saqarTvelos mTavrobas mtkiced aqvs aRebuli kursi umciresobebis ....
saqarTvelos konstitucia, aseve kanonebi `saerTo sasamarTloebis. Sesaxeb~ da
...
saqarTvelos pirveli angariSi erovnul umciresobaTa dacvis Sesaxeb evropuli CarCo konvenciis 25-e muxlis pirveli paragrafis Sesabamisad (2007 wlis 1 marti)
sarCevi zogadi informacia saqarTveloSi konvenciis ganxorcielebis Sesaxeb Sesavali.................................................................................................................................................................2 saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyobis sistema.............3 istoria...................................................................................................................................................................6 saqarTvelos mosaxleoba eTnikuri Semadgenlobis mixedviT.......................9 ZiriTadi ekonomikuri maCveneblebi .........................................................................................10 konvenciis implementaciasTan dakavSirebuli sainformacio kampania....................................................................................................................................................................12 samoqalaqo integraciis sferoSi momuSave saxelmwifo organizaciebi..................................................................................................................................................13 erovnuli umciresobebis dacvis sferoSi arsebuli kanonmdebloba.................................................................................................................................................16 ra periodis informacias Seicavs angariSi.....................................................................17 informacia saqarTveloSi konvenciis ganxorcielebis Sesaxeb muxlebis mixedviT muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli muxli
1....................................................................................................................................................................17 3....................................................................................................................................................................18 4....................................................................................................................................................................20 5....................................................................................................................................................................25 6....................................................................................................................................................................28 7....................................................................................................................................................................30 8....................................................................................................................................................................33 9....................................................................................................................................................................34 10..................................................................................................................................................................38 11...................................................................................................................................................................42 12..................................................................................................................................................................46 13..................................................................................................................................................................58 14..................................................................................................................................................................58 15..................................................................................................................................................................58 16..................................................................................................................................................................67 17..................................................................................................................................................................68 18..................................................................................................................................................................68
danarTebi danarTi 1 (4 gverdad) danarTi 2 (4 gverdad) danarTi 3 (1 gverdad)
1
zogadi informacia saqarTveloSi konvenciis ganxorcielebis Sesaxeb I nawili Sesavali 1. saqarTvelo eTnikuri, kulturuli, enobrivi da religiuri TvalsazrisiT mravalferovani qveyanaa. es saxelmwifos mxridan erovnul umciresobebTan dakavSirebuli politikis SemuSavebisadmi gansakuTrebul yuradRebas moiTxovs. qveynis konstitucia umciresobebis uflebebis dacvis garantias iZleva da krZalavs eTnikur Tu religiur niadagze diskriminacias. Tumca, qveynis sazogadoebriv cxovrebaSi saqarTveloSi mcxovrebi yvela erovnuli umciresobis srulyofili integracia ”vardebis revoluciis” Semdeg qveynis saTaveSi mosuli xelisuflebis mimdinare gamowvevaa. amis ramdenime mizezi arsebobs. sabWoTa periodSi arsebuli samoqalaqo integraciis politika, rac sabWoTa eris Camoyalibebisaken iyo mimarTuli, amJamad gamousadegaria. saqarTvelos mier damoukideblobis mopovebis periodSi, maSindeli mTavrobis mier gatarebuli mkveTrad nacionalisturi politikis fonze moxda ramdenime konfliqti, romelsac politikuri mizezebi hqonda, magram eTnikuri Seferiloba axasiaTebda. 1990-ian wlebSi saqarTveloSi faqtiurad moiSala saxelmwifo institutebi. saxelmwifos funqciebi, maT Soris marTlwesrigis dacva da davebis mowesrigeba, kriminaluri an patron-klienturi dajgufebebis xelSi aRmoCnda. es gansakuTrebiT exeboda geografiulad izolirebul da, maT Soris, erovnuli umciresobebiT kompaqturad dasaxlebul regionebs. saqarTvelos mTavrobas mtkiced aqvs aRebuli kursi umciresobebis sruli integraciisaken, maTi uflebebis institucionalizebuli dacvis uzrunvelyofis gziT. amitomac saqarTvelos parlamentma 2005 wlis 13 oqtombers evropis sabWos CarCo konvencias erovnuli umciresobebis dacvis sferoSi ratifikacia gaukeTa. 2. saqarTvelos xelisufleba muSaobs erovnuli umciresobis definiciis gansazRvris sakiTxze, radgan saqarTvelos parlamentis 2005 wlis 13 oqtombris #1938-II dadgenilebaSi warmodgenili definicia ar aris CarCo konvenciis principebis adekvaturi. mis Sinaarss ar eTanxmeba saxelmwifo eqspertebis, arasamTavrobo seqtoris da umciresobaTa warmomadgenlebis didi nawili. amis gamo, saratifikacio sigelis deponirebisas, saqarTvelom evropis sabWoSi ganmartebis wardgenisagan Tavi Seikava. saqarTvelo iziarebs veneciis komisiisa da rasizmisa da Seuwynareblobis winaaRmdeg brZolis evropuli komisiis rekomendaciebs erovnuli umciresobis gansazRvrebasTan dakavSirebiT. xelisufleba am sakiTxebiT dainteresebul institutebTan, maT Soris saxalxo damcvelis ofisTan arsebul eTnikuri umciresobebis sabWosTan, saxelmwifo da sazogadoebriv organizaciebTan TanamSromlobiT amuSavebs axal definicias.
2
samoqalaqo integraciisa da Semwynareblobis sabWos farglebSi, romelsac xelmZRvanelobs saxelwifo ministri samoqalaqo integraciis sakiTxebSi, Seqmnilia integraciis politikis SemmuSavebeli samuSao jgufi. swored aRniSnuli jgufi Camoayalibebs saerTo midgomas erovnuli umciresobis terminis definiciasTan dakavSirebiT. saerTo strategiisa da samoqmedo gegmis SemuSaveba 2007 wlis bolomde igegmeba, rac yvela am sakiTxiT dainteresebuli subieqtisTvis Ria da xelmisawvdomi procesia. 3. saqarTvelo acxadebs, rom konvenciis debulebebs srulad da garantirebulad ganaxorcielebs saqarTvelos teritoriis im nawilze, romelzedac saqarTvelo axorcielebs srul iurisdiqcias. 4. saerTaSoriso xelSekruleba saqarTvelos kanonmdeblobis ganuyofeli nawilia. `normatiuli aqtebis Sesaxeb” saqarTvelos kanoniT (muxli 19.1), iuridiuli Zalis mixedviT normatiuli aqtebis ierarqiaSi saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebas da SeTanxmebas saqarTvelos konstituciis (konstituciuri kanonisa) da konstituciuri SeTanxmebis Semdeg upiratesi Zala aqvs sxva normatiuli aqtebis mimarT. saqarTvelos konstituciis me-6 muxlis, `normatiuli aqtebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis muxli 20.2-sa da `saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-6 muxlis Sesabamisad, ZalaSi Sesul saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebasa da SeTanxmebas, Tu igi ar ewinaaRmdegeba saqarTvelos konstitucias, aqvs upiratesi Zala Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtebis mimarT. saqarTvelos saxelmwifo xelisuflebis an adgilobrivi TviTmmarTvelobis (mmarTvelobis) organo uflebamosilia ucxoeTis Sesabamis saxelmwifo xelisuflebis organosTan dados xelSekruleba da SeTanxmeba, romelsac (miuxedavad maTi formisa da saxelwodebisa) aqvs iseTive iuridiuli Zala, rogoric TviT am organos normatiul aqts (`normatiuli aqtebis Sesaxeb” kanoni, muxli 20.3). saerTaSoriso xelSekrulebis debulebebi, romlebic adgenen konkretuli xasiaTis uflebebsa da movaleobebs da ar saWiroeben damazustebeli Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtis miRebas, saqarTveloSi pirdapir moqmedeben. saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyobis sistema 5. saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyoba konstituciis me-2 muxlis me-3 paragrafis Tanaxmad, ganisazRvreba konstituciuri kanoniT uflebamosilebaTa gamijvnis principis safuZvelze qveynis mTel teritoriaze saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenis Semdeg. konstituciis mixedviT saqarTvelos SemadgenlobaSi Sedis aWarisa da afxazeTis avtonomiuri respublikebi. konstituciis me-3 muxlis Tanaxmad aWarisa da afxazeTis avtonomiuri respublikebis statusi ganisazRvreba konstituciuri kanoniT. 3
6. saqarTvelos konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos saxelmwifos politikuri wyobilebis forma aris demokratiuli respublika. konstituciis me-5 muxlis mixedviT, saqarTveloSi saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi. xalxi Tavis Zalauflebas axorcielebs referendumis, uSualo demokratiis sxva formebisa da Tavisi warmomadgenlebis meSveobiT. 7. saqarTveloSi sakanonmdeblo xelisuflebas axorcielebs saqarTvelos parlamenti. saqarTvelos konstituciis 48-e muxlis Tanaxmad, saqarTvelos parlamenti aris qveynis umaRlesi warmomadgenlobiTi organo. parlamentis formireba xdeba sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze. amJamad parlamenti Sedgeba faruli kenWisyriT, proporciuli sistemiT arCeuli 150 da maJoritaruli sistemiT arCeuli 85 parlamentis wevrisgan. 2003 wlis 2 noembris referendumis Sedegebis Tanaxmad, 2005 wlis 23 Tebervals konstituciaSi Sevida cvlileba, romlis mixedviTac, Semdegi, 2008 wlis mowvevis parlamentis wevrTa raodenoba ganisazRvra proporciuli sistemiT arCeuli 100 da maJoritaruli sistemiT arCeuli 50 parlamentis wevriT. parlamentis umTavres funqcias xelisuflebis ganawilebis meqanizmSi sakanonmdeblo xelisuflebis ganxorcieleba warmoadgens. parlamenti aseve ganagebs saxelmwifo finansebs, rac gamoixateba saxelmwifo biujetis Sesaxeb kanonis miRebasa da misi Sesrulebis wliuri angariSis damtkicebaSi. parlaments mniSvnelovani funqciebi aqvs agreTve saxelmwifo organoTa formirebis, saxelmwifos Tavdacvisa da uSiSroebis sferoSi. parlamentis kompetenciaSi agreTve Sedis saerTaSoriso xelSekrulebebisa da SeTanxmebebis ratifikaciisa da denonsaciis uflebamosileba. gansazRvravs qveynis sagareo da saSinao politikis ZiriTad mimarTulebebs. 8.
saqarTvelos saxelmwifos meTauri saqarTvelos prezidentia. saqarTvelos konstituciis 70-e muxlis safuZvelze `prezidenti airCeva sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT 5 wlis vadiT”. prezidenti, rogorc saxelmwifos meTauri uzrunvelyofs qveynis marTvas da misi saSinao da sagareo politikis ganxorcielebas, qveynis erTianobasa da mTlianobas, saxelmwifo organoTa koordinacias. konstituciis 73-e muxlis Tanaxmad saqarTvelos prezidenti warmarTavs da axorcielebs qveynis sagareo politikas, awarmoebs molaparakebas ucxoeTis saxelmwifoebTan, debs xelSekrulebebs da SeTanxmebebs konstituciis Sesabamisad, parlamentis TanxmobiT niSnavs saqarTvelos elCebs da sxva diplomatiur warmomadgenlebs da aseve iRebs ucxoeTis saxelmwifoTa da saerTaSoriso organizaciaTa elCebisa da sxva diplomatiuri warmomadgenlebis akreditacias. konstituciiT gansazRvrulia wesebi da SemTxvevebi, rodesac prezidents ufleba aqvs daiTxovos parlamenti. prezidentis kompetenciaSi Sedis premierministris daniSvna. prezidenti samxedro aRmSeneblobisa da qveynis Tavdacvis organizaciisaTvis qmnis erovnuli uSiSroebis sabWos, romelsac Tavad xelmZRvanelobs. mis wevrebs prezidenti erTpirovnulad niSnavs. prezidenti aris samxedro Zalebis umaRlesi 4
mTavarsardali. igi Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs samxedro Zalebis generaluri Stabis ufross da sxva mxedarTmTavrebs, aseve amtkicebs samxedro Zalebis struqturas. prezidenti axorcielebs konstituciiTa da kanoniT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs. 9. aRmasrulebel xelisuflebas saqarTveloSi mTavroba (ministrTa kabineti) axorcielebs. konstituciis 87-e muxlis Tanaxmad mTavroba uzrunvelyofs qveynis saSinao da sagareo politikis ganxorcielebas. mTavroba Sedgeba premier-ministrisa da ministrebisgan. konstituciiT dadgenili wesiT gansakuTrebiT mniSvnelovani saxelmwifoebrivi amocanebis Sesasruleblad SeiZleba dainiSnos saxelmwifo ministri. mTavroba da mTavrobis wevrebi uflebamosilebas ixsnian saqarTvelos prezidentis winaSe. 10. 2004 wlis Tebervals cvlilebebi Sevida 1995 wlis konstituciaSi, romliTac saqarTvelos politikuri sistema ganisazRvra, rogorc naxevrad saprezidento. konstituciuri cvlilebebis Sedegad prezidenti, romelic manamde saxelmwifosa da aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri iyo, mxolod saxelmwifos meTauri gaxda. konstituciuri cvlilebebis Tanaxmad, prezidenti niSnavs premierministrs, romelic Semdgom prezidentis TanxmobiT niSnavs mTavrobis wevrebs (ministrebs). prezidenti uSualod niSnavs Sinagan saqmeTa da Tavdacvis ministrebs. mTavrobas (ministrTa kabinets) sWirdeba damtkiceba parlamentis mxridan. Tu parlamenti samjer ar daamtkicebs mTavrobas, prezidents SeuZlia premier-ministri parlamentis Tanxmobis gareSe daniSnos. aseT SemTxvevaSi da maSinac, Tu parlamenti samjer uaryofs mTavrobis SemoTavazebul biujets, prezidentma unda daiTxovos an mTavroba an parlamenti. parlamentis daTxovnis SemTxvevaSi prezidentma riggareSe arCevnebi unda daniSnos. prezidents mTavrobis daTxovnis SeuzRudavi Zalaufleba gaaCnia. 11. saqarTvelos konstituciis 83-e muxlis safuZvelze sakonstitucio kontrols saqarTveloSi sakonstitucio sasamarTlo axorcielebs. `saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanonis Tanaxmad, sakonstitucio sasamarTlo uzrunvelyofs saqarTvelos konstituciis uzenaesobas, konstituciur kanonierebas da adamianis konstituciuri uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas. saqarTvelos moqalaqeebs, saqarTveloSi mcxovreb sxva fizikur pirebs da iuridiul pirebs ufleba aqvT konstituciuri sarCeliT mimarTon sakonstitucio sasamarTlos normatiuli aqtis an misi calkeuli normebis konstituciurobis Taobaze, Tu maT miaCniaT rom darRveulia an SesaZlebelia dairRves saqarTvelos konstituciis meore TaviT aRiarebuli maTi uflebani da Tavisuflebani. 12. sasamarTlo xelisuflebis ufleba-movaleobebs gansazRvravs saqarTvelos konstitucia, aseve kanonebi `saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ da `saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos Sesaxeb~. sasamarTlo xelisuflebisa da mosamarTlis damoukidebloba daculia da misi xelyofa isjeba kanoniT.
5
saerTo sasamarTloebi sami instanciisagan Sedgeba, romelTagan pirveli instanciis, raionuli (saqalaqo) sasamarTloebi, arsebiTad ganixilaven saqmes da gamoaqvT gadawyvetileba; meore, saapelacio instanciaSi (Tbilisisa da quTaisis saapelacio sasamarTloebi, aWarisa da afxazeTis avtonomiuri respublikebis umaRlesi saapelacio sasamarTloebi) SesaZlebelia gasaCivrdes pirveli instanciis sasamarTlos gadawyvetileba. mesame, sakasacio, saboloo instanciis sasamarTlo, saqarTvelos uzenaesi sasamarTloa. is gadasinjavs qveda instanciebis gadawyvetilebebs. saerTo sasamarTloebis sistemaSi saomari mdgomareobis dros SeiZleba kanoniT gaTvaliswinebuli wesiT Seiqmnas samxedro sasamarTloebi. dauSvebelia sagangebo an specialuri sasamarTloebis Seqmna. 13. saqarTvelos saxelmwifo cnobs da icavs adamianis sayovelTaod aRiarebul uflebebsa da Tavisuflebebs. konstituciis me-7 muxlis Tanaxmad xelisuflebis ganxorcielebisas xalxi da saxelmwifo SezRudulni arian am uflebebiTa da TavisuflebebiT, rogorc uSualod moqmedi samarTliT. konstitucia aRiarebs yvela moqalaqis Tanasworobas kanonis winaSe. `yvela adamiani dabadebiT Tavisufalia da kanonis winaSe Tanasworia ganurCevlad rasisa, kanis ferisa, enisa, sqesisa, religiisa, politikuri da sxva Sexedulebebisa, erovnuli, eTnikuri da socialuri kuTvnilebisa, warmoSobisa, qonebrivi da wodebrivi mdgomareobisa, sacxovrebeli adgilisa.” (me-14 muxli) aRniSnuli principi aRiarebulia saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis me-9 muxliT, romlis Sesabamisad `yvela Tanasworia kanonisa da sasamarTlos winaSe – rasis, erovnebis, enis, sqesis, socialuri warmoSobis, qonebrivi da Tanamdebobrivi mdgomareobis, sacxovrebeli adgilis, religiisadmi damokidebulebis, rwmenis, agreTve sxva garemoebebis miuxedavad.” 14. sasamarTloSi dacvis ufleba uzrunvelyofilia saqarTvelos konstituciiTa da kanonmdeblobiT. konstituciis 42-e muxlis mixedviT, yoveli adamiani uflebamosilia Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa dasacavad mimarTos sasamarTlos. konstitucia agreTve adgens moqalaqis uflebas moiTxovos sasamarTlos wesiT saxelmwifo da TviTmmarTvelobis organoTa da mosamsaxureTagan ukanonod miyenebuli zaralis sruli anazRaureba saxelmwifo saxsrebidan. darRveuli uflebis aRdgenis safuZvelia sasarCelo gancxadeba, ris Semdegac iwyeba samoqalaqo saqmis ganxilva dispoziciurobisa da mxareTa SejibrebiTobis principis Sesabamisad. saqarTvelos yvela fizikuri da iuridiuli piri aRWurvilia saproceso uflebaunarianobiT. istoria 15. saqarTvelo mTeli Tavisi istoriis manZilze gamoirCeoda eTnikuri, enobrivi, religiuri Tu kulturuli mravalferovnebiT. 6
aRmosavleTisa da dasavleTis, CrdiloeTisa da samxreTis gzagasayarze mdebareobam, gansazRvra misi mravalferovneba. 16. regionSi mimdinare politikuri da ekonomikuri procesebidan gamomdinare, aseve mezobeli imperiuli saxelmwifoebis migraciuli politikis Sedegad, saqarTvelos eTnikuri Semadgenloba sxvadasxva periodSi icvleboda. zogierTi eTnikuri jgufi sakuTar sacxovrebel adgilas gancdili represiebis Sedegad iZulebuli gaxda saqarTvelosaTvis Seefarebina Tavi, zogierTi Semosevebisagan gaukacrielebul saqarTvelos teritoriebze dasaxlda. XVIII saukunis miwurulidan XIX saukunis ganmavlobaSi mniSvnelovani cvlilebebi moxda saqarTvelos mosaxleobis erovnul struqturaSi. es cvlilebebi gamoiwvia somxebis, rusebis, berZnebisa da germanelebis Camosaxlebam sazRvargareTis qveynebidan da ruseTis imperiis Sida provinciebidan. amis Sedegad saqarTvelos teritoriaze gaizarda sxvadasxva eTnikuri jgufebis raodenoba. XIX saukuneSi ruseTis imperiis migraciuli da erovnuli politikis Sesabamisad, intensiurad mimdinareobda araqarTuli mosaxleobis Camosaxleba. zogierT SemTxvevaSi ruseTis imperia ZaliT asaxlebda saqarTvelos teritoriaze mcxovreb erebs. magaliTad, XIX saukunis 60-70-ian wlebSi iZulebiTi emigraciis Sedegad afxazuri soflebis TiTqmis naxevari mTlianad daicala. 17. saqarTvelos iZulebiTi gasabWoebis Semdeg, industrializaciisa da samrewvelo bumis periodSi, xdeboda mosaxleobis mniSvnelovani gadaadgileba. sabWoTa kavSiris respublikebidan saqarTveloSi Camodiodnen sxvadasxva profesiis adamianebi, romlebic Semdeg saqarTveloSi rCebodnen sacxovreblad. qveynis SigniT, mosaxleoba gadaadgildeboda industriuli da turistuli centrebis mimarTulebiT. Camosaxlebis paralelurad saqarTvelodan mosaxleobis emigraciac SeiniSneboda, maT Soris iZulebiTi emigracia. am mxriv, aRsaniSnavia, 1944 wels ssrk-is Tavdacvis saxkomitetis dadgenilebis safuZvelze, samcxe-javaxeTidan centralur aziaSi 90 aTasamde muslimi moqalaqis gasaxleba. 18. saqarTvelos mosaxleobis eTnikur SemadgenlobaSi mniSvnelovani cvlilebebi moxda 1990-ian wlebSi ganviTarebuli procesebis Sedegad, rodesac samxreT oseTis yofili avtonomiuri olqisa da afxazeTis avtonomiuri respublikis teritoriebze konfliqtebi ganviTarda. Tu 1989 wlis aRweris monacemebiT, erovnuli umciresobebi qveynis mosaxleobis 30%-s Seadgendnen, 2002 wlis aRweris SedegebiT, saqarTveloSi (afxazeTis avtonomiuri respublikisa da samxreT oseTis yofili avtonomiuri olqis teritoriebis gamoklebiT) maTi xvedriTi wili 16%-mde Semcirda. 19. am periodSi erovnuli umciresobebis raodenobis Semcirebis umTavresi mizezi emigraciaa. emigraciis pirvel talRas biZgi misca 1990-ian wlebSi sabWoTa kavSiris yofil respublikebSi socialur-ekonomikuri mdgomareobisa da politikuri viTarebis mkveTrma gauaresebam. emigraciaSi midiodnen saqarTvelos moqalaqeebi, ganurCevlad maTi eTnikuri kuTvnilebisa. 7
20. 1990-iani wlebis dasawyisSi erovnuli umciresobebis emigraciis gamomwvevi erT-erTi faqtori saqarTvelos xelisuflebaSi mosuli politikuri jgufebis nacionalisturi ritorikac iyo. 21. 1992 wlis dasawyisSi qveynis saTaveSi mosulma axalma xelmZRvanelobam uari Tqva nacionalistur politikaze, Tumca amas erovnul umciresobebs Soris emigraciuli aqtiurobis Semcireba ar gamouwvevia. amis Semdeg emigraciis mTavar faqtorad umuSevroba, cxovrebis donis gauareseba da sakuTari SesaZleblobis realizaciisTvis pirobebis ar arseboba iqca. am faqtoris gamo erovnuli umciresobebis warmomadgenlebTan erTad emigraciaSi eTnikuri qarTvelebic wavidnen. 22. erovnuli umciresobebis socialur-ekonomikur problemebs amZimebs sainformacio izolacia. sabWoTa kavSirSi rusuli ena eTnikur jgufebs Soris komunikaciis ZiriTadi ena iyo, saqarTvelos mier damoukideblobis mopovebis Semdeg, qarTuli gaxda saxelmwifo ena da TiTqmis mTlianad Caanacvla rusuli masmediaSi. qarTuli enis codna sabWoTa periodSi ar iyo prioritetuli erovnuli umciresobebisaTvis. Sedegad, saqarTvelos moqalaqeebis mniSvnelovanma nawilma (erovnulma umciresobebma) ar icoda qarTuli ena, rac maTi izolaciis mniSvnelovani xelSemwyobi faqtori gaxda. 23. erovnuli umciresobebis dacvis TvalsazrisiT mniSvnelovani nabiji gadaidga 1999 wlis aprilSi, rodesac saqarTvelo evropis sabWos wevri gaxda. saqarTvelom erovnuli umciresobebis dacvis CarCos konvenciis xelmowerisa da ratifikaciis valdebuleba aiRo. saqarTvelom 2000 wlis ianvarSi xeli moawera konvencias, xolo parlamentma misi ratifikacia 2005 wels moaxdina. im periodSi saxelmwifo mmarTvelobis sistema TiTqmis mTlianad iyo moSlili. sayovelTao korufciisa da saxelmwifo xelisuflebasTan Sezrdili patron-klienturi qselebis moqmedebis pirobebSi ganviTarda ekonomikuri da politikuri stagnacia. gansakuTrebiT mZime iyo viTareba qveynis centrisagan mowyvetil regionebSi. am pirobebSi umciresobebiT kompaqturad dasaxlebul mxareebSi mmarTvelobis sisuste, moZvelebuli sagzao da sakomunikacio infrastruqtura, umuSevroba, eleqtroenergiisa da sawvavis deficiti, socialuri dacvis qselis moSla aRiqmeboda erovnul niadagze diskriminaciis mcdelobad. amave dros, msgavsi problemebi arsebobda umravlesobiT dasaxlebul regionebSic. 24. 1990-ian wlebSi qveyanaSi Seqmnili viTareba xelisuflebis mimarT masobriv ukmayofilebaSi gadaizarda. 2003 wlis noemberSi, gayalbebuli arCevnebis Semdeg, saqarTvelos mosaxleoba demokratiuli opoziciis TaosnobiT sakuTari saarCevno xmebis dasacavad gamovida. xelisuflebis uunarobas, mosaxleobasTan dialogi gaemarTa da axali arCevnebi Caetarebina, “vardebis revolucia” mohyva. xelisuflebaSi movida opoziciuri politikuri moZraoba ”nacionaluri moZraoba~ da misi lideri mixeil saakaSvili, romelmac prezidentad arCevis Semdeg erTmniSvnelovnad gamoacxada 8
qveynis miswrafeba evroatlantikur struqturebSi integraciisaken. parlamentma 2005 wlis 13 oqtombers ratifikacia gaukeTa erovnuli umciresobebis dacvis CarCo konvencias, romelic ZalaSi 2006 wlis 1 aprils Sevida. 25. CarCo konvenciis ratifikaciidan mokle periodSi mTavrobam mTavar miznad samoqalaqo integraciis strategiisa da samoqmedo gegmis SemuSaveba daisaxa. dainiSna saxelmwifo ministri samoqalaqo integraciis sakiTxebSi, romelic Semwynareblobisa da samoqalaqo integraciis sabWosTan erTad aRniSnuli dokumentis SemuSavebaSi ZiriTadi pasuxismgebeli gaxda. prezidentis dafuZnebuli sabWo, romelsac samoqalaqo integraciis sakiTxebSi saxelmwifo ministri Tavmjdomareobs, Sedgeba saxalxo damcvelisagan, Sinagan saqmeTa, finansTa da iusticiis ministrisagan, sazogadoebrivi mauwyeblis sameurveo sabWos Tavmjdomarisagan da arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebisagan. konvenciis ganxorcielebis pirvel etapze sabWo gansazRvravs saxelmwifo politikas im sferoebSi, romelsac konvencia moicavs. parlamenti aseve apirebs 2007 wlis ganmavlobaSi regionuli da umciresobebis enebis evropuli qartiis ratificirebas. 26. saxelmwifom samoqalaqo integraciis mimarTulebiT sxvadasxva sferoebSi pirveli nabijebi ukve gadadga. saqarTvelos xelisuflebis yuradReba mimdinare etapze eTmoba ganaTlebis sferos, maT Soris saxelmwifo enis Seswavlas, profesiul gadamzadebas da erovnuli umciresobebis warmomadgeneli sajaro moxeleebis trenings, iseve rogorc maTi mravalferovani kulturis SenarCunebas. yvelaze didi gamowveva, romelic saqarTvelos mTavrobis winaSe dgas, sakomunikacio kavSirebis da infrastruqturis gamyarebaa. mTavroba aqtiurad muSaobs saxelmwifo enis Semswavleli programebis Sesaqmnelad, rac erovnul umciresobebs saSualebas miscems orenovanebi gaxdnen. amasTanave, savalalo mdgomareobaSi myofi infrastruqturis ganviTareba, erovnul umciresobebsa da danarCen sazogadoebas Soris Sesustebul kavSirebs aRadgens. saqarTvelos mosaxleoba eTnikuri Semadgenlobis mixedviT 27. saqarTveloSi demografiul viTarebaze monacemebis Segrovebas uzrunvelyofs statistikis departamenti, romelic warmoadgens saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros saqveuwyebo dawesebulebas. statistikis departamentis debulebis Tanaxmad, departamenti Tavis saqmianobas axorcielebs saqarTvelos konstituciis, ”statistikis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis, saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros debulebis da saerTaSorisod aRiarebuli statistikis principebis Sesabamisad. saqarTvelos mier damoukideblobis gamocxadebis Semdeg saqarTvelos mosaxleobis pirveli erovnuli sayovelTao aRwera 2002 wels Catarda. `statistikis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-4 muxlis 2-e punqtisa da `saqarTvelos mosaxleobis sayovelTao aRweris Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-3 muxlis safuZvelze gamoica saqarTvelos prezidentis 2005
9
wlis 6 dekembris #1026 brZanebuleba, aRwera 2010 wels unda Catardes.
