¯r. ¡Aha—wasik AstÆow xoran˚, or mardkanc m¯j ¯. na piti bnakowi nranc het, ew nranq piti linen nra ßoˇovowrd˚, ew na ¯l‘ nranc AstowaÆ˚. ew piti srbi nranc aœqeric am¯n artasowq. ew aylews mah œkay. o—œ sowg, o—œ aˇaˇak, o—œ caw ew o—œ œarœaranq, qani or aøajinn ancaw¿: Ew ga– hi vray nstoˇn in´ asac. ¡Aha—wasik am¯n ban nor em dar´nowm¿: Apa in´ asac. ¡Gri—r, ays xØsqer˚ ˘æmarit

2211

Yaytnow¸iwn

21. 6–19

ew vstaheli en¿: Dar´eal in´ asac. ¡Eˇaw. es Al‘an ew ffl– meˇan em, Skizb˚ ew Vax˘an˚. es ÆarawaÆnerin ´ri piti tam keanqi jri aˇbiwric: Ov yaˇ¸i, piti ßaøangi ays am¯n˚. ew es nranc hamar AstowaÆ piti linem, ew nranq in´ hamar piti linen ordiner: Isk galov Æoylerin ow an– hawatnerin, o˘ragorÆnerin ew poøniknerin, kaxardne– rin ew køapaætnerin, hmayoˇnerin ew bolor staxØsnerin‘ ambariætnerin, nranc baßin˚ ÆÆmbov ew hrov ayrowoˇ l˘i m¯j ¯, or erkrord mahn ¯¿: Ew in´ mØt ekaw m¯kn ayn eØ– ¸˚ hreætakneric, oronq own¯in eظ˚ skawaøakner‘ lcowaÆ eظ˚ verjin patowhasnerov. ew na xØsec in´ het ow a– sac. ¡E—k, qez piti coyc tam harsin‘ Gaøan knoj˚¿: Ew aøaw taraw in´, Hogov, d¯pi mi bar´r ow meÆ leø ew coyc towec in´ meÆ ew sowrb qaˇaq˚‘ Erowsaˇ¯m˚, or ijel ¯r erkn– qic, AstÆow mØtic: Ayn own¯r AstÆow Œaøq˚. ew nra m¯j kar mi lowsaworow¸iwn‘ nman ¸ankagin gohareˇ¯ni, inœ– p¯s biwreˇeay ew kendani yaspis qar˚: Ew nra parisp– ner˚ meÆ ow bar´r ¯in, own¯r tasnerkow dowø. tasnerkow dønerin‘ tasnerkow hreætakner. nrancic iwraqanœiwri anown˚ growaÆ ¯r døneri vray, ˚st Isray¯li tasnerkow ceˇeri anownneri: Arewelean koˇmic‘ ereq dowø, hiwsisa– yin koˇmic‘ ereq dowø, harawayin koˇmic‘ ereq dowø, ew a– rewmtean koˇmic‘ ereq dowø: Ew qaˇaqi parispn own¯r tasnerkow himqer. nranc vray‘ Gaøan tasnerkow aøa– qealneri tasnerkow anownner˚: Ew na, ov xØsowm ¯r in´ het, ir ´eøqowm own¯r osk¯ eˇ¯g, orp¯szi œaŒi qaˇaq˚ ew nra dønern ow nra parispner˚: Ew qaˇaq˚ qaøakowsi ¯r. orœaŒ or nra erkarow¸iwnn ¯r, noynœaŒ ¯l‘ nra laynow¸iwn˚. bar´row¸iwnn ¯l‘ noyn˚: Nra erkarow¸ean œaŒ˚ æowrj erkow hazar hing hariwr kilometr ¯r, nra laynow¸iwnn ow bar´– row¸iwn˚‘ miaœaŒ xoranard: Hreætak˚ œaŒec naew nra parisp˚, ori bar´row¸iwn˚ eظanasown metr ¯r. hreæta– ki gorÆaÆaÆ œaŒ˚ mardkanc gorÆaÆaÆ œaŒn ¯r: Ew qa– ˇaqi parispneri æinowaÆq˚ yaspis qaric ¯r, isk qaˇa– q˚‘ maqowr oski‘ nman maqowr ow payÆaø apakow: Ew qa– ˇaqi himqer˚ am¯n tesak ¸ankagin qareric ¯in: Pars– pi aøajin himq˚‘ yaspis, erkrord˚‘ æaŒiwˇay, errord˚‘

