ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻋﻠﻲرﺿﺎ ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد 1و ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻣﻮﺳﻮي
2
-1ﻛﺎرﺷﻨﺎسارﺷﺪ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ ،ﺑﺎﺷﮕﺎه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺟﻮان ،داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ واﺣﺪ ﻣﺮودﺷﺖ -2اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ واﺣﺪ ﻣﺮودﺷﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش1392/10/01:
ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ 1392/04/10 :
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد ع .و ﻣﻮﺳﻮي م.ر .1392 .ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ .داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ :(1)3 .17-36 ﭼﻜﻴﺪه ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻤﻞ ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﺎك ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﻣﻮﺛﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻛﺸﺎورزي ﭘﺎﻳﺪار در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد .ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ اوﻟﻴﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﻂ دﻓﺎﻋﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ روي ﺗﻤﺎم اﺟﺰاي ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻴﻤﺎري ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ .ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ را ﺗﺎﺣﺪ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ﺳﻄﺤﻲ ﺗﻘﻠﻴﻞ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎرﺷﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰﺗﺮ و ارزانﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ .در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ روي ﻣﻴﺰان ﺗﺤﻤﻞ ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ،ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎﻓﺘﻲ و ﻇﺎﻫﺮي ﮔﻴﺎه، ﺑﻴﻤﺎريزاﻳﻲ و ﺑﻘﺎي ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي :ﺑﻴﻤﺎري ،ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ،ﻓﺴﻔﺮ ،ﮔﻴﺎه ،ﻧﻴﺘﺮوژن
ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ،ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ
[email protected] :
17
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﻧﻘﺶ آن در رﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﻴﺎﻫﺎن ،از دﻳﺮﺑﺎز ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ،ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﮔﻴﺎه را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ .ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﭘﺮﻣﺼﺮف ،ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻴﺘﺮوژن) ،(Nﻓﺴﻔﺮ) ،(Pﭘﺘﺎﺳﻴﻢ) ،(Kﻛﻠﺴﻴﻢ) ،(Caﮔﻮﮔﺮد) (Sو ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ) (Mgﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ،ﻧﻴﺘﺮوژن ،ﻓﺴﻔﺮ و ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮده و ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﮔﻴﺎه را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻠﺴﻴﻢ ،ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم و ﮔﻮﮔﺮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ .ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻢﻣﺼﺮف ﺟﺰء ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺮوري ﮔﻴﺎه ﺑﻮده وﻟﻲ در ﻣﻘﺪار ﻛﻢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و اﺛﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺗﻨﻬﺎ آﻫﻦ) (Feدر ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻘﻴﻪ آنﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﮕﻨﺰ) ،(Mnﺑﺮ) ،(Bﻣﺲ) ،(Cuروي) ،(Znﻛﻠﺮ) (Clو ﻣﻮﻟﺒﻴﺪن ) (MOﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺷﻜﻞ .(1ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺮاي ﻛﺸﺖﻫﺎي ﺑﺪون ﺧﺎك ) (Soilless Mixturesﺿﺮوري و ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﮔﻠﺪان ،ﻳﺎ ﻣﺰرﻋﻪ ﭼﻨﺪان ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ).(Marschner 2012, Daroub & Snyder 2007
ﺷﻜﻞ -1ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﭘﺮﻣﺼﺮف ،ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﻛﻢ ﻣﺼﺮف ).(Spann & Schumann 2010
18
ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻐﺬﻳﻪي ﮔﻴﺎه را ﻛﺎﻣﻼً دﮔﺮﮔﻮن ﻛﻨﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي زﻧﺪه و ﻏﻴﺮزﻧﺪه دﺷﻮار اﺳﺖ ) .(Romheld 2012از اﻳﻦ رو ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ و ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ زﻳﺎدي ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ. ﮔﺰارشﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺑﺮ وﻗﻮع ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺪت ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻮﺛﺮﻫﺴﺘﻨﺪ ) .(Huber et al. 2012, Huber & Graham 1999ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎري ﺣﻀﻮر ﺳﻪ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ ﮔﻴﺎه ﻣﻴﺰﺑﺎن ،ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ (2ﻛﻪ ﺑﺮﻫﻢﻛﻨﺶ آنﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎري و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪت ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻲﺷﻮد .ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ،ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم و ﺗﺎﺣﺪودي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﻮع ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎ ،ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻫﻤﻮاره ﺟﺰء اﺻﻠﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ .ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪ ﺧﺎكﻫﺎ و ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي رﺷﺪﮔﻴﺎﻫﺎن ﺣﺎوي ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﻫﺴﺘﻨﺪ .در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ، ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻛﻤﺒﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻤﺘﺮي از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﺣﺴﺎسﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎري را در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ داراي اﺛﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻣﻬﻢﺗﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ).(Vidhyasekaran 2004, Spann & Schumann 2010
ﺷﻜﻞ -2ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﻮﺛﺮ در اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ).(Huber & Jones 2013 19
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري در ﮔﻴﺎﻫﺎن در وﻫﻠﻪ اول ﻳﻚ واﻛﻨﺶ ژﻧﺘﻴﻜﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻳﺎ ارﻗﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎري دارﻧﺪ ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻤﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺴﺎس ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺛﺮات ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ را ﺑﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻢ ﻛﺮده و ﺑﻴﻤﺎري را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ .اﻓﺰودن ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤﻲ وﻛﻴﻔﻲ ﻣﺤﺼﻮل و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد .ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻴﺎز ﻏﺬاﻳﻲ ﮔﻴﺎه ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﮔﺮدد ) .(Dordas 2008, Huber & Graham 1999, Engelhard 1996ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﻫﻢ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎري و ﺗﻐﺬﻳﻪ ،اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻐﺬي در ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻓﺰوده ﺷﻮد .در ﻛﺸﺎورزي ﻣﺪرن ،دﺳﺘﻜﺎري ﺗﻐﺬﻳﻪاي از راه ﺑﻬﺴﺎزي ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎك ﻳﻚ ﺷﻴﻮه ﻣﻬﻢ در ﻣﺒﺎرزه زراﻋﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و ﺟﺰء ﻻﻳﻨﻔﻚ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود .ﻣﺼﺮف ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻛﻮد ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﺑﻬﺒﻮد ﻛﻴﻔﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﻲ و ﺑﺎﻏﻲ دارد و ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﺘﻌﺎدل ﻛﻮدﻫﺎ و رﻳﺰﻣﻐﺬيﻫﺎ ﺷﺎﻫﺪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﮔﻴﺎه ،ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺷﻴﻮع ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و آﻓﺎت ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻣﺼﺮف ﺳﻤﻮم ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺼﺮف آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ ).(Huber & Haneklaus 2007, Atkinson & McKinlay 1997