romlis
mixedviTac
axali
28. saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis pirveli erovnuli sayovelTao aRweris Sedegebi (mocemulia saqarTvelos centraluri xelisuflebis iurisdiqciaSi myof teritoriaze Catarebuli aRweris Sedegebi, afxazeTis avtonomiuri respublikisa da samxreT oseTis yofili avtonomiuri olqis arakontrolirebadi teritoriebis gamoklebiT) eTnikuri jgufebis raodenobis mixedviT: 2002 eTnikuri jgufi saqarTvelo – sul maT Soris: qarTveli azerbaijaneli somexi rusi osi ezidi * berZeni qisti ** ukraineli ebraeli afxazi asureli qurTi CeCeni sxva
1989
sul
%
sul
%
4371535
100
5400841
100
3661173 284761 248929 67671 38028 18329 15166 7110 7039 3772 3527 3299 2514 1271 8946
83.8 6.5 5.7 1.5 0.9 0.4 0.3 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1 0.0 0.1
3787393 307556 437211 341172 164055 . . . 100324 . . . 52443 24720 95853 6206 33331 609 49968
70.1 5.7 8.1 6.3 3.0 1.9 0.0 1.0 0.5 1.8 0.1 0.6 0.0 0.9
* 1939 wlis aRweris Semdeg ezidebi aRiricxebodnen qurTebTan erTad. 2002 wlis aRweris dros isini calke gamoiyvnen ezidTa tradiciebis centris ”razibun~-is moTxovniT. ** 2002 wlis aRweramde qistebi ”danarCeni erovnebebidan~ ar gamoiyofodnen.
saqarTvelos mudmivi mosaxleobis ganawileba calkeuli erovnebebis mixedviT administraciul-teritoriuli erTeulebis (mxareebis), qalaqebisa da raionebis WrilSi ix. danarTi 1. ZiriTadi ekonomikuri maCveneblebi 29. 2004 wlidan, saqarTvelos mTavrobam ekonomikis sferoSi radikaluri reformebis gatareba daiwyo. korufciasTan da organizebul danaSaulTan brZolam, biznes-garemos liberalizaciam da deregulaciam ekonomikuri cxovrebis gamococxlebas Seuwyo xeli. licenziebis 90 procenti gauqmda, darCenilis miReba ki gamartivda. saqarTvelos mier korufciis Semcirebis, administrirebisa da biznesgaremos gaumjobesebaSi miRweuli progresi msoflio bankma asaxa Tavis angariSSi (Doing Business 2007), sadac saqarTvelo 2005-2006 wlis
10
reformatorTa Soris pirvel adgilze daasaxela.1 saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros monacemebiT, 2005 wels qveynis mTliani Sida produqtis moculobis zrdam Seadgina 9.6%, xolo 2006 wels – 9,4%. aseve msoflio bankis angariSis (Anticorruption in Transition 3— Who is Succeeding … And Why? (ACT3)) mixedviT, 2002-2005 wlebSi gardamaval qveynebs Soris, yvelaze metad korufciis done swored saqarTveloSi Semcirda2. axalma mTavrobam politikuri mmarTvelobis gaumjobesebis paralelurad warmatebas miaRwia ekonomikis modernizaciis kuTxiTac. 2004 wlis Semdeg mTavrobam gadaxeda sagadasaxado kodeqss da gaauqma bevri sabaJo tarifi. gatarebulma RonisZiebebma mraval bizness misca saSualeba Crdilovani ekonomikidan gamosuliyo, ramac Semosavlebis zrdasa da biujetis qronikuli deficitis Semcirebas Seuwyo xeli. axali mTavrobis gatarebuli reformebis Sedegad miRweuli progresi ZiriTad ekonomikur maCveneblebzec aisaxa. 2003 welTan SedarebiT, 2006 wlisaTvis saqarTvelos saxelmwifo biujetis Semosavlebi da grantebi 275 procentiT gaizarda. 2006 wels saxelmwifo biujetis Semosavlebma da grantebma 3773,2 mln lari Seadgina, rac 2005 wlis maCvenebelTan (2607,9) SedarebiT 44,7 procentian zrdas warmoadgenda. zrdis gagrZeleba momavalSic igegmeba, radgan gegmis mixedviT 2007 wlis biujeti 2006 welTan SedarebiT 4,9 procentiT gaizrdeba da 3712,3 mln lars Seadgens.3 “vardebis revoluciis” Semdeg mTlianma Sida produqtma (mSp) 2003 wels mSp 8564 mln lari Seadgenda, aRniSnuli maCvenebeli 2006 wels 61 procentiT gaizarda da 13784 mln lars miaRwia.4 saprognozo parametrebiT 2007 wels mSp-s zrda gagrZeldeba da 16527 mln laramde gaizrdeba. 2006 wlis monacemebiT, mSp-m erT sul mosaxleze gaangariSebiT Seadgina 3124,5 lari,5 rac 2005 wlis maCvenebels (2679,8 mln lari) 16,6 procentiT aRemateba. 30. bolo sami wlis ganmavlobaSi qveynis masStabiT mniSvnelovnad gaizarda kompaniebis registracia. es procesi aseve aisaxa erovnuli umciresobebiT kompaqturad dasaxlebul qvemo qarTlsa da samcxejavaxeTSi. 2006 wlis monacemebiT, qvemo qarTlSi registrirebulia 15495 ekonomikuri subieqti, rac qveynis masStabiT registrirebul subieqtTa 8,9 procents Seadgens. am maCvenebliT qvemo qarTli mxolod Tbilissa da imereTs Camouvardeba (49,1 procenti da 10,4 procenti, Sesabamisad). samcxe-javaxeTSi 2003 welTan SedarebiT, 2006 wels ekonomikur subieqtTa ricxvi 22 procentiT gaizarda da raodenobrivad 3938 Seadgina, rac qveynis masStabiT registrirebul ekonomikur subieqtTa 2,3 procents Seadgens.6 1
[http://www.doingbusiness.org/documents/DoingBusiness2007_Overview.pdf] [http://siteresources.worldbank.org/INTECA/Resources/ACT3.pdf] 3 saqarTvelos finansTa saministro da saqarTvelos statistikis departamenti: http://www.statistics.ge/main.php?pform=132&plang=2 da http://www.mof.ge/DinamicPage.aspx?cmd=menu&rootid=5 4 saqarTvelos finansTa saministro: http://www.mof.ge/documentfiles/bbd%20final.pdf 5 saqarTvelos statistikis departamenti: http://www.statistics.ge/_files/georgian/GeorgiainFigures-2006.pdf 6 saqarTvelos statistikis departamenti: http://www.statistics.ge/main.php?pform=93&plang=2 2
11
aseve gaizarda qvemo qarTlsa da samcxe-javaxeTSi dasaqmebulTa saSualo Tviuri xelfasi. 2006 wlis mesame kvartlis monacemebiT, qvemo qarTlSi dasaqmebulTa saSualo Tviuri xelfasi 276,9 lari iyo, rac meoTxe maCvenebelia qveynis masStabiT da qveynis saerTo saSualo maCvenebels (303,1 lari) 26,2 lariT CamorCeba. igive 2006 wlis mesame kvartlis monacemebiT, samcxe-javaxeTSi dasaqmebulTa saSualo xelfasi 218 lari iyo, rac meSvide maCvenebelia qveynis masStabiT da qveynis saerTo saSualo maCvenebels (303,1 lari) 85,1 lariT CamorCeba.7 konvenciis implementaciasTan dakavSirebuli sainformacio kampania 31. konvenciis implementaciisa da konvenciis miznebis Sesaxeb sazogadoebis ukeT informirebisaTvis qarTul enaze iTargmna erovnuli umciresobebis dacvis CarCo konvencia da masTan dakavSirebuli dokumentacia. 32. 2006 wlis 6-7 marts q. braSovSi (rumineTi) evropis sabWosa da rumineTis mTavrobis organizebiT Catarda saerTaSoriso konferencia saxelwodebiT: ”erovnul umciresobaTa monawileoba sazogadoebriv cxovrebaSi: sakonsultacio organoebis roli”. aRniSnul konferenciaSi saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros warmomadgenelTan erTad saqarTvelos mxridan monawileoba miiRo saqarTvelos erovnul umciresobaTa organizaciis “samoqalaqo integraciis fondis” direqtorma zaur xalilovma. 33. CarCo konvenciis implementaciisa da pirveli saxelmwifo angariSis momzadebis xelSesawyobad evropis sabWos, saqarTvelos sagareo saqmeTa saministrosa da umciresobis sakiTxTa evropuli centris organizebiT, 2006 wlis 15-16 ivniss q. TbilisSi gaimarTa samTavrobo sesia. 15 ivniss evropis sabWos eqspertebma Caatares seminari, romelSic monawileoba miiRes saqarTvelos parlamentis, sxvadasxva saministroebis, saxalxo damcvelisa da saqarTveloSi evropis sabWos warmomadgenlebma. 16 ivniss gaimarTa gaerTianebuli sesia, romelSic xelisuflebisa da saerTaSoriso organizaciebis warmomadgenlebTan erTad monawileoba miiRes saqarTveloSi moqmedma erovnul umciresobaTa organizaciebma. CarCo konvenciis monitoringis meqanizmTan dakavSirebiT moxsenebiT gamovida saerTaSoriso da evropuli samarTlis profesori da CarCo konvenciis mrCevelTa komitetis yofili prezidenti rainer hofmani, xolo angariSis momzadebis procesze, angariSis gegmaze da arasamTavrobo organizaciebTan konsultaciebis saWiroebis Sesaxeb, evropis sabWos CarCo konvenciis samdivnos warmomadgeneli, stefani marSali. sesiaze aseve Sedga CarCo konvenciis muxlobrivi ganxilva, romelsac rainer hofmani uZRveboda.
7
saqarTvelos statistikis departamenti: http://www.statistics.ge/_files/georgian/enterprise/regionebi/Sromis%20anazraureba-1.xls
12
34. pirveli saxelmwifo angariSis momzadebis xelSesawyobad erovnuli umciresobebis warmomadgenlebma Sexvedrebi gamarTes sxvadasxva saxelmwifo uwyebebSi. (detalurad ixileT 168-e punqti). samoqalaqo integraciis sferoSi momuSave saxelmwifo organizaciebi 35. 2006 wlis 1 aprilidan, ”erovnul umciresobaTa dacvis Sesaxeb” evropuli CarCo konvenciis ZalaSi Sesvlis Sedegad, saqarTvelos xelisuflebam daiwyo samoqalaqo integraciis erovnuli strategiisa da samoqmedo gegmis ganxorcieleba, raTa zedamxedveloba gaewia CarCo konvenciis ganxorcielebasa da amasTan dakavSirebul angariSgebaze. am mimarTulebiT muSaoben: saxelmwifo ministris aparati samoqalaqo integraciis sakiTxebSi, saqarTvelos parlamenti da aseve sabWoebi, romlebic warmoadgenen eTnikur da religiur umciresobebs. am mimarTulebiT aseve aqtiurad muSaobs saxalxo damcvelis ofisic. 36. saxelmwifo ministris aparati samoqalaqo integraciis sakiTxebSi. saqarTvelos mTavrobis 2004 wlis 31 dekembris #135 dadgenilebis Tanaxmad Seqmnili saxelmwifo ministris aparati uzrunvelyofs samoqalaqo integraciis saxelmwifo strategiis ganviTarebasa da TanamSromlobas mTavrobis warmomadgenlebsa da donorebs Soris; amzadebs angariSebs ”erovnul umciresobaTa dacvis Sesaxeb” evropuli CarCo konvenciis farglebSi; SeimuSavebs programebs saqarTveloSi mcxovreb erovnul umciresobaTa uflebebis dacvisaTvis. aparatis erTerTi mniSvnelovani amocanaa saqarTveloSi mcxovreb erovnul umciresobaTa sazogadoebebTan da maT warmomadgenlebTan mWidro urTierTobebis damyareba. saxelmwifo ministris aparati aseve agrovebs informacias erovnul umciresobaTa saqarTveloSi cxovrebis pirobebis Sesaxeb, Seiswavlis sazogadoebriv azrs am sakiTxTan dakavSirebiT da amzadebs Sesabamis daskvnebs. uzrunvelyofs samoqalaqo integraciis sakiTxebze saqarTvelos kanonebisa da sxva normatiuli aqtebis proeqtebis SemuSavebas, maT winaswar ganxilvasa da saxelmwifo ministrisaTvis, saqarTvelos mTavrobisa da premier-ministrisaTvis Sesabamisi daskvnebis, winadadebebisa da rekomendaciebis momzadebas. 37. saqarTvelos parlamenti. saqarTvelos parlamentis gadawyvetilebiT adamianis uflebebis dacvisa da erovnul umciresobaTa komiteti 1995 wels Seiqmna. 2004 wels komitetis saqmianobis areali gafarTovda da samoqalaqo integraciis sferoc daemata, ris Sedegadac mas adamianis uflebebis dacvisa da integraciis komiteti ewoda. komitetis saqmianobis mizania xeli Seuwyos demokratiuli da adamianis uflebebis pativiscemaze dafuZnebuli sazogadoebis mSeneblobas, umciresobebis warmomadgenelTa srulyofil integracias sazogadoebaSi, adamianis uflebebis da samoqalaqo integraciis sferoSi arsebuli sakanonmdeblo bazis srulyofas. komiteti TanamSromlobs saqarTveloSi mcxovreb erovnuli umciresobebis warmomadgenlebTan, aseve mWidro kavSiri aqvs adamianis uflebebis dacvisa da samoqalaqo integraciis sferoSi moqmed saerTaSoriso da arasamTavrobo organizaciebTan.
13
komiteti mudmivmoqmedi organoa da iqmneba parlamentis uflebamosilebis vadiT. komitetis sxdomebi moiwveva saWiroebisamebr, magram ara nakleb TveSi orjer da rogorc wesi, arasasesio kviris ganmavlobaSi. komitetSi momzadda ”saqarTveloSi erovnuli umciresobebis integraciis politikis koncefciis proeqti”, romlis SemuSavebaSi aqtiurad monawileobdnen erovnuli umciresobebis sakiTxebze momuSave organizaciebi. koncefciis proeqtis ganxilva 2007 wlis ganmavlobaSia dagegmili. 38. saxalxo damcveli. saqarTvelos teritoriaze adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvaze zedamxedvelobas axorcielebs saxalxo damcveli. saqarTvelos saxalxo damcvelis aparati oficialurad funqcionirebs 1998 wlis 1 ianvridan. saxalxo damcvelis uflebamosileba da saqmianobis wesi gansazRvrulia saqarTvelos konstituciiTa (muxli 43) da ”saxalxo damcvelis Sesaxeb” organuli kanoniT. (16 maisi, 1996w., #230) saxalxo damcveli uflebamosilia gamoavlinos adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa darRvevis faqtebi, Seatyobinos amis Sesaxeb Sesabamis organoebsa da pirebs. organuli kanonis me-4 muxlis Tanaxmad, saxalxo damcveli Tavisi uflebamosilebis ganxorcielebisas damoukidebelia. raime zemoqmedeba saxalxo damcvelze an Careva mis saqmianobaSi akrZalulia da isjeba kanoniT. saxalxo damcveli adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mdgomareobas amowmebs, rogorc gancxadebebisa da saCivrebis safuZvelze, aseve sakuTari iniciativiT da iRebs gadawyvetilebas faqtebis Semowmebis Taobaze. (muxli 12, 16) Semowmebis Sedegebis mixedviT, igi iRebs rekomendaciebs, romlebic darRveul uflebaTa aRsadgenad egzavneba im dawesebulebas an Tanamdebobis pirs, romlis moqmedebamac gamoiwvia adamianis uflebaTa darRveva an Sesabamis sasamarTlos – ZalaSi Sesuli sasamarTlo gadawyvetilebis kanonierebis Semowmebis Taobaze. saqarTvelos saxalxo damcvels 5 wlis vadiT irCevs parlamenti da Sesabamisad, igi angariSvaldebulia saqarTvelos parlamentis winaSe. organuli kanonis 22-e muxlis Tanaxmad saxalxo damcveli saqarTvelos parlaments eqvs TveSi erTxel warudgens angariSs qveyanaSi adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mdgomareobis Sesaxeb. saqarTvelos saxalxo damcvelis aparatSi diskriminaciis sakiTxebs Seiswavlis gamoZiebisa da monitoringis departaments daqvemdebarebuli Tavisuflebisa da Tanasworobis sammarTvelo. departamenti uzrunvelyofs saCivrebisa da gancxadebebis miRebas, awarmoebs administraciul, marTlmsajulebisa da samarTaldamcavi sistemis Tanamdebobis pirTa, samoqalaqo da politikur, socialurekonomikur da Tavisuflebisa da Tanasworobis sakiTxebze saqmeTa gamokvlevasa da monitorings, amzadebs angariSebs aRniSnulis Sedegebze da SeimuSavebs rekomendaciebs darRveuli uflebis aRsadgenad. saxalxo damcvelis aparatTan arsebobs specializirebuli 14
centrebi: tolerantobis, bavSvis uflebaTa, pacientis uflebaTa da iuridiuli centri. saxalxo damcvelTan arsebuli religiaTa sabWo. saxalxo damcvelis aparatTan arsebuli religiaTa sabWo Seiqmna 2005 wlis 21 ivniss. sabWoSi gawevrianebulia 23 religiuri organizacia. sabWo xels uwyobs iseT socialur-kulturuli RonisZiebebis ganxorcielebas, romelic safuZvlad daedeba religiur umciresobaTa integraciis process da xels Seuwyobs samoqalaqo codnis amaRlebas. religiaTa sabWoSi funqcionirebs iuridiuli, sainformacio-analitikuri, kulturul-saganmanaTleblo da socialur-humanitaruli komitetebi. sabWos komitetebi ikribebian or kviraSi erTxel, xolo sam TveSi erTxel imarTeba religiaTa sabWos sxdoma. saxalxo damcvelTan arsebuli eTnikur umciresobaTa sabWo. saqarTvelos moqalaqe sxvadasxva eTnikuri jgufebis warmomadgenelTa uflebebisa da Tavisuflebebis dacvis, agreTve samoqalaqo integraciis xarisxis gasaumjobeseblad 2005 wlis 16 dekembers dafuZnda saxalxo damcvelTan arsebuli eTnikuri umciresobebis sabWo, romelSic gaerTianda 80-ze meti arasamTavrobo organizacia. sabWo mWidrod TanamSromlobs ”Semwynareblobisa da samoqalaqo integraciis sabWosTan” da sxvadasxva saxelmwifo uwyebebTan. xelisuflebisa da erovnuli umciresobebis warmomadgenelTa Soris uSualo dialogis mizniT sabWo periodulad marTavs Sexvedrebs sxvadasxva Tanamdebobis pirebTan. sabWos dafuZnebis dros xeli moewera sabWos memorandums. sabWos miznebisa da memorandumSi Camoyalibebuli principebis realizebisTvis Camoyalibda Sesabamisi mimarTulebebiT oTxi komisia. kerZod, mediisa da informaciis, ganaTlebisa da kulturis, regionaluri integraciisa da konfliqtebis prevenciis da iuridiul sakiTxTa komisiebi. am komisiebSi gaerTiandnen sxvadasxva eTnikuri jgufebis warmomadgenlebi da organizaciebi. komitetebi ikribebian or kviraSi erTxel. xolo sabWos konferenciebi eqvs TveSi erTxel imarTeba. aRniSnuli komisiebi muSaoben umciresobebis dacvis Sesaxeb CarCo konvenciis implementaciis sakiTxebze. samuSao jgufebi ikribebian kviraSi erTxel da umciresobebis sakiTxis evropuli centris eqspertebTan erTad muSaoben CarCo-konvenciis implimentaciisaTvis saWiro sakanonmdeblo da administraciuli RonisZiebebis gatarebaze. sabWos wevrebi viTarebis adgilze gasacnobad periodulad Cadian erovnuli umciresobebiT kompaqturad dasaxlebul regionebSi. 39. sazogadoebriv mauwyebelTan arsebuli sabWoebi. sazogadoebrivi mauwyeblis eTerSi sazogadoebrivi interesebisa da moTxovnebis warmosadgenad Seqmnilia sazogadoebrivi sabWoebi. sazogadoebrivi sabWoebi Seiswavlian sazogadoebisaTvis aqtualur, problemur sakiTxebs TavianTi saqmianobis sferos mixedviT da SeimuSaveben rekomendaciebs sazogadoebrivi mauwyeblisTvis.
15
40. sapatriarqosTan arsebuli sabWo. sabWo daarsda 2005 wlis 20 ivniss. is Sedgeba 7 religiuri jgufis warmomadgenlisgan. masSi gaerTianebuli arian marTlmadidebluri, kaTolikuri, somxeTis wminda samociqulo, evangelistur-luTeranuli da evangelisturbaptisturi eklesiis warmomadgenlebi, aseve ebraeli da muslimi sasuliero pirebi. erovnuli umciresobebis dacvis sferoSi arsebuli kanonmdebloba 41. qvemoT mocemulia yvela is Sida sakanonmdeblo metnaklebad exeba erovnuli umciresobebis dacvas: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13)
aqti,
romelic
saqarTvelos konstitucia; saarCevno kodeqsi; kanoni moqalaqeTa politikuri gaerTianebis Sesaxeb; zogadi administraciuli kodeqsi; kanoni Sekrebebisa da manifestaciebis Sesaxeb; Sromis kodeqsi; kanoni mauwyeblobis Sesaxeb; kanoni zogadi ganaTlebis Sesaxeb; kanoni umaRlesi ganaTlebis Sesaxeb; kanoni pacientis uflebebis Sesaxeb; kanoni janmrTelobis dacvis Sesaxeb; sisxlis samarTlis kodeqsi; kanoni kulturis Sesaxeb.
42. ”saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis Sesabamisad, saqarTvelos moqalaqeoba SeiZleba moipovos srulwlovanma ucxoelma moqalaqem an moqalaqeobis armqone pirma, romelic akmayofilebs Semdeg moTxovnebs: a) mudmivad cxovrobs saqarTvelos teritoriaze ukanaskneli 10 wlis ganmavlobaSi (Tu piri saqarTvelos moqalaqis meuRlea _ ukanaskneli 3 wlis ganmavlobaSi); b) dadgenil farglebSi icis saxelmwifo ena; g) dadgenil farglebSi icis saqarTvelos istoria da kanonmdebloba; d) saqarTveloSi aqvs samuSao adgili an uZravi qoneba. saqarTvelos moqalaqeobis misaRebad pirma unda mimarTos saqarTvelos iusticiis saministros, xolo saqarTvelos farglebs gareT mcxovrebma pirma _ saqarTvelos diplomatiur samsaxurebsa da sakonsulo dawesebulebebs da gadaixados saxelmwifo baJi an sakonsulo mosakrebeli. moqalaqeobis miRebis Taobaze gancxadebis ganxilvagadawyvetis maqsimaluri vadaa 6 Tve. saqarTvelos prezidentis gadawyvetilebiT, saqarTvelos moqalaqeoba SeiZleba imavdroulad mieniWos ucxo qveynis moqalaqes, romelsac saqarTvelosa da kacobriobis winaSe aqvs gansakuTrebuli damsaxureba Tavisi samecniero, sazogadoebrivi saqmianobiT, an aqvs profesia da kvalifikacia, romliTac dainteresebulia saqarTvelo an misTvis saqarTvelos moqalaqeobis miniWeba saxelmwifo interesebidan gamomdinareobs. aRniSnulTan dakavSirebiT saqarTveloSi myofma ucxoelma unda mimarTos saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros 16
sakonsulo departaments, xolo sazRvargareT _ saqarTvelos diplomatiur samsaxurebsa da sakonsulo dawesebulebebs. gancxadebis ganxilva-gadawyvetis maqsimaluri vadaa 3 Tve. saqarTvelos iusticiis saministro, Tavisi kompetenciis farglebSi moqalaqeobasTan dakavSirebul sakiTxebze konsultacias uwevs yvela dainteresebul pirs, aseve, uzrunvelyofs moqalaqeobis Sesaxeb sainformacio furclis gavrcelebas. aqve unda aRiniSnos, rom saqarTvelos iusticiis saministroSi ar warmoebs saqarTvelos moqalaqeobis miniWebis statistika ”umciresobebis~ niSniT. ra periodis informacias Seicavs angariSi 43. saxelmwifo angariSSi mocemuli informacia mdgomareobiT arsebul viTarebas Seicavs.
