Harry Potter i filozofia. Przewodnik po Hogwarcie dla mugoli

Harry Potter i filozofia. Przewodnik po Hogwarcie dla mugoli Autorzy: William Irwin, Gregory Bassham Tłumaczenie: Edyta Stępkowska ISBN: 978-83-246-3016-5 Tytuł oryginału: The Ultimate Harry Potter and Philosophy: Hogwarts for Muggles (The Blackwell Philosophy and Pop Culture Series) Format: 140×208, stron: 288 Świat wcale nie dzieli się na dobrych ludzi i śmierciożerców, bo wszyscy mamy w sobie tyle samo dobra, co zła. Tylko od nas zależy, jaką drogą pójdziemy Redakcja William Irwin, Gregory Bassham Klucz do zaszyfrowanego świata filozofii Opowieści o Harrym Potterze opanowały serca i umysły milionów dzieciaków na całym świecie. Nie oszukujmy się – również wielu dorosłych dało się zaczarować książkom J.K. Rowling. Dlaczego? Może to wspomnienie dzieciństwa, a może ta wszechobecna aura niezwykłości: ukryte komnaty, duchy, magiczne przedmioty kontrolujące umysły, mroczne tajemnice z przeszłości, wilkołaki, myślodsiewnia, a nawet kamień filozoficzny… Albo fakt, że kiedy wczytać się dokładnie, powieść ta ukazuje nam wielkie bogactwo bardzo kontrowersyjnych treści. Przysięgam uroczyście, że knuję coś niedobrego Seria książek o młodocianym czarodzieju od samego początku budziła niezwykle silne emocje. Oskarżana o szerzenie magii i okultyzmu, była nawet ostentacyjnie palona, tak jak zakazane księgi w czasach Wielkiej Inkwizycji. Niektórzy uwierzyli w wykreowaną przez autorkę rzeczywistość, jeszcze inni uznali, że to po prostu świetna rozrywka. Jeśli Ty również jesteś fanem Harry’ego Pottera, jeśli ta magiczna rzeczywistość wciąż Cię pociąga i nęci, chcemy pokazać coś, co prawdopodobnie przeoczyłeś w trakcie lektury. Zobacz świat Harry’ego z innej perspektywy. Odnajdź przekaz ukryty między wierszami. Niektóre z tych zagadnień czy idei wydadzą Ci się rewolucyjne, inne możesz uznać za niedorzeczne, jeszcze inne zafascynują Cię swoim geniuszem. Jedno jest pewne – powtórnie przeżyjesz niezwykłą przygodę, zanurzając się jeszcze głębiej w tę krainę czarów… Komnata Tajemnic została otwarta!!!

Spis treści

WSTĘP Tom Morris

9

PODZIĘKOWANIA, czyli kilka osób, które zdobyy punkty do klepsydry

13

WPROWADZENIE: Harry Potter i magia filozofii

15

CZĘŚĆ I

PRZEJDŹMY DO HORKRUKSU SPRAWY — PRZEZNACZENIE, TOŻSAMOŚĆ I DUSZA 1 Dusza w ksikach o Harrym Potterze Scott Sehon 2 Syriusz Black: Czowiek czy pies? Eric Saidel 3 Przeznaczenie w wiecie czarów Jeremy Pierce

21

37 49

HARRY POTTER I FILOZOFIA. PRZEWODNIK PO HOGWARCIE DLA MUGOLI

CZĘŚĆ II

NAJPOTĘŻNIEJSZA FORMA CZARÓW 4 Postawi na mio: Odkupienie Severusa Snape’a Catherine Jack Deavel i David Paul Deavel

67

5 Eliksir mioci numer 9¾ Gregory Bassham

81

6 Harry Potter, wojujcy feminizm i potga mioci Anne Collins Smith

95

CZĘŚĆ III

POTTERWARTA — WOLNOŚĆ I POLITYKA 7 Patriotyzm, lojalno wobec domu i zobowizania wobec grupy Andrew P. Mills

111

8 Polityka Dumbledore’a Beth Admiraal i Regan Lance Reitsma

127

9 Dumbledore, Platon i gód wadzy David Lay Williams i Alan J. Kellner

143

CZĘŚĆ IV

POKÓJ ŻYCZEŃ — POTTEROWE POTPOURRI 10 Czy Dumbledore jest gejem i kto to moe wiedzie? Tamar Szabó Gendler 11 Wybory kontra moliwoci — Dumbledore o samorozumieniu Gregory Bassham 12 Magia osobistej przemiany S. Joel Garver