-1ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﭘﺮﻣﺼﺮف درﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ -1-1ﻧﻴﺘﺮوژن )(N ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﺮاي اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺧﺎك ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻴﺘﺮات ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ،ﻧﻴﺘﺮات آﻣﻮﻧﻴﻮم ،ﻧﻴﺘﺮات ﻛﻠﺴﻴﻢ و اوره اﺳﺖ .راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ زﻳﺎدي ﻧﻴﺘﺮوژن و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻳﻜﻲ از راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﻫﻢﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ و ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ،ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻴﺘﺮوژن در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺷﻴﻮع ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ اﺳﺖ .ﺟﺬب ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺘﺮوژن ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦﻫﺎ و آﻧﺰﻳﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در رﺷﺪ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻣﻮﺛﺮ
20
ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺿﺮوري اﺳﺖ .از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺘﺮوژن از ﺳﻄﺢ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺧﻮد ﻓﺮاﺗﺮ رود ،ﻣﻘﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺿﺪ ﻗﺎرﭼﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ).(Hawkesford et al. 2012, Huber & Thompson 2007, Lewandowski et al. 1999 ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ زﻳﺎدي و ﻛﻤﺒﻮد ﻧﻴﺘﺮوژن ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﺜﻼً ﺷﺪت ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ) (Botrytis cinereaﺑﺎ ﺟﺒﺮان ﻛﻤﺒﻮد ﻧﻴﺘﺮوژن در ﮔﻴﺎه ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ آنﻫﺎ ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﺷﺪت ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺣﺸﺮات ﻣﻜﻨﺪه ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ راﻳﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ،روي ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﻲ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ .از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﺸﺮات ﻣﻜﻨﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺘﻪﻫﺎ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل در ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ را ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺸﺮات ﻣﻜﻨﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ .ﺟﺬب ﻧﻴﺘﺮوژن اﺿﺎﻓﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ﺷﺮاﻳﻂ را ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻧﻴﺘﺮوژن اﺿﺎﻓﻲ ﺳﺒﺐ ﺗﺴﺮﻳﻊ رﺷﺪ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي آﺑﺪار )ﮔﻮﺷﺘﻲ( ﺑﺎ دﻳﻮارهﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻧﺎزك ﺷﺪه و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ .ﺗﻌﺎدل در ﻛﻮد ﻧﻴﺘﺮوژﻧﻲ و ﭘﺘﺎﺳﻴﻤﻲ اﻏﻠﺐ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﻣﻬﺎر اﺛﺮات ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻲﮔﺮدد. ﺳﻬﻢ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ 2ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺘﺮوژن در ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺤﺼﻮل دﭼﺎر اﺧﺘﻼل ﻣﻲﮔﺮدد ) .(Huber & Thompson 2007در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺧﺎك ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﺑﻬﻴﻨﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻮددﻫﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي K2Oﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻴﺘﺮوژن اﺳﺖ ،ﻏﻼﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذرت ،ﮔﻨﺪم ،ﺟﻮ و ﻳﻮﻻف ﻛﻤﺘﺮ دﭼﺎر ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ .ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ،ﻓﻠﻔﻞ و ﻛﺪو ﺗﻨﺒﻞ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ K2O
ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻴﺘﺮوژن اﺳﺖ از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺐ ،ﮔﻼﺑﻲ و آﻟﺒﺎﻟﻮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ K2Oﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻴﺘﺮوژن دارﻧﺪ .ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي K2Oﺑﺎﻻ ،ﺟﺬب ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﺧﺎكﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺒﺎدل ﻛﺎﺗﻴﻮﻧﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺧﺎكﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ) .(Huber et al. 2012ﮔﺰارشﻫﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮع ﻧﻴﺘﺮوژن ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺘﺮوژن آﻣﻮﻧﻴﻮﻣﻲ ) (NH4-Nﺑﻪ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻧﻴﺘﺮاﺗﻲ ) (NO3-Nدر ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن زراﻋﻲ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ)ﺟﺪول .(1 21
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﺟﺪول -1ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﻮع ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﮔﻴﺎﻫﺎن زراﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ روي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ )(Fageria et al. 2011, Santana-Gomes et al. 2013 ﻧﻴﺘﺮوژن ﻧﻴﺘﺮاﺗﻲ )(NO3-N
ﻧﻴﺘﺮوژن آﻣﻮﻧﻴﻮﻣﻲ )(NH4-N
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
Fusarium sp.
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
Pythium sp.
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
Helminthosporium sp.
ﻛﺎﻫﺶ
اﻓﺰاﻳﺶ
Heterodera glycines
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
Aphanomyces sp.
ﻛﺎﻫﺶ
اﻓﺰاﻳﺶ
Fusarium sp.
ﻛﺎﻫﺶ
اﻓﺰاﻳﺶ
ﭘﺎﺧﻮره
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
Phymatotrichum sp.
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
Fusarium sp.
ﻛﺎﻫﺶ
اﻓﺰاﻳﺶ
ﺗﻮﺗﻮن
Globodera spp.
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
ﺧﻴﺎر
Meloidogyne spp.
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
ﻟﻮﺑﻴﺎ
M. incognita
اﻓﺰاﻳﺶ
ﻛﺎﻫﺶ
ﮔﻴﺎه ذرت
ﺳﻮﻳﺎ ﮔﻨﺪم
ﭘﻨﺒﻪ
ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ
Diplodia
ﮔﺰارشﻫﺎ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺘﺮﻳﻔﻴﻜﺎﺳﻴﻮن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻴﺘﺮوژن آﻣﻮﻧﻴﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻧﻴﺘﺮاﺗﻲ ،ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ورﺗﻴﺴﻴﻠﻴﻮﻣﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪت ﺷﺎﻧﻜﺮ رﻳﺰوﻛﺘﻮﻧﻴﺎﻳﻲ در ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ .درﺧﺼﻮص ﺗﺎﺛﻴﺮﻛﻠﻲ ﻧﻮع ﻧﻴﺘﺮوژن ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ اﻳﺠﺎدﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎد ﻧﻴﺘﺮوژن ﻧﻴﺘﺮاﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻤﺘﺮ از اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ ﻧﻴﺘﺮوژن آﻣﻮﻧﻴﻮﻣﻲ اﺳﺖ ).(Huber & Watson 1974 ﻛﻮد آﻣﻮﻧﻴﺎﻛﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻛﻮد ﻧﻴﺘﺮاﺗﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ pHو در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮ رﻳﺰﻣﻐﺬي ﻣﻲﺷﻮد. ﻛﻮدﻫﺎي ﻛﻠﺮدار ﻣﺜﻞ ﻛﻠﺮﻳﺪ آﻣﻮﻧﻴﻢ و ﻛﻠﺮﻳﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪت ﺑﻴﻤﺎري ﭘﺎﺧﻮره ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻋﻠﺖ آن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﻠﺮ ﺑﺮ
22
ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻴﺘﺮﻳﻔﻴﻜﺎﺳﻴﻮن در ﺧﺎك اﺳﺖ ) Huber et al. 2012, Huber & Thompson 2007, Lewandowski et al.