2007
wlis
1
martis
44. saqarTvelos xelisuflebas evropis sabWos eqspertebisagan gansakuTrebuli mxardaWera dasWirdeba erovnuli umciresobis definiciis gansazRvrisas, romelic saxelmwifom 2007 wlis ganmavlobaSi unda SeimuSaos. aseve mniSvnelovnad migvaCnia eqspertTa mosazrebebi samoqalaqo integraciis strategiisa da samoqmedo gegmis SemuSavebis procesSi. aRniSnul dokumentze aqtiuri muSaoba pirveli saxelmwifo angariSis wardgenis Semdeg daiwyeba da am mxriv evropis sabWos eqspertebis rCevebi gansakuTrebiT mniSvnelovani iqneba, raTa dokumenti evropis sabWos qveynebis gamocdilebaze dafuZnebuli da srulyofili iyos. II nawili informacia saqarTveloSi konvenciis ganxorcielebis Sesaxeb muxlebis mixedviT
muxli 1
erovnuli umciresobebisa da im pirebis uflebebisa da Tavisuflebebis dacva, romlebic miekuTvnebian amgvar umciresobebs, warmoadgens adamianis uflebebis saerTaSoriso masStabiT dacvis Semadgenel nawils da rogorc aseTi, aris saerTaSoriso TanamSromlobis sfero. 45. saqarTvelos inkorporirebuli aqvs adamianis uflebaTa dacvis deklaraciis ZiriTadi principebi qveynis kanonmdeblobaSi da ratificirebuli aqvs saerTaSoriso SeTanxmebebi, romlebic mniSvnelovania erovnuli umciresobebis uflebebisa da Tavisuflebebis dacvis kuTxiT. maT Soris: o genocidis danaSaulis winaaRmdeg winaswari zomebis miRebisa da genocidisaTvis dasjis Sesaxeb (gaeros) konvencia; o samoqalaqo da politikuri uflebebis saerTaSoriso paqti; o samoqalaqo da politikuri uflebebis saerTaSoriso paqtis fakultaturi oqmi;
17
o ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis saerTaSoriso paqti; o wamebisa da sxva sastiki, araadamianuri an Rirsebis Semlaxavi mopyrobisa da dasjis winaaRmdeg konvencia; o wamebisa da sxva sastiki, araadamianuri an Rirsebis Semlaxavi mopyrobisa da dasjis winaaRmdeg konvenciis fakultaturi oqmi (gaero); o Sromisa da dasaqmebis sferoSi diskriminaciis Sesaxeb konvencia; o konvencia dasaqmebis politikis Sesaxeb; o evropis kulturuli konvencia; o rasobrivi diskriminaciis yvela formis likvidaciis Sesaxeb konvencia; o aparteidis danaSaulis aRkveTisa da misi dasjis Sesaxeb saerTaSoriso konvencia; o wamebisa da sxva sastiki araadamianuri an damamcirebeli mopyrobis an sasjelis winaaRmdeg konvenciis fakultaturi oqmi; o adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis evropis konvencia, maT Soris me-4, me-6, me-7 oqmi da me-12 damatebiTi oqmi; o wamebisa da araadamianuri an damamcirebeli mopyrobis an dasjis aRkveTis evropuli konvencia, maT Soris pirveli damatebiTi oqmi da meore oqmi; o qalTa politikuri uflebebis Sesaxeb konvencia; o qalTa diskriminaciis yvela formis aRmofxvris konvencia; o erovnul umciresobaTa dacvis Sesaxeb CarCo konvencia. muxli 3 1. yvela pirs, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas, aqvs ufleba
Tavisuflad airCios mas moeqcnen Tu ara, rogorc erovnuli umciresobis warmomadgenels da dauSvebelia, rom am arCevanidan an am arCevanTan dakavSirebuli uflebebiT sargeblobidan gamomdinareobdes raime araxelsayreloba. 2. pirebs, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs, SeuZliaT individualurad, iseve rogorc sxvebTan erTad kavSirSi, ganaxorcielon is uflebebi da isargeblon im TavisuflebebiT, romlebic gamomdinareoben winamdebare CarCo konvenciiT uzrunvelyofili principebidan. 46. saqarTvelos konstituciis me-14 muxli aRiarebs yvela adamianis Tanasworobas kanonis winaSe - `yvela adamiani dabadebiT Tavisufalia da kanonis winaSe Tanasworia ganurCevlad rasisa, kanis ferisa, enisa, sqesisa, religiisa, politikuri da sxva Sexedulebebisa, erovnuli, eTnikuri da socialuri kuTvnilebisa, warmoSobisa, qonebrivi da wodebrivi mdgomareobisa, sacxovrebeli adgilisa”. aRniSnuli principi garantirebulia agreTve saqarTvelos sisxlis samarTlisa da samoqalaqo saproceso kodeqsebiTac. 47. saqarTvelos konstituciis me-2 TaviT gansazRvrulia adamianebis piradi, socialur-ekonomikuri da politikuri uflebebi. kerZod:
18
politikuri uflebebi da Tavisuflebebi moicavs moqalaqeTa saxelmwifos marTvaSi monawileobis uflebas, rac, Tavis mxriv, ukavSirdeba moqalaqis saarCevno uflebebs, gaerTianebis uflebas, informaciis uflebas, Sekrebisa da manifestaciis uflebas, azris Tavisuflebas, peticiis uflebas. piradi uflebebia: sicocxlis ufleba, Rirsebisa da pativis xelSeuxebloba, adamianis Tavisuflebis xelSeuvalobis ufleba, piradi cxovrebis xelSeuxebloba, Tavisufali gadaadgilebisa da sacxovrebeli adgilis arCevis ufleba, sasamarTlo wesiT dacvis ufleba, sindisis, aRmsareblobisa da religiis Tavisufleba, politikuri TavSesafris ufleba. socialur-ekonomikuri uflebebia: Sromis Tavisufleba, Semoqmedebis Tavisufleba, ojaxis dacva, socialuri uzrunvelyofis ufleba, janmrTelobis dacvis ufleba, janmrTelobisTvis usafrTxo garemoSi cxovrebis ufleba, ganaTlebis ufleba, sakuTrebisa da memkvidreobis ufleba. 48. adgilobriv doneze erovnuli umciresobebis monawileoba gadawyvetilebis miRebaSi uzrunvelyofilia `adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb” saqarTvelos kanoniTa da saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsiT. adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb saqarTvelos kanonis me-2 muxlis Sesabamisad, moqalaqeTa monawileoba adgilobriv doneze gadawyvetilebis miRebis procesSi SesaZlebelia Semdegi formebiT: a) airCion da arCeul iqnen adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoSi; b) adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoSi daikavon nebismieri Tanamdeboba, Tu akmayofileben saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenil moTxovnebs; g) miiRon sajaro informacia adgilobrivi TviTmmarTvelobis organosgan da Tanamdebobis pirebisgan; d) winaswar gaecnon adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos gadawyvetilebebis proeqtebs; monawileoba miiRon maT ganxilvaSi; moiTxovon gadawyvetilebaTa proeqtebis gamoqveyneba da sajaro ganxilva; e) mimarTon adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos da Tanamdebobis pirebs; v)ganaxorcielon saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvruli sxva uflebamosilebani. 49. saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsis 115-e muxlis Sesabamisad, sazogadoebisTvis mniSvnelovani sakiTxebi, romlebic exeba saxelmwifo an municipaluri sakuTrebis gankargvas, licenzirebas, garemosdacviTi da mSeneblobis nebarTvebis gacemas, standartizacias da satelekomunikacio sixSiris ganawilebas, an Tu sakiTxi exeba pirTa farTo wris interesebs, gadawyvetileba unda iqnas miRebuli sajaro administraciuli warmoebis wesiT. aRniSnuli gulisxmobs gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebuli dokumentaciis sajaro gacnobas, moqalaqeTa SesaZleblobas waradginon mosazreba 19
gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT da monawileoba miiRon zepir mosmenaSi, romelic imarTeba administraciuli aqtis gamosacemad. 50. saqarTvelos konstitucia (muxli 26) aRiarebs yvela moqalaqis Tanabar uflebas Seqmnas da gaerTiandes sazogadoebriv gaerTianebebSi. aRniSnuli ufleba agreTve garantirebulia saqarTvelos samoqalaqo kodeqsiT, romliTac yoveli moqalaqisTvis nebadarTulia iuridiuli pirebis Seqmna (sawarmoebi, kavSirebi, fondebi), Tu misi miznebi ar ewinaaRmdegeba moqmed samarTals, aRiarebul zneobriv normebs an konstituciur-samarTlebriv principebs. arasamewarmeo iuridiuli pirebis registracia xorcieldeba saqarTvelos finansTa saministros sagadasaxado departamentis mier. saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 29-e muxlis Sesabamisad, registraciisTvis unda iqnas wardgenili ganacxadi, romelsac xels unda awerdnen arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris damfuZnebeli (damfuZneblebi) da warmomadgenlobaze uflebamosili piri (pirebi). saregistracio ganacxadi mowmdeba notariusis xelmoweriTa da beWdiT. saregistracio ganacxads unda daerTos Semdegi dokumentebi: a) arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris dafuZnebis sanotaro wesiT damowmebuli aqti (oqmi); b) erovnuli sportuli federaciebis, qonebrivi uflebebis koleqtiur safuZvelze mmarTveli organizaciebis an profesiuli kavSirebis registraciis SemTxvevaSi _ maTi sanotaro wesiT damowmebuli wesdebebi; g) saregistracio mosakreblis gadaxdis damadasturebeli dokumenti; d) xelmoweris nimuSi, romelsac xelmZRvanelobisa da warmomadgenlobiTi uflebamosilebis mqone piri (pirebi) gamoiyenebs saqmian urTierTobebSi; e) cnoba arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris adgilsamyofelis (iuridiuli misamarTis) Sesaxeb _ adgilsamyofelis mesakuTris sanotaro wesiT dadasturebuli Tanxmoba an adgilsamyofeliT sargeblobis Taobaze dadgenili wesiT gaformebuli Sesabamisi xelSekruleba. 51. saqarTvelos kanonmdebloba ar iTvaliswinebs piradobis mowmobaSi eTnikuri warmomavlobis grafas, agreTve saxelisa da gvaris originalis formiT Caweras. muxli 4
1. mxareebi iReben valdebulebas uzrunvelyon erovnuli umciresobebisadmi kuTvnili pirebis kanonis winaSe Tanasworoba da kanonis mier Tanabari dacva. am mimarTebiT akrZalulia erovnuli umciresobisadmi kuTvnilebaze dafuZnebuli nebismieri diskriminacia. 2. aucileblobis SemTxvevaSi, mxareebi iReben valdebulebas miiRon adekvaturi zomebi imisaTvis, rom ekonomikuri, socialuri, politikuri da kulturuli cxovrebis yvela sferoSi xeli Seuwyon mTliani da efeqturi Tanasworobis damkvidrebas im pirebs Soris, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobas da imaT Soris, romlebic miekuTvnebian umravlesobas. am mxriv, isini saTanadod gaiTvaliswineben 20
im pirebis specifikur mdgomareobas, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs. 3. me-2 punqtis Sesabamisad rogorc diskriminaciis aqti.
miRebuli
zomebi
ar
iqneba
ganxiluli,
52. konvenciis meoTxe muxlSi mocemuli principebis garantirebulia saqarTvelos konstituciis me-14 muxliT.
dacva
53. aRniSnuli principi aseve garantirebulia saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsiT, romelic dasjadad acxadebs (muxli 142, 143) adamianTa Tanasworuflebianobis darRvevas, agreTve rasis, kanis feris, socialuri kuTvnilebis, erovnuli an eTnikuri warmomavlobis niSniT adamianis uflebebis pirdapir an arapirdapir SezRudvas anda imave niSniT adamianisTvis upiratesobis miniWebas. moqalaqeTa Tanasworobis konstituciuri principi aseve aRiarebulia sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis (20 Tebervali, 1998w., #1257) me9 muxliTac, romlis Sesabamisad `yvela Tanasworia kanonisa da sasamarTlos winaSe – rasis, erovnebis, enis, sqesis, socialuri warmoSobis, qonebrivi da Tanamdebobrivi mdgomareobis, sacxovrebeli adgilis, religiisadmi damokidebulebis, rwmenis, agreTve sxva garemoebebis miuxedavad.” kanonis winaSe moqalaqeTa Tanasworobis principis ganxorcieleba uzrunvelyofilia Tarjimnis monawileobiT im braldebulis, eWvmitanilis an procesis sxva monawilisTvis, romelmac ar icis samarTalwarmoebis ena. amasTan, sisxlis samarTlis saqmeSi monawile Tarjimnis Sromis anazRaurebas saxelmwifo uzrunvelyofs (sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis me-17 da 94-e muxlebiT). Tarjimnis monawileoba gaTvaliswinebulia samoqalaqo saproceso kodeqsiTac (14 noemberi, 1997w., #1106), amasTan, misi momsaxurebis sazRauri gadaixdeba im mxaris mier, vis sawinaaRmdegodac iqna gamotanili gadawyvetileba (muxlebi 9.4 da 53.1). 54. saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsis (25 ivnisi, 1999w., #2181) mixedviT, erovnul umciresobas mikuTvnebuli piris administraciul organosTan urTierTobisas, pirs, romelmac gancxadeba an sxva dokumenti waradgina arasaxelmwifo enaze, administraciuli organos mier miecema vada dokumentis sanotaro wesiT damowmebuli Targmanis warmosagenad; amasTan, kodeqsiT dadgenili vadebi daculad iTvleba (muxli 73). 55. saqarTvelos konstituciis 22-e muxlis Sesabamisad, yvelas, vinc kanonierad imyofeba saqarTveloSi, aqvs qveynis mTel teritoriaze Tavisufali mimosvlisa da sacxovrebeli adgilis Tavisufali arCevis ufleba. 56. 2003 wlis 6 ivniss ZalaSi Sevida sisxlis samarTlis kodeqsis 1421 muxli. es muxli danaSaulad acxadebs rasobriv niadagze 21
diskriminacias, rogorc qmedebas Cadenils erovnuli an rasobrivi mtrobis an ganxeTqilebis Camogdebis, erovnuli pativisa da Rirsebis damcirebis mizniT, agreTve rasis, kanis feris, socialuri kuTvnilebis, erovnuli an eTnikuri warmomavlobis niSniT adamianis uflebebis pirdapiri an arapirdapiri SezRudva, anda imave niSniT adamianisTvis upiratesobis miniWeba isjeba Tavisuflebis sam wlamde aRkveTis vadiT. igive qmedeba, Cadenili sicocxlisTvis an janmrTelobisaTvis saSiSi ZaladobiT anda aseTi Zaladobis gamoyenebis muqariT an samsaxurebrivi mdgomareobis gamoyenebiT isjeba Tavisuflebis aRkveTiT vadiT xuT wlamde. 57. rasobriv, religiur, erovnul an eTnikur niadagze Cadenili danaSauli miiCneva, rogorc damamZimebeli garemoeba sisxlis samarTlis kodeqsiT gaTvaliswinebul umravles danaSaulebebTan mimarTebaSi: muxli 109 (ganzrax mkvleloba damamZimebel garemoebaSi), muxli 117 (janmrTelobis ganzrax mZime dazianeba), muxli 126 (Zaladoba), muxli 258-e (micvalebulisadmi upativcemuloba). garda amisa, danaSaulis Cadenis rasobrivi motivi, rogorc damamZimebeli garemoeba gaTvaliswinebulia sisxlis samarTlis kodeqsis axlad miRebul muxlebSi, romlebic wamebas Seexeba: muxli 1441 (wameba), muxli1443 (damamcirebeli an araadamianuri mopyroba). miuxedavad imisa, rom am sakiTxTan dakavSirebuli specifikuri debulebebi ar yofila SemuSavebuli, sisxlis samarTlis kodeqsis normebi uzrunvelyofen rasobrivi motiviT Cadenili danaSaulis adekvatur dasjas. 58. sisxlis samarTlis kodeqsis 142-e muxli, konstituciis me-14 muxlis safuZvelze aRiarebs piris Tanasworobas kanonis winaSe. es konstituciuri principi sisxlis samarTlis kodeqsis 1421-e muxlTan erTad warmoadgens seriozul garants rasobriv niadagze Cadenili danaSaulis winaaRmdeg. 59. garda amisa, sisxlis samarTlis kodeqsis 407-e muxli krZalavs genocids, romelic ganimarta, rogorc: `qmedeba, Cadenili SeTanxmebuli gegmis gansaxorcieleblad romelime erovnuli, eTnikuri, rasobrivi, religiuri anda raime sxva niSniT gaerTianebuli jgufis mTlianad an nawilobriv mosaspobad, rac gamoixata aseTi jgufis wevrTa mkvlelobiT, janmrTelobis mZime dazianebiT, maTTvis cxovrebis mZime pirobebis ganzrax SeqmniT, Sobadobis ZaliT SemcirebiT an bavSvis iZulebiT gadacemiT erTi eTnikuri jgufidan meoreSi.” 60. 2003 wlis 14 agvistos Sevida cvlileba sisxlis samarTlis kodeqsis 408-e muxlSi (danaSauli adamianurobis winaaRmdeg). cvlilebamde muxli Semdegnairad iyo Camoyalibebuli: `danaSauli adamianurobis winaaRmdeg, ese igi nebismieri qmedeba, Cadenili samoqalaqo mosaxleobaze an pirebze farTomasStabiani an sistematiuri Tavdasxmis farglebSi, rac gamoixata mkvlelobiT, adamianTa masobrivi ganadgurebiT, deportaciiT da sxva arahumanuri qmedebiT, romelic zians ayenebs adamianis fizikur an fsiqikur mdgomareobas.” cvlilebis Sedegad, muxli gaivrco. axali versia krZalavs rasobriv diskriminaciasa da Seuwynareblobas: `danaSauli adamianurobis 22
winaaRmdeg, ese igi nebismieri qmedeba, Cadenili samoqalaqo mosaxleobaze an pirebze farTomasStabiani an sistematuri Tavdasxmis farglebSi, rac gamoixata mkvlelobiT, adamianTa masobrivi ganadgurebiT, janmrTelobis mZime dazianebiT, deportaciiT Tavisuflebis ukanono aRkveTiT, wamebiT, gaupatiurebiT, sqesobriv morCilebaSi yoliT, prostituciis iZulebiT, iZulebiT orsulobiT, ZaladobiTi sterilizaciiT, pirTa jgufis devniT politikuri, rasobrivi, erovnuli, eTnikuri, kulturuli, religiuri, sqesobrivi an sxva niSnis safuZvelze, aparteidiTa da sxva arahumanuri qmedebiT, romelic zians ayenebs adamianis fizikur an fsiqikur mdgomareobas.” 61. agreTve aRsaniSnavia, rom 258-e muxlis (micvalebulisadmi upativcemuloba) damamZimebel garemoebad iTvleba igive qmedeba Cadenili rasobrivi, religiuri, eTnikuri an erovnuli Seuwynareblobis gamo. 62. wamebis akrZalva sisxlis samarTlis kodeqsis 126-e muxliT iyo regulirebuli 2005 wlamde. wameba ganmartebuli iyo, rogorc sistematuri cema an sxva Zaladoba, ramac dazaralebulis fizikuri an fsiqikuri tanjva gamoiwvia, magram ar mohyolia sisxlis samarTlis kodeqsis 117-e (janmrTelobis ganzrax mZime dazianeba) an 118-e (janmrTelobis ganzrax naklebad mZime dazianeba) muxlebiT gaTvaliswinebuli Sedegebi. damamZimebel garemoebad iTvleba igive qmedeba Cadenili rasobrivi, religiuri, eTnikuri an erovnuli Seuwynareblobis gamo. 63. imis gamo, rom zemoTxsenebuli wamebis definicia ar Seesabameboda sayovelTaod aRiarebul adamianis uflebaTa dacvis principebs, 2005 wlis 23 ivniss saqarTvelos parlamentma sisxlis samarTlis kodeqsSi Seitana cvlilebebi, romlebic pasuxoben saerTaSorisod aRiarebul standartebs, saxeldobr, `wamebisa da sxva sastiki, araadamianuri an Rirsebis Semlaxavi mopyrobis an sasjelis winaaRmdeg” konvenciis pirvel muxls. saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 1441 –e muxlSi wameba ganimarta, rogorc `pirisaTvis, misi axlo naTesavisaTvis an masze materialurad an sxvagvarad damokidebuli pirisaTvis iseTi pirobebis Seqmna an iseTi mopyroba, romelic Tavisi xasiaTiT, intensivobiT an xangrZlivobiT iwvevs Zlier fizikur tkivils an fsiqikur an moralur tanjvas da romlis mizania informaciis, mtkicebulebis an aRiarebis miReba, piris daSineba an iZuleba anda piris dasja mis an mesame piris mier Cadenili an savaraudod Cadenili qmedebisaTvis.” 64. igive qmedeba, Cadenili adamianTa Tanasworuflebianobis principis darRveviT, maTi rasis, kanis feris, enis, sqesis, religiisadmi damokidebulebis, aRmsareblobis, politikuri an sxva Sexedulebebis, erovnuli, eTnikuri, socialuri kuTvnilebis, warmoSobis, sacxovrebeli adgilis, qonebrivi an wodebrivi mdgomareobis gamo miCneulia damamZimebel garemoebad. 65. wamebis axal ganmartebasTan erTad SemuSavda 1443-e muxli, romelic danaSaulad acxadebs damamcirebel an araadamianur mopyrobas. es 23
muxli damamcirebel an araadamianur mopyrobas ganmartavs, rogorc piris damcirebas an iZulebas, araadamianur, Rirsebisa da pativis Semlaxav mdgomareobaSi Cayenebis mizniT, rac mas Zlier fizikur, fsiqikur tkivils an moralur tanjvas ayenebs. Aanu qmedeba, romelic Cadenilia adamianTa Tanasworuflebianobis principis darRveviT, maTi rasis, kanis feris, enis, sqesis, religiisadmi damokidebulebis, aRmsareblobis, politikuri an sxva Sexedulebebis, erovnuli, eTnikuri, socialuri kuTvnilebis, warmoSobis, sacxovrebeli adgilis, qonebrivi an wodebrivi mdgomareobis gamo. diskriminaciasTan mebrZoli samsaxurebi 66. saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis Sesabamisad, sisxlis samarTlis kodeqsis 142-e (adamianTa Tanasworuflebianobis darRveva) da 1421-e (rasobrivi diskriminacia) muxlebiT gaTvaliswinebul danaSaulebze gamoZiebas awarmoeben saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros organoebi, xolo gamoZiebaze saproceso xelmZRvanelobas _ prokuraturis organoebi. 67. saqarTvelos mTavroba uzrunvelyofs eTnikur niadagze Cadenil danaSaulTa swraf da efeqtur gamoZiebas, rasac kidev ufro uwyobs xels 2005 wlis 25 martis sakanonmdeblo cvlilebebi. saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis 261-e muxlis Tanaxmad, danaSaulis Cadenis Sesaxeb informaciis miRebis SemTxvevaSi gamomZiebeli/prokurori Tavisi kompetenciis farglebSi valdebulia daiwyos winaswari gamoZieba. winaswari gamoZiebis dawyebis safuZvelia Setyobineba danaSaulis Cadenis Sesaxeb, romlebic gamomZiebels an prokurors miawodes fizikurma anda iuridiulma pirma, saxelmwifo an TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organoebma, Tanamdebobis pirebma, operatiul-samZebro organoebma, bralis aRiarebiT gamocxadebulma pirma, anda isini moZiebulia masobrivi informaciis saSualebebiT. agreTve uSualod sisxlis samarTlis procesis organos mier saqmis gamoZiebisas aRmoCenili cnobebi, garda im SemTxvevebisa, rodesac am organos warmomadgeneli danaSaulis TviTmxilveli an dazaralebulia, sisxlis samarTlis saqmis gamoZiebisas gamovlenili cnobebi. (ssssk, muxli 263) 68. diskriminaciasTan mebrZol samsaxurebSi gansakuTrebuli yuradReba eTmoba TanamSromelTa trenings adamianis uflebaTa dacvis sferoSi. saqarTvelos prokuraturis trening-centri am kuTxiT awarmoebs intensiur saganmanaTleblo programas, romelic gansakuTrebul yuradRebas uTmobs umciresobaTa uflebebs da aseve yuradRebas amaxvilebs maTi dacvis aucileblobaze. 69. garda amisa, saqarTvelos prokuraturis muSakTa eTikis kodeqsi ayalibebs prokuraturis muSakTa qcevis iseT standartebs, romlebic Seesabameba sajaro interess. kodeqsis mizania prokuraturis muSakTa iseTi qcevis normebis damkvidreba, romlebic xels uwyoben Tanamdebobis piris pasuxismgeblobisa da samarTlianobis principebis ganmtkicebas; samarTliani, efeqturi, miukerZoebeli da kvalificiuri sisxlissamarTlebrivi devnis ganxorcielebas; marTlmsajulebis 24
upirobo da efeqturi aRsrulebis miznebisa da amocanebis Sesrulebas; profesiul da pirad saqmianobaSi prokuraturis muSakis mier kanonis moTxovnebis ganuxrel dacvas; adamianis uflebaTa dacvas sayovelTaod aRiarebuli standartebis Sesabamisad. eTikis kodeqsi gansakuTrebul yuradRebas amaxvilebs diskriminaciis akrZalvaze. kodeqsis me-5 muxlis Sesabamisad, prokuraturis muSaki valdebulia xeli Seuwyos diskriminaciis nebismieri formis aRmofxvras. 70. prokuraturasa da Sinagan saqmeTa saministroSi adamianis uflebebis dacvis kuTxiT gansakuTrebul rols asruleben am struqturebSi moqmedi adamianis uflebaTa sammarTveloebi. maTi amocanaa monitoringi gauwios erovnul da religiur niadagze Cadenil danaSaulebaTa efeqtur gamoZiebas. sammarTveloebi aseve swavloben gamoZiebis procesis saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis normebTan Sesabamisobas da rekomendaciebs iZlevian adamianis uflebaTa dacvis sakiTxebTan dakavSirebiT. muxli 5
1. mxareebi iReben valdebulebas Seuqmnan aucilebeli pirobebi im pirebs, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs, maTi kulturis SenarCunebisa da ganviTarebisaTvis da maTi TviTmyofadobis ZiriTadi elementebis, kerZod, religiis, enis, tradiciebisa da kulturuli memkvidreobis dacvisaTvis. 2. im zomebisaTvis zianis miuyeneblad, romelTa miRebac xdeba maTi zogadi integraciuli politikis Sesabamisad, mxareebma Tavi unda Seikavon iseTi politikisa da praqtikis ganxorcielebisagan, romlebic miznad isaxaven erovnuli umciresobisadmi kuTvnili pirebis asimilacias maTi survilis winaaRmdeg da unda daicvan es pirebi nebismieri qmedebisagan, romelic miznad isaxavs amgvar asimilacias. 71. saqarTvelos konstituciis 34-e muxlis Sesabamisad, saxelmwifo xels uwyobs kulturis ganviTarebas, kulturul cxovrebaSi moqalaqeTa SeuzRudav monawileobas, kulturuli TviTmyofadobis gamovlinebasa da gamdidrebas, erovnul da zogadsakacobrio RirebulebaTa aRiarebas da saerTaSoriso kulturul urTierTobaTa gaRrmavebas. konstituciis 38-e muxliT, saqarTvelos TiToeul moqalaqes ufleba aqvs saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebuli principebisa da normebis Sesabamisad Tavisuflad, yovelgvari diskriminaciisa da Carevis gareSe ganaviTaros Tavisi kultura, isargeblos dedaeniT pirad cxovrebaSi da sajarod. 72. kanoni `reklamis Sesaxeb” enasTan dakavSirebiT garkveul moTxovnebs adgens saqonlis reklamirebisas. kerZod, 4.2-e muxlis Sesabamisad, reklama saqarTvelos mTel teritoriaze vrceldeba saxelmwifo enaze. es moTxovna ar exeba im gadacemebsa da gamocemebs, romlebic vrceldeba sxva enaze, agreTve ar exeba warweras saqonlis gamosaxulebaze, garda sasaqonlo niSnisa, xolo saqarTveloSi ganTavsebuli, sxva enaze registrirebuli sasaqonlo (momsaxurebis)
25
niSnis (logotipis) mflobels evaleba misi transliteraciis wesiT gadmocema qarTul enaze. 73. kanoni `mewarmeTa Sesaxeb” ar adgens raime valdebulebas sawarmoTa saxelwodebis SerCevisas. ufro metic, kanonis 6.5-e muxlis Sesabamisad, SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis, saaqcio sazogadoebis an kooperativis safirmo saxelwodeba SeiZleba iyos fantaziis nayofi. 74. saqarTvelos parlamentis adamianis uflebaTa dacvisa da samoqalaqo integraciis komitetma sakanonmdeblo iniciativis wesiT moamzada kanonproeqtebi `saqarTvelos samoqalaqo kodeqsSi damatebis Setanis Taobaze” da `mewarmeTa Sesaxeb” saqarTvelos kanonSi damatebis Setanis Taobaze”. cvlilebaTa paketi erovnul umciresobas mikuTvnebul, ucxoel an moqalaqeobis armqone yvela pirs aZlevs uflebas mSobliur enaze gamoiyenos arasamewarmeo iuridiuli piris saxelwodeba, agreTve warwerebi, eTnikuri elementebi da sxva piradi xasiaTis informacia. amasTan, arasamewarmeo iuridiuli piris saxelwodeba unda iqnas transliterirebuli qarTulad, sainformacio warwerebs Tan unda axldes Targmani qarTul enaze. saxelmwifo da arasaxelmwifo enebis gamoyeneba ganaTlebis sferoSi 75. saqarTvelos saxelmwifo ena aris avtonomiur respublikaSi agreTve _ muxli).
qarTuli, xolo afxazeTis afxazuri (konstituciis me-8
76. saxelmwifo enis politika ganaTlebis sferoSi ZiriTadad regulirdeba saqarTvelos kanoniT “zogadi ganaTlebis Sesaxeb”. am kanonis meoTxe muxliT gansazRvrulia swavlebis ena: `zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi swavlebis enaa qarTuli, xolo afxazeTis avtonomiur respublikaSi — qarTuli an afxazuri. 77. saqarTvelos moqalaqeebs, romelTaTvis qarTuli ena mSobliuri ar aris, ufleba aqvT miiRon sruli zogadi ganaTleba maT mSobliur enaze, erovnuli saswavlo gegmis Sesabamisad, kanonmdeblobiT dadgenili wesiT. zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi savaldebuloa saxelmwifo enis swavleba, xolo afxazeTis avtonomiur respublikaSi — orive saxelmwifo enisa. 78. saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebiTa da SeTanxmebebiT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi SesaZlebelia, zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi swavleba ganxorcieldes ucxour enaze. am zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi savaldebuloa saxelmwifo enis swavleba, xolo afxazeTis avtonomiur respublikaSi — orive saxelmwifo enisa. 79. amave kanonis me-7 da me-9 muxlebiT garantirebulia zogadi ganaTlebis xelmisawvdomoba: ,,7.1. saxelmwifo uzrunvelyofs TiToeuli moswavlis mier mis sacxovrebel adgilTan maqsimalurad axlos zogadi ganaTlebis saxelmwifo an mSobliur enaze miRebis uflebas. 26
80. 7.2. Tu am muxlis pirveli punqtiT daculi uflebis ganxorcieleba SeuZlebelia standartuli vauCeris meSveobiT, saxelmwifo aseT moswavleebs uzrunvelyofs gazrdili vauCeriT”;…`9.1. yvelas aqvs sruli zogadi ganaTlebis miRebis Tanabari ufleba, raTa srulad ganaviTaros Tavisi pirovneba da SeiZinos is codna da unar-Cvevebi, romlebic aucilebelia kerZo da sazogadoebriv cxovrebaSi warmatebis miRwevis Tanabari SesaZleblobebisTvis. dawyebiTi da sabazo ganaTlebis miReba savaldebuloa.” 81. zogadi ganaTlebis kanoni icavs yvela moswavles yovelgvari Zaladobisagan da aZlevs mSobliur enaze gamoxatvis Tavisuflebas: o “13.2. dauSvebelia sajaro skolaSi saswavlo procesis religiuri indoqtrinaciis, prozelitizmis an iZulebiTi asimilaciis miznebisaTvis gamoyeneba. es norma ar zRudavs sajaro skolaSi saxelmwifo dResaswaulebisa da istoriuli TariRebis aRniSvnas, agreTve iseTi RonisZiebis Catarebas, romelic mimarTulia erovnuli da zogadsakacobrio Rirebulebebis damkvidrebisaken. o 13.6. skola valdebulia daicvas da xeli Seuwyos moswavleebs, mSoblebsa da maswavleblebs Soris Semwynareblobisa da urTierTpativiscemis damkvidrebas, ganurCevlad maTi socialuri, eTnikuri, religiuri, enobrivi da msoflmxedvelobrivi kuTvnilebisa. o 13.7. skola Tanasworobis safuZvelze icavs umciresobebis wevrebis individualur da koleqtiur uflebas, Tavisuflad isargeblon mSobliuri eniT, SeinarCunon da gamoxaton TavianTi kulturuli kuTvnileba. o 14.1. moswavles, mSobelsa da maswavlebels ufleba aqvT kanoniT dadgenili wesiT, saskolo dros an skolis teritoriaze moiZion, miiRon, Seqmnan, Seinaxon, daamuSaon an gaavrcelon nebismieri informacia da ideebi, agreTve gamoiyenon skolis resursebi informaciisa da ideebis mosaZieblad, misaRebad, Sesaqmnelad, Sesanaxad, dasamuSaveblad an gasavrceleblad, saqarTvelos kanonmdeblobiT, maT Soris, am kanoniT gansazRvruli SezRudvebis gaTvaliswinebiT. o 14.2. moswavles ufleba aqvs gamoTqvas sakuTari azri da moiTxovos misi pativiscema”. saxelmwifo enis politika 82. saqarTvelos mTavrobis 2004 wlis 21 maisis N37-e dadgenilebiT damtkicebuli ,,saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros debulebis” me–2 muxlis me–2 punqtis ,,g1“ qvepunqtis Sesabamisad, kanonmdeblobiT miniWebuli uflebamosilebis farglebSi saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro axorcielebs saxelmwifo enobriv politikas, xels uwyobs saxelmwifo enis swavlebas, Tvalyurs adevnebs mis swor gamoyenebas.