157

171 185

6

SPIS TREŚCI

13 Tylko w Twojej gowie? J.K. Rowling o oddzielaniu rzeczywistoci od iluzji John Granger i Gregory Bassham

199

14 Mylodsiewnia dla Twoich myli? Harry Potter i magia pamici Amy Kind

213

15 Edukacja hogwarcka — dobrzy, li i brzydcy Gregory Bassham

227

CZĘŚĆ V

ZA ZASŁONĄ — ŚMIERĆ, NADZIEJA I SENS 16 Prawdziwa tajemnica feniksa — moralne odrodzenie poprzez mier Charles Taliaferro

243

17 Za Dolin Godryka — ycie po mierci i szukanie sensu Jonathan L. Walls i Jerry L. Walls

259

18 Dlaczego Harry i Sokrates postanawiaj umrze — cnota i wspólne dobro Michael W. Austin

271

O AUTORACH (Katedra Filozofii dla Mugoli przy Szkole Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie)

7

283

Dumbledore, Platon i głód władzy David Lay Williams i Alan J. Kellner

Ci, którzy najbardziej si nadaj do sprawowania wadzy, nigdy jej nie pragn. — Albus Dumbledore (…) pa stwo, w którym ludzie majcy rzdzi najmniej garn si do rzdów, w tym musz by rzdy najlepsze i najbardziej wolne od wewntrznych niepokojów (…) — Platon

Lord Acton w swojej szeroko cytowanej wypowiedzi zauway, e „wadza deprawuje, a wadza absolutna deprawuje absolutnie”. To zdanie idealnie podsumowuje to, co jest dla wikszoci z nas oczywiste. Mimo to problem naduywania wadzy nieustannie powraca — we wszystkich krajach na caym wiecie. Ci, którzy s u wadzy, nie ustaj w poszukiwaniach nowych i coraz bardziej wymylnych sposobów, eby zapeni sobie kieszenie,

DAVID LAY WILLIAMS I ALAN J. KELLNER

wypromowa swoich przyjació i zabezpieczy swoj wasn pozycj. Lista wykrocze przeraziaby niejednego miercioerc — lub raczej wzbudzia ich zawi. Dlaczego w czasach, kiedy szczycimy si postpem technologicznym, a nawet moralnym, tak niewiele zrobilimy, aby obroni si przed naduyciami ze strony naszych wadz? By moe dlatego, e nie odebralimy wanej lekcji i nie wycignlimy wniosków z nauk pierwszego zachodniego filozofa politycznego Platona (ok. 428 – 348 p.n.e.). Platon zaproponowa genialnie proste rozwizanie tego problemu: wadzy nie powinno si powierza tym, którzy jej pragn. Naley j raczej odda tym, którzy woleliby zaj si innymi sprawami. Paradoksalnie brak zainteresowania wadz jest gwarancj najlepszych rzdów. W kulminacji caej sagi o Harrym wanie ta lekcja okazuje si nadrzdna.

Platon i Dumbledore — rozdzieleni przy porodzie? Albus Dumbledore y w burzliwych czasach. Widzia wzrost i upadek czarnoksinika Gellerta Grindelwalda i rzdy terroru Voldemorta. Nieobca jest mu take wojna: i ta prowadzona za pomoc ródki, i ta w formie zawizywania faszywych sojuszy i pozyskiwania wiedzy. Mia równie osobisty zwizek z najwaniejszymi bohaterami sagi. Grindelwald by jego bliskim przyjacielem z dzieci stwa, a Voldemort by jednym z najzdolniejszych uczniów Hogwartu. Te dowiadczenia pokazay Dumbledore’owi, jak niepewny bywa pokój i jak bardzo potrzebni s sprawiedliwi wadcy. Platon równie dorasta w czasach wyjtkowych wstrzsów politycznych. Jego modo pochony trwajce kilkadziesit lat wojny peloponeskie — midzy jego rodzinnymi Atenami a potnym pa stwem-miastem Spart. Wojna i jej skutki pozwoliy mu pozna zarówno najlepsze, jak i najgorsze aspekty ludzkiej natury. Podobnie jak Dumbledore, Platon widzia, jak porywczy i dny wadzy, a zarazem wyjtkowo zdolny ucze Alcybiades zdobywa wysok pozycj w hierarchii wojskowej i w polityce — po to tylko, aby na koniec zdradzi Ateny i przej na stron wrogiej Sparty1. Ateny nie tylko przegray wojn, ale take okryy si ha b, kiedy narzucono im reim znany jako rzdy Trzydziestu Tyranów, na czele których 1

Zarówno Platon, jak i Alcybiades byli uczniami wielkiego ate skiego filozofa Sokratesa. 144