.(1999 -2-1ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ )(K در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ،ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮي ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و آﻓﺎت ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﻮﺛﺮ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎ اﺳﺖ .در ﮔﺰارﺷﻲ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ 534ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ،ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در 65درﺻﺪ ﻣﻮارد ،ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻼﻣﺖ ﮔﻴﺎه و در 23درﺻﺪ ﻣﻮارد ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ ﮔﻴﺎه زﻳﺎنآور ﺑﻮده اﺳﺖ ،اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺛﺮات زﻳﺎن آور آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺟﺬب ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ،ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻳﺎ ﻧﻴﺘﺮوژن آﻣﻮﻧﻴﻮﻣﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ) .(Hawkesford et al. 2012ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ وﻗﻮع ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻗﺎرﭼﻲ، ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ و ﺧﺴﺎرت ﺣﺸﺮات و ﻛﺮمﻫﺎي ﭼﻮﺑﺨﻮار را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ %70و %60ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و در اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد ﺧﺴﺎرت ﻧﻤﺎﺗﺪﻫﺎ و وﻳﺮوسﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ)ﺟﺪول .(2اﺛﺮ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻮع ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ ).(Prabhu et al. 2007b ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻗﺎرچ آﻟﻮده ﻣﻲﺷﻮد ،در ﺻﻮرت ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻟﻮدﮔﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ،ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺪﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ آن آﻏﺎز ﻣﻲﮔﺮدد .آﻟﻮدﮔﻲ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﻨﻠﻲ ﻣﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪه و ﻓﻼوﻧﻮﺋﻴﺪﻫﺎ در ﻣﺤﻞ آﻟﻮدﮔﻲ و در ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎه ﻣﻲﮔﺮدد .ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﺘﻘﺎل اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﻴﺎه ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺟﺪول .2ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪادي از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﻤﺎﺗﺪي در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ )(Santana-Gomes et al. 2013 ﮔﻴﺎه
ﻧﻤﺎﺗﺪ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ
درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻤﺎري
ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ
Meloidogyne incognita
76
ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ
Heterodera schachtii
79
ﭘﻨﺒﻪ
Rotylenchulus reniformis
62
ﺳﻮﻳﺎ
Heterodera glycines
87
23
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻧﻘﺶ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه دارد و ﻛﻤﺒﻮد آن ﻣﻘﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺿﺪ ﻗﺎرﭼﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن را در ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻟﻮدﮔﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ. ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ در ﺿﺨﻴﻢ ﻛﺮدن ﻛﻮﺗﻴﻜﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻔﻮذ ﻗﺎرچﻫﺎ و ﺣﺸﺮات ﻣﻜﻨﺪه دارد ) .(Amtmann et al. 2008در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻗﻨﺪ در ﮔﻴﺎه ﺑﺎﻻ اﺳﺖ ،اﻏﻠﺐ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي اﻧﮕﻠﻲ و ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎري ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺠﻤﻊ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻗﻨﺪﻫﺎي ﻧﺎﻣﺤﻠﻮل ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻧﺮژي ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻌﺪﻧﻲ را ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦﻫﺎ ﻳﺎ ﻗﻨﺪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ .ﺣﻀﻮر ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻧﻘﺶ ﺣﻴﺎﺗﻲ در اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺤﺼﻮل و ﺑﻬﺒﻮد ﻛﻴﻔﻴﺖ )ﺑﺎزار ﭘﺴﻨﺪي( ،ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮري ،ﻛﻢ آﺑﻲ ،اﻧﻮاع ﺗﻨﺶﻫﺎ و آﻓﺎت و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد ) .(Prabhu et al. 2007bﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﺠﺎد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ذرت ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ اﺳﺘﻮارت )ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮز ذرت( ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻌﺪﻧﻲ در ﺷﻴﺮه آوﻧﺪي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد .ﻛﻤﺒﻮد ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ذرت را ﺑﺮاي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻛﺮدن ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺘﺮوژن ﻏﻴﺮ آﻟﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﺪﻧﻲ در ﺷﻴﺮه آوﻧﺪي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ اﺳﺘﻮارت را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ .ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﻴﺰ درﺧﺼﻮص ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﺳﺎﻗﻪ و ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﺧﻮﺷﻪ ذرت )ﺑﻴﻤﺎري دﻳﭙﻠﻮدﻳﺎي ذرت( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ .در اﻛﺜﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن، ﻧﻴﺘﺮوژن ﻏﻴﺮ آﻟﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻤﺒﻮد ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﭘﺲ از آن ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺿﺪ ﻗﺎرﭼﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﮔﻴﺎه از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ ).(Amtmann et al. 2008 ﺟﺬب ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﻀﺮ ﺑﺎﺷﺪ .اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺘﺮوژن ﺑﻪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه در ﻫﺮ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻴﺎه را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺣﺴﺎسﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ .ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﻠﺴﻴﻢ در ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﺳﻴﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻴﻤﺎري ﮔﺮدد .ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ روي ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ و درﺧﺘﺎن ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺪت ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ رﻳﺸﻪ ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ و ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﻓﻴﺘﻮﻓﺘﻮراﻳﻲ رﻳﺸﻪ ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻛﻮد ﭘﺘﺎﺳﻴﻤﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .در ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ،اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﺬب ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻤﺒﻮد ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد .ﻛﻤﺒﻮد ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ
24
ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
دﻳﻮاره ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ در ﮔﻴﺎه ﻣﻲﮔﺮدد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ آﻟﻮدﮔﻲ و ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﻤﺎري در ﮔﻴﺎه ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ رﻳﺸﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻌﺎدل K/Caﺑﺎﻓﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ .ﺑﺴﻴﺎري از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ زﺧﻢﻫﺎي ﺑﺎز اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ و اﻟﺘﻴﺎم ﺳﺮﻳﻊ زﺧﻢﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺴﺘﺮش آﻟﻮدﮔﻲ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ .ﮔﺰارشﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ روش آﺑﻴﺎري ازﻛﺮﺗﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﺮهاي ﺑﺎ ﻣﺼﺮف 6230ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آب در ﻫﻜﺘﺎر 50ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ) (K2Oدرﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ B. cinereaداﺷﺘﻨﺪ .اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻟﺘﻴﺎم ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ زﺧﻢﻫﺎ و ﺗﺠﻤﻊ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺿﺪ ﻗﺎرﭼﻲ در اﻃﺮاف زﺧﻢﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده اﺳﺖ .در اﺛﺮ ﻛﻤﺒﻮد ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ،ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻮاد ﺑﺎ وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﺑﺎﻻ ﻣﺜﻞ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ، ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ و ﺳﻠﻮﻟﺰ ﻣﺨﺘﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻮاد ﺑﺎ وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦ در واﻛﻮﺋﻞ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه و دﻳﻮاره ﺳﻠﻮﻟﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺮوج ﻣﻮاد ،ﻧﺸﺖﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻪ ﻗﺎرچ و ﺣﻤﻠﻪ آﻓﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﺷﻮد ) Prabhu et al.