27
amave punqtis ,,l“ qvepunqtis Sesabamisad, saministro xels uwyobs saqarTvelos saxelmwifo enis – qarTulis, afxazeTis avtonomiuri respublikis teritoriaze, agreTve, afxazuris ganviTarebas. debulebis Sesabamisad, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministroSi erovnuli da regionaluri programebis departamenti axdens saxelmwifo enis politikisa da saganmanaTleblo procesis sinqronizacias, xels uwyobs saqarTvelos mTel teritoriaze saxelmwifo enis gavrcelebas samoqalaqo integraciis Sesabamisi proeqtebis dasaxva/ ganxorcielebis gziT da erovnul umciresobaTa enebis dacvis saxelmwifo politikis ganxorcielebas. saxelmwifos damokidebuleba religiasTan 83. konstituciis me-9 muxliT, saxelmwifo acxadebs rwmenisa da aRmsareblobis srul Tavisuflebas. amasTan, aRiarebs saqarTvelos samociqulo avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis gansakuTrebul rols saqarTvelos istoriaSi da mis damoukideblobas saxelmwifosagan. saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelos samociqulo avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis urTierToba ganisazRvreba 2002 wlis 14 oqtombris konstituciuri SeTanxmebiT. 84. saqarTvelos konstituciis me-19 muxli uzrunvelyofs sityvis, azris, sindisis, aRmsareblobisa da rwmenis Tavisuflebas. dauSvebelia adamianis devna sityvis, azris, aRmsareblobis an rwmenis gamo, agreTve misi iZuleba gamoTqvas Tavisi Sexeduleba maT Sesaxeb. konstitucia krZalavs aRniSnuli Tavisuflebebis SezRudvas saomari da sagangebo mdgomareobis drosac ki. am TavisuflebaTa SezRudvis erTaderTi safuZveli SesaZloa iyos maTi gamovlinebisas sxvaTa uflebebis Selaxva. muxli 6
1. mxareebi waaxaliseben tolerantobisa da kulturaTSorisi dialogis suliskveTebas da miiReben efeqtur zomebs maT teritoriebze mcxovreb yvela pirs Soris urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da TanamSromlobis mxardasaWerad, kerZod, ganaTlebis, kulturisa da masmediis sferoSi, miuxedavad am pirebis eTnikuri, kulturuli, lingvisturi an religiuri kuTvnilebisa. 2. mxareebi iReben valdebulebas miiRon Sesabamisi zomebi im pirebis dasacavad, romlebic SeiZleba daeqvemdebaron muqaras an diskriminacias, mtrul damokidebulebas an Zaladobas maTi eTnikuri, kulturuli, lingvisturi an religiuri kuTvnilebisda gamo. 85. saqarTvelos konstituciis 34-e da 38-e muxlebi uzrunvelyofen konvenciis meeqvse muxlSi mocemuli principebis dacvas. 86. `kulturis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-10 muxlis Sesabamisad, yovel adamians aqvs kulturuli TviTmyofadobis dacvisa da mxatvrul-esTetikuri orientaciis Tavisuflad dacvis ufleba. kanoni 28
agreTve amkvidrebs kulturis, kulturul memkvidreobis prioritetulobas xalxis, TiToeuli moqalaqis kulturuli TviTmyofadobis gamovlinebasa da gamdidrebaSi, mTeli sazogadoebis zneobriv srulyofasa da humanizaciaSi. 87. intereTnikuri TanamSromlobisa da urTierTpativiscemis gasaviTareblad, aseve tolerantobis kulturis gasaRrmaveblad saqarTveloSi Semdegi saxis RonisZiebebi ganxorcielda: o 2004 wlidan yovelwliurad saqarTvelos sportisa da axalgazrdobis saqmeTa departamenti axorcielebs programas axalgazrduli sazafxulo banakebi - `patriotebi~, romelic iTvaliswinebs saqarTveloSi mcxovrebi 15-22 wlis yvela erovnebis bavSvisa da axalgazrdis monawileobas. o 2006 wlis martidan saxalxo damcvelis ofisi gamoscems yovelTviur Jurnals `solidaroba”, sadac ibeWdeba statiebi erovnuli umciresobebis problemebis, kulturis, istoriisa da sxva mniSvnelovani mimarTulebebis Sesaxeb. Jurnali gamodis 3000 egzemplarad da vrceldeba samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebSi, maT Soris erovnuli umciresobebis organizaciebSi. o saxalxo damcvelTan arsebuli tolerantobis centris mier erovnuli umciresobebis axalgazrda liderebisTvis, dedaqalaqidan da regionebidan, 2006 wlis ganmavlobaSi Catarda seminarebi `integracia da tolerantoba”. 2007 wels 4 amgvari seminaris Catareba igegmeba. o 2006 wels qalaq Tbilisis meriisa da saxalxo damcvelTan arsebuli tolerantobis centris mxardaWeriT, Catarda turniri minifexburTSi - `tolerantobis Tasi”. Ees turniri 2007 wlis noemberSic Catardeba da igi tradiciuli gaxdeba. o 2006 wels saxalxo damcvelTan arsebuli tolerantobis centris mier tolerantobis Temaze Seqmnili saukeTeso samxatvro namuSevris gamosavlenad Tbilisis skolebSi Catarda samxatvro konkursi, romelSic monawileobas iRebdnen, rogorc qarTveli, ise erovnuli umciresobis warmomadgeneli moswavleebi. o saxalxo damcvelis aparati 2007 wlis SemodgomisaTvis gamosacemad amzadebs `saqarTvelos eTnikuri mravalferovnebis enciklopedias”, sadac asaxuli iqneba saqarTveloSi mcxovrebi eTnikuri jgufebis istoria, kultura, tradiciebi, cnobili adamianebi da sxva saintereso informacia. maT Soris iqneba informacia erovnuli umciresobebis mier saqarTvelos istoriaSi, xelovnebaSi, kulturaSi, mecnierebaSi, sportSi da cxovrebis sxva sferoebSi Setanili wvlilis Sesaxeb. enciklopedias amzadeben saqarTvelos samecniero wreebisa da erovnuli umciresobebis warmomadgenlebi. o qalaq Tbilisis meriis, saxalxo damcvelisa da arasamTavrobo organizacia saqarTvelos gaeros asociaciis mxardaWeriT, 2007 wlis seqtemberSi q. Tbilisis Zvel ubanSi (abanoTubani) Catardeba tolerantobis festivali, romelSic monawileobas miiRebs saqarTveloSi mcxovrebi yvela eTnikuri jgufis warmomadgeneli. festivalze saqarTvelos sxvadasxva eTnikuri jgufebis warmomadgenlebs saSualeba eqnebaT wamoadginon 29
sakuTari Semoqmedeba, erovnuli cekvebi, simRerebi, mxatvroba, kulinaria, xalxuri rewvis nimuSebi, sxva eTnografiuli Taviseburebani da tradiciebi. 88. “sazogadoebrivi mauwyebeli” 2007 wlis aprilidan iwyebs axal ToqSous, romlis mizania saqarTveloSi mcxovrebi eTnikuri da religiuri umciresobebis samoqalaqo integraciis xelSewyoba. gadacema xorcieldeba saqarTvelos gaeros asociaciasTan TanamSromlobiT USAID-is programis farglebSi `samoqalaqo integracia da tolerantoba saqarTveloSi”. advilad aRsaqmeli, gasarTobi formiT gadacema mayurebels miawvdis informacias da xels Seuwyobs diskusiebs umciresobebis warmomadgenelTa monawileobiT maTTvis mniSvelovan sakiTxebze. Toq-Sou qarTulenovania da erovnuli umciresobebis warmomadgenlebTan erTad farTo, qarTulenovan auditoriasac moizidavs. proeqti amerikeli Jurnalistisa da prodiuseris sten meTius monawileobiT SemuSavda, romelsac aSS-Si satelevizio debatebsa da umciresobebisaTvis gamiznul gadacemebze muSaobis didi gamocdileba aqvs. gadacemis qronometraJi 50 wuTia da is kviraSi erTxel gava “sazogadoebrivi mauwyeblis” eTerSi. muxli 7
mxareebi uzrunvelyofen yvela im piris mSvidobiani Sekrebis, gaerTianebis, gamoxatvis da azris, sindisisa da religiis Tavisuflebis uflebis pativiscemas, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas. 89. saqarTvelos konstituciis 25-e muxli adgens winaswari nebarTvis gareSe Sekrebis uflebas sajarod da uiaraRod, rogorc WerqveS, ise gareT. aRniSnuli ufleba ar vrceldeba samxedro Zalebisa da Sss-Si momuSave pirebze. xelisuflebas mxolod im SemTxvevaSi SeuZlia Sekrebis an manifestaciis Sewyveta, Tu man kanonsawinaaRmdego xasiaTi miiRo. kanoniT `Sekrebebisa da manifestaciebis Sesaxeb” gaTvaliswinebulia xelisuflebis winaswari gafrTxilebis aucilebloba, Tu Sekreba an manifestacia xalxisa da transportis samoZrao adgilas imarTeba. dauSvebelia Sekrebis an manifestaciis organizaciisas da Catarebisas mowodeba saqarTvelos konstituciuri wyobilebis damxobis an ZaladobiT Secvlisaken, qveynis damoukideblobis xelyofisa da teritoriuli mTlianobis darRvevisaken, an iseTi mowodeba, romelic warmoadgens omisa da Zaladobis propagandas, aRvivebs erovnul, kuTxur, religiur an socialur SuRls (kanonis me-4.2 muxli). 90. saqarTvelos konstituciis 26.2-e muxlis Sesabamisad, saqarTvelos moqalaqeebs ufleba aqvT Seqmnan politikuri partiebi da monawileoba miiRon mis saqmianobaSi. konstituciiT akrZalulia iseTi politikuri da sazogadoebrivi gaerTianebis Seqmna da saqmianoba, romlis mizania saqarTvelos konstituciuri wyobilebis damxoba an ZaladobiT Secvla, qveynis damoukideblobis xelyofa, teritoriuli mTlianobis darRveva an romelic eweva omis an Zaladobis propagandas, aRvivebs erovnul, kuTxur, religiur an socialur SuRls. 30
moqmedi kanonmdeblobis Sesabamisad, saqarTvelos iusticiis saministro axorcielebs moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis (partiebis), SemoqmedebiTi kavSirebis registracias. rac Seexeba sxva sazogadoebriv gaerTianebebs, saqarTvelos “samoqalaqo kodeqsSi” Setanili cvlilebebis Tanaxmad, 2006 wlis 1 seqtembridan `arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris saxelmwifo da sagadasaxado registracias axorcielebs sagadasaxado organo arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris adgilmdebareobis mixedviT~. arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli pirebis registraciis sakiTxebi regulirdeba saqarTvelos “samoqalaqo kodeqsiT”. aRniSnuli kodeqsis 28-e muxlis me-6 nawilis Tanaxmad, `arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris, filialis (warmomadgenlobis) registracia xorcieldeba saregistracio ganacxadis safuZvelze, romelic mowmdeba sanotaro wesiT~. amave kodeqsis 29-e muxlSi miTiTebulia yvela im aucilebeli dokumentebis CamonaTvali, rac unda daerTos arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris saregistracio ganacxads. saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 32-e muxliT gansazRvrulia arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris registraciaze uaris Tqmis safuZvlebi. kerZod: arasamewarmeo (arakomerciul) iuridiul pirs, filials (warmomadgenlobas) SeiZleba uari eTqvas registraciaze (cvlilebebiT registraciaze), Tu: a) registraciisaTvis warmodgenili iuridiuli piris, filialis (warmomadgenlobis) miznebi ewinaaRmdegeba moqmed samarTals, aRiarebul zneobriv normebs an saqarTvelos konstituciur-samarTlebriv principebs; b) arsebobs saqarTvelos konstituciis 26-e muxlis me-3 punqtiT gaTvaliswinebuli pirobebi (saqarTvelos konstituciis 26-e muxlis me-3 punqtis Tanaxmad, dauSvebelia iseTi sazogadoebrivi da politikuri gaerTianebis Seqmna da saqmianoba, romlis mizania saqarTvelos konstituciuri wyobilebis damxoba an ZaladobiT Secvla, qveynis damoukideblobis xelyofa, teritoriuli mTlianobis darRveva, an romelic eweva omis an Zaladobis propagandas, aRvivebs erovnul, kuTxur, religiur an socialur SuRls); g) arsebobs saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 27-e muxlis me-2 da me-3 nawilebiT gaTvaliswinebuli pirobebi (saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 27-e muxlis me-2 nawilis Tanaxmad, arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris saxelwodebaSi ar SeiZleba gamoyenebul iqnes Sesabamisi sakanonmdeblo aqtebiT (`mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni, `Semoqmed muSakTa da SemoqmedebiTi kavSirebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni, `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanoni) gaTvaliswinebuli iuridiuli pirisa da sajaro samarTlis iuridiuli piris organizaciul-samarTlebrivi formebisaTvis damaxasiaTebeli aRniSvnebi, xolo amave muxlis me-3 nawilis Sesabamisad, arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris saxelwodeba ar SeiZleba emTxveodes ukve registrirebuli arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piris saxelwodebas); d) registraciisaTvis wardgenili saregistracio ganacxadi ar aris Sesrulebuli saqarTvelos 31
samoqalaqo kodeqsis moTxovnaTa Sesabamisad (saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 29-e muxli gansazRvravs monacemebs, romelsac unda Seicavdes saregistracio ganacxadi); e) saregistracio ganacxads ar erTvis saqarTvelos samoqalaqo kodeqsiT gaTvaliswinebuli dokumentebi an aRniSnuli dokumentebi arasruladaa wardgenili (saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 29-e muxlis me-3 nawili iTvaliswinebs im dokumentebis CamonaTvals, romlebic unda daerTos saregistracio ganacxads); v) saregistracio ganacxadisaTvis TandarTuli dokumentebi ar aris gaformebuli (dadasturebuli) saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT. im SemTxvevaSi Tu, arsebobs CamoTvlili punqtebidan `g~, `d~, `e~ da `v~ punqtebiT gaTvaliswinebuli pirobebi, maregistrirebeli organo ganmcxadebels saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT aZlevs xarvezis aRmosafxvrelad vadas ara umetes 2 dRisa. Tu am vadaSi xarvezi ar iqna aRmofxvrili, maregistrirebeli organo uflebamosilia miiRos gadawyvetileba registraciaze uaris Tqmis Sesaxeb. 91. moqalaqeTa politikur gaerTianebebis registraciis sakiTxebi ganisazRvreba `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanoniT, romlis 22-e muxlis mixedviT: 1. partiis registracia xdeba saqarTvelos iusticiis saministroSi; 2. partiis damfuZnebeli yrilobis Catarebidan erTi kviris vadaSi saqarTvelos iusticiis saministros waredgineba kanonSi miTiTebuli dokumentebi (maT Soris partiis aranakleb 1000 wevris sia, saxelis, gvaris, dabadebis TariRis, piradobis mowmobis nomris, samuSao adgilis, sacxovrebeli adgilis misamarTisa da telefonis miTiTebiTa da maTi xelmowerebiT). `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis me-12 muxlis mixedviT: 1. partiis Sesaqmnelad moqalaqeTa aranakleb 300-kaciani jgufi winaswari nebarTvis gareSe atarebs partiis damfuZnebel yrilobas (konferencias, kongress, asambleas an sxv.); 2. damfuZnebeli yriloba iRebs partiis wesdebas; 3. damfuZnebel yrilobas eswreba da mis oqms amowmebs notariusi. `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis 23-e muxlis pirveli da me-2 punqtebis mixedviT, saqarTvelos iusticiis saministro amowmebs wardgenili dokumentebis siswores da maTi wardgenidan erTi Tvis vadaSi wyvets partiis registraciis sakiTxs. partiis maregistrirebeli organo wardgenili dokumentebis ganxilvis Semdeg iRebs erT-erT Semdeg gadawyvetilebas: a) registrirebul iqnes; b) uari eTqvas registraciaze. amasTan, `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis me-6 muxli gansazRvravs, rom `dauSvebelia partiis Seqmna regionuli an teritoriuli niSnis mixedviT~. 92. am mxriv aRsaniSnavia, saqarTvelos iusticiis saministros saregistracio kolegiis 1999 wlis 2 aprilis #5/4 dadgenileba, romliTac sruliad saqarTvelos saxalxo partia `virq~-s (organizaciis wevrebi ZiriTadad somxebiT kompaqturad dasaxlebuli 32
javaxeTis macxovreblebi iyvnen) uari eTqva registraciaze registraciisaTvis wardgenil dokumentebSi arsebuli samarTlebrivi xarvezebis gamo. kerZod: saregistraciod warmodgenili dokumentebis mixedviT, darRveuli iyo `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis me-6 muxlis moTxovnebi; amave kanonis me-14 muxlis moTxovnebi, romlis mixedviT, `1. partiis saxelwodeba, misi Semoklebuli dasaxeleba da simbolika ar SeiZleba emTxveodes sxva, ukve registrirebuli an likvidirebuli partiis saxelwodebas, Semoklebul dasaxelebasa da simbolikas, Tu am partiis likvidaciis dRidan 4 welze naklebia gasuli; 2. akrZalulia partiis saxelwodebis, Semoklebuli dasaxelebisa da simbolikis gamoyeneba am partiis nebarTvis gareSe.~. garda amisa, partiis damfuZnebeli yrilobis oqmi moiTxovda mTel rig seriozul Sesworebebs; kanonmdeblobiT dadgenili wesiT ar iyo warmodgenili partiis 1000 wevris sia; partiis wesdebis TiTqmis yvela punqti moiTxovda Sesworebas moqmed kanonmdeblobasTan SesabamisobaSi moyvanis mizniT. 93. saqarTvelos iusticiis saministroSi daculi monacemebis mixedviT, sxvadasxva periodSi registraciaze uari eTqva moqalaqeTa xuT politikur gaerTianebas (partias), saregistracio dokumentaciaSi arsebuli samarTlebrivi xarvezebis gamo. 94. amJamad saqarTveloSi aTeulobiT arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piri eweva aqtiur saqmianobas. maTi nawili erovnuli umciresobebis dacvis mimarTulebiTac muSaobs, rogorc dedaqalaqSi, ise erovnuli umciresobebiT kompaqturad dasaxlebul adgilebSi. erovnuli umciresobebis mier daarsebuli arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli pirebi Tavis saqmianobaSi ZiriTad aqcents erovnuli umciresobebis winaSe arsebuli problemebis gadawyvetaze akeTeben. muxli 8
mxareebi iReben valdebulebas aRiaron, rom TiToeul pirs, vinc miekuTvneba erovnul umciresobas, aqvs ufleba gamoamJRavnos misi religia an rwmena da Seqmnas religiuri dawesebulebebi, organizaciebi da asociaciebi. 95. konstituciis me-19 muxlis mixedviT dauSvebelia adamianis devna sityvis, azris, aRmsareblobisa an rwmenis gamo, yovel adamians aqvs sityvis, azris, aRmsareblobisa da rwmenis Tavisufleba. agreTve dauSveblad acxadebs am TavisuflebaTa SezRudvas, Tu maTi gamovlineba ar laxavs sxvaTa uflebebs. 96. sisxlis samarTlis kodeqsis 155-e muxli danaSaulad acxadebs `religiuri wesis aRsrulebisaTvis ukanonod xelis SeSlas ZaladobiT an Zaladobis muqariT an morwmunis an RvTismsaxuris religiuri grZnobis SeuracxyofiT.” aseTi qmedeba isjeba jarimiT an gamasworebeli samuSaoTi vadiT erT wlamde anda Tavisuflebis aRkveTiT vadiT or wlamde.
33
amave kodeqsis 156-e muxli danaSaulad acxadebs adamianis devnas sityvis, azris, sindisis, aRmsareblobis, rwmenis an mrwamsis gamo, anda mis politikur, sazogadoebriv, profesiul, religiur an mecnierul moRvaweobasTan dakavSirebiT. 156-e muxliT gaTvaliswinebuli danaSauli isjeba jarimiT an Tavisuflebis SezRudviT vadiT or wlamde anda Tavisuflebis aRkveTiT imave vadiT. kodeqsis 166-e muxlis Tanaxmad, danaSaulia politikuri, sazogadoebrivi an religiuri gaerTianebis SeqmnisaTvis an misi saqmianobisaTvis ukanonod xelis SeSla ZaladobiT, Zaladobis muqariT an samsaxurebrivi mdgomareobis gamoyenebiT, romelic isjeba jarimiT an gamasworebeli samuSaoTi vadiT erT wlamde, an Tavisuflebis SezRudviT or wlamde, anda Tavisuflebis aRkveTiT imave vadiT. 97.
2005 wlis 6 aprils saqarTvelos parlamentma cvlilebebi Seitana saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis 1509-e muxlSi, romlis safuZvelzec religiur gaerTianebebs miecaT saSualeba daregistrirdnen, rogorc arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli pirebi, rac gamoricxavs saxelmwifos mxridan religiuri gaerTianebis saqmianobaSi Carevis SesaZleblobas.