DUMBLEDORE, PLATON I GŁÓD WŁADZY

stan budzcy groz Krycjasz. By rzdnym krwi despot, a przypadkiem równie kuzynem matki Platona. Wiele lat póniej Platon zosta zaproszony do Syrakuz, aby ksztaci rozpieszczonego syna wadcy Dionizosa I. Podobnie jak Dumbledore, Platon powanie zastanawia si nad karier polityczn, powiceniem si subie publicznej — to zupenie naturalne, zwaywszy na jego talent, powizania rodzinne i osobiste dowiadczenie2. Jeli wic czasami uwaa si Platona za filozofa bdzcego mylami w chmurach, to nie ma nic bardziej sprzecznego z prawd. Jego obserwacje na temat polityki i sprawowania wadzy s oparte na prawdziwych dowiadczeniach. Czego Platon nauczy si ze swoich bliskich spotka z wadz polityczn? Dokadne refleksje na temat jego wasnych dowiadcze znajdziemy w Li cie VII, zaadresowanym do wadców Syrakuz. List opisuje jego zwizki z czynn polityk, wcznie z rozwaan przez niego moliwoci wstpienia do Trzydziestki pod koniec wojny peloponeskiej. Z pocztku bardzo go kusia myl, aby stworzy nowe spoecze stwo, by moe w imi wyszego dobra, podobnie jak Dumbledore i mody Grindelwald. Szybko jednak odkry, e nie miaby nic do powiedzenia w tym nowym reimie, przy którym „zotem wydaway si dawne rzdy”3. Nieograniczona wadza uderzaa tyranom do gów, co przejawiao si zabójstwami popenianymi w aktach zemsty, braniem odwetu za dawne krzywdy, konfiskowaniem majtków, a w ko cu, ju po przywróceniu demokracji — niesprawiedliw egzekucj ukochanego nauczyciela Platona — Sokratesa. To wystarczyo, eby Platon z odraz wycofa si z ycia politycznego i zamiast tego w peni powici si filozofii.4 Podobnie pojedynek z Grindelwaldem, w wyniku którego zgina siostra Dumbledore’a, sprawi, e Dumbledore przesta interesowa si polityk. Podobnie jak Dumbledore, Platon równie uciek w nauczanie. Rozczarowanie polityk doprowadzio go do otwarcia Akademii Ate skiej, pierwszego uniwersytetu w cywilizacji Zachodu. Od Akademii wywodzi si angielskie sowo academic5 i to wanie w niej miay miejsce niektóre 2

Platon, List VII, [w:] Listy, prze., wstpem i komentarzami opatrzya M. Maykowska, PWN, Warszawa 1987.

3

Ibidem.

4

Ibidem. uczony — przyp. tum.

5

145


z najwikszych osobistych osigni Platona. Wród najzacniejszych absolwentów Akademii znajdowali si Cyceron oraz ucze Platona — Arystoteles. Wiele ze swoich najbardziej znanych dzie Platon napisa, uczc w Akademii, a jego rozlege zainteresowania obejmoway sztuk, etyk, nauk, matematyk, filozofi, a nawet mio. Zarówno wic Dumbledore, jak i Platon znaleli ukojenie w ksztatowaniu modych umysów, uciekajc tym samym od obcie i pokus polityki. Pomimo wycofania si z czynnej polityki Platon pozosta jej aktywnym obserwatorem — podobnie jak Dumbledore pozosta w jakim stopniu czci polityki wiata czarodziejów, nawet jako dyrektor Hogwartu. Platon odkry, e Akademia jest doskonaym miejscem, aby snu w nim refleksje na temat wiata polityki i przekazywa wiedz, któr zdoby poprzez swoje dowiadczenie. Najpeniej i z najwikszym artyzmem jego filozofia polityczna wyraa si w dziele Pastwo, którego najbardziej chyba wyróniajcym si postulatem jest idea wadcy-filozofa6. Idealne spoecze stwo opisane przez Platona w Pastwie skada si z trzech klas — klasy robotniczej, onierzy i wadców. Ta ostatnia ma stanowi prawo i zajmowa si sprawami pa stwa. Poniewa wadca-filozof ma mie ogromn wadz, urzd ten mona powierzy jedynie komu najlepszemu i najbardziej odpowiedniemu. W szczególnoci kto taki musi odznacza si wszystkimi czterema „cnotami kardynalnymi”: sprawiedliwoci, odwag, mdroci i opanowaniem. Aby mie pewno, e u wadzy znajd si wycznie najmdrzejsi i najbardziej cnotliwi obywatele, Platon proponuje wprowadzenie surowego i dugotrwaego procesu ksztacenia, którego celem bdzie oddzielenie ziarna od plew. Nawet Hogwart moe czu si zawstydzony w porównaniu z proponowanym przez Platona programem nauczania trwajcym do trzydziestego pitego roku ycia i nastpujcym po nim pitnastoletnim staem w subie publicznej. Platon mia nadziej, e to pozwoli odróni Potterów od Malfoyów. Z wszystkich cech, jakie powinien posiada wadca, najwaniejsza jest inteligencja. Platon wielokrotnie podkrela, e rzdzcy musz szybko si uczy i mie wyjtkowo dobr pami. Czsto susznie uwaa si go za 6