.(2007b, Fageria et al. 2011, Huber et al. 2012 -3-1ﻓﺴﻔﺮ )(P وﺟﻮد ﻓﺴﻔﺮ ﻛﺎﻓﻲ در ﻣﺤﻴﻂ رﻳﺸﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮﻳﻊ و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﺘﺮ ﮔﻴﺎه از آب و دﻳﮕﺮ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺿﺮوري ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺷﻮد .ﻓﺴﻔﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺧﺎكزاد را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ .درﺑﺎره ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻓﺴﻔﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﻓﺴﻔﺮ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ RNAاﺳﺖ و در اﻧﺠﺎم ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺜﻞ اﻧﺘﻘﺎل اﻧﺮژي ،ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ﻛﺎرﺑﺮد دارد ) .(Romheld 2012ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺎﻫﺶ ﺷﻴﻮع ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﺴﻔﺮ وﺟﻮد دارد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻼف آن ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﺴﻔﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻔﻴﺪ زﻳﺎدي در ﮔﻴﺎه دارد .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻓﺴﻔﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻴﻤﺎري را در ﺑﺮﺧﻲ از زﻧﮓﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺷﺎخ و ﺑﺮﮔﻲ ﻛﺎﻫﺶ داده و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن اﺛﺮ ﻧﻴﺘﺮوژن اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ) .(Mengel & Kirkby 2001ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻻي ﻓﺴﻔﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﻴﺸﻜﺮ ﺑﻪ زﻧﮓ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻣﺼﺮف ﺷﻮد ،ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺪك ﭘﻮدري ﻣﻲﺷﻮد .ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﺴﻔﺮ در 6 pHﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ و در 7 pHو 7/5ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﻓﻮزارﻳﻮﻣﻲ در ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ﮔﺮدﻳﺪ .ﺷﺪت ﺑﻴﻤﺎري راﻳﺰوﻛﺘﻮﻧﻴﺎﻳﻲ در ﻣﺰارع ﺳﻮﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺴﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ اﻓﺰاﻳﺶ
25
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪهي اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ ﻋﻨﺼﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﺎدل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ .ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﺴﻔﺮ در ﻣﺰارع ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﻤﺎﺗﺪي و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد .در ﻣﻮاردي ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺮﮔﻲ ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻓﺴﻔﺎت ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻴﺎر ،ﻟﻮﺑﻴﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺴﻔﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻴﺎه و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻓﺴﻔﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ و ﺑﺎ ﻓﺮم ﻣﻨﺎﺳﺐ و روش اﺳﺘﻔﺎدهي ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﮔﻴﺎه و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎك ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد ).(Fageria & Moreira 2011 ﻣﺤﻠﻮلﭘﺎﺷﻲ ﻓﺴﻔﺮ روي ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻟﻘﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻮﺿﻌﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﺳﻔﻴﺪك ﭘﻮدري در اﻧﮕﻮر ،اﻧﺒﻪ ،ﺳﻴﺐ ،ﮔﻨﺪم و ﻓﻠﻔﻞ؛ زﻧﮓ در ذرت و ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﺷﻮد .اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪهي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺮده و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ).(Prabhu et al. 2007a
-2ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ درﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ -1-2ﻛﻠﺴﻴﻢ )(Ca ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ دﻳﻮاره ﺳﻠﻮﻟﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻏﺸﺎﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و ﻋﻤﻞﻛﺮد ﺑﻬﻴﻨﻪ اﻳﻦ ﻏﺸﺎﻫﺎ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻛﻤﺒﻮد آن ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آنﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد .زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﻠﺴﻴﻢ در ﻏﺸﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ ،اﻧﺘﻘﺎل ﻗﻨﺪﻫﺎ از درون ﺳﻠﻮل ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻠﻮﻟﻲ در ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻻي ﻗﻨﺪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺎﻧﺲ آﻟﻮدﮔﻲ و رﺷﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﻣﻲﮔﺮدد ).(Hawkesford et al. 2012 ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﺑﻬﺒﻮد اﻧﺒﺎرداري ﻣﻴﻮهﻫﺎي آﺑﺪار دارد .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺑﺴﻴﺎري از ارﻗﺎم ﺳﻴﺐ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻮه داراي ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻛﻠﺴﻴﻢ اﺳﺖ ،ﻣﺪت زﻣﺎن اﻧﺒﺎرداري اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .ﻣﻴﻮه ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻛﻢ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻟﻜﻪ ﺳﻴﺎه ﺣﺴﺎسﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﻣﻴﻮه ﻣﻲﮔﺮدد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﻮﺳﺖ ﻏﺪهﻫﺎي ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﻧﺮم ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ).(Batistic & Kudla 2010
26
ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ ﻧﻴﺰ در ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي آوﻧﺪي و ﻟﻜﻪ ﺑﺮﮔﻲ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺷﺪت ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ درﺟﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻛﻠﺴﻴﻢ در ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ .ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎﻛﺘﺮي در ﺑﺎﻓﺖ ﺑﺮگ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﻠﺴﻴﻢ اﺳﺖ و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻤﺒﻮد ،ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﺎﻓﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ،ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع راﺑﻄﻪ ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺎﺗﻴﻮﻧﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ .در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف زﻳﺎد ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ،اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻛﺎﻫﺶ در ﺟﺬب ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ .ﻛﻤﺒﻮد ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻔﻮذ رﻳﺴﻪ ﻗﺎرچﻫﺎ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺎﻓﺖ را آﺳﺎنﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻛﺜﺮ ﻗﺎرچﻫﺎ و ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻔﻮذ و دﻳﻮاره ﻣﻴﺎﻧﻲ را ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻳﻦ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ).(Rahman & Punja 2007 -2-2ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم )(Mg ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻠﺰي ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ و ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ و ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي ﻓﺴﻔﺮي را ﻛﻪ در ﺟﺬب ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻓﻌﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ در ﭼﺮﺧﺔ اﺳﻴﺪ ﺳﻴﺘﺮﻳﻚ ،در ﺗﻨﻔﺲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻘﺶ دارد .