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

21. 20–22. 9 20

21

22

23

24

25 26 27

22 2

3

4 5

6

7

8

9

Yaytnow¸iwn

2212

karkehan, œorrord˚ zmrowxt, hingerord˚‘ eˇngaqar, ve– cerord˚‘ sardion, eظnerord˚‘ oskeqar, ow¸erord˚‘ biwreˇ, innerord˚‘ tpazion, tasnerord˚‘ qriwsoprasos, tasn– m¯kerord˚‘ yakin¸, tasnerkowerord˚‘ meˇesik: Ew kayin tasnerkow døner‘ tasnerkow mia´ew margaritneric. a– m¯n mi dowø m¯k margartic ¯r: Ew qaˇaqi taraÆq˚ ma– qowr oski ¯r‘ nman payÆaø apakow: Ew qaˇaqi m¯j ta˘ar œtesay, qanzi Amenakal T¯r AstowaÆn ¯r ta˘ar nra m¯j, naew‘ Gaø˚: Ew qaˇaqin p¯tq œ¯in aregak ow lowsin, or– p¯szi lowsaworen ayn. qanzi AstÆow Œaøqn ¯r lowsaworowm qaˇaq˚ am¯n ßam, ew Gaø˚ ˘rag ¯r nra m¯j: Ew azge– r˚ ˚n¸anowm ¯in nra loysov, ow erkri ¸agaworner˚ loys ¯in hagnowm nra Œaøqic: Nra døner˚ œ¯in Œakwowm zØr ow gi– æer, ayl miæt bac ¯in. ew giæer œ¯r linowm nra m¯j. ayn Œaøq ow patiw ¯r azgerin: Ew aynteˇ œpiti mtni oœ mi œarakam, piˇÆ ew staxØs mard, ayl piti mtnen miayn nranq, oronc anownner˚ growaÆ en Gaøan keanqi grqowm: Hreætakn in´ coyc towec naew saønorak kendani jri maqowr mi get, or bxowm ¯r AstÆow ew Gaøan gahic ow gnowm ¯r qaˇaqi hraparakneri mijov: Geti ezerqin, m¯k ew miws koˇmowm, kar kenac Æaø, or talis ¯r tasner– kow angam ptowˇ. am¯n amis‘ ir ptowˇ˚. ew Æaøi terew˚ azgeri bowßman hamar ¯r: Ew aynteˇ aylews nzovq œi li– nelow. AstÆow ew nra Gaøan gah˚ gtnwowm ¯r nra m¯j. ew nra Æaøaner˚ paætowm ¯in nran. nranq tesnowm ¯in nra d¯mq˚, ew nra anown˚ growaÆ ¯r irenc ˘akatneri vray: Ew aynteˇ giæer œkar. aynteˇ oœ mi kariq œkar ˘ragi ew a– rewi loysi, qanzi T¯r AstowaÆ˚ lowsaworowm ¯r nranc. ew nranq piti ¸agaworen yawiteans yawitenic: Hreætakn in´ asac. ¡Ays xØsqer˚ vstaheli en ew ˘æmarit. sowrb margar¯neri T¯r AstowaÆ˚ ir hreætakin owˇarkec ir ayd Æaøayi mØt‘ coyc talow ayn, inœ or æowtov linelow ¯¿: ¡Aha galis em æowtov: Erani! nran, ov pahowm ¯ ays marga– r¯ow¸ean xØsq˚¿: Ew es‘ Yovhann¯s˚, lseci ew tesay ays bolor˚. ew erb lseci ow tesay, Ænki ekay ew erkrpageci ayn hreætakin, or coyc ¯r talis in´ ays bolor˚: Bayc na a– sac in´. ¡Im aøaj Ænki mi— ijir ew mi— erkrpagir, qanzi

2213

Yaytnow¸iwn

22. 10–21

es ¯l Æaøayakicn em qo ew qo eˇbayrneri, oronq pahowm en ays grqi margar¯ow¸ean xØsq˚: Erkrpagir AstÆo—wn¿: Ew dar´eal in´ asac. ¡Ays grqi margar¯akan xØsqer˚ knqowaÆ mi— pahir, qanzi ßamanak˚ mØt ¯: Na, ov am– bariæt ¯, ¸oˇ ambarætow¸iwn ani, ov keˇtot ¯, ¸oˇ keˇ– tot lini, ov ardar ¯, ¸oˇ ardarow¸iwn ani ew ov sowrb ¯, ¸oˇ sowrb lini¿: ¡Aha galis em æowtov, ew in´ het en im var´er˚, orp¯szi hatowcem iwraqanœiwrin ˚st ir gorÆe– ri: Es em Al‘an ew fflmeˇan, Skizb˚ ew Vax˘an˚, Aøajin˚ ew Verjin˚¿: Eraneli! en nranq, or pahowm en nra pa– towiranner˚: Nranq irawownq ownen owtelow kenac Æaøic ew mtnelow qaˇaqi dønerov: Isk ænern ow kaxardner˚, mardaspannern ow køapaætner˚ ew bolor nranq, or si– rowm en sowt˚, dowrs piti netowen¿: ¡Es‘ Yisows˚, owˇar– keci im hreætakin, or ays ban˚ vkayi ´ez‘ ekeˇecinerid: Es armat ew serownd em Daw¸ic, payÆaø astˇ˚ aøawØ– ti, Hogin ew ffiesan, or galow em¿: Ew ov lsowm ¯, ¸oˇ asi‘ e—k: Ew ¸oˇ gay, ov Æaraw ¯. naew‘ ov owzowm ¯ aønel ke– nac jowr˚‘ ´ri¿: Vkayowm em es‘ Yovhann¯s˚, am¯n m¯kin, ov lsowm ¯ ays grqi margar¯ow¸ean xØsqer˚. e¸¯ m¯k˚ ban awelacni sra vray, AstowaÆ ¯l nra vray piti awelacni ays grqowm growaÆ eظ˚ patowhasner˚. ew e¸¯ m¯k˚ ban pakasecni ays grqi margar¯ow¸ean xØsqeric, AstowaÆ piti pakasecni ew piti ktri nra baßin˚ kenac Æaøic ew sowrb qaˇaqic‘ inœp¯s or growaÆ ¯ ays grqowm: Ov ays masin vkayec, asac. ¡Es galis em æowtov¿: Am¯n: E—k, T¯—r Yisows Qristos: Mer T¯r Yisows Qristosi ænorh˚ lini bolor srberi vray: Am¯n:

10 11

12

13 14

15

16

17

18

19

20

21

This translation is offer bt www.crystal-bible with www.bble.or.uk