Czsto uywa si równie okrelenia „król-filozof”, co jednak jest, naszym zdaniem, mylce, poniewa Platon, który równie w tej dziedzinie wyprzedzi swój czas, uwaa, e kobiety najzupeniej nadaway si do penienia tej najwyszej funkcji w pa stwie. 146


pierwszego filozofa, który otwarcie opowiada si za poczeniem zdolnoci intelektualnych ze sprytem politycznym. Dlatego równie, zdaniem Platona, tylko filozofowie nadaj si do rzdzenia — oni bowiem przewyszaj wszystkich innych swoimi moliwociami umysowymi. Inteligencja jest by moe najbardziej oczywistym czynnikiem, który kwalifikuje do sprawowania wadzy, ale ona sama nie wystarczy. Wród znanych postaci popkultury nietrudno znale przestpców-geniuszy wykorzystujcych swoje wyjtkowe zdolnoci do odraajcych celów — Lex Luthor z Supermana, Hannibal Lecter z Milczenia owiec, Anakin Skywalker z Gwiezdnych wojen czy nawet Dr Evil z Austina Powersa. Inteligencja moe by niezbdna do sprawowania wadzy, ale wymagania Platona wykraczaj poza wybitny mózg. Wadcy musz czy umys z cnot. Pytanie wic — zarówno u Platona, jak i Pottera — brzmi: jak rozpozna, kto z tych najzdolniejszych wykorzysta swoj wadz dla dobrych celów, a kto dla wasnych, egoistycznych interesów. Najbardziej oczywiste jest, e tych, którzy s obcieni samouwielbieniem, naley uzna za niezdolnych do rzdzenia7. Cho czsto s bardzo zdolnymi uczniami, to nie potrafi si oprze swoim impulsom ani ludziom, którzy chc si im przypodoba. Podobnie jak Voldemort, uwaaj, e wadza polityczna jest sposobem na zaspokojenie wasnych pragnie — i dlatego ogromnie ich pociga. Podaj jej i zrobi wszystko, aby j sobie zapewni. Niestety, dokadnie to pragnienie wadzy sugeruje, zdaniem Platona, e nie powinni jej sprawowa: „Zaczn si walki o wadz i taka wojna domowa wewntrz pa stwa zgubi i samych walczcych i zgubi reszt pa stwa”8. Tyrani, jak Krycjasz, zwykle yj krótko, ale s w stanie wyrzdzi przez ten czas szkody w caym pa stwie. Wystarczy wspomnie Voldemorta, którego ycie w sensie fizycznym czy cielesnym równie byo stosunkowo krótkie. W Kamieniu Filozoficznym Voldemort musi pi krew jednoroca, eby odzyska si, i „karmi si” yciem kogo innego, dopóki znów nie przybierze fizycznej formy. Nawet jeli Platon nie zakada, e mona si ratowa za pomoc czarów, to jego analiza tyranii i tak znajduje potwierdzenie w wiecie Harry’ego. Powinnimy zatem szuka wadców, 7

Platon, Pastwo, prze., wstpem i komentarzami opatrzy W. Witwicki, Antyk, Kty 2003, s. 198.