98. “vardebis revoluciis” Semdeg religiuri umciresobebis winaaRmdeg Seviwroebis faqtebi mniSvnelovnad Semcirda. religiuri umciresobebis winaaRmdeg agresiiT ganTqmuli, sapatriarqodan gankveTili mRvdeli basili mkalaviSvili da petre ivaniZe, aseve religiur eqstremistuli organizacis xelmZRvaneli paata bluaSvili daakaves, romlebic amJamad sasjels ixdian religiuri Seviwroebis gamo. muxli 9
1. mxareebi iReben valdebulebas aRiaron, rom TiToeuli im piris gamoxatvis Tavisufleba, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas, aseve moicavs Tavisuflebas hqondes mosazrebebi da miiRos da gasces informacia da ideebi umciresobis enaze saxelmwifo xelisuflebis Carevis gareSe da sazRvrebis miuxedavad, mxareebi, maTi samarTlebrivi sistemebis farglebSi uzrunvelyofen, rom erovnuli umciresobebisadmi kuTvnili pirebi ar ganicdidnen diskriminacias masmediis maTTvis xelmisawvdomobis mxriv. 2. 1-li punqti ar SeuSlis xels mxareebs, diskriminaciis gareSe da obieqtur kriteriumebze dayrdnobiT, moiTxovon xmovani radio da satelevizio mauwyeblobis an kinowarmoebis licenzireba. 3. mxareebi xels ar SeuSlian im pirebis mier beWdviTi masmediis saSualebebis Seqmnas da gamoyenebas, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs. xmovani radio da satelevizio mauwyeblobis samarTlebriv CarCoebSi da 1-li punqtis gaTvaliswinebiT, isini maqsimalurad uzrunvelyofen, rom im pirebs, romlebic miekuTvnebian erovnul
34
umciresobebs, miniWebuli hqondeT maTi masmediis saSualebebis Seqmnisa da gamoyenebis ufleba. 4. maTi samarTlebrivi sistemebis farglebSi, mxareebi miiReben adekvatur zomebs im mizniT, rom uzrunvelyon masmediisadmi xelmisawvdomoba im pirebisaTvis, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs da xeli Seuwyon tolerantobas da daamkvidron kulturuli pluralizmi. 99. saqarTvelos konstituciis 23-e muxli adgens inteleqtualuri Semoqmedebis Tavisuflebas da dauSveblad acxadebs SemoqmedebiT procesSi Carevasa da SemoqmedebiTi saqmianobis sferoSi cenzuras. amasTan, SemoqmedebiTi nawarmoebis dayadaReba da gavrcelebis SesaZlebelia, Tu misi gavrceleba laxavs sxva adamianis kanonier uflebebs. 100. `sityvisa da gamoxatvis Tavisuflebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-4 muxli srulad da upirobod icavs moqalaqeTa azrs. amasTanave, aRiarebs da icavs gamoxatvis Tavisuflebis princips, agreTve adgens gamoxatvis Tavisuflebis Sinaars, romelic gulisxmobs: a) azris absolutur Tavisuflebas; b) politikuri sityvisa da debatebis Tavisuflebas; g) nebismieri formis informaciisa da ideebis moZiebis, miRebis, Seqmnis, Senaxvis, damuSavebisa da gavrcelebis uflebas; d) cenzuris dauSveblobas, mediis saredaqcio damoukideblobasa da pluralizms, Jurnalistis uflebas daicvas informaciis wyaros saidumlooba da sakuTari sindisis Sesabamisad miiRos saredaqcio gadawyvetilebebi; e) swavlis, swavlebisa da kvlevis akademiur Tavisuflebas; v) xelovnebis, Semoqmedebisa da gamogonebis Tavisuflebas; z) nebismier enaze metyvelebis, nebismieri damwerlobis gamoyenebis uflebas; T) qvelmoqmedebis uflebas; i) mxilebis Tavisuflebas da mamxilebelTa dacvas; k) Tavisuflebas iZulebisagan, gamoTqvas Tavisi Sexeduleba rwmenis, aRmsareblobis, sindisisa da msoflmxedvelobis, eTnikuri, kulturuli da socialuri kuTvnilebis, warmoSobis, ojaxuri, qonebrivi da wodebrivi mdgomareobis, agreTve yvela im garemoebis Sesaxeb, romelic SeiZleba gaxdes misi uflebebisa da Tavisuflebebis Selaxvis safuZveli. 101. masmediasa da nebismier moqalaqes saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsi (III Tavi) aZlevs uflebasa da SesaZleblobas gamoiTxovon da miiRon maTTvis saWiro nebismieri informacia sajaro dawesebulebidan, Tu igi ar Seicavs saxelmwifo, komerciul Tu pirad saidumloebis kategorias mikuTvnebul informacias. 102. mauwyeblobis ganxorcielebis wesi `mauwyeblobis Sesaxeb”. mauwyeblobis 35
dadgenilia kanoniT ganxorcieleba xdeba
licenzirebis safuZvelze. mauwyeblobis sferos aregulirebs komisia (“saqarTvelos komunikaciebis erovnuli komisia”), romelic Tavisi kompetenciis farglebSi adgens salicenzio pirobebs, gascems, moqmedebas aCerebs, anaxlebs an auqmebs licenziebs. kanonis me-16 muxli adgens “sazogadoebrivi mauwyeblis” valdebulebas xeli Seuwyos qveynis TviTmyofadobis, sulieri faseulobebisa da kulturuli mravalferovnebis ganviTarebas da saTanado proporciiT ganaTavsos umciresobebis enaze, maT Sesaxeb da maT mier momzadebuli programebi. 103. beWdviTi media-saSualebis dafuZneba xdeba samewarmeo organizaciebis msgavsad, `mewarmeTa Sesaxeb” saqarTvelos kanoniT dadgenili wesiT. 104. centraluri telearxebis garda, somxuri da azerbaijanuli mosaxleobiT kompaqturad dasaxlebul regionebSi, adgilobrivi telearxebic mauwyeblobs, romelTa gavrcelebis areali mxolod am regionebiT Semoifargleba. telearxi “atv12” somxur enaze mauwyeblobs da misi gavrcelebis areali axalqalaqis raions da nawilobriv ninowmindis raionsac moicavs. arxi dReSi mxolod 3 saaTs mauwyeblobs. Aarxis eTerSi kviraSi 5-jer gadis sainformacio gamoSveba, romlisTvisac siuJetebs StatSi ayvanili Jurnalistebi amzadeben. javaxeTSi aseve moRvaweobs adgilobrivi televizia `farvana tv~. Tumca “atv12” da `farvana tv~ ar warmoadgenen licenzirebul kompaniebs da mauwyebloben ulicenziod. samcxe-javaxeTSi moqmedebs Sps `TV imperia~, romlis eTerSi 23:00 saaTze gadis somxur enaze naTargmni, “rusTavi 2”-is sainformacio programa `kurieri~. 105. “marneuli TV” azerbaijanul enaze mauwyeblobs da misi gavrcelebis areali marneulis raions moicavs. Aarxi araregularulad mauwyeblobs. mis eTerSi sainformacio gamoSveba kviraSi mxolod erTxel, paraskevobiT gadis. sainformacio gamoSvebis 20-wuTian qronometraJSi, originalur siuJetebs mxolod 10 wuTi uWiravs, romelTa didi nawili centraluri telekompaniebis produqciaa, danarCeni dro ki EURONEWS-is naTargmni siuJetebiT ivseba. qvemo qarTlSi moqmedi kidev erTi “telekompania qvemo qarTli~ mauwyeblobs qarTul da azerbaijanul enaze. 106. saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro afinansebs gazeTebs: azerbaijanulenovan `gurjistans~, somxurenovan `vrastans~, rusulenovan `svabodnaia gruzias~. garda amisa, erovnuli umciresobebis Temaze saqarTveloSi moqmedi organizaciebi periodulad gamoscemen gazeTebs. sazogadoebrivi mauwyebeli 36
107. “sazogadoebrivi mauwyeblis” misiaa xeli Seuwyos demokratiuli Rirebulebebis damkvidrebas, sazogadoebis ganaTlebis donis amaRlebas, mravalferovnebasa da socialuri integracias, aseve sazogadoebisTvis kulturuli faseulobebis miwodebas. “sazogadoebrivi mauwyebeli” sameurveo sabWos mier yovelwliurad gansazRvruli programuli prioritetebiT xelmZRvanelobs. 2007 wlis erT-erTi programuli prioritetia `saqarTvelos sxvadasxva eris, regionisa da xalxis warmoCena da gansxvavebebis CvenebiT, socialuri erTobisa da Semwynareblobis damkvidreba.” 108. saqarTveloSi mcxovrebi erovnuli umciresobebis sakiTxebis gaSuqebis standartebi gansazRvrulia “sazogadoebrivi mauwyeblis” Sida qcevis kodeqsiT, romelic 2006 wlis dekemberSi iqna miRebuli (dokumenti ix. http://www.gpb.ge/angarishi_3.php?lang=geo&lm_id=3&sub_id=4). qcevis kodeqsi aris ZiriTadi profesiuli standartebisa da Jurnalisturi eTikis principebis krebuli, romliTac “sazogadoebrivi mauwyeblis” TanamSromlebi xelmZRvaneloben. kodeqsSi xazgasmiTaa aRniSnuli, rom “sazogadoebrivi mauwyeblis” mizania `srulfasovnad da samarTlianad gaaSuqos saqarTveloSi mcxovrebi yvela xalxi da kultura, pativi sces eTnikuri da religiuri umciresobebis uflebebs da xeli Seuwyos maT ganviTarebas.” 109. TviTregulirebis meqanizmebis dasanergad 2006 wlis 10 ivlisidan sazogadoebriv mauwyebelSi Seiqmna monitoringis jgufi. monitoringis jgufis umTavresi funqcia „sazogadoebrivi mauwyeblis“ TanamSromlebSi profesiuli eTikis standartebis danergva da am standartebis Sesrulebaze mudmivi meTvalyureobis ganxorcielebaa. garda amisa, monitoringis jgufi uflebamosilia am standartebis darRvevasTan dakavSirebiT fizikuri Tu iuridiuli pirebisgan Sesuli saCivrebi Seiswavlos da maTze reagireba moaxdinos. monitoringis jgufis Seqmnidan dRemde Sesulia 3 saCivari, Tumca arc erTi maTgani erovnul umciresobebs ar ukavSirdeba. 110.saqarTvelos sazogadoebrivi mauwyeblis informaciisa da sazogadoebriv-politikuri mimarTulebis departamenti amzadebs sainformacio gamoSveba `moambes” sxvadasxva eTnikuri jgufebisaTvis gasageb xuT enaze: ¿afxazurad, osurad, somxurad, azerbaijanulad da rusulad. satelevizio nacionaluri sainformacio gamoSveba 25 wuTiania da eTerSi 16.00 sT-ze gadis. gamoSvebebis Tanmimdevroba kviris dReebis mixedviT aseTia: orSabaTi – sainformacio gamoSveba afxazur enaze, samSabaTi – osur enaze, oTxSabaTi – somxur enaze, xuTSabaTi – azerbaijanul enaze da paraskevi – rusul enaze. 111. nacionaluri `moambe” ori nawilisgan Sedgeba. pirveli nawili sainformacio xasiaTisaa da kviris manZilze ganviTarebul socialurpolitikur movlenebs asaxavs. meore nawili ramdenime rubrikisgan Sedgeba - regioni, xalxis xma, cnobili adamianebi, axalgazrdoba da sxva. gaTvaliswinebulia gasarTob-SemecnebiTi blokic. mudmivad mzaddeba socialuri siuJetebi moqalaqeebis werilebisa da satelefono zarebis Sesabamisad. moqalaqeTa gamoxmaurebaze 37
reagirebis meSveobiT Suqdeba umciresobebis problemebi.
saqarTveloSi
mcxovrebi
erovnuli
112.“sazogadoebrivi mauwyeblis” eTerSi sazogadoebrivi interesebisa da moTxovnebis warmodgenis mizniT Seqmnilia rva sazogadoebrivi sabWo, maT Soris eTnikuri umciresobebis sabWo. sazogadoebrivi sabWoebi Seiswavlian sazogadoebisaTvis aqtualur, problemur sakiTxebs TavianTi saqmianobis sferoebis mixedviT da SeimuSaveben rekomendaciebs “sazogadoebrivi mauwyeblisTvis”. 113. “sazogadoebriv mauwyebelTan” arsebuli eTnikur umciresobaTa sabWo. sabWo Seiqmna 2006 wels. masSi aTi organizaciaa gaerTianebuli. sabWo ikribeba or TveSi erTxel. sazogadoebrivi mauwyebeli mudmivad iTvaliswinebs sakuTar programebSi sabWos rCevebs erovnuli umciresobebisTvis aqtualuri sakiTxebis gaSuqebasTan dakavSirebiT. 114.“sazogadoebriv mauwyebelTan” arsebuli religiaTa sabWo. sabWo Seiqmna 2006 wels. masSi eqvsi organizaciaa gaerTianebuli. sabWo ikribeba or TveSi erTxel. 115. “sazogadoebriv mauwyebelTan” arsebuli genderuli sabWo. sabWoO Seiqmna 2006 wels. masSi eqvsi gaerTianebuli. sabWo ikribeba or TveSi erTxel.
Tanasworobis organizaciaa
sazogadoebrivi radio 116.sazogadoebrivi radios eTerSi yoveldRe gadis xuTwuTiani sainformacio gamoSvebebi afxazur, osur, somxur, azerbaijanul da rusul enebze. sainformacio gamoSvebebSi Suqdeba mimdinare dRis mTavari movlenebi. yovel SabaTs gadis ocwuTiani kviris Semajamebeli sainformacio gamoSveba rusul enaze. garda amisa, sazogadoebrivi radios eTerSi yovel xuTSabaTs 16.05 sTze eTerSia koba Coflianis saavtoro gadacema `Cveni saqarTvelo”. gadacemaSi Suqdeba saqarTveloSi mcxovrebi erovnuli da religiuri jgufebis istoria, tradiciebi da kultura, eTnikuri da religiuri TviTmyofadobis Tematika. gadacema miznad isaxavs qveyanaSi samoqalaqo integraciis procesisa da Ria sazogadoebis RirebulebaTa ganmtkicebis xelSewyobas. muxli 10
1. mxareebi iReben valdebulebas aRiaron rom, yvela pirs, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas, Tavisuflad da yovelgvari Carevis gareSe, aqvs ufleba gamoiyenos misi umciresobis ena kerZod da sajarod, zepirad da werisas. 2. im adgilebSi, sadac tradiciulad an didi umciresobisadmi kuTvnili pirebi, Tuki es pirebi moTxovna pasuxobs realur saWiroebas, mxareebi uzrunvelyon iseTi pirobebi, romlebic 38
raodenobiT erovnuli moiTxoven da sadac es ecdebian maqsimalurad SesaZlebels gaxdian
umciresobis enis gamoyenebas am pirebis da administraciul organoebs Soris urTierTobebSi. 3. mxareebi iReben valdebulebas uzrunvelyon yvela pirisaTvis, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas, ufleba iyos saswrafod informirebuli misTvis gasageb enaze misi dapatimrebis mizezebisa da mis winaaRmdeg aRZruli yvela braldebis bunebisa da mizezis Sesaxeb da daicvas Tavi am enaze, aucileblobis SemTxvevaSi, Tarjimnis ufaso daxmarebiT. 117. saqarTvelos konstituciis 85.2-e muxlis Sesabamisad, samarTalwarmoeba xorcieldeba saxelmwifo enaze, xolo pirs, romelmac ar icis saxelmwifo ena mieCineba Tarjimani. aRniSnuli principebi garantirebulia sisxlis samarTlisa da samoqalaqo samarTlis saproceso kanonmdeblobiTac. saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis Sesabamisad, im braldebuls, eWvmitanils an procesis sxva monawiles, romelmac ar icis samarTalwarmoebis ena mieCineba Tarjimani. amasTan sisxlis samarTlis saqmeSi monawile Tarjimnis Sromis anazRaureba saxelmwifos xarjze xdeba (sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis me-17 da 94-e muxlebi). Tarjimnis monawileoba uzrunvelyofilia samoqalaqo saproceso kodeqsiTac (14 noemberi, 1997w., #1106), amasTan misi momsaxurebis sazRauri gadaixdeba im mxaris mier vis sawinaaRmdegodac iqna gamotanili gadawyvetileba (muxlebi 9.4 da 53.1). 118. saqarTvelos sisxlis samarTlis saproceso kodeqsis (ssssk) 297-e muxlis Sesabamisad, dakiTxvis Casatareblad, Tu damkiTxavma daadgina, rom dasakiTxma ar icis samarTalwarmoebis ena, eWvmitanils/braldebuls daeniSneba Tarjimani. me-17 muxlis Sesabamisad, kanonis moTxovnaTa Sesabamisad, misTvis gadasacemi sagamoZiebo da sasamarTlo dokumentebi unda iTargmnos mis mSobliur enaze an misTvis gasageb sxva enaze. 119.kanonmdebloba ar awesebs sapatimroebSi saxelmwifo enis gamoyenebis valdebulebas. kanoni adgens sasjelis aRsrulebis principebs da wesebs. kanonis 21-e muxlis Sesabamisad, msjavrdebulis sasjelaRsrulebis dawesebulebaSi miRebisas administraciam mas werilobiTi formiT mSobliur enaze an misTvis gasageb enaze unda gaacnos misi uflebebi da misdami mosamsaxureebis mopyrobis wesebi, informaciis miRebisa da saCivris Setanis wesebi, disciplinuri da sxva saxis moTxovnebi. kanoni adgens sasjelaRsrulebis dawesebulebis valdebulebas, msjavrdebuls, romelic ver flobs saqarTvelos saxelmwifo enas, Seuqmnas pirobebi mis dasaufleblad. am sakiTxTan dakavSirebiT unda aRiniSnos, rom quTaisis #2 sapyrobileSi erovnuli umciresobebis warmomadgenlebs, romlebic ar floben saxelmwifo enas, dawesebulebis socmuSakebi qarTuli enis gakveTilebs utareben. 39
120. saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsis me-14 muxlis Sesabamisad, dawesebulebebSi administraciuli warmoebis enaa qarTuli, xolo afxazeTSi –aseve afxazuri. pirs, romelmac gancxadeba an sxva dokumenti waradgina arasaxelmwifo enaze, administraciuli organos mier miecema vada dokumentis sanotaro wesiT damowmebuli Targmanis warmosadgenad; amasTan, kodeqsiT dadgenili vadebi daculad CaiTvleba (muxli 73). 121.`adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-9 muxlis Sesabamisad, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis samuSao da saqmis warmoebis enaa saqarTvelos saxelmwifo ena, anu qarTuli ena, xolo afxazeTis avtonomiur respublikaSi agreTve afxazuri ena. 122. `geografiuli obieqtebis saxeldebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis me-7 muxlis Sesabamisad, saqarTvelos teritoriaze geografiuli obieqtebis saxelwodebaTa miniWeba xorcieldeba qarTul enaze, xolo afxazeTSi – agreTve afxazur enaze. kanonis me-8 muxlis Sesabamisad, saxelwodebebi erqmeva: a) axlad warmoqmnil administraciul-teritoriul erTeulebsa da dasaxlebul punqtebs; b) axlad warmoqmnil an saxelwodebis armqone geografiul obieqtebs. dasarqmevad SerCeuli saxelwodeba unda Seesabamebodes, rogorc obieqtis yvelaze niSandobliv fizikur-geografiul, aseve regionis istoriul-kulturul an sameurneo-sayofacxovrebo Taviseburebebs da unda miesadagebodes regionis toponimikur struqturas. swavlebis formebi araqarTulenovan skolebSi 123. ,,zogadi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis me–6 muxlis pirveli punqtis Tanaxmad, sruli zogadi ganaTlebis miReba gulisxmobs zogadi ganaTlebis samive safexuris erovnuli saswavlo gegmiT dadgenili miRwevis donis daZlevas da Sesabamisi dokumentiT saxelmwifos mier amis dadasturebas. amasTan, amave kanonis me–9 muxlis me–4 punqtis Sesabamisad, zogadi ganaTlebis miReba SeiZleba eqsternis formiT. agreTve, amave muxlis me–5 punqtiT dadgenili wesiT, zogadi ganaTlebis miReba SeiZleba uzrunvelyofili iqnes alternatiuli formebiT, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier dadgenili wesiT, moswavleTa asakobrivi Taviseburebebisa da SromiTi da ojaxuri pirobebis gaTvaliswinebiT. zemoT mocemuli normebi vrceldeba saqarTveloSi arsebul yvela zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaze. 124. saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis ministris 2005 wlis 22 maisis #452 brZanebiT damtkicebuli ,,eqsternatis formiT miRebuli ganaTlebis sertificirebis debulebis“ Tanaxmad, moswavles ganaTlebis daZleva eqsternatis formiT SeuZlia qarTul, rusul, somxur an azerbaijanul enebze. eqsternebi, romlebic gamocdebs abareben rusul, somxur an azerbaijanul enaze, xolo gamocdas 40
qarTul enasa da literaturaSic abareben Sesabamisi saswavlo programis gaTvaliswinebiT. sagamocdo testebis Targmnas qarTulidan rusul, somxur da azerbaijanul enebze uzrunvelyofs gamocdebis erovnuli centri. amasTan, eqsternebi, romlebic gamocdebs abareben rusul enaze, ar arian uflebamosilni ucxo enis gamocda Caabaron rusul enaSi. 125. saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis ministris 2005 wlis 28 martis N#127 brZanebiT damtkicebuli ,,erTiani erovnuli gamocdebis Catarebis debulebis“ me–5 muxlis me–2 punqtis Sesabamisad, saxelmwifos mier akreditebuli umaRles saganmanaTleblo dawesebulebaSi swavlis gasagrZeleblad (miuxedavad swavlebis enisa) yvela abiturienti valdebulia Caabaros gamocdebi Semdeg sagnebSi: qarTuli ena da literatura, abiturientis arCeviT erT–erTi ucxouri ena (inglisuri, germanuli, franguli, rusuli), zogadi unarebi. amasTan, amave muxlis me–7 punqtis Sesabamisad, umaRles saganmanaTleblo dawesebulebaSi saxelmwifos mier akreditebuli programiT swavlis gasagrZeleblad (miuxedavad swavlebis enisa) abiturientebi uflebamosili arian gamocda zogad unarebSi, maTematikaSi, saqarTvelos istoriasa da sazogadoebiriv mecnierebebsa da sabunebismetyvelo mecnierebebSi (fizika, qimia, biologia) Caabaron qarTul an rusul enaze, ris Sesaxebac maT unda miuTiTon sagamocdo ganacxadSi. 126. ,,umaRlesi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis me–4 muxlis Tanaxmad, umaRles saganmanaTleblo dawesebulebaSi swavlebis ena aris qarTuli, xolo afxazeTSi – agreTve afxazuri. sxva enaze swavleba, garda individualuri saswavlo kursebisa, daSvebulia, Tu es gaTvaliswinebulia saerTaSoriso xelSekrulebiT an SeTanxmebulia saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrosTan. socialuri programa 127. saqarTvelos mTavrobis 2006 wlis 19 ivlisis #140 dadgenilebis mixedviT, moqalaqeebisaTvis, romlebmac sruli zogadi ganaTleba miiRes: konfliqtis zonebSi ganTavsebul zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi, azerbaijanulenovan da somxurenovan zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi, maRalmTian da ekologiuri migraciis regionebis zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi, agreTve saqarTvelos teritoriuli mTlianobisaTvis daRupulTa Svilebisa da komunisturi reJimis dros saqarTvelodan deportirebuli samcxejavaxeTis mosaxleobis STamomavlebisaTvis saqarTvelos akreditebul umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi ganaTlebis miRebis xelSewyobis mizniT ,,umaRlesi ganaTlebis Sesaxeb¨ saqarTvelos kanonis me-6 muxlis 1-li punqtis `g~¨ qvepunqtis, 52-e muxlis me-8 punqtis, ,,saqarTvelos 2006 wlis saxelmwifo biujetis Sesaxeb”¨ saqarTvelos kanonis 47-e muxlis Sesabamisad: 2006-07 saswavlo wels saqarTvelos akreditebul umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi erTiani erovnuli gamocdebis Sedegad Caricxul studentTa socialuri programis farglebSi umaRlesi ganaTlebis pirveli 41
safexuris an erTsafexuriani umaRlesi ganaTlebis dafinansebisaTvis gamoiyo 390 aTasi lari. socialuri programiT am dadgenilebis pirveli muxliT gaTvaliswinebuli Tanxa SeiZleba gadaeces: a) 20 students, romlebic bolo sami wlis ganmavlobaSi swavlobdnen da sruli zogadi ganaTlebis damadasturebeli dokumenti miiRes azerbaijanulenovan zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi, maT Soris TbilisSi - araumetes 10 students; b) 20 students, romlebic bolo sami wlis ganmavlobaSi swavlobdnen da sruli zogadi ganaTlebis damadasturebeli dokumenti miiRes somxurenovan zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi, maT Soris TbilisSi - araumetes 10 students. 2006 wels im studentebisTvis, romelTac daamTavres somxurenovani da azerbaijanulenovani skolebi, gamoyofili iyo aseve 20–20 granti. ganacxadi Seitana Tormetma studentma da yvelam miiRo 100%–iani dafinanseba, rac gulisxmobs 4 wliT maTi umaRles saganamanaTleblo dawesebulebaSi swavlis safasuris dafarvas. muxli 11
1. mxareebi iReben valdebulebas aRiaron, rom yvela pirs, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas, aqvs misi gvarisa (patronimi) da pirveli saxelebis umciresobis enaze gamoyenebis da maTi oficialuri aRiarebis ufleba, maTi samarTlebrivi sistemiT dadgenili pirobebis Sesabamisad. 2. mxareebi valdebulebas iReben aRiaron, rom yvela pirs, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas, aqvs ufleba gamoiyenos misi umciresobis enobrivi niSnebi, warwerebi da sxva piradi xasiaTis informacia, romelic SesamCnevi iqneba sazogadoebisaTvis. 3. im adgilebSi, sadac tradiciulad mniSvnelovani raodenobiT cxovroben pirebi, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs, mxareebi maTi samarTlebrivi sistemebisa da saWiroebis Sesabamisad, aseve sxva saxelmwifoebTan SeTanxmebebis farglebSi da maTi specifikuri pirobebis gaTvaliswinebiT, ecdebian gamofinon tradiciuli adgilobrivi saxelebi, quCis saxelebi da sazogadoebisaTvis gankuTvnili sxva topografiuli miTiTebani umciresobis enazec, rodesac saxezea amgvari miTiTebebis arsebobis sakmarisi moTxovna. AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 128. saxelisa da gvaris Secvlis sakiTxebs aregulirebs `samoqalaqo aqtebis registraciis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis IX Tavi. erovnul umciresobebTan mimarTebaSi saxelisa da gvaris CawerasTan dakavSirebiT aRniSnuli kanonmdebloba raime saxis gamonakliss ar iTvaliswinebs. ucxouri (erovnul umciresobaTa) saxelebi da gvarebi iwereba ise, rom maqsimalurad daculi iqnas maT enaze gamoTqmis wesebi, magram ar arsebobs konkretuli samarTlebrivi aqti, romelic zustad daaregulirebda am sakiTxs. magaliTad, gansazRvravda, Tu rogor unda Caiweros qarTuli asoebiT romelime enaze konkretuli 42