ﻣﻴﺰان در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ )ﺧﺼﻮﺻﺎ اﺳﻴﺪﻳﺘﻪ( ،ﻣﺤﺼﻮل ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ،ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ رﻳﺰﺟﺎﻧﺪاران ﻓﺮارﻳﺸﻪ ،ﻋﻠﻒ ﻛﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ،ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻛﻠﺴﻴﻢ ،ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ و ﻣﻨﮕﻨﺰ ،ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ روي ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮوري ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺎه و ﻧﻘﺶ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺧﺎص آن ﺑﺎﺷﺪ ).(Wiedenhoeft 2006 ﻛﻮددﻫﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ 22ﺑﻴﻤﺎري و اﻓﺰاﻳﺶ 17ﺑﻴﻤﺎري ﮔﺮدﻳﺪ و در ﻣﻮرد 6ﺑﻴﻤﺎري دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪهي اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺸﻲ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺜﻼ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻻي ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻳﺎ ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﺎﻧﻊ از ﺟﺬب ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺷﺪه و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺟﺬب ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ،ﻣﻨﮕﻨﺰ و ﻛﻠﺴﻴﻢ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ ).(Jones & Huber 2007
27
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎكﻫﺎي اﺳﻴﺪي رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ،ﻛﻠﺴﻴﻢ ،ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن و ﻓﺴﻔﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻛﻤﺒﻮد اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﭼﺎر ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﺳﻴﺪﻳﺘﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻌﻤﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺜﻞ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﻓﻮزارﻳﻮﻣﻲ ،رﻳﺸﻪ ﮔﺮزي ﻛﻠﻢ و ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻧﺮم ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ( ﺣﺴﺎسﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ .اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدن آﻫﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎكﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﻴﺪﻳﺘﻪ و اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺷﺪه و ﺷﺪت اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ ) Fageria
.(et al. 2011, Hawkesford et al. 2012 ﺗﻌﺎدل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ K ،Pو Mgﺑﺎ Caدر ﺗﻌﺎدل ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ، ﺷﺪت ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﮔﻠﮕﺎه ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .ﻛﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم در ذرتﻫﺎي آﻟﻮده ﺑﻪ اﺳﭙﻴﺮوﭘﻼﺳﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪي ﺟﻬﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻴﻦ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ و ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ﺟﺬب اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ از ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم روي ﻧﺤﻮهي اﻳﺠﺎد آﻟﻮدﮔﻲ و ﻛﻠﻨﻴﺰه ﻛﺮدن ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي آﺑﻜﺸﻲ ﮔﻴﺎه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد .اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ درون ﺳﻠﻮلﻫﺎي آﺑﻜﺸﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت از آنﻫﺎ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد .ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻴﺰ روي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮﻣﻲﮔﺬارد .اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺟﺰﻳﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻴﻐﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﻣﻠﻜﻮل ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ اﺳﺖ .اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﻔﺲ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﭘﺲ از ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺮژي اﺣﺘﻴﺎج دارد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد .ﻧﻘﺶ ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم در ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ و ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ .ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺗﻴﻐﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ ﮔﻴﺎه و ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﻛﺮدن ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮ ﻣﻲﺷﻮد .ﻣﻨﻴﺰﻳﻮم ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ در اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ دارد و ﻛﻤﺒﻮد آن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺠﻤﻊ ﻗﻨﺪ ،ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ و اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ در ﺑﺮگﻫﺎ ،ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ،IIاﺧﺘﻼل در زﻧﺠﻴﺮه اﻧﺘﻘﺎل اﻟﻜﺘﺮون در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رادﻳﻜﺎلﻫﺎي آزاد اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻲﮔﺮدد ) Huber & Jones 2013, Jones & Huber
.(2007 -3-2ﮔﻮﮔﻮد )(S ﮔﻮﮔﺮد در ﺳﺎﺧﺘﺎر 3اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ ﺳﻴﺴﺘﻴﻦ ،ﺳﻴﺴﺘﺌﻴﻦ و ﻣﺘﻴﻮﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮوﺗﻴﻴﻦﻫﺎ اﻫﻤﻴﺖ
28
ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
دارد .اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪهي وﻳﺘﺎﻣﻴﻦﻫﺎي ﺗﻴﺎﻣﻴﻦ ،ﺑﻴﻮﺗﻴﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻮآﻧﺰﻳﻢآ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ .آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﺰرﻋﻪاي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎ ﮔﻮﮔﺮد ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﮔﻮﮔﺮد در ﮔﻴﺎه در ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻲ آﻟﻮدﮔﻲ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻨﺶ ﻫﻢزﻣﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ ،از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ .ﻛﺎرﺑﺮد ﮔﻮﮔﺮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻮد در ﺧﺎك ،اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻮﻟﻔﺎت ،ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد .اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﻴﺎه و ﻳﺎ اﻟﻘﺎي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ) (Induced resistanceﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ).(Haneklaus et al. 2007, 2009