8

Platon, Pastwo, op. cit., s. 227. 147


których wadza polityczna nie pociga: „(…) pa stwo, w którym ludzie majcy rzdzi najmniej garn si do rzdów, w tym musz by rzdy najlepsze i najbardziej wolne od wewntrznych niepokojów (…)”9. Platon wymyli równie sposób na odrónienie tych, którzy mog ulec pokusom wadzy, od tych, którzy najpewniej bd potrafili si im oprze — chodzi o legend znan jako Pier cie Gygesa. J. K. Rowling przypomina o niej w opowieci o insygniach mierci, zastpujc piercie pelerynniewidk Harry’ego (wkrótce do tego wrócimy). Narratorem opowieci jest Glaukon, który w rzeczywistoci by bratem Platona. Podczas uczty opowiada on o pewnym pasterzu, który znalaz magiczny piercie wyrzucony na powierzchni przez silne trzsienie ziemi. Pasterz odkrywa, e obracajc nasad kamienia w piercieniu ku sobie, staje si niewidzialny. Zafascynowany nowymi moliwociami, skromny dotd pasterz zaczyna nagle uwodzi on króla, z jej pomoc atakuje go i zabija, po czym sam przejmuje wadz. Wszystko to dzieje si niezwykle szybko i gwatownie. Glaukon nastpnie tumaczy suchaczom, e „nie znalazby si chyba aden czowiek taki krysztaowy, eby wytrwa w sprawiedliwoci i nie miaby wyciga rki po cudze ani go tyka, chociaby mu wolno byo, i z rynku bez obawy bra, co by tylko chcia, i do domów wchodzi i obcowa z kim by mu si podobao, i zabija, i z wizów uwalnia, kogo by tylko zechcia. I inne rzeczy robiby pomidzy ludmi bdc do bogów podobnym”10. Platon stwierdza dosadnie, e ci, którzy pragn wadzy, myl tak jak Glaukon. Ci za naprawd sprawiedliwi i dobrzy — którzy nadaj si do sprawowania wadzy politycznej — postpowaliby jednakowo bez wzgldu na to, czy byliby niewidzialni, czy nie. Ci nieliczni, których cechuje cnota i prawo, którzy nie maj ambicji, aby swoim egoistycznym interesom przypisywa wiksz wag ni interesom swoich przyjació czy wspóobywateli, niczego nie zyskaj, jeli posid dar niewidzialnoci. Zdaniem Platona wadza polityczna powinna si zatem znale w rkach ludzi mdrych i prawych, których rozpozna mona dziki obojtnoci, jak wykazuj wobec pokus wadzy. Piercie Gygesa jest jednym z najlepszych testów pozwalajcych odróni tych, którym mona powierzy wadz. 9 10

Ibidem. Platon, Pastwo, op. cit., s. 52. Ten sam motyw pojawi si w filmie Czowiek widmo, który mona byo zobaczy w kinach w 2000 roku. Jego bohater, grany przez Kevina Bacona, staje si niewidzialny i zaczyna szale podobnie jak Gyges. 148


A pytanie o to, komu uda si oprze najwikszym pokusom wadzy, jest jednym z najwaniejszych — jeli nie najwaniejszym — problemów pojawiajcych si w ksikach o Harrym Potterze.

Knot i Umbridge — nauki zdecydowanie niekompetentnych handlarzy władzą O ile Platon, próbujc stworzy nieskorumpowan wadz polityczn w swojej idealnej republice, musia si zmierzy z ogromnymi trudnociami, o tyle opór, jaki napotykamy w nieco bardziej realistycznym, cho magicznym wiecie Harry’ego Pottera, wydaje si niemal niemoliwy do przeamania. Dolores Umbridge, której despotyczne rzdy w Hogwarcie trwaj rok, nieustannie si obraa. Korneliusz Knot nie chce przyj do wiadomoci oczywistych dowodów, e Voldemort powróci, a Rufus Scrimgeour bezwstydnie przypochlebia si Harry’emu, liczc, e ten w zamian bdzie mu suy. Mamy zatem podstawy, aby powtpiewa, czy w spoecze stwie czarodziejów w ogóle istniej odpowiedni kandydaci do sprawowania wadzy. Czy ministerstwo z zaoenia musi by skorumpowane? Postacie Rowling mog nas duo nauczy o naturze wadzy politycznej. Wystarczy rozway hipotetyczne kandydatury na ministra magii: Umbridge, Knot, Voldemort, Dumbledore i Harry. Nikt, kto przeczyta sag o Potterze, nie powie, e Dolores Umbridge jest przykadn obywatelk, a co dopiero rzdzc. Tak naprawd widzc, jak niezmordowanie wymyla coraz to nowe zasady, niesprawiedliwie karze szlabanem i próbuje zdoby i utrzymywa kontrol za pomoc metod niemal gestapowskich, zaczynamy si zastanawia, czy przypadkiem zamiast w ministerstwie nie powinna si znale w wicie Voldemorta11. Pomimo to utrzymuje si przy wadzy przez cay czas trwania sagi — zarówno w ministerstwie, jak i w Hogwarcie. Ocena jej rzdów w kategoriach plato skich musi by negatywna. Dolores Umbridge pokazuje nam, jak nie naley rzdzi. Umbridge nie nadaje si do rzdzenia z dwóch prostych powodów. Po pierwsze, brakuje jej wszystkich niezbdnych cnót, o jakich mówi Platon 11

Sam Platon z najwysz podejrzliwoci podchodzi do niepotrzebnego mnoenia zasad i regulacji, które, gdy jest ich za duo, zwyczajnie trac na wartoci — zob. Pastwo, op. cit., s. 123-124. 149