bgera, rac rig problemebs iwvevs praqtikaSi, Tumca yovel konkretul SemTxvevaSi maqsimalurad xdeba moqalaqis interesebis gaTvaliswineba. samoqalaqo reestris saagentoSi am etapze mimdinareobs muSaoba samoqalaqo reestris warmoebis samarTlebrivi bazis reformaze, romlis farglebSi aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT dagegmilia Sesabamisi samarTlebrivi regulaciis Seqmna. saxelis da gvaris Secvla dasaSvebia yvela saqarTvelos moqalaqisaTvis, ganurCevlad misi erovnebisa. aRniSnulTan dakavSirebiT raime saxis SezRudvas moqmedi kanonmdebloba ar iTvaliswinebs. erovnuli umciresobebis warmomadgenelTa mier saxelisa da gvaris Secvlis sakiTxi regulirdeba aRniSnuli kanonis Sesabamisi normebiT. saxelisa da gvaris Secvla, araqarTulenovani iqneba igi Tu qarTulenovani, SesaZlebelia erT-erTi Semdegi mizezis arsebobisas: Tu saxeli, gvari rTulad warmosaTqmeli, arakeTilxmovani an damakninebelia; ganmcxadebels surs miiRos an Tavis gvars SeuerTos meuRlis gvari _ Tu es ar ganxorcielebula qorwinebis registraciisas; ganmcxadebels surs miiRos Tavisi faqtobrivi aRmzrdelis gvari; ganmcxadebels surs daibrunos qorwinebamdeli gvari – Tu es ar ganxorcielebula ganqorwinebis registraciisas; ganmcxadebels surs miiRos Tavisi pirdapiri aRmavali Stos naTesavis gvari. imisaTvis, raTa moxdes saxelis an/da gvaris Secvlis saqmiswarmoeba, dainteresebulma pirma gancxadebiT unda mimarTos samoqalaqo reestris saagentos teritoriul samsaxurs sacxovrebeli adgilis mixedviT da waradginos kanonmdeblobiT dadgenili dokumentebi. im SemTxvevaSi Tu, dokumentalurad ver xerxdeba ama Tu im gvaris warmomavlobis dadgena, aRniSnul sakiTxs wyvets sasamarTlo. saxelebisa da gvarebis Cawera dokumentebSi xdeba piradobis damadasturebeli dokumentis (saqarTvelos moqalaqis piradobis damadasturebeli mowmobis an saqarTvelos moqalaqis pasportis) safuZvelze, xolo am ukanasknelSi saxelebi da gvarebi Caiwereba samoqalaqo aqtis registraciis Sesabamisi mowmobis mixedviT. ucxoenovani dokumentebis safuZvelze moqalaqeTa saxelebisa da gvarebis Cawera Sesabamis dokumentebSi xorcieldeba saxelmwifo enaze Sesrulebuli, sanotaro wesiT damowmebuli Targmanis safuZvelze. samoqalaqo kanonmdeblobiT dadgenilia, rom yovel fizikur pirs aqvs saxelis ufleba, rac moicavs saxelsa da gvars. dReisaTvis problemas warmoadgens azerbaijanelebiT dasaxlebul raionebSi dabadebis aqtis CanawerebSi gvaris Caweris sakiTxi. mosaxleobis garkveul nawils ar gaaCnia gvari, rac didi problemas warmoadgens maTze piradobis damadasturebeli dokumentebis gacemisas. piradobis damadasturebel dokumentebSi miTiTebul unda iyos, rogorc saxeli, ise gvari. dRes moqmedi kanonmdebloba ar iTvaliswinebs gvaris armqone pirTaTvis gvaris miniWebis sakiTxs. amasTan aRsaniSnavia, rom Tavad mosaxleobis am nawils survili aqvs iqonios gvari, Tumca xSirad TviTonac ar 43
floben informacias Tu konkretulad ra gvars unda atarebdnen. samoqalaqo reestris saagentoSi mimdinareobs muSaoba aRniSnuli sakiTxis dasaregulireblad Sesabamisi sakanonmdeblo normebis SemuSavebaze. amasTan, azerbaijanul mosaxleobaSi problemas warmoadgens mamis saxelis gvarad Caweris sakiTxic. kerZod, samoqalaqo aqtis CanawerebSi gvaris grafaSi gvxvdeba mamis saxelebi kizi (kzi) da oRli daboloebiT, rac qarTulad `asuls~ da `Zes~ niSnavs. aseT SemTxvevebSi mamas da Svils sxvadasxva gvari SeiZleba hqondeT, sqesis mixedviT. problemas warmoadgens, aseve, samoqalaqo aqtebis registraciis sakiTxic. kerZod, mosaxleobis didi nawilis mimarT dRemde ar aris registrirebuli dabadebis Tu gardacvalebis faqtebi, rac gamowveulia rogorc registraciisaTvis saWiro dokumentebis arqoniT, aseve, am pirTa survilis ararsebobiT, mimarTon Sesabamis samsaxurs samoqalaqo aqtebis registraciisaTvis. zogierT SemTxvevebSi mosaxleobam gamoxata Tavisi survili eTanamSromla saagentosTan da maT SeZles garkveuli dokumentaciis mogroveba, iuridiuli mniSvnelobis faqtebis dadgena da piradobis damadasturebeli dokumentaciis miReba. saqarTvelos iusticiis ministris 2004 wlis 12 noembris #1398 brZanebiT damtkicebuli `saqarTvelos moqalaqeTa da saqarTveloSi mcxovreb ucxoelTa piradobis dadasturebis da saqarTvelos moqalaqis pasportis (saqarTveloSi mudmivad mcxovrebi moqalaqeobis armqone piris samgzavro pasportis) gacemis wesis Sesaxeb~ instruqciis me-8 muxlis me-6 punqtis Sesabamisad, saqarTvelos moqalaqem registraciisa da piradobis mowmobis misaRebad unda mimarTos samoqalaqo reestris saagentos teritoriul samsaxurs, sacxovrebeli adgilis mixedviT, Seavsos gancxadeba-anketa (forma #1) da masTan erTad waradginos: piradobis damadasturebeli raime dokumenti (dabadebis mowmoba, piradobis mowmoba an sabWoTa simbolikiani pasporti), ori cali fotosuraTi da sacxovrisis sakuTrebis damadasturebeli dokumenti an sacxovrisis mesakuTris Tanxmoba, rac niSnavs sacxovrisis mesakuTris an saxelmwifo sakuTrebaSi myofi sacxovrisis damqiraveblis werilobiTi Tanxmobas, sakuTrebis an qiravnobis damadasturebeli dokumentis wardgenis an sanotaro wesiT damowmebis gareSe. `saqarTvelos moqalaqeTa da saqarTveloSi mcxovreb ucxoelTa registraciis, piradobis (binadrobis) mowmobisa da saqarTvelos moqalaqis pasportis gacemis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-5 muxlis Tanaxmad, piri, romelsac ar gaaCnia sacxovrebeli adgili da Sesabamisad, ver waradgens sacxovrisis sakuTrebis damadasturebel dokuments an sacxovrisis mesakuTris Tanxmobas, registracias gaivlis misamarTis miTiTebis gareSe, im dasaxlebuli punqtis mixedviT, sadac imyofeba. erovnuli umciresobebiT dasaxlebul adgilebSi registraciisa da piradobis damadasturebeli dokumentebis gacemis procesSi mniSvnelovan problemas warmoadgenda is faqti, rom pirTa mier ver 44
xdeboda piradobis damadasturebeli raime dokumentis (dabadebis mowmobis, sabWoTa simbolikiani pasportis) wardgena, ris uzrunvelsayofad umciresobiT dasaxlebul raionebSi, samoqalaqo reestris saagentos teritoriuli samsaxurebi aqtiurad TanamSromloben soflebis sakrebuloebTan, gamgeobebTan da sxva saxelmwifo struqturebTan. aRniSnuli TanamSromlobis Sedegad, SesaZlebeli gaxda msgavsi problemebis gadaWra ramdenime raionSi. kerZod, saqarTvelos iusticiis saministros samoqalaqo reestris saagentos, moqalaqeobisa da migraciis sakiTxTa departamentis da saqarTvelos iusticiis umaRlesi sabWos mier erToblivad gatarebuli RonisZiebebis Sedegad, sagarejos raionis iormuRanlos, duzagramis, lambalosa da Tularis sakrebuloebSi Semavali soflebis mosaxleobisaTvis, romelTa did nawils mravali wlis ganmavlovaSi ar gaaCnda dabadebisa da saqarTvelos moqalaqis damadasturebeli mowmobebi, Seiqmna pirobebi, rom adgilze mivlinebuli Sesabamisi samsaxuris warmomadgenelTa meSveobiT raionul centrSi Causvlelad gadaewyvitaT piradobis mowmobis miRebasTan dakavSirebuli sakiTxebi. piradobis mowmobis misaRebad saWiro iyo kanonmdeblobiT dadgenili dokumentebis wardgena da Sesabamisi procedurebis gavla, rac dakavSirebulia samoqalaqo reestris saagentos sagarejos samsaxurSi da Semdeg iuridiuli mniSvnelobis mqone faqtis dasadgenad raionul sasamarTloSi mravaljer gamocxadebasTan, mtkicebulebebis wardgenasTan da Sesabamis finansur danaxarjebTan. Gganxilul SemTxvevaSi gadawyda, rom soflebSi mivlinebuliyo Sesabamisi samsaxurebi da dokumentebis misaRebad saWiro yvela moqmedeba ganxorcielebuliyo adgilze. adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenlebis mier momzadda im pirTa sia, romlebsac ar gaaCndaT piradobis mowmobis misaRebad saWiro dokumentebi. dabadebisa da piradobis mowmobebis misaRebad da moqalaqeobis dadgenisaTvis saWiro administraciuli da sasamarTlo warmoebebis warsamarTavad mosaxleobam airCia warmomadgeneli. samoqalaqo reestris saagentos sagarejos samsaxuris TanamSromlebi mivlinebulni iyvnen zemoaRniSnul soflebSi da mosamarTlesTan erTad adgilze ganaxorcieles iuridiuli mniSvnelobis faqtis dadgena, saxelmwifo baJis gadaxdis gareSe. dabadebis faqtis dadgenis Semdeg xdeba dabadebis registracia da piradobis mowmobis gacema. aRniSnuli RonisZiebebis Sedegad, sagarejos raionis iormuRanlos, duzagramis, lambalosa da Tularis soflebSi mosaxleobis did nawilze (romelTa umetesi nawili eTnikuri azerbaijanelebi arian) piradobis damadasturebeli dokumentebi ukve gacemulia. samoqalaqo reestris saagento aseve aqtiurad TanamSromlobs umciresobebiT dasaxlebul raionebSi arsebul soflebis sakrebuloebTan marneulSi da bolnisSi. saqarTvelos iusticiis saministro uzrunvelyofs mosaxleobis informirebas saministros daqvemdebarebaSi myof struqturul erTeulebSi Sesabamisi dokumentebis miRebisaTvis saWiro procedurebTan dakavSirebiT. aqtiuri muSaoba mimdinareobs erovnuli umciresobebiT dasaxlebul punqtebSi. specialurad maTTvis 2005 wels, sam enaze (rusul, somxur da azerbaijanul enebze) daibeWda 45
sainformacio bukletebi da plakatebi, romlebSic ganTavsda samoqalaqo aqtebis registraciisa da Sesabamisi mowmobis, saqarTvelos moqalaqis piradobis mowmobisa da saqarTvelos moqalaqis pasportis gacemisaTvis warsadgeni dokumentebis CamonaTvali, maTi gacemisaTvis kanonmdeblobiT dadgenili saxelmwifo baJebi da gacemis vadebi. samoqalaqo reestris saagentom SeimuSava sazogadoebasTan urTierTobisa da sainformacio kampaniis strategia, romelic ZiriTadad mimarTulia erovnuli umciresobaTa motivaciis gazrdaze, raTa maT ukeT aRiqvan samoqalaqo reestris saagentos mier gacemuli dokumentebis mniSvneloba, dainaxon maTi saWiroeba da droulad miiRon maTTvis esoden mniSvnelovani dokumentebi. strategiuli gegma iTvaliswinebs rusul, somxur da azerbaijanul enebze sainformacio bukletebis, broSurebisa da plakatebis dabeWdvas da mosaxleobaSi darigebas, samenovani satelevizio sainformacio rgolebis gaSvebas, raTa erovnuli umciresobebi droulad iyvnen informirebuli samoqalaqo reestris saagentos mier ganxorcielebul Tu gansaxorcielebel siaxleebze, momsaxurebis siaxleebze. 129. am konvenciis me-11 muxlis me-3 paragrafTan dakavSirebiT, saqarTvelos xelisufleba miiCnevs, rom Sida kanonmdeblobiT unda mowesrigdes is debulebebi, romlebic Seexeba erovnuli umciresobebis mniSvnelovani raodenobiT tradiciulad dasaxlebul regionebSi quCebisa da sxva topografiuli dasaxelebis qarTul da umciresobis enebze gamoyenebas. muxli 12
1. mxareebi, saWiroebis SemTxvevaSi, miiReben zomebs ganaTlebisa da mecnieruli kvlevis sferoSi TavianTi erovnuli umciresobebisa da umravlesobis kulturis, istoriis, enisa da religiis codnis gasaRrmaveblad. 2. am konteqstSi, mxareebi, inter alia, uzrunvelyofen maswavlebelTa profesiuli momzadebisa da saxelmZRvaneloebisadmi xelmisawvdomobis adekvatur SesaZleblobebs da xels Seuwyoben kotaqtebs sxvadasxva sazogadoebrivi jgufebis moswavleebsa da maswavleblebs Soris. 3. mxareebi valdebulebas iReben uzrunvelyon yvela donis ganaTlebisadmi Tanabari xelmisawvdomoba im pirebisaTvis, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs. 130. ,,zogadi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis me–4 muxlis me–3 punqtis Sesabamisad, saqarTvelos moqalaqeebs, romlebisTvisac qarTuli ena mSobliuri ar aris, ufleba aqvT miiRon sruli zogadi ganaTleba maT mSobliur enaze, erovnuli saswavlo gegmis Sesabamisad, kanonmdeblobiT dadgenili wesiT. am zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi savaldebuloa saxelmwifo enis swavleba, xolo afxazeTis avtonomiur respublikaSi – orive saxelmwifo enisa. amave muxlis me–4 punqtis Tanaxmad, saqarTvelos saerTaSoriso 46
xelSekrulebebiTa da SeTanxmebebiT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi SesaZlebelia, zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi swavleba ganxorcieldes ucxour enaze. am zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi savaldebuloa saxelmwifo enis swavleba, xolo afxazeTis avtonomiur respublikaSi – orive saxelmwifo enisa. – meordeba. 131. erovnul umciresobebs kanonmdeblobiT dadgenili wesiT SeuZliaT daafuZnon saganmanaTleblo dawesebulebebi kerZo samarTlis iuridiuli piris formiT, risTvisac maT unda moipovon zogadi, umaRlesi, dawyebiTi an/da saSualo saganmanaTleblo saqmianobis licenzia saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT. 132. swavlebis enis miuxedavad, saqarTvelos yvela sajaro skola, tradiciulad, finansdeba Tanabrad. saqarTvelos konstituciis Sesabamisad, srul zogad saSualo ganaTlebas saxelmwifo afinansebs. ukanaskneli sami wlis manZilze mimdinare ganaTlebis reformis farglebSi saqarTvelos ganaTlebis sistema gadavida „erTi moswavlis“ dafinansebis principze, romlis mixedviTac sajaro Tu kerZo, qarTulenovani Tu araqarTulenovani skola yovel moswavleze iRebs saxelmwifo vauCers. ,,zogadi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis me–7 muxlis Tanaxmad, saxelmwifo uzrunvelyofs TiToeuli moswavlis mier mis sacxovrebel adgilTan maqsimalurad axlos zogadi ganaTlebis saxelmwifo an mSobliur enaze miRebis uflebas. im SemTxvevaSi, Tu am muxlis pirveli punqtiT gansazRvruli uflebis ganxorcieleba SeuZlebelia standartuli vauCeris meSveobiT, saxelmwifo aseT moswavleebs uzrunvelyofs gazrdili vauCeriT an/da damatebiTi dafinansebiT saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier damtkicebuli Sesabamisi miznobrivi programis farglebSi. gazrdili vauCeris odenoba da damatebiTi dafinanseba saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier damtkicebuli Sesabamisi miznobrivi programis farglebSi unda uzrunvelyofdes am muxlis pirveli punqtiT gansazRvruli uflebis ganxorcielebas mcire kontingentiani sajaro skolis, specialuri, koreqciuli an lingvisturi umciresobis skolis an klasis farglebSi, Tu arsebobs 3 moswavle dawyebiT safexurze, 6 moswavle sabazo safexurze da 21 moswavle saSualo safexurze. 133. ,,zogadi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis 51–e muxlis Sesabamisad, skolis ZiriTadi dafinanseba xorcieldeba am kanoniTa da Sesabamisi kanonqvemdebare aqtebiT dadgenili wesiT saxelmwifos mier vauCeris gacemis gziT. am kanonis 22–e muxlis 1–li punqtis Sesabamisad, saxelmwifo uzrunvelyofs sruli zogadi ganaTlebis miRebas. zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi moswavlis ganaTlebis saxelmwifo dafinanseba grZeldeba 12 wlis ganmavlobaSi. amave muxlis me–2 punqtis 1–li winadadebis mixedviT, saxelmwifo swavlisaTvis gaweul xarjebs anazRaurebs im skolaSi, romelic axorcielebs 47
dawyebiT an/da programebs.
sabazo
an/da
saSualo
zogadsaganmanaTleblo
amasTan, amave muxlis me–7 punqtis Tanaxmad, am muxliT gaTvaliswinebuli dafinanseba vrceldeba saqarTvelos moqalaqeebze. ucxo qveynis moqalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa mier zogadi ganaTlebis miRebis ufleba xorcieldeba saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebaTa da SeTanxmebaTa safuZvelze. im qveynis moqalaqeebis mimarT, romelTa zogadi ganaTlebis miRebis uflebis sakiTxi ar aris mowesrigebuli saerTaSoriso xelSekrulebiT an/da SeTanxmebiT, saqarTvelos saxelmwifo dafinanseba ganisazRvreba nacvalgebis principis safuZvelze. im saxelmwifoTa nusxas, romelTa moqalaqeebis mier zogadi ganaTlebis miRebas saqarTvelos saxelmwifo nacvalgebis principis safuZvelze afinansebs, aqveynebs saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros informaciaze dayrdnobiT. ganaTlebis saministros ganaTlebis sferoSi
politika
erovnuli
umciresobebis
134. saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro intensiurad muSaobs sabWouri droidan memkvidreobiT miRebuli enobrivi situaciis gasaumjobeseblad. sabWoTa ideologizebuli periodis enobrivi politikis memkvidreoba kidev ufro damZimda postsabWoTa periodSi, amjerad ukve ekonomikuri problemebis zemoqmedebiT. ekonomikuri izolaciis Sedegad gaZlierda regionebis enobriveTnikuri izolacia. Tavis mxriv, eTnikuri problemebis fonze gaizarda samoqalaqo gaucxoeba, radgan am regionebSi sazogadoebrivi ganwyobilebebi Tu calkeul pirTa tendenciuri interpretaciebi mTeli qveynis msgavsad, regionSi socialur-ekonomikuri problemebis arsebobas xSirad swored eTnikuri gansxvavebiT xsnis. amdenad, samoqalaqo gaucxoebis daZleva da eTnikuri umciresobebiT dasaxlebuli regionebis integrireba erTian saxelmwifoebrivsamoqalaqo sivrceSi qveynisaTvis sasicocxlod mniSvnelovani amocanaa. es Sedegi sagrZnobia yvela etapze, rodesac moswavleebisa da maswavleblebis mier winaswarve miuRwevlad aRiqmeboda dasaxuli saswavlo miznebi da Sesabamisad, azrs kargavda saswavlo procesi; axalgazrda Taoba skolas saxelmwifo enis codnis gareSe amTavrebda; umaRlesi ganaTlebisa da dasaqmebis perspeqtivas moqalaqeebi jerac saqarTvelos sazRvrebs gareT xedaven, amitom xdeba inteleqtualuri potencialis gadineba; mosaxleobaSi ar aris sakmarisad gazrdili saxelmwifo enis codnis donis amaRlebis motivacia; regionebi informaciul vakuumSi da samoqalaqo izolaciaSi rCebian da ar arian CarTuli erTian saxelmwifoebriv-samoqalaqo sivrceSi. samoqalaqo integraciis procesis ZiriTad indikatorad dRes saxelwifo enis codnaa miCneuli. Aamdenad, saxelmwifo enis flobasa da samoqalaqo integracias Soris pirdapiri mimarTeba myardeba. am SemTxvevaSi iqmneba erTgvari safrTxec, rom saxelmwifo enis 48
gavrcelebas erovnuli umciresobebi TviTmiznad –aRiqvamen da es maT sazogadoebriv ganwyobilebebSi ukureaqcias gamoiwvevs; saqmis amgvari Semobruneba ki Seaferxebs WeSmariti samoqalaqo miznebis miRwevas. aseT SemTxvevaSi saxelmwifo enis propagandas da misi gavrcelebisaken mimarTul RonisZiebebs unda axldes umciresobaTa enebis uflebebis aRiarebac, raTa erovnuli umciresobebis warmomadgenlebma igrZnon, rom daubrkoleblad aqvT sakuTari faseulobebis dacvis saSualeba. swored am gancdis safuZvelze unda gauCndes qveynis nebismier moqalaqes saerTo saxelmwifo faseulobebis dacvis survili. enis TvalsazrisiT suraTi mTeli saqarTvelos masStabiT sakmaod mravalferovania. am kuTxiT SeiZleba ganvixiloT samcxe-javaxeTsa da qvemo qarTlSi arsebuli situacia. am regionebis somxur da azerbaijanul dasaxlebebSi somxuri da azerbaijanuli enebi gamoyenebuli aris ara mxolod sayofacxovrebo, aramed saskolosaganmanaTleblo da TviT sainformacio sivrceSi (media-dafarva ZiriTadad mezobeli qveynebidan xdeba), aseve, adgilobrivi mmarTvelobebi da TviTmmarTvelobebi am enebze muSaoben. saxelmwifo enis dauflebis SeTavazebiT, moqalaqeebs codnasa da CarTulobas sTavazobs.
saxelmwifo
Tavis
135.zogadsaganmanaTleblo etapze saxelmwifo enis codnis uzrunvelyofa erT-erTi pirveli da realisturi amocanaa; amasTanave, cxadia, rom mizanmimarTuli RonisZiebebi mxolod am etapiT ar unda Semoifarglos. saxelmwifo enis Seswavla yvela asakobrivi jgufisaTvis unda gaxdes SesaZlebeli, rac uwyveti ganaTlebis saerTaSoriso standartebsac pasuxobs. Tumca dReisTvis saxelmwifo enis swavlebis gaZlierebisaTvis yvelaze bunebrivi sivrce, rasakvirvelia, skolaa. imTaviTve igulisxmeba, rom im skolebSi, sadac mTeli saswavlo procesi moswavleTa mSobliur, xolo rusulenovani skolebis SemTxvevaSi - rusul enaze mimdinareobs, qarTuli ena da literatura savaldebulo sagania. Sesabamisad, gansakuTrebuli organizaciuli da finansuri Zalisxmevis gareSe problemis gadaWra swored skolis etapidan aris SesaZlebeli. Tumca isic faqtia, rom iSviaTi gamonaklisebis garda, moswavleebi skolas ver amTavrebdnen saxelmwifo enis codniT. aq Tavis rols TamaSobda qarTuli enis garemos ar arseboba, yofiT situaciebSi enis gavrcelebis simwire. enis swavlebis meTodikisa da saxelmZRvaneloebis ganaxlebis saWiroeba. bolo dromde arsebuli meTodika da saxelmZRvaneloebi agebuli iyo im iluzoruli principiT, rom enis mcodne moswavles Tanmimdevrulad unda Seeswavla qarTuli gramatika Tu literaturuli nawarmoebebi. zogadi ganaTlebis Sinaarsis reformis fonze Seicvala midgoma saxelmwifo enis swavlebisadmi. 136. enis swavlebis axali standartebis, meTodologiisa da saxelmZRvaneloebis implementacia SesaZlebelia mxolod pedagogTa Sesabamisi gadamzadebis gziT. aseTi midgomiT dagegma saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrom saxelmwifo enis swavlebis RonisZiebebi. am procesSi mniSvnelovani iyo euTos erovnul 49
umciresobaTa umaRlesi komisariatis daxmareba, romlis mxardaWeriTac momzadda dagegmili programis farglebSi qarTulis, rogorc meore enis, standartebi da 2005 wlidan daiwyo samcxejavaxeTis araqarTulenovani skolebis qarTuli enis yvela pedagogis treningebi, qvemo qarTlSi ki es procesi 2006 wlidan daiwyo. 137. saxelmwifo enis swavlebis gaZlierebis fonze mniSvnelovania eTnikuri jgufebisaTvis mSobliuri enis swavlebis meTodikis ganaxlebac. Sesabamisad, euTos mxardaWeriTve daiwyo somxuris da azerbaijanulis, rogorc mSobliuri enis, mxardaWeris programebi Sesabamisad samcxe-javaxeTisa da qvemo qarTlis araqarTulenovan skolebSi, saTanado standartebis momzadebiTa da pedagogebis treningebiT. 138.saerTo jamSi, ganaTlebisa da mecnierebis saministroSi mimdinareobs aTobiT mokle da grZelvadiani programa. maTi sagangebo mizania araqarTulenovani skolebis samoqalaqo integracia, rogorc saxelwifo enis, ise mSobliuri enebis codnis donis amaRlebiT. amasTanave, araqarTulenovan skolebs Tanabrad exeba yvela is programa, romlebic saqarTvelos TiToeuli sajaro skolis marTvis, dafinansebis, swavlebis xarisxis gaumjobesebisaken aris mimarTuli. amdenad, araqarTulenovani skolebi erTiani saskolo garemos Tanabaruflebiani subieqtebi arian. 139. saqarTvelos sajaro skolebis donis amaRlebas isaxavs miznad saprezidento programebi: `iakob gogebaSvili” (skolebis materialuri rebilitacia), „irmis naxtomi“ (sajaro skolebis kompiuterizacia, internetizacia, saswavlo skolebSi informaciul-sakomunikacio teqnologiebis danergva), `giorgi nikolaZe” (sportuli moednebis reabilitacia). 140. erTiani saskolo reformis farglebSi moqmedebs proeqti `ilia WavWavaZe”, romlis mizania efeqturi saswavlo garemos, swavlebisa da Sefasebis sistemis Seqmna (proeqti finansdeba msoflio bankis kreditiT). saqarTvelos zogadsaganmanaTleblo sistemis gardaqmnisa da ganmtkicebis procesis farglebSi saqarTveloSi Seiqmna axali saswavlo gegmebi (2006-2007 saswavlo wlidan - I, VII da X klasebSi, xolo Semdgom saswavlo wlebSi - Sesabamisad, momdevno klasebSi), maT safuZvelze ki - axali saxelmZRvaneloebi. axal saswavlo gegmebsa da saxelmZRvaneloebs saqarTvelos araqarTulenovani skolebic iReben. amis Sedegad isini erTian zogadasaganmanaTleblo sivrceSi erTvebian; araqarTulenovani moswavleebis saswavlo gegmebi da saxelmZRvaneloebi iseTive Tanamedrove iqneba, rogoric maTi sxva Tanatolebisa. amisaTvis saxelmwifo biujetis an donorTa xarjebiT momzaddeba axali, ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier rekomendirebuli saxelmZRvaneloebi, Targmnili saTanado enebze. Aamdenad, gadaiWreba saswavlo programebis Seusabamobis problema, romelsac bolo aTwleulSi saqarTvelos araqarTulenovan skolebSi saxelmZRvaneloebis mezobeli qveynebidan Semotana ganapirobebda.
50
141.wlebis ganmavlobaSi saqarTvelos araqarTulenovani zogadsaganmanaTleblo skolebis moswavleebi ruseTidan, somxeTidan da azerbaijanidan Semotanili saxelmZRvaneloebiT swavlobdnen. qarTuli saganmanaTleblo standartis Sesabamisi, saqarTveloSi gamocemuli araqarTulenovani saxelmZRvaneloebi veraviTar konkurencias ver uwevdnen ufasod an dabali fasebiT sazRvargareTidan Semotanil saskolo wignebs. amdenad, praqtikulad, adgili hqonda araqarTulenovani skolebis saqarTvelos erTiani saganmanaTleblo sivrcidan gayvanas. saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros iniciativiT saxelmwifoTaSoris doneze daiwyo am problemis samarTlebrivi mogvareba. paralelurad, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrom 2006-2007 wels pirvelad araqarTulenovani saxelmwifo zogadsaganmanaTleblo skolebisTvis daiwyo qarTuli saganmanaTleblo standartis Sesabamisi saxelmZRvaneloebis masStaburad Sesyidva. 2004-2005 saswavlo wels azerbaijanulenovani da somxurenovani skolebis yvela, 50 000-ve moswavlem, pirvelidan me-11 klasis CaTvliT ufasod miiRo qarTuli enis saxelmZRvaneloebi. amis garda, saqarTvelos istoriisa da geografiis somxurenovani da azerabijanulenovani saxelmZRvaneloebi 100%-iT miiRo yvela me-5 klaselma. amave sagnebSi saxelmZRvaneloebi miiRes me-6-me-11 klaselebmac - sul 38 000 moswavlem. rusulenovani skolebis moswavleebisTvis gamomcemloba ,,inteleqtma” saministros usasyidlod gadasca 5 000-ze meti sxvadasxva dasaxelebis saxelmZRvanelo, romelic saministrom gaanawila. araqarTulenovani saxelmwifo zogadsaganmanaTleblo skolebisTvis saxelmwifo standartis Sesabamisi araqarTulenovani saxelmZRvaneloebis SeZenisTvis saxelmwifo biujetidan sul 190 000 lari gamoiyo. 142. saxelmZRvaneloebis Targmna da maTi pilotireba rusul, azerbaijanul da somxur enebze etapobrivad, pedagogiuri wreebis mosazrebebis gaTvaliswinebiT mimdinareobs. 2005 wels axali erovnuli saswavlo gegmis pilotireba saqarTvelos regionis 100 qarTulenovan skolaSi warmatebiT Catarda. Sedegad 2006-2007 saswavlo wlisaTvis yvela qarTulenovani skolis I, VII da X klasebSi axali saxelmZRvaneloebi inergeba. erovnuli saswavlo gegmis mixedviT Sedgenili axali saxelmZRvaneloebis Targmnis generaluri sponsorebi arian holdingi `saqarTvelos industriuli jgufi” (190 000 lari) da banki `respublika” (87 000 lari). 2006-2007 saswavlo wlisaTvis pilotireba daiwyo 10 rusulenovan, regionis 10 azerbaijanulenovan da 10 somxurenovan skolaSi.