-3ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻢﻣﺼﺮف درﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ -1-3ﺑﺮ )(B ﺑﺮ 3ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ در ﮔﻴﺎﻫﺎن دارد :اﻟﻒ -در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻤﭙﻠﻜﺲﻫﺎي ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪرات -ﺑﺮات ،ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪرات و ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦﻫﺎي دﻳﻮاره ﺳﻠﻮﻟﻲ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل دارﻧﺪ ،ﻧﻘﺶ دارد .ب -در ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي و ﭘﺎﻳﺪاري ﻏﺸﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ دارد .ج -در ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻣﻮاد ﻓﻨﻠﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻟﻴﮕﻨﻴﻦ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ .ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﺘﻘﺎل اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻓﻌﺎل در دﻓﺎع ﮔﻴﺎه ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﺑﺮ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد .اﺛﺒﺎت ﺷﺪه زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ دﻳﻮاره ﺳﻠﻮل ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺘﻮرم ﺷﺪه و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي ﭘﺎره ﺷﺪن ﺳﻠﻮل و ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﮔﺮدد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺳﻠﻮل ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﻴﻤﺎري ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. ﻛﻤﺒﻮد ﺑﺮ ﺳﺒﺐ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي از ﻗﻨﺪﻫﺎ و اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎري از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻗﺎرﭼﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﮔﺮدد ) .(Brown et al. 2002, Broadley et al. 2012ﺑﺮ در ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﻓﻮزارﻳﻮﻣﻲ رﻳﺸﻪ ﻟﻮﺑﻴﺎ ،ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ورﺗﻴﺴﻠﻴﻮﻣﻲ ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ و ﭘﻨﺒﻪ و ﺑﻴﻤﺎري زﮔﻴﻞ ﺳﻴﺎه ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ. ﻛﻤﺒﻮد ﺑﺮ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪت ﺳﻔﻴﺪك ﭘﻮدري ﮔﻨﺪم ﻣﻲﺷﻮد).(Stangoulis & Graham 2007, Brown et al. 2002 -2-3ﻣﻨﮕﻨﺰ)(Mn ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﻨﻠﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻟﻴﮕﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﻛﻠﻴﺪي دارد .ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻨﮕﻨﺰ ﺑﻪ ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻗﺎرﭼﻲ و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﻜﻲ از ﻣﻮاد ﻣﺆﺛﺮه ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺎرچﻛﺶﻫﺎ اﺳﺖ .ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﮕﻨﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪار
29
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺿﺪ ﻗﺎرﭼﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﻣﺤﻞ آﻟﻮدﮔﻲ ﮔﺮدد .ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﻨﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﺳﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﻴﮕﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﺳﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮﻫﺎ اﺳﺖ .ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﺳﻢزداﻳﻲ رادﻳﻜﺎلﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋﻧﻲ و ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ دارد ) .(Broadley et al. 2012ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدن ﻣﻨﮕﻨﺰ ﺑﻪ ﺧﺎك ،ﮔﺴﺘﺮش آﻟﻮدﮔﻲ ﻏﺪه ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ Streptomyces scabiesﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﻨﻮﺑﺮ ﻧﺮوژي ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ Fomes annosusﻣﻘﺪار ﻣﻨﮕﻨﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺧﺘﺎن ﺳﺎﻟﻢ دارﻧﺪ .ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺎرچ ﻫﺎي ﺧﺎﻛﺰاد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮدن ﻣﻨﮕﻨﺰ ﺧﺎك را دارﻧﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﮕﻨﺰ را ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺬب ﻣﻨﮕﻨﺰ و ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﺤﺼﻮل ﻳﺎ ﮔﻴﺎه ﻫﺪف ﻣﻲﮔﺮدد .ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﻣﻨﻄﻘﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺪار ﻣﻨﮕﻨﺰ رﻳﺸﻪﻫﺎ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﺷﺪت ﺑﻴﻤﺎري ﭘﺎﺧﻮره ﮔﻨﺪم دارد .در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ pHﺧﺎك اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ،دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺬب ﻣﻨﮕﻨﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻢﮔﻴﺮي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .اﻳﻦ ﻗﺎرچ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮدن ﻣﻨﮕﻨﺰ ﺧﺎك را دارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﮕﻨﺰ را ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺬب ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﮔﻴﺎه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن را ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻟﻴﮕﻨﻴﻦ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻤﻮده و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﮔﻴﺎه را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ .ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺤﺮك ﻣﺤﺪود ﻣﻨﮕﻨﺰ از ﺑﺮگﻫﺎ ﺑﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎ ،ﭘﺎﺷﺶ ﺑﺮﮔﻲ ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رﻳﺸﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺧﺎكﻫﺎي ﺑﺎ pHﺑﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن و ﻋﺪم ﺗﺤﺮك ﻣﻨﮕﻨﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ در ﺧﺎك ﺗﺎﺛﻴﺮ زﻳﺎدي ﻧﺪارد .اﺛﺮ ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺮب ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ،ﺑﻼﺳﺖ ﺑﺮﻧﺞ، ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ورﺗﺴﻠﻴﻮﻣﻲ ﭘﻨﺒﻪ و ﺳﻔﻴﺪك ﭘﻮدري ﮔﻨﺪم اﺛﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ ).(Thompson & Huber 2007 -3-3ﻣﺲ )(Cu ﻣﺲ در ﺳﻤﻴﺖ زداﻳﻲ رادﻳﻜﺎلﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋﻧﻲ و ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ) .(Broadley et al. 2012ﻣﺲ در ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪك ﭘﻮدري ﮔﻨﺪم ،ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ آﻟﺘﺮﻧﺎرﻳﺎﻳﻲ آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان ،زﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي ﮔﻨﺪم ،ارﮔﻮت ﭼﺎودار ،ﺑﻼﺳﺖ ﺑﺮﻧﺞ، ﻟﻜﻪ ﺑﺮﮔﻲ ﮔﻨﺪم ،ﻧﻤﺎﺗﺪ ﺳﻴﺴﺘﻲ ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ ،ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ورﺗﺴﻴﻠﻴﻮﻣﻲ ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ،ﭘﺎﺧﻮره ﮔﻨﺪم و ﺟﺮب ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ .ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻗﻒ ﭼﻮﺑﻲ ﺷﺪن و اﺧﺘﻼل در ﺳﻨﺘﺰ ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪراتﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و آﻓﺎت ﻣﻲﺷﻮد ).(Evans et al. 2007
30
ﺳﺎل ﺳﻮم ،ﺟﻠﺪ ،1ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392
دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ -ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ
-4-3روي)(Zn روي درﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻌﺪادي از آﻧﺰﻳﻢﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﺮﻛﺖ دارد و ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎلﺳﺎزي آنﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ .در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻛﻤﺒﻮد روي ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺮوﺗﻴﻴﻦﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻌﻀﻲ آﻣﻴﺪﻫﺎ و اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺮوﺗﻴﻴﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ آﻧﺰﻳﻢ RNAﭘﻠﻴﻤﺮاز اﺳﺖ .روي ﻧﻴﺰ در ﺳﻢزداﻳﻲ رادﻳﻜﺎلﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋﻧﻲ و ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ) .(Broadley et al. 2012روي ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﺸﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻣﻮاد ﺿﺮوري از ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد روي ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻗﻨﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎ ﻧﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺮاﻳﻂ را ﺑﺮاي ﻫﺠﻮم ﻗﺎرچﻫﺎ و ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ .روي در ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ رﻳﺸﻪ ﭘﺮﺗﻘﺎل ﻧﺎﺷﻲ از Phytophthora ، nicotianaﻛﭙﻚ ﻣﺮﻛﺒﺎت ،Penicillium citrinumﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ورﺗﺴﻠﻴﻮﻣﻲ ﭘﻨﺒﻪ ،ﻧﻤﺎﺗﺪ Rotylenchulus reniformis
ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ،ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ رﻳﺸﻪ ﭘﻨﺒﻪ Phymatrotrichopsis omnivorumو ﭘﺎﺧﻮره ﮔﻨﺪم ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ).(Duffy 2007 -5-3آﻫﻦ )(Fe آﻫﻦ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻴﻤﺎرﮔﺮﻫﺎ ﺳﻤﻲ اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﺳﻤﻴﺖ آن از ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ،ﻣﻨﮕﻨﺰ ،ﻣﺲ و روي ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ ) Broadley et
.(al 2012آﻫﻦ در ﻣﻬﺎر زﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي و ﺳﻴﺎﻫﻚ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﮔﻨﺪم ،آﻧﺘﺮاﻛﻨﻮز ﻣﻮز ،ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎه ﺳﻴﺐ و ﮔﻼﺑﻲ و وﻳﺮوس ﺣﻤﻞ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ Olpidium brassicaeدر ﻛﻠﻢ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ .وﺟﻮد آﻫﻦ در ﺧﺎك ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻴﺎﻧﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﺎرچﻫﺎ ﺳﻤﻲ اﺳﺖ ).(Expert 2007, Fageria et al. 2011 -6-3ﻛﻠﺮ )(Cl ﻛﻠﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻮن ﻛﻠﺮﻳﺪ )– (Clﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﻢﻣﺼﺮف ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﻳﻪي ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي ،ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻮن ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ درﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﻮرژﺳﺎﻧﺲ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮاي ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺿﺮوري اﺳﺖ و در ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮل آب در ﻓﺘﻮﺳﻴﺴﺘﻢ IIﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ دﺧﺎﻟﺖ دارد و ﻧﻘﺶ آن اﺣﺘﻤﺎﻻً در اﻧﺘﻘﺎل اﻟﻜﺘﺮونﻫﺎ از آب ﺑﻪ ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ اﺳﺖ ) .(Mengel & Kirkby 2001ﻛﻠﺮ در ﻣﻬﺎر ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﻓﻮزارﻳﻮﻣﻲ ذرت ،ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﻓﻮزارﻳﻮﻣﻲ رﻳﺸﻪ ﺳﻮﻳﺎ ،ﻧﺎﺷﻲ از ،Fusarium solaniزﻧﮓ زرد ،ﻗﻬﻮهاي و ﭘﺎﺧﻮرهي ﮔﻨﺪم ،ﻟﻜﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﺳﻨﺒﻠﻪ ﮔﻨﺪم ،ﻧﺎﺷﻲ از Stagonospora
31
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
، nodorumﻟﻜﻪ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺮگ ﮔﻨﺪم ،ﻧﺎﺷﻲ از ،Pyrenophora tritici-repentisﭘﻮﻛﻲ و ﻗﻬﻮهاي ﺷﺪن ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻐﺰ ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ و زردي ﻓﻮزارﻳﻮﻣﻲ ﻛﺮﻓﺲ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ).(Elmer 2007 -7-3ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن )(Mo ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎه اﺳﺖ .ﻣﻘﺪار ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ 2/3ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺧﺎك ﺑﺮآورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 10درﺻﺪ آن ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺳﺖ .ﺟﺬب ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن ﺑﻪ pHﺧﺎك ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و در pHﺣﺪود 7ﻳﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻛﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﺋﻴﻦ آﻣﺪن pHزﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ،ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺧﺎكﻫﺎي اﺳﻴﺪي دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻢ ﻣﺼﺮف ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد آنﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺧﺎكﻫﺎي ﻗﻠﻴﺎﺋﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد، ﺗﻔﺎوت دارد .ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﺎﺷﻲ از زﻳﺎدي ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن ،ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ) .(Broadley et al 2012ﻣﻮﻟﻴﺒﺪن ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ورﺗﻴﺴﻠﻴﻮﻣﻲ ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ،ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻢ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ Myrothecium roridumدر ﺧﺮﺑﺰه و ﺷﻴﻮع ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از Phytophthora dreschleriو Ph. cinnamomiدر اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﺎﺗﺪ Rotylenchulus reniformisﻣﻲﺷﻮد ).(Graham & Stangoulis 2007
ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻛﻮدﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ،ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎك ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف ﺳﻤﻮم ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ.
ﻣﻨﺎﺑﻊ
References
Amtmann A., Troufflard S. & Armengaud P. 2008. The effect of potassium nutrition on pest and disease resistance in plants. Physiologia Plantarum 133(4):682–691. Atkinson D. & McKinlay R. G. 1997 .Crop protection and its integration within sustainable farming systems. Agriculture, Ecosystems & Environment 64: 87–93. Batistic O. & Kudla J. 2010. Calcium: Not Just Another Ion. Pp.17–54. In: R. Hell & R-R. Mendel (eds.). Cell Biology of Metals and Nutrients, Plant Cell Monographs 17. Springer-Verlag, Heidelberg, Germany.
32
1392 ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن،1 ﺟﻠﺪ،ﺳﺎل ﺳﻮم
ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ-دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ
Broadley M. Brown P. Cakmak I., Rengel Z. & Zhao F. 2012. Function of Nutrients: Micronutrients. Pp.191–248. In: H. Marschner (ed.). Marschner's Mineral Nutrition of Higher Plants, 3rd ed. Academic Press, London. Brown P. H., Bellaloui N., Wimmer M. A., Bassil E.S., Ruiz J., Hu H., Pfeffer H., Dannel F. & Romheld V. 2002. Boron in plant biology. Plant Biology 4:205–223. Daroub S. H. & Snyder G. H. 2007.The Chemistry of Plant Nutrients in Soil. Pp.1–7. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN,U.S.A. Dordas C. 2008. Role of nutrients in controlling plant diseases in sustainable agricultureA review. Agronomy for Sustainable Development 28(1): 33–46. Duffy B. 2007. Zinc and Plant Disease.Pp.155–175. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN,U.S.A. Elmer W. H. 2007. Chlorine and Plant Disease. Pp.189–202. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN,U.S.A. Engelhard W. A. 1996. Management of Diseases with Macro-and Microelements. APS Press, St. Paul, MN,U.S.A.,217 p. Evans I., Solberg E. & Huber D. M. 2007. Copper and Plant Disease. Pp.177–188. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN,U.S.A. Expert D. 2007. Iron and Plant Disease. Pp.119–137. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN,U.S.A. Fageria N.K. & Moreira A. 2011. The Role of Mineral Nutrition on Root Growth of Crop Plants. Pp. 251–331. In: Sparks, D. L. (eds.). Advances in Agronomy, Volume 110. Academic Press, San Diego, CA., U.S.A. Fageria N.K., Baligar V.C. & Jones C.A. 2011. The Effects of Essential Nutrients on Plant Diseases. Pp.195–218. In: Fageria N. K., Baligar V. C. & Jones C. A. (eds.). Growth and Mineral Nutrition of Field Crops. CRC Press, Boca Raton, FL., U.S.A. Graham R. D. & Stangoulis J. C. R. 2007. Molybdenum and Plant Disease.Pp.203–206. In: L. E. Datnoff W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A. Haneklaus S., Bloem E. & Schnug E 2007 Sulfur and Plant Disease. Pp.101–118. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A.