— odwagi, mdroci, sprawiedliwoci i samokontroli. Zwaszcza ta ostatnia jest jej sabym punktem. Wystarczy jedna drwica uwaga, aby wyzwoli w niej pasywno-agresywn furi. Zdecydowanie nie tego oczekiwaby Platon od dobrego filozofa-wadcy. Do tego — co jeszcze waniejsze — to, jak lubuje si w drczeniu innych, wskazuje na wewntrzny gód wadzy. Wemy na przykad szlaban, jaki daa Harry’emu w Zakonie Feniksa, kac mu pisa: „Nie bd opowiada kamstw (…), dopóki to zdanie nie WSIKNIE, jak naley”12. Owo „wsikanie”, jak si okazuje, naley tu rozumie dosownie. W dodatku jej okrucie stwo zdaje si nasila, w miar jak ronie jej wadza. Z czasem, kiedy Umbridge zaczyna odgrywa bardziej znaczc rol w Hogwarcie, wydaje coraz wicej dekretów i nakada coraz wicej szlabanów. W ko cu zaczynamy si zastanawia, czy przypadkiem to wzmocnienie pozycji nie wzbudza w niej jeszcze wikszego pragnienia wadzy. Jedno wiemy na pewno: Platon nie znalazby dla niej miejsca w swojej Akademii. O ile Umbridge nigdy nie zostaa ministrem magii, to udao si to równie gronemu i nieudolnemu Korneliuszowi Knotowi. To, e jest kiepskim ministrem, jest po czci spowodowane jego nieustannym lkiem, e moe straci wadz. Ten lk wzbudza w nim skonnoci dyktatorskie, które znajduj swój wyraz w kontrolowaniu prasy. Powrót Czarnego Pana do wadzy jest midzy innymi skutkiem zych decyzji Knota jako przywódcy. Kiedy na przykad Harry ogosi, e Voldemort powróci, Knot zaj si oczernianiem Harry’ego w gazetach, próbujc zachowa twarz, któr zreszt ostatecznie straci, kiedy prawda wysza na jaw. Przyznanie Umbridge stanowiska Wielkiego Inkwizytora Hogwartu jest tylko jednym z wielu przykadów tego, jak Knot próbuje utrzyma si przy wadzy, stosujc niedozwolone rodki. Przypomnijmy chociaby, jak w Zakonie Feniksa Harry staje przed sdem za uycie zaklcia Patronusa w celu ochrony siebie i swojego kuzyna Dudleya przed dementorami, którzy przecie powinni byli przebywa w Azkabanie. Aby ukry bd ministerstwa, Knot stawia Harry’ego przed sdem i wszelkimi sposobami próbuje zrzuci win na niego. Przesuwa na przykad czas przesuchania tak, aby Harry si spóni i aby Dumbledore nie móg w nim uczestniczy. Wszystko to zdecydowanie przekrela warto Knota jako wadcy. Jest ogarnity dz wadzy, a poniewa wci nie jest pewien swojej pozycji, wykorzystuje 12

Zakon Feniksa, op. cit., s. 299. 150


j dla wasnych korzyci, a nie dla dobra ogóu. Tak desperacko próbuje utrzyma si przy wadzy, e ostatecznie nie jest w stanie duej jej sprawowa. Podobnie jak Umbridge, Knotowi take brakuje kluczowych cech, które wedug Platona s niezbdne dobremu wadcy, a w szczególnoci odwagi, mdroci i samokontroli.

Voldemort i Dumbledore — dwóch, których władza pociąga Samokontroli i zdecydowania z ca pewnoci nie brakuje Lordowi Voldemortowi. Nawet podczas swoich skromnych pocztków w sieroci cu Tom Riddle czu pocig do wadzy: „On ju wykorzystywa magi przeciw innym ludziom, eby ich zastraszy, ukara, zapanowa nad nimi. Bardzo byy sugestywne te opowiastki o powieszonym króliku, o tym chopcu i dziewczynce, których zwabi do jaskini… Mog sprawi , e ich zaboli, jak zechc…”13. Wbrew wielkiemu filozofowi epoki owiecenia Immanuelowi Kantowi, który opowiada si przeciwko temu, by widzie w drugim czowieku jedynie rodek do osigania wasnych celów, Riddle na kadym kroku wykorzystywa innych do zaspokojenia swoich pragnie i ambicji. miercioercy — „grupa oddanych przyjació”, któr zacz gromadzi wokó siebie, to nie jego przyjaciele — raczej wyznawcy14. „Nie ulegao wtpliwoci, e Riddle nie darzy ich adnym ciepym uczuciem”, powiedzia Harry’emu Dumbledore15. Nieprzecitna inteligencja Riddle’a oraz jego spryt stay si w kontaktach z ludmi mieszank miertelnie niebezpieczn. By bezwstydnym lizusem, ale take zdolnym czarodziejem, nic wic dziwnego, e szybko sta si gwiazd Hogwartu, byszczc nie tylko wród kolegów, ale take wród nauczycieli. Ta postawa wskazuje na niewzruszony egocentryzm Riddle’a — cech, która uwydatnia si jeszcze bardziej, kiedy staje si on Lordem Voldemortem16. Dwa oczywiste przykady nadmiernej mioci wasnej Voldemorta 13