51
143. araqarTulenovani skolebi saqarTvelos erTiani zogadsaganmanaTleblo sivrcis nawilia, magram garkveuli kulturulenobrivi Taviseburebebis gamo SesaZloa warmoiSvas specifikuri problemebic, romelTa gamovlena sagangebo kvlevis sagani xdeba. 2005 wels araqarTulenovanovani skolebis situaciuri analizis Catarebisa da saWiro rekomendaciebis SemuSavebis mizniT, gaeros ganviTarebisa da reformebis fondis dafinansebiT kompania `analizisa da konsultaciis jgufis - ACT-is" mier Catarebuli saqarTvelos araqarTulenovani skolebis kvlevis Sedegad Segrovda qveynis yvela araqarTulenovani skolis zusti monacemebi da Seiqmna sociologiuri suraTi. am kvlevis safuZvelze miRebuli rekomendaciebis gaTvaliswineba ukve xdeba skolebis ganviTarebis, saxelmwifo enis swavlebis, samoqalaqo integraciis miznebis misaRwevad. 144. mimdinare programebis mizani, saxelmwifo enis swavlebasTan erTad, araqarTulenovani skolebis samoqalaqo garemos gaaqtiurebaa. proeqtis `momavali iwyeba dRes” farglebSi 2004-2005 da 2005-2006 saswavlo wlebis ganmavlobaSi samcxe-javaxeTisa da qvemo qarTlis araqarTulenovan skolebSi gaigzavna 40-mde pedagogi, romelTac mniSvnelovani roli Seasrules samoqalaqo integraciis miznebis miRwevaSi. 145. moswavleebisa da maswavleblebis samoqalaqo sivrceSi integrirebis, qarTulenovan da araqarTulenovan skolebs Soris megobruli da kolegialuri kavSirebis damyarebis mizniT mesame welia muSaobs saskolo partniorobis programa. programa qarTul da araqarTulenovan skolebs damegobrebis, erToblivi RonisZiebebis Catarebis, saswavlo Tu SemoqmedebiTi aqtivobebis, eqskursiebisa da vizitebis ganxorcielebis saSualebas aZlevs. 2006 wels am programaSi 100-mde skola iyo CarTuli. 146. saqarTvelos ganaTlebis reformis morigi prioritetia saxelobo ganaTlebis reforma, rac moqalaqeebs samuSao potencialis amaRlebisa da dasaqmebis SesaZleblobebs uzrdis. profesiuli ganaTlebis dawesebulebebis reabilitaciis saprezidento programis farglebSi ukve 2007 wels amoqmeddeba axali tipis 11 profesiuli saswavlebeli, romlebic qveynis moqalaqeebs saSualebas miscems, ganaxlebuli programebiT, ganaxlebul saswavlo garemoSi daeuflon Sromis bazarze yvelaze popularul xelobebs, maT Soris mSeneblobis, transportis, soflis meurneobis, kompiuteruli teqnologiebis sferoebSi da umokles vadaSi dasaqmdnen. erovnuli umciresobebiT kompaqturad dasaxlebuli regionebs moemsaxureba profesiuli swavlebis centrebi axalcixesa da rusTavSi, wlis bolos ki ukve axalqalaqSic. 147. dReisaTvis saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros samoqalaqo integraciis miznebze mimarTuli programebis dafinansebaSi saerTaSoriso daxmarebis wili 15%-s (weliwadSi 2 milion laramde) Seadgens. ZiriTadi Tanxa ki saxelmwifo biujetidan aris mobilizebuli.
52
araqarTulenovan skolebSi saxelmwifo enis Seswavlis programa 148. saqarTvelos erovnuli umciresobebiT kompaqturad dasaxlebul regionebSi saxelmwifo enis codnis dabali done erT-erTi im problemaTagania, romlis gadaWra dReisaTvis mniSvnelovan saxelmwifoebriv amocanas warmoadgens. saxelmwifo enis codnasTan mWidro kavSirSia qveynis samoqalaqo sivrceSi erovnul umciresobaTa integrirebis SesaZlebloba imis gaTvaliswinebiT, rom daculi unda iyos maTi lingvisturi da kulturuli identoba. am mxriv saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro axorcielebs qmediT RonisZiebebs, romelTagan erT-erTi umTavresi saskolo etapze saxelmwifo enis swavlebis gaaqtiurebaa. 149. saqarTvelos araqarTulenovan skolebSi qarTuli enisa da literaturis aqamde arsebuli programebi da saxelmZRvaneloebi Seuferebeli aRmoCnda dRevandeli realobisaTvis, radgan isini efuZnebodnen gansxvavebul winapirobas _ moswavleTa mier qarTuli enis flobas. arada, realurad kompaqturi gansaxlebis regionebSi ufrosklaseli araqarTveli moswavleebic ki ver floben qarTul enas. amdenad, moswavleebi skolas amTavrebdnen saxelmwifo enis codnis gareSe, rac maTi Semdgomi saqmianobis Semaferxebeli faqtori xdeboda, radgan ezRudebodaT sauniversiteto an profesiuli ganaTlebis miRebis Tu adgilobrivi Sromis bazarze konkurenciis SesaZleblobebi. Sedegi ki iyo is, rom xSirad axalgazrdebi tovebdnen qveyanas da xdeboda maTi Semdgomi izolacia erTiani samoqalaqo procesebidan. 150. aRniSnuli problemis gadasaWrelad 2005 wels, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrom gardamavali periodisaTvis daiwyo skolebSi saxelmwifo enis swavlebis axali politikis ganxorcieleba. saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro amtkicebs araqarTulenovan skolebSi qarTuli enis swavlebis axal, gardamaval standartebs, romlebic momzadebulia saministrosa da euTos erovnul umciresobaTa umaRlesi komisariatis programis `qarTulis, rogorc meore enis swavleba samcxe-javaxeTis araqarTulenovan skolebSi" farglebSi. am standartebis implementaciisaTvis saWiro gaxda qarTuli enis axali tipis saxelmZRvaneloebis momzadeba, romelic emyareba meore enis swavlebis meTodikas, sakomunikacio enis swavlebis princips. saxelmZRvanelo daefuZna enis flobis doneebis ganmsazRvrel kriteriumebs, momzadebuls evropis sabWos programa `evropuli enis portfoliosa" da `ucxo enis swavlis, swavlebisa da Sefasebis erTiani evropuli sarekomendacio CarCos" farglebSi. 151. 2005-2006 wlebSi Seiqmna am tipis saxelmZRvanelos - `TavTavis~ I da II nawili. I nawili Sedgeba moswavlis wignis, savarjiSoebis wignisa da maswavleblis wignisagan, xolo II nawili _ moswavlis wignis, savarjiSoebis wignis, maswavleblis wignis da portfoliosagan. `araqarTulenovan skolebSi saxelmZRvaneloebis subsidirebis~ programis 2005-2006 saswavlo wlis asignebebis farglebSi konkursis wesiT SeirCa wignis avtorTa koleqtivi, stamba da wignebis ufaso 53
distributorebi samcxe-javaxeTis, qvemo qarTlisa da kaxeTis regionebis araqarTulenovani skolebis VII-XI klasebis pedagogebisTvis. `TavTavis” mixedviT qarTuli enis dauflebas Seudgnen VII-XI klasis moswavleebi, radgan, rogorc Sefasebebma cxadyo, regionebis araqarTulenovani skolebis sabazo da saSualo safexurebis moswavleebi Tanabrad sustad, an TiTqmis ver floben qarTul enas. 152. erTiani evropuli standartiT gansazRvruli enis codnis 5 donis Sesabamisad, dagegmilia `TavTavis” xuTi nawilis momzadeba. pedagogisa da moswavlis aqtiuri muSaobis SemTxvevaSi, saxelmZRvanelo ramdenime trimestris ganmavlobaSi enis dauflebis SesaZleblobas iZleva, rac Tavis mxriv qmnis winapirobas ramdenime welSi axalgazrda TaobisaTvis saxelmwifo enis codnis problemis gadaWrisTvis. 153.2007 wels dagegmilia `TavTavis” III donis kompleqtis momzadeba da denergva, rac moicavs avtorTa koleqtivis mier saxelmZRvanelos momzadebas (moswavlis wigni, savarjiSoebis rveuli, maswavleblis wigni), dabeWdvas da distribucias. savaldebulo standartebi ganisazRvreba programiT - `qarTulis, rogorc meore enis swavleba samcxe-javaxeTis araqarTulenovan skolebSi”. 154. `araqarTulenovan skolebSi saxelmwifo enis Seswavlis programis” asignebebis farglebSi anazRaurdeba avtorTa koleqtivis Sroma, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro tenderis safuZvelze gamoavlens stambas da moaxdens wignebis ufaso gavrcelebas samcxe-javaxeTis, qvemo qarTlisa da kaxeTis araqarTulenovani skolebis moswavleebsa da maswavleblebs Soris. 155. `TavTaviT” swavlebis Sefasebas da zogadsaganmanaTleblo skolebSi saxelmZRvanelos danergvas monitorings uwevs saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro. 156. sxva saganmanaTleblo RonisZiebebi da programebi, romlebSic umciresobebic arian CarTuli:
1. saskolo partniorobis RonisZieba erTiani samoqalaqo sivrcis Sesaqmnelad gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba saxelmwifo enis Seswavlis SesaZleblobebis gazrdas, eTnikuri da kulturaTaSorisi kavSirebis ganmtkicebas. am miznebis misaRwevad, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro 2004 wlidan warmatebiT axorcielebs `saskolo partniorobis programas". 2005-2006 saswavlo wels gamocxadebul konkursSi warmodgenili iyo 130 proeqti. gaimarjva 16 proeqtma, romelTac miiRes Sesabamisi dafinanseba. am proeqtebiT gaTvaliswinebul RonisZiebebSi CarTulni iyvnen moswavleebi da maswavleblebi saqarTvelos sxvadasxva qalaqebidan da raionebidan: walka, Terjola, marneuli, bolnisi, Tbilisi, axalgori, axalcixe, Cxorowyu, lagodexi, gardabani, abaSa, 54
axalqalaqi, qobuleTi, dmanisi, xelvaCauri, quTaisi, xoni, ninowminda, sagarejo, wyaltubo. programis farglebSi erTmaneTs daumegobrdebian ramdenime aTeuli qarTulenovani da araqarTulenovani moswavle da maTi pedagogebi. erToblivi RonisZiebebis saSualebiT isini gaecnobian erTmaneTis kulturasa da adaT-wesebs, rac mTavari winapirobaa maT Soris gaucxoebis aRmosafxvrelad.
2. erTiani erovnuli programa
gamocdebisaTvis
mosamzadebeli
kursebis
socialuri da ekonomikuri realoba imgvaria, rom moqalaqeTa garkveuli jgufebisaTvis Tu calkeuli regionebis mcxovrebTaTvis ver xerxdeba maRali xarisxis ganaTlebis Tanabrad xelmisawvdomoba. es abiturientebs, romlebic am jgufebs warmoadgenen, araTanabar pirobebSi ayenebs. aseT jgufs sxvebTan erTad miekuTvnebian: a) abiturientebi, romlebic bolo sami wlis ganmavlobaSi swavlobdnen da ganaTlebis damadasturebeli dokumenti miiRes araqarTulenovan saganmanaTleblo dawesebulebebSi samcxejavaxeTis, qvemo qarTlis, kaxeTis regionebSi; b) komunisturi reJimis dros saqarTvelodan deportirebuli samcxe-javaxeTis mosaxleobis STamomavlebi. konkursis Sedegad, 2006 wlis oqtomberSi mosamzadebel kursebze Cairicxa 203 abiturienti. abiturientebi survilisamebr gadanawildnen 4 umaRles saganmanaTleblo dawesebulebaSi: iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi, Tbilisis saxelmwifo samedicino universitetSi, goris saxelmwifo universitetsa da SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetSi. am dawesebulebebma unda uzrunvelyon abiturientebi maRalkvalificiuri pedagogebiT da Sesabamisi saswavlo gegmebiT, risi gavlis Sedegad abiturientebi SeZleben codnis donis amaRlebas da saWiro unarebis ganviTarebas erTiani erovnuli gamocdebis warmatebiT dasaZlevad. abiturientebma unda gaiaron Sefasebisa da gamocdebis erovnuli centris mier Sedgenili programiT gaTvaliswinebuli saswavlo kursi. mosamzadebel kursebSi monawile abiturientebi miiReben saxelmwifo vauCers 500 laris odenobiT, rac 100%-iT faravs maT momzadebas. Tanxas pirdapiri gadaricxvis wesiT miiRebs konkursiT SerCeuli umaRlesi saganmanaTleblo dawesebuleba; abiturientebi aseve, uzrunvelyofilni iqnebian yovelTviuri stipendiiT 50 laris odenobiT; mosamzadebel kursebze saxelmwifos dafinansebiT swavlis SesaZlebloba sul 200 abiturients miecema. umaRlesma saganmanaTleblo dawesebulebebma mosamzadebeli procesis Sida monitoringi.
unda
uzrunvelyon
CamoTvlili jgufebis warmomadgenel im abiturientebs, romlebic warmatebiT daZleven 2007 wlis erTian erovnul gamocdebs da Cairicxebian saqarTvelos umaRles saswavleblebSi, SeeZlebaT miiRon 55
saxelmwifo socialuri granti dadgenili wesis Sesabamisad.
saqarTvelos
mTavrobis
mier
zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skola8 157. sajaro samarTlis iuridiuli piri – zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skola daarsda 2005 wels, saqarTvelos prezidentis specialuri brZanebulebiT, `zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skolis daarsebisa da sajaro moxeleTa profesiuli gadamzadebis da kvalifikaciis amaRlebis miznobrivi saxelmwifo programis Sesaxeb” saqarTvelos mTavrobis gankargulebis safuZvelze. zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skola dafuZnda, rogorc regionul saxelmwifo mosamsaxureTa profesiuli gadamzadebisa da kvalifikaciis amaRlebis erovnuli centri. swavleba daigegma ori mimarTulebiT: a) qarTulis, rogorc saxelmwifo enis swavleba im sajaro moxeleebisaTvis, romlebic saerTod ver floben an cudad floben qarTul enas; b) saxelmwifo marTvis Tanamedrove zogadi meTodologiis swavleba. zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skolis miznebis misaRwevad ukve meore welia grZeldeba sajaro mosamsaxureTa profesiuli gadamzadeba da kvalifikaciis amaRleba ori programiT: o qarTuli enis swavlebis intensiuri programa; o saxelmwifo marTvis qarTulenovani programa. qarTuli enis swavlebis intensiuri programis kursis xangrZlivobaa 12 kvira da dReSi xuT saaTs moicavs. qarTuli enis armcodne (an sustad mcodne) msmenelTa momzadeba meore enis swavlebis ukve aprobirebuli da dasavluri standartiT damuSavebuli meTodikiT mimdinareobs. qarTuli enis swavlebis intensiuri programis kursdamTavrebulebs saSualeba miecema, swavla ganagrZon saxelmwifo marTvis qarTulenovani programiT. msmenelTa stipendia TveSi 200 laria. programa iTvaliswinebs mecadineobebs (kviraSi 5 dRe).
yoveldRiur
6-saaTian
intensiur
am programis mizania xeli Seuwyos: o saqarTvelos regionebSi saxelmwifo da adgilobrivi marTvis sferoSi arsebuli sakadro deficitis daZlevas; o adgilobriv doneze mosamsaxure sajaro moxeleTa kvalifikaciis amaRlebas; 8
[htpp://www.zspa.ge]
56
o sajaro moxeleTaTvis Tanamedrove demokratiuli praqtikisaTvis Sesaferisi unar-Cvevebis Camoyalibebas da Sesabamisi praqtikuli da Teoriuli masalis miwodebas; o eTnikuri umciresobebisa da maRalmTiani regionebis warmomadgenel sajaro moxeleTa sistematur informirebas saqarTvelos saxelmwifoebrivi da samarTlebrivi siaxleebis Sesaxeb; o saqarTveloSi qarTuli enis institucionalizaciis process. 2005 wels skola saxelmwifo biujetidan 589 030 lariT dafinansda. am Tanxis udidesi nawili daixarja mosamzadebel samuSaoebze: skolis Senobis remontze, saswavlo da sayofacxovrebo inventaris, kompiuteruli teqnikis SeZenaze, saswavlo programebisa da saxelmZRvaneloebis damuSavebasa da beWdvaze, aseve, skolis momavali maswavleblebis treningebze. 2006 wels saxelmwifo biujetidan skolas gamoeyo 469 120 lari. es Tanxebi daixarja administraciisa da maswavleblebis xelfasebze, msmenelTa stipendiebze, Senobisa da sakomunikacio qselebis rekonstruqciaze, komunalur da sxva aucilebel momsaxurebasa da mivlinebebze. 2007 wels saxelmwifo biujetidan skolisTvis gaTvaliswinebulia 504 999 lari. virtualuri sivrcis warmomadgenlebisaTvis
xelmisawvdomoba
enobriv
umciresobaTa
158. imisaTvis, rom virtualuri sivrce xelmisawvdomi iyos enobriv umciresobaTa warmomadgenlebisaTvis, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro axorcielebs specialur programebs. saganmanaTleblo reformis farglebSi erT-erT aseT warmatebul proeqtad iTvleba saqarTvelos skolebis kompiuterizaciis programa `irmis naxtomi”. programa 4 wlis (2005-2009ww.) ganmavlobaSi saqarTvelos yvela zogadsaganmanaTleblo saswavlo dawesebulebas, maT Soris araqarTulenovan skolebs uzrunvelyofs kompiuteruli teqnikiTa da internetis momsaxurebiT, moaxdens informaciuli teqnologiebis integrirebas saswavlo procesSi. 4 wlis manZilze moswavleTa 100% da pedagogebis 70%-ze meti daeufleba kompiuteris moxmarebis ZiriTad Cvevebs, Seiqmneba axali saswavlo kompiuteruli programebi. `irmis naxtomi” ramdenime weliwadSi Seqmnis infrastruqturas, romlis safuZvelze SesaZlebeli iqneba qarTul da araqarTulenovan skolebSi sainformacio-teqnologiuri bazis mudmivi ganaxleba. `irmis naxtomis” farglebSi sxvadasxva erovnebis mozardebs saSualeba aqvT monawileoba miiRon sxvadasxva konkursebSi, romlebic swored saskolo internet-gverdebis organizebas, dizainsa da ganTavsebas gulisxmobs. saqarTvelos azerbaijanuli da somxuri sajaro skolebis ufrosklaselTaTvis aseve gamocxaddeba erTi qarTuli leqsis azerbaijanul da somxur enaze Targmnis konkursi saukeTeso norCi mTargmnelis gamosavlenad. aRniSnul konkursSi ukve gamovlinda erTi gamarjvebuli, romelsac sxvebTan erTad gadaeca 57
wignebis SesaZeni talonebi, cifruli teqnikisa da kompiuteris aqsesuarebi. programa `irmis naxtomis” farglebSi iqmneba erTiani saganmanaTleblo internetis qseli. mzaddeba saxelmwifo enis Semswavleli distanciuri kursebi. 2007 wlis 21 Tebervals mSobliuri enis saerTaSoriso dRis aRsaniSnavad ganaTlebisa da mecnierebis saministrom gamoacxada internet forumi saukeTeso eses gamosavlenad. saqarTvelos yvela moswavles hqonda saSualeba mSobliur enaze gamoexata damokidebuleba mSobliuri enis mimarT. konkursSi monawileobdnen azerbaijaneli, rusi da somexi moswavleebic, romelTagan ramdenimem saukeTeso eses warmodgenisaTvis fuladi premiebi daimsaxura. muxli 13
1. maTi ganaTlebis sistemis farglebSi, mxareebi aRiareben, rom nebismier pirebs, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobas, aqvT ufleba Seqmnan da warmarTon maTi sakuTari saganmanaTleblo da profesiuli momzadebis dawesebulebebi. 2. am uflebis ganxorcielebas finansuri valdebuleba.
Sedegad
ar
mohyveba
mxareTa
raime
ixileT 131-e, 132-e, 133-e punqtebi. muxli 14
1. mxareebi iReben valdebulebas aRiaron, rom nebismier pirs, romelic miekuTvneba erovnul umciresobas, aqvs ufleba iswavlos misi umciresobis ena. 2. im adgilebSi, sadac tradiciulad an mniSvnelovani raodenobiT cxovroben erovnuli umciresobebisadmi kuTvnili pirebi da Tuki arsebobs saTanado moTxovna, mxareebi TavianTi ganaTlebis sistemis farglebSi ecdebian maqsimalurad uzrunvelyon, rom pirebs, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs, hqondeT umciresobis enaze swavlis an am enaze instruqtaJis miRebis adekvaturi SesaZleblobani. 3. am muxlis me-2 punqti ganxorcieldeba oficialuri enis swavlis an am enaze swavlebisaTvis zianis miyenebis gareSe. ixileT 77-e, 78-e, 79-e, 80-e, 81-e, 130-e, 137-e, 138-e punqtebi. saqarTvelos regionebSi araqarTulenovani skolebisa da seqtorebis mixedviT araqarTulenovani moswavleebis raodenobis Sesaxeb ix. danarTi 2. muxli 15
mxareebi Seqmnian aucilebel pirobebs erovnuli umciresobisadmi kuTvnili pirebis efeqturi monawileobisaTvis kulturul, socialur da 58
ekonomikur cxovrebasa da im sazogadoebriv saqmeebSi, romlebic kerZod maT exebaT. 159. saqarTvelos moqalaqeebis sazogadoebriv-politikur cxovrebaSi monawileobas uzrunvelyofs saqarTvelos konstitucia, saqarTvelos saarCevno kodeqsi, `adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb” saqarTvelos kanoni, `referendumis Sesaxeb” saqarTvelos kanoni, saqarTvelos zogadi administaciuli kodeqsi. 160. “vardebis revoluciis” Semdeg qveynis axali xelisufleba gansakuTrebul yuradRebas aqcevs erovnul umciresobaTa warmomadgenlebis qveynis marTvaSi CarTvas. 1990-ian wlebSi danergili mankieri tradiciis Sedegad erovnuli umciresobebis arCevnebSi monawileobis sakiTxi formalur xasiaTs atarebda. amitomac, xelisuflebis mizania erovnul umciresobebs, gansakuTrebiT maTi kompaqturi dasaxlebis adgilebSi, saarCevno procesebis Sesaxeb mSobliur enaze miawodos yvela acilebuli informacia. 161.saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos saarCevno kodeqsis~ me-5 muxlis mixedviT, saqarTvelos yvela moqalaqisaTvis daculia sayovelTao saarCevno ufleba, kerZod, aqtiuri da pasiuri saarCevno ufleba Tanabrad aqvs saqarTvelos yvela moqalaqes. 2006 wlis 5 oqtombris adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos – sakrebulos arCevnebisaTvis saqarTvelos saarCevno kodeqsSi Sevida cvlileba (saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelo saarCevno kodeqsis~ 1293-e muxli, me-18 punqti), romlis mixedviTac, saqarTvelos centralur saarCevno komisias daevala uzrunveleyo, erovnuli umciresobebiT dasaxlebul raionebSi (axalqalaqi, ninowminda, marneuli da gardabani) amomrCevelTa siaSi sakuTari Tavis gadasamowmeblad amomrCevelTa erTiani siis da saarCevno biuletenebis Targmna somxur, azerbaijanul da rusul enebze. 162. saqarTvelos centralurma saarCevno komisiam saqarTvelos parlamentis 2004 wlis 28 martis xelaxali arCevnebisa da 2006 wlis adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos – sakrebulos arCevnebisas gamoica saubno saarCevno komisiis wevrTa da trenerTa damxmare saxelmZRvaneloebi rusul, somxur da azerbaijanul enebze. kerZod, 2006 wlis arCevnebisTvis momzadda da daibeWda saubno saarCevno komisiis wevrTa damxmare saxelmZRvaneloebi azerbaijanul (900), somxur (700) da rusul (1 400) enebze. 2006 wlis arCevnebisaTvis konkursis wesiT SeirCa da momzadda saarCevno administraciis 300 treneri, maT Soris azerbaijanuli, somxuri, berZnuli, rusuli da osuri enebis mcodne 18 treneri. 2006 wlis arCevnebisaTvis treningebi Catarda gardabnis, marneulis, bolnisis, dmanisis, walkis, axalcixis, axalqalaqis, ninowmindis
59
saolqo da saubno saarCevno komisiis wevrebisaTvis azerbaijanul, somxur da rusul enebze. 163. 2006 wlis winasaarCevno periodSi mTeli saqarTvelos masStabiT funqcionirebda cxeli xazi, romlis meSveobiT saqarTvelos moqalaqes qarTul, rusul, somxur da azerbaijanul enebze ufasod SeeZlo mieRo nebismieri informacia saarCevno sakiTxebTan dakavSirebiT. kerZod, gadaemowmebina Tavi amomrCevelTa erTian siaSi, mieRo ufaso iuridiuli konsultacia saarCevno sakiTxebze, mieRo informacia kenWisyris dRis procedurebisa da politikuri partiebis, saarCevno blokebis da sxva saarCevno subieqtebis Sesaxeb da a.S. 164. aRniSnuli arCevnebisaTvis momzadda sareklamo rgoli. cxeli xazis `promo~ da pirveladi saarCevno siis gadamowmeba (erTi sareklamo rgoli); arCevnebis saxeobisa da daniSnuli TariRis Sesaxeb amomrCevelTa informireba (erTi sareklamo rgoli); kardakar Semovlis principiT erTian siaSi amomrCevlebis gadasamowmeblad damzadda (ori sareklamo rgoli) qarTul, rusul, somxur da azerbaijanul enebze; aseve Suqdeboda arCevnebis dRis sakvanZo saproceduro sakiTxebi; arCevnebSi monawileobis miRebis mowodebiT gadioda saagitacio reklamebi; saqarTvelos `sazogadoebrivi mauwyeblis~ eTerSi gadioda erovnuli umciresobebisaTvis sareklamo rgolebi dReSi rvajer qarTul, rusul, somxur da azerbaijanul enebze, aqedan eqvsi praim TaimSi. sareklamo rgolebi aseve gadioda regionul televiziebSi: `rusTavi~ (rusTavi), `marneuli~ (marneuli), me-9 arxi (axalcixe), `atv12~ (axalqalaqi) da `farvana tv~ (ninowminda). 2006 wlis adgilobrivi arCevnebisaTvis damzadda saarCevno biuletenebi rusul, azerbaijanul da somxur enebze. saarCevno olqebsa da ubnebSi gamosakravad ki saarCevno procedurebTan dakavSirebuli 5 000 bukleti da 15 000 posteri daibeWda. 165. centraluri saarCevno komisiis wevrebma Sexvedrebi gamarTes marneulsa da axalqalaqSi adgilobrivi mosaxleobisa da arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebTan. 166. saxelmwifo calkeul sakiTxebSi TanamSromlobis mizniT samoqalaqo seqtoris monawileobiT qmnis sabWoebs da periodulad marTavs maTTan Sexvedrebs. 167. Semwynareblobisa da samoqalaqo integraciis sabWo. saqarTvelos prezidentis 2005 wlis 8 agvistos #639 gankargulebiT, Seiqmna Semwynareblobisa da samoqalaqo integraciis sabWo, romelic aerTianebs rogorc xelisuflebis organoebs, ise samoqalaqo seqtoris warmomadgenlebs. 2006 wlidan sabWos SemadgenlobaSi Sedian samoqalaqo integraciis sakiTxebSi saxelmwifo ministri (sabWos Tavmjdomare), ministrebi, parlamentarebi, “sazogadoebrivi mauwyeblisa” da samoqalaqo seqtoris warmomadgenlebi. 2007 wels saxalxo damcvelTan arsebuli eTnikur umciresobaTa sabWo Semwynareblobisa da samoqalaqo integraciis sabWosTan 60
urTierTanamSromlobis memorandumis gaformebas gegmavs. am memorandumis mizania `erovnul umciresobaTa dacvis Sesaxeb” evropuli CarCo konvenciis implementaciis uzrunvelyofa da amasTan dakavSirebuli angariSgeba. 168. saxalxo damcvelTan arsebulma eTnikur umciresobaTa sabWom saxelmwifo angariSis momzadebis procesSi saxelmwifo uwyebebis warmomadgenlebTan 2006 wels ramdenime Sexvedra gamarTa: o 2006 wels gaimarTa Sexvedrebi parlamentis regionuli politikis komitetSi, sadac ganixiles saqarTvelos kanoni `adgilobrivi mmarTvelobis Sesaxeb”. am kanonTan dakavSirebiT sabWos wevrebma gamoTqves SeniSvnebi da rekomendaciebi; o 2006 wels ganaTlebis saministros warmomadgenlebma erovnuli umciresobebis warmomadgenlebs gaacnes ganaTlebis saministros mier erovnul umciresobebTan mimarTebaSi ganaTlebis sistemaSi ganxorcielebuli, mimdinare da dagegmili programebi; o 2006 wels sabWo Sexvda qalaq Tbilisis mers, sadac sabWos wevrebs gaacnes meriis mier ganxorcielebuli da dagegmili samuSaoebi da programebi; o 2006 wlis 25 ivliss saqarTvelos saxalxo damcvelis ofisSi, sabWos warmomadgenlebi Sexvdnen centraluri saarCevno komisiis Tavmjdomaresa da qvemo qarTlis adgilobrivi saarCevno komisiebis wevrebs; o 2006 wlis 27 ivliss saqarTvelos iusticiis saministros sasjelaRsrulebis departamentis me-6 sapyrobileSi gaimarTa Sexvedra, romelsac socialur sakiTxebSi sasjelaRsrulebis departamentis Tavmjdomaris moadgile da saxalxo damcvelTan arsebuli eTnikur umciresobaTa sabWos warmomadgenlebi eswrebodnen. Sexvedris farglebSi sabWos wevrebi Sexvdnen msjavrdebulebs. o 2006 wlis 2 agvistos gaimarTa Sexvedra generaluri prokuraturisa da Sinagan saqmeTa saministros warmomadgenlebTan, romlebmac sabWos wevrebs gaacnes saqarTvelos sisxlis samarTlis materialur da saproceso kanonmdeblobaSi arsebuli is normebi, romlebSic asaxulia moqalaqeTa Tanasworobis, moqalaqis dakavebis SemTxvevaSi misTvis gasageb enaze dakavebis mizezebis ganmartebis, sagamoZiebo moqmedebis Catarebis dros Tarjimnis ufaso momsaxurebis uzrunvelyofis sakiTxebi. aseve, prokuraturis eTikis kodeqsis is punqtebi, rac avaldebulebs prokuraturis TanamSromels nebismieri saxis diskriminaciis aRmofxvras Seuwyos xeli. 169. saxalxo damcvelTan arsebulma eTnikur umciresobaTa sabWom 2006 wlis oqtomber-dekemberSi, saxalxo damcvelis ofisis warmomadgenlebis da umciresobaTa sakiTxebis evropuli centris eqspertebis monawileobiT, moamzades rekomendaciebis paketi erovnul umciresobaTa CarCo konvenciis implementaciis Sesaxeb. rekomendaciebi ramdenime samuSao jgufSi SemuSavda: regionuli integraciisa da 61
konfliqtebis prevenciis, iuridiul sakiTxTa, mediisa da informaciis, ganaTlebisa da kulturis samuSao jgufebSi. aRniSnuli rekomendaciebi waredgineba sxvadasxva saxelmwifo uwyebebs. samoqalaqo integraciis programa saqarTveloSi 2006-2009 170. samoqalaqo integraciis programa saqarTveloSi aris aSS-s saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID) mier dafinansebuli oTx wliani proeqti, romelsac axorcielebs saqarTvelos gaeros asociacia saqarTvelos mTavrobasTan, agreTve sxva adgilobriv da saerTaSoriso partnior organizaciebTan erTad. programis mizania saqarTvelos moqalaqeebs Soris samoqalaqo erTianobis grZnobis gaRrmaveba. amisTvis programa saxelmwifos xels Seuwyobs Camoayalibos da ganaxorcielos integraciis saxelmwifo strategia da samoqmedo gegma. programa aseve iTvaliswinebs erTiani mraval eTnikuri saxelmwifos CamoyalibebisaTvis aucilebeli diskusiebisa da debatebis gamarTvas qveynis masStabiT, rogorc moqalaqeebis, aseve sxvadasxva organizaciebis monawileobiT.