33
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
Haneklaus S., Bloem E. & Schnug E. 2009. Plant Disease Control by Nutrient Management: Sulphur. Pp.221–236. In: D. Walters (ed.). Disease Control in Crops: Biological and Environmentally Friendly Approaches. Blackwell Publishing, Oxford, England. Hawkesford M., Horst W., Kichey T., Lambers H., Schjoerring J., Skrumsager Møller I. & White, P. 2012. Functions of Macronutrients. Pp.135–190. In: H. Marschner (ed.). Marschner's Mineral Nutrition of Higher Plants, 3rd ed. Academic Press, London,England. Huber D. M. & Graham R. D. 1999. The Role of Nutrition in Crop Resistance and Tolerance to Disease. Pp.205–226. In: Z. Rengel (ed.), Mineral Nutrition of Crops Fundamental Mechanisms and Implications. Food Product Press, New York, U.S.A. Huber D.M. & Haneklaus S. 2007. Managing Nutrition to Control Plant Disease. Landbauforschung Völkenrode 57 (4): 313–322. Huber D. M. & Jones J.B. 2013. The role of magnesium in plant disease. Plant and Soil 368:73–85 Huber D. M. & Thompson I. A. 2007. Nitrogen and Plant Disease. Pp.31–44. In: L. E. Datnoff, W.H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A. Huber D. M. & Watson R. D. 1974. Nitrogen form and plant disease. Annual Review of Phytopathology 12:139–165. Huber D. M., Romheld V. & Weinmann M. 2012. Relationship between Nutrition and Plant Diseases and Pests. Pp.283–298. In: H. Marschner (ed.). Marschner's Mineral Nutrition of Higher Plants, 3rd ed. Academic Press, London,England. Jones J. B. & Huber D. M. 2007. Magnesium and Plant Disease. Pp.95–100. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A. Lewandowski I., Hardtlein M. & Kaltschmitt M. 1999. Sustainable crop production: definition and methodological approach for assessing and implementing sustainability. Crop Science 39:184–193. Marschner H. 2012. Marschner's Mineral Nutrition of Higher Plants, 3rd ed. Academic Press, London, England, 672 p. Mengel K. & Kirkby E. A. 2001. Principles of Plant Nutrition, 5th Edition. Springer Science & Business Media, Dordrecht, Netherlands, 849 p. Prabhu A. S., Fageria N. D., Berni R. F. & Rodrigues F. A. 2007a. Phosphorous and Plant Disease. Pp.45–55. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A.
34
1392 ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن،1 ﺟﻠﺪ،ﺳﺎل ﺳﻮم
ﺗﺮوﻳﺠﻲ داﻧﺶ ﺑﻴﻤﺎريﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ-دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ
Prabhu A. S., Fageria N. D., Huber D. M. & Rodrigues F. A. 2007b. Potassium and Plant Disease. Pp.57–78. In: L.E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A. Rahman M. & Punja Z. K. 2007. Calcium and Plant Disease. Pp.79–93. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A. Romheld V. 2012. Diagnosis of Deficiency and Toxicity of Nutrients. Pp.299–313. In: H. Marschner (ed.). Marschner's Mineral Nutrition of Higher Plants, 3rd ed. Academic Press, London,England. Santana-Gomes S.M., Dias-Arieira1 C. R., Roldi M., Dadazio T.S., Marini P.M. and Barizão D.A.O. 2013. Mineral nutrition in the control of nematodes-Review. African Journal of Agricultural Research 8(21):2413-2420 Spann T. M. & Schumann A.W. 2010. Mineral Nutrition Contributes to Plant Disease and Pest Resistance. HS1181, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida, https://edis.ifas.ufl.edu/hs1181. Stangoulis J. C. R. & Graham R. D. 2007. Boron and Plant Disease. Pp.207–214. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A. Thompson I.A. & Huber D. M. 2007. Manganese and Plant Disease. Pp.139–153. In: L. E. Datnoff, W. H. Elmer & D. M. Huber (eds.). Mineral Nutrition and Plant Disease. APS Press, St. Paul, MN., U.S.A. Vidhyasekaran P. 2004. Concise Encyclopedia of Plant Pathology. Food Products Press, The Haworth Reference Press, New York, U.S.A. 619 p. Wiedenhoeft A. C. 2006. The Green World, Plant Nutrition. InfoBase Publishing, Chelsea, England, 144 p.
35
ﺷﻌﻠﻪورﻓﺮد و ﻣﻮﺳﻮي
ﻧﻔﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ
Role of Plant Nutrition in Disease Management ALI REZA SHOLEVARFARD1 & MOHAMMAD REZA MOOSAVI2 1-Former MSc. Student of Plant Pathology,Young Researchers Club, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran. 2- Assistant Professor, Department of Plant Pathology, Marvdasht Branch, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran (Corresponding author:
[email protected]). Sholevarfard A. R. & Moosavi M. R. 2014. Role of plant nutrition in disease management. Plant Pathology Science 3(1):17-36. Abstract Plant nutrients are generally applied to increase the crop production and improve their quality. Many of these elements can improve the level of tolerance or resistance in plants. Improving and balancing the soil nutrients can be considered as an effective method in plant disease control and subsequently in sustainable agriculture. Plant nutrition is the first and the most important barrier against the plant pathogens, so can be affect the other parts of the disease triangle. They can satisfactorily decrease the diseases severity, or make a considerable reduction in their density, so the other control measures successfully can be carried out with a lesser costs of plant disease management. In this review we tried to explain the most recent data collected about the influence of mineral nutrients on plant disease resistance and tolerance, histological or morphological changes of plants and the virulence or survival of plant pathogens. Key words: Disease, Potassium, Phosphorus, Plant, Nitrogen
36