Ksi Pókrwi, op. cit., s. 300. Ibidem, s. 391. 15 Ibidem. 16 Co ciekawe, mnóstwo zwolenników egoizmu owieconego uznaoby egocentryczne zachowania Voldemorta za autodestrukcyjne, poniewa maj w sobie ziarno zniszczenia. Gdyby naprawd kocha siebie, zrozumiaby, e najlepszym sposobem na zadbanie o wasne interesy jest nie okazywa egoizmu w sposób tak oczywisty. 14

151


pokazuj jednoczenie jego niezwykle silne pragnienie wadzy i, paradoksalnie, zdolno do wyrzdzania sobie krzywdy, byle tylko j zdoby. Chodzi o zamordowanie Lily Potter i stworzenie horkruksów. Pomimo baga swojego domniemanego sojusznika Snape’a Voldemort zabija Lily, wielk mio Severusa. By moe Voldemort jest pewien, e Snape i tak si od niego nie odwróci, a moe jest mu to obojtne. Walka Voldemorta jest walk samotn, a wszyscy inni maj dla niego warto tylko jako narzdzia suce realizacji jego wasnych pragnie . Jego pragnienie niemiertelnoci, nawet za cen podzielenia wasnej duszy, jest ostatecznym dowodem za, które w nim tkwi, a take skonnoci do tyranii. I wreszcie nie zapominajmy, e Voldemort planuje zdobycie wadzy nad ministerstwem. Majc wiadomo, e jego reputacja nie pozwoli mu wprost nim zawadn i sta si ministrem magii, chce przej nad nim kontrol, umieszczajc tam ludzi, którzy staj si jego sugami. Bezwzgldny egotyzm, bystro umysu i skonnoci do despotyzmu Voldemorta idealnie pasuj do plato skiej koncepcji „najmniej godnych zaufania wadców”. By moe Albus Dumbledore lepiej nadaje si do rzdzenia pa stwem? Albus, któremu kilkakrotnie „proponowano objcie urzdu ministra magii” i który do tego jest najbardziej filozoficzn postaci sagi o Potterze17 — czy nie bdzie najbardziej odpowiednim kandydatem na filozofa-wadc? Niemal kada cz sagi ko czy si lekcj tego zacnego mdrca, doskonale podsumowujc wydarzenia minionego roku i przedstawiajc ich zoon interpretacj. W Ksiciu Pókrwi, zapatrzony w mylodsiewni, oddaje si rozwaaniom na temat ludzkiej natury i moralnej psychologii za, dajc Harry’emu i nam wszystkim wane wskazówki na temat tego, jaki powinien by wadca. Dumbledore wykazuje nawet wszystkie kluczowe cechy, jakie powinien posiada filozof-wadca. Jest odwany, sprawiedliwy, mdry i potrafi nad sob panowa. A moe nie potrafi? W Insygniach mierci dowiadujemy si, e w modoci pocigaa go wadza, podobnie jak jego przyjaciela Gellerta Grindelwalda, który wkrótce potem sta si czarnoksinikiem. Wspominajc tamten okres, Dumbledore mówi: „Udowodniem, e wadza jest moj saboci i pokus”18. Wiele lat póniej, 17

Insygnia mierci, op. cit., s. 736.