programis produqtebi erTiani strategiisa da samoqmedo gegmis SemuSaveba qveyanaSi integraciisa da tolerantobis xarisxis gazrdis mizniT: aRniSnuli dokumenti Seiqmneba sajaro da samoqalaqo eqspertebis mier farTo sazogadoebrivi konsultaciebis safuZvelze, romlebSic monawileobas aseve miiReben umciresobebis warmomadgenlebi.
mcire grantebis komponenti saxelmwifo strategiis da samoqmedo gegmis ganxorcielebis xelSesawyobad: grantebi gaicema sazogadoebaSi erTianobisa da samoqalaqo pasuxismgeblobis grZnobis amaRlebis xelSewyobis mizniT, sazogadoebaSi mravalferovnebis mimarT dadebiTi tendenciebis gasaviTareblad, Temebs Soris kavSirebis Camosayalibeblad da gasaRrmaveblad, regionebs Soris TanamSromlobis gasamyareblad.
yovelkvireuli satelevizio Toq-Sou, dokumenturi filmebi da socialuri sareklamo rgolebi damuSavdeba da waredgineba sazogadoebas mravalferovnebis dadebiTi mxareebis warmoCenisa da qveyanaSi samoqalaqo identobis grZnobis ganviTarebis mizniT. 171. `sazogadoebaze orientirebuli policiis~ Seqmna saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros axali iniciativaa, romelsac xels uwyobs evropaSi usafrTxoebisa da TanamSromlobis organizacia (euTo). aRniSnuli iniciativa iTvaliswinebs policiis mxridan danaSaulis prevenciaze met Zalisxmevas da sazogadoebis ufro aqtiurad CarTvas danaSaulis winaaRmdeg brZolaSi. aRniSnuli miznis misaRwevad, 2006 wlidan amoqmedda ubnis inspeqtoris instituti, romlis saSualebiTac policia ufro aqtiurad aris CarTuli sazogadoebis yvela fenis 62
yoveldRiur saqmianobaSi, saWiroebebis Sesaxeb.
iRebs
informacias
sazogadoebis
sisxlis samarTlis kanonmdeblobis reformirebis gegmaSi Cadebulia `sazogadoebaze orientirebuli policiis~ ganviTarebis miznebi. kerZod, mosaxleobisTvis prevenciul RonisZiebebze meti informaciis miwodeba, arasamTavrobo da saganmanaTleblo organizaciebTan partniorobis ganmtkiceba da ubnebSi partnioruli sabWoebis Seqmna. aRniSnul sabWoebSi gawevriandebian religiuri, eTnikuri da sxvadasxva jgufebis wevrebi, romlebic policiasTan erToblivad daiwyeben sazogadoebis saWirboroto sakiTxebis mogvarebasa da danaSaulis aRkveTas. 172. saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministros mxardaWeriT petros adamianis saxelobis somxurma Teatrma gamarTa 4 premiera, 36 speqtakli, miiRo monawileoba 2 festivalSi; Tbilisis azerbaijanul dramatul TeatrSi gaimarTa 1 premiera, 2 speqtakli; daviT baazovis saxelobis saqarTvelos ebraelTa istoriis muzeumma gamosca `Sromebis~ me-4 tomi (qarTul da inglisur enaze); `kavkasiurma saxlma~ gamarTa 9 saRamo, 3 gamofena, 1 filmisa da 1 speqtaklis ganxilva, samSvidobo aqcia `locva kavkasiaSi mSvidobisaTvis~; azerbaijanis kulturis centrma moawyo 17 Sexvedra, 2 gamofena, 1 saiubileo saRamo, wignis 4 prezentacia; rusuli kulturis centrma gamosca 1 diski, moawyo 4 saRamo da koncerti; saqarTveloSi mcxovreb ukrainelTa asociaciam gamarTa 1 gamofena, 1 sabavSvo warmodgena, 11 Sexvedra/saRamo/koncerti. euTosTan erTad ganxorcielebuli proeqtebi 173. amJamad saqarTveloSi moqmedebs euTos erovnul umciresobaTa umaRlesi komisariatisa da saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros oTxi erToblivi proeqti: 1. `qarTulis,
qarTlis
rogorc meore araqarTulenovan
enis swavlebis xelSewyoba skolebSi~. proeqti 2006
qvemo
wlis seqtemberSi daiwyo. misi mizania qvemo qarTlis erovnul umciresobaTa skolebSi qarTuli enisa da literaturis maswavlebelTa gadamzadeba axali saswavlo gegmis mixedviT da araqarTulenovani mowafeebisTvis Seqmnili axali saxelmZRvaneloebiT (5-doniani saxelmZRvanelo `TavTavi~) saswavlo kursis warmarTva.
2. `qarTulis,
rogorc meore enis swavlebis mxardaWera samcxejavaxeTis araqarTulenovan skolebSi~. ganaTlebisa da mecnierebis saministrom euTos erovnul umciresobaTa umaRlesi komisariatis daxmarebiT SeimuSava axali kurikulumi da meTodikuri saxelmZRvaneloebi maswavlebelTaTvis, agreTve praqtikuli savarjiSoebis krebulebi. aRniSnuli masalebi momzadda, daibeWda da daurigda samcxe-javaxeTis araqarTulenovani skolebis qarTuli enis maswavleblebs. maswavlebelTa gadamzadebis programis farglebSi Catarda ori 5-dRiani treningi, swavlebis axal 63
meTodikasTan da axal saxelmZRvaneloebTan gacnobis mizniT. amJamad mimdinareobs pedagogTa gadamzadebis procesi. es sakiTxi gansakuTrebiT aqtualuria, radgan 2006 wlidan saministrom sapilote skolebSi axali saxelmZRvaneloebi Seitana. 3. proeqti
`azerbaijanulis, rogorc mSobliuri enis swavlebis xelSewyoba qvemo qarTlis araqarTulenovan skolebSi~.
saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro 2006 wlis maisidan euTos erovnul umciresobaTa umaRlesi komisariatis finansuri mxardaWeriT axorcielebs am erTwlian proeqts, romlis mizania axali saswavlo gegmis Seqmna azerbaijanul enasa da literaturaSi. proeqtiT gaTvaliswinebulia azerbaijanuli enisa da literaturis 26 pedagogis SerCeva qvemo qarTlSi da maTTvis 3 treningis Catareba mSobliuri enisa da literaturis swavlebis axal, Sedegze orientirebul meTodebisGgacnobis mizniT. es SerCeuli pedagogebi Semdgom Tavad Cautareben qvemo qarTlis azerbaijanuli enisa da literaturis pedagogebs 3 trenings. garda axali saswavlo gegmis Seqmnisa, proeqti aseve iTvaliswinebs mSobliuri enisa da literaturis swavlebis meTodebis Sesaxeb axali gamocemebis Targmnas azerbaijanul enaze, maTi pedagogebisaTvis darigebis mizniT. 4. proeqti “somxuris, rogorc mSobliuri enis swavlebis xelSewyoba samcxe-javaxeTis araqarTulenovan skolebSi~. 2007 wlis ianvarSi daiwyo erevnis universitetSi iseTi kadris moZieba, romelsac unda Caetarebina treningi proeqtis eqspertebisaTvis. saqarTvelos saelCos rekomendaciiT aseTad SeirCa erevnis saxelmwifo universitetis somxuri enis kaTedris TanamSromeli. treningebis Tema iyo cvlilebebi somxeTis ganaTlebis sistemaSi, Tu rogor gadadian isini Tormet wlian swavlebaze. 2006 wlis 19-20 ivniss Catarda somxuri enisa da literaturis specialistebis SerCeva treningisaTvis. konkursi Catarda axalqalaqis `enis saxlSi~. 2006 wlis ivlisidan seqtembris Sua periodamde. multiplikatorebisTvis Catarda sami treningi. yvela treningze muSavdeboda somxuri enisa da literaturis standartis struqtura, enisa da literaturis swavlebis ZiriTad mimarTulebebze (zepirmetyveleba, mosmena, kiTxva, wera) dayrdnobiT, kerZod: somxuri enisa da literaturis swavlebis koncefcia, sagnis swavlebis miznebi, swavlebis ZiriTadi amocanebi, swavlebis ZiriTadi mimarTulebebi, sagnebis Sinaarsobrivi mxarea is, rom standarti moicavs TiToeuli klasis bolos misaRwev Sedegebsa da Sedegebis Sesamowmebel indikatorebs, Sedegebi da indikatorebi dalagebulia sami ZiriTadi mimarTulebis mixedviT (zepirmetyveleba, kiTxva, wera). samcxe_javaxeTis Catarda.
300-mde
maswavleblisTvis
dRemde
sami
treningi
174. erovnuli umciresobebis samoqalaqo integraciisaTvis saqarTvelos mTavroba mniSvnelovnad miiCnevs erovnuli umciresobebiT dasaxlebul raionebSi ekonomikuri cxovrebis 64
gamococxlebasa da am kuTxiT maTi integraciis xelSewyobas. am miznis misaRwevad, mTavrobam SeimuSava regionuli infrastruqturis ganviTarebis specialuri programebi. bolo sami wlis ganmavlobaSi mTeli qveynis masStabiT, maT Soris erovnuli umciresobebiT dasaxlebul raionebSi ganxorcielda da aseve, amJamadac mimdinareobs aseTi programebi. samcxe-javaxeTSi gzebis reabilitacia 175. uaxloesi sami wlis ganmavlobaSi saqarTvelos mTavroba daafinansebs sagzao mSeneblobasa da sakomunikacio programebs, romelic xels Seuwyobs regionSi mcxovrebi umciresobebis ekonomikuri saqmianobis gaaqtiurebas. 2005 wlis seqtemberSi saqarTvelosa da aSS-is mTavrobis warmomadgenlebma xeli moaweres xelSekrulebas, aSS-s aTaswleulis gamowvevis korporaciis mier saqarTvelos dafinansebis Taobaze. saqarTveloSi xorcieldeba aSS-s aTaswleulis korporaciis direqtorTa sabWos mier damtkicebuli 295.3 mln aSS dolaris Rirebulebis programa. am programis farglebSi xorcieldeba 102.2 mln aSS dolaris Rirebulebis proeqti, rac samcxe-javaxeTisa da Tbilisis damakavSirebeli mTavari gzis 245-kilometriani monakveTis reabilitaciasa da mSeneblobas iTvaliswinebs. saqarTvelos mTavrobam Seqmna `fondi – aTaswleulis gamowveva saqarTvelosTvis” (em-si-ji), romelic axorcielebs aRniSnul programas. “em-si-jis” dakveTiT germanuli kompania `koqs konsalti” da misi qarTuli partniori kompania `biTi” am etapze atareben winaswar samuSaoebs, romlebic iTvaliswineben samcxe-javaxeTis regionSi gzebis reabilitaciis teqnikur-ekonomikur Seswavlas, garemoze zemoqmedebis Sefasebasa da saboloo daproeqtebas. gzis reabilitacia 2007 wlis gazafxulze daiwyeba da 2010 wels dasruldeba.9. mimdinare samuSaoebi 4,1 mln aSS dolaris winaswari grantiT dafinansda, romelic aSS-s aTaswleulis korporaciam gamoyo.10 yarsi-axalqalaqi-Tbilisi-baqos sarkinigzo magistrali 176. samcxe-javaxeTis ekonomikuri ganviTarebisaTvis damatebiTi stimuli iqneba axali sarkinigzo magistralis mSenebloba, romelic TurqeTs, saqarTvelosa da azerbaijanis teritoriebs erTmaneTTan sarkinigzo xaziT daakavSirebs. yarsi-axalqalaqi-Tbilisi-baqos sarkinigzo magistralis mSeneblobis proeqtis xelSekrulebas xeli 2007 wlis 8 Tebervals saqarTvelos da azerbaijanis prezidentebma da TurqeTis premier-ministrma moaweres. sarkinigzo xazis 220 kilometri (saqarTvelo-TurqeTis sazRvridan Tbilisamde) saqarTvelos teritoriaze gadis. sarkinigzo xazis 30-kilometriani monakveTi aSendeba, xolo reabilitacia Cautardeba danarCen 190-kilometrian
9 10
samcxe-javaxeTis gzebis reabilitaciis proeqtis vebgverdi: http://gza.ge/ge/project.htm em-si-jis biuleteni 05.08.05/#3:http://www.mcg.ge/Public_affairs/Biuleteni/Bulletin_3_05.08.2005_geo.doc
65
monakveTs. magistralis wlebSi igegmeba.
proeqtis
pirveli
etapis
dawyeba
2008-2010
privatizacia 177. erovnuli umciresobebiT kompaqturad dasaxlebul raionebSi aqtiurad daiwyo saxelmwifo sawarmoebisa da dawesebulebebis privatizaciis procesi, rac wlebis ganmavlobaSi qvemo qarTlisa da samcxe-javaxeTis bevr raionSi SeCerebuli iyo. 178. saqarTveloSi sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebis privatizebis aqtiuri procesi 2005 wlis 29 ivlisidan daiwyo, rodesac ZalaSi Sevida saqarTvelos kanoni `saxelmwifo sakuTrebaSi arsebuli sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis privatizebis Sesaxeb~. aqve unda aRiniSnos, rom saqarTveloSi 1992-1998 wlebSi ukve ganxorcielda miwis reforma, romlis drosac dadgenili normis farglebSi (dablobSi maqsimaluri norma Seadgenda 1.25 ha-s, xolo maRalmTian regionebSi _ 5 ha-s) saqarTvelos moqalaqeebma usasyidlod miiRes sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis nakveTebi. 179. saqarTveloSi sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis privatizeba SesaZlebelia specialuri da Ria auqcionis formiT da moijareebze pirdapiri miyidvis formiT. saqarTveloSi sasoflosameurneo daniSnulebis miwis SeZenis ufleba aqvs mxolod saqarTvelos moqalaqes da saqarTveloSi registrirebul iuridiul pirs. 180. unda aRiniSnos, rom miwis reformis ganxorcielebisas saxelmwifo sazRvris sasazRvro zonaSi SezRuduli iyo miwebis gacema, Tumca 1994 wlidan aRniSnuli SezRudva moixsna. im periodSi sasazRvro zonad dadgenili iyo 21 km-iani monakveTi, mogvianebiT 1998 wels igi Semcirda 5 km-mde, xolo dRes aranairi SezRudva aRar arsebobs. sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis privatizeba SesaZlebelia, rogorc sasazRvro zonaSi, aseve 500-metrian sasazRvro zolSic. Tumca, 500-metrian sasazRvro zolSi saxelmwifo miwis privatizebisas yovel individualur SemTxvevaSi saWiroa saqarTvelos mTavrobis gadawyvetileba, Tanxmoba privatizebis ganxorcielebis Taobaze. 181. dRevandeli mdgomareobiT, 500-metrian sasazRvro zolSi ganxorcielda miwebis privatizeba lagodexisa da gardabnis municipalitetebSi. 182. qvemo qarTlis regionSi, gardabnis municipalitetSi vaxtangisisa da jandaris administraciul erTeulebSi (yofil sakrebuloebSi) ganxorcielda miwis specialuri auqcionis formiT privatizeba da saqarTvelos moqalaqe eTnikurma azerbaijanelebma saxelmwifo sazRvris 500-metrian sasazRvro zolSi SeiZines sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis nakveTebi.
66
183.aseve, specialuri auqcionebi Catarda lagodexis municipalitetis Wiauris, Sromisa da codniskaris administraciul erTeulebSi (yofil sakrebuloebSi). 184. dRevandeli mdgomareobiT qvemo qarTlSi moijareebis mier pirdapiri miyidvis formiT privatizebulia 895 miwis nakveTi, romelic Seadgens jamSi 13.793 ha-s, xolo auqcionebze privatizebulia 888 miwis nakveTi saerTo farTiT 6.826 ha. samcxe-javaxeTSi moijareebis mier pirdapiri miyidvis formiT privatizebulia 308 miwis nakveTi, romelic Seadgens jamSi 1.855 ha-s. 185. miwis privatizebis qvemo qarTlis regionSi arsebuli maCveneblebiT, ufro met eTnikurad araqarTvel saqarTvelos moqalaqes aqvs privatizebuli/gamosyiduli saijaro miwis nakveTi an specialuri auqcionis formiT SeZenili sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis nakveTebi, vidre eTnikurad qarTvel mosaxleobas. (aRniSnuli informacia mopovebulia Sesabamisi regionis ekonomikuri
ganviTarebis saministros teritoriul reestris saregistracio samsaxurebSi).
organoebsa
qvemo qarTlsa da samcxe-javaxeTSi dakavSirebiT ix. danarTi 3.
miwis
da
sajaro
privatizaciasTan
profesiuli momzadebis programa 186. 2006 wels samuSao adgilebze profesiuli momzadebis miznobriv saxelmwifo programaSi samcxe-javaxeTSi monawileoba miiRo 957, xolo qvemo qarTlSi _ 1141 beneficiarma. muxli 16
mxareebi Tavs Seikaveben im zomebis miRebisagan, romlebic cvlian mosaxleobis proporcias im adgilebSi, sadac cxovroben erovnuli umciresobebisadmi mikuTvnebuli pirebi da miznad isaxaven winamdebare CarCo konvenciidan gamomdinare uflebebisa da Tavisuflebebis SezRudvas. 187. 1990-iani wlebis dasawyisSi samxreT oseTis yofili avtonomiuri olqisa da afxazeTis avtonomiuri respublikis teritoriebze konfliqtebis Sedegad, separatistuli Zalebisa da ruseTis federaciis SeiaraRebuli Zalebis erToblivi ZalisxmeviT, Tavisi mudmivi sacxovrebeli adgilebi miatova 350 aTasamde saqarTvelos moqalaqem, maT Soris daaxloebiT 250 aTasamde eTnikurma qarTvelma. saqarTvelos xelisuflebam iZulebiT gadaadgilebuli pirebi qveynis mTel teritoriaze ganasaxla, maT Soris erovnuli umciresobebiT dasaxlebul raionebSi. 188. 1980-iani wlebis bolosa da Semdgom wlebSi saqarTvelos maRalmTian zonebSi ekologiuri da teqnogenuri katastrofebis Sedegad usaxlkarod darCenili mosaxleoba saqarTvelos 67
xelisuflebam qveynis mTel teritoriaze ganasaxla. saxelmwifom maTTvis saqarTvelos sxvadasxva regionebSi, maT Soris erovnuli umciresobebiT dasaxlebul raionebSi, saxlebi SeiZina/aaSena. 2006 wels stiqiiT dazaralebuli ojaxebisTvis ltolvilTa da gansaxlebis saministrom saqarTvelos sxvadasxva regionSi SeiZina 210 saxli, maT Soris qvemo qarTlis regionis sxvadasxva raionSi SeiZina 193 saxli (walkis raionSi 156 saxli, TeTriwyaros raionSi 36 saxli, gardabnis raionSi 1 saxli).11 muxli 17
1. mxareebi iReben valdebulebas ar Caerion erovnuli umciresobebisadmi kuTvnili pirebis uflebis ganxorcielebaSi, daamyaron da SeinarCunon mSvidobiani urTierTobebi sazRvargareT im pirebTan, romlebic kanonierad imyofebian sxva saxelmwifoebSi da kerZod imaTTan, romlebTanac maT akavSirebT saerTo eTnikuri, kulturuli, lingvisturi an religiuri TviTmyofadoba an saerTo kulturuli memkvidreoba. 2. mxareebi iReben valdebulebas ar Caerion erovnuli umciresobebisadmi kuTvnili pirebis uflebis ganxorcielebaSi, monawileoba miiRon arasamTavrobo organizaciebis saqmianobaSi, rogorc erovnul, aseve saerTaSoriso doneze. ixileT 90-e, 189-e punqtebi. muxli 18
1. mxareebi, aucileblobis SemTxvevaSi, ecdebian dadon ormxrivi da mravalmxrivi SeTanxmebebi sxva saxelmwifoebTan, gansakuTrebiT mezobel saxelmwifoebTan, raTa uzrunvelyon im pirebis dacva, romlebic miekuTvnebian erovnul umciresobebs. 2. saTanado SemTxvevebSi, mxareebi miiReben transsasazRvro TanamSromlobis wasaxaliseblad. 189.
zomebs
Sesabamisi
qvemoT ixileT mezobel saxelmwifoebTan dadebuli SeTanxmebebi:
o saqarTvelos mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris informaciis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (4 marti, 2004); o saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrosa da azerbaijanis respublikis ganaTlebis saministros Soris ganaTlebis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (4 marti, 2004); o saqarTvelos mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris samarTlebrivi informaciis gacvlis Sesaxeb (3 Tebervali, 2000); o saqarTvelos janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrosa da azerbaijanis respublikis Sromisa da mosaxleobis socialuri dacvis saministros Soris Sromisa da mosaxleobis socialuri dacvis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (22 marti, 2000); 11
[http://www.mra.gov.ge/index.php?&m=151&e=1&t=4]
68
o SeTanxmeba saqarTvelos mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris kavSirgabmulobis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (22 marti, 2000); o saqarTvelos aRmasrulebel xelisuflebasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris turizmis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (9 noemberi, 1998); o saqarTvelos mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris kulturis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (18 Tebervali, 1997); o saqarTvelos mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris axalgazrdobis saqmeTa sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (18 Tebervali, 1997); o saqarTvelosa da azerbaijanis respublikas Soris sasazRvro sakiTxebSi TanamSromlobis Sesaxeb (18 Tebervali, 1997); o saqarTvelos mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris ganaTlebis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (18 Tebervali, 1997); o saqarTvelos respublikisa da azerbaijanis respublikis moqalaqeTa maT teritoriaze uvizo moZraobis Sesaxeb (3 Tebervali, 1993) o saqarTvelos respublikisa da azerbaijanis respublikis vizebis urTierTcnobis Sesaxeb (3 Tebervali, 1993); o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris kulturuli, samecniero da humanitaruli TanamSromlobis Sesaxeb (3 Tebervali, 1993); o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da azerbaijanis respublikis mTavrobas Soris janmrTelobis dacvis sferoSi TanamSromlobis Taobaze (3 Tebervali, 1993); o SeTanxmeba saqarTvelos aRmasrulebel xelisuflebasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris samarTlebrivi informaciis gacvlis Sesaxeb (11 Tebervali, 2002); o SeTanxmeba saqarTvelos aRmasrulebel xelisuflebasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris umaRlesi kvalifikaciis samecniero da samecniero-pedagogiuri kadrebis atestaciis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (20 noemberi, 1998); o saqarTvelos mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris ganaTlebis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (2-3 maisi, 1997); o saqarTvelos mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris samecniero_teqnikuri TanamSromlobis Sesaxeb (2-3 maisi, 1997); o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris kulturul, samecniero da humanitarul sferoebSi TanamSromlobis Sesaxeb (19 maisi, 1993); o saqarTvelos respublikisa da somxeTis respublikis moqalaqeTa maT teritoriaze uvizo moZraobis Sesaxeb (19 maisi, 1993); o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris kavSirgabmulobis dargSi (19 maisi 1993); o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris turizmis sferoSi TanamSromlobis Taobaze (19 maisi, 1993); o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris vizebis urTierTcnobis Sesaxeb (19 maisi, 1993); 69
o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris sportis dargSi TanamSromlobis Sesaxeb (19 maisi, 1993); o saqarTvelos respublikis mTavrobasa da somxeTis respublikis mTavrobas Soris savaWro_ekonomikuri TanamSromlobis ganviTarebis Sesaxeb (17 ivlisi, 1992) o saqarTvelos ganaTlebis saministrosa da ruseTis federaciis ganaTlebis saministros Soris ganaTlebis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (11 Tebervali, 2004); o saqarTvelos mTavrobasa da ruseTis federaciis mTavrobas Soris inteleqtualuri sakuTrebis dacvis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (11 Tebervali, 2004); o saqarTvelos mTavrobasa da ruseTis federaciis mTavrobas Soris informaciis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (11 Tebervali, 2004); o saqarTvelos aRmasrulebel xelisuflebas da ruseTis federaciis mTavrobasa Soris turizmis sferoSi TanamSromlobis Sesaxeb (5 ivlisi, 2002).
70
saxelmwifo angariSis momzadebaSi monawileobdnen: o o o o o o o o o o o o o o o o o o o
saqarTvelos sagareo saqmeTa saministro; saqarTvelos iusticiis saministro; saqarTvelos ganaTlebis saministro; saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro; saqarTvelos Tavdacvis saministro; saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministro; saqarTvelos ltolvilTa da gansaxlebis saministro; saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro; saqarTvelos parlamenti; saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo; saqarTvelos mTavrobis kancelaria; saqarTvelos generaluri prokuratura; saqarTvelos saxalxo damcvelis aparati; saqarTvelos sazogadoebrivi mauwyebeli; saqarTvelos centraluri saarCevno komisia; saqarTvelos komunikaciebis maregulirebeli komisia; saqarTvelos sajaro samsaxuris biuro; saqarTvelos gaeros asociacia miwis mesakuTreTa uflebebis dacvis asociacia.
saxelmwifo angariSSi mocemuli informaciis sizusteze pasuxismgebloba aRniSnul uwyebebsa da organizaciebs ekisrebaT.
71