18

Ibidem. 152


kiedy Dumbledore wie ju o swojej saboci, raz jeszcze kusi go piercie Marvolo Gaunta, który ostatecznie przyczynia si do jego mierci. Tym, co mimo to czyni Dumbledore’a godnym szacunku, jest jego samowiadomo19. Nauczyciel Platona, Sokrates, naucza swoich uczniów, aby poznali siebie. Dumbledore zna siebie wystarczajco dobrze, aby wiedzie, e nie mona mu powierza wadzy. To proste stwierdzenie ma w sobie ogromn si. Dziki temu Dumbledore nie przyjmuje propozycji stanowiska ministra magii, co daoby mu wadz, której tak pragnie. Nie stacza si równie w mroczne otchanie jak Grindelwald czy Voldemort — chocia potencjalnie mógby do tego doprowadzi. Dumbledore jest ordownikiem sprawiedliwoci w spoecznoci czarodziejów i stara si j wprowadza, dajc przykad innym, poznajc samego siebie, opierajc si pokusom wadzy i starajc si, aby uczniowie czerpali z jego wiedzy. Gdyby Dumbledore uleg swojej saboci, Voldemort jako najbardziej zowieszcza posta w ksikach o Harrym Potterze mógby zyska potnego konkurenta. Sokratejska samowiadomo i plato skie nauki pozwalaj nam w peni doceni równie cechy pozytywnych bohaterów sagi. Widzimy, e znaj oni wasne ograniczenia i kieruj si poczuciem sprawiedliwoci, a take odwag i mdroci. By moe najlepszym przykadem tych cech jest sam Harry.

Peleryna Harry’ego, pierścień Gygesa i pokusy władzy Jak si okazuje, Harry’emu mona powierzy wadz. Skd to wiemy? Przypomnijcie sobie plato ski piercie Gygesa20. Suy do mierzenia uczciwoci albo odpornoci na zepsucie, pytajc, co bymy zrobili, gdybymy byli niewidzialni. Rowling przywraca do ycia plato ski miernik charakteru pod postaci peleryny-niewidki Harry’ego. W caej serii Harry ma mnóstwo 19

Gregory Bassham rozwija ten temat w swoim rozdziale tej ksiki, pt. „Wybory kontra moliwoci — Dumbledore o samorozumieniu”. 20 To nawizanie zauwayli ju David Baggett i Shawn E. Klein w eseju „The Magic of Philosophy” w ksice Harry Potter and Philosophy: If Aristotle Ran Hogwarts (Open Court, Chicago 2004). Warto te zauway, e inny filozof, Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778), zadawa sobie to samo pytanie co Gyges i Harry i okazuje si, e postpiby tak, jak Harry — wykorzysta swoj moc dla dobra ogóu — zob. Jean-Jacques Rousseau, Reveries of the Solitary Walker, przek. ang. Charles Butterworth, Hackett, Indianapolis 1992, s. 82. 153


okazji, aby wykorzysta swoj wyjtkow moc. Ani razu jednak, poza zamaniem kilku mniej znaczcych zasad (jak na przykad by w swoim óku o wyznaczonej porze), nie wykorzysta jej dla wasnej korzyci, kosztem innych. Nikogo nie zabi ani nie przej kontroli nad pa stwem. Stara si raczej wykorzysta swoj moc dla wyszych celów — dla naprawd wyszych celów. Kiedy Scrimgeour zaproponowa mu prac, która bya spenieniem jego marze , Harry nie kierowa si wasnym interesem, ale dobrem caej spoecznoci czarodziejów. Podobnie kiedy dowiedzia si o horkruksach, najniebezpieczniejszym z zagadnie czarnej magii, nie odczu pokusy, aby podobnie jak Voldemort zapewni sobie niemiertelno poprzez morderstwo. Przeciwnie — wyruszy na poszukiwanie horkruksów z zamiarem ich zniszczenia i do tego wykorzysta swoj peleryn. Ju w Kamieniu Filozoficznym Harry’ego cechuje godna podziwu bezinteresowno. Kiedy po raz pierwszy stan twarz w twarz z Voldemortem, majc zaledwie jedenacie lat, spojrza w zwierciado Ain Eingarp i znalaz w kieszeni kamie filozoficzny. Kamie móg trafi jedynie w rce tego, kto nie zamierza go uy, std zachwyt Dumbledore’a, który znalaz w tym potwierdzenie, e Harry’emu obcy jest egoizm i ch rzdzenia innymi. Obojtno Harry’ego na pokusy wadzy jest cech, któr nie tylko Platon, ale take Dumbledore uwaa za najbardziej sprzyjajc mdrym i sprawiedliwym rzdom w pa stwie. Harry bez wtpienia posiada równie pozostae cnoty konieczne do sprawowania rzdów, jak odwaga, sprawiedliwo i samokontrola. Te jednak cechuj take wielu innych bohaterów opowieci. Std wanie ten fragment nauczania Platona, odkurzony i wysunity na pierwszy plan w wiecie stworzonym przez Rowling, powinien by naszym drogowskazem w poszukiwaniu tych, którzy nadaj si do sprawowania wadzy. Cho Harry jest zwykym chopcem i czytelnik z atwoci moe si z nim utosamia, to jednak jest co najzupeniej magicznego w jego cakowitej bezinteresownoci.

154